Jos Pouls Kessels, Europese kunstenaars uit ‘Limburg’ in de negentiende eeuw Zelfs een argeloze Nederlandse Kessels werd in Maastricht aan de Bok- Willem Kessels straat (nu Kesselskade) geboren. Zijn Over de oudste zoon uit deze kunste- bezoeker van de Koninklijke Musea (voor)ouders kwamen uit de omgeving naarsfamilie, Willem Kessels (1777- van Venlo. Vader Joachim Kessels 1837), is helaas niet veel bekend.4 De voor Schone Kunsten in Brussel zal de (1738-1791) had in Baarlo als schrijn- weinige bronnen maken slechts een glo- werker voor de bewoners van kasteel bale reconstructie van zijn leven moge- prominente rol van Mathieu Kessels De Borcht gewerkt.3 Na zijn verhuizing lijk. Aanvankelijk werkte hij in het ate- naar Maastricht omstreeks 1770 was lier van zijn vader. Na diens vroege uit Maastricht meteen opvallen. Het Kessels senior betrokken bij de herin- overlijden nam hij als oudste zoon richting van kasteel Borgharen bij samen met zijn moeder de zorg voor museum stelt liefst vier grote sculp- Maastricht. Later vertrok hij naar het gezin op zich. De architectuur Parijs. Waarschijnlijk heeft hij enkele genoot van jongs af aan zijn grote inte- turen van hem permanent tentoon.1 jaren voor het Franse hof gewerkt. De resse. Of, en zo ja waar, hij is opgeleid, Franse Revolutie van 1789 zorgde ech- weten we niet. Mogelijk vanwege de Kessels (1784-1836) wordt met de ter voor een sterke terugval van het onrustige situatie in de omgeving van aantal opdrachten, en na Joachims Venlo, vertrok hij in 1806 vanuit Baar- Amsterdamse hofkunstenaar Paul overlijden op 53-jarige leeftijd, verhuis- lo naar het destijds Deense Altona, een de het onbemiddelde gezin Kessels in voorstad van Hamburg. In die omge- Joseph Gabriël (1784-1833) gezien 1791 naar Blerick. Daar gingen de Kes- ving ging hij vervolgens aan de slag als sels – Margaretha Canjels (1746-1806) architect. Waarschijnlijk heeft hij – als als de belangrijkste exponent van de en haar vier zonen – inwonen bij de een echte ‘broodarchitect’ – genoegen ouders van de weduwe. Vrij snel daar- moeten nemen met weinig spraakma- Nederlandse neoclassicistische beeld- na verhuisde de familie weer naar Baar- kende opdrachten. Dat hij rond 1825 lo, waar de nog jonge Mathieu naar de sterrenwacht van Hamburg heeft houwkunst.2 Wie is Mathieu Kessels school ging. Hij tekende huizen in het mogen ontwerpen, had hij waarschijn- dorp en trekschuiten op de Maas. Door lijk te danken aan broer en stadgenoot eigenlijk en waarom besteedt een de Franse omwenteling en veroverings- Hendrik, die goed bevriend was met de politiek waren de tijden voor het gezin lokale astronoom H.C. Schumacher Belgisch museum zoveel aandacht evenwel onrustig en materieel lastig. (1780-1850). Hoewel voorzichtigheid is Mogelijk dreigde een gedwongen en geboden met een dergelijke bron, laat aan deze Nederlandse Limburger? ook gevaarlijke dienstplicht voor de zich uit de lijkrede afleiden dat hij een zonen. In elk geval vertrokken drie van erg vrome katholiek is geweest voor de vier broers rond 1806 naar het bui- wie het hoogste doel het bouwen van tenland: Willem werd architect in kerken was. Helaas kreeg hij daarvoor Noord-Duitsland en Hendrik en Mathi- in het Lutherse Hamburg en omgeving eu groeiden in respectievelijk Denemar- niet de kans. Daarom gooide hij het ken en Rome uit tot succesrijke kunste- rond 1826 – inmiddels bijna 50 jaar – naars met opdrachtgevers in geheel over een geheel andere boeg. Met als Europa. De eerste als bedenker en bou- doel om in Rome een nieuwe beroeps- wer van destijds zeer geavanceerde pen- praktijk op te bouwen en tevens om deluurwerken en chronometers, de laat- zich te laven aan de vele religieuze ste als neoclassicistisch beeldhouwer. monumenten, toog Willem naar Italië. Alleen broer Koenraad (geb. 1779) Het grote succes van broer Mathieu in bleef in Baarlo wonen; hij was hout- Rome – over hem straks meer – zal zeker snijder en is relatief jong en onbekend hebben bijgedragen aan die rigoureuze gestorven. stap, door hem gezet tegen de smeekbe- des in van zijn omgeving in Hamburg. Mathieu Kessels, De zondvloed, gips, 217 cm hoog, Hij moest immers niet alleen zijn vrien- 1836 e.v., foto auteur. den en bekenden achterlaten, maar zou ook zijn klantenkring verliezen. Willem Kessels zette echter door. Een- maal in Rome heeft hij aanvankelijk ongetwijfeld onderdak gevonden bij 110 De Maasgouw 134, 2015 - 3 15240_Maasgouw_3.indd 110 24-09-15 08:57 broer Mathieu, met wie hij een warme band onderhield en wiens faam op dat moment op zijn hoogtepunt was. In 1829 woonde hij in het Palazzo Albani.5 Het is ook zeker niet uit te sluiten dat hij om in zijn levensonderhoud te voor- zien een tijdlang heeft meegewerkt in het atelier van zijn broer. Willem dong in 1827 samen met 23 andere inzenders mee naar