Program Rozwoju Turystyki Wodnej Na Obszarze Dorzecza Rzeki Odry Oraz Jeziora D Ąbie I Jeziora Miedwie

Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego

PROGRAM ROZWOJU TURYSTYKI WODNEJ NA OBSZARZE DORZECZA RZEKI ODRY ORAZ JEZIORA D ĄBIE I JEZIORA MIEDWIE

Mgr Michał Bucholz Dr hab. Leszek Butowski Dr Krzysztof Łopaci ński Dr Jan Owsiak Dr Janusz Sewerniak

Instytut Turystyki

Program rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz Jeziora D ąbie i Jeziora Miedwie

Praca wykonana na zlecenie Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Instytucie Turystyki Sp. z o.o.

Instytut Turystyki Sp. z o.o. 03-822 Warszawa, ul. Grochowska 341, lok. 265

Szczecin, listopad 2012

SPIS TRE ŚCI

1. Wprowadzenie do „Programu rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie...... 4 1.1. Informacje wprowadzaj ące...... 4 1.2. Obszar realizacji „Programu…”...... 6 1.3. Cele realizacji „Programu…”...... 7 1.4. Zakres rzeczowy „Programu…”...... 7 1.5. Charakter i zakres konsultacji z partnerami ...... 8 2. Potencjał obszaru dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie w zakresie turystyki wodnej...... 10 2.1. Walory naturalne w zakresie turystyki wodnej...... 10 2.1.1. Jeziora...... 11 2.1.2. Rzeki...... 16 2.1.3. Obszary ochrony przyrody...... 17 2.2. Infrastruktura techniczna do rozwoju i uprawiania turystyki wodnej i zagospodarowanie jezior i rzek...... 23 2.2.1. Drogi i dost ępno ść komunikacyjna...... 23 2.2.2. Baza noclegowa i gastronomiczna...... 24 2.2.3. Zagospodarowanie jezior i rzek...... 25 2.2.4. Wodne szlaki turystyczne...... 27 2.3. Infrastruktura społeczna dla turystyki wodnej...... 28 2.3.1. Podmioty obsługi turystyki wodnej...... 28 2.3.2. Zarz ądzanie i organizacja łowisk...... 30 2.3.3. Informacja turystyczna...... 32 2.3.4. Organizacje turystyczne i zwi ązane z turystyk ą...... 33 2.4. Oferta produktu turystycznego...... 34 2.5. Promocja turystyki wodnej...... 35 3. Uwarunkowania zewn ętrzne rozwoju śródl ądowej turystyki wodnej w województwie Zachodniopomorskim na obszarze realizacji „Programu…”...... 37 3.1. Śródl ądowa turystyka wodna w Polsce: ...... 37 3.1.1. Rynek turystyczny w Polsce, Europie i na świecie...... 37 3.1.2. Rynek śródl ądowej turystyki wodnej...... 41 3.1.3. Rynek śródl ądowej turystyki wodnej w województwie zachodniopomorskim 46

1 3.2. Polityka instytucji zarz ądzaj ących akwenami wodnymi i obszarami przyrodniczymi chronionymi prawem...... 51 3.3. Kierunki rozwoju turystyki innych obszarów pojeziernych i dorzeczy w Polsce:... 56 3.3.1. Rozwój innych obszarów pojeziernych...... 56 3.3.2. Sztuczne zbiorniki wodne z funkcj ą turystyczn ą...... 63 3.3.3. Rzeki i szlaki kajakowe...... 64 4. Projekty i inwestycje na rzecz rozwoju turystyki wodnej...... 68 4.1. Charakterystyka projektów i inwestycji w zakresie turystyki wodnej: ...... 68 4.1.1. Rodzaje projektów i inwestycji w zakresie turystyki wodnej...... 68 4.1.2. Kluczowe projekty i inwestycje w zakresie turystyki wodnej...... 69 4.2. Projekty i inwestycje w zakresie zagospodarowania akwenów i ich nabrze ży:...... 71 4.2.1. Projekty i inwestycje w zakresie infrastruktury słu żą cej bezpo średnio do uprawiania turystyki wodnej...... 71 4.2.2. Projekty i inwestycje w zakresie urz ądze ń i instalacji hydrotechnicznych oraz prac hydrotechnicznych oraz inne inwestycje, w tym drogowe...... 74 4.3. Projekty w zakresie poprawy atrakcyjno ści produktu turystycznego...... 75 4.4. Projekty na rzecz promocji turystyki wodnej...... 77 5. Analiza SWOT śródl ądowej turystyki wodnej na obszarze realizacji „Programu…”...... 79 5.1. Analiza SWOT...... 79 5.2. Rekomendacje...... 82 6. Identyfikacja celów i działa ń dla rozwoju turystyki wodnej na obszarze realizacji „Programu…”...... 84 6.1. Cele i działania dla „Programu…”: ...... 84 6.2. Odniesienie do regionalnych dokumentów strategicznych...... 85 6.3. Proponowane działania, zadania i programy operacyjne na rzecz rozwoju turystyki wodnej – rozwini ęcie...... 90 7. Koncepcja budowy produktu turystycznego w zakresie turystyki wodnej na obszarze programu rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie w oparciu o potencjał turystyki wodnej...... 92 7.1. Zało żenia teoretyczne do budowy produktu turystycznego opartego na potencjale turystyki wodnej...... 92 7.2. Proponowane produkty oparte na potencjale turystyki wodnej...... 97 7.3. Odbiorcy produktu – segmenty główne i uzupełniaj ące...... 100

2 7.4. Wytyczne do budowania marki turystycznej opartej na potencjale turystyki wodnej...... 104 7.5. Wytyczne realizacyjne dla wdra żania koncepcji produktu turystycznego...... 107 8. Zako ńczenie...... 110 9. Wykaz partnerów do konsultacji...... 111 10. Spis rysunków i tabel...... 112 11. Wykaz źródeł...... 114

1. Wprowadzenie do „Programu rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie”.

1.1. Informacje wprowadzaj ące.

„Program rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora Dąbie i jeziora Miedwie” został opracowany w Instytucie Turystyki Sp. z o.o. na zlecenie Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, zgodnie ze Specyfikacj ą Istotnych Warunków Zamówienia, jako jeden z czterech programów dla czterech wzgl ędnie jednakowych obszarów wyodr ębnionych w dokumencie „Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015. Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego”1. Cztery obszary wytypowane dla rozwoju turystyki wodnej 1

Pas Nadmorski

i Zalew Szczeci ński

Dorzecza Pars ęty

i Regi

Odra, Jezioro D ąbie

i Jezioro Miedwie

Pas Pojezierny

1 „Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015. Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego”, Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna, Szczecin 2005.

4 Realizuj ąc zadania okre ślone we wspomnianym dokumencie Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego zainicjował szerszy projekt pt „Zachodniopomorska Kraina Wodna”. Ma on stanowi ć sie ć powi ązanych ze sob ą działa ń i projektów, które maj ą na celu zbudowanie spójnej marki turystycznej o tej nazwie. „Zachodniopomorska Kraina Wodna” obejmuje swoim zasi ęgiem nast ępuj ące obszary Województwa Zachodniopomorskiego: Pas Nadmorski, Odr ę, Jezioro D ąbie, Zalew Szczeci ński, Jezioro Miedwie, Pas Pojezierny (Pojezierze Drawskie, My śliborskie, Wałeckie) oraz dorzecza Pars ęty i Regi. Sukcesywnie realizowane projekty, maj ą na celu powstanie i rozwój marki „Zachodniopomorska Kraina Wodna”.

Dorzecze Odry Jezioro Miedwie

Jezioro D ąbie

Budowa i rozwój produktów markowych turystyki wodnej stanowi Działanie I.2.2 Obszaru priorytetowego I w dokumencie „Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015”. Zgodnie z tym dokumentem „turystyka wodna ma szans ę sta ć si ę nie tylko obszarem kreacji całej gamy produktów markowych, ale tak że wizytówk ą Regionu. Z t ą form ą turystyki wi ąż e się mo żliwo ść kreowania imprez o charakterze wizerunkowym, które ze wzgl ędu na sw ą natur ę s ą oczywistym obiektem zainteresowania mediów”. Niniejszy dokument zwany dalej „Programem…”, wpisuje si ę w zało żenia budowy markowego produktu turystycznego „Zachodniopomorska Kraina Wodna” i stanowi jeden z jego integralnych, istotnych elementów 2.

2 „Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015”, opracowanym przez Polsk ą Agencj ę Rozwoju Turystyki i Zachodniopomorsk ą Regionaln ą Organizacj ę Turystyczn ą (aktualizacja, grudzie ń 2008 / sierpie ń 2010).

5 1.2. Obszar realizacji „Programu…”.

Program rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora Dąbie i jeziora Miedwie obejmuje trzy przylegaj ące do siebie obszary le żą ce wokół nast ępuj ących wód śródl ądowych: 1) wzdłu ż rzeki Odry na terenie gmin: Boleszkowice, Mieszkowice, Mory ń, Cedynia, Chojna, Widuchowa, Banie, D ębno, Gryfino, Kołbaskowo, Goleniów, Police oraz miasto Szczecin, 2) wokół Jeziora D ąbie na terenie gmin: Goleniów oraz miasta Szczecin, 3) wokół Jeziora Miedwie na terenie gmin: Stare Czarnowo, Kobylanka, Stargard Szczeci ński, Warnice i Pyrzyce.

Praktycznie cały obszar, poza jego najbardziej południow ą cz ęś ci ą, le ży w ścisłym regionie oddziaływania aglomeracji szczeci ńskiej i jak dotychczas jest głównie obszarem penetracji mieszka ńców tej aglomeracji.

6 1.3. Cele realizacji „Programu…”.

Głównym celem realizacji programu jest rozwój turystyki wodnej na obszarze rzeki Odry, jeziora D ąbie i jeziora Miedwie. Strategia rozwoju turystyki w Województwie Zachodniopomorskim przewiduje stworzenie produktu turystycznego „Zachodniopomorska Kraina Wodna”, maj ącego na celu promocj ę oraz rozwój turystyki wodnej Pomorza Zachodniego. Produkt turystyczny „Zachodniopomorska Kraina Wodna” obejmuje swym zasi ęgiem obszar całego województwa, natomiast w ramach niniejszego projektu powinna powsta ć koncepcja sieci produktów oraz pojedynczych produktów, wchodz ących w skład koncepcji całego produktu markowego. Rozwój turystyki wodnej na omawianym obszarze jest w du żej mierze uzale żniony od wzrostu zainteresowania rozwojem turystyki władz samorz ądowych oraz instytucji działaj ących na terenie tych gmin, wzrostu ich zaanga żowania i aktywno ści na rzecz rozwoju infrastruktury turystycznej i wzmocnienia promocji regionu. Istotn ą rol ę w rozwoju omawianego obszaru mog ą mie ć instytucje, organizacje oraz podmioty gospodarcze o znaczeniu ponadregionalnym, zlokalizowane głównie w aglomeracji szczeci ńskiej. St ąd te ż istotnym celem prac nad programem było stworzenie dokumentu, który zwróci uwag ę na potencjał, jaki tworz ą drogi wodne wokół aglomeracji szczeci ńskiej. Mo żliwo ści rozwoju obszaru poło żonego w dorzeczu Odry oraz wokół jeziora D ąbie i jeziora Miedwie s ą zró żnicowane. Większymi mo żliwo ściami rozwoju dysponuje Szczecin i gminy poło żone wokół miasta. Jednak znacznie wi ększe mo żliwo ści rozwoju stwarza wspólna polityka rozwoju turystyki na terenie wi ększego, lepiej postrzeganego obszaru. Zatrzymanie wi ększej liczby turystów spoza województwa na dłu ższy pobyt w aglomeracji szczeci ńskiej wymaga rozbudowy oferty wokół miasta, oferty wykraczaj ącej poza stereotypowy obraz województwa, często ograniczony do terenów nadmorskich.

1.4. Zakres rzeczowy „Programu…”.

Zakres rzeczowy programu obejmuje szereg działa ń organizacyjnych: od konsultacji z partnerami (bran żą turystyczn ą, samorz ądami, instytucjami i organizacjami turystycznymi) na temat planów działa ń na rzecz rozwoju turystyki ze szczególnym uwzgl ędnieniem działa ń na rzecz rozwoju turystyki wodnej, do zebrania szczegółowych uwag na temat ostatecznego kształtu przygotowywanego dokumentu. Szczególn ą rol ę wymienione wy żej instytucje i organizacje odgrywa ć b ędą na etapie tworzenia ostatecznej wersji dokumentu programowego.

7 Zakres merytoryczny programu został okre ślony w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia i uszczegółowiony w zaproponowanym przez Wykonawc ę i zaakceptowanym przez Zleceniodawc ę szczegółowym planie przygotowanego dokumentu. Plan ten obj ął pełen zakres prac merytorycznych, poczynaj ąc od oceny potencjału obszaru dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie w zakresie turystyki wodnej, analizy uwarunkowa ń i identyfikacji realizowanych i przygotowywanych b ądź planowanych projektów i inwestycji z zakresu turystyki wodnej, przez analiz ę SWOT oraz analiz ę wniosków zgłoszonych w trakcie konsultacji. Dalej plan przewiduje identyfikacj ę celów i działa ń dla rozwoju turystyki wodnej, do opracowania koncepcji budowy produktów turystycznych w oparciu o potencjał turystyki wodnej omawianego regionu i zaproponowanie konkretnych produktów oraz opracowanie wytycznych do budowania marki turystycznej opartej na potencjale turystyki wodnej.

1.5. Charakter i zakres konsultacji z partnerami

Jednym z istotnych punktów prac nad „Programem…” były konsultacje z osobami i instytucjami, które powinny by ć – przynajmniej teoretycznie – zainteresowane rozwojem turystyki w ogólno ści, a turystyki wodnej w szczególno ści, na obszarach, na których działaj ą. Formuła tych konsultacji została rozszerzona o uczestnictwo przedstawicieli gmin, obszar których obj ętych został analiz ą. Konsultacje odbyły si ę w trzech etapach: • pierwszy, w ramach którego Wykonawca opracował zestaw ankiet, które dotyczyły projektów i inwestycji na rzecz rozwoju turystyki wodnej, jakie były b ądź są realizowane, lub te ż s ą planowane w gminach. Kwestionariusze ankiet zostały wysłane do wszystkich dziewi ętnastu gmin, obj ętych „Programem…”, natomiast informacj ę zwrotn ą otrzymano z 11 urz ędów gminnych. Efekty tych ankiet przedstawione s ą w rozdziale czwartym • etap drugi to spotkania konsultacyjne, które odbyły si ę pod koniec miesi ąca wrze śnia. Odbyły si ę cztery spotkania, w których wzi ęło udział 35 osób, w tym 7 przedstawicieli gmin 3. Uczestnikom został przedstawiony materiał roboczy, który zawierał: - wersj ę wst ępn ą diagnozy obszaru, obj ętego „Programem…”, - robocz ą wersj ę analizy SWOT, - zało żenia do budowy produktów turystyki wodnej na omawianym obszarze.

3 Na 74 zaproszonych

8 W trakcie dyskusji wyłoniło si ę dwa rodzaje problemów. Grupa pierwsza to uwagi merytoryczne do przedstawionych materiałów. Zostały one uwzgl ędnione podczas przygotowywania niniejszego materiału. Grupa druga to uwagi dotycz ące problematyki szerszej ni ż ramy niniejszego dokumentu. W tym miejscu nale ży wspomnie ć o jednej z nich, która dotyczy braku w projekcie gmin, poło żonych na południowym kra ńcu Zalewu Szczeci ńskiego. Natomiast pozostałe zostały uwzgl ędnione w rozdziale omawiaj ącym wytyczne realizacyjne dla wdra żania koncepcji produktu turystycznego (7.1) • wreszcie etap trzeci, który zakładał skonsultowanie ko ńcowego – ale nie ostatecznego – tekstu „Programu…” i polegał na wniesieniu do niego uwag wszystkich interesariuszy.

9 2. Potencjał obszaru dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie w zakresie turystyki wodnej.

Diagnoza w zakresie turystyki wodnej uwzgl ędnia szereg uwarunkowa ń decyduj ących o mo żliwo ściach rozwoju tej formy turystyki. Analizowano takie elementy jak: wyst ępowanie walorów turystycznych (walory przyrodnicze, ze szczególnym uwzgl ędnieniem jezior i rzek), wyst ępowanie infrastruktury technicznej do rozwoju i uprawiania turystyki wodnej, w tym zagospodarowanie jezior i rzek, produkt turystyczny oferowany przez poszczególne gminy oraz działania promocyjne dotycz ące turystyki wodnej.

2.1. Walory naturalne w zakresie turystyki wodnej.

Analizowany obszar poło żony jest w dorzeczu Odry oraz niewielki fragment – w dorzeczu Warty. Jest to poło żenie na skrzy żowaniu europejskich dróg wodnych E-30 i E-70. Droga wodna E–30 daje mo żliwo ść płyni ęcia na północ do Bałtyku i portów Polski, Niemiec, Rosji i Skandynawii oraz na południe do Górnego Śląska, natomiast droga wodna E–70 to mo żliwo ść płyni ęcia Wart ą, Noteci ą i Kanałem Bydgoskim do Wisły oraz na zachód do Niemiec i Europy Zachodniej. Na południe od Szczecina w gminie Kołbaskowo przepływa Odra Zachodnia. S ą tu tak że kanały: Kurowski, Le śny, Ognica, Przecznica, Sko śnica, Żaglica. Łącz ą si ę one z Odr ą Zachodni ą i Regalic ą. Poza Odr ą na opisywanym obszarze wyst ępuj ą jej prawe dopływy, a mianowicie: Ina, Kurzyca, My śla, Płonia, Rurzyca, Słubia i Tywa. Rzekami o atrakcyjno ści turystycznej s ą ponadto: Gowienica Miedwia ńska i Mała Ina. Na opisywanym obszarze najwa żniejszym lewym dopływem Odry jest rzeka Łarpia. Obok rzek bardzo wa żnym walorem przyrodniczym s ą jeziora. S ą tu jeziora bardzo du że, o powierzchni powy żej 300 ha (D ąbie, Miedwie, Długie (Swobnickie), Morzycko i Wełty ńskie) oraz jeziora, których powierzchnia przekracza 100 ha (np. jezioro Będgoszcz). Przy odpowiednim zagospodarowaniu jezior jest mo żliwo ść kreowania ró żnych produktów turystycznych zwi ązanych z wod ą. Walory w zakresie turystyki wodnej to nie tylko jeziora i rzeki. Dla turystyki wodnej są te ż wykorzystywane sztuczne elementy takie jak kanały, czy sztuczne zbiorniki wodne. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą równie ż tereny bagienne, tereny podmokłe, starorzecza itp., ale tych elementów nie oceniano.

10 2.1.1. Jeziora. Bior ąc pod uwag ę, że na opisywanym obszarze wyst ępuje znaczna liczba jezior przyj ęto założenie, że opisane zostan ą jedynie jeziora o powierzchni ponad 50 ha. Zestawienie to obejmuje jedynie jeziora poło żone na obszarze dorzecza Dolnej Odry. Odr ębnie zostały opisane jeziora Dąbie i Miedwie.

Obszar dorzecza Dolnej Odry

Tabela 1. Najwi ększe jeziora na obszarze dorzecza Dolnej Odry Powierzchnia Gł ęboko ść Lp. Nazwa jeziora Gmina ogólna (ha) maksymalna (m) 1. Długie (Swobnickie) Banie 343,4 6,8 2. Morzycko Mory ń 342,7 60,0 3. Wełty ńskie Gryfino 310,0 11,6 4. Mętno Chojna 141,0 4,0 5. Świdwie Police 128,5 2,1 6. Strzeszowskie Chojna 127,2 b.d. 7. Ostrowieckie Dębno 121,1 7,5 8. Narost Chojna 107,9 13,2 9. Jele ńskie Chojna 104,3 21,4 10. Dłu żec (Długie Ba ńskie) Banie 85,2 6,1 11. Ostrów (Stoki) Chojna 80,2 4,4 12. Glinna Stare Czarnowo 75,0 16,0 13. Kiełbicze Widuchowa 71,6 4,5 14. Dłu żyna Banie 56,3 6,6 15. Binowskie Stare Czarnowo 52,0 9,0 16. Postne Dębno 51,4 3,3 Źródła: Informacje z Urz ędu Gminy Banie (strona internetowa bip.banie.pl), Program ochrony środowiska dla powiatu gryfi ńskiego na lata 2008-2011. Abrys Technika Spółka z o. o. Pozna ń, pa ździernik 2009 Powiatowy program ochrony środowiska dla Powiatu My ślibórz na lata 2004-2007 z perspektyw ą na lata 2008- 2011. Abrys Technika Spółka z o. o. Pozna ń, sierpie ń 2003

Obszar wokół jeziora D ąbie. Jezioro D ąbie nale ży do śródl ądowych dróg wodnych 4 i w cało ści le ży w granicach administracyjnych Szczecina 5. Według źródeł internetowych 6 jezioro D ąbie jest jeziorem deltowym poło żonym w Dolinie Dolnej Odry. Jezioro Dąbie mo żna wyra źnie podzieli ć na dwie cz ęś ci: północn ą – ''D ąbie Wielkie'' i południow ą – ''D ąbie Małe''. Jezioro ma dobrze rozwini ętą lini ę brzegow ą. Niecka jeziora jest pochodzenia polodowcowego. Jezioro Dąbie charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi cechami hydrologicznymi: średnia gł ęboko ść jeziora wynosi

4 Wykaz Śródl ądowych Dróg Wodnych, Zał ącznik do rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. (poz. 1786) 5 Zachodniopomorskie. Atrakcje turystyczne, Katalog grup partnerskich w turystyce, Forum Turystyki Regionów, Szczecin 2011 6 Wikipedia, 15.10.2012

11 2,61 m 7. Maksymalna długo ść jeziora wynosi 15 km, a maksymalna szeroko ść 7,5 km 8. Według danych z 1996 roku obj ęto ść wody w zbiorniku wynosiła 129,5 mln metrów sze ściennych 9. Jezioro Miedwie Jezioro Miedwie, jedno z najwi ększych w Polsce, jest najwa żniejszym atutem gmin Stargard Szczeci ński, Kobylanka, Stare Czarnowo, Pyrzyce i Warnice. Wynika to z faktu, że nad jeziorem Miedwie wyst ępuj ą najczystsze i najszersze pla że śródl ądowe w województwie. Długo ść jego linii brzegowej liczy około 39 km. Działalno ść turystyczno- rekreacyjna skupia si ę głównie na północnym kra ńcu jeziora, gdzie brzegi s ą płaskie, osłoni ęte drzewostanem parkowym. W gminie Kobylanka istniej ą doskonałe warunki do uprawiania kajakarstwa, nurkowania, żeglarstwa, windsurfingu oraz kitesurfingu. Wody jeziora Miedwie maj ą II klas ę czysto ści, a zbiornik charakteryzuje si ę wysok ą odporno ści ą na degradacj ę (I kat.) 10 .

Tabela 2. Podstawowe dane morfometryczne dotycz ące jez. Miedwie Gł ęboko ść Gł ęboko ść Szeroko ś Długo ść linii Powierzchnia Obj ęto ść Długo ść maksymaln średnia ć max brzegowej ogólna (ha) (mln m 3) max (m) a (m) (m) (m) (m) 3 527,0 43,8 19,3 681,7 16 200 3 160 38 800 Źródło: Instytut Rybactwa Śródl ądowego w Olsztynie (1986) Z punktu widzenia u żytkowania turystycznego jezior kluczowe znaczenie ma dost ępno ść brzegów. Dost ępno ść ta jest bardzo ró żna: od jezior niedost ępnych lub trudnodost ępnych do brzegów o bardzo dobrej dost ępno ści. Analiza dost ępno ści brzegowej jezior w odniesieniu do poszczególnych jezior w układzie gminnym przedstawiona została w pokazanej ni żej tabeli.

7 Infrastruktura żeglarska w regionie uj ścia Odry, Zalewu Szczeci ńskiego i wybrze ża Bałtyku. W: Stowarzyszenie "Pomost" – Instytut Gospodarki Morskiej w Szczecinie: Program rozwoju infrastruktury portów i przystani żeglarskich województwa zachodniopomorskiego w Regionie Odry, Zalewu Szczeci ńskiego i wybrze ża Morza Bałtyckiego . Szczecin: Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, 2008, s. 16, 79. [dost ęp 2009-10-28]. 8 Włodzimierz Parzonka, Władysław Buchholz, Ryszard Coufal, Andrzej Kreft i inni. Wst ępna ocena warunków zamulania jeziora D ąbie . „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich”. 4/1/2007, s. 39-40, 2007. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie. ISSN 1732-5587 9 Bernard Wi śniewski, Tomasz Wolski. Changes in D ąbie Lake bathymetry in the period 1962–1996 . „Limnological Review”. 5, s. 258, 2005. Polskie Towarzystwo Limnologiczne. ISSN 1642-5952 10 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stare Czarnowo, str.20

12 Tabela 3. Dost ępno ść brzegowa do wybranych jezior w układzie gminnym L.p. Miasto/Gmina Oceniane jeziora Uwagi Dorzecze rzeki Odry jez. Długie, Dłu żec, Świ ęte dost ępno ść jeziora Długie, Dłu żec i Świ ęte dobra i cz ęś ciowa. Pozostałe jeziora s ą 1. Banie nadaj ą si ę do wprowadzenia trudno dost ępne i niedost ępne z infrastruktury turystycznej wyst ępuj ącą dost ępno ści ą punktow ą jez. Orzechów, Czachów oraz jez. 2. Cedynia k/Golic dost ępno ść punktowa jez. M ętno, Strzeszowskie, Narost, 3. Chojna Jele ńskie – dobry dost ęp do linii brzegowej pozostałe jeziora w gminie s ą trudno dost ępne i niedost ępne z jez. Ostrowieckie, Postne i Lipowo - 4. Dębno wyst ępuj ącą dost ępno ści ą dost ępno ść cz ęściowa punktow ą. S ą to jeziora śródleśne. jez. Wełty ńskie i Steklno - dost ępno ść dobra i cz ęś ciowa. W przypadku jez. Steklno dobr ą dost ępno ści ą charakteryzuj ą si ę brzegi: zachodni i północny. Jez. Borzymowskie poło żone 5. Gryfino jest w terenie rolniczym i charakteryzuje si ę prawie w cało ści dobr ą dost ępno ści ą. Pozostałe jeziora w gminie – głównie śródle śne – są trudno dost ępne i niedost ępne z wyst ępuj ącą sporadycznie dost ępności ą punktow ą wyst ępuj ące w gminie jeziora 6. Mieszkowice charakteryzuj ą si ę jedynie dost ępno ści ą punktową jez. Morzycko - dost ępno ść dobra i cz ęściowa. Dotyczy to około 60% 7. Mory ń brzegów jeziora. S ą to brzegi, które nadaj ą si ę do wprowadzenia infrastruktury turystycznej, jez. Kiełbicze - dost ępno ść dobra i cz ęściowa. Dotyczy to około 55% jego brzegów. Jez. Lubicz w około 45% - dost ępno ść dobra i cz ęściowa. S ą to brzegi, które nadaj ą si ę do lokalizacji 8. Widuchowa infrastruktury turystycznej, po usuni ęciu opaski ro ślinno ści brzegowej. Pozostałe jeziora w gminie – głównie wyst ępuj ące na terenach le śnych – są o dost ępno ści punktowej.

13 L.p. Miasto/Gmina Oceniane jeziora Uwagi Obszar poło żony wokół jeziora Dąbie Brzegi jez. D ąbie w granicach miasta Szczecina charakteryzuj ą si ę trudn ą dost ępno ści ą turystyczn ą lub s ą niedost ępne. Brzegi jeziora s ą poprzecinane kanałami i poro śni ęte zwart ą ro ślinno ści ą, co równie ż 9. Szczecin utrudnia dost ępno ść brzegow ą. Brzegi są dost ępne punktowo, co sprzyja zagospodarowaniu dla celów turystyki wodnej. Wyrazem tego jest lokalizacje nad brzegami jeziora szeregu o środków żeglarskich teren wokół jeziora ma charakter bagienny. Zbiornik jez. Świdwie – niedost ępne, jez. obj ęty jest 10. Police Karpino - dost ępne punktowo, tereny ochron ą rezerwatow ą jako wokół jeziora na ogół bagienne. środowisko życiowe ptactwa wodnego jez. D ąbie – bardzo słaba dost ępno ść teren wokół jeziora ma 11. Goleniów brzegowa charakter bagienny Obszar poło żony wokół jeziora Miedwie W Wierzchl ądzie znajduje si ę przysta ń PTTK, do której jest prawie dobry dojazd – droga w remoncie (ko ńcówka droga le śna), bardzo dobrze zagospodarowana przysta ń. Na odcinku Stargard 12. Kunowo-Wierzchl ąd dost ęp do jeziora Szczeci ński był utrudniony zarówno od strony l ądu jak i wody. Brzegi zbiornika – niskie i podmokłe s ą na ogół trudnodost ępne. Wygodny dost ęp do wody znajduje si ę w Wierzbnie. Różny stopie ń dost ępno ści. Tereny nadbrze żne s ą płaskie i bezpo średnio nad jeziorem stanowi ą pas podmokłych, zakrzaczonych nieu żytków. jez. Będgoszcz - trudno dost ępne jez. Binowskie - ok. 65% długo ści linii brzegowej towarzyszy pas trzcin. Od północnego zachodu, zachodu i południowego zachodu jezioro 13. Stare Czarnowo otoczone jest lasami. W tej cz ęś ci jeziora znajduj ą si ę odcinki naturalnie dost ępnego brzegu, od dawna intensywnie zagospodarowywane na cele rekreacyjne jez. Glinna - Północne brzegi s ą podmokłe i trudno dost ępne. Zachodni i wschodni brzeg jeziora zagospodarowany jest na cele rekreacyjne (k ąpieliska).

14 L.p. Miasto/Gmina Oceniane jeziora Uwagi Obszar poło żony wokół jeziora Miedwie Działalno ść turystyczno-rekreacyjna skupia si ę głównie na północnym kra ńcu jeziora, gdzie brzegi s ą płaskie, 14. Kobylanka osłoni ęte drzewostanem parkowym. Cz ęść wschodnia jeziora ma brzegi strome lub bagniste poro śni ęte trzcin ą, mniej dost ępne dla rekreacji. jez. Miedwie - szeroki pas nadbrze żny jeziora, to teren podmokły, bagienny, 15. Warnice poro śni ęty trzcinami, szuwarami, pokryty licznymi naturalnymi oczkami wodnymi. Źródło: opracowanie własne Dla rozwoju turystyki wodnej jednym z najwa żniejszych czynników jest czysto ść wody. Zestawienie dotycz ące czysto ści wody w jeziorach przedstawiono w tab. 4. Nale ży jednak podkre śli ć, że w wielu jeziorach nie przeprowadzano bada ń czysto ści wody.

Tabela 4. Czysto ść wody w wybranych jeziorach Klasa Odporno ść na Lp. Nazwa jeziora Uwagi czystości degradacj ę 1. II Binowskie charakteryzuje si ę du żą podatno ści ą zbiornika na degradacj ę (III kat.) 2. II Dłu żyna 3. II Kiełbicze ogólny stan czystości wód

oceniono jako dobry 11 4. II Miedwie wysoka (I kat.) 5. II Morzycko w 2007 roku stwierdzono pogorszenie si ę stanu czysto ści (do klasy III, a

według nowej klasyfikacji jest to klasa V – wody złej jakości) 12 6. II Wełty ńskie 7. III Długie (Swobnickie) 8. III Dłu żec (Długie Ba ńskie) 9. III Glinna wzgl ędna odporno ść na degradacj ę (II kat.) Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów

11 ibidem 12 Program ochrony środowiska dla powiatu gryfi ńskiego na lata 2008-2011. Abrys Technika Spółka z o. o. Pozna ń, pa ździernik 2009.

15 2.1.2. Rzeki. Dla turystyki wodnej, zwłaszcza kajakowej najwa żniejsz ą rol ę odgrywa Odra i Mi ędzyodrze oraz rzeki: Ina, Gowienica, Płonia, My śla oraz Szlak Gryfitów, Szlak 44 Wysp i Szczecinecka P ętla Kajakowa. Bardzo wa żną rol ę odgrywa tak że Zalew Szczeci ński 13 . Jako najbardziej atrakcyjne turystycznie uznaje si ę spływy kajakowe rzek ą My ślą, Płoni ą, In ą i Gowienic ą14 . Jednym z najatrakcyjniejszych szlaków kajakowych na Pomorzu Zachodnim są „Meandry Iny” 15 . Tabela 5. Najwi ększe rzeki Główne Długo ść Lp. Nazwa Dorzecze/dopływ Uwagi gminy (km) 1. Odra 854,3 (na terenie 118 861 km 2 Polski) 2. Ina Stargard 129,1 prawobrze żny Szczeci ński dopływ Odry 3. My śla Boleszkowice nadaje si ę do spływów kajakowych prawobrze żny 95,6 i uprawiania sportów dopływ Odry wodnych na odcinku 85 km 4. Płonia Stare Czarnowo 72,6 prawobrze żny dopływ Odry 5. Kr ąpiel Stargard 50,5 prawobrze żny rzeka Kr ąpiel płynie Szczeci ński dopływ Iny gł ęboko wci ętą dolin ą i silnie meandruje 6. Mała Ina Stargard 38,5 16 lewobrze żny dopływ Szczeci ński Iny 7. Mory ń w dolnym odcinku o prawobrze żny Słubia 31,2 charakterze rzeki dopływ Odry górskiej 8. Mieszkowice prawobrze żny Rurzyca 23,3 dopływ Odry 9. Gowienica Stargard 15,6 zasila jez. Miedwie Miedwia ńska 17 Szczeci ński 10. Krzekna Stare Czarnowo 14,0 wpływa do jez. Będogoszcz Źródła: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów; Kilarski Zdzisław, Szlak Wodny Berlin – Szczecin – Bałtyk. Przewodnik dla żeglarzy i turystów wodnych, Drukarnia Artdeco Ewa Jachim, Szczecin 2009

13 Piotr Owczarski, Turystyka kajakowa na Pomorzu Zachodnim, Wydawnictwo PASSIM, Szczecin 2012 14 Polsko-niemiecki przewodnik turystyczny, współfinansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego (ISBN: 978-83-61439-71-4) 15 Zachodniopomorskie. Atrakcje turystyczne, Katalog grup partnerskich w turystyce, Forum Turystyki Regionów, Szczecin 2011, str. 98 16 w granicach województwa zachodniopomorskiego 17 Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stargard Szczeci ński

16 2.1.3. Obszary ochrony przyrody.

Województwo zachodniopomorskie posiada na swoim terenie liczne walory przyrodnicze oraz obszary wyró żniaj ące si ę szczególnymi warto ściami przyrodniczymi, społecznymi i kulturowymi. S ą one obj ęte ró żnymi formami ochrony przyrody. Zgodnie z „Ustaw ą z o ochronie przyrody” 18 , formami ochrony przyrody w Polsce s ą: - parki narodowe, - rezerwaty przyrody, - parki krajobrazowe, - obszary chronionego krajobrazu, - pomniki przyrody, - stanowiska dokumentacyjne, - użytki ekologiczne, - zespoły przyrodniczo – krajobrazowe, - ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów oraz - obszary Natura 2000. Na terenie województwa znajduj ą si ę19 : dwa parki narodowe: Woli ński i Drawie ński 20 , siedem parków krajobrazowych, dziewi ęć dziesi ąt dziewi ęć rezerwatów przyrody oraz siedemna ście obszarów chronionego krajobrazu. Obszary chronione stanowi ą 21,1% obszaru województwa – przy średniej krajowej 32,3% 21 . Najwa żniejsze obszary ochronne terenów obj ętych niniejszym opracowaniem pokazuj ą poni ższe tabele.

