Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Bukowno

Czerwiec 2012

2

Opracowany na zlecenie Urzędu Gminy Bukowno

Wykonawca opracowania Małopolska Agencja Energii i Środowiska Sp. z o.o. ul. Łukasiewicza 1, 31‐429 Kraków tel. (12) 294 20 70, fax (12) 294 20 54 www.maes.pl, e‐mail [email protected] 3

1 Wstęp ______6 2 Metodologia ______12 3 Charakterystyka Gminy Bukowno ______13 3.1. Położenie gminy oraz podział administracyjny ______13 3.2. Rys historyczny ______14 3.3. Ukształtowanie terenu i warunki środowiskowe ______15 3.3.1 Rzeźba terenu ______15 3.3.2 Budowa geologiczna ______16 3.3.3 Gleby ______18 3.3.4 Zasoby wodne ______19 3.3.5 Klimat ______21 3.3.6 Warunki przyrodnicze ______22 3.4. Ludność ______25 3.4.1 Sytuacja demograficzna ______25 3.4.2 Struktura ludności według płci ______26 3.4.3 Struktura ludności według wieku ______27 3.4.4 Migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności ______29 3.5. Rolnictwo i leśnictwo ______29 3.6. Potencjał gospodarczy i trendy rozwojowe ______32 3.6.1 Struktura podstawowych branż gospodarczych ______33 3.6.2 Strefy Aktywności Gospodarczej w Bukownie ______35 3.7. Rynek pracy ______37 3.7.1 Bezrobocie ______38 3.8. Infrastruktura techniczna ______41 3.8.1 Infrastruktura drogowa ______41 3.8.2 Infrastruktura kolejowa ______42 3.8.3 Gospodarka wodno‐ kanalizacyjna ______43 3.8.4 Sieć telekomunikacyjna ______48 4 Energetyka w gminie Bukowno – stan obecny i kierunki rozwoju ______49 4.1. Ciepłownictwo ______49 4.1.1 Stan istniejący ______49 4.1.2 Zużycie energii cieplnej ______51 4.1.3 Kierunki rozwoju ______51 4.1.4 Charakterystyka źródła i sieci cieplnych na terenie zakładu ZGH Bolesław ______52 4.2. Elektroenergetyka ______55 4.2.1 Stan istniejący ______55 4.2.2 Zużycie energii elektrycznej ______58 4.2.3 Kierunki rozwoju ______59 4.3. Gazownictwo ______60 4.3.1 Stan istniejący ______60 4.3.2 Zużycie gazu ______62 4.3.3 Kierunki rozwoju ______63 4.3.4 Gazownictwo na terenie zakładu ZGH Bolesław ______64 4.4. Zasoby energii odnawialnej ______67 4.4.1 Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce ______67 4.4.2 Energia wodna ______70 4.4.3 Energia wiatru ______72 4.4.4 Energia słoneczna ______75 4

4.4.5 Energia geotermalna ______81 4.4.6 Energia biomasy ______83 5 Bilans energetyczny ______98 6 Obciążenie środowiska naturalnego ______101 6.1. Jakość powietrza atmosferycznego ______101 6.2. Stan wód ______107 6.2.1 Stan wód powierzchniowych ______107 6.2.2 Stan rzek Gminy Bukowno ______109 6.3. Stan gleb ______111 7 Możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii z uwzględnieniem energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła oraz zagospodarowanie ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych ______115 7.1. Możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek lokalnych zasobów paliw kopalnych i energii ______115 7.2. Energia elektryczna w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła ______115 7.3. Ciepło odpadowe z instalacji przemysłowych ______115 7.4. Możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek energii z OŹE ______116 7.4.1 Możliwość wykorzystania energia geotermalnej ______116 7.4.2 Możliwość wykorzystania energia słonecznej ______117 7.4.3 Możliwość wykorzystania energii z biomasy ______117 7.4.4 Możliwość wykorzystania energii wiatrowej ______118 7.4.5 Możliwość wykorzystania energii wodnej ______118 8 Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych ______119 8.1. Termomodernizacja budynków ______119 8.2. Wybrane formy racjonalizacji zużycia energii ______120 8.1. ______120 8.2. ______120 8.2.1 Stosowanie odzysków ciepła ______120 8.2.2 Wstępny podgrzew powietrza w wymienniku ciepła GWC ______120 8.2.3 Regulacja termostatyczna temperatury w pomieszczeniu ______120 8.2.4 Ograniczenia czasu występowania temperatury komfortu ______121 8.2.5 Redukcja zużycia energii elektrycznej przez instalacje towarzyszące ______121 8.2.6 Systemy ogrzewania niskoparametrycznego ______122 8.3. Racjonalizacja zużycia gazu ziemnego ______122 8.4. Zmiana systemu zaopatrywania budynków w ciepło ______123 8.5. Inteligentne zarządzanie energią w przestrzeni miejskiej ______123 8.6. Racjonalizacja zużycia energii elektrycznej ______124 8.7. Przedsięwzięcia racjonulizaujące zużycie energii – dobre praktyki ______125 9 Możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej ______127 9.1. Aspekty prawne dotyczące efektywności enegetycznej ______127 9.2. Efektywność energetyczna – cele i zadania ______128 5

9.3. Możliwości stosowania środków efektywności energetycznej – finansowanie ______129 9.4. Możliwości stosowania środków efektywności energetycznej możliwe działania ______138 9.5. Zrealizowane w gminie przedsięwzięcia dotyczące efektywności energetycznej ______140 9.6. Planowane lub realizowane przedsięwzięcia służące racjonalizacji zużycia energii i poprawie jakości powietrza ______141 10 Prognoza zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do roku 2030 ______143 10.1. Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną ______146 10.2. Prognoza zapotrzebowania na gaz ______148 10.3. Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną ______150 11 Ocena możliwości zaspokojenia potrzeb w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do roku 2025 ______151 11.1. Zaopatrzenie w ciepło ______151 11.2. Zaopatrzenie w gaz ______152 11.3. Zaopatrzenie w energię elektryczną ______152 12 Wpływ zmian w systemach energetycznych na stan zanieczyszczenia powietrza __ 154 13 Współpraca z innymi gminami ______156 13.1. Powiązania infrastrukturalne oraz współpraca gminy Bukowno z gminami sąsiadującymi gminami sąsiadującymi ______156 14 Podsumowanie ______159 Spis tabel ______162 Spis rysunków ______165 Spis wykresów ______166 6

1 Wstęp

Zgodnie z ustawą Prawo Energetyczne wszystkie polskie gminy są zobowiązane do wykonania „Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”. Podstawami prawnymi „Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Bukowno” są: a) USTAWA z dnia 8 marca 1990 roku O samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U.2001 nr 142.poz.1591, wraz z późn. zm.); b) USTAWA z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity Dz.U. 2006 nr 89 poz.625 wraz z późn. zm.); c) USTAWA z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz.U.2003.nr 80.poz.717 wraz z późn. zm.); d) USTAWA z dnia 16 lutego 2007 r. O ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jednolity Dz.U.2007.nr 50.poz.331 wraz z późn. zm.); e) USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. 2008.nr 25.poz.150 wraz z późn. zm.); f) „Założenia Polityki Energetycznej Polski do roku 2030” przyjęte przez Rząd Rzeczypospolitej Polski dnia 10 listopada 2009 roku; g) „Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej” dokument rządowy z 8 września 2000 roku.

Ustawa Prawo Energetyczne Ustawa została uchwalona przez Sejm Rzeczpospolitej w roku 1997 i określa zasady realizacji polityki energetycznej państwa oraz warunki dostawy i wykorzystania paliw, energii jak również ciepła dla przedsiębiorstw energetycznych. Podstawowym celem ustawy jest: a) Określenie warunków zapewnienia zrównoważonego rozwoju kraju, b) Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa i racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów energii, c) Rozwój konkurencji i przeciwdziałanie negatywnym skutkom działalności monopoli naturalnych na rynkach, d) Uwzględnienie wymagań związanych z ochroną środowiska i spełnienie wymogów podpisanych umów międzynarodowych, e) Ochrona interesów odbiorców energii i minimalizacja kosztów jej dostawy.

Ministerstwo Gospodarki jest organem rządowym odpowiedzialnym za politykę energetyczną państwa. Rada Ministrów na wniosek Ministra Gospodarki ustala Założenia Polityki Energetycznej Państwa. Głównymi zadaniami założeń polityki energetycznej państwa są: a) Określenie długoterminowej prognozy zużycia energii w Polsce, b) Opracowanie programów działań długofalowych w oparciu o wnioski wynikające z prognozy zużycia nośników energii. 7

Przedsiębiorstwa energetyczne odpowiadające za wytwarzanie, przesył i dystrybucję paliw gazowych i energii elektrycznej oraz ciepła są zobowiązane do wykonania planów rozwoju przedsiębiorstwa na okres nie krótszy niż 3 lata dla obszaru swojego działania, tak, aby zapewnić obecne i przewidywane zapotrzebowanie na poszczególne nośniki energetyczne. W planach tych należy uwzględnić kierunki rozwoju gminy narzucone przez regionalne jak również lokalne plany zagospodarowania przestrzennego. Władze gminy są odpowiedzialne za: a) Planowanie i zorganizowanie dostawy ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych na obszarze swojej gminy, b) Planowanie i zorganizowanie oświetlenia dróg publicznych na obszarze swojej gminy, c) Pokrycie kosztów oświetlenia ulic, placów i dróg przebiegających przez obszar gminy. Gmina powinna wykonać te zadania uwzględniając założenia polityki energetycznej państwa oraz plany rozwoju lokalnego. Zgodnie z nowelizacją Ustawy Prawo Energetyczne, która weszła w życie 10 marca 2010 r., nakłada się na gminy obowiązek sporządzenia projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wyznaczając termin wypełnienia tego obowiązku do dnia 10 kwietnia 2012 r. Gmina zobowiązana jest do realizacji tych zadań zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego oraz z kierunkami rozwoju i odpowiednim programem ochrony środowiska (zgodnym z Prawem Ochrony Środowiska). Przygotowane plany zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i gaz, sporządzone mają zostać na okres co najmniej 15 lat i być aktualizowane co 3 lata. W przygotowaniu planu władze lokalne powinny wziąć pod uwagę stan aktualnego zapotrzebowania na energię, przewidywane przyszłe zmiany, możliwość wykorzystania lokalnego rynku i zasobów paliw i energii, kładąc nacisk na OZE, wytwarzanie energii w procesie kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych. Opracowane projekty podlegają opiniowaniu w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami oraz w zakresie zgodności z polityką energetyczną państwa. Przedsiębiorstwa energetyczne zobowiązane są do współpracy z samorządem lokalnym i zapewnienia zgodności swoich planów rozwoju z założeniami do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Etapy wykonywania założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe: Ustawa Prawo energetyczne, jako podstawowy akt normatywny, stanowiący punkt wyjścia do opracowania planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, zobowiązuje gminy do opracowania wymienionych planów. Ustawa Prawo energetyczne dopuszcza możliwość uchwalenia przez gminę dwóch różnych dokumentów planistycznych. Są to: Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (art. 19) oraz Plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (art. 20). Zapisy w ww. ustawie zakładają następujące etapy opracowania i zatwierdzania planów:

• Opracowanie projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, 8

• Opiniowanie projektu założeń do planu przez samorząd województwa w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami oraz w zakresie zgodności z polityką energetyczną państwa, • Wyłożenie projektu założeń do publicznego wglądu, powiadomiwszy o tym w sposób przyjęty zwyczajowo w danej miejscowości, • Uchwalenie przez radę gminy założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, po rozpatrzeniu ewentualnych wniosków, zastrzeżeń i uwag zgłoszonych podczas wyłożenia projektu założeń do publicznego wglądu. W przypadku, kiedy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji tych założeń władze gminy (miasta) opracowują projekt planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru gminy lub jej części. Projekt Planu opracowywany jest na podstawie uchwalanych przez radę gminy założeń i winien być z nim zgodny. Projekt Planu powinien zawierać:

• Harmonogram realizacji zadań, • Konkretne propozycje planowanych inwestycji z zakresu rozwoju oraz modernizacji istniejącej infrastruktury energetycznej, ciepłowniczej bądź gazowej • Uzasadnienie ekonomiczne proponowanych przedsięwzięć, • Przewidywane koszty oraz źródła finansowania. Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe uchwalony zostaje przez radę gminy, a następnie przekazany do realizacji. Założenia Polityki Energetycznej Polski do roku 2030. Gmina realizuje i organizuje zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na swoim terenie zgodnie z założeniami „Polityki Energetycznej Polski do roku 2030” dokumentem przyjętym przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w listopadzie 2009r. Ww. dokument wskazuje kierunki oraz cele właściwego planowania energetycznego na terenie gmin. Podstawowe założenia to:

• dążenie do oszczędności paliw i energii w sektorze publicznym poprzez realizację działań określonych w Krajowym Planie Działań na rzecz efektywności energetycznej; • maksymalizacja wykorzystania istniejącego lokalnie potencjału energetyki odnawialnej, zarówno do produkcji energii elektrycznej, ciepła, chłodu, produkcji skojarzonej, jak również do wytwarzania biopaliw ciekłych i biogazu; • zwiększenie wykorzystania technologii wysokosprawnego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w układach skojarzonych, jako korzystnej alternatywy dla zasilania systemów ciepłowniczych i dużych obiektów w energię; • rozwój scentralizowanych lokalnie systemów ciepłowniczych, który umożliwiaosiągnięcie poprawy efektywności i parametrów ekologicznych procesu zaopatrzenia w ciepło oraz podniesienia lokalnego poziomu bezpieczeństwa energetycznego; • modernizacja i dostosowanie do aktualnych potrzeb odbiorców sieci dystrybucji energiielektrycznej, ze szczególnym uwzględnieniem modernizacji sieci wiejskich i sieci zasilającychtereny charakteryzujące się niskim poborem energii • rozbudowa sieci dystrybucyjnej gazu ziemnego na terenach słabo zgazyfikowanych, w szczególności terenach północno‐wschodniej Polski; • wspieranie realizacji w obszarze gmin inwestycji infrastrukturalnych o strategicznym znaczeniu • dla bezpieczeństwa energetycznego i rozwoju kraju, w tym przede wszystkim budowy sieci przesyłowych (elektroenergetycznych, gazowniczych, ropy naftowej i paliw płynnych), 9

infrastruktury magazynowej, kopalni surowców energetycznych oraz dużych elektrowni systemowych.

Przyjęte kierunki polityki energetycznej są w znacznym stopniu współzależne. Poprawa efektywności energetycznej ogranicza wzrost zapotrzebowania na paliwa i energię, przyczyniając się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, na skutek zmniejszeni uzależnienia od importu, a także działa na rzecz ograniczenia wpływu energetyki na środowisko poprzez redukcję emisji. Podobne efekty przynosi rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym zastosowanie biopaliw, wykorzystanie czystychtechnologii węglowych oraz wprowadzenie energetyki jądrowej. Realizując działania zgodnie z tymi kierunkami, polityka energetyczna będzie dążyła do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. Ponadto główne cele polityki energetycznej w zakresie efektywności energetycznej to:

• dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tj. rozwoju gospodarki

• następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną,

• konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE‐15 (państwa członkowskie przed 2004 r.) Szczegółowymi celami w tym obszarze są:

• zwiększenie sprawności wytwarzania energii elektrycznej poprzez budowę wysokosprawnych jednostek wytwórczych,

• dwukrotny wzrost do roku 2020 produkcji energii elektrycznej wytwarzanej w technologii wysokosprawnej kogeneracji, w porównaniu do produkcji w 2006r.,

• zmniejszenie wskaźnika strat sieciowych w przesyle i dystrybucji poprzez m.in. modernizację obecnych i budowę nowych sieci, wymianę transformatorów o niskiej sprawności oraz rozwój generacji rozproszonej,

• wzrost efektywności końcowego wykorzystania energii,

• zwiększenie stosunku rocznego zapotrzebowania na energię elektryczną do maksymalnego zapotrzebowania na moc w szczycie obciążenia, co pozwala zmniejszyć całkowite koszty zaspokojenia popytu na energię elektryczną. Osiągnięciu założonych celów powinny sprzyjać działania na rzecz poprawy efektywności. Ponadto realizowany będzie cel indykatywny wynikający z dyrektywy 2006/32/WE, tj. osiągnięcie do 2016 roku oszczędności energii o 9% w stosunku do średniego zużycia energii finalnej z lat 2001 – 2005 (tj. o 53.452 GWh), określony w ramach Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej, przyjętego przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 31 lipca 2007r., oraz pozostałe, nie wymienione powyżej działania wynikające z tego dokumentu. Główne cele krajowej polityki energetycznej w zakresie rozwoju wykorzystania OZE obejmują:

• wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych, 10

• osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji,

• ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw tak, aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną,

• zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach.

Ważnym dokumentem, którego realizacja ma wpływ na rozwój odnawialnych źródeł energii i efektywność energetyczną jest Polityka ekologiczna państwa w latach 2009‐2012 z perspektywą do roku 2016. Polityka ekologiczna to dokument strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowiska naturalnego.

Korzyści, jakie mogą zostać osiągnięte dzięki opracowaniu przez gminę „Założeń...”

• Możliwość realizacji przez gminę polityki energetycznej i ekologicznej, • Zarządzanie gospodarką energetyczną gminy, • Zapewnienie możliwości starania się o środki finansowe na realizację działań z zakresu inwestycji na rzecz rozwoju infrastruktury energetycznej, • Tworzenie warunków rozwoju rynku energetycznego i nowych miejsc pracy, • Wypracowanie wspólnej polityki energetycznej przez gminę wraz z przedsiębiorstwami energetycznymi, • Możliwość obniżenia ponoszonych kosztów poprzez analizę dotychczasowych i przyszłych potrzeb, • Wiedza na temat możliwości energetycznych w gminie, co zapewni właściwy kierunek dla przyszłych inwestycji i prowadzonej działalności gospodarczej, • Określenie możliwości i oceny środowiska naturalnego, • Oszacowanie możliwości rozwoju energetyki odnawialnej, co bezpośrednio przekłada się na promocję gminy i jej rozwój gospodarczy, • Skuteczne oddziaływanie na zmniejszenie kosztów usług energetycznych.

Planowanie energetyczne gminy pozostaje w ścisłym związku z innymi planami tworzonymi przez gminę, planami przedsiębiorstw energetycznych oraz innych uczestników rynku energetycznego, w tym:

• Strategią rozwoju gminy, • Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, • Planami rozwoju przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się przesyłaniem i dystrybucją paliw gazowych, ciepła lub energii elektrycznej, • Planami pozostałych przedsiębiorstw energetycznych, odbiorców ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, wspólnot mieszkaniowych itp. 11

Planowanie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe powinno obejmować wszystkie procesy energetyczne, jakie zachodzą na terenie gminy, tj. wytwarzanie, przysyłanie i dystrybucję oraz obrót poszczególnymi nośnikami energii: ciepłem, energią elektryczną oraz gazem. Gmina, która planuje działania energetyczne pozostaje w ścisłym związku z innymi podmiotami działającymi na rynku. Określając cele i kierunki rozwoju, musi uwzględniać funkcjonujące zasady rynkowe oraz interesy poszczególnych podmiotów gospodarczych branży energetycznej. Z kolei podmioty te powinny czynnie współuczestniczyć w procesie planowania energetycznego w gminie. Gospodarka energetyczna gminy winna być rozpatrzona w trzech kontekstach:

• Ochrony środowiska – Działania zgodne z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r., gdzie określono zasady ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska, poprzez między innymi racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi. • Gospodarka energetyczna – Działania gminy powinny być zgodne z Założeniami Polityki Energetycznej Polski do roku 2025 oraz Ustawą Prawo Energetyczne. • Gospodarka przestrzenna – Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele oraz ustalenie zasad ich zagospodarowania. Politykę przestrzenną gminy określa studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

Przy wykonywaniu „Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Bukowno”, korzystano z szeregu informacji z Urzędu Gminy Bukowno danych otrzymanych od przedsiębiorstw energetycznych działających na terenie gminy, dokumentów i opracowań stretegicznych udostępnionych przez Urząd Gminy, danych dostępnych na stronach GUS‐u oraz ze stron internetowych w tym głównie z: ‐ http://www.stat.gov.pl – Główny Urząd Statystyczny ‐ Polska Statystyka Publiczna, ‐ http://www.bukowno.pl/ – Portal Urzędu Gminy Bukowno, ‐ http://www.mos.gov.pl – Ministerstwo Środowiska, ‐ http://www.mgip.gov.pl – Ministerstwo Gospodarki, ‐ http://www.imgw.pl – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, ‐ http://www.sejm.gov.pl – Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, ‐ http://www.kape.gov.pl – Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. i inne

12

2 Metodologia

Niezbędnym elementem opracowania „Projektu założeń…” było dokładne przeanalizowanie aktualnej sytuacji w gminie w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe z włączeniem instalacji bazujących na OZE. Analiza objęła wszystkie procesy energetyczne, jakie zachodzą na terenie gminy, tj. wytwarzanie, przysyłanie i dystrybucję oraz obrót poszczególnymi nośnikami energii: ciepłem, energią elektryczną oraz gazem. Następnie przeanalizowano wszelkie potencjalne zasoby energii odnawialnej możliwe do wykorzystania w gminie oraz ewentualne ograniczenia. Analizie poddano również polityki wspólnotowe, krajowe oraz strategiczne dokumenty regionalne wraz ze Strategią rozwoju województwa małopolskiego. Dane dotyczące zasobów odnawialnych źródeł energii pochodzą z opracowań ekspertów zewnętrznych i opracowań statystycznych. Obok oszacowania zasobów poszczególnych źródeł energii odnawialnej, określony został stopień ich wykorzystania. Szacowanie potencjału i zapotrzebowania energetycznego gminy oparte zostało o analizę zużycia energii elektrycznej i gazu oraz eksploatowanej sieci gazowej. Dane związane z energetyką zawodową oparto na dostępnych danych statystycznych oraz danych będących w posiadaniu przedsiębiorstw energetycznych. Ich analiza pozwoliła na wykonanie charakterystyki i oceny funkcjonowania gospodarki energetycznej w gminie. Przygotowanie analizy stanu obecnego pozwoliło na opracowanie prognozy zapotrzebowania na energię wykorzystując prognozy demograficzne, dostępne prognozy agencji energetycznych oraz analizy i szacunki własne. Jednym z elementów Projektu jest określenie wpływu sektora energetycznego na środowisko naturalne, sposoby i środki minimalizacji jego negatywnego wpływu oraz opisanie przewidywanego wpływu na środowisko rozpatrzonego według scenariuszy określonych w „Założeniach Polityki Energetycznej Polski do roku 2030". Wszystkie priorytety Projektu posiadają jeden wspólny mianownik – zrównoważony rozwój energetyki. Projekt systematyzuje i łączy jednocześnie zagadnienia oszczędzania energii i ochrony środowiska. Do rzetelnego i poprawnego merytorycznie opracowania oprócz doświadczenia i wiedzy ekspertów w zakresie planowania energetycznego i odnawialnych źródeł energii niezbędna okazała się współpraca z urzędem Gminy, gminami sąsiadującymi oraz podmiotami gospodarczymi branży energetycznej działającymi na terenie gminy Bukowno.

13

3 Charakterystyka Gminy Bukowno

3.1. Położenie gminy oraz podział administracyjny

Bukowno administracyjnie położone jest w zachodniej części województwa małopolskiego, miedzy Krakowem a Katowicami, w jednakowej odległości (około 40 km) odobu miast.Przyrodniczo Miasto położone jest na granicy Jury Krakowsko ‐ Częstochowskiej i Wyżyny Śląskiej (na wysokości około 300 – 350 m. npm.), a dokładniej na granicy mezoregionów okreslanych jako Pagóry Jaworznickie i Wyżyna Olkuska zlewni Białej Przemszy.

Rysunek 1. Podział administracyjny Województwa Małopolskiego

Źródło: http://www.wrotamalopolski.pl/root_Mapy/Plan+zagospodarowania+Przestrzennego/Załączniki/

14

Rysunek 2. Gmina Bukowno na tle Powiatu Olkuskiego

W obecnych granicach administracyjnych Bukowno zajmuje obszar 63,4 km². Jego rościągłość z północy na południe wynosi ok. 7,4 km, a z zachodu na wschód ok. 13,2 km. Uchwałą Rady Miejskiej nr XVII/149/96 Miasto zostało podzielone na 6 jednostek pomocniczych: Centrum Południe, Centrum Północ, Podlesie, Bór Biskupi i Przeń, Stare Bukowno i Przymiarki, Wodąca.

3.2. Rys historyczny

Obszar obecnego miasta leżał do końca XVIII wieku w obrębie ziemi krakowskiej, na pograniczu ze Śląskiem, wraz z Olkuszem stanowił ważny rejon gospodarczy. W okresie rozbiorów oddzielony od Krakowa granicą państwową, wszedł w skład obwodu Olkuskiego. W tym czasie rozpoczyna się proces rozluźniania związków z Krakowem na rzecz powstającego Zagłębia Dąbrowskiego. Silny rozwój sieci komunikacyjnej wpłynąl na pogłębienie wpływów GOP‐u, co zostało utrwalone administracyjną przynależnością do województwa. Prawa miejskie miasto uzyskało w 1962 roku.

Ważniejsze daty:

• 1402 ‐ wzmianka o Starczynowie (część obecnego Bukowna) • XV wiek ‐ początki eksploatacji rudy ołowiu oraz jej wytapiania • 1555 ‐ żupnik olkuski Jost Ludwik Decjusz buduje huty ołowiu • XIX wiek ‐ powstanie kopalń "Ulisses", "Leonidas", "Jerzy" • 1886 ‐ przez Bukowno przebiega kolej wiedeńsko‐iwanogrodzka • 1935 ‐ Bukowno uzyskuje połączenie kolejowe ze Szczakową • 1950 ‐ rozpoczęcie budowy Zakładów Górniczo‐Hutniczych "Bolesław" • 1954 ‐ rozpoczynają produkcję zakłady ołowiu i elektrolizy cynku 15

• 1962 ‐ nadanie Bukownu praw miejskich. Nazwę swą miasto zawdzięcza lasom bukowym gęsto rosnącym w okolicy.

Wybrane karty z historii najnowszej:

• 1962 – Pierwsza siedziba władz miasta, • 1964 – Otwarcie basenu kąpielowego, Uruchomienie Oddziału F.W.P. • 1966 – Oddanie do użytku Szkoły Podstawowej im. 1000‐lecia Państwa Polskiego, Wizyta Premiera Piotra Jaroszewicza, Nowa siedziba MZGKiM. • 1968 – Prace przy budowie nawierzchni asfaltowej na ul. Reymonta, • 1970 – Przekazanie osiedla mieszkaniowego, Rozpoczęcie budowy nowej siedziby MZGKiM oraz Domu Nauczyciela, • 1971 – Oddanie do użytku stadionu sportowego, Rozpoczęcie budowy nowej siedziby Miejskiej Rady Narodowej, • 1972‐77 – BUKOWNO uczestnikiem ogólnopolskiego konkursu "MISTRZ GOSPODARNOŚCI", • 1972 – Nowy ośrodek FWP w Bukownie, Rozbudowa ośrodka sportowo‐wypoczynkowego, Rozpoczęcie budowy: Domu Kolejarza, Domu Działkowca, hotelu "Tramp", dworca kolejowego. • 1973 – Oddanie do użytku Domu Nauczyciela, Oddanie do użytku hotelu "Tramp" • 1975 – Wojewódzki Zlot TKKF, Nowy budynek Urzędu Miasta. • 1976 – Uruchomienie pawilonu przy ul. Wyzwolenia, BUKOWNO laureatem konkursu "Mistrz Gospodarności" za 1976r, • 1977 – Oddanie do użytku hali sportowej, Oddanie do użytku Ośrodka Zdrowia, • 1983 – Utworzenie Spółdzielni Mieszkaniowej "Buczyna". • 1984 – 87 – Budowa Strażnicy OSP w Bukownie. • 1987 – 89 –Budowa nowego budynku pocztowo‐telekomunikacyjnego. • 1988 – Oddanie pierwszych bloków na osiedlu "Starczynów". • 1989 – Rozpoczęcie budowy cmentarza komunalnego, Rozpoczęcie prac kanalizacyjnych w południowej części miasta, Rozpoczęcie budowy nowego przedszkola, Rozpoczęcie rozbudowy budynku ośrodka zdrowia.

3.3. Ukształtowanie terenu i warunki środowiskowe

3.3.1 Rzeźba terenu

Obszar Miasta położony jest w mezoregionie Wyżyna Śląska – Północna. Część zachodnia i południowa obejmuje Kotlinę Biskupiego Boru – subregion wyłoniony z południowej części regionu Kotlina Przemszy. Częć północno ‐ wschodnia Bukowna znajduje się na wzniesieniu Garbu Ząbkowickiego, subregionu na południowo – wschodnim krańcu Progu Środkowotriasowego. Najwyższe naturalne kulminacje na terenie Bukowna osiągają 405 m. n.p.m., występują na północ i wschód od Podlesia. Południowo wschodnia części Miasta cechuje największe zróżnicowanie rzeźby wyrażające się znacznymi względnymi różnicami wysokości, 35 – 65 m. pomiędzy dolinami i wierzchowinami wzgórz oraz około 60 m. w stosunku do głęboko wciętej doliny rzeki Sztoły.

Nachylenie stoków jest zróżnicowane. W zasypanej kopalnej dolinie w południowej części Podlesia najczęściej wynosi ok. 2 %, w obrębie wzgórz zmienia się w zakresie od 2 % do ponad 30 %. Ponad 30 % nachylenia mają też zbocza w górnym biegu doliny Sztoły. Urozmaicona rzeźba z górą świadkiem (Diabla Góra ‐383m n.p.m.) oraz brak znaczących odkształceń antropogenicznych decydują o najwyższych walorach rzeźby w tym rejonie. Obszarem o znaczących walorach rzeźby jest północno 16

zachodnia część obszaru Bukowna. Morfologia progu środkowotriasowego jest tam bardziej monotonna, lecz wzdłuż granicy Miasta rozcina go przełomowa Dolina Białej Przemszy, wcięta około 55 m. w Garb Ząbkowicki. Południowe stoki Garbu są dość zwarte, opadają do płaskodennej doliny potoku Warwas. W dolnej części nachylenie stoku wynosi najczęściej 2‐8 %, w górnej gdzie stok rozcina ławice skał węglanowych, nachylenie jest bardziej zmienne od ok.5 % do 20‐25 %. Wysokość zmienia się od około 50 m. przy Przełomie Okradzionowskim do około 30‐35 m. w rejonie Cyzowizny i centrum Bukowna. W szczytowych partiach wzgórz liczne są niewielkie kamieniołomy i łomy. Dolina Białej Przemszy na pograniczu Sławkowa i Bukowna posiada płaskie dno o szerokości 300‐400 m. W obrębie Kotliny Biskupiego Boru ma szerokość 300‐600m i miejscami dwa poziomy triasowe. O wysokich walorach rzeźby świadczy tu swobodnie meandrujące koryto Białej Przemszy podlegające naturalnym procesom morfodynamicznym.

Część Garbu Ząbkowickiego położona na północ od centrum Bukowna cechuje stosunkowo rozległa wierzchowina na wysokości 340‐345 m. n.p.m. w postaci łagodnych kulminacji o nachyleniach do 5 %. Stoki garbów mają najczęściej nachylenie 5‐12 %, a ich ekspozycje są bardzo zróżnicowane. Dolina rzeki Sztoły jest przykładem głębokiej doliny erozyjnej, jest wąska, głęboka i kręta. Zmianom morfologicznym koryta towarzyszy przebudowa zboczy doliny. Jest to wynik skumulowanego oddziaływania obniżonej bazy erozyjnej ujęcia Sztoły oraz przepływów zwiększonych zrzucanymi wodami kopalnianymi. Jest to układ dynamiczny i wrażliwy na możliwie duże zmiany przepływów w rzece.

Rejon Kotliny Biskupiego Boru posiada rzeźby terenu niemal całkowicie przekształconą antropogenicznie. Zlikwidowana została pierwotna powierzchnia równiny erozyjno – denudacyjnej z wydmami. W procesie rekultywacji kształtowane są monotonne skarpy. Niemal płaskie, lekko nachylone w kierunku zachodnim dno odkrywki położone jest od kilkunastu do przeszło dwudziestu metrów poniżej wyjściowej powierzchni terenu.

Głównymi antropogenicznymi elementami rzeźby, dominującymi w krajobrazie są: rozległe wyrobisko poeksploatacyjne PCC Rail Szczakowa S.A, hałda odpadów hutniczych, odcinki nasypów kolejowych w dolinie Białej Przemszy i w dolinie potoku Warwas sięgające 8‐10 m. wysokości oraz wyrobisko po eksploatacji piasku w rejonie ul. Puza i linii kolejowej Bukowno – Sławków. Pozostałe istotniejsze antropogeniczne formy rzeźby to liczne mniejsze wyrobiska piasku, kamieniołomy i łomy skał węglanowych, w rejonie Tłukienki, świetliki i roznosy sztolni odwadniających złoża rud cynkowo – ołowiowych, zrekultywowana hałda pogórnicza kopalni „Bolesław” oraz pozostałe nasypy i wciącia kolejowe i drogowe wysokości ponad 3 metrów. Zróżnicowana naturalna rzeźba terenu, stanowi główny i pierwotny czynnik decydujący o walorach krajobrazowych obszaru południowo – wschodniej części Bukowna.

3.3.2 Budowa geologiczna

Podłoże skalne w rejonie obszaru Bukowna stanowią utwory karbonu, permu, triasu, trzeciorzędu i czwartorzędu.

Starsze ogniwa karbonu to iłowce, mułowce i piaskowce tworzące warstwy malinowickie, na których zalegają mułowce, iłowce, piaskowce i zlepieńce oraz pokłady węgla kamiennego warstw sarnowskich i grodzieckich. Bezpośrednio pod pokrywą czwartorządową, w południowo – zachodniej części miasta, występują piaskowce i zlepieńce, a podrzędnie mułowce z pokładami węgla zaliczane do warstw rudzkich. Zapadają generalnie w kierunku południowym do południowo – wschodniego, stanowiąc cześć południowego skrzydła waryscyjskiej antykliny Olkusz – Sławków. 17

Na skałach karbonu zalegają niezgodnie osady dolnego permu. Zlepieńce myślachowickie pod osadami czwartorzędu ciągną się łukiem od Sierszy, poprzez rejony Biskupiego Boru, Ryszki i dalej w kierunku północno – zachodnim, a także w rejonie Pustyni Starczynowskiej. Na powierzchni zlepieńce występują na wschód od zabudowań Biskupiego Boru. W kierunku północno – wschodnim zapadają pod młodsze ogniwa permsko – triasowej monokliny, nachylonej w kierunku północno wschodnim. Iłowce i mułowce (gliny sławkowskie) zalegają lokalnie na zlepieńcach myślachowickich. Na powierzchni odsłaniaja sią na północ od zabudowy Przymiarek oraz na południe od Bukowna – Starej Wsi. W północno – zachodniej części Bukowna żwiry, zlepieńce, piaski i piaskowce dolnotriasowe wypełniają obniżenia erozyjne w starszych osadach ilastych. Na nich zalegają margle dolomityczne bądź wapienie margliste i dolomity wapniste lub wapienie jamiste retu. Wychodnie skał retu znajdują się na południowym zboczu Świniejgóry, Jaminiej Górze, między stacją kolejową Bukowno, a kompleksem ogrodów działkowych, a także na północ od zabudowań Podlesia. Wyższe ogniwa triasu tworzą wapienie i margle warstw gogolińskich, dolomity kruszconośne, dolomity diploporowe – budują one wzgórza w północnej i wschodniej części Bukowna. Warstwy gogolińskie, dolne wykształcone są jako wapienie płytowe i faliste z wkładkami margli, ponad którymi leżą ciemnożółte gąbczaste wapienie komórkowe. Te ostatnie są często słabo zdolomityzowane. Górne ogniwa warstw gogolińskich tworzą wapienie zlepieńcowate mikrytowe i krystaliczne, przedzielone wapieniami falistymi. Górne lub dolne warstwy gogolińskie są stosunkowo często lokalnie zdolomityzowane. Warstwy gogolińskie o miąższości do 25 – 35 metrów niezdolomityzowane zawierają liczne szczątki kopalnej fauny. Na przedmiotowym obszarze brak warstw gorazdeckich, terebratulowych i karchowickich w ich pierwotnym wapienno marglistym wykształceniu. Warstwy te są całkowicie zdolomityzowane. Lokalnie strefa dolomityzacji obejmuje także wyższe ogniwa triasu.

Efektem dolomityzacji, z którą związane jest powstanie rud cynku i ołowiu jest strefą w pełni przekrystalizowanych, brunatnych, żółtych i szarych dolomitów kruszconośnych o miąższości 40‐70 m.

Dolomity diploporowe, szare lub brunatne, kawerniste z licznymi, lecz słabo zachowanymi skamieniałościami stanowią najwyższe ogniwo triasu występujące na terenie Bukowna. Osiągają miąższość ponad 20 metrów.

Warstwy tarnowickie i boruszowickie (dolomity, margle i łupki ilaste) w sąsiedztwie Bukowna zalegają na terenie Jaworzna Szczakowej, pod pokrywą osadów czwartorzędu. Iłowce, mułowce i wapienie górnego triasu występują na południe od Sierszy oraz w rejonie Bolesławia.

Osady jury i kredy zostały całkowicie zerodowane podczas paleogeńskich ruchów tektonicznych. Powierzchnia wychodni triasu jest silnie urozmaicona przez procesy erozyjne oraz ruchy tektoniczne.

Osady permu i triasu w północnej części Bukowna tworzą monoklinę nachyloną pod niewielkim kątem w kierunku północno – wschodnim. Monoklina ta jest strzaskana licznymi uskokami dopiero na północ od Bukowna, przykrywa ona oś waryscyjskiej antykliny Olkusz – Sławków fałdującej osady dewonu i karbonu. Południowe skrzydło tej antykliny zalega pod całym terenem Bukowna. W zachodniej części miasta powierzchniowe osady triasowe pocięte są lokalnymi uskokami. Na silnie urozmaiconej powierzchni, formowanej przez procesy erozyjne oraz ruchy tektoniczne, zalegają osady kenozoiczne. Trzeciorzęd reprezentują pliocenskie żwiry kwarcowe, odsłonięte na niewielkiej powierzchni w wyrobisku PCC Rail Szczakowa S.A, na zachód od Biskupiego Boru. W stropie osadów przed czwartorzędowych wycieta jest 40‐60‐cio metrowej głębokości dolina pra Przemszy, przebiegająca ze wschodu na zachód. Jej szerokość przekracza 1000 metrów. Mniejsza, boczna forma uchodziła do niej z lewej strony, pomiędzy Podlesiem i Biskupim Borem. Kopalne obniżenia dolinne oraz pozostałe obniżenia erozyjne wypełniają zróznicowane osady czwartorzędowe. W dolinie pra Przemszy, na preglacjalnych mułkach piaszczystych zalega kilkumetrowej miąższości glina zwałowa oraz seria iłów zastoiskowych związanych ze zlodowaceniem południowopolskim. Szeroko rozprzestrzenione były piaski i żwiry wodnolodowcowe usypane podczas zlodowacenia środkowopolskiego. W wielu miejscach osady te zostały zerodowane, a w obniżeniach 18

przykryte młodszymi utworami. Omawiana seria piaszczysto żwirowa o miąższości 20‐30 metrów wypełnia kopalną dolinę pra Przemszy. Utwory powierzchniowe, najszerzej rozprzestrzenione na terenie Bukowna to piaski stożków napływowych usypanych w młodszym pleistocenie. Lokalnie zawierają przewarstwienia mułków lub żwirów. Zajmowały niemal całą zachodnią i południową część miasta.

Z ostatnim piętrem zimnym (vistulian), wiążą się mułki, iły piaski i żwiry rzeczne budujące terasę Białej Przemszy 5‐8 metrów ponad poziomem rzeki. Młodoplejstoceńskie i holoceńskie są pokrywy zwietrzelinowe i rumoszowe w dolnych partiach stoków wzgórz zbudowanych z utworów triasowych. Na przewianej powierzchni piaszczystych stożków napływowych powstały pokrywy piasków eolicznych oraz uformowały się wydmy. Współczesne osady to przede wszystkim mułki, piaski i iły pokryw aluwialnych den dolin Białej Przemszy, Sztoły i potoku Warwas.

3.3.3 Gleby Obszar Powiatu Olkuskiego charakteryzuje się niezbyt dużą różnorodnością pokrywy glebowej. Jej wykształcenie jest odzwierciedleniem warunków wodnych oraz środowiska przyrodniczego, z których zasadniczą rolę odgrywa rzeźba terenu i rodzaj skały macierzystej. Na obszarze Powiatu występują gleby wytworzone z lessów, gleby bielicoziemne wytworzone z lekkich utworów piaszczystych, rędziny wytworzone z wapieni skalistych i ławicowych górnojurajskich oraz gleby brunatne wytworzone z utworów piaszczystogliniastych. Ocena wartości gleb, czyli tzw. bonitacja, umożliwia zaliczenie gleb do pewnych klas użytkowych o ustalonej wartości (6 klas). Najwyższą wartość rolniczą stanowią gleby zaliczone do klasy I, najniższą do klasy VI. Klasyfikacja bonitacji użytków rolnych na terenie Powiatu Olkuskiego przedstawia się następująco: I – 0 %, II ‐ 0,6 %, III ‐ 26,8 %, IV ‐ 33,9 %, V ‐ 26,2 %, VI ‐ 12,4 %.

Wykres 1 Klasyfikacja bonitacyjna użytków rolnych Powiatu Olkuskiego

19

W zachodniej części Powiatu (gminy Olkusz, Klucze, Bolesław, Bukowno) występują gleby o niskiej klasie bonitacji, które dodatkowo skażone są metalami ciężkimi, natomiast we wschodniej części Powiatu (gmina Trzyciąż, Wolbrom) występują gleby III i IV klasy bonitacji. Dominuje zdecydowanie III i IV klasa gleb. Gleby te tworzą wysokiej jakości kompleksy przydatności rolniczej tj. pszenny b. dobry i dobry oraz kompleks żytni b. dobry i dobry. Kompleks glebowy jest syntetycznym wskaźnikiem przydatności rolniczej i jej produktywności mierzonej wielkością plonów roślin. Na terenie gminy Trzyciąż przeważają gleby wytworzone z lessów, gleby brunatne, zaznacza się także udział gleb pseudobielicowych. Dominują gleby klasy III. Obszar gminy Wolbrom charakteryzuje się niezbyt dużą różnorodnością pokrywy glebowej, występują gleby brunatne, gleby pseudobielicowe, rędziny i mady. Dominującymi typami gleb na terenie miasta i gminy Olkusz są rędziny brunatne, gleby brunatne oraz gleby bielicoziemne. W gminie Bolesław dominuje zdecydowanie klasa IV. Na terenie gminy Bukowno i Klucze występują gleby lekkie piaszczyste, przeważnie klasy V i VI

Na podłożu węglanowym w północnej części Miasta Bukowno wykształciły się rędziny brunatne, a w miejscach płytko występujących skał macierzystych rędziny inicjalne o słabo wykształconym profilu glebowym. Niższe części stoków pokrywają gleby brunatne. W dolinie potoku Warwas występują gleby murszowo – mineralne i murszowate. Rozległe obszary odkrywki PCC Rail Szczakowa S.A, pokrywają gleby inicjalne lub w ogóle brak tam pokrywy glebowej. W części południowej na terenach rolnych przeważają gleby brunatne właściwe. W południowej części Podlesia oraz na północny – zachód od Boru Biskupiego wykształciły się gleby murszowo – mineralne i murszowate. W Borze Biskupim występują również cenne przyrodniczo gleby torfowe i murszowo – torfowe, podlegające ochronie. Uzupełnieniem są niewielkie obszary gleb brunatnych wyługowanych i brunatnych kwaśnych oraz bielicowych.

3.3.4 Zasoby wodne

Wody podziemne W rejonie Bukowna występują piętra wodonośne: czwartorzędowe, triasowe, permskie oraz karbońskie. Obszar Bukowna jest zasobny w wody podziemne. W obrębie czwartorzedowego piętra wodonośnego wyróżniono Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 453 (GZWP) Bór Biskupi, natomiast w obrębie triasowego piętra wodonośnego część Miasta obejmuje GZWP nr 454 Olkusz – Zawiercie.

GZWP 453 Bór Biskupi zawiera wody nadające się do celów konsumpcyjnych. Jest całkowicie odkryty hydrologicznie, a jego wrażliwość na zanieczyszczenie potęguje prowadzona nieopodal wielkoobszarowa eksploatacja piasku. Zasobność zbiornika została ograniczona w wyniku wyeksploatowania górnej warstwy wodonośnej i drenowania wód podziemnych siecią rowów odprowadzających wodę z wyrobisk.

GZWP 454 Olkusz – Zawiercie jest zasilany w wychodniach znajdujących się w północnej i wschodniej części Bukowna. Jest drenowany wyrobiskami kopalń rud cynku i ołowiu. Aktualnie zasięg leja depresji związanego z odwadnianiem podlega zmianom powodowanym zakończeniem odwadniania wyrobisk kopalni „Bolesław” oraz rozpoczęciem eksploatacji głębiej położonego złoża „Olkusz‐Podpoziom” w Olkuszu. Na terenie Bukowna oba zbiorniki wód podziemnych objęte są obszarami najwyższej ochrony. Planowane jest zaprzestanie pompowania wód z tego zbiornika ze względu na możliwe zanieczyszczenie wód spowodowane zamknięciem kopalni „Bolesław”.

20

Wody piętra permskiego i karbońskiego są ujmowane studniami zasilajacymi lokalne wodociagi w Podlesiu i Borze Biskupim. Dla ujęcia wód podziemnych w Podlesiu zostały wyznaczone strefy ochrony bezpośredniej i posredniej. Dla ujęcia wód podziemnych w Borze Biskupim wyznaczona jest jedynie strefa ochrony bezpośredniej. Na terenie Bukowna dla potrzeb basenu Miejskiego Ośrodka Sporty i Rekreacji działa ujęcie wód czwartorzędowych. Inne ujęcia nie sa wykorzystywane.

Wody powierzchniowe Główny odbiornikiem wód płynących przez Bukowno jest Biała Przemsza. Na terenie Bukowna znajdują się trzy dopływy tej rzeki, a mianowicie: rzeka Sztoła, potok Warwas oraz Kanał Główny.

BIAŁA PRZEMSZA – płynie północno zachodnim obrzeżem Miasta, na znacznym odcinku stanowiąc naturalną granicę z gminą Sławków. Długość tej rzeki wynosi 65,77 km, powierzchnia zlewni od źródeł do połaczenia z rzeka Czarną Przemszą wynosi 876,6 km2. Charakter przepływu Białej Przemszy w dużym stopniu został ustalony pod wpływem naturalnych warunków hydrogeologicznych panujących w rejonie Pustyni Błędowskiej. Ponadto rzeki Biała i Sztoła niosą duże ilości wód z odwodnienia górotworu, zwiekszając w ten sposób znacznie przepływy na rzece w okresach suchych.

SZTOŁA – jest największą rzeką przepływająca przez obszar Bukowna. Na całej swej długości znajduje się w zasiegu leja depresji wywołanego odwodnieniem PCC Rail Szczakowa S.A, a w rezultacie obniżeniem naturalnego zwierciadła wody podziemnej w pietrze czwartorzędowym ponizej poziomu wody w Sztole. Rzeka Sztoła zasilana jest przez rzekę Babę, do której poprzez kanał południowy odprowadzane są wody kopalniane pompowane z szybów „Stefan”, „Bronisław”, „Chrobry”. Górny odcinek rzeki, do ujęcia Baby, niesie bardzo mało wody, okresowo wysycha. Przy czym paradoksalnie w wyżej położonej części rzeki położonej powyżej Polis płynie więcej wody niż na odcinku pomiędzy tą miejscowością, a ujściem Baby. Obserwuje sie stopniowy zanik wody w rzece na odcinku pomiędzy Polisem, a Podpolisem. Dalej koryto rzeki jest suche i tylko okresowo płynie w nim woda. Poniżej ujecia Baby zmieniają się całkowicie warunki hydrologiczne Sztoły. Koryto wypełnia się wodą. Ilości przepływającej w nim wody są stosunkowo duże, cechujące się regularnością i małą zależnością od warunków meteorologicznych panujących w obszarze zlewni.

