ANTIK ALINDA KENTINDEKI PAZAR YAPISI

Yrd. Doç. Dr. SEYHAN DORUK

~~ ~ Bu yaz~m~zda konu edece~imiz yap~ , Bat Anadolu'da, Ayd n ili Çine ~nt~s~d~r. ilçesine ba~l~~ buca~~ndaki ören yerinin en görkemli kal ~ ~ Karya Satrab~~ Maussollos'un k~zkarde~i K raliçe Ada'n n Halikarnassos'- ~ ~ ~ ~~ ~u 2 antik tan ayr~lmak zorunda kald~~~~ ~.O. 340 y llar nda yerle mi oldu ~~ ~ Alinda kenti üzerinde bugüne dek yeterli ara~t~rma yap~lmam t r 3. Burada ~~ ya da yap~lacak kaz~~ ve ara~t~rmalar~n, kentin çözümlenememi ~ ~ ~ ~ ~l~~ çözümlendi~i kabul edilen birçok sorunlar na aç kl k getirece i, buna ba ~~ ~~~na olarak mimarl~k tarihine, kent planc~l~~ma ve Hellenistik Ça mimarl ~ yeni boyutlar kazand~raca~~~ gerçektir. i~te bu dü ünceden hareketle kentin

K~saltmalarda süreli yay~nlar için Archüologische Bibliographie 1982 de verilenler ~ ~ ~ ~~~ ~ ~ kullan~lm~~ t~r. Bu listede bulunmayanlar tarafim~zdan k s lt lm ya da aç kça belirtilmi tir. ~ Önceleri Demircidere veya Demircideresi olarak adland~nan ve 1975 say~m na göre 2600 nüfuslu Karpuzlu buca~~na, Ayd~ n-Mu~la karayolundan, Çine'ye 6 km. kala güneybanya ayr~ lan 27 km. lik asfalt bir yolla ~~lmaktad~r. ilk olarak 1764 te Pococke ve ~ ~ Chandler taraf~ndan ziyaret edilen Dernircidere'deki kal~nt lar n antik Alinda kentine ait olabilece~ini Fellows ileri sürmü~tür. Bk. Ch. Fellows, Travels and Researches in Asia Minor (Darmstadt 1975) 273. 2 Kentin tarihi konusunda bilgi için Bk. G. Bean, Turkey Beyond The Maeander (London 1971) 190 vd.; M.U. Anabolu, "Alinda-Karpuzlu", TürkAD 14, 1965, 87-88; C. Bayburtluoglu, Arkeoloji (Ankara 1982) 120. ~ ~ ~~ 3 Ço~unlu~u seyahatname veya rehber niteli indeki yay nlarda Alinda kenti ve stoas ~ (Pazar Yap~s~ ) ile ilgili olarak verilen bilgiler çok azd r: R. Chandler, Reisen in Kleinasien (Leipzig 1776) K~s~ m 59-60; P. Le Bas, Voyage Archeologique en Grece et en Asie Mineure (2. bask~s~~ S. Reinach, Paris 1888); C. Schuchhardt-R. Bohn, Altertümer von JdI Ergh. 2 (1889) 27-30); RE I (1894) 1489, Alinda maddesi (G. Hirschfeld); W.R. Paton-L.L. Myres, "Karien Sites and Inscriptions", JHS 16, 1896, 24o;.E. Fabricius, "Zu den Institutschriften", AA 1899, 188-89; A. Laumonier, "Inscriptions de Carie", BCH 58, 1934, 298; A. Laumonier, "Archeologie Carienne", BCH 60, 1936, 292; Inönü Ansiklopedisi, c. 2 (1947) lot, Alinda maddesi (komisyon); R. Duyuran, The Ancient Cities of Western (1948) 12-13; R. Martin, Recherches sur L' Grecque (Paris 1951) 425-27; A. Laumonier, Les Cultes des Indigenes en Carie (Paris 1958) 431-32; Anabolu (dip n. 2), 88-91; H. Lauter, "Die hellenistische Agora von ", Bonner Jahrb. 170, 1970, 9o-92; Bean (dip n. 2) 19o-98; E. Akurgal, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey ~ (4. bask~~ Ankara 1978) 244; Fellows (dip n. 1), 273; Bayburtluo lu (dip n. 2) 12o-23; J. ve L. Robert, Fouilles D' en Carie, c. ~~ (Paris 1983) 1, 2, 10. 1118 SEYHAN DORUK

göze en çok çarpan yap~ ~ lar ndan birini olanaklar~ m~z~ n elverdi~i ölçüde 4 ~ ~ ~~ daha ayr nt l olarak tan~ tmak ve baz~~ sorunlar~ n~ n çözümüne yakla~~ mlarda bulunmak amac~ nday~z. KONUM: Alinda kenti Ayd~ n ilindeki Karpuzlu ovas~ n~ n bat~s~ nda ve ona egemen, denizden 280 m. yükseklikteki bir tepenin güney ve do~u s~ rtlar~ na ~ ~~ ~ yay lm t r. Kentin do~u k~sm~ nda, surlara yak~ n küçük fakat düz bir alan~~ agora kaplamaktad~ r. Bu alan~ n bat~ -kuzeybat~s~ nda daha yüksek bir düzeyde tiyatro, onun da yukar~s~ nda küçük bir akropolis yer almaktad~ r. Akropolisin bat~s~ ndaki boynu a~~ nca ondan yakla~~ k 30 m. yükseklikte ikinci bir akropolise ula~~l~ r 5 . Yine bu yönde, kente su getiren aquadükt ~ ~ ~~ kal nt lar günümüze dek oldukça iyi bir durumda korunagelmi~tir. Kent çok e~imli bir arazide kurulmu~~ oldu~undan düz bir alana gereksinme gösteren stadionu sur d~~~ nda, kentin kuzeydo~usunda in~a edilmi~tir 6. ~ Bat ya do~ru geni~leyen dörtgen biçimli, yakla~~ k 35 x 100 m. ~ boyutlar nda ve ~~ 70-175 m. kotlan aras~ nda uzanan agora alan~ n~ n güneyini konumuz olan stoa veya pazar yap~s~~ s~ n~ rlamaktad~ r (Res. 1). ~ ~ Büyük bir olas l kla alan~ n~ n kuzeyindeki yamaç önüne in~a edilmi~~ bir stoa (portik) daha vard~~ 7. Elimizdeki verilere göre bat~~ yönde bir porti~in olmad~~~ n~~ dü~ünüyoruz. Arazi e~imine ve anakayadaki kesimlere dayanarak, alana giri~in do~u yönden olmas~~ gerekmektedir 8. R. Martin,

~ ~ Yap n n birçok problemlerinin aç~kl~~a kavu~turulmas~~ için en az~ndan ufak çapl~~ ~ ~ ~~ ~~ sondajlar n yap lmas ve yap içindeki baz~~ ögelerin d~~ar~~ ta~~nmas~~ gerekmektedir. Türlü ~ olanaks zlar nedeniyle Alinda'da ancak birkaç defa, çok k~sa süreli incelemelerde bulunabildim. Bu incelemelerimde bana yard~mc~~ olan ve her türlü yard~mlar~n~~ esirgemeyen ~ Hocam Prof. Dr. Baki ö ün ve mesai arkada~~m Dr. Cengiz I~~k ile ara~t~rmalar~m~za kat~lan ~~ ~ kaz ekibi üyeleri ö renci arkada~lanma te~ekkür ederim. Bu ara~t~rmalar~m~zda en küçük çapta da olsa sondaj yapamad~~~m~z için ancak görünürde olanlar~~ de~erlendirmeye ~ ~ gayret ederek yap n n pek fala ayr~nt~~ göstermeyen kat planlar~n~~ ve enine kesitini ç~kard~k. ~ ~ 1963 y l nda Say~n Anabolu'nun Alinda'y~~ ziyaretinde (Anabolu, TürkAD 14, 1965, 87) de~ ~ ~ ~ ~ indi i "yap lar n rölövelerinin yap lmas~ " konusu bugün de geçerlili~ini korumaktad~r. Bean (dip n. 2) 196, ~ek. 30. 6 Le Bas (dip n. 3), lev. 62 de verilen kent plan~ na göre Alinda'da bir stadionun varl~~~~ söz konusudur. Bu planda stadion olarak gösterilen yer, 1973 y~l~nda Iller Bankas~~ Genel ~ ~ ~ ~ Müdürlü ü tarafndan yapt r lan halihaz~r (o gündeki durum) haritalara göre yakla~~k Karahan tepesi ile Ta~l~k tepe aras~ndaki boyuna rastlamaktad~r. Topografik yönden stadion ~ ~~ yap m için çok uygun bir konumda olan bu yerden günümüzde Çine asfalt~~ geçmektedir. Bu ~ ~ ~ ~ alan n ara t r larak stadionun kesin yerinin saptanmas~na gerek vard~r. Kr~. Bohn (dip n. 3) 30; Martin (dip n. 3) 425 8 Bk. dip n. 7. Yön konusunda Bk. dip n. ~~ o ALINDA KENTI 1119 agoran~ n do~usundaki k~smen gömülü sütun dizisini göz önünde bulundurarak, bu yönde alana giri~~ kap~s~ n~~ (propylon) olu~turan bir porti~in varl~~~ ndan söz etmektedir 9. Kentin ve dolay~s~ yle baz~~ yap~lar~ n~ n yönleri konusunda bugüne kadar yap~ lan yay~ nlarda büyük bir çeli~ki bulunmakta, hatta ayn~~ yay~ nda dahi verilen plan ve tan~mlarda yönlerin birbiriyle uyu~mad~~~~ görülmektedir Manyetik kuzeye göre stoan~ n, hemen hemen do~u-bat~~ yönünde uzand~~~n~~ belirterek di~er yap~~ ve yer konumlar~ n~ n buna göre yap~ lmas~~ gerekti~ini belirtmek isteriz. TANIM: Genel Plan: Alinda Pazar Yap~s~~ (Stoas~ ) ince-uzun bir dikdörtgen biçiminde ", do~u-bat~~ yönünde uzanan, yakla~~ k 99.73 m. uzunlu~unda ve '1.96 m. geni~li~inde '2 üç katl~~ bir yap~d~ r. Iki kat~~ agora düzeyinden a~a~~da, üçüncü kat~~ ise bunun üzerinde yer al~ r. Ost kat ortadaki bir sütun dizisi,