Tabela 6. Ochrona przyrody na obszarze doliny Dolnej Odry, jeziora D ąbie i jeziora Miedwie – parki krajobrazowe Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina Cedy ński Park Chojna, Cedynia, Cedy ński Park Krajobrazowy znajduje si ę w dolnym biegu Odry Krajobrazowy Mieszkowice i i obejmuje swym zasi ęgiem najbardziej wysuni ęte na zachód zakole Mory ń rzeki (b ędące zarazem najdalej wysuni ętym w tym kierunku obszarem Polski). Teren parku wchodz ącego w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Dolnej Odry obejmuje Puszcz ę Piaskow ą, Polder Cedy ński oraz cz ęść Lasów Mieszkowickich. Powierzchnia Parku wynosi 308,5 km². Obszary Parku charakteryzują si ę niezwykle bogat ą szat ą ro ślinn ą. Wyró żnia si ę 640 gatunków. Do gatunków, które podlegaj ą ochronie zalicza si ę m.in.: cis pospolity,

18 Z dn. 16 kwietnia 2004 r. – Dz.U. nr 92, poz. 880 19 Źródło: GDO Ś – Centralny Rejestr Form Ochrony Środowiska 20 Cz ęś ciowo; le ży tak że na obszarze województw: lubuskiego i wielkopolskiego 21 Bez obszarów Natura 2000

17 Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina wi śni ę karłowat ą, bluszcz pospolity, sasank ę ł ąkow ą, wiciokrzew pomorski, storczyk purpurowy, grzybienie białe, pierwiosnki lekarskie, konwalie majowe, a tak że ro śliny z obszarów przy śródziemnomorskich, których nie mo żna spotka ć w żadnym innym miejscu w Polsce: d ąb omszony, nawrot czerwonobł ękitny, szyplin zielny, oman niemiecki. Wyst ępuje bogactwo ro ślin pływaj ących, podwodnych, nadwodnych, szuwarowych, bagiennych i torfowiskowych. Urozmaicony charakter Parku stwarza idealne warunki życia dla wielu zwierz ąt, w tym zagro żonych wygini ęciem. Wyst ępuj ą tutaj liczne gatunki ptaków: bieliki, rybołowy, kanie czarne i rude, bociany czarne, żurawie, ssaków: wilki, bobry, wydry, je że i nietoperze oraz płazów i gadów: traszki grzebieniaste, kumaki nizinne, żaby śmieszki, grzebiuszki ziemne, żółwie błotne, padalce i żmije zygzakowate. Dolina Dolnej Widuchowa, Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry le ży mi ędzy dwoma Odry Gryfino i ramionami Odry, na przestrzeni od Widuchowej do Szczecina. Jego Kołbaskowo oraz powierzchnia wynosi 6009 ha. Dolina Dolnej Odry to najwi ększe m. Szczecin w Europie Zachodniej i Środkowej torfowisko niskie z flor ą i faun ą nie spotykan ą ju ż w dolinach innych wielkich rzek europejskich. Obszar Parku poci ęty jest g ęst ą sieci ą starorzeczy, kanałów, rowów i rozlewisk o ł ącznej długo ści ponad 200 kilometrów. Przedmiotem ochrony jest nie tylko torfowisko, ale tak że rzadkie i gin ące zespoły i gatunki ro ślin oraz fauna, w tym licznie tu wyst ępuj ące gatunki ptaków. Do rzadkich i chronionych ro ślin, wyst ępuj ących na terenie Mi ędzyodrza nale żą mi ędzy innymi grzybienie białe, gr ąż el żółty - zarastaj ące du że powierzchnie kanałów, salwinia pływaj ąca, grzybie ńczyk wodny, arcydzi ęgiel nadbrze żny, kalina koralowa, czermie ń błotna, łacze ń baldaszkowaty, bobrek trójlistkowy, starzec błotny, listera jajowata, mlecz błotny, porzeczka czarna, prz ęstka pospolita, groszek błotny, pływacz zwyczajny. Najważniejsz ą grup ę zwierz ąt w Parku stanowi ą ptaki (około 250 gatunków). Park jest wa żną, południkow ą, drog ą ich przelotów oraz miejscem koncentracji wielu gatunków ptaków wodno - błotnych, takich jak gęsi i żurawie. Z gatunków l ęgowych ptaków zagro żonych wygini ęciem w skali Europy wyst ępuj ą tu: bielik, rybołów, kania czarna, kania ruda, błotniak zbo żowy, błotniak ł ąkowy, sowa błotna, w ąsatka, wodniczka (ptak zagro żony wygini ęciem w skali światowej), wodnik. Dwa najwa żniejsze ssaki chronione to bóbr i wydra. Ssaki owado żerne reprezentowane s ą przez je ża europejskiego, ryjówk ę aksamitn ą, rz ęsorka rzeczka, z ębiełka białawego, kreta, a tak że kilka gatunków nietoperzy. Z przedstawicieli drapie żników w Parku najwi ększ ą grup ę stanowi ą łasicowate: wydra, kuna le śna, kuna domowa, łasica, tchórz, gronostaj. Mniej liczne s ą psowate, do których nale żą lis, jenot oraz borsuk. Spo śród ssaków parzystokopytnych wyst ępuje tu jedynie dzik oraz sarna. Płazy i gady reprezentowane s ą na terenie Parku przez 16 gatunków. Wody zajmuj ące w Parku du żą cz ęść powierzchni (ok.12%), stanowi ą wa żne środowisko bytowania i rozrodu ryb. Spo śród rzadszych lub chronionych gatunków mo żemy tu spotka ć: kiełbia, piskorza, koz ę, sumika karłowatego, minoga rzecznego oraz mi ętusa. Puszcza Bukowa Stare Czarnowo, Szczeci ński Park Krajobrazowy "Puszcza Bukowa" jest zwartym Gryfino i m. kompleksem le śnym porastaj ącym pasmo polodowcowych wzgórz Szczecin morenowych. Obejmuje swoim zasi ęgiem tereny le śne, a tak że trzy du że polany: Binowsk ą, Kołowsk ą i Dobrowolsk ą, za ś jego obszar wynosi 9 096 ha. Znajduje si ę tutaj prawie 1200 gatunków ro ślin, z czego 63 to gatunki chronione. Poło żenie kompleksu le śnego, bogactwo flory i fauny oraz pi ękno krajobrazu sprawia, że parkowe

18 Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina tereny stały si ę ulubionym miejscem jednodniowego wypoczynku mieszka ńców Szczecina i okolic. Tereny parkowe charakteryzuj ą si ę znacznym zró żnicowaniem siedliskowym co stwarza idealne warunki życia dla wi ększo ści grup zwierz ąt. Spotka ć tu mo żna ssaki owado żerne, ssaki parzystokopytne i mi ęso żerne. W śród ptaków mo żemy zauwa żyć bieliki, kanie rude, trzmielojady, orliki krzykliwe, bociany czarne, zimorodki i wiele innych, za ś płazy i gady to jaszczurki żyworodne, padalce zwyczajne, zaskro ńce zwyczajne, żmije zygzakowate. Spo śród rozpoznanych gatunków fauny 169 obj ętych jest ochron ą prawn ą. Ró żnorodno ść warunków glebowych sprzyja wykształcaniu si ę licznych zbiorowisk ro ślinnych z niezwykle bogat ą flor ą. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuje buczyna pomorska wraz z któr ą wyst ępuj ą rzadziej spotykane w innych miejscach perłówki jednokwiatowe, kostrzewy le śne i żywce cebulkowe, a tak że storczyki i turzyce. Uj ście Warty Boleszkowice Park Krajobrazowy "Uj ście Warty" obejmuje obszar 20 532,46 ha, z którego tylko niewielka cz ęść le ży na terenach obj ętych niniejszym opracowaniem. Prócz Boleszkowic obejmuje swym zasi ęgiem gminy: Sło ńsk, Witnic ę, Kostrzyn, i Górzyc ę. Cech ą dominuj ącą w krajobrazie s ą rozległe i podmokłe ł ąki i pastwiska. Przecinaj ąca je sie ć rzek i kanałów jest pozostało ści ą rozbudowanej niegdy ś sieci hydrograficznej rzeki Warty. Lasy zajmuj ą tylko kilka procent powierzchni, s ą jednak niezwykle cenne. Ochron ą obj ęte zostały tereny podmokłe w dolinach du żych rzek, maj ących istotne znaczenie dla rozrodu i bytowania ptactwa wodnego i błotnego. W świecie ro ślin i zwierz ąt stwierdza si ę istnienie 30 gatunków ssaków i ponad 390 gatunków ro ślin naczyniowych w blisko 50 zespołach ro ślinnych.

Tabela 7. Ochrona przyrody na obszarze doliny Dolnej Odry, jeziora D ąbie i jeziora Miedwie – rezerwaty Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina Cisy Boleszkowice Rezerwat florystyczny, o powierzchni 9,38 ha. Celem ochrony jest Boleszkowickie zachowanie ze wzgl ędów naukowych i edukacyjnych stanowiska cisów (ok. 450 okazów) w jego ró żnych fazach rozwojowych. Prócz cisa, starodrzew stanowi d ąb szypułkowy i sosna zwyczajna. Znajduj ą si ę tutaj te ż liczne ro śliny chronione Bielinek Cedynia Rezerwat florystyczny o pow. 75,5 ha. poło żony w pobli żu miejscowo ści Bielinek, na zboczach doliny Odry. Obejmuje zespoły le śno-stepowe z jedynym w Polsce stanowiskiem d ębu omszonego, a tak że wieloma chronionymi, rzadko spotykanymi gatunkami kserotermicznymi i le śnymi. Znajduje si ę w granicach Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego Dolina Świergotki Cedynia Rezerwat le śny o pow. 11 ha. Ochronie podlega stanowisko buczyny pomorskiej z gr ądem na granicy jego wyst ępowania, w uroczym wąwozie rzeki Świergotki. Wchodzi w skład Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego Olszyny Cedynia Rezerwat le śny, o powierzchni 9,5 ha, poło żony w Puszczy Ostrowskie Piaskowej, w północnej cz ęś ci Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego, na terenie obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Ostoja Cedy ńska. Celem ochrony jest zachowanie zbiorowisk le śnych olsu porzeczkowego, ł ęgu jesionowo-olszowego, ł ęgu wi ązowo- jesionowego wraz ze stanowiskami licznych ro ślin chronionych.

19 Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina Olszyna Cedynia Rezerwat le śny, o powierzchni 1,0 ha, poło żony jest na terenie Źródliskowa pod Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Celem ochrony jest Lubiechowem zachowanie przede wszystkim skrzypu olbrzymiego, rzadkiego Dolnym gatunku wyst ępuj ącego na Pomorzu Zachodnim, typowego przedstawiciela ro ślinno ści górskiego regla dolnego, a tak że zachowanie fragmentu zespołu le śnego - podgórskiego ł ęgu jesionowego na stanowiskach ni żowych Wrzosowiska Cedynia Rezerwat stepowy, o powierzchni 72,02 ha, le żą cy na terenie Cedy ńskie im. in ż. Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Celem ochrony jest Wiesława zachowanie wzgórz pokrytych wrzosowiskami oraz stanowisk Czy żewskiego ro ślinno ści kserotermicznej, a w szczególno ści utrzymanie bioró żnorodno ści i organizacji socjalnej organizmów charakterystycznych dla terenów otwartych - wrzosowisk, muraw kserotermicznych i napiaskowych. Dąbrowa Chojna Rezerwat le śny, o powierzchni 34,86 ha, poło żony w Puszczy Krzymowska Piaskowej, na terenie Wzgórz Krzymowskich (najwy ższe wzniesienie Zwierzyniec 167 m n.p.m.), w Cedy ńskim Parku Krajobrazowym. Celem ochrony jest zachowanie naturalnych fragmentów środkowoeuropejskiej kwa śnej d ąbrowy trzcinnikowej, z wieloma pomnikowymi okazami d ębów bezszypułkowych i sosny zwyczajnej, o rzadko spotykanej formie korowiny, tzw. pr ęgowatej (krezowatej), odznaczaj ącej si ę regularnym, poprzecznym sp ękaniem. Wiek tych drzew szacuje si ę na od 250 do 400 lat. Czapli Ostrów Dębno Rezerwat faunistyczny, o powierzchni 16,45 ha, położony na wyspie Jeziora Ostrowieckiego (powierzchnia wyspy Czapli Ostrów 12,45 ha), na terenie obszaru chronionego krajobrazu D ębno-Gorzów Wlkp. oraz na terenie obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 Ostoja Witnicko-Dębnia ńska. Celem ochrony jest zachowanie kolonii czapli siwej na środku wyspy, na starych d ębach i brzozach oraz zachowanie stanowiska l ęgowego bielika i ostoi wielu gatunków ptaków wodnych. Osobliwo ści ą jest d ąb zro śni ęty z trzech pni (obwód 585 cm) z bluszczem (obwód 54 cm). Olszanka Goleniów Rezerwat le śno-torfowiskowy, o powierzchni 1354,40 ha. Rezerwat poło żony w estuarium Odry, na jej wschodnim brzegu, w obszarze specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 Puszcza Goleniowska (PLB 320012). Celem ochrony jest zachowanie fragmentów bałtyckiego torfowiska wysokiego, olsów, borów i lasów bagiennych z licznymi stanowiskami rzadkich i gin ących gatunków ro ślin. Rezerwat wraz z najbli ższymi okolicami jest siedliskiem bielika, jednym z najwi ększych skupisk jego stanowisk w Europie. Uroczysko Świ ęta Goleniów Rezerwat torfowiskowy, o powierzchni 207,77 ha. Rezerwat im. prof. M. poło żony w estuarium Odry, na jej wschodnim brzegu, w obszarze Jasnowskiego specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 Puszcza Goleniowska (PLB 320012). Celem ochrony jest zachowanie fragmentów torfowiska wysokiego oraz lasów bagiennych z licznymi stanowiskami długosza królewskiego i wiciokrzewu pomorskiego Łąki Storczykowe Gryfino Rezerwat faunistyczno-florystyczny. Znajduje si ę na wschodnim brzegu jeziora Wełty ńskiego. Ochronie podlega stanowisko storczyków i miejsce wyst ępowania chronionych gatunków zwierz ąt. Mszar Gajki Gryfino Rezerwat faunistyczno-florystyczny. Znajduje si ę na północ od Steklna. Chronione jest śródle śne torfowisko wysokie z charakterystyczn ą ro ślinno ści ą. Znajduj ą si ę tu stanowiska m.in. rosiczki okr ągłolistnej oraz liczne gatunki płazów i gadów. Wysoka Skarpa Gryfino Rezerwat krajobrazowo-biocenotyczny. Znajduje si ę na skarpie rzeki Rzeki Tywy mi ędzy miejscowo ściami Tywina i Szczawno. Ochronie podlega dolina rzeczna z gr ądem zboczowym. Znajduj ą si ę tu najładniejsze

20 Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina partie gr ądu grabowego lasów bukowo-dębowych, które porastaj ą malownicze zbocza doliny Tywy Jeziora Mieszkowice Rezerwat faunistyczny, o powierzchni 23,1 ha. Swym obszarem Siegniewskie obejmuje dwa śródle śne jeziora, poło żone w południowej cz ęś ci Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Celem ochrony jest zachowanie w naturalnym stanie ostoi ptactwa wodnego i śpiewaj ącego oraz zbiorowisk ro ślinno ści szuwarowej i le śnej. Wśród bytuj ących tu 90 prawnie chronionych gatunków zwierz ąt znajduj ą si ę gatunki figuruj ące w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt: bielik, traszka grzebieniasta, kumak nizinny i wydra. Buczynowe Stare Rezerwat le śny, o powierzchni 39,94 ha, le ży we wschodniej cz ęś ci Wąwozy im. prof. Czarnowo Puszczy Bukowej na terenie Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego Floriana "Puszcza Bukowa". Utworzony został dla ochrony najlepiej Celi ńskiego wykształconego i zachowanego zespołu buczyny pomorskiej z kostrzew ą le śną w runie i zespołu ł ęgu olszowego. Celem ochrony jest zachowanie cennych siedlisk rzadkich i chronionych ro ślin naczyniowych, mszaków i grzybów, a tak że gatunków ptaków, m.in.: bociana czarnego i dzi ęcioła czarnego oraz licznych bezkr ęgowców. Bukowe Zdroje Stare Rezerwat le śny, o powierzchni 220,5 ha, le ży w północno- im. Prof. dr Czarnowo zachodniej cz ęś ci Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Tadeusza Bukowa". Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów Dominika przyrodniczych, naukowych i dydaktycznych cech i procesów naturalnych dla wyró żniaj ącego si ę du żymi walorami biocenotycznymi oraz estetycznymi kompleksu buczyn, ł ęgów i olsów, kształtuj ącego si ę w warunkach du żego urozmaicenia rze źby terenu i warunków siedliskowych. Na terenie rezerwatu 31 pomników przyrody: 27 d ębów o obwodach 170-390 cm, 3 buki (170-230 cm obw.) oraz głaz narzutowy Szwedzki Kamie ń. Kołowskie Parowy Stare Rezerwat le śny, o powierzchni 24,39 ha, le ży w środkowej cz ęś ci im. in ż. Józefa Czarnowo Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa”. Lewandowskiego Rezerwat jest lasem li ściastym na zboczach wzniesie ń morenowych, którego głównym celem ochrony jest zachowanie lasu bukowego w ró żnych odmianach typologicznych Osetno Stare Rezerwat le śny, o powierzchni 111,59 ha, le ży we wschodniej cz ęś ci Czarnowo Puszczy Bukowej na terenie Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa”. Rezerwat jest obszarem źródliskowym i ostoj ą rzadkich gatunków ptaków, takich jak: bielik, kania ruda czy muchołówka mała. Jednak najistotniejszym celem ochrony jest zachowanie grzybów kapeluszowych w ekosystemach le śnym i borowym z du żą ilo ści ą rozkładaj ącego si ę drewna, sprzyjaj ącego rozwojowi wybitnie ró żnorodnej mikroflory. Trawiasta Stare Rezerwat le śny, o powierzchni 78,52 ha, poło żony na południowo- Buczyna im. Prof. Czarnowo wschodnim skraju Puszczy Bukowej, na terenie Szczeci ńskiego Stefana Kownasa Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa". Jest to porośni ęta starodrzewem bukowym morena denna, z licznymi głazami narzutowymi. Rezerwat chroni zespół buczyny pomorskiej w wariancie z perłówk ą jednokwiatow ą w runie. Celem ochrony jest tak że zachowanie cennych siedlisk rzadkich i chronionych ro ślin. Źródliskowa Stare Rezerwat le śny, o powierzchni 155,33 ha, poło żony na Buczyna im. dr Czarnowo południowych stokach Wzgórz Bukowych i cz ęś ciowo w obni żeniu Jerzego nad jeziorem Glinna, na terenie Szczeci ńskiego Parku Jackowskiego Krajobrazowego "Puszcza Bukowa". Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów przyrodniczych, naukowych i dydaktycznych cech i procesów naturalnych dla wyró żniaj ącego si ę du żymi walorami biocenotycznymi oraz estetycznymi kompleksu buczyn, ł ęgów i olsów, kształtuj ącego si ę w warunkach du żego urozmaicenia rze źby terenu i warunków siedliskowych. W rezerwacie

21 Lokalizacja Nazwa Charakterystyka gmina wykształcaj ą si ę lasy bukowe o cechach zespołu naturalnego i o ró żnych odmianach typologicznych, w tym z rzadkim zespołem buczyny źródliskowej ze storczykami. Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego - Formy ochrony przyrody województwa zachodniopomorskiego.

Na obszarze województwa wyst ępuj ą równie ż obszary ochrony przyrody, funkcjonuj ące w obr ębie Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”. Sie ć powstała w celu ochrony najwa żniejszych siedlisk oraz zagro żonych i rzadko wyst ępuj ących gatunków ro ślin i zwierz ąt na terenie Europy. Podstaw ą funkcjonowania programu s ą dwie unijne dyrektywy: • tzw. Dyrektywa Ptasia 22 - definiuje kryteria wyznaczania ostoi dla gatunków ptaków zagro żonych wygini ęciem i • tzw. Dyrektywa Siedliskowa 23 - ustalaj ąca zasady ochrony pozostałych gatunków zwierz ąt, a tak że ro ślin i siedlisk przyrodniczych oraz procedury ochrony obszarów szczególnie wa żnych przyrodniczo. W my śl tych aktów prawnych ka żdy kraj członkowski Unii Europejskiej ma obowi ązek zapewni ć siedliskom przyrodniczym i gatunkom wymienionym w zał ącznikach dyrektywy siedliskowej i ptasiej warunki sprzyjaj ące ochronie lub zadba ć o odtworzenie ich dobrego stanu m.in. poprzez wyznaczenie i obj ęcie ochron ą obszarów, na których te siedliska i gatunki wyst ępuj ą. Na obszarach obj ętych niniejszym opracowaniem znajduj ą si ę24 : - Specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolna Odra” PLH 320037 - Specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie” PLH 320006 - Specjalny obszar ochrony siedlisk „Wzgórza Bukowe” PLH 320020 - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Odry” PLB 320003 - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Witnicko – Dębnia ńska” PLB 320015 - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Cedy ńska” - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Jeziora Wełty ńskie” PLB 320018 - Obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Jezioro Miedwie i okolice” - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Jezioro Świdwie” PLB 320006

22 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 23 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 24 Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego - Formy ochrony przyrody województwa zachodniopomorskiego.

22 - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Wkrza ńska” PLB 320014. - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Zalew Szczeci ński” PLB 320009. - Specjalny obszar ochrony siedlisk „Uj ście Odry i Zalew Szczeci ński” PLH 320018. - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Goleniowska” PLB 320012. - Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ł ąki Koszewskie” PLB 320007

2.2. Infrastruktura techniczna do rozwoju i uprawiania turystyki wodnej i zagospodarowanie jezior i rzek.

2.2.1. Drogi i dost ępno ść komunikacyjna.

Zestawienie dotycz ące stanu dróg oraz dost ępno ści komunikacyjnej prezentuje poni ższa tabela. Tabela 8. Drogi i dost ępno ść komunikacyjna w układzie gminnym

L.p. Miasto/Gmina Ogólna ocena stanu Uwagi istniej ącego 1. Banie bardzo dobra dost ępno ść jednotorowa linia kolejowa relacji Gryfino komunikacyjna drogowa – Banie została zamkni ęta 2. Boleszkowice dobrze rozbudowana sie ć dróg 3. Cedynia średni/słaby drogi gminne na znacznej długo ści nie s ą utwardzone. Wa żną rol ę w układzie komunikacyjnym odgrywa drogowe przej ście graniczne w Osinowie Dolnym. 4. Chojna sie ć drogowa jest rozwini ęta w sie ć dróg oraz dwie kolejowe linie stopniu zadowalaj ącym. towarowo-pasa żerskie 5. Dębno dobrze rozbudowana sie ć dróg przez gmin ę przebiegaj ą wa żne drogowe szlaki komunikacji drogowej 6. Goleniów bardzo dobra dost ępno ść węzeł kolejowy. Lotnisko komunikacyjna drogowa i kolejowa 7. Gryfino dobrze rozbudowana sie ć dróg kolejowa linia magistralna relacji Szczecin - Gryfino – Wrocław 8. Kobylanka bardzo dobra dost ępno ść bliskie poło żenie portu lotniczego koło komunikacyjna Goleniowa. Dobra dost ępno ść linii kolejowej (11 km) 9. Kołbaskowo bardzo dobra dost ępno ść poło żenie w w ęź le drogi krajowej nr 13 komunikacyjna (Szczecin - Kołbaskowo - Berlin) oraz drogi A6 (Autostrada Szczecin - Berlin). Dwie linie kolejowe: Szczecin – Berlin oraz Szczecin - Pasewalk. 3 przej ścia graniczne: drogowe w Kołbaskowie i Rosówku i piesze w Bobolinie. Drogi krajowe: A6 (E28) - granica pa ństwowa - Kołbaskowo – Szczecin. 10. Mieszkowice dobrze rozwini ęta sie ć drogowa niski standard techniczny dróg gminnych. Linia kolejowa Szczecin – Kostrzyn ze stacj ą w Mieszkowicach. 11. Mory ń dobrze rozwini ęta sie ć drogowa przez gmin ę przebiega linia kolejowa Szczecin-Kostrzyn. 12. Police słaby dominuje komunikacja autobusowa

23 L.p. Miasto/Gmina Ogólna ocena stanu Uwagi istniej ącego 13. Pyrzyce bardzo dobrze rozwini ęta sie ć węzeł poł ącze ń drogowych i kolejowych drogowa

14. Stare Czarnowo bardzo dobrze rozwini ęta sie ć główna trasa mi ędzynarodowej relacji drogowa Świnouj ście - Jakuszyce E-65 /DK-3/.

15. Stargard bardzo dobra dost ępno ść drogi krajowe i dwie drogi wojewódzkie. Szczeci ński komunikacyjna Węzeł kolejowy. Poł ączenia kolejowe ze Szczecinem, Gda ńskiem, Pił ą i Poznaniem 16. Warnice dobrze rozwini ęta sie ć drogowa drogi gminne na znacznej długo ści nie s ą utwardzone. 17. Widuchowa dobrze rozwini ęta sieci ą drogow ą kolejowa linia magistralna relacji Szczecin - Pozna ń - Wrocław Źródło: opracowanie własne Z powy ższego zestawienia wynika, że je śli chodzi o dost ępno ść komunikacyjn ą, to poszczególne gminy charakteryzuj ą si ę pod tym wzgl ędem du żym zró żnicowaniem. Poza obszarami o bardzo dobrej i dobrej dost ępno ści komunikacyjnej (gminy: Banie, Goleniów, Kobylanka; Kołbaskowo, Pyrzyce, Stare Czarnowo, Stargard Szczeci ński) wyst ępuj ą tak że obszary o znacznie gorszej dost ępno ści komunikacyjnej (gmina Cedynia, Police).

2.2.2. Baza noclegowa i gastronomiczna.

Baza noclegowa i gastronomiczna na omawianym obszarze jest pod wzgl ędem rodzajowym zró żnicowana. Decyduj ące znaczenie ma jednak poło żenie przestrzenne poszczególnych obiektów w stosunku do rzek i jezior. W wielu przypadkach trudna do rozstrzygni ęcia jest odpowied ź na pytanie czy dany obiekt znajduje si ę blisko czy daleko od rzeki lub jeziora. W tej sytuacji w tabeli poni ższej zastosowano przede wszystkim podział według liczby poszczególnych rodzajów obiektów bazy noclegowej, w odniesieniu do poszczególnych gmin. Tabela 9. Liczba obiektów bazy noclegowej w układzie rodzajowym według gmin Hotele, Kampingi, Gospodar Schroniska i Ośrodki motele, pola stwa szkolne wczasow e Pokoje L.p. Miasto/Gmina pensjonaty i namiotowe Inne agroturysty schroniska i wypo- gościnne inne obiekty i czne młodzie żowe czynkowe hotelarskie biwakowe 1. Banie - 1 - 4 - - - 2. Boleszkowice 1 ------3. Cedynia 3 - - - - 2 - 4. Chojna 2 2 1 - 3 4 - 5. Dębno 1 5 1 2 - - 3 6. Goleniów - 3 1 3 1 7. Gryfino 1 5 - 3 5 4 4 8. Kobylanka 2 2 - 2 2 - - 9. Kołbaskowo 4 2 - 1 - 1 1 10. Mieszkowice 3 7 - - - 3 - 11. Mory ń 1 - 1 2 1 4 2

24 Hotele, Kampingi, Gospodar Schroniska i Ośrodki motele, pola stwa szkolne wczasow e Pokoje L.p. Miasto/Gmina pensjonaty i namiotowe Inne agroturysty schroniska i wypo- gościnne inne obiekty i czne młodzie żowe czynkowe hotelarskie biwakowe 12. Police 2 - - 3 - - 4 13. Pyrzyce 2 1 - - - - 1 14. Stare Czarnowo - - - 6 1 - 3 15. Miasto i Gmina 4 1 - - - - 1 Stargard Szczeci ński 16. Warnice - - - - - 1 1 17. Widuchowa - 1 - 1 1 - - Razem: 26 30 3 25 16 19 21 Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów Z powy ższego zestawienia wynika, że do gmin o najwi ększym zró żnicowaniu bazy noclegowej nale żą przede wszystkim miasta i gminy Gryfino i Goleniów oraz gmina D ębno. Stosukowo słabiej rozwini ęta jest baza noclegowa w mie ście i gminie Pyrzyce. Nale ży tak że podkre śli ć, że w zdecydowanej wi ększo ści obiekty bazy noclegowej posiadaj ą własn ą baz ę gastronomiczn ą. Samodzielnie funkcjonuj ąca baza gastronomiczna przewa ża w wi ększych miastach. Przykładowo na terenie gminy Gryfino baza gastronomiczna jest stosunkowo bogata w ró żnego rodzaju obiekty 25 . Wyst ępuje tu 6 rodzajów tych obiektów. Najwi ęcej jest barów, bo a ż 15 obiektów. W mie ście i gminie jest w sumie 36 obiektów gastronomicznych. Pod wzgl ędem rodzajowym s ą to: restauracje, pizzerie, bary, puby, kawiarnie oraz sma żalnia ryb.

2.2.3. Zagospodarowanie jezior i rzek.

Dla rozwoju turystyki wodnej kluczowe znaczenie ma zagospodarowanie jezior i rzek. Chodzi głównie o specjalistyczn ą infrastruktur ę przeznaczon ą dla żeglarzy i kajakarzy oraz windsurferów. W tab. 10 zestawiono najwa żniejsze k ąpieliska oraz informacje dotycz ące podstawowych elementów zagospodarowania i obsługi ró żnych form turystyki wodnej. Do elementów tych nale żą przede wszystkim pomosty, pla że oraz takie miejsca obsługi jak stanice wodne, mariny, porty i przystanie a tak że warsztaty szkutnicze wypo życzalnie sprz ętu wodnego. Tabela 10. Zagospodarowanie jezior i rzek Lp. Gmina Najwa żniejsze elementy obsługi turystyki wodnej 1. Banie kąpieliska niestrze żone: Banie, Baniewice, Swobnica. 2. kąpieliska nad jeziorami: Jele ńskim, Ostrów, Narost, M ętno, Stoki, Brankowice i Chojna Kamienny Jaz. 3. kąpieliska strze żone nad jez. Lipowo oraz niestrze żone nad jeziorami Ostrowieckim i Dębno Duszaty ń. D ębno: pla ża i k ąpielisko nad jeziorem Lipowo. Jez. Duszaty ń: wydzielone miejsce do biwakowania i plaża

25 www.gryfino.pl/Wrota Gryfina

25 Lp. Gmina Najwa żniejsze elementy obsługi turystyki wodnej 4. Lubczyn: O środek Wodny z przystani ą żeglarsk ą, pla ża miejska, o środek Goleniów wypoczynkowy. 5. Gryfino jez. Wirowskie w Wirowie (pla ża niestrze żona), jez. Wełty ńskie (plaża niestrze żona), Steklno nad jeziorem Steklno (obiekt strzeżony – pla ża i k ąpielisko). Stanica wodna i przysta ń wodna zlokalizowana przy byłym przej ściu granicznym Gryfino-Mescherin, na Odrze Zachodniej. Przysta ń „Hermes” (MKS): (Ciepły Kanał) i basen portowy na 20 łodzi, hangar z warsztatem szkutniczym . W gminie Gryfino obecnie znajduj ą si ę trzy wypo życzalnie kajaków: wypo życzalnia sprz ętu wodnego w Żabnicy, wypo życzalnia kajaków w D ębcach (tylko na rezerwacj ę telefoniczn ą) oraz wypo życzalnia sprz ętu wodnego w Stanicy Wodnej nad Odr ą Zachodni ą (wypo życzalnia oferuje: kajaki, łodzie z silnikami elektrycznymi, łodzie bez silnika oraz rowery). 6. Kobylanka kąpielisko śródl ądowe w Zieleniewie nad jeziorem Miedwie (liczb ę k ąpi ących okre ślono na 300 osób. Ośrodek Sportu i Rekreacji Morzyczyn/Zieleniewo, 4 przystanie żeglarskie, port, wypo życzalnie sprz ętu wodnego OSiR 7. Kołbaskowo Kurów (stanica w ędkarska), Moczyły (przysta ń). Siadło Dolne: wypożyczalnia sprz ętu wodnego, Pargowo: miejsca postojowe i wypoczynkowe: (wiata, stoliki, ławki, kosze i stojaki na rowery. Kołbaskowo (wiata), Karwowo (miejsce postoju i odpoczynku), Barnisław (miejsce postoju i odpoczynku). 8. Mory ń Mory ń: przysta ń żeglarska, wypo życzalnia łodzi, wypo życzalnia kajaków, k ąpielisko strze żone, dystrybucja sprz ętu dla nurków - "Submarine-Scubapro Polska" Sp.J. Gr ądno: wypo życzalnia rowerów wodnych, k ąpielisko niestrze żone 9. Police Trzebie ż: Centralny O środek Żeglarski (o znaczeniu mi ędzynarodowym). Police TKKF „Olimpia”, Przysta ń szkolna OSiR Police, 10. Stare jez. Binowskie i jez. Glinna: pla że. Jez. Binowskie: wypo życzalnia sprz ętu Czarnowo pływaj ącego 11. Szczecin 26 Marina Gocław, Stowarzyszenie EURO Jachtklub „Pogoń”, Marina Hotele, Szczeci ński Jachtklub Morski LOK, MOS ECEWi Ż (Centrum Żeglarskie), Camping Marina PTTK, Harcerski O środek Morski, Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Przyjaciół Morza 12. Widuchowa kąpielisko niestrze żone nad jez. Kiełbicze Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów Z punktu widzenia u żytkowania poszczególnych obiektów obsługi turystyki wodnej istotne znaczenie ma liczba miejsc dla jednostek pływaj ących oraz liczba miejsc go ścinnych. Poni żej przedstawiono te informacje dla wybranych obiektów obsługi turystyki wodnej w Szczecinie. Z zestawienia tego wynika, że s ą to obiekty dysponuj ące znaczn ą powierzchni ą oraz baz ą noclegow ą.

Tabela 11. Liczba miejsc dla jednostek pływaj ących oraz miejsca go ścinne w wybranych obiektach obsługi turystyki wodnej w Szczecinie Liczba miejsc Miejsca Nazwa dla jednostek Uwagi gościnne pływaj ących Marina Hotele Sp. z o.o. 60 75 hotel i przysta ń żeglarska Mi ędzyszkolny O środek Sportowy 70 10 Euroregionalne Centrum Edukacji Wodnej i Żeglarskiej

26 Kilarski Zdzisław, Szlak Wodny Berlin – Szczecin – Bałtyk. Przewodnik dla żeglarzy i turystów wodnych, Drukarnia Artdeco Ewa Jachim, Szczecin 2009

26 Liczba miejsc Miejsca Nazwa dla jednostek Uwagi gościnne pływaj ących Camping Marina PTTK 40 3 Marina Gocław 30+15 8 Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych danych

Z punktu widzenia celu niniejszej pracy istotne są działania w zakresie budowy marin i portów turystycznych. Problematyka ta stanowiła przedmiot specjalnych opracowa ń studyjnych i projektowych a jej efektem było szereg opracowa ń dotycz ących np. Jacht Klubu Akademickiego w Szczecinie.27

2.2.4. Wodne szlaki turystyczne.

Bardzo wa żną rol ę na opisywanym obszarze odgrywaj ą wodne szlaki turystyczne, a zwłaszcza szlaki kajakowe. Z punktu widzenia organizacji i wykorzystania dróg wodnych odgrywaj ą przede wszystkim takie miejsca jak: Szczecin-Dziewoklicz, Stepnica i Morzyczyn. Tabela 12. Szlaki kajakowe Długo ść Miejsce pocz ątkowe Rzeka Miejsce ko ńcowe szlaku (km) szlaku Gowienica 44 Bodz ęcin/Babigoszcz Stepnica Ina 104 Recz/Stargard Szczeci ński Inouj ście Mi ędzyodrze Trasa 1 13 Szczecin-Dziewoklicz Szczecin-Dziewoklicz Trasa 2 14 Szczecin-Dziewoklicz Szczecin-Dziewoklicz Trasa 3 12,5 Moczyły Moczyły Trasa 4 10 Żabnica Żabnica Trasa 5 21 Żabnica Żabnica Trasa 6 7,5 Gartz Gartz My śla 82 Lipiany/My ślibórz Porzecze Płonia 65 Niepołcko Pla ża miejska nad jez. D ąbie Szlak Gryfitów 482 Kostrzyn Stepnica Etap 1 Etap 2 130 Kostrzyn Szczecin-Dąbie Etap 3 120 Szczecin-Dąbie Wolgast Etap 4 112 Wolgast Karsibór 120 Karsibór Stepnica Szczeci ńska P ętla 120 Stargard Szczeci ński Morzyczyn Kajakowa Zalew 47 Wolin Nowe Warpno Szczeci ński Trasa 1 25 Wolin Zalesie Trasa 2 22 Trzebie ż Nowe Warpno Łączna długo ść 1022 szlaków Źródło: opracowanie własne na podstawie: Piotr Owczarski, Turystyka kajakowa na Pomorzu Zachodnim, Wydawnictwo PASSIM, Szczecin 2012

27 Studium wykonalno ści. Zachodniopomorski Szlak Żeglarski – Sie ć portów turystycznych Pomorza Zachodniego. Analiza wpływu projektu na środowisko zwi ązana z budow ą marin i portów turystycznych, Szczecin 2009, Wykonawcy: Instytut Turystyki Warszawa, Kancelaria Doradztwa Gospodarczego Cie ślak & Kordasiewicz Sp. j., Warszawa 2009

Spływy kajakowe organizowane s ą na opisywanym obszarze przez wiele jednostek organizacyjnych. Przykładowo spływy „Szlakiem kajakowym Meandry Iny” organizowane s ą przez OSiR w Goleniowie. W wielu przypadkach spływy kajakowe organizowane s ą przez osoby prywatne. Dla przykładu spływy kajakowe rzek ą My ślą w gminie D ębno organizowane są przez 2 osoby prywatne (w D ębnie, Pszczelniku) oraz Baz ę Turystyki Kajakowej w Boleszkowicach. Nale ży podkre śli ć, że gmina Kołbaskowo znajduje si ę na trasie szlaku wodnego Berlin – Szczecin – Bałtyk. Jest to sieciowy produkt turystyczny Grupy Partnerskiej (GP) przy Euroregionie Pomerania.

