ONGEWENST KONINKLIJK BEZOEK AAN ZEIST

Lezing gehouden door mej. A. W. van de Bunt, in de openbare vergadering van de Van de Poll- stichting van 4 maart 1963. Het meest bekende jaartal uit stedehouder op aarde", volkomen onze geschiedenis is: ,,1600, slag overtuigd van zijn recht op abso- bij Nieuwpoort". . , maar dade- lute gehoorzaamheid. Sinds hij, lijk daarna volgt waarschijnlijk heel jong nog, na de dood van ,,1672, oorlog met Frankrijk, En- Mazarin, verklaard heeft zijn geland, Munster en Keulen. Waar- ,,eigen eerste minister" te wil- bij dan nog gemakkelijk te ont- len zijn, kent hij nog slechts houden valt, dat land, regering en dienaren en werktuigen. Maar hij volk respectievelijk, reddeloos, ra- bezit het talent, die uit te zoe- deloos en redeloos waren. ken. En zijn hoogheid inspireert Het ligt niet in onze bedoeling, velen. Zo bloeit in Frankrijk een diep in te gaan op de Europese imposante cultuur op, die de vol- politieke constellatie in 1672, we maakte tegenhanger is van de willen vóór alles onze schijnwer- burgerlijke hollandse. ,,Burgerlijko per richten op de man, die ons hier bedoeld zonder enige deni- halve werelddeel in rep en roer grerende ondertoon. bracht, Lodewijlr XIV, en dan in De kunstenaars om Lodewijk XIV, het bijzonder wijzen op de pilran- dichters, schilders, bouwmeesters, te tegenstellingen, die aan de componisten, werken eigenlijk al- dag treden bij zijn bezoek aan leen vooor hem. Hun doel is de Zeist. Want hier ontmoeten elkaar grootheid van de koning te ver- twee zeer verschillende werelden. heerlijken en te bewaren voor Het jaar 1672 betekent een keer- het nageslacht. Ze zijn geïnspi- purLtin onze geschiedenis. Met vrij reerd door klassieke idealen, wat veel recht zou men men mogen ontstaat is streng en toch weel- zeggen, dat in dit jaar onze ,,gou- derig, majestueus en uitbundig: den eeuw" eindigt. Zo tussen 1620 de Barok. In 1672 is met de bouw en het groeien we, voor- van Versailles nog niet begonnen, al in Holland, naar een hoogte- maar de geest waaruit het zal ver- punt, dat we nooit weer bereikt rijzen heerst almachtig. En deze hebben. Europees gezien is dit koning voelt zich beledigd door de tijd van de late renaissance: de politiek van de burgerlijke ne- kunst en wetenschap worden heel derlandse . De Republiek sterk beïnvloed door de klassieken. is gedurende enkele tientallen Dit geldt in de Nederlanden ook jaren een grote mogendheid ge- voor de litteratuur: de stijl van weest, waar beslist werd over Ilooft is een bewuste navolging oorlog en vrede. Nu komt de van die van Tacitus. Maar daar- wraak van de Zonnekoning. naast komt in onze culturele tuin ook iets tot bloei, dat geheel en In april 1672 verklaren Frank- al een bloem van eigen bo- rijlr en Engeland de Republiek de dem is. Onze schilderkunst, die oorlog. Niet volkomen onverwacht, het stempel draagt van een jong, de hele winter had men al in angst pas onafhankelijk geworden volk, geleefd voor een inval over de fel levend, niet altijd even ver- bevroren rivieren. Maar de dooi fijnd, soms uitbundig, dan weer viel in en iedereen ademde even verdroomd, weinig verwantschap op en trachtte van het respijt ge- tonend met de beeldende kunst bruik te maken om zoveel moge- in de rest van Europa. lijkin veiligheid te brengen. ,,Ieder- Diametraal daartegenover staat één" is eigenilijk wel een beetje de figuur van Lodewijk XIV, de sterk uitgedrukt, a'lleen vermogen- man, wiens naam een tijd en een de lieden konden zich de luxe per- stijl aanduidt. De vertegenwoor- mitteren een schuit of een paar diger van het absolutisme, ,,Gods karren te huren, want de prijzen vlogen