Beleef water in het gebied van Waterschap Rijn en IJssel

6 wandel- en fietsroutes in Oost- LEGENDA Beleef water in het gebied van Waterschap Rijn en IJssel

Woonplaats

Belangrijke waterwegen en -gangen Kent u het gebied waar Waterschap Rijn en Wat doet het waterschap eigenlijk? Inhoud Pagina Rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) IJssel zijn waterbeheer uitvoert? • beheer en onderhoud van 140 kilometer dij- Rioolgemaal Staat u wel eens stil bij water en de taken ken en kaden, dit voorkomt wateroverlast en Wandelroutes: van het waterschap? Tijdens de routes in dit overstroming; Transportleiding afvalwater en effluent Pag. 8 boekje heeft u hier ruim de gelegenheid voor. Oude IJssel in Doetinchem 5,5 km 4 Gemaal Overal in het gebied van Waterschap Rijn en • de zorg voor de hoeveelheid oppervlakte- IJssel vindt u onze informatieborden. water door het beheersen van het waterpeil Stadswater in Zutphen 7,0 km 8 De borden geven u veel informatie over de in sloten, beken en meren en de zorg voor plek waar u zich bevindt. Ervaar zelf water. een goed evenwicht tussen de aan- en Groenlose Slinge 10,0 km 12 Kijk, voel, proef, ruik en luister naar alles wat afvoer van oppervlaktewater; u onderweg beleeft. • de zorg voor de kwaliteit van het opper- Wilt u water anders beleven dan wandelend vlaktewater door het zuiveren van het Fietsroutes: Pag. 12 of fietsend? Neemt u dan contact op met de rioolwater in zuiveringsinstallaties, het Pag. 18 plaatselijke VVV s. verstrekken en controleren van lozings- Beken in Arnhem 20,0 km 18 vergunningen en het onderzoeken van de Pag. 4 We wensen u veel wandel- en fietsplezier! waterkwaliteit; Oude IJssel en Aa-Strang 40,0 km 22

• de zorg voor de vaarweg van de Oude IJssel Rijnstrangengebied 30,0 km 26 Pag. 26 door het op diepte houden van de vaargeul, Pag. 22 het beschermen van de waterkanten tegen golfslag en het bedienen van sluizen en ophaalbruggen.

2 3 Wandelroute Keppelse Weg Oude IJssel in Doetinchem

hethet SchiereSchiereiilandland Route in het kort Kijk! Daar stroomt de Oude IJssel! De wandelroute start op De Bleek in het De wandelroute leidt u naar zes verschillende centrum van Doetinchem, nabij parkeerterrein plaatsen langs de Oude IJssel in Doetinchem. Varkensweide. U kunt de route echter op elke Kinderen uit Doetinchem hebben deze tijdens plek van de route starten. De totale route is het schoolproject ‘Kijk! Daar stroomt de 5,5 kilometer. Trekt u stevige schoenen of Oude IJssel!’ bezocht en op diverse manieren laarzen aan, omdat gedeeltelijk een struinroute beleefd: als onderzoeker, kunstenaar, gebruiker door (nat) gras en zand wordt gelopen. en recreant. Van de creatieve eindproducten De route is niet geschikt voor mensen die zijn borden gemaakt die geplaatst zijn op de slecht ter been zijn. plekken waar de scholen op excursie zijn geweest. Ervaar, net als de kinderen, dit unieke Liemersweg hethet OeverpadOeverpad Rondleidingen met gids stukje natuur met al uw zintuigen op scherp. Oude IJssel hethet Waterschap Rijn en IJssel en ANWB PoelwaterPoelwater hethet organiseren rondleidingen onder leiding Ecologische verbindingszone DraaischipDraaischip dede CentrumCentrum van een gids. Beleef de natuur tussen water Langs de oevers van de Oude IJssel zijn KikkerpoeKikkerpoeleenn Jachthaven DeDe HHuetuet DoetinchemDoetinchem en stad. Voor informatie kunt u contact houtwallen, bosjes en poelen aangelegd. opnemen met Waterschap Rijn en IJssel: Planten en dieren kunnen zich hierdoor www.wrij.nl of (0314) 369 339. eenvoudig verplaatsen van het ene naar het andere natuurgebied, dit noemen we een SportparkSportpark ZZuiduid Parkeerplaats Var kensweide dede BleekBleek Provincie Gelderland, Gemeente Doetinchem, ecologische verbindingszone. ANWB en Waterschap Rijn en IJssel werkten samen aan ‘Kijk! Daar stroomt de Oude IJssel’. Europaweg