9 Martin (dip n. 3) 425. I° Büyük bir olas~l~ kla Le Bas taraf~ ndan verilen plandaki (Bk. dip n. 6) yanl~~~ yön, daha sonrakilerce kontrola gerek duyulmaks~z~n al~ nm~~t~r. Örne~in Bean'de verilen planda kuzey olarak gösterilen yön gerçekte bat~y~~ göstermektedir. Buna kar~~l~ k metin içinde stoadan bahsedilirken kullan~lan yön do~rudur. Bk. Bean (dip n. 3), ~ek. 29, 192.; Bohn (dip n. 3) 28; Martin (dip n. 3) 425; Lauter (dip n. 3) g2;Jj. Coulton, The Architectural Development of the Greek Stoa (Oxford 1976) 215, ~ek. 48; T. D. Boyd, The Arch and the Vault in Greek Architecture (Doktora tezi, Indiana eni. 1976) 65-67, Lev, 23, 3; T.D. Boyd, "The Arch and the Vault in Greek Architecture", AJA 82, 1978, 98 de verilen yönler yanl~~ t~r. Buna kar~~ l~k Fabricius (dip n. 3) 188 de Le Bas'n~ n plan~ndaki yönün yanl~~~ oldu~u belirtilmekte ve kroki üzerinde do~ru yön gösterilmektedir. Ayr~ ca Robert (dip n. 3), ~ek. 6 daki Tr6naux'dan al~ nan planda verilen yön oldukça do~rudur (Kr~. Anabolu, TürkAD 14, 1965, 87, dip n. 1). 11 Martin (dip n. 3) 425 de agoran~ n dokusunun bir portikle kapat~ ld~~~~ belirtilmektedir. Bu durumda yap~n~ n Bohn (dip n. 3) Res. 16 da plan~~ verilen Pazar Yap~s~~ gibi "L" biçimli olabilece~i dü~üncesi akla gelmektedir. E~er yap~~ bu tip bir plana sahipse arazi e~imine göre alt katlarda, bu kanatta odalar~n olamayaca~~~ aç~ kt~r. 12 D~~ tan d~~a olarak verdi~imiz yap~~ uzunlu~u, daha önceki ço~u yay~ nlarda, genellikle Le Bas'n~ n ölçümlerine dayan~ larak verilenlere yak~ nd~ r. Buna kar~~l~k geni~lik için verilen rakamlarda farkl~l~klar vard~r. Örne~in Bohn (dip n. 3) 28 deki ifadeden, yap~ n~ n iç geni~li~inin 0.31 m. oldu~u anla~~lmaktad~r. Yaln~z burada ölçünün hangi kattan al~ nd~~~~ belirtilmemektedir. Orta katta tarafim~zdan al~nan ölçü ~~ o.36 m. dir. Güney duvardaki girintinin teras taraf~ ndan da bulunaca~~~ varsay~ m~ndan hareketle yap~ n~ n d~~ tan d~~a geni~li~ini 11.96 m. olarak hesaplad~ k. Martin (dip n. 3) 425, dip n. 6 da Le Bas'ya dayan~ larak geni~lik için ~~ 1.54 m. verilmekte, Coulton (dip n. ~~ o) 214 te ise daha hatal~~ olarak bu ölçünün içten içe oldu~u belirtilmektedir. 1120 SEYHAN DORUK

orta kat ise çift yar~ m sütunlu ayaklarla iki uzun mekâna (gemi-ne!) aynlm~~ t~r. Alt katta, s~rt s~ rta iki oda dizisi vard~r. ön cephesinde sütun dizisi olan 13 agora düzeyindeki kat~ n di~er cephelerinde, aralar~ nda korkulukla- r~ n oldu~u pedestaller üzerinde duran sütunlar vard~ . Malzeme: Yap~ n~ n tüm duvarlar~ nda ve di~er ögelerinde, yörede bolca bulunan granit kullan~ lm~~ t~ r M. Zaman~ nda yap~, çok iyi bir cilâlama kabul eden bu malzemesiyle de mermer yap~ lana boy ölçü~ebilecek düzeyde idi. Duvarlar: Yap~ n~ n dar taraflar~ ndaki duvarlar~~ ile güney duvar~ n~ n kal~ nl~ klar~~ alt katta 1.10-1.12 m. dir ". Bu duvarlar iç tarafta, orta kat dö~eme düzeyinde 0.30 m. kadar geriye çekilmi~~ (Res. 3), böylece orta katta duvar kal~ nl~~~~ azalm~~, örne~in bat~~ dar yanda 0.85 m. ye dü~mü~tür. Bu daralman~ n teras tarafindaki duvarda varl~~~~ bu k~sm~ n örtülü olmas~~ nedeniyle saptanamam~~ t~ r. Yap~~ boyunca uzanan ortadaki bölme duvar~~ ~~~~ .45 m., yap~ y~~ enine kesen ve ayn~~ zamanda alt kattaki odalar~~ ay~ ran duvarlar ise 0.75 m. kal~ nl~ ktad~ r. Kuzey bölümde zemin kat (alt kat) tümüyle y~ k~ nt~~ ve molozlarla dolu oldu~undan yap~~ eninde uzanan bu bölme duvarlar~~ yaln~z güney nefte görülmektedir. Bununla birlikte baz~~ duvarlar~ n kuzey tarafta da devam etti~ini saptad~ k". Bölme duvarlar~~ dikdörtgen bloklardan olu~turulmu~tur. çevre duvarlar~ n~ n d~~~ yüzleri yüz i~leni~leri bak~ m~ ndan d~~ bükey ç~ k~ nt~ l~d~ r (bosajl~~ tip). Yap~~ d~~~ kö~elerindeki ta~lar~ n kö~e tarafindaki yanlar~ na bir su aç~ larak kö~e çizgisinin iyice belirginle~mesi sa~lanm~~ t~ r. örgü tipi genelde bir alçak, iki yüksek ta~~ s~ ras~ ndan olu~an yalanc~~ isodomos (pseudo-

13 Le Bas (dip n. 3) 5, Il de agora tarafindaki cephe, di~er cepheler gibi aralar~nda korkuluklann bulundu~u pedestal ve sütun dizisi ile tamamlanm~~t~r. 14 Kr~. Bohn (dip n. 3) 30; Robert (dip n. 3). Buna kar~~ l~ k Boyd (dip n. ~~ o-Dok. tezi) 65-66 da yanl~~~ bir ~ekilde kemerleri olu~turan bloklar~n kireçta~~~ oldu~u belirtilmektedir. 15 Al~ nan ölçüler, ölçümü yapana ve ölçü al~ nan yere göre az çok farkl~l~ klar gösterece~inden taraf~ m~zdan verilen ölçülerde bir kaç santimetre oynama olabilir. Bu nedenle verdi~imiz ölçülerin bu s~ n~ rlar içinde yakla~~k olarak kabul edilmesi gerekmektedir. 16 Bu duvarlardan baz~ lar~ n~ n varl~~~~ yüzeyde görülenlere göre saptanny~t~r. Teras kenar~ nda in~a edilen stoalarda, e~er yap~~ duvar~~ ayn~~ zamanda destek duvar~~ olarak görev yap~ yorsa teras~ n bas~ nc~ na kar~~~ dayan~ m~~ art~ rmak gerekmektedir. Bunu sa~lamak için ya duvar kal~ n yap~lmal~~ ya da baz~~ k~s~ mlarda teras tarafindaki duvar payandalarla desteklenmelidir. Yap~y~~ enine bölen duvarlar~ n ayn~~ zamanda yamaç veya teras~ n bas~ nc~ na ~~~ kar payanda görevi yapaca~~~ aç~ kt~ r. Kr~. Coulton (dip n. ~~ o) 141-42.

1121 ALINDA KENTI nca devam isodomos) sistemdedir (Res. ~ , 2). Alçak s~ ralar duvar kal~ nl~~~ ~ ~~~ eden tek bir blok ~eklinde ba~lay~c~~ olarak kullan lm olmakla birlikte, ~~ ~ur. Yüksek bazen ba~lay~c~~ görevi olmayan iç ve d taki iki bloktan olu ~ ~~ ~ ~ ralarda ba~lay~ c~~ ta~lar yer yer kullan lm t r ve düzenli bir durum s ~ göstermezler. Blok ba~lant~ lar~ nda saplama (dübel-z vana) ve kenet kullan~ lmam~~ t~ r. ~leri Yap~ n~ n arka ve yan duvarlar~ n~ n d~~~ yüzünde, orta kat tavan kiri ~~ ~ ~ ~ ~~~ ve kyma rekta düzeyindeki s~ ra, duvar yüzünden 0.30 m. d ar ya ç kar lm ~ tir (Res. 2). Bunun alt~ ndaki s~ ra ise, profilli bir kesimle biçimlendirilmi ~~ ~ nda yine ayn~~ ölçüde ve biçimde profillendirilmi güney duvar iç taraf ~~ olarak duvar yüzünden içeriye do~ru bir gk~ nt~~ olu~ turur (Res. 3, 4). Ayn ~ profildeki ç~ k~ nt~ y~~ teras taraf~ ndaki ön duvar n iç yüzünde de görebiliriz. ~~ ~~ Halen 13.27 m. uzunlu~unu koruyan do~u duvar, hem yap duvar ~ ~ n hem de agora icras~ na destek duvar~~ olarak görev yapmaktad r. Bu duvar ~~ yuvas~~ vard~ r. d~~~ yüzünde, orta kat dö~eme kiri~lemesi düzeyinde üç kiri ~ ~~ ~~ ~ ~ ~ n alt~ ndaki Duvar~ n kuzey bölümündeki bu kiri~~ yuvalar n içeren ta s ras n ~ ~ ~ rada, ikinci s~ radan ba~layarak a~a~~~ do ru aç kta görülebilen dört s ~ ~tir. Bu güneydo~u kö~eden 11.55 m. uzakl~ kta, dü ey derzler üst üste gelmi ~ r. Bu durum bir kap~~ bo~lu~u veya duvar bitimi etkisi yaratmaktad ~ ~ k göstermektedir. k~s~ mdan sonra kuzeye do~ru duvar örgüsü de farkl l Katlar: ~ ~~~ Alt Kat: Bu katta yap~y~~ uzunlu~una bölen duvar ile ayr lm iki oda ~ dan ~~ . ve 4. oda dizisi bulunmaktad~ r (~ek. ). Güneydeki bölümde, bat ~ r". Bu odalardan d~~~ nda, d~~ar~ dan giri~li 4.25 m. derilikte onbir oda vard ~ ~ ~ ~ n geni~likleri farkl~ d~ r. baz~lar~~ kap~ larla birbirine ba lanmaktad r. Kap lar ~~ ~~ ~ ndaki Örnek olarak 4. ve 5. oday~~ ba~layan kap m., 5. ve 6. oda aras ~liktedir. Arka odalar .o4 m., 9. ve ~~ o. odalar~~ ba~layan ise 1.42 m. geni ~ ~ ~~~~ ~ nda güneydekilerde oldu~u gibi ba~lant lar n bulunup bulunmad aras ~imiz dolgu ile örtülü oldu~u için ~imdilik bilinmemektedir. Saptayabildi kadar ön dizideki 5. ve 9. odalardan teras taraf~ ndaki odalara 1.58 m. ve I .4o m. geni~likteki kap~larla geçilmektedir. ~ ~ Güneydeki oda dizisi dar bir terasa aç~ l~ r. Bu teras k smen kayalar n ~ ~~ ve payandalarla kesilmesi k~smen de kayalar aras na örülmü

~~ London-New York 1950) 17 W.B. Dinsmoor, The Architecture of Ancient Greece (3. bask ~mlanmaktad~r. Coulton 293 le güneydeki oda s~ras~~ 4.90 m. derinlikte bir koridor olarak tan ~~ ~ ~u ~i 4.22 m. verilmekte fakat bu bolumde onbe odan n var oldu (dip n. 10) 215 te ise oda derinli ku~kulu bir ~ekilde ifade edilmektedir. Belirten C. LI, 71 1122 SEYHAN DORUK