omhoog. Hoe meer het wijli XIV - met zijn halve hof- gevaar nadert, hoe hoger de prij- houding, met ministers en hof- zen opgejaagd worden. Tot een dames, met madame de Monte- schuit, die van naar Am- span. Misschien werkt de aanwe- sterdam vaart, f 250,- kost, dat zigheid van al deze lieden wel wil zeggen in elk geval f 2500,- een beetje remmend op de be- in onze geldswaarde, waarschijn- wegingen van de troepen, maar lijk nog wel iets meer. Het Franse tegelijk worden ze toch ook geïn- leger nadert in mei, de opmars spireerd door de aanwezighed van verlooopt snel en ontmoet weinig hun lioning. tegenstand. Want we moeten he- En in de Republiek breekt de pa- laas constateren dat de verdedi- niek los. De Staten van Utrecht, ging, om het zacht uit te drukken, die zich 't meest bedreigd voelen, niet bijzonder goed georganiseerd zenden onderhandelaars. De Sta- is. Met de vloot is alles in orde, ten Generaal doen hetzelfde. die kan een engelse landing te- Bij die afgevaardigden van de genhouden en doet dat ook. Maar Staten-Generaal bevindt zich on- met het landleger is het treurig ze goede bekende Willem Adriaan gesteld. De hele winter zijn de van Nassau, die later heer van twisten hoog opgelaaid over al Zeist zal worden. Maar hij is niet of niet benoemen van de jonge de hoofdfiguur, dat is mr. Pieter prins van Oranje tot lrapitein-ge- de Groot, de kleine zoon van een ileraal, d.w.z. tot opperbevelheb- grote vader, die Hugo de Groot ber. Er is gekuipt en geïntrigeerd heette. en als de dreiging werkelijkheid Het leger van de prins van Oranje wordt, moeten er in het middach- nadert Utrecht en in de stad raakt ter bo; nog bomen gekapt worden bijna iedereen het hoofd kwijt. voor de ,,palissadenu,die de IJsel- Fel bestrijdt men elkaar, de ene linie moeten verdedigen. helft van de magistraat wil de eigen troepen niet binnenlaten. ,,Het is nu wel een tijd om nog Liever zich maar dadelijk over- pallisaden te maken" verzucht de geven aan Lodewijk. Burgemees- Vrouwe van Amerongen, aan wie ter Cornelis Booth, de man naar wc deze bijzonderheid danken. wie de Boothstraat heet., omdat Het zou trouwens niet veel ge- hij daar, aan het Janskerkhof holpen hebben, als de IJsellinie woonde, trelit heen en weer naar wel in orde was geweest, want het de prins. Hij wil Utrecht verde- franse leger negeert het staatse digen tot het uiterste. Hij holt leger en trekt bij het tolhuis van door de stad, alle bakkers langs Lobith over de Rijn, de Betuwe in. en weet te bereiken dat er Er komt nog wat verraad bij en 40.000 pond brood wordt geleverd prins Willem I11 kan niet anders aan de soldaten. De prins komt in doen dan haastig terugtrekken. In de stad en wordt toegejuicht. En de richting Utrecht, naar de Hol- dan, op het zelfde moment, komt landse waterlinie. de order uit Den Haag om Utrecht op te geven. Het leger trekt weg, De namen van de franse be- achter de Waterlinie en in Utrecht velhebbers gaan van mond tot bereikt de paniek het kookpunt. mond: Turenne (een kleinzoon De weg is vrij voor de Fransen, van Willem van Oranje) en Condé. die dan oolr niet op zich laten Namen, die de Nederlanders doen wachten. Pieter de Groot komt rillen. En bij hen, boven hen, 25 juni in Den Haag terug met komt met het overwinnende le- onaannemelijke voorsfellen van ger, ac koning zelf mee, Lode- Lodewijk. Amster-dam wil v,erzet en vol- doortrekken. Daarna verschenen houden, Leiden en Gouda drin- de eerste vluchtelingen uit het gen aan op overgave. Er speler1 zuid-oosten van het gewest. De zich bewogen scènes af, de AT- dominee van Amerongen vertelt sterdammers gaan naar huis om hoe hij met vrijwel zijn hele nadere