Wandelroute Oude IJssel in Doetinchem 5 Wandelen langs de Oude IJssel eerste weg rechtsaf, het voetpad dat langs u het fietspad op. Dit fietspad loopt onder de op. U komt nu op een pleintje, deze steekt u De bosbeek is een meanderende beek met in Doetinchem de Oude IJssel loopt. U loopt langs ’t Panne- Energiebrug door. over. Links ziet u ‘Slubo Automaterialen’, opgaande begroeiing. Het verschil in water- koekschip, onder de Europabrug en langs rechts een woonhuis. U loopt over de kwaliteit tussen de beek en de rivier is goed De Bleek de werf van De Ank. Aan het einde van dit Het Oeverpad parkeerplaats rechtdoor, naar het bosje. zichtbaar. Hier leven onder andere ijsvogels. De Bleek wordt veel gebruikt als evenemen- voetpad, bij de jachthaven steekt u over en Ook de plasberm die u hier ziet, loopt door U ziet hier het volgende bord al staan. U loopt nu de ‘struinroute’ terug, naar het tenterrein. In de rivier wordt gevist. Op de vervolgt uw weg aan de overkant. U loopt onder de brug. Het is een rustplaats voor laatste bord aan de overkant van de Oude rivier wordt gekanood en langs de oever, in eerst een stukje over het parkeerterrein. planten en dieren, in de ecologische Het Schiereiland IJssel. Draai u dus om en vervolg uw weg het aangelegde stukje moeras, leven onder Aan het einde van het voetpad loopt u de verbindingszone Oude IJssel en er groeien Voor u ziet u een eilandje. Rechts mondt de over het industrieterrein. Ga de eerste weg andere vissen en rietvogels. weg op. al zeer diverse plantensoorten. Bosbeek uit in de Oude IJssel, links loopt de weer linksaf en aan het einde rechtsaf, langs Vanaf De Bleek steekt u de weg over en slaat Vervolg het fietspad. Wanneer het fietspad bosbeek door het bos die begint bij de de Oude IJssel. Aan het einde van dit pad linksaf, richting parkeerplaats. U gaat de De Kikkerpoelen naar links buigt, loopt u rechtdoor en volgt Wijnbergse Loopgraaf. loopt u zo’n 150 meter op het fietspad. U Aan uw linkerhand ziet u nu de Kikkerpoelen u een onverhard loopt nu niet onder de Energiebrug, maar waar onder andere amfibieën leven. pad langs de gaat rechtsaf, omhoog, dan linksaf en loopt Vanaf de Kikkerpoelen vervolgt u uw weg. Oude IJssel. over de Energiebrug. Net voor de rotonde Het pad is geen voetpad, dus let op fietsers, Dit is een zoge- steekt u de Energieweg over, en loopt u het brommers en een enkele auto. Na ongeveer naamde struin- Zaagmolenpad op. Aan de overzijde van de 200 meter steekt u de weg over en ziet u aan route. Volg dit weg is een trottoir. Aan het einde van de weg uw rechterhand ‘het Draaischip’. pad een gaat u rechtsaf, de IJsselstraat in. Dan slaat u tijdlang. Daar de eerste weg linksaf en u bent bij ‘het Volg de weg, parallel aan de Oude IJssel, Het Draaischip waar u niet Poelwater’. richting centrum van Doetinchem. U loopt Deze zwaaikom is belangrijk voor de verder kunt slaat rechtdoor, onder de Europabrug. Vanaf de scheepvaart. Schepen die bij de bedrijven u linksaf, een Het Poelwater brug kunt u het fietspad verlaten en het pad langs de Oude IJssel hebben geladen of gelost, pad dat langs Hier ziet u een brede vooroever die bij hoge langs de Oude IJssel volgen. Als u bovenaan kunnen hier keren. een fabriekshal waterstand in de Oude IJssel als extra bent, gaat u rechtsaf, de Oude IJsselbrug over Vervolg uw weg. Tussen de zwaaikom en loopt. Aan het waterberging dient. Het onderhoud op deze en u bent weer terug bij de Bleek. de Energiebrug ligt aan uw rechterhand einde van dit plek is gewijzigd. Vroeger was de oever een de nevengeul, verscholen achter het riet. pad slaat u grasveld, nu begroeiing. De nevengeul is een rustpunt voor vissen rechtsaf, het en vogels. Aan het einde van deze weg loopt industrieterrein

6 Wandelroute Oude IJssel in Doetinchem Wandelroute Oude IJssel in Doetinchem 7 NS-station Zutphen

kel Ber

Centrum Zutphen

elk

ade el

tosing

af Ot Vispoort-haven Gra Wandelroute

Vispoortgracht Stadswater in Zutphen Grote Gracht NS-stationNS-station IJSSEL ZutphenZutphen Route in het kort Zutphen, stad aan het water Cabinetgracht De wandelroute heeft als start- en eindpunt het Het beeld van de stad Zutphen wordt in zo’n 12 meter lang met weinig diepgang. NS-station van Zutphen. In de omgeving van belangrijke mate bepaald door water. Zo was Een aantal vrijwilligers heeft zich verenigd het station is slechts beperkt mogelijkheid uw de Berkelpoort, al meer dan zes eeuwen oud, in een stichting die de Berkelzomp heeft auto te parkeren. De route leidt door de stad vroeger de oostelijke toegang over water tot herbouwd. el Berkel- erk poort BerkelB Berkelsingel en langs de IJssel. De route kent twee varian- de stad. Het oude deel van de stad is gebouwd

Emmerikseweg ten: de standaard beschreven route met het gezicht naar de IJssel toe. Gemaal Helbergen (7 kilometer) en de verlengde route, inclusief In de geschiedenis van de stad speelt niet Met Gemaal Helbergen zorgt Waterschap Rijn het David de Gorterpad (10 kilometer). alleen de IJssel, maar ook de Berkel een en IJssel ervoor dat het laagste deel van het CentrumCentrum Laarstraat belangrijke rol. stroomgebied van de Berkel en het stroom- ZutphenZutphen gebied van de Vierakkerse Laak niet onder Gemaal Scheepvaart water komen te staan bij een hoge waterstand Helbergen Kattenhaven- HelbergenHelbergen Eeuwenlang is de Berkel gebruikt als scheep- van de IJssel. Het gemaal is in 1955 gebouwd. IJsselkade stuw vaartroute. De schepen, zogenaamde Het werkt alleen als het nodig is, bij een Berkelzompen waren oersterke boten van waterstand hoger dan 5.50 meter +NAP.

