le monde de l’ESPERANTO le magazine d’Espéranto-France

589-590numéro 1er décembre 2014

DOSSIER

● L’actualité de l’espéranto L’espéranto et la paix ● La vie de l’association page 10 ● Culture et voyages

actualités L’espéranto pris au sérieux €

4,50 page 5 numéro 589-590

ACTUALITES L’espéranto pris au sérieux p.5 DOSSIER ● éditorial frontartikolo L’espéranto et la paix p.10

aASOCIA VIVO Tous au 100ème Mondial rès tôt les espérantophones ont voulu oeuvrer en faveur d’Espéranto à Lille en de la paix. L’espéranto a eu son rôle à jouer pendant la 2015 ! p.19 T Grande Guerre, pas seulement par des déclarations officielles, mais aussi par une aide pratique. Cent ans après, la CULTURE Fédération Espéranto-Bretagne met cela en lumière à travers une Novaj albumoj p.30 exposition qui tourne actuellement en Bretagne et dans l’est de la France. VOYAGE Un peu partout dans le monde des initiatives intéressantes. Congrès mondial à Buenos-Aires, congrès de médecine à Budapest, séminaire de formation en Karavano al Argentino p.34 Chine... Ce n’est pas un hasard si la conférence des enseignants espérantophones s’est tenue à Montevideo. Il y a 60 ans, l’UNESCO y a reconnu le rôle de l’espé- Revue d’espéranto fondée en 1908, ranto « dans les échanges intellectuels internationaux et pour le rapprochement éditée par Espéranto-France, 4 bis rue de la Cerisaie, des peuples » lors de sa 4ème Conférence Générale. Et cet été l’Association Congo- F-75004 Paris laise d’Espéranto a été reconnue comme partenaire par la Commission Nationale Tél. 09 51 77 18 33 - www.esperanto-france.org de la République Démocratique du Congo pour l’UNESCO. Tout (sauf réd.) : [email protected] Trimestriel : 4 nos par an - Dépôt légal à parution L’UEA a déclaré l’année 2015 « Montevideo 60 » et a choisi comme thème du Tous droits de reproduction réservés congrès mondial qui se tiendra à Lille « langues, arts et valeurs dans le dialogue interculturel », dans le cadre de la décennie internationale du rapprochement des Les opinions exprimées n’engagent que leurs cultures. auteurs et ne représentent pas nécessairement Tous à Lille pour des échanges fructueux ! celles de l’association ou de la rédaction. Claude Nourmont, rédacteur en chef Directeur de publication : A. Rousseau Rédacteur en chef : Claude Nourmont [email protected] re frue la esperantistoj celis agi favore al paco. Esperanto povis havi Envoi des articles 1 mois avant parution rolon en la Granda Milito, ne nur per oficialaj deklaroj, sed ankaŭ per praktika helpo. Cent jarojn poste, Bretona-Esperanto- Federacio pri- Ont aussi participé ou contribué à ce numéro : T A. Adjévi, J. Baratié, S. Barrier, F. Bartsch, B. lumas tion per ekspozicio kiu nun cirkulas en Bretonio kaj en orienta Francio. Behra, X. Dewidehem, E. Desbrières, J. Ducloyer, Diversloke tra la mondo okazis interesaj iniciatoj. Monda kongreso en Bonaero, J. Farkas, L. Gabalda, A.S. Garrido, L. Gbadamassi, Ce dessin est medicina kongreso en Budapeŝto, aktivula seminario en Ĉinio... Ne hazarde la M. A. Gonzalez Alfonso, J. Hédoux, HORI J., reconnaissable par konferenco de la esperantistaj instruistoj okazis en Montevideo. Antaŭ 60 jaroj C. Hurstel, A. Jausions, D. Loison , V. Lufimpu certains téléphones UNESKO dum sia 4a Ĝenerala Konferenco tie notis « la rezultojn atingitajn per Lukolama, S. MacGill, F. Martorell, L. Molnar, B. mobiles et permet de se connecter au site Esperanto sur la kampo de la internaciaj intelektaj interŝanĝoj kaj por la prok- Moon, I. Nicolas, Y. Nicolas, L. Patas d’Illiers, E. et A. Plutniak, C. Rivière, Z. Tišljar, R. Triolle, UEA, internet indiqué par simigo de la popoloj de la mondo ». Kaj ĉi-somere la Demokrata Kongolanda le code. Esperanto-Asocio estis agnoskita kiel partnero de la Nacia UNESKO-komisiono USUI H.Crédits photographiques : CDELI, B. Flochon, B. Moon. Le code ci-dessous de Demokrata Respubliko Kongo. Publicité/annonces : à la rédaction indique le site UEA deklaris la jaron 2015 « Montevideo 60 » kaj elektis kiel temon de la Abonnement : 1 an (4 nos) : 18€ à d’Espéranto-France. monda kongreso kiu okazos en Lille «Lingvoj, artoj kaj valoroj en la dialogo Espéranto-France inter kulturoj», kadre de la Jardeko de la proksimiĝo inter kulturoj. Impression : IPPAC, Langres (52), Venu ĉiuj al Lillo por fruktodonaj interŝanĝoj ! membre de Imprim’vert Claude Nourmont, ĉefredaktoro Imprimé en novembre 2014 Mise en page : Bruno Flochon ISSN 1628-1942 - Commission paritaire : en cours N°589-590 le monde de l’Espéranto 3 Amy, amie des langues en bref ● mallonge ● Facebook Début novembre le groupe d’échanges entre espérantophones du monde entier «Esperanto-grupo» vient de dépasser les 15000 membres sur Facebook. https:// www.facebook.com/groups/esperanto. grupo (info : Jacques Baratié)

● Nouveau portail linguistique uand nous expliquons que Londres cet été car l’anglais est sa 4ème A l’occasion de la Journée Européenne des l’espéranto prépare à l’appren- langue. Rien ne presse pour l’anglais, si Langues, l’Union européenne d’espéranto Q tissage ultérieur des langues, important du point de vue professionnel, a lancé un grand projet pour l’élaboration c’est très abstrait. Trop abstrait pour tou- car il est de toutes façon interdit de faire d’une plate-forme en ligne lingvo.info . Ce cher émotionellement un être humain. travailler des jeunes de 15 ans ! Com- site a pour but de fournir des informations Prenons un exemple vivant. mencer les langues tôt ne signifie pas sur toutes sortes de sujets liés aux langues Il y a 10 ans, j’ai décidé de rendre bilin- forcément « commencer l’anglais tôt ». et d’encourager l’apprentissage des lan- gue ma fille aînée Amy qui avait 5 ans. Il y a 10 ans, on me demandait « A quoi gues. Il est déjà accessible au public dans L’espéranto a accéléré l’apprentissage cela sert que tes enfants parlent espé- sa version bêta. Le site est actuellement de l’allemand qu’elle a appris à l’école. ranto ? ». Aujourd’hui c’est « Comment disponible en 17 langues (dont l’espéran- L’espéranto lui a fourni des amies avez-vous fait pour avoir de tels résul- to) et les développeurs prévoient d’ajouter allemandes. L’occasion d’aller en Alle- tats ? » de nouvelles langues par la suite. magne. La motivation pour progresser Cyrille Hurstel (info : Zlatko Tišljar) (quand bien même elle utilise l’espé- ranto avec ses amies allemandes). Elle a progressé, certes, mais de com- bien ? Elle a passé le KMK (certification allemande) en juin et l’a eu (Niveau B1). La Maison de l’Espéranto de Jacugatake au (http://blog-bilinguisme.fr/allemand/ passer-le-kmk) Il existe des classes bilingues qui pré- Japon a 20 ans parent l’Abitur du Baden-Wurtemberg ne cérémonie a célé- en plus du Baccalauréat. Ces classes bré en septembre «Abibac» sont peuplées d’enfants qui U 2014 les 20 ans de ont fait leur scolarité en français et en la Maison, située à 120 kilo- allemand dans des classes bilingues, ou mètres de Tokyo au Japon. qui ont un parent allemand. Amy n’a Une trentaine de personnes y pas de parent allemand, n’a jamais été ont assisté. Suzuki Keiiĉiroo, en classe bilingue, et pourtant elle a été président de l’Institut Japo- acceptée en classe Abibac ! Comment nais d’ Espéranto, Hori Jasuo, responsables de la Maison ont évoqué est-ce possible ? responsable de ce centre culturel et son évolution et la philosophie de ses Parce qu’elle a l’espéranto ! Et qu’elle Kudoo Hisasi, président de Jamanaŝi- activités. a commencé tôt. Il faut commencer les Esperanto-Societo, ont inauguré la Avant de conclure la journée par un langues tôt. (Voir l’article d’Amy http:// cérémonie. Takamizaŭa Akiko, fille joyeux banquet, les présents ont fait blog-bilinguisme.fr/allemand/entrer-en- de la donatrice de la Maison Morita des propositions pour les 20 prochaines section-abibac) . Jookola, s’est dite satisfaite de son bon années en décidant d’améliorer et d’em- Je pense que c’est un bon exemple pour fonctionnement. bellir encore la Maison, pour continuer rendre vivante cette notion abstraite et Hori Jasuo a ensuite lancé un débat d’accueillir les espérantophones du montrer que tout le monde peut se saisir « Que peut faire l’espéranto » en invitant monde entier. de l’espéranto et en profiter. Et pour les participants à s’exprimer sur l’utilité B. BEHRA d’après un communiqué finir, Amy a été 2 semaines à l’école à pour eux de l’espéranto. Puis plusieurs de HORI Jasuo le monde de l’Espéranto N°589-590 4 L’espéranto pris au sérieux onnaissez-vous le Forum économique d’Europe cen- C trale ? Chaque année début septembre, dans la ville de Krynica au sud de la Pologne, il réunit des milliers de participants. Depuis sa création en 1991, le forum de Krynica est devenu un rendez-vous incontournable où se pres- sent tous ceux qui comptent dans la vie économique et politique d’Europe cen- trale et orientale, qu’ils soient hommes politiques, hommes d’affaires, médias ou ONG. Son programme, organisé autour d’une centaine de conférences, simultanée entre ces langues. Lors de la Le ministère polonais de la culture envi- favorise tant les partenariats commer- table ronde, le sénateur Wittbrodt s’est sage d’inscrire l’espéranto dans le patri- ciaux que les rapprochements politiques exprimé en polonais, qui est à la fois sa moine immatériel national, initiative qui entre Européens. langue maternelle et la langue locale. pourrait faire école parmi d’autres états Depuis neuf ans, l’espéranto est présent Les quatre autres participants ont opté d’Europe centrale. L’exposition sur l’es- à Krynica, grâce à un stand et une table pour l’anglais. péranto au sénat polonais pourrait être ronde. Conscient de l’impact du forum L’introduction du débat a posé le pro- présentée au parlement européen. et des possibilités qu’il offre de faire blème du multilinguisme en Europe. Ján Figeľ a présenté son attachement connaître l’espéranto auprès de person- Officiellement, l’Union européenne à la diversité linguistique, et les efforts nes influentes, le mouvement espérantis- soutient le multilinguisme et recom- qu’il a déployés sur ce sujet lorsqu’il te s’est beaucoup investi dans la session mande à chaque citoyen d’apprendre au était commissaire européen en charge 2014. L’Union européenne d’espéranto moins deux langues étrangères. Mais sur de l’éducation, de la culture et du (EEU) a apporté son concours actif. le terrain, que constate-t-on ? L’enquête multilinguisme. Il a souligné que les Le financement a été assuré par l’asso- européenne SurveyLang de 2012 mon- prestations linguistiques des institutions ciation mondiale d’espéranto (UEA), tre que seule une minorité d’Européens européennes coûtent chaque année un Esperantic Studies Foundation (ESF) et parle couramment une langue étrangère, milliard d’euros aux citoyens euro- la fondation Esperanto Internacia. c’est-à-dire atteint dans cette langue le péens. Il a regretté que les statistiques La table ronde de cette année avait pour niveau C1 du cadre européen des lan- ne montrent pas d’amélioration dans titre « Le Multilinguisme en Europe : gues. Et moins de 1 % des Européens l’apprentissage des langues, alors que comment le conserver ». Pendant une parlent couramment une deuxième lan- la connaissance des langues étrangères heure et demie, elle a réuni cinq interve- gue étrangère. Comment améliorer cette est fortement corrélée à la mobilité nants, Seán Ó Riain, irlandais, président situation préoccupante ? géographique. En 2016, la présidence de l’EEU, a animé le débat. Stefan Mac- de l’Union par la Slovaquie lui donnera Gill, néo-zélandais vivant en Hongrie, Les avantages de l’es- l’occasion de mettre en lumière le sujet vice-président de l’UEA, Jozef Reinvart, du multilinguisme. En conclusion, sans slovaque, conseiller au ministère des péranto, tant financiers mentionner explicitement l’espéranto, il affaires étrangères, membre de l’EEU, que pédagogiques a appelé de ses vœux de nouvelles solu- Edmund Wittbrodt, polonais, sénateur, Les trois intervenants de l’EEU et de tions, permettant d’obtenir de meilleurs ancien ministre, président du groupe l’UEA ont signalé que le niveau en résultats pour un coût moindre. parlementaire en faveur de l’espéranto langues des Européens ne s’est pas Edmund Wittbrodt et Ján Figeľ sont des et Ján Figeľ, slovaque, député, chef de amélioré depuis 2005. Ils ont souligné hommes politiques de premier plan. parti, ancien commissaire européen, les avantages de l’espéranto, tant finan- Leur participation à un débat où l’espé- ancien vice-président du gouvernement ciers que pédagogiques, qui pourraient ranto est présenté comme une solution et ministre étaient à ses côtés. bénéficier à l’Europe. sérieuse et intéressante représente un A Krynica, les conférences et tables Edmund Wittbrodt a évoqué l’idée que pas en avant pour le mouvement espé- rondes se déroulent dans les trois lan- l’espéranto, s’il était diffusé en Europe, rantiste. gues officielles du forum, le polonais, pourrait, par ses qualités propédeutiques, Laure Patas d’Illiers, d’après un rapport de l’anglais et le russe, avec traduction améliorer la situation du multilinguisme. Stefan Mac Gill

N°589-590 le monde de l’Espéranto 5 10ème anniversaire de l’Institut Zamenhof à Lomé

les personnes extérieures à l’école qui laire, concert du groupe CPC. sont intéressées par l’apprentissage de Les fondateurs de l’IZ ont pu exprimer la langue internationale. leur volonté de développer encore Cet anniversaire a été particulièrement davantage cette école unique. Ils ambi- studieux : discours de bienvenue du tionnent de créer de nouvelles classes et directeur pédagogique de l’IZ, du repré- des cours de soutien aux anciens élèves sentant des anciens élèves, du président qui sont maintenant en lycée. Ils souhai- de l’association des parents d’élèves, tent créer un atelier pour donner accès lecture des messages de salutation, à des études à ceux qui n’ont pas les présentation de l’histoire de l’école, de moyens de les poursuivre à la fin de leur la langue internationale, distribution de scolarité. Bien entendu les programmes prix. Les participants ont pu regarder d’espéranto continueront au sein de des films présentant des séquences de l’IZ. e 13 septembre 2014, 140 per- la vie de l’IZ et goûter des spécialités Bernard Behra, d’après l’article de Adjé sonnes ont participé à la célé- locales. L’événement a été aussi festif : Adjévi, en Esperanto en Afriko, 2014-3 L bration du 10ème anniversaire accueil chaleureux, échanges agréables, http://www.esperanto- de l’Institut Zamenhof (IZ), qui a été jeux, déclamation de poèmes, spectacles afriko.org/Esp%20en%20 créé en 2004 à Lomé, capitale du Togo, de chants et de danses de la chorale sco- Afriko%2023.pdf à l’initiative de l’Institut de l’Espéranto du Togo. Cet événement a permis de rassembler les anciens et nouveaux élèves, les parents d’élèves, le personnel de l’école, les membres dirigeants de l’Association Togolaise d’Espéranto et les amis de l’école. L’IZ est une école privée qui accueille environ 600 élèves chaque année. Elle enseigne le programme d’instruction officiel du Togo. Elle organise également des cours d’espéranto non seulement pour ses élèves, mais aussi pour toutes Les marionnettes de la Paix à l’UNESCO

omment impliquer les enfants tion et quatre enseignants ont répondu : p ê c h e r dans une éducation à la paix en Suisse (2 classes différentes), au les jeunes d’entrer dans des gangs (après C car, comme il est dit dans le Japon et en Lituanie. c’est trop tard), l’Inde et l’Afrique où Préambule de l’UNESCO, « C’est dans A l’occasion de la Journée internationale l’extrême pauvreté fait le lit de la vio- l’esprit des hommes que naissent les de la paix (21 septembre), le Secteur lence, pour n’en citer que quelques unes. guerres, c’est dans l’esprit des hommes des Sciences sociales et humaines de Hubert Reeves a souligné que dans la qu’il faut construire les défenses de la l’UNESCO, en collaboration avec le nature l’homme était le seul à savoir paix». La commission ONG « Culture Comité de liaison des ONG-UNESCO, programmer sa disparition, et l’Am- de la Paix» sous la houlette de Michel a organisé une table ronde sur le thème bassadeur d’Argentine Miguel Angel Thouzeau a lancé l’an dernier un vaste « Paroles de Paix : comment œuvrer Estrella, pianiste, a parlé des concerts projet : demander aux enfants de tra- pour le droit des peuples à la paix ? ». dont le bénéfice va aux enfants, par vailler sur le problème et d’écrire un Les intervenants avaient été choisis pour exemple en Palestine. Un film de trente spectacle de marionnettes. L’ Universala leurs actions spécifiques en milieu diffi- minutes « Paroles de marionnettes» Esperanto-Asocio a diffusé l’informa- cile : le Guatémala où l’on essaie d’em- a été réalisé (gratuitement) par le met- le monde de l’Espéranto N°589-590 6 Un congrès médical en espéranto à Budapest