2.3. Infrastruktura społeczna dla turystyki wodnej.

2.3.1. Podmioty obsługi turystyki wodnej.

Na opisywanym obszarze liczne s ą wypo życzalnie kajaków. Znajduj ą si ę one nie tylko w du żych miastach, ale tak że w najwi ększych o środkach obsługi ruchu turystycznego nad jeziorami D ąbie i Miedwie. Tabela 13. Wypo życzalnie kajaków i inne elementy obsługi turystyki wodnej L.p. Miejscowo ść Strona internetowa 1. Lubczyna www.osir.goleniow.pl/lubczyna 2. Szczecin www.wiking.szczecin.pl www.kajakimi ędzyodrze.pl www.zew-natury.eu Szczecin-Dąbie www.kajakiempoodrze.pl www.centrumzeglarskie.pl Szczecin-Dziewoklicz www.plonia.cba.pl

Szczecin, Wypo życzalnia Motorowodniak, Dworzec Główny PKP

Szczecin Wynajem jachtu żaglowego LAGUNA 730

Szczecin , Serwis Motorowodny. Rejsy po Odrze i wynajem skuterów wodnych

Rejsy pasa żerskie po Odrze (po szczeci ńskim porcie). Czartery

Szczecin, Centrum Nurkowe Delphinus

Szczecin, Centrum Nurkowe

28 DivePoint [email protected]

Szczecin, Klub Płetwonurków "Edredon"

Szczecin, Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe [email protected] Województwa Zachodniopomorskiego 3. Pyrzyce www.spływykajakowe.pl 4. Dębce www.kajakimi ędzyodrze.pl 5. Gryfino www.osir-gryfino.pl 6. Kurów www.kajaki-szczecin.pl 7. Siadło Dolne www.kajaki-wodnik.eu 8. Żabnica www.kajaczek.info 9. Dębno brak 10. Kołbaskowo www.kajaki-szczecin.pl 11. Karsibór www.karsibor.com.pl 12. Nowe Warpno www.skagen.pl 13. Czarnocin www.frajda.com.pl 14. Gmina Boleszkowice Baza Turystyki Kajakowej 15. Gmina Cedynia Niezale żne Cedy ńskie Towarzystwo W ędkarskie „Mi ętus” w Cedyni 16. Gmina Chojna Stowarzyszenie Rybackie Pojezierza My śliborskiego z siedzib ą w Chojnie. 17. Gmina D ębno Organizatorzy spływów kajakowych rzek ą My ślą: Krzysztof Cytrynowicz w D ębnie i Klaudiusz Mackałło w Pszczelniku, 18. Gmina Gryfino Wypo życzalnia sprz ętu wodnego w Żabnicy; wypo życzalnia kajaków w D ębcach; wypo życzalnia sprz ętu wodnego na Stanicy Wodnej nad Odr ą Zachodni ą; Powiatowy Oddział WOPR w Gryfinie 19. Gmina Mory ń Wypo życzalnia łodzi w obiekcie „Noclegi u Beaty” w Moryniu. 20. Gmina Goleniów Wypo życzalnia kajaków na przystani w Lubczynie Oddział Powiatowy WOPR w Goleniowie 21. Gmina Kobylanka Morzyczyn/Zieleniewo - wypo życzalnie sprz ętu wodnego OSiR, wypo życzalnia sprzętu wodnego w Ośrodku Wypoczynkowym Zygmunt 22. Gmina Kołbaskowo Wypo życzalnia sprz ętu wodnego w Siadle Dolnym, Kurów (stanica w ędkarska), Moczyły (przysta ń). Szlak wodny Odry (Flis Odrza ński), 23. Gmina Police Harcerski O środek Morski nad jeziorem D ąbie. Centralny O środek Żeglarski (Trzebie ż) Oddział Powiatowy WOPR w Policach 24. Stargard Szczeci ński Stargardzki Klub Sportów Podwodnych „Barakuda” [email protected] Oddział WOPR Stargard Szczeci ński 25. Gryfice Oddział WOPR Gryfice Źródło: opracowanie własne na podstawie: Piotr Owczarski, Turystyka kajakowa na Pomorzu Zachodnim, Wydawnictwo PASSIM, Szczecin 2012; dane ZROT

29 2.3.2. Zarz ądzanie i organizacja łowisk.

Okr ęg PZW w Szczecinie obejmuje swoim zasi ęgiem rzeki: Odra, Ina, Kr ąpiel, Mała Ina i Gowienica. Jedn ą z gmin o silnie rozwini ętym w ędkarstwie i licznych łowiskach (w tym w oparciu o zespół stawów i sztucznych zbiorników wodnych) jest gmina Mieszkowice. Cz ęść obszaru gminy wchodzi w skład nast ępuj ących obr ębów rybackich, wyznaczonych na podstawie zapisów rozporz ądzenia Nr 7/2006 Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 13 grudnia 2006 r.: 1) Obwód rybacki rzeki Odra – nr 3, obejmuj ący: a) wody rzeki Odra na odcinku wytyczonym: - w górnym biegu - lini ą prost ą prostopadł ą do lewego brzegu rzeki Odra przechodz ącą przez punkt poło żony na zbiegu prawego brzegu rzeki My śla z prawym brzegiem rzeki Odra, - w dolnym biegu - osi ą jazu w miejscowo ści Widuchowa, le żą cym w 704,1 km rzeki Odra Zachodnia; b) kanału pod Czelinem, kanału pod Starym Błeszynem, kanału na południe od miejscowo ści Siekierki, kanałów i starorzeczy na południe od miejscowo ści Stary Kostrzynek oraz Stara Rudnica maj ących ci ągłe b ądź okresowe naturalne poł ączenie z wodami rzeki Odra, kanału w miejscowo ści Piaski, kanału w miejscowo ści Krajnik Dolny, Kanału Rynica – Ognica (Dopływ z Rynicy), starorzeczy na północ od miejscowo ści Ognica maj ących ci ągłe b ądź okresowe naturalne poł ączenie z wodami rzeki Odra; c) Kanału Cedy ńskiego wraz z wodami Kanałów: Bieli ńskiego i Osinowskiego; d) rzeki Słubia na odcinku od podłu żnej osi mostu drogowego w Starych Łysogórkach do jej uj ścia do rzeki Odra; e) rzeki Kurzyca na odcinku od linii prostopadłej do brzegów w 2,4 km biegu rzeki do jej uj ścia do rzeki Odra; 2) Obwód rybacki rzeki Kurzyca – nr 1, obejmuj ący wody rzeki Kurzyca od źródeł do jej uj ścia do rzeki Odra, z wył ączeniem wód obiektu stawowego zlokalizowanego na tej rzece w obr ębie ewidencyjnym Kurzycko, wraz z wodami jej dopływów; 3) Obwód rybacki rzeki Słubia – nr 4, obejmuj ący wody rzeki Słubia na odcinku od osi jazu w rejonie Kopalni Kruszyw „Skotnica” do podłu żnej osi mostu drogowego w miejscowo ści Stare Łysogórki.

30 Na obszarze gminy Chojna działa Stowarzyszenie Rybackie Pojezierza My śliborskiego z siedzib ą w Chojnie. Stowarzyszenie powstało w oparciu o ustaw ę z dnia 3 kwietnia 2009 r. o wspieraniu zrównowa żonego rozwoju rektora rybackiego z udziałem Europejskiego Funduszu Rybackiego. W skład Stowarzyszenia wchodz ą gminy: Chojna, Banie, Mory ń, Myślibórz, Lipiany, Gryfino, Cedynia, Rybacka Spółdzielnia „Regalica”, Polski Zwi ązek W ędkarski Szczecin, PZW Gorzów Wlkp., Mory ńskie Towarzystwo Wędkarskie, Stowarzyszenie Przyjaciół Morynia i jeziora Mory ńskiego, Klub płetwonurków „Astacus”, a tak że osoby prywatne uprawnione do rybactwa. W jeziorze Miedwie wyst ępuj ą nast ępuj ące gatunki ryb: sielawa, szczupak, oko ń, węgorz, ja ź, karp, kr ąp, lin, mi ętus, pło ć, sandacz i leszcz oraz 2 gatunki skorupiaków oraz ptaki wodne m.in. w ąsatka. Najcenniejsz ą ryb ą wyst ępuj ącą tylko w tym zbiorniku wodnym była sieja miedwia ńska. Obwody rybackie zgodnie z rozporz ądzeniem dyrektora RZGW z 13 pa ździernika 2006 r. w zlewni rzeki Iny na terenie gminy Stargard Szczeci ński s ą nast ępuj ące: - Obwód rybacki rzeki Iny nr 2, - Obwód rybacki obejmuje wody rzeki Iny na odcinki od bifurkacji rzeki P ęcinki z rzek ą In ą do Osi jazu w miejscowo ści Recz, - Obwód rybacki rzeki Iny nr 3, - Obwód rybacki obejmuje wody rzeki Iny na odcinki od osi jazu w miejscowo ści Recz do jej uj ścia do rzeki Odry wraz z wodami jej dopływów nie stanowi ących oddzielnych obwodów z wył ączeniem wód obiektu stawowego zlokalizowanego na Kanale Bród (poza terenem gminy Stargard Szczeci ński). Na terenie gminy Stare Czarnowo wyst ępuj ą dogodne, ze wzgl ędu na ilo ść jezior i zbiorników wodnych o wysokiej klasie czysto ści wód, warunki dla rozwoju gospodarki rybackiej. Stawy rybne znajduj ą si ę w zachodniej cz ęś ci wsi Stare Czarnowo (zespół 3 stawów) oraz ok. 1 km na zachód od wsi. S ą to stawy wykopane na dawniej zmeliorowanej łące, całkowicie pozbawione ro ślinno ści. Prowadzona jest w nich intensywna gospodarka rybacka z zastosowaniem pasz i farmaceutyków. Gatunki hodowlane to lin i karp. Stawy pokopalniane - stawy te s ą pozostało ści ą po eksploatacji kredy jeziornej na zło żu „D ębina III”. Wyrobiska z wod ą wykorzystywane s ą do hodowli ryb. Stawy powstałe w wyniku adaptacji jezior – Staw Wielecki i Popi Staw. Jednym z wa żnych podmiotów zwi ązanych z w ędkarstwem jest Stargardzkie Towarzystwo W ędkarskie. Towarzystwo posiada nast ępuj ące łowiska: - Sierakowo – pow. 74 ha

31 - Wapnica Płn. (Du ża) – pow. 39,00 ha - Wapnica Płd. ( Średnia) – pow. 36,8 ha - Wapnica Mała (Pod Topolami) – pow. 10,4 ha - Błotno – pow. 21,2 ha. W u żytkowaniu Koła PZW nr 41 w Pyrzycach jest kilka jezior powiatu Pyrzyckiego. Są to Zbiorniki Sicina I, II i III, Rokity, Czarnowo, Czarne, Piaseczno, Dłu żyńskie, Mielno Pyrzyckie. Na zbiornikach tych s ą prowadzone prace porz ądkowe, konserwacyjne oraz walka z kłusownictwem przez SSR. Nale ży podkre śli ć, że jest to Koło PZW, które nale ży do nielicznych, posiadaj ących własne zbiorniki hodowlane. S ą to Sicina II i III. Ka żdego roku w zbiornikach tych hodowanych jest 2000 kg ryb, które s ą odławiane i wpuszczane do jezior pod opiek ą koła.

2.3.3. Informacja turystyczna.

Na opisywanym obszarze znajduje si ę szereg obiektów prowadz ących działania w zakresie informacji turystycznej. Tabela 14. Obiekty informacji turystycznej Lp. Miejscowo ść Nazwa Ogólna charakterystyka 1. Szczecin Centrum Informacji Kulturalnej i w Skrzydle Menniczym Zamku Ksi ążą t Turystycznej Pomorskich. Biuro informacji turystycznej czynne przez 7 dni w tygodniu. 2. Centrum Informacji Szczecin Turystycznej, al. Niepodległo ści 1a 3. Punkt Informacji Turystycznej Szczecin na Dworcu PKP, ul. Kolumba 2 4. Wakacyjny Punkt Informacji Działanie sezonowe Szczecin Turystycznej ul. Jana z Kolna (nabrze że przy Ładodze), 5. Cedynia Informacj ą turystyczn ą zajmuje si ę Muzeum Regionalne w Cedyni 6. Chojna Punkt Informacji Turystycznej w w powi ązaniu z Centrum Kultury w Chojnie Chojnie 7. Dębno Punkt Informacji Turystycznej w utworzony w porozumieniu Urz ędu Miasta i Dębnie Gminy D ębno oraz Biblioteki Publicznej w Dębnie 28 . Punkt znajduje si ę w bibliotece, w czytelni dla dorosłych. Obsługiwany jest przez pracowników biblioteki. 8. Goleniów Centrum Informacji funkcjonuj ące w strukturze Goleniowskiego Turystycznej (CIT) w Domu Kultury Goleniowie 9. Gryfino Centrum Informacji w Gryfinie w Pałacyku pod Lwami Turystycznej w Gryfinie 10. Kobylanka Gminne Centrum Informacji w Placówka dysponuje czterema stanowiskami Kobylance komputerowymi ze stałym dost ępem do

28 Strona internetowa miasta i gminy D ębno: www.debno.pl

32 Lp. Miejscowo ść Nazwa Ogólna charakterystyka internetu. 11. Mieszkowice Centrum Informacji w budynku Urz ędu Miejskiego, zarz ądzane Turystycznej w Mieszkowicach przez Urz ąd Miejski w Mieszkowicach 12. Mory ń Regionalne Biuro Geoparku w Moryniu 13. Police Centrum Informacji w budynku Kaplicy Gotyckiej w Policach Turystycznej i Kulturalnej w Policach 14. Stargard Szczeci ński Centrum Informacji Turystycznej w Stargardzie Szczeci ńskim 15. Widuchowa Informacja Turystyczna w Widuchowej Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów Z powy ższego zestawienia wynika, że na opisywanym obszarze wyst ępuje znaczna liczba obiektów prowadz ących działania w zakresie informacji turystycznej. Nale ży podkreśli ć, że obiekty te wyst ępuj ą nie tylko w o środkach bezpo średniej obsługi ruchu turystycznego w miastach, ale tak że w atrakcyjnych turystycznie miejscowo ściach gminnych. Istniej ącą sie ć obiektów uzna ć nale ży jako wystarczaj ącą.

2.3.4. Organizacje turystyczne i zwi ązane z turystyk ą.

Na opisywanym obszarze działa szereg podmiotów zwi ązanych z gospodark ą turystyczn ą. S ą to w szczególno ści nast ępuj ące jednostki: • Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna, • Zachodniopomorska Izba Turystyki. Izba została założona w 1992 roku w Szczecinie. Skupia obecnie 47 podmiotów działaj ących w bran ży turystycznej z terenu województwa zachodniopomorskiego w tym: biura podróży, hotele i obiekty wczasowe, szkoły zwi ązane z kształceniem kadr turystyki, organizacje działaj ące w turystyce, firmy, przedsi ębiorstwa transportowe, • Fundacja Flis Odrza ński. Statutowym celem Fundacji jest wspieranie wszelkich inicjatyw zmierzaj ących do wła ściwego zagospodarowania Odry pod wzgl ędem transportowym, turystycznym, kulturalnym i ekologicznym, • Goleniowska Organizacja Turystyczna, • Stargardzka Organizacja Turystyczna, • Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze, • Polski Zwi ązek W ędkarski, • Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzie żowych.

33 2.4. Oferta produktu turystycznego.

Na opisywanym obszarze oferowane s ą nast ępuj ące produkty turystyczne: • pobyty w o środkach wypoczynkowych, • pobyty na polach namiotowych i campingach oraz polu golfowym (Binowo), • pobyty w o środkach sportowych, wodnych (głównie żeglarskich) i w ędkarskich, • pobyty w stanicach harcerskich, • pobyty w gospodarstwach agroturystycznych, • konferencje i spotkania biznesowe, • usługi SPA, • pobyty rekreacyjne w o środkach wypoczynkowych, • pobyty nawi ązuj ące do ró żnych form turystyki kwalifikowanej (głównie w ędkarstwo, żeglarstwo), • wędrówki przyrodniczo-edukacyjne szlakami turystycznymi pieszymi i rowerowymi, • wędrówki i spływy rzekami, • wędrówki konne, • wypoczynek i rekreacja nad jeziorami Dąbie i Miedwie, • produkty turystyczne dla form krajoznawczych i turystyki kwalifikowanej w oparciu o jez. Miedwie oraz Szczeci ński Park Krajobrazowy „Puszcza Bukowa”, • produkty turystyczne zwi ązane z Parkiem Kulturowym (Kołbacz), • produkty turystyczne zwi ązane z Ogrodem Dendrologicznym (Glinna), • wędrówki szlakami turystycznymi pieszymi i rowerowymi, nordic walking, • wypoczynek i rekreacja nad jeziorami, • nurkowanie w jeziorze Morzycko, • cykliczne imprezy i wydarzenia kulturalne i sportowe, • wędrówki szlakami turystycznymi pieszymi i rowerowymi oraz szlakiem wodnym Odry (np. Flis Odrza ński), • spływy kajakowe rzek ą My ślą, In ą, Odr ą, na Mi ędzyodrzu, Płoni ą, • wypoczynek i rekreacja nad Odr ą, • imprezy i wydarzenia kulturalne i sportowe. Niew ątpliwie najbardziej atrakcyjnym produktem w Gryfinie jest Centrum Wodne „Laguna” 29 z wieloma wodnymi atrakcjami. S ą to m. in.: basen solankowy (otwarty),

29 cwlaguna.pl

34 sportowy basen pływacki, „Sztuczna Dzika Rzeka”, trzy wanny z hydromasa żem, basen z „b ąblami masa żami”, basen „Du ża Fala-Gniew Oceanu”, zje żdżalnia pontonowa, zje żdżalnia długa „Black Hole”, wodospady, kaskady, sauna, solarium, trzy brodziki dla dzieci. Jest to jeden z najlepszych tego typu obiektów w Polsce. Bardzo atrakcyjnym produktem turystycznym jest otwarty 31 maja 2012 roku Geopark w Moryniu, na który składaj ą si ę: • Stała ekspozycja epoki lodowcowej w Regionalnym Biurze Geoparku, • Ście żka pieszo-rowerowa „Promenada Wielkiego Raka”, • Ście żka dydaktyczna „Aleja Gwiazd Plejstocenu”, • Kamienny Ogród, • Sala konferencyjno-widowiskowa, • Amfiteatr.

2.5. Promocja turystyki wodnej.

Promocja turystyczna jest jednym z wa żnych elementów marketingu turystycznego i polega ona na zwróceniu uwagi potencjalnego konsumenta na produkt turystyczny, w tym przypadku zwi ązany z turystyk ą wodn ą. Promocja jest form ą komunikowania si ę sprzedawcy z rynkiem. Komunikacja ta jest prowadzona w ró żny sposób. Na opisywanym obszarze promocja turystyki wodnej prowadzona jest poprzez nast ępuj ące działania, które maj ą form ę komunikacji bezpo średniej i po średniej: • organizowanie imprez turystycznych zwi ązanych z wod ą np.: spływy kajakowe rzek ą My ślą, imprezy w ędkarskie organizowane przez Niezale żne Cedy ńskie Towarzystwo Wędkarskie „Mi ętus”, • działania punktów informacji turystycznej w sferze informacyjnej oraz dystrybucyjnej materiałów promocyjnych, • przekazywanie okre ślonych tre ści i informacji poprzez strony internetowe gmin np.: informacje o walorach turystycznych wodnych, informacje o obiektach turystycznej infrastruktury nadwodnej, • strony atrakcji turystycznych zwi ązanych z wod ą np.: Centrum Wodne „Laguna” w Gryfinie, • prowadzone przez Zachodniopomorsk ą Regionaln ą Organizacj ę Turystyczn ą takie działania jak:

35 akcje promocyjne np.: akcja promocyjna „Po przygod ę na wod ę mi ędzy Wart ę i Odr ę”, budowanie wizerunku województwa zachodniopomorskiego poprzez propagowanie rozwoju produktu turystycznego „Zachodniopomorska Kraina Wodna”, udział w polsko-niemieckim projekcie „Pomorski krajobraz rzeczny”, którego celem jest m. in. tworzenie warunków dla rozwoju turystyki wodnej i rowerowej w południowej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, a wi ęc na obszarze obj ętym niniejszym opracowaniem, udział w targach turystycznych propaguj ących turystyk ę wodn ą, wydawanie i dystrybucja materiałów promuj ących województwo zachodniopomorskie. Na opisywanym obszarze poszczególne gminy prowadz ą własn ą, zwykle szerok ą działalno ść promocyjn ą skoncentrowan ą przede wszystkim na problematyce kulturalnej i sportowej. Promocja turystyki wodnej stanowi jedynie cz ęść działa ń podejmowanych przez poszczególne samorz ądy gminne. Nale ży jednak podkre śli ć, że imprezy zwi ązane z promocj ą turystyki wodnej maj ą jednak najcz ęś ciej znaczenie lokalne i regionalne. Do wyj ątków nale żą imprezy ogólnopolskie i mi ędzynarodowe. Przykładowo Towarzystwo W ędkarskie „Mi ętus” z gminy Cedynia jest organizatorem ogólnopolskich imprez w ędkarskich. Do wa żnych działa ń zwi ązanych z promocj ą turystyki wodnej nale żą wydawnictwa. Ostatnio ukazał si ę bardzo dobry folder dotycz ący turystyki kajakowej na Pomorzu Zachodnim 30 . Liczne s ą tak że mapy turystyczne i foldery opisuj ące ró żne formy turystyki wodnej. Nale ży do nich polsko-niemiecki przewodnik turystyczny szczegółowo opisuj ący turystyk ę wodn ą, w tym w szczególno ści wybrane spływy kajakowe i w ędkarstwo 31 . Warto podkre śli ć rol ę Szczecina. W ci ągu ostatnich kilku lat miasto wzmogło promocj ę turystyki (powołanie Referatu ds. Turystyki w 2006 r., sukcesywne zwi ększanie wydatków miasta na rzecz turystyki oraz ilo ści imprez turystycznych krajowych zagranicznych z udziałem Miasta). Narz ędzia stosowane przez Referat to reklama w prasie, organizacja i obsługa stoisk targowych, wydawanie i dystrybucja materiałów promocyjnych i informacyjnych, współpraca z serwisami internetowymi i z mediami oraz obsługa podmiotów turystycznych.

30 Piotr Owczarski, Turystyka kajakowa na Pomorzu Zachodnim, Wydawnictwo PASSIM, Szczecin 2012 31 Polsko-niemiecki przewodnik turystyczny, współfinansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego (ISBN: 978-83-61439-71-4)

3. Uwarunkowania zewn ętrzne rozwoju śródl ądowej turystyki wodnej w województwie Zachodniopomorskim na obszarze realizacji „Programu…”.

Rozwój śródl ądowej turystyki wodnej na obszarze dorzecza Dolnej Odry oraz jezior Dąbie i Miedwie uzale żniony jest przede wszystkim od uwarunkowa ń wewn ętrznych. Nale ży do nich szereg czynników przedstawionych w rozdziale 2. Du że znaczenie w tym rozwoju maj ą równie ż uwarunkowania zewn ętrzne. Do uwarunkowa ń tych zaliczono sytuacj ę na rynku turystycznym w Polsce, w Europie i na świecie oraz sytuacj ę na rynku śródl ądowej turystyki wodnej w Polsce i w województwie zachodniopomorskim. Wa żna jest równie ż polityka instytucji zarz ądzaj ących akwenami wodnymi, uwzgl ędniaj ąca ramy prawne i organizacyjne wykorzystania tych akwenów do celów turystycznych. Jest to cz ęsto czynnik ograniczaj ący, a nawet hamuj ący rozwój turystyki wodnej. Omówiono te ż kierunki rozwoju turystyki innych obszarów pojeziernych i dorzeczy w Polsce, traktuj ąc je jako obszary konkurencyjne dla dorzecza Dolnej Odry oraz jezior D ąbie i Miedwie.

3.1. Śródl ądowa turystyka wodna w Polsce

3.1.1. Rynek turystyczny w Polsce, Europie i na świecie.

Sytuacj ę na analizowanych rynkach omówiono na podstawie danych statystycznych z ostatnich lat oraz ró żnych opracowa ń dotycz ących tego zagadnienia. W roku 2011 pomimo w dalszym ci ągu trwaj ącego kryzysu gospodarczego, w światowej turystyce odnotowano wzrost wielko ści mi ędzynarodowego ruchu turystycznego. Według danych UNWTO (World Tourism Barometer, vol 9, No. 3, October 2011) 32 mi ędzynarodowy ruch turystyczny w okresie od stycznia do sierpnia 2011 r. wzrósł o 4,5% w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Bardzo pozytywne jest to, że wzrost ruchu nast ąpił we wszystkich regionach świata. Nale ży te ż podkre śli ć, że kraje rozwijaj ące si ę wykazały ni ższe tempo wzrostu ruchu (4,2%) ni ż te, które zaliczane są do grupy krajów rozwini ętych (4,8%). W poprzednich latach notowano trendy odwrotne. W roku 2011 wyj ątkowo dobre wyniki osi ągn ęła Europa. W tym regionie nast ąpił wzrost ruchu o 6,3%. Spo śród regionów europejskich najwi ększe tempo wzrostu liczby przyjazdów

32 Skalska T., Bartoszewicz W., Przyjazdy do Polski w 2011 roku. Synteza wyników bada ń. Instytut Turystyki, Warszawa 2011.

37 turystycznych było w Europie Środkowo-wschodniej (8,6%) oraz Południowej (8,2%). Wzrost ruchu w Europie Południowej to wynik zawirowa ń politycznych na Bliskim Wschodzie i na terenie Afryki Północnej. Kraje Europy Północnej osi ągn ęły wynik na poziomie średniej dla Europy (6,2%), a Europy Zachodniej – znacznie poni żej średniej (2,9%). Spo śród krajów europejskich o najwi ększym wzro ście liczby przyjazdów turystów (ponad 10%) nale żą m. in. Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Słowacja. Kraje te wykazuj ą równie ż istotny wzrost przychodów z turystyki. Znaczny wzrost wpływów z turystyki zanotowały równie ż: Holandia, Polska, Ukraina i Turcja. Wśród rynków emisyjnych, które charakteryzuj ą si ę du żym wzrostem wydatków na podróże mi ędzynarodowe, przewa żaj ą kraje pozaeuropejskie: Chiny (wzrost o 30%), Korea, Brazylia, Indie i Indonezja. Jest to kolejny rok szybko rosn ącego popytu turystycznego w tych krajach. W Europie wzrost wydatków na podró że mi ędzynarodowe wyst ępuje jedynie w Rosji, Ukrainie, Republice Czeskiej, Norwegii i Szwecji. Liderzy rynku europejskiego: Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania, Holandia, Hiszpania wykazały bardzo skromny wzrost albo nawet spadek wydatków. Z punktu widzenia rozwoju turystyki wodnej na obszarze obj ętym „Programem” istotny wpływ ma równie ż ruch turystyczny przyjazdowy do Polski. Według danych Instytutu Turystyki 33 w 2011 roku zanotowano 60,7 mln przyjazdów cudzoziemców. Jest to o 4,0% wi ęcej ni ż w 2010 roku. W śród go ści z zagranicy było 13,35 mln turystów. W stosunku do roku poprzedniego jest to wzrost a ż o 7,0%. Tempo wzrostu liczby przyjazdów turystów przez cały rok (poza III kwartałem, w którym zanotowano wzrost o 5%) utrzymywało si ę na wysokim 8 procentowym poziomie. W 2011 roku struktura celów pobytu, w stosunku do lat poprzednich, tylko nieznacznie się zmieniła. Dominuj ącym segmentem były przyjazdy słu żbowe i w interesach (26% - 3,5 mln wizyt). Liczba wizyt turystyczno-wypoczynkowych wynosiła 3,1 mln (23%). Przez ostatnie trzy lata procentowy udział turystyki rodzinno-towarzyskiej utrzymuje si ę na zbliżonym poziomie (18-19%). W 2011 roku było to ponad 2,5 mln wizyt. Wielko ść segmentu turystyki zakupowej w stosunku do roku 2009 wzrosła o 3 punkty procentowe do poziomu prawie 1,5 mln wizyt. Liczba przejazdów tranzytowych w 2011 roku nieco zmalała (do 7% - ponad 0,9 mln), natomiast z innych celów pobytu w Polsce skorzystało około 1,9 mln turystów (14%).

33 www.intur.com.pl

38 Pod wzgl ędem długo ści pobytu turystów zagranicznych w Polsce zdecydowanie przewa żały pobyty od 1 do 3 noclegów. Z takiej ilo ści noclegów skorzystało 66% go ści. Od 4 do 7 noclegów skorzystało 25% cudzoziemców, natomiast z pobytów dłu ższych (8 noclegów i wi ęcej) - tylko 9% turystów 34 . Tury ści zagraniczni najcz ęś ciej nocuj ą w obiektach hotelarskich, z których w 2011 roku korzystało ogółem 43% go ści. Du ża populacja cudzoziemców (27%) korzysta z noclegów u rodziny lub znajomych. Z pensjonatów skorzystało 10%, z kwater prywatnych 7%, natomiast z innych obiektów noclegowych 13% go ści 35 . Turystyk ę przyjazdow ą do Polski od szeregu lat cechuje du ża liczba wizyt tej samej osoby w ci ągu roku. Do regularnych go ści w Polsce nale żą mieszka ńcy krajów s ąsiedzkich, a głównie Niemcy oraz Białorusini, Litwini i Ukrai ńcy. Ma to zwi ązek z licznymi podróżami handlowymi lub tranzytowymi. W 2011 roku średnia cz ęsto ść wizyt w Polsce wynosiła ponad 9 przyjazdów. Około 27% badanych w 2011 roku odwiedziło Polsk ę raz w ci ągu roku. Natomiast 23% badanych w 2011 roku odwiedziło Polskę cz ęś ciej ni ż dziesi ęciokrotnie 36 . Na podstawie przeprowadzonych w Instytucie Turystyki 37 bada ń oszacowano przeci ętne wydatki turystów poniesione na terenie Polski w 2011 roku. Wydatki te s ą na poziomie około 405 USD na osob ę i nieco ponad 80 USD na jeden dzie ń pobytu. W stosunku do 2010 roku oznacza to wzrost przeci ętnych wydatków turystów i spadek wydatków dziennych. Bardzo korzystnym zjawiskiem, co mo że mie ć pozytywne skutki dla turystyki w województwie Zachodniopomorskim jest wzrost wydatków turystów m. in. z Niemiec i krajów skandynawskich. Na podstawie przybli żonych oszacowa ń dotycz ących rozmieszczenia ruchu turystycznego przyjazdowego w poszczególnych województwach w 2011 roku, mo żna stwierdzi ć wzrost liczby wizyt turystów w wi ększo ści regionów. Do najliczniej odwiedzanych województw nale żą : • mazowieckie – 2,0 mln, • małopolskie – 1,8 mln, • zachodniopomorskie – 1,5 mln, • dolno śląskie – 1,3 mln, • pomorskie – 1,1 mln, • lubelskie – 1,0 mln.

34 badania Instytutu Turystyki w latach 2009 – 2011. www.intur.com.pl 35 tam że 36 tam że 37 tam że

39 Według szacunków Instytutu Turystyki 38 , w pierwszych o śmiu miesi ącach 2011 roku Polacy w wieku 15 i wi ęcej lat wzi ęli udział w 22,3 mln krajowych podró żach turystycznych. Było to o 10% mniej ni ż w pierwszych trzech kwartałach 2010 roku. Podró że długookresowe (co najmniej 5 dni) stanowiły 44%, a krótkookresowe (2-4 dni) – 56%. Liczba podró ży długookresowych była o 13% ni ższa, a krótkookresowych była ni ższa tylko o 7%. W pierwszych o śmiu miesi ącach 2011 roku w strukturze krajowych wyjazdów turystycznych Polaków wyjazdy w celach typowo turystycznych miały mniejszy udział ni ż w pierwszych o śmiu miesi ącach 2010 roku. Natomiast wyjazdy w celu odwiedzenia krewnych lub znajomych – wi ększy. Celem 42% podró ży była typowa turystyka i równie ż 42% – odwiedziny. W pierwszych o śmiu miesi ącach 2011 roku spo śród 22,3 mln krajowych wyjazdów mieszka ńców Polski, 9,4 mln to wyjazdy w celach typowo turystycznych, w tym 58% stanowiły wyjazdy długookresowe, a 42% – krótkookresowe. W analogicznym okresie 2010 roku takich wyjazdów było 11,1 mln, czyli o 1,7 mln wi ęcej ni ż w 2011 roku. Podczas podró ży długookresowych Polacy od szeregu lat najcz ęś ciej wybieraj ą morze i góry, a najrzadziej jeziora. W 2011 roku najwi ęcej turystów w czasie tych podró ży przebywało w województwach: zachodniopomorskim (1,75 mln), pomorskim (1,35 mln) i małopolskim (1,1 mln). W trakcie wyjazdów na 2-4 dni cz ęś ciej ni ż nad morze Polacy je żdżą w góry i nad jeziora. Najwi ęcej turystów podczas tych wyjazdów przebywa w województwach: śląskim (1,3 mln), mazowieckim (1,3 mln) i dolno śląskim (1,25 mln). W województwie zachodniopomorskim z wyjazdów krótkookresowych w tym czasie skorzystało 0,55 mln turystów. W sumie najwi ęcej turystów podczas wyjazdów długookresowych i krótkookresowych w 2011 roku przebywało w województwach: zachodniopomorskim (2,3 mln), pomorskim (2,3 mln), małopolskim (2,15 mln) i mazowieckim (2,15 mln). W trakcie wyjazdów długookresowych tury ści najcz ęś ciej korzystaj ą z zakwaterowania w mieszkaniu u krewnych w mie ście, w pensjonacie i w mieszkaniu u krewnych na wsi. W czasie wyjazdów krótkookresowych podobne s ą preferencje turystów co do korzystania z zakwaterowania. Najcz ęś ciej wykorzystuje si ę mieszkanie u krewnych w mie ście i na wsi oraz hotel i motel. Przeci ętne wydatki na krajowe podró że długookresowe w pierwszych o śmiu miesi ącach 2011 roku wynosiły 1044 zł (104 zł na dzie ń pobytu), natomiast na wyjazdy krótkookresowe – 338 zł (115 zł na dzie ń pobytu). Na podró że zagraniczne Polacy w tym samym okresie 2011 roku wydali 1779 zł (158 zł na dzie ń pobytu).

38 Łaciak J., Krajowe i zagraniczne wyjazdy Polaków w pierwszych o śmiu miesi ącach 2011 roku. Instytut Turystyki Sp. z o.o., Warszawa grudzie ń 2011.

40 Reasumuj ąc nale ży stwierdzi ć, że mimo obserwowanego w ostatnich latach spadku wielko ści ruchu turystycznego krajowego Polacy nadal ch ętnie wypoczywają w Polsce. Obserwuje si ę te ż spadek liczby wyjazdów zagranicznych mieszka ńców Polski. Bardzo korzystnym jest natomiast fakt systematycznego wzrostu przyjazdów cudzoziemców do Polski oraz zwi ązanego z nimi wzrostu wydatków.