r Eme

tosingel

af Ot an naa Vispoort-haven La Gra

Vispoortgracht DDee SSchouwchouw IJSSEL

Cabinetgracht

Emmerikseweg Wandelroute Stadswater in Zutphen 9

Helbergen

De Schouw Wandelen langs Zutphense wateren 7 Start voor NS-station Zutphen, steek het Stationsplein over en loop de Stationsstraat 3 in. Aan het eind rechtsaf: Molengracht. Rivier 4 6 5 2 Watergang Als u de straat oversteekt kunt u hier vlak 1 langs de Berkel lopen. Linksaf, de Berkelkade volgen, loop deze geheel uit en steek de Wanneer de waterstand van de rivier lager is dan het stuwpeil in de watergangen, stroomt het IJsselkade over. overtollige water via de vrije lozingskokers (1) zonder bemaling in de rivier. Bij hogere rivierwaterstanden worden de vrije lozingskokers door middel van lozingsschuiven (2) Circa 250 meter naar rechts is een waterspeel- afgesloten. Dan moet het overtollige water met behulp van vijzels (3) op een hoger niveau gebracht plaats aan de IJsselkade. Hier mondt de Berkel worden. Een vijzel is een schroef die water omhoog brengt. Via één van de overstortpunten (4) kan in de IJssel uit. Onder de straat bevindt zich het water door de perskokers (5) afvloeien naar de rivier. Om te voorkomen dat drijvend vuil in de een sluisje, de Kattenhavenstuw. Ga linksaf, vijzels terechtkomt, is een krooshek (6) voor de instroomopening geplaatst. Een reinigingsinstallatie langs de IJssel. (7) zorgt voor de verwijdering van het vuil.

Waar de Vispoorthaven uitmondt in de IJssel bevindt zich een bolwerk dat deel uitmaakt U komt nu bij gemaal Helbergen, één van de (Wilt u uw wandeling met ca. 4 kilometer Houtwalstuw. Tadamastraat oversteken, Waar de Graaf Ottosingel overgaat in de Hier stroomt de oorspronkelijke tak van de van de oude vestingwerken van de stad. Op grootste gemalen van het Waterschap Rijn en verlengen, dan kunt u het David de Gorterpad rechtdoor (achter politiebureau langs). Berkelsingel staat een voormalige watertoren. Berkel, die we eerder op deze route al hebben het VVV-informatiebord bovenop het bolwerk IJssel. Fietspad verder volgen. Voorbij sport- volgen. Meer informatie over dit pad vindt u Deze is verbouwd tot appartementencomplex. gezien. Einde pad linksaf Isendoornstraat. kunt u hierover meer lezen. U kunt onderaan velden (ca. 200 m na gemaal) linksaf. Bij op het informatiebord dat naast het toegangs- Vispoortgracht. Met de bocht mee, rechtsaf U steekt de Laarstraat over en loopt de Rechtsaf voetpad onder de Berkelpoort het bolwerk, vlak langs de IJssel lopen, of parkeerplaats rechtdoor naar Laan naar Eme. pad van de kinderboerderij staat.) Houtwal - Vispoortplein. Rechtsaf Berkelsingel in. Waar de Berkelsingel linksaf volgen. bovenlangs. U loopt om de Vispoorthaven, Laan naar Eme oversteken, rechtsaf. Martinetsingel, rechtsaf Tadamasingel, linksaf gaat, loopt u rechtdoor (Coehoornsingel). over het Vispoortplein, langs de Vischpoort- Na 20 meter linksaf park in, bruggetje over, Op het fietspad voor de kinderboerderij Walstraat. Rechtsaf Spittaalstraat, linksaf Na 30 meter, over de brug, slaat u linksaf, Berkelpoort. U kunt hier een rondvaart maken. straat en de Badhuisweg. Hier moet u de grindpad volgen, naar kinderboerderij. rechtsaf naar Emmerikseweg, daar linksaf. Graaf Ottosingel. het Bongerdspad in. U volgt de Rijkenhage. Rechtsaf IJssel even verlaten: volg de Badhuisweg met Linksaf Beethovenstraat, rechtsaf Stationsstraat, terug naar het station. de bochten mee. Ga voor de flat rechtsaf het Chopinstraat, links-rechts Verdistraat. Na fietspad op. U komt weer bij de IJssel. laatste flat linksaf over de Houtwalstuw.

10 Wandelroute Stadswater in Zutphen Wandelroute Stadswater in Zutphen 11 Hilteweg g Goorwe Wandelroute KnibbelKnibbel- brugbrug Groenlose Slinge

GroenloscheG ro en BeurzerB Route in het kort Herstel van de beek Retentiebekken lo eur sc zer h BeeBe Deze wandeling start vanaf de parkeerplaats Vanwege de grillige loop en de slechte afvoer Aan de overzijde van de Waliënsestraat ligt e ek op de Waliënsestraat, bij het Waliën. in natte periodes werd de Groenlose Slinge een retentiebekken van de Ratumse beek.

SlingeSl in Een kilometer verderop staat aan de meerdere malen vergraven en gekanaliseerd. Een retentiebekken dient voor de opvang van g e Meddoseweg de Sevink Mölle van waaruit Inmiddels wordt er hard gewerkt aan het her- water. De opening in de stuw laat slechts een u ook kunt starten. Per openbaar vervoer stel van de oorspronkelijke natuur- en land- beperkte hoeveelheid water door, zodat bij

weg huis neemt u vanaf treinstation Winterswijk de schapswaarden. De Groenlose Slinge neemt een grote waterafvoer het water zich in het drie g bus richting Groenlo / Enschede. het water op van Winterswijkse beken zoals bekken ophoopt. Bij lage waterafvoeren geeft de Ratumsebeek, Willinkbeek en Beurzerbeek, de opening migratiemogelijkheden voor visjes Sevink Mölle Morskers Sommige stukken op de route kunnen nat zijn, stroomt vervolgens langs Groenlo en mondt en andere in het water levende kleine dieren.

