GushtORGANIZATA 2015; Nr. E BASHKUAR 8(320) E VETERANËVE TË LUFTËS ANTIFASHISTE NACIONALÇLIRIMTARE TË POPULLIT SHQIPTAR (OBVL)FAQE 1

GAZETË PERIODIKE. NR. 8 (320) Gusht 2015 ÇMIMI: 20 LEKË

Kryeredaktor: Halil RAMA ; Zv/Kryeredaktor: Sakip Cami Email: [email protected] / website: WWW.VETERANIOBVL.ORG

KOLONEL SULË DOMI, NJË JETË PËR ME RASTIN E 72 VJETORIT TË BRIGADËS SË NË KUADRIN E 79-VJETORIT TË VITLINDJES ATDHEUN, ME PUSHKË DHE PENË! I-RË SULMUESE - "HEROINË E POPULLIT" OBVL Njësia e parë e madhe dhe e STUDIUESIT XHEMAL URON SULË organizuar e MEÇI I FLET VEPRA DOMIN Ushtrisë NË 90-VJETORIN Nacional E DITËLINDJES çlirimtare FAQE 3 shqiptare FAQE 2 FAQE 4 Rivendosja e Rinia dhe populli shqiptar do të realizojnë aspiratën e tyre të integrimit të plotë euroatlantik gradave, si domosdoshmëri Kongresi i I-rë i BRASH-it, ngjarje Nga Dhimitër NDRENIKA

Organizata e Ushtarakëve në Pension e të Liruar të Shqipërisë (OUPLSH), në vijimë- eax shënuar në historinë e Shqipërisë si ka kërkuar njohjen e dhënien e gradës ushtarake të gjithë ushtarakëve "pa grada" PËRKUJTIMORE që, pas heqjes së padrejtë masive të gradave në ish-Ushtrinë Popullore të RSH me 1 maj 1966, mbeten në Ushtri si oficera e nëno- ficerë karriere dhe e ndërprenë shërbimin Muhamer Spahiu aktiv , sipas ligjeve të kohës para datës 1 korrik 1991, datë në të cilën në Ushtrine e ishte një burrë shteti, RSH u rivendosën "gradat". Kjo shtresë ush- tarakësh nuk e përfitoi gradën. mbrojtës i flaktë i Ligjet e mëpasme deri më sot nuk den- juan t'ua rikthejnë këtë të drejtë. interesave kombëtare Kjo padrejtësi duhet vënë në vend. Kjo shtresë ushtarakësh vuajti trajtimin e prak- Nga Rrahman PARLLAKU FAQE 5 tikave të "partise -shtet", ndonëse e arsimuar profesionalisht, e përkushtuar deri në vet- mohim për përmbushjen e misioneve të saj, AKTIVITETI ndaj "Betimit Ushtarak". Asnjë prej tyre nuk u dënua , nuk e meritoi heqjen e gradës në 1 maj 1966; nuk ka asnjë Vendim Gjykate të NJË VIT PA SYRJA formës së prerë që të mohoje titullin "oficer e nënoficer" që u ruajt deri në ndërprerjen e TAHIRIN..... karrierës aktive ushtarake, por që "grada" ju mohua atyre, ndërkohë që ushtaraku i Nga Halil RAMA FAQE 9 sotëm i pasviteve 1991 e ruan si titullin dhe gradën funksionale, oficer e nënoficer. AKTIVITETI Nuk mund të pranojmë këtë denigrim, diskriminim e nëpërkëmbje të kontributit tonë madhor kombëtar në mbrojtjen e sigur- Megjithë kontributin e madh që dha rinia shqiptare në luftën inë e vendit. Këto na kujtojnë një ndarje arti- Halim Ramohito, ficiale, qoftë edhe për demokracinë që po kundër okupatorit, idealet e saj për një Shqipëri të lirë dhe ndërtohet në RSH ashtu dhe për "depolitiz- demokratike, për një jetë më të lumtur, megjithëse kanë kaluar gjenerali i punëve dhe imin" e "departizimin" kushtetues e ligjor e 71 vjet nga përfundimi me fitore i asaj lufte legjendare, asn- të të drejtave kushtetuese të ushtarakut. jëherë nuk u realizuan. Idealet e saj u tradhtuan nga drejtuesit vuajtjeve të mëdha Rivendosja e gradave të ushtarakut të e sistemit diktatorial, por edhe sot rinia endet nëpër botë për të mohuara nga diktatura, të pavlerësuara e mohuara pas përmbysjes së saj nga shteti gjetur një vend pune Nga SHPENDI TOPOLLAJ shqiptar është domosdoshmëri, detyrim FAQE 8 FAQE 6-7 madhor i tij ndaj këtij diskriminimi të mbrojtësve të kombit, popullit dhe atdheut e Nga kujtimet e gjeneral-lejtënant Rrahman Parllaku për ngjarjen makabër të vetë shtetit . Organizata ne vijimesi, nga viti 1991 e deri më sot, ka marrë nisma lig- jore dhe ka kërkuar që në RSH, demokracia e brishtë dhe të qenit anëtar i NATO-s, e ka 55 vjet më parë - Si u rivra Çamëria?! bërë të domosdoshëm e te detyrueshëm, riv- Nga Hyqmet ZANE endosjen e gradave të njehsuara funksion- ale për të gjithë ushtarakët, kategoritë e tyre Dhjetë muaj pas arrestimit të bujshëm të 28 korrikut 1960, në orën 11, pas e karrierës aktive ushtarake, pavarësisht nga një hetimi dhe shantazhizmi barbar në dhomat e inkuizicionit komunist, dik- koha (data) e ndërprerjes të shërbimit aktiv tatori dha verdiktin e pushkatimit të grupit të ashtuquajtur "grupi i Teme ushtarak që sot nuk i gëzojnë, por që kanë Sejkos dhe Tahir Demit". Ka qenë 30 dhe 31 maji i vitit 1961 kur togat e push- dalë në pension ose në lirim me ligjet e ko- katimit do të zbraznin karikatorët e armëve të tyre mbi bijtë shqiptarë të nënave hës, te pavlerësuar edhe në ligjin e sotëm nr. çame. Ishin Teme Sejko, Tahir Demi, Avdul Resuli, Ali Xhelo Arapi, Hajri Mane, 59 , dt.12.06.2014 "Për karrierën ushtarake që pas atij gjyqi të fund majit 1961 do të pushkatoheshin në mënyrën më mi- FAQE 13 në FA të RSH". (Vijon në faqen 16) zore, ashtu siç nuk vriteshin as edhe kuajt e jo më njerëzit FAQE 2 Gusht 2015; Nr. 8(320) HISTORIA Me rastin e 72 vjetorit të Brigadës së I-rë Sulmuese - "Heroinë e Popullit" Njësia e parë e madhe dhe e organizuar e Ushtrisë Nacionalçlirimtare shqiptare

Me krijimin e Shtabit të Përgjithshëm u hodhën themelet e Ush- Rruga luftarake e Brigadës së I-rë Sulmuese, ashtu si e çdo reparti e trisë së rregullt popullore shqiptare. Brigada e I-rë ishte i pari njësie të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë është e mbushur formacion i madh i kësaj ushtrie të rregullt. Kjo brigadë nuk ishte me vepra heroizmi, vetmohimi dhe besnikërie të pakufishme ndaj një repart krahine ose qarku, siç ishin çetat, batalionet dhe popullit dhe Atdheut. Efektivi i Brigadës së I-rë pati vazhdimisht grupet. Ajo ishte një njësi luftarake në dorë të Shtabit të ndryshime. Më 8 tetor Brigadës iu shtuan edhe 150 partizanë ital- Përgjithshëm, me partizanë nga të gjitha qarqet e vendit, që do të ianë, të cilët formuan Batalionin "Antonio Gramshi" dhe në fund të luftonte, lëvizte dhe manovronte në të gjitha krahinat e Sh- marsit ''44 u shtua edhe batalioni i 5-të. Brigada arriti kështu një qipërisë, ku të paraqitej nevoja. efektiv prej 1237 luftëtarësh

ruga luftarake e Ceremonia u hap me hymnin Brigadës së I-rë Sul e flamurit, kënduar nga kori. Rmuese, ashtu si e çdo Pastaj e mori fjalën Spiro Moisiu, reparti e njësie të Ushtrisë Na- Komandant i Shtabit të Përgjiths- cionalçlirimtare të Shqipërisë hëm i cili përshëndeti në emër është e mbushur me vepra të Shtabit të Përgjithshëm, duke heroizmi, vetmohimi dhe besni- dorëzuar flamurin në formë kërie të pakufishme ndaj popullit trekëndëshi me shkabën dhe Atdheut. Jeta dhe veprimtar- dykrenare dhe me yllin e artë, me ia e saj është aq e pasur me ng- mbishkrimin: "Brigada e I-rë e jarje dhe vepra revolucionare, poli- Ushtrisë Nacionalçlirimtare". Ai tike e ushtarake të cilat kurrës- u shpreh: "Ju dorëzoj këtë flamur esi nuk mund të përshkruhen në në emër të Shtabit të Përgjiths- një artikull, në një apo dy libra, hëm të Ushtrisë dhe kam porosi por në shumë vëllime. prej tij t'ju them që të mos e lini Udhëzimet për krijimin e kurrë të bjerë në duart e armikut, Brigadës së I-rë u lëshuan më 20 por ta ngrini gjithmonë lart e ta qershor 1943. Pikësynimi ishte që çoni nga fitorja në fitore". krijimin i këtij formacioni të parë Komandanti i Brigadës, shoku të madh të shërbente për t'i dhënë Mehmet Shehu e mori flamurin vrull krijimit të batalioneve e dhe në emër të luftëtarëve bëri brigadave të tjera, të një ushtrie betimin përpara Shtabit të të rregullt partizane, të cilat do të Përgjithshëm me fjalët: "Betohem ngjallnin një besim të madh për se këtë flamur që na dorëzoi Sh- zhvillimin e luftës sonë, drejt Kry- tabi i Përgjtihshëm do ta mbajmë engritjes së Përgjithshme. kurdoherë lart. Do të jemi besni- Me krijimin e Shtabit të kë ndaj popullit dhe do të zhvil- Përgjithshëm u hodhën themelet lojmë luftë të paepur kundër fash- e Ushtrisë së rregullt popullore izmit okupator dhe armiqve të shqiptare.Brigada e I-rë ishte i popullit, për krijimin e një Shqipë- pari formacion i madh i kësaj ush- rie të lirë dhe demokratike popu- trie të rregullt. Kjo brigadë nuk llore". Këtyre fjalëve ju bënë je- ishte një repart krahine ose honë zërat e njëkohshëm dhe të qarku, siç ishin çetat, batalionet nalçlirimtare shqiptare. Këtë çetash, komandantë njësitesh e qyteteve si nga Korça, Pograde- zjarrtë të partizanëve: "Betohemi". dhe grupet. Ajo ishte një njësi luft- qëllim armiku e tregoi dhe në guerrile, me përvojë të pasur luft- ci, Erseka, Devolli etj. Në orën Gjithë sheshi gjëmoi nga duartro- arake në dorë të Shtabit të ditët e inagurimit të Brigadës së arake e të kalitur në vështirësi. 9.00 u rreshtuan para tribunës kitjet dhe thirrjet e të pranish- Përgjithshëm, me partizanë nga I-rë duke angazhuar 10 000 trupa Në datën 10 gusht përfundoi katër batalionet dhe repartet e mëve "Rroftë Brigada e I-rë Sul- të gjitha qarqet e vendit, që do të me paisjet luftarake më moderne organizimi i Brigadës me katër armëve të rënda me të gjitha pa- muese" etj. Në këtë ceremoni luftonte, lëvizte dhe manovronte të kohës, plus forcave të Ballit, batalione dhe tre kompani: një jimet dhe armatimet e tyre. Në folën oratorë të ndryshëm. në të gjitha krahinat e Shqipërisë, milicisë, aviacionit etj, për ta as- kompani mortajash, një kompani mëndjet dhe zemrat e gjithë efek- Ceremonia u mbyll me par- ku të paraqitej nevoja. gjësuar atë që në krijimin e saj. pushk kundërtank dhe një bateri tivit të Brigadës ndjehej një gëzim akalimin e Brigadës. Në fushë Brigadës së I-rë, si formacion artilerie. Një vëmendje e posaçme dhe gjallërim i pakufijshëm. Ish- nuk ndjehej asgjë përveç hapit i madh i ushtrisë së rregullt par- ORGANIZIMI I NJËSISË iu kushtua shërbimit të inten- te nder i madh të bëje pjesë në luftarak të partizanëve. Oshëtima tizane ju ngarkua nga Shtabi i dencës. Shtabi i Përgjithshëm për këtë brigadë, që ishte njësia e e hapit përcillej larg nëpër pyje e Përgjithshëm detyra që të shër- Shtabi i Përgjithshëm zgjodhi këtë shërbim kishte parasysh se parë e madhe dhe e organizuar e male. Pas ceremonisë, deri vonë bente si shembull për repartet vendin më të përshtatshëm, ra- Njësia do të lëvizte nga një kra- Ushtrisë së rregullt Nacionalçlir- në mbrëmje buçitën këngët dhe partizane të të gjitha krahinave, jonin e Vithkuqit për organizimin hinë në tjetrën, herë-herë me imtare shqiptare. Në sytë e sej- vallet partizane… për shndrrimin e tyre në forma- e Brigadës së I-rë. Katundi Vith- shpejtësi të madhe. Kuptohet që cilit lexoje gëzimin, krenarinë Efektivi i Brigadës së I-rë pati cione të rregullta. Pra, Shtabi i kuq, 20 km në jugperëndim të Brigada duhet të kishte një furni- dhe vendosmërinë për t'i kryer vazhdimisht ndryshime. Më 8 Përgjithshëm i kishte marrë të Korçës, terren malor, ishte i për- zim dinamik, sidomos me muni- detyrat luftarake deri në vetë- tetor Brigadës iu shtuan edhe 150 gjitha masat politke e organiza- shtatshëm për të organizuar cione. Prandaj ndërtimi i këtij flijim. Të gjithë prisnin me pa- partizanë italianë, të cilët for- tive që Brigada e I-rë të bëhej me mbrojtjen. Popullsia e Vithkuqit shërbimi u organizua në përsh- durim fillimin e ceremonisë. Në muan Batalionin "Antonio Gram- të vërtetë bërthama e shëndoshë dhe e fshatrave për rreth ishte 100 tatje me kërkesat e detyrat e Një- orën 10 mbrritën udhëheqësit e shi" dhe në fund të marsit ''44 u për ushtrinë e rregullt. përqind në mbështetje të Luftës sisë. Një përforcim i veçantë ju bë PK me E.Hoxhën në krye dhe të shtua edhe batalioni i 5-të. Briga- Të gjitha qarqet e Shqipërisë Antifashiste Nacionalçlirimtare. intendencave të batalioneve. Shtabit të Përgjithshëm, të cilët da arriti kështu një efektiv prej kishin marrë udhëzime që kon- Grumbullimi i grupeve parti- zunë vend në tribunë. 