POTOK WARWAS Jego całkowita długość wynosi 6,3 km. Warwas przyjmuje oczyszczone ścieki z kompleksu przemysłowego ZGH „Bolesław” S.A. oraz wody drenowane sztolnią Zachodnią, a ponadto z oczyszczalni ścieków komunalnych. W górnym biegu potoku koryto jest uregulowane, stosunkowo głębokie (ok.1,5m). Stanowi ono tzw. roznos sztolni zachodniej. Jego średni spadek wynosi ok. 0,7 %. W środkowym i dolnym biegu Warwas płynie w płaskodennej dolinie tworząc liczne rozlewiska, na ogół nie jest uregulowany, koryto jest płytkie i nie umocnione.

KANAŁ GŁÓWNY – jest sztucznym ciekiem powstałym dla odwodnienia wyrobisk PCC Rail Szczakowa S.A. Przyjmuje wody przez rozbudowaną sieć kanałów pokrywających odkrywki. Obok wód opadowych i poziemnych istotnym źródłem zasilania jest woda infiltrująca z koryta rzeki Sztoły. Wartości przepływów wzrastają wraz z przyrostem dorzecza, a na granicy z Jaworznem przekraczają 1m3/s. Dobrej jakości wody Kanału Głównego są wykorzystywane do celów zaopatrzenia ludności w wodę pitną oraz do celów przemysłowych. Planuje się również w górnej części jego zlewni, budowę zbiornika wodnego zasilanego wodami jego dopływu. Ujęcie Górnośląskiego Przedsiebiorstwa Wodociągów w Maczkach pobiera 28,3 m3/min wody. Planuje się równiez duże ujęcie wód dla celów przemysłowych. Kanał Główny oraz liczne rowy odwadniające odkrywki mają koryta ziemne. W krótkim czasie ulegaja naturalizacji, tworząc wartościowe siedliska dla rozwoju wielu cennych gatunków roślin i zwierząt.

Zaopatrzenie w wodę 21

Obszar Miasta jest w pełni uzbrojony w sieć wodociągową. Właścicielem sieci wodociagowej jest Przedsiebiorstwo Wodociagów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olkuszu, w którym Miasto Bukowno posiada część udziałów. Długość sieci w mieście Bukowno wynosi 43,9 km, w tym połączenia prowadzące do budynków o łącznej długości 22,5 km. (Gus 2010) W 2002 roku zużycie wody z wodociągów wyniosło 328,8 dam3. Zwarta sieć uzbrojenia w układzie pierścieniowym zlokalizowana jest na północy Miasta, szczególnie w rejonie Miasta Bukowna. Obszar Miasta zasilany jest z Stacji Uzdatniania Wody „Olkusz”. Przewody zasilające mają średnicę od Φ300 do Φ100. W kilku miejscach przewody wodociągowe prowadzą wode poza obszar Miasta. Na terenie Bukowna funkcjonują dwa inne, niewielkie systemy wodociagowe. Pierwszy z nich zasila w wodę Bór Biskupi, a drugi Podlesie. Oba lokalne wodociągi bazują na własnych ujęciach wód podziemnych. Trzy funkcjonujące układy wodociagów, działają niezależnie, brak jest hydraulicznych połączeń miedzy nimi.

3.3.5 Klimat

Miasto Bukowno należy do krainy klimatycznej śląsko ‐ krakowskiej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,1°C. Najcieplejszym miesiącem roku jest lipiec ze średnią temperaturą 16,6°C, a najchłodniejszym styczeń ze średnią temperaturą –3,4°C. Najwyższe i najniższe średnie ekstremalne temperatury powietrza notuje się także w tych miesiącach, natomiast absolutne ekstrema zaobserwowano w czerwcu (max.) i w lutym (min.). Średnio w całym roku notuje się 82 dni z przymrozkiem, pierwsze przymrozki przypadają na wrzesień, a ostatnie wiosenne na maj. Liczba dni z mrozem w rejonie Bukowna waha się w przedziale od 40 do 60 dni. Na obszarze Miasta istnieje podobieństwo w kształtowaniu się temperatur z tym, że w znacznych zagłębieniach terenu (wyrobiska popiaskowe, doliny niezabudowane) w okresach antycyklonalnych (pogoda bezwietrzna i wyżowa) mogą występować w godzinach wieczornych, nocnych i porannych zastoiska chłodnego powietrza o temperaturze niższej od otoczenia, ekstremalnie do około 7°C.

Roczna suma opadów dla obszaru Bukowna wynosi 832 mm. W przebiegu miesięcznym największe sumy opadów przypadają na okres ciepły (od maja do sierpnia), kiedy w strukturze opadów przeważają wydajne opady burzowe. Najmniejsze sumy opadów notowane są w początkach jesieni (wrzesień, październik) oraz zimie (luty). Średnie roczne zachmurzenie w oktanach wynosi 6,5, przy czym najbardziej pochmurnym miesiącem jest listopad, a najbardziej pogodnym wrzesień. W ciągu roku wystepuje 59 dni z mgłą. Maksimum jej występowania przypada na miesiące jesienno ‐ zimowe. O ile jesienią mają one charakter mgieł radiacyjnych, o tyle zimą czesto sa pochodzenia adwekcyjnego (napływ cieplejszych mas powietrza). Przeważającym kierunkiem wiatru dla Miasta Bukowna jest sektor zachodni (od SW po NW), z którego pochodzi prawie 45 % przypadków wiatru. Omawiany teren charakteryzuje się dość dużą liczba cisz (ponad 17 % przypadków). Średnia prędkość wiatru waha się w granicach od 2,4 m/s przy kierunku południowym do 3,5 m/s przy kierunku zachodnim. Warunki przewietrzania są ogólnie korzystne, gdyż przeważają wzniesienia o przebiegu łagodnym z kierunkami najczęściej wiejacych wiatrów: zachodnich i wschodnich. Jedynie lokalnie, w przypadku dolin o przebiegu południkowym są mniej korzystne. Ponadto pogorszone warunki przewietrzania występują również w zwiazku z intensywną zabudową mieszkaniową utrudniającą swobodny przepływ powietrza. Dotyczy to szczególnie południowej części Bukowna. Teren ten jest położony mało korzystnie względem głównych form rzeźby terenu, otoczony od południa, zachodu i wschodu zwartymi kompleksami leśnymi, a od północy szerokim nasypem kolejowym. Przy pogodzie wyżowej szczególnie, gdy dochodzi do inwersji temperatury, wystepują tutaj warunki do tworzenia się zastoisk zimnego powietrza (w niżej położonych partiach terenu), a przy kontakcie z lasem mgieł. W takich warunkach zimą dochodzi do koncentracji zanieczyszczeń, pochodzących w tym przypadku głównie z niskiej emisji. 22

Warunki nasłonecznienia są ogólnie korzystne. Tereny o nasłonecznieniu najlepszym występują głównie w zachodniej części Starego Bukowna – na południe od ulicy Sławkowskiej oraz na południowych stokach wzniesień wapiennych w Podlesiu. W pierwszym przypadku obszar ten wynosi około 11 ha, a w drugim około 8 ha.

3.3.6 Warunki przyrodnicze

Lasy Na obszarze Bukowna szatę roślinną zdominowały zbiorowiska leśne, które zajmują 74 % powierzchni. Są to w wiekszości lasy należące do PGL Lasy Państwowe. Na wschód i północ od Podlesia należą do Nadleśnictwa Olkusz, a lasy położone na zachód od tego osiedla należą do Nadleśnictwa Chrzanów. Lasy prywatne przeważają w części północnej. Są dla nich opracowane uproszczone plany urządzenia lasów. Wszystkie lasy na terenie Bukowna należy do kategorii lasów ochronnych, głównie jako lasy uszkodzone przez przemysł. Lasy w rejonie Pustyni Starczynowskiej są lasami glebochronnymi.

W strukturze siedliskowej dominują bory sosnowe. Są to zespoły boru świeżego i boru mieszanego świeżego, rzadziej zespoły boru suchego. Ponadto w rejonie Podlesia występują także lasy wyżynne, a wśród nich wystepująca w Polsce, ciepłolubna buczyna storczykowa. Porasta ona zbocza Diablej Góry. Lasy łęgowe występują rzadko wąskimi pasami w dolinach cieków. Niekorzystną cechą bukowiańskich lasów jest przewaga monokultury sosnowej rosnącej w ubogich siedliskach i terenach odwodnionych. Lasy te są przeważnie słabo odporne na niekorzystne czynniki srodowiskowe. Lasy sadzone w odkrywkach popiaskowych uzyskują często lepsze warunki siedliskowe (nawożone, wyższy poziom wód gruntowych), posiadają też bardziej urozmaicony skład gatunkowy.

Obszary i obiekty chronione i proponowane do ochrony

Rezerwat Diabla Góra

Na terenie miasta znajdują się biocenozy o charakterze zbliżonym do naturalnych, miejsca proponowane do objęcia ochroną prawną. Planowano utworzenie rezerwatu przyrody Diabla Góra o powierzchni 26 ha. Obecnie proponuje się utworzenie na tym terenie zamiast rezerwatu użytku ekologicznego (stanowisko Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody).

Diabla Góra osiaga wysokość 383 m n.p.m. i stanowi doskonały punkt widokowy. Jest zbudowana z triasowych, częściowo zdolomityzowanych, płytowych wapieni falistych. Interesującym zjawiskiem jest występowanie obok siebie wzgórz węglanowych i form wydmowych, co jest typowe dla Wyżyny Krakowsko ‐ Częstochowskiej, ale rzadkie dla Wyżyny Śląskiej. Zaobserwować tu można duże urozmaicenie rzeźby terenu, znaczne zróżnicowanie wysokości, strome stoki, wzgórza oraz dobrze zachowaną jaskinie. Szata roślinna charakteryzuje się występowaniem zbiorowisk leśnych – buczyny, świeżego boru sosnowego. Na całym obszarze występuje wiele gatunków chronionych i rzadkich. Rosną tu storczyki, głownie buławniki, kruszczyk szerokolistny, żłobik koralowy, czosnek skalny.

Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych

Na terenie Miasta znajduje się północno zachodni fragment Parku Krajobrazowego „Dolinki Krakowskie”. Jego granice ustala Uchwała Nr III/11/80 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach 23

z dnia 20 czerwca 1980 r. w sprawie utworzenia Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w granicach województwa Katowickiego. Zasady zagospodarowania tego obszaru oraz przylegającego do niego od strony północno – wschodniej obszaru chronionego krajobrazu reguluje Rozporządzenie Nr 17/95 Wojewody Katowickiego z dnia 1 lutego 1995 r. w sprawie ochrony krajobrazu jurajskiego na terenie województwa katowickiego. Dla terenu parku krajobrazowego istnieje projekt planu ochrony.

Zespół przyrodniczo‐krajobrazowy „Dolina rzeki Sztoły”

W dniu 18 września 1996 r. Uchwałą Nr XIX/161/96 Rada Miejska w Bukownie wprowadziła ochronę indywidualną „Doliny rzeki Stoły wraz ze strefą ochronną”. Dolina rzeki Sztoły posiada ogromny walor krajobrazowy z uwagi na swój kształt – głęboko wciętej w luźne piaski znajdujące się w jej podłożu. Dolina jest przeważnie kręta o stromych zboczach, szczególnie w górnym biegu. W środkowym biegu jej przepływy są wysokie. Woda ma lekko turkusowe zabarwienie (wody głębinowe pompowane z utworów wapiennych), co dodatkowo wzmacnia walory krajobrazowe. Począwszy od dolnej części środkowego biegu rzeki dno doliny się rozszerza. Od tego miejsca zaczynają się tworzyć rozlewiska. Koryto Sztoły posiada całkowicie naturalny charakter. Dolina Sztoły ulega silnej antropopresji, polegającej na ciągłych zmianach stosunków wodnych w jej obszarze zlewniowym, na skutek działalności górniczej. Obecnie rzeka w części górnej biegu okresowo wysycha, a w pozostałej jej części po połączeniu z kanałem południowym jej stany są stale wysokie. Szata roślinna porastająca zbocza i dno doliny jest stosunkowo uboga i mało urozmaicona. Tworzą ją głównie gatunki borowe i siedlisk łęgowych, których nieduże powierzchnie sąsiadują z nurtem rzeki. Efektem znacznej jednorodnosci warunków siedliskowych jest niewielkie zróżnicowanie roślinności. Zbiorowiska roślinne związane z siedliskami wilgotnymi i żyznymi wykształcone są fragmentarycznie. Większe powierzchnie zajmują one jedynie w niedużych rozszerzeniach między osadami Polis i Podpolis oraz w dolnym biegu rzeki. Tam rozlewa się ona najszerzej i silnie podtapia szersze w tym miejscu płaskie dno doliny. W szacie roślinnej nie występują rzadkie w skali kraju gatunki i zbiorowiska roślinne. Stwierdzono występowanie 16 gatunków chronionych, objętych ochroną ścisłą, ponadto 7 gatunków jest objęte ochroną częściową. Dolina Sztoły wraz z otuliną obejmującą przylegające do niej lasy jest proponowana do ochrony w formie zespołu przyrodniczo‐krajobrazowego.

Zespół przyrodniczo‐krajobrazowy „Dolina rzeki Przemszy”

Dużym walorem przyrodniczym jest również dolina Białej Przemszy. Dolina tej rzeki stanowi stosukowo szeroki pas terenu – szerokość dna doliny waha się od 200 do 500 metrów. Obszar ten nie jest zabudowany, dominują tereny otwarte, które są poprzecinane nasypami kolejowymi. Koryto rzeki ma charakter naturalny z licznymi meandrami. Dno doliny jest podmokłe, szczególnie u ujścia Sztoły, występują ponadto zarastające starorzecza. Szata roślinna jest zróżnicowana i bogatsza niż w dolinie rzeki Sztoły, a siedliska roślin są żyźniejsze. Wyżej położone części zboczy doliny porastają lasy, w których gatunkiem panującym jest sosna. W dnie doliny występują zadrzewienia i zakrzewienia o charakterze łęgowym oraz mozaika podmokłych łąk, które w miejscach bardziej mokryc przechodzą w turzycowiska i trzcinowiska. Dobrze rozwinięte są strefy ekotonowe, co sprzyja różnorodności gatunków roślin i zwierząt. Dolina Białej Przemszy znajduje sią na granicy województw Małopolskiego i Śląskiego. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Bukowna obszar tej doliny jest wskazany do ochrony w formie zespołu przyrodniczo kraj obrazowego.

Obszar chronionego krajobrazu „Dolina Warwasa”

Godna uwagi jest również dolina potoku Warwas. Ciek ten poniżej ulicy Puza tworzy rozlewiska w płaskim dnie doliny, którego szerokość waha się od 50 do 150 metrów. W dnie doliny występują 24

wilgotne łąki, turzycowiska i trzcinowiska. Zbiorowiska te sąsiadują przeważnie z terenami leśnymi (las mieszany ‐ sosny i brzozy). W górnym biegu od południa dolina Warwasa graniczy z terenami nieczynnej piaskowni, gdzie następuje naturalna sukcesja roślinności. W środkowym biegu od północy graniczy z obszarami zanikającego rolnictwa. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Bukowna obszar tej doliny jest wskazany do ochrony w formie obszaru chronionego krajobrazu.

Pomnik przyrody‐Buk Zwyczajny (Fagus sylvatica L.)

Na podstawie uchwały Rady Miejskiej w Bukownie z września 2004 r., została wprowadzona ochrona indywidualna w drodze uznania za pomnik przyrody drzewa – gatunek buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.)‐rosnącego w Bukownie –Podlesiu. Uchwała wprowadza zakaz prowadzenia jakichkolwiek czynności mogących spowodować uszkodzenie lub zniszczenie powstałego pomnika przyrody.

Pomnik przyrody Jesion (Fraxinus L.)

Na podstawie decyzji Wojewody Małopolskiego została wprowadzona ochrona indywidualna w drodze uznania za pomnik przyrody drzewa Jesion (Fraxinus L.) przy ul. Wodącej w Bukownie.

Turystyka i rekreacja

Na obszarze miasta oraz w jego okolicy zlokalizowane są obiekty o charakterze turystycznym i rekreacyjnym. Część z nich ma znaczenie jedynie dla społeczności miasta, jednakże częśc ma również znaczenie ponadlokalne. W bliskim są siedztwie ulicy Reymonta zlokalizowane są obiekty Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Bukownie przy ul. Spacerowej 1. Obiekt ten, został przejęty od Zakładów Górniczo‐Hutniczych „Bolesław” S.A. w 1993 roku : • Dom Turysty "Tramp" z restauracją – 49 miejsc noclegowych w pokojach 2 i 3 osobowych – wybudowany w roku 1973. • Halę sportową z boiskami do gier zespołowych i widownią dla 320 osób – wybudowana w roku 1977 • Stadion piłkarski i boisko treningowe do piłki no_nej, • Basen kąpielowy o wymiarach olimpijskich ze skocznią, zjeżdżalnią i piaszczystą plażą wybudowany w latach siedemdziesiątych (obecnie jest w trakcie przebudowy, ponowne otwarcie planowane w 2013 r.) • Boiska do siatkówki i koszykówki przebudowane na kompleks boisk orlk • Sauną i siłownię, • Korty tenisowe. Ośrodek stanowi atrakcyjne miejsce na wczasy rodzinne, dobrą bazę dla wycieczek krajoznawczo – turystycznych i jest chętnie odwiedzany przez wielu amatorów wycieczek po Jurze Krakowsko‐ Częstochowskiej.

Mimo przemysłowego charakteru Miasta Bukowno, nie straciło swej atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej. Obszar, na którym leży miasto Bukowno, przecięty doliną rzeki Sztoły z licznymi malowniczymi zakolami , jest zalesiony (lasy sosnowe i bukowe). Atrakcyjne miejsca pod względem przyrodniczym można poznać korzystając ze “Ścieżek dydaktycznych po terenach rekultywowanych Kopalni Piasku “Szczakowa” S.A.” lub ze “Ścieżek rowerowych ‐ rejon Olkusz”, lub też korzystając z turystycznych szlaków pieszych. • Szlak żółty “pustynny” (dł. 22km) rozpoczyna się w Maczkach. Przebiega przez teren Pustyni Starczynowskiej i Błędowskiej, Olkusz, Rabsztyn, Jaroszowiec i Ryczów. 25

• Szlak zielony “krajoznawczy” (dł. 24 km) rozpoczyna się w Bukownie, a kończy Golczowicach. Ukazuje piękno skał wapiennych Wyżyny Krakowsko‐Częstochowskiej. • Szlak czarny “gwarków” (dł. 21 km) rozpoczyna się w Sławkowie, a kończy w Olkuszu. Związany jest z historyczną, a także współczesną działalnością górniczą na terenie Bukowna. Szlak niebieski rozpoczyna się w Bukownie, prowadzi przez zbiornik wodny ,,Leśny Dwór”‐ Podlesie‐ Diablą Górę‐ obrzeża Boru i dalej do Ciężkowic. Atrakcją na tym szlaku jest Diabla Góra z lokalizacją ok. 0,6 km od Podlesia w kierunku północno‐ zachodnim, po zachodniej stronie drogi z Bukowna do Trzebini. Jest to niewielkie, ale ostro rysujące się w terenie wzgórze, częściowo porośnięte lasem. Góra ta jest dobrym punktem widokowym dla turystów. W podszczytowej partii południowego zbocza widać ławicę wapienia, w której znajduje się otwór jaskini. Jej główny ciąg, to długi poziomy korytarz, przeważnie ciasny, dzielony progami, by w końcu dzielić się na trzy poziomy. Najniższe partie ciasnego korytarza położone są 15m poniżej otworu. Jaskinia powstała w cienkoławicowym wapieniu triasowym. Pionowe pęknięcia i przesunięcie fragmentów ławic przypominają niedbale wzniesiony mur grożący runięciem. Szata naciekowa, to jedynie nacieki wełniste, z częściowo stwardniałego mleka wapiennego. Dno zalega rumowisko i biaława glina. Jaskinia w Diablej Górze jest drugą co do długości próżnią krasową rozwinięta w wapieniach triasowych. Jej długość to 107 m, głębokość 15 m, deniwelacja 19 m, a wysokość otworu znajduje się ok. 375m npm. Obecnie jest niedostępna, ale przewiduje się ją udostępnić dla zwiedzających. Atrakcją turystyczną jest również Dolina Rzeki Sztoły.

3.4. Ludność

3.4.1 Sytuacja demograficzna

Na koniec grudnia 2010 r. liczba ludności zameldowanej w gminie wynosiła 10 594 mieszkańców (GUS 2012, stan na dzień 31.12.2010r.). Liczba mężczyzn wynosiła 5126, zaś kobiet 5468 (GUS 2012). Wskaźnik zaludnienia w Gminie Bukowno zgodnie z danymi pochodzącymi z GUS 2010r. kształtuje się na poziomie 164 osób na 1 km2.

Tabela 1. Struktura ludności Gminy Bukowno ( GUS 2012; stan na 31.12.2010)

Powierzchnia Gęstość zaludnienia Miejscowość Liczba osób [km2] [os./km2]

Bukowno 10 594 65 164

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

W Gminie Bukowno na koniec roku 2010 zarejestrowano ujemny przyrost naturalny. Na tle województwa małopolskiego oraz powiatu olkuskiego przyjmuje on również najniższe wartości.

26

Tabela 2. Przyrost naturalny ludności Gminy Bukowno (GUS 2012, stan na 31 XII 2010 roku)

Wyszczególnienie Województwo Powiat Olkuski Gmina Bukowno Małopolskie W Na 1000 W Na 1000 W Na 1000 osobach ludności osobach ludności osobach ludności Urodzenia żywe 37 049 11,3 1187 10,4 94 8,9

Zgony 29 633 9,0 1153 10,1 105 9,9 Przyrost 7 416 2,3 34 0,3 ‐11 ‐1,0 naturalny

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Wykres 2. Zmiany liczby ludności w Gminie Bukowno w latach 1998‐2010

11000 10900 10800 10700

10600 10500 10400 10300 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Źródło: Bank danych regionalnych GUS. Liczba mieszkańców Gminy Bukowno na przestrzeni ostatnich dwunastu lat przyjęła wyraźną tendencję malejącą. Liczba mieszkańców w okresie 1998‐2010 spadła o 44 osoby. Obszary wiejskie Gminy charakteryzują się tendencję spadkową pod względem liczby zameldowań. W roku 1999 można zauważyć duży wzrost liczby ludności ‐ o ponad 350 osób w porównaniu z minionym rokiem.

3.4.2 Struktura ludności według płci

27

W Gminie Bukowno występuje nierównowaga liczby kobiet i mężczyzn. Wskaźnik feminizacji (liczba kobiet przypadająca średnio na 100 mężczyzn) w Gminie wynosi 107 i jest porównywalny do średniej wartości tego wskaźnika dla gmin województwa małopolskiego, który wynosi 106.

Tabela 3. Ludność gminy Bukowno według płci – stan na 31.12.2010r.

Liczba ludności Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni Wskaźnik feminizacji

Gmina Bukowno 5468 5126 107

Źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS

3.4.3 Struktura ludności według wieku

Pod koniec 2010 roku wśród mieszkańców Gminy Bukowno największą grupę pod względem wieku stanowiła grupa osób w wieku produkcyjnym.

Tabela 4. Ludność według grup wieku i płci w latach 2006‐2010.

Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010

ogółem 1903 1838 1787 1699 1657 w wieku mężczyźni 973 941 904 854 837 przedprodukcyjnym kobiety 930 897 883 845 820 ogółem 6799 6801 6795 6835 6825 w wieku produkcyjnym mężczyźni 3515 3517 3522 3579 3576 kobiety 3284 3284 3273 3256 3249 ogółem 1935 1972 1992 2056 2083 w wieku mężczyźni 649 651 657 669 687 poprodukcyjnym kobiety 1286 1321 1335 1387 1396

Źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS

Wykres 3. Udział grup wiekowych w strukturze społecznej w Gminie Bukowno. 28

12000

10000

8000 ludność w wieku poprodukcyjnym

6000 ludność w wieku produkcynym 4000 ludność w wieku przedprodukcyjnym 2000

0 2006 2007 2008 2009 2010

Źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS

W latach 2006‐2010 występowała tendencja rosnąca liczby osób w grupach wieku 0‐4, 25‐29, 30‐34, 55‐59, 60‐64, 70 i więcej oraz powyżej 75 lat, natomiast pozostałe grupy wykazywały malejącą tendencją. Grupa osób w przedziale wiekowym „70 i więcej” stanowi największy udział w ogólnej liczbie ludności gminy.

Tabela 5. Ludność według wieku w latach 2006‐2010 [Gmina Bukowno]

Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010

ogółem 10 637 10 611 10 574 10 590 10 565

0‐4 361 360 387 420 437

5‐9 467 450 429 384 377

10‐14 608 582 532 509 471

15‐19 758 754 735 705 666

20‐24 858 814 770 750 712

25‐29 815 803 831 850 872

30‐34 652 704 724 757 801

35‐39 677 641 623 634 626

40‐44 762 729 731 702 678

45‐49 944 901 849 800 761

50‐54 897 957 971 977 946

55‐59 682 711 753 783 851 29

60‐64 471 504 549 596 616

65‐69 501 460 435 413 414

70 i więcej 1184 1241 1255 1310 1337

70‐74 482 493 482 488 473

75‐79 358 374 375 402 415

80‐84 234 250 262 261 277

85 i więcej 110 124 136 159 172

Źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS

3.4.4 Migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności

W 2010 roku gmina Bukowno wykazywała ujemne saldo migracji wewnętrznych ogółem.

Tabela 6. Saldo migracji wewnętrznej i zagranicznej ludności na pobyt stały (dane GUS 2012; 31 XII 2010).

Migracja wewnętrzna i zagraniczna na pobyt stały Wyszczególnienie napływ odpływ saldo

Woj. Małopolskie 33807 29399 4408

Powiat Olkuski 1063 1180 ‐93

Gmina Bukowno 91 105 ‐14

Źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS

3.5. Rolnictwo i leśnictwo

Bukowno ma charakter zdecydowanie przemysłowy. Działalność rolnicza na terenie gminy jest mocno ograniczona, głównie z uwagi na bardzo dużą zawartość metali ciężkich w glebach (wg Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska zawartość metali ciężkich w glebie kilkakrotnie przewyższa dopuszczalne wartości).

30

Struktura gruntów w Bukownie (przy ogólnej powierzchni gminy 6.439 ha) przedstawia sięnastępująco:

Powierzchnia użytków rolnych 823 ha Powierzchnia lasów 4.430 ha Powierzchnia obszarów wodnych i rowów 38 ha

Struktura obszarowa i własnościowa gospodarstw: • powierzchnia użytków rolnych gospodarstw indywidualnych ‐ 729 ha w tym:

Sady 27,10 ha pastwiska i łąki 188,10 ha grunty orne 607,80 ha

• powierzchnia lasów prywatnych ‐ 343 ha

Na terenie Miasta Bukowno nie ma gospodarstw sektora państwowego.

Wielkość gospodarstw: Gospodarstwa od 1 – 2 ha 195 Gospodarstwa od 2 – 5 ha 22 Gospodarstwa od 5 – 7 ha 2 Gospodarstwa pow.7 ha 5

Na terenie Bukowna występują głównie gleby V i VI klasy (zwolnione z podatków) oraz nieliczne gleby klasy IV. Zawartość metali ciężkich w glebie wg badań przeprowadzonych przez Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach kilkakrotnie przewyższa wartości dopuszczalne.

Klasa gleby: Klasa IV 274 ha Klasa V 295 ha Klasa VI 254 ha

Wysoki poziom metali ciężkich w glebie wynika z oddziaływania przemysłu na rolniczą przestrzeń produkcyjną jak również z uwarunkowań naturalnych, takich jak obecność wychodni rud cynkowo‐ ołowiowych na obszarach użytków rolnych.

Tabela 7 Zawartość cynku, kadmu i ołowiu w gruntach rolnych, w poszczególnych osiedlach Miasta Bukowno Cynk (mg/kg) Kadm (mg/kg) Ołów(mg/kg) Obszar Zakres Wartość Zakres Wartość Zakres Wartość zawartości średnia zawartości średnia zawartości średnia Stare 443‐5180 1473 4‐30 12 124‐720 337 Bukowno Wodąca 115‐6780 2414 1‐42 15,5 46‐1520 547 31

Bór 600‐640 620 5‐6 5,7 155‐184 164 Podlesie 303‐1070 590 4‐9 5,6 105‐266 157

Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach w oparciu o przeprowadzone badania gleby określił uwarunkowania dla produkcji rolniczej uwzględniające skażenie gleb. Wg tej oceny tereny jednostek pomocniczych: Bór Biskupi i Podlesie znalazły się w grupie terenów o lokalizacji “niekorzystnej B”. Lokalizację całego pozostałego obszaru określono jako “wybitnie niekorzystną C”. Z uwagi na skażenie kadmem należy rozszerzyć uprawę tych gatunków roślin, które mają najmniejszą zdolność kumulowania tego metalu lub takich, które nie stanowią podstawowego pożywienia ludzi i zwierząt. Najbardziej korzystna jest uprawa roślin przemysłowych, dopuszcza się także uprawę zbóż i mieszanek zbożowych. Nie stwierdza się przeciwwskazań do uprawy truskawek, roślin strączkowych. W strefie tej nie zaleca się uprawy warzyw gruntowych (marchwi, pietruszki, buraków oraz kapusty i ziemniaków).

Na terenie Miasta Bukowno występują lasy Skarbu Państwa będące w zarządzie Lasów Państwowych. Drzewostany występujące na terenie Bukowna charakteryzują się stosunkowo małym zapasem i przyrostem, ze względu na słabe siedliska oraz silne oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych emitowanych w przeszłości z ZGH „Bolesław” S.A. Lasy są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza, a w szczególności gatunki iglaste – sosna, która stanowi największy udział pod względem zajmowanej powierzchni. Drugim gatunkiem pod względem występowania jest buk zwyczajny. Stosunkowo mało jest świerka i modrzewia. Oddziaływanie zanieczyszczeń przejawia się obniżeniem zdrowotności i żywotności drzewostanów, zmniejszeniem przyrostów oraz wymieraniem gatunków wrażliwszych. Przesuszenie siedlisk powoduje osłabienie drzewostanów, trudności we wprowadzaniu odnowień, zanikanie wrażliwszych na suszę gatunków drzew i runa. Rysunek 3. Obszary leśne na terenie powiatu Olkuskiego.

32

3.6. Potencjał gospodarczy i trendy rozwojowe

Bukowno jest miastem o charakterze przemysłowym. Dominuje tu przemysł wydobywczy i hutnictwo. Dwa największe zakłady przemysłowe, zatrudniające największą liczbę osób oraz pełniące wiodącą rolę w rozwoju gospodarczym gminy Bukowno to Zakłady Górniczo‐Hutnicze „Bolesław” oraz kopalnia Piasku „Szczakowa” S.A.

Głównym zakładem przemysłowym są Zakłady Górniczo‐Hutnicze „Bolesław”. Jest to jeden z największych producentów cynku oraz koncentratów ołowiowo‐cynkowych w Polsce. Zakłady Górniczo‐Hutnicze „Bolesław” w Bukownie są spółką akcyjną. Podstawowym obszarem dzielności firmy jest wydobywanie rud cynkowo‐ołowiowo ich przerób na koncentraty oraz produkcja metali nieżelaznych, a także związana z tym działalność handlowo‐marketingowa. Na rzecz przedsiębiorstwa pracuje 1.991 pracowników, z czego 516 to mieszkańcy Bukowna.

Drugim dużym zakładem, w którym znajduje zatrudnienie szereg mieszkańców Bukowna oraz który znacznie wzbogaca budżet miasta jest Kopalnia piasku „Szczakowa”. Główne tereny eksploatacyjne Kopalni leżą w granicach administracyjnych Bukowna. Kopalnia Piasku „Szczakowa” S.A. jest największą w kraju odkrywkowa kopalnią piasku kwarcowego o parametrach techniczno‐jakościowych umożliwiających jego różnorodne zastosowanie. Kopalnia Piasku „Szczakowa” zatrudnia obecnie 837 pracowników, z czego 111 osób to mieszkańcy Bukowna.

Poza wymienionymi przedsiębiorstwami na terenie gminy działa wielu przedsiębiorców w formie zarówno spółek jak i osób fizycznych. Swoje miejsce na rynku znalazły miejsce spółki stworzone na bazie majątku ZGH „Bolesław”, w których Zakład ma większość udziałów: ‐ „BOLOIL” S.A. ‐ „BOLSPED” Sp. z o. o. ‐ „BOLESŁAW RECYCLING” Sp. z o. o. ‐ Ocynkowania STALPRODUKT Bolesław Sp. z o. o. ‐ „KARO” Sp. z o. o. ‐ SCHNEIDER ELECTRIC Sp. z o.o. ul. Łubinowa 4a 03‐878 Warszawa ‐ PPUH „KONTUR” p. Kazimierz Kocjan Bukowno ul. Kolejowa 23a ‐ TELEFONIKA Sp. z o.o. ‐ „BOLMET” S.A. ‐ „BOL‐THERM” Sp. z o. o. ‐ “Związkowiec” Sp. z o. o. ‐ „SOL‐BOL” Sp. z o. o.

Na terenie Bukowna zarejestrowanych jest 1.100 przedsiębiorców będących osobami fizycznymi. Głównym przedmiotem działalności jest handel zarówno w formie stacjonarnej jak i obwoźnej. Także usługi stanowią niemałą część działalności gospodarczej miejscowej ludności.

Struktura małych i średnich firm w Gminie Bukowno: • Transport towarowy • Usługi remontowo‐budowlane • Usługi fotograficzne • Mechanika pojazdowa • Krawiectwo • Fryzjerstwo • Usługi szewskie • Usługi zegarmistrzowskie 33

• Sprzątanie pomieszczeń • Piekarnie

Oprócz powyżej wymienionych, działają również prywatne gabinety lekarskie, a także cztery apteki. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby osób świadczących usługi nauki języków obcych na terenie Miasta Bukowno.

Liczba sklepów na terenie Miasta Bukowno (GUS 2012, stan na 31 XII 2010 roku): supermarkety 1 stałe punkty sprzedaży 12 drobnodetalicznej ogółem

Najbardziej rozpowszechnioną formą działalności na terenie Gminy Bukowno są mikroprzedsiębiorstwa. Do zalet tego rodzaju działalności należy generowanie zysku od niewielkich obrotów oraz duża elastyczność działania w różnych branżach handlowoprzemysłowych. Ich wadą jest natomiast brak kumulowania dużych środków finansowych w krótkim okresie czasu. Ograniczone możliwości finansowe są też głównym czynnikiem hamującym rozwój tych przedsiębiorstw. Niemniej jednak łatwość rozpoczęcia działalności powoduje, że jest to najbardziej rozpowszechniona forma prowadzenia działalności gospodarczej. Cechą charakterystyczną tych przedsiębiorstw jest to, że znajduje tam zatrudnienie coraz więcej osób oraz fakt, że często mają one rodzinny charakter.

Instrumentem, który może zmienić obecny stan finansowania sektora MŚP jest: ‐ wsparcie kapitałowe utworzonego Funduszu Poręczeń Kredytowych , ‐ udzielanie pomocy publicznej przedsiębiorcom ze środków Funduszu Pracy, ‐ utworzenie banku informacji gospodarczych dla inwestorów zainteresowanych lokalizacją nowych firm na terenie Gminy ‐ udzielania im nieodpłatnej pomocy w przygotowaniu procedury inwestycyjnej ze strony banków.

Władze lokalne Miasta Bukowno powinny podejmować działania na rzecz zwiększenia efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych firm, do których zaliczyć można: ‐ działania informacyjno‐promocyjne dotyczące gospodarki danego obszaru i jego potrzeb, istniejących bądź potencjalnych barier rozwoju, warunków kształtujących dochody potencjalnych inwestorów, szeroko podjętych działań marketingowych dotyczących danego obszaru, ‐ działania organizacyjne związane z realizacją podstawowych zadań gmin i powiatu, kreowaniem przedsiębiorczości prywatnej, ‐ działania o charakterze administracyjno‐prawnym, tj. wydawanie przepisów gminnych i powiatowych, ewidencjonowanie działalności gospodarczej i udzielanie zezwoleń na prowadzenie działalności nie wymagającej koncesji (uproszczone procedury), ułatwienia lokalizacyjne (uproszczenie trybów postępowań, szeroka kampania informacyjna), gospodarka gruntami, ‐ działania o charakterze ekonomiczno‐ finansowym, tj. podatki i opłaty lokalne, udzielanie ulg i zwolnień w ściśle określonych przypadkach, opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kary z tytułu jego zanieczyszczenia.

3.6.1 Struktura podstawowych branż gospodarczych

34

Pod koniec 2010 roku na terenie gminy Bukowno funkcjonowało 1102 podmiotów gospodarki narodowej, zarejestrowanych w rejestrze REGON o charakterze głównie przemysłowym, budowlanym i usługowym.

Tabela 8. Podmioty gospodarki narodowej w gminie Bukowno zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych.

Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem 1010 1038 1054 1060 1102 Sektor publiczny sektor publiczny ogółem 47 47 46 46 46 państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 17 17 16 16 16 ogółem przedsiębiorstwa państwowe 0 0 0 0 0 spółki handlowe 6 6 6 26 6 Sektor prywatny sektor prywatny ogółem 963 991 1008 1014 1056 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 804 827 851 856 894 spółki handlowe 29 33 32 33 35 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 3 4 4 4 4 spółdzielnie 1 2 2 2 2 stowarzyszenia i organizacje społeczne 14 14 14 15 16 fundacje 0 1 1 1 1

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Od 2006 r., liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy Bukowno wzrasta. Na dzień 31.12.2010 w gminie Bukowno 894 osób fizycznych prowadziło działalność gospodarczą. W porównaniu z rokiem ubiegłym, aż o 38 osób więcej.

Tabela 9. Podmioty Gospodarki Narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2010 r. Wyszczególnienie Powiat Gmina Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON 1102 ogółem 12079 w sektorze przemysłowym 1389 124 w sektorze budowlanym 1412 91 w sektorze usługowym 9059 876 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejstrze REGON na 1061 1043 10 tys. ludności Osoby fizyczne prowadzące działalność 35

gospodarczą zarejestrowane w 867 846 rejestrze REGON na 10 tys. ludności

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

3.6.2 Strefy Aktywności Gospodarczej w Bukownie

Rysunek 4. Tereny inwestycyjne w gminie Bukowno

źrodło: UM Bukowno

Strefa Aktywności Gospodarczej przy ul. Kolejowej w Bukownie Obszar Strefy Aktywności Gospodarczej (SAG) leży w północnej części Miasta na styku z Gminą Bolesław, w sąsiedztwie kompleksu przemysłowego Zakładów Górniczo‐Hutniczych „Bolesław” S.A. (na mapie zaznaczony na niebiesko). Od strony południowej teren ten graniczy z pasem ochronnym strefy mieszkaniowej, a od zachodu z obszarem nieużytków, a następnie zabudową mieszkaniową osiedla Wodąca. Od strony wschodniej SAG przylega do ul. Kolejowej, posiadającej status drogi powiatowej. Z tej drogi realizowana będzie dostępność komunikacyjna Strefy. Cały obszar skomunikowany jest z drogą krajową nr 94 (połączenie przez miejscowość Bolesław w odległości 5 km od SAG) oraz z autostradą A4 (przez Dąbrowę Górniczą – 25 km lub Jaworzno – 34km). Od węzła kolejowego w Bukownie dzieli SAG odległość 2 km. Węzeł ten tworzy linia kolejowa relacji Katowice‐Kielce oraz linia kolejowa szerokotorowa LHS od granicy z Ukrainą do oddalonego od SAG o 5 km terminala przeładunkowego w Sławkowie. 36

Strefa obejmuje obszar 34,5 ha terenów poprzemysłowych o lekkim spadku w kierunku południowym. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczone są one dla lokalizacji obiektów produkcyjnych, składowych i magazynowych. Ograniczenia dla lokowania poszczególnych rodzajów inwestycji mogą wynikać jedynie z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz zapisów programów unijnych. Dzięki dofinansowaniu ze środków Unii Europejskiej w wysokości ponad 15 mln zł teren zostanie w całości uzbrojony. Uzbrojenie będzie obejmowało budowę dróg wewnętrznych o dł. ok. 2,5 km wraz z placami i parkingami o pow. ok. 5 181m2, budowę wodociągu o dł. ok. 2,4 km, sieć kanalizacji sanitarnej i opadowej – dł. 2,6 km oraz rurociągi dla sieci teletech‐nicznej na dł. 2 km. Zasilanie w energię elektryczną oraz gaz jest możliwe w ramach indywidualnych umów z dostawcami poszczególnych mediów z istniejących w pobliżu strefy przyłączy. Inwestycja dotycząca uzbrajania terenów Strefy Aktywności Gospodarczej, zgodnie z założeniami powinna zakończyć się w grudniu 2012r. W 2010 roku Miasto Bukowno podjęło starania o utworzenie na terenie SAG podstrefy Krakowskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Jest to jedyna w Polsce specjalna strefa ekonomiczna o charakterze parku przemysłowego. Obejmie ona teren ok. 10ha. Zasady prowadzenia działalności w ramach Specjalnej Strefy Ekonomicznej (SSE) zgodne będą z unormowaniami ustawowymi w tym zakresie. Trwa procedura przygotowawcza do rozszerzenia SSE. Działalność w obrębie Specjalnej Strefy Ekonomicznej wiąże się z możliwością korzystania przez przedsiębiorców z pomocy publicznej, jednak swoje inwestycje mogą w SSE prowadzić tylko przedsiębiorcy posiadający zezwolenie. Ulokowane mogą w niej zostać wszystkie firmy z sektora tradycyjnego przemysłu, z wyjątkiem produkujących wyroby koncesjonowane przez państwo (m.in. alkohol, produkcja stali, produkcja wyrobów tytoniowych). Zezwolenie mogą też uzyskać niektóre firmy z sektora usług m.in. z zakresu usług informatycznych, badawczo‐rozwojowych, rachunkowości i kontroli ksiąg, badań i analiz technicznych. Pomoc publiczna z tytułu inwestycji w SSE ma formę zwolnień w podatku dochodowym. Małe firmy otrzymują 70% poziom tej pomocy, średnie 60%, a duże firmy 50% pomocy publicznej. Ulgę w podatku dochodowym mogą uzyskać firmy realizujące nowe projekty inwestycyjne, które spełniają równocześnie dwa kryteria: ‐ zainwestują na terenie Strefy minimum 100 000 EURO ‐ prowadzona przez nich działalność gospodarcza kwalifikuje się do objęcie pomocą publiczną. Realizacja Strefy Aktywności Gospodarczej pozwoli na stworzenie sprzyjających warunków dla lokowania inwestycji na kompleksowo przygotowanym terenie oraz rozwijania nowych rodzajów działalności gospodarczej. Wpłynie także na poprawę jakości kapitału ludzkiego i podniesie atrakcyjność inwestycyjną Miasta Bukowno. Strefa Aktywności Gospodarczej przy ul. Leśnej w Bukownie

Grunty położone są we wschodniej części Miasta Bukowno w bezpośrednim sąsiedztwie torów kolejowych na trasie z Kielc do Katowic oraz szerokiego toru biegnącego bezpośrednio od granicy z Ukrainą do terminala przeładunkowego w Sławkowie.

37

W odległości ok. 2 km od strony północnej tereny mają połączenie z drogą krajową 94 z Dąbrowy Górniczej do Krakowa. Od południa, 20 km od działek istnieje możliwość połączenia z autostradą A4 ‐ odcinek Katowice – Kraków.

Działki przy ul. Leśnej (zaznaczone na pomarańczowo) w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na obszarze ok. 11 ha oznaczone są symbolem „P” – tereny obiektów produkcyjnych, składowych i magazynowych, pozostałe 12 ha tereny o symbolu „Pb” – teren obiektów produkcyjnych, składowych i magazynowych z ograniczoną możliwością realizacji obiektów budowlanych – zakaz budowy obiektów trwale połączonych z gruntem.

Rysunek 5. Tereny inwestycyjne przy ul Leśnej w gminie Bukowno

Aktualną ofertę gminy pod inwestycje stanowią obecnie tereny zaznaczone na pomarańczowo na powyższej mapie.

3.7. Rynek pracy

Na koniec 2010 roku liczba ludności pracującej na terenie gminy Bukowno wynosiła 3488 osób z czego 1551 stanowiły kobiety. Liczba osób pracujących w gminie Bukowno podaje poniższa tabela, z której wynika, że liczba ta miała tendencję wzrastającą do 2009 r. W 2010 r. w porównaniu do wcześniejszych lat liczba ogółem pracujących uległa zmniejszeniu.

Tabela 10. Zmiana liczby pracujących w latach 2006‐2010. 38

Z liczby ogółem Udział bezrobotnych Pracujący zarejestrowanych w Rok ogółem mężczyźni kobiety liczbie ludności w wieku produkcyjnym w % 2006 2929 1714 1215 8,6 2007 3046 1771 1275 6,6 2008 2966 1626 1340 5,0 2009 3496 1931 1565 6,8 2010 3488 1937 1551 7,6

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Wykres 4. Zmiany liczby pracujących na terenie Gminy Bukowno w latach 2005 – 2010.

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

3.7.1 Bezrobocie

Pod pojęciem bezrobotnego (zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – jednolity tekst Dz.U.04.99.1001), należy rozumieć osobę niezatrudnioną i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze 39

czasu pracy, nie uczącą się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zamieszkania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy.

Jednym z problemów Gminy Bukowno jest utrzymujące się bezrobocie. Mimo to sytuacja na rynku pracy w GminieBukowno jest dużo korzystniejsza niż ogólnie w powiecie olkuskim.

Tabela 11. Stopa bezrobocia w województwie i kraju w poszczególnych latach.

Stopa bezrobocia Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010

Polska 14,8 11,2 9,1 10,8 11,7 woj. małopolskie 11,3 8,7 7,5 9,7 10,4

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Rysynek Stopa bezrobocia rejestrowanego według powiatów; stan na koniec lutego 2012 r.

Źródło: GUS

Od 2006 r. do 2008 r. poziom bezrobocia zarówno w Polsce, jak i w województwie małopolskim oraz gminie Bukowno , systematycznie spadał. W roku 2009r., w związku z zahamowaniem gospodarczym, zanotowano jednakże wzrost liczby bezrobotnych. W lutym 2012 stopa bezrobocia rejestrowana w województwie małopolskim, w tym w powiecie olkuskim była w przedziale 10,8‐ 17,5 %. 40

Tabela 12. Udział bezrobotnych w procentach zarejestrowanych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Powiecie Olkuskim.

Jednostka 2006 2007 2008 2009 2010

‐ Bukowno 8,6 6,6 5,0 6,8 7,6

Olkusz 10,0 8,4 7,2 9,2 9,4 wiejskie

Gminy miejsko Wolbrom 8,2 6,7 6,2 7,6 8,4

Trzyciąż 7,5 6,1 5,4 6,5 6,9

Klucze 12,3 9,6 8,4 10,6 10,7 Gminy wiejskie Bolesław 8,7 6,3 5,4 7,2 7,6

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Analizując powyższa tabelę, można zauważyć, iż Gmina Bukowno, zaraz po Gminie Trzyciąż, ma najniższy odsetek bezrobotnych, przypadający na ludność w wieku produkcyjnym.

Tabela 13. Struktura i zmiany liczby zarejestrowanych bezrobotnych na terenie Gminy Bukowno w latach 2005– 2010.

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Ogółem 692 585 449 342 468 517

Kobiety 382 342 269 194 242 279

Mężczyźni 310 243 180 148 226 238 Liczba bezrobotnych

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

41

Wykres 5. Zmiany liczby zarejestrowanych bezrobotnych na terenie Gminy Bukowno w latach 2005 – 2010.

Źródło: Bank danych regionalnych GUS

3.8. Infrastruktura techniczna

3.8.1 Infrastruktura drogowa

Na terenie gminy Bukowno jest 65,8 km dróg, w tym 27,2 km dróg powiatowych (zarządzanych przez Zarząd Dróg Powiatowych w Olkuszu) i 38,6 km dróg lokalnych miejskich (zarządzanych przez Urząd Miasta Bukowno).

Należy podkreślić korzystne położenie Bukowna w stosunku do dróg szybkiego ruchu. W kierunku południowym w pobliżu Jaworzna przebiega autostrada E‐4 (Katowice‐Kraków), a po północnej stronie, przez Bolesław (odległość 2,5 km), droga ekspresowa 94 (dwupasmowa) Kraków‐ Katowice. W związku z oddaniem do użytku nowej centrali w nowym budynku Poczty i Telekomunikacji łączność telefoniczna uległa radykalnej poprawie.