Huppelsewe dus waterdichte schoenen zijn een aanrader. ten westen van Borculo uit in de Berkel. De vlakte is begroeid met de wilg en de els. Het gebied is ingericht als ecologische verbin- De meanderende beek maakt hier steile Recreatiegebied Meddoseweg ‘t Hilgelo De route is 10 kilometer lang en is ongeschikt dingszone, een verbinding tussen het waarde- oevers, zeer geschikt voor de ijsvogel om LeurdijksL e u voor kinder- en of invalidenwagens. volle Winterswijkse cultuurlandschap en de te broeden. rd i jk Graafschap. (zie ook pagina 15) s BeeB e ek Groenlose Weg Het Waliën

Kooiersgo

WehmerW ReteRetentintieebekkenbekken Het Bönnink Bugalowpark e ot h StartStart m R ‘t Kooiveld JachJachthuisbruuisbrug aat e t r u m sche BBeekeek RioRiooolwatlwateer-r- zuzuiveringsiveringsininstatallatllatieie Jachthuis

BeeBeek weg traat Rommelgebergte

nses

WinterswijkWinterswijk ië l

Wa Wandelroute Groenlose Slinge 13 basisbiotoop Op de volgende brug moet u zeker even blijven staan. Links ligt de gekanaliseerde hooilandoever Wehmerbeek, een soort betonnen goot die moerasoever het water vanuit Winterswijk afvoert. Rechts Groenlo Zwillbrock boscorridor stroomt een lieflijk meanderend beekje. Na de brug rechtsaf. natuurlijke beken halfnatuurlijke beken Even verderop ligt links tussen de bomen ecologische niet natuurlijke beken de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI). verbindindingszone Groenlose Slinge Soms kunt u hem al ruiken. Deze RWZI Groenlose Slinge nieuwe stuw wordt verbeterd, zodat er nog meer stikstof Een eeuw geleden was en fosfaat uit kan worden gefilterd en het de Groenlose Slinge nog water nog schoner wordt. Na een betonnen een vrij meanderende beek. brug rechts aanhouden. De bedding van de beek wandelde als het ware door Vanaf de brug ziet u rechtsbeneden twee stro- het landschap. De Groenlose Slinge men water bij elkaar komen: een donkere moet in 1900 een eldorado voor planten stroom die uit de RWZI komt en een lichtere en dieren zijn geweest. Maar het grillige Wandelen langs de Groenlose Slinge stroom van het beekje zelf. Het water, karakter van de beek was een plaag voor afkomstig van de RWZI, is wel wat donkerder landbouwers. Niet alleen omdat de beek Winterswijk Start op de Waliënsestraat, bij het Waliën. Bij een bord van Natuurmonumenten slaat door extra lussen te leiden, blijft het langer maar absoluut schoon. (Hier kunt u kiezen geen vaste loop had, maar ook omdat Hier kunt u de auto parkeren. Steek de straat u schuin linksaf het beukenbos in. Steek een in dit gebied. 100 meter verder passeert voor een alternatieve route langs de oevers het water in natte tijden maar langzaam over en loop het zandpad in. Rechts ligt een houten brug over. de route een tweede houten brug, vervolg van de Groenlose Slinge. Sla hiervoor na een wegstroomde. Veel gronden waren een camping. daarna het zandpad. Aan het einde van het houten brug direct linksaf langs de rechter- groot deel van het jaar te nat om voor landbouwproductie van enige betekenis te kunnen zorgen. Op deze plek zijn extra lussen in de beek zandpad linksaf over een houten brug. oever en volg de beek over een graspad. Na In 1928 is de Groenlose Slinge gekanaliseerd. Veertig jaar later is er nog eens aan de beek gesleu- Langs de beek staan elzen. Een deel van de aangelegd. De beek stroomde hier veel te Op de T-splitsing met een asfaltweg rechtsaf. een kilometer komt u vanzelf bij een slag- teld. Veel kenmerkende planten en dieren gingen in aantal achteruit of verdwenen geheel. De wortels van deze bomen ligt bloot. Het houdt snel doorheen, waardoor de oevers afkalfden Na 20 meter wordt dit een steenslagweg en boom (zie verderop) en pikt betekenis van de Groenlose Slinge als route waarlangs planten en dieren zich verplaatsen nam de oevers op hun plaats, waardoor hier geen en het water te snel weer weg was waardoor even verderop een zandweg. u de oorspronkelijke route weer op.) sterk af. De nieuwe ecologische verbindingszone herstelt veel van deze verloren natuurwaarden. beschoeiing hoeft te worden aangebracht. eerder verdroging optrad. Door het water