3.1.2. Rynek śródl ądowej turystyki wodnej.

Ruch turystyczny na drogach i szlakach wodnych zwi ązany jest z wykorzystaniem ró żnego rodzaju urz ądze ń pływaj ących, a mianowicie: statków żeglugi pasa żerskiej, jachtów, barek osobowych, łodzi żaglowych, kajaków, łodzi wiosłowych itp. Śródl ądowa turystyka wodna mo że przyj ąć następuj ące formy ruchu turystycznego: pobyty na statkach żeglugi pasa żerskiej, barkach osobowych, czy jachtach, wędrówki kajakowe czy żeglarskie (formy aktywne ruchu turystycznego), jako ruch krótko- i długookresowy, indywidualny i grupowy, krajowy i zagraniczny. Pod wzgl ędem wykorzystania taboru i sprz ętu wodnego turystyk ę wodn ą mo żna te ż podzieli ć na: • wycieczki statkiem, podczas których turysta jest wył ącznie pasa żerem; pod wzgl ędem czasu trwania dziel ą si ę one na: - mini-rejsy mi ędzyportowe – trwaj ące od kilku godzin do kilku dni, - rejsy kombinowane – polegaj ące na wykorzystaniu środków transportu śródl ądowego w poł ączeniu z innymi rodzajami transportu: drogowego i kolejowego, - rejsy inclusive – rejsy pasa żerskich statków linowych; turysta korzysta ze wszystkich usług świadczonych na statku; w portach po średnich s ą oferowane wycieczki krajoznawcze, cz ęsto kilkudniowy pobyt na l ądzie, - promowe przewozy turystów; wycieczki śródl ądowe na promach pasa żersko- samochodowych: prom umo żliwia tury ście przerwanie podró ży i odbycie dalszej wycieczki np. samochodem, - rejsy na towarowych statkach liniowych, np. bark ą po rzece, • wycieczki kajakowe, • wycieczki żaglówk ą, • wycieczki motorowodne (np. łodzi ą motorow ą, bark ą mieszkaln ą), • wycieczki tratw ą, • wycieczki łodzi ą wiosłow ą.

41 Polska ma du że mo żliwo ści rozwijania wszystkich wymienionych wy żej form turystyki wodnej ze wzgl ędu na bogat ą sie ć hydrograficzn ą. Według Klementowskiego 39 , na terenie naszego kraju jest 15,4 tys. km rzek, ci ągów jezior, kanałów i sztucznych zbiorników wodnych nadaj ących si ę do uprawiania turystyki kajakowej. Według GUS sie ć śródl ądowych dróg wodnych w Polsce od kilku lat utrzymuje si ę na tym samym poziomie. W 2011 roku Polska dysponowała drogami wodnymi o długo ści 3659 km, w tym: 2413 km uregulowanych rzek żeglownych, 644 km skanalizowanych odcinków rzek, 344 km kanałów i 258 km jezior żeglownych. Nale ży podkre śli ć, że faktycznie eksploatowanych przez żeglug ę było 3347 km dróg żeglownych, co stanowi 91,5%. W Polsce udział dróg o znaczeniu mi ędzynarodowym (klasy IV i V) utrzymuje si ę na niezmienionym poziomie od 2007 r. Wymagania stawiane tym drogom w 2011 r. spełniało 215 km długo ści dróg wodnych (5,9%). Pozostał ą sie ć dróg wodnych tworz ą drogi o znaczeniu regionalnym (klasy I, II, III), których ł ączna długo ść wyniosła 3445 km (94,1%). Śródl ądowe szlaki wodne wykorzystywane s ą nie tylko dla celów gospodarczych, ale równie ż turystycznych. Na drogach wodnych pływa 97 statków pasa żerskich. W stosunku do 2010 roku tabor tych statków zwi ększył si ę o 4,3% (4 statki). W 2011 roku 97 statkami przewieziono 998 tys. pasa żerów, tj. o 13,6% wi ęcej ni ż w poprzednim 2010 roku. Tabela 15. Przewozy pasa żerów żeglug ą śródl ądow ą

Lp. Wyszczególnienie 2010 2011 1. Liczba miejsc pasa żerskich 7 988,0 8 282,0 2. Liczba pasa żerów w tys. 879,1 998,3 3. Liczba pasa żerokilometrów w tys. 13 198,7 13 951,0 4. Średnia odległo ść przewozu 1 pasa żera w km 15 14

Źródło: dane GUS Obecnie żegluga pasa żerska, maj ąca charakter głównie turystyczny, wyst ępuje w rejonie Szczecina (Dolna Odra, Zalew Szczeci ński), w okolicach Wrocławia (na Odrze), Krakowa,Warszawy, Płocka i Torunia (na Wi śle), Poznania (na Warcie), na Kanale Elbl ąskim, na jeziorze Gopło, na Jeziorach Mazurskich oraz w Zatoce Gda ńskiej i na Zalewie Wi ślanym.

39 K. Klementowski: Mo żliwo ści uprawiania turystyki kajakowej w Polsce . Problemy Turystyki 1995 nr 1-2.

42 Według prognoz „Programu rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce”40 zawartych w tabeli 16 wynika, że w 2027 roku, w wariancie optymistycznym liczba pasa żerów powinna si ęgn ąć 1,87 mln pasa żerów, w wariancie podstawowym 1,76 mln, a w wariancie pesymistycznym 1,66 mln. Tabela 16. Prognoza potencjalnego popytu na przewozy pasa żerskie transportem wodnym śródl ądowym w Polsce w latach 2010-2027

Wyszczególnienie 2010 2015 2020 2025 2027 Wariant optymistyczny 1 131 072 1 324 002 1 549 841 1 771 540 1 868 858 Wariant podstawowy 1 126 578 1 292 754 1 483 440 1 678 786 1 763 947 Wariant pesymistyczny 1 122 085 1 262 122 1 419 636 1 590 578 1 664 586

Źródło: Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce. ECORYS Polska Spółka z o.o. Rotterdam, Warszawa, 2011

Z bada ń GUS dotycz ących uczestnictwa Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej w 2008 roku 41 wynika, i ż umiej ętno ści żeglarskie deklaruje 2,9 % Polaków, za ś do znajomo ści innych form sportów wodnych przyznaje si ę ł ącznie 7,8 %. Przy ocenie sprz ętu posiadanego przez gospodarstwa domowe posiadanie żaglówki deklaruje 0,3 %, kajaka, łodzi wiosłowej lub pontonu - 2,4 %, sprz ętu do nurkowania 2,2 %, deski windsurfingowej 0,3 %. W sumie wi ęc 5,2% gospodarstw domowych posiada jaki ś rodzaj sprz ętu do uprawiania ró żnych form aktywno ści na wodzie. Przy zało żeniu, że w Polsce jest 10 mln gospodarstw domowych, jest to ponad 500 tys. jednostek pływaj ących. Dla w ędrówkowej turystyki żeglarskiej najwi ększe znaczenie maj ą du że akweny oraz ich zespoły, niejednokrotnie poł ączone kanałami i rzekami, odpowiednia infrastruktura żeglarska oraz sprz ęt pływaj ący. Do najwa żniejszych szlaków żeglarskich w Polsce zalicza si ę42 : • Wielkie Jeziora Mazurskie, • szlak Pojezierza Iławskiego, na który składaj ą si ę poł ączone Kanałem Elbl ąskim jeziora: Szel ąg Mały, Szel ąg Du ży, Drw ęckie i Jeziorak, • szlak augustowski zło żony z jezior: Necko, Białe Augustowskie i Studzieniczne, z mo żliwo ści ą wydłu żenia Kanałem Augustowskim na wschód w kierunku jezior: Orle

40 Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce. ECORYS Polska Spółka z o.o. Rotterdam, Warszawa, 2011 41 Cyt. za Czerny M., „Inwestycje w turystyce wodnej”, 2009 r., strona www.polskieszlakiwodne.pl 42 Błacha R. i Klementowski K., Stan i uwarunkowania rozwoju turystyki żeglarskiej w Polsce. Problemy Turystyki nr 1-2, Instytut Turystyki Warszawa 2002.

43 i Mikoszewskie (do ść trudny odcinek ze wzgl ędu na zakaz u żywania na Kanale Augustowskim pomocniczych silników spalinowych), • zespół jezior: D ąbie Małe i D ąbie Du że i Zalew Szczeci ński, • odosobnione du że i rozczłonkowane jeziora, takie jak: Wigry, Drawskie, Gopło i Rajgrodzkie oraz sztuczne zbiorniki wodne, jak Soliński, Włocławski, Zegrzy ński i inne. Akweny żeglarskie stanowi ą tak że Morze Bałtyckie i Zalew Wi ślany. Infrastruktura żeglarska to przede wszystkim mariny, porty jachtowe i przystanie żeglarskie. Obecnie w Polsce (według portalu zegluj.pl) jest 171 marin żeglarskich i portów jachtowych, w tym 54 na Pojezierzu Mazurskim i 19 na Bałtykiem 43 oraz 1.236 przystani jachtowych 44 . Marina żeglarska wyposa żona jest najcz ęś ciej w nast ępuj ące urz ądzenia i usługi: • pomosty stałe, które umo żliwiaj ą bezpieczne dobijanie i cumowanie jednostek, • dost ęp do wody pitnej, • podł ączenie do energii elektrycznej, • pompy do opró żniania zbiorników ze ściekami z jednostek, • urz ądzenia portowo-remontowe (d źwig, slipy), • hangary, • punkt informacyjny, • zaplecze hotelowo - gastronomiczne, kempingi, • stacje paliwowe, • sklep żeglarski, • sanitariaty (WC, natryski, itp.). Korzystanie z urz ądze ń i usług jest w wi ększo ści odpłatne. Pod wzgl ędem organizacyjnym w Polsce żeglarze w Polsce s ą zrzeszeni w 6 klubach żeglarskich (poza Polskim Zwi ązkiem Żeglarskim), 397 klubach żeglarskich PZ Ż oraz 62 harcerskich klubach żeglarskich 45 . Według cytowanego ju ż raportu 46 w bran ży żeglarskiej funkcjonuje około 900 firm (stocznie jachtowe, producenci osprz ętu, dealerzy, mariny, firmy czarterowe, firmy turystyczne, baza noclegowa). Stocznie jachtowe głównie produkuj ą łodzie z silnikami

43 www.zegluj.pl 44 Nietubski S., „Raport dot. Przemysłu Jachtowego w Polsce – 2010”, Polska Izba Przemysłu Jachtowego i Sportów Wodnych – POLBOAT, Warszawa 2011. 45 www.zegluj.pl 46 Nietubski S., op. cit.,

44 zaburtowymi. Znaczna cz ęść produkcji, bo a ż 95%, jest kierowana na eksport do Europy Zachodniej, Skandynawii, krajów Morza Śródziemnego, USA i Rosji. Główne organizacje to: • Polska Izba Przemysłu Jachtowego i Sportów Wodnych, • Polski Zwi ązek Żeglarski, • Polski Zwi ązek Motorowodny i Narciarstwa Wodnego. Wi ększo ść jachtów w Polsce to jachty żaglowe i motorowe przeznaczone głównie do żeglugi po wodach śródl ądowych. Szacuje si ę, że Polsce stacjonuje około 60 tys. jachtów, w tym około 10 tys. na Mazurach. Nale ży doda ć, że w kraju jest około 100 jachtów z certyfikatem do rejsów oceanicznych. W ci ągu 40 lat zostało wydanych ponad 1 milion patentów żeglarskich. Według K. Klementowskiego 47 w Polsce jest 213 szlaków wodnych przydatnych do uprawiania turystyki kajakowej. Ich ł ączna długo ść wynosi 15 393 km. Szlaki te s ą bardzo zró żnicowane pod wzgl ędem warunków spławno ści, długo ści spływu i walorów krajobrazowych najbli ższego otoczenia. Z informacji Polskiego Zwi ązku Kajakowego 48 wynika, że kajakarstwo rekreacyjne staje si ę coraz bardziej popularne, wzrasta liczba osób posiadaj ących kajaki i systematycznie pływaj ących. Świadczy o tym liczba planowanych na 2012 rok imprez kajakowych. W bie żą cym roku zaplanowano 142 imprezy o charakterze mi ędzynarodowym, ogólnopolskim, regionalnym i lokalnym. W Polsce działa 114 klubów i kół kajakowych. Według bada ń GUS szacuje si ę, że około 240 tys. gospodarstw domowych w kraju jest w posiadaniu kajaka, łodzi wiosłowej lub pontonu 49 . Kajaki turystyczne s ą w ró żnej cenie; 1 – osobowe od 750 do 3000 zł, natomiast 2 – osobowe od 1400 do 4800 zł. Według Gazety Prawnej 50 w Polsce jeszcze kilka lat temu sprzedawało si ę 2-3 tys. kajaków w ci ągu roku, natomiast w 2011 roku dwukrotnie wi ęcej. W roku 2010 produkcja kajaków wzrosła dwukrotnie. Znaczn ą cz ęść produkcji (niektórych producentów nawet do 90%) eksportuje si ę do Francji, Niemiec, Danii i Szwecji. Jednak w związku z kryzysem eksport zmalał o około 40% i du ża cz ęść produkcji trafia na rynek polski. Dro ższe kajaki kupuj ą głównie organizatorzy spływów kajakowych, natomiast ta ńsze odbiorcy indywidualni.

47 Klementowski K., Mo żliwo ści uprawiania turystyki kajakowej w Polsce, Problemy Turystyki nr 1/2 , Instytut Turystyki Warszawa 1995. 48 www.pzkaj.pl 49 Cyt. za Czerny M., „Inwestycje w turystyce wodnej”, 2009 r., strona www.polskieszlakiwodne.pl 50 „Polska kajakowym eldorado. Rynek wystrzelił kilka lat temu i ci ągle ro śnie”. Gazeta Prawna 27.06.2011.

45 Trudno jest okre śli ć liczb ę korzystaj ących z w ędrówek kajakowych. Jednak z powy ższych danych mo żna oszacowa ć, że jest to około 250 tys. osób rocznie. Warto jednak mie ć na uwadze, że jest to aktywno ść wymagaj ąca odpowiedniej kondycji fizycznej, bo znaczna cz ęść szlaków kajakowych w Polsce nale ży do średnio – trudnych i trudnych.

3.1.3. Rynek śródl ądowej turystyki wodnej w województwie zachodniopomorskim.

Szans ę na dalszy rozwój turystyki wodnej wskazuj ą światowe trendy w poda ży i popycie oraz ich konsekwencje w turystyce. Trendy te szczególnie powinny wskazywa ć kierunki rozwoju polskich produktów turystycznych. Otó ż wzrasta świadomo ść zdrowotna w społecze ństwie, co b ędzie mie ć konsekwencje w turystyce, w wyniku czego popularniejsze będą wakacje aktywne lub oferuj ące aktywny wypoczynek 51 . Dlatego tutaj nale ży upatrywa ć szansy dalszego rozwoju produktów turystycznych związanych z śródl ądow ą turystyk ą wodn ą w województwie zachodniopomorskim. Na szans ę dalszego rozwoju produktów turystycznych wskazuje równie ż wielko ść ruchu turystycznego w województwie zachodniopomorskim, która w ostatnich latach ma tendencj ę wzrostow ą. W 2011 roku ruch ten wynosił 3,8 mln osób, z tego 1,5 mln stanowili cudzoziemcy a 2,3 mln tury ści polscy. Z turystów krajowych 1,75 mln uczestniczyło w wyjazdach długookresowych i 0,55 mln w podró żach 2-4 dniowych. Niew ątpliwie szans ę na rozwój turystyki wodnej w województwie zachodniopomorskim stwarza jego poło żenie w Polsce północno-zachodniej, co wi ąż e si ę z blisko ści ą rynków turystycznych Europy Zachodniej i Północnej. Najwi ększe jednak oddziaływanie ma sytuacja na rynku turystycznym w Polsce. Sytuacja ta wymusza przygotowanie i dostosowanie odpowiedniej oferty turystycznej. Na rozwój śródl ądowej turystyki wodnej na obszarze województwa zachodniopomorskiego nale ży spojrze ć z perspektywy uwarunkowa ń naturalnych. W regionie tym wyst ępuje bogactwo pojezierzy i dorzeczy z du żymi jeziorami i spławnymi rzekami, które umo żliwiaj ą kreowanie du żej ilo ści produktów turystyki wodnej. Ogromne znaczenie w rozwoju tych produktów ma fakt wyst ępowania w województwie drogi wodnej rzeki Odry, wraz ze Szczeci ńskim W ęzłem Wodnym. Jeziora pojezierzy województwa zachodniopomorskiego w wi ększo ści nie s ą ze sob ą poł ączone i nie ma mo żliwo ści przepływania pomi ędzy nimi kajakami, a tym bardziej żaglówkami. W znacz ący sposób wpływa to szczególnie na rozwój turystyki żeglarskiej i żeglugowej tego obszaru. Jednak prowadzone s ą działania, maj ące na celu udro żnienie

51 Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020. POT, Warszawa, 2011.

46 poł ącze ń pomi ędzy jeziorami. Przykładem tego jest Wałecka P ętla Kajakowa, która ma by ć uruchomiona w roku 2013 jako szlak żeglarski. Województwo zachodniopomorskie nale ży do uprzywilejowanych regionów w Polsce pod wzgl ędem naturalnego układu śródl ądowych dróg wodnych eksploatowanych przez żeglug ę52 . Głównym szlakiem żeglugowym jest Dolna Odra, wraz z Zalewem Szczeci ńskim i cie śninami ł ącz ącymi Zalew z Zatok ą Pomorsk ą. Dolny odcinek Odry od uj ścia rzeki Warty w Kostrzynie do miejscowo ści Ognica posiada parametry III klasy drogi wodnej, natomiast od Ognicy w kierunku Szczecina wszystkie śródl ądowe drogi wodne (m.in. Odra, Odra Zachodnia, Odra Wschodnia, jezioro D ąbie) zaliczone zostały do klasy Vb. Jest to najwy ższa klasa w polskiej klasyfikacji, klasa o znaczeniu międzynarodowym. Na drodze wodnej od Kostrzyna do Ognicy wyst ępuj ą cz ęsto zbyt małe gł ęboko ści tranzytowe, co stanowi utrudnienie w ruchu żeglugowym. Natomiast na odcinkach dróg wodnych klasy Vb najwi ększe utrudnienie nawigacyjne stanowi ą szeroko ść i wysoko ść prz ęseł mostowych szczeci ńskiego w ęzła wodnego. Jak ju ż stwierdzono w rozdziale 2 opracowania, droga wodna Odry wi ąż e morsko – rzeczne porty i przeładownie uj ścia Odry z Dolnym i Górnym Śląskiem. Za po średnictwem drogi wodnej Wisła – Odra ma poł ączenie z wielkopolskim obszarem gospodarczym i pozostał ą sieci ą polskich dróg wodnych. Poprzez kanały Odra – Sprewa i Odra – Hawela ma łączno ść z aglomeracj ą berli ńsk ą oraz Europ ą Zachodni ą. Podstawowe znaczenie dla żeglugi śródl ądowej ma zespół portów morskich Szczecin – Świnouj ście. W porcie Szczecin obsługa taboru żeglugi śródl ądowej jest utrudniona z powodu braku wyspecjalizowanego sprz ętu i wydzielonych nabrze ży. Urz ądzenia s ą w znacznym stopniu zdekapitalizowane i wyeksploatowane. Lepiej przystosowany do potrzeb żeglugi śródl ądowej jest port Świnouj ście, jednak problemy stwarza trasa żeglugowa przez Zalew Szczeci ński, charakteryzuj ąca si ę du żym falowaniem i cz ęstym zamgleniem 53 . Wśród punktów przeładunkowych rejonu Dolnej Odry wymieni ć nale ży równie ż: port rzeczno-morski Zakładów Chemicznych „Police”, małe porty i przystanie Zalewu Szczeci ńskiego, np. Stepnic ę, nabrze ża w Bielinku i Chlewicach, nabrze że w Ognicy, wykorzystywane głównie do przeładunku płodów rolnych.

52 Strategia rozwoju sektora transportu Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020. Zarz ąd Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin 2010. 53 Krzysztof Wo ś, Kierunki aktywizacji działalno ści żeglugi śródl ądowej w rejonie uj ścia Odry w warunkach integracji Polski z Uni ą Europejsk ą, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2005, s. 85

47 Na wszystkich akwenach uj ściowego odcinka Odry istniej ą warunki do urz ądzania wycieczek statkami żeglugi pasa żerskiej oraz uprawiania żeglarstwa i sportów wodnych. Spo śród małych portów i przystani Zalewu Szczeci ńskiego jedynie Trzebie ż z Centralnym Ośrodkiem Szkolenia Żeglarskiego PZ Ż stanowi baz ę jachtow ą z odpowiednim zapleczem warsztatowym, hotelowym i gastronomicznym 54 . Tabela 17. Zestawienie ruchu statków i pasa żerów w wybranych małych portach morskich województwa zachodniopomorskiego w latach 2000–2008 Rok Ruch statków (szt.) Ruch pasa żerów Pasa żerskich Sportowych (osoby) Trzebie ż 2000 1 005 1 641 90 879 2001 2 467 2 136 184 286 2002 2 234 1 482 165 154 2003 1 646 2 105 142 303 2008 342 4 066 2 077 Stepnica 2000 3 250 450 2001 145 0 170 2002 3 250 311 2003 0 200 0 2008 2 0 143 Nowe Warpno 2000 16 302 276 1 846 777 2001 9 455 297 1 078 823 2002 8 357 469 276 400 2003 8 527 501 197 940 2008 3 672 348 11 017 Wolin 2000 5 395 458 2001 7 299 724 2002 17 239 952 2003 0 0 0 2008 20 606 1 498 Kamie ń Pomorski 2000 178 96 2 148 2001 468 134 44 666 2002 940 182 34 785 2003 436 734 34 910 2008 518 1 994 30 144 Dziwnów 2000 480 467 72 634 2001 753 579 79 975 2002 477 607 76 993 2003 761 0 69 680 2008 978 1 844 67 386 Źródło: Strategia rozwoju gospodarki morskiej w województwie zachodniopomorskim do roku 2015. Aktualizacja programu wojewódzkiego. Akademia Morska w Szczecinie, 2010.

54 Strategia rozwoju gospodarki morskiej w województwie zachodniopomorskim do roku 2015. Aktualizacja programu wojewódzkiego. Akademia Morska w Szczecinie, 2010.

48 Z powy ższej tabeli wynika, że najwi ększy ruch statków pasa żerskich i przewóz pasa żerów wyst ępował w porcie Nowe Warpno. Jednak że w ci ągu 8 lat ruch statków zmniejszył si ę prawie 4,5 – krotnie, natomiast ruch pasa żerski zmalał a ż 167 razy. W innych portach zauwa żyć mo żna brak jednolitych trendów, co do ruchu statków i ruchu pasa żerów. Obecnie pozytywnym dla rozwoju turystyki żeglugowej jest obserwowany na Bałtyku ci ągły wzrost ruchu statków szczególnie po otwarciu granicy po 2007 roku. Obecnie w Szczecinie rocznie obsługiwanych jest kilkadziesi ąt turystycznych statków śródl ądowych i kilkana ście statków morskich. Zwi ększenie liczby przypływaj ących do zachodniopomorskich portów wycieczkowiczów przyczynia si ę do znacznego wzrostu zagranicznego ruchu turystycznego oraz mo że przyczyni ć si ę do wzrostu presti żu zarówno dla portów, jak i całego regionu. Wa żne jest też, aby podnieść jako ść obsługi tego ruchu w portach Pomorza Zachodniego. Zachodni operatorzy bowiem coraz cz ęś ciej chc ą przypływa ć do Szczecina, traktuj ąc to miasto jako miejsce docelowe podró ży pasa żerów. Turystyka żeglugowa (dotyczy to statków wycieczkowych) rozwija si ę tak że na jeziorach. Szczególnie jest to widoczne na Pojezierzu Drawskim i Wałeckim. Na jeziorze Drawskim w Czaplinku pływa statek wycieczkowy „Europa”, w Szczecinku po jeziorze Trzesiecko – statek spacerowy "Ksi ęż na Jadwiga" i tramwaj wodny "Bayern", natomiast w Wałczu na jeziorze Radu ń atrakcj ę dla turystów stanowi stateczek wycieczkowy „Delfin”. Obecnie w województwie zachodniopomorskim wyra źnie wida ć rozwój turystyki wodnej, a szczególnie żeglarstwa morsko-zatokowego i jeziornego. Zauważa si ę te ż ci ągle rosn ące zainteresowanie turystyk ą wodn ą ze strony turystów zagranicznych. Świadczy o tym silny ruch tranzytowy jachtów motorowych, żaglowych oraz statków wycieczkowych rzecznych na drodze wodnej Berlin – Szczecin – Bałtyk. Wyrazem rozwoju żeglarstwa jest fakt, że powstaje Zachodniopomorski Szlak Żeglarski na szlaku wodnym Odry i wzdłu ż wybrze ża Morza Bałtyckiego. W ramach tego szlaku ju ż wybudowane zostały mariny w Kołobrzegu i Kamieniu Pomorskim, natomiast budowane s ą w Wolinie i Darłowie. W ramach tego szlaku zmodernizowane zostan ą mariny i przystanie jachtowe w Szczecinie (Marina Pogo ń, Marina Gocław i Przysta ń Jachtowa AZS) oraz Port Turystyczny w Trzebie ży55 . Porty te b ędą w niedalekiej przyszło ści najwa żniejszymi centrami jachtowymi Pomorza Zachodniego. Odległo ść pomi ędzy nimi nie będzie przekracza ć 20-30 mil morskich, czyli kilku godzin żeglugi. B ędzie wi ęc mo żna bezpiecznie żeglowa ć, nawet z rodzinami. Cz ęść Szlaku le ży równie ż na głównej drodze

55 Nale ży wspomnie ć, że gminy Mielno i Rewal zrezygnowały z uczestnictwa w tym projekcie

49 wodnej prowadz ącej z Berlina przez Bałtyk do Skandynawii. Prognozuje si ę, że budowany Zachodniopomorski Szlak Żeglarski jako produkt markowy w ci ągu 5 lat mo że przyci ągn ąć nawet kilkadziesi ąt tysi ęcy żeglarzy i turystów wodniaków korzystaj ących dotychczas z innych akwenów. „Program rozwoju infrastruktury portów i przystani żeglarskich Województwa Zachodniopomorskiego w regionie Odry, Zalewu Szczeci ńskiego u wybrze ża Morza Bałtyckiego” 56 powinien zwi ększy ć dost ępno ść do żeglarstwa. Wzrasta liczba u żytkowników łodzi w regionie, a tak że standard i jako ść obsługi w portach. Rynek turystyki żeglarskiej w województwie zachodniopomorskim przedstawia si ę nast ępuj ąco: - w województwie jest około 6 tys. żeglarzy, w tym 4 tys. zarejestrowanych w 54 klubach żeglarskich, - około 1/3 zarejestrowanych w klubach żeglarzy to młodzie ż, - kluby żeglarskie zrzeszone w wojewódzkim zwi ązku żeglarskim s ą wła ścicielami około 150 jachtów balastowych, ponad 400 jednostek w klasach wojewódzkich i przygotowawczych oraz 40 motorówek, - do prywatnych armatorów nale ży kolejne 500 jachtów żaglowych i 30 motorówek cumuj ących w przystaniach regionu. W sumie po wodach regionu pływa około 1100 stale rezyduj ących tu jednostek, do tego co najmniej 150 jachtów pochodz ących z innych regionów wodowanych w sezonie na wodach Pomorza Zachodniego oraz kilkaset jednostek przybywaj ących na Pomorze Zachodnie zza granicy. Daje to ł ączn ą liczb ę około 2000 łodzi na wszystkich akwenach w ci ągu całego sezonu żeglarskiego. Tabela 18. Liczba przystani żeglarskich i miejsc postojowych w województwie zachodniopomorskim

Lp. Region Liczba przystani Liczba miejsc postojowych 1. Wybrze że Morza Bałtyckiego 9 516 2. Zalew Szczeci ński 10 408 3. Region uj ścia Odry 13 745 4. Śródl ądzie Zachodnie 3 95 5. Śródl ądzie Wschodnie 11 360 6. Ogółem 46 2124 Źródło: Strategia rozwoju gospodarki morskiej w województwie zachodniopomorskim do roku 2015. Aktualizacja programu wojewódzkiego. Akademia Morska w Szczecinie, 2010

56 Program rozwoju infrastruktury portów i przystani żeglarskich Województwa Zachodniopomorskiego w regionie Odry, Zalewu Szczeci ńskiego u wybrze ża Morza Bałtyckiego. Stowarzyszenie Pomost, Szczecin 2008.

50 W roku 2006 w województwie było 46 przystani żeglarskich z 2.124 miejscami postojowymi, w tym 1.123 (52,9%) stanowi ą miejsca go ścinne. Ilo ść przystani i miejsc postojowych systematycznie wzrasta. Jak ju ż wspomniano, województwo zachodniopomorskie ma bardzo dobre warunki naturalne do rozwoju turystyki kajakowej. Szczególnie do spływów kajakowych nadaj ą si ę nast ępujące rzeki: Pars ęta, Piława, Drawa, Rurzyca, Radew, Ina, Rega i My śla. Problemem dla tej formy turystyki jest brak odpowiedniego zagospodarowania turystycznego. W całym województwie jest tylko jedna stanica wodna na rzece Drawie w Drawnie nad jez. Dubie. W przypadku szlaku Drawy wodniacy mog ą korzysta ć z o środków wypoczynkowych czy kempingów usytuowanych nad jeziorami, ale w przypadku innych szlaków kajakowych sytuacja nie jest tak korzystna. Nale ży tak że podkre śli ć, że obecnie jest brak danych dot. turystyki kajakowej w województwie zachodniopomorskim. Według wyrywkowych informacji z gmin wzrasta liczba turystów przyje żdżaj ących do województwa na spływy kajakowe. O zainteresowaniu kajakarstwem świadcz ą równie ż projekty, zwi ązane z zagospodarowaniem szlaków, m.in. projekt „Kajakiem do Morza”. Celem projektu jest wybudowanie sieci przystani kajakowych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą na rzece Redze.

3.2. Polityka instytucji zarz ądzaj ących akwenami wodnymi i obszarami przyrodniczymi chronionymi prawem.

Podstawowym aktem prawym, reguluj ącym korzystanie z wód znajduj ących si ę na terenie Województwa Zachodniopomorskiego jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne” 57 . Ustawa ta precyzuje: obowi ązki właścicieli wód, gospodarowanie i korzystanie z wód, zarz ądzanie zasobami wodnymi, zasady ich ochrony, wskazuje obszary ochronne. Wyznacza zasady budownictwa wodnego, melioracji i ochrony przeciwpowodziowej. Oprócz ustawy Prawo wodne , podstawowymi krajowymi aktami prawnymi, w oparciu o które działaj ą podmioty maj ące uprawnienia wła ścicielskie do wód śródl ądowych s ą: • Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. O żegludze śródl ądowej 58 , • oraz ustawa z dnia 11 maja 2007 r. O zmianie ustawy o żegludze śródl ądowej59 , • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska 60 , • Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. O rybactwie śródl ądowym 61 ,

57 Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z pó źniejszymi zmianami 58 Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 857 z pó źn. zm. 59 Dz. U. z 2011 roku Nr 123, poz. 845 i 846 60 Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 ze pó źn. zm.

51 • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie . W 2010 roku Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej przedstawił najbardziej perspektywiczny projekt polityki wodnej państwa do roku 2030, z uwzgl ędnieniem etapu 2016. Projekt został przygotowany na podstawie opracowania pt. „Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzgl ędnieniem etapu 2015)”. Przyj ęto, że celem polityki pa ństwa jest uporz ądkowanie gospodarki wodnej, doprowadzenie do wdro żenia Ramowej Dyrektywy Wodnej tzw. dyrektyw „córek” (powodziowa, ściekowa) jak równie ż ograniczenie zagro żeń (susze, powodzie). Ostatecznie „Projekt polityki wodnej pa ństwa do roku 2030 (z uwzgl ędnieniem etapu 2016)” został opracowany i zaprezentowany przez Ministerstwo Środowiska we wrze śniu 2011 roku. Zgodnie z Projektem, celem nadrz ędnym polityki wodnej pa ństwa jest zapewnienie powszechnego dost ępu ludno ści do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagro żeń wywoływanych przez powodzie i susze w poł ączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i zwi ązanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójno ści terytorialnej i d ąż eniu do wyrównania dysproporcji mi ędzyregionalnych oraz uwzgl ędnieniu integrowania potrzeb ochrony środowiska wodnego z innymi działami gospodarki, w tym transportu, rolnictwa, energetyki i turystyki. Z punktu widzenia niniejszego dokumentu szczególne znaczenie ma Cel Strategiczny 2 „Zapewnienie dost ępu do zasobów wodnych dla zaspokojenia potrzeb ludno ści, środowiska naturalnego oraz społecznie i ekonomicznie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki”, a w szczególno ści Cel Operacyjny 2.6. „Poprawa standardów i rozwój śródl ądowych dróg wodnych”. Wa żnym elementem celu 2.6. jest zapis mówi ący, że: „Turystyka jest rozwijaj ącą si ę gał ęzi ą gospodarki ze wzgl ędu na istotne potrzeby społeczne i zmian ę sposobu sp ędzania czasu wolnego. Po latach regresu turystyki wodnej nast ępuje odrodzenia zainteresowania ni ą. Na poziomie regionalnym i lokalnym realizowane s ą kompleksowe projekty turystycznego wykorzystania i zagospodarowania szlaków wodnych m.in. przy znacz ącym wykorzystaniu środków finansowych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, np. w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka obejmuj ącego lata 2007-2013.” Dokument prezentuje równie ż kierunki zmian w zarz ądzaniu wodami. Przewiduje si ę, że zarz ądzanie maj ątkiem Skarbu Pa ństwa i utrzymywanie głównych rzek, dróg wodnych,

61 Dz. U. z 1985 r. Nr 21, poz. 91 z pó źn. zm.

52 rzek granicznych oraz zbiorników wodnych słu żą cych ochronie przeciwpowodziowej le żeć będzie w gestii powołanych do tego celu instytucji gospodarki bud żetowej (IGB), natomiast zarz ądzanie pozostałych rzek oraz budowli hydrotechnicznych zostanie przekazane samorz ądom wojewódzkim. Jako szczególnie wa żne dla rozwoju transportu wodnego i turystyki maj ą zapisy dotycz ące kluczowych zada ń realizowanych na szczeblu ogólnopolskim. Nale ży do nich w pierwszym rz ędzie wdra żanie dyrektyw Unii Europejskiej w zakresie gospodarki zasobami wodnymi. Warto podkre śli ć priorytet ochrony środowiska nad rozwojem turystyki i rekreacji. Dokument stwierdza, że „wody oraz ich walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe stanowi ą dobr ą podstaw ę rozwoju wodnych szlaków turystycznych oraz rozwoju turystyki i rekreacji, jakkolwiek działania w tym zakresie wymagaj ą analizy z punktu widzenia oddziaływania na środowisko” Okre śla si ę te ż, że „wsparcia wymagaj ą projekty turystyki wodnej, w tym umo żliwiaj ące rozwój turystyki mi ędzynarodowej, z uwzgl ędnieniem szlaków Odra - Wisła - Rosja/Litwa, Gda ńsk – Kraków”. W zakresie poprawy standardów i rozwój śródl ądowych dróg wodnych dokument przewiduje m.in. nast ępuj ące działania: • zwi ększenie potencjału wykorzystania dróg wodnych do celów przewozowych i turystycznych, • przygotowanie oceny gospodarczo - ekonomicznych mo żliwo ści wł ączenia niektórych dróg wodnych do ich europejskiego systemu oraz wspomagaj ącej podj ęcie decyzji w sprawie porozumienia AGN, • opracowanie „Programu rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce” w celu okre ślenia dalszego zakresu modernizacji i rozwoju dróg wodnych, • okre ślenie mo żliwo ści i zintensyfikowanie prac w celu przywrócenia niektórym drogom wodnym standardu co najmniej III klasy, z uwzgl ędnieniem wymaga ń wynikaj ących z programu Natura 2000, • ocena mo żliwo ści poprawy funkcjonowania drogi wodnej Górnej Wisły w tym uwzgl ędnienie poł ączenia jej z Kanałem Śląskim, • realizacja prac studialnych i zada ń inwestycyjnych uwzgl ędnionych w POI Ś, w PO Innowacyjna Gospodarka, w regionalnych programach operacyjnych, wynikaj ących z „Programu dla Odry-2006" i innych programów wymienionych w PWP, maj ących wpływ na rozwój śródl ądowych dróg wodnych, prowadzenie akcji lodołamania, a tak że wzrost żeglugi towarowej i turystycznej.

