Gdańsk Jako Przedmiot Badań Geografii Społeczno-Ekonomicznej I Gospodarki Przestrzennej
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Uniwersytet Gdański – Zakład Rozwoju Regionalnego REGIONY NADMORSKIE 28 GDAŃSK JAKO PRZEDMIOT BADAŃ GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ pod redakcją Renaty Anisiewicz Małgorzaty Pacuk Macieja Tarkowskiego Gdańsk–Pelplin 2019 Komitet naukowy: Nikolay Bagrov (Symferopol), Gerhard Bahrenberg (Brema), Roger Bivand (Bergen), Marek Dutkowski (Szczecin), Gennadij M. Fiedorow (Kaliningrad), Walenty S. Korniejewiec (Kaliningrad), Thomas Lundén (Sztokholm), Tomasz Michalski (Gdańsk), Tadeusz Palmowski (Gdynia), Jerzy J. Parysek (przewodniczący, Poznań), Eugeniusz Rydz (Słupsk), Jan A. Wendt (Gdańsk) Adres redakcji: Marcin Połom (sekretarz) Zakład Rozwoju Regionalnego Instytut Geografii, Uniwersytet Gdański ul. Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk e-mail: [email protected] http://www.kgrr.ug.edu.pl/ Korekta redakcji: Renata Anisiewicz, Małgorzata Pacuk Recenzent: Aleksander Kuczabski © by Authors Wydawnictwo „Bernardinum” Sp. z o.o. ul. Biskupa Dominika 11, 83-130 Pelplin telefon: +48 58 536 17 57, fax +48 58 536 17 26 [email protected] Zamawianie książek: www.bernardinum.com.pl; katalog: Księgarnia; podkatalog: Geografia i gospodarka przestrzenna. Druk: Drukarnia Wydawnictwa „Bernardinum” Sp. z o.o., Pelplin ISBN 978-83-8127-418-0 Spis treści: Wstęp ....................................................................................................................... 5 Tadeusz Palmowski, Ewa Zaremba Wizerunek Gdańska w opinii mieszkańców i turystów .......................... 8 Maciej Tarkowski, Natalia Kanka Wybrane narzędzia partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym – przykład Gdańska .......................................................... 24 Filip Brylski, Marcin Połom Budżet partycypacyjny jako narzędzie kreowania społeczeństwa obywatelskiego .............................................................................................. 45 Małgorzata Pacuk, Karina Herholz Rewitalizacja Dolnego Miasta w Gdańsku .............................................. 60 Anna Jakuszyk, Renata Anisiewicz Przeciwdziałanie zagrożeniom powodziowym w Gdańsku ................. 82 Krystian Puzdrakiewicz, Katarzyna Pokora Przekształcenia zagospodarowania przestrzennego strefy okołolotniskowej portu lotniczego w Gdańsku ........................ 107 Krzysztof Kopeć, Katarzyna Komowska Polityka rowerowa Gdańska ..................................................................... 129 5 Wstęp Wieloaspektowość i złożoność fenomenu miasta powoduje, że cieszy się ono niesłabnącym zainteresowaniem badaczy reprezentujących różne dziedziny nauki. Wyniki tych badań służą za fundament racjonalnych polityk miejskich. Z drugiej strony wyzwania, jakie stają przed miastami, inspirują badaczy do dalszych poszukiwań naukowych. Syntetycznej charakterystyki studiów miejskich dokonali A.J. Scott i M. Storper (2015). Zbadali oni dokonania naukowe, począwszy od dorobku Chicagowskiej Szkoły Socjologii Miasta po próby zastosowania do badań miast teorii aktor–sieci czy teorii asamblaży. Teorie te skupiają się na odtwarzaniu rozbudowanych sieci relacji zarówno międzyludzkich, jak i interakcji ludzi z innymi elementami środowiska miejskiego. Podkreślają indywidualny charakter miejsc tworzących strukturę miasta. Cytowani autorzy podsu- mowali ten dorobek w pięciu punktach. Po pierwsze, wskazali na różno- rodność uwarunkowań rozwoju miast – zewnętrznych, takich jak ogólny poziom rozwoju gospodarki, jak i wewnętrznych – bazy ekonomicznej, wyposażenia infrastrukturalnego czy warunków życia. Po drugie, pod- kreślili rolę zasad alokacji zasobów dla rozwoju miasta – w jakim stopniu opierają się one na regułach rynkowych, a w jakim stopniu i na jakim polu dopuszczają interwencję publiczną. Po trzecie, uświadomili wagę stratyfikacji społecznej w tworzeniu podziałów społeczno-przestrzennych i więzi sąsiedzkich. Po czwarte, podkreślili rolę norm kulturowych i tra- dycji w kształtowaniu krajobrazu miejskiego, trwałości sąsiedztw czy funkcjonowania lokalnych rynków pracy. Po piąte, wskazali na stosunki władzy jako ramy funkcjonowania lokalnego samorządu. Wpływają one również na kształt polityki przestrzennej, która zakreśla pole możliwych do wprowadzenia form i funkcji zagospodarowania przestrzennego. Wymienione wyżej stwierdzenia podkreślają wielowątkowy charak- ter problematyki rozwoju miast. Z tego powodu funkcjonowanie miast jest często analizowane w ujęciu systemowym. J.J. Parysek (2015) wska- zuje trzy systemowe konceptualizacje miasta. Ich stosowanie zależy od charakteru problematyki badawczej i działalności praktycznej, której ma służyć dane ujęcie. Pierwszą z nich jest koncepcja terytorialnego systemu 6 Wstęp społecznego. W największym skrócie, posługując się