14 Wandelroute Groenlose Slinge Wandelroute Groenlose Slinge 15 Het kavelpad wordt een breed graspad langs brug over de Beurzerbeek. Na zo’n 500 de beek. Dit onderhoudspad is nodig om meter, bij een bord ‘fietspad’ linksaf; hou eenmaal per jaar te kunnen maaien en om vervolgens het onverharde pad aan. Op een Loopt u langs de beek dan kan het zijn dat u het teveel aan waterplanten in het water te vijfsprong met een wegwijzerbord linksaf en door hoog opgaand gras loopt. Door later in kunnen verwijderen. Als de oevers van de meteen daarna rechtsaf het bos in over een het jaar te maaien (eind juni) krijgen planten beek meer begroeid raken, zal de beek zich ruiterpad. Op een T-splitsing schuin links meer kans zich uit te zaaien en bovendien op termijn zelf schoon houden. Het pad rechtdoor het bos in. vormt het hoge gras een prima broedplaats maakt een scherpe bocht naar rechts. voor vogels. De oorspronkelijke route voert Vervolg de weg langs de oever. Even later ziet u links de Sevink Mölle liggen verder over het steenslagpad. Na zo’n 30 met daarnaast het recreatiegebied ’t Hilgelo. meter aan de linkerkant tussen houten hekjes Links ziet u opgegraven delen van de beek. Het stuk land links van u wordt in de toekomst en langs een ANWB-paddestoel linksaf, een Het water van de Groenlose Slinge gaat hier bij de recreatieplas getrokken. Vervolg de smal pad tussen eikenbomen. in een zogeheten bypass. De bypass omzeilt waterlijn en sla bij het einde van de water- de stuwen in de grotere beek die een belem- plas op een T-splitsing rechtsaf. Na een Het pad loopt onder meer pal over een boe- mering vormen voor de trek van vissen en slagboom linksaf. U nadert nu weer het renerf, typisch voor deze streek rond andere watergebonden dieren. Uiteraard startpunt aan de Waliënsestraat. Winterswijk. Passeer opnieuw een houten hekje. Dan links aanhouden tussen de wei- landen door en ook bij de vijfsprong links heeft de bypass geen stuwen; wel veel meer aanhouden: een breed zandpad, later half bochten en het water stroomt veel sneller. De verhard. grotere beek rechts van u blijft nodig voor de waterafvoer in natte tijden. Op een verharde ** Links bij een slagboom komt de alternatieve weg (Goorweg) rechtsaf, steek de brug over route weer op de oorspronkelijke route uit. en sla direct weer rechtsaf, over een smal Even na de slagboom linksaf, over de brug in geasfalteerd fietspad aan de andere kant van de Morskers-Driehuisweg en direct tweemaal de oever. Een stuk verderop slingert het pad rechtsaf, eerst een klinkerweggetje, dan een langs een bosje naar links. Het pad komt uit kavelpad op. op een verharde weg (links Hilteweg, rechts Morskers-Driehuisweg). Ga rechtsaf over de

16 Wandelroute Groenlose Slinge Wandelroute Groenlose Slinge 17 Fietsroute

weg Beken in Arnhem Nederlands Kasteel Burgers Zoo Openluchtmuseum Schelmse Rozendaal RozendaalseR beek o z RRozendaalozendaal Route in het kort Arnhem: beken in de stad e n d De fietsroute heeft als start- en eindpunt het Arnhem is een bijzonder waterrijke stad. a a l s e NS-station Arnhem-Velperpoort. U kunt uw Mede door de ligging tussen de Veluwe en

b e AAlteveerlteveer e auto in de directe omgeving van het station de Rijn stroomt er heel wat water door en GGeitenkampeitenkamp MMariëndaalariëndaal k parkeren. langs de stad. Soms is dat zichtbaar, maar niet weg altijd. Grondwater, drinkwater en afvalwater Rijnstate Ziekenhuis De tocht is zo’n 20 kilometer lang. Hier en stromen meestal ondergronds. Maar ook de oornse Klarenbeek A12A12 Park Zijpendaa l E3E35 daar beklimt u een steile helling en omdat vele beken in de stad zijn lang niet overal te Sint-JansbeekS Apeld VelpVelp in de route door parken gaat, mag u niet overal zien. Waterschap Rijn en IJssel voert het t- Ja n fietsen. waterbeheer in Arnhem- uit. Hier zijn s b e e k diverse beken opgeknapt en schoongemaakt. In een aantal beken zijn stuwen geplaatst en langs de Parkweg in park Sonsbeek heeft het HHoogkampoogkamp Park Sonsbeek waterschap diverse wadi’s aangelegd.

Amsterdamse Dit zijn greppels met een filterbodem zodat NeNederlandsrlands KKlarendallarendal Velperweg het regenwater in de bodem kan infiltreren. weg WatermWatermuuseumseum BC De Watermolen Park Presikhaaf StartStart Nederlands Watermuseum Station Aan de Zijpendaalseweg ligt het Nederlands MolenbeekMolenbee Centraal Velperpoort k Station NS Watermuseum. Dit is een eigentijds en interactief museum over alle aspecten van ArnhemArnhem PresikhaafPresikhaaf Knooppunt CentrumCentrum Velperbroek zoet water. U kunt hier een tochtje maken door het riool, een prachtige film over water bekijken of er spelen bij de waterspeelplaats. Rijn ‘‘tt BroekBroek Voor meer informatie: www.watermuseum.nl of (026) 4452548.