53 Zgodnie z polityk ą transportow ą okre ślon ą w „Strategii rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku)”62 transport ładunków ma szans ę w miar ę dynamicznie rozwija ć si ę na Odrza ńskiej Drodze Wodnej. Natomiast na pozostałych drogach wodnych będzie miał jedynie znaczenie lokalne. Odra jeszcze przez wiele lat pozostanie w Polsce jedyn ą drog ą wodn ą, która b ędzie miała znaczenie transportowe. Wynika to z kilku zasadniczych powodów: • Odra ma bezpo średnie poł ączenie z systemem dróg wodnych Europy, • wzdłu ż Odry i do Odry ci ąż y szereg regionów o du żej poda ży ładunków, • z Odr ą zwi ązane s ą regiony Polski maj ące znacz ący udział w wymianie zagranicznej, • Odra stanowi integraln ą cz ęść paneuropejskiego korytarza transportowego, który zapewnia najkorzystniejsze poł ączenie krajów skandynawskich z Europ ą Środkow ą, Półwyspem Apeni ńskim i Bałkanami. Zasadnicz ą przeszkod ą we wzro ście znaczenia Odry jako wa żnej drogi transportowej są i b ędą warunki nawigacyjne. Mimo realizacji Programu dla Odry 2006, z punktu widzenia potrzeb transportowych, sytuacja na tej drodze wodnej w najbli ższej przyszło ści zmieni si ę nieznacznie. Gał ęziowe cele strategiczne w zakresie infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego mo żna sformułowa ć nast ępuj ąco: • utrzymanie okre ślonych w klasyfikacji śródl ądowych dróg wodnych warunków nawigacyjnych na drogach wodnych, • stworzenie sieci dróg wodnych o znaczeniu turystycznym, • stworzenie nowoczesnych dróg wodnych na zapleczu portów morskich, • stworzenie dróg wodnych o stabilnych warunkach dla przewozów lokalnych i regionalnych, • dostosowanie polskich śródl ądowych dróg wodnych do wymaga ń europejskiej sieci dróg wodnych. Głównym celem średniookresowym okre ślonym w dokumencie „Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016”63 jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby

62 „Strategii rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku)”, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, marzec 2011. 63 „Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016”, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2008

54 uchroni ć gospodark ę narodow ą od deficytów wody i zabezpieczy ć przed skutkami powodzi oraz zwi ększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Głównym celem strategicznym jest doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki b ędą, zgodnie z obowi ązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny b ędą uwzgl ędniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów. W dokumencie „Ochrona i konserwacja warto ści przyrodniczych Polski Zachodniej, jako podstawa trwałego rozwoju” 64 zrealizowanym na potrzeby „Strategii rozwoju Polski Zachodniej okre śla si ę, że spo śród pi ęciu województw Polski Zachodniej najlepsze warunki do rozwoju turystyki maj ą województwa zachodniopomorskie i dolno śląskie. W przypadku pierwszego jest to wynikiem posiadania wybrze ża morskiego oraz pojezierzy, a w przypadku drugiego województwa góry. Ogólnie Polska Zachodnia zapewnia turystom wiele ró żnorodnych walorów turystyczno - przyrodniczych: morze, krajobraz rolniczy, masywy le śne, pojezierza, góry. Daje to jeszcze du że mo żliwo ści rozwoju ró żnych form turystyki. Autorzy dokumentu s ądz ą, że nale ży dalej wspiera ć rozwój turystyki, a w szczególno ści agroturystyk ę i turystyk ę wiejsk ą b ędącymi elementem zrównowa żonego rozwoju tak że na obszarach chronionych „mi ękkimi” formami prawnymi. Wa żnym dokumentem sugeruj ącym kierunki polityki wodnej pa ństwa jest opracowany na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury dokument „Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce”65 . Dokument ten formułuje szereg postulatów dotycz ących rozwoju turystyki wodnej. Do najwa żniejszych z nich nale żą : • idea rozwoju turystyki wodnej w Polsce po okresie transformacji i stagnacji zaczyna ożywa ć w sposób niemal spontaniczny w wielu regionach Polski. S ą to inicjatywy władz regionalnych lokalnych i organizacji społecznych, których mo żliwo ści s ą, niestety, ograniczone i odnosz ą si ę tylko do tworzenia koncepcji rozwoju szlaków, budowy nabrze ży i przystani turystycznych, marin, taboru pływaj ącego. Równolegle do sieci przystani i infrastruktury turystycznej – tworzonej przez samorz ądy i organizacje społeczne (cz ęsto z wykorzystaniem środków unijnych) – powinna by ć prowadzona przez pa ństwo rewitalizacja szlaków żeglugowych, a tak że podnoszona jako ść i czysto ść wody,

64 „Ochrona i konserwacja warto ści przyrodniczych Polski Zachodniej, jako podstawa trwałego rozwoju” Uniwersytet Zielonogórski, Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych, Polska Akademia Nauk, Zielona Góra, 2011 65 „Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce”, Ekorys, na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury, Warszawa, Roterdam, 2011.

55 • dlatego najwa żniejszym postulatem kierowanym do parlamentu i rz ądu jest zdecydowane podniesienie problematyki gospodarki wodnej do poziomu wa żnych spraw gospodarczych i społecznych. Je żeli to si ę zmieni, to „grzech zaniecha ń” mo że by ć naprawiony, • infrastruktura, na któr ą składaj ą si ę szlaki śródl ądowe, akweny, porty, nabrze ża, stocznie stanowi ące podstaw ę równie ż funkcjonowania turystyki wodnej, znajduje si ę w gestii kilku resorów. Tematyk ą turystyki wodnej zajmuj ą si ę zarówno Ministerstwo Infrastruktury, Sportu i Turystyki, Środowiska, Gospodarki, Rozwoju Regionalnego i Ministerstwo Finansów, jak i – w ramach kształcenia kadr – Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy ższego oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej. Ministerstwa ze sob ą współpracuj ą i realizuj ą programy operacyjne i programy rozwoju, jednak nie tworz ą wspólnej strategii rozwoju turystyki wodnej w Polsce. Ponadto turystyk ą wodn ą zajmuj ą si ę równie ż władze i samorz ądy lokalne oraz wojewódzkie, realizuj ąc swoje własne programy. Wydaje si ę słusznym i najbardziej skutecznym, aby koordynowanie problemów turystyki wodnej pozostało w gestii Ministerstwa Sportu i Turystyki – któremu podlega cała bran ża turystyczna, • szlaki wodne w Polsce ze swoimi wszechstronnymi walorami stwarzaj ą doskonałe warunki rozwoju turystyki wodnej i rekreacji. Turystyka wodna jest znacz ącym impulsem dla rozwoju gospodarki regionów i obszarów transgranicznych. Gminy i samorz ądy lokalne, aby podnie ść atrakcyjno ść turystyki wodnej swojego regionu, powinny zabiega ć (tak jak to ju ż czyni wiele samorz ądów i regionów) o pozyskiwanie środków unijnych na rozwój infrastruktury technicznej gmin, tj. budow ę wodoci ągów, oczyszczalni ścieków, dróg, a tak że na modernizacj ę i rozwój śródl ądowych szlaków wodnych oraz budow ę portów i przystani turystycznych, • rozwój śródl ądowej turystyki wodnej w Polsce jest ści śle powi ązany i zale żny od rozwoju infrastruktury transportu wodnego. Szlaki wodne wykorzystywane na potrzeby transportu mog ą by ć równie ż wykorzystywane przez turystyk ę pasa żersk ą.

3.3. Kierunki rozwoju turystyki innych obszarów pojeziernych i dorzeczy w Polsce.

3.3.1. Rozwój innych obszarów pojeziernych.

Rozpatruj ąc rozwój turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora Dąbie i jeziora Miedwie nale ży wzi ąć pod uwag ę rozwój innych obszarów pojeziernych i dorzeczy w Polsce. Nale ży zaznaczy ć, że chodzi w tym przypadku o odpowied ź na pytanie:

56 jakie jest miejsce dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie na tle innych obszarów pojeziernych i dorzeczy w Polsce? Porównanie to dotyczy takich aspektów jak: atrakcyjno ść turystyczna, zagospodarowanie turystyczne oraz mo żliwo ści uprawiania żeglarstwa oraz konkurencyjno ści na tle rynku turystyki kajakowej w Polsce. Jako obszary porównawcze powinny słu żyć regiony i rejony turystyczne Polski o najwy ższej atrakcyjno ści turystycznej oraz koncentracji ruchu turystycznego, wydzielone w renomowanych podr ęcznikach opisuj ących polskie regiony turystyczne. Z tego wzgl ędu - z wył ączeniem Pojezierza Pomorskiego - zastosowano podział na nast ępuj ące regiony pojezierne 66 : - Pojezierze Kaszubskie, - Bory Tucholskie, - Pojezierze Mazurskie, - Pojezierze Brodnickie, - Pojezierze Olszty ńskie, - Pojezierze Mr ągowskie, - Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, - Pojezierze Ełckie, - Pojezierze Suwalskie, - Pojezierze Wielkopolskie, - Pojezierze Lubuskie, - Pojezierze Mi ędzychodzko-Sierakowskie, - Pojezierze Leszczy ńskie, - Pozna ń i okolice, - Pojezierze Gnie źnie ńskie, - Pojezierze Włocławsko-Gostyni ńskie, - Pojezierze Ł ęczy ńsko-Włodawskie oraz inne rejony turystyczne zwi ązane z wyst ępowaniem sztucznych zbiorników wodnych takich jak: jeziora Turawskie, Otmuchowskie i Sulejowskie. Nale ży podkre śli ć, że pod uwag ę wzi ęto tak że atrakcyjne turystycznie takie rzeki jak Pilica i Bug.

66 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia Turystyki Polski, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2002

57 Pojezierze Kaszubskie Pojezierze Kaszubskie jest obszarem o bardzo atrakcyjnych walorach turystycznych oraz bardzo du żej koncentracji ruchu turystycznego. Wyst ępuj ą tu atrakcyjne walory turystyczne przyrodnicze oraz kulturowe. Na uwag ę zasługuje znaczne urozmaicenie terenu, co wynika z pagórkowatej rze źby i najwy ższych wysoko ści w północnej Polsce. Najwi ększym akwenem jest jezioro Wdzydze („Morze Kaszubskie”), charakteryzuj ące si ę dług ą i urozmaicon ą lini ą brzegow ą. Wa żną rol ę odgrywaj ą tak że dwa du że jeziora: Radu ńskie i Ostrzyckie. Istotne jest równie ż to, że jeziora te poł ączone s ą atrakcyjnymi szlakami turystyki wodnej. Pojezierze Kaszubskie obejmuje dorzecza: Raduni, Redy, Łeby, Motławy, Wierzycy, Słupi i Łupawy. Na tym obszarze wyst ępuje du żo elementów zagospodarowania turystycznego, w tym równie ż elementów obsługi turystyki wodnej. Istotnym elementem jest stosunkowo bliskie poło żenie Pojezierza Kaszubskiego w stosunku do Trójmiasta oraz Bałtyku. Bory Tucholskie Bory Tucholskie przylegają do Pojezierza Kaszubskiego. Oprócz wód wa żnym walorem turystycznym s ą tutaj równie ż szata le śna oraz atrakcyjne walory kulturowe. Poł ączenie tych trzech elementów powoduje, że jest to obszar o rosn ącym nat ęż eniu ruchu turystycznego. Najwi ększym akwenem w Borach Tucholskich jest jezioro Charzykowskie poł ączone z wieloma innymi jeziorami (jez. Karsi ńskie, Długie, Witoczno). Najwi ększa koncentracja elementów zagospodarowania turystycznego, w tym elementów obsługi turystyki wodnej wyst ępuje w południowej i wschodniej cz ęś ci jeziora Charzykowskiego w miejscowo ści Charzykowy oraz w Funce, która jest wa żnym obiektem obsługi turystyki wodnej, a w sezonie zimowym – bojerów. Do innych miejscowości o du żej koncentracji zagospodarowania i ruchu turystycznego nale żą Swornegacie oraz Małe Swornegacie. W Borach Tucholskich bardzo atrakcyjnym szlakiem turystyki wodnej i jedn ą z bardziej znanych ze spływów kajakowych w skali Polski jest rzeka Brda. Istotne znaczenie dla turystyki wodnej ma równie ż rzeka Wda (Czarna Woda). Rzeka ta wypływa z jeziora Wdzydze, a na środkowym jej odcinku znajduje si ę miejscowo ść Tle ń, poło żona nad spi ętrzon ą Wd ą. Innym sztucznym zbiornikiem wodnym w południowej częś ci Borów Tucholskich jest Zalew Koronowski poło żony w dolnym odcinku spi ętrzonej Brdy. Brzegi Zalewu Koronowskiego s ą intensywnie zagospodarowane i u żytkowane turystycznie z takimi głównymi o środkami obsługi jak Sokole Ku źnica i Pieczyska.

58 Pojezierze Mazurskie Na Pojezierzu Mazurskim (Mazury) z punktu widzenia rozwoju turystyki wodnej a w szczególno ści żeglarstwa, wyró żni ć mo żna szereg mniejszych jednostek geograficznych, takich jak Pojezierze Brodnickie, Pojezierze Olsztyńskie, Pojezierze Mr ągowskie, Pojezierze Ełckie i Pojezierze Suwalskie. Niew ątpliwie w tej cz ęś ci Polski najwa żniejsz ą rol ę odgrywa Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, a z punktu widzenia żeglarstwa Szlak Wielkich Jezior Mazurskich 67 . Pomi ędzy jeziorami mo żna przemieszcza ć si ę licznymi szlakami żeglugowymi (trasy żeglugowe: Gi życko – Węgorzewo, W ęgorzewo – Mikołajki – Ruciane-Nida, Mikołajki – Ryn). Szlak Wielkich Jezior Mazurskich poprzez system rzek i strumieni ł ączy najwi ększe polskie jeziora ( Śniardwy i Mamry) z 25 innymi jeziorami. Długo ść szlaku wynosi 86,5 km. Główny szlak żeglarski Krainy Wielkich Jezior Mazurskich przebiega od Pisza przez jezioro Ro ś i dalej przez Kanał Jegli ński – jezioro Śniardwy i jezioro Mikołajskie do Mikołajek. Dalej przez jeziora: Tałty, Jagodne i Niegocin do Gi życka, sk ąd przez jeziora: Dargin i Mamry, a nast ępnie Węgorap ą i Kanałem Węgorzewskim do Węgorzewa. Atrakcyjne turystycznie s ą równie ż inne szlaki wodne 68 : Jezioro Nidzkie, Kanał Śniardwy – Ro ś, Mikołajki – Okartowo – Jezioro Tyrkło, Szlak Wojnowo - Gła źna Struga - Buwełno. Szlaki kajakowe Mazur nale żą do najatrakcyjniejszych w Polsce, co dotyczy w szczególno ści szlaku rzeki Krutyni oraz rzeki Sapiny. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich charakteryzuje się znaczn ą liczb ą portów i przystani, a dla obsługi żeglarstwa najwa żniejsz ą rol ę odgrywaj ą Gi życko, Mikołajki, Ruciane-Nida, Pisz, Ryn i W ęgorzewo. Nale ży jednak podkre śli ć, że w wi ększo ści wymienionych o środków obserwuje si ę bardzo du że natęż enie ruchu turystycznego, co stanowi istotny impuls do rozwoju żeglarstwa w innych polskich o środkach, np. na Pojezierzu Pomorskim. Pojezierze Brodnickie W południowo-wschodniej cz ęś ci Pojezierza Mazurskiego poło żone jest Pojezierze Brodnickie. Nale ży ono do obszarów o wa żnych walorach przyrodniczych o wysokiej atrakcyjno ści turystycznej i zalicza si ę do obszaru funkcjonalnego Zielonych Płuc Polski (ZPP). Najwi ększym jeziorem Pojezierza Brodnickiego jest jezioro Part ęczyny, nad którym

67 Wojciech Kuczkowski, Szlak Wielkich Jezior Mazurskich. Przewodnik dla żeglarzy, Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich, FENIX editions, Warszawa-Gi życko 1993 68 Program rozwoju turystyki wodnej na obszarze Pojezierza Drawskiego, My śliborskiego i Wałeckiego oraz w dorzeczu Pars ęty i Regi, Szkolenia i doradztwo strategiczne, Listopad 2011

59 znajduje si ę wiele o środków wypoczynkowych oraz elementów zagospodarowania i obsługi dla turystyki wodnej. Innym wa żnym akwenem jest tak że jezioro Zbiczno z intensywn ą zabudow ą turystyczn ą, w tym z wieloma obiektami letniskowymi. Głównym ośrodkiem obsługi Pojezierza Brodnickiego jest Brodnica z o środkiem wypoczynku świ ątecznego nad jeziorem Niskie Brodno. Najwa żniejszym szlakiem wodnym Pojezierza Brodnickiego jest rzeka Drw ęca oraz jej dopływ Skarlanka. Na rzekach tych odbywaj ą si ę coroczne mi ędzynarodowe spływy kajakowe Pojezierze Brodnickie – Brodnica - Drw ęca – Toru ń – Bydgoszcz – Chełmno. Pojezierze Iławskie Poło żone w rejonie Iławy i Ostródy Pojezierze Iławskie charakteryzuje si ę wyst ępowaniem du żych jezior, do których nale ży Jeziorak, który jest najdłu ższym polskim jeziorem o długo ści 27 km 69 . Wa żną cech ą tego Pojezierza jest mo żliwo ść wykorzystania sieci kanałów i poł ączenie Jezioraku z Zalewem Wi ślanym poprzez Kanał Elbl ąsko- Ostródzki. Zagospodarowanie turystyczne Pojezierza Iławskiego jest zró żnicowane, z przewag ą zabudowy w o środkach wypoczynkowych. Do najwi ększych skupisk zagospodarowania turystycznego nale ży skoncentrowana zabudowa nad jeziorami: Jeziorak (Iława, Makowo), Drwęckim, Narie (Kretowiny) oraz Szel ąg Wielki (Stare Jabłonki). Pojezierze Olszty ńskie Charakterystyczn ą cech ą Pojezierza Olszty ńskiego jest wyst ępowanie znacznej powierzchni lasów, zwłaszcza w cz ęś ci południowej (Lasy Napiwodzkie), w otoczeniu średniej wielko ści jezior. Najwi ększymi akwenami s ą jeziora Ła ńskie i Pluszne. Olsztyn jako stolica tego regionu charakteryzuje si ę nie tylko intensywnym zagospodarowaniem turystycznym, ale tak że kilkoma jeziorami znajduj ącymi si ę w granicach administracyjnych miasta. Pojezierze Mr ągowskie Pojezierze Mr ągowskie to skupisko stosunkowo niewielkich jezior. Jest to jednocze śnie obszar o urozmaiconej rze źbie czołowomorenowej. Najwi ększym akwenem, jest jezioro Mokre w s ąsiedztwie wsi Zgon, przez które przepływa rzeka Krutynia, uznawana za jeden z najbardziej atrakcyjnych polskich szlaków kajakowych. Pojezierze Mr ągowskie cechuje si ę wyst ępowaniem wa żnych walorów kulturowych (miasta Mr ągowo, K ętrzyn,

69 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, op.cit., str. 213

60 Reszel) oraz o środek turystyki pielgrzymkowej w Świ ętej Lipce, a tak że kwatera Hitlera (Gierło ż). Pojezierze Ełckie Nale żą ce do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich Pojezierze Ełckie charakteryzuje si ę bardzo urozmaicon ą rze źbą z najwy ższymi w tej cz ęś ci Mazur Szeskimi Wzgórzami (Mazury Garbate). Istotne jest tak że znaczne zalesienie tego terenu (Puszcza Borecka i Puszcza Romincka). Do najwi ększych akwenów Pojezierza Ełckiego nale żą jeziora: Rajgrodzkie, Selm ęt Wielki i Ła śmiady. Jako najbardziej atrakcyjne turystycznie uznawane jest jezioro Ła śmiady, co wynika zarówno z wysokostandardowego zagospodarowania istniej ących obiektów oraz poł ączenia tego jeziora z atrakcyjnymi krajobrazami wzdłu ż rzek Ełk i Lega. Najwi ększa koncentracja ruchu turystycznego wyst ępuje w Ełku, Olecku i Rajgrodzie. Rozwijaj ącym si ę o środkiem uzdrowiskowym jest Gołdap, z atrakcyjnym zagospodarowaniem dla turystyki narciarskiej (Pi ękna Góra). Pojezierze Suwalskie Pojezierze Suwalskie dzieli si ę na dwie cz ęś ci fizycznogeograficzne: wła ściwe Pojezierze Suwalskie oraz Równin ę Augustowsk ą70 . Najwi ększym akwenem wła ściwego Pojezierza Suwalskiego jest jezioro Wigry, znajduj ące si ę w obrębie Wigierskiego parku krajobrazowego. Na jeziorze tym funkcjonuje lokalna żegluga. Równina Augustowska pokrywa si ę w znacznej mierze z Puszcz ą Augustowsk ą. Najwa żniejszym o środkiem obsługi ruchu turystycznego jest Augustów, poło żony nad jeziorami Necko, Sajno i Białe. Jedn ą z najwa żniejszych atrakcji turystycznych tego terenu jest Kanał Augustowski, który jest nie tylko obiektem maj ącym znaczenie historyczne, ale stanowi przede wszystkim wa żny szlak turystyki wodnej. Pojezierze Wielkopolskie Pojezierze Wielkopolskie w porównaniu do Pomorskiego i Mazurskiego ma mniej jezior i s ą one na ogół mniejsze 71 . Ponadto jest to teren stosunkowo płaski i przewa żnie słabiej zalesiony. Istotnym walorem turystycznym jest natomiast wyst ępowanie atrakcyjnych walorów kulturowych. Pojezierze Wielkopolskie podzieli ć mo żna na nast ępuj ące mniejsze jednostki: Pojezierze Lubuskie, Pojezierze Mi ędzychodzko-Sierakowskie, Pojezierze Leszczy ńskie, Pojezierze Gnie źnie ńskie oraz Pojezierze Włocławsko-Gostyni ńskie.

70 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, op.cit., str. 217 71 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, op.cit., str. 218 71 op.cit. str. 220

61 Pojezierze Lubuskie Pojezierze Lubuskie nale ży do najbardziej zalesionych cz ęś ci Pojezierza Wielkopolskiego. Jest to jednak obszar stosunkowo słabo zagospodarowany turystycznie. Do najwa żniejszych o środków turystycznych nale żą okolice Lubniewic wraz z otaczaj ącymi jeziorami, Łagów (jeziora Łagowskie i Trze śniowskie) oraz otoczenie jeziora Niesłysz oraz rejon Mi ędzyrzecza. Najwi ększym akwenem Pojezierza Lubuskiego jest jezioro Zbąszy ńskie, które jest atrakcyjnym akwenem dla sportów wodnych, z bardzo dobrymi warunkami do żeglowania. Przez jezioro przebiega szlak kajakowy. Osi ą hydrograficzn ą Pojezierza Lubuskiego jest rzeka Obra. Przepływaj ąca przez wiele jezior Obra nale ży do jednej z najatrakcyjniejszych polskich szlaków kajakowych 72 . Pojezierze Lubuskie nale ży do obszarów z wyst ępuj ącymi licznymi walorami kulturowymi, do których należą zespoły zabytkowe. Pojezierze Mi ędzychodzko-Sierakowskie Pojezierze Mi ędzychodzko-Sierakowskie le ży po obu stronach Warty dochodz ąc na północy do Noteci i dalej na północ do okolic Piły. Poza sieci ą rzeczn ą Warty, Noteci i Gwdy na uwag ę zasługuje znaczna lesisto ść tego obszaru (Puszcza Notecka). Pojezierze Leszczy ńskie Pojezierze Leszczy ńskie charakteryzuje si ę największ ą koncentracj ą jezior w okolicach Leszna. Najwi ększymi akwenami s ą jezioro Sławskie, poło żone na zachód od Przem ęckiego Parku Krajobrazowego oraz jeziora Wolszty ńskie i Berzy ńskie koło Wolsztyna. Najwi ększymi o środkami obsługi ruchu turystycznego jest Sława, Boszkowo, Karpicko i Osieczna. Pojezierze Gnie źnie ńskie Pojezierze Gnie źnie ńskie charakteryzuje si ę wyst ępowaniem du żych jezior, atrakcyjnych turystycznie rzek i kanałów (Note ć, Wełna, Kanał Ślesi ński) oraz atrakcyjnych turystycznie walorów kulturowych. Na Pojezierzu Gnie źnie ńskim najwi ększymi jeziorami s ą: Powidzkie i Niedzi ęgiel, ze znaczn ą koncentracj ą elementów zagospodarowania turystycznego (Powidz, Skorz ęcin). Znaczn ą powierzchni ę wodn ą ma równie ż jezioro Ostrowskie, lecz wyst ępuje tu obecnie problem znacznego obni żania si ę poziomu wód, przez co liczne obiekty zagospodarowania turystycznego w Przyjezierzu trac ą na swojej atrakcyjno ści.

62 Na drodze wodnej Gopło – Warta, na jeziorach Ślesi ńskich znajduje si ę żeglowny Kanał Ślesi ński. Jest to cz ęść drogi wodnej Gopło – Warta – Note ć – Gopło (p ętla wielkopolska). Pojezierze Włocławsko-Gostyni ńskie Najbardziej atrakcyjna turystycznie cz ęść Pojezierza Włocławsko-Gostyni ńskiego znajduje si ę w obr ębie Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Jest to obszar poło żony nad Wisł ą, pomi ędzy Włocławkiem, Płockiem i Gostyninem. Do najwi ększych zagospodarowanych turystycznie akwenów nale żą jeziora: Zdworskie, Górskie, Lucie ńskie, Białe, Ł ąckie oraz Wikaryjskie w s ąsiedztwie Włocławka. Najwi ększa koncentracja elementów zagospodarowania turystycznego wyst ępuje nad sam ą Wisł ą oraz w takich miejscowo ściach jak Soczewka, Grabina, Zdwórz oraz nad jeziorem Białym. Turystyczne wykorzystanie szlaku wodnego Wisły oraz zbiornika włocławskiego warunkowane jest czystości ą wody.

3.3.2. Sztuczne zbiorniki wodne z funkcj ą turystyczn ą.

Zbiorniki naturalne województwa zachodniopomorskiego stanowi ą niew ątpliw ą atrakcj ę dla turystów wodniaków, szczególnie dla żeglarzy. S ą one konkurencyjne dla innych jezior w Polsce (zarówno naturalnych, jak i sztucznych). Sztuczne zbiorniki wodne charakteryzuj ą si ę du żą powierzchni ą, co jest szczególnie wa żne dla żeglarstwa. Wa żne jest równie ż to, że sztuczny zbiornik le ży w ci ągu rzeki, co stwarza nieograniczone mo żliwo ści organizowania w ędrówek wodnych. Prezentowane w tabeli 5 zbiorniki zaporowe maj ą funkcj ę turystyczn ą jako uzupełniaj ącą. S ą to zbiorniki o powierzchni ponad 1000 ha. Poło żone s ą głównie w dorzeczu Wisły.

Tabela 19. Najwi ększe sztuczne zbiorniki w Polsce o uzupełniaj ącej funkcji turystycznej.

Powierzchnia Lp. Nazwa zbiornika Rzeka Województwo (ha) 1. Jezioro Włocławskie 6960 Wisła Kujawsko-pomorskie, Mazowieckie 2. Jezioro Jeziorsko 4320 Warta Wielkopolskie 3. Jezioro Siemianowskie 3250 Narew Podlaskie 4. Jezioro Goczałkowickie 3200 Wisła Śląskie 5. Jezioro Zegrzy ńskie 3000 Narew Mazowieckie 6. Jezioro Sulejowskie 2700 Pilica Łódzkie

63 Powierzchnia Lp. Nazwa zbiornika Rzeka Województwo (ha) 7. Jezioro Turawskie 2400 Mała Opolskie Panew 8. Jezioro Soli ńskie 2200 San Podkarpackie 9. Jezioro Nyskie 2077 Nysa Opolskie Kłodzka 10. Jezioro Otmuchowskie 2060 Nysa Opolskie Kłodzka 11. Jezioro Ro żnowskie 1600 Dunajec Małopolskie 12. Jezioro Koronowskie 1560 Brda Kujawsko-Pomorskie 13. Jezioro Czorszty ńskie 1100 Dunajec Małopolskie 14. Jezioro Żywieckie 1000 Soła Śląskie

Źródło: opracowanie własne

3.3.3. Rzeki i szlaki kajakowe.

Polska jest krajem o dobrze rozwini ętej sieci wód powierzchniowych, stwarzaj ącej korzystne warunki do rozwoju ró żnych form turystyki wodnej. Szczególnie predysponowane do tego rozwoju s ą szlaki wodne – czyli rzeki i kanały ł ącz ące ze sob ą w wielu miejscach ci ągi jezior oraz sztuczne zbiorniki wodne. Analiza i ocena szlaków wodnych wykazała, że podstawowe znaczenie dla rozwoju turystyki wodnej w Polsce maj ą trasy wodne o łącznej długo ści 7 090 km. S ą to trasy utrzymywane od wielu lat w stosunkowo dobrym stanie dro żno ści, co pozwala na swobodny przepływ jednostek o zanurzeniu do 50 cm nawet przy najni ższych stanach wody. Wymienione w poni ższej tabeli szlaki zakwalifikowano do dwóch grup, a mianowicie: • nadaj ących si ę do wszystkich rodzajów w ędrówek wodnych, a wi ęc: żeglugi pasa żerskiej, pływania jachtami kabinowymi, łodziami żaglowymi, kajakami, łodziami wiosłowymi itp., • nadaj ących si ę do w ędrówek kajakowych; mog ą one tak że by ć wykorzystane do pływania łodziami wiosłowymi, kanadyjkami, a wi ęc małymi jednostkami.

64 Tabela 20. Szlaki wodne o podstawowym znaczeniu dla rozwoju turystyki wodnej w Polsce Długo ść Lp. Nazwa szlaku Dost ępno ść szlaku szlaku w km 1. Wisła (od uj ścia Przemszy do morza) 941 wędrówki kajakowe, wędrówki wodne innymi rodzajami statków mo żliwe tylko przy wysokim stanie wody 2. Odra (od Raciborza do j. D ąbie) 690 wszystkie rodzaje wędrówek wodnych 3. Warta (od Sieradza do uj ścia do Odry) 520 wszystkie rodzaje wędrówek wodnych 4. Note ć (z kanałem Warta - j. Gopło do uj ścia do 343 wszystkie rodzaje Warty) wędrówek wodnych 5. San (od Sanoka do uj ścia do Wisły) 277 wędrówki kajakowe, wędrówki wodne innymi rodzajami statków mo żliwe tylko przy wysokim stanie wody 6. Narew (od Zbiornika Siemianówka do uj ścia do 268 wędrówki kajakowe Wisły) 7. Bug (od uj ścia rzeki Muchawiec do uj ścia do 266 wędrówki kajakowe, Narwi) wędrówki wodne innymi rodzajami statków mo żliwe tylko przy wysokim stanie wody 8. Pilica (Przedbórz do uj ścia do Wisły) 219 wędrówki kajakowe 9. Obra (od Ko ściana do uj ścia do Warty) 210 wędrówki kajakowe 10. Drw ęca (od Ostrowina do uj ścia do Wisły) 209 wędrówki kajakowe 11. Brda (od Nowej Brdy do uj ścia do Wisły) 208 wędrówki kajakowe 12. Dunajec (od Nowego Targu do uj ścia do Wisły) 199 wędrówki kajakowe 13. Wda (od Lipusza do uj ścia do Wisły) 194 wędrówki kajakowe 14. Drawa (od j. Drawskiego do uj ścia do Noteci) 194 wędrówki kajakowe 15. Łyna (do j. Ła ńskiego do Bartoszyc) 157 wędrówki kajakowe 16. Pasł ęka(od j. Mor ąg do uj ścia do Zalewu 156 wędrówki kajakowe Wi ślanego) 17. Bóbr (od Bolesławca do uj ścia do Odry) 154 wędrówki kajakowe

65 Długo ść Lp. Nazwa szlaku Dost ępno ść szlaku szlaku w km 18. Wisłok (od Krosna do uj ścia do Sanu) 149 wędrówki kajakowe 19. Biebrza (od Lipska do uj ścia do Narwi) 137 wędrówki kajakowe 20. Gwda (od j. Wierzchowo do uj ścia do Noteci) 143 wędrówki kajakowe 21. Wierzyca (od j. Wierzysko do uj ścia do Wisły) 133 wędrówki kajakowe 22. Wielkie Jeziora Mazurskie wszystkie rodzaje • od. j. Śniardwy przez Kanał Jegli ński do Pisza 20 wędrówek wodnych • od W ęgorzewa przez Ruciane-Nid ę do j. 110 Wiartel 23. Kanał Elbl ąsko-Ostródzki i Jeziora Iławskie (od 123 wszystkie rodzaje Ostródy do Iławy) wędrówek wodnych 24. Słupia (od j. Żukowskiego do uj ścia Bałtyku) 118 wędrówki kajakowe 25. Pars ęta (od Żarnowa do uj ścia Bałtyku) 118 wędrówki kajakowe 26. Czarna Ha ńcza (od j. Ha ńcza do Kan. 103 wędrówki kajakowe Augustowskiego) 27. Wieprza (od Kawczy do uj ścia Bałtyku) 103 wędrówki kajakowe 28. Radunia (od j. St ęż yckiego do Motławy) 97 wędrówki kajakowe 29. Krutynia (od Sorkwit do Kamienia) 90 wędrówki kajakowe 30. Pisa (od Pisza do uj ścia do Narwi) 80 wszystkie rodzaje wędrówek wodnych 31. Rospuda (od j. Czarnego do j. Necko) 74 wędrówki kajakowe 32. Kanał Augustowski (od Rygola do Biebrzy) 70 wszystkie rodzaje wędrówek wodnych 33. Nogat 62 wszystkie rodzaje wędrówek wodnych 34. Poprad (od Muszyny do uj ścia do Dunajca) 54 wędrówki kajakowe 35. Wisłoka (od D ębicy do uj ścia do Wisły) 53 wędrówki kajakowe 36 Skarlanka i Jeziora Brodnickie 48 wędrówki kajakowe Razem 7 090 Źródło: Uwarunkowania rozwoju turystyki na polskich śródl ądowych drogach wodnych. Instytut Turystyki, Warsza-wa 2002.

Według K. Klementowskiego 73 Polska ma korzystne warunki do rozwoju turystyki kajakowej. Szlaki kajakowe wykorzystuj ą sie ć rzeczn ą, ci ągi jeziorno-rzeczne, ci ągi jezior, sztuczne zbiorniki wodne oraz kanały o ł ącznej długo ść 15,4 tys. km. Autor dzieli te szlaki na cztery kategorie:

73 K. Klementowski: Mo żliwo ści uprawiania turystyki kajakowej w Polsce . Problemy Turystyki 1995 nr 1-2.

66 • szlaki o wybitnym znaczeniu – 1.443 km, • szlaki o bardzo du żym znaczeniu – 7.209 km, • szlaki o du żym znaczeniu – 5.604 km, • pozostałe szlaki o mniejszym znaczeniu – 1.137 km. Tak wi ęc pod wzgl ędem warunków naturalnych Polska dysponuje du żymi zasobami do rozwoju tej formy turystyki. Ale pełne wykorzystanie tych zasobów wymaga podj ęcia szeregu działa ń, głównie w zakresie zagospodarowania tych szlaków. Podstawowym elementem zagospodarowania szlaków wodnych – kajakowych s ą stanice wodne. Obecnie tury ści w ędruj ący szlakami wodnymi maj ą do dyspozycji 25 tego typu obiektów. Wyst ępuj ą one na nast ępuj ących szlakach wodnych i w miejscowo ściach: • Szlak Krutyni: Babi ęta, Bie ńki, Kruty ń, Nowy Most, Sorkwity, Spychowo, Ukta, Zgon, • Szlak Czarnej Ha ńczy i Kanału Augustowskiego: Fr ącki, Gawrych Ruda, Jałowy Róg, Płaska, Serwy, Swoboda, Wysoki Most, • Szlak Brdy: Sokole Ku źnica, Gostycyn-Nogawica, Swornegacie, Janowo, • Szlak Drw ęcy: Stare Jabłonki, Bachotek, • Szlak Wdy: Wdzydze Kiszewskie, Tle ń, • Szlak Wielkich Jezior Mazurskich: W ęgorzewo, • Szlak Drawy: Drawno. Stanice wodne wyposa żone s ą w obiekty noclegowe w postaci obiektu trwałego, domków kempingowych i pola namiotowego. W stanicach wodnych tury ści maj ą do dyspozycji średnio 100 – 120 miejsc noclegowych. W stanicach znajduj ą si ę tak że obiekty gastronomiczne (jadalnie, bufety, gospody), wypo życzalnie sprz ętu turystycznego,

przechowalnie baga żu i parkingi. Obiekty te s ą czynne najcz ęś ciej od maja do pa ździernika, z wyj ątkiem stanicy w Krutyni, która jest czynna przez cały rok.