instructies, tijdens hun af-. kudde op weg gaat: .,als een wezigheid weten de defaitisten koppel schapen, met een packjen hun zin door te drijven. Als de onder den arm . ., kort op de afgevaardigden van de hoofdstad hacken gevolght wordende van terugkomen, is Pieter de Groot al de Franschen". Het is het ont- weer op weg naar het Franse roerende beeld uit alle tijden: de hoofdkwartier. Er hebben allerlei mens, die het naakte leven pro- onregelmatigheden plaats gevon- beert te redden. Tussen de voet- den, de Griffier heeft niet willen gangers door rollen koetsen van tekenen; , die voor meer welgestelden, die zich ook volhoudeil is, ligt te genezen van in veiligheid brengen. Deze men- de wonden, die hij opgelopen heeft sen zoelten en vinden die veilig- bij een laffe moordaanslag. heid inderdaad in , de arme drommels met hun pakje Het opgewonden volk wan- onder de arm, zijn blij als ze de trouwt alle regenten en begint te muren van Utrecht zien e11 ver- roepen om de prins van Oranje. wachten, naïef, dat die muren Na enkele dagen arriveert Pieter hun enige bescherming zullen de Groot weer, met bij zich de bieden. definitieve eisen van Lodewij k, die zo ongeveer neerkomen op En dan krijgen de bewoners verdeling van de Republiek tus- van de 28 huizen dè sensatie van sen Frankrijk en Engeland, met hun leven te verwerken, waar- de prins als souverein over het over ze na 50 jaar hun kleinkin- stukje, dat zelfstandig mag blij- deren nog- met verve zullen ver- ven. Maar Pieter vindt de stem- tellen. ming om. De waterlinie Segint te De hoofdmacht van het franse werken en de Amsterdammers leger nadert, waarbij Lodewijk donderen. Lodewijk is te ver ge- zelf zich bevindt met zijn minis- gaan. Fieter de Groot mag niet ters en hovelingen en dames. Tien terug, äe onderhandelinger: wor- dagen lang zal Zeist hrt middel- den afgebroken. punt zijn van de grote europese Op die zelfde gedenkwaardige politiek, tien dagen lang komen dag, dat Pieter de Groot met hier alle draden bij elkaar, waar- de overmoedige eisen van Zijne aan de franse vorst meent te Majesteit Den Haag binnen rijdt, kunnen trekken. houdt die koning zelf zijn intocht We zijn goed ingelicht over in Zeist. Hef is 1 juli 1672, n.s. alles, wat zich gedurende die tien Zeist in de 17e eeuw - 28 dagen heeft afgespeeld, we heb- huizen langs de Zeisterstraat, een ben het nieuws uit de eerste hand. handjevol eenvoudige ambachts- Een tijdgenoot, een inwoner van lieden, mensen, die hard werken en Utrecht, heeft gedurende de hele sober leven, onze ,,gouden-eeuw- franse bezetting een dagboek bij- cultuur" is in de eerste plaats een gehouden. De man, die ons deze Hollandse aangelegenheid en het dienst bewezen heeft, heette mr. leven op het platteland is een- Everard Booth, eeii zoon van de voudig en soms vrij primitief. al genoemde burgemeester. Mr. Eerst hebben die Zeistenaren Everard heeft geleefd van 1638- de troepen van de prins zien 1714, na de oorlog heeft hij be- hoorlijk carrière gemaakt en hij lang geleden geveld is. is tenslotte gestorven als heer van Maar wie was de bewoonster, Mijdrecht. Een van de vele re- de ,,oude schoutin"? Op deze genten, die door het kopen van vraag gaven de stukken in de een heerlijkheid zich een soort ,,Van de Poll-Stichting" geen adel probeerden te verschaffen. antv~oord.Die vertelden ons al- Tijdens de bezetting had hij ui- leen dat Hugo van Cothen tot teraard weinig om handen en tijd 1655 schout was geweest -, ter- om overal te zijn, waar iets te be- wijl nu, in 1672, Joan Wingelaer leven viel. Zijn dagboek is uit- als hoogste autoriteit moet op- gegeven in de ,,BerichtenH van treden. Maar