IJssel Fietsroute Beken in Arnhem 19 Fietsen langs het Arnhemse water

Vanaf station Arnhem-Velperpoort in spoor door, linksaf Merwedestraat. Rechtsaf Langs de Rozendaalseweg is een cascade aan- Beinumlaan, linksaf Amorijstraat, rechtsaf U rijdt nu langs de parken Zijpendaal en oostelijke richting Velperweg op. Rechtsaf Maaslaan, IJssellaan oversteken. Slaakweg gelegd in de Rozendaalsebeek. Op het terrein De Wolflaan. Ter hoogte van de Schubertlaan Sonsbeek. In en onder de Begijnemolen in W.v.Gulikstraat. volgen: langs het water, onderaan de van Kasteel Rosendael vindt u onder andere slaat u linksaf, Park Zijpendaal in. Park Sonsbeek is sedert december 2003 het spoordijk: u komt uit op de Laan van De Bedriegertjes. Linksaf Kerklaan. Rechtsaf Nederlands Watermuseum gevestigd. Door de voortuinen aan de rechterkant van de Presikhaaf. Linksaf, voor de eerste huizen Schelmseweg: u volgt de Schelmseweg enke- Het grasland aan uw linkerhand is als infiltra- Bezoekerscentrum Watermolen. straat loopt de Molenbeek. In deze beek zijn rechtsaf: fiets-/voetpad over het bruggetje, le kilometers, U passeert het tievoorziening aangelegd. Dit is één van de stuwen aangebracht. Rechtdoor Gorisstraat. linksaf tussen water en flats. U komt uit op Openluchtmuseum. Net vóór Burgers Zoo brongebieden van de Sint-Jansbeek. Verder via In Bezoekerscentrum De Watermolen kunt u Linksaf Schavenmolenstraat, einde straat: de Lange Wal, rechtsaf. Na 200 meter linksaf slaat u linksaf: Cattepoelseweg. Rechtsaf de Zijpendaalseweg, langs de Grote Vijver, exposities bekijken over natuur in en om fietspad langs spoordijk. Rechtsaf onder Gildemeestersplein, over parkeerplaats Wagnerlaan, rechtsaf Kluizeweg. Linksaf van de Grote Waterval en de Kleine Waterval. Arnhem. Er is onder andere een permanente rechtsaf, naar verkeerslichten. tentoonstelling over water. Zijpendaalseweg verder vervolgen, onder het spoor door. Aan uw linkerkant ligt Park Presikhaaf. Bij verkeerslichten oversteken, IJssellaan U volgt hier nog steeds de Sint-Jansbeek! volgen. Rechtsaf Waterstraat, linksaf IJssel- Linksaf Jansbuitensingel, Velperbuitensingel. straat. Rechtsaf Kerkallee. Met de bocht mee: linksaf Emmastraat (u steekt de spoorbaan Wist u dat ook hier, onder de straat, de over). Rechtsaf Hoofdstraat, linksaf Over- Sint-Jansbeek stroomt? Het water loopt door beeklaan, gaat over in Achtsprong. Linksaf betonnen buizen, die we beekriool noemen. Jeruzalem. Het water in de vijvers en fonteinen van de singels is water van de beek. U kruist hier de loop van de Rozendaalse Eusebiusbuitensingel. beek. Rechtsaf Parkstraat, rechtsaf Burg. Brandtlaan. Linksaf Wildbaan, linksaf Aan het eind van de Ooststraat mondt de Ringallee (weg oversteken). Rechtsaf Sint-Jansbeek uit in de Rijn. Rozendaalselaan.

20 Fietsroute Beken in Arnhem Fietsroute Beken in Arnhem 21 Westendorp A18 Varsseveld k Bee er m ei Biel - h

Sluis De Pol RWZI Etten Gaanderen Akker - mansbeek N 3 1 Start 7 Terborg

V Etten e

t h

u

i z O e ud n e Silvolde

s c IJs h s 5 el e 3 3 - N Sinderen

R e e fs e Ulft W e te ri De ng Slangenburg WestendorpWestendorp k Fietsroute ee Wrange A18A18 b Keyzers -VVarsseveldarsseveld k Varsselder Azewijn BeekBee Oude IJssel en Aa-Strang er m ei BielBiel - heimerh Route in het kort Zuivering van afvalwater De fietsroute heeft als start- en eindpunt het Het stroomgebied van de Oude IJssel is onge- Onderweg komt u langs de rioolwater- SluisSluis Engbergen Anholtsche 2 DeDe PolPol AaAa - NS-station Terborg. Bij Station Terborg zijn veer 124.000 hectare groot. Ruim /3 deel hier- zuiveringsinstallatie in Etten. Deze installatie Gendringgenen StrangSt ra RWZIRWZI ng Broek voldoende parkeerplaatsen. van ligt op Duits grondgebied. kan het afvalwater van maximaal 165.000 EttEttenen Bij Gendringen komt de Oude IJssel ons land personen schoonmaken. De installatie kan

GaanderenGaanderen Kluunp AkkeAkk De route leidt door het stroomgebied van de binnen en deze mondt in Doesburg uit in de maximaal zeven miljoen liter afvalwater per er - Het mansbeekmansbeek N317N Oude IJssel, ten zuidoosten van Doetinchem. IJssel. Het water stroomt van daar af naar het uur verwerken. 3 and 1 StartStart Idink - 7 TerborgTerborg De tocht is zo’n 40 kilometer lang. IJsselmeer. Tussen Doetinchem en Doesburg en Nibbelink Kasteel is de rivier bevaarbaar voor de beroepsvaart. Naar een schone rivier VethuizenscheV - EttenEtten e Wisch t Verder stroomopwaarts vindt alleen recreatieve met ruimte voor de natuur h Netterden Kapel u

i z OudeO vaart plaats. Waterschap Rijn en IJssel probeert de Oude e ud n e SSilvoldeilvolde s IJssel een zo schoon en natuurlijk mogelijk c IJsselIJs Huize AAnholtnholt h s 5 el e IsI 3 Landfort sssel 3 e karakter te geven. Naast het baggeren en sane- - N335N l SinderenSinderen ren van de waterbodem wordt er een ecologi-

Wasserburg sche verbindingszone aangelegd. Dit is een doorlopende zone tussen natuur- ReefseR MegchelenMegchelen e e fs gebieden waarlangs planten en dieren zich e UlftUlft kunnen verplaatsen en voortplanten. WeterinW e te Het waterschap werkt momenteel aan een eco- ri ng logische verbindingszone langs de Oude IJssel ek beekbe van de Duitse grens tot aan Doesburg. KeyKeyzerszers - VarsselderVarsselder AzewijnAzewijn

Engbergen Anholtsche AaAa - GGendringenendringen StrangSt ra ng Broek Fietsroute Oude IJssel en Aa-Strang 23