67 4. Projekty i inwestycje na rzecz rozwoju turystyki wodnej.

4.1. Charakterystyka projektów i inwestycji w zakresie turystyki wodnej.

4.1.1. Rodzaje projektów i inwestycji w zakresie turystyki wodnej. Zgodnie z zało żeniami projektu, zakres inwentaryzacji realizowanych i przygotowywanych projektów oraz inwestycji w zakresie turystyki wodnej obejmowa ć powinien: infrastruktur ę dla żeglarzy, kajakarzy, ewentualnie innych segmentów turystyki wodnej, budowle hydrotechniczne i prace hydrotechniczne, budowle drogowe na obszarze pojezierzy i dorzeczy, ułatwiaj ące korzystanie z dróg i akwenów wodnych. Wymienione rodzaje projektów mo żna uj ąć w trzech nast ępuj ących kategoriach: • projekty i inwestycje na rzecz budowy i/lub modernizacji infrastruktury, w tym infrastruktury dla turystyki wodnej: - porty i przystanie jachtowe, - przystanie i stanice kajakowe, - pomosty (stałe i pływaj ące), niezale żne od przystani jachtowych i kajakowych, - zagospodarowanie pla ż i k ąpielisk, - zagospodarowanie terenów wzdłu ż rzek i wokół jezior, - budowa baz dla płetwonurków, - miejsca postojowe i biwakowe na szlakach kajakowych, - organizacja przenosek na szlakach kajakowych, - mosty i pomosty dla w ędkarzy, - infrastruktura sanitarna dla w ędkarzy w wyznaczonych miejscach łowisk, - urz ądzenia i instalacje hydrotechniczne, - prace hydrotechniczne, - drogi dojazdowe do akwenów, w tym parkingi. • projekty uzupełniaj ące, dotycz ące produktu turystyki wodnej: - przygotowywanie i znakowanie szlaków wodnych, - utrzymywanie szlaków wodnych, - organizacja produktów turystyki wodnej – oferowanie pakietów. • projekty dotycz ące marki i promocji: - koncepcje dotycz ące marki turystycznej w zakresie turystyki wodnej, - kompleksowa informacja o walorach i potencjale dla turystyki wodnej, - kampanie i narz ędzia promocyjne.

68 4.1.2. Kluczowe projekty i inwestycje w zakresie turystyki wodnej.

W województwie zachodniopomorskim podejmowane są ró żnorakie projekty i inwestycje turystyczne, które dotycz ą rozwoju turystyki wodnej. Wynika to z oczywistego powodu. Województwo swym potencjałem w tym zakresie predestynuje do pełnienia czołowej roli w Polsce. Realizowane były i s ą projekty dotycz ące zarówno turystyki wodnej śródl ądowej, jak i morskiej. Projekty te s ą podejmowane przede wszystkim przez samorz ąd Województwa, Zachodniopomorsk ą Regionaln ą Organizacj ę Turystyczn ą (ZROT), a tak że – w mniejszym zakresie – przez samorządy lokalne 74 (powiatowe i gminne) oraz działaj ące na terenie województwa organizacje pozarz ądowe i inne instytucje. W ramach realizacji ustale ń „Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015”, w województwie został zapocz ątkowany bardzo du ży projekt pn. „Zachodniopomorska Kraina Wodna”. Stanowi on sie ć powi ązanych ze sob ą projektów i działa ń. W ramach tego programu realizowane s ą projekty: • „Program rozwoju turystyki wodnej na obszarze Pojezierza Drawskiego, My śliborskiego i Wałeckiego oraz w dorzeczu Pars ęty i Regi”. Celem tego programu było zdiagnozowanie obszaru realizacji (cz ęś ci Województwa Zachodniopomorskiego) pod wzgl ędem posiadanych walorów dla turystyki wodnej, stanu zagospodarowania turystycznego oraz przygotowania do recepcji ruchu turystycznego. W ramach tego projektu przedstawione zostały zało żenia koncepcyjne, inwestycyjne oraz finansowe pod budow ę spójnej oferty produktu turystycznego, obejmuj ącego Pas Pojezierny. • „Zachodniopomorski Szlak Żeglarski – sie ć portów turystycznych Pomorza Zachodniego”. Obejmuje budow ę infrastruktury sieci portów i przystani jachtowych w otoczeniu Zalewu Szczeci ńskiego, w Szczecinie oraz na wybrze żu Bałtyku. Trasa Szlaku le ży na głównej drodze wodnej prowadz ącej ze stolicy Niemiec – Berlina poprzez Bałtyk do Skandynawii. Cele projektu są nast ępuj ące: - rozwój konkurencyjnego produktu turystyki wodnej w Polsce poprzez budow ę i modernizacj ę portów i przystani żeglarskich Pomorza Zachodniego, - rozwój gospodarki turystycznej Pomorza Zachodniego i aktywizacja gospodarcza poszczególnych miejscowo ści na trasie Zachodniopomorskiego Szlaku Żeglarskiego, tworzenie nowych miejsc pracy zwi ązanych z obsługa ruchu turystycznego, - wzmocnienie roli turystyki wodnej i mo żliwo ści uprawiania sportów wodnych na w Polsce północno – zachodniej i w regionie polsko – niemieckiego pogranicza,

74 Te projekty zostały opisane w rozdziale 4

69 a tym samym zbudowanie silnego markowego produktu turystycznego w Polsce, odznaczaj ącego si ę niezachwian ą pozycj ą i wysok ą niezale żno ści ą w funkcjonowaniu w warunkach gospodarki rynkowej, - powstanie nowej oferty turystycznej, zró żnicowanie ofert istniej ących, na bazie sieciowego produktu turystyki wodnej i przyci ągniecie do Pomorza Zachodniego nowej grupy turystów – turystów żeglarzy, rodzin dzie ćmi oraz niepełnosprawnych, szczególnie z rynku niemieckiego, - wydłu żenie sezonu turystycznego na Pomorzu Zachodnim w oparciu o nowy, unikatowy zintegrowany produkt turystyki wodnej – przyrodniczej i kulturowej. Ponadto realizowany jest du ży projekt, który jest silnie powi ązany z ide ą programu „Zachodniopomorska Kraina Wodna”, o nazwie „Pomorski Krajobraz Rzeczny w Województwie Zachodniopomorskim – program rozwoju transgranicznego produktu turystycznego”. Jest to projekt polsko – niemiecki, realizowany przez Tourismusverband Vorpommern e.V. oraz Zachodniopomorsk ą Regionaln ą Organizacj ę Turystyczn ą. Celem projektu jest tworzenie warunków dla rozwoju turystyki wodnej i rowerowej na terenie Pomorza Przedniego (Niemcy) i województwa zachodniopolskiego. Na terenie województwa zachodniopomorskiego działania zakładane w ramach projektu dotycz ą terenów Pojezierza Zachodniopomorskiego (Pojezierza: My śliborskie, Wałeckie, Drawskie oraz Dolina Dolnej Odry i obszary poło żone wokół rzek: Odra, Płonia, Ina, My śla, Drawa, Pars ęta i Rega wraz z dopływami), które obecnie charakteryzuj ą si ę mniejszym wykorzystaniem turystycznym ni ż pas nadmorski województwa. W ramach projektu przewiduje si ę: • opracowanie programu rozwoju produktu turystycznego „Pomorski Krajobraz Rzeczny w Województwie Zachodniopomorskim”, • przygotowanie zało żeń do opracowania Programu Marketingu Szlaku „Pomorski Krajobraz Rzeczny”. Prócz tych projektów realizowane są tak że projekty powi ązane z programem „Zachodniopomorska Kraina Wodna”, ale maj ące mniejszy zasi ęg: • „Zalew Szczeci ński Turystyka bez Granic”, • „Bezpieczna Przysta ń”, • „Waterfront – Miasto nad wod ą”, • „Partnerstwo Odra”, • „Program dla Odry - 2006”, • "Mi ędzyodrze - labirynty Doliny Dolnej Odry”.

70 4.2. Projekty i inwestycje w zakresie zagospodarowania akwenów i ich nabrze ży

4.2.1. Projekty i inwestycje w zakresie infrastruktury służą cej bezpo średnio do uprawiania turystyki wodnej.

Tabela 21. Projekty i inwestycje w zakresie zagospodarowania akwenów i terenów wokół nich – projekty zrealizowane lub w trakcie realizacji (w ci ągu ostatnich pi ęciu lat) Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 1. Utworzenie pola rekreacyjno – Gmina Utworzenie malej architektury turystycznej biwakowego w miejscowo ści Boleszkowice (ławo-stoły z zadaszeniem, ławki, miejsce Namy ślin na ognisko) na tzw. „Wyspie w miejscowo ści Namy ślin” poło żonej przy rzece My śli 2. Szlakiem choje ńskich jezior Gmina Chojna Budowa trasy rowerowej – SZLAKIEM CHOJE ŃSKICH JEZIOR”. Projekt był finansowany przez Uni ę Europejsk ą z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Bud żetu Pa ństwa w ramach ZPORR. Wykonane zostały drewniane ławostoły z zadaszeniem, usytuowane nad jeziorami gminy Chojna oraz przy trasie turystycznej, tj.: jezioro Jele ńskie, jezioro Ostrów, jezioro Narost, jezioro Barnkowskie; dodatkowo przy jeziorze Jele ńskim i jeziorze Ostrów zrobione zostały place zabaw. 3. Remont i modernizacja pomostu na Gmina Chojna Wymiana desek jeziorze Jelenin 4. Odbudowa i modernizacja przystani Gmina W ramach realizacji przewidziano żeglarskiej w Lubczynie Goleniów nast ępuj ące zadania: przebudowa istniej ących nabrze ży, pogł ębienie toru wodnego, modernizacja instalacji elektrycznej zewn ętrznej, bodowa sieci wodoci ągowej, wzmocnienie dna jeziora, doposa żenie nabrze ży, postawienie falochronu, wbijanie pali w dno jeziora 5. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Przewiduje si ę: jednostek pasa żerskich oraz turystyki Gryfino stanowiska postojowe dla jachtów przy żeglarskiej na prawym brzegu rzeki pontonach pływaj ących dostosowuj ących Odry Wschodniej w Gryfinie, etap I - si ę do zmiennego poziomu wody w rzece, cz ęść środkowa: nabrze że postojowe zabudow ę do obsługi żeglarzy dla jednostek pływaj ących turystyki korzystaj ących z nabrze ża oraz żeglarskiej mieszka ńców miasta i turystów 6. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Przewiduje si ę: stanowiska postojowe dla 4 jednostek pasa żerskich oraz turystyki Gryfino statków lub wodolotów, zabudow ę do żeglarskiej na prawym brzegu rzeki obsługi ruchu turystycznego rejsami Odry Wschodniej w Gryfinie, etap II czarterowymi i liniowymi, mo żliwo ść - nabrze że pasa żerskie - północne zaopatrywania jednostek pływaj ących korzystaj ących z nabrze ża w paliwo, oleje i smary, odbiór ścieków, wód zaolejonych oraz odpadów stałych 7. Budowa terminalu – przy przej ściu Gmina Budynek socjalny kontenerowy wraz granicznym w Gozdowicach Mieszkowice z infrastruktur ą 8. Budowa przystani promowej – w Gmina Najazd dla promu rzecznego wraz Gozdowicach Mieszkowice z odbudow ą nabrze ża po obu stronach

71 Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) najazdu Dorzecze Odry 9. Budowa promu rzecznego boczno Gmina Prom rzeczny do przewozu 20 osób i 6 kołowego Gozdowice Mieszkowice samochodów osobowych 10. Budowa pomostu cumowniczo- Gmina Mory ń W ramach inwestycji wybudowano pomost widokowego w Moryniu w kształcie zamkni ętej podkowy z platform ą do opalania oraz sze ściok ątn ą, zadaszon ą wie życzk ą widokow ą. Ogólna powierzchnia pomostu wynosi 268,02 m 2. Oświetlenie pomostu sprawia, że jest on atrakcyjnym miejscem spacerowym zarówno w dzie ń jak i wieczorami. Wybudowano podjazdy i ci ągi piesze czyni ą pomost dost ępnym tak że dla osób niepełnosprawnych 11. Rewitalizacja pla ży miejskiej w Gmina Mory ń Inwestycja obj ęła budow ę pawilonu, Moryniu w którym znajduj ą si ę: pomieszczenie magazynowe na sprz ęt pływaj ący, pomieszczenie ratowników z łazienk ą, punkt pierwszej pomocy, toalety, przebieralnie oraz lokal gastronomiczny z tarasem. Obiekt stylem architektonicznym nawi ązuje do pawilonu, który zbudowano tu w 1926 roku 12. Zakup wyposa żenia do pawilonu Gmina Mory ń Inwestycja obejmuje zakup m. in.: rekreacyjno - sportowo - socjalnego kajaków, wioseł, kamizelek ratunkowych, na pla ży miejskiej w Moryniu kabin przebieralni, szafek do przebieralni, wyposa żenia punktu medycznego oraz pomieszczenia ratownika 13. Uporz ądkowanie gospodarki wodno- Gmina Mory ń W ramach zadania zrealizowane zostały ściekowej wokół jeziora Morzycko dwa zadania: 1. budowa sieci kanalizacyjnej od Cypla pod Lip ą oraz w ulicach: Jeziornej, Ogrodowej, Odrza ńskiej, Sadowej, Wi śniowej, Wodnej, a tak że w rejonie ulicy Dworcowej i Akacjowej. 2. budowa wodoci ągu z m. Bielin do m. Macierz 14. Rozbudowa k ąpieliska wraz z Gmina Mory ń Inwestycja obejmuje monta ż, przy pla ży budow ą małej infrastruktury miejskiej, pływaj ącego pomostu do turystycznej – jezioro Morzycko cumowania kajaków. Obszary poło żone wokół jeziora Miedwie 15. Zagospodarowanie terenów z Gmina budowa drewnianego pomostu nad przeznaczeniem na pla żę nad Warnice Jeziorem Miedwie, budowa drogi Jeziorem Miedwie w m. Wierzbno, dojazdowej (utwardzenie) ze starobruku gm. Warnice wraz z miejscami postojowymi (10 miejsc) oraz o świetleniem ulicznym (7 lamp) wraz z ci ągiem pieszo jezdnym z nawierzchni ekologicznej, budowa jednokondygnacyjnego budynku socjalnego-gospodarczo-sanitarnego o powierzchni zabudowy ok. 120 m2, postawienie 3 stołów do gry w szachy, postawienie 4 ławeczek wypoczynkowych, ustawienie koszy na odpady, przygotowanie miejsca na ognisko wraz z 3 stołami piknikowymi

72 Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) Obszary poło żone wokół jeziora D ąbie 16. Budowa Mi ędzyszkolnego O środka Miasto Projekt w trakcie realizacji – obejmuje Sportowego Euroregionalne Centrum Szczecin budow ę domków kempingowych, nowych Edukacji Wodnej i Żeglarskiej – sanitariatów, budynku dydaktycznego z projekt w trakcie realizacji bosmanatem, stołówki, schroniska młodzie żowego i sal konferencyjnych. Powi ększony zostanie tak że plac manewrowy, powstan ą nowe miejsca postojowe dla jachtów. 17. Przebudowa k ąpieliska Arkonka dla Miasto Zakres rzeczowy: potrzeby sportu i rekreacji w Szczecin - wybudowanie kompleksu nowych Szczecinie basenów z atrakcjami wodnymi, sztuczna rzeka, zje żdżalnie, - lodowisko sezonowe, - skatepark, - boiska sportowe do siatkówki, badmintona, tenisa, - plac zabaw 18. Budowa mostu wjazdowego na teren Miasto Realizacja inwestycji polega na budowie kąpieliska Dziewoklicz w Szczecinie Szczecin mostu wjazdowego na teren k ąpieliska „Dziewoklicz” w Szczecinie wraz z rozbiórk ą mostu istniej ącego. Wybudowanie nowego mostu przyczyni si ę do: - mo żliwo ści odtworzenia funkcjonalno ści kąpieliska, - poprawy warunków higieniczno- sanitarnych na terenie Wyspy Dziewoklicz, - wykorzystania terenów Kanału Ody ńca i Wyspy Dziewoklicz na cele rekreacyjne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin

Tabela 22. Projekty i inwestycje w zakresie zagospodarowania akwenów i terenów wokół nich – projekty planowane do realizacji (nie pó źniej ni ż do 2018 roku). Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 1. Stworzenie miejsca Gmina Banie Stworzenie miejsca przeznaczonego do przeznaczonego do k ąpieli wraz z kąpieli poprzez budow ę, oznakowanie budow ą małej infrastruktury małej infrastruktury turystycznej technicznej i rekreacyjnej w gminie Banie w tym zagospodarowanie terenu w celu umo żliwienia turystom oraz mieszka ńcom bezpiecznego i aktywnego wypoczynku nad wod ą . 2. Zagospodarowanie terenu nad Gmina Banie Zagospodarowanie terenu nad jeziorem jeziorem oraz wyspy na jeziorze Dłu żec obejmuje wykonanie: mola Dłu żec spacerowego, zespołu stanowisk wędkarskich, ście żki pieszo – rowerowej, placu zabaw, placu do obsługi imprez okoliczno ściowych oraz parkingu. 3. Budowa przystani cumowniczej Gmina Budowa pomostu cumowniczego wraz z wraz infrastruktur ą techniczn ą na Boleszkowice przył ączem mediów oraz lokalizacj ą na tzw. Wyspie Wyspie lamp o świetleniowych 4. Przysta ń przy Dolinie Miło ści w Federacja Punkt cumowniczy dla statków białej floty, okolicy wsi Zato ń Dolna Zielonych łodzi, motorówek, kajaków GAJA, Gmina Chojna

73 Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 5. Marina przy mo ście w Krajniku Osoba fizyczna Punkt postojowy dla Flisu Odrza ńskiego i Dolnym Czesława jachtów Trz ęsiel Krajnik Dolny 36 6. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Budowa mariny żeglarskiej ze jednostek pasa żerskich oraz stanowiskami postojowymi dla jachtów turystyki żeglarskiej na prawym brzegu rzeki Odry Wschodniej w Gryfinie, etap III – cz ęść południowa 7. Budowa przystani łodziowej Gmina Pomosty pływaj ące, punkty poboru energii Gozdowice Mieszkowice elektrycznej, poboru wody, wypo życzalnia łodzi i kajaków 8. Port Jachtowy Szczecin Miasto Szczecin Planowana inwestycja przewiduje cumowanie 150 jachtów przy pomostach pływaj ących rozmieszczonych po obu brzegach Rzeki Du ńczycy – pomi ędzy Wysp ą Grodzk ą a Łasztowni ą. Utworzone zostan ą kolejne miejsca do cumowania jachtów, kawiarnia, budynki konferencyjne, place zabaw, a tak że amfiteatr i restauracja 9. Przebudowa ulicy Bulwary Gmina Wykonanie pieszo-jezdni z kostki Rybackie Widuchowa betonowej, wykonanie o świetlenia oraz infrastruktury towarzysz ącej - zagospodarowania nabrze ża Obszary położone wokół jeziora Miedwie Brak Obszary poło żone wokół jeziora D ąbie Brak Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin

4.2.2. Projekty i inwestycje w zakresie urz ądze ń i instalacji hydrotechnicznych oraz prac hydrotechnicznych oraz inne inwestycje, w tym drogowe.

Tabela 23. Projekty i inwestycje w zakresie urz ądze ń i instalacji hydrotechnicznych oraz prac hydrotechnicznych – zrealizowane i w trakcie realizacji Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 1. Budowa wału powodziowego i muru Urz ąd powodziowego na odcinku Krajnik Wojewódzki Dolny - Zato ń Dolna 2. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Wbicie ścianki szczelnej oraz pali, jednostek pasa żerskich oraz turystyki konstrukcja oczepu żelbetowego, monta ż żeglarskiej na prawym brzegu rzeki pontonów dla cumowania jednostek Odry Wschodniej w Gryfinie, etap I - turystyki żeglarskiej cz ęść środkowa: nabrze że postojowe dla jednostek pływaj ących turystyki żeglarskiej 3. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Wbicie ścianki szczelnej oraz pali, jednostek pasa żerskich oraz turystyki konstrukcja oczepu żelbetowego żeglarskiej na prawym brzegu rzeki Odry Wschodniej w Gryfinie, etap II

74 Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) - nabrze że pasa żerskie – północne Obszary poło żone wokół jeziora Miedwie Brak Obszary poło żone wokół jeziora D ąbie Brak Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin

Tabela 24. Projekty i inwestycje drogowe – zrealizowane i w trakcie realizacji. Lp. Nazwa inwestycji Inwestor Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 1. „Infrastruktura ł ącz ąca dla polskich Gmina Banie Ście żka rowerowa o długo ści 15,8 km i niemieckich gmin i miast Mark biegn ąca malownicz ą tras ą przez serce Landin, Brüssow,Carmzow- Ziemi Ba ńskiej po dawnej linii kolejowej Wallmow, Schenkenberg, Schönfeld, łącz ącej Gryfino ze Swobnic ą. Biegnie Mescherin, Angermünde, cz ęś ciowo wzdłu ż rzeki Tywy, któr ą Schwedt/Odra, Banie, Cedynia, przecina przechodz ąc przez Chojna, Gryfino, Kołbaskowo, Stare wyremontowany most o długo ści 23 m Czarnowo i Trzci ńsko-Zdrój” - i wysoko ści 8 m, dalej trasa biegnie wzdłu ż ście żka rowerowa jeziora Dłu żec w Baniach i jeziora współfinansowanego ze środków Długiego Baniewice – Swobnica. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Celu 3 "Europejska Współpraca Terytorialna"- "Współpraca Transgraniczna" 2. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Budowa dróg dojazdowych do nabrze ża, jednostek pasa żerskich oraz turystyki parkingów, drogi wzdłu ż nabrze ża, żeglarskiej na prawym brzegu rzeki chodników i ście żek rowerowych Odry Wschodniej w Gryfinie, etap I - cz ęść środkowa: nabrze że postojowe dla jednostek pływaj ących turystyki żeglarskiej 3. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Budowa dróg dojazdowych do nabrze ża, jednostek pasa żerskich oraz turystyki parkingów, drogi wzdłu ż nabrze ża, żeglarskiej na prawym brzegu rzeki chodników i ście żek rowerowych Odry Wschodniej w Gryfinie, etap II - nabrze że pasa żerskie - północne Obszary poło żone wokół jeziora Miedwie Brak Obszary poło żone wokół jeziora D ąbie Brak Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin

4.3. Projekty w zakresie poprawy atrakcyjno ści produktu turystycznego.

Tabela 25. Projekty w zakresie tworzenia lub poprawy atrakcyjno ści produktu turystycznego – zrealizowane i w trakcie realizacji Lp. Nazwa projektu Realizator Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 1. Projekt oznakowania szlaku Gmina Projekt zakłada oznakowanie szlaku wodnego na rzece My śla Boleszkowice wodnego na rzece My śla wraz z usytuowaniem przy nim tablic

75 Lp. Nazwa projektu Realizator Charakterystyka (krótki opis) informacyjnych. 2. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Stworzenie promenady z widokiem na jednostek pasa żerskich oraz turystyki Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry żeglarskiej na prawym brzegu rzeki znajduj ący si ę po drugiej stronie rzeki Odry Wschodniej w Gryfinie, etap I - Odra Wschodnia; stworzenie miejsca cz ęść środkowa: nabrze że postojowe postoju dla tranzytuj ących jednostek dla jednostek pływaj ących turystyki turystyki żeglarskiej żeglarskiej 3. Budowa nabrze ża dla obsługi Gmina Gryfino Stworzenie promenady z widokiem na jednostek pasa żerskich oraz turystyki Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry żeglarskiej na prawym brzegu rzeki znajduj ący si ę po drugiej stronie rzeki Odry Wschodniej w Gryfinie, etap II Odra Wschodnia; stworzenie nabrze ża dla - nabrze że pasa żerskie - północne cumowania rzecznych statków pasa żerskich 4. „Promenada z widokiem na Odr ę” – Miasto Szczecin Modernizacja bulwaru Gdy ńskiego, przebudowa szczeci ńskich bulwarów Piastowskiego – zakłada kompleksow ą przebudow ę zagospodarowania trzech bulwarów, które w wyniku realizacji przedsi ęwzi ęcia zostan ą przystosowane do uprawiania turystyki wodnej, uzupełniaj ąc z jednej strony braki miejsc do postoju jednostek sportowych i turystycznych oraz statków białej floty. Ponadto projekt zakłada przebudow ę nabrze ża wraz z budow ą nowej infrastruktury niezb ędnej do obsługi jednostek pływaj ących Obszary poło żone wokół jeziora Miedwie 5. Promenada nad j. Miedwie Gmina Promenada powstała nad jeziorem Kobylanka Miedwie w Morzyczynie Zieleniewie. Wzdłu ż brzegu na długo ści ok. 1 km zbudowano promenad ę – deptak z wpuszczonymi w bruk chodnika mosi ęż nymi tablicami informuj ącymi o wyst ępuj ących nad jeziorem gatunkami ro ślin i zwierz ąt. Zbudowano drewniane pomosty spacerowe. Z promenady w gł ąb jeziora wybiega nowoczesne molo z ławeczkami i ze stylow ą werand ą. Przy brzegu jeziora usytuowana jest muszla koncertowa z dachem w kształcie żagla, gdzie w sezonie letnim trwa „Miedwiańskie Lato” – impreza ści ągaj ąca tłumy miejscowych, jak i turystów 6. „System bezpiecze ństwa wodnego na Gmina Celem projektu jest podj ęcie działa ń na obszarach LGR”(podpisano list Kobylanka rzecz stworzenia zintegrowanego systemu intencyjny) bezpiecze ństwa wodnego, obejmuj ącego akweny lokalnych grup rybackich wraz z obszarami przyległymi. Zadania : utworzenie regionalnych grup interwencyjnych WOPR, działania profilaktyczne skierowane do środowisk lokalnych, środowisk bran żowych (w ędkarze, rybacy, żeglarze, kajakarze, deskarze, pływacy), organizacja pokazów ratowniczych, festynów edukacyjnych, zabezpieczenie imprez, działania edukacyjne realizowane w ramach wojewódzkiego programu „Bł ękitny

76 Lp. Nazwa projektu Realizator Charakterystyka (krótki opis) Patrol”, skierowanego do dzieci i młodzie ży, ponadregionalne działania promocyjne obejmuj ące akweny LGR realizowane w postaci wydawania materiałów promocyjnych ,map bezpiecze ństwa przewodników przybli żaj ących walory turystyczne regionów, przygotowanie i organizacja kąpielisk oraz miejsc wykorzystywanych do k ąpieli na akwenach obj ętych działalno ści ą poszczególnych LGR Obszary poło żone wokół jeziora D ąbie 7. Śladami przeszło ści Gmina Goleniów Projekt dotyczył obj ęcia opiek ą (znalezienie, uporz ądkowanie, oznakowanie) 13 cmentarzy ewangelickich na wsiach gminy (cmentarze poniemiecki) 8. Otwarcie O środka Dokumentacji Gmina Goleniów Adaptacja zabytkowej kamieniczki na Dziejów Ziemi Goleniowskiej „ Żółty potrzeby utworzenia muzeum ziemi Domek” goleniowskiej 9. Zadania bie żą ce Gmina Goleniów Uzupełnianie oznakowania szlaków rowerowych, szlaku kajakowego, przystani żeglarskiej, dojazdu do Lubczyny i przystanków na szlaku kajakowym, postawienie nowych wiat na trasie szlaku kajakowego (w miejsce starych zniszczonych) 10. „Meandry Iny” Utworzenie szlaku kajakowego na rzece Inie (od Bącznika do Inouj ścia i Jeziora Dąbie) wraz z miejscami przystankowymi i slipami do wodowania kajaków 11. Przysta ń żeglarska w Lubczynie Gmina Goleniów Oznakowanie Przystani Żeglarskiej w Lubczynie (m.in. betonowiec) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin

4.4. Projekty na rzecz promocji turystyki wodnej.

Tabela 26. Projekty na rzecz promocji turystyki wodnej -– zrealizowane i w trakcie realizacji Lp. Nazwa projektu Realizator Charakterystyka (krótki opis) Dorzecze Odry 1. Opracowania graficzne szlaków i Gmina promocji ich za pomoc ą folderów i Boleszkowice stron www

Dorzecze Odry 2. Szlakiem choje ńskich jezior Gmina Chojna Przygotowanie i wydruk folderów promocyjnych pt.: „Szlakiem Choje ńskich Jezior”. Przedsi ęwzi ęcie to ma na celu pokazanie atrakcyjno ści terenów gminy oraz zaspokojenie zapotrzebowania informacji o aktywnych formach turystyki i potencjale turystycznym Gminy Chojna. Obszary poło żone wokół jeziora Miedwie Brak

77 Lp. Nazwa projektu Realizator Charakterystyka (krótki opis) Obszary poło żone wokół jeziora D ąbie 3. „Meandry Iny” Gmina Goleniów wydanie ksi ąż ki „Meandry Iny”, dotycz ącej zarówno historii rzeki jaki i oferty (kajakowej, w ędkarskiej) 4. Konkurs „Odkrywamy nieznane” Gmina Goleniów Konkurs fotograficzny (2009 r.), dotycz ący ciekawych i mało znanych miejsc na terenie gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gmin

78 5. Analiza SWOT śródl ądowej turystyki wodnej na obszarze realizacji „Programu…”.

Analiza SWOT jest narz ędziem o charakterze strategicznym. Z jednej strony bazuje na informacjach zdobytych w trakcie procesu diagnostycznego. W wypadku tego opracowania dotyczy to: • zinwentaryzowania potencjału obszaru dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie w zakresie turystyki wodnej, • uwarunkowań zewn ętrznych rozwoju śródl ądowej turystyki wodnej w województwie zachodniopomorskim na obszarze realizacji „Programu…”, • projektów i inwestycji na rzecz rozwoju turystyki wodnej, • wniosków ze spotka ń z bran żą turystyczn ą oraz samorz ądami gmin, le żą cych na obszarze, b ędącym przedmiotem opracowania. Z drugiej strony analiza SWOT, po odpowiednim zagregowaniu informacji, stanowi punkt wyj ścia, swego rodzaju wytyczne, do stworzenia wła ściwego programu rozwoju turystyki wodnej na obszarze realizacji „Programu…”.

5.1. Analiza SWOT.

Tabela 27. Mocne i słabe strony turystyki wodnej

MOCNE STRONY SŁABE STRONY - poło żenie: - krótki sezon turystyczny zwi ązany z wod ą z • w strefie przygranicznej, uwagi na warunki klimatyczne, • na skrzy żowaniu europejskich dróg - brak charakterystycznych regionalnych wodnych E-30 i E-70, produktów turystycznych, • na szlakach tranzytowych z północy - zbyt mała intensywno ść rewaloryzacji Europy na południe i z zachodu na obiektów zabytkowych i przystosowania ich wschód, do pełnienia funkcji turystycznych, - wyst ępowanie atrakcyjnych turystycznie - niedostatki w kompleksowym jezior (du że powierzchnie, znaczna zagospodarowania rzek i jezior dla potrzeb gł ęboko ść , dobra dost ępno ść znacznej cz ęś ci turystyki i rekreacji wodnej, brzegów jezior, bogactwo ryb) i rzek, - słabo rozwini ęta baza noclegowa, zwi ązana - poprawiaj ący si ę w ostatnich latach stan z wod ą, czysto ści wód powierzchniowych, - znaczny udział w bazie noclegowej - wyst ępowanie i ogólna dost ępno ść obiektów o charakterze sezonowym i niskim obszarów o wysokich walorach standardzie, przyrodniczych, - słabo rozwini ęta sie ć placówek - ró żnorodno ść form ochrony przyrody gastronomicznych w wi ększo ści gmin na (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, opracowywanym obszarze, obszary Natura 2000), - nierównomierny rozwój infrastruktury - bogactwo walorów kulturowych , uzupełniaj ącej w poszczególnych gminach obszaru,

79 MOCNE STRONY SŁABE STRONY - działania samorz ądów w celu poprawy - nieprzystosowanie infrastruktury estetyki miejscowo ści, turystycznej dla potrzeb osób - wyst ępowanie licznych szlaków niepełnosprawnych, turystycznych, szczególnie pieszych - niewielka oferta dla odwiedzaj ących i rowerowych, jednodniowych oraz przeje żdżaj ących - do ść dobra dost ępno ść komunikacyjna tranzytem, zewn ętrzna i wewn ętrzna obszaru, - zły stan eksploatacyjny nawierzchni - stosunkowo bogata oferta imprez i wydarze ń drogowych, wieloletnie zaniedbania w kulturalnych, sportowych i turystycznych zakresie modernizacji dróg, organizowanych w gminach, - zlikwidowanie poł ącze ń kolejowych, - współpraca niektórych gmin z partnerami - słabo rozwini ęta infrastruktura usługowa zagranicznymi w zakresie rozwoju turystyki i techniczna oraz wyst ępowanie i produktów turystycznych. w niektórych gminach niedostatecznej infrastruktury ochrony środowiska, zwłaszcza w zakresie gospodarki wodno- ściekowej, - niska aktywno ść władz lokalnych w zakresie stosowania ró żnego rodzaju zach ęt i preferencji dla inwestuj ących w sektor turystyczny, takich jak: preferencje podatkowe, uzbrajanie terenów, przyspieszenie procedury administracyjnej, - brak inwestycji gminnych ukierunkowanych na wydłu żenie sezonu turystycznego, - brak odpowiedniej promocji turystyki wodnej, - słaba kondycja finansowa wielu gmin i wynikaj ący z tego brak środków własnych na inwestycje, - brak dost ępu do kapitału na rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej, zwłaszcza w śród mieszka ńców wsi, - niedostateczna koordynacja działa ń pomi ędzy poszczególnymi podmiotami gospodarki turystycznej oraz władzami samorz ądowymi, - bierna postawa ludno ści, zwłaszcza z obszarów popegeerowskich, - słaby i niewydolny system informacji turystycznej, - mała liczba podmiotów (lokalnych biur turystycznych) organizuj ących turystyk ę wodn ą, - brak koncentracji działa ń marketingowych i środków finansowych na promocj ę, zarówno na szczeblu regionalnym, jak i krajowym, - dekoncentracja decyzji w sferze zarz ądzania wodami,

80 MOCNE STRONY SŁABE STRONY - słaba współpraca podmiotów (z wszystkich trzech sektorów) uczestnicz ących w tworzeniu produktu turystyki wodnej, - brak jednolitej polityki turystycznej na szczeblu województwa.

Tabela 28. Szanse i zagro żenia turystyki wodnej

SZANSE ZAGRO ŻENIA - istniej ące poł ączenia z drogami wodnymi E- - konkurencyjno ść rynku niemieckiego, 30 i E-70, - konkurencja ze strony obszarów - współpraca z miastami i gminami turystycznych poło żonych w strefie partnerskimi (mo żliwo ść wykorzystania do pojeziernej, szczególnie w województwach: rozwoju turystyki wodnej), pomorskim, wielkopolskim i lubuskim, - rosn ące zainteresowanie aktywnymi - konkurencja ze strony obszarów formami wypoczynku oraz poszukiwanie nadmorskich, nowych atrakcji turystycznych na rynkach - niska stabilno ść rynku turystyki europejskich, przygranicznej (wyrównywanie si ę cen po - du ży potencjał rynku niemieckiego obu stronach granicy), i skandynawskiego oraz rynku krajowego, - degradacja środowiska poprzez u żytkowanie - blisko ść turystycznych rynków Niemiec turystyczne niezagospodarowanych stref (zwłaszcza aglomeracji Berlina) brzegowych jezior („dzikie” plaże i Skandynawii, i kąpieliska), - współpraca transgraniczna (Niemcy) - kryzys finansów publicznych w Polsce w sferze turystyki wodnej, (ograniczenie środków z bud żetu pa ństwa - zatłoczenie rejonów nadmorskich, i jednostek samorz ądu terytorialnego na - fundusze UE na rozwój regionalny. rozwój turystyki), - spadek koniunktury gospodarczej za granic ą, - brak polityki finansowej, w tym kredytowej, odpowiadaj ącej potrzebom w zakresie turystyki.

Przeprowadzona analiza SWOT wykazała, że w potencjale wewn ętrznym analizowanego obszaru wyst ępuje przewaga słabych stron nad stronami mocnymi. Nale ży jednak podkre śli ć, że niektóre słabe strony przy podj ęciu odpowiednich działa ń, szczególnie inwestycyjnych, mog ą sta ć si ę silnymi stronami tego obszaru. Do tego przyczyni ć si ę mo że

81 tak że wykorzystanie mocnych stron i szans, a tak że ograniczenie zagro żeń. Nale ży tak że bra ć pod uwag ę to, że niektóre słabe strony i zagro żenia b ędą wyst ępowa ć w przez dłu ższy czas.