1237 luftëtarësh. tigjentet e caktuara të ishin par- zane të ardhura nga drejtimet e 15 GUSHT 1943 - DITA E tizanë e kuadro me përvojë luft- caktuara filloj që në fundin e mua- INAGURIMIT arake. jit korrik ''43. Të parat erdhën Qarqet e Korçës, Gjrokastrës, forcat e Korçës (rreth 200 partiza- Po afrohej 15 gushti, dita e in- Elbasanit e Vlorës do të dërgonin në e kuadro) të cilat u vendosën agurimit. Ceremonia do të zhvil- grupet me numër më të madh në Manastirin e Shën Pjetrit. Më lohej në fushën e vogël të partizanësh e kuadrosh. Shtabi i vonë mbrriti grupimi i Gjirokas- Makërzës, që shtrihet në luginën Përgjithshëm synonte që kjo një- trës që zuri vend në Pyllin e Sh- midis kodrave e pyjeve. si të organizohej, paisej dhe plotë- tyllës. Deri më 2 gusht mbrritën Në Vithkuq prej dy javësh qën- sohej me një efektiv të pathye- të organizuar edhe vullnetarët par- dronte Shtabi i Përgjithshëm dhe shëm dhe të drejtuar nga kuadro tizanë të qarqeve të Elbasanit, Be- udhëheqës të tjerë të Luftës. me përvojë ushtarake e revolucio- ratit e Vlorës. Partizanë të veçantë Qarkori i Korçës kishte marrë të nare të lartë, për të përballuar pati dhe nga Tirana, Dibra, Dur- gjitha masat përgaditore për fes- goditje nga më të fuqishmet që do rësi, Kukësi e Shkodra. Në efek- tën dhe mbrojtjen e nevojshme të organizonte armiku. Ky sulm i tivin e Brigadës I-rë erdhën dhe me forcat e vendit. Në sheshin e okupatorit ishte në planin e tij dhjetë vajza partizane. Në fillim Makërzës ishin vendosur bande- strategjik me qëllim që të pengon- Brigada pati një efektiv prej 556 rola, flamuj e parulla të ndryshme te me çdo kusht shkallëzimin e partizanë. Midis tyre 70 kishin dhe në qendër tribuna me gjethe mëtejshëm organizativ e numer- qenë kuadro drejtuese si koman- e mjete rrethanore. Që në orët e ik të një ushtrie të rregullt Nacio- dantë e komisarë batalionesh e para po vinin aktivistë të fshatrave Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 3 NDERIMI Pa Luftën e Vlorës dhe pa suksesin e saj, shteti shqiptar do të kishte rrezikuar seriozisht ekzistencën e tij Nishani vlerëson personalitete të shquara historike të Luftës së Vlorës 1920 Shkëputja e Vlorës dhe e mbëtare" e Luftës së Vlorës seriozisht ekzistencën e tij. territoreve të tjera të shtetit 1920, anëtarë të së cilit ishin: Shkëputja e Vlorës dhe e shqiptar me traktatin e Osman Haxhiu, Duro Shaska, territoreve të tjera të shtetit fshehtë të vitit 1915, ishte Ali Beqiri, Alem Mehmeti, Qa- shqiptar me traktatin e fshe- fillimi i një procesi që do të zim Kokoshi, Beqir Sulo Agal- htë të vitit 1915, ishte fillimi thellohej deri në shpërbër- liu, Hamit Selmani, Hysni i një procesi që do të thellohej jen e shtetit shqiptar të Shehu, Myqerem Hamzarai, deri në shpërbërjen e shtetit krijuar vetëm pak vite më Murat Siftari, Sali Bedini, Haz- shqiptar të krijuar vetëm pak parë. Lufta e Vlorës e ndali ni Cano. vite më parë. definitivisht këtë proces Në këtë ceremoni Presi- Lufta e Vlorës e ndali de- shkatërrues për integritetin denti Nishani dekoroi gjithash- finitivisht këtë proces sh- e shtetit të ri shqiptar, tu me Dekoratën e lartë "Nderi katërrues për integritetin e madje edhe për ekzistencën i Kombit" (pas vdekjes), edhe shtetit të ri shqiptar, madje e tij Osman Haxhiun, Selam Mu- edhe për ekzistencën e tij. Në sain, Zigur Lelon, Sali Mura- 1920-n, Vlora dhe vlonjatet i Presidenti Bujar Nishani tin, Sado Koshenën, Kanan janë mirënjohës pjesës tjetër ishte në qytetin e Vlorës ku Mazen dhe Ahmet Cane të Shqipërisë për ndihmën që mori pjesë në ceremoninë e Kreu i Shtetit në vlerësim të Pavarësisë së Atdheut, (Lepenicën) me motivacionin: iu dha në këtë luftë. Lufta e organizuar me rastin e 95-vje- të shembullit frymëzues në vlerësoi institucionalisht me "Për veprimtari të shquar në Vlorës ka qenë e para luftë e torit të Luftës epope të 1920-s, organizimin, drejtimin e luftës Dekoratën "Nderi i Kombit", luftërat për lirinë dhe pavarës- suksesshme antikolonialiste në Teatrin "Petro Marko". si dhe në mbrojtjen të lirisë e Komitetin "Mbrojtja Ko- inë e Atdheut, si dhe trimërinë në shekullin XX. Atyre që or- e vetëmohimin në organiz- ganizuan, drejtuan Luftën e imin e luftës epope të Vlorës Vlorës, si dhe gjithë atyre që Kolonel Sulë Domi, një jetë për atdheun, me pushkë dhe penë! të vitit 1920". e bënë atë me armë në dorë, "Mund të thuhet me bindje ne u jemi dhe do t'u jemi të plotë se pa Luftën e Vlorës mirënjohës përjetë", u shpreh OBVL URON SULË DOMIN dhe pa suksesin e saj, shteti ndër të tjera në fjalën e mbaj- NË 90-VJETORIN E DITËLINDJES shqiptar do të kishte rrezikuar tur Presidenti Bujar Nishani. grupin e klasës, zgjidhet anëtar i bërthamës antifashiste të shkollës dhe anëtar i njësiteve Një objekt i rrallë nga guerile. Në maj të vitit 1943, me kërkesen e tij dërgohet në Mat për të krijuar çetën e dytë partizane-vullnetare, duke marrë me vete edhe Muzeu i Lushnjës disa shokë të tjerë. Ai u zgjodh nënkomandat i saj. Me formimin e Batalionit të Matit në gusht Nga Niko Ferro të dhëna. Jemi të mendimit 1943, Sula caktohet komandant kompanie dhe, se kjo lloj shpate është një më pas, me krijimin e Brigadës së 23-të Suil- Për më shumë se dy deka- armatim i futur nga ushtria muese, Sul Domi merr detyrën e komandantit da në mjediset e brendshme jeniçere.Siç dihet nga histo- të batalionit. Në gjithë luftimet e zhvilluara në të muzeut, ndodhet i ekspo- ria ajo gjeti përdorim të gjerë Mat, Krujë, Lezhë dhe Shkodër, Sula u dallua zuar një objekt tepër i në të gjithë territorin e Per- për udhëheqje dhe trimëri. veçantë. Bëhet fjalë për një andorisë Osmane.Po ajo që e Pas çlirimit, për një kohë të shkurtër, shpat të vjetër osmane, të tipit bënë të veçantë këtë shpatë ngarkohet me detyrën e sekretarit të Frontit "Jatagan".Shpata është prej është mbishkrimi i saj. Fal Demokratik për rrethin e Matit, por shumë hekuri dhe është e punuar ndihmës të specialistëve në shpejt rikthehet në ushtri me detyrën e Shefit me filigram argjendi.Në Drejtorinë e Përgjithshme e të Shtabit të Brigadës së 11-të në Kukës. njërën anë ka të gdhendur një Arkivave në Tiranë u bë i Në mars 1946 deri në vitin 1949 dërgohet lutje në gjuhën osmane ndër- mundur përkthimi i saj. në Bashkimin Sovjetik për të studjuar në spe- sa në tjetrën ka të gdhendur cialitetin "Artileri tokësore", duke u kthyer që forma dhe simbole të Aty shkruhet: andej me rezultate shumë të larta. ndryshme.Gjatësia e shpatës "Mashallah" Me ardhjen ne atdhe, Sula emërohet komis- arrin 53 cm, tehu i saj është ar në Regjimentin e artilerisë në Elbasan, ku i gjatë dhe zgjerohet lehtë në "O Muhamet, bëj shefaat tregoi aftësi dhe rezultate të larta. Per rrjed- afërsi të majës. Gjerësia e (ndërmjetëso në jetën tjetër hojë, ai dërgohet përsëri në Bashkimin Sovje- tehut tek doreza është 3 cm, për falje gjynahesh), se ai tik për të vazhduar studimet për një periudhë kurse në afërsi të majës 1.3 është pjestar i ymetit (bash- 5 vjeçare në Akademinë e Artilerisë "Xherx- cm. Pjesa nga kapet shpata ka kësisë së fesë tënde)". hinski" në Moskë. formë të drejtë, të gjatë 10 cm Pak më poshtë jepet viti eterani i LANÇ, Sulë Domi në 15 kor Me khimin në atdhe, fillimisht emërohet me gjerësi 1.3 cm. Shpata ka dhe emri i personit që e rik festoi 90-vjetorin e ditëlindjes. E Shef Operativ në Komandën e Artilerisë së Ush- qenë e pajisur me 3 thumba punoi: "Viti 1818 (1214 hix- Vuruan në këtë ditë të shënuar të jetës trisë dhe pas një viti emërohet Shef i Shtabit i për mbërthimin e pjesës jo hri), e punoi Ahmet Çermja" së tij, familjarët, të afërmit, bashkëluftëtarët po kësaj komande. Pas 10 vjetësh Sula emëro- metalike. Në lidhje me personin të e miqtë e tij, në një takim festiv jubilar, në het Komandant i Artilerisë dhe, kur Komanda Këllëfi i këtij jatagani ru- cilën punoi ase dedikoi këtë sallën e Muzeut Historik Kombëtar. Një urim u kthye në Drejtori, Drejtor i Artilerisë. het mjaft mirë. Në lidhje me shpat nuk kemi informacion, të veçantë i solli edhe kryetari i OBVL-së Rrah- Ne vitin 1959 Sul Domi martohet me Sherib- vendin ku mund të jetë ndoshta në të ardhmen mund man Parllaku - Hero i Popullit dhe Nderi i ko- anin, vajzën e Mergjyzesë dhe Reshatit, dhe prodhuar ky jatagan nuk kemi të hidhet më shumë dritë. mbit. Në emër të anëtarëve të OBVL, Parllaku lindin dy fëmije, Gentin dhe Venerën. Sherib- uroi përzemërsisht këtë shok armësh e ide- ani u nda nga jeta ne janar 2010. alesh, kol. Sulë Domin, birin e shquar të Mat- Heqja e gradave në ushtri e gjen Sulën me it, atdhetarin e flaktë, artilerin veteran, aq të gradën "Kolonel". përkushtuar e të lidhur me Luftën dhe Situata e krijuar në vitin 1974 ka qenë ndër ushtrinë,legjendarin e paepur me një jetë të më të vështirat në ushtri, ku shumë kuadro pasur veç "për Mëmëdhenë, me pushkë dhe të lartë, me përvojë nga lufta dhe në ushtri dhe penë". me profesionalizëm të lartë, u goditën rëndë, Sulejman Domi lindi me 15 korrik 1925 në duke i denigruar, larguar nga ushtria dhe bur- Batër të Vogël të Burrelit. Ishte fëmija i tretë i gosur. Në këtë situatë, Sul Domi u shfaq i Dalipit dhe Havasë, pas dy motrave, Xhiles dhe ekuilibruar, parimor dhe mbi te gjitha kujra- me respekt popullin që e kishte votuar dhe ndihmonte sa Fatimes. joz, duke i mbrojtur shokët e bashkëpunëtoret mundte për mbarëvajtjen e përparimit të tyre. Shkollen e nis në Internatin e Burrelit, si e tij. Pavarësisht se ka jetuar në Tiranë, ai ka Në vitin1982 Sula del në pension dhe iu bashkua Organi- nxënës dite. Ne vitin 1936, familja Domi qenë gjithmonë pranë popullit të Matit. Për kon- zates se Veteraneve te Luftës Nacionalçlirimtare, ku zgjidhet shpërngulet në Tirane, ku kiishte hapur një tributin e dhënë gjatë luftës dhe më pas, Sul Nënkryetar. furrë buke afër ish kinema "Nacional", sot rru- Domi gëzonte respektin e veçantë të popullit Për kontributin e dhënë gjatë luftës dhe pas saj për popullin ga "Bardhok Biba". të Matit dhe për këtë arsye është propozuar dhe e Matit dhe për kontributin për forcimin e ushtrisë, Këshilli i Pas shumë përpjekjesh, Sula regjistrohet në ka qenë Deputet i Kuvendit Popullor për Rre- Bashkisë Burrel, në korrik 2003 i dha Sul Domit titullin "Qytetar gjimnazin e Tiranës. Aty, menjëhere ai bash- thin e Matit për 4 legjislatura rresht, nga viti Nderi i Burrelit". kohet me nxënës të klasave më të larta, 1970 deri në vitin 1986. Pavarësisht punëve të Në 90 vjetorin e lindjes, Sula mban me krenari 21 dekorata, anëtarë të lëvizjes antifashiste. Sula formon shumta, gjithmonë shkonte në zonë, dëgjonte medalje e urdhëra. FAQE 4 Gusht 2015; Nr. 8(320) PROFIL Në kuadrin e 79-vjetorit të vitlindjes STUDIUESIT XHEMAL MEÇI I FLET VEPRA Xhemal Meçi u lind në Kabash, Pukë më 23.07.1936 në një zonë me tradita vitale, fisnikëri, bujari e mençuri, vyr- tyte të cilat gjetën mishërimin më të plotë te figura e Xhemalit, ku pas sh- kollimit fillor në vendlindje dhe atij unik në Pukë mbaroi të mesmen dhe të lartën në Shkodër dhe studimet pa- suniversitare në Tiranë, në profilin e Gjuhë- Letersisë. Në vitet 1953-2015 (62 vite) punoi në detyra dhe pozicione të ndryshme, duke filluar që nga pozi- cioni i mësusit, më tej drejtor shkolle, drejtues i kabinetit pedagogjik të rre- thit Pukë, përgjegjës, specialist dhe drejtor i muzeut historik të rrethit Pukë ku ende vazhdon me pasionin e tij të shërbejë si specialist në shkollën muzë "Migjeni" dhe njëkohësisht në pavijo- nin e ekspozitës "Etno-kulturore" Pukë, ku u transmeton grupmoshave të ndry- shme vendase dhe të huaja, Trupit Dip- lomatik të atashuara në Shqipëri, trashëgiminë tonë kulturore që nga periudha Iliro-Arbërore,ku me mjaft interes pritet ajo e kalasë së Dalmaces (Komanit). Në veprimtarinë e tij shkencore si drejtues i shoqatës së historianëve të rrethit Pukë, (1965-1975) janë përgati- Meçit është vlerësuar nga organizma tosh pak volumin dhe dinamikën e intervistuar të moshuar, pasi ka në tur në: gjuhësi, etnografi, folklor dhe dhe forume nga më prestigjiozet, me punës", por ai pa hezituar me natyrën dorë librin e radhës për Trashëgiminë janë mbajtur mbi 60 kumtesa, refer- urdhra, medalje, e dekorata si: e tij të qetë, të butë, miqësore e aka- Iliro-Arbërore të kalasë së Dalmaces ate, sesione shkencore, simpoziume, - Medalje "Naim Frashëri" nga Kuv- demike m'u përgjigj: "Jo, inxhinier Kola, (Komanit) që tani e ka në botim, si dhe konferenca e kongrese, lokale, (ko- endi i Shqipërisë ,Tiranë, 1972; kjo është një stafetë dhe stafeta nuk po punon paralelisht dhe me librin mbëtare dhe - Titull Nderi "Mirënjohje e qytetit braktiset, por vrapohet, madje me nx- tjetër "Puka për Liri e Pavarësi", pas të ndërkombëtare). Pukë", Bashkia Pukë, 2000; itim, që t'ia dorëzosh brezit të ardhs- cilit pret libri me studime etnografike Gjatë 50 vjetve ka botuar mbi 100 - Urdhri: "Naim Frasheri i Argjendtë", hëm". Dhe më tej vazhdoi duke më të "Malsisë së Gjakovës". Pas kësaj, unë artikuj, nga 1965-2015 të karakterit Presidenti i Republikës,Tiranë, 2000; thënë se javën e kaluar kishte shkuar heshta, por duke menduar qe këtij shkencor si dhe librat: - Urdhri: " Mjeshtër i Madh", Medalje nga Puka në Koman, rreth 15 km me "Diamanti" do t'i kushtoja ca vargje 1." Kanuni i Lekë Dukagjinit", Vari- e Artë,Presidenti i Republikës , Tiranë, këmbë duke saktësuar, fotografuar shpirti, pa pretenduar për një poezi të anti Pukës, Itali 1996; 2011; vende të ngjarjeve historike, takuar dhe mirëfilltë. 