Klu

H

Netterden

Anholt I ss el

Megchelen Fietsen langs Oude IJssel en Aa-Strang

Tegenover station Terborg gaat u de Stations- Na circa 1 km linksaf: Plantenweg. Op Na 500 meter linksaf, in bos, na ongeveer Wiekenseweg. Voor café rechtsaf: Dijkweg. Rioolwaterzuiveringsinstallatie Etten. Linksaf U komt over de Akkermansbeek. Rechtdoor weg in. Linksaf Doetinchemseweg. Bij ver- T-kruising linksaf: Breedenbroekseweg, tot 500 meter onverharde weg. Op de T-kruising Na bocht naar rechts: linksaf Weteringweg. fietspad op, langs de grote weg over de tot IJsselweg. Linksaf (Ettensestraat). keerslichten rechtdoor en 50 meter verderop, Aa-strang. Voor Aastrang rechtsaf dijk op. linksaf en direct daarna rechtsaf. Bij verharde Op T-kruising rechtsaf Hoofdstraat. Grote Oude IJssel. 100 meter voor de verkeers- 1 vóór de bushalte in de bocht, rechtsaf. Na 20 Ongeveer 2 /2 km over de dijk fietsen. weg oversteken: linksaf fietspad. Fietspad weg oversteken, rechtdoor Varsselder in. lichten rechtsaf. 100 meter verder nog eens Als u bij de Ettensestraat komt, ziet u meter rechtsaf. Na 25 meter linksaf: volgen naar Anholt, met de bocht mee naar Door Varsselder, langs molen linksaf rechtsaf, richting Gaanderen. 50 meter naar rechts een ophaalbrug. 1 Paasberglaan volgen tot in Silvolde. In Na circa /2 kilometer passeert u de Duitse rechts, Issel over, direct daarna rechtsaf Hesterweg. Rechtsaf Holserweg uitfietsen. Dit is één van de bruggen over de Oude IJssel Silvolde rechtdoor: Marktstraat. Op de Markt grens. Fietspad onder brug door, voor de (Nieder-Issel). Rechtdoor tot Huize Landfort. Op T-kruising linksaf: Rafelderseweg. Bij Sluis De Pol. Over de Bielheimer Beek. van het waterschap. Volg Ettensestraat. rechtsaf: Ulftseweg. Na 250 meter rechtsaf: tweede brug rechtsaf, door de poort van de rechtsaf, om landhuis heen, tot verharde grote weg (Zeddamseweg) linksaf. Na 200 Bij bedrijventerrein Akkermansweide rechtsaf ‘Over de IJssel’, langs groot onderstation van Biergarten tot grote weg, dan rechtsaf. Grote weg. Rechtsaf Landfortseweg, T-kruising meter rechtsaf: Ziekerweg. (Slakkenweg) en direct linksaf (Gieterijstraat). Hoofdroute blijven volgen, bij verkeerslich- Nuon. Op Y-splitsing rechts aanhouden, rich- weg volgen. Na circa 1 kilometer gaat u rich- rechtsaf: Zwanenburgseweg. Bij begin Aan het eind T-kruising rechtsaf: Vulcaan- ten linksaf. Rechtsaf Stationsweg, terug naar ting brug. Voor Oude IJssel linksaf langs de ting Regniet. In Regniet linksaf (richting bebouwde kom Gendringen linksaf: U passeert hier de Vethuizensche-Reefse straat, gaat over in Beekstraat. Rechtsaf: het station. Oude IJssel, deze blijven volgen. Anholt, aan de linkerhand een gele kapel). Anholtseweg. In de bocht de weg oversteken, Wetering. Op T-spliting rechtsaf Doorbraak. Na 200 meter rechtsaf, verhard bospad in. centrum in: Grotestraat, gaat over in Gerwardstraat. Op T-spliting rechtsaf Zwaaikom Oude IJssel. Aan de rechterhand Laarstraat. ziet u de oude DRU-toren. Volg de bocht mee naar links. Bij grote weg oversteken en U steekt nogmaals de Vethuizensche-Reefse linksaf het fietspad op. Fietspad volgen, gaat Wetering over. Op T-kruising linksaf over in klinkerweg (Dinxperloseweg). Na ± Warmseweg. Op T-kruising: rechtsaf 50 meter rechtsaf: Voorstsestraat. Aan uw lin- Heuvenseweg. kerhand ziet u de watertoren. Circa 2 kilometer volgen, over Aastrang, tot kruising In de Warmse Waterleiding (rechts van de fietsen. Linksaf: Marmelhorstweg, na 200 weg) zit een kleine handbediende stuw. Op meter rechtsaf: Stakenborgseweg. Met de T-kruising linksaf, Slotheuvelweg, einde weg bocht mee naar rechts. Op T-kruising linksaf: rechtsaf. Slingerparallel oversteken. Grensweg.

24 Fietsroute Oude IJssel en Aa-Strang Fietsroute Oude IJssel en Aa-Strang 25 GroessenGroessen A12A12 LooLoo ZevenaarZevenaar E35E35 Fietsroute StartStart Route in het kort De De fietsroute heeft als start- en eindpunt De Betuwelijn, de grote goederenspoorlijn Rijnstrangengebied het NS-station Zevenaar. Bij het station is van de Rijnmond naar Duitsland, doorkruist Neder-Rijn DeDe WaaiWaai parkeergelegenheid. De route leidt u door deze fietsroute. Gemalen DDee JezJezuuïtenwïtenwaaaiai het Rijnstrangengebied. Gemaal is in 1883 gebouwd als OudeOude DDee RijnR ijn Brreulyeuly OudOud Ruimte voor de rivier stoomgemaal om de polders Herwen, Aerdt GemaalGemaal ZevenaarZevenaar KandiaKandia PanPannerdensn e rd e nschch e RosandRo san d ses e PPolderold e r De tocht is zo’n 30 kilometer lang. Vroeger kwamen in dit gebied regelmatig en Pannerden te ontwateren. In 1970 is het dijkdoorbraken voor. Vele plassen in het gemaal buiten gebruik gesteld. Het verkeerde landschap herinneren hier nog aan. Om de in slechte staat en was, na de afsluiting van de Berergschegsche WaardWaard HoofHoofd GrooteG ro o te GGelelderschd e r sch e WWaardaard kans op overstroming zo klein mogelijk te Oude Rijn en de stichting van Gemaal Kandia, Panner BabberichBabberich maken, moeten we de rivieren meer ruimte overbodig geworden. Het gemaal heeft nu nog densch geven om te stromen. Bij Pannerden zit een een bijzondere cultuur-historische waarde. Met KleinKlein e EEendene n d e n poelschep o elsch e overlaat naast de dijk. Bij hoog water kan Gemaal Kandia zorgt het waterschap ervoor GeldersG eld e r sccheh e BuitenpBuite n p ololderd e r RoRo swaardswaard WaardWaard de rivier gebruik maken van het grasland dat het achterliggende gebied in natte periodes GemGemaalaal (de uiterwaard) dat hier tussen de dijk en niet onder water komt te staan. Ouudede Rijnijn de bedding ligt. Dit gebied wordt de Groene Als de stand van het Pannerdensch kanaal