Prawie wszystkie drogi na terenie miasta wymagają dużych środków na ich modernizację. Ze względu na ograniczone środki w budżecie miasta drogi odbudowywane w ostatnich latach (ulice Reymonta, Sawickiej, Spacerowa, Słowackiego, Kościuszki, Miarki, Cicha, Krótka, Skwer, Jodłowa, Wiśniowa, Wyzwolenia) posiadają tylko jedną warstwę jezdną z asfaltobetonu. Powoduje to szybkie niszczenie 42

odbudowanych dróg. Ze względu na szkody górnicze przez ostatnie lata nie prowadzone były inwestycje drogowe na terenie Tłukienki. Były to tereny zamieszkałe ale wyłączone spod budownictwa, na których nie mozna było prowadzić żadnych remontów kapitalnych. Drogi na tym terenie nie spełniają parametrów wymaganych dla dróg publicznych. Uchwalony Plan zagospodarowania przestrzennego obowiązujący od czerwca 2005 roku przeznaczył teren Tłukienki pod budownictwo. Centrum miasta oraz ulice Wodąca i Sławkowska ze względu na brak obwodnic są obciążone dużym ruchem samochodów ciężarowych. Ze względu na duże koszty budowy takich obwodnic miasto nie jest na dzień dzisiejszy w stanie samo zrealizować tych zadań. Z tego powodu czynione są starania na realizacją tego zadania wspólnie z Powiatem Olkuskim. Tabela 14. Wykaz dróg na terenie gminy Bukowno.

Nr drogi Nazwa drogi 1061 K Bukowno ‐ Jaworzno 1062 K Bukowno (ul. Borowska, ul. Wiejska) Olkusz (ul. Żuradzka ‐ ul. Mazaniec) ‐ 1063 K Bukowno (ul. Długa ‐ ul. 1‐go Maja) 1064 K Sławków ‐ Bukowno (ul. Sławkowska) Krążek ‐ Bukowno (ul. Wodąca, ul. 1065 K Puza) od drogi nr 1068 K w Bolesławiu do 1069 K ul. Niepodległości w Bukownie Bukowno od drogi nr 1069 K ‐ do 1158 K drogi nr 1063 K

Źródło: Zarząd Drogowy w Olkuszu.

Komunikacja zbiorowa

Miasto Bukowno obsługiwane jest w zakresie lokalnego transportu zbiorowego przez utworzony w 1998r. Związek Komunalny Gmin „Komunikacja Międzygminna” w Olkuszu. Związek ten został utworzony w celu wspólnego realizowania pasażerskiej komunikacji zbiorowej oraz reprezentowania i ochrony wspólnych interesów Gmin ‐ członków związku w tym zakresie. Miasto Bukowno podzielone jest na dwie części linią kolejową umożliwiającą połączenie w kierunkach: ‐Sosnowca, Katowic ‐Sędziszowa, Kielc ‐Jaworzna, Mysłowic (połączenia ze względu na sytuację finansową PKP zostały zawieszone). Powyższą komunikację uzupełnia komunikacja realizowana przez prywatnych przewoźników (tzw. komunikacja „mikrobusowa”).

3.8.2 Infrastruktura kolejowa

Przez teren miasta przebiegają dwutorowe linie kolejowe PKP, ze stacją osobowo‐towarową w Bukownie; w kierunku wschodnim do Olkusza i Kielc, w kierunku zachodnim do Katowic i Jaworzna. Po północnej stronie linii PKP przebiega tor szeroki, LHS ‐ Linia Hutnicza Szerokotorowa, biegnąca od 43

wschodniej granicy Polski do stacji w Sławkowie (około 7 km od Bukowna). Jest ona zbudowana według norm rosyjskich, z mijanką w zachodniej części miasta.

Rysunek 6. Układ torów kolejowych w Powiecie Olkuskim

3.8.3 Gospodarka wodno‐ kanalizacyjna Wodociągi

Obszar Miasta jest w pełni uzbrojony w sieć wodociągową. Właścicielem sieci wodociągowej jest Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olkuszu, w którym Miasto Bukowno posiada 16,4 % udziałów. Długość sieci w Mieście Bukowno wynosi 59,3 km, w tym połączenia prowadzące do budynków o łącznej długości 22,5 km przyłączy i przedstawia się następująco: ‐ sieć wodociągowa przemysłowa 1,8 km ‐sieć wodociągowa rozdzielcza 35,1 km ‐sieć wodociągowa podłączenia 22,5 km

Zwarta sieć uzbrojenia w układzie pierścieniowym zlokalizowana jest na północy Bukowna, szczególnie w rejonie Miasta Bukowna. Obszar Miasta zasilany jest z SUW „Olkusz” przewodami o średnicy od Dn 300 do Dn 100. Stacja uzdatniania wody jest własnością PWiK Sp. z o.o. w Olkuszu. Wody dla potrzeb SUW pobierane są z Zakładu Górniczego ZGH „Bolesław” na dwa sposoby: • ujęciem podstawowym ‐ bezpośrednio z pompowni głównego odwodnienia przy szybie „Bronisław” tzw. woda surowa czysta. Pozwolenie wodnoprawne (wydane przez Wojewodę Małopolskiego w dniu 29 grudnia 2003 r. Nr SR.IV.Msa.6811/66/03) zakłada następujące wskaźniki ilościowe dla w/w ujęcia: Qsr dobowe = 17280 m3/dobę ; Qmax dobowe = 21600 m3/dobę; Qmax h = 900 m3/h. • ujęciem awaryjnym – bezpośrednio z Kanału Południowego tzw. woda surowa zanieczyszczona. Pozwolenie wodnoprawne (wydane przez Wojewodę Małopolskiego w dniu 29 44

grudnia 2003 r. Nr SR.IV.Msa.6811/66/03) zakłada następujące wskaźniki ilościowe dla w/w ujęcia: Qsr dobowe = 17280 m3/dobę ; Qmax dobowe = 21600 m3/dobę; Qmax h = 900 m3/h. PWiK zobowiązany jest na mocy wspomnianej powyżej decyzji do prowadzenia przy pomocy przepływomierzy ciągłego pomiaru i rejestracji ilości wody pobieranej dla potrzeb produkcji wody pitnej. Ścieki technologiczne z procesu uzdatniania wody w SUW oraz ścieki z odwadniania terenu SUW na mocy decyzji Nr SR.IV.Msa.6811/66/03 PWiK Sp. z o.o. w Olkuszu może odprowadzać do kanału Roznos Dąbrówka w ilości 1600 m3/dobę. W ściekach tych nie mogą być przekroczone następujące wartości dopuszczalne wskaźników zanieczyszczeń: • pH 6,5 ‐ 8,5; • zawiesiny ogólne 35 mg/l; • chemiczne zapotrzebowanie tlenu 50 mg O2/l; • siarczany 500 mg SO4/l; • żelazo 5 mg Fe/l; • substancje ropopochodne 10 mg/l.

Wszystkie w/w wskaźniki musza być kontrolowane przynajmniej raz na 2 miesiące. Ścieki odprowadzane wylotem kanalizacji technologicznej i opadowej do Kanału Roznos Dąbrówka nie mogą zawierać odpadów oraz zanieczyszczeń pływających i nie mogą powodować formowania się osadów lub piany. Należy również prowadzić pomiary i rejestracje ilości ścieków. W kilku miejscach przewody wodociągowe prowadzą wodę poza obszar Miasta. Na terenie Bukowna funkcjonują dwa inne, niewielkie systemy wodociągowe. Pierwszy z nich zasila w wodę Bór Biskupi, a drugi Podlesie. Oba lokalne wodociągi bazują na własnych ujęciach wód podziemnych eksploatowanych przez PWiK z Olkusza.

Na mocy decyzji z dnia 02.11.2001 r. Nr. WS 6223‐26/2001 Starosta Olkuski zezwolił na pobór wody podziemnej w miejscowości Podlesie Gmina Bukowno w ilości 12 m3/h (i łącznym poborze dobowym 150 m3). Starosta nałożył obowiązki prowadzenia kontroli jakości wody z częstotliwością raz na kwartał i obserwacji i rejestracji lustra wody z częstotliwością raz na miesiąc. Obowiązkiem jest również prowadzenie rejestracji poboru ilości wody ze studni z częstotliwością 2 razy na miesiąc. Na mocy decyzji z dnia 06.08.2001 r. Nr. WS 6223‐20/2000 Starosta Olkuski zezwolił na pobór wody podziemnej z utworów permskich ze studni w miejscowości Bór Biskupi Gmina Bukowno w ilości 9,6 m3/h (i łącznym poborze dobowym 150 m3). Starosta nałożył obowiązki prowadzenia kontroli jakości wody z częstotliwością raz na kwartał i obserwacji i rejestracji lustra wody z częstotliwością raz na miesiąc. Obowiązkiem jest również prowadzenie rejestracji (raporty dzienne) poboru ilości wody ze studni codziennie o stałej godzinie. Trzy funkcjonujące układy wodociągów, działają niezależnie, brak jest hydraulicznych połączeń między nimi.

Tabela 15. Dane na temat długości sieci wodociągowej i podłączeń – stan na koniec 2010 r.

Długość Połączenia do Woda Ludność Ludność Długość czynnej sieci budynków dostarczona korzystająca korzystająca czynnej rozdzielczej mieszkalnych gospodarstwom z sieci z sieci sieci będącej w i zbiorowego domowym wodociągowej wodociągowej rozdzielczej zarządzie zamieszkania w miastach Wyszczególnienie [dam3] [osoba] bądź [km] [szt] [osoba] administracji gminy [km]

Gmina 43,9 ‐ 2259 282,9 10435 10435 Bukowno 45

Powiat 715,6 236,0 22987 2829,9 55815 110261 Olkuski

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Poniżej przedstawiono dane uzyskane od Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanlalizacji Sp. z o. o. w Olkuszu dotyczące Gminy Bukowno: ‐ długość istniejącej sieci wodociągowej: 46 118,41 [m2] ‐ ilość przyłączy : 1 372 [szt.], 31 034,73 [mb]

Tabela 16. Ilość istniejących ujęć wody pitnej w Gminie Bukowno Charakterystyka Ilość zaopatrywanych Wydajność ujęcia Q max h Nazwa, miejscowość mieszkańców [osoba]; [m3/h] Q max d miejscowość głębokość 9,6 [m3] 523 os. Bór Biskupi 9,6 230,4 [m3] Bór Biskupi 24 [m] p.p.t 12 [m3] 359 os. Podlesie Bukowno 12 150 [m3] Podlesie Bukowno 28 [m] p.p.t Źródło: Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Olkuszu.

Od dłuższego czasu analizuje się możliwość budowy własnych ujęć wody pitnej w celu zaopatrzenia mieszkańców miasta z ujęć własnych w wodę dobrej jakości. Przewiduje się, iż maksymalne zapotrzebowanie na wodę dla mieszkańców miasta Bukowno będzie kształtowało się na poziomie około 3770 m3/d (bez uwzględnienie miejscowości Podlesie i Bór Biskupi zasilanych z ujęć własnych poprzez lokalne wodociągi). Po szczegółowej analizie i przeprowadzonych badaniach fizykochemicznych jakości wody wytypowano obszar w okolicy Podlesia jako potencjalne źródło ujmowania wód głębinowych. W celu zapewnienia wymaganej ilości wody do picia konieczna byłaby budowa trzech studni głębinowych o głębokości około 26 m i łącznej wydajności około 157 m3/h oraz rurociągów transportujących. Szacunkowe nakłady inwestycyjne konieczne do realizacji planowanej inwestycji wynoszą około 1,9 mln zł.

Sieć kanalizacyjna

Poniżej przedstawiono dane uzyskane od Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanlalizacji Sp. z o. o. w Olkuszu dotyczące Gminy Bukowno: ‐ długość sieci kanalizacyjnej: 21, 880 [mb] ‐ ilość przyłączy : 531 [szt.], 4,460 [mb]. Stan techniczny sieci kanalizacyjnej jest średni.

Skanalizowane jest głównie centrum miasta. Sieć kanalizacyjna wykonana jest na ogół z betonu, PCV. Sieć kanalizacji sanitarnej w obrębie Bukowna znajduje się w dobrym stanie technicznym. Większość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej wybudowana została w ostatnim 15‐leciu. Śródmieście 46

obsługiwane jest przez sieć ogólno spławową, datującą się z okresu przedwojennego. Na nowych osiedlach działa kanalizacja rozdzielcza. Całość ścieków powstających na terenie Miasta jest transportowana istniejącą siecią do miejskiej oczyszczalni ścieków.

Pozostały nie skanalizowany obszar Miasta obejmuje tereny zabudowy jednorodzinnej, wyposażonej w znacznej mierze w indywidualne urządzenia do gromadzenia nieczystości, skąd ścieki odprowadzane są przeważnie do gruntu (świadczą o tym zawartości azotanów w ciekach powierzchniowych) lub odbierane przez uprawnione do tego podmioty. Zgodnie z art.3 ust.3 pkt. 1 ustawy z dnia 13 wrzeźnia 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz 622 z późniejszymi zmianami) gmina prowadzi ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania. Wywóz zgromadzonych w zbiornikach bezodpływowych ścieków socjalno – bytowych winien odbywać się przez firmy posiadające odpowiednie koncesje.

Tabela 17. Dane na temat długości sieci kanalizacyjnej i podłączeń – stan na koniec 2010 r.

Długość Połączenia do Ludność ludność czynnej sieci budynków korzystająca korzystająca Ścieki kanalizacyjnej mieszkalnych z sieci z sieci odprowadzone Wyszczególnienie [km] i zbiorowego kanalizacyjnej kanalizacyjnej zamieszkania [dam3] w miastach [szt] [szt] [osoba]

Gmina Bukowno 19,7 486 191 6681 6681 Powiat Olkuski 170,6 4020 2176 46963 54743

Źródło: Bank danych regionalnych GUS.

Deformacje terenu występujące na terenie Bukowna powodują utrudniony spływ wód. Wody opadowe ze względu na brak sprawnej kanalizacji deszczowej, gromadzą się w zagłębieniach terenu i okresowo zalewają posesje i obiekty użyteczności publicznej. Stan taki skutkuje dalszym pogarszaniem się jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz zagrożeniem stanu sanitarnego miasta ze względu na okresowe gromadzenie ścieków sanitarnych oraz opadowych w nieckach i zagłębieniach terenu. Dla uporządkowania gospodarki ściekowej konieczne jest wybudowanie brakującej kanalizacji sanitarnej i dociążenie oczyszczalni ścieków. Ze względu na dużą odległość od planowanych sieci kanalizacyjnych na terenie Przymiarek ścieki sanitarne będą gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, lub czyszczone w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Miasto Bukowno nie jest w stanie własnymi siłami (bez zewnętrznych środków pomocowych) zrealizować całości tych zadań w stosunkowo krótkim okresie. Ważnym zadaniem jest również regulacja gospodarki wodami opadowymi. Większość ulic na terenie miasta nie posiada kanalizacji deszczowej, co stanowi duże utrudnienie dla ruchu pieszego i samochodowego. Na osiedlu bloków wielorodzinnych w rejonie ulic Wojska Polskiego, Zwyciestwa i Wyzwolenia istnieje kanalizacja ogólnospławna, co powoduje dodatkowe obciążenie oczyszczalni ścieków i zwiększenie kosztów utrzymania oczyszczalni.

Oczyszczalnia ścieków ‐ Bukowno Oczyszczalnia ścieków dla Miasta Bukowno powstała w 1965 roku, a w latach 1984‐85 dobudowano następny ciąg technologiczny. Jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna. Po wykonaniu modernizacji i rozbudowy oczyszczalni ścieków obiekt został ponownie oddany do użytkowania dnia 47

29.10.2004 r. po otrzymaniu pozwolenia wodno prawnego na odprowadzenie oczyszczonych ścieków z komunalnej oczyszczalni ścieków w Bukownie do potoku Warwas. Modernizacja oczyszczalni obejmowała zarówno urządzenia wchodzące w ciąg technologiczny oczyszczania ścieków jak i również sam wylot do odbiornika tj. potoku Warwas. Według prowadzonych pomiarów ilościowych rzeczywista ilość ścieków dopływających do oczyszczalni waha się w granicach 700 – 920 m3/d. W skład oczyszczalni ścieków wchodzą następujące urządzenia: ‐ zbiornik retencyjny – pompownia ścieków; ‐ sito ‐ piaskownik; ‐ stacja PIX; ‐ 3 osadniki Imhoffa; ‐ dwa reaktory biologiczne SBR; ‐ zageszczacz osadu; ‐ stacja dmuchaw; ‐ stacja odwadniania osadu; ‐ zbiornik osadu; ‐ pomieszczenie prasy; ‐ wiata osadu odwodnionego.

Ścieki bytowe przed modernizacją oczyszczalni dopływały grawitacyjnie systemem kanalizacji sanitarnej do ręcznie czyszczonej kraty umieszczonej w studni zbiorczej pompowni. Nastepnie tłoczone były do osadników Imhoffa. Po wstępnym mechanicznym oczyszczaniu ścieki grawitacyjne dopływały do złóż biologicznych. Po złożach ścieki doprowadzane były grawitacyjnie do osadników wtórnych i dalej do odbiornika. Po przeprowadzonej modernizacji ścieki doprowadzone do oczyszczalni systemem kanalizacji zbiorczej poddawane są następującym procesom oczyszczania: ‐ oddzielenie grubszych zanieczyszczeń na sicie spiralnym, ‐ oddzielenie zanieczyszczeń ziarnistych w piaskowniku poziomym, ‐ wstępne strącanie koagulantem PIX, ‐sedymentacja zawiesin łatwo opadających w istniejących osadnikach Imhoffa.

Tabela 18 Charakterystyka oczyszczalni ścieków w Bukownie.

Przepustowość Miejscowości, Miejsce Nazwa, 3 z których spływają odprowadzania Roczna [m ] Stan techniczny miejscowość 3 ścieki oczyszczonych Dobowa [m ] ścieków

Oszyszczalnia w 209 522 Bukowno Potok Warwas dobry Bukownie 574 Źródło: Źródło: Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Olkuszu.

Rysunek 7. Oczyszczalnie ścieków w Powiecie Olkuskim w 2010 r.

48

Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca, GUS.

3.8.4 Sieć telekomunikacyjna

Na terenie Gminy Bukowno zlokalizowana jest jedna placówka pocztowa obsługująca cały rejon miasta. Sieć teletechniczna jest własnością Telekomunikacji Polskiej S.A. i przedstawia się następująco:

‐ długość sieci teletechnicznej kablowej – 23,4 km, ‐ długość sieci teletechnicznych napowietrznych – 14 km, ‐ ilość podłączonych telefonów – ok. 2.850 szt, ‐ ilość możliwych do podłączenia telefonów przy istniejącej sieci – ok. 400 szt.

W centrum miasta część sieci prowadzona jest kanalizacją teletechniczną, większość sieci jest poprowadzona liniami napowietrznymi. Centrala teletechniczna jest usytuowana w centrum miasta. Systematycznie wzrasta ilość osób posiadających stałe podłączenie do internetu. 49

4 Energetyka w gminie Bukowno – stan obecny i kierunki rozwoju

4.1. Ciepłownictwo

4.1.1 Stan istniejący

Na terenie gminy Bukowno istnieje sieć ciepłownicza lecz obejmuje tylko cześć miasta Bukowno. Żródłem ciepła jest kotłownia na terenie Zakładów Górniczo‐Hutniczych „Bolesław” S.A. Kotłownia należy do spółki BOL‐THERM, która należy do Grupy Kapitałowej Zakładów Górniczo‐Hutniczych „Bolesław” S.A. Produkcja energii oparta jest na węglu kamiennym co zostanie szerzej omówione w dalszym podrozdziale. Odbiorcami ciepła są mieszkańcy domów wielorodzinnych w rejonie ul. Szkolnej, Niepodległości, Zwycięstwa, Wyzwolenia, Nowa oraz Zespół Szkół nr 1, Przedszkole Miejskie przy ul. Niepodległości. Schemat sieci przedstawiony zostal w załączniku 1. Opaeratorem sieci jest przedsiębiorstwo Tauron Ciepło S.A., które jest odpowiedzialne za eksploatacje sieci oraz sprzedaż energii cieplnej odbiorcom. Szczegółową charakterystykę sieci cieplnej przedstawiają tabele poniżej. W gminie działają również lokalne kotłownie zakładowe, które zaopatrują w ciepło lokalne zakłady przemysłowe oraz kilka kotłowni zaopatrujących w ciepło budynki użyteczności publicznej. Długość sieci cieplnej zasilającej na terenie gminy Bukowno wynosi 2024 m. W większości jest to sieć prowadzona podziemnymi kanałami (1,8 km), w mniejszej cześci sieć prowadzona napowietrznie (781 m) oraz w znikomej części preizolowana (125 m). Jest to sieć wysokoparametrowa. Parametry sieci to Tz/Tp – 130/70 oC.Bardzo dobrze jest rozbudowana sieć zewnętrznych instalacji odbiorczych, których długość wynosi lącznie dla co oraz cwu 4319 m. Większość obiektów w mieście i gminie ogrzewana jest z kotłowni wbudowanych, dla których paliwem jest przede wszystkim węgiel kamienny. Z przeprowadzonych szacunków wynika, że w indywidualnych gospodarstwach w około 60 % zużywanej energii pochodzi z węgla. Ponadto gospodarstwa ogrzewane są także gazem oraz biomasą oraz olejem opałowym. Brak jest szczegółowych danych na temat ilości i lokalizacji instalacji korzystających z OŹE. Niektórzy mieszkańcy gminy posiadają systemy solarne jednak ze względu na brak koneczności zgłaszania w Urzędzie Miasta takich instalacji trudno jest dokładnie oszacować ich ilość.

Tabela 19 Powierzchnie użytkowe budynków ogrzewanych przez Tauron‐Ciepło.

Rodzaj ogrzewanej powierzchni [m2]

Powierzchnia mieszkalna 43 102

Powierzchnia użytkowa 20 359

Powierzchni użytkowa 60 ogrzewanych budynków mieszkalnych jednorodzinnych 50

Powierzchnia użytkowa 13 636 ogrzewanych budynków użyteczności publicznej

Powierzchnia użytkowa 447 ogrzewanych budynków innych Źródło: Tauron Ciepło S.A (dane szacunkowe)

Tabela 20. Charakterystyka sieci cieplnej w gminie Bukowno.

Typ Długość [mb] Parametry sieci Stan techniczny

o prowadzonej Sieć‐ 1811 Tz/Tp ‐130/70 C Dobry 0 % podziemnie kanałami o ZIO CO‐ 2261 Tz/Tp ‐ 90/65 C Zły 0 % ZIO CWU – 2024 Przeciętny 100%

o preizolowanych Sieć‐ 125 Tz/Tp ‐130/70 C Dobry 100 % o ZIO CO – 34 Tz/Tp ‐90/65 C Zły 0 % ZIO CWU – 0 Przeciętny 0 %

prowadzonych Sieć‐ 781 Dobry 0 % nadziemnie o ZIO CO‐ 0 Tz/Tp ‐130/70 C Zły 0 % ZIO CWU‐ 0 Przeciętny 100 %

Źródło: Tauron Ciepło S.A

Tabela 21. Charakterystyka węzłów cieplnych w gminie Bukowno będących w posiadaniu Tauron Ciepło.

Typ Ilość Parametry /Wyposażenie Stan techniczny

wymiennikowy 4 Tz/Tp – 90/65 dobry

Źródło: Tauron Ciepło S.A

51

4.1.2 Zużycie energii cieplnej W niniejszym podrozdziale podano wartości zużycia energii cieplnej wyprodukowanej przez Boltherm Sp. z o. o. Ilość energii cieplnej sprzedanej przez przedsiębiorstwo firmie Tauron Ciepło waha się od 50 do 60 tys GJ. Taka ilość energii trafia do użytkowników końcowych w mieście Bukowno jednak ilość ta uzależniona jest od temperatut i długości sezonu grzewczego. Energia cieplna wyprodukowana przez Boltherm oraz dystrybuowana przez Tauron Ciepło ogrzewa wg danych uzyskanych od Tauron Ciepło ok. 19% powierzchni ogrzewanej całkowitej znajdującej na terenie gminy Bukowno. Z przeprowadzonego bilansu energetycznego w gminie (rozdział 5) wynika, że energia dostarczana przez Tauton ciepło stanowi ok. 14 % zużywanej w gminie energi cieplnej. Różnica ta wynika ze strat na przesyle. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że Tauron Ciepło ogrzewa budynki wielorodzinne dla których wskaźnik zużycia energii [kWh/m2/rok] być mniejszy niż dla indywidualnych mniejszych budynków jednorodzinnych. Dokładne zużycie energii cieplnej dla całej gminy ze względu na charakter ciepłownictwa w gminie jest trudne oszacowania. Wielkość łączna zużycia ma charakter szacunkowy. Zużycie energi w gminie w 2011 roku (obliczone na podstawie metodologii przedstawionej w rozdziale 5) wyniosło 428 000 GJ rocznie. Wielkość ta nie obejmuje wartości zużycia energii w zakładach przemysłowych na terenie gminy. Zużycie i charakterystykę zakładu który zużywa najwięcej energii cieplnej na terenie gminy przedstawiono w podrozdziale 4.1.4.

4.1.3 Kierunki rozwoju Z informacji uzyskanych z przedsiębiorstwa Tauron Ciepło S.A. wynika,że Tauron rozważa możliwość wybudowania nowego, własnego źródła ciepła w układzie kogeneracyjnym czyli z jednoczesną produkcją energii elektrycznej, który będzie mógł zasilać dodatkową część gminy poza tą już zasilaną ze źródła z Bolthermu.

Tabela 22. Długość planowanej nowej sieci cieplnej na terenie gminy Bukowno.

Typ Parametry sieci Długość [mb] Termin

o preizolowanych Tz/Tp ‐90/65 C 500 2014 ‐ 2016

Źródło: Tauron Ciepło S.A

Tabela 23. Planowane do modernizacji sieci cieplne.

Typ Parametry sieci Długość [mb] Termin

o Prowadzonej Tz/Tp ‐130/70 C 500 2020 podziemnie kanałami

Źródło: Tauron Ciepło S.A

Tabela 24.Planowane do modernizacji węzły cieplne.

Typ Ilość Parametry Termin /Wyposażenie 52

wymiennikowy 1 Tz/Tp – 130/70 ° C 2014‐2016

wymiennikowy 3 130/70 ° C 2012 modernizacja układów pompowych

Źródło: Tauron Ciepło S.A

Poza zorganizowanym systemem ciepłowniczym w gminie opisanym wcześniej pozostala część gminy Bukowno to układ lokalnych kotłowni czyli tzw. system rozproszony. Systemy tego typu mogą być lepiej zarządzane, bardziej podatne na zmiany, koszty inwestycyjne mogą być niższe, a straty wynikłe z przesyłu ciepła, zminimalizowane. W tego typu systemach istnieje większa możliwość zastosowania odnawialnych źródeł energii. Występujące na terenie gminy budynki prywatne i użyteczności publicznej mogą w przyszłości być ogrzewane paliwem ekologicznym otrzymywanym z biomasy. Łatwo też dołączyć do systemu ogrzewania system instalacji solarnych wykorzystujący energię słoneczną, wspomagający przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Dla gminy Bukowno należy przyjąć, że przez najbliższe lata tendencja produkcji energii na bazie węgla będzie słabnąć głównie na korzyść gazu i biomasy wśród gospodarstw nie objętych systemem zorganiozwanym. Jeśli plany Tauron Ciepło S.A. dotyczące budowy nowego źródła ciepła wraz z rozbudową sieci się urzeczywistnią część budynków z układu rozproszonego zostanie podłączona do sieci ciepłowniczej.

Świadomość ekologiczna mieszkańców gminy jest coraz większa, dodatkowo ogrzewanie gazowe oraz nowoczesne kotły na biomasę są rozwiązaniem dużo wygodniejszym od starych pieców węglowych, stąd wniosek, że gaz oraz biomasa będzie mieć coraz większy udział w bilansie wykorzystania paliw w gminie.

4.1.4 Charakterystyka źródła i sieci cieplnych na terenie zakładu ZGH Bolesław

Stan istniejący Powierzchnia użytkowa ogrzewanych przez zakład ZGH Bolesław budynków użyteczności publicznej wynosi 2000m2, a powierzchnia użytkowa innych budynków wynosi powyżej 10000 m2. Długość sieci cieplnej prowadzonej podziemnie kanałami wynosi 3000 mb, a długość sieci prowadzonych nadziemnie wynosi 2000 mb. Obie sieci mają te same parametry ‐ 90/700C. Również ich stan techniczny w ujęciu procentowym jest jednakowy, tj.: • 60% sieci w stanie dobrym • 30% sieci w stanie przeciętnym • 10% sieci w stanie złym

Planowane przedsięwzięcia/modernizacje 53

Zakład zaplanował na lata 2013‐2030 nowe sieci cieplne typu preizolowanego o parametrach ‐ 90/700C i długości 200 mb. W tym samym okresie przewidziano modernizację istniejącej sieci cieplnej na typ sieci preizolowanej o tych samych parametrach o długości 1000 mb.

Krótka charakterystyka źródła powstania energii cieplnej Źródłem energii w zkładzie jest kotłownia węglowa (z roku 1953), opalana miałem węglowym o rocznym zużyciu około 12 000 ton/a Moc zainstalowana to 40,5 MWt . Zainstalowane kotły to 3 kotły parowe typu Sr10 i 1 kocioł wodny WRp23/M18. Sprawność kotłów wynosi ok.80%. Moc kotłowni jest w pełni wykorzystywana w okresie zimowym. Ponadto Kotłownia Bolesław pełni rolę kotłowni szczytowej na wypadek wyłączenia kotła na wydziale Prażalni i FKS ZGH „Bolesław” S.A. Kotłownia jest wyposażona w baterie cyklonów, które mają ok. 90% sprawności odpylania. Ilość zanieczyszczeń i ilość węgla do produkcji 1 MWh energii cieplenj, przedstawia tabela nr. 25.

Tabela 25. Ilość zanieczyszczeń wyemitowana przy spalaniu 1 tony węgla w kotłowni Boltherm.

Substancja emisja w tonach emisja w tonach rocznie (z 1 tony spalonego węgla/innego medium)

CO2 2,1 25200

SO2 0,0021 25,2

NOX 0,00091 10,92

Pyły 0,00071 8,52

Inne

Źródło: Boltherm

Dane dotyczące zużywania energii na terenie zakładu

W tabelach poniżej zebrano dane dotyczące zużycia energii na cele własne – tab.26. oraz zużycie energii na cele produkcyjne – tab.27.

Tabela 26. Zużycie energii na cele własne ‐ Boltherm.

Prąd, Gaz – nie dotyczy

Zużycie energii na cele własne Energia cieplna (utrzymanie i funkcjonowanie Zużycie energii cieplnej [GJ] zakładu, cele socjalne) 1000 Moc zamówiona [MW] 54

Odbiory ciepła z własnego źródła kotłownia Bolesław Bol‐therm Sp. z o.o. Operator Odbiory ciepła z własnego źródła kotłownia Bolesław Bol‐therm Sp. z o.o. Źródło:ZGH Bolesław.

Tabela 27. Zużycie energii na cele produkcyjne ‐ Boltherm

Prąd Moc zamówiona [MW] O,5 Roczne zużycie [MWh] 1800 Operator ZGH „Bolesław” S.A. Gaz Roczne zużycie gazu [m3]

Zużycie energii na cele produkcyjne Operator

Energia cieplna Zużycie energii cieplnej [GJ] 12000 Moc zamówiona [MW] Odbiory ciepła z własnego źródła kotłownia Bolesław Bol‐therm Sp. z o.o. Operator Odbiory ciepła z własnego źródła kotłownia Bolesław Bol‐therm Sp. z o.o. Źródło:ZGH Bolesław

Tabela 28. Zużycie energii na cele produkcyjne –ZGH Bolesław.

55

Dane dotyczące zużywania energii Prąd Moc zamówiona [MW] 93,940 Roczne zużycie [MWh] Ok. 500 000 Operator OSD TAURON Dystrybucja SA Gaz Roczne zużycie gazu [m3] 156 513 Zużycie energii na cele produkcyjne Operator Gaz kupowany jest od Spółki córki „Bol‐therm” Sp. z o.o. Energia cieplna Zużycie energii cieplnej [GJ] 121 468,200

Moc zamówiona [MW] =3,377+10+13,6+3,6+3,740+4,550 Operator Energia cieplna kupowana jest od Spółki córki „Bol‐therm” Sp. z o.o. a reszta pochodzi z procesu technologicznego

Ciepło odpadowe – charakterystyka systemu odzysku ciepła odpadowego Ilość energii cieplnej odpadowej jaka jest wykorzystywana/odzyskwiana, to ok. 3000 GJ/a. Ciepło to jest wykorzystywane na potrzeby przygotowania CWU.

Kogeneracja ‐ charakterystyka Ilość wytwarzanej energii elektrycznej w Kogeneracji to ok. 3000 MWh/a. Turbina kogeneracyjna jest turbiną parowa typu TR‐320 przeciwprężną, produkcji G‐team Czechy. Para dostarczana jest z wydziału Prażalni i FKS ZGH „Bolesław” S.A. Pozyskana energia jest wykorzystywana do własnych celów produkcyjno – socjalnych.

4.2. Elektroenergetyka

4.2.1 Stan istniejący

Produkcja energii elektrycznej w Małopolsce opiera się w dużej mierze o energetykę zawodową. Dostawy energii elektrycznej oraz zaspokojenie zapotrzebowanie na tę energię zależą od przedsiębiorstw przesyłowych i wytwórczych w zakresie elektroenergetyki. Rozwój gospodarczy województwa jest uzależniony od kondycji i przyszłości tych firm. Na obszarze województwa małopolskiego zlokalizowane są trzy, średniej wielkości, cieplne (węglowe) elektrownie zawodowe: w Krakowie (o mocy osiągalnej 446 MW), Skawinie (575 MW) i Sierszy (720 MW – moc zainstalowana). Łączna moc osiągalna elektrowni cieplnych węglowych w województwie 56

małopolskim wynosi 1 757 MW. Oprócz wymienionych powyżej elektrowni, udział w sumarycznej mocy osiągalnej w elektrowniach województwa mają elektrownie przemysłowe. W województwie małopolskim zlokalizowana jest jedna stacja 400 kV (Tarnów), 5 stacji 220 kV (Siersza, Skawina, Wanda i Lubocza w Krakowie oraz Klikowa k. Tarnowa) oraz jedna stacja 220 kV bez transformacji napięcia (Poręba, gm. Oświęcim). Łączna moc znamionowa transformatorów w wymienionych stacjach najwyższych napięć wynosi 1 210 MVA. Stacje i linie najwyższych napięć 220 kV i 400 kV są w dobrym stanie technicznym, dysponują stosowną rezerwą parametrów, dzięki czemu możliwe jest zapewnienie zwiększonych dostaw mocy odbiorcom w województwie małopolskim, co najmniej do 2015 r., przy założeniu dotychczasowego tempa wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, w związku z tym, realizację nowych inwestycji w sferze sieci najwyższych napięć planuje się dopiero po 2015 r.

Sieć energetyczna w gminie Bukowno jest własnością Zakładu Elektroenergetycznego Tauron Dystrybucja. Frima zapewnienia odbiorcom ciągły dostęp do wysokiej jakości energii elektrycznej. Gmina jest zelektryfikowana siecią średniego i nieskiego napięcia. Spółka zobligowana jest do pełnego dysponowania siecią: jej eksploatacji, konserwacji, ciągłej rozbudowy oraz jak najszybszego usuwania wszelkich występujących awarii.

Zapewnienie odbiorcom ciągłego dostępu do wysokiej jakości energii elektrycznej gwarantuje Spółka TAURON Dystrybucja. Spółka zobligowana jest do pełnego dysponowania siecią: eksploatację, konserwację i remonty sieci dystrybucyjnej w sposób gwarantujący niezawodność funkcjonowania systemu dystrybucyjnego. TAURON Dystrybucja S.A posiada koncesję na przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej do 31 grudnia 2025 r.

57

Rysynek 6. Istniejący system elektroenergetyczny wraz z gazowniczym na terenie gminy Bukowno.

Tabela 29. Długość sieci energetycznej w gminie Bukowno.

Rodzaj sieci Długość [m]

Niskiego napięcia 51 841

Średniego napięcia 33 332 58

Wysokiego napięcia ‐

Przyłącza 6 043

Źródło: TAURON Dystrybucja.

Tabela 30. Ilość stacji transformatowych na terenie gminy Bukowno.

Ilość [sztuk] Napięcie [.....kV/.....V] Miejscowość

1 30/0,4kV Bukowno

35 15/0,4kV Bukowno

2 6/0,4 kV Bór Biskupi

Źródło: TAURON Dystrybucja.

Tabela 31 Stan techniczny sieci elektroenergetycznej:

Stan techniczny [%]

Dobry 30

Średni 60

Zły 10

Źródło: TAURON Dystrybucja.

4.2.2 Zużycie energii elektrycznej

Tabela 32 Zużycie energii elektrycznej wg taryf w gminie Bukowno w 2011 r. Grupa taryfowa Roczne zużycie Liczba odbiorców [MWh] [szt.] A 00 B 746 1 C 3 125 267 G i R 8 912 4 442 59

razem 12 783 4 710 Źródło: TAURON Polska Energia S.A.

Szczegółowe informacje dotyczące aktualnej taryfy przedsiębiorstwa Tauron Dystrybucja S.A. znajduja się na stronie operatora: http://www.tauron‐pe.pl/sprzedaz/Documents/Taryfa%20TAURON%20Dystrybucja.PDF

4.2.3 Kierunki rozwoju

Tauron Dystrybucja SA. sukcesywnie modernizuje najstarsze sieci SN i NN zgodnie z obowiązującym planem inwestycyjnym. Dla przyłączenia nowej grupy odbiorców może zajść konieczność budowy nowych stacji transformatorowych oraz lini napowietrznych lub kablowych SN lub NN.

Tabela 33. Długość palnowanej do modernizacji sieci energetycznej.

Okres Rodzaj sieci 2012‐2016

Niskiego napięcia 28 000[m]

Średniego napięcia 21 200[m]

Wysokiego napięcia ‐

Źródło: TAURON Dystrybycja.

Tabela 34. Ilość planowanych do modernizacji stacji transformatorowych.

2012‐2016

Ilość [sztuk] Napięcie [.....kV/.....V] Miejscowość

5 15/0,4kV Bukowno

Źródło: TAURON Dystrybucja.

Z informacji uzyskanych od Zakładów Górniczo‐Hutniczych "Bolesław" S.A., wynika że Spółka ma w planach w 2014 roku wybudować własne źródło energii elektrycznej. Wytwarzanie prądu opierać się będzie na silnikach gazowych z generatorem. Planowana moc zainstalowana źródła to 20‐30 MW. Obecnie ZGH Bolesław nie ma żadnych czynnych połączeń infrastrukturalnych z gminą Bukowno. Po wybudowaniu źródła energii z uwagi na dużą rezerwę mocy będzie możliwość zasilania awaryjnego gminy Bukowno w energię elektryczną. Istniejąca infrastruktura sieciowa daje możliwości przesyłu 60

energii elektrycznej do gminy Bukowno jednak sprzedaż energii do sieci musi być wcześniej uzgodniona Operatorem Sieci Dystrybucyjnej. Ponadto jak już wspomniano w rozdziale dotyczącym ciepłownictwa Tauron Ciepło S.A. rozważa możliwość wybudowania własnego źródła ciepła w układzie kogeneracyjnym czyli z jednoczesną produkcją energii elektrycznej. Planując zapotrzebowanie na energię elektryczną w gminie i możliwości przyłączeniowe nowych odbiorców należy mieć na uwadze fakt, że gmina przeznaczyła kilkadziesiąt hektarów pod tereny inwestycyjne (szczegółowo opisane w rozdziale 3.6.2) Potrzeby gminy będą uzależnione od ilości nowych przedsiębiorców przemysłowych oraz rodzaju ich działalności gospodarczej. Jednak ostateczna decyzja dotyczące przyłączenia nowych odbiorców będzie zależeć od przedsiębiorstw energetycznych w tym przypadku dystrybutora sieci elektroenergetycznej i uzależniona będzie od możliwości technicznych i ekonomicznych przedsięwzięcia.

4.3. Gazownictwo

4.3.1 Stan istniejący

Bukowno jest w 90% pokryte siecią gazową. Sieć gazowa znajduje się prawie na całym terenie gminy Bukowno poza rejonem Przymiarek i Tłukienki. Długość sieci gazowej wynosi 80,2 km w tym ciągów głównych 57,2 km i 23 km przyłączy (1817 szt. podłączeń). Sieć gazowa na terenie gminy Bukowno W gminie Bukowno usytuowany jest gazociąg wysokiego ciśnienia DN 200 CN 6,3 MPa relacji Zaderman – Tworzeń wraz z odgałęzieniami do SRP „Bol‐Therm”, Bukowno, Biskupi Bór. Planuje się modernizację wymienionego gazociągu o długości ok. 1500 m w rejonie ul. Puza w Bukownie. Na terenie gminy Bukowno eksploatowane są gazociągi niskiego oraz średniego ciśnienia. Sieć gazowa niskiego zasilana jest ze stacji redukcyjno pomiarowej usytuowanej przy ul. Wyzwolenia przepustowość nominalna 600 m3/h. Sieć gazowa średniego ciśnienia zasilana jest ze stacji gazowych pierwszego stopnia przy ul. Kolejowej przepustowość nominalna 3000 m3/h oraz Bór Biskupi o przepustowości 600 nm3/h. Sieci gazowa niskiego oraz średniego ciśnienia jest systematycznie kontrolowana i znajduje się w stanie dobrym. Operatorem sieci gazowej w gminie jest Górnosląska Spółka Gazownictwa. Infrastrukturę gazową gminy scharakteryzowanao w formie tabelarycznej poniżej.

Tabela 35 Długość czynnych gazociągów bez przyłączy na terenie gminy Bukowno w latach 2010 ‐2003 w metrach bez przyłączy gazu.

Długość czynnych gazociągów bez przyłączy w metrach Wyszczególnienie Ogółem wg podziału na ciśnienie 61

[m] Niskie Średnie podwyższone Wysokie średnie [m] [m] [m] [m]

2011 73 072 1644 58 683 12 745

2010 73 072 1644 58683 0 12745

2009 70 588 1644 56199 0 12745

2008 70 588 1644 56199 0 12745

2007 57 426 1524 55902 0 0

2006 57 318 1524 55794 0 0

2005 57 246 1524 55722 0 0

2004 57 246 1524 55722 0 0

2003 57 179 1524 55655 0 0

Źródło: Górnosląska Spółka Gazownictwa.

Tabela 36 Ilość czynnych przyłączy gazowych na terenie gminy Bukowno w latach 2010‐2003 w sztukach.

Ilość czynnych przyłączy gazu w sztukach

wg podziału na ciśnienie

Ogółem Niskie Średnie podwyższone Wysokie średnie [szt.] [szt.] [szt.] [szt.] [szt.]

2011 1903 82 1 821 0 0

2010 1895 82 1813 0 0

2009 1882 82 1800 0 0

2008 1875 82 1793 0 0

2007 1869 81 1788 0 0

2006 1856 81 1775 0 0

2005 1847 81 1766 0 0

2004 1838 81 1757 0 0 62

2003 1816 81 1735 0 0

Źródło: Źródło: Górnosląska Spółka Gazownictwa.

4.3.2 Zużycie gazu

Z informacji uzyskanych od Gazowni Zabrzańskiej wynika, że gmina w roku 2011 zużyła 6 536,6 tys m3 gazu.

Tabela 37 Zużycie paliwa gazowego w mieście Bukowno [tys.m3]

Wyszczególnienie w latach 2009 2010 2011

ogółem 5 852,5 6 807,9 6 536,6

Gospodarstwa ogółem 1 230,2 1 345,7 1 197,3 domowe

w tym 576,8 647,1 572,3 ogrzewacze mieszkań Sprzedaż paliwa gazowego Przemysł 4 444,8 5 272,4 5 206,9

Handel 17,3 19,1 18,7

Usługi 160,2 170,7 113,7

Pozostali 0,0 0,0 0,0

Odbiorcy hurtowi 0,0 0,0 0,0

Źródło: Górnośląski Odział Obrotu Gazem Zabrzu.

Tabela 38 Ilość użytkowników paliwa gazowego w mieście Bukowno [szt], stan na 31.XII.2011 r.

Wyszczególnienie w latach 2009 2010 2011

ogółem 2 708,0 2 735,0 2 740,0

Gospodar ogółem 2 676,0 2 699,0 2 701,0 stwa domowe w tym 615,0 628,0 638,0 ogrzewacze Ilość mieszkań użytkowników Przemysł 3,0 10,0 11,0 63

Handel 5,0 5,0 6,0

Usługi 24,0 21,0 22,0

Pozostali 0,0 0,0 0,0

Odbiorcy hurtowi 0,0 0,0 0,0

Źródło: Górnośląski Odział Obrotu Gazem Zabrzu.

Największymi odbiorcami gazu w gminie są zakłady przemysłowe.

4.3.3 Kierunki rozwoju

Plany inwestycyjne przedstawione przez Górnośląską Spółkę Gazownictwa Sp. z o.o. obejmują zwiększenie efektywności wykorzystania obecnej sieci gazowej na terenie gminy Bukowno, a źródłem rozbudowy przyszłych sieci może być istniejąca sieć gazowa. Decyzja o dalszej rozbudowie sieci gazowej na przedmiotowym terenie może zostać podjęta po zbadaniu zainteresowania potencjalnych odbiorców gazu, oraz po wykonaniu analizy technicznej i ekonomicznej. Poniżej przedstawiono informacje dotyczące planów przedsiębiorstwa w formie tabelarycznej.

Tabela 39 Planowane zadania inwestycyjne sieci gazowniczej w Gminie Bukowno.

Nazwa zadania inwestycyjnego

Gazociągi Bukowno w rejonie ul. Puza etap I

Miasto/Gmina Bukowno

Zakres rzeczowy DN 200 CN 6,3 MPa L=952m

Rok rozpoczęcia inwestycji 2012

Nakłady – wartość zadania [tys.zł] 1292,3

Nakłady – plan 2012 [tys.zł] 592,3

Nakłady ‐ Plan 2013 [tys. zł] 700

Spodziewane efekty wynikające z realizacji zwiększenie bezpieczeństwa dystrybucji gazu

Źródło: GSG Sp. z o.o. Oddział Gazowniczy w Zabrzu.

Podobnie jak w przypadku energii elektrycznej przyszłe zapotrzebowanie na gaz w gminie i możliwości przyłączeniowe nowych odbiorców będą uzależnione od ilości nowych przedsiębiorców przemysłowych oraz rodzaju ich działalności gospodarczej i ostateczna decyzja dotyczące przyłączenia 64

nowych odbiorców będzie zależeć od dystrybutora sieci gazowej i uzależniona będzie od możliwości technicznych i ekonomicznych przedsięwzięcia.

4.3.4 Gazownictwo na terenie zakładu ZGH Bolesław

Stan istniejący Na terenie zakładu ZGH Bolesław znajdują się sieci gazowe o niskim i średnim ciśnieniu. Łączna ich długość wynosi 900m, z czego większość – 600m to sieci o średnim ciśnieniu. Do sieci podłączonych jest pięć sztuk przyłączy o długości 300 mb. Stan techniczny sieci gazowej oceniono w 70% jako dobry, pozostała część jako średni. Ilość stacji redukcyjnych/redukcyjno pomiarowych oraz ich charakterystykę, przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 40. Ilość stacji redukcyjnych/ redukcyjno pomiarowych:

Ilość [sztuk] Ciśnienie [Mpa/MPa] Przepustowość Miejscowość Obsługiwany obszar [m3/h]

3 0,5/0,02 2000 Bukowno Bukowno ZGH „Bolesław” S.A.

Źródło:ZGH Bolesław

Plany inwestycyjne przedsiębiorstwa W tabeli poniższej zestawiono planowane na kolejne lata, długości nowych sieci na terenie zakładu ZGH Bolesław. Kolejne zestawienie ‐ tabela 38. przedstawia ilość nowych przyłączy dla lat 2012‐2016, 2017‐2021 oraz 2022‐2030.

Tabela 41. Długość nowej sieci na terenie zakładu ZGH Bolesław.

Rodzaj sieci Okres

2012‐2016 2017‐2021 2022‐2030

niskie 100[m] 100[m] 100[m]

średnie 500[m] 200[m] 200[m]

Źródło:ZGH Bolesław 65

Tabela 42. Ilość nowych przyłączy.

Okres

2012‐2016 2017‐2021 2022‐2030

Przyłącza 2 [szt] 100 [m] 2 [szt] 80 [m] 2 [szt] 120 [m]

Źródło:ZGH Bolesław

Na lata 2012‐2016, zakład zaplanował jedną nową stację redukcyjno pomiarową o ciśnieniu 0,5/0,02[MPa/MPa] i przepustowości 1000 [m3/h]. Nowa stacja będzie obsługiwać obszar Bukowna. Na lata 2017‐2021 również została zaplanowana jedna, nowa stacja redukcyjno pomiarowa o tym samym ciśnieniu, lecz o większej przepustowości ‐ 1500[m3/h]. Stacja ta również będzie obsługiwać obszar Bukowna.