2. Puka (guidë),Tirane 1998, (shqip- -"Çmimi I Virtytit"- Për veprimtari të anglisht-frëngjisht); shquar në shërbim të Paqes, Progresit 3. Ndue Jak Pjetri "Mesues i Popul- dhe Mbrojtjes së të Drejtave të Njeriut- lit", me bashkautor, Shkodër, 1999; nga Komiteti I Pajtimit Mbarëkombëtar, 4. Migjeni në Pukë, me bashkautorë, Tiranë, 2013. Shkodër, 2000; Vepra shkencore studimore e Xhe- 5. Kanuni i Lekë Dukagjinit, vari- mal Meçit është një diamant i stolisur anti i Mirditës, Tiranë, 2002; në memorien tonë, është një pishtar i 6. Puka që në lashtësi-1, Tiranë, ndezur që brezat në vijim do ta 2003; trashëgojnë dhe I drejtohen sot qyteta- 7. Kabashi, Tiranë, 2008; rë, lexues e studiues, profesorë dhe 8. Poeti i Malësisë, Tiranë, 2013; Akademik e çojnë përpara. 9. Poeti i Kabashit, Tiranë, 2014. Por profesor Xhemali, vazhdon me 10.Traditë Iliro- Arbërore (në botim) punën e tij studimore. Një ditë, date 18 Prej këtyre mbesin botime madhore tetor 2014, teksa po bënim përgatitjet për traditën dokesore "Kanuni I Lekë për promovimin e dy librave të tij të Dukagjinit (Varianti I Pukës dhe i Mird- fundit atë "Poeti i Malsisë" dhe "Poeti i itës) si dhe monografitë "Kabashi" dhe Kabashit" pranë Muzeut Historik Ko- "Tradita Iliro-Arbërore në Pukë" etj. mbëtar në Tiranë iu drejtova:" Profe- Kontributi titanik studimor i Xhemal sor, vetë mosha ta kërkon ta reduk- Xhemal Meçit i flet vepra Midis malesh, në Veri, Të lumtë dora, te lumtë mendja! Lufton Puka për liri Vjen e shkon dimri e vera, Për liri e Pavarësi, O studiues, Mjeshtër i Madh, Për pasardhësit krenari Presim prej Jush vepra të tjera, Për mikpritje e bujari, Brezave u dhanë vlera. Për shoqëri e drejtësi Kamarrë emër në Malësi, Me shumë vlera dhe dituri Ka lënë gjurmë në histori. Për vendlindjen plot mallë, Xhemal Meçi një studjues, ushqeve veç dashuri, Është shkencëtar i vërtetë Me tradita shqiptare, Historisë i dhe jetë. Jetë të gjatë, o Xhemal Meçi" Përmes veprash me shumë vlera Ing. Kol DEDAJ Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 5 PËRKUJTIMORE Në kujtim të një prej iniciatorëve të parë, organizator i Organizatës të Bashkuar të Veteranëve të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare Muhamer Spahiu ishte një burrë shteti, mbrojtës i flaktë i interesave kombëtare Nga Rrahman PARLLAKU* ndërhyrjes së jugosllavëve në punët e organizate e kryetar i OBVL për Ti- brendëshme të Shqipërisë që donin ta ranën ai dha një kontribut të veçantë Enver Hoxha, nuk i duronte kthenin vendin tonë në koloni të tyre. në të gjitha aktivitetet që kreu OBVL Pas Kongresit të Parë të Partisë Ko- në përkujtimin e ngjarjeve historike njerëzit e ngritur e me au- kombëtare e veçanërisht të LANÇ e fig- toritet, që kishin mendimet e muniste Shqiptare, Muhameri u reha- bilitua dhe mori përsëri funksione të urave drejtuese të saj. tyre të drejta e i mbronin ato larta shtetërore, por siç dihet diktatori Muhameri bëri një punë të madhe me burrëri, siç ishte Muhameri. Enver Hoxha, nuk i duronte njerëzit e e me përkushtim të veçantë për të Tek ata ai shikonte rrezikun ngritur e me autoritet, që kishin men- mobilizuar të gjithë veteranët e orga- më të madh të diktaturës dhe dimet e tyre të drejta e i mbronin ato nizatës tonë, familjarët e të afërmit e pushtetit të tij personal. Pran- me burrëri, siç ishte Muhameri. Tek tyre në ndihmë të vëllezërve tanë kos- daj i goditi dhe i persekutoi. ata ai shikonte rrezikun më të madh ovarë, të dëbuar prej trojeve të tyre et- Kështu bëri edhe me Muham- të diktaturës dhe pushtetit të tij per- nike nga kasapi i Ballkanit, Millo- erin për së dyti herë, duke e sonal. Prandaj i goditi dhe i perseku- sheviç. Ai e përjetoi me gëzim të madh toi. Kështu bëri edhe me Muhamerin fitoren e popullit të Kosovës ndaj push- akuzuar se ai kishte pikëpam- tuesve serbë. Veçanërisht kur shkeli je revizioniste e po zbuste për së dyti herë, duke e akuzuar se ai kishte pikëpamje revizioniste e po mbi tokën e lirë të Kosovës gjatë viz- luftën e klasave në politikën zbuste luftën e klasave në politikën me itës që bëri delegacioni i OBVL në sh- me kuadrin, që sipas Enver kuadrin, që sipas Enver Hoxhës ishte tator 1999 me ftesë të veteranëve të Hoxhës ishte forca që çonte forca që çonte përpara shoqërinë. Kësh- Luftës Antifashiste të Kosovës, duke u përpara shoqërinë. Kështu që tu që nga viti 1960 për Muhamerin e shprehur se "tani m'u plotësua një nga nga viti 1960 për Muhamerin e familjen e e tij filluan sërish ndjekjet dëshirat e mia të jetës". familjen e e tij filluan sërish me rezultate të larta në këtë degë. e persekutimet e tmerrshme: dëbim, Muhameri qe bashkëshort e prind i ndjekjet e persekutimet e Muhameri qe burrë shteti dhe per- internim, burgim e prapë internim për shkëlqyer. Ai pati një përkujdesje të veçantë për bashkëshorten e bash- tmerrshme: dëbim, internim, sonalitet; parimor, i palëkundur në 30 vjet me radhë. Muhamerin e famil- parimet e tij - mbrojtës i flaktë i inter- jen e tij i ndoqi i njejti fat që ka nd- këluftëtaren e tij, Fatbardhën, për burgim e prapë internim për rritjen e edukimin e dy vajzave të tij 30 vjet me radhë. Muhamerin e esave kombëtare. jekur me mijëra familje shqiptare, Ai pati burrërinë t'i thotë hapur e shokë e bashkëluftëtarë të tij. të dashura. Edhe në moshë të thyer qe familjen e tij i ndoqi i njejti fat t'i mbrojë mendimet e tija. Për këtë Me fitoren e lëvizjes demokratike, shumë i përkujdesur për nipërit e tij. që ka ndjekur me mijëra famil- qëndrim parimor u persekutua e u Muhameri u përfshi në shumë veprim- Ne bashkëluftëtarët e bashkëpunë- je shqiptare, shokë e bash- dënua nga diktatura e egër e Enver tari shoqërore në mbështetje të zhvil- torët, por edhe gjithë shokët e miqtë e këluftëtarë të tij Hoxhës. limeve demokratike në vend. Ai qe një tij do ta kujtojmë Muhamerin me Më 1948 Muhameri u dënua si nga iniciatorët e parë dhe organiza- dashuri e respekt. Dhe jo vetëm ne por ë 11 gusht mbushen 10 vjet që bashkëpunëtor i Nako Spirut, pasi torët e Organizatës të Bashkuar të i gjithë rrethi shoqëror që e ka njohur. kur u nda nga fëmijët, të afër bashkë me të kishin mbrojtur me ven- Veteranëve të Luftës Antifashiste Na- Kujtimi i tij do të mbetet i paharruar. Mmit, ne shokët e bash- dosmëri interesat kombëtare kundër cionalçlirimtare. Si nënkryetar i kësaj "Hero i Popullit", gjeneral-lejntant këluftëtarët e tij, Muhamer Spahiu. I lindur në një familje të nderuar qytetare, Muhameri mori një edukatë Më 20 Gusht, 71-vjetori i formimit të Brigadës 16-të Sulmuese të shëndoshë. Ai që në rininë e herëshme u dallua për sjellje shem- bullore, ndërshmëri e përkushtim në Brigada që çliroi qytetin e Fierit mësime. Edukimin me ndjenja atdhetare, Brigada e 16 Sulmuese u formua një-Fier-Vlorë. Pasi u shkaktoi dëme pesë tanke. Në këtë luftim gjetën vde- Muhameri e tregoi që në moshën 15 më 20 Gusht 1944 nga luftëtarët e të mëdha armiqve, ajo u tërhoq në fs- kjen 35 nazistë dhe shumë të tjerë u vjeçare. Kur ishte në bangat e shkollës Grupit të parë dhe Grupit të tretë të hatrat për rreth Fierit. plagosën. Mbi 41 automobilë u dogjën ai u përfshi në Lëvizjen Antifashiste Beratit, si dhe nga mjaftë partizanë të Prej kësaj kohe dhe deri në dyjav- ose u shkatërruan. Në këtë luftë ranë dhe u dallua në mes të të rinjve për tjerë të rinj nga krahina e Skraparit ëshin e parë të tetorit ''44, forcat e dëshmorë 12 partizanë, ndërmjet të vendosmëri e guxim në luftë, duke u dhe e Kurveleshit. Inagurimi i saj u Brigadës 16-të Sulumese, të vendosu- cilëve Rrapo Luçi, Niko Bozo, Liri Gero bërë një nga udhëheqësit në organiza- bë në katundin Therepel të qarkut të ra në pozicione luftimi gjatë rrugës dhe u plagosën tetë partizanë. tat e rinisë antifashiste të Tiranës. Për Beratit dhe si zonë veprimi kishte Fier-Vlorë, Fier-Lushnje dhe Berat- Me 15 Tetor 1944 forcat e Brigadës aktivitetine tij në Luftën Antifashiste, qarkun e Beratit dhe krahinën e Lushnje goditën pa rreshtur kolonat 16-të Sulmuese çliruan Fierin, ndërsa Muhameri u përndoq e u burgos nga Myzeqesë. Pasi kreu një punë pregati- gjermane në tërheqje. më 20 Tetor një pjesë e tyre ndihmoi fashistët dhe pas daljes nga burgu u bë tore për organizimin e saj, brigada u Vetëm me 6 tetor 1944, në kodrat e Brigadën e 8-të për çlirimin e Lushnjës. një nga udhëheqësit kryesorë të rin- hodh në mësymje kundër forcave Fier-Sheganit forcat e Brigadës zhvil- Armiku la mbi 100 të vrarë, shumë të isë së kryeqytetit. Ai u tregua i vendo- armike. luan një sulm kundër një autokollone plagosur dhe materiale luftarake. Ne sur e trim edhe në luftimet me Në ditët e fundit të muajit Gusht prej 96 maqinash të shoqëruara me humbëm 56 partizanë trima. armiqtë, kur ndodhej me shërbim në 1944 forcat e saj organizuan një varg repartet partizane, kur në përleshjen pritash kundër autokollonave armike me nazistët gjermane mori plagë në në rrugën Berat-Lushnje. Me 2 shta- trup gjatë Operacionit Armik të Dim- tor ato sulmuan nazistët gjermanë në rit 1944. Mbrostar dhe, pasi i shpartalluan, Muhameri, një kontribut të veçantë dogjën pesë depo me municion e ma- ka dhënë në mobilizimin e rinisë së terial tjetër usshtarak. Pas këtyre ak- kryeqytetit për të mbushur radhët e sioneve forcat e Brigadës 16-të Sul- ushtrisë partizane me të rinj të ven- muese filluan pastrimin e Myzeqesë dosur që treguan guxim e trimëri në nga gjermanët dhe tradhëtarët. Gjatë luftë. luftimeve këtu u zunë qindra pushkë, Për aktivitetin e tij si drejtues i Rin- dhjetra mitralozë e municion i shumtë isë Antifashiste të kryeqytetit, Kongre- dhe radhët e brigadës u shtuan me qin- si i Parë i Rinisë i mbajtur në Gusht dra bij e bija të Myzeqesë. 1944 në Helmës të Skraparit e zgjodhi Më 8 shtator 1944, një batalion i Muhamerin në Sekretariatin e Bash- brigadës goditi një autokolonë prej 15 kimit të Rinisë Antifashiste Shqiptare. maqinash me nazistë gjermanë në Pas çlirimit të Atdheut, Muhamerit rrugën Fier-Lushnjë. Në këtë pritë u iu ngarkuan detyra të larta shtetërore: vranë shumë hitlerianë dhe pjesa më më 1947 zv/kryetar i Komisionit të e madhe e maqinave u dogj. Të nesër- Planit të Shtetit, më pas Zëvendës i men hitlerianët kundërsulmuan me parë i Ministrit të Industrisë; Sekre- forca të shumta, por në saj të heroizmit tar i Përgjithshëm i Kryeministrisë dhe të partizanëve, u detyruan të tërhiqen përfaqësues i Shqipërisë në Këshillin në panik, duke lënë në fushën e luftës Ekonomik të ish vendeve socialiste shumë të vrarë, të plagosur, robër dhe (KNER). Në të gjitha detyrat e material luftarak. ngarkuara ai punoi me përkushtim, Me 13 shtator 1944 brigada sulmoi profesionalizëm e koopetencë. në befasi nazistët gjermanë brenda në Muhameri kishte kulturë të gjerë, aytetin e Fierit dhe preu rrugën Lush- sidomos si ekonomist. Ishte diplomuar FAQE 6 Gusht 2015; Nr. 8(320) PROFIL Njerëzit e dinë mirë kuptimin e thënies së Bielinskit se "E vërteta më e hidhur Halim Ramohito, gjenerali i