het geluk was met het Historisch Genootschap en de ons. Het oudste doopboek van heer van Hinsbergen heeft ont- Zeist, in het Rijksarchief te delrt, hoe interessant en waarde- Utrecht, bevat ook lidmatenlijs- vol het is voor de historie van ten. En op die lidmatenlijsten Zeist. kwamen in 1656 voor: ,,Louis la Lodewijk komt naar Zeist in de Haye, Schout, en Claesje, schout- stellige verwachting dat Pieter in, syn huysvrou". de Groot spoedig zal komen op- dagen met volmacht, de volledige En in 1674 zowaar: ,,Claesje la capitulatie te ondertekenen, Hier, Haye, de oude schoutin". Dat was in Zeist, wil de koning zijn over- ze dus - de weduwe van de vo- winning beleven. rige schout. Alle Zeistenaren van In het Zeister Slot kan Zijne 1672 kennen haar, ze zien haar Majesteit zich niet neerlaten, om 's zondags in de kerk, ze wandelt de simpele reden dat het oude door de ,,Zeisterstraat" en we kasteel tot een ruïne vervallen kunnen ons heel goed voorstel- is, wat blijkt als Willem Adriaan len, hoe ze er uit ziet. Een zwarte van Nassau over enkele jaren ten japon, een smetteloos wit kapje tonele verschijnt. en een brede, eveneens smette- Le roi soleil is verplicht zijn loze linnen kraag. Een kamer met intrelr te nemen in wat waar- een balkenzoldering, kruisramen schijnlijk wel het mooiste huis met kleine ruitjes, een degelijke van Zeist is, maar toch een bur- balpoottafel. . . . maar niemand gerwoning. Mr. Everard Booth behoeft medelijden te hebben met noemt het ,,de woning van de Lodelijk XIV, omdat hij zijn oude schoutin". Met vriendelijke luxueuse paleizen moet verwis- hulp van professor dr. de Monté selen voor dit bescheiden inte- verloren was te achterhalen, dat rieur. In de eerste plaats heeft het huis in kwestie het latere Z M. zelf deze oorlog ontketend ,,Veelzicht" is geweest, dat toen en in de tweede plaats heeft nie- nog niet die fraaie, gladde, echt mand hem gedwongen mee te 19e-eeuwse naam droeg, maar gaan en zijn generaals in hun be- ,,BogaerdslustM heette. Niet pre- wegingen te belemmeren. Boven- cies het huis dat vele Zeistenaren dien zijn die franse paleizen en nog gekend hebben, in de 18e kastelen wel barok en majestueus eeuw is het ingrijpend verbouwd, en prachtig en alles wat U maar dat blijkt uit een koopakte. Maar wilt en het paleis van Versailles toch een patriciërswoning, waar zal dat in de zoveelste macht 50 jaar later een sterrebos, een worden, maar ze zijn allemaal vijver, een koetsierswoning en waarschijnlij k aanmerkelij k vie- een tuinmanshuis bij behoren. Be- zer dan ,,Bogaerdslust". De mé- schaduwd door linden, waarvan moires van de heer de Saint- de laatste ook nog niet zo heel Simon doen tenminste een on- smakelijk boekje open over de de toekomst kan zien. hygiënische toestanden aan het De soldaten ontsteken vuren, schitterendste hof van Europa. marketentsters gaan rond met En de nederlandse vrouwen zijn bier en zoetigheid, de onderweg in de 17e eeuw internationaal be- meegenomen koeien en varkens rucht om hun zindelijkheid. Waar worden geslacht en gebraden. het hun huis betreft, althans! ,,Bogaerdslust" is niet groot ge- De hoofdmacht van liet franse noeg voor de hele hofhouding, al- leger strijkt dus neer in de scha- licht niet. Er worden nog drie duw van de Zeister kerk. Aan huizen in de onmiddellijke nabij- toeschouwers geen gebrek. Ze heid gevorderd, gelegen aan de zien ruiters, die hun paarden ,,Kerksteegn. Die ,,Kerksteeg" is vastbinden in de boomgaarden, niet precies hetzelfde als de te- voetknechten, gardes in rode jas- genwoordige Kerkweg, op,, een sen ,,seer rykelylr gepassemen- kaart van 1820 is nog duidelijk te teert". Koetsen