de omvangrijke opdracht om de rivieren Tiber en Aniene onder con- trole te krijgen.6 Vooral in de omgeving van Tivoli waren er regelmatig grote overstromingen, de meest recente in 1826. De opdracht ging echter naar een concurrent. Het bleek bijzonder lastig om een architectenpraktijk in Rome op te bouwen.7 Van Willems ideaal om er kerkbouwer te worden, kwam in elk Chr. A. Jensen, Heinrich Johann Kessels, olieverf/doek, Chr. A. Jensen, Emilie Kessels, olieverf/doek, geval niets terecht. Bovendien werd hij 50 x 64 cm, 1839, coll. Hamburger Kunsthalle. We 50 x 64 cm, 1839, coll. Hamburger Kunsthalle. in Rome chronisch ziek. Door alle zien hier een fraai portret door de bekende Dit is de pendant van het portret van Heinrich tegenvallers keerde hij rond 1830 ont- Deense portretschilder Christian Albrecht Jensen Johann Kessels, met zijn 39-jarige echtgenote goocheld naar Duitsland terug. van de inmiddels tot welstand gekomen en gedeco- Emilie, die hier door Jensen ‘fris en fruitig’ is Het kan geen bevreemding wekken dat reerde klokkenmaker Heinrich (Hendrik) Kessels. weergegeven. het weer oppakken van zijn Hamburgse architectenpraktijk ook moeilijk ver- Behalve als schrijnwerker was Kessels niveau heeft ontwikkeld. Kessels was liep. Kessels’ bijzondere interesse in de senior ook actief als klokkenmaker.10 onder meer betrokken bij de voltooi- kerkenbouw leidde wel tot diverse Met de ambitie om in diens voetsporen ing van het zakhorloge voor Marie schetsen en plannen, maar die zijn te treden, vertrok Hendrik naar Enge- Antoinette, waarschijnlijk het nooit verder gekomen dan het papier. land.11 Dat was destijds het mekka van beroemdste uit de historie.13 Dit gevoegd bij zijn ziekte (tbc?), kan de klokkenbouwers en een ideale plek Na zes jaar Parijs vestigde de inmiddels de conclusie enkel luiden dat de laatste om zich het vak helemaal eigen te 42-jarige Kessels zich in 1823 in Altona, jaren voor hem zwaar zijn geweest en maken. Financieel werd hij ondersteund gelegen in de regio waar broer Willem onafwendbaar naar het einde moesten door de oudste broer Willem, want als als architect de kost trachtte te verdie- leiden. Willem Kessels stierf in 1837 in leerling-gezel ontving hij geen loon. Hij nen. Zijn keuze voor die stad werd Altona op 60-jarige leeftijd. ‘Manmoe- leerde in Engeland alle finesses van het dig heeft hij, vroom katholiek als hij vak, tot en met het slijpen en verwerken was, dat leed gedragen’.8 Hij werd van edelstenen toe, een techniek die des- begraven op het katholieke kerkhof tijds op het continent nauwelijks werd aldaar. Kessels was getrouwd en liet bij toegepast. In een brief uit 1807 aan zijn overlijden een vrouw en één, nog oom en tante Canjels in Blerick, schreef minderjarige, dochter na. hij met enige trots dat hij al bij diverse Zeker vergeleken met de grote oeuvres meesters in de leer was geweest en inmid- van zijn broers Hendrik en vooral dels in staat was om vanaf het nulpunt Mathieu, is de omvang en kwaliteit van een compleet horloge te bouwen.12 zijn artistieke nalatenschap erg beschei- Blijkbaar was Hendrik een buitenge- den. Latere berichten dat hij een succes- wone vakman, want na de Slag bij rijk en belangrijk architect is geweest, Waterloo in 1815 kwam hij in Parijs zijn dan ook op zijn minst overdre- in dienst bij de gerenommeerde ven.9 ‘koninklijke’ horlogemaker Abraham Louis Breguet (1747-1823). Hendrik Hendrik Kessels Kessels werd daar bedrijfsleider en Om dezelfde reden als broer Willem, belast met specialistische opdrachten, toog ook Hendrik Kessels (1781-1849) inclusief de bouw van boxchronome- Het zakhorloge Breguet 160 voor koningin Marie in 1806 naar het buitenland. Zijn inte- ters voor de scheepvaart en exclusieve Antoinette, waaraan het vermaarde Parijse atelier resse ging niet uit naar de kunst maar zakhorloges. Hoewel hij op dat Breguet van 1782 tot 1827 heeft gewerkt. Ook naar de techniek. Volgens sommige moment al een echte vakman was, Heinrich Kessels was betrokken bij dit ingenieuze bronnen is Hendrik al jong in contact mag worden aangenomen dat hij bij en buitengewoon dure horloge. Marie Antoinette gekomen met klokken en torenuurwer- Breguet nog veel heeft bijgeleerd en heeft het kleinood overigens nooit gedragen want ken, waarschijnlijk via vader Joachim. zijn vakmanschap tot het allerhoogste ze werd in 1793 geëxecuteerd. 111 De Maasgouw 134, 2015 - 3 15240_Maasgouw_3.indd 111 24-09-15 08:57 waarschijnlijk ingegeven door zijn Voor zover bekend bestonden er weinig goede contacten met de astronoom relaties tussen Kessels en zijn thuisland. Heinrich Schumacher, die hij als klant Zijn chronometers en pendelklokken bij Breguet had leren kennen. Schuma- gingen voornamelijk naar klanten in cher leidde de sterrenwacht van Altona. Duitsland, Engeland, Oostenrijk, Dene- Kessels