résultats actuels de la chimie et les soins dentaires, la prévention des maladies non-infectieuses, la sclérose en plaques et l’histoire de la médecine. La partie culturelle, touristique et détente a été très riche. On peut citer la présentation de livres en espéranto, la visite d’une fabrique de médicaments et du musée du service de secours hongrois qui abrite une «cave-hôpital» installée pendant la révolution hongroise d’octo- e thème « les maladies chro- tion Hongroise d’Espéranto, avec János bre 1956. niques comme menaces pour NAGY, vice-président. La véritable âme De nombreux scientifiques renommés L les sociétés contemporaines du congrès, Katalin FARAGÓ, a consti- de la médecine, principalement de au 21ème siècle» a rassemblé 183 partici- tué une bonne équipe qui a contribué au Pologne, Hongrie et Allemagne, ont pants de 6 pays, en juillet 2014 dans la bon déroulement du congrès. participé à ce congrès contribuant ainsi capitale hongroise, pour le 19e Congrès La partie scientifique : 58 conférences significativement à la coopération – au Médical International Espéranto et en ont été proposées et il a y eu une pré- moyen aussi de l’espéranto - entre des même temps le 1er Congrès Biomédical sentation de 39 affiches réalisées par des universités prestigieuses. d’Europe Centrale. jeunes scientifiques. Quelques thèmes B. BEHRA, L’anglais, l’espéranto et le hongrois ont de conférence : la stratégie préventive selon l’article du Dr Lajos MOLNÁR et du Dr été langues officielles. En raison d’une actuelle des maladies non-infectieuses, Julianna FARKAS, importante délégation de professeurs et la dépression comme symptôme de Budapeŝta Medicina Esperanto-Fakgrupo, d’étudiants polonais leur langue a aussi diverses et fréquentes maladies, les [email protected] été utilisée. Ce congrès a été organisé par l’Asso- ciation Espérantiste Mondiale de Méde- cine, avec le Pr Włodzimierz OPOKA, Les marionnettes de la Paix en espéranto de la Faculté de médecine de Cracovie, a Chaux-de-Fonds (Suisse), et Katalin FARAGÓ, et par l’Associa- « La paix de qui ? » est une L histoire créée par les élèves du groupe I (13-16 ans) de l’Ecole de La Grande Ourse. En plus, ils ne se sont pas contentés d’utiliser des marionnettes toutes faites, mais ils ont mis la main à la pâte. Avec l’histoire ils ont créé aussi leurs personnages à partir de zéro. Les teur en scène Claude Yvans. Il retrace élèves apprennent l’espéranto et ce les créations de différentes troupes de spectacle de marionnettes est un fruit marionnettes pour la Paix, venant du de leur travail pendant les heures d’es- monde entier. C’est l’aboutissement de péranto. Notre école (qui a fêté ses 30 deux ans de travail auquel ont participé ans en 2013) est une école active qui suit http://vimeo.com/66884881 (43) 37 ONG. J’y ai reconnu la bataille de la pédagogie Freinet. Les classes sont http://vimeo.com/66028046 (15) Lituanie et le chant d’anniversaire du mixtes et la collaboration entre petits et Au Japon : http://vimeo.com/65698607 Japon. Un concert par l’ensemble Cal- grands est remarquable. Ayez autant de (65) et http://vimeo.com/63223749 liopée, composé entre autres d’autistes, plaisir en regardant leur spectacle qu’ils En Lituanie: «Nous pouvons tous clôturait cette journée. en ont eu eux-mêmes en le vivre en paix» des élèves du Lycée Renée Triolle créant. Mechkouitchiay sur un scénario de l’en- Pour nous rendre visite: seignante Ausra Petrauskiene - Chiaou- grande-ourse.ch liay (Lituanie) (14)

N°589-590 le monde de l’Espéranto 7 L’Association Congolaise d’Espéranto DKEA en bref ● mallonge reconnue comme partenaire par la Commission Nationale ● Aux Philippines Une nouvelle page facebook pour Philippi- de la République Démocratique du Congo pour l’UNESCO nes-Espéranto-Jeunes pour faire connaître l’espéranto dans l’archipel, et parallè- lement informer en espéranto sur les activités des jeunes espérantophones. A. S. Garrido donne aussi régulièrement des informations sur les grands événements de la région, en particulier les catastrophes naturelles. https://www.facebook.com/pages/ Kabataang-Esperantista-ng-Pilipi- nas/865645683455176 (info : Albert Stalin Garrido)

● A Xi’an (Chine), il n’y a pas que des soldats immobiles Dans cette ville du centre de la Chine a eu e 5 juillet 2014 s’est tenue à qu’elle y soit enseignée. Car malgré son lieu du 16 au 23 août 2014 le troisième Kinshasa une cérémonie pour intégration en République Démocrati- séminaire de formation des actifs appelé L célébrer la reconnaissance que du Congo depuis 1963, l’espéranto AMO, en présence de 65 personnes. Les de l’Association Congolaise d’Espé- reste encore ignoré de beaucoup de formateurs étaient HUANG Yinbao, WANG ranto par la Commission Nationale de Congolais.(...) Tianyi, YUAN Yongming et SHI Yongeng, la République Démocratique du Congo La nécessité d’une langue commune à tous Chinois. Il y a eu des participants de pour l’UNESCO, en présence de plu- tous les peuples apparaît toujours plus diverses régions de la Chine, et aussi de sieurs responsables du mouvement évidente au fur et à mesure que se déve- Corée, de Mongolie, du Japon, du Brésil et espérantiste local et de représentants de loppent les échanges internationaux. du Népal. plusieurs instances culturelles du Congo Les portes de la Commission Natio- http://esperanto.china.org.cn/2014- en lien avec l’UNESCO. nale de la République Démocratique 08/20/content_33288861.htm « Cette cérémonie (...) revêt une impor- du Congo pour l’UNESCO vous sont (info : USUI Hiroyuki) tance capitale dans la mesure où elle dorénavant ouvertes concrétise ici chez nous l’engagement et nous vous sou- de ladite Association à collaborer avec la tiendrons dans vos Commission Nationale pour l’UNESCO différentes activités pour contribuer à la promotion de la pour la promotion culture linguistique à l’instar des autres de cette langue dans langues internationales dont l’anglais, le notre pays. français, l’espagnol, le portugais pour Il vous revient de ne citer que celles-ci.(...) frapper à toutes les Nous souhaitons que l’espéranto puisse autres portes pour servir de lien de communication entre la créer un centre de population de notre pays et les hommes formation des forma- de bonne volonté à travers le monde. teurs de l’espéranto Pour cela, nous envisagerons les possi- qui serviront d’effets bilités d’introduire cette langue, j’ai cité multiplicateurs auprès l’espéranto dans nos écoles primaires, de la population de Nationale de la République Démocrati- secondaires, supérieures et universitai- notre pays car elle véhicule les idéaux que du Congo pour l’UNESCO Lazare res comme dans plusieurs Etats mem- de l’UNESCO. » LIEMA IBONGO BOTIE, représen- bres de (extrait du discours prononcé par le tant de la Commission nationale pour l’UNESCO (Madagascar, Bénin...) pour secrétaire permanent de la Commission L’UNESCO). le monde de l’Espéranto N°589-590 8 Les langues locales ouvrent la voie à l’espéranto et l’espéranto soutient les langues locales e samedi 26 avril 2014, l’Orga- La dernière et la plus importante nisation Non-Gouvernementa- étape : le séminaire qui s’est déroulé L le ‘’Enfants autour d’Afrique’’ à titre d’ exemple d’apprentissage de a procédé publiquement au lancement l’espéranto par les langues locales de son projet ‘’Apprendre l’espéranto Au début, les participants se sont par les langues locales’’ à l’Hôtel de répartis en trois groupes de travail ville de Lokossa. Une trentaine de per- selon leurs langues maternelles : sonnes, pour la plupart des habitants de kotafon, fon et ajagbe. Chaque l’arrondissement de Lokossa, y compris groupe était sous la responsabilité six maîtres alphabétiseurs de villages de d’un maître alphabétiseur. A chaque la commune de Lokossa. La cérémonie participant, y compris les facilita- a débuté par une série d’allocutions. Le teurs, j’ai distribué un exemplaire de représentant du directeur départemental l’initiateur en sa langue maternelle. Il de la culture, de l’alphabétisation, de s’agit d’un alphabet bilingue illustré l’artisanat et du tourisme du Mono- réalisé par ordinateur. Les initiateurs Couffo a approuvé le projet, et remercié présentent, à tour de rôle, dans l’ordre africaine de sa préférence. Tous ont l’ONG ‘’Enfants autour d’Afrique’’ et alphabétique, des lettres illustrées par émis le vœu qu’un tel événement se l’a assurée du soutien moral de la Direc- des exemples de mots soit en kotafon, passe régulièrement. tion départementale. en fon ou en ajagbé avec leur traduction Par l’intermédiaire de leur porte-parole, Deuxième étape : la visite des stands en espéranto. L’intention était d’aider ces facilitateurs ont suggéré à l’ONG d’exposition les participants à prendre connaissance ‘’Enfants autour d’Afrique’’ de faire L’événement était aussi une occasion de l’alphabet de leurs langues maternel- une tournée dans les centres d’alpha- pour montrer la valeur de l’espéranto les respectives. Dans cette optique, ils bétisation dans les autres localités de la à travers sa presse, sa littérature, sa ont été invités à lire silencieusement, au commune de Lokossa pour organiser pédagogie, etc. Dans cet objectif, ont sein de leur groupe, l’alphabet bilingue des séminaires du même genre et de été installés cinq stands d’exposition, et à recourir à leur facilitateur en cas de mettre à leur disposition des matériels entourés de banderoles portant des écrits difficultés. didactiques en espéranto. Je ne saurais publicitaires en langues locales traduits Une demi-heure après, une paire de finir sans faire un clin d’œil à tous ceux en espéranto. On trouvait dans l’exposi- participants désignés par groupe se qui de quelque manière que ce soit ont tion des livres de lecture, des revues et présente devant l’assistance pour mettre contribué à la réussite de l’événement. magazines, du matériel didactique, des en pratique l’expérience de leur groupe Il est capital de noter que dans le cadre livres saints et spirituels et des objets de sorte que chaque stagiaire a une idée du projet ‘’Apprendre l’espéranto par épistolaires. de la prononciation du son des lettres les langues locales’’, des documents Il s’agit ici des lettres, des cartes posta- de l’alphabet des deux autres langues, ont déjà été rédigés en quatre langues les et des photos que les élèves des clubs hormis la sienne. De même, les maîtres nationales béninoises notamment le scolaires d’espéranto d’Ayahohoué et alphabétiseurs, non-espérantistes, ont eu yorouba, le kotafon, le fon et l’ajagbé. d’Azovè au Bénin ont échangé avec : l’occasion de découvrir et de pratiquer Ces documents servent d’initiateurs et - La classe d’espéranto de Monika Mol- l’alphabet de l’espéranto. Pour encoura- attendent d’être édités. nar de l’école privée ’’La Grande Ourse’’ ger les participants, on leur a fait cadeau Latifou GBADAMASSI, de la Chaux-de-Fonds en Suisse, de revues et de matériel didactique. président d’Enfants autour d’Afrique - Le groupe scolaire d’espéranto de A la fin du séminaire, l’occasion a été BP 302 Lokossa (Mono), Bénin Elisabeth Abeya à Bunyola dans les îles donnée aux participants de faire part Pour tout envoi d’aide matérielle utilisez Baléares en Espagne, de leur opinion sur le projet et de faire l’adresse ci-dessus. D’éventuelles aides - Le jardin d’enfants «Bitute» (Abe- des suggestions. Certains ont estimé financières sont attendues au compte leto) à Klaipėda en Lituanie dont Vilija que le projet permet aux autochtones suivant à l’UEA-konto ‘’gbla-e’’ Jakštiené est l’enseignant, d’apprendre plus facilement l’espéranto Veuillez indiquer si votre aide servirait - La classe d’espéranto de Jolanta Kieres ; d’autres ont soutenu qu’il permet aux à éditer les documents, à organiser des en Nowy Sącz en Pologne. non-africains d’apprendre une langue séminaires ou à soutenir tout le projet.

N°589-590 le monde de l’Espéranto 9 L’espéranto et la paix n 1905 au premier congrès et je n’apprécie chaque homme que par grande indignation. ». (1) mondial d’espéranto, fut sa valeur personnelle et ses actes mais Le 30 juin 1914, il s’exprime face à la E adoptée la déclaration sui- pas par son origine. Je considère comme montée des nationalismes: vante, qui recommande :« ... l’usage barbare toute offense ou persécution à “ Suivant mes convictions, je suis d’une langue neutre qui, ne s’imposant l’égard d’un homme parce qu’il appar- un citoyen de l’humanité et ne peux pas dans la vie interne des peuples tient à un peuple, avec une langue ou adhérer aux objectifs et aux idéaux de et n’ayant aucunement pour but de religion autres que les miens“. quelque groupe ou religion que ce soit... détruire les langues nationales existan- Je suis profondément convaincu que tes, donnerait aux hommes de diverses Le vrai patriotisme tout nationalisme ne peut apporter à nations la possibilité de communiquer l’humanité que de plus grands malheurs entre eux, qui pourrait servir de langue fait partie de ce grand et que le but de tous les hommes devrait de paix à des institutions publiques dans amour universel qui être de créer une humanité fraternelle. Il ces pays où diverses nationalités com- construit, préserve et est vrai que le nationalisme des peuples battent entre elles à cause de la langue ; rend heureux opprimés – en tant que réaction naturelle en laquelle pourraient être publiées les de défense – est bien plus pardonnable œuvres qui ont un égal intérêt pour tous Lors d’un discours prononcé au Guild- que celui des oppresseurs; mais si le les peuples... » hall, à Londres, en 1907, il met en garde nationalisme des forts est ignoble, celui Dans son discours au second congrès contre le chauvinisme : des faibles est imprudent... L’un engen- mondial, en 1906 à Genève, le Dr L.L. “Tandis que le pseudo-patriotisme, dre l’autre et le renforce, et tous deux Zamenhof disait: c’est-à-dire le chauvinisme ethnique, finissent par créer un cercle vicieux de “Je crois que tous les peuples sont égaux fait partie de cette haine commune malheurs dont l’humanité ne sortira qui détruit tout dans le monde, le vrai jamais à moins que chacun de nous ne En préparation, patriotisme fait partie de ce grand amour sacrifie son propre égoïsme de groupe et les prochains dossiers universel qui construit, préserve et rend ne s’efforce de se placer sur un terrain heureux... mais lorsque ce sont des tout à fait neutre...“(2) LME 591 : Les congrès mondiaux chauvinistes qui nous parlent d’amour de la patrie, ces représentants d’une 1. Discours au Guildhall à Londres, 18 LME 592 : Langues, arts et valeurs haine abominable, ces démons des ténè- août 1907 dans le dialogue interculturel bres qui incitent les hommes contre les Envoyez vos contributions à hommes, non seulement entre les pays, 2 Lettre à Heller, 30 juin 1914, “Origi- [email protected] mais aussi dans leur propre patrie, alors nala Verkaro“ de Dr L. L. Zamenhof, nous nous en détournons avec la plus Ferdinand Hirt & Sohn, Leipzig, 1929. le monde de l’Espéranto N°589-590 10 L’espéranto et l’armée avant la guerre

n France des militaires perçoivent très vite l’intérêt E de l’espéranto pour l’inter- compréhension et l’établissement de la paix. Au contraire de l’apprentissage de l’anglais, destiné à une élite, celui de l’espéranto a le mérite d’être simple et accessible aux hommes de troupe. Dès 1903, l’espéranto est utilisé à Brest dans un faire-part de naissance par le capitaine d’infanterie coloniale Ernest RIGNOT.

Capitaine BAYOL

qui permette à l’ensemble des hommes Références: de troupes de se comprendre et d’obéir (*)= BAYOL Georges, Capitaine / armée aux ordres donnés, car : « les alliances de terre – France – la part de l’espéranto, comme les congrès se multiplient et si langue officielle de la guerre, dans Le les Français ont déjà combattu côte à cri d’Angers, 17 mars 1912 – extrait de côte avec les Anglais, les Italiens... les Franca esperanto, mars 1912. cas seront nombreux où ils auront pour frères d’armes des Russes, des Alle- (**)= BAYOL Georges, Lieutenant / mands... L’expédition de Chine a ouvert armée de terre – France – Espéranto et la série ». (**) Croix-Rouge, PARIS, Presa esperantista Il meurt au front le 10 novembre 1914. societo, 1906, page 14.