SHPENDI TOPOLLAJ Vetëm ai që pa bërë asgjë të keqe, ka vuajtur vite të gjata në Shoqëria njerëzore, gjithmonë është ferr - burgjet e komunizmit mjeran shqiptar, e di se ç`është përkundur midis të vërtetës dhe gënjesh- burgu.Vetëm ai, di të shpjegojë dhembjet e shpirtit dhe të trës; por në Shqipërinë e periudhës ko- trupit, mallin për fëimijët, gruan apo nënëzezën. Dhe këto i ka muniste kjo përkundje anoi aq shumë përshkruar fare natyrshëm Halim Ramohito. Ja sesi shprehet ai: nga gënjeshtra, sa mori kuptimin e saj "Vdekjen e mendoja që mund të më ndodhte në çdo moment, të plotë, thënia e Deni Didëroit se "Të por, që ne të përfundonim në burg, pas gjithë asaj lufte vërtetën njeriu e do më fort atëherë kur partizane për çlirimin e vendit dhe punës të vështirë për çdo gjë është e rreme". Në atë periudhë mbrojtjen e kufijve të Shqipërisë, nuk më shkonte kurrë aq të ngjeshur me ngjarje të kurdisura mbi bazën e shpifjes e të mashtrimit, ne, ndërmend… edhe pse bënim sikur besonim në ato që na thuheshin, përsëri e donim të …në të gjithë mjedisin, si brenda dhe jashtë qelisë, nuk kishte vërtetën, pavarësisht se nuk kishim se asnjë rreze dielli, por vetëm hije dhe ngjyra gri na rrethonte nga ku ta kërkonim dhe gjenim atë. E të gjitha anët, një gri e zymtë, e rëndë dhe vrastare, që i veçanërisht ne, që pamë dhe jetuam ato shkonte aq shumë gjendjes tonë". absurditete e makabritete që ngjanë në ushtri, e kemi detyrë para brezave, që të paktën tani në demokraci, në kushtet e komunizmi në Shqipëri dhe sidomos në Luhej me fatet e atdheut, me nderin e lirisë së mendimit dhe të shprehjes dhe ushtrinë e saj. Në çdo faqe të librit të gjen- Shqipërisë, prandaj të gjithë gjeneralë nën dritën e shumë e shumë fakteve, të eral Ramohitos, shpaloset jo vetëm pafa- dhe ushtarë, u bënë grusht dhe ditën të kontribuojmë në zbardhjen e të vërtetës. jsia e tij dhe e shokëve të tij, por edhe mbrojnë dinjitetin dhe krenarinë e të Kjo është detyrë historike, morale dhe shpirti i madh dhe i pastër, sa njerëzor qënurit shqiptar.Ata nuk u trembën nga njerëzore.Pse është kuptuar kështu, nga aq dhe atdhetar. Ata, nuk kishin lindur madhësia e ushtrisë të pamatë ruse dhe shumë kuadro kryesore të ushtrisë, janë udhëheqësa e gjeneralë.Ndoqën një rrugë kjo histori tërhoqi vëmendjen edhe të shkruar e botuar një sërë librash me të gjatë luftarake, plot vështirësi, sakri- Sh.B.A.ku zëdhënësi i Departamentit të vlerë. Por, duhet pohuar, se fatkeqsisht, në besnikëri. "Fanatik - thoshte Çërçilli fica e privacione.Pasi kishin kaluar zjar- Jashtëm deklaronte se "Kjo është një ka ende nga ata që hezitojnë të pranojnë - është njeriu që nuk mund të ndërrojë rin e luftës nacional - çlirimtare, ata u goditje e rëndë për perandorinë Sovje- faktin se shkaktari kryesor i asaj mendje…" Ne, aspirojmë të gjithë të sh- shkolluan dhe u kulturuan, brënda dhe tike". Si e tillë, ajo dhe denoncimi i Trak- tragjedie të pashembullt që i kushtoi aq kojmë drejt qytetërimit perëndimor, por jashtë vendit.Kishin ideale dhe sedër, tatit të Varshavë, nuk mund të shumë Atdheut, popullit dhe ushtrisë atje shkohet me të vërteta dhe jo me ndaj mendonin se nuk përfaqësonin harrohen.Dhe veç të tjerave, ajo eviden- tonë, paradoksalisht, ishte vetë Koman- mendësi bizantine. Është kjo arsyeja që vetëm veten.Ata besonin se duhej të toi edhe një here, dashurinë dhe besni- danti i Përgjithshëm, Enver Hoxha. Ata kujtimet e Bedri Spahiut, Liri Belishovës, nderonin kudo që të ishin, kërinë e udhëheqjes së lartë të ushtrisë, shprehin keqardhjen për gjithë ato vikti- Rrahman Parllakut, Ernest Jakovës, Josif Shqipërinë.Prandaj, me vullnet, këm- të cilën edhe Enveri e çmoi së tepërmi. ma të panumërta dhe një sërë budalla- Zegalit e shumë personaliteteve të tjera, bëngulje e përkushtim, u rritën si drej- H. Ramohitos, i ra në pjesë që të përbal- llëqesh të tjera që patën një kosto aq të janë pritur aq ngrohtë. Njerëzit e dinë tues e komanduas të një ushtrie që fundja lonte role shumë të vështrira, pasi ai, nga madhe, por nuk marrin guximin t`i vënë mirë kuptimin e thënies së Bielinskit ishte vepër e tyre. Ata shkrinë jetën për shtatori i vitit 1957 qe emëruar si për- gishtin, shkaktarit të tyre, atij që me vol- se "E vërteta më e hidhur është më e mirë atë ushtri, se e shihnin atë si mbrojtëse faqsues ushtarak i Shqipërisë në ko- untarizma dhe teka faraoni, vrau, burgo- se mashtrimi më i ëmbël". Ndaj dhe i për- të fitoreve dhe garantuese të së ardhmes. mandën e bashkuar të Forcave Ushtar- si, internoi dhe poshtëroi heronjtë e pop- shëndesin ata që kanë kurajon të pra- Kishin dalë nga gjiri i popullit të thjesh- ake të Traktatit të Varshavës dhe njëko- ullit (ata që iu përkushtuan me gjithë nojnë të vërtetën, paçka se kjo për ta të, ndaj dhe i qëndruan besnikë të hësisht edhe atashe ushtarak në Moskë. forcat e tyre shpirtërore dhe fizike Atd- mund të ketë edhe kosto, sidomos ndaj palëkundur atij.Në Gusht të 1949 - ës, Qindra djem shqiptarë, studionin në sh- heut), dhe familjet e tyre të ndershme. mërisë që do t`i kundërvënë, ata që ende gjatë provokacioneve të monarko - fash- kollat ushtarake të atij vendi.Ndaj nuk Asnjëherë nuk e kuptova se kujt i duhet ruajnë konsiderata për "gjeniun e mark- istëve grekë, e treguan me vepra sesa e ishte e lehtë t`i takoje, t`i sqaroje dhe t`i ky ngurrim në denoncimin e krimeve të sizmit", që në fakt, ishte gjeniu i së keqes deshën atdheun.Po ashtu, të njëjtin qën- bindje ata që të mbanin qëndrimin e du- Hoxhës që as hoxhallarët nuk i la rehat të shqiptarëve, atij që zbatoi me kokë drim kishin mbajtur edhe më parë, ndaj hur në interes të vendit të tyre. Gjeneral dhe kujt i shërben kjo lloj besnikërie e poshtë, konstatimin e Brutusit se "Lavdi synimeve të jugosllavëve, sikurse e Ramohito, e kreu mësë miri këtë detyrë pakuptimtë. Si mund të pranosh, se si pa viktima nuk ka", duke krijuar vikti- treguan veten në ndodhitë e viteve gjas- të rëndësishme. Ata që e kanë njohur ato vrasësi, si të vrarët, ishin burra të mirë ma edhe mes shokëve dhe miqve të tij. htëdhjetë, kur ngjau prishja me ish Bash- ditë, në qytete të ndryshme të B. Sovje- dhe të denjë për vendin e tyre.Kanë kalu- Është ky rrëfim i mënçur dhe sidomos i kimin Sovjetik.Ngjarjet në Bazën Usht- tik, ku survejoheshin e provokoheshin ar njëzet vjet nga zvarritja e turpëshme sinqertë që më bëri të shkruaj diçka rreth arake të Pashalimanit, përbëjnë një nga çdo anë, e mbajnë mend mirë, se e monumentit të diktatorit dhe të qën- librit të gjeneral Halim Ramohitos, "Në epope.Për nga burrëria, trimëria dhe at- mesa seriozitet dhe kompetencë e kry- drosh përsëri në një llogore me të, nuk shërbim të atdheut tim". Duke qënë vetë dhedashuria, ato kalojnë çdo ideologji e ente ai misionin e tij. është fare normale. Madje, do të shtoja, pjestar i forcave të armatosura, më politikë dhe do të mbeten shembulli i Në libër ka shumë shembuj që flasin se kjo është e dëmshme, pasi çorodit ata shumë si oficer, sesa si shkrimtar, e përkryer i qëndresës, në mbrojtje të in- mësë miri për qëndrimin trimëror dhe që nuk e kanë jetuar atë kohë. Është e ndieva detyrë të shkruaj për këtë libër të teresave të vendit. Jo më kot, autori i në pajtim me interesat e vendit, të gjen- vërtetë se gjithkush nga ne e ka një denjë për një Institut Historie apo për këtij libri, pikërisht këtu e nis rrëfimin eralëve shqiptarë, si Beqir Balluku, Pet- brejtje ndërgjegje, pasi dashje pa dashje, pena akademike. e tij. Ai fillimisht na përshkruan trevën rit Dume, Hito Çako, Rrahman Parllaku, u bëmë pjesë e një skenari djallëzor. Me Me Halim Ramohiton, jam takuar ku zhvillohen ngjarjet, këtë vend që ai e Vaskë Gjino, Arif Hasko, Halim Ramohi- konformizmin tonë që shpesh kaloi në shumë vonë. Nuk e di, por dikur, me ato quan një mrekulli të natyrës, një vend to e të tjerëve, aq sa as fantazia më e zh- një entuziazëm të pafre, me dëshirën grada si ar e shiritat e kuq, serioz, që ku sipas gojëdhënës "po të jetosh këtu, villuar nuk do ta shkonte ndërmend, se qëllimkeqe për t`i parë ata që ishin ngji- s`para qeshte kollaj, kur e shihja rastë- nuk plakesh kurrë, se të shëron era e këta burra, do shpalleshin me një të rënë tur atje lart, të rrëzoheshin në humnerë, sisht në rrugë, më është dukur pak nop- luleve dhe bukuria e natyrës". të lapsit, armiq të populllit e Adheut. In- apo me synimin për të treguar besnikëri ran dhe i sertë.Një ditë, duke shkuar drejt Por nuk është vetëm ana romantike, teresant është përshkrimi i takimit të pa kufi ndaj partisë, se kështu mund të universitetit për të dhënë një provim, e ajo që i jep vlerë atij. Ja si shprehet au- pritshëm me Malinovskin, ministrin e bënim karrierë, pra me frikën dhe serv- pashë duke dalë nga Komiteti Qendror, tori: "Rëndësia strategjike e këtij vendi mbrojtjes të ushtrisë sovjetike, i cili u ilizmin që manifestuam pas atyre plenu- me një fytyrë ku dukej qartë hidhërimi. shpjegohet edhe me faktin se, jo vetëm mundua ta përbuzte delegacionin sh- meve kobzeza që nuk e forcuan, por e Duke ditur se ç`po ngjiste në udhëheqjen nëpërmjet Gjirit të Pashalimanit, por si- qiptar të kryesuar nga shefi i shtatmad- dobësuan ushtrinë, ne u bëmë bashkë- e lartë të ushtrisë, sepse ndieva një domos nëpërmjet ishullit të Sazanit, i cili horisë Petrit Dume. Ai, shumë i revoltu- fajtorë. Thamë gjëra të paqëna, që i rën- ngazëllim të brendshëm dhe me vete mund të konsiderohet edhe si "çelësi i ar, aq sa i habiti të gjithë, ngrihet të ikë duan ata që u quajtën padrejtësisht thashë "E hëngri edhe ky". Ai, kushedi derës" i hyrjeve dhe daljeve në kanalin e dhe deklaroi se "Ne përfaqsojmë ushtrinë puçistë (pavarësisht se fati i tyre qe pa- se në ç`gjendje të rënduar shpirtërore Otrantos dhe në hapësirat e detit Mesd- e një populli që nuk e meriton të tallet racaktuar) dhe duartrokitëm, kur atyre ishte, kurse unë kënaqesha që po he, mund të kontrollohen me lehtësi edhe me të mareshall Malinovski." Me të njëj- iu hodhën hekurat apo u qëlluan me dënohej.Jemi shumë të mistershëm e të lëvizjet e anijeve deri në Adriatikun e tin ton, ai i përgjigjet edhe mareshallit plumb pas koke. Iu turrëm njëri - tjetrit pashpjegueshëm ne njerëzit. Dhe sido- Mesëm dhe të Sipërm". Ja pse ia kishin tjetër, Greçkos: "Nuk lejojmë asnjë njeri me kritika që sot duhet të na skuqet faq- mos jemi të tillë, kur na sundon idolatria vënë syrin kësaj baze ushtarako - detare, të hedhë baltë mbi popullin tonë. Ne jemi ja, shkuam deri aty, sa shpifëm edhe për dhe fetishizimi ndaj Njëshit. mareshallët sovjetikë e deri N. Hrush- një popull i vogël, por fisnik dhe liridashës, veten tonë, duke pranuar faje të paqëna, Sot, më vjen turp që po e tregoj këtë ovi, i cili thosh hapur: "Çfarë gjiri i sigurt që edhe pa ndihmat tuaja do të mbijetojë, se gjasme jemi parimorë të mëdhenj dhe moment dobësie që nuk më nderon, por qenka ky në rrëzë të këtyre maleve, këtu ashtu siç e ka mbrojtur vendin e vet në u pajtuam si burracakë me ato që na derisa flas për nevojën e të vërtetës, për në Pashaliman (Vlorë)!...Që këtej me një shekuj. Ne, po qe nevoja, me sëpata dhe servireshin, nga fantazia e sëmurë e një të cilën Dekarti thosh se "Vetëm e vërte- flotë të fuqishme, ne mund të shtiem në hanxharë do ta mbrojmë vendin tonë, siç paranojaku që e kishte dhënë me prova, ta është e bukur", mendoj se këtë nuk dorë