komen aangerold, zien hoe er een rechte weg loopt waaruit heren in modieuze kos- van de kerk naar de Bovenweg. tuums dalen, zo als er in de Ne- Pas in de vorige eeuw is die weg derlanden geen honderd rond lo- omgelegd, omdat hij het terrein pen. Heel wijde broeken, heel doorsneed, dat bij ,,Veelzichtv be- korte wambuizen, overal puilt het hoorde. hemd naar buiten, hoeden met In de stallen van de drie hui- veren en strikken en rozetten, zen worden de koninklijke paar- waar er maar een plaatsje voor te den ondergebracht, terwijl, naar vinden is. Als bonte vogels strij- het schijnt, de meer vulgaire rij- ken ze neer in de tuin van Claes- dieren gestald worden in de kerk. je, tussen de violieren en de rese- In de donkere kamers van de da. En dan springt hij zelf van - niet grote - huizen zwerven zijn paard, onder de linden, Lode- fluwelen mantels, kleurige linten wijk XIV, le roi soleil. Hij is nog en veren en op een donkere, jong, vier en dertig jaar, knap glanzend geboende tafel flonkert en zéér vorstelijk. De tijd dat hij zelfs een zilveren servies. In de zijn waardigheid zal verhogen huizen zijn niet alleen de officie- door het dragen van een enorme ren en pages van de koninklijke pruik is nog niet aangebroken, stallen ingekwartierd, ook een het zijn nog zijn eigen haren, die zeer voornaam heer moet zich in zware krullen op zijn schou- met het nederige logies tevreden ders hangen. Hij imponeert, hij stellen. Een voornaam en zeer gelooft in zich zelf en daarom verwend heer: James Scott, her- gelooft zijn omgeving ook in hem. tog van Monmouth, aanvoerder - Weer enkele koetsen. Hoffelijk althans in naam - van een en- steekt Lodewijk zijn hand uit, gels regiment. Hij is een zoon want nu verschijnen de dames. van Karel I1 van Engeland, die Hooggehakte schoentjes op het Monmouth, en hij kan van geen bleekveld van de ,,oude schoutin". ander materiaal eten dan van Satijn'n japonnen, diepe décol- zilver. Daarom sleept hij, zelfs op leté's, lange krullen, parelsnoe- mars, overal zijn zilveren servies ren. Madame de Montespan in de mee. Laten we het hem gunnen, kam.er van Claesje la Haye! Ma- zijn leven zal kort zijn en eindi- dame de Montespan, die over en- gen op het schavot. Omdat hij kele jaren haar toevlucht zal ne- eerzuchtig is en zich zal laten ge- men tot zwarte magie om Lode- bruiken door lieden, die, na de wijk te behouden. Het is toch dood van zijn vader, de kroon maar goed, dat een mens niet in van Engeland voor zijn ogen zul- len laten schitteren. Maar ook dat Geen wonder dat mr. Everard is in deze tien zomerdagen nog Booth een tochtje naar Zeist gaat verborgen in de schoot der goden. maken, de nieuwsgierigheid wint Tussen alle schone dames en het van de vijandschap. Hij zal kleurige heren, wandelen ook de enige niet geweest zijn. mannen in de tuin en de boom- Er komen ook officiële bezoekers. gaard, gekleed in pijen en habij- De eerste is een edel- ten en zij trekken misschien het man, de heer van Bergesteyn, die meeste bekijks. Want geen en- met twee confraters al een paar kele inwoner van Zeist heeft ooit keer bij Z.M. de op audiëntie is een liatholiek priester of monnik geweest. Nu komt hij met een in ambtskleding gezien. We zijn simpele opdracht, hij moet infor- heel tolerant, hier in de Neder- meren, ,,op hoedanige wijze Sijn landen, nu ja, misschien is het Majt. gerecipeert geliefde te we- wel een beetje lioopmansver- sen". draagzaamheid. We laten iedereen Waarschijnlijk krijgt hij in- vrij wat zijn overtuiging betreft, structies mee en 4 juli houdt Lo- we dulden geen andere ere- dewijk zijn intocht in Utrecht. dienst dan de gereformeerde, ten- Dezelfde