~~~ sa~lamla~t~ r~ lm duvarlarla olu~turulmu~tur (Res. 1). Buradan güneydeki ~~ odalara oniki kap ile girilmektedir. Bat~ dan ~~ . ve 3. kap~ lar kemerli ve geni~ likleri 2.10 m. dir (Res. I ). Ayn~~ tipte fakat 2.15 m. geni~likteki bir ba~ka kap~ ~ , do u dar yandan ön diziye giri~i saklar. Be~ik ya da yar~ m daire ~ ~ kemerli her üç kap n n da kemer al~ nFar~~ o.6o m. yükseklikteki ta~lardan olu~ ~ ~~ ~ turulmu tur. Kilit ta n n her iki yan~ nda, e~it geni~likte dörder kemer ta~~~ ~~~ ~ ve birer üzengi ta vard r 18 (Res. 5). Do~u taraftaki kap~ n~ n kemer alm, üzerindeki k~ yma reversa proflli ile di~erlerinden ayr~ lmaktad~ r (~ek. 4, III). Geni~ likleri 1.23-1.66 m. aras~ nda de~i~en lentolu kap~ lar~ n (Res. 6) ~ yükseklikleri bat dan itibaren 2. ve 8. kap~~ d~~~ nda, kemerli kap~ lar ile ayn~~ yükseklikte, ~ 2.90 m. dir 18. 2. kap n~ n üst düzeyi, 4, 5, 6, 7 ve 8. kap~ lardan bir ince ta~~ ~ ~~ ~ ~~ s ras (0.35 m.) a a da, 9, ~~ o, ~ l ve 12. kap~ lar ise 4-8. kap~ lardan iki kal~ n, bir ince ta~~ ~ ~~ s ras (1.40 m.) kadar yukar~ dad~ r. 8. kap~ n~ n e~ik düzeyi 7. kap~ ~ n nkinden 1.10 m. yukar~da oldu~undan bu kap~ n~ ~ ~ n yüksekli i di erlerine göre farkl~d~ r. Güney cephede kap~ ~ ~ ~~ ~ lar n lentolar n olu turan ta~~ s~ ras~ nda, ikisi 2. ve 8. kap~ lar~ ~~ n lentolar üzerinde, di~erleri kap~ lar aras~ nda pencereler bulunmaktad~ ~ r. Geni likleri 0.15 m., yükseklikleri lentolar~~ olu~turan ta~~ s~ ralar~~ kadar olan bu pencereler, içeriye do~ru "V" biçiminde geni~ ~ lemeleriyle savunma duvarlar ndaki mazgallara benzerler. Yap~ n~ n daha çok do~ ~ ~ u kesiminde yo unla an pencerelerden 7. ve 8. kap~~ aras~ ndaki, yüksekli~inin yakla~~ ~~ k 3.5 kat kadar bir geni~li~e sahip olmas~ yla di~erlerinden ayr~ lmaktad~ r. ~ ~~ Do u taraftaki dört kap ile kemerli kap~ n~ n aç~ ld~~~, yap~ n~ n yakla~~ k ~~ ~ /4 inc yak n uzunluktaki k~sm~, görülebildi~i kadar, enine duvarlarla bölünmemi~~ ~ tek bir mekân olu turur 2°. Bu k~sm~ n taban~~ di~er ~ taraflar nkinden 1.40 m. yukar~dad~ r. Güneydeki teras da bu bölümde - yükselmektedir. Taban düzeyleri aras~ ndaki bu kot fark~ na kar~~ n tavan ayn~~ düzeydedir 21. Çünkü orta kat dö~eme kiri~lerinin oturdu~u girinti (~ek. 2, 3) ~~ ~~ tüm yap boyunca ayn düzeyde devam etmektedir. Tavan ayn~~

18 Le Bas (dip n. 3) 5, III le kemer ta~ ~~ lar eksik olarak gösterilmi~tir. Buna kar~~ l~ k Boyd (dip n. o-Dok. tezi) 65-66 da kemer ta~~~ say~ s~~ do~ru olarak verilmi~tir. ~ 18 Verdi imiz ölçü, kemerli kap~ lar~ n üzengi çizgisine kadar olan yükseklikleridir. Kemer yüksekli~i bu ölçüye kat~ lmam~~ t~ r. 20 Le Bas (dip n. 3) 4, II de verilen planlarda bu k~s~ m birbirinden ayr~ lm~~~ dört mek olarak verilmi~ tir. 21 Kr~. Bohn (dip n. 3) 28; Anabolu (dip n. 2) go. ALINDA KENTI 1123 düzeyde oldu~undan bat~~ tarafta 5. ~ 8 m. 22 olan serbest kat yüksekli~i, dört kap~~ ile girilen do~u bölümde 3.77 m. ye dü~mektedir. Orta Kat: Agora teras kotu alt~ ndaki bu kat, alt kat bölme duvarlar~~ üzerindeki ayaklarla iki nefe ayr~ lm~~ t~ r (Res. 3). Güney duvar bu katta dö~eme kiri~lemesi alt~ ndan ba~layarak incelmektedir (Bk. Duvarlar, s. 2). Bu duvar üzerinde, ayr~~ düzeylerde iki tip pencere dizisi yer al~ r. Birinci tiptekiler üst kat dö~eme kiri~lemesinin oturdu~u, tüm duvar boyunca ~ ~~ devam eden ve içeriye do~ru ç~ k~ nt~~ olu~ turan ince s~ ran~ n alt~ ndaki kal n ta ~ ~~ s~ ras~ nda bulunur (Res. 3). E~it olmayan aral~ klarla yerle tirilmi bu penceler, dikey konumlu dikdörtgen biçimindeki alt kat pencerelerine benzerler. Bunlar da içeriye do~ru "V" biçiminde geni~lerler. Alttaki s~ rada, üsttekilere göre daha s~ k yerle~tirilmi~~ ve onlarla alt alta gelmeyen otuzyedi pencere yer al~ r. D~~ ta yatay konumlu dikdörtgen biçimli bu pencereler, cephede 0.15 m. yükseklikteyken duvar~ n iç yüzünde iki ta~~ s~ ras~~ yüksekli~ine ula~~ rlar ve içeriye do~ru dü~ey yönde ~eyh i biçimleriyle (Res. 4, ~~ ~ek. 3) alt kattakilerden ayr~l~ rlar. Buna kar~~l~ k do~u cephedeki ayn~~ ta s~ ras~ nda ise bir kal~ n ta~~ s~ ras~~ yüksekli~inde (0.53-0.55 m.), alt kattakilerle ~ ayn~~ tipte, birbirinden yakla~~ k 1.5o m. kadar uzakl~ kta iki pencere yer al r. ~~ ~ Bat~~ dar cephede geni~li~i ~~ .5o m., yüksekli~i 2.23 m. olan bir kap (?) vard r (Res. 2). E~i~inin ortas~ nda 0.05 m. geni~likte bir kanal ve cephede sövelerinin üstlerinde baz~~ oyuntular bulunmaktad~ r. ~~ Yap~ y~~ iki nefe ay~ ran ortadaki yirmi aya~~ n aks aral~ klar 4.70 m. ~ dir 23. Alt kattaki odalar farkl~~ geni~liklerde olduklar ndan bu ayaklar ~ odalar~~ ay~ ran enine bölme duvarlar~~ ile ortadaki duvar~ n kesim noktalar na ~~ oturmazlar 24; e~it aral~ klarla, alt katta yap~~ boyunca uzanan bölme duvar ~ ~ ~~ üzerinde yer al~ rlar. Alt~~ ta~~ s~ ras~ ndan olu~an bu ayaklar, Dor ba l kl yivsiz iki yar~ m sütun ve bunlar aras~ ndaki bir kenar~~ 0.87 m. lik kare biçimli bir ~~~ göycleye sahiptirler (Res. 3, 4). Yar~ m sütunlar~ n abakuslar~ n~ n d ~ ~~ yüzlerinden al~ nan ölçüye göre, üst k~ s~ mda toplam ayak uzunlu u .8o m., ~~ ~~ ~~ geni~li~i 0.90 m. dir. Alttan 0.37-0.40 m. lik k~ sm göydeden biraz d ar ~ ~ ~ ta~~ nt~ l~~ olarak kaba bir biçimde i~lenmi~~ olan ayaklar n yüksekli i, dö eme kiri~lerinin oturdu~u alt kat bölme duvar~ ndan ba~l~ k üstüne kadar 2.95 m.

33 A.M. Mansel, "Stockwerkbau der Griechen und Römer", IstForsch I, 1932, 68 dip n. t ~ ~ ~ de alt kat yüksekli~i olarak 5.0 m. verilmektedir. Bizim verdi imiz ölçü, kap n n alt düzeyinden ~ ~ Üst kat dü~me kiri~lemesinin alt~ na kadar olan yüksekliktir ve buna e ik yüksekli i de ~ kat~ lm~~ t~ r. Le Bas (dip n. 3) 5, Il de de kat yüksekli~inin 5.0 m. oldu u görülmektedir. ~ ~~ 33 Coulton (dip n. To) 215 te sütun aks aral klar 4.60 m. olarak verilmektedir. 24 Kr~. Coulton (dip n. ~~ o) 92 dip n. 4. 1124 SEYHAN DORUK

dir. Abakus yüksekli~i 0.22 m. olan ba~l~ klar~ n 0.15 m. yükseklikteki ekinusundan sütun gövdesine kabaca belirtilmi~~ bir bilezikle geçilmektedir. ~ Ayaklar n üzerine oturan ve her iki nefe do~ru 0.30 m. lik kyma reversa ~ ~ ~ ~ profilli ç k nt lar olu turan 0.37-0.40 m. yükseklikteki bloklar~ n (Res. 3, 4., ~ ek. 2, 3) üst düzeyi, ön ve arka duvardaki profilli s~ ra ile ayn~~ seviyededir. ~ Orta kat n dar cephe duvarlar~ n~ n iç taraf~ nda, ortadaki ayaklarla ayn~~ ~ aksta olan, 0.90 m. geni likte ve duvar yüzünden 0.30 m. d~~ar~~ ç~ kan, Dor ba~l~ kl~~ pilasterler vard~ r. Güney duvardaki profilli s~ ramn üstündeki ta~~ s~ ras~ nda, duvar iç ~ yüzünde 0.70 m. aral klarla aç~ lm~~, ah~ap kiri~~ ba~lar~ n~ n girebilece~i yuvalar bulunmaktad~ r (~ek. 2). Üst Kat: Agora teras kotu üzerinde yer alan bu kat iki nefli bir galeridir. Ayakta kalan ögeleri çok azd~ r. Bu nedenle k~smen bunlar~~ de~erlendirerek ~ k smen de benzer yap~ lardan yararlanarak kat~ n zamamndaki durumunu anlayabilmekteyiz. Bugün dokuzunun alt tamburlar~~ var olan ortadaki sütun dizisi, yakla~~ k kare biçimli iki blok arac~ l~~~~ ile orta kattaki ayaklar üzerine oturmaktad~ r (Res. 3, 4). Alttaki blok 0.50 m. yüksekliktedir. Onun üzerindeki 0.35 m. lik blokun enine kiri~ler yönündeki yanlar~ n~ n alttan 0.20 ~ m. lik k sm~~ hafifçe d~~ar~ ya do~ru ta~an bir kesim gösterir (Res. 3. özellikle ~ sa dan ikinci ayak). Bu k~s~ mlar, blokun di~er taraflar~ na göre oldukça kaba i~lenmi~tir. Sütun tamburlarm~ n (Res. 3, 4) alt çap~, 0.065 m. lik bir projeksiyon yapan torusla (topuk) birlikte yakla~~ k 0.74 m. dir. Yivsiz olan tamburlar~ n ~~~ d nda, üst kattan in situ olarak kalan di~er yap~~ ögeleri: Güney duvar ile ~ ~ ~ ~ ~ dar cephe duvarlar n n kesi ti i kö elerdeki iki kö~e aya~~~ 25;' bat~~ duvar ~~ üzerindeki be pedestalden dördü ve güneybat~~ kö~eden itibaren, pedestaller ~ aras ndaki iki parapet (korkuluk) blokudur (Res. ~~ , 2). Bat~~ uçtaki kö~e aya~~n~ n, pedestallerin profili alt bölümleri ~ ~~~~ yüksekli indeki ald ile dört bloku, do~u uçtakinin ise yaln~ z altl~~~~ ve bir bir bloku ayakta kalm~~ t~ r. "L" kesitli bu ayaklardan bat~dakinin mevcut yüksekli~i 3.70 m. dir. ~~ Altlar basamak biçiminde profillendirilmi~~ 1.20 m. yükseklikteki ~ pedestallerin ( ek. 4, IV) üst k~s~ mlar~ nda d~~ bükey bir prof~ l vard~ r.