Général SEBERT

Le Général SEBERT, membre de l’Académie des Sciences, qui a appris l’espéranto dès 1898, crée en 1906 l’Office Central d’Espéranto (ECO) à Paris et jusqu’à la guerre sera la cheville ouvrière du mouvement espérantiste en France. L’espéranto est enseigné à l’Ecole Spéciale Militaire de Saint-Cyr par le lieutenant-instructeur Georges BAYOL, devenu capitaine en 1910, et auteur de brochures en espéranto pour la Croix- Rouge Internationale. Le Capitaine Georges BAYOL estime Conférence en espéranto animée par Emmanuel Desbrières et Dominique Jacquin, traduite que pour « des alliances militaires, le en français par Florence Desbrières, autour de l’exposition conçue par la Fédération babélisme est une catastrophe. Il faut une Espéranto-Bretagne, avec l’aide d’une commission spécialisée d’Espéranto-France et de langue internationale neutre, à la portée Christian Lavarenne, docteur en Histoire, conseiller historique, en 8 panneaux. des sous-officiers, soldats et marins »(*) Le 5 juillet 2014 à la médiathèque Albert Camus de Dôle

N°589-590 le monde de l’Espéranto 11 2-9 août 1914, Paris, Congrès mondial d’espéranto n grand congrès mondial la mobilisation générale les étrangers la capitale française. d’espéranto se préparait à tentèrent de reprendre d’urgence le Un certain nombre d’étrangers, ne pou- U Paris. chemin du retour. Le bureau du congrès vant repartir à temps, furent arrêtés et En 1914, 3739 espérantistes, dont 2392 ne resta ouvert que deux heures le 1er internés dans des camps. étrangers de 49 pays, s’étaient inscrits août. Les Russes et les délégués des L.L. Zamenhof et son épouse, en route au 10è congrès mondial d’espéranto qui États de la péninsule balkanique eurent pour le Congrès de Paris, sont immobi- devait avoir lieu au Palais Gaumont à beaucoup de mal à rentrer dans leurs lisés à Cologne le 1er août et mettront Paris du 2 au 9 août. Congrès excep- pays respectifs, et durent passer soit par quatorze jours pour rentrer chez eux à tionnel à plus d’un titre. Pour le nombre la Suisse soit par les pays scandinaves. Varsovie, après avoir gagné Berlin, puis d’inscrits – le plus grand auparavant Les ressortissants des autres pays l’île allemande de Rügen, dans la Balti- é t a n t durent rester encore une semaine dans que, et traversé la Suède et la Finlande. celui

d’An- vers en 1911, avec „seulement“ 1800 participants. C’était le deuxième en France. Il y avait un nombre impres- sionnant de membres du comité d’honneur, plus d’une centaine, avec des noms prestigieux: Tristan Bernard, le Prince Bonaparte, Gaston Bonnier, Gustave Eiffel, Léon Frapié, Victor Margueritte, le prince de Monaco, Paul Painlevé, Georges Ohnet, de nombreux députés et sénateurs et autres personna- lités du monde scientifique et culturel. Les organisateurs souhaitaient un programme scientifique très important: une vingtaine de réunions spécialisées étaient prévues. Une pléiade de guides espérantophones s’était préparée pour faire visiter les lieux les plus intéressants à Paris et environs. Plusieurs pièces de théâtre étaient au programme. Tout était fin prêt pour faire de ce congrès un événement exceptionnel. 900 participants étaient déjà venus retirer leur carte de congressiste le 1er août, mais devant le spectacle de le monde de l’Espéranto N°589-590 12 Service de correspondance familiale ès septembre 1914, l’Associa- et se spécialise dans les services aux durant six années en Sibérie, y écrivit tion Universelle d’Espéranto civils. en espéranto ses plus beaux poèmes. D (UEA), située à Genève, dans A la Roche-sur-Yon, le groupe espéran- la Suisse neutre, décida de proposer un tiste transmet « environ dix lettres ou Propagande service de transmission de correspon- demandes de recherche par semaine, dance privée, dans une circulaire qui et un assez grand nombre de réponses L’Allemagne utilise l’espéranto pour parut en 30 langues dans des centaines favorables lui sont déjà parvenues sa propagande en envoyant dans tous de journaux. (notamment pour les disparus civils) » les pays neutres les communiqués «La guerre ayant commencé subite- (3)... C’est ainsi que par exemple une quotidiens de son état-major ment, un grand nombre de personnes j e u n e traduits en espéranto, un se sont fait surprendre bimensuel « Internacia dans des pays ennemis et Bulteno » (Bulletin Inter- n’ont pas eu la possibilité national) et une brochure « de contacter leurs familles La vero pri la milito » (La ou leurs proches. Afin de vérité sur la guerre). les aider dans la mesure La France décide en du possible, le bureau de novembre 1914 de contrer l’Association Universelle la propagande allemande de l’Espéranto, dont le en créant le Comité « siège se trouve à Genève Pour la France par l’es- (Suisse), vient d’informer péranto ». ses délégués dans les pays belligérants que cette asso- ciation est disposée à servir, à titre volontaire, d’intermé- diaire pour l’échange de cor- luxembourgeoise, respondance privée entre pays ennemis. Cathy Schenk, blo- Les lettres seront reçues au bureau de quée en Vendée à la Genève, d’où elles seront réexpédiées déclaration de guer- à leurs destinataires; si nécessaire, elles re put correspondre seront accompagnées d’une traduction. avec son fiancé Ne seront acceptés que les envois Pierre Storn, resté ouverts et ne contenant aucune mention au Luxembourg. politique ou militaire.»(1) Ces cartes postales ont seulement pour Espéranto but « de demander des informations sur la santé et les conditions de vie et prisonniers de guerre Ce comité édite régulièrement des « des étrangers retenus dans les pays en L’YMCA Young Men’s Christian Asso- Flugfolioj » (feuilles d’information) où guerre : elles sont adressées au délégué ciation, mouvement international de s’expriment en espéranto des personna- de l’UEA ou au groupe local espéran- jeunesse chrétien, fit distribuer des mil- lités des pays neutres, qui donnent une tiste »(2), qui les transmet au siège de liers de petits manuels d’apprentissage toute autre approche que l’argumenta- l’UEA. de l’espéranto aux prisonniers de guerre tion allemande. Chaque jour arrivent jusqu’à 200 à 300 dans divers pays. L’espéranto est appris lettres, et le travail s’organise, avec dans des camps de détention où aucun (1) Enciklopedio de Esperanto, pp. 547- recherches de personnes, envoi de colis, autre moyen ne permet à des personnes 548 contacts avec les prisonniers, rapatrie- n’ayant aucune langue commune de se (2) Revue internationale de la Croix- ment d’enfants, relations comprendre en aussi peu de temps. La Rouge internationale, n°819 avec la Croix-Rouge Internationale... fraternisation entre les prisonniers peut (3) « Nouvelles des groupes », bulletin A partir de 1915, l’UEA transmet à la ainsi s’établir. officiel de la Société Française pour la Croix-Rouge Internationale les corres- Par exemple l’écrivain hongrois Julio Propagation de l’Espéranto, avril-mai pondances aux militaires prisonniers Baghy, né Baghy Gyula, prisonnier 1915, p.4

N°589-590 le monde de l’Espéranto 13 Espéranto et Croix-Rouge

u début du XXe siècle furent publiés livres et brochures A concernant l’espéranto et la Croix-Rouge. Georges Bayol, alors lieutenant-ins- tructeur à l’Ecole Spéciale Militaire de Saint-Cyr, est l’auteur des livres sui- vants : 1- « Espéranto et Croix-Rouge » (168 pages- Librairie Hachette et Cie- 1906), traduit en allemand (1908) et en russe (1909) 2- « Guide espéranto de la Croix- Rouge », lexique contenant la traduction en espéranto du vocabulaire sanitaire en diverses langues « à l’usage des militai- res blessés ou malades, des médecins, chirurgiens, brancardiers, infirmiers, - distribués gratuitement en l’apprentissage de l’espéranto. des membres de la Croix-Rouge et des 1912 par la Société portugaise de la Le Dr Cuisnier, délégué de l’UEA à ministres de tous les cultes, de tous Croix-Rouge en 10 000 exemplaires au Rennes, a publié en 1910 une brochure ceux, en un mot, qui sont appelés en personnel des services sanitaires et aux intitulée également „Espéranto et Croix- temps de guerre à donner des soins ou à membres de la Société Rouge“, extrait d’un long article paru la en recevoir, dans les ambulances, hôpi- - commandés et distribués par le même année dans Rennes-Médical. taux et toutes formations sanitaires ». Service de Santé français (10 696 exem- En 1915, les espérantistes britanniques, Ces guides furent : plaires fin 1916) en français, anglais, à l’appel de leur association nationale, - publiés en neuf versions chez allemand et russe, suite à une circu- se cotisent pour faire don à la Croix- Hachette entre 1907 et 1911 (français, laire du 20 mai 1916 de Justin Godard, Rouge belge de deux ambulances allemand, italien, espagnol, russe, sué- sous-secrétaire d’Etat à la Santé, qui où, „à côté du signe distinctif de la dois, anglais, danois, portugais) recommandait aux infirmiers militaires Croix-Rouge apparaît comme un sym- Appel aux diplomates n 1915, le Dr L.L. Zamenhof naturels et naturalisés, quelle que soit peuple, mais un nom géographique publia une longue lettre leur langue, leur religion ou leur origine neutre, librement accepté par tous. E ouverte destinée aux diplo- supposée ; aucun peuple, dans aucun mates. Elle fut publiée dans plusieurs pays, ne doit avoir de droits ou devoirs Messieurs les diplomates ! Après revues (notamment anglaise, suisse supérieurs ou inférieurs à ceux des l’effroyable guerre exterminatrice, et hongroise) en novembre-décembre autres peuples. qui a plongé l’humanité plus bas que 1915. les bêtes les plus sauvages, l’Europe En voici quelques courts extraits : 2° Chaque citoyen a pleinement le droit attend de vous la paix. Elle n’attend pas «...Quand après la fin de la guerre se d’utiliser la langue de son choix et de qu’une pacification provisoire, mais réuniront les diplomates, ils pourront pratiquer la religion de son choix. une paix permanente, la seule qui soit opérer des changements sur la carte de 3° Pour toutes les injustices commises digne d’une race humaine civilisée. l’Europe. Mais...leur tâche principale dans un pays, le gouvernement de ce Mais... souvenez vous que le seul doit être de mettre en place au nom et pays est responsable devant un Tribunal moyen d’atteindre une telle paix est sous la garantie de leurs gouvernements Permanent européen, mis en place avec d’éliminer pour toujours la principale les lois suivantes : l’accord de tous les pays européens. cause des guerres, la domination de 1° Chaque pays appartient moralement 4° Chaque pays et chaque province certains peuples sur d’autres peuples. » et matériellement à tous ses habitants doivent porter, non pas le nom d’un le monde de l’Espéranto N°589-590 14 bole d’espérance la petite étoile verte le domaine de l’activité de la Croix de l’espéranto“* (voir photo) Rouge »** Le 7 avril 1921 la Conférence de la Croix Rouge à Genève vota la résolu- * The British tion suivante à l’unanimité : E s p e r a n t i s t « Considérant le fait que la difficulté n° 122, p. 38, des langues gêne en bien des manières 1915 la réalisation de l’idéal international de la Croix-Rouge, soit dans l’oeuvre de * * R e v u e secours sur les champs de bataille, soit internationale dans celle de l’aide aux prisonniers de de la Croix- guerre ou même dans les Congrès de la Rouge n°28, Croix-Rouge, la Xè Conférence invite 15 avril 1921 toutes les organisations de la Croix- et Bulletin Rouge à encourager l’apprentissage International de la langue auxiliaire espéranto parmi des Sociétés leurs membres, en particulier dans les de la Croix- sections de jeunesse, comme un des Rouge n° plus puissants moyens d’entente et 224, p. 349. de collaboration internationale dans

Sources ous avons repris pour ce dossier l’ensemble du travail accompli par Josette Ducloyer pour réaliser une exposition N sur le rôle de l’espéranto dans la 1ère Guerre Mondiale. Cette exposition a été préparée avec l’aide d’une commission spé- cialisée d’Espéranto-France, composée de Claude Nourmont, Guy Camy et Christian Lavarenne, conseiller scientifique. Christian Lava- renne, docteur en Histoire, est l’auteur de la thèse « Espéranto : Son idée interne dans ses origines et quelques-unes de ses expressions et manifestations (aide ou obstacle à la diffusion de la langue ?) », sous la direction de Jean-Claude Lescure, soutenue à Paris 13 - Sorbonne Paris Cité le 4-7-2012. Vous pouvez télécharger l’exposition sur le site d’Espéranto-France : http://esperanto-france.org/premiere-guerre-mondiale-. Sources documentaires : Bibliothèque Hippolyte Sébert (archives d’Espéranto-France) Bibliothèque Hector Hodler (archives de l’UEA) Bibliothèque Nationale de France (Gallica) Bibliothèque Nationale d’Autriche Musée de l’espéranto de Gray (Haute-Saône) Bibliothèque municipale de Rennes Collections des philatélistes James Rezende Piton et Jean-Pierre Ducloyer. Et pour ce dossier, Centre de documentation et d’étude sur la langue internationale (CDELI) Bibliothèque de la Ville, La Chaux-de-Fonds, Suisse www.cdeli.org

N°589-590 le monde de l’Espéranto 15 La Granda Kaldrono Le Grand Chaudron

Ege malmulte da Eo-romanoj rilatas al la unua mondmilito. Très peu de romans écrits en espéranto ont trait à la pre- Jes ja ekzistas Kiel Akvo de l’rivero (1963) de Raymond mière guerre mondiale. Bien sûr, on trouve Comme l’eau de Schwartz, sed en tiu ĉi la junulo Pierre Touchard travivas la rivière (1963) de Raymond Schwartz, mais dans celui-là, malfacilaĵojn nur por reveni de Berlino al Loreno en la le jeune Pierre Touchard ne rencontre de difficultés que unuaj tagoj de la mondmilito. La Granda Kaldrono estas, pour revenir de Berlin en Lorraine lors des premiers jours kun la pli posta La Princo ĉe la Hunoj de Eugène de Zilah, de la guerre. unu el la plej ampleksaj romanoj originale verkitaj en Espe- Le Grand Chaudron, est avec Le Prince chez les Huns de ranto, laŭ mi (kaj ne nur!), la plej bonaj romanoj en nia Eugène de Zilah qui lui est postérieur, l’un des plus gros lingvo. Bedaŭrinde delonge ĝi estas elĉerpita. Mi akiris ĝin romans directement écrit en espéranto : selon moi (mais brokante. Kiu ĝin reeldonos? Ĝis tiam tamen eblas legi rete pas seulement !) les deux meilleurs romans dans notre lan- la bonan 7-paĝan recenzon de Sten Johansson http://espe- gue. Malheureusement il est épuisé depuis longtemps. Je ranto.net/literaturo/roman/libr/grandkaldronrec.html. Li l’ai acquis dans une brocante. Qui le rééditera ? En atten- citas diversajn dialogojn, erojn. Do, mi elektis alian. dant, il est quand même possible de lire sur internet la bonne critique de 7 pages de Sten Johansson http:// John Francis (1924-2012) estis esperanto.net/literaturo/roman/libr/grandkaldron- skoto. Kun William Auld, John rec.html. Il cite divers dialogues, divers passages. J’en Dinwoodie kaj Reto Rossetti li ai donc choisi un autre. aperigis en 1952 la faman Kva- ropo. Li ne partoprenis la unuan John Francis (1924-2012) était écossais. Avec William mondmiliton sed bone informiĝis. Auld, John Dinwoodie et Reto Rossetti, il publia en En la romano interplektiĝas la 1952 la fameuse œuvre A quatre. Il n’a pas pu par- unua kaj la dua mondmilitoj, la ticiper à la première guerre mondiale, mais il s’est vivo en Skotlando kaj en Francio bien informé. Dans le roman se mêlent la première sur la batalkampoj kien kelkaj sko- et la deuxième guerres mondiales, la vie en Ecosse taj amikoj estas senditaj. Ĉi tie, post chez les civils et en France sur les champs de bataille retreto el Belgio ili partoprenas en la unua «Batalo de où quelques amis écossais sont envoyés. Ici, après la retraite Marno». Dunkan estas junulo, unu el la ĉefaj herooj de la de Belgique, ils participent à la première « Bataille de la romano. Li ricevis kvintagan forpermeson antaŭ ol reiri la Marne ». Duncan est un jeune homme, un des principaux fronton, kaj en la vagonaro li memoras la batalon en kiu héros du roman. Il a eu une permission de cinq jours avant ĉeestis ankaŭ interalie Jim Hendry kaj Mat. La pafbapto de retourner sur le front et dans le train il se rappelle la estas detale priskribita. Surmape eblas sekvi la proksimume bataille à laquelle il a participé avec, entre autres, Jim Hen- 60-kilometran marŝadon de Sommerlans ĝis la rivero Aisne dry et Mat. Le baptême du feu est décrit en détail. Il est pos- en tiu komenco de septembro 1914, kiam oni vidis pli ofte sible de suivre sur une carte leur marche d’environ 60 kilo- ĉevalojn ol aviadilojn kaj opiniis ke la milito daŭros mal- mètres de septembre 1914, quand on voyait plus souvent longe. La eterna marŝado – retreto en Belgio, avanco en des chevaux que des avions et qu’on ne croyait qu’à une Francio - ŝajnas al ili sensenca, sed ili devos baldaŭ sin kaŝi guerre de courte durée. La marche incessante – retraite en en tranĉeoj. Belgique, avancée en France - leur semble vraiment stupide, mais ils vont bientôt devoir s’enterrer dans les tranchées.