Zakład przewiduje modernizację sieci gazowniczej, gdzie w okresie: • 2012‐2016 ‐ 100m sieci o niskim ciśnieniu; 300m o średnim ciśnieniu • 2017‐2021 ‐ 150m sieci o niskim ciśnieniu; 400m sieci o średnim ciśnieniu • 2022‐2030 ‐ 100m sieci o niskim ciśnieniu; 250m sieci o średnim ciśnieniu

Modernizacji zostaną poddane także przyłącza (co przedstawia tabelka poniżej), jak również stacje redukcyjne.

Tabela 43. Ilość modernizowanych przyłączy.

Okres

2012‐2016 2017‐2021 2022‐2030

Przyłącza 2 [szt] 60 [m] 3 [szt] 140 [m] 2 [szt] 100[m]

Źródło:ZGH Bolesław

Tabela 44. Ilość modernizowanych stacji redukcyjnych.

Lata 2012‐2016

Ilość [sztuk] Ciśnienie [Mpa/MPa] Przepustowość Miejscowość Obsługiwany obszar [m3/h]

1 0,5/0,02 150 Bukowno Bukowno 66

Lata 2017‐2021

1 0,5/0,02 1500 Bukowno Bukowno

Lata 2022‐2030

1 0,5/0,02 350 Bukowno Bukowno

Źródło:ZGH Bolesław

Roczne zużycie gazu w 2011 roku wyniosło 5200 tys. m3. Planowane roczne zużycie gazu, przedstawia się następująco: • 2012‐2016 – 7000 [tys. m3/rok] • 2017‐2021‐ 9000 [tys. m3/rok] • 2022‐2030 – 10000 [tys. m3/rok] 67

4.4. Zasoby energii odnawialnej

Energia ze źródeł odnawialnych oznacza energię pochodzącą z naturalnych powtarzających się procesów przyrodniczych, uzyskiwaną z odnawialnych niekopalnych źródeł energii (energia: wody, wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalna, fal, prądów i pływów morskich, oraz energia wytwarzana z biomasy stałej, biogazu i biopaliw ciekłych). W warunkach krajowych energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię z bezpośredniego wykorzystania promieniowania słonecznego, wiatru, zasobów geotermalnych (z wnętrza Ziemi), wodnych oraz energię wytworzoną z biomasy stałej, biogazu i biopaliw ciekłych. Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Ponadto pozyskiwanie energii z tych źródeł jest, w porównaniu do źródeł tradycyjnych (kopalnych), bardziej przyjazne środowisku naturalnemu.

Wykres 6 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej województw w zakresie energetyki odnawialnej

Źródło:www.ieo.pl

4.4.1 Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce

Początki tworzenia się rynku energetycznego w Polsce związanego z wykorzystywaniem energii z odnawialnych źródeł datuje się na lata 90.

Od tamtej pory obserwuje się rosnący popyt na OZE na rynku energetycznym i coraz większe zainteresowanie inwestorów tym sektorem gospodarki. Konieczność spełnienia obowiązków zawartych w porozumieniach międzynarodowych, a w szczególności obowiązek dostosowania się do jasno określonych kierunków polityki pro‐energetycznej UE spowodowały wprowadzenie nowych regulacji prawnych, mających na celu usprawnienie i przyspieszenie możliwości wykorzystania potencjału OZE, a także ułatwienia dostępu oraz zwiększenia jego konkurencyjności. 68

W polskim prawie regulacje zakresu wykorzystywania i zastosowania OZE można znaleźć w wielu aktach prawnych. Podstawowym aktem regulującym powyższą kwestię jest ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. ‐ Prawo energetyczne. Ustawodawca w art. 3 pkt. 20 podjął się skonstruowania definicji pojęcia OZE, jako: "źródła wykorzystującego, w procesie przetwarzania, energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadki rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych".

Przepisy Prawa energetycznego nakładają na przedsiębiorstwa energetyczne, zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem, i równocześnie sprzedające tę energię odbiorcom końcowym, obowiązek zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii. Wspomniany obowiązek nakazuje takim przedsiębiorstwom nabywać "energię elektryczną w odnawialnych źródłach energii", czyli tzw. zielone certyfikaty i przedstawiać je do umorzenia albo uiszczenia opłaty zastępczej. Powyższe obowiązki zostały skonkretyzowane w licznych rozporządzeniach wykonawczych.

Aktualnie, udział ilościowy sumy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które przedsiębiorstwo przedstawiło do umorzenia, lub uiszczona przez nie opłata zastępcza, w całkowitej sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom końcowym powinno wynosić nie mniej niż 10,4 % i będzie wzrastać aż do poziomu 12,9 % w roku 2017. Jeżeli chodzi o główne cele i założenia polityki państwa w zakresie OZE, warto zwrócić uwagę na opracowaną w 2000 roku przez Ministerstwo Środowiska Strategię Rozwoju Energetyki Odnawialnej.

Dokument ten stanowił realizację obowiązku wynikającego z rezolucji sejmu RP z 1999 r. w sprawie wzrostu wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych. Podstawowym celem przyświecającym przy tworzeniu tego dokumentu było wprowadzenie rozwiązań systemowych ułatwiających realizację zobowiązań międzynarodowych wynikających z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu oraz Protokołu z Kioto. W Strategii udało się skonkretyzować i określić cele sektora energetyki odnawialnej. Uznano, iż "wspieranie tych źródeł staje się coraz poważniejszym wyzwaniem dla niemalże wszystkich państw świata".

Podkreślono również, iż rozwój mechanizmów wspierających odzyskiwanie energii z niekonwencjonalnych źródeł jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie zrównoważonego rozwoju, a także realizację jednego z głównych postulatów konwencji ‐ redukcji emisji gazów cieplarnianych. Dokument ten stał się podstawą do wyznaczenia celu 7,5 % udziału energii z OZE w bilansie zużycia energii pierwotnej w 2010 w Polsce oraz 7,5 % udziału zielonej energii elektrycznej w bilansie produkcji energii elektrycznej, co stało się także krajowym celem dla Polski na 2010 r. w dyrektywie UE o promocji produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (równoważnik 10,4 % w obowiązku nałożonym Prawem energetycznym na sprzedawców energii elektrycznej).

Ostatnim opracowaniem Ministerstwa Gospodarki traktującym również o celach stawianych polskiej energetyce odnawialnej, w szczególności o rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce oraz ich znaczeniu w kontekście kształtowania bezpieczeństwa energetycznego i zrównoważonego rozwoju, jest przygotowana w 2008 roku "Polityka energetyczna Polski do 2030 r." 69

Zgodnie z projektem, głównymi celami mającymi znaczenie dla rozwoju zielonej energetyki jest wzrost udziału wykorzystywanej energii pochodzącej z OZE w całkowitym zużyciu energii do 15 % w 2010 i 20 % w 2030 roku, a także ograniczenie eksploatacji lasów w celu pozyskiwania biomasy i zrównoważone wykorzystania obszarów rolniczych. Powyższy dokument kładzie nacisk na rozwój wykorzystania biopaliw na rynku paliw transportowych w ramach "Wieloletniego programu promocji biopaliw i innych paliw odnawialnych w transporcie na lata 2008 ‐ 2014".

Zgodnie z ustalonym w projekcie planem, udział biopaliw na rynku paliw transportowych w 2020 roku powinien wynieść 10 %. Należy mieć również na uwadze, że Polska, jako kraj członkowski UE obowiązana jest implementować do swojego porządku prawnego dyrektywy unijne, co dotyczy także regulacji odnoszących się do sektora energetyki odnawialnej. Większość wprowadzanych ostatnio zmian w prawie energetycznym związana jest z koniecznością dalszego dostosowania przepisów krajowych do wymogów unijnych, a w szczególności do licznych dyrektyw UE w tym zakresie.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na dwie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: dyrektywę Nr 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii oraz niedawno opublikowaną dyrektywę Nr 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r., zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Ten ostatni dokument aktualizuje m.in. kwestię obowiązkowych celów i środków krajowych w zakresie stosowania energii ze źródeł odnawialnych w 2020 r.

Podstawowym jego założeniem jest osiągnięcie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto we Wspólnocie w 2020 r. Dyrektywa 2009/28/WE określa także tzw. "cele łatwiejszego osiągnięcia" oparte na promowaniu i zachęcaniu do wprowadzania zasad służących wydajności i oszczędności energetycznej. Poza powyższymi dyrektywami powstało szereg dyrektyw "pomocniczych" o uzupełniającym dla energetyki odnawialnej charakterze, na przykład dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Jest to dyrektywa uzupełniającą, służąca wprowadzeniu jednolitych zasad dla podmiotów wytwarzających energię elektryczną ograniczających możliwość dominacji jednego podmiotu na rynku wewnętrznym. Wśród dyrektyw regulujących OZE warta uwagi jest również dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych postulująca wprowadzenie w sektorze transportu możliwości użycia alternatywnych paliw takich, jak biopaliwa, a także dyrektywa Rady z dnia 27 października 2003 r. w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej regulująca kwestie ujednolicenia podatków, zmniejszenia uzależnienia energetycznego Państw Członkowskich od krajów spoza UE, a także zwiększenia konkurencyjności rynku energetycznego wewnątrz UE.

Ostatnie propozycje modyfikacji przepisów w zakresie OZE wprowadziła Komisja Europejska 23 stycznia 2008 r. przyjmując projekt dyrektywy w sprawie promocji rozwoju energetyki odnawialnej wprowadzająca nowe wymagania odnośnie poziomu wykorzystywania energii w OZE. Znaczącym dokumentem, mającym również związek z wypełnieniem celów Protokołu z Kioto jest "Zielona Księga, Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii", z dnia 8 marca 2006. W akcie tym wymieniono sześć najważniejszych dziedzin mających szczególne znaczenie dla OZE, w szczególności "zróżnicowanie form energii", czyli podejmowanie działań mających na celu wspieranie klimatu poprzez różnorodność źródeł energii, "zróżnicowany rozwój", a także "innowacje 70

źródeł energii przyjaznych dla środowiska, które jednocześnie umożliwiłyby ograniczenie kosztów eksploatacyjnych.

Tak zwaną "kropkę nad "i" w zakresie celów stawianych unijnej polityce energetycznej postawił ostatni szczyt przywódców państw członkowskich, na którym doszło do uzgodnienia podstawowych założeń tej polityki. Do 2020 roku wszystkie kraje Unii Europejskiej muszą razem spełnić założenia tzw. pakietu energetycznego 3 x 20. Te cele to:

a) zmniejszenie emisji CO2 o 20%, b) zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych do 20%, c) zwiększenie efektywności energetycznej o 20% do 2020 roku.

Nie ulega wątpliwości, że jest to niezwykle ambitne i wygórowane zadanie, szczególnie w stosunku do Polski, jednakże według wielu opinii eksperckich możliwe do zrealizowania. Należy mieć na uwadze, że obecne regulacje rynku energetyki odnawialnej wymagają zmian. Istnieje szereg barier w szczególności o charakterze prawnym i ekonomicznym ograniczających rozwój energetyki wykorzystującej odnawialne źródła energii. Do najczęściej podnoszonych i eksponowanych problemów zaliczyć należy kwestie związane z obecnym stanem infrastruktury energetycznej, koniecznością jej modernizacji, a także problemy związane z przyłączaniem do sieci nowych podmiotów wytwarzających energię z OZE. W środowisku przedsiębiorców zainteresowanych inwestowaniem w projekty wykorzystujące OZE wskazuje się głownie na problemy związane z uzyskaniem warunków przyłączenia do sieci, wynikające również z braku jasnych i precyzyjnych przepisów w tym zakresie.

4.4.2 Energia wodna Potencjał teoretyczny energii wodnej zależny jest od dwóch czynników: spadu i przepływu. Przepływy ze względu na dużą zmienność w czasie muszą być przyjęte na podstawie wieloletnich obserwacji dla przeciętnego roku przy średnich warunkach hydrologicznych. Spad określany jest, jako iloczyn spadku i długości na danym odcinku rzeki. Rzeczywiste możliwości wykorzystania zasobów wodnych są znacznie mniejsze. Związane jest to z wieloma ograniczeniami i stratami:

• nierównomierność naturalnych przepływów w czasie, • naturalna zmienność spadów, • istniejące warunki terenowe (zabudowa), • bezzwrotny pobór wody dla celów nie energetycznych, • zmienność spadu wynikająca z gospodarki wodnej w zbiornikach, • konieczność zapewnienia minimalnego przepływu wody w korycie rzeki poza elektrownią.

Energetyka wodna wykorzystuje energię wód płynących lub stojących (zbiorniki wodne). Jest to energia odnawialna i uważna jako „czysta”, ponieważ jej produkcja nie wiąże się z emisją do atmosfery szkodliwych substancji gazowych (CO2, SO2). Każdy milion kilowatogodzin (kWh) energii wyprodukowanej w elektrowni wodnej zmniejsza zanieczyszczenie środowiska o około 15 Mg związków siarki, 5 Mg związków azotu, 1500 Mg związków węgla, 160 Mg żużli i popiołów. Jak więc widać wykorzystanie energii wodnej sprzyja ochronie środowiska, a zwłaszcza ochronie powietrza atmosferycznego. Istotną zaletą elektrowni wodnej jest możliwość jej szybkiego wyłączenia lub włączenia do sieci energetycznej. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedynie w 12%, co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym.

71

Wykres 7 Produkcja energii elektrycznej z elektrowni wodnych w Polsce.

Źródło: Statistical Rewiev: BP

W Małopolsce do produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych wykorzystuje się głównie energię rzek. W Małopolsce małe elektrownie wodne działają m.in. na terenie gminy Zakopane, Myślenice, Nowy Targ (Waksmund), Zawoi oraz Kraków.

72

Rysunek 8. Baza danych przedsięwzięć hydroenergetycznych w obszarze działania RZGW w Krakowie.

Na terenie gminy w chwili obecnej nie wykorzystuje się potencjału energetycznego spadku wody – brak lokalizacji małych elektrowni wodnych, brak również budowli piętrzących możliwych do wykorzystania energetycznego. Podstawowe informacje o zasobach wód powierzchniowych zamieszczono w podrozdziale 3.3.4

4.4.3 Energia wiatru

Elektrownie wiatrowe wykorzystują moc wiatru w zakresie jego prędkości od 4 do 25 m/s. Przy prędkości wiatru mniejszej od 4 m/s moc wiatru jest niewielka, a przy prędkościach powyżej 25 m/s ze względów bezpieczeństwa elektrownia jest zatrzymywana. Realny potencjał ekonomiczny energetyki wiatrowej wynosi 445 PJ (z czego na lądzie 337 PJ, zaś na morzu – 67 PJ). W ostatnim dziesięcioleciu wartość zainstalowanej mocy w elektrowniach wiatrowych bardzo szybko wzrastała.

73

Wykres 8 . Moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych w Polsce

Źródło: Statistical Rewiev: BP

Rysunek 9. Strefy energetyczne wiatru w Polsce.

74

Rynek małych elektrowni wiatrowych w Polsce w 2010 r.

Pomimo niewielkiej skali rozwoju rynku małej energetyki wiatrowej (MEW) w Polsce, zidentyfikowano 142 firmy działające w tym sektorze. Ponad połowa tych firm prowadzi jednocześnie działalność dystrybucyjną, instalacyjną i serwis urządzeń (rys. 1). Oprócz tego na rynku działa ok. 10 producentów MEW. Jednak w praktyce tylko 4 producentów ma na tyle dopracowany produkt by wykonywać go seryjnie, pozostałych 3 producentów wykonuje MEW na zamówienie po kilka sztuk rocznie – głównie turbiny o małej mocy i pionowej osi obrotu oraz 3 producentów samych tylko generatorów. Ponadto funkcjonują na polskim rynku producenci masztów, inwerterów i regulatorów napięcia. W badaniu sektora MEW pojawiło się również 5 nowych producentów MEW, którzy mają swój produkt w fazie prototypu i planują rozpocząć produkcję w drugiej połowie 2011 roku.

Z analiz statystycznych sektora MEW wynika, że do końca 2010 roku zainstalowano w Polsce małe turbiny wiatrowej o sumarycznej mocy ok. 7MW, w tym w sieci elektroenergetycznej działało 25 sztuk turbin wiatrowych o sumarycznej mocy zainstalowanej: 1,77MW. Świadczy to o tym, że rynek producentów małych turbin wiatrowych jest jeszcze w początkowej fazie rozwoju. Większość produkowanych turbin to rozwiązania o poziomej osi obrotu, natomiast skala produkcji to kilkadziesiąt sztuk rocznie.

Tabela 45. Krajowa produkcja małych turbin wiatrowych

Źródło: Insytut Energii Odnawialnej

Województwo małopolskie zlokalizowane jest w strefie niekorzystnej, o małych zasobach energetycznych wiatru. Jednakże na terenach o bogatej rzeźbie terenu, a taka występuje w południowej części województwa, istnieją lokalne strefy, w których wiatry mają korzystne własności energetyczne. Lokalne warunki klimatyczne i terenowe, sprzyjające rozwojowi energetyki wiatrowej występują m.in. na Przysłopiu w Zawoi oraz na terenie gminy Rytro (powiat nowosądecki).

Dla oceny zasobów wiatru posłużono się użyteczną energią wiatru. Dane dotyczące czasowo przestrzennej struktury wiatru podano dla Krakowa i Katowic (Bukowno leży w jednakowej odległości od obu miast) i przyjęto, że są one reprezentatywne również dla gminy Bukowno.

Energia użyteczna wiatru na wysokości 10 i 30 metrów nad powierzchnią gruntu dla terenu o klasie szorstkości „0” uzyskiwana z 1 m2 skrzydeł siłowni w ciągu roku dla okolic Krakowa wynosi: H = 10 m. 403,4 kWh, 75

H = 30 m. 661,2 kWh, dla Katowic: H = 10 m. 331,6 kWh, H = 30 m. 543,5 kWh,

Dane te pozwalają gminę Bukowno umieścić w strefie IV – niekorzystnej pod względem możliwości wykorzystania energii wiatrowej. Obecnie na terenie gminy Bukowno jak i całego powiatu olkuskiego nie ma elektrowni wiatrowych.

4.4.4 Energia słoneczna

Słońce jest niewyczerpalnym źródłem energii, którego ilość docierająca do powierzchni Ziemi w ciągu roku jest wielokrotnie większa niż zbilansowane wszystkie zasoby energii odnawialnej i nieodnawialnej zgromadzonej na Ziemi. Jest powszechnie dostępnym, całkowicie ekologicznym (bez emisyjnym) i najbardziej naturalnym z dostępnych źródeł energii. Daje różnorodne możliwości i sposoby praktycznego jej wykorzystania.

W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tą energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Największe szanse rozwoju w krótkim okresie mają technologie konwersji termicznej energii promieniowania słonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania słonecznego w kolektorach płaskich najistotniejszymi parametrami są roczne wartości nasłonecznienia (insolacji) – wyrażające ilość energii słonecznej padającej na jednostkę powierzchni płaszczyzny w określonym czasie. Roczna gęstość promieniowania słonecznego w Polsce na płaszczyznę poziomą waha się w granicach 950 – 1250 kWh/m2, natomiast średnie usłonecznienie wynosi 1600 godzin na rok. Warunki meteorologiczne charakteryzują się bardzo nierównym rozkładem promieniowania słonecznego w cyklu rocznym. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosenno‐letniego, od początku kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuża się do 16 godz./dzień, natomiast w zimie skraca się do 8 godzin dziennie.

76

Rysunek 10 . Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok.

Zasoby energii słonecznej w Polsce charakteryzują się przede wszystkim bardzo nierównomiernym rozkładem czasowym w cyklu roboczym. 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na półrocze wiosenno‐ ‐letnie, od początku kwietnia do końca września. Najbardziej uprzywilejowanym rejonem Polski pod względem napromieniowania słonecznego jest południowa część Polski, tj. około 50% powierzchni kraju, uzyskuje napromieniowanie rzędu 1022‐1048 kWh/ m2/rok, a południowa, wschodnia i północna część Polski – 1000 kWh m2/rok i mniej. Największa liczba kolektorów słonecznych instalowana jest w województwach śląskim, małopolskim oraz podkarpacikim. Tam też zlokalizowane są największe krajowe firmy produkujące instalacje słoneczne. Najmniejszy w skali roku dopływ energii obserwuje się w rejonie Śląska oraz w obszarze znajdującym się na styku Czech, Niemiec i Polski, do niedawna nazywanym „Czarnym Trójkątem”, z uwagi na wysokie zanieczyszczenie powietrza. Do obszarów słabo nasłonecznionych należy rejon północy obejmujący pas wybrzeża z wyjątkiem Wybrzeża Zachodniego. W skali roku północne krańce Polski otrzymują o około 9% mniej energii słonecznej niż południowe.

W rzeczywistych warunkach terenowych, wskutek lokalnego zanieczyszczenia atmosfery i występowania przeszkód terenowych, rzeczywiste warunki nasłonecznienia mogą odbiegać od podanych. Innym parametrem, decydującym o możliwościach wykorzystania energii promieniowania słonecznego w kolektorach są średnioroczne sumy promieniowania słonecznego.

77

Tabela 46. Potencjalna energia użyteczna w kWh/m2/rok w wyróżnionych rejonach Polski.

Rok Półrocze letnie Sezon letni Półrocze zimowe Rejon (I‐XII) (IV‐IX) (VI‐VIII) (X‐III) Pas nadmorski 1076 881 497 195 Wschodnia część Polski 1081 821 461 260 Centralna część Polski 985 785 449 200 Zachodnia część Polski z górnym dorzeczem 985 785 438 204 Odry Południowa część polski 962 682 373 280 Południowo‐zachodnia część Polski 950 712 393 238 obejmująca obszar Sudetów

Dla oszacowania lokalnych zasobów energii słonecznej niezbędne są pomiary nasłonecznienia powierzchni ziemi. Energię możliwą do pozyskania od promieniowania słonecznego charakteryzuje nierównomierność rozkładu na tle całego roku. Aby temu zapobiec najkorzystniejsze byłoby zastosowanie dwóch źródeł jednocześnie. Skutkowałoby to uzupełnianiem się uzyskanej mocy. I tak latem, przy słabiej wiejących wiatrach braki mocy mogłyby uzupełniać fotoogniwa, zimą natomiast odwrotnie.

Tabela 47. Pozyskanie energii promieniowania słonecznego w latach 2002‐2010 [TJ]

Wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Energia 0,6 0,9 3,6 6,3 10,6 15,0 54,0 83,4 100,0 promieniowania

Zużycie końcowe ‐ ‐ ‐ ‐ 10,6 15,0 54,0 83,4 100,0 (finalne) z tego:

Handel i usługi ‐ ‐ ‐ ‐ 10,6 15,0 54,0 83,4 100,0 Źródło: Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych: GUS

Pozyskana energia promieniowania słonecznego jest całkowicie zużywana w sektorze handlu i usług.

78

Rysunek 11 Schemat typowego układu solarnego do podgrzewania CWU.

Współcześnie energia promieniowania słonecznego wykorzystywana jest do: – wytwarzania ciepłej wody użytkowej (w kolektorach słonecznych) – ogrzewania budynków systemem biernym (bez wymuszania obiegu nagrzanego powietrza, wody lub innego nośnika) – ogrzewania budynków systemem czynnym (z wymuszaniem obiegu nagrzanego nośnika) – uzyskiwania energii elektrycznej bezpośrednio z ogniw fotoelektrycznych. Energia promieniowania jest praktycznie nieograniczona i charakteryzuje się powszechną dostępnością. Może być przetwarzana na energię elektryczną i w ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej. Poprzez wytwarzanie energii w kolektorach słonecznych i w ogniwach słonecznych unika się powstawania odpadów i emisji szkodliwych dla zdrowia oraz środowiska zanieczyszczeń, tj. gazów cieplarnianych, pyłów, tlenków siarki i azotu i innych. Zmniejsza się także zależność od importowanych paliw kopalnych oraz obniża się koszty obciążenia środowiska – powodowane przez transport paliw koplanych. Jest to źródło czystej energii wytwarzanej przy bardzo niskich kosztach. Obsługa sprowadza się do okresowych przeglądów i napraw oraz czyszczenia powierzchni szklanych. Sysytemy solarne mogą funkcjonować niezależnie od sieci ciepłowniczej oraz elektroenergetycznej. Wraz z rozwojem i popularyzacją technologii energetyki słonecznej maleje cena rynkowa instalacji słonecznych, a jednocześnie wzrasta ich efektywność. Obecnie energia słoneczna wykorzystywana jest głównie jako źródło ciepła poprzez instalacje kolektorów słonecznych ogrzewających powietrze lub wodę. W 2010 roku łączna moc zainstalowana w kolektorach słonecznych w Polsce wyniosła 459 MWt, a w ogniwach fotowoltaicznych 1,4 MWe. Dla porównania w Niemczech, gdzie warunki nasłoneczniania są podobne, moc zainstalowana to odpowiednio 9700 MWt i 9800 MWe. Od wielu lat rosnącą popularnością cieszy się w Polsce cieplna energetyka słoneczna. W ostatnich latach systemtycznie zwiększa się rola Polski jako producenta i eksportera kolektorów słonecznych. W 2009 roku eksportowano aż 50 % produkowanych instalcji. Pod względem sprzedaży Polska znajduje się na 8 miejscu w Unii Europejskiej. 79

W roku 2009 sprzedaż kolektorów słonecznych w Polsce przekroczyła 144 tyś m², co stanowi wzrost sprzedaży kolektorów słonecznych w stosunku do poprzedniego (bardzo dobrego) roku o ponad 11%. Ogółem, na koniec 2009 roku powierzchnia zainstalowana wynosiła 510 tyś m2; dla porównania łączna powierzchnia zainstalowana rok temu wyniosła 365 tyś m². W 2010 roku powierzchnia kolektorów zainstalowanych w kraju osiągnęła 656 tys.m2, z czego ponad 70 % jest wykorzystywane na potrzeby ogrzewania ciepłej wody w budynkach mieszkalnych. Tempo wzrostu sektora energetyki słonecznej termicznej wyniosło w 2009 roku 39% i należało do najwyższych w zestawieniu z innymi sektorami energii odnawialnej. Największa liczba kolektorów słonecznych instalowana jest w województwach śląskim, małopolskim oraz podkarpacikim. Tam też zlokalizowane są największe krajowe firmy produkujące instalacje słoneczne.

Wykres 9 Sprzedaż kolektrów płaskich i próżniowych w latach 2005‐2009

Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej

Kolektory słoneczne najefektywniej działają latem, kiedy mamy najwięcej słonecznych dni. Wówczas mogą one zapewnić zapotrzebowanie na ciepłą wodę nawet w 100 %.

80

Wykres 10 Stopień wykorzystania energii słonecznej w Polsce w poszczególnych miesiącach.

Źródło: Gaspol.

Rysunek 12. Potencjał energetyki odnawialnej w poszczególnych województwach

Źródło:www.ieo.pl

Potencjał Odawialnych Źródeł Energii w województwie małopolskim jest niski w stosunku do innych województw. Największy potencjał alternatywnych źródeł energii w Małopolsce ma energetyka słoneczna.

81

Ze względów ekonomicznych, kolektory instalowane są najczęściej w budynkach użyteczności publicznej oraz w indywidualnych gospodarstwach domowych na prywatnych posesjach. Jednym z przykładów realizacji tego typu inwestycji na terenie Małopolski jest zainstalowanie kolektorów słonecznych w budynku Samodzielnego Publicznego Zakładu Lecznictwa Otwartego (SPZLO) w Wieliczce. Przedsięwzięcie to polegało na termomodernizacji budynku oraz modernizacji instalacji c.w.u. z zastosowaniem kolektorów słonecznych. Efektem przeprowadzonych prac ma być zmniejszenie zużycia energii cieplnej. Innym ciekawym przykładem jest kryta pływalnia w Proszówkach (gmina Bochnia) gdzie zainstalowano 106 kolektorów słonecznych czy Zespół Szkół w Łętowni na terenie gminy Jordanów, na terenie którego zamontowano 24 kolektory słoneczne.

W gminie Bukowno, tak jak w całym powiecie olkuskim zasoby energii słonecznej sa wystarczajace do ogrzania wody użytkowej w okresie letnim oraz w 50 ‐ 60 % w okresie wiosenno – jesiennym. W gminie Bukowno proponuje się wykorzystywać płaskie kolektory słoneczne, a także systemy pasywne w budownictwie. Kolektory słoneczne mogą wytwarzać ciepło przez cały rok. W okresie od wiosny do jesieni mogę nawet całkowicie zaspokoić zapotrzebowanie na ciepłą wodę użytkową, natomiast zimą mogą służyć do jej wstępnego podgrzania.

4.4.5 Energia geotermalna

Energia geotermalna w Polsce jest konkurencyjna pod względem ekologicznym i ekonomicznym w stosunku do pozostałych źródeł energii. Energia ta, możliwa w najbliższej perspektywie do pozyskania dla celów praktycznych ( głównie w ciepłownictwie ) zgromadzona jest w gorących suchych skałach, parach wodnych i wodach wypełniających porowate skały. W Polsce wody takie występują na ogół na głębokościach od 700 do 3000 m i mają temperaturę od 20 do 100 stopni C. Największym problemem są obecnie wysokie koszty odwiertów.

Polska posiada stosunkowo duże zasoby energii geotermalnej, możliwe do wykorzystania dla celów grzewczych. Całkowicie realne jest udostępnie w Polsce zasobów wód geotermalnych stosunkowo wysokich temperaturach i wydajnościach. Ich eksploatacja i wykorzystanie jest możliwe na dużych obszarach Niżu Polskiego, na obszarze Karpaat i zapadliska pprzedkarpackiego, w obrębie aglomeracji miejskich oraz w większych ośrodkach gminnych. W obszarach tych istnieją warunki geologiczne pozwalające na udokumentowanie eksploatacyjnych zasobów wód geotermalnych na stosunkowo niewielkich głębokościach, od 1500‐ 2500 m. Na przestrzeni lat obserwuje się w Polsce generalnie wzrost wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie, co wynika z oddawania do użytku kolejnych ciepłowni geotermalnych, wzrostu pozyskania ciepła oraz budowy innych instalacji: według danych GUS (Berent‐Kowalska i in. 2010) w 2001 r. pozyskanie energii geotermalnej wyniosło 120 TJ, podczas gdy w 2009 r. kształtowało się na poziomie 600 TJ, a energia geotermalna służyła głównie do zaspokojenia zapotrzebowania na ciepło gospodarstw domowych (ok. 80%), a na podmioty z sektora handlu i usług przypadało około 20%. W 2011 r. wody i energia geotermalna były stosowane w lecznictwie, ciepłownictwie, a także w kilku kąpieliskach i ośrodkach rekreacyjnych otwartych w ostatnich latach. Działalność z tym związaną prowadzono w ośmiu uzdrowiskach, czterech ciepłowniach geotermalnych, ośmiu ośrodkach rekreacyjnych i kąpieliskach (ósmy ośrodek rekreacyjny otwarto w czerwcu 2011 r. w Białce Tatrzańskiej). Ciepło przypowierzchniowych partii górotworu i wód płytkich poziomów było wykorzystywane dzięki pompom ciepła, które w Polsce cechuje na razie umiarkowany rozwój w porównaniu z wieloma innymi krajami. 82

Podziemne wody geotermalne, jako czysty ekologicznie nośnik energii, mogą odegrać ważną rolę w wielu regionach Polski, w tym również na terenie Małopolski. Szczególnie cenne może być wykorzystanie energii geotermalnej na obszarach o unikatowych walorach przyrodniczych, w parkach narodowych i krajobrazowych oraz w miastach, w których zanieczyszczenie gazowo‐pyłowe jest szczególnie uciążliwe wskutek spalania tradycyjnych nośników energii. Małopolska jest właśnie typowym przykładem takiego obszaru. Pierwsze prace dotyczące warunków występowania i możliwości wykorzystania wód geotermalnych na obszarze Małopolski związane były z rejonem Podhala, gdzie stwierdzono szczególnie korzystne warunki hydrogeotermalne w podłożu niecki podhalańskiej. W województwie małopolskim od 1994 r. wykorzystuje się energię geotermalną. Pierwsza instalacja powstała na terenie miejscowości Bańska Niżna, która w całości zasilana była ciepłem geotermalnym. W tym miejscu należy wspomnieć o Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej (PEC) Geotermia Podhalańska, które wykorzystuje ciepło zawarte w wodach geotermalnych. Głównym celem PEC jest dostarczanie odbiorcom czystego ekologicznie ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. System ciepłowniczy PEC Geotermia Podhalańska S.A. składa się z układu geotermalnego, sieci ciepłowniczej i instalacji wewnętrznych odbiorców. Uzyskane ciepło jest wykorzystywane na potrzeby ogrzewania budynków, przygotowania ciepłej wody użytkowej i klimatyzacji. Poprzez sukcesywne pozyskiwanie nowych odbiorców ciepła, zmniejszeniu ulega emisja substancji zanieczyszczają cych towarzyszących spalaniu paliw kopalnych. Wykorzystywanie wód geotermalnych przyczynia się do poprawy stanu środowiska naturalnego na Podhalu, pomagając zachować jego walory przyrodnicze, krajobrazowe i turystyczne. Typowym przykładem wykorzystania wód geotermalnych na Podhalu są baseny geotermalne w Bańskiej Niżnej i na Polanie Szymoszkowej w Zakopanem.

Gmina Bukowno leży w Przedkarpackim regionie geotermalnym. Potencjalne zasoby wód i zawartej w nich energii cieplnej dla tego rejonu przedstawia tabela 47.

Tabela 48. Potencjalne zasoby energii cieplnej zawartej w wodach w rejonie Przedkarpackim

Nazwa Obszar Formacje Objętoś wód Energia Objętość wód Energia regionu [km2] geologiczne geotermalnych Cieplna Geotermalnych cieplna [km3] [Mt.p.u.] [m3/km3] [tp.u./km2]

Przedkarpacki 16 00 Trias/jura/kreda/ 352 1 555 22 600 000 97 000 trzeciorzęd

Bukowno 63,4 ‐ 1,4 6,2 90 400 97,8

Źródło: Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Miasta Bukowna

Z analizy danych zawartych w tabeli wynika, że w granicach Bukowna znajdują się zasoby wód geotermalnych, których wykorzystanie mogłoby znacznie zmienić warunki zaopatrzenia gminy w energię cieplną.

83

4.4.6 Energia biomasy

W polskim prawodawstwie definicja biomasy została podana w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii. „Biomasa” – substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także inne części odpadów, które ulegają biodegradacji. Do biomasy wykorzystywanej na cele energetyczne nie zalicza się odpadów drewna mogących zawierać organiczne związki chlorowcopochodne, metale ciężkie lub związki tych metali powstałe w wyniku obróbki drewna z użyciem środków do konserwacji lub powlekania. Zgodnie z Dyrektywą 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego w sprawie promocji elektryczności produkowanej ze źródeł odnawialnych podana została następująca definicja biomasy, która oznacza biodegradowalną część produktów i odpadów oraz pozostałości z rolnictwa (włączając w to substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego), leśnictwa i pokrewnych przemysłów jak też biodegradowalną część odpadów komunalnych i przemysłowych.

Wykorzystanie biomasy, do celów energetycznych następuje przez bezpośrednie spalanie drewna i jego odpadów, słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej itp.). Pod względem energetycznym 2 tony biomasy równoważne jest 1 tonie węgla kamiennego.

W warunkach polskich, w najbliższej perspektywie można spodziewać się znacznego wzrostu zainteresowania wykorzystaniem drewna i słomy, a naturalnym kierunkiem rozwoju ich wykorzystania jest i będzie produkcja energii cieplnej. W dłuższej perspektywie przewiduje się wykorzystanie biopaliw stałych w instalacjach wytwarzania ciepła i elektryczności w skojarzeniu (kogeneracja). W latach 2001 – 2010 zmieniała się struktura zużycia biomasy. Coraz mniejszą część stanowiło zużycie końcowe przy jednoczesnym zwiększaniu zużycia na wsad przemian.

Wykres 11 Struktura zużycia biomasy stałej w 2010r.

Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych: GUS

Oceny potencjału biomasy na cele energetyczne dokonano w podziale na 1) Biomasę pochodzącą z plantacji roślin energetycznych. 2) Biomasę pochodzącą z produkcji rolnej. 3) Biomasę pochodzenia drzewnego 84

4) Substancje przetworzone – biogaz

1) Biomasę pochodzącą z plantacji roślin energetycznych. Zakłada się, że w bliskiej przyszłości biomasa pochodząca z plantacji energetycznych stanowić będzie najważniejsze źródło jej pozyskania. Ze względu na ograniczone możliwości wykorzystania drewna opałowego z lasów, drewna odpadowego z przemysłu drzewnego czy słomy z produkcji rolnej, dla osiągnięcia zamieszczonych wyżej wskaźników konieczne będzie wykorzystanie biomasy z plantacji roślin energetycznych. Biorąc pod uwagę warunki klimatyczno – glebowe w małopolskim istnieje możliwość uprawy wielu różnych gatunków roślin energetycznych, w tym najbardziej popularnych i najlepiej znanych: ‐ wierzba wiciowa (salix viminalis), ‐ ślazowiec pensylwański, zwany malwą pensylwańską (sida hermaphrodita), ‐ trawa energetyczna w postaci miskanta olbrzymiego (miscanthus sinensis gigantea), ‐ trawa energetyczna w postaci miskanta cukrowego (miscanthus sacchariflorus), ‐ słonecznik bulwiasty, powszechnie zwany topinamburem (helianthus tuberosus), ‐ inne: topola, proso, konopie indyjskie, etc.

Wykres 12 Powierzchnia trwałych plantacji roślin energetycznych (TRE) w 2007 r.

Przecietna powierzchnia plantacji trwałych roślin energetycznych w małopolsce wynosiła tylko 1,53 ha, liczba plantacji roślin energetycznych wynosiła 38 ‐ jest to najniższy wynik w Polsce.

85

Rysunek 13 Średnia powierzchnia i liczba plantacji wierzby energetycznej w Polsce w 2007 r.

2) Biomasę pochodzącą z produkcji rolnej.

Biomasę pochodzenia rolniczego dzieli się na dwie grupy, które mają potencjalnie istotne znaczenie dla energetycznego wykorzystania. Są to: ziarno zbóż, w szczególności owies oraz słoma. Wśród wielu gatunków zbóż, których ziarna z powodzeniem mogą być wykorzystywane do uzyskania energii cieplnej najpopularniejszy jest owies. Chociaż wskaźnik efektywności energetycznej tego surowca jest niższy w stosunku do innych zbóż to jego właściwości fizyczne czy fitosanitarne predestynują owies jako ziarno najlepsze do spalania, a więc produkcji „czystej energii”.

Do celów energetycznych może być użyta słoma praktycznie wszystkich rodzajów zbóż a także gryki i rzepaku. Ocena zasobów słomy dla Polski jest różna w różnych źródłach. Należy jednak przyjąć, że rodzime rolnictwo produkuje jej rocznie ok. 25 mln ton. W związku ze stale malejącym zapotrzebowaniem słomy na ściółkę i paszę oraz na dużą zmienność produkcji, nadwyżki tego surowca wyniosły w 2001 roku 11,6 mln ton, co w przeliczeniu na węgiel kamienny stanowi wielkość oscylującą w granicach 7 mln ton. Dane te uwzględniają słomę pozostawioną w glebie poprzez przyoranie. Wielkość tych nadwyżek jest bardzo zróżnicowana regionalnie, gdyż zależy od struktury użytkowania gruntów, struktury zasiewów, wielkości gospodarstw oraz obsady i sposobu chowu zwierząt gospodarskich. Charakterystyczną cechą rynku biomasy pochodzenia rolniczego w Polsce jest jej zróżnicowana dystrybucja przestrzenna.

86

Na terenie Bukowna produkcja słomy z terenów uprawy zbóż wykorzystywana jest między innymi w hodowli zwierząt na podściółkę.

3) Biomasę pochodzenia drzewnego (z gospodarki leśnej i prac pielęgnacyjnych w terenach zieleni, sadów, itp.). Analizując różnego rodzaju surowce pochodzenia drzewnego należy zwrócić uwagę, że w tym przypadku ma miejsce szczególnie duża rozbieżność pomiędzy potencjałem teoretycznym, potencjałem technicznymi, potencjałem ekonomicznym a rzeczywistym wykorzystaniem. Potencjał teoretyczny jest niezwykle rozległy, natomiast już potencjał techniczny, a tym bardziej ekonomiczny – są znacznie węższe. Znaczna część surowca pochodzenia drzewnego nie jest w rzeczywistości możliwa do racjonalnego zagospodarowania, przede wszystkim ze względu na brak możliwości zapewnienia ciągłych i przewidywalnych dostaw. Warto też zwrócić uwagę na aspekty ekonomiczne – koszt pozyskania surowca jest tu stosunkowo mały w porównaniu z kosztem jego transportu, czy przystosowania do końcowego wykorzystania. Jak się wydaje, surowce drzewne bardzo dobrze nadają się do systemów indywidualnych, jako okazjonalne uzupełnienie regularnie stosowanych paliw. Faktyczne wykorzystanie drewna do celów o opałowych, poza systemami indywidualnymi, jest jednak bardzo słabo rozpowszechnione.

Drewno wykorzystywane do celów energetycznych, występuje pod wieloma postaciami jako drewno kawałkowe, zrębki drzewne i pelety. Zastosowanie energetyczne mają także odpady drzewne w postaci trociny, wiór oraz kory. Podstawoowym parametrem energetycznym jest jego wartość opałowa, która zależy od jego gatunku i wilgotności.

Obecnie najbardziej popularnym paliwem biopaliwem stałym jest pelet. Pelet drzewny występuje w postaci brykietów, wizualnie przypomina kołki stolarskie. Najpowrzechnijszy jest pelet wytwarzany z drewna. Pelet drzewny jest paliwem odnawilanym, standaryzowany, wysokoprzetworozonym, uzyskiwanym ze sprasowania suchych kawałków drewna w formie trocin wiórów, zrębków lub innych odpadków w postaci naturalnej bez kory. Proces paletyzacji polega na zagęszczaniu, prasowaniu i wysokociśnieniowym formowaniu przygotowanych materiałów sypkich i włóknistych.

Tabela 49. Podstawowe parametry peletu drzewnego. Parametr Pelet Wartość opałowa [Mg/kg] 16,9‐ 18,5 Jednostkowa wartość opałowa w stosunku do ~4,7 masy [kWh/kg] Jednostkowa wartość opałowa w stosunku do ~3000 objętośći [Wh/m3] Wilgotność [%] 8‐12 Gęstość nasypowa [kg/m3]650‐750 Zawartość popiołu [%] 0,5‐1,5

Pelety drzewne charakteryzuje wysoka wartość opałowa, która sięga 70% wartości opałowej najlepszych gatunków węgla . Pelet jest paliwem ekologicznym, spalanym w kotłach o wysokiej sprawności . W wyniku spalania uzyskuje się niewielką ilość popiołu, który jest odprowadzany zpalnika kotła do zbiornika magazynowego. Ponadto popiół ze spalenia peletu stanowi doskonały nawóz dla 87

rolnictwa lub ogrodnictwa. Obecnie na rynku znajduje się takzę pelety, wytwarzane na bazie słomy, nasion słonecznika, mkiskantu cukrowego, rzepaku, pestek owoców i innych naturalnych substancji palnych.

Zrębka drzewna należy do grup biopaliw stałych, może być także surowcem do produkcji paliw wysokoprztworzonych, takich jak pelety z drewna. Materiałem wyjściowym do jej wytowrzenia może być drewno naturalne lub drewno z modyfikowanych roślin w postaci wierzby energetycznej. Zrębka może być wytwarzana z litego drewna lub odpadów drzewnych z przemysłu związanego z przeróbką drewna, takich jak: tartaki, zakłady meblarskie, wytwórnie podłóg, parkietów lub paneli drewnianych. Na rynku znajduje się najczęsciej zrębka drzewna, wytwarzania z odpadów, z wycinki drzew przy drogach lub z wierzby energetycznej. Jest to najbardziej popularne biopaliw stałe po pelecie. Zrębka drzewna jest paliwem niskoprzetowrzonym, przez co charakteryzuje się małą stabilnością w sensie geometrycznym, zmiennym składem fizycznym i chemicznym, zmiennymi parametrami technicznymi, wysoką zawrtością zanieczyszczeń. Podstawowymi zniaczyszczeniami w zrębce są drobiny gleby, piasku oraz pyłu, absorbowane w trakcie pozyskania drewna. Ze względu na niski stopien przetworzenia, zrębka charakteryzuje się relatywnie niską ceną oraz możliwością wytworzenia w warunkach pozaindustrialnych, w gospodarstwach rolnych, leśnych i zakładach przetwórstwa drewna.

Tabela 50 Parametry zrębki. Parametr Zrębka Wartość opałowa [Mg/kg] 11‐16 Jednostkowa wartość opałowa w stosunku do 3,7 masy [kWh/kg] Jednostkowa wartość opałowa w stosunku do 750 objętośći [Wh/m3] Wilgotność [%] 15‐30 Gęstość nasypowa [kg/m3]200‐250 Zawartość popiołu [%] 1‐5

Zrębki wytwarzane są z gałęzi w postaci naturalnej lub z dużych kawałków okorowanego drewna. Jakość zrębków zależy od pracesu produkcji i przede wszytkim od jakości surowca. Jakość w sensie geometrycznym związana jest z procesem produkcji przy wykorzystaniu rębaka, czyli z ostością noży tnących, skuteczności przesiewania i trwałości urządznia. Spalanie zrębki drzewnej powoduje niską emisję SO2 i NOx do atmosfery, gdyż paliwo nie zawiera żadnych szkodliwych substancji chemicznych, takich jak kleje lub lakiery. W wynku spalania uzyskuje się większość ilość popiołu, niż w przypadku spalania peletu.

Drewno Na terenie gminy Bukowno stwierdza się duże zasoby drewna i słomy. Na terenie Miasta Bukowno lasy i tereny zadrzewione zajmują powierzchnię 4 517 ha. Powierzchnia leśna należaca do Nadleśnictwa Olkusz wynosi 1 027 ha, natomiast Nadleśnictwa Chrzanów 2 652 ha.

88

Rysunek 14 Zasieg terytorialny nadlesnictwa Olkusz

Z lasów, które należa do Nadleśnictwa Chrzanów pozyskuje się średnio ok. 3045 m3/rok drewna opałowego, natomiast z Nadleśnictwa Olkusz pozyskuje się ok. 300 m3 rocznie.

Pozyskiwane ilości drewna opałowego mogą zrównoważyć w skali roku ok. co stanowi ekwiwalent 670 Mg wegla. Istnieje możliwość zwiększenia i racjonalizacji wykorzystania biomasy do celów grzewczych, poprzez: • zwiększenie zasobów biomasy w postaci drewna poprzez zadrzewianie nieużytków wyselekcjonowanymi gatunkami szybko rosnących drzew i krzewów, • wdrożenie nowoczesnych, wysokosprawnych technologii spalania biomasy w kotłowniach domowych.

Poniżej zestawiono informacje otrzymane od Nadleśnictwa Olkusz i Nadleśnictwa Chrzanów dotyczące możliwości pozyskiwania drewna na cele energetyczne.

Tabela 51. Informacje na temat biomasy otrzymane od Nadleśnictwa Olkusz i Chrzanów. Wyszczególnienie Nadleśnictwo Olkusz Nadleśnictwo Chrzanów

Powierzchnia lasów na terenie ogółem : 1541,9 ha Ogółem: 3470 ha 89

Gminy [ha] w tym lasy państwowe: 1118,20 ha w tym lasy państwowe: 2871,29 ha lasy niepaństwowe: 423,70 ha lasy niepaństwowe: ~600ha – brak szczegółowych danych

Możliwości produkcyjne drewna ogółem: [m3/rok] 5590 6180

Szacunkowy przyrost roczny [m3/ha] 5 4

Wielkość realnego, rocznego 3600 3756 pozyskania drewna [m3] Charakterystyka rocznego Drewno kawałkowe/opałowe: Drewno kawałkowe/opałowe: pozyskania drewna Ilość: 200 Ilość: 2845 przeznaczonego na cele Drobnica opałowa: Drobnica opałowa: energetyczne (odpady drzewne) Ilość: 100 Ilość: 200

Sposób zagospodarowania Przemysł energetyczny 70% w.w. drewna. Na cele opałowe ‐ mieszkańcy Mieszkańcy 20%

Przemysł papierniczy 10 % zakłady przetwarzające Nie istnieją Nie istnieją odpadydrzewne Źródło: Nadleśnictwo Olkusz, Chrzanów.

Analizaując powyższe założenia należy jednak wziąć pod uwagę Ustawę o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880), która jest dość restrykcyjna w kwestii wydawania zgody na wycinkę drzew i krzewów (bez opłat).