5.2. Rekomendacje.

Na podstawie przeprowadzonej analizy SWOT mo żna wskaza ć na działania wzmacniaj ące mocne strony i wykorzystuj ące korzystne sytuacje. Nale żą do nich w pierwszym rz ędzie: a) wykorzystanie w promocji regionu: - korzystnego poło żenia wobec dominuj ących rynków (mieszka ńców Szczecina oraz Berlina), - wspólnego zainteresowania drog ą wodn ą ł ącz ącą Szczecin i Zalew Szczeci ński z Berlinem, - poprawy czysto ści jezior i Odry (głównie w śród mieszka ńców Szczecina), - du żej liczby atrakcyjnych przyrodniczo obszarów chronionych, a w szczególno ści obszarów „Natura 2000”. b) nawi ązanie ści ślejszej współpracy przy tworzeniu i realizacji planów rozwoju turystyki wodnej z administracj ą niemieck ą terenów s ąsiaduj ących z analizowanym obszarem, c) wcze śniejsze przygotowanie projektów przedsi ęwzi ęć do współfinansowania ze środków UE (wraz z działaniami na rzecz wprowadzenia istotnych elementów programu do strategii i programów wojewódzkich, przygotowywanych w ramach nowej perspektywy finansowej UE), d) wykorzystanie szans jakie daj ą istniej ące nowe trendy w turystyce m.in. poprzez: - nawi ązanie ści ślejszej współpracy z organizacjami i podmiotami gospodarczymi zainteresowanymi rozwojem aktywnych form turystyki, - przygotowanie oferty w zwi ązku z przewidywanym spadkiem zainteresowania typowymi pobytami w zatłoczonych miejscowo ściach nadmorskich, - współprac ę z niemieckimi regionami przygranicznymi przy przygotowaniu wspólnej oferty turystyki wodnej. e) działania na rzecz poprawy infrastruktury pozaturystycznej, wykorzystuj ąc zainteresowanie administracji samorz ądowej i rz ądowej: - popraw ą estetyki miejscowo ści regionu (rekomenduje si ę koordynacj ę działa ń samorz ądów lokalnych),

82 - popraw ę estetyki infrastruktury nabrze żnej dróg wodnych (rekomenduje si ę podj ęcie wspólnego programu działa ń samorz ądów lokalnych oraz RZGW i Zarz ądów Dróg). Jednocze śnie rekomenduje si ę podj ęcie podstawowych działa ń osłabiaj ących wpływ na rozwój turystyki zdiagnozowanych słabych stron i istniej ących zagro żeń. Nale żą do nich w pierwszym rz ędzie: a) wykorzystanie potencjału regionu dla rozbudowy produktów turystycznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem podstawowych rynków w tym: - produktów wizerunkowych dla regionu dorzecza Odry, - poprawy jako ści oferty turystycznej obszaru wokół jezior D ąbie i Miedwie, - uruchomienie produktów/wydarze ń/programów wydłu żaj ących sezon turystyczny ze szczególnym uwzgl ędnieniem turystyki weekendowej, b) zmniejszenie roli obszarów konkurencyjnych poprzez uruchomienie wspólnych przedsi ęwzi ęć i programów wykorzystuj ących szczególnie przewagi konkurencyjnych regionów pojeziernych polskich i niemieckich, c) zwrócenie wi ększej uwagi na mo żliwo ści inwestycyjne kapitału prywatnego (w pierwszym rz ędzie szczeci ńskiego i berli ńskiego) oraz stworzenie mu korzystnych warunków inwestowania w miejsce dotychczas wykorzystywanych środków publicznych, d) podj ęcie działa ń na rzecz zwi ększenia zainteresowania lokalnych i wojewódzkich instytucji finansowych (szczególnie kredytowych) kredytami na rzecz rozwoju turystyki wodnej, m.in. poprzez: - szkolenie pracowników instytucji finansowych w zakresie oceny biznesplanów inwestycji turystyki wodnej, - pomoc podmiotom prywatnym w przygotowaniu wła ściwych analiz i wniosków kredytowych, - zwi ększenie mo żliwo ści podejmowania zada ń ze sfery partnerstwa publiczno prywatnego.

83 6. Identyfikacja celów i działa ń dla rozwoju turystyki wodnej na obszarze realizacji „Programu…”.

Program przygotowano w oparciu o jasno okre ślone i dostosowane do funkcji tego dokumentu podstawy teoretyczne. Wychodz ąc z zało żenia, że turystyka powinna być czynnikiem dynamizuj ącym rozwój gospodarczy i społeczny na danym obszarze, wykorzystano do tego celu dorobek teoretyczny wybranych koncepcji rozwoju regionalnego. Uwzgl ędniono go zwłaszcza przy ustalaniu celów Programu oraz zasad tworzenia produktów turystyki wodnej rekomendowanych do realizacji.

6.1. Cele i działania dla „Programu…”.

Podstawy przyj ęcia celu głównego i celów szczegółowych Programu: • zgodno ść z regionalnymi dokumentami strategicznymi, to jest: ze Strategi ą rozwoju województwa zachodniopomorskiego oraz Strategi ą rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim do 2015 r .; • zgodno ść z dokumentami strategicznymi w skali mikro, w tym m.in.: ze strategiami ogólnymi i sektorowymi dotycz ącymi rozwoju gmin i powiatów obj ętych opracowaniem; • wnioski z diagnozy ogólnej oraz analizy SWOT dotyczącej potencjału turystyki wodnej w dorzeczu Odry oraz w rejonie jeziora D ąbie i Miedwie, a tak że z informacji zwrotnej z gmin obj ętych programem; • przyj ęcie okre ślonej podstawy teoretycznej uzasadniaj ącej konstrukcj ę i funkcjonowanie produktów turystyki wodnej na obszarze obj ętym Programem; • spójno ść logiczna z celem głównym – dotyczy celów szczegółowych, których realizacja ma zapewni ć osi ągni ęcie celu głównego. Bior ąc pod uwag ę przedstawione wcze śniej zało żenia przyj ęto nast ępuj ący cel główny oraz cele szczegółowe Programu:

Cel główny: stworzenie warunków do rozwoju zró żnicowanej turystyki wodnej poprzez budow ę konkurencyjnych produktów turystycznych w dorzeczu Odry oraz w rejonie jezior D ąbie i Miedwie.

84 Nale ży podkre śli ć, że pod poj ęciem „zró żnicowana turystyka wodna” rozumiemy: • ró żne formy turystyki zwi ązane ze środowiskiem wodnym – w sensie popytowym (m.in. żeglarstwo, kajakarstwo, turystyka motorowodna, w ędkarstwo, pływanie, wypoczynek bierny i aktywny w strefie przybrze żnej), • ró żne formy turystyki wodnej – w sensie poda żowym (produkty turystyczne przygotowane dla potrzeb wymienionych powy żej grup popytowych), przeznaczone na rynki o zró żnicowanym zasi ęgu – lokalnym, regionalnym, krajowym i mi ędzynarodowym. Nale ży tak że przy tym podkre śli ć, że zgodnie z logik ą planowania strategicznego cel główny powinien przyczyni ć si ę do osi ągni ęcia celów wy ższej rangi okre ślonych w innych dokumentach strategicznych (regionalnych i krajowych), a zwłaszcza w Strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego do 2020 r. Uwzgl ędniaj ąc przyj ęty cel główny programu, sformułowano nast ępuj ące cele szczegółowe (powinny si ę one przyczyni ć do osi ągni ęcia celu głównego oraz stanowi ć podstaw ę do okre ślenia działa ń i indywidualnych projektów): • stworzenie warunków do budowy produktów dla turystyki żeglarskiej, w tym dla morskiej turystyki żeglarskiej obejmuj ącej rejsy z pełnego morza oraz w jego kierunku, • stworzenie warunków do budowy produktów dla turystyki motorowodnej, • stworzenie warunków do budowy produktów dla kajakowej, • stworzenie warunków do budowy produktów dla turystyki w ędkarskiej, • stworzenie warunków do budowy produktów dla turystyki k ąpieliskowo-rekreacyjnej, • stworzenie warunków do budowy wodnych produktów specjalistycznych (narty wodne, kitesurfing, windsurfing i żeglarstwo wyczynowe, obserwacje przyrody, inne), a tak że produktów morskiej turystyki wycieczkowej.

6.2. Odniesienie do regionalnych dokumentów strategicznych.

Dokumentem głównym, kierunkowym jest „Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego”75 . Formułuje ona sze ść celów strategicznych, które z kolei rozwini ęte zostały przez 34 cele kierunkowe. Cele strategiczne to: • wzrost innowacyjno ści i efektywno ści gospodarowania, • wzmocnienie atrakcyjno ści inwestycyjnej regionu, • zwi ększenie przestrzennej konkurencyjno ści regionu,

75 Dnia 22 czerwca 2010 r. podczas posiedzenia XLII sesji Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego został przyj ęty projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego .

85 • zachowanie i ochrona warto ści przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami, • budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczno ści, • wzrost to żsamo ści i spójno ści społecznej regionu. Aczkolwiek problematyka turystyki – z racji jej interdyscyplinarno ści – mo że by ć realizowana w ramach wi ększo ści (o ile nie wszystkich) wskazanych płaszczyznach, to dokument wskazuje w sposób wyra źny – w ramach realizacji celu pierwszego – cel kierunkowy 1.2. Wzrost konkurencyjno ści województwa w krajowym i zagranicznym ruchu turystycznym . Realizacji tego celu maj ą słu żyć nast ępuj ące działania: • tworzenie warunków organizacyjnych i finansowych dla rozwoju infrastruktury turystycznej i jej zagospodarowania oraz wydłu żenia sezonu turystycznego, • budowa powi ąza ń gospodarczych turystyki z rolnictwem, rybactwem, le śnictwem, gospodark ą portow ą oraz innymi sektorami w oparciu o racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, • rozwój markowych produktów turystycznych, • identyfikacja i promocja produktów tradycyjnych, lokalnych i regionalnych, • rozwój narz ędzi obsługi ruchu turystycznego, w tym regionalnego systemu informacji turystycznej i doradztwa, • promocja oferty turystycznej regionu poprzez przygotowanie i rozpowszechnianie publikacji, udział w krajowych i zagranicznych targach i imprezach bran żowych, • rozwój krajowej i mi ędzynarodowej współpracy sieciowej podmiotów, organizacji i instytucji zaanga żowanych w rozwój turystyki, • poprawa stanu i wykorzystanie bazy uzdrowiskowej. W pewnym stopniu w sposób bezpo średni z omawian ą problematyk ą ma zwi ązek cel strategiczny nr 4. Zachowanie i ochrona warto ści przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami , gdzie dla celu kierunkowego 4.2. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów sformułowane zostały m.in. działania: • reintrodukcja zagro żonych gatunków fauny i flory, • tworzenie spójnych kompleksów le śnych, szczególnie w obszarach korytarzy ekologicznych i wododziałów, • racjonalne zagospodarowanie zasobów wód leczniczych i terenów ich wyst ępowania. Dokumentem sektorowym, maj ącym w sposób bardziej szczegółowy rozwin ąć zagadnienia przedstawione w „Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego”,

86 jest „Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku”76 . Strategia ta przedstawia pi ęć obszarów strategicznych, w ramach których odbywa ć si ę b ędzie rozwój turystyki na terenie województwa: • rozwój markowych produktów turystycznych regionu, • rozwój zasobów ludzkich, • wsparcie marketingowe, • kształtowanie przestrzeni turystycznej, • wsparcie instytucjonalne i budowa systemów rozwijających turystyk ę. W ramach obszarów strategicznych zostały wyznaczone cele operacyjne, dla których z kolei zdefiniowano konkretne obszary działa ń. Bezpo średnie odniesienia do turystyki wodnej znajduj ą si ę w obszarze priorytetowym 1 - rozwój markowych produktów turystycznych regionu , w celu operacyjnym I.2 – Budowa i rozwój kompleksowych markowych produktów turystycznych . Wskazane zostało tutaj działanie I.2.1. – Budowa i rozwój produktów turystyki aktywnej i specjalistycznej , gdzie uj ęte zostało w ędkarstwo. Do czynników krytycznych, decyduj ących o rozwoju tej formy, zaliczono: • zapewnienie mo żliwo ści wykupu pozwole ń na w ędkowanie na okre ślon ą ilo ść dni, • szeroka dost ępno ść pozwole ń na w ędkowanie, np. mo żliwo ść zakupu w urz ędach pocztowych, • rozwój sieci łowisk prywatnych z infrastruktur ą na poziomie europejskim, • rozwój kompleksowych rozwi ąza ń dla w ędkarzy, pakietów oferuj ących dojazd na łowisko, wypo życzenie sprz ętu, usługi przewodnickie, zezwolenie, • rozwój infrastruktury w postaci zagospodarowanie łowisk i terenów w ich bezpo średnim sąsiedztwie (pomosty, szałasy i chatki dla w ędkarzy, miejsce na ognisko, stałe grille) oraz rozwój bazy noclegowej o odpowiednim standardzie. Z kolei działanie I.2.2. Budowa i rozwój produktów markowych turystyki wodnej dokładnie opisuje poszczególne elementy, zwi ązane z t ą kwesti ą: Tabela 29. Budowa i rozwój produktów markowych turystyki wodnej Obszary szczególnie predestynowane … do implementacji produktów - le żące wzdłu ż biegu Odry markowych turystyki wodnej - nad jeziorem D ąbie, Zalewem Szczeci ńskim i Kamie ńskim - … Model funkcjonowania produktu Turysta korzystaj ąc z oferty produktów turystyki wodnej turystyki wodnej województwa b ędzie mógł przyby ć drog ą wodn ą: z zachodu (terenów Berlina, Pary ża czy Bazylei), z północy (krajów

76 Warto wspomnie ć, że wcze śniej na terenie województwa zachodniopomorskiego realizowany był „Program Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim na lata 2003-2006”

87 Skandynawii), południa (województw lubuskiego, dolno śląskiego, śląskiego), docelowo równie ż wodn ą drog ą śródl ądow ą ze wschodu (Gda ńska). Na rzekach i akwenach regionu na jego przyj ęcie czeka ć ma infrastruktura wodna o standardzie nie odbiegaj ącym od europejskiego. Szeroka oferta produktów turystyki wodnej adresowana b ędzie dla najmniej wymagaj ących - ludzi młodych (spływy kajakowe, nurkowanie), poprzez klasę średni ą i turyst ę rodzinnego ( żeglarstwo śródl ądowe i morska żegluga kabota żowa, windsurfing i kitesurfing), na wymagaj ących turystach ko ńcz ąc (rejsy po Odrze na pokładzie ekskluzywnych hoteli statków). Oferta produktowa obejmowa ć będzie swym zakresem produkty weekendowe, tygodniowe i dłu ższe o charakterze: od wybitnie rekreacyjnego na typowo sportowym ko ńcz ąc. Baza szkoleniowa sportów wodnych b ędzie umo żliwia ć przeprowadzanie wysokiej jako ści kursów na wszystkie stopnie żeglarskie, stopnie motorowodne, pozwala ć będzie równie ż zawodowym sportowcom na podnoszenie swoich kwalifikacji (m.in. kajakarstwo, żeglarstwo, windsurfing). Imprezy organizowane na wodach województwa (zloty, regaty, flisy i in.) stan ą si ę jego trwałym wyró żnikiem. Czynniki krytyczne warunkuj ące - rozwój szlaków wodnych i ich infrastruktury, osi ągni ęcie przewagi konkurencyjnej - stworzenie szlaku wodnego ł ącz ącego pojezierza (optymalnie produktów turystyki wodnej dost ępnego dla jachtingu), - wzrost poczucia bezpiecze ństwa w portach, marinach na szlakach wodnych, - konieczno ść zmian regulacji prawnych nakładaj ących na żegluj ących po wodach Zalewu wymagania to żsame z tymi na morzu, nakazuj ących uiszczenie opłat celnych na jachty zagranicznych armatorów rezyduj ących w Polsce, - stworzenie sieci wypo życzalni sprz ętu wodnego, czarterowania jachtów (w tym dla turysty zagranicznego), - wykształcenie odpowiednich kadr do obsługi i zarz ądzania ruchem turystyki wodnej, - wykształcenie si ę i rozwój miejscowo ści o charakterze centrów obsługi ruchu turystyki wodnej (Barlinek, Widuchowa, Drawsko Pomorskie, D ąbki, Niechorze, Czaplinek, Gryfino, Szczecinek, Trzebie ż, Stepnica i in.), - regulacja stanu wód rzek zachodniopomorskich, w tym Odry Konieczne inwestycje - budowa portów, marin i przystani wodnych, infrastrukturalne - rozwój i rozbudowa do standardów europejskich sieci portów, marin, przystani i stanic wodnych wchodz ących w skład szlaków, a w szczególno ści: Zachodniopomorskiego Szlaku Żeglarskiego oraz pozostałych portów zalewowych, Odrza ńskiego Szlaku Wodnego, - … - rozwój infrastruktury turystycznej wzdłu ż miejskich nabrze ży w miastach poło żonych nad wod ą m.in. Szczecin, Gryfino, Świnouj ście, Kołobrzeg - … Główne cele realizowane przez - utworzenie wzajemnych powi ąza ń mi ędzy obszarami zadania turystycznymi regionu, - integracja obszarów turystycznych Regionu z obszarami turystycznymi Polski i Europy, - aktywizacja gmin dotkni ętych marginalizacj ą, - rozwój infrastruktury turystycznej regionu, - rozwój ekologicznych rozwi ąza ń transportowych, - powi ązanie turystyki wodnej z innymi typami turystyki (np. aktywn ą: rowerow ą, specjalistyczn ą: golf, w ędkarstwo).

88 Sporo miejsca turystyce wodnej „Strategia…” po świ ęca w obszarze priorytetowym IV. Kształtowanie przestrzeni turystycznej . Cel operacyjny IV.1. Kształtowanie infrastruktury na styku środowisk woda/ l ąd przewiduje m.in. działania w nast ępuj ących sferach: • wsparcie infrastruktury żeglugi śródlądowej i morskiej, gdzie konieczne s ą działania zmierzaj ące do: - uregulowania stosunków wodnych w rzekach, - stworzenia sieci uregulowanych poł ącze ń wodnych pomi ędzy zbiornikami wodnymi pozwalaj ące na swobodne przemieszczanie si ę w ramach mo żliwie du żej ilo ści akwenów poszczególnych pojezierzy, nie tylko kajakarzom, ale równie ż uprawiaj ącym żeglarstwo jachtowe, - rozwoju i modernizacji sieci przystani rzecznych o europejskim standardzie na rzekach Regionu (w tym w szczególno ści na Odrze, mi ędzy innymi w Gryfinie), - rozwój i modernizacja morskich przej ść granicznych z dostosowaniem do wymogów Schengen”, • wsparcie budowy infrastruktury turystyki wodnej i sportów wodnych w postaci: - rozwoju sieci portów morskich i zalewowych o standardzie europejskim, m.in.: w oparciu o istniej ące szlaki (np. Zachodniopomorski Szlak Żeglarski), - rozwoju sieci stanic wodnych, - rozwój o środków szkoleniowych Żeglarstwa (w tym w szczególno ści Centralnego Ośrodka Żeglarskiego w Trzebie ży, oraz o środków prowadzonych przez organizacje nonprofit), - wspieranie powstawania o środków dla miło śników kite- i windsurfingu. Niezale żnie od powy ższego „Strategia…”, w ramach tego priorytetu, zaleca podj ęcie działa ń zmierzaj ących do: • ewidencjonowania i standaryzacji infrastruktury turystycznej regionu, • wspierania rozwoju regionalnych sieci turystycznych, • wdro żenia systemu wzorcowych rozwi ąza ń infrastrukturalnych, • rozwoju infrastruktury przystosowanej do obsługi konkretnego typu turysty, • uwzgl ędnienia potrzeb regionalnego rynku turystycznego przy modernizacji i rozbudowie infrastruktury transportowej, • wspomagania proekologicznych rozwi ąza ń transportowych w miejscowo ściach i obszarach o najwi ększym nat ęż eniu ruchu turystycznego.

89 W obszarze priorytetowym V – Wsparcie instytucjonalne i budowa systemów rozwijaj ących turystyk ę wiele miejsca po świ ęcono problematyce bezpiecze ństwa turystów, a w szczególno ści: • zwi ększenie bezpiecze ństwa turystów korzystaj ących z wodnych walorów turystycznych, • poprawa zabezpieczenia mienia uczestników ruchu turystycznego, • stymulowanie działa ń lokalnych maj ących na celu zwi ększenie bezpiecze ństwa turystów i ich mienia.

6.3. Proponowane działania, zadania i programy operacyjne na rzecz rozwoju turystyki wodnej – rozwini ęcie.

Działania – odnosz ą si ę do wszystkich celów szczegółowych. • uwzgl ędnienie zało żeń i rekomendacji zawartych w niniejszym Programie w przyszłym regionalnym programie operacyjnym (i dokumentach pochodnych) przygotowanym dla potrzeb wykorzystania środków pochodz ących z funduszy strukturalnych UE w latach 2014–2020, • przygotowanie podr ęcznika wdra żania Programu zawieraj ącego informacje na temat szczegółowych warunków, które nale ży spełni ć, aby móc realizowa ć projekty w ramach Programu. Dotyczy ć one powinny przede wszystkim typów projektów (składaj ących si ę na okre ślone rodzaje produktów turystyki wodnej); uprawnionych wnioskodawców – beneficjentów projektów przewidzianych w Programie; zasad finansowania projektów realizowanych w ramach Programu; innych warunków szczegółowych, w tym m.in. kwalifikowalno ści czasowej i przestrzennej, zasad uwzgl ędniania pomocy publicznej itp., • przygotowanie wzorcowych dokumentacji technicznych i finansowych dla poszczególnych rodzajów i klas produktów dla turystyki wodnej przewidzianych w Programie (dotyczy zwłaszcza produktów lokalnych i regionalnych wszystkich rodzajów), • przygotowanie i udost ępnienie potencjalnym wnioskodawcom raportu z analizy marketingowej w zakresie popytu na poszczególne klasy i rodzaje produktów turystyki wodnej, • opracowanie i wdro żenie kampanii marketingowej promuj ącej produkty turystyki wodnej na okre ślonych rynkach krajowych i zagranicznych,

90 • opracowanie i wdro żenie programów rozwoju komplementarnych rodzajów turystyki stanowi ących uzupełnienie (w stosunku do Programu rozwoju turystyki wodnej w dorzeczu Odry oraz w rejonie jeziora D ąbie i jeziora Miedwie) oferty turystycznej w województwie zachodniopomorskim. Zadania Rekomendowane, indykatywne zadania przewidziane do realizacji w ramach niniejszego Programu – z uwzgl ędnieniem klasy i rodzaju produktu oraz jego lokalizacji według gmin przedstawiono w podrozdziale 7.2.

91 7. Koncepcja budowy produktu turystycznego w zakresie turystyki wodnej na obszarze programu rozwoju turystyki wodnej na obszarze dorzecza rzeki Odry oraz jeziora D ąbie i jeziora Miedwie w oparciu o potencjał turystyki wodnej.

7.1. Zało żenia teoretyczne do budowy produktu turystycznego opartego na potencjale turystyki wodnej.

Jako podstaw ę teoretyczn ą okre ślenia produktów turystyki wodnej na obszarze obj ętym Programem przyj ęto trzy koncepcje rozwoju regionalnego, to jest: • teori ę rozwoju endogennego, która kładzie nacisk na zasoby wewn ętrzne, w tym zasoby turystyczne, regionu; • teori ę rozwoju sieciowego, b ędąca podstaw ą do tworzenia produktów turystycznych o charakterze przestrzennym i osi ągania przy ich pomocy przewagi konkurencyjnej; • teoria bazy eksportowej, stanowi ąca podstaw ę do komercjalizacji produktów turystycznych. Teoria rozwoju endogennego a zasoby turystyczne regionu. Adaptuj ąc dorobek teorii rozwoju endogennego dla okre ślenia produktów turystyki wodnej zwrócono szczególn ą uwag ę na konieczno ść okre ślenia potencjału wewn ętrznego rejonu obj ętego Programem – jako stymulatora jego rozwoju poprzez turystyk ę. Wychodz ąc z tego zało żenia nale ży sobie zada ć pytanie jakie czynniki wewn ętrzne wpływaj ą na warunki do rozwoju turystyki (tworzenia produktów turystycznych) – w tym przypadku turystyki wodnej. Odpowiedzi mo żna szuka ć w tradycyjnej koncepcji atrakcyjno ści turystycznej rozumianej jako suma trzech zło żonych elementów, takich jak: 1) wyst ępowanie i ranga walorów stanowi ących podstaw ę budowy produktów turystyki wodnej, 2) zagospodarowanie turystyczne rejonu – infrastruktura dla turystyki wodnej; 3) jego dost ępno ść komunikacyjna – w tym drogami wodnymi. W zdecydowanej wi ększo ści stanowi ą one czynniki wewn ętrzne obszaru recepcyjnego, wpływaj ące bezpo średnio na mo żliwo ści rozwoju turystyki. Dodatkowo do czynników endogenicznych wpływaj ących po średnio na warunki do rozwoju turystyki, w tym do tworzenia produktów turystyki wodnej, zaliczono uwarunkowania społeczno-gospodarcze, środowiskowe i infrastrukturalne (infrastruktura ogólna, w tym wodna). Przy czym szczególna rola w zakresie ich kształtowania przypada władzom publicznym (regionalnym i lokalnym), które powinny koncentrowa ć si ę na

92 nowoczesnym marketingu terytorialnym (z uwzgl ędnieniem aspektów promocji turystycznej) oraz na budowie infrastruktury technicznej warunkującej rozwój turystyki (szczególne istotne dla turystyki wodnej). Istotne znaczenie mo że mie ć ponadto infrastruktura instytucjonalna i klimat społeczny, nastawione z jednej strony na wyrobienie okre ślonych postaw miejscowej ludno ści (m.in. życzliwo ść , otwarcie na go ści, przedsi ębiorczo ść , samoorganizacja), z drugiej zaś ułatwiaj ące prowadzenie działalno ści gospodarczej w sektorze turystycznym.

Tabela 30. Czynniki endogeniczne warunkuj ące rozwój produktów turystyki wodnej

Walory przyrodnicze – akweny i Walory turystyczne strefy brzegowe

Tradycyjne elementy atrakcyjno ści Baza noclegowa turystycznej Baza gastronomiczna Zagospodarowanie turystyczne Baza towarzysz ąca, w tym infrastruktura dla uprawiania turystyki wodnej Promocja i informacja turystyczna Realizowana przez władze publiczne z udziałem sektora Elementy marketingu prywatnego terytorialnego Tworzenie i komercjalizacja produktu Produkty turystyki wodnej turystycznego – tworzone przez podmioty publiczne i prywatne Zapewniaj ąca dost ępno ść komunikacyjn ą zewn ętrzn ą – w tym drogami wodnymi Wybrane elementy infrastruktury Infrastruktura transportowa Zapewniaj ąca dost ępno ść technicznej komunikacyjn ą wewn ętrzn ą, w tym utrzymanie szlaków wodnych Infrastruktura środowiskowa Życzliwo ść , otwarcie na gości, Postawa miejscowej społeczności w znajomo ść j ęzyków, itp. stosunku do turystów Przedsi ębiorczo ść Uwarunkowania społeczno- Polityka gospodarcza, zach ęty gospodarcze, kulturowe i inwestycyjne dla sektora politycznej (infrastruktura prywatnego instytucjonalna), ekologiczne Działania władz publicznych Zapewnienie bezpiecze ństwa, w tym bezpiecze ństwa na wodzie Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa historycznego Źródło: opracowanie własne

Koncepcja rozwoju sieciowego jako podstawa do tworzenia obszarowych produktów turystycznych Samo poj ęcie produktu turystycznego – w jego uj ęciu składnikowym i obszarowym – wydaje si ę by ć kluczowe w kontek ście wykorzystania dorobku tej koncepcji do budowy określonych produktów dla turystyki wodnej. Spowodowane to jest wyst ępowaniem kilku

93 czynników, takich jak: 1) liczne elementy składowe produktu turystycznego; 2) mnogo ść produktów turystycznych wyst ępuj ących na danym obszarze; 3) liczne powi ązania wewn ętrzne mi ędzy samymi produktami oraz elementami je tworz ącymi; 4) silne zwi ązki mi ędzy produktami a ich otoczeniem zewn ętrznym, tworz ące swoist ą sie ć powi ąza ń produktowo-obszarowych. Nale ży przy tym zaznaczy ć, że wła śnie ta sie ć powi ąza ń mi ędzy poszczególnymi produktami (składnikami produktów) stanowi o istocie obszarowych produktów turystycznych, która decyduje o uzyskaniu przewagi konkurencyjnej na rynku turystycznym (regionalnym, ponadregionalnym). Uwzgl ędniaj ąc powy ższe czynniki mo żna wyró żni ć bardziej szczegółowe cechy produktu sieciowego: 1) rozproszona struktura podmiotów, atrakcji, miejsc, usług, obiektów, urz ądze ń, itp.; 2) wspólna koncepcja funkcjonowania oraz wspólny wyró żnik produktu (marka produktu); 3) porozumienie partnerów (sformalizowane lub nieformalne), maj ące na celu uzyskanie przewagi konkurencyjnej, w tym efektów skali zarówno w promocji, jak i w sprzeda ży; 4) poprawa jako ści oferty dzi ęki konkurencji i współpracy wewn ętrznej; 5) przekraczanie granic administracyjnych; 6) współpraca ró żnych podmiotów (publicznych i prywatnych, komercyjnych, niekomercyjnych); 7) możliwo ść starania si ę o fundusze zewn ętrzne, przeznaczone dla tego typu rozwi ąza ń. Analizuj ąc wewn ętrzn ą struktur ę produktów sieciowych (w tym równie ż dla turystyki wodnej) nale ży wyró żni ć jej układ poziomy i pionowy. Pierwszy z wymienionych dotyczy walorów turystycznych, w tym przypadku turystyki wodnej. B ędą to akweny wyst ępuj ące na obszarze obj ętym niniejszym Programem, umo żliwiaj ące uprawianie ró żnych form aktywno ści. Powinny one stanowi ć podstaw ę budowy produktów dostosowanych do potrzeb głównych grup odbiorców (segmentów rynkowych). Wykorzystanie ich do tworzenia produktów sieciowych powinno tak że powi ększy ć rang ę samych walorów (multiplikacja warto ści). Perspektywa pozioma mo że dotyczy ć także samych usługodawców (np. operatorzy przystani, czarterodawcy, warsztaty szkutnicze, itp.), którzy z jednej strony konkuruj ą mi ędzy sob ą, ale z drugiej zmuszeni s ą do współpracy. Z kolei pionowa struktura produktu turystycznego obejmuje walory oraz baz ę materialn ą turystyki zarówno w uj ęciu przedmiotowym (usługi turystyczne), jak równie ż podmiotowym (usługodawcy, gestorzy, wła ściciele walorów). W tym przypadku akcent poło żony jest jednak na konieczno ść współpracy pionowej mi ędzy ró żnymi rodzajowo składnikami produktu turystycznego, która jest niezb ędna do jego utworzenia (w przypadku turystyki wodnej b ędzie to współpraca mi ędzybran żowa operatorów marin, szkutników, czarterodawców, itd.).

94 Wreszcie analizuj ąc produkt turystyczny w uj ęciu sieciowym nale ży go odnie ść do okre ślonego obszaru, w oderwaniu od którego nie byłby on w stanie istnie ć. Dlatego te ż produkt sieciowy jest typowym produktem obszarowym (przypisanym do danego obszaru). Poci ąga to za sob ą wa żne konsekwencje, zwi ązane z uwarunkowaniami wła ściwymi danym obszarom, takimi jak: czynniki społeczne, kulturowe, gospodarcze, polityczne, ekologiczne, geograficzne i inne. Wpływaj ą one cz ęsto w znacz ącym stopniu na mo żliwo ść tworzenia produktów turystycznych (równie ż dla turystyki wodnej), a zwłaszcza produktów sieciowych. W tym sensie wymienione czynniki tworz ą wi ęc elementy sieci. Dla lepszego zrozumienia istoty sieciowego produktu turystycznego, w tym przeznaczonego dla turystyki wodnej, zastosowano graficzn ą ilustracj ę struktury produktu turystycznego typu obszarowego, w podziale na pojedynczy produkt oraz pełny produkt sieciowy. Ryc. Struktura pojedynczego produktu dla turystyki wodnej

Okre ślony obszar i jego cechy

Usługi portowe

Inne usługi dla Walor turystyczny Usługi turystyki wodnej (np. akwen) szkutnicze

Czarter jednostek pływaj ących

Źródło: opracowanie własne

95 Ryc. Struktura sieciowego produktu turystycznego – sie ć powi ąza ń w układzie poziomym i pionowym

Usługi portowe Usługi szkutnicze Walory turystyczne np. akweny wykorzystywane w turystyce wodnej Wynajem jednostek pływaj ących Inne usługi dla turystyki wodnej Źródło: opracowanie własne

96 Teoria bazy eksportowej jako podstawa teoretyczna komercjalizacji produktu turystycznego Głównym zało żeniem teorii bazy eksportowej jest oparcie rozwoju regionalnego na działalno ści eksportowej, mo żliwej dzi ęki specjalizacji danych regionów. Zgodnie z ni ą o sile regionu decyduje wi ęc popyt na dobra i usługi w nim wytwarzane. Dostosowuj ąc zało żenia tej koncepcji dla potrzeb rozwoju turystyki wodnej, nale ży wprowadzi ć poj ęcie specjalizacji turystycznej danego obszaru, które stanowi ć b ędzie podstaw ę do „eksportu” jego produktów turystycznych. Nale ży przy tym podkre śli ć, że ka żdy produkt turystyczny (równie ż produkt turystyki wodnej) w swej istocie zawsze przeznaczony jest na eksport. Wynika to ze statusu jego odbiorców, którymi s ą osoby z zewn ętrz w stosunku do danego obszaru recepcji. W sytuacji zakupu przez nie w odwiedzanym miejscu, dóbr czy usług nast ępuje ich eksport, poniewa ż s ą one nabywane przez osoby przyjezdne. Eksport taki mo żna rozpatrywa ć w skali mi ędzynarodowej, ale tak że w uj ęciu krajowym, mi ędzyregionalnym, jak równie ż na poziomie lokalnym. Zało żenia powy ższe stanowiły teoretyczn ą podstaw ę do okre ślenia głównych grup odbiorców (segmentów rynkowych) dla produktów turystyki wodnej rekomendowanych do tworzenia na obszarze obj ętym Programem. Przy czym jako kryteria wyró żniaj ące przyj ęto zasi ęg oddziaływania rynkowego danych produktów (lokalne, regionalne, krajowe i mi ędzynarodowe), a tak że wybrane cechy jako ściowe potencjalnych grup odbiorców.

7.2. Proponowane produkty oparte na potencjale turystyki wodnej.

Zało żenia realizacyjne budowy produktów turystyki wodnej w dorzeczu Odry oraz w rejonie jezior D ąbie i Miedwie: • podej ście poda żowe – okre ślenie produktów dla turystyki wodnej – zgodnych z celami szczegółowymi programu – odpowiadaj ących potencjałowi badanego obszaru ustalonemu na poziomie gminnym (teoria rozwoju endogennego, teoria rozwoju sieciowego), • klasyfikacja produktów – zgodnie z zało żeniami teorii bazy eksportowej – w odniesieniu do zasi ęgu oddziaływania rynkowego: - produkty rangi krajowej i mi ędzynarodowej – charakteryzuj ące si ę ogólnopolskim i mi ędzynarodowym zasi ęgiem oddziaływania; - produkty regionalne – przeznaczone na rynek województwa zachodniopomorskiego oraz województw o ściennych oraz Brandenburgii i Meklemburgii; - produkty lokalne – przeznaczone do komercjalizacji na rynku lokalnym.

97 • wskazanie indykatywnych lokalizacji (w układzie gmin – na podstawie analizy potencjału dla turystyki wodnej) dla poszczególnych produktów wraz z okre śleniem ich klasy – odpowiadaj ącej rynkom docelowym (teoria rozwoju endogennego, teoria rozwoju sieciowego), • sformułowanie wytycznych do budowy turystycznych marek produktowych (podrozdział 7.3.), • sformułowanie wytycznych realizacyjnych do wdro żenia koncepcji budowy produktów turystycznych (podrozdział 7.4).