krejt Mesdheun, që nga Bosfori e gjer kemi bërë dikur..." E njëjta situatë qysh gjatë luftës, pashpirtësinë e tij dhe kam pse ta fsheh dhe nga ana tjetër e në Gjibraltar. Kështu, që këtej ne mund përsëritet, kur Malinovski e thërret Hal- etjen për pushtet. Në këto kushte, mea çliroj disi ndërgjegjen nga ky mëkat i të bëjmë zap këdo…" Jo pa qëllim, në libër, imin në zyrë dhe me arrogancë e ton fyes, kulpa, do të ishte më e pakta që duhej të vogël, çlirim që bëhet edhe më bindës, autori, këtu nis rrëfimin e tij, pasi në i thotë: "Çfarë doni ju shqiptarët?.. Jeni bënim para historisë, dhe jo të dërdëllis- duke shkruar gjerësisht për vlerat e atij këtë skenë u luajt me përmasa reale, dra- bërë të padurueshëm, si "piper i kuq" dhe nim e të spekullonim me dinakëri ora- njeriu që ka kurajon të analizojë objek- ma shqiptaro - sovjetike, që për spekta- merr përgjigjen që meritonte. I dinte kujsh. Nuk ka pse të mbetemi të verbër tivisht, shkaqet e tragjedisë që shkaktoi torë pati gjithë opinionin ndërkombëtar. mirë këto qëndrime Enver Hoxha, se fund- Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 7 PROFIL është më e mirë se mashtrimi më i ëmbël" punëve dhe vuajtjeve të mëdha ja, kishin të bënin drejt për së drejti me dur, pasi gjurmët e shkruara që kalemx- karrigen e tij.E megjithatë, si mosmirën- hinjtë e Komitetit Qendror na servirën johësi më i madh që njohu historia jonë, dhe vetë fjalimet që Enveri mbante, janë do t`i kryqëzonte ata heronj, me sajesa përpiluar me aq kujdes, sa nuk u gjen nga më të ndyrat.Vetë Halimi, i shpallur dot të çara. Aty do ndeshësh vetëm ko- "non grata" nga qeveria sovjetike, shpal- mplotistë, grupe armiqësore dhe puçistë, let i tillë edhe në vendin e tij. Dhe sikur të cilët i zbuloi qysh në fillim Komandan- të mos mjaftonin vrasjet, burgosjet dhe ti dhe i ndëshkoi Partia, për të mos thënë, internimet, E. Hoxha duke i vënë kundër mbarë populli. Duke bërë fjalë për idenë njëri - tjetrit, deshi edhe t`i turpërojë ata. e shkruarjes së këtij libri, autori thotë Për dikë, që ngjarjet në ushtri, gjatë aty- se "Enver Hoxha, për qëllimet e tij të re plenumeve butaforike që nuk ndrys- mbrapshta, për të ruajtur pushtetin e tij honin asgjëkund me gjyqet e inkuizicion- në ato vite, herë na akuzonte ne, gjener- it, i ka soditur nga larg, ndofta, mund të alëve, si agjentë të NATO - s dhe herë si lindin shumë pikëpyetje, lidhur me qën- agjentë të Traktatit të Varshavës, të sov- drimin e drejtuesve kryesorë të ushtrisë jetikëve, të jugosllavëve e deri edhe të apo dhe me korpusin e gjerë të kuadrove Kinës". Me këto akuza të çmendura, op- ushtarake. Mund të thonë se ata vetë, eroi gjithë jetën Enveri dhe turpi le të akuzonin shoku - shokun dhe nuk patën bjerë mbi ne që e ndoqëm nga pas këtë guximin të mbronin të vërtetën, apo vet- Neron. Por të paktën tani, le të mbledhim en e tyre, për të mos thënë edhe ta elim- mendjen dhe t`i japim atij, atë që meri- inonin Enver Hoxhën që ishte shndërru- ton: mallkimin që të provojë në kurrizin ar në një tiran gjaksor i paparë. Mirëpo e tij, atje në Ferrin ku e kanë çuar, gjithë nuk është ashtu.Enveri, kishte autoritet vuajtjet shpirtërore dhe fizike që u sh- perëndie, por mendjen e kishte prej djal- kaktoi të tjerëve, pa bërë asnjë faj. Vir- li, dhe shpirtin prej sadisti.Ai zbavitej kur gjili ka shkruar se "Ka momente kur u hiqte kokat shokëve të tij. Atij as që i s`mund të thuhet asgjë; ka momente kur bëhej vonë se duke u marrë jetën atyre, mund të thuhen ca gjëra; por asnjëherë duke i prangosur, duke i izoluar nga sho- nuk vjen momenti kur mund të thuhen qëria, po i sillte një dëm të madh atdheut. të gjitha".Mund të jetë kështu, por unë Atdheu për të, ishte vetë ai.Dhe këtë sepse dua të besoj, se sot, është momen- bindje kërkonte t`ua rrënjoste të gjithë ti të thuhen të gjitha. Nuk kemi nga shqiptarëve.Qoftë dhe me forma kush të ruhemi, veç ndërgjegjes tonë. violente.Kur fliste me hipokrizi se nuk e Nuk kemi pse të kemi frikë nga kur- zinte gjumi për popull e atdhe, ai gënjente rkush, për t`i thënë gjërat ashtu si i pamë syleshët, se tërë merakun e kishte për dhe ashtu siç i realizojmë tani që kanë vete. Tmerri na zinte kur bëheshin ato dalë në dritën e diellit aq e aq fakte tron- mbledhje të pafund. Të tërë prisnim të ditëse. A mund të anashkalohet ajo letra trembur, se ç`do ngjasë. E dinim mirë se e ministrit të Brendshëm të asaj kohe, asgjë të keqe nuk kishim bërë, dhe ekspozuar në Muzeun Historik, që para- përsëri ishim të rrezikuar. Shpik kriti- cakton me cinizëm fatin e gjithë atyre ka e bëj autokritika, deri edhe para ush- burrave: "Një pjesë do të vdesin në burg, tarëve dhe fshatarëve hallexhinj, duke një pjesë do të sëmuren mendërisht. Deri filluar të dyshonim edhe tek vetja.E gjithë tani, kanë vdekur në burg gjeneralët Gjin të shenjtë dinjitetin, gjeneralin Abaz Fe- turpi e përgjegjësie, i drejtohen Halimit, kjo, në emër të "parimeve". Oh! çfarë Marku, Vaskë Gjino dhe Abaz Fejzo dhe, jzo, komandantin e shquar të tankeve, me fjalët e pamenduara: "Mirë ua bëmë hataje, që zgjati vite me radhë. Pa na si të sëmurë, mund të përmendim Halim të drejtin si një hyjni, por dhe rebelin e (juve, gjeneralëve puçistë) që u dënu- sollën injorantë nga gjiri i klasës punë- Ramohiton, i cili vuan nga mania e per- pandreqshëm. Halimi, ka fiksur shumë am…" Po t`i kishte kapur ata vetë, kosa tore të cilët na shihnin me urrejtje dhe sekutimit të familjes, një traumë kjo që detaje nga jeta në burg, por atij i ka lënë e pamëshirshme e diktatorit shtrigan, vigjilencë. Ne, bijtë më të mirë të atd- e ka marrë qysh në hetuesi…" Me aq sa një përshtypje të thellë veprimi i kuptohet që do flisnin krejt tjetërsoj. Por, heut, trajtoheshim si të ishim Katilinat dimë edhe gjyqet e zhvilluara nga nazistët, klerikëve të dënuar "… të cilët edhe në të mësuar me drejtimin e komiteteve të e socializmit. Besnikërinë, ne e patëm pas atentatit të Fon Shtaufenbergut, më burg, gjenin mënyra për të sfiduar push- partisë apo Degëve të Punëve të gjënë më të shënjtë, ai ishte virtyti ynë 24 Korrik të 1944 - ës, kundër jetës së tetin e diktaturës, jo vetëm me heshtjen Brendshme, hipur në ato Gaz - et e frik- më i madh. Por edhe këtë na e Hitlerit, ishin disi më të pavarura dhe më e tyre të plotë, por dhe me mbjelljen e lu- shme, mbetur qysh nga koha e Berias, nëpërkëmbën, na bënë që pa asnjë faj, të drejta, se ato turpe juridike që inskeno- leve në territorin e burgut. Dhe ishte një ku u bënin gjëmën të tjerëve dhe duke të ulnim kokat para popullit. Madje, du- heshin te ne, hetuesive dhe gjykatave, gjë e bukur dhe fisnike t`iu përgjigjeshe përfituar nga privilegjet e pamerituara, hej të falenderonim partinë që ishte ku me akuza hipotetike, vetëm pse ash- masave dhe padrejtësive çnjerëzore të vazhdojnë me të njëjtin avaz, t`i bien zur- treguar zemërgjërë me ne. Mark Aureli, tu kishte fantazuar mendja e sëmurë e pushtetit diktatorial duke mbjellë lule, nasë, me pjesë të kompozuara nga shar- njëherë pati thënë se "Pasojat e udhëheqësit në Plenumin e gjashtë të KQ, bimët më të bukura dhe më të pafajshme latanët e popujve, Marks, Engels, Lenin, zemërimit janë shumë më të rënda se të 17 Dhjetorit të vitit 1974, u torturuan të natyrës." Stalin dhe "i barabarti" me ta "Enveri ynë", shkaqet e tij". Ashtu është. Por ç`t`i bësh, dhe dënuan ekstremisht, komandantët Por në daç mbill lule, në daç ngule duke harruar se njerëzve nga këto melo- kur Enver Hoxha nuk pati asnjë, e thek- legjendarë të ushtrisë, luftëtarët trima shikimin te muret e ftohta të qelisë, bur- di bajate, u dhembin veshët dhe dikujt soj, asnjë shkak, për t`u zëmëruar dhe të orëve të para, ata që në çdo rrethanë gu është "gjëja më e keqe që mund t`i edhe shpirti. për të bërë tërë atë gurgule me ne. Si nuk ishin lëkundur nga dashuria për ndodhë njeriut. Ai është i rëndë dhe të Për gjithë këto që thashë, u bë shkak mund të harrohet ajo që na punoi? Dhe Atdhe dhe besnikëria ndaj popullit dhe gërryen çdo ditë, si ai ndryshku që gërry- ky libër i shkruar me kulturë, sinqeritet si mund të ketë akoma njerëz (në ç`do vetë Enverit. en edhe hekurin më të fortë. Sado burrë dhe llogjikë të shëndoshë prej analisti me pozicion që të kenë qënë në radhët e ush- Vetëm ai që pa bërë asgjë të keqe, ka të jesh, sado të durosh e të tregohesh i përvojë, nga një gjeneral i nderuar, ku trisë aso kohe, apo sikur të mos u ketë vuajtur vite të gjata në ferr - burgjet e fortë e i paepur, në çdo ditë që kalon të ka bërë një punë të lavdërueshme edhe hyrë asnjë gjemb në këmbë), që kanë komunizmit mjeran shqiptar, e di se duket sikur humbet diçka të shenjtë nga redaktori Apostol Duka, libër i cili duhet parë me sytë e tyre tragjedinë që ndodhi, ç`është burgu.Vetëm ai, di të shpjegojë burrëria dhe personaliteti yt, nga gjithç- lexuar, për të nxjerrë mësime nga histo- dhe të ruajnë nostalgji për atë dhembjet e shpirtit dhe të trupit, mallin ka që më parë e ke pasur të dashur e të ria, sidomos kur për ato ngjarje ka shk- përbindësh? Në këtë pikë, gjeneral Hali- për fëimijët, gruan apo nënëzezën. Dhe shtrenjtë." ruar një njëri që ka të drejtë të përsërisë mi është i pa ekuivoke: u persekutua këto i ka përshkruar fare natyrshëm Libri i gjeneral Ramohitos, është i fjalët e Virgjilit tek "Eneida": "Quorum gjeneraliati i ushtrisë tonë dhe e vuajti Halim Ramohito. Ja sesi shprehet ai: gjërë dhe rrok një galeri të pafund per- pars magna fui" që do të thotë "Në të cilën goditjen e pabesë e tërë ushtria shqiptare, "Vdekjen e mendoja që mund të më sonazhesh e tematikash. Ai shtrihet deri unë pata një rol të rëndësishëm." Kësh- por e gjithë kjo e pati një përgjegjës. Dhe ndodhte në çdo moment, por, që ne të në Rusi e Kinën e largët, nga lufta nacio- tu edhe vetë çlirova ndërgjegjen, për atë ai që do të përgjigjet para historisë, qu- përfundonim në burg, pas gjithë asaj lufte nal - çlirimtare, vitet e karikaturës së gëzimin subkonshient, e gjithsesi të pa- het Enver Hoxha. Të mos pranosh këtë partizane për çlirimin e vendit dhe punës socializmit e deri në ardhjen e drejtë, kur pashë të dalë i nxirë në fytyrë të vërtetë të hidhur, do të thotë ose të të vështirë për mbrojtjen e kufijve të Sh- demokracisë.Flitet aty për shumë e nga hidhërimi, nga dera e Komitetit Qen- jesh pa tru, ose të jesh pa zemër. Kjo do qipërisë, nuk më shkonte kurrë ndër- shumë ngjarje e figura të njohura si Qe- dror, një gjeneral që tani nuk rron më, të thotë, të thellohesh në atë qëndrim të mend… mal Stafa, Ramize Gjebrea, Nako Spiru, më ishte dukur gabimisht nopran dhe i gabuar që u mbajt atëherë dhe të mar- …në të gjithë mjedisin, si brenda dhe Zaho Koka etj. përshkruhen takime me sertë, por që paska pasur gjithë këtë rësh pjesë në një çoroditje të brezave, në jashtë qelisë, nuk kishte asnjë rreze di- burra shteti si N. Hrushovi, J. Tito, Mao shpirt të madh e të ndjeshëm atdhetar një fallsifikim të vetë historisë. elli, por vetëm hije dhe ngjyra gri na rre- Ce Dun, Çu En Lai, G. Zhukovi etj. dhe dhe që kishte bërë aq shumë për Sh- Sikur të mos na jepen këto fakte, sot, thonte nga të gjitha anët, një gri e zymtë, shkruhet një himn për nënën dhe bren- qipërinë, por që shërbimin më të madh që aktorët janë gjallë, sado që ta vrasin e rëndë dhe vrastare, që i shkonte aq gat e saj. Por unë parapëlqeva të ndalem po e bënte tani, duke shkruar një libër të mendjen historianët nesër, përsëri do ta shumë gjendjes tonë". vetëm tek goditja që iu bë ushtrisë nga tillë, ku merr jetë thënia e bukur e kenë të vështirë ta zbulojnë deri në fund, Dhe ngado, roja mizore, nga ata që marria e Enver Hoxhës, marri e krim që Tagorës se "Balta mund t`i përlyej dia- me saktësi, atë katrahurë. Do ta kenë shtynin dhe rrëzonin përtokë, njeriun ende mbrohet edhe sot e kësaj dite me mantet, por nuk mund t`i kthejë në bal- të vështirë, për të mos