ude RijnR Rivier genoemd. hoog is, kan een teveel aan water niet zomaar AAerdterdt OudeO ijn DoornenburgDoornenburg PannerdenPannerden DDrierie DDorpeno r p e n PPolderold e r HuisHuis wegstromen. Het gemaal pompt het water dan AeAerdtrdt Kanaal omhoog en loost het op de rivier.

KlompenwaardKlo m p e nwaard r d e ol HerwenHerwen P h e LLobbero b b e rdend e nses e WWaardaard sc rd aa nw te OssenwaardO ss e nwaard KKijijffwwaaardrd ei GeitenwaardscheG Polder Oude Waal PPannerdenscheannerdensche Koopp De Bijland MillinMillingege rwaar waardrd Bij landsc h Kanaal [watersportcentrum] KekerdomKekerdom MillingenMillingen a/da/d RijnRijn LobithLobith Fietsroute Rijnstrangengebied 27 Fietsen door het Rijnstrangengebied

Vanuit station Zevenaar rechtsaf, spoor over Op deze plaats onderhield een pontje de enige Bezoekerscentrum Huis Aerdt geeft een beeld Na één kilometer linksaf: Oude Waal over- Rijndijk aantal km’s verder fietsen. Groessen: rechtsaf Schraleweidsestraat; weg rechtsaf Oud Zevenaarseweg, rechtsaf Ooijse verbinding voor de bewoners van het Gelders van de Liemers, gezien door de ogen van een steken, langs de camping en door Kijfwaard blijven volgen. Rechtsaf Leuvensestraat, Dijk op. De dijk blijven volgen. Deze heet Eiland (het gebied dat u nu binnengaat) en het steenbakker, een schipper en een vlinder- en Lobberdensche Waard, Oude Waal en U komt langs gemaal Kandia. Fietspad volgen. rechtsaf Leuvense Dijk - Ooijse Dijk (op de verderop De Oliemolen. Met de bocht mee, vasteland. Linksaf Deukerdijk. vrouw. Langs Herwen. Bij Dijkhoeve rechtsaf: . Einde fietspad linksaf Linksaf (bordje Hanzeroute) en direct weer dijk blijven fietsen). Bij bordje ‘De Panoven’ de dijk af. Sla linksaf Berghoofdseveerweg in. Boswaaisestraat. Bij T-splitsing linksaf: (stukje puinweg). Bij bordje ‘Pannerden’ linksaf: Vossendel. linksaf en meteen rechtsaf Breulylaan, Gemaal Oude Rijn. Door Aerdt tot Brugweg. Koevertseweg. Na 500 meter rechtsaf: grote rechtsaf, weg volgen. Bij Pannerden linksaf Panovenweg, station Zevenaar NS. De brug over de Oude Rijn is nog niet zo oud. Sla linksaf. Na 150 meter rechtsaf: weg oversteken, rechtsaf Herwense dijk op. Rijndijk op. De Waai. Op T-splitsing linksaf (richting Loo). Tot 1972 was hier geen vaste oeververbinding. . Rechtsaf Lijkweg. Net voor bebouwde kom In de bocht van de weg ziet u links van de dijk een grote stalen overlaat. Het informatiebord van Rijkswaterstaat vertelt u er meer over.

Als u vindt dat u inmiddels (bijna) genoeg gefietst heeft, kunt u hier rechtsaf via de Deukerdijk, de Berghoofdseveerweg, de Ooijse Dijk, de Breulylaan en de Panovenweg terugrijden naar station Zevenaar ( knip ). 2 3

1 4

1 Instroom uit de Drie Dorpen Polder 2 Pomp 3 Elektromotor voor aandrijving pomp 4 Uitstroom naar Oude Rijn 28 Fietsroute Rijnstrangengebied Fietsroute Rijnstrangengebied 29 Meer weten? Colofon

Bel, schrijf of mail met Waterschap Rijn en Bezoekadres: Liemersweg 2, Uitgave: Waterschap Rijn en IJssel, IJssel voor algemene informatie, een rond- 7006 GG Doetinchem augustus 2004. leiding op een rioolwaterzuiveringsinstallatie, Teksten: Unit Communicatie, Waterschap het aanvragen van een lezing of wandeling of Postadres: Postbus 148, Rijn en IJssel; Inge Lenting het melden van calamiteiten (24 uur per dag). 7000 AC Doetinchem Fotografie: Michiel Schaap, Lochem; Ton van Vliet, Terborg; Op onze website vindt u ondermeer Telefoon: (0314) 369 369 De Jong, luchtfotografie informatie over onze taken, E-mail: [email protected] Vormgeving, de Waterpretpagina voor kinderen, Website: www.wrij.nl kaartbewerking: Oosterlicht bno, Doetinchem informatie over projecten bij u om de hoek Topografische en een digitale rondleiding op een ondergrond: © Topografische Dienst, Emmen rioolwaterzuiveringsinstallatie. m.m.v. Waterschap Rijn en IJssel Druk: Drukkerij Loor, Varsseveld

30 31