25 Bohn (dip n. 3) Res. 28 de, Fabricius'tan al~ nan foto~rafa göre yap~ lan çizimde, bat~~ ~ ~~ taraftaki iki kö e aya n~ n da yerinde oldu~u görülmektedir. Buna kar~~l~ k bugün kuzey kö~edeki ayak y~ k~ lm~~ t~ r. ALINDA KENTI 1 125

Alt k~s~ mlar~~ pedestaller gibi profillendirilmi~~ 1.0 m. yükseklikteki korkuluklar, pedestallerin yanlar~ ndaki çerçeveyi kapatmayacak ~ekilde geriye yerle~tirilmi~lerdir.

Üst kata ait olabilece~ini dü~ündü~ümüz in situ olmayan di~er yap~~ ögeleri ~unlard~ r: — Ço~u yap~~ içine dü~mü~~ durumda ve baz~ lar~~ güney terasta görülen, bir taraflar~~ dikdörtgen di~er taraflar~~ yar~ m sütundan olu~an ayaklar. 2 — Bugün agoran~ n bat~s~ nda, yap~~ önünde görülen iki ar~itrav (ba~taban) bloku (~ek. 4, I). 2.32 m. uzunlukta, 0.52 m. geni~likte ve 0.36 m. yükseklikteki bu bloklar~ n soffitinde (alt yüzlerinde), o.o8 m. aral~ kta uzanan iki paralel çizgiden olu~an soffit bant~~ vard~ r. Ba~~ taraflardan 025 m. uzakl~ kta ba~layan ve soffiti ortalayan bu çizgilerin sütunlara bakan taraflar~, merkezleri d~~ ta olan yar~m daire biçiminde bir yayla kapat~lm~~ t~ r. Üst yüzde, arka kö~elerde kiri~lerin oturabilece~i s~~~ kesimler bulunur. ön yüzde, alttaki 0.13 m. üstteki 0.14. m. geni~likte iki faskia ve onlar~ n üzerinde 0.065 m. projeksiyon yapan d~~ bükey biçimde profillendirilmi~~ bir silme bulunmaktad~ r. Bu silmeden sonra üstteki faskia ile ayn~~ dü~ey do~rultuda 0.04. m. lik düz bir k~s~ m gelmektedir. Alttaki faskia üsttekinden 0.01 m. geridedir. 3 — Agora alan~ nda yap~ ya ait oldu~u kesin olmayan baz~~ Dor ba~l~ klan vard~ r. Bunlardan örnek olarak birinin ölçülerini kroki üzerinde vermekte yarar görüyoruz (~ek. 4, ili). Bunlar~ n yap~ ya ait olup olmad~ klar~~ ancak yap~ lacak detayl~~ incelemeler sonucunda anla~~labilecek dr. 4 — Saptad~~~ m~z son öge, agorada, yap~ n~ n hemen önünde bulunan Geison'a (korni~) benzer bir bloktur.

DE~ERLENDIRME VE YENIDEN KURMA ÖNERILERI: Bu bölümde, tan~ m k~sm~ nda gözümüze çarpan baz~~ özelliklere ve bunlar~ n yap~ y~~ yeniden kurmada bizi nas~l yönlendirdi~i konusuna de~inmek ve bu arada baz~~ sorunlar ile çözümleri konusundaki görü~lerimizi belirtmek istiyoruz. Stoa planlamas~ nda en yal~ n ve yayg~ n tip olan "I" biçimli Alinda Pazar Yap~s~ n~ n agora tarafindaki duvar~, do~rudan do~ruya agora teras~~ 1126 SEYHAN DORUK

önüne yap~ lm~~ t~ r 26. Bu durumuyla Latmos Herakleias~~ Stoas~ yla 27 benzerlik göstermektedir. Agora yönünde ikinci bir duvar~ n (teras duvar~ ) bulunmay~~~ na ve agora d~~~ nda do~u ve bat~daki arazi e~imine dayanarak agora alan~ n~ n, yap~ n~ n in~a edilmesinden sonra olu~turuldu~u görü~ündeyiz. Benzer ~ekilde Latmos Herakleias~~ agoras~ n~ n da güneydeki stoan~ n in~a edilmesinden sonra doldurularak olu~turuldu~u ifade edilmektedir 28. Yap~ n~ n serbest cephelerinde, orta kat tavan düzeyindeki profilli ta~~ s~ ras~~ (Bk. s. 5) hem kat ayr~ m~ n~~ belirtmekte hem de ~~ oo m. ye varan uzunluktaki motonoton cepheye ~~~ k gölge etkisi yaratarak bir hareket kazand~ rmaktad~ r. Bunun alt~ nda, duvar iç yüzünde olu~turulan benzer profilli s~ ran~ n görevi ise d~~ takinin aksine i~levseldir ve buraya orta kat tavan kiri~lerinin uçlar~~ oturmaktad~ r (Sek. 3). Bugün do~al etkenler nedeniyle çok a~~ nm~~~ olmalar~ na kar~~ n yap~~ duvarlar~ n~~ olu~turan bloklar~ n yüzlerinin i~lenmesinde di~li kalem kullan~lm~~~ oldu~unu ve di~er yap~~ ögelerinin perdahland~~~ n~~ dü~ünüyoruz. Alinda Stoas~~ agoramn bir kenar~ n~~ s~ n~ rlamaktad~ r. Agora ile olan ili~kisi nedeniyle yap~ n~ n alt kat~ ndaki ön oda dizisi dükkân veya daha büyük bir olas~ l~ kla küçük yap~ m atölyeleri ve zanaatkâr birimleri olarak kullan~ lm~~~ olmal~ d~ r. Teras kenar~ nda, teras~~ geni~letmek amac~ yla in~a edilen stoalarda, genelde gezinti yeri olarak kullan~ lan ana galeriyi (portik) teras düzeyine

26 Teras kenar~ nda veya bir yamaç önüne in~a edilen stoalarda, genellikle yamaç taraf~ ndaki duvar ayn~~ zamanda bir destek duvar~~ olarak görev yapar. örne~in Argos Heraionu Kuzey Stoas~: C. Waldstein-E. L. Tilton, The Argive Heraeum I (1902) Lev. 12 ve LO. 7. yüzy~ ldan sonraki ço~u stoalarda ayn~~ yap~ m tekni~ini görebiliriz. Yamaç taraf~ nda stoa duvanndan ayr~~ ikinci bir duvar~ n in~a edilmesi, yap~ y~~ nemden koruyacag~~ için daha iyi bir yap~ m teknigidir Kr~. Coulton (dip n. ~ o) 148. E~er yamaç kayal~ ksa buras~~ kesilerek stoa duvar~ na yer aç~ lmakta, kaya yüzünde gerekli görülen yerlere destek duvar~~ yap~ lmakta ve stoa duvar~~ ile kayal~ k aras~ nda drenaj için yine bir bo~luk b~ rak~ lmaktad~ r. Perachora Stoas~: J. J. Coulton, "The Stoa by the Harbour at Perachora", BSA 59, 1964, ~ 00-31; Bergama Tiyatro Teras~~ Doku Stoas~: R. Bohn, Altertümer von 4 (1986) 21-24, 35; Kuzey Stoas~: J. T. Clarke-F.H. Bacon-R. Koldewey, Investigations at Assos (Cambridge, Mass. 1902) 23. bunlara örnek yap~ lard~ r. Yamaç ya da teras tarafi kayal~ k de~ilse genellikle stoa duvar~ ndan ayr~~ bir destek duvar~~ yap~ lmakta ve iki duvar aras~ nda yine drenaj için bir bo~luk b~ rak~ lmaktad~ r. Örnek olarak Delphi'deki Attalos Stoas~: G. Roux, "Le Terrase D'Attale I A Delphes", BCH 76, 1952, 166-85; Assos Güney Stoas~: Clarke-Bacon-Koldewey, a.e., 23; Aigai Pazar Yap~s~: Bohn (dip n. 3) Res. 16. gibi yap~lar~~ verebiliriz. 27 F. Krischen, Antike Rathuser (1941) Lev. 26. 28 A. Peschlow, "Herakleia am Latmos", AA 1977, 96-97. AL~ NDA KENTI 1127

yükseltmek için bir veya birkaç alt kat gereklidir. Bu alt kat~~ d~~ar~ dan giri~li odalar ~eklinde düzenleyerek kullan~ l~ r bir duruma getirmek ve de~erlendirmek en ak~ lc~~ çözümdür. Yarat~ lan bu mekanlar~ n agora çevresindeki stoalarda ticari amaçla kullan~ ld~~~~ dü~ünülmelidir. Bu tür uygulamalara Assos Agoras~~ Güney Stoas~ 'nda 29, Aigai Pazar Yap~s~~ 30 ile Korinth Kuzey Yap~s~ 'nda 31 ve daha birçok örneklerde rastlamaktay~z. Yukar~ da verdi~imiz ilk iki örnekte de alt kattaki pencerelerin alçak düzeyde yap~ lmas~~ ve boyutlar~ n~ n büyük olmas~, bunlar~ n bir tür vitrin görevi yapt~~~ n~~ ve odalar~ n dükkân olarak kullan~ld~~~~ dü~üncesini desteklemektedir. Alinda stoas~ n~ n alt kat pencereleri, gerek çok yukar~da yap~ lmalar~~ ve gerekse boyutlar~ n~ n küçük olmalar~, ayr~ ca içeriye do~ru mazgal delikleri gibi "V" biçiminde geni~lemeleriyle Assos ve Aigai örneklerinden çok farkl~d~ r. Bu nedenle buradaki pencereler yaln~z havaland~ rma ve ayd~ nlatma görevi yapm~~~ olmal~ d~ rlar. Bunlara dayanarak güneydeki odalar~ n sergilemeye gerek göstermeyen ticari birimler olarak kullan~ ld~ klar~ n~~ kabul edebiliriz. Agora tarafindaki odalardan baz~ lar~ na güney bölümdeki odalardan geçilmesi, bu odalar~ n onlarla birlikte kullan~ lm~~~ oldu~u dü~üncesini do~urmaktad~ r. Bu odalar sadece güney odalara aç~ lan kap~ lardan çok yetersiz do~al ~~~ k ald~ klar~ ndan güney dizideki odalara hizmet eden depolar olarak kullan~ lm~~~ olmal~d~ rlar. Bat~daki I. odaya giri~in saptanamam~~~ olmas~~ bir sorun yaratmakta- d~ r. Benzer ~ekilde Aigai Pazar Yap~s~ 'n~ n alt kat~ nda, k~sa kanatta, s~ rt s~ rta iki oda çiftinin giri~i de yoktur 32. Alinda Stoas~ 'mn bu odas~, büyük bir olas~ l~ kla orta katla ba~lant~ l~~ olan bir depo olarak kullan~ lm~~ t~ . Stoan~ n alt kat~ ndaki kap~ lardan baz~ lar~~ kemerlidir. Bilindi~i gibi kemerlerin temel i~levi üstteki a~~r yükü kar~~layarak kap~~ ve pencere gibi bo~luklardaki lentolar~ n k~ r~ lmas~ n~~ önlemektir. Üstte e~it a~~rl~ kta bir duvar yükü bulunmas~ na kar~~ n alt kattaki onüç kap~dan üçünün kemerli yap~ lmas~~ ilk bak~~ ta gereksiz gibi gözükmektedir. Fakat kap~~ geni~likleri göz önüne al~ n~ rsa bunun bilinçli olarak yap~ ld~~~~ ortaya ç~ kmaktad~ r. Çünkü kemerli kap~ lar~ n geni~li~i en az 2.10 m., di~erleri ise en fazla 1.66 m. dir. ~ ~ Yap mc lar büyük bir olas~ l~ kla 2.10 m. lik bir aç~ kl~ ktaki lentonun