dag, dat in Holland de zij de beurzen van andersdenken- Staten bezwijken voor de kreten den opengaan, dan knijpen we van de burgerij en Willem I11 wel een oogje dicht, maar na- benoemen tot stadhouder. Maar tuurlijk moet alles dan toch wel daar weteil we hier in het Sticht zo stil en onopgemerkt mogelijk nog niets van. Het kost enige toe gaan. moeite, Lodewijk te bewegen in In de boomgaard, waarin de de stad te komen, hij is blijkbaar appeltjes beginnen te groeien en bang voor een aanslag, vooral waar de kersen juist rijp zijn, voor een eventuele ondermijning worden twee tenten opgeslagen. van de grachten. Dus rijdt hij In de ene worden tafels en stoe- eerst om de muren heen, tot aan len geplaatst en hoogstwaarschijn- de Weerdpoort. Tenslotte laat hij liik worden er zelfs gobelins os- zich overhalen door zijn broer, Deze tent gal geduren- ,.Monsieur", die ook al meege- de het vorstelijk bezoek fungeren komen is en een paar dsgen vroe- als eetzaal, terwijl de tweede ger op Paushuize gedineerd heeft. wordt ingericht als kerk, hier ziet ,,Monsieur1' verzekert zijn ko- mr. Everard Booth de koning ,,ter ninklijke broer dat hij een ,+eer misse gaan". plaisante stad sien soude" en Lo- In de dépendance van de ,,Van dewijk rijdt dus de Weerdpoort de Poll-Stichting" wordt een ko- maar binnen ,,langens de graft, peren bel bewaard, afkomstig van over de Neude, de Gansemerkt, ,,Veelzicht", waarvan de overle- over St. Janskerlihof, langens den vering beweert, dat hij geluid Drift, door de Wittevrouwen- werd om Z.M. aan tafel te roe- straat ende co voorts de poort pen. Heel erg waarschijnlijk lij kt uyt". het niet, maar we kunnen ons De Utrechtse burgers tonen toch voorstellen, hoe bij het lui- meer fierheid dan het grootste den van één of andere bel Lode- deel van hun magistraat, de fran- wijk madame de Montespan zijn sen tonen zich verbolgen omdat arm biedt. Over het gras van niemand geroepen heeft: .,Vive le de boomgaard schrijden ze, ge- roy!" volgd door ministers, generaals, De bewoners van Zeist krijgen dames. Pages dragen de schotels de ene emotie na de andere te aan, er klinkt muziek. , verwerken. Nadat ze de terugkeer van hun beschermers hebben mo- de brave Zeistenaren zich zeer gen aanschouwen, zijn ze naar behulpzaam tonen bij de blus- hun 28 woningen terug gekeerd. singswerkzaamheden, maar dat Ze slapen in hun broeierige bed- het fraaie tafelservies niet zo zeer steden, als ze midden in de zo- door het vuur opgeslokt is, dan mernacht wakker schrikken door wel verdwenen in de zakken van hollende voetstappen, geroep en de blussers. Wat we hun, als het dan opeens het luiden van de verhaal waar mocht zijn, niet brandklok. In de nabijheid van kwalijk nemen. de kerk kleurt een rossige gloed Een schouwspel om nooit te de zomernacht en dikke rookplui- vergeten. De Zonnekoning hangt men komen aangedreven. De drie uit een raam en begint te lachen huizen, waar Monmouth, officie- als hij Monmouth ziet: ,,Mon cou- ren, pages en paarden onderge- sin, vous voilà bien équipé pour bracht zijn, staan in lichtelaaie. monter à cheval". Opzet in het spel? Het kin, maar De volgende dag komen er het is niet noodzakelijk, in Utrecht meer kijkers dan ooit en tegelij- brandt in één van deze dagen ooli kertijd arriveren in Utrecht de een huis af, waar fransen inge- officiële afgezanten van Karel I1 liwartierd zijn, door de veel te van Engeland. Het zijn de hertog felle vuren, die de bezetters sto- van Buclqingham en lord Arling- ken. ton, ze hadden volgens Booth op- Waarschijnlijk is schout Winge- dracht om Lodewijk geluk te laer ter plaatse, de Zeistenaren wensen met ,,syn geluckige