Tabela 31. Produkty turystyki wodnej według klasy w układzie gminnym – uj ęcie indykatywne Turystyka Specjalistyczne Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Gminy rekreacyjno- formy turystyki żeglarska 77 motorowodna kajakowa wędkarska kąpieliskowa wodnej 78 Miasto 1, 2, 3 1, 2, 3 1, 2 1 - 1, 2, 3 Szczecin Gmina 1, 2, 1, 2 1, 2 1, 2 1 1, 2 Goleniów Gmina 1, 2, 3 1, 2 1 1 - 1 Police Gmina - 1, 2 1, 2 1 - 1 Kołbaskowo Gmina - 1, 2 1, 2 1 - 1 Mieszkowice Gmina Mory ń 1 - 1, 2 1, 2 1 1 Gmina - 1, 2, 3 1, 2, 3 1 1 1, 2 Cedynia Gmina 1 1, 2 1, 2 1, 2 1 1 Chojna Gmina - 1, 2 1, 2 1, 2 1 1 Widuchowa Gmina 1 - 1 1 1 - Banie Gmina 1 1, 2 1, 2 1 1 1, 2 Gryfino Gmina D ębno 1 - 1 1 1 1 Gmina - 1 1 1 - - Boleszkowice Gmina Stare 1 1 1 1 1 1 Czarnowo Gmina 1 1 1 1 1, 2 1 Kobylanka Stargard 1, 2 1 1 1 1, 2 1, 2 Szczeci ński Gmina 1 - 1 1 1 1 Warnice Gmina 1 - 1 1, 2 1 1 Pyrzyce Źródło: opracowanie własne

77 W tym m.in. morska turystyka żeglarska 78 W tym m.in. morska turystyka wycieczkowa

Obja śnienia do tabeli 31:

Klasa produktów: 1 – produkty lokalne – przeznaczone głównie dla odbiorców miejscowych oraz turystów tranzytowych, o ograniczonych pod wzgl ędem ilo ściowym (nie jako ściowym) mo żliwo ściach obsługowych infrastruktury technicznej i turystycznej, 2 – produkty rangi regionalnej – przeznaczone głównie dla odbiorców z rynku lokalnego i regionalnego (województwa zachodniopomorskie, pomorskie, lubuskie i wielkopolskie oraz Brandenburgia i Meklemburgia), o szerokim zakresie usług i mo żliwo ściach obsługowych infrastruktury technicznej (specjalistyczne urz ądzenia) i ogólnoturystycznej, 3 – produkty rangi krajowej i mi ędzynarodowej – przeznaczone dla wszystkich grup odbiorców (w tym głównie z Polski, Niemiec, Holandii, Danii i Szwecji), o pełnym zakresie usług i mo żliwo ściach obsługowych infrastruktury technicznej (specjalistyczne urz ądzenia) i ogólnoturystycznej. Rodzaje produktów według rodzajów turystyki (uj ęcie popytowe): • produkty dla turystyki żeglarskiej – przeznaczone dla turystów żeglarzy pływaj ących na jednostkach żaglowych, lokalizowane głównie przy akwenach odpowiedniej wielko ści, charakteryzuj ących si ę tak że innymi niezb ędnymi cechami (m.in. gł ęboko ść akwenu), cz ęsto wchodz ących w skład wi ększych szlaków żeglarskich; w grupie tej wyró żniono oddzieln ą podgrup ę obejmuj ącą produkty przeznaczone dla turystów – żeglarzy morskich, dla których badany obszar stanowi miejsce docelowe lub pocz ątkowe rejsów pełnomorskich, • produkty dla turystyki motorowodnej – przeznaczone dla turystów motorowodnych pływaj ących jednostkami motorowymi; mog ą by ć lokalizowane przy drogach wodnych (rzeki, kanały, jeziora poł ączone systemem kanałów), cz ęsto wchodz ących w skład wi ększych szlaków żeglarskich; Do grupy jednostek motorowych zaliczono bardzo szerokie spektrum ró żnych jednostek z nap ędem silnikowym, obejmuj ących przede wszystkim: wyporno ściowe jachty motorowe, łodzie bezwyporno ściowe o nap ędzie silnikowym, a tak że jachty żaglowe, korzystaj ące, ze wzgl ędu na specyfik ę akwenu (kanały, rzeki) z własnego nap ędu motorowego, • produkty dla turystyki kajakowej – przeznaczone dla odbiorców uprawiaj ących kajakarstwo turystyczne w ró żnych formach (indywidualnie, spływy grupowe), a także

99 dla osób korzystaj ących z innego sprz ętu wodnego, takiego jak: spacerowe łodzie wiosłowe, rowery wodne, specjalistyczne łodzie widowiskowe itp.), • produkty dla turystyki w ędkarskiej – przeznaczone dla w ędkarzy, ich podstaw ą s ą akweny, na których wyst ępuj ą łowiska bogate w poszukiwane gatunki ryb, • produkty dla rekreacji wodno-kąpieliskowej – przeznaczone dla osób wypoczywaj ących nad wod ą, tworzone głównie na bazie czystych akwenów, zagospodarowanych pla ż, strze żonych k ąpielisk, • produkty dla specjalistycznych form turystyki nawodnej i przywodnej, zaliczono do nich m.in. produkty niezb ędne do uprawiania windsurfingu (deska z żaglem), kitesurfingu (deska z latawcem), narciarstwa wodnego (w tym na linach wyci ągaj ących), płetwonurkowania, obserwacji i fotografowania przyrody wodnej; ze wzgl ędu na ich zró żnicowanie oraz odmienne wymogi co do warunków środowiskowych, produkty specjalistyczne z poszczególnych grup b ędą charakteryzowały si ę własn ą specyfik ą i daleko posuni ętą indywidualizacj ą w zakresie rodzaju infrastruktury, • w ramach produktów dla specjalistycznych form turystyki wodnej wyodr ębniono oddzieln ą grup ę, do której zaliczono morsk ą turystyk ę wycieczkow ą na specjalistycznych jednostkach wycieczkowych. Ze wzgl ędu na wymogi dost ępu drogami wodnymi od strony morza, a tak że konieczno ść posiadania specjalistycznej infrastruktury portowej, forma ta jest mo żliwa do realizacji tylko w Szczecinie. Nale ży podkre śli ć, że wi ększo ść wymienionych rodzajów produktów turystycznych nale ży budowa ć w sposób zintegrowany. Oznacza to, że w obr ębie tej samej lokalizacji i tego samego projektu inwestycyjnego powinny powsta ć warunki do stworzenia ró żnorodnych produktów turystycznych. Dotyczy to przede wszystkim projektów umo żliwiaj ących wspólny rozwój produktów dla turystyki żeglarskiej i motorowodnej, w pewnym stopniu tak że dla turystyki kajakowej, turystyki w ędkarskiej, rekreacji wodno-kąpieliskowej oraz wybranych produktów specjalistycznych.

7.3. Odbiorcy produktu – segmenty główne i uzupełniaj ące.

Przyj ęto nast ępuj ące kryteria okre ślenia głównych grup odbiorców produktów turystycznych rekomendowanych w niniejszym „Programie…”: • kryterium zasi ęgu efektywnego oddziaływania rynkowego, • kryterium rodzajowo-jako ściowe – odniesione do poszczególnych rodzajów produktów oraz zró żnicowa ń w ich obr ębie.

100 Uwzgl ędniaj ąc kryterium zasi ęgu efektywnego oddziaływania rynkowego produktów mo żna wyró żni ć segmenty rynkowe (wg podej ścia popytowego) odpowiadaj ące klasom produktów (podej ście poda żowe): • segment lokalny – osoby mieszkaj ące w s ąsiedztwie produktów turystyki wodnej funkcjonuj ących na danym terenie i korzystaj ące z nich; • segment regionalny – tury ści korzystaj ący z wybranych produktów turystyki wodnej, zamieszkuj ący województwo zachodniopomorskie oraz województwa o ścienne, a tak że przygraniczne tereny Niemiec; • segment krajowy i mi ędzynarodowy – pozostali tury ści krajowi i zagraniczni, korzystaj ący z wybranych produktów turystyki wodnej. Kryterium rodzajowo-jako ściowe pozwoliło na wyodr ębnienie nast ępuj ących segmentów rynkowych, które mo żna zaliczy ć do wi ększo ści segmentów wyró żnionych według kryterium oddziaływania rynkowego (przedstawionych powy żej) – cho ć z ró żnym nat ęż eniem: • tury ści wodni tranzytowi przemieszczaj ący si ę na swoich jednostkach (głównie żeglarze i tury ści motorowodni, w mniejszym stopniu kajakarze), korzystaj ą z wybranych rodzajów usług portowych obejmuj ących przede wszystkim: bezpieczne stanowisko cumownicze, dost ęp do mediów (m.in. elektryczno ść , sie ć wi-fi), usługi sanitarne, drobne usługi szkutnicze, dost ęp do sieci handlowej (głównie spo żywczej), w ograniczonym zakresie usługi gastronomiczne; w śród turystów tranzytowych mo żna wyró żni ć trzy grupy: turystów krajowych spoza województwa zachodniopomorskiego, turystów krajowych – mieszka ńców województwa zachodniopomorskiego, turystów zagranicznych (Niemców). Oddzieln ą (cho ć niezbyt liczn ą ze wzgl ędu na oddalenie od morza) podgrup ę w śród turystów tranzytowych stanowi ą żeglarze morscy (w śród nich Niemcy z Brandenburgii i Berlina), • tury ści wodni rezydenci – w wi ększo ści mieszka ńcy województwa zachodniopomorskiego pozostawiaj ący na stałe swoje jednostki pływaj ące w poszczególnych portach i przystaniach; segment ten obejmuje tak że mniejszo ściow ą grup ę osób spoza województwa (ró żnych cz ęś ci Polski) oraz Niemców (głównie z terenów przygranicznych); tury ści – rezydenci korzystaj ą przede wszystkim z usług portowych (stanowiska cumownicze w sezonie nawigacyjnym oraz mo żliwo ść przechowania jachtów w hangarze lub pod plandek ą w okresie zimowym) oraz z bardziej zaawansowanych usług szkutniczych. Oddzieln ą podgrup ę

101 wśród turystów rezydentów stanowi ą żeglarze morscy, dla których porty macierzyste znajduj ą si ę na terenie obj ętym niniejszym opracowaniem (Szczecin, Trzebie ż), • weekendowi tury ści wodni – grupa odbiorców wszystkich wymienionych rodzajów produktów turystyki wodnej, na któr ą składaj ą si ę przede wszystkim mieszka ńcy województwa zachodniopomorskiego, • uczestnicy imprez żeglarskich i motorowodnych – głównie mieszka ńcy województwa zachodniopomorskiego, a w przypadku wi ększych imprez tak że tury ści wodni z całej Polski oraz z zagranicy, • żeglarze, a w przyszło ści tak że tury ści motorowodni, wynajmuj ący jednostki pływaj ące – grupa ta obejmuje osoby czarteruj ące jachty, zamieszkałe na terenie całego kraju (w wi ększo ści spoza województwa zachodniopomorskiego), • tury ści – uprawiaj ący (lub korzystaj ący) specjalistyczne formy turystyki i wypoczynku wodnego (przywodnego) – grupa bardzo niejednorodna – uzale żniona od rodzajów produktów specjalistycznych, które ciesz ą si ę zainteresowaniem turystów zaliczonych do tej grupy. Oddzieln ą (cho ć obecnie niezbyt liczn ą – ze wzgl ędu na oddalenie od morza) podgrup ę w śród turystów „specjalistycznych” stanowi ą uczestnicy morskich rejsów wycieczkowych, dla których Szczecin mo że by ć jednym z punktów etapowych rejsu. Tabela 32. Zale żno ści mi ędzy ró żnymi grupami odbiorców produktów turystyki wodnej Segment krajowy Grupy odbiorców Segment lokalny Segment regionalny i mi ędzynarodowy Tury ści tranzytowi - XX XX Tury ści rezydenci XX X X Tury ści weekendowi XX X Uczestnicy imprez XX X X X Czarterobiorcy X X w przyszło ści XX

- brak lub bardzo mała zale żno ść X – przeci ętna zale żno ść XX – silna zale żno ść Źródło: opracowanie własne

102 Tabela 33. Główne segmenty turystyki wodnej według gmin obj ętych „Programem…” Tury ści Uczestnicy Tury ści Tury ści rezydenci imprez Czarterobiorcy korzystaj ący ze tranzytowi Tury ści (spoza (spoza sprz ętu specjalistycznych (drogi weekendowi rynku rynku pływaj ącego form turystyki wodne) lokalnego) lokalnego) wodnej Miasto X X X X X X Szczecin Gmina - X X - - X Goleniów Gmina X X X - X - Police Gmina X - X - - - Kołbaskowo Gmina X - X - - - Mieszkowice Gmina Mory ń - - X - - - Gmina X - X X - X Cedynia Gmina Chojna X - X - - - Gmina X - X - - - Widuchowa Gmina - - X - - - Banie Gmina X - X - - X Gryfino Gmina D ębno - - X - - - Gmina X - X - - - Boleszkowice Gmina Stare - - X - - - Czarnowo Gmina - - X - - - Kobylanka Stargard - - X X - X Szczeci ński Gmina - - X - - - Warnice Gmina - - X X - - Pyrzyce Źródło: opracowanie własne

Uwaga: Szczegółowe okre ślenie głównych grup odbiorców (segmentów rynkowych) dla poszczególnych projektów w okre ślonych lokalizacjach powinno ka żdorazowo odbywa ć si ę na etapie przygotowywania dokumentacji projektowej (studium wykonalno ści projektu).

103 7.4. Wytyczne do budowania marki turystycznej opartej na potencjale turystyki wodnej.

W „Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015. Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego” Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego zainicjował szerszy projekt pt „Zachodniopomorska Kraina Wodna”. Ma on stanowi ć sie ć powi ązanych ze sob ą działa ń i projektów, które maj ą na celu zbudowanie spójnej marki turystycznej o tej nazwie. Dla rozwoju turystyki na omawianym obszarze „Zachodniopomorska Kraina Wodna” spełnia ć powinna rol ę tzw. marki parasolowej (ł ączonej, kombinowanej). Składnikiem marki parasolowej mo że by ć marka grupowa, pełni ąca funkcj ę parasola obejmuj ącego kilka wtórnie zindywidualizowanych produktów lub usług.

Zachodniopomorska Kraina Wodna

Marki produktów markowych analizowanego obszaru

Marki gmin

Zakłada si ę wi ęc, że budowanie zarówno marki turystycznej analizowanego obszaru i jego produktów turystycznych jak i marek turystycznych poszczególnych gmin obszaru powinno bazowa ć na szerszym poj ęciu „Zachodniopomorskiej Krainy Wodnej”. Zało żenie to powinno by ć szczególnie podkre ślane w działaniach marketingowych nakierowanych na rynki zewn ętrzne (turystów spoza województwa), gdy ż na rynku mieszka ńców aglomeracji szczeci ńskiej marka „Zachodniopomorskiej Krainy Wodnej” b ędzie miała zbyt szerokie konotacje geograficzne.

104 Województwo Zachodniopomorskie

Logotypy przyj ęte przez władze wojewódzkie 79

79 Na podstawie „Systemu Informacji Wizualnej Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego”

105 Przykładowe logotypy produktów turystycznych woj. zachodniopomorskiego

Przykładowy logotyp zwi ązku gmin (Zwi ązek Miast i Gmin Doliny Pars ęty)

Zakłada si ę, że w przygotowaniu materiałów promocyjnych i wizualizacji omawianego obszaru zostan ą wykorzystane zarówno rozwi ązania przyj ęte w aktualnym Systemie Informacji Wizualnej Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, rozwi ązania graficzne przyj ęte dla Zachodniopomorskiej Krainy Wodnej oraz dla poszczególnych produktów turystycznych.

106 Ze wzgl ędu na du że zró żnicowanie i słabo zarysowane granice omawianego obszaru nie nale ży eksponowa ć marki całego obszaru, lecz w wi ększym stopniu skupi ć si ę na markach produktowych. Marki produktów turystycznych omawianego obszaru powinny by ć nakierowane na główne segmenty rynków, które mog ą by ć zainteresowane danym typem produktu lub bezpo średnio, konkretnym produktem. Nale ży zaznaczy ć, że równie ż w działaniach marketingowych produktów turystycznych nie zwi ązanych bezpo średnio z produktami turystyki wodnej woda powinna by ć wykorzystywana jako istotny element krajobrazu (ten aspekt działa ń marketingowych ma szczególne znaczenie dla aglomeracji Szczeci ńskiej, a dobrym przykładem wykorzystania marki wodnej jest Jezioro Malta w Poznaniu, stanowi ące istotny element wizerunku miasta). Poza kilkoma przykładami (ze Szczecinem na czele) nazwy miejscowo ści i gmin nie stanowi ą same w sobie elementu wizerunkowego. Istnieje jednak potrzeba opracowania programu lansowania zró żnicowanego wizerunku poszczególnych miejscowo ści i gmin, łącz ąc go z krain ą wodn ą i okre ślonymi produktami turystycznymi. Nale ży s ądzi ć, że w najbli ższych latach b ędzie kontynuowana moda na odwiedzanie lokalnych wydarze ń sportowych, kulturalnych czy edukacyjnych. Program takich skoordynowanych wydarze ń powinien stanowi ć istotny element programu wspólnych działa ń promocyjnych. Uzupełniaj ącym, ale istotnym elementem wykorzystania turystyki wodnej i wody dla przyci ągni ęcia turystów jest infrastruktura wodna (zarówno turystyczna, taka jak przystanie żeglarskie, statków pasa żerskich itp., jak i infrastruktura szlaków wodnych – śluzy, przepusty skrzy żowania dróg wodnych z drogami - atrakcyjne mosty), stanowi ąca cz ęsto punkty koncentracji turystów weekendowych czy tranzytowych. Ich wykorzystanie w działaniach marketingowych mo że mie ć istotne znaczenie.

7.5. Wytyczne realizacyjne dla wdra żania koncepcji produktu turystycznego.

Uwzgl ędniaj ąc otoczenie instytucjonalne oraz procedury zwi ązane z przygotowywaniem i wdra żaniem dokumentów strategicznych rozwoju regionalnego, rekomenduje si ę nast ępuj ące wytyczne realizacyjne dla wdra żania koncepcji produktu turystycznego okre ślonej w niniejszym Programie: 1) odbiorcy „Programu…” – głównymi odbiorcami rekomendacji zawartych w tym dokumencie jest samorz ąd województwa zachodniopomorskiego oraz samorz ądy gminne funkcjonuj ące na obszarze obj ętym Programem. W dalszej kolejno ści jest on kierowany do Lokalnych Organizacji Turystycznych, Lokalnych Grup Działania oraz innych organizacji i podmiotów gospodarczych (funkcjonuj ących tak że w formie

107 formalnych i nieformalnych klastrów – zgodnie z koncepcj ą rozwoju sieciowego), zajmuj ących si ę tworzeniem produktów turystyki wodnej. Na wszystkich wymienionych podmiotach będzie spoczywał obowi ązek wdro żenia Programu – z uwzgl ędnieniem zasady dobrowolno ści i ró żnicowania zada ń, 2) dobrowolno ść uczestnictwa w „Programie…” oraz ró żnicowanie zada ń – realizacja przedsi ęwzi ęć w jego ramach powinna by ć w pełni dobrowolna. Przy czym na podmiotach publicznych (samorz ąd województwa, samorz ądy gminne) b ędzie spoczywał obowi ązek stworzenia warunków organizacyjnych wdro żenia „Programu…” – równie ż w obr ębie szerszych programów i strategii, w tym dotycz ących wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE w latach 2014–2020. „Program…” niniejszy ma stanowi ć ramy dla realizacji projektów zgodnych z jego celami. Przewiduje si ę, że b ędą one finansowane z ró żnorodnych źródeł, w tym pochodz ących z funduszy Unii Europejskiej, 3) wieloletnie programowanie na lata 2014–2020, z podziałem na podokresy (2–3 letnie), zwi ązane z konieczno ści ą dostosowania Programu do zmieniaj ącego si ę otoczenia społecznego, gospodarczego i przestrzennego na obszarze obj ętym Programem (aktualizacja okresowa). Konsultacje społeczne, umożliwiaj ące zidentyfikowanie głównych potrzeb i problemów w zakresie tworzenia i komercjalizacji produktów turystyki wodnej okre ślonych w „Programie…”. Konsultacje takie powinny się odbywa ć w sposób ci ągły w całym okresie wdra żania „Programu…”, 4) monitoring i ocena wdra żania „Programu…”, umo żliwiaj ące okre ślenie stopnia osi ągania zało żonych celów – realizacji produktów, stanowi ące, obok konsultacji społecznych, podstaw ę do aktualizacji bie żą cej i okresowej „Programu...”. Poza monitoringiem bie żą cym zaleca si ę dokonywanie okresowej oceny (i ewentualnej korekty) Programu, jednak nie cz ęś ciej ni ż co 2–3 lata. Monitoring „Programu…” mo że stanowi ć element składowy monitoringu wdra żania przyszłych programów opracowanych dla potrzeb wykorzystania funduszy UE, 5) monta ż finansowy (dodatkowo ść ), jako główna zasada finansowania tworzonych produktów, umo żliwiaj ący ł ączenie środków finansowych pochodz ących z ró żnych źródeł, ze szczególnym uwzgl ędnieniem środków z bud żetu samorz ądów terytorialnych oraz środków pochodz ących z funduszy strukturalnych UE oraz środków prywatnych. Nale ży przy tym podkre śli ć, że „Program…” ma charakter indykatywny, co oznacza, iż podane w nim informacje dotycz ące poszczególnych grup rodzajowych produktów maj ą charakter orientacyjny, b ędący odzwierciedleniem najlepszego stanu wiedzy o potencjale

108 produktowym w chwili tworzenia Programu. Wi ążą ce doprecyzowanie „Programu…” b ędzie nast ępowało na etapie zobowi ązania si ę beneficjentów do przygotowania projektów mieszcz ących si ę w ramach „Programu…”. Ze wzgl ędów pragmatycznych zaleca si ę wł ączenie instytucji odpowiedzialnych za wdro żenie Programu oraz procedur wyłaniania w jego ramach projektów do otoczenia instytucjonalnego szerszych programów operacyjnych, w tym przede wszystkim do programu regionalnego na lata 2014–2020 (wykorzystanie funduszy strukturalnych UE).

109 8. Zako ńczenie. Omawiany obszar le ży w niezwykle atrakcyjnym i konkurencyjnym regionie Polski (Województwo Zachodniopomorskie). Podstawowe walory wypoczynkowe regionu le żą nad morzem i Zalewem Szczeci ńskim, które wraz z miastem Szczecin w du żym stopniu decyduj ą o wizerunku regionu. Dla analizowanego obszaru podstawowym wizerunkowym walorem jest dolny bieg rzeki Odry wraz z przyległymi wodami oraz jego przygraniczne poło żenie. Nie w pełni wykorzystanym wizerunkowo s ą walory sieci wodnej Szczecina. Dla osób spoza regionu miasto w niewielkim tylko stopniu jest uto żsamiane z rozbudowan ą sieci ą dróg wodnych. Dla omawianego obszaru niezwykle istotne znaczenie jest blisko ść aglomeracji szczeci ńskiej, ale tak że dost ępno ść transportowa Berlina i Poznania oraz du ża liczba turystów przebywaj ąca w regionach s ąsiednich. Dla osób spoza regionu podstawowe znaczenie b ędą miały w przyszło ści produkty rangi krajowej i mi ędzynarodowej Szczecina oraz w bardziej specjalistycznym zakresie gminy Cedynia (turystyka motorowodna i kajakowa). Dobrej jako ści produkty wi ększo ści pozostałych gmin w najbli ższych latach mog ą liczy ć na popyt z rynku lokalnego i regionalnego (województwa zachodniopomorskie, pomorskie, lubuskie i wielkopolskie oraz Brandenburgia i Meklemburgia). Wszystkie gminy badanego obszaru mog ą liczy ć na turyst ę lokalnego i tranzytowego. Dla tego ostatniego liczy ć si ę b ędzie przede wszystkim infrastruktura turystyczna. Poza Szczecinem i wodami będącymi drogami wodnymi trudno jest w najbli ższych latach na istotne zewn ętrzne źródła finansowania infrastruktury wodnej i przywodnej. Kluczowe znaczenie dla infrastruktury wodnej i przywodnej pozostałych terenów nadwodnych mie ć b ędzie kapitał prywatny (wsparty w cz ęś ci środkami Unii Europejskiej na lata 2014-2020) oraz środki finansowe samorz ądów terytorialnych. Taki stan rzeczy wskazuje na mo żliwo ść wykorzystania kapitałów głównie na infrastruktur ę przywodn ą (przystanie, miejsca postojowe z gastronomi ą), wypo życzalnie sprz ętu wodnego (lecz tak że i rowerów przeznaczonych głownie dla turystów tranzytowych) oraz w mniejszym zakresie infrastruktur ę dla grup zorganizowanych. Dla gmin przygranicznych wa żnym elementem zwi ększenia dochodów z turystyki powinny być wspólne transgraniczne produkty turystyczne.

110 9. Wykaz partnerów do konsultacji. - Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie - Starostwo Powiatowe w Gryfinie - Starostwo Powiatowe w My śliborzu - Starostwo Powiatowe w Policach - Starostwo Powiatowe w Stargardzie Szczeci ńskim - Urz ąd Gminy w Baniach - Urz ąd Gminy w Boleszkowicach - Urz ąd Gminy w Chojnie - Urz ąd Miasta i Gminy Goleniów - Urz ąd Gminy w Gryfinie - Urz ąd Gminy w Kobylance - Urz ąd Miejski w Mieszkowicach - Urz ąd Miejski w Moryniu - Urz ąd Miejski w Szczecinie - Urz ąd Gminy w Warnicach - Urz ąd Gminy w Widuchowej - Centrum Żeglarskie w Szczecinie - Nadle śnictwo D ębno - Nadle śnictwo w Gryfinie - Nadle śnictwo w My śliborzu - Ośrodek Sportu i Rekreacji w Gryfinie - Przedsi ębiorstwo Usług Turystycznych Z.A.J.E. – Pszczelnik - Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Szczecinie - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie - Stargardzka Organizacja Turystyczna - Regionalny Oddział Szczeci ński PTTK - Stowarzyszenie Rozwoju Kajakarstwa Kayak Szczecin - Stowarzyszenie „Z Biegiem My śli” - My ślibórz - Towarzystwo Przyjaciół Stargardu - Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Turystyki w Szczecinie - Zachodniopolska Regionalna Organizacja Turystyczna – Szczecin - Żegluga Szczeci ńska

111 10. Spis rysunków i tabel.

Tabela 1. Najwi ększe jeziora na obszarze dorzecza Dolnej Odry ...... 11 Tabela 2. Podstawowe dane morfometryczne dotycz ące jez. Miedwie ...... 12 Tabela 3. Dost ępno ść brzegowa do wybranych jezior w układzie gminnym ...... 13 Tabela 4. Czysto ść wody w wybranych jeziorach ...... 15 Tabela 5. Najwi ększe rzeki ...... 16 Tabela 6. Ochrona przyrody na obszarze doliny Dolnej Odry, jeziora D ąbie i jeziora Miedwie – parki krajobrazowe ...... 17 Tabela 7. Ochrona przyrody na obszarze doliny Dolnej Odry, jeziora D ąbie i jeziora Miedwie – rezerwaty ...... 19 Tabela 8. Drogi i dost ępno ść komunikacyjna w układzie gminnym ...... 23 Tabela 9. Liczba obiektów bazy noclegowej w układzie rodzajowym według gmin ...... 24 Tabela 10. Zagospodarowanie jezior i rzek ...... 25 Tabela 11. Liczba miejsc dla jednostek pływaj ących oraz miejsca go ścinne w wybranych obiektach obsługi turystyki wodnej w Szczecinie ...... 26 Tabela 12. Szlaki kajakowe ...... 27 Tabela 13. Wypo życzalnie kajaków i inne obiekty obsługi turystyki wodnej ...... 28 Tabela 14. Obiekty informacji turystycznej ...... 32 Tabela 15. Przewozy pasa żerów żeglug ą śródl ądow ą ...... 42 Tabela 16. Prognoza potencjalnego popytu na przewozy pasa żerskie transportem wodnym śródl ądowym w Polsce w latach 2010-2027 ...... 43 Tabela 17. Zestawienie ruchu statków i pasa żerów w wybranych małych portach morskich województwa zachodniopomorskiego w latach 2000–2008 ...... 48 Tabela 18. Liczba przystani żeglarskich i miejsc postojowych w województwie zachodniopomorskim ...... 50 Tabela 19. Najwi ększe sztuczne zbiorniki w Polsce o uzupełniaj ącej funkcji turystycznej. ... 63 Tabela 20. Szlaki wodne o podstawowym znaczeniu dla rozwoju turystyki wodnej w Polsce ...... 65 Tabela 21. Projekty i inwestycje w zakresie zagospodarowania akwenów i terenów wokół nich – projekty zrealizowane lub w trakcie realizacji (w ci ągu ostatnich pi ęciu lat) ...... 71 Tabela 22. Projekty i inwestycje w zakresie zagospodarowania akwenów i terenów wokół nich – projekty planowane do realizacji (nie pó źniej ni ż do 2018 roku). .... 73

112 Tabela 23. Projekty i inwestycje w zakresie urz ądze ń i instalacji hydrotechnicznych oraz prac hydrotechnicznych ...... 74 Tabela 24. Projekty i inwestycje drogowe...... 75 Tabela 25. Projekty w zakresie tworzenia lub poprawy atrakcyjno ści produktu turystycznego ...... 75 Tabela 26.Projekty na rzecz promocji turystyki wodnej ...... 77 Tabela 27. Mocne i słabe strony turystyki wodnej ...... 79 Tabela 28. Szanse i zagro żenia turystyki wodnej ...... 81 Tabela 29. Budowa i rozwój produktów markowych turystyki wodnej ...... 87 Tabela 30. Czynniki endogeniczne warunkuj ące rozwój produktów turystyki wodnej ...... 93 Tabela 31. Produkty turystyki wodnej według klasy w układzie gminnym – uj ęcie indykatywne ...... 98 Tabela 32. Zale żno ści mi ędzy ró żnymi grupami odbiorców produktów turystyki wodnej ... 102 Tabela 33. Główne segmenty turystyki wodnej według gmin obj ętych „Programem…” ..... 103

113 11. Wykaz źródeł.

WYDAWNICTWA • Bartoszewicz W., Skalska T., Przyjazdy do Polski w 2011 roku. Synteza wyników bada ń. Instytut Turystyki, Warszawa 2011 • Błacha R., Klementowski K., Stan i uwarunkowania rozwoju turystyki żeglarskiej w Polsce . Problemy Turystyki nr 1-2, Instytut Turystyki, Warszawa 2002 • Buchholz W., Coufal R., Kreft A., Parzonka W., i inni., Wst ępna ocena warunków zamulania jeziora D ąbie ; w: „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich”., PAN Oddział w Krakowie, 4/1/2007 • Czerny M., Inwestycje w turystyce wodnej , w: www.polskieszlakiwodne.pl, 2009 • Kilarski Z., Szlak Wodny Berlin – Szczecin – Bałtyk. Przewodnik dla żeglarzy i turystów wodnych , Drukarnia Artdeco Ewa Jachim, Szczecin 2009 • K. Klementowski: Mo żliwo ści uprawiania turystyki kajakowej w Polsce . Problemy Turystyki nr 1-2, Instytut Turystyki, 1995 • Kuczkowski W., Szlak Wielkich Jezior Mazurskich. Przewodnik dla żeglarzy , Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich, FENIX editions, Warszawa-Gi życko 1993 • Lijewski T, Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia Turystyki Polski , Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa, 2002 • Łaciak J., Krajowe i zagraniczne wyjazdy Polaków w pierwszych o śmiu miesi ącach 2011 roku , Instytut Turystyki Sp. z o.o. Warszawa, 2011 • Nietubski S., Raport dot. Przemysłu Jachtowego w Polsce – 2010 , Polska Izba Przemysłu Jachtowego i Sportów Wodnych – POLBOAT Warszawa, 2011 • Owczarski P., Turystyka kajakowa na Pomorzu Zachodnim , Wydawnictwo PASSIM Szczecin, 2012 • Uwarunkowania rozwoju turystyki na polskich śródl ądowych drogach wodnych , Instytut Turystyki, Warszawa, 2002 • Wi śniewski B., Wolski T, Changes in D ąbie Lake bathymetry in the period 1962–1996 . „Limnological Review” nr 5, Polskie Towarzystwo Limnologiczne 2005 • Wo ś K., Kierunki aktywizacji działalno ści żeglugi śródl ądowej w rejonie uj ścia Odry w warunkach integracji Polski z Uni ą Europejsk ą, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2005 • Polska kajakowym eldorado. Rynek wystrzelił kilka lat temu i ci ągle ro śnie, Gazeta Prawna 27.06.2011

114 • Polsko-niemiecki przewodnik turystyczny , współfinansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego • Formy ochrony przyrody województwa zachodniopomorskiego, Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego • Zachodniopomorskie. Atrakcje turystyczne, Katalog grup partnerskich w turystyce , Forum Turystyki Regionów, Szczecin 2011

STRATEGIE I PROGRAMY • Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020 , POT, Warszawa, 2011 • Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego 2010. Diagnozy i ustalenia Planu Zagospodarowania przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego dotycz ące turystyki , Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej w Szczecinie, 2010. • Powiatowy program ochrony środowiska dla Powiatu My ślibórz na lata 2004-2007 z perspektyw ą na lata 2008-2011 , Abrys Technika Spółka z o. o. Pozna ń, sierpie ń 2003 • Program ochrony środowiska dla powiatu gryfi ńskiego na lata 2008-2011 , Abrys Technika Spółka z o. o. Pozna ń, 2009 • Program rozwoju infrastruktury portów i przystani żeglarskich województwa zachodniopomorskiego w Regionie Odry, Zalewu Szczeci ńskiego i wybrze ża Morza Bałtyckiego, Stowarzyszenie "Pomost" – Instytut Gospodarki Morskiej w Szczecinie, Szczecin, 2008 • Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródl ądowego w Polsce, ECORYS Polska Spółka z o.o., Rotterdam, Warszawa, 2011 • Program rozwoju turystyki wodnej na obszarze Pojezierza Drawskiego, My śliborskiego i Wałeckiego oraz w dorzeczu Pars ęty i Regi , 2BA Szkolenia i doradztwo strategiczne, Listopad 2011 • Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego , Szczecin, czerwiec 2010 • Strategia rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim do 2015 roku , PART – ZROT, Warszawa – Szczecin – Koszalin, 2005/2006, Aktualizacja, grudzie ń 2008/ sierpie ń 2010 • Strategia rozwoju sektora transportu Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020 , Zarz ąd Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin 2010

115 • Strategia rozwoju gospodarki morskiej w województwie zachodniopomorskim do roku 2015. • Aktualizacja programu wojewódzkiego , Akademia Morska w Szczecinie, 2010 • Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stare Czarnowo • Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stargard Szczeci ński • Studium wykonalno ści. Zachodniopomorski Szlak Żeglarski – Sie ć portów turystycznych Pomorza Zachodniego. Analiza wpływu projektu na środowisko zwi ązana z budow ą marin i portów turystycznych , Instytut Turystyki Warszawa, Kancelaria Doradztwa Gospodarczego Cie ślak & Kordasiewicz Sp. j., Szczecin – Warszawa, 2009

AKTY PRAWNE • Centralny Rejestr Form Ochrony Środowiska , Główna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa • Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory • Ustawa z o ochronie przyrody, z 16 kwietnia 2004 r. – Dz.U. nr 92, poz. 880 • Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. O rybactwie śródl ądowym Dz. U. z 1985 r. Nr 21, poz. 91 z pó źn. zm. • Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. O żegludze śródl ądowej, Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 857 z pó źn. zm. • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 ze pó źn. zm. • ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne” Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z pó źn. zm. • ustawa z dnia 11 maja 2007 r. O zmianie ustawy o żegludze śródl ądowe Dz. U. z 2011 roku Nr 123, poz. 845 i 846 • Wykaz Śródl ądowych Dróg Wodnych , Zał ącznik do Rozp. RM z dnia 10 grudnia 2002 r. (poz. 1786) • Rozporz ądzenie Nr 7/2006 Dyrektora RZGW w Szczecinie z dnia 13 grudnia 2006 r

116 • Rozporządzenie dyrektora RZGW z 13 pa ździernika 2006r., Obwody rybackie w zlewni rzeki Iny na terenie gminy Stargard Szczeci ński • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie .

117