29 Clarke-Bacon-Koldewey (dip n. 26) 95, 103, 104- 30 Bohn (dip n. 3) Res. 16. 31 R. Stillwell, Corinth I, ~~ (1932) 212-28. 32 Bohn (dip n. 3) Res. 16. 1128 SEYHAN DORUK k~ r~ labilece~ini dü~ünmü~ler ve bu lentoyu kemer ~eklinde yaparak üstteki yükün a~~rl~~~ n~~ duvarlara vermi~lerdir. Do~udaki son oda çok büyüktür. Bununla birlikte k~smen dolmu~~ olan bu bölümde enine duvarlar~ n olmad~~~ n~~ san~ yoruz. Alt kat tavan ya da orta kat taban~ n~ n nas~ l olu~turuldu~u konusunda da ~unlar~~ söyleyebiliriz: Tan~ m k~ sm~ nda belirtti~imiz gibi (s. 4) güney duvar, orta kat dö~emesi düzeyinde daralmaktad~ r. Bu daralma dö~eme kiri~lerinin oturabilece~i bir yer sa~lamak amac~ yla yap~ lm~~ t~ r. örtülü olmas~ na kar~~ n agora taraf~ ndaki duvarda da kiri~lerin oturabilmesi için bir girintinin veya orta kattaki gibi (Bk. s. 3) bir ç~ k~ nt~ mn bulunmas~~ gerekmektedir. Bunun da güney duvardaki gibi duvann daralt~lmas~ yla olu~turuldu~u kan~s~ nday~z. Bu verilere göre ana kiri~ler yap~ n~ n eni do~rultusunda uzanmakta ve uçlar~~ duvar~ n daralt~ lmas~ yla olu~turulmu~~ girintiye oturmakta, di~er uçlar~~ da ortadaki bölme duvar~ na basmakta idi (~ek. 3). Coultun ise 33, kiri~lemenin Aigai Pazar Yap~s~ 'nda oldu~u gibi 34, yap~ n~ n uzun aksi yönünde yap~lm~~~ Oldu~unu dü~ünmektedir. Bu durumda güney duvardaki girintinin hangi amaçla yap~ ld~~~mn aç~ klanmas~~ gerekmektedir. Coulton'un önerdi~i gibi bir kiri~leme sisteminin var oldu~u dü~ünülürse yap~ n~ n her iki uzun duvar~ ndaki girintilere oturabilecek ana kiri~lerin d~~~ nda, bölme duvar~~ üzerinde uzanan ba~ka bir ana kiri~e gereksinme duyulacak ve bu da yap~ m maliyetini art~ racakt~ r. Bu nedenle böyle bir kiri~leme sistemi önerisinin uygun olmayaca~~~ görü~ündeyiz. Orta kattaki ayaklar~ n altlar~~ kaba bir biçimde d~~ar~~ do~ru ta~~ nt~ l~~ olarak i~lenmi~tir. Bu k~s~ mlar~ n kesin olarak örtülü olmas~~ gerekti~inden alt kat tavan~ n~~ olu~turan kiri~ler ile dö~eme kaplamas~ n~ n toplam yüksekli~i 0.40 m. olmal~ d~ r. ~ ki nefti çok uzun bir mekâna sahip orta kat, gerek zay~f ~~~ k almas~~ ve gerekse giri~lerinin çok yetersiz olu~u nedeniyle ürün veya üretim mallar~ n~ n uzun süreyle sakland~~~~ bir tür genel depo olarak kullan~ lm~~~ olabilir 35. Bu kat~ n ~~~~~, güney cephedeki pencereler ile do~udaki bir pencere çifti ve bat~ daki kap~dan (?) sa~lanmaktad~ r. Dikey konumda dikdörtgen olan pencereler mazgal gibi içeriye do~ru "V" biçiminde aç~ lmalanyla ilk bak~~ ta savunma amac~ n~~ dü~ündürmektedirler. Fakat çok dar olmalar~~

33 Coulton (dip n. to) 148. 34 Bohn (dip n. 3) Res. 24. 35 Krs. Coulton (dip n. to) 93. ALINDA KENTI 1129

(0.15 m.) ve çok yukar~da yap~ lmalar~ , kesin olarak bu amaçla kullan~ lamayacaklar~ n~~ ortaya koymaktad~ r. Bunlar~ n hemen alt~ ndaki s~ rada yer alan, yatay konumda dikdörtgen biçimli pencerelerin altlar~ , kesitte görülebilece~i gibi (~ek. 3) içeri do~ru e~imlidirler. Bu durumlar~ yla boyutlar~~ farkl~~ olmakla birlikte Korinth Güney Stoas~ 'mn 38 arka odalar~ ndaki pencerelere çok benzemektedirler. Pencerelerin bu ~ekilde içeriye do~ru e~imli yap~ lmalar~~ ile do~al ayd~ nlatma art~ r~ lmakta ve özellikle havaland~ rma daha iyi sa~lanmaktad~ r. Bat~daki bo~lu~un pencere veya kap~~ oldu~u kesin de~ildir 37. Pencere için bu bo~luk çok büyüktür. Fakat ~~ oo in. ye varan uzunluktaki genel bir deponun kap~s~~ olarak da yeterli gözükmemektedir. Bu durumda üst ve alt kat ile ba~ka ba~lant~ lar~ n olmas~~ gerekmektedir. E~er kap~~ i~levi varsa buraya ula~~ m~ n nas~ l sa~land~~~~ da bir sorun yaratmaktad~ r. Ç~k~~~ yönü güneye do~ru, sahanl~~~~ dikmelerle ta~~ nan ah~ap bir d~~~ merdivenle sorun çözümlenmi~~ olabilir. Fakat bu çözüm zaman~ n estetik anlay~~~~ aç~s~ ndan hiç de güzel de~ildir. Bu nedenlerle buran~ n kap~dan çok, hava ak~ m~ n~~ h~ zland~ ran ve depo olarak kullan~ lan kattaki bozulan ve çürüyen mallar~ n at~ lmas~ n~~ sa~layan bir i~leve sahip oldu~unu dü~ünüyoruz. Ayr~ ca bu bo~lu~un bir ba~ka görevi de depo kontrolunu yapan görevlinin ofisini ayd~ nlatma olabilir. D~~ar~da söve üstlerindeki kesimlere göre buras~~ ah~ap bir kanatla kapat~ llyor olmal~ yd~ . Bo~lu~un taban~ ndaki kanal~ n ise kat~ n temizli~i s~ ras~ nda toplanan pis sular~ n kanalize edilmesi amac~ yla yap~ lm~~~ olabilece~ini dü~ ünüyoruz. Orta kat tavamn~ n olu~turulmas~~ konusundaki görü~lerimiz de ~ unlard~ r: Ön ve arka duvara paralel olarak ayaklar aras~ nda uzanan ve yar~m sütunlu ayaklar üzerine basan ah~ap bir kiri~, ana ta~~y~ c~~ kiri~i olu~ turmaktayd~~ 38 (~ek. 3). Bu ana ta~~ y~ c~ mn yüksekli~i, ayaklar üzerine oturan kyma reversa profilli blokun yüksekli~i kadar, 0.40 m. olmal~d~ r. Yap~ y~~ enlemesine geçen di~er tali kiri~lerin birer uçlar~~ kyma reversa profilli bloklara ve bu ana kiri~e oturmakta, di~er uçlar~~ uzun cephe duvar~ ndaki

36 O. Broneer, Corinth I, 4 (1954) Plan 11; Coulton (dip n. o) ~ek. 13. 37 Coulton (dip n. o) 92 de bu bo~luk, herhangi bir kan~ t gösterilmeksizin kap~~ olarak belirtilmektedir. 38 Kr~. Coulton (dip n. to) Le Bas (dip n. 3) 5, ildeki çizimde de bizimkine benzer bir ana kiri~~ gösterilmi~tir. Ta~~ ya da ah~ap olup olmad~~~~ belirtilmeyen bu ana kiri~in e~ilmeye kar~~~ dirençli olmas~~ için, yüksekli~inin geni~li~inden fazla olarak seçilmesi ya da en az~ ndan kare kesitli olmas~~ gereklidir. Buna kar~~l~ k verilen kesitte kiri~~ yüksekli~inin, geni~li~inin yar~ s~~ kadar Oldu~u görülmektedir. Bu ~ekil statik aç~dan yanl~~t~ r. 1130 SEYHAN DORUK

profilli ç~k~ nt~lara basmakta 39, ayr~ca güney duvarda 0.70 m. aral~klarla ~~~ aç~lm yuvalara girmektedir. Le Bas'n~n vermi~~ oldu~u çizimlerde 4° yanl~~~ ~~ olarak kiri uçlar~ n~n ön ve arka duvardaki konsollara oturdu~u görülmektedir. Manse1 41 de herhalde bu çizimlere dayanarak Alinda ~ Stoas 'nda orta kat tavan kiri~lerinin Aigai Pazar Yap~s~'nda oldu~u gibi pilasterlere bast~~~ n~~ ifade etmektedir. ~ Ana kiri lemenin üzerinde dö~eme kaplamas~n~~ ta~~yacak yard~mc~~ bir kiri~leme sistemi vard~ . Üst katta, ortadaki sütunlann orta kattaki ayaklara ~ ~~ oturmas na arac olan iki bloktan (Bk. s. 8) üsttekinin d~~ar~~ ta~an kaba ~ ~~ ~ ~ ~ ~ i lenmi k s mlar n n dö~eme kaplamas~~ alt~ nda kalmas~~ gerekti~ini ~ ~ dü ünürsek, üst kat dö emesinin toplam 0.70 m. yükseklikte oldu~unu söyleyebiliriz. Yukar~da verdi~imiz kiri~leme sistemine göre, ön ve arka nefte ~ dö eme üstünden tavan khi~lemesi alt~na kadar olan serbest kat yüksekli~i ~ ~ 2.95 m. olmaktad r 42. ki nef aras~ nda ise yar~ m sütunlu ayaklar~~ ba~layan ~~ ana kiri 0.40 m. a~a~~~ sarkmakta ve bu k~s~ mda yükseklik 2.55 m. ye dü~mektedir.