le monde de l’Espéranto N°589-590 16 Tiel komenciĝis por la bataliono C’est ainsi que commença pour le la Batalo ĉe La Marne bataillon la Bataille de la Marne

a 7an de septembro la bataliono atingis La Fre- e 7 septembre le bataillon atteignit La Frenais* sans nais* sen opozicio de la malamikoj, sed la 8an rencontrer d’opposition de la part de l’ennemi, mais L ili renkontis fusilpafadon kaj kanonadon, kaj la L le 8 ils subirent des tirs de fusil et une canonnade, et mitraltaĉmento sendita por subteni apudajn regimentojn le détachement de mitrailleuses envoyé en renfort pour soutenir mortigis dek kvin malamikojn, kaj vundis kaj kaptis kelk- les régiments voisins tua quinze ennemis, et en blessa et fit pri- ajn. La bataliono vidis la unuan fojon germanajn vunditojn sonniers quelques autres. Le bataillon vit pour la première fois kaj mortintojn, kaj mem perdis unu vunditan antaŭ ol ili des blessés et des morts allemands, et perdit quant à lui un blessé bivakis apud la rivero Marne. Tiun nokton alvenis aldono avant qu’ils ne bivouaquent près de la Marne. Cette nuit-là arriva de preskaŭ cent soldatoj al la bataliona mil. un renfort de presque cent soldats pour le millier que comptait le bataillon. En la mateno ili transiris la riveron Marne sen rezisto de la malamikoj kaj marŝis ĝis La Marette. Dum la marŝado Le matin ils franchirent la Marne sans rencontrer de résistance de ili vidis germanan Taube** aeroplanon, kiu kaŭzis ioman l’ennemi et marchèrent jusqu’à La Marette. Ce faisant, ils virent ekscitiĝon, ĉar ĝi estis la unua aviadilo, kiun la plej multaj un aéroplane allemand Taube**, qui provoqua une certaine iam vidis. Jim sugestis, ke estis neeble kaŝi manovrojn de excitation, car c’était le premier avion que la plupart d’entre eux la malamikoj se oni abunde uzos aviadilojn, sed la pru- ait jamais vu. Jim fit remarquer qu’il était impossible à l’ennemi dentuloj en la taĉmento sarkasmis pri militilo, kiu timigas de cacher ses manœuvres s’il était fait grand usage des avions, la ĉevalojn, kaj kompreneble povas perturbi la propran mais les plus avisés n’eurent que des propos sarcastiques pour kavalerion same, kiel la malamikan. les engins de guerre, qui effrayaient les chevaux mais pouvaient évidemment perturber tout aussi bien leur propre cavalerie que La marŝo rekomenciĝis sub pluvo, kiu daŭris dum trairo celle de l’ennemi. de Le Thiolet, Torcy kaj Courschamps ĝis Sommelars, kie oni provizore haltis, ĉar dekstre ili povis vidi la 3an La marche recommença sous la pluie et se poursuivit par la tra- Brigadon batalantan; sed poste ili rekomencis la avancon versée du Thiolet, de Torcy et Courschamps jusqu’à Sommelars, ĝis Latilly, kie ili eksciis, ke la germanoj forretretis antaŭ où l’on fit halte provisoirement, car à droite on pouvait voir ses horoj. combattre la 3ème Brigade; mais ensuite ils recommencèrent à avancer jusqu’à Latilly où ils apprirent que les Allemands s’étaient Pluvo anstataŭ varmego nun faris la marŝadon ĝene malk- retirés six heures auparavant. omforta, ĉar la postan tagon, ŝanĝinte la marŝdirekton de nordo al nordoriento, ili plene malsekiĝis dum posttagme- La pluie qui remplaçait la canicule rendait maintenant la marche za pluvego, kiu des pli afliktis ĉar ili ankoraŭ ne rericevis plus qu’inconfortable, car le jour suivant, abandonnant la direc- siajn paltojn de la vagonoj, kiuj antaŭ dek du tagoj ekportis tion du nord pour celle du nord-est, ils furent complètement tiujn. Ili fine haltis ĉe Bruyère sur la Meaux-Fismes fer- trempés pendant l’averse de l’après-midi, ce qui les déprima vojo, sentante sin mizeraj; sed pli granda mizero ja atendis d’autant plus qu’ils n’avaient pas encore récupéré leurs capotes ilin ĉe ilia venonta stadio ĉe Bazoches, kie ili kvartiris en emportées dix jours auparavant par train. horto; ĉar ekzistis ŝirmo por nur duono de la pli ol mil viroj en la bataliono, kaj la aliaj devis kuŝi ekstere sub la pluvo. Ils firent finalement halte à Bruyères, sur la ligne de chemin de fer Meaux-Fismes, se sentant vraiment misérables; mais une plus La 13an de septembro*** la milito ekflagris por la batalio- grande misère encore les attendait à la halte suivante de Bazoches no. Ili sukcese transiris la Aisne kanalon, kaj poste sekvis où ils prirent leurs quartiers dans un verger car il n’y avait d’abri la 2an brigadon trans la riveron mem. Sekvis iom malk- que pour la moitié du gros millier d’hommes qui constituait le omforta transiro de la Aisne et Oise pere de akvedukto, bataillon et les autres durent coucher dehors sous la pluie. kiu jam montris du grandajn truojn de obuseksplodoj. Turninte sin orienten ili trafis sub kanonado, kaj Dunkan Le 13 septembre*** ce fut le baptême du feu pour le bataillon. Ils estis dankema kiam, post avanco, oni fine trovis ioman réussirent à traverser le canal latéral à l’Aisne et suivirent ensuite ŝirmon flanke de monteto, kun ordonoj eventuale subteni la 2ème brigade de l’autre côté de la rivière elle-même. Puis ce proksiman artilerion. La malica bruo de la eksplodantaj fut le passage assez inconfortable de l’Aisne à l’Oise grâce à un obusoj estis timiga, kaj li scivolis, ĉu la infanterianoj iam pont-canal qui montrait déjà deux grands trous d’obus. Ayant povos sufiĉe proksimiĝi al la malamikoj por efike ataki pris la direction de l’est, ils essuyèrent une canonnade et après

N°589-590 le monde de l’Espéranto 17 tiujn, anstataŭ prezenti sin senreziste al tiuj mortigaj kre- avoir avancé, et Duncan se réjouit quand ils trouvèrent enfin un vegoj el ŝtalo kaj flamoj, kiuj ŝajnas veni de nenie. abri le long d’une crête avec l’ordre de soutenir l’artillerie voisine. Le bruit diabolique des explosions d’obus était terrifiant et il voulait Je la 5a matene oni ordonis avancon, kaj la batalio- savoir si les fantassins pourraient jamais s’approcher suffisamment noj ekmarŝis laŭ artileria formacio tra la mallumo. de l’ennemi pour l’attaquer efficacement au lieu de s’offrir sans Baldaŭ evidentiĝis, ke ili estas miksitaj kun francaj défense à ces explosions mortelles d’acier et de feu qui semblaient zuavaj taĉmentoj, kaj tio subite gajigis Dunkan, eĉ venir de nulle part. se liaj fuŝfrancaj salutoj ne sukcesis komprenigi tiun kontentiĝon al la fremduloj, kvankam ili kapjesis ridete, A 5 heures du matin l’ordre fut donné d’avancer, et les bataillons kaj respondis propralingve. en formation d’artillerie se mirent en marche dans l’obscurité. Il s’avéra bientôt qu’ils étaient mêlés à des détachements de zouaves et «Nu ne gravas», li diris al siaj ridantaj amikoj. «Mi vere cela réjouit aussitôt Duncan, même si ses saluts en mauvais français ĝojas vidi ilin. Estas kuraĝige konstati, ke tamen ni ne ne réussirent pas à faire comprendre ce contentement aux étrangers, estas solaj. Kaj pli kaj pli venos, ankaŭ de niaj domi- malgré leurs sourires d’approbation et leurs réponses dans leur lan- nionoj. Espereble ni daŭrigos tiun ĉi avancon rekte en gue à eux. Germanujon, kaj finos tiun ĉi konflikton, kiel eble plej frue ». « Ça ne fait rien, dit-il à ses camarades amusés, je suis vraiment content de les voir. C’est encourageant de constater qu’en fin de «Prave», Jim konsentis, «kaj, Dunkan, ne tro ĝenu vin pri compte nous ne sommes pas seuls. Et il viendra de plus en plus de la malsukceso de via franca parolo, ĉar ververe vi parolas renfort, y compris de nos dominions. Espérons que nous poursui- pli klare ol ili. Mi duonkomprenas vin, sed mi diable ne vrons d’une traite cette avancée jusqu’en Allemagne, et mettrons fin komprenas ilian babilaĉon». à cette guerre le plus vite possible ».

«Eble ĉar ili ne parolas la francan» sugestis Mat. «Ili ja « Bien vrai, consentit Jim, et, Duncan, ne t’en fais pas trop de ne estas araboj, aŭ simile. Cetere, kiel vi rekonus la francan, pas parvenir à tes fins en français, car à vrai dire tu le parles de façon Hendry? Vi preskaŭ ne komprenas bonan anglan». plus compréhensible qu’eux. Je te comprends à moitié, mais je ne comprends diable rien à leur baragouin ». LA GRANDA KALDRONO, John FRANCIS, TK –Sta- feto, Antverpeno-La Laguna, 1978, p. 79-81. « Peut-être parce que ce n’est pas français qu’ils parlent» suggéra Mat. Ce sont à coup sûr des Arabes ou quelque chose comme ça. Et *La Fresnais, la Morette, Le Thiolet estas etaj domaroj, d’ailleurs, est-ce que tu comprendrais le français par hasard, Hen- sed Torcy-en-Valois, Courchamps, Sommelans (kun « n » dry? Tu comprends à peine le bon anglais ». kaj ne « r »), Latilly estas videblaj surmape en la depar- temento Aisne do nordokcidente de Château-Thierry. La LE GRAND CHAUDRON, John Francis, TK-Stafeto, Antver- bataliono marŝas sude-norden survoje al «Le Chemin des peno-La Laguna, 1978, pp. 79-81. Dames». Introduction, traduction et notes : Anne JAUSIONS Bazoches-sur-Vesles, Bruyères: okcidente de Fismes, inter Soissons kaj Reims, en la departemento Aisne. *La Fresnais, la Morette, Le Thiolet sont des lieux-dits, mais on Aisne-kanalo: Aisne-flanka kanalo. Kanal-ponto ligas la peut voir sur une carte Torcy-en-Valois, Courchamps, Sommelans riverojn Aisne kaj Oise. (avec un N et non un R), Latilly dans le département de l’Aisne donc au nord-ouest de Château-Thierry. Le bataillon marche du **Taube (signifas «kolombo» en la germana): monoplano sud au nord. konstruita en Vieno, Aŭstrio. Etrich Taube estas la unua Bazoches-sur-Vesles, Bruyères: à l’ouest de Fismes, entre Soissons et germana milita aviadilo serie konstruita. Reims, dans le département de l’ Aisne. Ĉefe uzata de 1910 ĝis 1914. Canal latéral à l’Aisne. Un pont-canal relie l’Aisne à l’Oise.

***La 13an de septembro la dekstra germana alo ĉesas **Taube («colombe» en allemand): monoplane construit à Vienne, avanci ĉe la rivero Aisne: la francaj kaj britaj atakoj ne en Autriche. L’Etrich Taube est le premier avion militaire allemand sukcesas forpuŝi ĝin kaj tiu parto de la fronto stabiliĝas, construit en série. Il a été surtout utilisé de 1910 à 1914. subkaŝante sin en tranĉeoj (Wikipedia). ***L’aile droite allemande s’arrête dès le 13 septembre, s’installant sur les rives de l’Aisne: les attaques françaises et britanniques n’ont pas réussi à la repousser et cette partie du front se stabilise en s’enterrant dans les tranchées (Wikipedia). le monde de l’Espéranto N°589-590 18 UK 2015 en Francio Tous au 100ème Mondial d’Espéranto à Lille en 2015 !

e premier congrès mondial Nord-Pas-de-Calais, riche en contras- d’espéranto a eu lieu à Boulo- tes. C’est l’occasion de découvrir la L gne-sur-mer, du 7 au 12 août région industrielle, qui a été l’ un des 1905, sept jours qui réunissaient pour la berceaux de la production de charbon première fois 688 espérantophones de et du textile au XIXème siècle, par 20 pays différents. Ce congrès a été suivi opposition au littoral qui comprend les d’une série de rendez-vous annuels du trois grands ports que sont Dunkerque monde espérantophone (sauf pendant port de commerce, Calais, premier port les deux guerres mondiales), et en 2015 français de voyageurs, et Boulogne-sur- c’est le 100ème congrès mondial qui aura Mer premier port de pêche français en lieu du 25 juillet au 1er août 2015. tonnage et premier centre européen de Pour fêter cet événement, c’est Lille, transformation des produits de la mer. capitale régionale, qui a été choisie. Le congrès se déroulera au centre de Un littoral contrasté de congrès Lille Grand Palais, un lieu moderne et agréable qui permettra aux falaises et de sables congressistes de jouir au mieux des La Côte d’Opale où se situe Boulogne nombreuses programmations prévues. présente un littoral contrasté de falaises congrès et revenir sur les pas de Ludwig au nord et de sables au sud, avec une Lazare Zamenhof. Différentes options Une ville d’art et d’his- côte qui reste sauvage sur de nombreux seront possibles: cérémonie officielle, kilomètres et où il est agréable de visite de Wimereux, ville voisine où les toire randonner sur les nombreux chemins congressistes de 1905 avaient assisté Lille est une ville d’art et d’histoire, longeant le littoral. à des courses de chevaux, visite de la capitale européenne de la culture en Plusieurs excursions sont prévues à ville fortifiée de Boulogne. Il y aura au 2004. C’est la 4ème communauté urbaine Boulogne-sur-Mer afin que chacun cours de la semaine des visites guidées en France et la capitale de la région puisse visiter la ville du premier en espéranto de Lille et de plusieurs musées : Palais des Beaux-arts, La Piscine à Roubaix, Louvre-Lens. Au programme du mercredi, journée des excursions, Amiens, Arras, excursions en Belgique (Bruges), visites de Paris, promenades sur les traces de la première guerre mondiale (Ypres). Quelques informations en avant-pre- mière : Espéranto-France a une volonté d’ouverture du congrès sur la ville et vers les habitants, et des propositions ont été faites à la municipalité. Musique à Lille-plage, au centre ville, projets d’expositions... Nous souhaitons que le congrès soit présent et visible dans toute la ville.

N°589-590 le monde de l’Espéranto 19 00 culturelles du monde entier. Au pro- d’assurer la réussite de cet événement gramme, université du congrès, confé- cosmopolite. Pour cela, nous espérons rences-débats, tables rondes, forums, proposer des facilités de logement, de ateliers, réunions statutaires de l’UEA, restauration et de transport. Une armée expositions et beaucoup d’autres événe- de volontaires est prévue pour accueillir ments. Un programme très riche.Vous dans notre pays des congressistes qui, n’aurez que l’embarras du choix. pour certains, vont économiser pendant Lille sera pendant une semaine la des mois pour participer à ce centième capitale mondiale de la culture espé- congrès, pour venir visiter la France, ce rantophone. Une pléiade de spectacles pays qui fait tant rêver les étrangers... A en espéranto est prévue. Voulez-vous nous de ne pas les décevoir ! danser avec Kapriol’, écouter Martin kaj la talpoj, ou - spectacle vraiment exceptionnel - assister au récital du pia- niste russe de renommée mondiale Andrei Korobei- nikov ?