thënë të pamun- me shumë sedër, atë që e vlerësonte si fanatizëm nga disa njerëz, të cilët pa pikë të". FAQE 8 Gusht 2015; Nr. 8(320) HISTORIA Rinia dhe populli shqiptar do të realizojnë aspiratën e tyre të integrimit të plotë euroatlantik madhe e Rinisë Antifashiste Sh- qiptare që përbënte 70 përqind të efektivit të forcave partizane dhe Kongresi i I-rë i BRASH-it, ngjarje që i dha atdheut me qindra dësh- morë në të gjitha krahinat e ven- dit. Kongresi i Parë i BRASH-it, për detyrat shumë të rëndë- sishme që përcaktoi, për një e shënuar në historinë e Shqipërisë pjesëmarrje më të madhe të rin- Nga Sotir BUDINA* isë në luftën Nacionalçlirimtare për çlirimin e plotë të vendit, për Në këtë kongres morën pjesë miqësinë dhe dashurinë e sin- 285 delegatë (nga të cilët 72 qertë që ngjalli ndërmjet dele- ishin të reja) që përfaqëso- gatëve, për punën edukative që nin rininë dhe pionierët e të u bë me delegatët gjatë ditëve të gjitha krahinave dhe Kongresit, si dhe për detyrat qyteteve të Shqipërisë dhe të shumë të rëndësishme që për- Ushtrisë Nacionalçlir- caktoi për rindërtimin e vendit imtare. të shkatërruar nga lufta, etj, ka mbetur dhe do të mbetet i pahar- Me një dashuri dhe entu- ruar në kujtesën e gjithë dele- ziazëm të paparë u pritën gatëve, të cilët edhe pse kanë delegatët e Divizionit të I-rë kaluar 71 vjet nga ajo kohë, i S, të Brigadave të I-rë, IV-t kujtojnë me mall ato ditë ta dhe të V-të Sulmuese, lavdishme. gjithsesj 27 veta që vinin Duke kujtuar ato ditë të nga vija e parë e luftës për lavdishme të Luftës Nacionalçlir- çlirimin e Shqipërisë së imtare, kur ideali i madh i lirisë Veriut, duke marshuar më na çoi në vijën e parë të frontit këmbë me qindra kilometra në ndeshjen drejtpërdrejt me nga Mirdita dhe Dibra deri pushtuesin e egër, pa iu trem- në Helmës të Skraparit, për bur plumbave që merrnim në të marrë pjesë në këtë kraharor, duke dhënë dhe jetën kongres historik të Rinisë për një atdhe të lirë e demokra- Antifashiste Shqiptare ku tik, i bëjmë thirrje rinisë së sot- do të behej bilnaci i lufti- me që të luftojë më shumë për meve dhe do të caktoheshin një jetë më të mirë dhe për Sh- detyrat deri në çlirimin e qipërinë Europiane. plotë të atdheut Delegate te Kongresit te I-re te BRASH-it Megjithë kontributin e madh që dha rinia shqiptare në luftën tuziazëm të paparë u pritën dele- htatëdhjete një vjet më kundër pushtuesit kishte marrë timet e tyre, Fatmir Gjata, Dhori kundër okupatorit, idealet e saj gatët e Divizionit të I-rë S, të parë, më 8 gusht të vitit përmasa të mëdha në të gjithë Panariti, Katina Starjo etj dhanë për një Shqipëri të lirë dhe Brigadave të I-rë, IV-t dhe të V-të 1944, zhvilloi punimet vendin dhe kur trupat sovjetike po një kontribut të vyer për përcak- demokratike, për një jetë më të Sulmuese, gjithsesj 27 veta që Kongresi i Parë historik i i afroheshin Ballkanit Perëndi- timin e detyrave imediate që i lumtur, megjithëse kanë kaluar vinin nga vija e parë e luftës për SRinisë Antifashiste Shqiptare. mor, Organizata e Rinisë Antifash- dilnin Rinisë Antifashiste Sh- 71 vjet nga përfundimi me fitore i çlirimin e Shqipërisë së Veriut, Kongresi u mblodh për të analizuar iste Shqiptare, e drejtuar me gux- qiptare, për edukimin e saj dhe asaj lufte legjendare, asnjëherë duke marshuar më këmbë me punën e luftën e rinisë në të gjitha im e mençuri nga Sekretari i saj i për çlirimin e rindërtimin e ven- nuk u realizuan. Idealet e saj u qindra kilometra nga Mirdita dhe krahinat e vendit dhe për të përcak- Parë, Nako Spiru, thirri Kongres- dit të shkatërruar nga lufta. tradhtuan nga drejtuesit e siste- Dibra deri në Helmës të Skra- tuar detyrat e saj në mësymjen për- in e saj të parë në Helmës të Sk- Për 10 ditë rresht Kongresi i mit diktatorial, por edhe sot rinia parit, për të marrë pjesë në këtë fundimtare kundër pushtuesve e raparit. Në këtë vend malor që BRASH-it diskutoj dhe analizoj endet nëpër botë për të gjetur një kongres historik të Rinisë Anti- tradhëtarëve dhe për rindërtimin e edhe në të kaluarën ka qenë vatër punën që ishte bërë për bash- vend pune. fashiste Shqiptare ku do të behej Shqipërisë së re. e çetave të Rilindjes sonë Ko- kimin e Rinisë Antifashiste Sh- Në këtë përvjetor të 71-të të bilnaci i luftimeve dhe do të cak- Do të kalojnë shumë vite dhe kjo mbëtare, më 8 gusht 1944, në qiptare dhe sukseset e arritura Kongresit të I-rë të BRASH-it, kur toheshin detyrat deri në çlirimin datë do të kujtohet gjithmonë si një frymën e një entuziazmi të papër- prej saj në luftën kundër okupa- Shqipëria është tashmë anëtare e plotë të atdheut. ngjarje e shënuar në historinë e shkruar u hap Kongresi i I-rë i Rin- torit nazifashist, si dhe u përcak- e NATO-s dhe ka marrë statusin Zëri i delegatëve të Divizionit Shqipërisë, pasi për herë të parë rin- isë Antifashiste Shqiptare. tuan detyra të rëndësishme për e vendit kandidat të Bashkimit të I-rë, të zgjedhur nga partiza- ia shqiptare në këtë kongres, si Në këtë kongres morën pjesë një pjesëmarrje më të madhe të Europian, shprehim bindjen se nët më të mirë, të dalluar në asnjëherë tjetër u bashkua dhe u 285 delegatë (nga të cilët 72 ish- rinisë në repartet partizane dhe rinia dhe populli shqiptar do të re- luftën kundër pushtuesve, në hodh totalisht në luftë kundra ok- in të reja) që përfaqësonin rininë për aktivizimin e mëtejshëm në alizojnë aspiratën e tyre të inte- takimet dhe bisedat e zjarrta që upatorit nazifashist dhe tregoi af- dhe pionierët e të gjitha krahi- luftën Nacionalçlirimtare. Pikër- grimit të plotë euroatlantik. bëheshin gjatë ditëve të zhvillimit tësitë dhe forcën e saj. Ajo nga zjar- nave dhe qyteteve të Shqipërisë isht për këtë, fitorja e 28 Nëntorit të Kongresit, dëgjohej me vë- ri i saj rinor i dha zjarr Luftës Na- dhe të Ushtrisë Nacionalçlir- 1944 që shënoi çlirimin e plotë *Delegat i Divizionit të I-rë në Kon- mendje të veçantë. Me disku- cionalçlirimtare an e kand Sh- imtare. Me një dashuri dhe en- të Shqipërisë ishte dhe fitore e gresin e I-rë të BRASH-it qipërisë, duke mbushur me të rinj njësitet guerrile të qyteteve dhe fs- hatrave, batalionet, brigadat e di- vizionet partizane që luftuan me KOLONEL BESNIK ALIBALI U NDA NGA heroizëm e vetmohim deri në çlir- imin e plotë të atdheut. SHPENDI TOPOLLAJ prej shumë vitesh, Durrësit. Pikërisht për këtë arsye, push- Besniku lindi në Tetor të vitit tuesit në të gjitha krahinat e ven- e datë 14 Korrik, 1934 dhe u edukua me frymën dit u munduan ta pengonin atë në qytetin e Dur luftarake të vëllezërve të tij duke internuar, burgosur, torturu- M rësit, shokë, miq dhe partizanë.Pas çlirimit të vendit, ai ar e pushkatuar me dhjetra të rinj të afërm, i dhanë lamtumirën e së bashku me të vëllanë, gazetar- antifashistë. Shumë prej tyre u fundit kolonelit në rezervë Besnik in Xhevat Alibali, u rreshtuan me varën dhe në litar, por ata nuk u Alibali. Në një rast të tillë, ata që djem të tjerë në radhët e shkollës përkulën. e njohën, nuk ka sesi të mos së mesme ushtarake Me qindra janë heronjtë dhe evokojnë faktin se familja prej nga "Skënderbej".Më pas kreu stu- dëshmorët që rinia jonë heroike i ai rridhte, ka gëzuar përherë një dimet në shkollën e Bashkuar të dha kësaj lufte të drejtë në të gjitha emër të respektuar jo vetëm në Sh- Oficerëve në degën e xhenios. Si krahinat e vendit. Të paharruar kodër, por anë e mbanë Sh- kuadër ai shërbeu në repartet e do të ngelen heronjtë e parë të rin- qipërisë për vlerat e larta atd- kësaj arme si në Brigadën e Xhe- isë antifashiste shqiptare, si Mi- hetare dhe intelektuale. nios në Elbasan e Tiranë, në vitet dhi Kostani e Kiço Greço në qyte- Besniku e donte aq shumë 1952 - 1954 e shohim në baterinë ra fillimisht edhe mbi dy vëllezërit të vinte po si punëtor në NSHN e tin e Korçës që u varën në litar, vendlindjen e të parëve, sa kur Bregdetare ku punoi për ndërtimin e tij oficerë, Xhevatin dhe Yllin të Durrësit. Shokët dhe miqtë e ush- Qemal Stafa e Misto Mame në Ti- fliste për mrekullinë natyrore të e pozicioneve të artilerisë të kal- cilët u burgosën pa asnjë faj dhe trisë si oficeri i shkëlqyer Lutfi ranë, Heronjtë e Vigut në Shkodër, saj, ashtu si padashje të kujtonte ibrit 130 mm, në Bazën e Pashal- pastaj mbi të mençurin e fisnikun Shehu, që ja dinin vlerat profesio- Persefoni Kokëdhima në atë thënien entuziaste e V. Hygoit imanit, derisa u përzgjodh si ped- Jusuf Alibali, gazetar me person- nale dhe njerëzore, gjetën mënyra Gjirokastër, Margarita e Kristaq për vendin ku kaloi një pjesë të agog në Akademinë Ushtarake. alitet të jashtëzakonshëm të cilin për ta aktivizuar Besnikun me Tutulani në Berat, etj; heronj këta madhe të jetës: "burim magjepsës, Në radhët e ushtrisë, ku ai u dal- e internuan. Në këto kushte, duke punët e MCR - së, duke ngritur që u bënë shembull heroizmi dhe ujrat e të cilit më dehën njëherë e lua për përkushtim, aftësi profe- harruar gjithë ç`kishin bërë ata kabinete, duke ndërtuar bazën bashkimi në luftë kundër okupa- përgjithmonë." Dhe gjithë jetën e sionale dhe ndërgjegje të lartë, Be- dhe familja e tyre gjatë luftës na- materiale apo duke përgatitur torit nazifashist. Populli shqiptar tij plot peripeci e të papritura, sniku krijoi një emër të dashur për cional - çlirimtare dhe pas saj, i strukturat e këtij specialiteti. Këtu përulet me respekt përpara gjakut shpesh edhe me vuajtje të mëdha këdo, por "Fshesa e hekurt" që gjo- erdhi radha dhe vetë Besnikut të ai punoi me aftësitë e tij prej sh- dhe saktificave të këtyre heron- shpirtërore e deri fizike, ai jo vetëm ja do të spastronte Ushtrinë dhe cilin e liruan nga ushtria dhe e kencëtari të vërtetë, në NISH jve. e nderoi Shkodrën, por i bëri nder që s`ishte tjetër veçse "Fshesa e çuan punëtor krahu në hidroçen- (Vijon në faqen 9) Në verën e vitit 1944, kur lufta edhe qytetit ku qëndroi dhe punoi çmendurisë" të trilleve të diktatorit, tralin e Fierzës.Rasti e solli që ai Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 9 PËRKUJTIMORE Këshilli i Bashkisë Këlcyrë, me vendimin Nr.31, datë 27.08.2008"i ka dhënë titullin "Qytetar Nderi" NJË VIT PA SYRJA TAHIRIN..... Një vit pa Syrja Tahirin!...Bashkëluftëtarët, Nëntëdhjet vitet e jetës së tij e bëjnë shokët, miqtë, familjarët dhe të afërmit ndjejnë boshllëkun që Syrja Tahirin një figurë të nderuar e të la ndarja e tij nga jeta para një respektuar në Përmet dhe në gjithë viti, por edhe krenohen me ish Shqipërinë. Më 16 gusht, Familja e tij veprimtarin shembullor, të cil- do të organizojë veprimtari përkujti- it Kryesia e OBVL i ka dhënë titullin "VETERAN NDERI", me more, në të cilën janë të ftuar të marrin motivacionin "Për kontributin e pjesë bashkëluftëtarët, shokët, miqtë, tij në LANÇ dhe në krijimin e dhe të afërmit forcimin e OBVL". Ai ka një ak- tivitet intensiv patriotik e luft- arak që e rendit ndër figurat e thit, Drejtor i tregtisë Këlcyrë- sa OBVL e ka shpallur "VETER- shquara të kësaj organizate. Sukë-Ballaban, në Grumbullim, AN NDERI" të Republikës. Syrja në Ndërmarrjen Ushqimore dhe Tahiri është i njohur edhe si Po kush është Syrja Zeqir Ze- Kooperativën Bujqësore Kël- publicist për artikujt e botuar në qirllari (Tahiri)? cyrë. Punon me ndershmëri e gazetat "Veterani", "Përmeti"e Ka lindur më 10 tetor 1923 përkushtim maksimal në shër- "Deshnica", ku ka vlerësuar me në fshatin Fratar të Përmetit bim të popullit e atdheut deri në objektivitet kontributin e disa në një familje me tradita atd- vitin 1983 kur del në pension. figurave të shquara të LANÇ. hetare. Babai i Syrjajit, Zeqiri Syrja Tahiri, një nga intele- Duke konsideruar propoz- ka marrë pjesë në ngritjen e fl- ktualët e shquar të Përmetit imin e OBVL, këshilli i Bash- amurit në Vlorë, ditën e shpall- dhe gjithë Shqipërisë njihet për kisë Këlcyrë, me vendimin jes së pavarësisë së Shqipërisë mençurinë, urtësinë e larg- Nr.31, datë 27.08.2008"i ka më 28 Nëntor 1912. pamësinë e tij, të shfaqura duk- dhënë z.Syrja Tahiri titullin Ka ndihmuar Luftën Anti- shëm këto edhe në vitet e "Qytetar NDERI", me motivacio- fashiste Nacionalçlirimtare Lëvizjes Demokratike 1990- nin "Për kontributin e dhënë në materialisht dhe fizikisht, me 1992 dhe më pas në krijimin e luftën kundër okupatorit nazi- armë në dorë në betejën e Nish- Organizatës të Bashkuar të Vet- fashist, brenda e jashtë vendit, icës, Skraparit, në Tendën e eranëve të Luftës Antifashiste për punë shumë të mirë në zh- Qypit, në Kajcedhë etj. Syrjaji ka Nacionalçlirimtare për rrethin villimin e sektorëve të ekono- maruar arsimin e mesëm. Më e Përmetit, ku zgjidhet kryetar misë dhe për mbështetjen e fu- 13.03.1943 merr pjesë në i saj. Është shquar në organiz- qishme të proceseve demokra- formimin e çetës partizane imin dhe konsolidimin e OBVL, tike". Nëntëdhjet vitet e jetës së "Musa Fratari". Në korrik 1943 zanë i strehuan në zonën e Kël- brës ku deri më 1953 kryen dhe veçanërisht në mbledhjen tij e bëjnë Syrja Tahirin një fig- ka marrë pjesë në aksionin cyrës. Më pas, me D.Mamaqin detyra të ndryshme. I lidhur e dokumentave për dhënien e urë të nderuar e të respektuar Kuqar-Mezhgoran kundër push- vazhduan të mblidhnin ush- ngushtësisht me dibranët ai Statusit të Veteranit të LANÇ në në Përmet dhe në gjithë Sh- tuesve italianë. Më 24 korrik qime në këtë zonë për partiza- arrin të fitojë zemrat e tyre, saqë Skrapar, Shkodër e Dibër. qipërinë. 