Üst kat, bu tür tüm stoalarda oldu~u gibi güne~ten ve ya~murdan ~~ korunakl bir gezinti yeri olarak kullan~lm~~ t~r. Bu kata ait yap~~ ögeleri çok azd~ ~ ~ ~ r. Ancak yap n n zaman ndaki durumu konusunda baz~~ görü~ler ileri sürebiliriz.

Agora ile üst kat~n dö~eme düzeyi aras~ nda 0.70 m. lik bir fark ~ oldu undan porti~e kuzey yönden, nht yüksekli~i 0.23 m. olan üç nhth krepisle (basamak) ula~~l~ yordu (Sek. 3). Kuzey cephedeki sütun dizisi, Le Bas'daki çizimlerde, yan cephelerdeki gibi aralar~nda korkuluklann ~ bulundu u pedestaller üzerine oturtulmu~tur 43. Ayr~ca dar yanda gösterilen merdiven yap~ n~n önünü do~ru döndürülmü~tür. Giri~~ agora tarafindan olaca~~~ için bu tamamlama yanl~~t~r 44.

39 Kr~. Coulton (dip n. ~~ o) 149. 4° Le Bas (dip n. 3) 4-5, II. 41 Mansel (dip n. 22) 66. 42 Mansel a.e. dip n. t de kat yüksekli~i olarak 3.70 m. verilmekte fakat bunun serbest kat yüksekli~i olup olmad~~~~ belirtilmemektedir. Le Bas (dip n. 3) 5, II de verilen ölçü, dö~eme kal~ nl~~~~ ile birlikte bizimkine yak~ nd~r. 43 Le Bas (dip n. 3) 5, IL 44 Bohn (dip n. 3) 29 ve Martin (dip n. 3) 425 te kuzey cephenin pedestalli olmad~~~~ belirtilmektedir. • ALINDA KENTI 1131

Orta kattaki çift yar~ m sütunlann Dor ba~l~kl~~ olduklar~n~~ göz önüne alarak, kuzey cephedeki sütun dizisinin ve buna ba~l~~ olarak yap~n~n Dor düzeninde oldu~unu dü~ünüyoruz 45. Ost kat orta sütun dizisi, altlar~nda torusa (topuk) benzer bir ~i~kinli~e sahip olmalar~yla her ne kadar normal Dor tipi sütunlardan ayr~lmakta ise de yine orta kattaki ayaklarda Dor tipi ba~l~ldann kullan~lm~~~ olmas~~ ve çevrede ton düzeninde yap~lar~n görülmeyi~i nedeniyle bu sütun dizisinin de Dor tipi ba~l~klara sahip olduklar~n~~ söyleyebiliriz 46. D~~~ sütunlann aks aral~klanm, içtekilerin yar~s~~ kadar kabul edersek 47 kuzey cephede, kö~e ayaklar~~ aras~nda 2.35 m. aks aral~kl~~ k~rkbir sütunun bulunmas~~ gerekir. Porti~in her iki dar cephesinde, aralar~nda korkuluklann yer ald~~~~ be~er pedestal vard~ r. Bohn'un Fabricius'tan ald~~~~ foto~raflara göre yap~lan çizimde 48, iki kö~e aya~~~ aras~ nda be~~ pedestalin oldu~u aç~kca görülmesine kar~~l~k, Le Bas'n~n verdi~i çizimde 49 bu cephe alt~~ pedestalli olarak tamamlanm~~t~r. Lauter ve Coulton s° da yine hatal~~ olarak ayn~~ say~ y~~

45 Hem K~ ta Yunanistan hem de Anadolu stoalannda, d~~~ sütun dizisinde Dor düzeninin kullan~n ~.Ö. 5. yüzy~l ortalar~ndan ba~layarak çok yaygmla~m~~ur. K~~. Coulton (dip n. ~~ o) 65, 99. 46 Iç sütun dizisinde Dor tipi sütunlann kullan~ld~~~n~ , 1.0. 6. yüzrldan Argos Heraionu Kuzey Stoas~~ veya di~er adland~rmayla Yukar~~ Stoa: Waldstein-Tilton (dip n. 26) 112-14; P. Amandry, "Observations de L'Wraion d'Argos", Hesperia 21, 1952, 226-35; Coulton (dip n. ~~ o) 215; Kuzeydo~u Yap~: Waldstein-Tilton (dip n. 26) 114-16; Amandry, a.e., 235-39; Coulton (dip n. ~~ o) 215. gibi stoalann yan~s~ra yine Argos Heraionu Güney Stoas~: Waldstein- Tilton (dip n. 26) 127-30; Amandry, a.e. 226-35; Coulton (dip n. ~ o) 217., Atina'daki Basileios Stoas~: T.L. Shear, "The Athenian Agora: Excavations of 1970", Hesperia 40, 1 971, 243-55; H.A. Thompson-R.E. Wycherley, The Athenian Agora 14 (Princeton, NewJersey 1972) 83-9o. gibi tek 5. yüzy~l stoalannda da görmekteyiz. Baz~~ geç dönem stoalannda, örne~in Agoras~~ "II" ~ekilli stoasm~n güney kanad~: Th. Wiegand-H. Shcrader, Priene (Berlin 1904) 189-92, 214-15., Miletos'ta Hellenistik Delphinion'da: G. Kawerau-A. Rehm, Das Delphinion, Milet ~~ , 3 (1914) 125-41 ve Assos Kuzey Stoas~'nda: Clarke-Bacon-Koldewey (dip n. 26) 27-51- ele geçen sütun alt tamburlarmda althk bulunmamas~, bu stoalarda iç sütun dizisinin Dor düzeninde oldu~unu göstermektedir. Bk. Coulton (dip n. ~~ o) lot. 41 Iki nefli stoalarda iç ve d~~~ sütunlann ayn~~ aksta yap~lmas~~ üst yap~lar~~ tümüyle ah~ap olan erken dönem stoalannda görülmektedir. 1.0. 5. yüzy~lda tümü ta~~ stoalann in~a edilmesiyle, hâ'U ah~ap kiri~i ta~~yan iç sütunlann, d~~takilerle ayn~~ say~da yap~lmas~~ terk edilmi~ti. I.O. 5. yüzrldan ba~layarak stoalarda genellikle uygulanan sistem, iç sütun dizisindeki sütunlann, d~~takilerin iki kat~~ aral~klarla yerle~tirilmesidir. Bk. Coulton (dip n. ~~ o) 77. 48 Bohn (dip n. 3) Res. 28. 49 Le Bas (dip n. 3) 5, I. 5° Lauter (dip n. 3) 92; Coulton (dip n. ~~ o) 81. 1132 SEYHAN DORUK vermektedirler. Bu cephelerde be~er pedestalin bulundu~u korkuluk levhalar~ mn uzunluklar~ na göre de kesindir. Ayr~ca statik ve estetik aç~dan da dar yanlarda ortadaki sütun dizisini kar~~layacak, onunla ayn~~ aksta bir sütunun olmas~~ en uygun ve kolay çözümdür. Bu durumda ortadaki pedestalin yanlar~ na, simetrik olarak iki~er pedestal yerle~tirilmi~~ olacakt~ r. Böyle bir düzenlemede çat~~ yükünü ta~~ yacak olan, ortadaki sütunlar aras~ nda uzanan ana kiri~in bir ucu, orta pedestal üzerindeki sütuna basmakta idi. E~er dar cephelerde alt~~ sütunun varl~~~~ dü~ünülürse, ortadaki sütun dizisini kar~~layacak bir sütun bulunmayacak, ana kiri~in yan cephelerdeki ar~itrav bloklar~ na basmas~~ gerekecektir. Böylece ortadaki sütun dizisinin d~~ takilere göre daha yüksek yap~ lmas~~ gibi bir zorunluluk do~acakt~ r. Bu durumda çat~~ kiri~leme sistemi daha karma~~ k bir durum gösterecek ve çözümü daha güç sorunlar yaratacakt~ r. Alinda Stoas~ 'nda dar yanlar~ n duvarla kapat~ lmay~ p sütunlu olarak yap~ lmas~~ i~levsel olmay~ p yaln~ z dekoratif amaçla, görsel etkinin art~ r~ lmas~~ aç~s~ ndand~ r ". Çünkü bu yönlerden porti~e giri~~ olana~~~ yoktur. Yapt~~~m~z incelemelere göre yap~ n~ n güney cephesinde de pedestalli sütun dizisinin var oldu~unu dü~ünüyoruz 52. Bu cephe Le Bas'da da benzer ~ekilde verilmi~tir". Bununla birlikte sütun aks aral~ klar~~ çok dard~ r. Bu cephedeki aks aral~ klar~ n~~ kiri~leme sistemi yönünden kuzey cephedeki gibi 2.35 m. olarak kabul ediyoruz. Ayr~ca Le Bas'daki çizimde verilen ve ba~ka herhangi bir yap~da örne~ine rastlayamad~~~m~z, her üç ayaktan birinin daha geni~~ olarak yap~ ld~~~~ durumu da uygun bulmuyoruz. Kö~e ayaklar~ n~ n iç taraflar~~ düz olarak i~lenmi~tir. Bunu göz önüne alarak pedestaller üzerinde, iç tarafa bakan yüzleri düz, d~~~ taraflar~~ yar~ m sütundan olu~an ayaklar~ n var oldu~unu dü~ünüyoruz. Benzer kesitteki sütunlar Lö. 4. yüzy~ l~ n son çeyre~ine tarihlenen Perachora Liman

51 K~~. Coulton (dip n. 1o) 81. 52 Kr~. Coulton (dip n. o) 80. Ayn~~ zamanda bir gezinti yeri olarak kullan~ ld~ klanndan stoalann manzaraya aç~ k olmalar~n~~ beklemek do~ald~ r. Belki bu nedenledir ki Assos Güney Stoas~ , Aigai ve Bergama'daki Tiyatro Teras~~ Bat~~ Stoalar~~ ile Bergama Demeter Kutsal Alan~~ Güney Stoas~ 'nda teras~ n aksi tarafi sütun dizili olarak dü~ünülmü~tür. Bu tür bir düzenleme manzaraya aç~ k olma yönünden iyi, buna kar~~l~ k sert rüzgârlardan korunma için elveri~li de~ildir. Rüzgârdan korunma ve manzarya aç~ k olma ko~ullar~n~ n her ikisini de sa~layan en iyi uygulamay~~ Aigai Pazar Yap~s~'nda görmekteyiz. Burada agora düzeyindeki kat~n arkas~, bugün de k~smen ayakta olan kal~ nt~ lardan anla~~ld~~~ n~~ göre, rüzgar etkisinden korunmak için duvarla kapat~ lm~~~ fakat manzara için de yer yer pencereler aç~ lm~~ t~ r. Bk. Bohn (dip n. 3) Res. 16. 53 Le Bas (dip n. 3) 5, III. Seyhan Doruk

Res. ~~ —Alinda Stoas~ n~ n Genel Görünü~ü

Res. 2 Stoan ~ n Bat ~~ Cephesi Seyhan Doruk

Res. 3—Stoan~ n Agora Yönünden Görünü~ü

Res. 4—Orta Ayaklar ve Sütunlardan Biri Seyhan Doruk

Res. 5—Bat~~ Bölümündeki Kemerli Kap~ lardan Biri

Res. 6— Lentolu Kap~ lardan Biri Seyhan Doruk

~~ 2 3 4 - 5 - 6 7 8

I 1 -T- -r--- ii

0 O 0 O 0 0 C) C) C) C)

V

O O O O O O O O O O O O O O O O O O O

¥ ¥` roi

A 1, ~~ N DA S T Oik S I ~ekil i

9 10 11

Alt Kat

~~t ~~ ~~~ ~~~ ~~~ u Orta Kat

O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O

"C4)' O

K Üst Kat

0 4 8 12 16 29 m Seyhan Doruk

MANDA ii

Agora

ENINE KES~ T

O 1 2 3 ‘, 5 n~ .