3) Biomasa przetworzona ‐ biogaz Biogaz to paliwo gazowe wytwarzane przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowych z materii organicznej. Jest mieszaniną przede wszystkim dwutlenku węgla i metanu. Biogaz może powstawać samoistnie w procesach rozkładu substancji organicznych lub produkuje się go celowo. Biogaz jest doskonałym paliwem odnawialnym i może być wykorzystywany na bardzo wiele sposobów, podobnie jak gaz ziemny. Wykorzystanie biopaliw gazowych jest powszechne w dużych oczyszczalniach ścieków, które dysponują biologiczną technologią oczyszczania ścieków i wydzielonymi komorami fermentacji osadów ściekowych. W 2008 r. biogaz rolniczy stanowił zaledwie 0,05% w zużyciu energii finalnej ze źródeł odnawialnych w Polsce, a wszystkie rodzaje biogazu razem, łącznie z biogazem ściekowym oraz z wysypisk, miały udział wynoszący ok. 2,3%

90

Tabela 52 Bilans biogazu w latach 2001 ‐ 2010 [TJ]

Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych: GUS

W omawianym okresie ilość pozyskiwanego biogazu wzrastała. W większości paliwo to zostało wykorzystane na wsad przemian energetycznych w elektrociepłowniach. Pozyskanie biogazu w 2010 r. było większe o 16,9% od roku poprzedniego. Na wsad przemian energetycznych zużyto 76,2% pozyskanego biogazu, a 23,8% stanowiło zużycie końcowe (finalne), z czego większość w jednostkach zaliczanych do handlu i usług (86,9%).

Biogazownie rolnicze Typową instalacją wykorzystującą fermentację beztlenową jest biogazownia rolnicza. Składa się ona z urządzeń i obiektów do przechowywania, przygotowania oraz dozowania substratów. W zależności od zastosowanych substancji wejściowych, wyróżnia się trzy rodzaje budowli magazynowych. Są to silosy przejazdowe, zbiorniki oraz hale (substraty charakteryzujące się emisją nieprzyjemnych zapachów). Substraty w formie stałej wprowadza się do komór fermentacji za pomocą specjalnych stacji dozujących, natomiast materiały płynne mogą być dozowane techniką pompową. Niektóre substraty wymagają również rozdrabniania oraz higienizacji lub pasteryzacji w specjalnie do tego celu zaprojektowanych ciągach technologicznych. Najczęściej stosowanym obecnie rozwiązaniem konstrukcyjnym komory fermentacyjnej jest żelbetowy, izolowany zbiornik wyposażony w foliowy, gazoszczelny dach samonośny. Zbiornik taki pełni rolę fermentatora jak i również „zasobnika” biogazu. Zawartość zbiornika jest ogrzewana systemem rur grzewczych przy wykorzystywaniu ciepła procesowego, powstałego przy chłodzeniu kogeneratora. Urządzenia mieszające zainstalowane w komorze spełniają bardzo ważną rolę. Mieszanie powoduje równomierny rozkład substratów i temperatury w zbiorniku oraz ułatwia uwalnianie się metanu. Pozostałość pofermentacyjna jest wysokowartościowym nawozem gromadzonym w zbiorniku magazynowym, którego objętość jest tak dobrana, aby wystarczyła na przechowywanie substratu na czas zakazu jego rozrzucania na polu (okres zimowy). W budynku gospodarczym umieszczone są trzy bardzo istotne elementy biogazowi takie jak 91

pompownia obsługująca transport substratów oraz pozostałości pofermentacyjnej pomiędzy poszczególnymi zbiornikami, sterownia wraz z pomieszczeniem szaf sterowniczych będąca „mózgiem” całego obiektu oraz urządzenie przetwarzające energię biogazu na energię cieplną i/ lub elektryczną, czyli na przykład kogenerator wytwarzający w sposób skojarzony prąd elektryczny i ciepło. Coraz częściej elementem integralnym wielu biogazowni stają się systemy (obiekty i instalacje budowane celowo) pozwalające na wykorzystanie energii cieplnej i uzyskanie z tego tytułu dodatkowych dochodów: suszarnie zboża, trocin, drewna, sieci cieplne zasilające pobliskie budynki, chłodziarki absorpcyjne wytwarzające zimno z ciepła itd. Głównym czynnikiem determinującym opłacalność inwestycji biogazowej jest dostępnośc substratów. Lokalizacja biogazowni powinna być dlatego uzależniona od możliwośći pozyskania znacznej ilości odpadów porolnych, ubojowych czy prowadzenia celowych upraw. Budowa biogazowni umożliwa również inwestorom osiągnięcie korzycie ekonomicznych w postaci przychodów z tytułu: ‐ sprzedaży wytworzonej energii elektrycznej oraz uzyskanych świadectw pochodzenia, ‐ sprzedaży nadmiernego ciepła procesowego( nadwyżki ponad własne potrzeby biogazowni), ‐ sprzedaży masy pofermentacyjnej w formie nawozu, ‐ pobierania za przyjęcie do utylizacji odpadów niebezpiecznych Biogaz pozyskiwany z rolnictwa oraz przetwórstwa odpadów spożywczych posiada w Polsce nadal skromny udział w bilansie energetycznym kraju. Według rejestru przedsiębiorstw zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego (stan na dzień 24 luty 2011 r.), prowadzonym przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego (ARR) zarejestrowanych było 9 biogazowni rolniczych o zadeklarowanej, łącznej mocy 9,014 MWel oraz 8,594 MWt.

Rynek biogazu rolniczego w Polsce obejmuje aktualnie:

‐ czterech operatorów funkcjonujących biogazowni, będących jednocześnie deweloperami własnych projektów inwestycyjnych i ich właścicielami,

‐ ok. 100 inwestorów i deweloperów,

‐ ok. 30 firm projektowych (gł. niemieckich i austriackich),

‐ ok. 200 firm oferujących urządzenia i komponenty do biogazowi (70% z nich jest produkowane za granicą).

92

Rysunek 15 Rozmieszczenie inwestycji biogazowych na różnych etapach realizacji z podziałem na województwa, stan na marzec 2010.

Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej Nowe projekty inwestycyjne pojawiają się na terenie całego kraju ale przodują województwa: wielkopolskie, lubelskie, zachodniopomorskie i pomorskie. Według monitoringu rynku biogazowni, prowadzonego przez Instytut Energetyki Odnawialnej w okresie od marca do października 2010 roku przygotowano do realizacji 42 nowe projekty biogazowni rolniczych. Obecnie liczba projektów, w przypadku których rozpoczęto formalne procedury, zmierzające do uzyskania pozwolenia na budowę wynosi 237, z czego 46 to projekty, które uzyskały pozwolenie na budowę, bądź są w trakcie budowy. Największy wzrost ilości rozwijanych projektów w tym okresie, odnotowano w województwach wielkopolskim i lubuskim.

93

Wykres 13 Liczba projektów biogazowych na różnych etapach realizacji z podziałem na województwa, stan na listopad 2010.

Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej Województwo małopolskie jest na etapie planowania inwestycji biogazowni. Wraz z województwem świętokrzyskim i łódzkim etapy planowania są mało zaawansowane.

Rysunek 16 Województwa w jakich firmy zamierzają inwestować w zakłady wytwarzające biogaz [Stan na 2009 r.]

94

Biogazownie z oczyszczalni ścieków Potencjał techniczny dla wykorzystania biogazu z oczyszczalni ścieków do celów energetycznych jest bardzo wysoki. Standardowo z 1 m3 osadu (4‐5% suchej masy) można uzyskać 10‐20 m3 biogazu o zawartości ok. 60% metanu. Do bezpośredniej produkcji biogazu najlepiej dostosowane są oczyszczalnie biologiczne, które mają zastosowanie we wszystkich oczyszczalniach ścieków komunalnych oraz w części oczyszczalni przemysłowych. Ponieważ oczyszczalnie ścieków mają stosunkowo wysokie zapotrzebowanie własne zarówno na energię cieplną i elektryczną, energetyczne wykorzystanie biogazu z fermentacji osadów ściekowych może w istotny sposób poprawić rentowność tych usług komunalnych.

Tabela 53 Bilans biogazu z oczyszczalni ścieków w latach 2001 ‐ 2010 [TJ]

Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych: GUS

Ze względów ekonomicznych pozyskanie biogazu do celów energetycznych jest uzasadnione tylko na większych oczyszczalniach ścieków przyjmujących średnio ponad 8 000 ‐10 000 m3/dobę. Oczyszczalnia ścieków dla Miasta Bukowno jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna o przepustowości 1 650 m3/d z czego wynika, że pozsyakanie z niej biogazu nie jest uzasadnione.

Gaz ze składowisk odpadów Odpady organiczne stanowią jeden z głównych składników odpadów komunalnych. Ulegają one naturalnemu procesowi biodegradacji, czyli rozkładowi na proste związki organiczne. W warunkach optymalnych z jednej tony odpadów komunalnych może powstać około 400‐500 m3 biogazu . Dlatego też przyjmuje się, że z jednej tony odpadów można pozyskać maksymalnie do 200 m3 biogazu. 95

Składowiska przyjmujące powyżej 10 000 t/rok odpadów powinny być wyposażone w instalacje neutralizujące biogaz. Wypuszczanie biogazu bezpośrednio do atmosfery, bez spalenia w pochodni lub innego sposobu utylizacji, jest dziś w świetle obowiązujących umów międzynarodowych przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, niedopuszczalne. Jest to również niezgodne ze zobowiązaniami Protokołu z Kioto. Dyrektywa COM 97/105 z dnia 5 marca 1997 r. zakłada, że do roku 2010 należy zredukować emisję gazu ze składowisk odpadów do 25% całkowitej emisji z 1993 roku. W ostatnich latach (od 2006 r.) następował stały wzrost ilości pozyskiwanego gazu, i tak, np.: w 2010 r. pozyskanie było większe o 21,8% od roku poprzedniego. Gaz wysypiskowy był głównie wykorzystywany w elektrociepłowniach przemysłowych na wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła. Tabela 54 Bilans biogazu z wysypisk odpadów w latach 2001 ‐ 2010 [TJ]

Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych: GUS Biogaz w województwie małopolskim odzyskiwany jest np. na składowisku odpadów Barycz w Krakowie czy w oczyszczalni ścieków Wielopole w Nowym Sączu. W przypadku tego pierwszego energia elektryczna i ciepło uzyskane z biogazu wykorzystywane jest na potrzeby kompostowni, sortowni i budynków zaplecza technicznego składowiska, a nadwyżki energii oddawane są do sieci energetycznej. Na terenie gminy Bukowno nie ma możliwości pozyskiwania gazu wysypiskowego. Biopaliwa Na stacjach paliwowych w Polsce istnieje sprzedaż dwóch rodzajów biopaliw: oleju napędowego z dodatkiem 20 proc. biokomponentów i biodiesla w 100 proc. wyprodukowanego z biomasy. W niedługim czasie będzie możliwość tankowania pierwszego biopaliwa do aut benzynowych. Benzyna ta w 70 – 85 proc. produkowana będzie z etanolu pochodzenia roślinnego, czyli zbóż, trzciny cukrowej i buraków cukrowych. Oleje roślinne Oleje roślinne można stosować do zasilania silnika diesla na jeden z trzech sposobów: po przerobienu na biodiesel, po zmieszaniu z biodieslem lub olejem napędowym. Od olejów napędowych rożnią się brakiem lotności, większą lepkością i mniejszą podatnością na samozapłon, dlatego nie mogą być stosowane jako olej napędowy, bez wcześniejszego przetworzeniu. Olej roślinny można mieszać z biodieslem w ilości 15‐20 %, ponieważ wtedy nie ma przerabiania silnika.

96

Biodiesel

Biodiesel jest paliwem wykorzystywanym w silikach wysokoprężnych (Diesla), składającym się w 100% z metylowych (lub etylowych) estrów kwasów tłuszczowych, określanym często mianem B100. Ideą stosowania biodiesla jest jednak całkowita eliminacja oleju napędowego. Stosowanie biodiesla ma zarówno swoich zagorzałych zwolenników, jak i przeciwników.

Podstawowoe własności i zalety biodiesla: ‐ jest paliwem czystszym o prawie 75% pod względem produktów spalania w porównaniu z tradycyjnym olejem napędowym, ‐ jego stosowanie znacząco zmniejsza w emitowanych spalinach ilość niespalonych węglowodorów, tlenku węgla i cząstek stałch, ‐ nie zawiera siarki, więc jego stosowanie eliminuje emiję związków siarki do atmosfery, ‐ niszczący wpływ produktów jego spalania na wartwę ozonową jest blisko 50 % mniejszy niż spalania tradycyjnego oleju napędowego, ‐ emisja tlenków azotu (NOx) jako produktów jego spalania może być większa lub mniejsza, ale można ją zredukować do poziomu dużo niższego niż w przypadku spalania tradycyjnego oleju napędowego, m.in. poprzez zmianę momentu wtrysku paliwa, ‐ jest paliwem odnawialnym (pochodzącym z odnawialnych surowców roślinnych), ‐ można go stosować w każdym silniku Diesla, ‐ można go mieszać z tradycyjnym olejem napędowym w dowolnej proporcji; nawet niewielki dodatek biodiesla sprawi, że spalanie będzie czystsze, a silnik lepiej smarowny (1‐ procentowy dodatek biodiesla do oleju napędowego podnosi własności smarne oleju o 65 %), ‐ może być produkowany z jakiegokolwiek tłuszczu czy oleju roślinnego, także z oleju pomażalniczego.

Obawy i zagrożenia związane ze stosowaniem biodiesla: ‐ powoduje większe zużycie paliwa z powodu niższej wartości opałowej, ‐ pogarsza przebieg procesu rozpylania paliwa i maksymalne ciśnienie wtrysku, ponieważ ma wyższą lepkość, ‐ obniża trwałość elementów stykających się z paliwem, a wykonanych z typowych elastomerów i gum, ‐ powoduje korozję pokryć lakierniczych elementów stykających się z paliwem, ‐ działa silnie korozyjnie na stopy zawierające miedź, ‐ charakteryzuje się niską odpornością na hydrolizę, co prowadzi do powstawania szlamu i wytrącenia się osadów blokujących filtry paliwa.

Biodiesel może być stosowany jako paliwo dla większości silników diesla, może być mieszany z olejem napędowym lub używany samodzielnie. Biodiesel jest lepszym rozpuszczalnikiem niż olej napędowy, stąd pojawia się tendencja do wypłukiwania przez to paliwo znieczyszczeń z baków pojazdów, eksploatowanych wcześniejna oleju napędowym.

Bioetanol Bioetanol to bezwonny alkohol etylowy pozyskiwany ze zbóż, burków cukrowych czy ziemniaków w wyniku fermentacji i odwadniania. W Polsce bioetanol jest dodawany do benzyn od 1993 roku. W odróżnieniu od biodiesla, bioetanol nie może stanowić 100% objętości paliwa. Bez wprowadzenia zmian w konstrukcji silnika można korzystać z paliwa zawierającego do 15 % etanolu. Jeżeli silnik jest 97

przystosowany do spalania etanolu, może korzystać z paliwa E85, zawierającego 85 % etanolu. Do najważniejszych korzyści stosowania bioetanolu można zlaiczyć odnawialność tego rodzaju paliwa (jak wszytkich biopaliw), ograniczenie skutków globalnego ocieplania, przez to, że rośliny będące surowcem do produkcji bioetanolu również asymilują dwutlenek węgla, oraz zmniejszenia importu ropy naftowej. Aby wykorzystać etanol jako składnik paliwa, należy go odwodnić ( do zawartości wody poniżej 0,5 %). Proces odwadniania utrudnia produkcję i dotrzymanie jakości bioetanolu, co znacząco wpływa na jego jakość i cenę.

Tabela 55 Źródła biopaliw płynnych i możliwości ich zastosowania Biopaliwo Roślina Proces konwersji Zastosowanie Bioetanol Zboża, ziemniaki, Hydroliza i fermentacja Substryt i/lub dodatek do topinambur itp. benzyny Bioetanol Buraki cukrowe itp. Fermentacja Substryt i/lub dodatek do benzyny Bioetanol Uprawy energetyczne, Obróbka wstępna, Substryt i/lub dodatek do słoma, rośliny trawiaste hydroliza i fermenacja benzyny Biometanol Uprawy energetyczne Gazyfikacja lub synteza Ogniwa paliwowe metanlu Olej roślinny Rzepak, słonecznik itp. ‐ Substryt i/lub dodatek do oleju napędowego Biodiesel Rzepak, słoneczniki tp Estryfikacja Substryt i/lub dodatek do oleju napędowego Bioolej Uprawy energetyczne Piroloza Substryt oleju napędowego lub benzyny

W latach 2004‐2005 rzepakiem obsiewno w Polsce około 550 tys. ha gruntów, czyli ponad 7% gleb bardzo dobrych i dobrych, w pełni przydatnych do uprawy tej rośliny. W trzech województwach (lubuskie, opolskie i zachodniopomorskie) rzepak zajmował 14‐19% takich gleb, natomiast w 7 województwach jego udział w strukturze zasiewów był znikomy, gdyż nie przekraczał 2% gleb dobrych i bardzo dobrych.

Z uwagi na przemysłowy charakter gminy Bukowno nie ma ekonomicznych przesłanek do upraw zbóż lub innych roślin w celu produkcji biopaliw.

98

5 Bilans energetyczny

Bilans energetyczny gminy polega na określeniu zapotrzebowania energii na potrzeby grzewcze. Przybliżone sezonowe zapotrzebowanie ciepła dla Gminy Bukowno wyliczono wskaźnikowo ponieważ gmina nie posiada inwentaryzacji zasobów wszystkich budynków posadowionych na terenie gminy. Nie dysponuje też np. Programem termomodernizacji obiektów czy Programem uporządkowania gospodarki cieplnej na terenie gminy.

Ze względu na ograniczoną ilość danych obrano wskaźnikową metodę postępowania i obliczania bilansu energetycznego. Polegała ona na oszacowaniu procentowej ilości poszczególnych typów budynków w zależności od okresu ich powstania. Według zmieniających się na przestrzeni lat norm budowlanych, poszczególny typ budownictwa podyktowany okresem jego powstania charakteryzuje się innym, orientacyjnym wskaźnikiem zapotrzebowania na ciepło (jago zakres przedstawia trzecia kolumna poniższej tabeli )

Tabela 56. Wskaźniki zapotrzebowania na ciepło w zależności od wieku budynków.

Orientacyjne sezonowe zużycie Budynki budowane energii na ogrzewanie w okresie Obowiązująca norma [kWh/m2/rok]

Do 1966 Brak uregulowań 240-350

BN-64/B-03404 1967-1985 240-280 BN-74/B-03404

1986-1992 PN-82/B-02020 160-200

Od 1993 PN-91/B-02020 120-160

Zarządzenia MGPiM dot. wskaźnika Od 1997 80-150 „Eo”

Korzystając z dostępnych materiałów źródłowych w szczególności danych z GUS, a także otrzymanych ankiet oszacowano odsetek poszczególnych grup wiekowych budynków. Szacunek ten uwzględnia także dotychczasowe zabiegi termomodernizacyjne budynków. Kolejnym etapem oszacowania bilansu energetycznego na potrzeby ogrzewania gminy jest wyznaczenie powierzchni zasobów mieszkaniowych i pozostałych zasobów budownictwa w Bukownie. Posłużą temu dane uzyskane z Urzędu Gminy oraz GUS‐u przedstawiające dokładne zestawienie powierzchni użytkowej budownictwa na terenie gminy.

99

Tabela 57. Zestawienie powierzchni użytkowej budownictwa na terenie gminy Bukowno.

Rodzaj budownictwa Powierzchnia użytkowa [m2]

Budownictwo mieszkalne – powierzchnia użytkowa mieszkań 267 589,98

Budynki związane z działalnością gospodarczą 111 787,96

Działalność gospodarcza w bud. mieszkalnych 1 322,76

Działalność gosp. w zakresie medycznym 1 036,94

Powierzchnie użytkowe obiektów użyteczności publicznej 22 768,56

Razem 404 506,2

Dane: UM Bukowno Do obliczenia wskaźnika zapotrzebowania na ciepło dla gminy Bukowno użyto funkcji średniej ważonej. Wskaźnik przedstawia tabela poniżej. Tabela 58. Obliczony wskaźnik zużycia energii dla gminy Bukowno

Uśredniony wskaźnik Uśredniony wskaźnik Budynki budowane (średnia ważona zużycia energii w okresie Odsetek budynków w kolumn [kWh/m2/rok] gminie 2 i 3)

Do 1966 10% 300

1967-1985 32% 200

1986-1992 15% 170 165,56

Od 1993 12% 130

Od 1997 31% 100

Źrodło: Oszacowania własne

W oparciu o te dane zapotrzebowanie energii na potrzeby ogrzewania wynosi: 165,56 [kWh/m2/rok]* 404 506,2 m2 daje około 241 092,17 GJ rocznie. Do powyższcych obliczeń niezbędne jest doliczenie zapotrzebowania na energię cieplną na przygotowanie ciepłej wody użytkowej oraz na podgrzanie powietrza do wentylacji. Do obliczeń tych wskaźników skorzystano z metodologii określonej w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno‐użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej. Skorzystano także z 100

tabeli „Przeciętne normy zużycia wody na jednego mieszkańw gospodarstwach domowych” wg Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody. Oszacowano, że ilość energii niezbędnej do przygotowania ciepłej wody użytkowej bez uwzględnienia strat wyniesie 29 108 GJ rocznie. Natomiast na ciepło potrzebne do ogrzania powietrza wentylacyjnego potrzebne będzie dodatkowo ok. 72 327,7 GJ rocznie. Sumując powyższe wartości otrzymujemy wartość 342 948,1 GJ rocznie. Należy zwrócić uwagę, że oszacowana ilość energii jest to tzw energia końcowa nie uwzględniająca średniej sprawności całkowitej na którą składa się między innymi sprawność produkcji i przesyłu energii. Po uwzględnieniu łącznych strat na podstawie Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r.w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno‐użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej oszacowano łączną sprawność 80%. Ponadto wzięto pod uwagę fakt, że część istniejących budynków została poddana częściowej lub całkowitej termomodernizacji. Biorąc pod uwagę powyższe ilość energii pierwotnej u źródła potrzebnej do pokrycia zapotrzebowania na ogrzewanie, przygotowanie ciepłej wody użytkowej oraz wentylacje wyniesie dla gminy Bukowno wyniesie ok: 428 000 GJ rocznie. Dane te posłużą do dalszych obliczeń emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie Bukowno oraz do prognozy zużycia ciepła. Zwrócić należy uwagę, że powyższe dane są szacunkowe. Dane te i oszacowania można będzie doprecyzować jeśli gmina wykona plan termomodernizacji obiektów lub przeprowadzi szczegółową inwentaryzację budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych znajdujących się na terenie gminy. 101

6 Obciążenie środowiska naturalnego

6.1. Jakość powietrza atmosferycznego

W ramach prac Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzona jest coroczna ocena jakości powietrza atmosferycznego. Badanie i ocena jakości powietrza jest realizowana w oparciu o przepisy art. 85‐95 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku ‐ Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150). Powyższe przepisy wraz z rozporządzeniami (Dz. U. z 2002 r. Nr 87, poz. 798 i Dz. U. z 2008 r. Nr 47, poz. 281) definiują system monitoringu powietrza, określają zakres i sposób badania jakości powietrza, określają minimalną liczbę stacji oraz metody i kryteria oceny. Zgodnie z powyższą ustawą, ochrona powietrza polega na zapobieganiu, na ograniczaniu lub na eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie nie przekraczającym obowiązujących wielkości dopuszczalnych stężeń substancji. Jednostka organizacyjna wprowadzająca do powietrza substancje zanieczyszczające jest obowiązana posiadać decyzje ustalającą rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza. Obowiązek nie dotyczy jednostek wprowadzających do powietrza substancje zanieczyszczające powstające w procesach spalania w źródłach o łącznej wydajności cieplnej do 0,5 MWt opalanych węglem kamiennym lub olejem, oraz do 1 MWt opalanych koksem, drewnem, słomą lub gazem. Przez zanieczyszczanie powietrza rozumie się wprowadzanie do niego organizmów żywych lub substancji chemicznych, które nie są jego naturalnymi składnikami, albo – będąc nimi – występują w stężeniach przekraczający właściwy dla nich zakres. Zanieczyszczenia powietrza mogą mieć formę stałą, płynną lub gazową i dzieli się je ogólnie na zanieczyszczenia pierwotne – emitowane do powietrza bezpośrednio ze źródeł zanieczyszczenia oraz wtórne – powstające w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w atmosferze pomiędzy wprowadzonymi zanieczyszczeniami pierwotnymi.

Klasyfikacja stref wykonywana jest co roku na podstawie oceny poziomu substancji w powietrzu. Klasyfikacji stref dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń na obszarze każdej strefy, następnie określa się klasę wynikową dla danej strefy.

Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, wydzielając następujące klasy stref: – Klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji. W przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziome docelowe, poziomy celów długoterminowych, – Klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziom dopuszczalny lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych o poziom tolerancji, – Klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomu dopuszczalnego, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych

Lista zanieczyszczeń, jakie należy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, pył zawieszony (PM10), tlenek węgla, arsen, benzo(α)piren, kadm, nikiel, ozon. Dla oceny ze względu na ochronę roślin wykorzystuje się stężenia: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i ozonu. 102

W województwie małopolskim podstawowym źródłem zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza jest emisja antropogeniczna pochodząca głównie z działalności przemysłowej (emisja punktowa), z sektora bytowego (emisja powierzchniowa) oraz komunikacji (emisja liniowa). Emisja przemysłowa jest emisją zorganizowaną i pochodzi głównie z procesów spalania paliw energetycznych (elektrownie, elektrociepłownie, ciepłownie) i z procesów technologicznych (zakłady przemysłowe). W roku 2009 na terenie województwa zlokalizowanych było około 125 zakładów ocenianych wg GUS za szczególnie uciążliwe dla środowiska, 16 instalacji energetycznych o mocy nominalnej powyżej 50 MWt.

Wykres 14. Maksymalne stężenia średnioroczne podstawowych zanieczyszczeń powietrza w latach 2005‐2010 w województwie małopolskim.

Źródło: Raport z wykonania POŚ Województwa Małopolskiego na lata 2007‐2014.

Tabela 59. Maksymalne stężenia średnioroczne podstawowych zanieczyszczeń powietrza (μg/m3) w województwie małopolskim. Wyszczególnienie Norma 2005 2007 2008 2009 2010 Pył zawieszony* 40* 86 80 81 63 79 Dwutlenek 20** 28 29 20 20 20 siarki** Dwutlenek 40* 63 64 65 70 70 azotu* * Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi ** Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin Źródło: Raport z wykonania POŚ Województwa Małopolskiego na lata 2007‐2014.

103

Emisja zanieczyszczeń pyłowych w latach 2000‐2009, jako jedyna wielkość ulegała znaczącemu, systematycznemu obniżeniu o ok. 74% w roku 2009. Emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO2 i metanu) utrzymywała się na podobnym poziomie, jednak w latach 2006‐2009 można obserwować jej wyraźny spadek, o około 50% w 2009 roku w porównaniu do roku 2000. Tak znaczny spadek w/w emisji pyłowej, jak i gazowej (oprócz CO2 i metanu) spowodowany jest głównie stosowaniem przez duże zakłady coraz to efektywniejszych urządzeń do redukcji zanieczyszczeń a także wprowadzaniem nowoczesnej technologii w ich produkcji. Dodatkowym czynnikiem potęgującym takie zmiany jest niewątpliwie kryzys ekonomiczny, który dotknął w różnym stopniu podmioty w latach 2007‐2009. Stężenie dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu oraz ozonu zmierzone w 2010 roku spełniały kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia ludzkiego. Spełnione były również wymagania obowiązujące dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i ozonu, ustanowione ze względu na ochronę roślin. Rejestrowane były nadal ponadnormatywne ilości pyłu zawieszonego PM10, PM2.5, benzo(a)pirenu oraz dwutlenku azotu. Niedotrzymane były także poziomy celu długoterminowego dla ozonu obowiązujące zarówno dla kryterium ochrony zdrowia, jak i ochrony roślin.

PM10 ‐ stężenia pyłu zawieszonego PM10 przekraczały dopuszczalną wartość dobową wynoszącą 50 μg/m3 w czasie ponad 35 dni oraz roczną wartość dopuszczalną wynoszącą 40 μg/m3. Zakres zmierzonych stężeń średniorocznych w województwie obejmował wartości od 43μg/m3 w Zakopanym do 79 μg/m3 w Krakowie. Stężenia średnioroczne w Olkuszu (najbliżej położonego Bukowna miasta w którym WIOŚ prowadzi monitoring) w 2010 r. wynosiło 45 μg/m3. W wykonywanej corocznie ocenie jakości powietrza wszystkie strefy w województwie zostały sklasyfikowane do klasy C i niezbędne są na ich terenie działania na rzecz poprawy jakości powietrza. Przyczyną wysokich stężeń jest emisja pyłu ze źródeł przemysłowych, komunikacyjnych i grzewczych, dodatkowo potęgowana przez niekorzystne warunki klimatyczne oraz lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.

NO2 ‐ stężenia dwutlenku azotu zmierzone metodami automatycznymi w stanowiskach zlokalizowanych w największych miastach województwa wykazały, że na żadnym stanowisku nie wystąpiły ponadnormatywne 1‐godzinne stężenia dwutlenku azotu z częstością wyższą niż dopuszczalna. Średnie roczne stężenie dwutlenku azotu przekroczyło poziom dopuszczalny jedynie na stacji komunikacyjnej w Aglomeracji Krakowskiej, co spowodowało zakwalifikowanie tej strefy do klasy C. W pozostałych 26 stanowiskach nie zostały przekroczone wartości kryterialne ustanowione dla dwutlenku azotu ze względu na ochronę zdrowia ludzi. W latach 2000‐2010 stężenia dwutlenku azotu utrzymywały się na zbliżonym poziomie wykazując niewielką zmienność w kolejnych latach.

SO2 ‐ stężenia dwutlenku siarki zmierzone w stanowiskach zlokalizowanych w największych miastach województwa wykazały, że zarówno stężenia 1‐godzinne, jak i 24‐godzinne obowiązujące ze względu na kryterium ochrony zdrowia ludzkiego mieściły się w granicach poziomów dopuszczalnych, co zdecydowało o zakwalifikowaniu wszystkich stref w województwie do klasy A. W latach 2000‐2010 stężenia dwutlenku siarki utrzymywały się na zbliżonym poziomie, wykazując niewielką zmienność w kolejnych latach. Najwyższe wartości zostały zarejestrowane w powiecie chrzanowskim z uwagi na emisję zanieczyszczeń z sektora energetyki cieplnej. W Olkuszu stężenia dwutlenku siarki, przekraczające wartość 125 μg/m3 ‐ obowiązującą dla stężeń 24‐ godzinnych, wystąpiły przez dwa (na trzy dopuszczalne) dni. Najwyższe stężenia wyniosły 132 μg/m3 w dniu 28.01.2010 r. oraz 179 μg/m3 w dniu 28.01.2010 r. 104

CO ‐ poziom dopuszczalny tlenku węgla określony jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczonych ze średnich jednogodzinnych i wynoszący 10 000 μg/m3, nie został przekroczony na żadnym stanowisku pomiarowym w województwie. Niski poziom stężeń tlenku węgla zadecydował o zakwalifikowaniu wszystkich stref do klasy A.

W rocznej ocenie jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia strefę małopolski (do której należy Gmina Bukowno) zakwalifikowano do następujących klas [dane za rok 2011]: - Dwutlenek siarki – klasa A - Dwutlenek azotu – klasa A - Pył PM10 – klasa C - Pył PM2,5 – klasa C - Benzo(α)piren – klasa C - Tlenek węgla – klasa A - Benzen – klasa A - Ozon – Klasa A - Ołów w pyle PM10 – klasa A - Arsen w pyle PM10 – klasa A - Kadm w pyle PM10 – klasa A

Na terenie Bukowna oraz w jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się duże zakłady przemysłowe będące ważniejszymi emitorami wpływającymi na stan atmosfery. Są to między innymi: ‐ PHS „Katowice” oraz Koksownia „Przyjaźń” w Dąbrowie Górniczej; ‐ Zespół Elektrowni „Jaworzno” w Jaworznie; ‐ Elektrownia „Siersza” w Trzebini; ‐ Rafineria „Trzebinia” S.A. w Trzebini; ‐ Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych w Olkuszu; ‐ Zakłady Chemiczne „Organika Azot” S.A. w Jaworznie; ‐ ZGH „Bolesław” S.A. w Bukownie; ‐ „Bolesław Recycling” Sp. z o.o. w Bukownie; ‐ „Bol‐therm” Sp. z o.o. w Bukownie ‐ „Arkop” Sp. z o.o. w Bukownie.

Ilość wyemitowanych zanieczyszczeń przez zakłady znajdujące się na terenie Miasta Bukowno zestawiono w tabeli poniżej.

Tabela 60. Ilość emitowanych zanieczyszczeń przez zakłady znajdujące się na terenie Miasta Bukowno Rodzaje zanieczyszczeń

Dwutlenek Dwutlenek Metale Tlenek węglaCO Pył zawieszony siarki SO2 azotu NO2 Ciężkie Pb, Nazwa zakładu [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] Zn, Cd [kg] „Arkop” Sp. z 17,12** ‐ 3,24** ‐ 10,42** o.o. „Bol‐therm” Sp. 13,77* 28,06* 11,51* ‐ 18,4 * z o.o „Bolesław 1154,45 71,3 25,16 4,51 1,52 Recycling” Sp. z 105

o.o. ZGH „Bolesław” 484,4** 0,07** 0,56** 2,33** 3,216** Suma 1 669,74 102,26 40,47 6,84 33,556 Źródło: POŚ Bukowno; * dane za I iII kwartał 2004 ** ilości z decyzji (nie są przekraczane)

Transport jest odpowiedzialny za emisję do atmosfery: tlenków azotu, tlenku węgla, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Przez teren Miasta przebiegają dwutorowe linie kolejowe PKP, ze stacją osobowo‐towarową w Bukownie, w kierunku wschodnim do Olkusza i Kielc, w kierunku zachodnim do Katowic i Jaworzna. Po północnej stronie linii PKP przebiega tor szeroki, LHS – Linia Hutniczo ‐ Siarkowa biegnącą od wschodniej granicy Polski do stacji w Sławkowie. Jest ona zbudowana według norm rosyjskich, z mijanką w zachodniej części miasta. Na trasie tej kursują lokomotywy spalinowe. Na terenie gminy Bukowno jest 65,8 km dróg, których ogólny stan można określić jako dobry. Należy zwrócić uwagę na korzystne położenie Bukowna w stosunku do dróg szybkiego ruchu. W kierunku południowym w pobliżu Jaworzna przebiega autostrada A‐4, a po północnej stronie, przez Bolesław, droga ekspresowa 94.

Większość budynków w gminie Bukowno wyposażonych jest w indywidualne kotłownie węglowe, które nie wymagają zgłoszenia instalacji w Urzędzie Miasta. Duża liczba kotłów to urządzenia o niskiej sprawności, co umożliwia przedostanie się do atmosfery znacznej ilości zanieczyszczeń pyłowych, CO, CO2, SO2, S, NOx) itd. Wyposażone są one w kanały kominowe o małej wysokości, co sprawia, że bezpośrednio oddziaływają na najbliższe otoczenie. Niekorzystne dla atmosfery skutki wywołuje również niska jakość węgla używanego do opalania.

Przeważającym kierunkiem wiatru dla gminy Bukowno jest sektor zachodni (od SW po NW), z którego pochodzi prawie 45 % przypadków wiatru. Średnia prędkość wiatru waha się w granicach od 2,4 m/s przy kierunku południowym do 3,5 m/s przy kierunku zachodnim. Ukształtowanie terenu oraz róża wiatrów mają decydujący wpływ na fakt, iż przewietrzanie następuje z kierunków zachodnich i północnych. Z powyższych danych można wywnioskować, że bardzo niekorzystny dla stanu powietrza w Mieście Bukowno jest napływ zanieczyszczeń spoza zachodniej granicy Miasta tj. z województwa śląskiego, emitującego 23 % zanieczyszczeń pyłowych i 21,7 % zanieczyszczeń gazowych z globalnej ilości zanieczyszczeń w kraju.

Podstawowe kierunki działań zmierzających do przywracania poziomów docelowych zanieczyszczeń powinny się koncentrować na obniżaniu emisji ze spalania paliw stałych do celów ogrzewania indywidualnego. Przejawiać się to może w następujących głównych działaniach: – Likwidacja ogrzewania indywidualnego opartego na węglu lub drewnie i zmiana na centralne ogrzewanie (tam gdzie istnieje sieć centralnego ogrzewania) lub na piece zasilane paliwem ekologicznym – gazem, olejem opałowym, prądem. – Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego zakazujące używania paliwa stałego do ogrzewania oraz zakazujące budowy kominów opalanych drewnem w obszarach przekroczeń wartości docelowych benzo(a)pirenu. – Edukacja ekologiczna mająca na celu uświadomienie ludności na temat szkodliwości spalania odpadów oraz paliw niskiej jakości (np. pyłu węglowego).

106

Zmniejszenie się ilości emitowanych do powietrza substancji wpłynie pozytywnie na zdrowie i samopoczucie ludności całego województwa. Zmiana sposobu ogrzewania czy termomodernizacje budynków często wiążą się również z remontami i odnowieniem zasobów mieszkaniowych, więc podwyższa się standard życia ludności. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza wpłynie na lepsze samopoczucie ludzi, mniej z nich będzie miało problemy z układem oddechowym.

Przystępujac do obliczeń zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł energetycznego spalania paliw w gminie Bukowno należało określić udział poszczególnych nośników energii w procesach spalania paliw w gospodarstwach domowych. Wykorzystano dane otrzymane od przedsiębiorstw energetycznych odpowiedzialnych za sprzedaż gazu i ciepła w gminie. Zestawiono obliczoną ilość energii pochodzącą z gazu sprzedanego mieszkańcom ogrzewającym mieszkania gazem do oszacowanej w rozdziale 4 ilości zapotrzebowania energetycznego dla całej gminy. Do bilansu zużycia energii oszacowano ilość energii pochodzącej z centralnego systemu ciepłowniczego oraz ilośc energii pochodzącej z biomasy (drewno opałowe na podstawie danych z Nadleśnictw). Szacunki wykazały, że gaz pokrywa ok. 5,5 % zapotrzebowania na ciepło. Ciepło z sieci ok. 14 %, biomasa (drewno opałowe, drobnica i pelet) niecałe 15 %. Udział oleju opałowego jest trudny do oszacowania. Oszacowano, że stanowi on ok. 1,4 % nośników energii w gminie. Energia OŹE (np. solary, pompy ciepła – tzw czysta energia z punktu widzenia zanieczyszczeń powietrza) jest również trudna do oszacowania, przyjęto odpowiednio, że stanowi poniżej 1%. Największy udział w bilansie energetycznym w gospodarstwach indywidualnych ma węgiel kamienny, który stanowi ok. 63 % paliw w gminie. Do przeprowadzenia obliczeń zanieczyszczeń dla tzw „niskiej emisji” w gminie Bukowno przyjęto wyżej wymieniony udział paliw w bilansie energetycznym gminy. Dla różnych rodzajów paliw przyjęto ponadto jako dane wyjściowe standardowe rodzaje palenisk, a następnie paleniskom przyporządkowano wskaźniki emisji zanieczyszczeń. Korzystając z tych wskaźników można obliczyć przybliżone emisje zanieczyszczeń. Wartości wskaźników opublikowane zostały w ramach materiałów informacyjno‐szkoleniowych Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa 1/96. Do obliczeń ilości zanieczyszczeń skorzystano ze wzoru: E = B*w B ‐ ilość spalonego paliwa w‐ wskaźnik emisji dla danego zanieczyszczenia [kg/106m3] (dla paliw gazowych i ciekłych), [kg/Mg paliwa] dla paliw stałych.

Tabela 61. Obliczenie ilości zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw w gospodarstwach indywidualnych w gminie.

Substancja Poziom stężeń [Mg/rok]

SO2 940,74

NO2 88,35

CO2 40398,38

pyły 615,05 107

CO 159,47

Sadza 14,47

Źródło: Obliczenia własne.

Należy zwrócić, że znaczna część zanieczyszczeń na terenie gminy pochodzi z przemysłu. W rozdziale 4.1.4 przedstawiono ilość zanieczyszczeń wyemitowanych w 2011 roku przez przedsiębiorstwo Boltherm zajmujące się produkcją energii cieplnej dla Bukowna.

Gmina Bukowno prowadzi starania w celu zmniejszania emisji zanieczyszczeń do atmosfery, które szczegółowo zostały opisane w podrozdziale „Planowane lub realizowane przedsięwzięcia służące racjonalizacji zużycia energii i poprawie jakości powietrza” w dalszej części opracowania.

6.2. Stan wód

Ocena jakości wód dokonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w systemie stosowanym jeszcze w 2006 r. polega na ocenie podatności na degradację (kategoria podatności) oraz jakości wód jeziornych (klasa czystości). Określenie kategorii podatności i klasy czystości opiera się na obliczeniu średniej z punktacji przyjętej dla odpowiednich klas i kategorii przypisanych analizowanym wskaźnikom (1pkt – I klasa, II klasa – 2 pkt., itd.) i odniesieniu otrzymanego wyniku do zakresów: – I klasa/I kategoria ≤ 1,50 pkt., – II klasa/II kategoria 2, 50 pkt., – III klasa/III kategoria ≤ 3,25 pkt, – poza klasą/poza kategorią > 3,25 pkt.

W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 2002 r. „w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia” wyróżnia się trzy kategorie jakości wód powierzchniowych: – kategoria A1 – wody wymagające prostego uzdatniania fizycznego w szczególności filtracji oraz dezynfekcji, – kategoria A2 – wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowanie końcowe), – kategoria A3 – wody wymagające wysoko sprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowanie, chlorowanie końcowe).

6.2.1 Stan wód powierzchniowych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w roku 2010 prowadził badania wód według „Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2010‐2012” w sieci punktów monitoringu operacyjnego oraz badawczego w jednolitych częściach wód powierzchniowych (jcw) zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art. 155a ust.2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) wraz z rozporządzeniami 108

wykonawczymi, tj. rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 686) oraz rozporządzeniami Ministra Środowiska dotyczącymi wód użytkowych. Do badań laboratoryjnych pobrano 1 370 próbek wód, a liczba wykonanych oznaczeń wód powierzchniowych wyniosła 49 126, w tym: 48 580 wskaźników fizykochemicznych i chemicznych, 80 elementów biologicznych oraz 466 wskaźników mikrobiologicznych. Stan ekologiczny jest wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych.

Wykres 15. Klasyfikacja stanu ekologicznego jcw w województwie małopolskim w 2010 r.

Źródło: WIÓŚ Kraków; 2011

Większość badanych jcw (tj. 28) osiągnęła stan ekologiczny umiarkowany ‐ III klasa, co stanowiło 50% ocenianych jcw. Bardzo dobry stan ekologiczny stwierdzono w 3 jcw (5,4%) rzek: Raby (od źródeł do Skomielnianki), Białki Tatrzańskiej (w 2 jcw). Dobry w 11 jcw. Słabym stanem ekologicznym charakteryzowało się 14 jcw (25%) rzek: Sztolni, Wisły, Macochy Poręby, Potoku Gromieckiego, Chechła (ujście), Bachorza, Potoku Spytkowickiego, Rudna, Kostrzeckiego, Królewskiego Potoku, Wątoka oraz Brnia. W żadnej jcw nie występuje zły stan ekologiczny.

W 2010 roku przeprowadzono w województwie badania 26 rzek w 33 p.p.k. oraz 1 zbiornika zaporowego (łącznie w 34 p.p.k.) zlokalizowanych w częściach wód dostarczających średnio powyżej 100 m3 wody na dobę przeznaczonej do spożycia.

Wyniki oceny: − w 1 punkcie (3% ogółu) stwierdzono wody o jakości kategorii A1 (Bystra powyżej ujęcia dla Zakopanego), − wody jakości kategorii A2 stanowią 35% ogółu punktów (12 p.p.k.), − kategorię A3 stwierdzono w 18 punktach (53%), − w 3 punktach pomiarowo‐kontrolnych (9%) wystąpiły wody nie spełniające kategorii A1, A2, A3.

109

Wody zbiornika Dobczyckiego ‐ akwenu wody pitnej dla Krakowa na stanowisku ujęcie wieżowe (w punktach: na powierzchni, 3 m poniżej powierzchni oraz „pozycja ujęcia”) spełniają wymagania kategorii A2.

W ostatnich latach koncentracja głównych zanieczyszczeń w wodach województwa na ogół wykazuje tendencję spadkową i poprawę stanu wód. Dla BZT5, azotu ogólnego, fosforu ogólnego średnie stężenia są wyższe dla Wisły, a niższe dla Dunajca.

Warunkiem osiągnięcia dobrego stanu wód powierzchniowych jest wdrażanie Programu wodno‐ środowiskowego kraju (podstawowego dokumentu planistycznego stanowiącego realizację wymagań wskazanych w Dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego w zakresie opracowanych programów działań) oraz realizacja inwestycji i działań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Program ten określa wykaz aglomeracji o RLM (równoważna liczba mieszkańców) większej od 2 000 wraz z jednoczesnym wykazem niezbędnych przedsięwzięć, które należy zrealizować w tych aglomeracjach w zakresie budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych.

6.2.2 Stan rzek Gminy Bukowno

Zlokalizowany na terenie Bukowna kompleks przemysłowy wywiera istotny wpływ na stan czystości wód powierzchniowych przepływających przez teren Miasta. Głównym odbiornikiem ścieków i wód dołowych ZGH „Bolesław” jest rzeka Biała Przemsza poprze dopływy: Kanał Główny, potok Warwas i rzekę Sztołę.

BIAŁA PRZEMSZA – płynie północno zachodnim obrzeżem Miasta, na znacznym odcinku stanowiąc naturalną granicę z gminą Sławków. Długość tej rzeki wynosi 65,77 km, powierzchnia zlewni od żródeł do połączenia z rzeką Czarną Przemszą wynosi 876,6 km2. Górny odcinek Białej Przemszy od żródeł do ujęcia rzeki Białej charakteryzuje się wysoką czystością. Stężenia siarczanów mieszczą się w przedziale od 40 do 60 mg/dm3, a chlorków od 12‐25 mg/dm3. Niemniej jednak zaznacza się tu wpływ działalności ludzkiej, o czym świadczą stężenia azotanów przekraczające w początkowym odcinku Białej Przemszy 20 mg/dm3. Jakość Białej Przemszy znacznie pogarsza się po przyjęciu wód kopalnianych.

Według poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń jakość wód przedstawia się następują co: ‐substancje organiczne – I klasa czystości; ‐ substancje nieorganiczne – II klasa czystości (siarczany, substancje rozpuszczalne ogólne); ‐ stężenia związków biogennych – II klasa czystości (azot azotynowy i fosfor ogólny); ‐ zawiesiny – III klasa czystości; ‐ substancje specyficzne w tym stężenie Zn i Pb – pozaklasowa; ‐ stan hydrobiologiczny i bakteriologiczny – III klasa czystości.

Badano również osady tej rzeki i otrzymano następujące wyniki: ‐ zawartość cynku w przedziałach 2500‐5000 mg/kg (wynik uzyskany 3 razy), 5000‐10000 mg/kg (wynik uzyskany 3 razy) oraz 10000‐25000 mg/kg (wynik uzyskany 3 razy 110

‐ zawartość kadmu w przedziałach 50‐100 mg/kg (wynik uzyskany 2 razy), 25‐50 mg/kg (wynik uzyskany 4 razy), 10‐25 mg/kg (wynik uzyskany 2 razy)

[Zawartość w ilości równej lub większej: ołowiu – 200 mg/kg, kadmu 7,5 mg/kg, cynku 1000 mg/kg suchej masy w osadach wodnych wydobywanych z cieków w związku z ich regulacją i utrzymaniem powoduje, że urobek podlega przepisom o odpadach]

SZTOŁA – na całej swej długości znajduje się w zasięgu leja depresji wywołanego odwodnieniem PCC Rail Szczakowa S.A, a w rezultacie obniżeniem naturalnego zwierciadła wody podziemnej w piętrze czwartorzędowym poniżej poziomu wody w Sztole. Rzeka Sztoła zasilana jest przez rzekę Babę, do której poprzez kanał południowy odprowadzane są wody kopalniane pompowane z szybów „Stefan”, „Bronisław”, „Chrobry”.

W punkcie pomiarowo ‐ kontrolnym ujęcie w Ryszce woda Sztoły w badanych wskaźnikach odpowiada: · substancje organiczne – I klasa czystości; · substancje nieorganiczne – I klasa czystości; · stężenia związków biogennych – I klasa czystości; · zawiesiny – II klasa czystości; · substancje specyficzne w tym stężenie Zn i Pb – pozaklasowa; · stan hydrobiologiczny i bakteriologiczny – II klasa czystości.