Des facilités de logement, de res- tauration et de transport

Participer à un congrès Un congrès ouvert et international, c’est aussi la promesse de rencontrer visible dans toute la ville des amis et de nouvelles Et que dire sur le programme culturel? personnes de tout type, Le thème choisi pour ce congrès est de tout pays, de tout âge. « Langues, arts et valeurs dans le dia- Ce congrès doit réunir logue interculturel ». Vous découvrirez un maximum de person- tout au long de la semaine les richesses nes de tout horizon afin

Prix avantageux avant le 31 décembre 2014 ! Pour vous inscrire, profitez jusqu’au 31 décembre 2014 de prix avantageux. Vous retrouverez toutes les informa- tions sur le bulletin d’inscription joint à ce numéro ou sur le site http://www. uea.org/kongresoj/ uk_2015.html et sur lille2015@ lille2015.fr

le monde de l’Espéranto N°589-590 20 00 De Bonaero al Lillo Intervjuo de Xavier Dewidehem, prezidanto de LKK-Lillo pri la UK en Bonaero ed. Kiu estas via ĝenerala inaŭguro estu pli spektakleca. Red. Kiu konsistis el kio ? impreso pri la UK en XD : Kelkaj vizitoj, vesperumoj (vagado R Bonaero? Red. Kiujn ideojn vi havas do por tra la stratoj...). Fakte ĝi plilongiĝis. XD : Ĝi estis tre agrabla. Estas malfacile la inaŭguro en Lillo ? Ĉu vi povas Ekzemple ni rendevuis en interlingva vere kompari la bonaeran kun la lilla, pro malkaŝi tion ? trinkejo. Ni vesperumis en dancejo (sed la nombro da aliĝintoj (1). Plaĉis al mi XD : Jes, mi plupripensas la aferon. Unu mi ne dancas...), ni vespermanĝis foje la kongreso, pro la etoso kaj pro novaj el miaj ideoj estas plivigligi la disvolviĝon kune. Kaj tio estigis amikiĝon inter la programeroj. Estas du novaĵoj, la unua de tiu inaŭguro per animanto aŭ animanta junaj kongresanoj. Estis multaj el Suda- rezultas el la volo de la estraro de UEA paro. Ni lasu la ideojn maturiĝi kaj ni meriko kaj kelkaj eŭropanoj, vere ne iel renovigi la UK-ojn per redifino de vidu la rezulton... multaj, kaj eĉ japano. Pli malpli 90% estis kutimaj programeroj, forumoj ekzemple. Ankaŭ la nacia vespero ne tre plaĉis al el Sudameriko. Estis tia amikiĝo, ke dum La dua novaĵo, programo unue ridinda, mi. Unue mankis ia baza enkonduko al la la postaj du semajnoj ni plurendevuis por ne, anekdota, finfine tre entuziasmiga, la tuto kaj ankaŭ ĉe la fino ia vera konkludo. vesperumi. futbalmaĉo. Nacia vespero celas, laŭ mi, malkovrigi la landon al la kongresanoj. Bedaŭrinde Red. Do vi restis du pluajn semaj- Red. Kaj vi estis kontenta ? ni aŭdis belajn muzikojn kaj spektis nojn ? XD : Oh jes ! Mi eniris la futbalejon kun belajn dancojn, sed mankis klarigoj kaj XD : Ne tute, nur unu semajnon kaj baza simpatio kaj mi eliris kun plia ŝato esperanta subtekstaro de la hispanlingvaj duono. kaj fervoro, ĉar tiu ludo naskis tiel gran- paroloj. Sola ero, kiun mi ŝatis estis la dan komunan senton inter la spektantaj lasta de la vespero, kun tri dancistoj, Red. Kiujn forumojn vi ĉeestis ? esperantistoj. junulo, junulino, kaj maljunulo, kiuj XD : Mi ĉeestis nur la unuan parton de la tangis kaj disputis. komitatkunsido de UEA. Red. Hejme ĉu vi spektas futbalon ? Mi ankaŭ ne tre ŝatis la Internacian Artan XD : Ne, mi ne spektas futbalon sed Vesperon, ĉefe ĝian prezentadon. Red. Ĉu vi ekskursis ? tamen mi ŝatas la sportajn ĉefeventojn XD : Mi ekskursis kadre de la junulara pro la sento de kuneco, de aparteno al Red. Kion do vi ŝatis inter la diversaj programo, poste mi libere ekskursis eks- unu grupo, kaj ĝuste tiukadre tiel sukce- spektakloj ? ter la kongresa programo. sis la unua futbalmaĉo de la esperantista XD : Mi estas fanatikulo pri hororfilmoj, selektitaro. kaj nepre volis spekti ilin. Kompreneble Red. Vi multe deĵoris dum la semajno. estas eksmoda stilo, sed ĉarma. Esperan- XD : Jes, la deĵorado estis interesa. Tio Red. Kaj kio plej malplaĉis en la kon- to-dublado igis ĝin tre plaĉa. donas la okazon propagandi pri la 100a greso ? UK. Dum mia deĵorado multaj interesiĝis, XD : La inaŭguro. Eble mi iom tro seve- Red. Kio pri la movada foiro ? Vi demandis, sugestis kaj eĉ donacis. ras, ĉar tio ne nepre estas la plej malbona deĵoris en ĝi... programero. Mi multe atentas pri tio, ĉar XD : Tre plaĉe! Ĉar estis la inaŭguro estas ĉefmontro de la UK la unua momento, kiam mi kiun eksteruloj ĉeestas. Tiu inaŭguro estu vere konstatis la entuzias- ne simple asociaĵo, sed montrofenestro de mon pri la 100a UK. Esperantujo. Estis tro normala malfermo de la kongreso Red. Kaj ĉu vi partoprenis en la Junulara Pro- Red. Normala ? gramo ? XD : Tute kongrua kun la tradicio. Sed mi XD : Jes, ni junuloj kunvenis ne plej ŝatas, ĉar ĝi estas tro asocieca kun iuvespere en la sidejo de la formalaĵoj. Oni devus krei en la inaŭguro Bonaera Esperanto-Asocio. la deziron scii pli. Ni interkonatiĝis en amikeca Fine de la tradicia aŭkcio vendiĝis la kongresana numero 1 de la 100a UK. Ĝin aĉetis Synnöve Mynttinen kiu tuj anoncis Red. Por kiuj ? etoso kaj oni sciigis al mi la « ĝin mi donacas al la prezidanto de la Lilla LKK ! » XD : Por la eksteruloj kaj la novuloj. La junularan programon.

N°589-590 le monde de l’Espéranto 21 00 Red. Vi diris, ke vi sekvis la kurson Red. Kaj viaj plej fortaj momentoj de por plej belaj rememoroj por ĉiuj kongre- « hispana eksprese ». la kongreso ? sanoj. XD : Jes mi ĉeestis la du unuajn sesiojn, XD : Estas du momentoj kiam mi sed mi maltrafis la 3an. Mi tre ŝatis, ĉar emociiĝis. Red. Dankon, unue ĝi kapabligis almenaŭ elparoli La unua en la vendreda aŭkcio. Pluraj Xavier ! Ek al la hispanan. Mi eĉ ne unu vorton de la batalis por aĉeti la kongresnumeron 1 ĝis brila Lillo ! hispana lernis en mia vivo antaŭ ol veni 350 €, kio estas vere alta prezo. Kaj la al la kongreso. Estis tre utile por legi aĉetinto Synnöve Mynttinen tuj anoncis, (1)La UK en laŭtvoĉe la pladojn en la restoracioj. Ĝi ke tiun altprezan kongresnumeron 1 ŝi Bonaero estis estis amuza kurso. donacas al la prezidanto de la lilla LKK. rekorde mal- Tiam okazis tia miro en la salono kaj en granda kun 706 Red. Kiel ? mi mem, ke emocio vekiĝis evidente. Kaj aliĝintoj ( la XD : La kursgvidanto estis afabla kaj mi multe dankis al ŝi pro tiu eksterordi- plej malgranda humura. La dua sesio konsistis el lernigo nara gesto. post 1920) de hispanaj fivortoj. Kaj pro tio en mia Dua emocio estis en la solena fermo ĝuste Du filmetoj el parolado ĉe la solena fermo mi salutis post la transdono de la Esperanto-flago. la solena fermo la homojn per la vortoj « che boludos y Dum la transdono mi rolis laŭ la atendoj de la Bonaera boludas ». kaj tio fariĝis facile. Sed irante al la UK : pupitro por paroladi kaj inviti tiam man- Transdono de Red. Mi konas la hispanan, sed ne tiujn tenante la flagon mia emocio montriĝis. la Esperanta vortojn. Ĉu temas pri tipe argentinaj flago al la Lilla esprimoj ? Red. Estis por vi forta momento de via LKK https:// XD : Jes, temas pri familiaraj salutvortoj, vivo. www.youtube. tipaj en Argentino. XD : Tre forta. Ĝuste tion mi diris en mia com/watch?v=8Q60hrkO5ww#t=741 invita parolado. Pri Jubilea Kongreso en Parolado por inviti al la Lilla UK Red. Ĉu por Lillo vi rekomendas simi- Lillo mi revas jam de 2002. Kaj la vojo https://www.youtube.com/ lan instruiston? estis longa kaj ne tiel facila, por ke fine tiu watch?v=vpaABhk72Ro XD : Ni ja konservu la humurecon de tia revo realiĝu en 2015. kurso. Mi esperas, ke la realiĝo estos plej bela,

Kultura programo de UK Sponsoru Spektaklon por festi la 100-an Universalan Kongreson en Lillo a jaro 2015 havos specialan programon – eĉ pli abundan ol povus Vi povas senpere kontribui al la Kultura signifon por la parolantoj kovri la normalaj kongresaj kotizoj. Por Fonduso aŭ, se vi deziras, nomi apartan L de Esperanto ĉar en tiu jaro atingi tion, ni malfer- aranĝon, artiston aŭ okazos la centa Universala Kongreso de mis ĉe UEA apartan spektaklon, kiun vi aparte Esperanto. La Esperanto-movado estas Kulturan Fonduson dezirus subteni per via en multaj rilatoj kultura movado: ekde por la 100-a UK kaj kontribuo. Ni niaflanke la komenco, oni produktas en Esperanto komencis kolekti identigos vian nomon kun tradukitajn kaj originalajn verkojn lite- financajn kontribuaĵojn la koncerna programero. raturajn; ekde la fruaj jaroj, oni ludas por povi inviti artistojn, Se iuj enloĝantoj en teatraĵojn en Esperanto – ekzemple en verkistojn kaj aliajn Francio deziras mon- la UK. Esperanto estas uzata en muzikaj kulturajn figurojn helpi por spektaklo aŭ verkoj – ekde la pola opero Halka, kiu ĉeesti la kongreson. kulturaĵo okazonta dum estis prezentita en la UK en Krakovo en Ĝis nun ni kolektis la UK 2015, ili povos fari 1912, ĝis JoMo kaj Kim Henriksen kaj 1.500 €. Ĉu ankaŭ vi mondonacon al Espéran- aliaj. deziras subteni nian to-France, kiu plusendos Por festi la 100-an UK-on en Lillo, ni E-kulturon per tiu ĉi al UEA laŭ fakturo, kaj intencas prepari aparte buntan kulturan nova iniciato ? Ni ja esperas, ke jes ! sendos impostan atestilon. le monde de l’Espéranto N°589-590 22 00 Universala Kongreso de Esperanto 2014 Bonaj eroj (kaj malpli bonaj) en Bonaero vika. La kvalito de la bankedo estis tre Kulmino de la kongreso certe ne estis la meza, ĝentile dirite, kompare al la prezo. Internacia Arta Vespero. La vespero estis Ĉi-jare okazis nova maniero labori. internacia, sed ĉu vere arta? Oni anoncis Ĉiu tago havis sian labortemon laŭ i.a. « spirhaltigan prezenton de famulo ». agadkampoj de la strategia plano : kons- Ja temis pri brila apero de Charlie Chaplin ciigo, kapabligo, komunumo, kunordigo. kio emociigis la ĉeestantaron. Elstaris la Ĉiumatene okazis enkonduka seminario prezento de Martina Sachs-Bockelmann, de UEA, kaj poste sekvis diskuto en du kiu rave kaj magie dancis tra la salono al laborgrupoj, kiuj kunsidis en la sama (ne la scenejo en siaj vualoj. Kaj post la fino grandega) salono. Ne ripetinde, ne eblas de la oficiala spektaklo venis korea grupo serioze labori, kiam apude laŭte diskutas (malfruiĝinta pro alvenaj problemoj alia grupo. En la fino de la posttagmezo en la flughaveno) kiu majstre prezentis okazis komitata forumo. Mi partoprenis la furoran « Gangnam Style ». La tuto amason da seminarioj kaj forumoj, kaj plaĉas al la publiko, sed nia publiko estas havis la impreson esti en komitata kun- tre (tro) bonkora, kaj facile emociiĝas, ke sido la tutan tagon. la samgrupanoj kaj amikoj prezentas ion, Kleriga Lundo estis malaperonta ero de same kiel gepatroj en la lerneja aŭ paroĥa la UK. Feliĉe, lastmomente oni ŝanĝis la jarfina festo aplaŭdas al la klopodoj de decidon, kaj haste laste kunmetiĝis eroj siaj idoj. Nia movado suferas je amato- utime, en la revuo Esperanto, por la kleriga lundo. Tio estas unu el la reco, kiel prave atentigis iu brazilano en oni postkongrese epitetis malmultaj momentoj, kiam oni ne pasive la strategia forumo. K la UK-on. Se oni farus tion sidas, sed rekte partoprenas, interŝanĝas... En tiu sama forumo iuj organizantoj ĉi-foje, certe estus « la malgranda ». Temis i.a. pri klerigaj ludoj, japana kali- plendis, ke ili ne ricevis klarajn instruk- Malgranda ne signifas malinteresa ! La grafio, kunkantado, tradukado, mastrumo ciojn, kion oni kunsidoj estis kutime plenplenaj... Eĉ se de la tempo, interkulturaj aktiva[joj, kreo devas fari por pre- mankis kelkaj kutimaj eroj, mi ne trovis de elsendo por Muzaiko. pari la kongreson. momenton, kiam nenio allogis min. Ŝajnas, ke paneis Unu problemo estis diseco de lokoj : la Mankis tradiciaj kultu- la komunikado kongreso okazis en 3 malsamaj lokoj inter la senspertaj (kaj necesis havigo de aparta bileto por raj aranĝoj lokaj kaj la spertaj unu el ili). Nu, oni povas diri alimaniere, Inter la kulturaj programoj ĉi-jare ĉefe ne-lokaj organi- ke tio donis al la kongresanoj okazon mankis teatraĵoj. Ankaŭ mankis tradiciaj zantoj. vidi Bonaeron kaj iom pli videbligi la kulturaj aranĝoj, kiel ekzemple rezultoj Ne-malmultekos- kongreson... Sed ĝenerale la kongreso de Belartaj Konkursoj, kaj lamis iuj el tan ekskurson al la estis apenaŭ rimarkebla, eĉ en hotelo ili: en “Libroj de la Jaro” oni prezentis ĉarma urugvaja Colonia del Sacramento Panamericano, la ĉefa kongresejo. Ĉe la nur unu libron... Estis nur du “aŭtoraj mi partoprenis. Kun pluraj organizaj alveno ni apenaŭ sciis, ke UK okazas tie. duonhoroj”. fuŝoj. Feliĉe ke la kolonistila Colonia, Oni ne indikis, ke la akceptejo estas ĉe la Se temas pri la artaj spektakloj, estis pluraj kun la historiaj multkoloraj domoj, kun suba etaĝo. koncertoj, el kiuj elstaris tiuj de la marda harmonio inter la hispana kaj portugala Movada Foiro bone okazis. Kaj male vespero, la brazila triopo Supernova kaj barokstiloj estas unika kaj bela, kaj vere de la (ĉefa) kongresejo, eĉ estis senpaga Manŭel prezentis novajn kaj malnovajn valoras viziton ! retaliro. Unu el la ĉefaj plendoj estis, ke kanzonojn el siaj respektivaj repertuaroj. Ĉu mi ĉeestis la saman kongreson kiel oni devas pagi por havi retkonekton. https://www.youtube.com/watch?v=fZR la prezidanto de la lilla LKK? Ŝajnus, ke Bona ideo, ke akceptis nin muzika grupo wYmany6o&list=UU61hf6hBHvsA7N ne... Mi ne ŝatas hororfilmojn, ne spektas en la enirhalo de la inaŭgurejo. Estis la cR-vmE1nw&index=2 futbalon... Krome junulara programo ne kutima aro da honoraj gastoj, kaj malpli Vidindas la 92-minuta filmo Laŭ la plu estas en mia tagordo... Nu, tio simple kutime ĉeestis praparencino de L.L. spuroj de Tibor Sekelj farita de la signifas, ke la kongreso estas bunta Zamenhof, kiu vivas en Argentino. Ni serba televido (kun subtekstoj en mozaiko kaj homoj kun tre diversaj ne povas ĝui ĉiu-jare la prezidenton de la Esperanto). https://www.youtube.com/ interesoj povas trovi ion laŭ sia gusto. Respubliko, kiel en la pasinta UK rejkja- watch?v=xkgpcYyVX8Q CNM