1943, në luftën e Pogorit nët e Brigadës së VI-të S. edhe sot kujtohet e respektohet Kontributi i tij është vlerë- Më 16 gusht, Familja e tij do ngarkohet me detyrën e ko- I inkuadruar në radhët e me nderim të veçantë në Dibër. suar me dhënien e 10 dekorat- të organizojë veprimtari përkuj- mandantit të togës. kësaj brigade, Syrja Tahiri ka Më 1953 kthehet në ave e titujve të nderit, si të timore, në të cilën janë të ftuar Më 26 janar u inkuadrua në marrë pjesë në mënyrë aktive vendlindjen e tij, në Përmet ku Trimërisë, Demokracisë etj. të marrin pjesë bash- batalionin "Naim Frashëri"të në luftimet e zhvilluara në Sh- jep kontribut të shquar dhe kry- Për kontributin e dhënë (edhe këluftëtarët, shokët, miqtë, dhe Brigadës së VI-të Sulmuese. Si qipërinë e Mesme dhe në Veri en me nder e përkushtim si anëtar i Kryesisë së OBVL), të afërmit e Syrja Tahirit. trim dhe guximtar i pashem- gjatë Operacionit armik të Dim- detyra të rëndësishme, si i plot- në OBVL në Përmet e kanë bullt, Syrjaji do të dallohej në rit. Më 2 Dhjetor 1944, sëbash- fuqishëm i grumbullimit të rre- shpallur "Kryetar Nderi", ndër- I paharruar qoftë kujtimi i tij! betejën e Margëlliçit më 29 ku me forcat e kësaj brigade Mars 1944, përkrah Mustafa kalon në Malin e Zi dhe vazh- Matohitit, Meleq Gosnishtit, don luftën deri në Bosnjë - Her- Brigada e XV-të Sulmuese i dha atdheut 50 dëshmorë Lefter Talos dhe Dinjo Kalemit. cegovinë, Vishegrad e për çlir- Një rast i rrallë i trimërisë së imin e Kosovës. rigada e XV-të Sul tike në Fushën e Korçës, në El- forcat armike që synonin të sul- tij është dhe ai i datës 12 qer- Më 25 Dhjetor 1945 kthehet muese kreu me nder basan e në Qafë Krrabë, asgjësi- monin njësitë partizane që lufto- shor 1944, ku me heroizëm dhe nga ish-Jugosllavia dhe cakto- Bdetyrën e shenjtë mi i autokolonave gjermane në nin për çlirimin e Tiranës. Me vetmohim bëri që të shpëtonte het komandant batalioni në Di- ndaj atdheut.Ajo është një nga Qafë Thanë, në Qukës, në Xhyrë usrdhër të Shtabit të Përgjit- shumë partizanë të rrethuar vizionin e Mbrojtjes në qarkun formacionet e mëdha të Ushtrisë e në Labinot të Poshtëm dhe së shëm ajo vazhdoi sulmin kundër nga nazistët dhe bashkë me e Korçës. Më 1 Nëntor 1946 Nacionalçlirimtare.E drejtuar fundi luftimet për çlirimin e El- forcave gjermane deri në Dashnor Mamaqin këta parti- transferohet në qarkun e Di- nga Teki Kolaneci ajo ka përsh- basanit dhe asgjësimi i armikut Mushqeta.Këto fitore të kësaj bri- kuar një rrugë të lavdishme luft- bashkë me brigadat e tjera në gade bazoheshin në cilësitë e arake. Mushqeta. Gjatë këtyre lufti- larta të luftëtarëve të saj si shpir- Brigada e XV-të Sulmuese u meve ajo shkatërroi e dogji afro ti i vetëmohimit dhe i sakri- JETA ME NDER krijua më 29 qershor 1944 në 200 automjete, vrau qindra fikës, trimëria, patriotizmi i Protopapë të Oparit.Ishte koha armiq, kapi një sasi të madhe lartë, dashuria e pakufishme për (Vijon nga faqja 8) vazhdim të botimeve në fushën e kur Operacionit armik të Qer- armësh dhe municionesh. popullin dhe vendosmëria e pa- sociologjisë urbane dhe atë të sig- shorit 1944 po i vinte fundi i turp- Me luftën e saj heroike Briga- tundur për çlirimin e atdheut. Goma, Parkun e Mallrave, Fab- urimit të jetës njerëzore. shëm, megjithëse propogandon- da e XV-të Sulmuese arriti të Gjatë aktivitetit të saj luftar- rikën e Bukës etj.duke u përgjith- Deri në fund, ai do mbahet te se kishte shfarosur Lëvizjen çlirojë Pogradecin më 30 gusht ak Brigada e XV-të Sulmuese i suar në shkallë vendi. mend si një aktivist energjik i disa Nacionalçlirimtare shqiptare. 1944, duke ndërprerë përfundi- dha atdheut 50 dëshmorë dhe i Me ardhjen e demokracisë, Be- OJQ - ve në Tiranë dhe Durrës dhe Pikërisht në këtë valë lufte u misht kalimin e autokolonave ka shkaktuar armikut humbje snik Alibali krijoi dhe drejtoi "Ko- si anëtar nderi i shoqatës së xhe- krijua dhe kjo brigadë e re. gjermane nga Korça nëpërmjet të konsiderueshme. mitetin shqiptar të miqve antim- nierëve dhe i Klubit "Rotar". Duke zbatuar me përpikmëri Pogradecit për në Qafë Thanë. Fitimtar parakaloi efektivi i inë", duke kryer një sërë veprim- Për kontributet e tij Presidenti urdhërat e Shtabit të Përgjiths- Më 11 nëntor çliroi qytetin e El- kësaj brigade edhe në ditën e tarish mjaft të rëndësishme. Me i Republikës Rexhep Meidani, i hëm ajo u hodh në sulm që ditën basanit, më pas ndoqi armikun madhe të çlirimit të atdheut në botimet e tij të shumta, ai sensibi- ka dhënë kolonelit në pension, e parë të krijimit të saj, pa bërë këmba këmbës deri në Qafë Tiranë. lizoi opinionin në Shqipëri dhe si- medaljen e artë "Për merita të as ceremoninë e organizimit të Krrabë duke penguar e dëmtuar Fluturak A VINÇANI domos në Kosovën e pasluftës të veçanta civile". plotë. vitit 1999, në mbrojtjen e jetëve të Por merita më e madhe e tij ësh- Brigada e XV-të Sulmueseu njerëzve, nga mbjellja që i bëri të se ai mbeti njeriu i mençur dhe bë tmerr për armikun dhe gjerësisht territoreve, makineria e i thjeshtë që dinte të meritonte tradhtarët e vendit. I shpartalloi pashpirt ushtarake e Millosheviçit. zemrat e njerëze dhe për të cilët ata dhe i ndoqi këmba këmbës Njëkohësisht, në mbi njëzet li- zemra e tij rrahu derisa deri në strofkat e tyre në qytete, brat e shkruara prej tij, shohim pushoi.Dikur filozofi i lashtësisë që nga postblloqet e Korçës deri edhe krijimtari të mirëfilltë letrare, Seneka, thosh se "Jetëgjatësia, në fortifikatat e kalasë së Po- si për shembull drama "Helena e nuk varet prej meje. Por prej meje gradecit; nga bunkerët e Durrësit" etj. varet mënyra e të jetuarit për sa Çëravës e Qaf Thanës deri në ato Besniku ishte jo vetëm një kohë do të jetoj." Dhe Besnik Ali- të Xibrakës, të Qafë Krrabës e qytetar i përgjegjshëm, por dhe një bali, duke ecur në gjurmët e famil- deri në Mushqeta. intelektual plot ide e vizionar. jes së tij e zgjodhi qysh në fillim Në analet e historisë së saj Edhe kur sëmundja e pengonte, mënyrën sesi do të jetonte: me hyjnë luftimet e ashpra e të përg- ai përsëri preokupohej dhe jepte nder dhe gjithmonë duke i shër- jakshme në rajonin e Pogradecit mendime mbi zhvillimin e qytetit byer me besnikëri Atdheut dhe deri në çlirimin e tij; luftimet dhe përmirësimin e jetesës, në popullit të tij. gjatë gjithë rrugës automobilis- FAQE 10 Gusht 2015; Nr. 8(320) HISTORI Me dhjetra lapidarë që janë ngritur në vendet e luftimeve përjetësojnë luftën e partizanëve, të heronjve e të dëshmorëve të rënë Karkanjozi dhe Roshniku, baza e Shtabit të Qarkut Berat të përmendim Xhelal Kajo, Nga ADRIATIK SERANI Rexhep Lybeshari, Ali Mi- mani, Arshin Brami, Medi Krijimi i Shtabit të Roshniku, Beqir Mimani, My- Qarkut të Beratit dhe ftar Çela, Feim Kapinova, fitoret e arritura nën Braçe Drenova, Dajlan Koci e drejtimin e tij kundër shumë të tjerë. Nga kjo kra- fashistëve italianë, hinë shumë të rinj dhe patri- otë mbushën radhët e Ush- invazionit gjerman trisë Nacionalçlirimtare nga dhe tradhëtarëve të të cilët ranë dëshmorë Mus- vendit ngritën në një tafa Mahmutaj, Riza Hyzeiri, shkallë më të lartë Maliq Sazhdanjaku, Taulla frymën revolucionare Dushku, Bilal Lybeshari, Ze- nel Lybeshari, Jaho Kajo e të dhe besimin e popullit tjerë. për çlirimin e vendit Populli i krahinës së Kar- kanjozit dhe ai i Qarkut të Be- ratit, duke përkujtuar tradi- ë 4 Gusht 1943, me cionalisht këto ngjarje të vendim të Shtabit të rëndësishme, sjell në M Përgjithshëm të Ush- kujtesën e tij Luftën e trisë Nacionalçlirimtare u for- Karaman Ylli u përgatitën të dëshmorëve Kristaq Tutu- zane. Të shumta kanë qenë Lavdishme Nacionalçlir- mua në fshatin Karkanjoz planet për intensifikimin e lani, Kristaq Capo, Koli bazat e luftës dhe patriotët e imtare që bëri populli ynë për Shtabi i UNÇ për Qarkun e mëtejshëm të luftës. Ndërko- Myzeqari, Xhezmi Saraçi, Tom kësaj zone, ndër të cilët mund liri dhe përparim shoqëror. Beratit. Në verën e vitit 1943, hë, batalionet partizane u Karadaku, Zeni Toska e qin- edhe në Qarkun e Beratit, Luf- hodhën në sulm mbi armikun dra të tjerë që me gjakun e Me rastin e 71-vjetorit të krijimit ta Nacionalçlirimtare kishte dhe tradhëtarët. Faqe lavdije tyre rinor çelnikosën theme- marrë përpjestime të gjëra. dhe heroizmi u shkruan kudo let e fitores së madhe të pop- Rruga e lavdishme heroike e Populli ynë, trim dhe liri- ku luftuan forcat partizane si ullit tonë. dashës, ishte çuar në këmbë në Çorovodë, Roskovec, Qafën Krijimi i Shtabit të Qarkut Brigadës së 14-të Sulmuese dhe luftonte me vendosmëri e Shkozës, Paraspuar, Bali- të Beratit dhe fitoret e arritu- për çlirimin e vendit dhe ven- bardh, Tomor, Qafë Dardhë, ra nën drejtimin e tij kundër Inagurimi i Brigadës së 14- më shumë se 15 nazistë, dosjen e pushtetit popullor. Qafa e Kalasë, Ura e Kuçit, në fashistëve italianë, invazion- të Sulmuese u bë në mezin e përveç të plagosurve. Duke Grumbullimi i të gjitha for- Veri të Vendit e deri në it gjerman dhe tradhëtarëve Gushtit 1944 në fushën e vazhduar sulmin, forcat parti- macioneve partizane bëri që Vishegrad të Jugosllavisë. Me të vendit ngritën në një sh- Sheperit. Në përbërje të saj u zane çliruan qytetin e të centralizoheshin këto rep- dhjetra lapidarë që janë ngri- kallë më të lartë frymën rev- përfshinë luftëtarët e Grupit të Gjirokastrës. Armilu la 250 arte dhe të formohej shtabi i tur në vendet e luftimeve për- olucionare dhe besimin e pop- parë të Kurveleshit, të Grupit robër dhe material të shumtë qarkut, i cili filloi të vejë në jetësojnë luftën e partizanëve, ullit për çlirimin e vendit. Ndi- të tretë të Mallakastrës dhe të luftarak. jetë urdhërat e Shtabit të të dëshmorëve të rënë si dhe hma dhe kontributi i popullit Grupit të katërt të Çamërisë që Pas këtij suksesi, me 22 Përgjithshëm të UNÇ. të Heronjve të Popullit, si Mar- të kësaj krahine ishte i madh bënin pjesë në Zonën e parë shtator 1944, batalioni i parë i Nën drejtimin e kuadrove garita Tutulani, Ajet Xhindole, dhe i gjithanshëm, duke stre- operative, Vlorë-Gjirokastër. kësaj brigade, në bashkëvep- të shtabit të qarkut, Heroit të Hajdar Tafa, Ramiz Aranitasi huar, mbajtur me bukë e Brigadës iu ngarkua një sek- rim edhe me forcat e Brigadës Popullit Zylyftar Veleshnja dhe dhe Zylyftra Veleshnja dhe ata veshëmbathje forcat parti- tor i gjerë veprimi, që përf- 12-të S