sformułowaniem autora tej koncepcji Z. Chojnickiego (1989, za J.J. Parysek, 2015, s. 33), te- rytorialny system społeczny to system społeczny „w którym zbiorowość ludzi trwale zajmuje, zagospodarowuje i kontroluje wyodrębniony obszar powierzchni ziemi, czyli terytorium”. Druga konceptualizacja adoptuje pojęcie ekosystemu. Funkcjonowanie miasta opisywane jest poprzez ana- logię do zjawisk zachodzących w przyrodzie (np. sukcesja funkcji, konku- rencja, symbioza). Nadaje się też dobrze do opisu interakcji człowiek–śro- dowisko w warunkach głębokiego przekształcenia tegoż środowiska przez człowieka. W trzecim ujęciu miasto konceptualizowane jest jako organizm. Opiera się ono na podobieństwie procesów zachodzących w mieście do procesów przebiegających w organizmie żywym (np. układ krwionośny – ruch uliczny, transport; system nerwowy – przepływ informacji) (J.J. Pa- rysek, 2015). Przywołane powyżej ustalenia, zarówno podsumowujące problematy- kę badań miejskich, jak i wskazujące systemowe konceptualizacje miasta stanowią merytoryczne ramy zagadnień poruszanych w niniejszym tomie. T. Palmowski i E. Zaremba, na podstawie wyników badań kwestionariu- szowych, omawiają zagadnienie wizerunku miasta w oczach mieszkańców i turystów. Problematyka ta wpisuje się w konceptualizację miasta jako organizmu. Świadomie kształtowany wizerunek to efekt zarządzania (mózg) przepływem informacji (system nerwowy) w celu wzmocnienia pozycji konkurencyjnej (osiągnięcia sukcesu reprodukcyjnego). Kolejne dwa rozdziały – autorstwa M. Tarkowskiego i N. Kanki oraz M. Połoma i F. Brylskiego – dotyczą zagadnienia partycypacji społecznej. Mieszą się one w ramach rozważań nad stosunkami władzy w mieście, dotykając jednocześnie zagadnienia wpływu mieszkańców na procesy decyzyjne, w tym kształtujące zagospodarowanie przestrzenne. Jest to zarazem kwe- stia istotna w z perspektywy architektury i funkcjonowania terytorialnych systemów społecznych – dotyczy natury procesów kontroli nad terytorium. Zagadnienie rewitalizacji omawiane przez M. Pacuk i K. Herholz, z uwa- gi na kompleksowy charakter tego procesu, porusza niemal wszystkie wskazane wyżej wątki. Rewitalizacja zmienia poziom wyposażenia infra- strukturalnego i warunków życia, jest formą interwencji w mechanizmy alokacji zasobów rozwojowych, wpływa na stratyfikację społeczną i cha- rakter więzi sąsiedzkich. Rewitalizacja może być również z powodzeniem analizowana z wykorzystaniem kategorii pojęciowych dostarczanych przez trzy omówione systemowe konceptualizacje miasta. Kwestia przeciwdzia- łania zagrożeniom powodziowym omawiana przez R. Anisiewicz i A. Ja- kuszyk – bardzo aktualna z uwagi na rosnącą częstość występowania powodzi błyskawicznych – mieści się w ramach problematyki wewnętrz- nych uwarunkowań rozwoju miasta, czy mechanizmów alokacji zasobów rozwojowych. Jednak najpełniej wpisuje się w konceptualizację miasta Wstęp 7 jako ekosystemu. Głębokie przekształcenia antropogeniczne nie unieważ- niają procesów przyrodniczych – w tym wypadku obiegu wody. Zmienia- ją jej przebieg generując negatywne, choć niezamierzone skutki dla spraw- ców tych przekształceń. Tematyka dwóch ostatnich rozdziałów – autorstwa K. Puzdrakiewicza i K. Pokory oraz K. Kopcia i K. Komowskiej – plasuje się na styku zagadnień infrastrukturalnych (transportowych) i stosunków władzy. Atrybut władztwa planistycznego jest bowiem niezbędny dla koordynacji rozwoju infrastruktury transportu w powiązaniu z planowa- nym przeznaczeniem terenu i funkcjami, jakie ma pełnić. Ponadto w pierw- szym z wymienionych rozdziałów istotny jest wątek przekształceń bazy ekonomicznej miasta, skutkujący popytem na nowe tereny inwestycyjne. W drugim zaś wyraźnie wybrzmiewa kwestia norm kulturowych – w tym konkretnym przypadku kultury miejskiej mobilności. Klamrę spinającą problematykę wszystkich rozdziałów stanowi obszar badań – miasto Gdańsk. Jest to naturalny, bo najbliższy obszar badań empirycznych w gdańskim ośrodku geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej. Gdańsk jest typowym wielkim polskim mia- stem, coraz silniej osadzonym w globalnej przestrzeni przepływów, napę- dzanym przez szybko rozwijające się usługi dla biznesu i międzynarodo- wą turystykę. Jak każde miasto ma też swoją specyfikę. Jest największym ośrodkiem jednego z dwóch głównych polskich policentrycznych regionów miejskich. Nadmorskie położenie determinuje nie tylko specyficzną struk- turę funkcjonalno-przestrzenną, wpływa także na lokalne normy kulturo- we i sposób utożsamiania się z miastem. Autorzy – pracownicy i studenci Katedry Geografii Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Gdańskiego – świadomi ograniczeń studium przypadku, nie próbują formułować dale- ko posuniętych uogólnień naukowo-badawczych. Starają się raczej wyko- rzystać atuty tej metody dostarczając zniuansowanej wiedzy do budowy przykładów modelowych, wykorzystywanych