N°589-590 le monde de l’Espéranto 23 00 Prelegvojaĝo en Francio Sinteza raporto pri la turneo 2014 de Svetlana kaj Firdaus Ŝukurov a prelegvojaĝo okazis de la gon kun « Forum des Lorrain », Télégramme 9a ĝis la 28a de marto, sed Citoyens » en kafejo « Le (St Brieuc), Ouest- L Svetlana kaj Firdaùs poste iom Gueulard » en Nilvange France (Hérouville) kaj pli longe restis en Parizo dank’al afabla kaj en Hérouville en intervjuis loka radio en akcepto de François Lo Jacomo. Ili vizi- restoracio-librovendejo Bourg-en-Bresse. tis Thionville, Bourg-en-Bresse, Lyon, « Salon Pouchkine ». En Amiens oni reliefigas, Paris, Angers, Saint-Brieuc, Hérouville, Saint-Brieuc kunlaboris ke « la komunikado estis Amiens. kun loka reto de asocioj tute facila kaj agrabla Plej ofte okazis prelegoj pri historio de pri internacia solidareco, ». Ĉiuj el vi, ankaŭ la Taĝikio, kiu estas riĉa kaj longa. Multaj Resia. publiko, laŭdas la sintenon de Svetlana fotoj akompanis la prelegon sed en Laŭ la raportoj, proksimume 70 ne-espe- kaj Firdaùs ne nur dum la prelegoj sed Amiens oni bedaŭras ke ne estis prezen- rantistoj kaj 110-130 esperantistoj ĉeestis ankaŭ dum la vizitoj kaj privataj momen- titaj fotoj pri la nuna lando. En Angers la prelegojn. Venis de 15 ĝis 45 homoj. toj. Afablaj, atentemaj, scivolemaj, estis ankaŭ oni opinias la prelegon interesa Kiel raportas la grupo de Thionville, vere tre agrable akcepti kaj gastigi Svet- sed oni faras saman rimarkon pri manko la publiko videble estis ĉiam kaj ĉie « lana kaj Firdaùs. da informoj pri la nuntempa Taĝikio. En atentema kaj demandema ». Firdaùs kaj Dankon al ĉiuj pro tiu bela kaj interesa ĉiuj aliaj kluboj, videble okazis multaj Svetlana ĝenerale tre detale kaj precize turneo. interŝanĝoj pri la situacio en Taĝikio, eĉ respondis multajn demandojn pri ofte Yves NICOLAS kun aliaj taĝikoj (Lyon). malfacilaj punktoj. Ili surmetis belajn kaj « Ankoraŭfoje ni dankegas ĉiujn niajn En Parizo, la paro prelegis dufoje. Ankaŭ tradiciajn vestaĵojn kaj kelkloke dancetis gastigantojn kaj organizantojn de nia tur- en Lyon (Villeurbanne kaj Bron). La kaj kantis. grupo de Thionville organizis la prele- Aperis artikoloj en « Républicain neo. Amike, Svetlana kaj Firdaus » Ĝemelurboj de Francio Inaŭguro de skvaro « Esperanto » en Hérouville-Saint-Clair, la 20an de septembro. kaze de sia tridekjariĝo, la loka de UEA/Unesko), Sylviane Lepoitevin Tailpied (forpasinta klubano) kaj Gérard klubo de Hérouville-Saint- (vicurbestrino de HSC), Yves Nicolas Sénécal (prezidanto de la klubo). O Clair, apud Caen inaŭguris (fondinto de la klubo), nepo de Freddy Yves NICOLAS skvaron « Espéranto » kun la ĉeesto de la vic-urbestrino kaj de Renée Triolle, delegito de UEA ĉe Unesko. Koncertis Mikaelo Bronŝtejn kaj Vera Vlasova kiel loĝantoj de Tiĥvin (Rusio), ĝemela urbo de Hérouville-Saint-Clair. La klubo kaptis la okazon por ankaŭ organizi la ĝeneralan asembleon de la normandaj esperantistoj. Ana Sonĝanta (Shin Eun- Sook) faris elstaran prelegon pri instruo de esperanto en alternativa lernejo en Korea Respubliko. Sur la fotoj, de maldekstre : Seo Tomie (Japanio), Ana Sonĝanta (Korea Res- publiko), Mikaleo Bronŝtejn kaj Vera Vlasova (Rusio), Renée Triolle (delegito le monde de l’Espéranto N°589-590 24 00 Instruado de Esperanto 47-a ILEI-Konferenco en Montevideo, 19a - 25a julio 2014 ntaŭ la Universala Kongreso diplomon pro sia 60-jara laboro por en Argentino okazis en la Esperanto. La konferencanoj eks- A urugvaja ĉefurbo Montevideo ciis pri instruado laŭ Tinĉjo-libro, la 47-a ILEI-konferenco. La eventon oni parolis pri nuntempaj tendencoj ĉeestis 75 geesperantistoj el 26 landoj. en la lingvoinstruado kun aparta ILEI-konferencoj kutime komenciĝas atento al la rolo de teknologio, pri per franda vespero. Ĉiu partoprenanto kultura komunikado, pri la projekto alportas ion el sia lando por gustumigi la “Ceibal” (havigo de malgrandaj aliajn. Kolektiĝis multe da frandaĵoj kaj komputiloj por ĉiuj lernejanoj interbabilante la homoj konatiĝis. por plifaciligi la lernadon ankaŭ La solena inaŭguro okazis en impona por gepatroj), pri afrika influo en La urbestrino de Montevideo (ĉefurbo kun 1.4 milionoj da loĝantoj), S-ino Ana Olivera, salutas kaj bonvenigas la Konferencon. konstruaĵo de la Nacia Parlamento. La muziko kaj kulturo. inaŭguron ĉeestis la urbestrino s-ino La komitato de ILEI elektis du sablo (monumento fare de ĉiliano Mario Ana Olivera kaj du reprezentantinoj de novajn honorajn membrojn - la forpa- Irarrázabal), kie ni fotiĝis man-en-mane. la regiona oficejo de Unesko en Monte- sintan profesoron Helmar Frank kaj Tre impresa konstruaĵo Casapueblo video, inter kiuj estis la direktorino s-ino s-ron Rob Moerbeek, kiu ĉeestis la situanta en Punta Ballena estas muzeo de Lidia Brito. La ĉeestantojn bonvenigis konferencon. Krome estis akceptitaj kvar Carlos Páez Villaró. Tie oni povas admiri s-ino Mireille Grosjean el Svislando, la novaj landaj sekcioj en Irano, Hispanio, liajn artaĵojn. prezidanto de ILEI. Ankaŭ la urbestrino Demokratia Respubliko Kongo kaj Bul- Atenton elvokis multaj homoj promenan- kore bonvenigis nin kaj deziris al ni gario. Oni decidis aperigi la revuon Juna taj surstrate kun termoboteloj, mateujoj sukcesan laboron. Same bonvenigajn Amiko kvarfoje jare. kun suĉiloj kaj ĉiumomente trinkantaj la vortojn direktis al ni la direktorino de La konferencon partoprenis ankaŭ la mateon. Ĝi estas la plej populara nacia la Unesko-oficejo. Poste parolis la prezidanto de UEA Mark Fettes. La sim- trinkaĵo en Urugvajo. Oni povis spekti vicprezidanto de UEA Stefan MacGill pozio en Montevideo esploris lingvan ankaŭ vesperajn tango-dancantojn apud kaj sekvis du mallongaj prelegoj rilataj justecon en praktiko. Okazis serio da la ĉefstrato. Ĉiu, kiu deziris kaj scipovis, al eventoj antaŭ 60 jaroj. En la sama interesaj prelegoj: pri indiĝenaj popoloj, havis eblecon enviciĝi kaj kundanci. loko la ĝenerala konferenco de Unesko pri dulingveco, Esperanto kaj medicino, Tre interesa estis lingva festivalo antaŭ la aprobis la unuan rezolucion favoran al lingva justeco en Eŭropo kaj multlin- Ateneo ĉe frekventata strato. Ni prezentis Esperanto en la jaro 1954. Por ni tio estis gveco en Eŭropa Unio. 16 lingvojn kaj disdonis varbilojn pri vere grandioza kaj digna evento, povi esti Esperanto. Kelkaj preterpasantoj kaptis en tiom signifoplena historia loko dank’ Surbendigitaj esperanto- okazon kaj scivoleme sekvis duonhorajn al la klopodoj kaj sukceso de lokaj espe- lecionojn. Plej grandan atenton vekis la rantistoj sub gvido de Sonia Risso. Poste klarigoj ĉe ĉiu interesa japana kaj nepala lingvoj. ni havis eblon viziti la parlamentejon kaj punkto de la urbo Vendrede la plejmulto de konferencanoj kunvenejojn de deputitoj kaj senatanoj. Dum la nacia vespero ni ekkonis la karavane busveturis al Colonia del Forlasinte la parlamentejon ni en apudeco historion de la Ĉarua etno kaj spektis Sacramento, kie ili vizitis pitoreskan sur herbejo plantis gujavan arbeton. Ĉiu folkloran dancon kaj kantojn prezentitajn urbeton enskribitan en la listo de mondaj aldonis al ĝi iom da tero aŭ akvumis ĝin. de infanoj, kaj ne mankis tangoprezento. heredaĵoj de Unesko kaj poste daŭrigis Apud ĝi estis malvualita memortabulo Ankaŭ niaj talentuloj kontribuis al la per ŝipo al Bonaero. Dum la semajno ni kun la jena teksto: Esperanto - Unesko, posta internacia vespero kaj prezentis havis buntan programon kaj ĉiuj bone 60 jarojn kune 1954-2014. dancojn, spritaĵojn, deklamis poemojn, amikiĝis kaj amuziĝis dum la paŭzoj. gitar- kaj pianludis, kantis. Bonega estis Koran dankon al urugvajaj samideanoj, Instruado laŭ la bankedo en akompano de muzika kiuj strebis al bona disvolviĝo de la duopo. Per duetaĝa turisma buso ni trairis konferenco en tiu ĉi signifoplena jubilea Tinĉjo-libro la urbon kun surbendigitaj esperantokla- jaro inter Esperanto kaj Unesko pro la La konferencaj prelegoj okazis en Ate- rigoj ĉe ĉiu interesa punkto. 60-a jariĝo de la unua rezolucio. Moralan neo. Sur ŝtofo estis prezentita la emblemo Malgraŭ la pluva vetero ni ĝuis belan subtenon al la konferenco esprimis ankaŭ de ILEI. S-ro Alberto Baroccas ricevis ekskurson al Punta del Este. Tie ni admi- la urugvaja prezidento Don José Mujica. de urugvajaj esperantistoj enkadrigitan ris marvirinetojn, fingrojn elstarantajn el Liba Gabalda

N°589-590 le monde de l’Espéranto 25 00 Prelegvojaĝo en Francio Sinteza Raporto pri la turneo de Miguel Angel Gonzalez Alfonso el Kubo

iguel Angel restadis en Vi d e b l e m u l t a j Eŭropo de la 1a de aprilo ĝis homoj estas scivo- M la fino de junio. Li vizitis 17 lemaj pri la nuna klubojn en Francio kadre de turneo de situacio kaj la evoluo Espéranto-France, kongreson de IFEF de Kubo. en Italio, aranĝon en Belgio okaze de M i g u e l A n g e l la « Tago de la Flandraj Ardenoj » kaj i n t e r v e n i s d u m turismis en Germanio kaj Nederlando I F E F - k o n g r e s o danke al germana amiko kiu veturigis kiel reprezentanto lin dum pluraj tagoj. de la kuba sekcio En ĉiuj francaj kluboj, Miguel Angel de la fervojistoj. parolis pri la nuna situacio en Kubo. « Li partoprenis Por tion ilustri, li prezentis filmeton ĉiujn kunvenojn kaj parolis pri sia ĉiutaga vivo. Kelkaj kaj sin proponis por kluboj esperis pli strukturitan prelegon organizi IFEF-kongreson en Kubo en Certe mia trimonata rondiro tra Francio sed Miguel Angel preferis evoluigi sian 2017 » informas Vito Tornillo. kaj najbaraj landoj estis tre bona kaj intervenon laŭ la (ĝenerale tre multaj) ĉio estis tre bone organizita dank´al la demandoj de la publikoj. Li tion lerte Diversaj donacoj igis la senĉesa laboro de Espéranto-France kaj kaj vigle faris, kiel raportis « La Haute Yves Nicolas. La restado en ĉiu urbo de Saintonge », loka ĵurnalo en Gironde, valizojn tro pezaj pli malpli 5 tagoj estis tre sukcesa ĉar la 13an de junio: « Une conférence très Ĝenerale la kontaktoj estis bonaj kun la gastiganto tre bone organizis ĉion. instructive, faite avec intelligence et où Miguel Angel, homo « agrabla kaj En mia kazo la karto « Fréquence » por l’interactivité était réelle, avec un jeu disponebla » kiel asertas Amiens. La trajnoj tre bone helpis en Francio. Tio de questions/réponses qui s’installait kluboj ĝenerale tre pozitive taksas la kio estis iom pli komplika por mi estis sans tabou de la part du conférencier publikajn intervenojn de Miguel Angel. iri de la sudo de Francio plurfoje trajne qui répondait sans hésitation et avec Ni ankaŭ konstatu problemojn. Pluraj en la nordon de Francio. La rilatoj kun beaucoup de détails ». (« Instruplena homoj kaj kluboj volis helpi lin per miaj gastigantoj estis perfektaj nur ke prelego inteligente farita kun kon- diversaj donacoj, kiuj baldaŭ igis la kelkfoje ili ne flue scipovis Esperanton kreta interagado; en înterŝanĝo de valizojn tro pezaj. Tio komplikis jam aŭ estis komencantoj, do la komunikiĝo demandoj kaj respondoj la preleganto maratonan turneon kun transporto de la estis sufiĉe malfacila por mi sed mi tra- parolis senhezite kaj sentabue kun valizoj aparte de Miguel Angel kaj kun vivis sukcese tiujn momentojn. Multe multaj detaloj »). Diversaj artikoloj fina kosto tre alta : 420 €, t.e. kvazaŭ la helpis min ke mi portu telefonon por aperis en aliaj gazetoj (« Sud Ouest » triono de la turneaj elspezoj ! komunikiĝi kun miaj gastigontoj kaj en Gironde, « Ouest-France » en Saint- gastigintoj, tio senigis la barilon de la Nazaire kaj Hérouville). « La Nouvelle Amiens kaj Bourg-en-Bresse prave silento. Ĉiu urbo tre bone organizis ĉion République » raportis pri la restado en konsilas, ke la turneoj kaj la restado ĉe kaj la geesperantistoj estis tre viglaj. Kvinpetalo kaj okazis radioelsendoj ĉiu klubo estu malpli longaj. La geesperantistoj el Amiens eminente en Bourg-en-Bresse. Tamen ni povus Nia amiko kelkfoje travivis organizis mian restadon kaj programon esperi pli fruktodonajn kontaktojn kun malfacilaĵojn dum sia trajna veturado. tie, kvankam ili ĉiuj suferis pro la for- la gazetaro. Vito skribas “oni devus bone klarigi paso de la prezidanto de la Esperanto- al la gastoj kiuj venas el foraj landoj Klubo. Mi foriris el Francio plenplena Li renkontis en Francio kiamaniere ili vojaĝu”. da bonaj memoraĵoj kaj mi persone Malgraŭ maratona kaj longtempa povis rimarki ke la Esperanto-Movado proksimume 500 homojn turneo ne okazis gravaj problemoj. en Francio estas tre vigla kompare kun Kvankam pluraj kluboj malprecize Videble la vojaĝo tre plaĉis al Miguel la movado de aliaj najbaraj landoj. Estu raportis, ni povas aserti, ke li renkontis Angel. Legu ĉi-sube la raporton de nia tiel ke Espéranto-France estu tiel bona en Francio proksimume 500 homojn, lerta preleganto. Dankon al li. ekzemplo por ĉiam. el kiuj 150-200 ne estis esperantistoj. Yves NICOLAS Miguel Angel GONZALEZ ALFONSO le monde de l’Espéranto N°589-590 26 00 Informado Deĵorado en la forumo de la asocioj de la 4a distrikto de Parizo, la 13an de septembro

nstataŭ pasiva respondo al preterpasantoj, eĉ allogutaj A de bela kaj utila kalendareto, mi ĉijare proponis kvizon pri Esperanto kun lotumado de donacoj. Jen listo de spertitaj avantaĝoj : • la distrikta asociejo listigis tiun anima- don en sian programon, sur faldfolioj por vizitontoj kaj grandaj afiŝoj en la forumejo, • la distrikta urbestro aludis pri Espe- ranto dum sia inaŭgura prelego, • pluraj personoj venis intence por ludi al nia budo sen halti ĉe aliaj budoj, • mi ne devis reklami per argumentoj, sed respondi al la petoj de la ludantoj, kiuj serioze serĉis ĝustajn respondojn, • ili tiel enkapigas ke tiuj respondoj ja veras pli facile ol per simpla fido je niaj parolaj argumentoj, • mi malice elektis facile elimineblajn respondojn, tiel ke fortajn mesaĝojn pri Esperanto ili mem prononcu, • sed pri la kialoj de la lingva facileco, ĉiuj proponitaj respondoj ĝustis intence por emfazi tiun trajton de Esperanto, • kelkaj humuraj respondproponoj ridigis ilin, ekzemple pri la nombro de bezonataj interpretistoj dum niaj kongresoj: 0 ; zéro ; «la tête à Toto» (kapo de Toto), • la ordo de la 16 demandoj vojaĝigis ilin tra kvar kolumnoj: kreado, faci- leco, uzado, kongresoj, • elekto de donacoj malkovrigis al ili ke • kolektiĝis 20 adresoj de homoj vere per Esperanto eblas traduki Tinĉjon, interesiĝantaj pri Esperanto, kiuj Spiruon, Georges Brassens, sed ankaŭ ricevos Esperanto Aktiv’ aŭ eĉ per originale kanti repe, kruceto petis aliĝilon ! • interkonsento kun la muzeo pri lingvoj Laŭ propono de mia deĵora helpinto disponigis inter la lotaĵoj du senpa- Laure, ni plibonigu la tekston kaj gajn enirbiletojn, kontraŭ reklamo pri uzu tiun kvizon en februaro dum la Mundolingua, salono Expolangues. • tio montris al ili ke Esperanto favoras Por legi la kvi- la lingvan diversecon, zon, http://fran- • kostis 55 € entute 4 donacoj, aĉetitaj cilio.org/forum- de la federacio ĉe EF, do tiu mono ne des-associations estas malŝparita por Esperanto, Didier LOISON