Stwierdzono również stężenia substancji powierzchniowo czynnych znacznie przekraczające dopuszczalne normy. Badano również osady tej rzeki i otrzymano następujące wyniki:

‐ zawartość cynku w przedziałach 10000‐25000 mg/kg (29 razy z 40 ogółem), ‐ zawartość kadmu ponad 100 mg/kg (25 razy), ‐ zawartość ołowiu w przedziałach >5000 mg/kg (dwa razy) oraz 2500‐5000 mg/kg (29 razy).

[Zawartość w ilości równej lub większej: ołowiu – 200 mg/kg, kadmu 7,5 mg/kg, cynku 1000 mg/kg suchej masy w osadach wodnych wydobywanych z cieków w związku z ich regulacją i utrzymaniem powoduje, że urobek podlega przepisom o odpadach]

POTOK WARWAS – wypływa z pól położonych na wschód o Wodącej. Jego całkowita długość wynosi 6,3 km. Warwas przyjmuje oczyszczone ścieki z kompleksu przemysłowego ZGH „Bolesław” oraz wody drenowane sztolnią Zachodnią, a ponadto z oczyszczalni ścieków komunalnych.

Badając osady tego potoku otrzymano następujące wyniki: ‐ zawartość cynku w przedziałach 10000‐25000 mg/kg (31 razy z 44 ogółem) oraz >25000 mg/kg (26 razy), ‐ zawartość kadmu ponad 100 mg/kg (27 razy) oraz 50‐100 mg/kg (cztery razy), ‐ zawartość ołowiu w przedziałach >5000 mg/kg (9 razy), 2500‐5000 mg/kg (11 razy), 1000‐2500 mg/kg (6 razy) oraz 500‐1000 mg/kg (5 razy).

111

[Zawartość w ilości równej lub większej: ołowiu – 200 mg/kg, kadmu 7,5 mg/kg, cynku 1000 mg/kg suchej masy w osadach wodnych wydobywanych z cieków w związku z ich regulacją i utrzymaniem powoduje, że urobek podlega przepisom o odpadach]

KANAŁ GŁÓWNY – jest sztucznym ciekiem powstałym dla odwodnienia wyrobisk Kopalnibv„Szczakowa”. Przyjmuje wody przez rozbudowaną sieć kanałów pokrywających odkrywki. Obok wód opadowych i podziemnych istotnym źródłem zasilania jest woda infiltrującabvz koryta rzeki Sztoły. Jakość wód w kanałach odprowadzających wody drenowanebvwyrobiskiem Kopalni „Szczakowa” jest dobra i spełnia wymagania stawiane wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi lub wodzie wykorzystywanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Wyjątkiem jest bardzo wysokie stężenie fosforanóww kanałach na wschód od drogi Bukowno ‐ Bór Biskupi.

6.3. Stan gleb

Na terenie Powiatu Olkuskiego zanieczyszczenie gleb jest jednym z istotnych problemów zagrożeń środowiska. Obejmuje ono przede wszystkim zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi, prowadzące do skażeń produktów rolnych m.in. ołowiem, kadmem i cynkiem. Zakwaszenie gleb przyczynia się dodatkowo do potęgowania intensywności pobierania przez rośliny metali, a więc zwiększania stopnia skażenia żywności. Stwierdzono, iż zawartość metali ciężkich w profilu glebowym gleb rejonu olkuskiego zmniejsza się wraz z głębokością, przy czym stopień wzbogacenia ściółki gleb leśnych i poziomów próchnicznych tego rejonu jest wielokrotnie wyższy niż w przypadku gleb z terenów nieskażonych. Sugeruje to akumulację skażeń z powietrza atmosferycznego,przy czym najwyższe zawartości metali w glebach występują w sąsiedztwie ZakładówGórniczo‐ Hutniczych „Bolesław” wraz z zakładami kooperującymi (Bolesław Recycling Sp. z o. o. i Boltherm, z siedzibami w Bukownie) i mają one dominujący wpływ na kształtowanie się skażeń gleb. Źródłem degradacji gleb jest działalność górniczo‐hutnicza ZGH „Bolesław”. Oddziaływanie ZGH „Bolesław” na gleby sprowadza się do trzech zasadniczych typów przekształceń, a mianowicie: przekształceń geomechanicznych, hydrologicznych i chemicznych. Przekształcenia geomechaniczne gleb obejmują powstawanie terenów bezglebowych na skutek tworzenia wyrobisk, zajmowania powierzchni pod zwały i stawy osadowe, a ponadto pojawiania się na powierzchni terenu deformacji nieciągłych w postaci lejów lub stromościennych zapadlisk oraz szczelin o różnych wymiarach. Ogólna powierzchnia gleb objętych przekształceniami geomechanicznymi związanymi z oddziaływaniem ZGH „Bolesław” wynosi około 300 ha. Drugim kierunkiem zmian glebowych są przekształcenia hydrologiczne, które polegają na zmianach ilości wody w profilu glebowym. Ich przyczyną są zmiany położenią zwierciadła wody w zasięgu profilu glebowego lub w płytkiej strefie podprofilowej albo teŜ przekształcenia rzeźby powodujące zmiany ilości wody napływającej z terenów otaczających rozpatrywany obszar czy teŜ modyfikujące warunki odpływu wody.

Na terenie Miasta Bukowno zanieczyszczenie gleb jest jednym z istotnych problemów zagrożeń środowiska. Obejmuje ono przede wszystkim zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi, prowadzące do skażeń produktów rolnych m.in. ołowiem, kadmem i cynkiem. Zakwaszenie gleb przyczynia się dodatkowo do potęgowania intensywności pobierania przez rośliny metali, a więc zwiększania stopnia 112

skażenia żywności. W latach 1992‐1996 Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska prowadził badania zanieczyszczeń użytków rolnych na terenie byłego województwa katowickiego. Badano zawartość ołowiu, kadmu, cynku oraz pH gleby. Na terenie Miasta Bukowno usytuowano 48 punktów poboru prób do analiz. W żadnym z punktów badawczych na terenie Bukowna zawartość ołowiu w warstwach wierzchnich gleby nie była mniejsza niż 100 mg/kg. W siedmiu punktach położonych wokół Wodącej zawartość ołowiu przekroczyła 600 mg/kg. Zawartość kadmu w powierzchniowej warstwie gleby tylko w dwóch przypadkach, w południowej części Podlesia oraz w jednym przypadku na południe od Bukowna Starego była równa 4 mg/kg. Pozostałe próby z terenu Bukowna zawierały 5 – 38 mg/kg. W 13 przypadkach zawartość kadmu była wyższa od 15 mg/kg, a takie wartości uznaje się za toksyczne. Ilość cynku w kontrolowanych próbach przekraczała 300 mg/kg. W większości prób z terenu Wodącej i Bukowna Starego zawartość cynku wynosiła ponad 1000 mg/kg. Stosunkowo wysokie wartości pH, związane przede wszystkim z weglanowym podłożem, wskazują, że znaczna część omawianych metali znajduje się w postaciach słabo mobilnychi nie przyswajalnych przez rośliny.

W drugiej połowie lat 90‐tych Państwowy Instytut Geologiczny swoimi badaniami nt. zawartości różnych pierwiastków w glebach objął północną część Bukowna, aż do północnej części odkrywki w Polu II PCC Rail Szczakowa S.A. Dane zawarte w tym opracowaniu potwierdzają silne i bardzo silne zanieczyszczenie użytków rolnych ołowiem, kadmem i cynkiem. Maksymalne zawartości ołowiu (ponad 600 mg/kg) i kadmu (ponad 15 mg/kg) odnotowano na terenie ZGH „Bolesław”, Tłukience, Wodącej oraz znacznej części zabudowy miejskiej Bukowna (w przypadku ołowiu – z wyłączeniem terenów na zachód od ul. Mostowej i Wyzwolenia oraz części Starczynowa na południe od linii kolejowej Kielce – Katowice, w przypadku kadmu – z wyłączeniem terenów na zachód i południe od ulic Nowej – Kolejowej – Niepodległości oraz Starczynowa bez jego północnej części). Wyraźnie mniej ołowiu, kadmu i cynku (odpowiednio: 25‐250, 0,5‐8, 50‐500 mg/kg) stwierdzono w glebach leśnych w sąsiedztwie wyrobiska PCC Rail Szczakowa S.A. Na południowy wschód od Przymiarek najczęściej notowano 50‐100 mg Pb/kg, 2‐4 mg Cd/kg oraz 50‐250 mg Zn/kg suchej masy gleby, przy bardzo dużym wzroście zawartości tych metali ku północy.

Analiza powyższych danych wskazuje, że poza terenami wyrobisk po eksploatacji piasku oraz terenami leśnymi, z wyłączeniem lasów w sąsiedztwie Starczynowa, gleby i grunty zawierają zanieczyszczenia przekraczające poziom wymagany standardami jakości gleby i jakości ziemi dla terenów rolnych, leśnych, nieużytków, a także terenów zabudowanych i zurbanizowanych, z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Na terenie Wodącej, Starego Bukowna, Tłukienki (według badań OBiKŚ), oraz na terenie Wodącej, Tłukienki oraz przeważającej części miasta według PIG, koncentracje ołowiu, kadmu i cynku w glebie przekraczają standardy określone dla terenów przemysłowych i komunikacyjnych. Część badanych pierwiastków pochodzi z opadów pyłów emitowanych w przeszłości między innymi przez hutnictwo metali nieżelaznych, część jest rezultatem naturalnej koncentracji. Wyniki badań z cytowanych źródeł są w pewnym zakresie rozbieżne, znaczna część omawianego terenu podległa eksploatacji górniczej, co skutkował zaburzeniami w naturalnej zawartości metali w powierzchniowej warstwie gleby.

113

Zmierzona w 2008 r. wartość pH w warstwie 0‐30 cm wskazuje, że obszary miejskie Olkusz, Bukowno i Sławków mają najwyższe pH. Najniższe wartości pH występowały natomiast w przypadku prób glebowych z terenów leśnych. Różnice pomiędzy wartwami w profilach nie były duże, choć zdecydowanie najwyższe pH oznaczono w wartwie 30‐ 70 cm.

Rysunek 17 . Wartość pH w warstwie gleby 0‐30 cm

Rysunek 20. Zawartość pierwiastków śladowych w warstwie gleby 0‐30 cm badanego obszaru [ppm]

Źródło: K.Urbański, ”Metodyka dokumentowania chemicznych przekształceń gleb na terenach przemysłowych”; 2008

114

Zawartość pierwiastków śladowych w badanych próbkach zależy głównie od głębkości z jakiej zostały pobrane. Najwyższe stężenia pierwiastków występowały w warstwie 0‐30 cm, gdzie najprawdopodobniej były one zatrzymywane przez materię organiczną i tylko w części wymywane w głąb profilu. Największa ich koncentracja występowała w rejonie terenów sielnie uprzemysłowionych (Olkusz, Bukowno, Bolesław, Sławków), gdzie zanotowano wyższe ich zawartości. Pozostałe rejony charakteryzowały się, zawartościami pierwiastków nie odbiegającymi od danych dla gleb naturlanych. W trakcie wydobycia i przetwarzania lub spalania surowców minerlanych i związaną z tym emisją znaczne ilości pierwiastków śladowych w postaci zanieczyszczeń dostają się do gleb, niejednokrotnie przekraczając normy stężeń. Obserwuje się to w obszarze badań w przypadku metali ciężkich takich jak: cynk, kadm i ołów, gdzie zawartości osiągają poziom odpowiednio 2990 ppm; 34,4ppm; 227,5 ppm. Natomiast zawartości chromu, niklu, miedzi i strontu były znacznie niższe i nie przekraczały norm określonych przez standardy jakości gruntu. 115

7 Możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii z uwzględnieniem energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła oraz zagospodarowanie ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych

7.1. Możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek lokalnych zasobów paliw kopalnych i energii

Na terenie gminy Bukowno nie są zlokalizowane zasoby paliw kopalnych oraz nie są znane nadwyżki energii możliwej do zagospodarowania z tych paliw w sposób ekonomicznie uzasadniony. Z uzyskanych informacji o kotłowniach zlokalizowanych na terenie gminy wynika, że nie istnieją znaczące nadwyżki mocy cieplnej możliwe do zagospodarowania. Podczas budowy nowych lub modernizacji istniejących źródeł moc cieplna jest dobierana do potencjalnego zapotrzebowania, co wyklucza wykorzystanie tych źródeł w celu zaspokajania potrzeb cieplnych innych odbiorców. Wszystkie przedsiębiorstwa energetyczne (energia elektryczna, ciepło i gaz) działające na terenie gminy posiadają obecnie rezerwy mocy. W przypadku konieczności zwiększenia zapotrzebowani na moc elektrycznąj, ciepło czy na gazu są w stanie zapewnić pokrycie według zaistniałych potrzeb.

7.2. Energia elektryczna w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła

Skojarzona gospodarka energetyczna to metoda równoczesnego pozyskiwania ciepła i energii elektrycznej w procesie przekształcania energii pierwotnej paliw. Obecnie wzrasta zainteresowanie małymi układami skojarzonymi, których odbiorcami, przy zachowaniu wskaźnika efektywności ekonomicznej inwestycji, mogą stać się: zakłady pracy, szpitale, szkoły, osiedla mieszkaniowe. Na terenie gminy w chwili obecnej nie produkuje się energii elektrycznej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła. Ponadto jak już wspomniano w rozdziale dotyczącym ciepłownictwa Tauron Ciepło S.A. rozważa możliwość wybudowania własnego źródła ciepła w układzie kogeneracyjnym czyli z jednoczesną produkcją energii elektrycznej.

7.3. Ciepło odpadowe z instalacji przemysłowych

Zastosowanie układu przetwarzającego ciepło odpadowe w energię elektryczną lub cieplną może znacząco przyczynić się do ograniczenia niekorzystnego oddziaływania przemysłu na środowisko przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia energii pochodzących z paliw kopalnych.

116

Jak wynika z ankietyzacji zakładów przemysłowych na terenie gminy znajduje się jeden zakład wykorzystujący ciepło odpadowe z instalacji przemysłowych. Ciepło odpadowe wykorzystywane jest w procesie produkcyjnym Zakładów Górniczo‐ Hutniczych „Bolesław”. Charakterystyka systemu odzysku ciepła ZGH Bolesław Ciepło odpadowe pozyskiwane w procesie technologicznym podczas prażenia blendy cynkowej.Gazy powstałe w procesie prażenia blendy opuszczając piec fluidyzacyjny przepływają bezpośrednio do kotła utylizacyjnego, gdzie następuje ich wstępne oczyszczenie i schłodzenie. Zadaniem kotła utylizacyjnego jest odbiór ciepła z gazów prażalnych za pomocą specjalnej konstrukcji rurowych wymienników ciepła zwanych „wiązkami”, w których płynie woda. Na skutek odbioru ciepła, woda przechodzi w parę nasyconą o temp. 265 0C i ciśnieniu ok. 4 MPa. Para po redukcji ciśnienia do ok. 0,9 MPa i temp. ok. 180 0C, kierowana jest do kotłowni Firmy „BolTherm”, gdzie na wymienniku ciepła następuje jej skraplanie i jako kondensat wraca do kotła utylizacyjnego. Straty wody uzupełniane są świeżą wodą, wcześniej uzdatnioną. W kotle oprócz wymiany ciepła zachodzi na wiązkach proces częściowego oczyszczenia gazów wskutek osadzania się pyłów na rurkach wymiennika, okresowo zrzucanych za pomocą strzepywaczy do przenośnika zgrzebłowego i transportowanych do zbiornika pyłowego. Po przejściu przez kocioł, gazy mają jeszcze temp. ok. 400 0C, kierowane są do komory rozdzielczej, a następnie do czterech nitek I –go i II‐go cyklonowego stopnia odpylania. Pyły z I i II – go stopnia odpylania kierowane są razem z prażonką „progową” do Elektrolizy Cynku. Gazy natomiast przy pomocy wentylatora gazów gorących o temp ok. 350 0C, kierowane są do węzła mycia i chłodzenia. Pierwszym obiektem Fabryki Kwasu Siarkowego jest węzeł płucząco‐chłodzący ‐Skruber. Węzeł ten ma za zadanie schłodzenie i „mokre” oczyszczenie gazów z pyłów poprażalnych. Temperatura gazów po skruberze wynosi ok. 40 oC. Ciepło pozyskane z procesu prażenia blendy jest wykorzystywane do ogrzewania elektrolitu w procesie elektrolizy cynku. Ilość energii cieplnej ‐ odpadowej jaka jest odzyskiwana: 262 931,00 GJ/rocznie. Jak widać na przykładzie ZGH Bolesław stosowanie odzysku ciepła odpadowego jest bardzo korzystne zarówno pod kątem oszczędności energii jak i ochrony środowiska. Ilość energii jaką ZGH gospodaruje w procesie odzysku przekracza to ilość jaką dla porównania może zużyć cała niewielka gmina.

7.4. Możliwość wykorzystania istniejących nadwyżek energii z OŹE

7.4.1 Możliwość wykorzystania energia geotermalnej

Gmina Bukowno leży w Przedkarpackim regionie geotermalnym. Potencjalne zasoby wód i zawartej w nich energii cieplnej dla tego rejonu przedstawia tabela 48. Z analizy danych zawartych w tabeli wynika, że w granicach Bukowna znajdują się zasoby wód geotermalnych, których wykorzystanie mogłoby znacznie zmienić warunki zaopatrzenia gminy w energię cieplną. Jednak aktualnie oraz w najbliższej perspektywie na terenie gminy nie należy przewidywać zastosowania układów do wykorzystania ciepła geotermalnego. Stanowisko takie wynika z faktu, iż brak jest szczegółowego rozeznania co do istnienia takich złóż na przedmiotowym terenie, ich temperatury i głębokości zalegania. Ewentualne inwestycje wymagają oszacowania potencjału energii wód geotermalnych za pomocą próbnych odwiertów, które są kosztowne, a tym samym niemożliwe do sfinansowania wyłącznie przez gminę. Budowa ciepłowni geotermalnej ma ekonomiczny sens w rejonach charakteryzujących się stosunkowo dużą gęstością zabudowy, gdzie odbiór ciepła jest stałej mocy i w dużej ilości np. osiedla zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej. 117

Gmina Bukowno obecnie nie planuje realizacji zadań związanych z rozpoznaniem występowania złóż termalnych na swoim terenie, brak również informacji o potencjalnych inwestorach prywatnych. Szansą na podjęcie działań w kierunku oszacowania zasobów wód i energii cieplnej w nich zawartych jest pojawienie się możliwości uzyskania dofinansowania takich inwestycji ze źródeł zewnętrznych, w tym w szczególności funduszy Unii Europejskiej.

7.4.2 Możliwość wykorzystania energia słonecznej W gminie Bukowno, tak jak w całym powiecie olkuskim zasoby energii słonecznej sa wystarczajace do ogrzania wody użytkowej w okresie letnim oraz w 50 ‐ 60 % w okresie wiosenno – jesiennym. W gminie Bukowno proponuje się wykorzystywać płaskie kolektory słoneczne, a także systemy pasywne w budownictwie. Kolektory słoneczne mogą wytwarzać ciepło przez cały rok. W okresie od wiosny do jesieni mogą nawet całkowicie zaspokoić zapotrzebowanie na ciepłą wodę użytkową, natomiast zimą mogą służyć do jej wstępnego podgrzania. Gmina Bukowno leży w rejonie o korzystnych warunkach w skali Polski do rozwoju energetyki słonecznej, gdzie potencjał energii użytecznej wynosi ponad 1000 kWh/m2. Z ogólnie dostępnych informacji można przyjąć, że ilości energii możliwej do pozyskania są zbyt małe dla budowy wysokotemperaturowych systemów fotowoltaicznych, ale wystarczające dla konwersji fototermicznej za pomocą kolektorów i systemów solarnych. Oznacza to, że na przedmiotowym terenie możliwe jest pozyskanie słonecznej energii cieplnej o charakterze zdecentralizowanym, realizowane głównie dla potrzeb przygotowywania c.w.u. w instalacjach pracujących cały rok, zarówno w domach mieszkalnych, jak i w budynkach użyteczności publicznej oraz w rolnictwie – w hodowli roślin (szklarnie), w procesach suszarniczych (suszenie ziarna zbóż, warzyw, dosuszanie zielonek, itp.). W rachunku ekonomicznym opłacalność stosowania kolektorów słonecznych do podgrzewania wody użytkowej dla potrzeb gospodarstw domowych jest ciągle zbyt mała. Rozwój systemów wykorzystujących energię słoneczną hamowany jest przez wysokie koszty inwestycyjne związane z tego typu instalacjami. Za celowe uznać należy pozyskiwanie energii słonecznej w sezonie letnim do podgrzewania ciepłej wody użytkowej (krótszy okres zwrotu kosztów i większa opłacalność inwestycji będzie w obiektach o dużym zapotrzebowaniu na ciepłą wodę), a w okresie zimowym jako wspomaganie systemów konwencjonalnych. W analizie efektów instalacji systemów solarnych należy również uwzględnić ekologiczny aspekt pozyskiwania energii słonecznej (zastępowanie kolektorami słonecznymi paliw kopalnych, redukuje emisję szkodliwych gazów i pyłów) oraz brak kosztów eksploatacji. Zakłada się, że wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody użytkowej na terenie gminy będzie miało charakter rozwojowy, co wynika z sytuacji ogólnokrajowej, gdzie pozyskiwanie energii słonecznej do celów energetycznych jest coraz bardziej rozpowszechniane.

7.4.3 Możliwość wykorzystania energii z biomasy

Drewno

Na terenie gminy Bukowno lasy i tereny zadrzewione zajmują powierzchnię 4 517 ha. Powierzchnia leśna znajduje się pod nadzorem dwóch nadleśnictw: Nadleśnictwa Olkusz – 1 027 ha i Nadleśnictwa Chrzanów – 2 652 ha. Pozostała część leży w rękach prywatnych. Z lasów należących do Nadleśnictw pozyskuje się ok. 3345 m3 drewna. Jak wynika z informacji uzyskanych z nadleśnictw możliwości produkcyjne wynoszą 7 356 m3 drewna są ponad 2 razy większe niż realnie pozyskiwane.

Słoma Na terenie Bukowna produkcja słomy z terenów uprawy zbóż wykorzystywana jest między innymi w hodowli zwierząt na podściółkę. Nie ma zastosowania energetycznego.

118

Osady ściekowe W Polsce podejmowane są próby energetycznego wykorzystania osadów ściekowych, których parametry energetyczne zblizone są do torfu. Gazyfikacje i spalanie gazowe osadów ściekowych w kotłowniach centralnego ogrzewania wykorzystuje się w mniejszych oczyszczalniach ścieków w pirolitycznych kotłach FUWI o mocy 0,2 MW. Osady można też mieszać z suchym miałem węglowym. Urządzenia do gazyfikacji osadów ściekowych są bardzo ekonomiczne. Roczny koszt zaoszczędzonego węgla równa się cenie jednego kotła c.o., przy czym wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza jest mniejsza niż z konwencjonalnych kotłów gazowych.

W Bukownie istnieją potencjalne możliwości energetycznego wykorzystania osadów ściekowych, lecz aktualnie nie są one praktycznie możliwe do wykorzystania. Gaz ze składowisk odpadów Na terenie Gminy Bukowno nie ma możliwości pozyskiwania tego rodzaju gazu. Biogaz z oczyszczalni ścieków Bukowno posiada jedną oczyszalnię ścieków. Oczyszczalnia te ma jednak zbyt małą przepustowość by można było pozyskiwać z niej biogaz.

7.4.4 Możliwość wykorzystania energii wiatrowej Gmina Bukowno leży w strefie IV – niekorzystnej pod względem możliwości wykorzystania energii wiatrowej. Obecnie na terenie gminy Bukowno jak i całego powiatu olkuskiego nie ma elektrowni wiatrowych w związku z tym nie możliwości wykorzystania nadwyżek energii wiatrowej.

7.4.5 Możliwość wykorzystania energii wodnej Na terenie gminy w chwili obecnej nie wykorzystuje się potencjału energetycznego spadku wody – brak lokalizacji czynnych małych elektrowni wodnych, brak również budowli piętrzących możliwych do wykorzystania energetycznego. Podstawowe informacje o zasobach wód powierzchniowych zamieszczono w podrozdziale 3.3.4. Na rzece Babie przy ujsciu do rzeki Soły została wybudowana mała elektrownia wodna jednak ze wzgledów fomalnych nie została uruchomiona. Dodatkowo ze względu na planowane zamkniecie pompowania wód z kopalni może dojść do sytuacji że nie będzie wystarczającej ilości wody w rzece do zasilania elektrowni.

119

8 Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych

Głównym celem przedsięwzięć racjonalizujących użytkowanie ciepła, energii elektrycznej paliw gazowych jest zmniejszenie ogólnej konsumpcji oraz zmniejszenie energochłonności procesów. Istnieje kilka form racjonalizacji zużycia enerii w zakresie systemów związanych z zachowaniem komfortu przebywania. Jedną ze nich jest odpowiadnia termoizolacja przegród budowlanych.

8.1. Termomodernizacja budynków

Termomodernizacja jest to poprawienie cech technicznych budynku, w celu zmniejszenia zużycia energii dla potrzeb ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Do głównych działań termomodernizacyjnych zalicza się:

• Ocieplenie ścian zewnętrznych, • Ocieplenie stropodachu lub stropu do poddasza, • Ocieplenie stropu nad piwnicą, • Uszczelnienie lub wymiana okien, • Zmniejszenie powierzchni przeszklonych, • Uszczelnienie lub wymiana drzwi zewnętrznych, • Ograniczenie nadmiernej infiltracji powietrza, • Modernizacja źródła ciepła, • Modernizacja instalacji centralnego ogrzewania, • Modernizacja instalacji ciepłej wody użytkowej, • Modernizacja instalacji wentylacyjnej.

Najprostszą pod względem ilościowym racjonalizacją zużycia energii jest poprawne zaizolowanie cieplne w przypadku przegród nieprzeziernych, zarówno przy ogrzewaniu jak i przy chłodzeniu. Analizując przegrody przyzierne tj. okna, drzwi szklane oraz świetliki należy zwrócic uwagę na zastosowanie szyb oraz ram, które posiadają niski współczynnik przenikania ciepła.

Termomodernizacja budynków powinna być wykonywana w sposób kompleksowy, to znaczy ociepleniu i uszczelnieniu budynku powinna towarzyszyć modernizacja źródła ciepła i instalacji c.o. oraz wyposażenie w urządzenia umożliwiające regulację ilości dostarczanego ciepła w dostosowaniu do warunków zewnętrznych. Największy potencjał oszczędności energii stanowi: ocieplenie ścian zewnętrznych oraz stropów nad ostatnią kondygnacją oraz modernizacja instalacji c.o. poprzez montaż zaworów termostatycznych i regulację hydrauliczną instalacji. Znaczące zmniejszenie zużycia energii pierwotnej można osiągnąć poprzez zamianę nieefektywnego źródła ciepła (np. kotły i piece węglowe) na źródła o wysokiej sprawności spalania (np. kotły gazowe).

Oszacowano, że w gminie Bukowno maksymalny potencjał oszczędności energii w wyniku termo‐ modernizacji budynków mieszkalnych wynosi około od 20 do 30% aktualnego zapotrzebowania ciepła 120

co odpowiada rocznemu zużyciu energii do 107 tys. GJ. Wyliczenia te dokonano przy następujących założeniach: ‐ wykonywana jest kompleksowa termomodernizacja obejmująca jednocześnie: ocieplenie ścian zewnętrznych, stropodachu, wymiana okien i ocieplenie stropów nad piwnicami; ‐ modernizację przeprowadza się w budynkach mieszkalnych, użyteczności publicznej, produkcyjnych, usługowych i handlowych ‐ większość budynków kompleksowej termomodernizacji; ‐ w wyniku wymiany okien nastąpi 10% ograniczenie energii cieplnej przeznaczonej na ogrzanie powietrza wentylacyjnego.

8.2. Wybrane formy racjonalizacji zużycia energii

8.2.1 Stosowanie odzysków ciepła

Użycie tej formy stosuje się w przypadku procesów ciągłych w czasie. W praktyce forma ta jest często spotykana w systemach wentylacyjnych nawiewno ‐ wywiewnych. Strumień powietrza zewnętrznego, posiadający niską temperaturę, jest wstępnie ogrzewany strumieniem powietrza wywiewanego , ciepłego. Strumień ciepła przekazanego w procesie jego odzysku, zmniejsza strumień ciepła niezbędny do podgrzania powietrza końcowego, które jest wprowadzone do wentylowanych pomieszczeń.

8.2.2 Wstępny podgrzew powietrza w wymienniku ciepła GWC

Zimne powietrze o niskiej temperaturze jest podawane do gruntowego wymiennika ciepła, gdzie dochodzi do podgrzania o kilka stopni. W okresie zimy płytowy wymiennik gruntowy „ zwraca” zgromadzone ciepło w gruncie, dzięki temu zimne powietrze może być ogrzewane. Temperatura powietrza za GWC podobnie jak w lecie jest stabilna w ciągu doby, natomiast podczas mrozów powoli spada do wielkości stopni nieco powyżej zera w skali Celcjusza. Główną cechą wymiennika GWC jest zdolność dowilżania powietrza ogrzewanego w wymienniku w czasie zimy. Wychodzące powietrze może zostać dowilżone nawet do 90 % aż do końca grudnia. Ta cecha poprawia parametr wilgotności powietrza w budynku w czasie chłodów. Proces „wysychania” powietrza rozpoczyna się więc dopiero w styczniu (środek sezonu grzewczego) i jest spowalniany dalszym dowilżeniem powietrza przez GWC. Prawidłowe dostosowanie strugi powietrza przepływającego przez płytowy wymiennik, zapewnia maksymnie efektywną i skuteczną wymianę ciepła. Dzięki odpowiedniej konstrukcji i konfiguracji poszczególnych elementów wymiennika redukuje się straty ciśnienia transportowanego powietrza.

8.2.3 Regulacja termostatyczna temperatury w pomieszczeniu

Racjonalizację zużycia energii w systemach grzewczych i chłodzących uzyskuje się przez regulację termostatyczną temperatury powietrza w ogrzewanych lub schładzanych powietrzach. W systemach grzewczych stosowane są głowice termostatyczne na zaworach przy grzejnikach lub wkładkach termostatycznych , wbudowanych w grzejnik. Obecnie stosuje się urządzenia regulacyjne 121

przy ogrzewaniu pomieszczeń. Wynika to z faktu uzyskania komfortu cieplnego, dla osób przebywających w ogrzewanych pomieszczeniach oraz minimalizacji kosztów, związanych z ogrzewaniem pomieszczeń. O konieczności stosowania regulacji informuje prawo budowlane, które określa m.in.: ‐ temperatury obliczeniowe w pomieszczeniach w zależności od ich przeznaczenia i wykorzystania, ‐ minimalne warunki w zakresie temperatury w miejscach pracy, ‐ konieczność stosowania urządzeń regulacyjnych działających automatycznie.

Do wymagań narzucanych przez prawo budowlane używa się zawory termostatyczne z głowicami termostatycznymi lub wkładki zaworowe w grzejnikach z zabudowanymi głowicami termostatycznymi. Zawór termostatyczny z głowicą termostatyczną stanowi regulator proporcjonalny bezpośredniego działania, ponieważ posiada zadajnik temperatury, element wykonawczy oraz czujnik temperatury wbudowany w pokrętło głowicy. Takie rozwiązanie jest predysponowane do regulacji temperatury w pomieszczeniach ogólnodostępnych, gdzie układ regulacyjny jest systemowo chroniony przed dostępem osób trzecich (np. w szkołach, biurach czy pomieszczeniach użyteczności publicznej). W pomieszczeniu o regulowanej temperaturze musi znajdować się czujnik, ale często czujnik zabudowywany jest w specjalnej wentylowanej obudowie ochronnej lub poza bezpośrednią strefą przebywania ludzi. Sytemy regulacyjne temperatury z głowicami termostatycznymi gwarantują wysoka jakość regulacji przy zachowaniu prostoty rozwiązania.

8.2.4 Ograniczenia czasu występowania temperatury komfortu

Redukcja zużycia energii powinna dotyczyć okresów, gdy pomieszczenia nie są używane lub mogą być używane przy ograniczeniu temperatury. Przykładem są systemy grzewcze z osłabieniem nocym. Podczas nieobecności lub snu wskazane jest zmniejszenie teperatury w sypialni.

Regulację taką umożliwiają regulatory elektroniczne , programowalne. Używne są regulatory pokojowe typu HERZ 1779123, które są urządzeniami do indywidualnej regulacji w oddzielnych pomieszczeniach z programowaniem czasów i temperatur. Stosowane są do sterowania ogrzewania wodnego, elektrycznego , palników, pomp obiegowych lub napędów termicznych.

Optymlny komfort cieplny w pomieszczeniu , przy minimalizacji kosztów zużycia energii, zapewniony jest dzięki indywidualnemu doborowi w programie tygodniowym profilu temperatury dla każdego z dni tygodnia. Oszczędności energetyczne w czasie dłuższej nieobecności mogą być od razu uwzględnione w rocznym programie sterowania.

8.2.5 Redukcja zużycia energii elektrycznej przez instalacje towarzyszące

Racjonalizacja zużycia enegii może także być związana z systemem dystrybucji czynnika stosowania regulacji ilościowej w miejsce regulacji jakościowej. W przypadku regulacji ilościowej strumień krążącego czynnika jest słaby i nie zależy od chwilowej mocy instalacji grzewczej czy chlodzącej. Moc elektryczna pomp cyrkulacyjnych jest prawie stała, czy zapotrzebowanie na ciepło lub zimno jest rożne. W przypadku zastosowania regulacji ilościowej isnieje dokładne odwzorowanie mocy elektrycznej do napędu pomp obiegowych w funkcji mocy grzewczej przekazywanej przez instalacje grzewczą. 122

8.2.6 Systemy ogrzewania niskoparametrycznego

Poprawę uwarunkowań związanych z komfortem cieplnym są systemy ogrzewania powierzchniowego. Przykładem ogrzewnia powierzchniowego już stosowanego jest ogrzewania podłogowe , natomiast nowością jest ogrzewanie ścienne lub sufitowe. Podstawową cechą jest wykorzystywanie powierzchni przegród budowlanych do przekazania strumienia ciepła na pokrycie strat i/lub kompensacji chłodu wprowadzanego z zimnym powietrzem wentylacyjnym.

Duża powierzchnia grzewcza oznacza niską tempeturę samej powierzchni grzejącej, przy zachwaniu niezmienionaej wydajności całkowitej. Oznacza to redukję konsumpcji ciepła, która wynika z niższej temperatury w pomieszczeniach oraz bardziej efektywne wykorzystanie konwencjonalnych i niekonwencjonalnych źródeł ciepła. Przy dużej powierzchni grzejącej, jest większy udział promieniowania w przekazywaniu ciepła niż przy ogrzewaniu tradycyjnym, a więc komfort cieplny jest odczuwalny przy niższej temperaturze powietrza. Niska teperatura powietrza oznacza również mniejsze zapotrzebowanie na strumień ciepła ogrzewanych pomieszczeń. Także niskie zapotrzebowanie na strumien ciepła wynika z mniejszego zapotrzebowania na tzw. ciepło wentylacyjne. Powietrze zewnętrze musi być podgrzane do niższej temperatury , która panuje w pomieszczeniu ogrzewanym. Rozpatrując pomieszczenia z wentylacją grawitacyjną bez nawiewników z czujnikami higrostatycznymi, mniejsza różnica temperatur pomiędzy powietrzem zewnętrznym a powietrzem w pomieszczeniu, oznacza także mniejsze wychłodzenie przez tzw. nadmierną wentylację zimą w okresie niskich temperatur , ponieważ jest mniejszy moduł napędowy procesu. Gdy grzejnik powierzchniowy pracuje przy niższej temperaturze czynnika grzewczego bardziej efektywnie mogą pracować tradycyjne źródła ciepła tj. kotły kondensacyjne czy pomy ciepła. Dzięki niskiej temperaturze zasilania isnieje możliwość praktycznego wykorzystania części energii z niekonwencjonalnych źródeł ciepła (systemy solanre, systemy odzysku ciepła kondensacji czynników ziębniczych z instalacji ziębniczych czy klimatyzacyjnych). Ogrzewanie powierzchniowe, dzięki rozciągnięciu powierzchni grzewczej na rozległym obszarze ogrzewanych pomieszczeń, pozwalaja na znaczną redukcję temperatur pomiędzy podłogą a sufitem oraz powoduje jednorodne pole promieniowania w całym obszarze. Wydajność ogrzewania ściennego zależy od temperatury czynnika grzewczego, jego ochłodzenia oraz temperatury w pomieszczeniach. Płyty systemowe ogrzewani ściennego mogą być adaptowane do ogrzewania podłogowego lub ogrzeania sufitowego. System ogrzewania ściennego można wykorzystywać także do schłądznaia ściennego. System suchy ogrzewania ściennego, w pełnym zakresie może Stanowic konkurencję do sysemu mokrgo ogrzewania ścinnego.

8.3. Racjonalizacja zużycia gazu ziemnego

Wielkość potencjału racjonalizacji zużycia gazu ziemnego wynika z realizacji przedsięwzięć termo‐ modernizacyjnych w budynkach i jest proporcjonalna do udziału gazu w rynku ciepła na terenie gminy. Również zastosowanie nowoczesnych urządzeń o większej sprawności sprzyja racjonalizacji zużycia gazu.

123

8.4. Zmiana systemu zaopatrywania budynków w ciepło

Z uwagi na fakt, że zużycie energii cieplnej u użytkowników z tzw. systemu rozproszonego (indywidulane źródła ciepła) stanowi ponad 80 % zużycia energii cieplnej w gminie bardzo duże znaczenie miałaby wymiana sposobu dostarczania ciepła szczególnie z indywidualnych źródeł węglowych na ciepło dostarczane z sieci. Ponadto miałoby to pozytywny wpływ na ograniczenie niskiej emisji do atmosfery szczególnie uciążliwej w okresie zimowym.

8.5. Inteligentne zarządzanie energią w przestrzeni miejskiej

Przykłady: Inteligentne Miasta Deficyt tradycyjnych zasobów energii oraz niska efektywność jej wytwarzania, przesyłu i użytkowania powoduje potrzebę wprowadzenia inteligentnych systemów dystrybucji energii znanych jako smart cities lub smart grids. W najbardziej potocznym rozumieniu termin ten oznacza dostarczanie odbiorcom usług energetycznych z wykorzystaniem środków IT, co zapewnia obniżenie kosztów, zwiększenie efektywności i zintegrowanie rozproszonych źródeł energii, w tym odnawialnej. Obiektywne czynniki sprzyjające rozwojowi tej dziedziny wiedzy i techniki to: – zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego poprzez eliminację przerw w dostarczaniu usług energetycznych oraz maksymalizację efektywności przepływu energii od źródła jej wytwarzania do odbiorcy końcowego, – minimalizacja kosztów usług elektroenergetycznych przez optymalną i ciągłą integrację przyjaznych środowisku lokalnych zasobów energii, – zapewnienie zróżnicowania i zindywidualizowania poziomów jakości dostarczanej energii, zgodnie z potrzebami klienta, m.in. poprzez zastosowanie zaawansowanych układów energoelektronicznych, – rozszerzenie funkcjonalności usług świadczonych przez dostawcę na rzecz odbiorcy tj. inteligentne opomiarowanie i fakturowanie (np. liczniki dwukierunkowe, zmienność ceny konsumowanej energii w czasie), zarządzanie energią oraz monitorowanie warunków jej dostawy, – integracja rozproszonych źródeł odnawialnych o ograniczonej dyspozycyjności mocy i energii. Generacja małej i średniej skali (panele fotovoltaiczne, małe turbiny wiatrowe, małe elektrownie wodne), wykorzystująca zasoby lokalne i zintegrowana często z budynkiem/mieszkaniem oraz zdolna do współpracy z siecią kreuje nowe pojęcie, tzw. „inteligentny dom”, autonomiczny energetycznie, zdolny do przekazywania nadmiaru wytwarzanej energii i traktujący sieć jako źródło rezerwowe, – konieczność restrukturyzacji istniejących sieci zasilających.

Smart grid w Amsterdamie Amsterdam jest prekursorem realizacji projektów o charakterze „inteligentnego miasta”. Celem wszelkich działań jest redukcja poziomu CO2 o 40 % w stosunku do wartości z 1990 roku. Projekty te obejmują: – instalację inteligentnych liczników energii, – optymalizację transportu publicznego, – powiązanie oświetlenia ulic z oświetleniem fasad budynków, 124

– oświetlenie przystanków tramwajowych i billboardów energią pobieraną z kolektorów słonecznych, – montaż pras na energię słoneczną w pojemnikach na śmieci, – wykorzystanie samochodów dostawczych powracających do bazy do wywożenia części śmieci.

8.6. Racjonalizacja zużycia energii elektrycznej

Wielkość potencjału racjonalizacji zużycia energii elektrycznej jest zróżnicowana w zależności od sposobu jej użytkowania i jest szacowana w wysokości: – od 8% do 15% w urządzeniach gospodarstwa domowego (pralki, chłodziarki, kuchnie elektryczne, sprzęt audio‐wideo itp.) – od 12% do 25% w urządzeniach energetycznych (pompy, wentylatory, kompresory, napędy, transport itp.) – od 25% do 50% w oświetleniu budynków, ulic i dróg.

Główne kierunki racjonalizacji to: – modernizacja oświetlenia dróg, ulic i placów, – stopniowa wymiana oświetlenia żarowego na energooszczędne, – montaż energooszczędnych opraw oświetleniowych, – montaż urządzeń automatycznego włączania i wyłączania oświetlenia, – montaż urządzeń do regulacji natężenia oświetlenia w pomieszczeniach, – zastąpienie oświetlenia ogólnego oświetleniem zlokalizowanym, – stopniowa wymiana maszyn i urządzeń elektroenergetycznych na bardziej efektywne, – regularna konserwacja i czyszczenie urządzeń i oświetlenia, – powszechna edukacja, – zapewnienie dostępu do informacji o energooszczędnych urządzeniach elektroenergetycznych.

W bilansie zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych największy udział mają urządzenia chłodnicze (lodówki, zamrażarki) 30% i oświetlenie 23%. Wskazane jest używanie urządzeń energooszczędnych – klasy A oraz żarówek kompaktowych do oświetlenia. Wszystkie drogowe punkty świetlne rtęciowe zostały wymienione na żarowe. Bieżące modernizacje prowadzone przez gminę polegaja na zmniejszaniu punktowych źródeł mocy oświetlenia.

Wszystkie działania modernizacyjne zarówno w przypadku odbiorców indywidualnych jak i przemysłu powinny być uzasadnione rachunkiem ekonomicznym potwierdzającym celowość ich przeprowadzenia. Optymalny zakres usprawnień planowanych do wykonania powinien zostać poprzedzony analizą wyboru usprawnień a następnie analizą konieczności realizacji.

Redukcja zużycia energii elektrycznej przez instalacje towarzyszące Racjonalizacja zużycia enegii może także być związana z systemem dystrybucji czynnika stosowania regulacji ilościowej w miejsce regulacji jakościowej. W przypadku regulacji ilościowej strumień krążącego czynnika jest słaby i nie zależy od chwilowej mocy instalacji grzewczej czy chlodzącej. 125

Moc elektryczna pomp cyrkulacyjnych jest prawie stała, czy zapotrzebowanie na ciepło lub zimno jest rożne. W przypadku zastosowania regulacji ilościowej isnieje dokładne odwzorowanie mocy elektrycznej do napędu pomp obiegowych w funkcji mocy grzewczej przekazywanej przez instalacje grzewczą.

8.7. Przedsięwzięcia racjonulizaujące zużycie energii – dobre praktyki

Energooszczędne osiedle ‐ przykład „dobrej praktyki”

W czasie systematycznie rosnących cen za energię, największym kosztem stałym użytkowania mieszkania jest koszt zakupu energii. Energia ta jest przeznaczana do ogrzewania, chłodzenia a także wytowrzenia ciepłej wody użytkowej. W ostanich latach wśród kupujących mieszkań wzrosła świadomość o korzyściach wynikających z budownictwa energooszczędnego. Dlatego też, aby zapewnić użytkownikom oczekiwane przez nich minimalne koszty eksploatacji, zdecydowano stworzyć praktycznie od podstaw nowy sposób budowy, który znacznie wykracza poza przyjęte obecnie na naszym rynku normy. W związku z tym na Pomorzu w Gdańsku Osowej wprowadzono na rynek deweloperski budownictwo efektywne energetycznie, nowoczesne, a tym samym o niskich kosztach eksploatacji. Firma deweloperska jako wspólne przedsięwzięcie kilku znanych na Wybrzeżu firm skupiła się na budowie ekologicznie czystych osiedli mieszkaniowych. Pilotażowy projekt stał się efektem współpracy wielu insystucji prywatnych i publicznych. Osatecznie zostało zawiązane konsorcjum, którego celem jest stworzenie, promowanie i oferowanie budownictwa energooszczędnego poprzez dobór niezbędnych technologii, modelu prawnego i metody finansowania. Co więcej dzięki takiej współpracy mieszkańcy pierwszego etapu Osiedla Energooszczędnego nie będą płacic przez 10 lat za ogrzewanie mieszkania i ciepłej wody. Jest to możliwe dzieki uzyskaniu specjalnemu sposobowi finasownaia systemów energetycznych, dofinansowaniu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodej oraz przemyślanego zastosowania nowoczesnych technologii i rozwiązań. W pierwszym stadium działalności Spółki przygotowywano tereny pod przyszłe inwestycje , a także koncentrowano się na obrocie nieruchomościami. W 2008 roku przyjęto główną strategię działalności podejmując decyzję o wykonaniu inwestycji mieszkaniowej o standardach budynków energooszczędnych o parametrach energetycznych na poziomie domów pasywnych – „Osiedla Energooszczędnego”. Dom pasywny jest budynkiem o bardzo niskim zapotrzebowaniu na energię do ogrzewania – 15 kWh/m2/rok, w którym komfort cieplny zapewniony jest dzięki wykorzystaniu pasywnych źródeł ciepła (mieszkańcy, urządzenia elektryczne, promieniowanie słoneczne) oraz radykalnemu zmniejszeniu strat ciepła związanego z przenikaniem przez ściany i na wentylację odzysk ciepła w systemie wentylacji). Dzięki temu budynek nie potrzebuje konwencjonalnych grzejników, a niezbędna ilość ciepła jest dostarczana przez dogrzewanie powietrza wentylacyjnego. Dyrektywa 2010/31/EU z poźniejszymi zmianami określa charakterystykę energetyczną budynków przyjętą przez Parlament Europejski w maju 2010 r. Zmiany o których mowa powodują, że już od 2021 roku, na terenie Unii Europejskiej mają być wznoszone wyłącznie budynki o bardzo niskim zapotrzebowaniu na energię, zasilane choćby częściowo z odnawilnych źródeł energii. Dlatego też budownictwo energooszczędne w najbliższym czasie stanie się jedynym obowiązującym standardem. 126

Budynki na Osiedlu Energoszczędnym w Gdańsku Osowej potrzebują do ogrzewania jedynie 10 % energii, które zużywają budowane zgodne z obowiązującymi normami budynki wielorodzinne. Cel ten stał się możliwy do uzyskania dzięki kompleksowemu użyciu dostępnych technologii do wytwarzania, ale także do maksymalnego wykorzystania raz dostarczonej do mieszkania energii cieplnej wykorzystując do tego energię odnawialną oraz zintegrowane wykorzystanych technologii i urządzeń w jeden, sprawnie działający system.

Do głównych założeń, którymi kierowała się Spółka wprowadzając budownictwo energooszczędne w Gdańsku Oswej należały:

1. Izolacja oraz najwyższej jakości materiały budowane Kluczową rolę odgrywa uzyskanie możliwie najwyższych parametrów izolacyjnych, przy jednoczesnym wykluczeniu potencjalnych mostków cieplnych, przez które następuje transfer ciepła z budynku do otoczenia. Ściany budynków powstałego Osiedla Energooszczędnego budowne były w systemie VELOX, który zapewnia bardzo wysoką izlolację cieplną dzięki zastosowaniu specjalnego, tzw. styropianu grafitowego, o współczynniku izolacyjności o parametrach lepszych niż tradycyjny styropian. Ściany, które są budowane w tej technologii uzyskują również lekceważone przez wielu wyśmienite parametry izolacji akustycznej. Poddasza ocieplono wyjątkowo cieplną poliuretanową izolacją nakrokwiową. W projekcie zastosowano specjalne łączniki do montażu płyt balkonowych, które likwidują mostek termiczny najczęściej występujący na styku płyty balkonowej ze ścianą. Ciepła, 3 szybowa stolarka okienna montowana jest zgodnie z ideą stosowaną w domach pasywnych – w warstwie izolacyjnej, zgodnie z zasadami tzw. „ciepłego montażu”‐ któy dodatkowo poszerzono o tzw. „ciepły parapet” (wykorzystano wkładkę pod oknem). Okna dachowe, które zostały zamontowane z pakietem 3 szybowym, dzięki powłoce antyrefleksyjnej dodatkowo chronią mieszkanie przed nadmiernym nagrzewaniem przez promnienie słoneczne.