pro- komen aangehold, wateremmers gressen" en ze denken, evenals gaan van hand tot hand. In dit hij, in Zeist het vredesverdrag te zelfde jaar vindt Jan van der zullen tekenen. De twee voor- Heyden zijn brandspuit uit, maar name Engelsen logeren in Utrecht, daar hebben* we op dit moment ingekwartierd bij patricische nog niet veel aan. En de brand Utrechters, die al een beetje be- is zo ,,vehement ende schilyk", ginnen te merken dat een be- dat er niet veel te redden blijkt. zetting allesbehalve leuk is. De Pages, gekleed in niet anders dan volgende ochtend schommelen hun hemd, hollen heen en weer twee vorstelijke karossen de Wit- met de paarden. De kostbare die- tevrouwenpoort uit, elk getrok- ren worden gered en vermoede- ken door zes ,,napelsche paer- lijk naar de kerlr gebracht, maar den". De hertog en de graaf voe- de koning verliest ,,al syn koste- gen zich bij de hovelingen en de lyk paerdetuigh". Monmouth is dames, die de tuin van Claesje zijn kwartier komen uitstormen, verwoesten, tussen de bedden met summier gekleed in zijn ,,nacht- sla en prei klinken complimenten, tabbert" en hij levert weer eens zoals hier gewoonlijk niet ge- het bewijs dat een mens in de hoord worden, hovelingen op één nood de gekste dingen redt, want lrnie, een andere Nederlander in zijn hand draagt hij, alsof het vertelt met diepe verontwaardi- zijn kostbaarste bezit was, zijn ging over de ,,bedenkelyke en ,,bouquet pluymen", de veren, laffe flatteryen" waarmee Lode- die zijn hoed plegen te versieren. wijk ,,als een ardse Godt gedient" De rest van zijn bagage wordt wordt. door de vlammen verteerd. Mr. Maar met dat al beginnen de Booth weet ons te vertellen, dat hovelingen zich te vervelen en het mooie zilveren servies ge- het begint ook duidelijk te wor- smolten is. De overlevering zegt den, dat Pieter de Groot niet het iets anders, die mompelt dat terug zal komen. De ,,vredeu, die zo nabij scheen, zal voorlopig niet weer in de lroets, om monsieur gesloten worden, al twijfelt nie- Louvois mee te gaan delen dat mand in het huis van de oude er ongeveer f 181.000.- in kas schoutin aan de uiteindelijke blijkt te zijn. zegepraal. Het heeft geen zin voor Lode- Uit de richting Utrecht komt wijk nog langer hier te blijven, weer een koets aangeschommeld, de waterlinie is voorlopig vrij iets minder elegant dan de ko- onoverkomelijk, hij besluit terug ninklijke karossen. Het zijn dan te gaan, in eerste instantie naar oolr ,,maarm de afgevaardigden Arnhem, van de inhuldiging komt van de Staten van Utrecht, die voorlopig toch niets. Alle lastwa- hun opwachting komen maken, gens in Utrecht worden gevor- nu ja, ze zijn ontboden natuurlijk. derd voor de bagage, een regi- Dezelfde drie heren, die al eerder ment Ieren, die in Utrecht liggen, het genoegen hebben gsmaakt, brelren op om zich bij het leger met Z.M. te mogen onderhande- van Lodewijk te voegen. Zij rij- len: de heren van Welland, van den als een vlammende slang Bergesteyn en burgemeester van over de ,,Steeilwegn, gekleed in der Voort. Ze worden, in één of ,,rode rocken met groene voede- an~.erezij- of opkamer, tamelijk ring". Overigens behoeft niemand ongenadig ontvangen - nee, niet zich over hun aftocht te verheu- door de koning zelf. Hoed in de gen, want ze worden dadelijk hand, staan ze tegenover minister door andere soldaten vervangen. Louvois en beluisteren uit zijn De 10e juli, 's morgens om vier mond ,,des coninx wil". Het is uur stijgt Lodewijk weer te paard, nu wel zeker dat Pieter de Groot onder de linden. Madame de niet zal terugkeren en nu is ,,de Montespan en de andere dames saeck verandert". Zijne Majesteit stappen in de