N°589-590 le monde de l’Espéranto 27 00 Kulturdomo de Esperanto Les Journées Européennes du Patrimoine du 20-21/09/2014 au Château de Grésillon u comment parler de l’espé- avec Isabelle NICO- ranto dans un contexte inhabi- LAS, comédienne. O tuel ... Un départ toutes les Dame Mélissande et son équipe sont 20 minutes. tous très heureux de ces merveilleux Le parcours des moments : 80 personnes environ sur les visiteurs 2 journées. La plus forte affluence a été 1ère scène : l’his- le dimanche, avec cinq groupes de 10 à torique du chêne, 23 personnes sans compter les enfants un des symboles de qui ont bien ri. Beaucoup de gens très Grésillon contents de revenir au Château, d’autres 2ème scène : un qui n’avaient jamais osé franchir le seuil visiteur doit lire le de la porte et qui se demandaient ce qui message gravé dans se passait là. le menhir commé- Dame Françoise, Dame Tatiana et Sieur moratif du cente- François, des amis d’une amie de Dame naire de l’espéranto Mélissande ont fort bien incarné leurs 3ème scène : devant personnages et sont enchantés de leur la façade et l’entrée séjour au Château. principale du Châ- Pour faire patienter le temps de la durée teau, on montre une de la visite, les visiteurs étaient accueillis historiques sur le roi René d’Anjou et partie de l’architecture du 19ème siècle en salle Zamenhof avec des fruits, des le Château de Grésillon, sur Zamenhof 4ème scène : dans la bibliothèque, trou- crêpes, du café et du thé par Dame Chloé et l’espéranto. Sur la base de ce matériel ver et résoudre l’énigme cachée dans un et Sieur Stéphane. Le film sur Grésillon elle a préparé avec Tatiana un scénario du grimoire espérantiste tournait en boucle. Des dépliants sur l’es- voyage dans le temps dont vous trouverez 5ème scène : visite rapide de quelques péranto étaient disposés sur des tables, les différentes scènes ci-dessous. chambres du premier étage ; mesurer ainsi que des archives et des coupures de Auprès de l’association des couturières avec l’empan et le pied-de-roi presse que Dame Paulette avait appor- du Château de Baugé, elle a loué des 6ème scène : dans la salle à manger, la tées. costumes du Moyen Age pour les comé- cheminée nous livre ses secrets ; dame Comment tout a été organisé et préparé diens. Mélissande disparaît derrière la porte Isabelle a compilé des informations Parmi ses connaissances, elle a fait venir secrète des bénévoles compé- 7ème scène : devant le parterre de fleurs tents : des comédiens, un en étoile, dame Mélissande réapparaît et crêpier, une barmaid, une montre le lien entre l’œuvre de Zamenhof archiviste et un photogra- de 1887 et le Château de 1882 phe dissimulé. 8ème scène : passage par la Trinkejo Dans la presse écrite jusqu’à la salle Zamenhof où l’on peut locale et dans les réseaux regarder le film sur Grésillon, prendre sociaux, dans des dépliants des rafraîchissements et discuter avec les distribués et des affiches, bénévoles. Isabelle a informé et invité Isabelle la population de la région. L’office de tourisme de Voir gresillon.org/spip.php?article130 Baugé-en-Anjou men- tionne Grésillon parmi un des 25 lieux à visiter avec le texte suivant : Visite commentée théâtralisée le monde de l’Espéranto N°589-590 28 Konkurso internacia De Esperanto-Sumoo ĝis cirkotendo kaj ankoraŭ plu... un la klubanoj de Arras ni Bubeniĉ. Fakte, tiu libro ne partoprenas ekde januaro 2014 estas romano sed vivrakonto K en Esperanto-Sumoo. Tiu de prokuristo, kiu, pro pasio ludo, mirinda inventaĵo de HORI Jasuo al cirko, iĝis muzikisto en laŭ la japana tradicia lukto okazas 6-foje ĉeĥa cirko. Aro da anekdo- jare en neparaj monatoj : januaro, marto, toj spicas la priskribon de majo, julio, septembro kaj novembro. La tiu tre speciala medio, kiu celo ne estas lukti kontraŭ alia luktisto iĝis por ni nepre koninda. sed lukti kontraŭ si mem, kaj kutimiĝi legi libron kun ĝojo. Jam okazis 29 Espe- Sur la revenvojo de niaj ranto-Sumoo-Konkursoj. Averaĝe 140 ĉi-jaraj someraj ferioj, ni homoj el pli ol 25 landoj partoprenis kaj haltis dum unu semajno legis entute 12 000 paĝojn. En la pasintaj en la vilaĝo Piffonds en la 3 jaroj estis legitaj 250 000 paĝoj. Se, departemento Yonne, 20 km same kiel ni, vi deziras partopreni la sude de la urbo Sens. Tie sekvan konkurson, elektu libron, kaj staras unu el la unuaj parkoj decidu, kiom da paĝoj vi legos ĉiutage, en Francio laŭ la temo “cirko”. Varme esperantistoj estas tiuj ĉiofarantoj, kiuj laŭ via kapablo. Se vi sukcesos, vi ricevos akceptis nin la direktoroj Stéphane Phi- ordigas la seĝojn, preparas la salonon kaj libert (filo de amikino) kaj la materialon, kontrolas la biletojn, balaas Claire Simon. Ili kreis tiun kaj eĉ kelkfoje ...klaŭnas! parkon, ĝin administras kaj ankaŭ rolas kiel klaŭno En la cirkoparko ni ne klaŭnis, ni nur kaj trapezisto en la gaja, helpis en diversaj laboretoj : falĉi la vigla posttagmeza spek- herbejon, farbi panelojn, gladi vestaĵojn, taklo « Chaud devant » disdoni flugfoliojn kaj afiŝojn en la («Varmas antaŭe») kune butikoj de la urbo Auxerre. kun kvin junaj talentaj La nomo de la cirko, « STAR » plaĉis al artistoj. Matene alvenas ni. Jes « Stelo », same kiel la simbolo de busoj kaj aŭtoj kun multaj nia lingvo kaj same kiel la nomo de la infanoj kaj tutaj familioj, urbo kaj de la feriejo, kie okazas ĉiujare kiuj pasigas la tutan tagon nia Esperanta Eŭropa Rendevuo Stella- en la cirko-parko. Ĉiuj Plage kaj Stella-Maris (vidu : www. spertas la cirko-ludojn kaj cirquestar.com kaj http://esperanto-nord. la diversajn karuselojn. org ). Antaŭ la tagmeza pikniko La lastan tagon, ni longe parolis kun belan koloran diplomon de Japanio (vidu la artistoj inicas la infanojn al diversaj Séverine, la ĉarma sekretariino de la http://www.esperanto-sumoo.strefa.pl/ cirkaj artoj : ĵongli, akrobati, ekvilibrumi, cirko, kies edzo, Arnaud Chassery, suk- index.html ). klaŭni... La direktoroj vekas intereson cesis tranaĝi la Manikan markolon en ĉe la ĉeestantaro per brila rakonto pri la 2008. Poste, kune kun Philippe Croizon, Eble via libro instigos vin travivi historio de cirko kaj de la klaŭna arto. senbraka kaj senkrura sekve de elektra nekutiman aventureton, tion ni spertis Mirinda sperto estis por ni, kunvivi kun surtegmenta akcidento, ili ligis la kvin ĉi-somere... la simpatiaj kaj amikemaj cirkanoj. Ilia kontinentojn naĝante. Kia eksterordinara Spronis nin nia libro legita dum la maja multflanka laboro iom similas al tiu de aventuro ! (vidu : http://fr.wikipedia.org/ Esperanto-Sumoo. Ne hazarde ni elektis pasiaj gvidantoj de loka esperanto-klubo, wiki/Philippe_Croizon ). ĝin. Ni delonge ŝatas cirkon kaj aprezas kiuj disdonas flugfoliojn, gluas afiŝojn, Jen kiamaniere partopreno en Esperan- tiun arton. Ni do elektis kaj frandis la muntas ekspoziciojn, organizas kursojn to-Sumoo permesis al ni travivi tiujn solan romanon verkitan en Esperanto kaj plej diversajn lingvajn eventojn por mirindajn renkontiĝojn ! laŭ tiu temo : Sub cirkotendo de Stan varbi kaj interesi publikon. Jes, ankaŭ ni Edmond kaj Arlette PLUTNIAK

N°589-590 le monde de l’Espéranto 29 Muziko Baldaŭ la albumo Sen elizi’ de Ĵak le Puil undon 27/10/14 estis lanĉita osmo, kun akompano de JoMo kun siaj la presado de la albumo de gitaro kaj balalajko, de Pjer Buvje kun L «Sen elizi’» de Ĵak Le Puil sia kontrabaso, de Jean-Claude Patalano aperonta kadre de la promeskampanjo de kun siaj aldo- kaj soprano-saksofonoj, Vinilkosmo. La disko aperos la 11an de klarneto, kaj transversa fluto kaj de Yo novembro 2014. Jam gustumu kion Ĵak kun sia drumo. preparis en la studio de Vinilkosmo kune La enhavo: dekkvar kanzonoj originalaj kun famaj muzikistoj : laŭ tekstoj de Christian Sedant, Eŭgeno http://www.ipernity.com/blog/vinilk- Miĥalski, Jopetro Danvy, Stefan Maul, de Jacques Manceau. Restas du tradukitaj osmo/789189 Marjorie Boulton, Mazda, Georgo kanzonoj: ‘Klifo kaj maro’ de Ghislain De pli ol tridek jaroj, Le Puil kantis en Lagrange, kaj Le Puil mem. Ankaŭ tri tra- Schreurs en traduko de Georgo Lagrange multaj eŭropaj landoj (Germanio, Hun- diciaj: ‘Ho belulin’’ en traduko de Renato kaj ‘Revenas mi’ de Jean-Pierre Ferland gario, kaj Italio en 2009 kaj 2014), kaj en Corsetti, ‘La kavaliroj de l’ ronda tablo’ en traduko de Jopetro Danvy. Brazilo. en traduko de Michel Duc Goninaz kaj Flo Martorell Sen elizi’ estas lia dua KD ĉe Vinilk- ‘La edzino de la kolportisto’ en traduko Kaj jam nun, Karma, mejloŝtona albumo de Jim Petit

im Petit, aparta artisto, sledgita- el liaj pripensadoj pri la risto kaj esperantisto el Alzaco vivo de la animo, antaŭ J proponas albumon kun sonoj kaj dum ĝia naskiĝo. maloftaj en Esperantio, monda muziko kun hindaj ritmoj, kiuj kunfandiĝas kun La albumo malfermiĝas aktualaj elektraj sonoj kaj simfoniaj... per la peco ‘La voko Imagu Ravi Shankar kaj Pink Floyd kune de la vento’, kiu estas .. jen Jim Petit kun sia Karma. metaforo pri la per- Ĝi estas la frukto de longa enprofundiga cepto de la animo antaŭ laboro de la sledgitaro kaj de la muziko ĝia renkonto kun la ĝenerale, laboro komenciĝinta antaŭ homa korpo. La vento preskaŭ dudek jaroj kiam Jim elektis transportas ĝin por ‘la sledgitaron kiel artan esprim-manieron. granda vespero de la Karma estas koncepta albumo, fontante kreado’. ‘ S o n ĝ o j d e konĉertanta naskiĝo’ estas 35-minuta ins- trumenta muzikaĵo (sledgitaroj, ĥoro, simfonia orkestro, albumo. Tie ĉi ni estas sinteziloj, perkutiloj...), en 19 movimen- je la ektagiĝo de la vivo, kun la demando toj traktante lian ideon pri la naskiĝo. Jim pri la karmo kaj la daŭrigo de ciklo. proponas muzikon en kiu aŭskultantoj estos en la centro de sona sento-sperto, http://www.ipernity. kiel la feto en la ventro de sia patrino, com/blog/vinilkos- tiom por la aŭskultado de ĝia interna mo/790677 mondo kiom por la ekstera mondo. Flo Martorell ‘Karma’ estas la konkluda muzikaĵo de la le monde de l’Espéranto N°589-590 30 Muziko Kavaliriko de Kapriol’ kaj Kiu semas la venton... de Maragan’ eux groupes nous ont séduits Qui est cet été, deux groupes présen- Maragan’ ? D tant quelques points com- Quel drôle de nom muns. Maragane, même Principalement parce que tous deux nous espérantisé en Mara- invitent parfois à danser, parfois non, gan’. Leur légume mais toujours au son d’une musique « fétiche : le poireau traditionnelle » entraînante. L’un, sauvage, dont ils tirent Kapriol’, nous leur nom de scène vient des Pays- occitan. En 2011, Bas. Jean Bourlier, Mary L’autre, Maragan’, Pidoux, Dominique est un produit Delrieu, Marie-Hélè- hexagonal à l’ac- toire – des chansons à ne Désert et Chantal Bouillet fondent le cent méridional. Et écouter, dérivées de la groupe. Ils chantent alors en français et le groupe du pays musique de bal. en occitan, essentiellement de la musique d’Oc nous défrise L’un comme l’autre de bal traditionnelle, augmentée de quel- autant que la musi- raviront les amateurs. ques compositions personnelles. que de Frise est ad Bonne écoute ! L’entrée en Espérantie se fait lors du hoc. Congrès de 2013 à Artigues-près-Bor- Musique traditionnelle, pourquoi ? Tout D’où vient Kapriol’ ? deaux, mais toujours en occitan. Le d’abord pour le chant polyphonique, premier concert en espéranto se fera lors accompagné d’instruments tels que le Le monde espérantophone connaissait du séminaire d’OSIEK, à Saint-Amand- violon, la flûte, l’accordéon, la basse déjà Kapriol’, pour son pre- ou contrebasse, la guitare, auxquels mier opus, Aventur’, décou- s’ajoutent chez Kapriol’, le chalumeau, vert en 2009, pendant KEF, chez Maragan’, la vielle à roue, la man- au Danemark. Le groupe doline et le bodhrán (un grand tambour a sorti, cet été, un nouvel irlandais). Ensuite pour l’inspiration, les album, Kavaliriko, dans sources anciennes de leurs musiques : lequel on retrouve Marita Kapriol’ puise dans des fonds musicaux Kruijswijk et Marian Nesse frisons médiévaux ou de la Renaissance ; (qui ont chanté Maragan’ se nourrit de son terroir occitan. avec le groupe Mais en fait de musique traditionnelle, les Kajto), Rutger deux groupes la détournent à leur profit et D i j k s t r a e t pour notre plus grand plaisir. Ad Bos. Vous Montrond, quelques semaines plus Aucun des deux albums ne s’affiche les avez peut- tard. Tout le répertoire est neuf, comme « musique à danser » et pourtant, être entendus écrit et composé en trois mois. certaines oreilles averties reconnaîtront cette année, en De cette expérience nait l’album tantôt une scottish, tantôt une mazurka, Pologne, en Bre- Kiu semas venton..., paru cet été, ici une bourrée, là un an-dro. Un mélange tagne, ou le 12 entièrement en langue internatio- entre les rythmes d’une fanfare balkani- août au congrès nale et parfois plus éloigné des que et ceux d’un bagad celtique. mondial de SAT à Dinan. Ou danses habituelles du groupe. Et dans ses cabrioles entre morceaux du avant cela, puisqu’ils ont beaucoup joué passé et compositions nouvelles, Kapriol’ à domicile et à l’étranger : FESTO 2009, Site internet : maragane- arrange le son à sa sauce – une « salsa » FESTO 2013, tournées en Belgique, en bal.blogspot.fr exotique parfois. Le groupe Maragan’ France, en Allemagne et aux Etats-Unis. quant à lui a entièrement créé son réper- Site internet : www.kapriol.org Sylvain Barrier

N°589-590 le monde de l’Espéranto 31 Japanio Pri Tooni denove a 18an de oktobro ni atingis la elementan lernejon Tooni L ĵus antaŭ la 10a horo, kiam la prezentado de dramoj kaj kantoj komenciĝis. Je la komenco 5 lernantoj de la 1a lerno- jaro malfermis la kunsidon per laŭtvoĉa saluto. Nun en la lernejo lernas 61 lernan- toj, sed en la 1a lernojaro troviĝas nur 5 lernantoj. Sen mikrofono ili tre laŭte kaj klare deklaris la malfermon.