2. Pozyskanie energii z odnawialnych źródeł i integracja rozwiązań W przypadku powstałego Osiedla Energooszczędnego nowością jest kompleksowość zastosowania różnych rozwiązań i zintegrowanie ich w jeden system. Dzięki temu, urządzenia nie tylko się uzupełniają, ale także współpracują ze sobą, przez co wzajemnie umożliwiają uzyskanie lepszego efektu końcowego. Jako przykład może posłużyć akumulacja w gruntownym wymienniku ciepła nadwyżek ciepła wyprodukowanego przez kolektory słoneczne. Dzięki temu podwyższone zostaną parametry dolnego źródła ciepła co umożliwi podniesinie wydajności powietrza do wentylacji oraz ogrzewania mieszkania.

Elementami technicznymi zintegrowanymi w jeden system są między innymi: ‐ osobna dla każdego mieszkania wentylacja nawiewno ‐ wywiewna z pełnym odzykiem ciepła, zapewniająca stała wymianę powietrza na czyste, bez konieczności otwierania okien, wykorzystana także do ogrzewania mieszkań, ‐ kolektory słoneczne do ogrzewania ciepłej wody oraz akumulacji ciepła w gruncie, ‐ pompy ciepła do uzupełnienia energii do przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz ogrzewania mieszkań, ‐ ogniwa fotowoltaiczne i wiatraki do produkcji energii elektrycznej, z możliwością sprzedaży wytworzonych nadwyżek energii z powrotem do sieci energetycznej, ‐ specjalne zaprojektowana automatyka integrująca wsytkie elementy w jeden system.

127

9 Możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej

9.1. Aspekty prawne dotyczące efektywności enegetycznej

Od chwili powstania obowiązku narzuconego przez ustawę Prawo energetyczne posiadania przez gminy Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do chwili obecnej w przepisach wprowadzono szereg istotnych zmian, które poszerzyły zakres tych założeń. Potrzeba zmian w ustawie Prawo energetyczne wynikła między innymi z wejścia w życie Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011r. o efektywności energetycznej (Dz.U. z dnia 10 maja 2011r. Nr 94, poz. 551), która w art. 10 wprowadziła konkretnie zmiany do ustawu Prawo energetyczne. Zgodnie z art. 10 ustawy O efektywności energetycznej jednostka sektora publicznego, realizując swoje zadania, stosuje co najmniej dwa z wymienionych w ustawie środków poprawy efektywności energetycznej. Środkami tymi są: 1. umowa, której przedmiotem jest realizacja i finansowanie przedsięwzięcia służącego poprawie efektywnośc energetycznej, 2. nabycie nowego urządzenia, instalacji lub pojazdu, charakteryzujących się niskim zużyciem energii oraz niskimi kosztami eksploatacji, 3. wymiana eksploatowanego urządzenia, instalacji lub pojazdu na urządzenie, instalację lub pojazd, o których mowa w pkt. 2, albo ich modernizacja, 4. nabycie lub wynajęcie efektywnych energetycznie budynków lub ich części albo przebudowa lub remont użytkowanych budynków, w tym realizacja przedsięwzięcia termo modernizacyjnego, 5. sporządzenie audytu energetycznego w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów eksploatowanych budynków o powierzchni użytkowej powyżej 500 mkw., których jednostka sektora publicznego jest właścicielem lub zarządcą. Implementacja Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011r. o efektywności energetycznej wprowadzadziła zmiany do ustawy Prawo energetyczne dotyczące bezpośrednio samorządów lokalnych. Od 1 stycznia 2012 nowelizacja ustawy Prawo energetyczne dodaje w art. 18 nowe zadanie dla jednostek sektora publicznego. I tak zgodnie w art. 18 do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną ciepło i paliwa gazowe należy: 1. planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy; 2. planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy; 3. finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy; 4. planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy. Ponadto wprowadzono zmiany dotyczące stricte zakresu samego Projektu założeń. Zgodnie z art. 19 ustawy Prawo energetyczn Projekt założeń powinien określać: 1. ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; 128

2. przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych; 3. możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych; a. możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej; (nieniejszy rozdział 7 odnosi się wlaśnie do tego zapisu) 4. zakres współpracy z innymi gminami. Wg definicji z Ustawy o efektywności energetycznej efektywność energetyczna to stosunek uzyskanej wielkości efektu użytkowego danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, w typowych warunkach ich użytkowania lub eksploatacji, do ilości zużycia energii przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację, niezbędnej do uzyskania tego efektu. Efekt użytkowy natomiast to efekt uzyskany w wyniku dostarczenia energii do danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, w szczególności: wykonanie pracy mechanicznej, zapewnienie komfortu cieplnego, oświetlenie. Potoczniej mówiąc efektywnością energetyczną jest powszechnie rozumiana oszczędność użytkowania, wytwarzania oraz przesyłania i dystrybucji energii.

9.2. Efektywność energetyczna – cele i zadania

Głównym celem dla Polski zgodnie z ustawą o efektywności energetycznej oraz Dyrektywą 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego z dnia 5 kwietnia 2006 r. jest zmniejszenie zużycia energii do 9% w 2016 r. jako baze traktując zużycie uśrednione w latach 2001 – 2005. Analizując ostatnie 10‐lecie można zauważyć że nastapił w Polsce znaczny postęp we wdrażaniu efektywności energetycznej (wg danych Ministerstwa Gospodarki). Głównym czynnikiem mającym wpływ zmniejszenie zuzycia energii była realizacja przedsięwzięć termomodernizacyjne. Nie bez znaczenia była tu również racjonalizacja zużycia energii w procesach przemysłowych i modernizacja oświetlenia ulicznego. Dzieki temu energochłonność PKB spadła o ok. 30% w przeciągu tych 10‐ciu lat. Mimo to efektywność energetyczna polskiej gospodarki jest wciąż około 3 razy niższa od najbardziej rozwiniętych krajów europejskich i około 2 razy niższa niż średnia w krajach UE. Istotny przy tym jest fakt, że zużycie energii pierwotnej w Polsce w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest prawie o 40 % niższe, aniżeli w krajach „starej” Unii. Potencjał możliwości oszczędności energii w Polsce jest jak z wynika z powyższego bardzo duży. Przewiduje się, że możliwy poziom oszczędności w ,,scenariuszu niskim” w okresie lat 2011 – 2020 wynosi 1 lub nieco poniżej (w zależności od roku) 1 Mtoe energii pierwotnej (EP), zaś w ,,scenariuszu wysokim” od około 1 Mtoe w 2011 r. do blisko 3 Mtoe w 2015 r. i około 2 Mtoe w 2020 r. (przy czym 1 toe, czyli jedna tona oleju ekwiwalentnego jest równoważnikiem jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej 41868 kJ/kg, tj. 41,868 GJ/tonę). Mimo znacznego postępu w zwiekszaniu efektywności energetycznej prowadzące do tego celu działania trzeba kontynuować i poszerzać. Aby dobrać odpowiedni kierunek takich działania, należy mieć świadomość jak kształtuje się jak kształtuje się zużycie energii w Polsce w poszczególnych grupach odbiorców (na podstawie badań w KAPE SA): a) gospodarstwa domowe i rolnictwo ‐ 41 %, b) budynki – 21 %, c) przemysł – 21 %, 129

d) transport – 7 %. Powyższy rozkład świadczy o największym potencjale oszczędności zawartym w gospodarstwach domowych i rolnictwie oraz w energooszczędnym budownictwie. Łącznie jest to ok 2/3 krajowego zużycia energii. Biorąc powyższe pod uwagę można dostrzec duże znaczenie Ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów z 21 listopada 2008 r. Mimo iż w zakresie termomodernizacji zrobiono już w Polsce dużo nadal istnieją tu znaczne możliwości oszczędnościowe, gdyż jak wykazały badania w KAPE SA przy pełnej termomodernizacji wraz z wymianą systemów grzewczych można uzyskać nawet do 50 % oszczędności energii w przypadku domów wielorodzinnych a nawet więcej w przypadku domów jednorodzinnych. Zużycie energii na jednostkę powierzchni użytkowej było zmienne historycznie i wahało się przed 1968 r. w granicach 300 – 380 kWh/m2rok, w latach 1968 – 1985 wynosiło 250 – 290 kWh/m2rok, a w latach 1986 – 2008 wahało się w granicach 100 – 200 kWh/m2rok. Aktualnie, tj. po 2008 r. standardem energetycznym jest budynek w granicach 90 – 120 kWh/m2rok, a dla porównania w Niemczech: 50 – 100 kWh/m2rok, zaś w Szwecji: 30 – 50 kWh/m2rok. Jako cel związany z efektywnością energetyczną od strony budownictwa energooszczędnego należy obrać jak najniższą energochłonność budynków. Jako składowe przyczyniające się do osiągnięcia należy wymienić tu coraz lepsze materiały budowlane (niższe współczynniki przenikania ciepła), coraz większe wykorzystanie energii odnawialnej (w każdej formie) oraz automatyzacja zarządzania energią w budownictwie. Przykładem i jednocześnie celem są w tej dziedzinie domy pasywne z zużyciem do 15 kWh/m2rok. Potencjał w zakresie wzrostu efektywności energetycznej w Polsce w budownictwie mieszkaniowym jest szacowany na około 135 – 240 PJ/rok, co stanowi 22 – 40 % obecnego zużycia energii w zależności od sposobu i zakresu wsparcia realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Potencjał ten podlega zresztą ciągłemu wzrostowi w związku z rozwojem i zwiększeniem się dostępności technologii energooszczędnych w budownictwie.

9.3. Możliwości stosowania środków efektywności energetycznej – finansowanie

W Polsce istnieje obecnie dużo możliwości wsparcia inwestycji w poprawę efektywności energetycznej. Wpierany jest szereg przedsięwzięć z tym związanych od zarządzania energią, poprzez inwestycje we wszelkiego rodzaju źródła energii odnawialnej (kolektory słoneczne, elektrownie wodne, elektrownie i ciepłownie na biomasę i biogaz, geotermia), termomodernizacje budynków i inne. Finansowanie skierowane jest do każdej z możliwych grup odbiorców, są to • Samorzady i jednostki budżetowe • Przedsiębiorcy oraz rolnicy • Osoby fizyczne oraz wspólnoty mieszkaniowe Najważniejsze obecnie instrumenty i mechanizmy finansowania inwestycji w zakresie OZE to między innymi: ‐ fundusze strukturalne UE, Fundusz Spójności i inne środki zagraniczne, ‐ środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ‐ preferencyjne kredyty bankowe.

130

Poniżej przedstawiono możliwości wsparcia finansowego efektywności energetycznej w szeroko pojętym znaczeniu tego słowa.

Tabela 62. Finansowanie efektywności energetycznej na poziomie ogólnokrajowym Instytucja Środki krajowe Środki zagraniczne NFOŚ i GW Program OZE 1 PO IiŚ ‐ Działanie 9.1 Dotacje w 15‐letnie, wysokości do 30 mln zł na inwestycje, niskooprocentowane pożyczki których koszt przekracza 10 mln zł, w wysokości do 75% kosztów spełniające wymogi wysokosprawnej kwalifikowanych inwestycji, kogeneracji ‐ m.in. biogazownie. których koszt PO IiŚ‐ Działanie 9.3 Dotyczy przekracza 10 mln zł. termomodernizacji budynków użyteczności publicznej (w tym na ew. montaż kolektorów słonecznych) i obejmuje dotacje z Funduszu Spójności w wysokości do 50 mln zł. Program priorytetowy Fundusze Norweskie "Energetyczne wykorzystanie W ramach 2 bliźniaczych instrumentów zasobów geotermalnych" ‐ NMF i EOG ‐ Dotacje dla przedsiębiorstw w perspektywie finansowej 2004‐2008 (ew. należących do udzielono dotacji samorządów) m.in. na liczne instalacje solarne. na przeprowadzenie Trwają ustalenia dot. nowej prac badawczych perspektywy finansowej 2009‐2014 (w tym: wykonanie odwiert System Zielonych Inwestycji GIS. Dotacje i/lub pożyczki na

1. termomodernizację budynków użyteczności publicznej (w tym instalację OZE)

2. budowę biogazowni rolniczych

3. budowę elektrociepłowni i ciepłowi na biomasę

Ministerstwo Gospodarki Działanie 9.4 Dotacje na inwestycje w OZE (do marca 2010 Instytucją obejmujące wykorzystanie energii wdrażającą dla tego wiatrowej, słonecznej, wodnej oraz działania był IPiEO) wytwarzanej z biomasy. Projekty powyżej 10 mln zł Pod koniec stycznia 2010 podjęto decyzję o odebraniu IPiEO roli instytucji wdrażającej tego działania.

131

Ministerstwo Rozwoju Szwajcarsko‐Polski Regionalnego Program Współpracy Swiss Contribution Dotacje na przedsięwzięcia mające na celu zwiększenie efektywności energetycznej i redukcję emisji, w szczególności gazów cieplarnianych i niebezpiecznych substancji ‐ w tym inwestycje w OZE. Bank Ochrony środowiska Cała gama produktów finansowych adresowanych do samorządów oraz specjalna oferta kredytów proekologicznych

Bank Gospodarstwa Premia termomodernizacyjna Projekt efektywności energetycznej Krajowego BGK oferuje dotacje do 16% ‐ Fundusz GEF kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia Program poręczeń od 50% do 70% termomodernizacyjnego, wysokości kredytu zaciągniętego w mogącego obejmować banku komercyjnym, na inwestycje zamianę źródeł energii na OZE energooszczędne

Tabela 63. Finansowanie efektywności energetycznej na poziomie regionalnym Instytucja Środki krajowe Środki zagraniczne WFOŚ i GW Program OZE 2 PO IiŚ ‐ Działanie 9.1 Dotacje w 10 wojewódzkich funduszy, wysokości do 30 mln zł na inwestycje, które podpisały umowy z których koszt przekracza 10 mln zł, NFOŚiGW, będzie oferować spełniające wymogi wysokosprawnej 10‐letnie pożyczki o stałym kogeneracji ‐ m.in. biogazownie. (3%) oprocentowaniu do 75% kosztów kwalifikowanych inwestycji, których koszt wynosi od 0,5 do 10 mln zł. Instytucja wdrażająca Regionalne Programy Operacyjne Regionalny Program W każdym regionie istnieją odrębnie Operacyjny w danym uchwalane programy dofinansowania województwie przedsięwzięć w ramach RPO.

Sugerujemy odwiedzenie strony internetowej lub skontaktowanie się z punktem informacyjnym RPO w Państwa województwie. 132

Urzędy marszałkowskie Program Rozwoju / placówki ARiMR Obszarów Wiejskich wdrażające działania Niektóre działania PROW Programu Rozwoju koordynowane są na szczeblu Obszarów Wiejskich centralnym przez ARiMR, a część wdrażana przez poszczególne urzędy marszałkowskie.

Szczegółowy opis wybranych sposobów finansowania

1. Fundusz Termomodernizacyjny i Remontowy, oparte na następujących ustawach i rozporządzeniach: Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 roku o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o wspieraniu termomodernizacji i remontów (ustawa ta weszła w życie 19 marca 2009 roku), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 roku w sprawie szczegółowego zakresu i form audytu energetycznego oraz części audytu remontowego, wzorów kart audytów, a także algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 roku w sprawie szczegółowego sposobu weryfikacji audytu energetycznego i części audytu remontowego oraz szczegółowych warunków, jakie powinny spełniać podmioty, którym Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) może zlecać wykonanie weryfikacji audytów. Podstawowym celem ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. jest pomoc finansowa dla Inwestorów chcących poprawić stan techniczny istniejącego zasobu mieszkaniowego, w szczególności zaś części wspólnych budynków wielorodzinnych. Mamy tutaj do czynienia z trzema rodzajami premii: a) termomodernizacyjna – w wysokości 20 % kwoty kredytu wykorzystanego na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, jednak nie więcej, niż 16 % kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia i dwukrotność przewidywanych rocznych kosztów oszczędności energii, ustalonych na podstawie audytu energetycznego, b) remontowa, związana z przedsięwzięciem termomodernizacyjnym, którego celem jest remont budynku zawierający elementy mające wpływ na oszczędzanie energii (np. wymiana okien), c) kompensacyjna, której celem jest rekompensata strat poniesionych przez właścicieli budynków mieszkalnych w związku z obowiązującymi w latach 1994 – 2005 zasadami ustalania czynszów za najem lokali kwaterunkowych znajdujących się w tych budynkach; bliższe szczegóły odnośnie tej premii znajdują się w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r.

Bank Gospodarstwa Krajowego – premia termomodernizacyjna

O premię termomodernizacyjną mogą się ubiegać właściciele lub zarządcy:

• budynków mieszkalnych, • budynków zbiorowego zamieszkania, • budynków użyteczności publicznej stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego i wykorzystywanych przez nie do wykonywania zadań publicznych, • lokalnej sieci ciepłowniczej, 133

• lokalnego źródła ciepła.

Premia nie przysługuje jednostkom budżetowym i zakładom budżetowym.

Z premii mogą korzystać wszyscy Inwestorzy, bez względu na status prawny, a więc np.: osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), jednostki samorządu terytorialnego, wspólnoty mieszkaniowe, osoby fizyczne, w tym właściciele domów jednorodzinnych.

Premia termomodernizacyjna przysługuje w przypadku realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych, których celem jest:

• zmniejszenie zużycia energii na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej w budynkach mieszkalnych, zbiorowego zamieszkania oraz budynkach stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, które służą do wykonywania przez nie zadań publicznych, • zmniejszenie kosztów pozyskania ciepła dostarczanego do w/w budynków ‐ w wyniku wykonania przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, • zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła, • całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji ‐ z obowiązkiem uzyskania określonych w ustawie oszczędności w zużyciu energii.

Warunkiem kwalifikacji przedsięwzięcia jest przedstawienie audytu energetycznego i jego pozytywna weryfikacja przez BGK.

Od dnia 19 marca 2009 r. wartość przyznawanej premii termomodernizacyjnej wynosi 20% wykorzystanego kredytu, nie więcej jednak niż 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego i dwukrotność przewidywanych rocznych oszczędności kosztów energii, ustalonych na podstawie audytu energetycznego.

Zniesiony został wymóg minimalnego wkładu własnego Inwestora (20 % kosztów przedsięwzięcia) oraz ograniczenia do 10 lat maksymalnego okresu spłaty kredytu.

Podstawowym warunkiem formalnym ubiegania się o premię jest przedstawienie audytu energetycznego. Audyt taki powinien być dołączony do wniosku o przyznanie premii składanego wraz z wnioskiem kredytowym w banku kredytującym.

Bank Gospodarstwa Krajowego – premia remontowa (nie dotyczy jednostek samorządu terytorialnego)

O premię remontową mogą się ubiegać właściciele lub zarządcy budynków wielorodzinnych, których użytkowanie rozpoczęto przed dniem 14 sierpnia 1961 r.

Premia remontowa przysługuje wyłącznie:

• osobom fizycznym, • wspólnotom mieszkaniowym z większościowym udziałem osób fizycznych, • spółdzielniom mieszkaniowym, • towarzystwom budownictwa społecznego. 134

Premia remontowa przysługuje w przypadku realizacji przedsięwzięć remontowych związanych z termomodernizacją budynków wielorodzinnych, których przedmiotem jest:

• remont tych budynków, • wymiana okien lub remont balkonów (nawet jeśli służą one do wyłącznego użytku właścicieli lokali), • przebudowa budynków, w wyniku której następuje ich ulepszenie, • wyposażenie budynków w instalacje i urządzenia wymagane dla oddawanych do użytkowania budynków mieszkalnych, zgodnie z przepisami techniczno‐budowlanymi. z obowiązkiem uzyskania określonych w ustawie oszczędności w zużyciu energii oraz zachowania warunków dotyczących poziomu współczynnika kosztu przedsięwzięcia.

Wskaźnik kosztu przedsięwzięcia jest to stosunek kosztu przedsięwzięcia w przeliczeniu na 1m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, do ceny 1m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, ustalonej do celów obliczania premii gwarancyjnej za kwartał, w którym został złożony wniosek o premię (remontową, kompensacyjną lub termomodernizacyjną).

Warunkiem kwalifikacji przedsięwzięcia jest przedstawienie audytu remontowego i jego pozytywna weryfikacja przez BGK.

Premia remontowa stanowi 20% kwoty kredytu wykorzystanego na realizację przedsięwzięcia remontowego, jednak nie więcej niż 15% poniesionych kosztów przedsięwzięcia.

Podstawowym warunkiem formalnym ubiegania się o premię jest przedstawienie audytu remontowego. Audyt taki powinien być dołączony do wniosku o przyznanie premii składanego wraz z wnioskiem kredytowym w banku kredytującym.

Bank Ochrony Środowiska – Kredyt z klimatem

Bank Ochrony Środowiska udziela ze środków rządowego banku niemieckiego KfW Bankengruppe w ramach Mechanizmu Wspólnych Wdrożeń (Joint Implementation), polegającego na uzyskaniu jednostek redukcji emisji CO2 poprzez inwestycje przyjazne środowisku.

Program Efektywności Energetycznej w Budynkach. Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt

• jednostki samorządu terytorialnego

Przedmiot kredytowania

• termomodernizacja budynków mieszkalnych lub obiektów usługowych i przemysłowych, • instalacja kolektorów słonecznych, • instalacja pomp ciepła, • modernizacja systemów grzewczych.

Warunki kredytowania

• atrakcyjne oprocentowanie • waluta kredytu – PLN i EUR • max kwota kredytu – 85% kosztów zadania • minimalny okres kredytowania tylko 4 lata 135

• maksymalny okres finansowania ‐ 10 lat • maksymalna kwota przyznanego kredytu to 500 000 EUR lub jej równowartość w PLN, • możliwość karencji w spłacie kapitału nawet do 2 lat

Program Modernizacji Kotłów.Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt

• spółki komunalne

Przedmiot kredytowania

• modernizacja lub wymiana kotłów wodnych lub parowych

Warunki kredytowania

• atrakcyjne oprocentowanie • waluta kredytu – PLN i EUR • max kwota kredytu – 85% kosztów zadania • minimalny okres kredytowania tylko 4 lata • maksymalny okres finansowania ‐ 10 lat • maksymalna kwota przyznanego kredytu to 1 000 000 EUR lub jej równowartość w PLN, • możliwość karencji w spłacie kapitału nawet do 2 lat

2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

Green Investment Scheme (GIS) czyli System Zielonych Inwestycji to mechanizm pozwalający Polsce na sprzedaż na rynku międzynarodowym nadwyżek jednostek emisji CO2, przyznanych jej w systemie ONZ w ramach Protokołu z Kioto (AUU ‐ Assigned Amount Unit). Uzyskane w ten sposób środki gromadzone są na tzw. Rachunku Klimatycznym i są przeznaczane na wsparcie inwestycji z zakresu ochrony klimatu oraz wsparcie wdrażania pakietu energetyczno–klimatycznego.

Krajowym Operatorem Systemu Zielonych Inwestycji w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który opracowuje kolejne programy priorytetowe, w ramach których wydawane będą środki w ramach GIS:

• Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej W ramach tego programu zaplanowano przeznaczenie do końca 2014 roku ok. 3 mld zł pochodzących z GIS oraz ze środków własnych NFOŚiGW w formie dotacji i/lub pożyczek na termomodernizację budynków użyteczności publicznej. W ramach takiej inwestycji dofinansowaniu podlegać może również wymiana źródeł ciepła na OZE. • Biogaz Program dotacji i pożyczek na wsparcie budowy biogazowni rolniczych. • Biomasa Program dotacji i pożyczek na wsparcie budowy elektorciepłowni i ciepłowni na biomasę • Przyłącza energetyczne Program dotacji i pożyczek na budowę i przebudowę sieci elektroenergetycznych w celu podłączenia odnawialnych źródeł energii wiatrowej

Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych ws zmian klimatu określa dla państw uprzemysłowionych – stron tego Protokołu zobowiązania dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych (GHG). Zobowiązania określone dla państw uprzemysłowionych są rozliczane w tzw. jednostkach przyznanej emisji (ang. Assigned Amount Units, AAU). W celu ułatwienia realizacji 136

zobowiązań, w Protokole ujęto mechanizmy umożliwiające wywiązanie się ze zobowiązań redukcyjnych poprzez finansowanie działań ograniczających emisję w innych krajach. Tymi mechanizmami są:

• mechanizm wspólnych wdrożeń (ang. Joint Implementaiton, JI) – państwo posiadające cel ograniczenia emisji może sfinansować w innym państwie z określonym celem przedsięwzięcie skutkujące ograniczeniem emisji GHG; • mechanizm czystego rozwoju (ang. Clean Development Mechanism, CDM) – projekt dotyczący ograniczenia emisji GHG, finansowany przez państwo z określonym celem redukcyjnym, realizowany jest w państwie rozwijającym się będącym stroną Protokołu; • handel uprawnieniami do emisji (ang. Emission Trading) – państwa emitujące mniej niż wyznaczony cel redukcji emisji (a więc posiadające niewykorzystywane jednostki AAU) mogą sprzedać „wolne” jednostki państwom emitującym więcej niż wyznaczony cel.

System zielonych inwestycji (GIS – Green Investment Scheme) jest pochodną mechanizmu handlu uprawnieniami do emisji. Idea i cel GIS sprowadzają się do stworzenia i wzmacniania proekologicznego efektu wynikającego ze zbywania nadwyżek jednostek AAU. Krajowy system zielonych inwestycji jest związany ze „znakowaniem środków finansowych pozyskanych ze zbycia nadwyżki jednostek emisji w celu zagwarantowania przeznaczenia ich na realizację ściśle określonych celów związanych z ochroną środowiska w państwie zbywcy jednostek”. Wykorzystanie środków pochodzących ze sprzedaży jednostek przebiega z zachowaniem uzgodnionych z państwem nabywcą i sprecyzowanych w umowie sprzedaży warunków, między innymi w zakresie terminów wykorzystania tych środków, przeznaczenia na określone rodzajowo przedsięwzięcia, ustalenia maksymalnej intensywności dofinansowania, przekazywania informacji dotyczących uzyskanych efektów ekologicznych. Krajowy system zielonych inwestycji gwarantuje zatem z jednej strony, że państwo z niedoborem uprawnień będzie mogło poprzez zakup jednostek zwiększyć emisję gazów cieplarnianych, i jednocześnie, że przekazane w związku z tym środki zostaną przeznaczone przez sprzedającego na cele związane z szeroko pojętą ochroną klimatu i środowiska. Krajowym systemem zielonych inwestycji zarządza Krajowy operator. Wykonywanie zadań Krajowego operatora powierzono Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Nadzór nad wykonywaniem zadań przez Krajowego operatora sprawuje minister właściwy do spraw środowiska. Najważniejszymi zadaniami Krajowego operatora są: organizowanie naboru wniosków o udzielenie wsparcia finansowego oraz ich ocena, a także nadzorowanie wdrażania, realizacji i ocena uzyskanych efektów ekologicznych projektów lub programów, którym udzielono wsparcia finansowego. W związku z koniecznością zagwarantowania odrębności środków finansowych pochodzących ze zbycia jednostek przyznanej emisji, są one gromadzone na Rachunku klimatycznym, stanowiącym wyodrębniony rachunek bankowy NFOŚiGW. Środki Rachunku klimatycznego są przeznaczane na dofinansowanie zadań związanych ze wspieraniem przedsięwzięć realizowanych w ramach programów i projektów objętych Krajowym systemem zielonych inwestycji.

3. Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego Priorytet: 7 Infrastruktura ochrony środowiska Działanie: 7.2 Poprawa jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Ogólne informacje Spełnienie norm jakości powietrza atmosferycznego przez redukcję emisji zanieczyszczeń oraz wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Obecnie najwięcej szkodliwych pyłów i gazów przedostających się do powietrza pochodzi z działalności przemysłowej i energetycznej. W związku z tym, otrzymane środki możesz przeznaczyć m.in. na budowę małych elektrowni wodnych, wiatrowych, urządzeń umożliwiających pozyskanie energii słonecznej. Działanie te ograniczą spalanie węgla jako paliwa, a tym samym znacznie podniosą jakość powietrza. Ponadto możesz również wyposażyć tradycyjne elektrociepłownie w filtry i urządzenia ograniczające ilość pyłów uwalnianych do atmosfery.

137

Beneficjent. O dofinansowanie mogą starać się:

• jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, • jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, • administracja rządowa, • parki narodowe i krajobrazowe, • zakłady opieki zdrowotnej działające w publicznym systemie ochrony zdrowia, • jednostki naukowe, • szkoły wyższe, • organizacje pozarządowe, • kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, • przedsiębiorcy.

Przeznaczenie Dofinansowanie możesz przeznaczyć na inwestycje realizowane na obszarach wiejskich, miejsko‐ wiejskich oraz miejskich, w tym na:

• unowocześnienie, rozbudowę i budowę systemów ciepłowniczych (np, elektrociepłownie) i wyposażenia ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza (np. filtry); • przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów użyteczności publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, np. wymiana urządzeń ciepłowniczych; • wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, np.: o budowa oraz modernizacja małych elektrowni wodnych; o wykorzystanie energii geotermalnej na potrzeby ciepłownictwa; o pozyskiwanie energii słonecznej zwłaszcza dla budynków użyteczności publicznej; o budowa elektrowni wiatrowych; o budowa i montaż instalacji i urządzeń do wykorzystywania biomasy; o budowa instalacji odzyskujących biogaz ze składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków.

Forma wsparcia Maksymalne dofinansowanie: do 85 proc. kosztów kwalifikowanych projektu. Minimalna kwota wsparcia projektu: 20 000 zł. Maksymalna kwota wsparcia projektu: 5 000 000 zł. Maksymalna wartość wydatków kwalifikowanych projektu:

• dla projektów dotyczących budowy małych i średnich jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu, projektów z zakresu wytwarzania energii elektrycznej z biomasy lub biogazu oraz budowy lub rozbudowy małych elektrowni wodnych: poniżej 10 000 000 zł; • dla projektów dotyczących budowy nowych oraz modernizacji istniejących sieci ciepłowniczych i sieci elektroenergetycznych umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz projektów dotyczące odnawialnych źródeł energii: poniżej 20 000 000 zł.

138

4. Finansowanie Esco Finansowanie ESCO polega na wykorzystaniu przyszłych oszczędności powstałych z realizacji termomodernizacji na spłatę zobowiązań wobec "trzeciej strony", która pokryła koszt inwestycji. Skrót "ESCO" ‐ Energy Saving Company lub czasem Energy Service Company oznacza (w obu przypadkach) firmę oferującą usługi w zakresie finansowania działań zmniejszających zużycie energii. Jednak częściej jest w użyciu sformułowanie "finansowanie w trybie ESCO", które charakteryzuje sposób przeprowadzenia inwestycji. Idea działania firm typu ESCO łączy w sobie pomoc techniczną z równoczesnym zapewnieniem środków finansowych w wysokości umożliwiającej przeprowadzenie prac poprawiających efektywność wykorzystania energii. Przy czym prace prowadzi podmiot niezależny od użytkowników. Spłata zobowiązań wobec firmy typu ESCO pochodzi z przychodów wygenerowanych za sprawą redukcji kosztów zakupu energii będącej efektem inwestycji modernizacyjnej.

Firmy typu ESCO realizują kompleksowe usługi w zakresie gospodarowania energią w oparciu o kontrakty wykonawcze i udzielają gwarancji uzyskania oszczędności. Dla osiągnięcia celów modernizacji niezbędne jest wykonanie audytu energetycznego (analizy techniczno ‐ ekonomicznej przedsięwzięcia) i wykazanie efektów ekonomicznych i ekologicznych.Firma ESCO przystąpi do realizacji prac termomodernizacyjnych tylko wtedy gdy będzie miała zagwarantowany zadowalający ją zwrot środków zaangażowanych w realizację całego projektu.

Formułę ESCO można stosować w wielu sektorach budownictwa, gospodarce komunalnej oraz przemyśle, zwłaszcza wszędzie tam, gdzie występują znaczne oszczędności: oświetlenie, ogrzewanie, pranie, utylizacja odpadów.

5. Inne mechanizmy wsparcia – system białych certyfikatów zgodnie z Ustawą o efektywności energetycznej z 4 marca 2011 r., Integralnym elementem ustawy o efektywności energetycznej jest system białych certyfikatów, jako mechanizm rynkowy prowadzący do uzyskania wymiernych oszczędności energii w trzech obszarach tj.: zwiększenia oszczędności energii przez odbiorców końcowych, zwiększenia oszczędności energii przez urządzenia potrzeb własnych oraz zmniejszenia strat energii elektrycznej, ciepła i gazu ziemnego w przesyle i dystrybucji. Pozyskanie białych certyfikatów będzie obowiązkowe dla firm sprzedających energię odbiorcom końcowym, w celu przedłożenia ich Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki do umorzenia. Firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny i ciepło będą zobligowane do pozyskania określonej liczby certyfikatów w zależności od wielkości sprzedawanej energii. Ustawa zakłada stworzenie katalogu inwestycji pro‐oszczędnościowych, przedsiębiorca będzie mógł uzyskać daną ilość certyfikatów w drodze przetargu ogłaszanego przez Prezesa URE. Firmy będą miały również możliwość kupna certyfikatów na giełdach towarowych lub rynkach regulowanych.

9.4. Możliwości stosowania środków efektywności energetycznej możliwe działania

Jak już odnotowano w podrozdziale 7.1 Zgodnie z art. 10 ustawy O efektywności energetycznej jednostka sektora publicznego, realizując swoje zadania, stosuje co najmniej dwa z wymienionych w ustawie środków poprawy efektywności energetycznej. Środkami tymi są: 1. umowa, której przedmiotem jest realizacja i finansowanie przedsięwzięcia służącego poprawie efektywnośc energetycznej, 139

2. nabycie nowego urządzenia, instalacji lub pojazdu, charakteryzujących się niskim zużyciem energii oraz niskimi kosztami eksploatacji, 3. wymiana eksploatowanego urządzenia, instalacji lub pojazdu na urządzenie, instalację lub pojazd, o których mowa w pkt. 2, albo ich modernizacja, 4. nabycie lub wynajęcie efektywnych energetycznie budynków lub ich części albo przebudowa lub remont użytkowanych budynków, w tym realizacja przedsięwzięcia termo modernizacyjnego, 5. sporządzenie audytu energetycznego w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów eksploatowanych budynków o powierzchni użytkowej powyżej 500 mkw., których jednostka sektora publicznego jest właścicielem lub zarządcą. Gmina aby spełnić swój obowiązek wynikający z ww. ustawy musi spełnić co najmniej dwa punkty z wyżej wymienionych. Spełnienie tych warunków nie wydaje się skompikowane jednak aby w szerszym stopniu przyczynić się do zrównoważonego rozwoju energetycznego co powinno być nadrzędnym celem na wszystkich szczeblach władz i co przede wszystkim wnika z krajowych dokumentów związanych z energetyką (Prawo energetyczne, Polityka energetyczna Polski, Ustawa o efektywności energetycznej) gmina powinna podjąć określone działania. Do obowiązków gminy należy planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy co jest adekwatne do stosowania środków efektywności energetycznej, którym poświęcono ten podrozdział.

Tabela 64. Proponowane środki efektywności energetycznej i zmniejszania emisji dla gminy Bukowno Lp. Sektor Zastosowane środki Prywatny, Kompleksowa termomodernizacja wszystkich budynków (wg 1 (mieszkalnictwo) szczegółowego zakresu z rozdziału 5) Publiczny Kompleksowa termomodernizacja wszystkich budynków (wg 2 (budynki użyteczności szczegółowego zakresu z rozdziału 5) publicznej) Prywatny, publiczny, Modernizacja sposobu dostawy ciepła (np. wymiana lokalnego 3 (mieszkalnictwo, handel, źródła ciepła na źródło o wyższej sprawności) usługi , przemysł) Prywatny, Stosowanie OŹE do ogrzewania budynków i przygotowania ciepłej 4 (mieszkalnictwo) wody użytkowej Publiczny Stosowanie OŹE do ogrzewania budynków i przygotowania ciepłej 5 (budynki użyteczności wody użytkowej publicznej) Przemysł Termomodernizacja wszystkich budynków przemysłowych 6 Przemysł Wymiana urządzeń technologicznych na bardziej efektywne 7 energetycznie Mieszkalnictwo, Modernizacja oświetlenia wewnętrznego 8 sektor publiczny usługi, przemysł Publiczny Modernizacja oświetlenia zewnętrznego ‐ ulicznego 9 140

Prywatny, Wymiana sprzętu RTV na bardziej energooszczędny 10 (mieszkalnictwo) Prywatny, Wymiana sprzętu ITC na bardziej energooszczędny 11 (mieszkalnictwo) Prywatny, Wymiana sprzętu AGD na bardziej energooszczędny 12 (mieszkalnictwo) Mieszkalnictwo, Zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło do przygotowania ciepłej 13 sektor publiczny wody użytkowej usługi, przemysł Prywatny, Budowa budynków energooszczędnych (mieszkalnictwo) 14 Publiczny (budynki użyteczności publicznej) Prywatny, Budowa budynków niskoenergetycznych (mieszkalnictwo) 15 Publiczny (budynki użyteczności publicznej) Prywatny, Budowa budynków pasywnych (mieszkalnictwo) 16 Publiczny (budynki użyteczności publicznej) Przedsiębiorstwa Modernizacja sieci i urządzeń elektroeneregtycznych energetyczne, przesył i 17 dystrybucja energii elektrycznej Przedsiębiorstwa Zmniejszenie zużycia ciepła na skutek zmian cen i zastosowanie energetyczne, przesył i nowych technologii 18 dystrybucja energii elektrycznej Przedsiębiorstwa Zastosowanie OŹE do produkcji energii elektrycznej energetyczne, przesył i 19 dystrybucja energii elektrycznej Transport Przechodzenie na paliwa gazowe oraz tzw. „ecodriving” 17 Transport Budowa ścieżek rowerowych na terenie gminy 18 Publiczny Edukacja ekologiczne, promowanie wszystkich ww. działań 19

9.5. Zrealizowane w gminie przedsięwzięcia dotyczące efektywności energetycznej

Przeprowadzone termomodernizacje: 1. Zespół Szkół nr 1 – wymieniona została stolarka okienna, docieplono ściany zewnętrzne i stropy (planuje się modernizację syetemu centralnego ogrzewania) 2. Zespół Szkół nr 2 – wymieniona została stolarka okienna (wymagane jest docieplenie ścian zewnętrznych i stopów oraz modernizacja syetemu centralnego ogrzewania) 141

3. Budynek Urzędu Miasta ‐ wymieniona została stolarka okienna, docieplono ściany zewnętrzne i stropy (planuje się modernizację syetemu centralnego ogrzewania) 4. Budynek przedszkola – została przeprowadzona kompleksowa termomodernizacja

9.6. Planowane lub realizowane przedsięwzięcia służące racjonalizacji zużycia energii i poprawie jakości powietrza

W najbliższych latach gmina Bukowno planuje zrealizować następujące Inwestycje:

1. Termomodernizacja Hali Sportowej z zapleczem socjalnym na terenie MOSiR. 2. Termomodernizacja budynku MOPS z mieszkaniami socjalnymi przy ul. Wojska Polskiego. 3. Termomodernizacja budynków OSP. 4. Zabudowa rekuperatora dla odzysku ciepła z ogrzewania basenu krytego na Zespole Szkół nr 1.

Inne działania Gminy Bukowno służące racjonalizacji zużycia energii i poprawie jakości powietrza: Program wymiany starych źródeł ciepła co na niskoemisyjne, wysokosprawne, ekologiczne źródła ciepła. Celem udzielenia dotacji jest ograniczenie ilości zanieczyszczeń pyłowo – gazowychemitowanych do powietrza na terenie Miasta Bukowno, zlokalizowanego w strefie (ochronypowietrza) chrzanowsko – olkuskiej, w której stwierdzono ponadnormatywne poziomydwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu. Ogólne zasady: Wnioskodawcą czyli dotowanym jest osoba fizyczna będąca właścicielem, współwłaścicielem lubnajemcą budynku mieszkalnego jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym, w którym przynajmniej 80% powierzchni całkowitej stanowi część mieszkalna, położonego na terenie Miasta Bukowno. Dotowanym jest Miasto Bukowno. Nowym źródem ciepła w Programie jest niskoemisyjne, wysokosprawne urządzenie grzewcze tj. kocioł węglowy nowej generacji (urządzenie grzewcze posiadające świadectwo badania na „znak ubezpieczeń stwa ekologicznego” 1/ kocioł z okresowym załadunkiem paliwa – klasa kotła A, 2/ kocioł z automatycznym załadunkiem paliwa – klasa kotła B i A), 3/ kocioł na pelety, 4/kociołgazowy, 5/kocioł olejowy, 6/urządzenie wykorzystujące energię elektryczną, 7/pompa ciepła, inne. Dotacji udziela się 1 raz na 10 lat na dany budynek/lokal mieszkalny.Nie przyznaje się dotacji na zakup przenośnych urządzeń grzewczych.Warunkiem udzielenia dotacji jest: a) brak zaległości finansowych z jakiegokolwiek tytułu wobec Dotującego; 142

b) posiadanie podpisanej umowy na wywóz odpadów komunalnych; c) zamontowanie nowego źródła ciepła zgodnie z obowiązującymi przepisami prawaoraz normami. Warunkiem przyznania dotacji jest uzyskanie wymaganego efektu ekologicznego. Kwota dotacji wynosi 30% kosztów zakupu lub kosztów wymiany źródła ciepła i nie może być wyższa od 2000 zł (słownie: dwa tysiące złotych). Dotacja udzielana jest na dofinansowanie zakupu samego kotła lub do zakupu usługi wymiany źródła ciepła, w tym kotła. Dotacja udzielana jest do kosztów robocizny nieprzekraczających 750 zł. O terminie składania „wniosków o udzielenie dotacji” na wymianę źródła ciepła Burmistrz Miasta informuje: na stronie internetowej Miasta Bukowno, na tablicy ogłoszeń Urzędu Miejskiego w Bukownie.

Ponadto Gmina Bukowno planuje uruchomić program na dofinansowanie zadań mających na celu wykorzystanie odnawialnych źródeł energii

143

10 Prognoza zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do roku 2030

Gmina realizuje i organizuje zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na swoim terenie zgodnie z założeniami „Polityki Energetycznej Polski do roku 2030” dokumentu przyjętego przez Rząd Rzeczypospolitej Polski dnia 10 listopada 2009 r. Istotnym elementem wspomagania realizacji polityki energetycznej jest aktywne włączenie się władz regionalnych w realizację jej celów, w tym poprzez przygotowywane na szczeblu wojewódzkim, powiatowym lub gminnym strategii rozwoju energetyki. Niezmiernie ważne jest, by w procesach określania priorytetów inwestycyjnych przez samorządy nie była pomijana energetyka. Co więcej, należy dążyć do korelacji planów inwestycyjnych gmin i przedsiębiorstw energetycznych. Obecnie potrzeba planowania energetycznego jest tym istotniejsza, że najbliższe lata stawiają przed polskimi gminami ogromne wyzwania, w tym m.in. w zakresie sprostania wymogom środowiskowym czy wykorzystania funduszy unijnych na rozwój regionu. Wiąże się z tym konieczność poprawy stanu infrastruktury energetycznej, w celu zapewnienia wyższego poziomu usług dla lokalnej społeczności, przyciągnięcia inwestorów oraz podniesienia konkurencyjności i atrakcyjności regionu. Dobre planowanie energetyczne jest jednym z zasadniczych warunków powodzenia realizacji polityki energetycznej państwa. Najważniejszymi elementami polityki energetycznej realizowanymi na szczeblu gminnym powinny być:

• dążenie do oszczędności paliw i energii w sektorze publicznym poprzez realizację działań określonych w Krajowym Planie Działań na rzecz efektywności energetycznej; • maksymalizacja wykorzystania istniejącego lokalnie potencjału energetyki odnawialnej, zarówno do produkcji energii elektrycznej, ciepła, chłodu, produkcji skojarzonej, jak również do wytwarzania biopaliw ciekłych i biogazu; • zwiększenie wykorzystania technologii wysokosprawnego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w układach skojarzonych, jako korzystnej alternatywy dla zasilania systemów ciepłowniczych i dużych obiektów w energię; • rozwój scentralizowanych lokalnie systemów ciepłowniczych, który umożliwia osiągnięcie poprawy efektywności i parametrów ekologicznych procesu zaopatrzenia w ciepło oraz podniesienia lokalnego poziomu bezpieczeństwa energetycznego; • modernizacja i dostosowanie do aktualnych potrzeb odbiorców sieci dystrybucji energii elektrycznej, ze szczególnym uwzględnieniem modernizacji sieci wiejskich i sieci zasilających tereny charakteryzujące się niskim poborem energii; • rozbudowa sieci dystrybucyjnej gazu ziemnego na terenach słabo zgazyfikowanych, w szczególności terenach północno‐wschodniej Polski; • wspieranie realizacji w obszarze gmin inwestycji infrastrukturalnych o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego i rozwoju kraju, w tym przede wszystkim budowy sieci przesyłowych (elektroenergetycznych, gazowniczych, ropy naftowej i paliw płynnych), infrastruktury magazynowej, kopalni surowców energetycznych oraz dużych elektrowni systemowych. W poprzedniej wersji dokumentu Polityki energetycznej Polski prognoza krajowego zapotrzebowania na energię do 2025r. rozpatrywana była w czterech wariantach: a) Wariant Traktatowy, uwzględniający postanowienia Traktatu Akcesyjnego związane z sektorem energii, to jest: osiągnięcie wskaźnika 7,5 proc. zużycia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w 144

2010 r., osiągnięcie wskaźnika 5,75 proc. udziału biopaliw w ogólnej sprzedaży benzyn i olejów napędowych w 2010 r. oraz ograniczenie emisji całkowitej z dużych obiektów spalania do wielkości określonych w Traktacie, b) Wariant Podstawowy Węglowy, różniący się od Traktatowego tym, że wymóg spełnienia postanowień Traktatu w zakresie emisji z dużych obiektów spalania jest zastąpiony przez realizację Krajowego Planu Redukcji Emisji (KPRE), który umożliwia przesunięcie na rok 2020 terminu realizacji wymagań emisyjnych ustalonych w Traktacie Akcesyjnym na rok 2012. W wariancie tym nie zakładało się ograniczeń dostaw węgla kamiennego, nie przesądzono też, w jakiej części węgiel ten będzie pochodził z wydobycia krajowego, a w jakiej z importu, c) Wariant Podstawowy Gazowy, różniący się od warunku Podstawowego Węglowego tylko tym, że dostawy węgla kamiennego do produkcji energii elektrycznej są utrzymane na obecnym poziomie, a paliwem do produkcji dodatkowych niezbędnych ilości energii elektrycznej będzie w tym wariancie przede wszystkim gaz ziemny, d) Wariant Efektywnościowy, spełniający takie same kryteria ekologiczne jak warianty Podstawowe, zakładający uzyskanie dodatkowej poprawy efektywności energetycznej w obszarach wytwarzania energii elektrycznej, jej przesyłu i dystrybucji oraz zużycia dzięki aktywnej polityce państwa; prognozowany jest następujący maksymalny możliwy poziom poprawy efektywności w porównaniu z wariantami Podstawowymi: w zakresie wytwarzania energii elektrycznej ‐ wzrost średniej sprawności wytwarzania o 1,3 punktu procentowego, w zakresie przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej ‐ spadek strat sieciowych o 1,5 punktu procentowego, w zakresie zużycia energii pierwotnej ‐ spadek energochłonności PKB o 5 proc. i elektrochłonności o 7 proc. 4 powyższe scenariusze zostały opracowane według scenariusza makroekonomicznego rozwoju kraju (zgodnie z założeniami Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007‐2013). Za realistyczne uznano tylko warianty Podstawowe i wariant Efektywnościowy. Aktualna Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r. będąca załącznikiem do Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 została opracowana jednym wariancie – wariancie zakładającym aktywną realizację kierunków działań w określonych w Polityce. Kierunki polityki energetycznej Polski, uwzględniających wymagania Unii Europejskiej: • poprawę efektywności energetycznej; • wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii; • dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, • rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; • rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii; • ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Przyjęte kierunki polityki energetycznej są w znacznym stopniu współzależne. Poprawa efektywności energetycznej ogranicza wzrost zapotrzebowania na paliwa i energię, przyczyniając się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, na skutek zmniejszenia uzależnienia od importu, a także działa na rzecz ograniczenia wpływu energetyki na środowisko poprzez redukcję emisji. Podobne efekty przynosi rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym zastosowanie 145

biopaliw, wykorzystanie czystych technologii węglowych oraz wprowadzenie energetyki jądrowej. Realizując działania zgodnie z tymi kierunkami, polityka energetyczna będzie dążyła do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. W opracowaniu prognozy energetycznej przyjęto metodykę stosowaną na świecie w badaniach energetycznych, w której za generalną siłę sprawczą wzrostu zapotrzebowania na energię jest uznawany wzrost gospodarczy, opisany za pomocą zmiennych makroekonomicznych. Do opracowania prognozy zapotrzebowania na energię użyteczną zastosowano model zużycia końcowego (end‐ use) o nazwie MAED. W modelu tym są tworzone projekcje zapotrzebowania na energię użyteczną, dla każdego kierunku użytkowania energii w ramach każdego sektora gospodarki. Wyniki modelu MAED są wsadem do symulacyjnego modelu energetyczno‐ekologicznego BALANCE, który wyznacza zapotrzebowanie na energię finalną w podziale na poszczególne nośniki oraz krajowe bilanse energii i wielkości emisji zanieczyszczeń. Istotą tego modelu jest podejście rynkowe: symuluje się działanie każdego rodzaju producentów i każdego rodzaju konsumentów energii na rynku energii. Wynikiem działania modelu BALANCE jest najbardziej prawdopodobna projekcja przyszłego stanu gospodarki energetycznej przy przyjętych założeniach i warunkach brzegowych dotyczących cen paliw pierwotnych, polityki energetycznej państwa, postępu technologicznego oraz ograniczeń w dostępie do nośników energii, a także ograniczeń czasowych w procesach inwestycyjnych. Projekcję zapotrzebowania na poszczególne nośniki energii finalnej sporządzono przy założeniu kontynuacji reformy rynkowej w gospodarce narodowej i w sektorze energetycznym z uwzględnieniem dodatkowych działań efektywnościowych przewidzianych w Dyrektywie 2006/32/WE i w Zielonej Księdze w sprawie Racjonalizacji Zużycia Energii. Wzięto również pod uwagę projekt ustawy o efektywności energetycznej.