~ekil 2 Seyhan Doruk

Ago~s

MANDA STOASI Enine Kesit -yeniden k~rma

2 3 4 5 rn ,~-v•-•-•"---.^—

~ekil 3

Seyhan Doruk

232

L

t ALT G6R6N~.15

Ç

ON GöRönti5 KEST

i.151" GÖRÜNCI~.

1 AR~~TRAV

11 BA~LIK

ll PEDESTAL 01 DO~U KAFI KEMER ALNI (KESIT)

0 20 40 60 80 100 cm.

4

~ekil 4 ALINDA KENTI 1133

Stoas~'nda da 54 görülmektedir. Fakat bu yap~daki sütunlar ton tipindedir ve pedestaller üzerine oturmamaktad~rlar. D~~~ sütunlann aks aral~klann~~ 2.35 m. olarak dü~ündü~ümüzden agorada rastlad~~~m~z ve a~~nm~~~ olmalanna kar~~n halen 2.32 m. lik uzunlu~unu koruyan iki ar~irav blokunun yap~ya ait olabilece~i kan~s~na vard~k. Iki faskial~, üstünde d~~bükey bir profili olan ar~itrav (Sek. 4, I), bu ~ekliyle çok de~i~ik bir örnek olarak kar~~m~za ç~kmaktad~r. Bilindi~i gibi Dor düzenindeki yap~larda ar~itrav faskial~~ de~ildir. Bu parçan~n yap~ya ait oldu~u kesinlik kazan~rsa, yap~n~n gösterdi~i di~er baz~~ de~i~ik özellikleri nedeniyle de belki Alinda ve çevresine özgü bir mimarl~k stilinin varl~~~ndan söz edilebilecek tir. Yap~~ içine üst üste dü~meleri ve k~smen örtülü olmalan nedeniyle tamburlann tümünün ölçülerini alamad~ k ve bu nedenle üst katta sütun yüksekli~inin ne oldu~unu kesin olarak saptayamad~k. Bununla birlikte bugün 3.70 m. yüksekli~ini koruyan bat~~ uçtaki kö~e aya~~n~n üzerine ba~l~kl~~ bir blok gelece~ini dü~ünürsek yüksekli~in en az~ndan 4.10 m. olabilece~ini söyleyebiliriz 55. Bilindi~i gibi Hellenistik Ça~~ stoalannda Dor tipi sütunlar~n yüksekli~i, sütun alt çap~n~n yakla~~k yedi kat~~ kadard~r 56. Bunu göz önüne al~rsak ve d~~takilerin içteki sütunlarla ayn~~ çapta yap~ld~klann~~ kabul edersek sütun yüksekli~i yakla~~k 4.25 m. kadar olmaktad~r. Ost yap~ya ait ba~ka elemanlar~~ ~imdilik kesin olarak saptayamad~~~- m~ zdan bu konuda herhangi bir söz söyleyebilecek durumda de~iliz. Ancak stoan~n, en yayg~n stoa çat~~ tipi olan be~ik çatal' oldu~unu dü~ünüyoruz.

STIL VE TARIHLEME Yap~ n~n in~a tarihi konusunda çe~itli görü~ler vard~r: Martin, Alinda'run K~raliçe Ada'n~ n ba~kenti oldu~u zamandaki zenginli~ine dayanarak yap~n~n bu dönemde yap~ld~~~~ görü~ünden hareketle stoay~~ I.O. 3. yüzy~l~n ba~lar~na tarihlemektedir 57. Robert ise K~raliçe Ada'n~n in~a program~~ çerçevesinde yap~ m~na ba~lan~ld~~~~ ve geç 3. yüzy~lda

54 Coulton (dip n. 26) 1oo-31; Coulton (dip n. ~ o) ~ek. 32 a. 55 Bu hesaplamada kö~e aya~uun en üst bloku yükseldi~ine yak~n bir yükseklik kabul edilmi~tir. 56 Kr~. Coulton (dip n. 1 o) 108-9. 57 Martin (dip n. 3) 426-27; R. Martin, L'Urbanisme dans la Gr&e antique (Paris 1956) 150. 1134 SEYHAN DORUK

tamamland~~~~ görü~ündedir 58. Dinsmoor, Hellenistik Ça~a ait oldu~unu söylerken" Wycherley, bu tür katl~~ stoa örneklefinin en güzellerinin Bergama'da de~il Alinda, Assos, Aigai gibi kentlerde bulundu~unu ifade ederek Alinda Stoas~'m Orta Hellenistik Ça~a vermektedir 6°. Coulton ise yap~ n~ n ancak Bergama etkisiyle yap~lm~~~ olabilece~ini ve kemerli kap~lar ile pedestallerin varl~~~ na dayanarak I.0 300 den çok sonraya ait olabilece~ini belirtmekte ve Geç Hellenistik Ça~a tarihlemektedir 81. Boyd, kyma reversa profilinin kemer aln~ nda kullan~lmas~ n~n yayg~ n bir uygulama olmad~~~n~~ ve do~u kap~ daki bu profilin ancak Geç Hellenistik Ça~daki kemerli kap~larda bulunabilece~ini söylemekte fakat yap~~ için kesin bir tarih vermemekte- dir 62. Alinda Stoas~~ genel plan ~emas~~ bak~ m~ ndan, daha önce de belirtti~imiz gibi en yal~ n tip olan "I" biçimindedir. Bu tip stoalar Arkaik Ça~dan ba~layarak t.Ö. 5. ve 4. yüzy~ llarda da in~a edilmi~, Hellenistik Ça~da uygulanan plan tipleri içinde ise en yayg~n~~ olmu~tur 83. Bu tip stoalar her devirde görüldü~ünden stoan~ n "I" biçiminde olmas~~ tarihleme aç~s~ ndan bize pek yard~ mc~~ olmamaktad~ r. Arkaik Ça~~ stoalar~ nda boyutlar küçüktür 64. I.Ö. 5. ve 4. yüzy~l örneklerinde 65 boyutlar genellikle büyümekte, Hellenistik Ça~da ise çok

58 L. Robert, "Le Sanctuaire d'Artemis a Amyzon", CRAI 1953, 413. 59 Dinsmoor (dip n. 17) 293. 60 R.E. Wycherley, How the Greeks Built Cities (2. bask~~ New York 1969) 123. 61 Coulton (dip n. ~~ o) 65, 66, 215. 62 Boyd (dip n. o-Dok. tezi) 66, 67. 63 Hellenistik Ça~da en yayg~ n tip olan "I" biçimli stoalara Anadolu'dan-Aigai Pazar Yeri Do~u Stoas~, Tiyatro Teras~~ Bat~~ Stoas~; Assos'ta Kuzey ve Güney Stoalan; Bergama'da Athena Tap~na~~~ Güney Stoas~, Tiyatro Teras~~ Bat~~ ve Do~u Stoalan, Demeter Kutsal Alan~~ Yukar~~ ve A~a~~~ Kuzey Stoalar~ , A~a~~~ Güney Stoas~ , Asklepieion Bat~~ Stoalan; Latmos Heraldeias~'ndaki Pazar Yap~s~; Magnesia'da Agora Güney Stoas~; Miletos'ta Kuzey Agora Güney Stoas~, Güney Agora Do~u Güney Stoas~; Miletos'ta Kuzey Agora Güney Stoas~ , Güney Agora Do~u Stoas~; Priene'de Stadion Stoas~ , Athena Tap~ na~~~ Stoas~-gibi yap~lar~~ örnek olarak verebiliriz. Bu örnekler Yunanistan'dakilerle daha da ço~alt~labilir. 64 Örne~in Güney Stoas~: R. Naumann-K. Tuchelt, "Bericht über die Ausgrabungen in Didyma 1962", AA 1964, 369-84. 3.6o x 15.5o m; stoalanndan Kuzey Stoa II, 6.50 x 20.85 m. Do~u Stoa 4.90 x 11.55 m. boyutlanndad~r. Bk. J. Boehlau-K. Schefold, Larisa am Hermos I (Berlin 1940). Yunanistan ve Sicilya'da Samos Heraionu Güney Stoas~: F. Courby, "Notes topographiques et chronologiques sur Le Sanctuaire D'Apollon Delien", BCH 45, 1921, 238-4.0; R. Vallois, L'Architecture Hellenique et Hellenistique A Delos I (1944) 16c. C. Stoas~: E. Gabrici, MonAnt 33, 1923, 78-80. gibi birkaç stoay~~ ayr~~ tutarsak stoalann tümü 30 m. den daha az uzunluktad~rlar. 65 1.0. 5 yüzy~l ba~lar~ nda Arkaik Ça~da rastlad~~~m~z küçük boyutlu stoalar egemendir. Örne~in Delphi'deki 1.0. 4.78-470 y~llar~~ aras~na tarihlenen Atinal~lar Stoas~: Dinsmoor (dip n. ALI NDA KENTI 1135 artmakta ve uzunlu~u ~~ 5o m. yi a~anlar~ na rastlanmaktad~ r 66. Boyutlar~ n özellikle uzunluklar~ n az veya fazla olmas~~ kesin tarih verme yönünden rol oynamamakla birlikte, hiç olmazsa yüzy~ l olarak tarihlemede yard~ mc~~ olabilmektedir. Alinda Stoas~'m Arkaik ve Klasik Ça~~ stoa örnekleriyle (Bk. dip n. 64, 65) k~yaslayacak olursak oldukça uzun oldu~unu görece~iz. Bu nedenle ~~ oo m. lik bir uzunlu~a sahip Alinda Stoas~'m Hellenistik Döneme tarihleyebilir ve yap~ m tarihi için en erken ~.Ö. 3. yüzy~ l~ n ba~lar~ n~~ verebiliriz. "I" tipi stoalar~~ nef say~ lar~ na göre tek, iki ve üç nefli gibi alt gruplara ay~rmak da olas~d~ r. Alinda Stoas~~ iki neflidir. Say~lar~~ az olmakla birlikte Arkaik Ça~da da görülen, ~.Ö. 5. yüzy~lda sevilir hale gelen iki nefli stoalar, daha sonraki yüzy~llarda da yayg~ n olarak in~a edilmi~lerdir. Bu nedenle Alinda Stoas~'n~ n iki nefli olmas~~ tarihlemeye yard~ mc~~ olmamaktad~ r. Yap~, genel plan ~emas~~ d~~~ nda katl~~ olmas~ yla da bir ba~ka alt gruplamaya, çok katl~~ stoalar s~ n~fina sokulabilir. Atina Asklepieionu'nda I.O. 4. yüzy~l~ n üçüncü çeyre~inde in~a edilmi~~ Do~u Stoa 67 ve bu yüzy~l~ n son çeyre~inden Perachora Liman Stoas~~ 68, iki katl~~ stoalar~ n ilk

~~ 7) ~~ 42; P. Amandry, Le Colonne des Naxiens et le portique des Atheniens, Fouilles de Delphes II (1953) 35-121; H. Berve-G. Gruben-M. Hirmer, Griechische Tempel und Heiligtümer (München 1961) 138., 3.71 x 91.6o m. lik boyutlar~yla arkaik kurallar~n devam~ n~~ gösterir. I.O. 5. yüzy~ l~ n son çeyre~inde Atina Agoras~'nda in~a edilen Güney Stoa I ise 8o m. lik uzunlu~u ile bu yüzy~l~n kural d~~~~ en uzun stoasad~ r. Bk. H.A. Thompson, "Activity in the Athenian Agora 1966-67", Hesperia 37, 1968, 43-56; Thompson-Wycherley (dip n• 46) 74-78. I.O. 4. yüzy~lda stoalann uzunluklar~~ genellikle artar. 83.45 m. uzunlu~undaki Argos Kutsal Alan~~ Güney Stoas~: E. Kunze-H. Schleif, Bericht über die Ausgrabungen in Olympia 1937/38 (1938) 28-41., gibi stoalann yan~s~ ra kural d~~~~ olarak Megalopolis'teki Philippos Stoas~: R.W. Schultz, Excavations at Megalopolis (1892) 59-66. gibi daha büyük bir stoaya da rastlanmaktad~ r. Bu yap~~ I.O. 4. yüzy~l~ n en uzun yap~s~~ olup 155.40 m. dir.