Dramoj sed aliaj timis fazeolpastajn kukojn (Foto). Kial ili timis tiujn bongustajn Kantado Poste okazis la dramo prezentita de la kukojn ? lernantoj de la 1a kaj la 2a lernojaroj : « La dua rakonto temas pri bonzo, kiu fie- Lernantoj de Tooni tre ŝatas kanti. En Sumoo de kapaoj ». ras, ke li scias ĉion. Kiam la bonzo vizitis tiu prezentado ili kantis du kantojn : Antaŭ longa, longa tempo loĝis en la kuraciston, tiu demandis lin, ĉu li havas « Vidante suprenlevitan manon » kaj vilaĝo Tooni tre amindaj kapaoj (kapaoj : tenŝiki-on? La bonzo ne sciis tiun vorton, « Bonan matenon, kuiritaj ovoj ». Estis imagaj bestoj loĝantaj en riveroj kaj sed ŝajnigis scii ĝin. Kiam li eksciis ĝian mirinde, ke ili tre harmonie kaj bele kan- lagoj). Ili estis tre petolemaj. Ili luktis signifon, okazis terura afero al li. tis tiujn kantojn. japanan tradician lukton sumoo-n kun Inter la dramoj ĉiuj partoprenantoj kune Avo. Avo malvenkis. Poste kapaoj kaj Spektantoj larmis pro kantis la kanton “Mi, vi kaj ni” versitan kaj komponitan de s-ino Carol Sack. La emocio kanto temas pri interkompreniĝo inter Post la paŭzo la lernantoj de la 5a kaj usonanoj kaj japanoj. la 6a lernojaroj prezentis la dramon « La prezentado finiĝis antaŭ la tagmezo. Lernantinoj en la somera uniformo ». La lernantoj estis tre fieraj pro la sukceso, En 1945 lernantinoj de la Unua Supera gepatroj estis tre kontentaj, konfirminte Mezlernejo en Hiroŝima plene ĝuis la bonegan kreskadon de siaj gefiloj, kaj ni vivon eĉ en malfaciloj pro la milito. Ili gastoj estis tre ĝojaj, vidante, ke la lernan- pretigis somerajn uniformojn el malno- toj estis tre viglaj, venkinte malfacilojn vaj vestoj de siaj patrinoj. En la venonta kaŭzitajn de la cunamo. mateno ili mobilizite laboris en la centro HORI Jasuo de la urbo Hiroŝima. Tiun momenton falis atombombo sur ilin. familianoj de Avo luktis per diversaj Spektantoj larmis pro artoj, ekzemple dancado, unuciklado kaj emocio. Mi miris, ŝnursaltado, kaj fine la familio de Avo ke ili elektis tiun venkis. La lernantoj tre vigle ludis siajn tragedion, loĝante for rolojn kaj ĝojigis la spektantajn gepatrojn de Hiroŝima. Por ludi kaj gastojn. tiun dramon, certe La lernantoj de la 3a kaj la 4a lernojaroj ili lernis multe pri prezentis du dramojn « Mi timas fazeol- la milito, Hiroŝima pastajn kukojn » kaj « tenŝiki ». kaj atombombo. Mi Ambaŭ dramoj baziĝas sur japanaj mal- aplaŭdis multe al ili novaj komikrakontoj Rakugo. pro ilia kuraĝo elekti La unua rakonto temas pri teruraĵoj. Iuj tiun malfacilan dra- timis serpenton, iuj timis skolopendron, mon. le monde de l’Espéranto N°589-590 32 Literatura angulo Sur mia malorda librobretaro... arina, de Sten Johansson bach estas ĉarma rakonto pri erinaco kiu Kaj nun libro en la franca estas moderna romano pri volis aspekti alie. La Heliko Slavek en de konata esperantisto M memperdo kaj memtrovo. Ĝi sunflora kampo de Sonja Zubović estas Roger Condon, Uraga- ne estas krimromano, kvankam temas porinfana rakonto pri heliko kiu, suferinte no – Un ouragan dans pri senspura malapero de homo. Nek akcidenton, trafas en sunfloran kampon. la tête - franclingva ĝenerale tradicia romano laŭ kutimaj Bildstrie sed ne porinfane Helik’ Sire, rakonto pri la lukto de skemoj. « Mi nepre aldonus la libron pardonu, Serge Sire sagaas pri Varma Denis kontraŭ kapdo- de Sten Johansson “Marina” al la fama mezepoko, en unu prologo, tri aktoj kaj loregoj neelteneblaj. “Baza legolisto”, iam kompilita de unu epilogo. Tre speciala humuro. La kuracistoj ne trovas William Auld. » skribis Valentin Mel- HORI Jasuo daŭrigas sian kronikon efikajn kuracilojn. Denis nikov en sia recenzo. Kaj mi aldonus, Raportoj el Japanio 17 pri la katastrofo do luktas, sola. Revivigo ke tiu libro estas danĝera. Ne eklegu tiun de Japanio en la tria jaro. La ĉi-jare pre- de memoraĵoj ebligos al romanon se vi havas urĝan taskon por fari miitaj verkoj de la Belartaj Konkursoj de li iom mildigi la suferojn: (ekzemple redakti artikolon por LME) aŭ Universala Esperanto-Asocio estas nun alĝeria milito, la neatin- se vi havas kaserolon sur la fajro: se vi facile alireblaj libroforme en Belarta gebla Odile. Laboro kiel eklegos vi apenaŭ sukcesos lasi la libron, rikolto 2014, same kiel unuafoje en la bonvolemulo en feriejo la kuiraĵo ekbrulos... La nova libro de pasinta jaro. por handikapuloj en Trevor Steele estas same danĝera! Kiu Vortaroj longe atenditaj aperis : Espe- la skipo de la por iom da ne dezirus scii pli pri tiu grava verkisto ? ranta-hungara Vortaro en du volumoj tempo retrovita Odile sukce- Ĉu li konvinkis kamufle aŭ ĉu li kamuflis kompilita de Jozefo Horváth. Kun sas mildigi la suferojn. En la konvinke? Konvinka kamuflaĵo tamen 1191 paĝoj (kaj tri kilogramoj) ĝi estas libro ne mankas dankoj al malkovras diversajn aspektojn de lia tre pli ampleksa kaj pli enhavoriĉa ol Plena la familio kaj al Esperanto. interesa vivo. Li skribas « Estas diversaj Ilustrita Vortaro. Malpli ampleksa sed ne La Internacia Lingvo kialoj por ne verki aŭtobiografion ». malpli utila: Esperanto-sinhala vortaro, iĝis parto de lia nun pli Bone, tamen, ke li pretis fari. kompilita de U. Zeiter sendolora vivo. Kiel liaj Briĝo kun veneno de Ronald Perera. du dulingvaj antaŭaj Cecil Gates estas plia volumo Pli proksime de libroj L’Épreuve-La en lia serio de murdenigmoj. ni, tradukitaj de Elprovado, Animkon- Tute alia ĝenro estas la filo- Christian Rivière, flikto en alĝerio - Cas zofiaj fabelaj noveloj Subtera aperis Krokizo pri de conscience en Algérie, suno de Dmitrij Ŝevĉenko kaj detruo de Patricia la libro estas havebla ĉe Anna Striganova. Cottron-Daubigné. Amazon. Ĵus antaŭ la kongreso en Per simplaj vortoj Kaj fine, ĉu li publikigis Bonaero aperis nova libro la aŭtorino poe- rekorde? La lernolibro de Tibor Sekelj, originale ziece priskribas de Stano Marček verkita en la kroata, De labor-konflikton Esperanto per rekta Patagonio ĝis Alasko. Ne en konata uzino metodo ĝis nun aperis en temas pri unusola vojaĝo, a p u d N i o r t . 34 lingvoj: la angla, franca, sed pri kolekto de impresoj Christian tradukis itala, rusa, ĉina, japana, el kvin amerikaj vojaĝoj ene ankaŭ L a h o ro j korea, portugala, pola, de 45 jaroj (1939-84). subteraj de Delphine slovaka, Esperanta, greka, Dum la kongreso ankaŭ eblis de Vigan. Temas pri nederlanda, irlanda, ekkoni ĉarman dulingvan l e g i n d a r o m a n o rumana, germana, dana, infanlibron Elimej en la parte aŭtobiografia litova, serba, vjetnama, mondo de Ŝasi / Elimey en el pri la nevideblaj violentaĵoj luksemburga, hungara, mundo de Yasi, ĉarua legendo e l de mondo sena je dolĉo, kie oni riskas kroata, finna, ĉeĥa, his- Urugvajo de Ayelén Borgogno Arce, kiu detruiĝi nerimarkate. La du verkoj pris- pana, ukraina, sveda, tajvana, armena, ankaŭ ilustris la libreton. kribas du vizaĝojn ege malsamajn de la taja, norvega, islanda kaj indonezia. En la Aliaj porinfanaj libroj: Igori Erinaco labor-mondo, bedaŭrinde du vizaĝojn franca aperis la tria, korektita, eldono. kaj Felicitas Kampomuso de Elli Weis- same krizajn ... Claude Nourmont

N°589-590 le monde de l’Espéranto 33 La karavano de UFE al Argentino ufiĉe internacia 11-homa grupo kunvenis en Paris- S CDG por flugi al la ĉi-jara UK. Homoj venis el 4 landoj, Belgio, Luksemburgio, Svislando kaj Francio, dum iuj naskiĝis en du aliaj landoj, nome Britio kaj Pollando. Longa nokta flugo, alveno en Bonaero, kie nin bonvenigis nia ĉiĉeronino Maria. Tamen mia valizo rifuzis veni. Ĝi eĉ rifuzis foriri de CDG, ĉar neniu pasaĝero estis sub mia nomo. Nu, estis tiel, ke la agentejo min registris sub la nomo MOON, dum mi registriĝis en Luksemburgo sur mia kutima nomo NOURMONT. Ni veturis al la ĉefurbo, trafiko iom ŝtopiĝis, kiel en ĉiu tia giganta urbo. Nia ĉiĉerono François nin gvidis tra Grandiozaj kaj kontras- Tra kelkaj centraj kvartaloj, kiun ni nur la ĉefaj vidindaĵoj : placo 9a de julio taj naturbelaĵoj de la aŭtobuso rigardis, ni atingis en (bedaŭrinde tiam en renovigo), kate- la kvartalo Palermo la muzeon Evita dralo, muzeo de arkeologio de la alta Dum pluraj tagoj ni veturis nur tra Perón, kiun ni vizitis kaj en kies resto- montaro, kie oni montras la mumiojn « plejoj » en la provinco Salta kaj en racio ni tagmanĝis. de du inkaaj infanoj el la 15a jarcento, la provinco Jujuy. Malfacile diri, kio Tuj poste el la flughaveno por enlandaj rituale mortigitaj, kaj aliajn. plej plaĉis. Montri bildojn aŭ priskribi flugoj ni saltis al Salta, nordokcidenten. François estas franco, sed nun vivas ne sufiĉas, oni devas travivi la prome- Sen la valizo. Pri la problemo mi parolis en Salta. Eta surprizo : lia patro estas non tra tiuj grandiozaj kaj kontrastaj kun la respondeculo Jean-François, kiu esperantisto ! naturbelaĵoj. Por citi nur kelkajn erojn : promesis interveni. La valizon mi fine - la kalĉakaj valoj, kun la kontrastoj rehavis 5 tagojn poste en Salta. La lokuloj kutimas suĉi inter pejzaĝoj kun abundegaj plantoj, Salta estas pitoreska kolonia urbo. post la pasejo Cuesta del Obispo kun foliojn de kokao diversaj koloroj de la ŝtonoj, kaj alia Salta estas je nur 1187 metroj da alteco. ŝanĝo post Piedra del Molino, kie oni Sed la lokoj kiujn ni vizitis poste estis alvenas al dezerteca pejzaĝo kun miloj plurfoje je pli ol 4.000 metroj. Kion da kandelaj kaktoj ; fari por ne havi problemojn? Hejme - Iglesia San Pedro Nolasco de los Moli- mi serĉis en apotekoj, petis kuracistan nos, elstara baroka kirko kun inkaaj konsilon, ricevis aspirinon, homeo- influoj kaj ĉarpento el kakta ligno ; patiajn medikamentojn… kiujn mi - Quebrada de Las Conchas, kie erozio fine ne uzis. La lokuloj kutimas suĉi kreis mirindajn naturajn skulptaĵojn, foliojn de kokao, kaj ni same faris. Oni kun tre kontrastaj koloroj ; ne rajtas kultivi tion en Argentino, sed - San Antonio de Los Cobres, mineja oni rajtas importi el najbara Bolivio. urbeto, kie haltas la fama Trajno de la Ĝi estas libere vendata en la provinco Nuboj. en kiu ni estis (kaj ankaŭ en najbaraj Veturo per tiu trajno ne estis en nia pro- provincoj kun same altaj montoj). Oni gramo, sed en tiu de alia grupo de espe- trovas ankaŭ en butikoj specon da teo rantistoj. La trajno elreliĝis en tunelo... miksita kun kokaaj folioj. kaj jen entute fino de la funkcio de la Alia efiko estas, ke ĝi satigas, tiel trajno por la nuna jaro ; malriĉaj homoj povas pli facile rezisti - la grandegaj tutblankaj salaj lagoj je je manko de nutraĵoj. 3300 m (sunokulvitroj necesis !) ; le monde de l’Espéranto N°589-590 34 - la impona vojo, kaŭ kiu oni serpentume Post la vizitoj de la nordokci- desupras de pli ol 4.000 metroj al Pur- dento ni ekflugis de Salta al mamarca je nur 2.000 m - feliĉe ni havis Iguazu en la nordoriento. Ĉefa bonegan ŝoforon Oskar ! problemo estis, ke pro vetero - La praruinoj de Tilcara ; (ŝtormo) tiun vesperon ni fine - la valo de la sepkoloraj montoj ĉe alteriĝis en... Bonaero. Aero Humahuaca ; estis certe bona, sed atendado - la koloraj bazaroj (kiuj tamen foje vendas en la flughaveno por la sekva lokaspektajn produktojn faritaj en Azio...) flugo (kun apenaŭ manĝebla François je ĉiu taŭga okazo ne mankis sandviĉo, anstataŭ bona inviti al vizito de butiko proponanta vespermanĝo en nia belega lokajn justajn produktojn, la plej bonajn hotelo en Iguazu kaj tranok- kompreneble. Estis speciala vizito al tado en vera lito) ne estis plej anda vilaĝo, kie oni vendas ponĉojn kaj agrabla kaj ripoziga afero. skarpojn el lokaj bestoj (ljamoj kaj ŝafoj), Feliĉe ni tamen povis fari la mem teksas (kion ni vidis) kaj eventuale tutan programon en Iguazu. tinkturas. Temas pri familia entrepreno. Matenmanĝo, sinlavado, ek En aliaj lokoj ni aĉetis la plej bonan ledan al la akvofaloj el la argentina zonon, specialan kolbason, gemojn kaj flanko ! ejo peňa kun animado kaj muziko. Tiuj juvelojn, pormateajn ilojn, mateon kaj Mi jam vidis la famajn akvofalojn antaŭ lokoj estas popularaj en Argentino, venas aliajn suvenirojn. pli ol 30 jaroj, kaj kun plezuro revidis ilin. tutaj familioj, kaj necesas rezervi, eĉ se Kaj nun estas tre bone organizita cirkvito. temas pri grandegaj ejoj. La Malvinoj estas tabua Tra pontetoj kaj vojetoj ni promenis tra Post la sunplena vagado, reveno al griza ĝangala arbaro, vidis centojn da akvofa- Bonaero. Ĉu bona aero? Gripon kaptis temo loj, de supre, de sube, de flanke.... kaj el la multaj kongresanoj, ankaŭ iujn karava- Inter la tabuaj temoj en Argentino estas la brazila flanko ĉe la Kaldrono de la Diablo, nanoj. Malvinoj. Sed pri la vinoj, ni plene rajtis super la akvo. Ni bone duŝis ! Estis homa- Kiam ni revenis en Bonaero, ni konstatis, paroli, kaj ne nur paroli, sed trinki... Nur masoj, sed tamen ĉio bone funkciis, eĉ se ke la hotelo ne servas vespermanĝon profesiaj ŝoforoj absolute ne rajtas. En ĉiuj volas fotiĝi en ĉiuj eblaj perspektivoj kvankam laŭ la programo ni devintus Argentino ili perdas sian licencon se ili al la akvoj. Nia gvidisto Carlos estis tre ricevi. Kaj pri senpaga retaliro ni devis ne havas nulan gramon da alkoholo. Ni atentema, ke neniu perdiĝu. Kulmino de batali, ĉar tio estis promesita ; la sekvan estis en Cafayate, fama por sia Torrontés, la vojaĝo ! tagon ni havis tiun eblecon, ĉar la agentejo bona blanka seka vino, kaj en tri lokoj ni intervenis. gustumis vinon. Por stimuli la komercon Ni tranoktis en impona Mankis al mi tempo por rigardi la urbon. pri tiuj vinoj, oni eĉ rajtis reflugi kun du Mi paŝis nur inter nia hotelo kaj la kon- boteloj da vino. En la internaj flugoj, kaj trankvila hotelo, gresejoj. En la stratoj sonis je ĉiu 10a kompreneble, kie oni estas multe malpli kvazaŭ kastelo metro : « Cambio, cambio! » (monŝanĝo, striktaj pri pakaĵoj. La plej memorinda hotelo estis certe monŝanĝo!). Kurzoj varias... kaj ne Aldea de la Salva en Foz de Iguazu en la oficialaj ŝanĝistoj proponas pli interesan ĝangalo, kun lignaj dometoj kaj kuriozaj kurzon ol la bankoj. Tamen ne estis reko- skulptaĵoj. En Cachi ni tranoktis en impo- mendite ŝanĝi surstrate en Bonaero. En na kaj trankvila hotelo, kvazaŭ kastelo. Salta oni simple venigis (laŭdire fidindan) Kutime ni ricevis grandajn, komfortajn monŝanĝiston al nia hotelo, kaj ricevis ĉambrojn. Tamen en Argentino la duŝiloj favoran kurzon. ne estas praktikaj, ĉar fiksitaj. Memorindaj pejzaĝoj, tre agrablaj kaj Aparta atento estis donita al la manĝoj, kompetentaj ĉiĉeronoj, spertaj ŝoforoj, kiuj estis laŭeble tipaj por la lokoj. Ofte bongustaj manĝoj kaj komfortaj hoteloj, venis empanadas kiel antaŭmanĝo, temas estis entute belega vojaĝo ! pri farĉitaj pastaĵoj. Plurfoje estis parillada Claude (kradrostitaj viandoj). En andaj restoracioj oni servis kapridan PS: Agrabla surprizo estis, ke post plendo kaj ŝafan viandon. La lastan tagon en Salta pro la mankoj la agentejo repagis 300 ni kvazaŭ reĝe manĝis en luksa restoracio. eŭrojn al ĉiu partoprenanto. Dankon, Aparte menciinda estis la vespero en tipa Susanna !

N°589-590 le monde de l’Espéranto 35