koetsen. Harnassen beschouwt nu de ingezetenen van glanzen, veren bewegen in de het gewest Utrecht als zijn on- ochtendwind - een onafzienbare derdanen. Wat betekent dat de stoet, nog één keer kijken de Staten de eed van trouw aan Zeistenaren hun ogen uit. Vier Lodewijk zullen moeten afleggen. uur in de ochtend en ze ,,maken Verder moeten de heren de vol- staet dien selfden dagh. . . . noch gende dag zich weer komen mel- te Arnhem te konnen wesen". den om ,,opening te doen van de Wie moppert nog wel eens over contante penningen", die zich in een slechte trein- of busverbin- de provinciale kas bevinden. Als ding? En Claesje Iran gaan ze zich loyaal betonen, zal de schoonmaken. koning een ,,genadig vorst" blij- Het is het begin van de defini- ken, anders. . tieve terugtocht, maar daarop Intussen wordt de koning, de durft nog niemand hopen. Tussen historie meldt niet door wie, een het einde van de bezetting en aardige attentie aangeboden: zijn deze zomermorgen ligt anderhalf naam ,,in banketiletteren op tafel jaar. ,,Niet zo heel lang" vinden voorgestelt". Die keilden ze dus wij misschien, maar voor Utrecht 300 jaar geleden ook al en blijk- en Gelderland is het lang genoeg. baar niet alleen met Sinterklaas. Mr. Booth weet ons later te De utrechtse afgevaardigden vertellen van de geweldplegingen, brengen in de sterk gedunde sta- die de Fransen in Utrecht bedrij- tenvergadering verslag uit. Ze ven. In december van ditzelfde krijgen maar een korte nachtrust jaar zullen er al allerlei ziekten te genieten, want de volgende uitbreken, de dood waart in ver- ochtend om zes uur stappen ze al schillende gedaanten door het land. En als de Fransen tenslotte van een europese coalitie. werkelijk aftrekken, is de armoe- Máár . . . . Versailles verrijst - en de groot en de welvaart voor- welk ideaal staat Willem I11 voor lopig vernietigd. Van deze armoe- ogen als hij het Loo bouwt? Wie de profiteert o.a. onze vriend is de bouwmeester? Een uitgewe- Willem Adriaan van Nassau om ken Fransman, Daniel Marot, die al zijn landerijen aan te kopen. een halve eeuw lang zijn stempel Maar de onafhankelijkheid is op verschillende uitingen van gered. Lodewijk XIV heeft zijn kunst en kunstnijverheid zal doe1 niet bereikt en zal het niet drukken. Ook op het slot van bereiken. Dat wil zeggen, wan- Zeist, met zijn tuinen in Le Nôtre- neer we uitsluitend letten op de stijl. In de 18e eeuw is Parijs cul- staatkundige kant. Lang heeft men tureel de hoofdstad van Europa gevonden dat ,,geschiedenis1' sy- en frans het algemeen beschaafd noniem was met politieke geschie- europees. denis. veldslagen, vredesverdra- Of dit een geluk of een ongeluk gen. De rest was ,,petite histoire". is geweest voor Europa en in het Alsof de historie van de mense- bijzonder voor de Nederlanden? lijke geest niet veel belangrijker Dat is een vraag, waarop moeilijk is. Cultuurgeschiedenis, die we- een antwoord valt te geven. Het tenschap en kunst omspant, maar is bovendien volkomen zinloos ook het gewone leven in zijn ons te verdiepen in het probleem vele, boeiende facetten. hoe de geschiedenis zich zou heb- En cultureel heeft Lodewijk ,ben ontplooid, als dit of dat an- XIV gewonnen. Op alle fronteil. ders was gegaan. We kunnen De republiek der zeven verenigde niet veel anders doen dan de his- Nederlanden is verslagen, het is torie accepteren en ons realiseren uit met het eigen geestelijk leven. dat wij allen, groten en kleinen, Willem I11 weerstaat Lodewijk, meebouwen aan dat immense niet zozeer in één of andere ne- boc.wwerk, dat de geschiedenis derlandse functie, dan wel als der mensheid heet. koning van Engeland en hoofd