Tabela 65. Zapotrzebowanie na energię finalną w podziale na sektory gospodarki [Mtoe]

Źródło: Polityka energetyczna Polski do 2030 r.

146

Tabela 66. Zapotrzebowanie na energię finalną w podziale na nośniki [Mtoe]

Źródło: Polityka energetyczna Polski do 2030 r.

Tabela 67. Zapotrzebowanie na energię finalną brutto z OZE w podziale na rodzaje energii [ktoe]

Źródło: Polityka energetyczna Polski do 2030 r.

Prognozę krajowego zapotrzebowania na paliwa i energię dostosowano do warunków lokalnych, biorąc pod uwagę istniejące zagospodarowanie terenu, stopień rozwoju istniejącej infrastruktury technicznej, rezerwy terenowe pod przyszłe inwestycje oraz plany rozwojowe przedsiębiorstw energetycznych na terenie gminy Bukowno.

10.1. Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną Prognozę przygotowano w oparciu o następujące materiały: – Prognozę demograficzną – Analizy i oszacowania własne.

147

Prognozę krajowego zapotrzebowania na paliwa i energię dostosowano do warunków lokalnych, biorąc pod uwagę istniejące zagospodarowanie terenu, stopień rozwoju istniejącej infrastruktury technicznej, rezerwy terenowe pod przyszłe inwestycje oraz plany rozwojowe przedsiębiorstw energetycznych.

Opracowana prognoza zapotrzebowania na energię cieplną uwzględnia następujące zmiany: – Przyrost zapotrzebowania na energię cieplną ze względu na wzrost ilości mieszkań – Przyrost zapotrzebowania na energię cieplną w nowym budynkach użyteczności publicznej, usługowych i produkcyjnych – Poprawa komfortu zamieszkiwania – Zmniejszenie zapotrzebowania ciepła w wyniku termomodernizacji istniejących budynków – Zamiana kotłowni i domowych ogrzewań węglowych na bardziej ekologiczne w tym OŹE. – Przyrost ludności – Przyrost powierzchni użytkowej mieszkań na 1 mieszkańca – Budowanie wg obowiązujących norm (coraz bardziej energooszczędne budynki)

Przewiduje się (na podstawie zmian wielkośći powierzchni użytkowych mieszkalnictwa od 1996 r wg GUS), że do 2030 roku powierzchnia użytkowa budynków mieszkalnych i pozostałych wymagających ogrzewania może wzrosnąć o około 90 000 m2 (22%) Powierzchnia ta wynika ze wzrostu standardów mieszkaniowych i nowych inwestycji związanej z ogólnym rozwojem gminy. Przyrost powierzchni mieszkalnej wpłynie na zmianę zapotrzebowania ciepła i mocy cieplnej. Przy założeniu, że nowobudowane budynki będą powstawały zgodnie z obowiązującymi normami cieplnymi łączny przyrost mocy cieplnej z tego tytułu w 2030 może wynieść około 2,9 MW czyli ponad 25 000 GJ w przeliczeniu na zużycie energii.

W wyniku termomodernizacji powinno nastąpić zmniejszenie zapotrzebowania ciepła istniejących budynków. Efekt termomodernizacji zostanie częściowo osłabiony poprzez wzrost komfortu zamieszkiwania. Aktualny dość niski stosunkowo poziom zużycia energii przy dużym udziale budynków powstałych przed 1990 rokiem może wskazywać na niedogrzewanie budynków i/lub wyłączenie części powierzchni budynków z ogrzewania. W miarę wzrostu zamożności mieszkańców należy spodziewać się poprawy komfortu zamieszkiwania i wzrostu zużycia energii z tego tytułu. Szacuje się, że w wyniku termomodernizacji budownictwa mieszkalnego i pozostałego nastąpi zmniejszenie zużycia ciepła o około 10 % obecnego zapotrzebowania ciepła, to jest 4,75 MW, co odpowiada rocznemu zużyciu energii ok. 43 000 tys. GJ. W ogólnym bilansie prognozowana ilość energii w 2030 powinna spaść o ok. 3% w stosunku do stanu obecnego.

Można przewidzieć, że ilość paliw węglowych, których użytkowanie jest znaczne w gminie, może ulec stosunkowego zmniejszeniu. Wzrost komfortu użytkowania może spowodować stopniową wymianę kotłów opalanych węglem na kotły opalane gazem lub biomasą (zależne to będzie od cen tych nośników). Jednak do wariantu przechodzenia mieszkańców na ogrzewanie gazowe należy podejść z dystansem ze względu na wzrastające ceny tych paliw.

Nastąpi sukcesywne zwiększanie udziału energii odnawialnej. Najbardziej realistyczne w gminie Bukowno rozwiązania to wykorzystanie energii słonecznej z zastosowaniem kolektorów do 148

przygotowania ciepłej wody. Kolejny wariant to wykorzystanie do ogrzewania gospodarstw domowych odpadów drzewnych lub ostatno popularnego peletu. Przewiduje się, że dominujący wpływ na zapotrzebowanie energii cieplnej na potrzeby grzewcze i podgrzewanie ciepłej wody będzie miał efekt temomodernizacji istniejących budynków oraz coraz bardziej rygorystyczne normy dotyczące budownictwa. Nawet pozostałe czynniki wymienione na początku rozdziału mogą nie spowodować ogólnego wzrostu zapotrzebowania na energię cieplną.

Tabela 68. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na ciepło w gminie

Rok 2011 2011‐2015 2016‐2020 2021‐2025 2026‐2030

Moc [MW] 47,6 48,5 48,5 47,1 45,7

Zużycie energii 428 000 436560 436560 423720 410858 [GJ/rok]

Wzrost procentowy 100% 102% 102% 99% 97% [%]

Źródlo: opracowanie własne

10.2. Prognoza zapotrzebowania na gaz

Prognozę przygotowano w oparciu o analizy i oszacowania własne bazując na prognozie krajowego zapotrzebowania na energię do 2030 r. Rokiem bazowym do analizy jest rok 2010. Prognoza zapotrzebowania na gaz uwzględnia następujące zmiany: – przyrost zapotrzebowania na gaz na cele komunalno‐bytowe w nowym budownictwie mieszkaniowym, – przyrost zapotrzebowania na gaz dla celów ogrzewania w nowym budownictwie mieszkaniowym, – przyrost zapotrzebowania na gaz w nowych budynkach użyteczności publicznej, usługowych i produkcyjnych , – poprawa komfortu zamieszkiwania, – zamiana części kotłowni i domowych ogrzewań węglowych na gazowe.

Do poniższych szacunkowych prognoz skorzystano z danych Gusu (dane wyjściowe za rok 2010) oraz danych uzyskanych od Gazowni Zabrzańskiej. Ze względu na wyżej wymienione przewidywane zmiany założono dość znaczny wzrost zapotrzebowania na gaz wśród mieszkańców. Podczas prowadzenia prognoz dla gazu należy zachować szczególną ostrożność w związku z tym, iż Bukowno jest gminą o charakterze przemysłowym w której większa zużycia gazu przypada na odbiorców przemysłowych. W związku z tym prognozę zapotrzebowania na gaz stworzono w oparciu o dwa scenariusze. Pierwszy scenariusz zakłada równomierny rozwój zarówno gospodarczy (dużych zakładów przemysłowych) jak i jak rozwój potrzeb bytowych mieszkańców. Drugi natomiast przewiduje mimialny rozwój przemysłowy przy podobnym rozwoju mieszkańców jak w wariancie 1.

149

Tabela 69. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na gaz w gminie wg scenariusza 1 – znaczny rozwój przemysłu.

Rok 2011 2011‐2015 2016‐2020 2021‐2025 2026‐2030

Zużycie gazu [tys. m3/rok]

Odbiorcy 1 329,70 1436,076 1542,452 1635,531 1728,61 indywidualni oraz nie związani z przemysłem

Wzrost [%] 100% 108% 116% 123% 130%

Odbiorcy przemysłowi 5206,9 5623,452 6144,142 6456,556 6768,97

Wzrost [%] 100% 108% 118% 124% 130%

Łącznie: 6 536,60 7059,53 7686,59 8092,09 8497,58

Źródlo: opracowanie własne na podstawie informacji z Gazowni Zabrzańskiej oraz Polityki Energetycznej Polski do 2030

Tabela 70. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na gaz w gminie wg scenariusza 2 – umiarkowany rozwój przemysłu.

Rok 2011 2011‐2015 2016‐2020 2021‐2025 2026‐2030

Zużycie gazu [tys. m3/rok]

Odbiorcy 1 329,70 1436,076 1542,452 1635,531 1728,61 indywidualni

Wzrost [%] 100% 108% 116% 123% 130%

Odbiorcy przemysłowi 5206,9 5311,038 5415,176 5571,383 5727,59

Wzrost [%] 100% 102% 104% 107% 110%

Łącznie: 6 536,60 6747,11 6957,63 7206,91 7456,20

Źródlo: opracowanie własne na podstawie informacji z Gazowni Zabrzańskiej oraz Polityki Energetycznej Polski do 2030

Jak wynika z powyższych prognoz rozwój przemysłu w gminie ma decydujący wpływ na poziom zużycia gazu w gminie. Z uwagi na trudne do przewidzenia scenariusze dotyczące kształtu przemysłu na terenie strefy za kilkadziesiąt lat należy podejść do tej prognozy z rezerwą. 150

10.3. Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną

Prognozę przygotowano w oparciu o analizy i oszacowania własne bazując na prognozie krajowego zapotrzebowania na energię do 2030r. Rokiem bazowym do analizy jest rok 2010. Zużycie zostało oszacowane na podstawie średniego rocznego zużycia energii elektrycznej przez gminę Bukowno na podstawie informacji uzyskanych od Tauron S.A. Opracowana prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną uwzględnia następujące zmiany: • przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w obiektach istniejących, • przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w nowym budownictwie mieszkaniowym, • przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w nowych budynkach użyteczności publicznej, usługowych i produkcyjnych, • zamianę oświetlenia na energooszczędne. Na podstawie analizy porównawczej można stwierdzić, że wraz z rozwojem gospodarczym następuje wzrost zużycia energii elektrycznej. W przypadku energii elektrycznej w gminie Bukowno sektor przemysłowy ma dużo mniejszy udział w bilansie zużycia niż w przypadku zużycia gazu. W tabeli poniżej przedstawiono dane dotyczące zużycia energii elektrycznej ogółem w gminie Bukowno oraz prognozę do 2030 wychodząc od roku bazowego 2010. Łączny wzrost zużycia energii elektrycznej do roku 2030 może wynieść około 40%. W przypadku energii elektrycznej prognoza została sporządzona dla wszystkich odbiorców i bez wariantów ponieważ większość prądu zużywają mieszkańcy gminy więc tendencja wzrostu jest tutaj bardziej przewidywalna. Tabela 71. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na gaz w gminie Bukowno.

Rok 2011 2011‐2015 2016‐2020 2021‐2025 2026‐2030

Zużycie energii elektrycznej 12 783 14061,3 15339,6 16617,9 17896,2 [MWh/rok]

Wzrost [%] 100% 110% 120% 130% 140%

Źródlo: opracowanie własne na podstawie danych od TAURON Polska Energia S.A oraz Polityki Energetycznej Polski do 2030

151

11 Ocena możliwości zaspokojenia potrzeb w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do roku 2025

11.1. Zaopatrzenie w ciepło

Ze względu na dość znaczne rozproszenie istniejącej i planowanej zabudowy zaopatrzenie w ciepło obiektów na obszarze gminy nadal odbywać się będzie poprzez systemy lokalnych kotłowni oraz indywidualnych źródeł ciepła. W części miasta Bukowno ciepło nadal dostarczane będzie z sieci ciepłowniczej przedsiębiorstwa Tauron Ciepło S.A. W przyszłości może się okazać, że zmieni się wytwórca ciepła ponieważ Tauron rozważa możliwość wybudowania nowego, własnego źródła ciepła w układzie kogeneracyjnym. Tauron w swoich planach rozwoju ma rozbudowę sieci cieplnej z czego można wnioskować, że pewna część gospodarstw zmieni źródło ciepła na centralne. Podstawowymi nośnikami energii cieplnej będzie w dalszym ciągu węgiel kamienny, gaz ziemny oraz biomasa. Udział procentowy paliw węglowych w wytwarzaniu energii cieplnej powinien wykazywać tendencję malejącą. W ramach polityki energetycznej władze gminy powinny prowadzić akcję pokazującą korzyści wynikające ze stosowania odnawialnych źródeł energii – głównie energii słonecznej. W zakresie przedsięwzięć służących ograniczeniu zużycia energii powinien znaleźć się plan wspierania termomodernizacji budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. Gmina powinna stanowić centrum informacji o warunkach i wymogach niezbędnych do spełnienia w celu uzyskania premii termomodernizacyjnej, jak również możliwości uzyskania wszelkich dotacji oraz pożyczek. Gmina powinna opracować plan racjonalizacji energii z uwzględnieniem poniższych działań: 1. dla obiektów będących własnością lub w zarządzie gminy przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji obiektów, obejmującej: - skompletowanie dokumentacji technicznej obiektów; - skompletowanie dokumentacji instalacji wewnętrznych obiektów; - prace inwentaryzacyjne mające na celu uzupełnienie braków dokumentacji. 2. dla wszystkich obiektów wprowadzenie cyklicznej rejestracji zużycia mediów energetycznych i wody 3. dla wszystkich obiektów wprowadzenie cyklicznego obliczania wskaźników zużycia mediów w stosunku do powierzchni i kubatury 4. wskazanie obiektów, których wyliczone wskaźniki odbiegają znacznie od wartości średnich 5. wykonanie audytów energetycznych 6. sporządzenie szczegółowego zestawienia prac, kosztów, oszczędności możliwych do uzyskania po przeprowadzeniu kompleksowej akcji termomodernizacyjnej 7. sporządzenie szczegółowego harmonogramu działań modernizacyjnych i finansowych.

Zgodnie z prognozą w najbliższych latach zapotrzebowanie na ciepło nieznacznie wzrośnie jednak w perspektywie kilkudziesięciu lat ze względu na szereg czynników między innymi coraz bardziej rygorystyczne normy budowlane, sukcesywne przeprowadzenie termomodernizacji budynków istniejących oraz wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa może okazać się zapotrzebowanie na energię cieplną nieznacznie spadnie.

152

11.2. Zaopatrzenie w gaz

Sieć gazowa jest w dobrym stanie technicznym, jej przepustowość pozwala na dostawę gazu do wszystkich odbiorców na terenie gminy. Zgodnie z prognozą roczne zużycie gazu ziemnego wśród klientów indywidualnych do roku 2030 wzrośnie o około 30 % . W systemie gazowniczym istnieją rezerwy w przepustowości zarówno stacji redukcyjno‐pomiarowej jak i rozdzielczej sieci gazowej. Parametry stacji redukcyjno‐pomiarowej i istniejącej sieci średniego ciśnienia są wystarczające dla pokrycia zwiększonych potrzeb gazu wynikających z przyjętej prognozy oraz co bardzo istotne dla odbiorców ze strefy przemysłowej. Największymi odbiorcami gazu są odbiorcy przemysłowi. Zapotrzebowanie na gaz w gminie będzie w znacznej mierze zależeć d rozwoju strefy przemysłowej w gminie. Potencjalni nowi odbiorcy będą mogli korzystać z gazu ziemnego dla potrzeb komunalno‐bytowych oraz ogrzewania. Istniejące sieci gazowe rozdzielcze obejmują wszystkie obszary zwartej zabudowy, potrzebna jest jedynie budowa przyłączy dla nowych odbiorców. Pokrycie nakładów finansowych inwestycji powinno wynikać z zatwierdzonych przez URE taryf dla paliw gazowych, gwarantujących pokrycie uzasadnionych kosztów prowadzenia działalności, w tym kosztów modernizacji i rozwoju. Zgodnie z ustawą „Prawo Energetyczne” przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją paliw gazowych są obowiązane do zawarcia umowy o przyłączenie z odbiorcami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci, jeżeli istnieją techniczne i ekonomiczne warunki dostarczania, a żądający zawarcia umowy spełnia warunki przyłączenia do sieci i odbioru. Za przyłączenie do sieci pobierana jest opłata zgodnie z obowiązującą taryfą. Procedurę przyłączania nowych klientów gazu można znaleźć na stronie internetowej PGNiG SA‐ Górnośląski Odział Obrotu Gazem w Zabrzu.

11.3. Zaopatrzenie w energię elektryczną

Istniejący system elektroenergetyczny na obszarze gminy zaspokaja aktualne potrzeby odbiorców energii elektrycznej. Zakład energetyczny posiada rezerwy mocy, jednakże w celu zasilenia nowych odbiorców o dużych potrzebach energetycznych niezbędna będzie budowa rozdzielni sieciowych. Takie rozwiązanie stworzy prawidłowe warunki pracy sieci rozdzielczej oraz zapewnia możliwości jaj rozwoju w perspektywie długoterminowej. Prognozowany jest wzrost zużycia energii elektrycznej do roku 2030 o 40%, to jest do poziomu około 17 896,2 MWh/rok. Nowe budownictwo mieszkaniowe planowane jest w większości jako uzupełnienie istniejącej zabudowy, podłączenie nowych odbiorców wymaga rozbudowy sieci niskiego napięcia oraz zwiększenia mocy transformatorów, poprzez wymianę na większe jednostki. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy należy uwzględnić lokalizację nowych napowietrznych linii zasilających. Tauron Dystrybucja w swoich planach przeiwduje znaczny rozwój nowych sieci zarówno niskiego jak i śre4dniego napięcia. Pokrycie nakładów finansowych powinno wynikać z zatwierdzonych przez URE taryf dla energii elektrycznej, gwarantujących pokrycie uzasadnionych kosztów prowadzenia działalności, w tym kosztów modernizacji i rozwoju. Zgodnie z ustawą „Prawo Energetyczne” przedsiębiorstwa zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej są obowiązane do zawarcia umowy o przyłączenie z odbiorcami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci, jeżeli istnieją techniczne i ekonomiczne warunki dostarczania a żądający zawarcia umowy spełnia warunki przyłączenia do sieci i odbioru. Za przyłączenie do sieci pobierana jest opłata zgodnie z obowiązującą taryfą. 153

Ponadto z informacji uzyskanych od Zakładów Górniczo‐Hutniczych "Bolesław" S.A., wynika że Spółka ma w planach w 2014 roku wybudować własne źródło energii elektrycznej. Wytwarzanie prądu opierać się będzie na silnikach gazowych z generatorem. Planowana moc zainstalowana źródła to 20‐30 MW. Obecnie ZGH Bolesław nie ma żadnych czynnych połączeń infrastrukturalnych z gminą Bukowno. Po wybudowaniu źródła energii z uwagi na dużą rezerwę mocy będzie możliwość zasilania awaryjnego gminy Bukowno w energię elektryczną. Istniejąca infrastruktura sieciowa daje możliwości przesyłu energii elektrycznej do gminy Bukowno jednak sprzedaż energii do sieci musi być wcześniej uzgodniona Operatorem Sieci Dystrybucyjnej.

Ocena możliwości zaspokojenia potrzeb w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do roku

154

12 Wpływ zmian w systemach energetycznych na stan zanieczyszczenia powietrza

W tabeli zestawiono wyniki obliczenia emisji pyłu, dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku węgla, dwutlenku węgla dla przewidywanego stanu roku 2030. Struktura zużycia paliw ulegnie znacznym zmianom, z korzyścią dla paliw gazowych i biomasy. Szacuje się, że udział gazu bilansie nośników energii wzrośnie do 7,3% . Udział energii cieplnej z węgla w gospodarstwach indywidualnych spadnie do 49%, udział energii z biomasy wzrośnie do ponad 20%. Szacuje się również w bilansie energii wzrost tej pochodzącej z sieci ciepłowniczej do ok. 18 %. Prognozuje się wzrost wielkości energii pochodzącej z OŹE. Przyszły bilans zużycia paliw w gminie będzie mieć istotny wpływ na zmianę emisji zanieczyszczeń pochodzących z procesów spalania energetycznego. Szacuje się, że łączna emisja zanieczyszczeń spadnie 2,62 % (w stosunku do bieżącej emisji w tonach). Jedyną substancją jakiej wielkość wzrośnie będzie to N02 ze względu na zwiększona ilość energii pochodzącej z biomasy – biomasa podczas wzrostu asymiluje w swojej strukturze związki azotu. Tabela 72. Przewidywane wielkości emisji zanieczyszczeń z procesów spalania paliw w gminie Bukowno w roku 2030.

Substancja Poziom stężeń [Mg/rok]

SO2 711,36

NO2 112,62

CO2 33282,91

pyły 575,05

CO 128,41

Sadza 10,80

Źródło: Obliczenia własne

Tabela 73. Przewidywane zmiany procentowe emisji zanieczyszczeń z procesów spalania paliw w gminie Bukowno w roku 2030 w stosunku do roku 2011.

Substancja Zmiana wielkości emisji

SO2 -32,2%

NO2 +21,6% 155

CO2 -21,4%

pyły -7,0%

CO -24,2%

Sadza -34,0%

Źródło: Obliczenia własne

156

13 Współpraca z innymi gminami

W trakcie wykonywania opracowania wystąpiono do sąsiadujących gmin z pismami dotyczącymi współpracy w zakresie wspólnych inwestycji energetycznych w tym związanymi z odnawialnymi źródłami energii oraz ochroną środowiska. Pisma zostały wysłane do następujących gmin: • Bolesław • Trzebinia • Sławków • Jaworzno • Olkusz

W zakresie zaopatrzenia w gaz i energię elektryczną w.w. gminy korzystają w większości przypadków z tej samej infrastruktury technicznej odpowiednio poprzez działalność TAURON Polska Energia S.A i Górnośląska Spółka Gazownictwa – Oddziału Gazownia Zabrzańska. Istnieją także powiązania sieci telekomunikacyjnej. W niektórych obszarach przygranicznych bardzo istotna wydaje się współpraca z sąsiednimi gminami w celu rozbudowy i współtworzenia infrastruktury elektroenergetycznej oraz gazowniczej. Inne perspektywiczne kierunki współpracy między gminami to: – edukacja w zakresie rozwiązań ekologicznych i energooszczędnych, – upowszechnianie informacji o urządzeniach i technologiach ekologicznych i energooszczędnych, możliwości pozyskiwania funduszy na inwestycje ekologiczne, – wykorzystanie biomasy jako paliwa (drewno, słoma, uprawy energetyczne).

13.1. Powiązania infrastrukturalne oraz współpraca gminy Bukowno z gminami sąsiadującymi gminami sąsiadującymi

Gmina Bukowno od północy sąsiaduje z gminą Bolesław, od południa z gminą Trzebinia, od południowego zachodu z gminą Jaworzno natomiast od wschodu z gminą Olkusz, a od zachodu z gminą Sławków. Poniżej przedstawiono dla każdej sąsiadującej gminy, krótką charakterystykę dotycząca powiązań międzygminnych i ewentualnej współpracy według otrzymanych pism:

• Gmina Olkusz – nie posiada informacji o połączeniach sieciowych z Gminą Bukowno dla systemu ciepłowniczego, elektroenergetycznego i gazowego. Odnośnie wymogu Prawa Energetycznego (art.19 ust.3) dotyczącego współpracy z innymi Gminami w dniu 28.04.2010 r. został zawarty list intencyjny dotyczący współpracy przy realizacji projektu budowy systemu zintegrowanego zarządzania paliwami i energią w Rejonie Olkuskim. Celem planowanego projektu jest: ‐ wykorzystanie lokalnych zasobów paliw pierwotnych, energii słonecznej, wiatrowej i geotermalnej do produkcji energii elektrycznej i ciepła, ‐ poprawa efektywności wykorzystania wykorzystania paliw i energii, ‐ograniczenie kosztów paliw i energii, 157

‐ poprawa bezpieczeństwa energetycznego a w szczególności zapewnienie ciągłości dostaw energii elektrycznej w sytuacjach kryzysowych. List ten został zawarty pomiędzy: ‐ Gminą Olkusz, ‐ Gminą Bukowno, ‐ Gminą Bolesław, ‐ Gminą Klucze, ‐ Starostwem Olkusz, ‐ ZGH „Bolesław” w Bukownie.

Gmina Olkusz jest otwarta na możliwość współpracy z Gminą Bukowno w zakresie inwestycji Gmina Olkusz jest w trakcie aktualizowania „ Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”

• Gmina Bolesław ‐ posiada obowiązujące opracowanie „ Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Bolesław” przyjęte Uchwałą Nr XIII/110/2011 Rady Gminy Bolesław z dania 20.12.2011 r. Na terenie gminy Bolesław nie ma zlokalizowanych obiektów infrastuktury energetycznej będących własnością gminy. Całość zapotrzebowania na media energetyczne na terenie Gminy jest pokrywana przez: ‐ ENION Spółka Akcyjna, ul. Zawiła 65 L, 30‐390 Kraków‐ w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ‐ Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ‐ SYSTEM S.A Oddział w Świerklanach ul. Wodzisławska 54, 44‐ 266 Świerklany ‐ Górnośląska Spółka Gazownictwa, ul. Szęść Boże 11, 41‐800 Zabrze – w zakresie zaopatrzenia w paliwa gazwe, ‐ całość potrzeb w zakresie energii cieplnej zaspokajana jest poprzez indywidualne źródła ciepła, opalane głównie gazem lub paliwem stałym.

Rezerwy występujące w poszczególnych systemach energetycznych gwarantują pokrycie zapotrzebowania na media energetyczne w perspektywie bilansowej i nie są wymagane dodatkowe inwestycje. Mając jednak na uwadze bezpiecześntwo energetyczne przyszłości, Gmina wyraża gotowość współpracy z innymi Gminami, w przypadku pojawiania się konieczności wspólnych działań dla zapewnienia zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

• Gmina Trzebinia ‐ nie ma z Gminą Bukowno powiązań sieciowych oraz nie współpracuje w zakresie rozbudowy, budowy nowej lub modernizacji sieci ciepłowniczej, elektroenergetycznej oraz gazowej. Gmina Trzebinia nie przewiduje w najbliższym czasie współpracy z Gminą Bukowno w zakresie inwestycji związanych z energetyką oraz wspólnego z gminą Bukowno starania się o fundusze zewnętrzne w zakresie inwestycji.

• Gmina Sławków ‐ posiada opracowany projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe zatwierdzony Uchwałą Rady Miejskiej w Sławkowie Nr 379/2001 z dnia 26 października 2001 r. Zgodnie z „Projektem założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Sławków”. Projekt ten wymaga aktualizacji. Istnieją powiązania organizacyjne w obrębie systemu elektroenergetycznego i 158

gazowego z Gminą Bukowno. Dystrybucja i dostawa mediów energetycznych realizowana jest w całości prze z ENION Dystrybucja, a dostawa gazu realizowana jest przez Górnośląską Spółkę Gazownictwa Sp. z o. o. Brak bezpośrednich powiązań sieciowych. Gmina nie planuje podjęcia działań zmierzających do rozbudowy oraz budowy sieci na swoim terenie z ewentualnym podjęciem współpracy z Gminą Bukowno. Gmina Sławków nie przewiduje realizacji przedmiotowych zadań w ramach Wieloletniego Planu Finansowego, natomiast nie wyklucza możliwości współpracy w zakresie pozyskiwania funduszy zewnętrznych na realizację w/w zadań.

• Gmina Jaworzno – istniejące powiązania systemów energetycznych pomiędzy Gminami Jaworzno i Bukowno są realizowane za pośrednictwem następujących przedsiębiorstw energetycznych : ‐ w zakresie dostawy i dystrubucji energii elektrycznej przez spółkę PKP Energetyka, ‐ w zakresie dostawy i dystrybucji gazu przez Górnośląską Spółkę Gazowniczą. Nie istnieją natomiast powiązania systemów ciepłowniczych pomiędzy Gminami Jaworzno i Bukowno i w najbliższym czasie nie są planowane działania, zmierzające do integracji systemów ciepłowniczych obu Gmin. Nie planuje się inwestycji związanych z energetyką wspólnie z gminą Bukowno.

159

14 Podsumowanie

Zaopatrzenie w ciepło obiektów w gminie Bukowno odbywa się w sposób indywidualny oraz z sieci ciepłowniczej. Operatorem miejskiej sieci cieplnej jest Tauron Ciepło S.A., który posiada koncesje na, przesyłanie i dystrybucję ciepła. Ciepło produkowane jest w kotłowni Boltherm Sp. z o.o. Większość źródeł ze względu na przeważającą w gminie zabudowę jednorodzinną produkuje ciepło na potrzeby własne. Tauron Ciepło ma w swoich planach dalszy rozwój sieci ciepłowniczej na terenie gminy. Z analizy danych wynika, że dominującym paliwem w gminie są paliwa węglowe. Stosunkowo duże jest również zużycie drewna na potrzeby grzewcze. Prognoza zapotrzebowania na ciepło do roku 2030 zakłada jego minimalny spadek. Mimo trwającego i przewidywanego wzrostu ilości obiektów budownictwa mieszkalnego, a także rozwoju w sektorze usług a co za tym idzie wzrostu powierzchni użytkowej obiektów przewiduję się w roku 2030 3%‐owy spadek zużycia energii cieplnej. Silny wpływ na zmiany zużywania energii cieplnej będzie mieć efekt termomodernizacji w sektorze mieszkalnictwa oraz coraz mniej energochłonne budownictwo. Teren gminy Bukowno jest w 90‐ciu % zgazyfikowany. Sieć gazowa znajduje się prawie na całym terenie gminy Bukowno poza rejonem Przymiarek i Tłukienki. Długość sieci gazowej wynosi 80,2 km w tym ciągów głównych 57,2 km i 23 km przyłączy (1817 szt. podłączeń). Na terenie gminy Bukowno eksploatowane są gazociągi niskiego oraz średniego ciśnienia. Sieć gazowa niskiego zasilana jest ze stacji redukcyjno pomiarowej usytuowanej przy ul. Wyzwolenia przepustowość nominalna 600 m3/h. Sieć gazowa średniego ciśnienia zasilana jest ze stacji gazowych pierwszego stopnia przy ul. Kolejowej przepustowość nominalna 3000 m3/h oraz Bór Biskupi o przepustowości 600 nm3/h. Sieci gazowa niskiego oraz średniego ciśnienia jest systematycznie kontrolowana i znajduje się w stanie dobrym. Operatorem sieci gazowej w gminie jest Górnośląska Spółka Gazownictwa. Udział paliw węglowych w gminie stanowi znaczącą większość. Według szacunków udział energii cieplnej w gminie pochodzącej z węgla stanowi ponad 63 % (dla źródeł indywidualnych) oraz 73 % licząc ciepło pochodzące z sieci, które również pochodzi z węgla. W gminie można zauważyć tendencję do odchodzenia od paliw węglowych w gospodarstwach nie podłączonych do sieci miejskiej i wiąże się to z coraz większa świadomością ekologiczną mieszkańców. Szacuje się, że węgiel będzie stopniowo zastępowany paliwem biomasowym głównie drewnem opałowym, zwiększy się również odsetek gospodarstwa podłączonych do sieci miejskiej. Innym czynnikiem mającym wpływ na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza atmosferycznego będzie oprócz wymiany nośników energii na mniej szkodliwe, unowocześnienie lub wymiana samych kotłów na bardziej efektywne i charakteryzujące się „czystszym” spalaniem. Ponadto wzrośnie w bilansie energetycznycm udział energii z odnawialnych źródeł energii. Energia elektryczna dystrybuowana jest do gminy się za pomocą sieci 33,3 km sieci średniego napięcia oraz 51,8 km sieci niskiego napięcia, operatorem w jest Zakład Elektroenergetyczny Tauron Dystrybucja. Do gospodarstw domowych rozprowadzana jest za pomocą sieci napowietrznej i kablowej średniego napięcia oraz przyłączy elektroenergetycznych o dlugości łącznej 6,04 km. System elektroenergetyczny na terenie Gminy Bukowno jest w średnim stanie technicznym. 160

Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną do roku 2030 zakłada wzrost zużycia energii elektrycznej u istniejących i u nowych odbiorców o ok 40% . Dla zaspokojenia zwiększonych potrzeb potrzebna jest rozbudowa sieci energetycznej niskiego napięcia oraz może zajść konieczność budowy nowych stacji transformatorowych oraz lini napowietrznych lub kablowych SN lub NN Prognozy zapotrzebowania na ciepło, gaz i energię elektryczną obarczone są dużą niepewnością ze względu na niemożliwy do określenia poziom zmian cen energii. Zmiany cen mogą wpływać zarówno na wielkość zużycia energii jak i proporcji pomiędzy zużyciem poszczególnych nośników energii. Przedsiębiorstwa energetyczne są zobowiązane zapewniać realizację i finansowanie budowy i rozbudowy sieci, w tym na potrzeby przyłączeń odbiorców ubiegających się o przyłączenie, na warunkach określonych w rozporządzeniach Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci oraz rozporządzeniach w sprawie zasad kształtowania i kalkulacji taryf. Za przyłączenie do sieci zakłady energetyczne pobierają opłatę określoną na podstawie stawek opłat ustalonych w taryfie. Decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw energetycznych podejmowane są po potwierdzeniu zwiększonego zapotrzebowania przez konkretnych odbiorców oraz po potwierdzeniu efektywności ekonomicznej inwestycji. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić konieczność pozostawiania rezerw terenu dla infrastruktury energetycznej ‐ stacji transformatorowych i linii zasilających oraz gazociągów. Należy przewidzieć możliwość lokalizacji sieci infrastruktury technicznej w obrębie linii tras komunikacyjnych. Gmina Bukowno posiada umiarkowane lokalne zasoby energii odnawialnej. W gminie ma miejsce stosunkowo duże pozyskiwanie odpadów drzewnych i wykorzystywanie ich jako paliwa. Potencjał energetyczny z tego typu odpadu można zwiększyć poprzez wykorzystanie ścinki drzewnej uzyskanej z utrzymania zieleni na terenie gminy. W gminie należy rozważyć przede wszystkim możliwość szerszego wykorzystania energii promieniowania słonecznego do celów przygotowania ciepłej wody użytkowej.

Polityka energetyczna gminy powinna uwzględnić następujące elementy: • edukację społeczeństwa w dziedzinie oszczędzania energii oraz wykorzystania energii odnawialnych w poszczególnych gospodarstwach domowych oraz w obiektach użyteczności publicznej • zapewnienie dostawy paliw i energii o określonej jakości i pewności zasilania dla obecnych i przyszłych odbiorców • racjonalizację użytkowania energii • sukcesywne eliminowanie paliw węglowych w wyniku konwersji kotłowni i zamiany pieców węglowych • zwiększenia udziału energii odnawialnej, głównie energii słonecznej do przygotowania ciepłej wody, energii wiatru oraz poprzez wykorzystanie biomasy do ogrzewania Gmina powinna opracować program termomodernizacji obiektów gminnych. Należy wspierać termomodernizację obiektów zlokalizowanych na terenie gminy. Przy realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych możliwe jest wykorzystanie pomocy finansowej Państwa. Szacuje się, że w 161

wyniku termomodernizacji możliwe jest zmniejszenie kosztów ogrzewania poszczególnych budynków nawet do 30%. W zakresie zaopatrzenia w gaz i energię elektryczną pożądana jest współpraca z sąsiednimi gminami w celu rozbudowy sieci gazowniczej i energetycznej w niektórych obszarach przygranicznych. Inne perspektywiczne kierunki współpracy między gminami to: • edukacja w zakresie rozwiązań ekologicznych i energooszczędnych • upowszechnianie informacji o urządzeniach i technologiach ekologicznych i energooszczędnych oraz możliwości pozyskiwania funduszy na inwestycje ekologiczne Plany przedsiębiorstw energetycznych powinny uwzględnić i zapewnić realizację założeń.

162

Spis tabel

Tabela 1. Struktura ludności Gminy Bukowno ( GUS 2012; stan na 31.12.2010) ...... 25 Tabela 2. Przyrost naturalny ludności Gminy Bukowno (GUS 2012, stan na 31 XII 2010 roku) ...... 26 Tabela 3. Ludność gminy Bukowno według płci – stan na 31.12.2010r...... 27 Tabela 4. Ludność według grup wieku i płci w latach 2006‐2010...... 27 Tabela 5. Ludność według wieku w latach 2006‐2010 [Gmina Bukowno] ...... 28 Tabela 6. Saldo migracji wewnętrznej i zagranicznej ludności na pobyt stały (dane GUS 2012; 31 XII 2010)...... 29 Tabela 7 Zawartość cynku, kadmu i ołowiu w gruntach rolnych, w poszczególnych osiedlach Miasta Bukowno ... 30 Tabela 8. Podmioty gospodarki narodowej w gminie Bukowno zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych...... 34 Tabela 9. Podmioty Gospodarki Narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2010 r...... 34 Tabela 10. Zmiana liczby pracujących w latach 2006‐2010...... 37 Tabela 11. Stopa bezrobocia w województwie i kraju w poszczególnych latach...... 39 Tabela 12. Udział bezrobotnych w procentach zarejestrowanych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Powiecie Olkuskim...... 40 Tabela 13. Struktura i zmiany liczby zarejestrowanych bezrobotnych na terenie Gminy Bukowno w latach 2005– 2010...... 40 Tabela 14. Wykaz dróg na terenie gminy Bukowno...... 42 Tabela 15. Dane na temat długości sieci wodociągowej i podłączeń – stan na koniec 2010 r...... 44 Tabela 16. Ilość istniejących ujęć wody pitnej w Gminie Bukowno ...... 45 Tabela 17. Dane na temat długości sieci kanalizacyjnej i podłączeń – stan na koniec 2010 r...... 46 Tabela 18 Charakterystyka oczyszczalni ścieków w Bukownie...... 47 Tabela 19 Powierzchnie użytkowe budynków ogrzewanych przez Tauron‐Ciepło...... 49 Tabela 20. Charakterystyka sieci cieplnej w gminie Bukowno...... 50 Tabela 21. Charakterystyka węzłów cieplnych w gminie Bukowno będących w posiadaniu Tauron Ciepło...... 50 Tabela 22. Długość planowanej nowej sieci cieplnej na terenie gminy Bukowno...... 51 Tabela 23. Planowane do modernizacji sieci cieplne...... 51 Tabela 24.Planowane do modernizacji węzły cieplne...... 51 Tabela 25. Ilość zanieczyszczeń wyemitowana przy spalaniu 1 tony węgla w kotłowni Boltherm...... 53 Tabela 26. Zużycie energii na cele własne ‐ Boltherm...... 53 Tabela 27. Zużycie energii na cele produkcyjne ‐ Boltherm ...... 54 Tabela 28. Zużycie energii na cele produkcyjne –ZGH Bolesław...... 54 Tabela 29. Długość sieci energetycznej w gminie Bukowno...... 57 Tabela 30. Ilość stacji transformatowych na terenie gminy Bukowno...... 58 Tabela 31 Stan techniczny sieci elektroenergetycznej: ...... 58 Tabela 32 Zużycie energii elektrycznej wg taryf w gminie Bukowno w 2011 r...... 58 Tabela 33. Długość palnowanej do modernizacji sieci energetycznej...... 59 Tabela 34. Ilość planowanych do modernizacji stacji transformatorowych...... 59 Tabela 35 Długość czynnych gazociągów bez przyłączy na terenie gminy Bukowno w latach 2010 ‐2003 w metrach bez przyłączy gazu...... 60 163

Tabela 35 Ilość czynnych przyłączy gazowych na terenie gminy Bukowno w latach 2010‐2003 w sztukach...... 61 Tabela 37 Zużycie paliwa gazowego w mieście Bukowno [tys.m3] ...... 62 Tabela 38 Ilość użytkowników paliwa gazowego w mieście Bukowno [szt], stan na 31.XII.2011 r...... 62 Tabela 39 Planowane zadania inwestycyjne sieci gazowniczej w Gminie Bukowno...... 63 Tabela 40. Ilość stacji redukcyjnych/ redukcyjno pomiarowych: ...... 64 Tabela 41. Długość nowej sieci na terenie zakładu ZGH Bolesław...... 64 Tabela 42. Ilość nowych przyłączy...... 65 Tabela 43. Ilość modernizowanych przyłączy...... 65 Tabela 44. Ilość modernizowanych stacji redukcyjnych...... 65 Tabela 45. Krajowa produkcja małych turbin wiatrowych ...... 74 Tabela 46. Potencjalna energia użyteczna w kWh/m2/rok w wyróżnionych rejonach Polski...... 77 Tabela 47. Pozyskanie energii promieniowania słonecznego w latach 2002‐2010 [TJ] ...... 77 Tabela 48. Potencjalne zasoby energii cieplnej zawartej w wodach w rejonie Przedkarpackim ...... 82 Tabela 49. Podstawowe parametry peletu drzewnego...... 86 Tabela 50 Parametry zrębki...... 87 Tabela 51. Informacje na temat biomasy otrzymane od Nadleśnictwa Olkusz i Chrzanów...... 88 Tabela 52 Bilans biogazu w latach 2001 ‐ 2010 [TJ] ...... 90 Tabela 53 Bilans biogazu z oczyszczalni ścieków w latach 2001 ‐ 2010 [TJ] ...... 94 Tabela 54 Bilans biogazu z wysypisk odpadów w latach 2001 ‐ 2010 [TJ] ...... 95 Tabela 55 Źródła biopaliw płynnych i możliwości ich zastosowania ...... 97 Tabela 56. Wskaźniki zapotrzebowania na ciepło w zależności od wieku budynków...... 98 Tabela 57. Zestawienie powierzchni użytkowej budownictwa na terenie gminy Bukowno...... 99 Tabela 58. Obliczony wskaźnik zużycia energii dla gminy Bukowno ...... 99 Tabela 59. Maksymalne stężenia średnioroczne podstawowych zanieczyszczeń powietrza (μg/m3) w województwie małopolskim...... 102 Tabela 60. Ilość emitowanych zanieczyszczeń przez zakłady znajdujące się na terenie Miasta Bukowno ...... 104 Tabela 61. Obliczenie ilości zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw w gospodarstwach indywidualnych w gminie...... 106 Tabela 62. Finansowanie efektywności energetycznej na poziomie ogólnokrajowym ...... 130 Tabela 63. Finansowanie efektywności energetycznej na poziomie regionalnym ...... 131 Tabela 64. Proponowane środki efektywności energetycznej i zmniejszania emisji dla gminy Bukowno ...... 139 Tabela 65. Zapotrzebowanie na energię finalną w podziale na sektory gospodarki [Mtoe] ...... 145 Tabela 66. Zapotrzebowanie na energię finalną w podziale na nośniki [Mtoe] ...... 146 Tabela 67. Zapotrzebowanie na energię finalną brutto z OZE w podziale na rodzaje energii [ktoe] ...... 146 Tabela 68. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na ciepło w gminie ...... 148 Tabela 69. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na gaz w gminie wg scenariusza 1 – znaczny rozwój przemysłu...... 149 Tabela 70. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na gaz w gminie wg scenariusza 2 – umiarkowany rozwój przemysłu...... 149 Tabela 71. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na gaz w gminie Bukowno...... 150 164

Tabela 72. Przewidywane wielkości emisji zanieczyszczeń z procesów spalania paliw w gminie Bukowno w roku 2030...... 154 Tabela 73. Przewidywane zmiany procentowe emisji zanieczyszczeń z procesów spalania paliw w gminie Bukowno w roku 2030 w stosunku do roku 2011...... 154

165

Spis rysunków

Rysunek 1. Podział administracyjny Województwa Małopolskiego ...... 13 Rysunek 2. Gmina Bukowno na tle Powiatu Olkuskiego ...... 14 Rysunek 3. Obszary leśne na terenie powiatu Olkuskiego...... 31 Rysunek 4. Tereny inwestycyjne w gminie Bukowno ...... 35 Rysunek 5. Tereny inwestycyjne przy ul Leśnej w gminie Bukowno ...... 37 Rysunek 6. Układ torów kolejowych w Powiecie Olkuskim ...... 43 Rysunek 7. Oczyszczalnie ścieków w Powiecie Olkuskim w 2010 r...... 47 Rysunek 8. Baza danych przedsięwzięć hydroenergetycznych w obszarze działania RZGW w Krakowie...... 72 Rysunek 9. Strefy energetyczne wiatru w Polsce...... 73 Rysunek 10 . Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok...... 76 Rysunek 11 Schemat typowego układu solarnego do podgrzewania CWU...... 78 Rysunek 12. Potencjał energetyki odnawialnej w poszczególnych województwach ...... 80 Rysunek 13 Średnia powierzchnia i liczba plantacji wierzby energetycznej w Polsce w 2007 r...... 85 Rysunek 14 Zasieg terytorialny nadlesnictwa Olkusz ...... 88 Rysunek 15 Rozmieszczenie inwestycji biogazowych na różnych etapach realizacji z podziałem na województwa, stan na marzec 2010...... 92 Rysunek 16 Województwa w jakich firmy zamierzają inwestować w zakłady wytwarzające biogaz [Stan na 2009 r.] ...... 93 Rysunek 17 . Wartość pH w warstwie gleby 0‐30 cm ...... 113 166

Spis wykresów

Wykres 1 Klasyfikacja bonitacyjna użytków rolnych Powiatu Olkuskiego ...... 18 Wykres 2. Zmiany liczby ludności w Gminie Bukowno w latach 1998‐2010 ...... 26 Wykres 3. Udział grup wiekowych w strukturze społecznej w Gminie Bukowno...... 27 Wykres 4. Zmiany liczby pracujących na terenie Gminy Bukowno w latach 2005 – 2010...... 38 Wykres 5. Zmiany liczby zarejestrowanych bezrobotnych na terenie Gminy Bukowno w latach 2005 – 2010...... 41 Wykres 6 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej województw w zakresie energetyki odnawialnej ...... 67 Wykres 7 Produkcja energii elektrycznej z elektrowni wodnych w Polsce...... 71 Wykres 8 . Moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych w Polsce ...... 73 Wykres 9 Sprzedaż kolektrów płaskich i próżniowych w latach 2005‐2009 ...... 79 Wykres 10 Stopień wykorzystania energii słonecznej w Polsce w poszczególnych miesiącach...... 80 Wykres 11 Struktura zużycia biomasy stałej w 2010r...... 83 Wykres 12 Powierzchnia trwałych plantacji roślin energetycznych (TRE) w 2007 r...... 84 Wykres 13 Liczba projektów biogazowych na różnych etapach realizacji z podziałem na województwa, stan na listopad 2010...... 93 Wykres 14. Maksymalne stężenia średnioroczne podstawowych zanieczyszczeń powietrza w latach 2005‐2010 w województwie małopolskim...... 102 Wykres 15. Klasyfikacja stanu ekologicznego jcw w województwie małopolskim w 2010 r...... 108