66 Hellenistik Ça~da büyük boyutlu stoalar egemendir. örne~in 1.0. 3. yüzy~l ba~lar~ndan Thasos'ta Kuzeybat~~ Stoa: R. Martin, Etudedes Thasiennes VI, L'Agora (Paris 1959); G. Daux, "Fouilles 1964", BCH 87, 1965, 924-7o; Y. Grandjean-D. Knoepfler, "Travaux de Ecole française en 1971 Thasos", BCH 96, 1972, 915. 97.42 x 13.95 m., Samotrake'deki J Stoas~: J. R. McCredie, "Samothrace: Preliminary Report on the Campaigns of 1965-67", Hesperia 37, 1968, 201-204. 104 x 13.4o m. lik boyutlar~ yla Hellenistik Ça~~n bu özelli~ini yans~ tmaktad~r. Yine 164.38 x 25.15 m. lik boyutlar~yla ça~~n~n en büyük stoas~~ olan ve 1.0. 3. yüzy~l ba~lar~na tarihlenen Korint Güney Stoas~: O. Broneer (Dip n. 36); Ch.K. Williams-J.E. Fischer, "Corinth 1970: Forum Area", Hesperia 40, 1971, 169-71. bir ba~ka örnek olarak verilebilir. 67 G. Allen-R.D. Caskey, "The East Stoa in the Asclepieum at Athens", AJA 15, 1911, 32- 43; R. Martin-H. Metzger, "Recherches d'Architecture et de Topographie a L'Asclepieion d'Athenes", BCH 73, 1949, 316-39. 68 Coulton (dip n. 26) 100-31. 1136 SEYHAN DORUK

örneklerindendir. Her iki yap~ n~ n da Alinda Stoas~ 'ndan farkl~~ olan taraf~ , bir teras kenar~ na, teras~~ geni~letmek amac~ yla in~a edilmemeleri ve iki katlar~ n~ n da in~a edildikleri alan düzeyi üzerinde bulunmalar~ d~ r. ~.O. 4. yüzy~ l~ n sonlar~ nda Anadolu'da da katl~~ stoalar~ n bir denemesine rastlamaktay~ z. Priene Agoras~ 'ndaki "II" ~ekilli stoada 69, güney kanad~ n oturdu~u zeminin bat~~ ve do~u taraflarda dü~ük olan seviyesi toprakla doldurulmam~~ t~ r. Yap~ n~ n bu k~sm~ nda temelleri yükseltilmi~, güney d~~~ cepheye kap~ lar aç~ larak alt katta kullan~ labilir mekânlar olu~turulmu~tur. Bu yap~ da uygulanan in~a sistemi, teras düzeyi alt~ nda bir mekân kazanmak amac~ na yönelik oldu~u için, daha sonra Anadolu'da yayg~ nla~acak olan teras kenar~ nda in~a edilen çok katl~~ stoalar~ n ilk denemesi olarak kabul edilebilir. Fakat bu uygulaman~ n katl~~ stoalara ve dolay~s~~ ile Alinda Stoas~ 'na örnek olup olmad~~~ n~~ söyleyecek durumda de~iliz. Katl~~ stoalar Hellenistik Ça~da, özellikle ~ .Ö. 2. yüzy~ l~ n ba~lar~ ndan itibaren e~imli alanlarda veya tepelerde kurulan kentlerde yayg~ nla~ maktad~ r. Böylece teras kenar~ nda in~a edilen katl~~ stoalar~ n bir örne~i olmas~~ nedeniyle Alinda Stoas~ 'n~ n yap~ m tarihini en erken ~.Ö. 2. yüzy~ l~ n ba~lar~ na getirmek istiyoruz.

Anadolu'ya özgü oldu~unu saptad~~~ m~ z bu stoa tipi örneklerinin en çok Bergama ve çevresinde görülmesi, ayr~ ca Bergama k~ rallar~ n~ n Anadolu d~~~ nda in~a ettirdikleri ço~u stoalar~ n katl~~ olmalar~ , bu tipin Bergama mimarl~~~ na ba~lanmas~~ gerekti~i dü~üncesini do~urmu~tur 70. Bununla birlikte Alinda Stoas~ 'n~ n Bergama'dan etkilenerek yap~ ld~~~ n~~ gösterebile- cek kesin kan~ tlara sahip de~iliz. Ayr~ ca Alinda kentinin Bergama ile olan ili~kilerini belirtebilecek tarihsel veriler de çok karanl~ kt~ r. Bu durumda Alinda'n~ n m~~ Bergama'dan, yoksa Bergama'n~ n m~~ Alinda'dan etkilendi~i- ni söylemek ancak bir fanteziden öteye gidemeyecektir.

Stoan~ n dikdörtgen pseudo-isodomos tipteki duvar örgü sistemi, Latmos Herakleias~ , agora güney stoas~ , Aigai pazar yap~s~~ ve Priene stoalar~~ gibi Hellenistik Ça~~ n di~er stoalar~ n~ n duvar örgüsüne benzer. Bu örgü tipi aç~ k bir ~ekilde Hellenistik Ça~~ veya Büyük ~skender sonras~ n~ n tipik örgü sistemidir 71. Ayr~ ca duvar bloklar~ n~ n yüzleri d~~bükey (bosajl~ ) ~ekilde i~lenmi~ tir. Bu tür yüz i~leni~i de en çok Hellenistik Ça~~ ba~lar~ nda ya da

69 Wiegand-Schrader (dip n. 46) 136 v.d., 296, Plan XIII. 7° Wycherley (dip n. 6o) 123; Coulton (dip n. To) 65. 71 R.L. Scranton, Greek Walls (Cambridge-Mass. 1941) 134. ALINDA KENTI 1137 erken 3. yüzy~ lda yaygmla~maktad~ r 72. Bu aç~ dan da yap~, Hellenistik Ça~da in~a edilmi~~ olmal~ d~ r. Yunan mimarl~~~ nda kemerlerin gerçek amaçlar~~ do~rultusunda kullan~ lmas~~ ~.Ö. 4. yüzy~ l~ n sonlar~ nda ortaya ç~ kmaktad~ r 73. ~.Ö. 2. yüzy~ l~ n ortalar~ ndan itibaren ise kemerlerin daha fazla uyguland~~~ n~~ görüyoruz. Bununla birlikte kemerlerin mimariye getirdi~i olanaklardan en fazla faydalan~ lan ve çok fazla uygulanan dönemi Roma Ça~~d~ r. Bu gerçe~e göre Alinda Stoas~ 'mn kemerli kap~lara sahip olmas~, yap~ m tarihini kan~ m~ zca U). 2. yüzy~ l~ n ortalar~ na ve daha sonras~ na götürmektedir. üst kattaki pedestaller ise genelde Roma mimarl~~~ na özgüdür. Yap~ ya ait herhangi bir süslü mimari parçan~ n veya triglif-metop frizi, ba~l~ k, korni~~ v.b. gibi di~er ögelerin ~imdilik kesin olarak saptanamam~~~ olmas~~ stil kritik yöntemi ile tarihleme konusunda güçlük yaratmaktad~ r. Sonuç olarak, elimizde var olan verilere dayanarak ~unu söyleyebiriz ki Alinda Stoas~ , gerek boyutlar~, gerekse duvarlar~~ ve katl~~ olu~u gibi gösterdi~i birçok özellikleri nedeniyle genel olarak Hellenistik Ça~da in~a edilmi~tir. Kap~ lar~ n~ n kemerli olu~u ve özellikle pedestallerin varl~~~, stoan~ n yap~ m tarihi konusunda bizi de Coulton'un benimsedi~i 74 Geç Hellenistik Ça~a yöneltmektedir. Gelecekte yap~ lacak kaz~~ ve ara~t~ rmalarla yap~ ya ait stil kritik yap~labilecek ögeler bulunabilirse in~a zaman~~ için daha kesin bir tarih vermemiz mümkün olacakt~ r.

30 Nisan 1985 Ankara

72 Scranton (dip n. 71). 73 Bu konuda geni~~ bilgi için Bk. Boyd (dip n. to. Dok. tezi); Boyd (dip n. io) 83-101. 74 Coulton (dip n. 215. Belleten C. LI, 72 4,7'•

•