rrethoi 200 nazistë në shinte Libohovën, Pogonin, Qafën e Kakomesë. Gjatë këtij Lunxherinë dhe deri në Cepo luftimi u vranë 80 hitlerianë, e Rrëzomë. u zunë 30 robër dhe material i Brigada e vëllazërimit shqiptar Goditjet e vazhdueshme të shumtë luftarak. Brigadës së 14-të S e detyruan Më 9 tetor 1944 Brigada e rigada e 19-të Sul Pjesa më e madhe e parti- dhe zhvilloi një sërë opera- armikun në Qarkun e 14-të, sëbashku me Brigadën muese u krijua me zanëve sapo ishin kthyer nga cionesh luftarake për çlir- Gjirokastrës të mbyllej në ven- e 12-të, mori pjesë në luftën B 29 gusht 1944, në luftime të ashpra që zhvillo- imin e të gjitha qyteteve dhe det të fortifikuara. Por edhe në kundër forcave gjermane që vendin historik të luftrave heshin prej dy ditësh për çlir- fshatrave të Jugut të Sh- to, në bashkëveprim me forcat ishin përqëndruar në Sarandë. shqiptare të këtyre anëve, në imin e qytetit të Konispolit. qipërisë, duke e pastruar e tjera partizane, Brigada nuk Në këtë luftë të ashpër që zg- Theollogo. Ata dhanë aq shumë për vendin nga pushtuesit e e la armikun të qetë. Kështu, jati tre ditë, armiku pësoi hum- Kjo krahinë, në periudhën luftën dhe lirinë e tyre të tradhëtarët deri në kufirin me 18 shtator ajo sulmoi bje të rënda në njerëz dhe e rezistencës kundër fash- shumëpritur. me Greqinë. Kalanë e Borshit dhe forcat teknikë luftarake. izmit, në vitet 1939-1944 ka Në këto luftime, armikut Luftime të përgjakshme armike në bregdetin e Sa- Lufta e fundit e Brigadës 14- mbajtur peshën kryesore të iu shkaktuan humbje të janë zhvilluar sidomos në randës. Pas luftimesh të ash- të ishte sulmi për çlirimin e organizimit dhe grumbullim- mëdha në njerëz dhe mate- zonën e Pogonit, Konispol dhe pra, partizanët jo vetëm që qytetit të Delvinës, ku ndod- it të luftëtarëve të lirisë riale ushtarake. Nga ana Delvinë nga ku u krijua muarën kalanë e Borshit, por heshin 800 fashistë gjermanë. kundër pushtuesve dhe jonë, ranë në fushën e nder- mundësia për përparimin e futën nën kontroll pjesën më Në bashkëveprim edhe me tradhëtarëve të vendit. Këtu it për të mos vdekur kurrë: mëtejshëm të batalioneve të të madhe të bregdetit të Sa- forcat e Brigadës 19-të, ajo i janë përjetuar ngjarje të Skënder Komedenti, Panajot brigadës në drejtim të randës. detyroi armiqtë të tërhiqeshin rëndësishme luftarake, Larto, Llambi Bozhiqi, Gjirokastrës dhe të zonave të Me 19 shtator 1944 Brigada në panik nga qyteti, duke lënë kanë rënë dëshmorë dhe her- Vangjel Nuni dhe komisari i tjera, duke zhvilluar luftime e 14-të e sulmoi armikun në në fushën e luftës mjaftë të onj, të cilët janë përjetësuar kompanisë së parë Kosta në vendet kyçe për bllokimin Jorgucat e Gjirokastër, ku vrarë dhe material të shumtë. në këngë e lapidare. Çavo dhe u plagosën shumë e qafave dhe grykave, të kishte një forcë prej më shumë Në tetor 1944, Brigada e 14- Ceremonia e krijimit të të tjerë. rrugëve dhe urave-vende se 1000 veta. Në luftimet që u të u inkuadrua në Divizionin Brigadës ka qenë e thjeshtë. Në forcat e Brigadës 19-të këto strategjike që i bënin të zhvilluan në Jorgucat, u vranë e 3-të sulmues. Ajo ka përmbledhur Grupin e Sulmuese bënin pjesë parti- pamundura operacionet Katërt të Zonës së Parë Op- zanë nga Çeta e Çamërisë armike. erative Vlorë-Gjirokastër, të dhe ajo e Pogonit të krijuara Nga kjo brigadë ranë përbërë nga pëse batalione përkatësisht në vitet 1942 heroikisht në fusahën e me partizanë nga krahina të dhe 1943. Gjithashtu bënte nderit Heronjtë e Popullit ndryshme të Shqipërisë së pjesë edhe çeta e Dropullit të Lefter Talo e Mustafa Mato- Jugut. Sipërm. hiti. Në të bënte pjesë edhe një Mbi bazën e këtyre çetave Çdo vit populli i këtyre batalion partizan italian, ishin krijuar batalionet anëve mblidhet në përvjetor- prandaj dhe u qajt "Brigada e "Thanas Ziko", "Pandeli in e krijimit të Brigadës 19- Vëllazërimit". Bashkëjetesa Boçari", "Lefter Talo" dhe të Sulmuese për të përkujtu- dhe mirëkuptimi ishin kar- batalioni "Mataoti" me parti- ar vend luftimet e heroizmit akteristikë e partizanëve me zanë italianë. masiv, jetën dhe veprën kombësi, shtetësi e gjuhë të Brigada e 19-të u organi- heroike të heronjve dhe ndryshme. zua mirë në pesë batalione dëshmorëve. Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 11 HISTORIA Refleksione në kuadrin e 71-vjetorit të çlirimit të Shqipërisë nga pushtuesit nazifashistë Epopeja e luftës së përgjakshme të krahinës së Bytyçit

Nga Isuf IMERAJ liruan, ndërsa efektivat usht- djep. Në katundin Viliq nënë e arake u shoqëruan për në qen- bij nga familja e Gecëve pasi i (Në këtë shkrim sh- drën e grumbullimit të robërve pushkatuan i dogjën brenda në kurtimisht po rikujtojmë të luftës në Kukës. banesë. Gjatë këtij operacioni epopenë e luftës së përgjak- Ky aksion i suksesshëm janë arrestuar 15 luftëtarë, shme të krahinës së Bytyçit të pati jehonë të madhe në popu- ndër ta brenda në banesë. Malësisë së Tropojës në oper- llatën e Bytyçit dhe në të gjitha Gjatë këtij operacioni janë ar- acionet ushtarake të kryera krahinat e zoëns verilindore të restuar 15 luftëtarë, ndër ta nga ushtria gjermane dhe vendit. Tashëm aksionet ish- edhe gra dhe dërguar në kam- mercenarët e tyre kundër pop- int ë vazhdueshme duke sul- pet gjermane por edhe në ullsisë gjatë verës të vitit 1944. muar garnizone të vogla në Prishtinë. Për hakmarrje nga Populli i Bytyçit që në ditët Kepenek, Kam, Zogaj që sh- kampi i Prishtinës janë mar- e para të pushtimit fashist të kaktonin humbje në njerëz rë vëllezërit Zeqir dhe Xhemil vendit ju kundërvu me armë dhe materiale luftarake, krye- Halili, ish kryetari i këshillit pushtuesit dhe për të arritur sisht sulmoheshin depot ush- Nacionalçlirimtar të krahinës fitoren që në vitet 1940-1942 tarake, u mor kampi i të bur- Haxhi Avdyli dhe janë varë në krijoi njësitet e para luftarake gosurve dhe u liruan rreth 400 litar në mes të qytetit të Gjak- dhe në vazhdimësinë e rezis- robër të rpunës së detyruar të ovës për terrorizim të popul- tencës mbarëpopullore edhe sjellë nga Mali i Zi dhe Bosnja latës; janë pushkatuar Ahmet grupimet nacionaliste nga pa- të ciëlt u shoqëruan në të Zeneli e Sejfulla Rama të triot e luftëtar të shumtë nga gjithë territorin shqiptar duke familjes Ajdin Zenelit nga të gjitha katundet e kësaj imundësuar për në vendet e Kepeneku, në Zogaj në oborrin zone. Organizatorët dhe drej- tyre, ata e vlerësuan shumë e shtëpisë të Muzli Mehmetit tuesit kryesorë ishin Shaban këtë gjest miqësore dhe hu- janë vrarë ky dhe tre pjesëtar Haxhi Demaliaj, Ali Brahim fillimet e viteve 1942-1943 gjitha këto masa organizimi, manitar. Gjithashtu u lanë të të familjes. Të tilla ka shumë Balaj, Selim Mal Dula, Zenel sulmoi forcat italiane disa furnizimi materialo-teknik lirë edhe mbi 300 punëtorë raste barbarizma të pa shem- Met Hoxha, Ajdin Zenel Mu- herë duke kaluar drinin me etj., krijuan të gjitha kushtet vendas e italian të kapur rob bullt kundër popullsisë të pafa- hametja etj. humbje njerëzore e materiale e mbështetjes mbarëpopullore, që ishin marrë me detyrim e jshme. Në këtë mënyrë push- Pushtuesit italo-gjerman të nga ana e tyre. për një luftë të organizuar shfrytëzoheshin dhe keqtrajto- tuesi mendoi se e asgjësoi lakmuar nga pasuritë miner- Kapitullimi i Italisë në vitin shumë të suksesshme mbi heshin. lëvizjen e luftëtarëve të lirisë; are të shumta dhe cilësore në 1943, bani që vendi të pushto- bazën e së cilës u arrit fitorja Komanda gjermane e një- por jo. Riorganizimi u bë me të gjithë territorin e këasj kra- hej nga ushtria gjermane, e në luftë ndaj pushtuesit. Thek- sive ushtarake në Prishtinë, shpejtësi, aksionet më të or- hine, i morën të gjitha masat cila me potencialet e shumta sojmë se sukseset dhe fitorja Prizren e Gjakovë, duke vlerë- ganizuara, pjesëmarrja shumë ushtarake, ekonomike, poli- ushtarake, jo vetëm e shtoi u arrit edhe në sajë të masave suar se lëvizjet luftarake e më e madhe, tashmë aksionet tike edhe të organizimit që të agresivitetin ndaj popullsisë që mori shtabi i krijuar për shfrytëzuan miniërat e By- u zhvilluan më në afërsi të vënë në shfrytëzim këto pasuri por edhe shfrytëzimin intensiv drejtimin e veprimeve luftar- tyçit, duke e vlerësuar si situ- armikut, kryesisht në rrethi- të shumtë e shumë të të pasurive minerale të ven- ake, ku bënin pjesë; përveç atë emergjente, organizoi dhe nat e afërta të qytetit të Gjak- çmuara, të domosdoshme për dit. Në këto kushte rezistenca Kryezive, Selim Malë Dula e filloi operacionin ushtarak me ovës ku edhe ishin dislokuar industrinë e Luftës së Dytë luftarake mbarëpopullore ish- Zenel Met Hoxha nga Paci, Ali rreth 1000 forca ushtarake e disa njësi dhe reparte. Zona e Btoërore për prodhimin e ar- te më e plotë, më e organizuar Brahim Balaj (Mustafaj) dhe 400 mercenarë, të armatosur çabratit u bë qendra e për- matimeve dhe teknikës luftar- dhe efektive.Situata kërkonte Shpend Zeiqir nga Zherka, Aj- me të gjithë llojet e armëve leshjeve luftarake, vend ake. Mineralet tona dhe arma- masa dhe aksione konkrete din Zenel Muhametaj dhe dhe teknikës luftarake të shumë strategjik që e rrethon- timi që prodhohej prej tyre ish- luftarake. Tashmë drejtuesit e Zmail Zymer Hajdarmataj nga ndara në dy drejtime: te qytetin, veçanërisht grani- in të cilësisë së lartë, prandaj grupacioneve partizane dhe Kepenek-Zogaj dhe nga Kam- - Drejtimi kryesor me itin- zonet ushtarake, të cilëve ju edhe e kishin stampën: "Ma- Nacionaliste koordinuan ak- çorraj, Isa Gureci, Hamëz Isufi erar lëvizjeje: Gjakovë, Qafë- shkaktoheshin humbje njerë- dein-Kam". Këto ishin edhe sionet e përbashkëta për ak- etj. Këta ishin drejtuesit krye- Prush, Kepenek, Kam, Pac, zore e më shumë materiale. arsyet kryesore që këta push- tivitete luftarake të mirëorga- sorë të cilët me bashkëpunë- Vlad, Zherkë. Theksojmë se në këtë peri- tues në zonën tonë disllokuan nizuara, me program e kërke- torët e tyre kryesonin - Drejtimi i dytë (ndihmues) udhë forcat gjermane në të reparte të llojeve të ndryshme, sa të qarta që e bashkonin pop- grupimet luftarake sipas i përbërë kryesisht nga forca gjitha fronte kishin pësuar armatime të të gjitha llojeve, ullin në këtë luftë. Ranë dako- zonave të tyre. Aksionet mer- të pakta, me armatim të lehtë humbje dhe ishin në kusthet personel inxhinero-teknik dhe rd që parimet kryesore të Kon- reshin të kombinuara dhe me itinerar lëvizjeje Gjakovë, e tërheqjes së tyre. Në këto fuqi punëtore për të hapur e ferencës së Pezës dhe asaj të shumë të organizuara, krey- katundi Babai i bokës, qafë e kushte qyteti i Gjakovës ku shfrytëzuar sa më shumë Bujanit të jenë baza sisht në qendrat minerale Gjonit dhe katundi Zherkë. ishin të dislokuara forcat krye- galeri mineral-mbrojtëse në të strategjike dhe taktikat e duke i shkaktuar armikut Këtu do të mbyllej unaza e rre- sore të Kosovës, ishin plotë- gjithë zonën me pikë grum- luftës pa kompromis kundër humbje në njerëz dhe materi- thimit, me objektiv rrethimin sisht të rrethuara nga Deva, bullimi e transportimi nga pushtuesve e tradhtarëve deri ale. Emisioni anglez, periodik- dhe asgjësimin e njësiteve Babaj, Ponasheci, duke ju Kamp-Kepeneku direkt në st- në çlirimin e plotë të tokave isht i raportonin qendrave të luftarake, kreysisht në lug- ndërprerë edhe rrugën auto- acionet hekurudhore në Kos- shqiptare, këtu përfshihej tyre mbi sukseset e verpimeve inën e Bytyçit dhe të Dobrejt mobilistike me Prishtinën. ovë e që andej për në uzinat e edhe problemi i Kosovës. luftarake dhe shtronin kërke- ku ishin të stacionuara forcat Bashkëveprimi i të gjitha përpunimit dhe të prodhimit të Në këto kushte përveç sat për vijimin e mëtejshëm të e kësaj krahine nën drejtimin forcave ndërluftuese të Malë- armatimit për luftë, kryesisht forcave partizane që tashmë tyre.Gjatë muajve të Pran- e Kryezijve. Ky operacion u sisë së Gjakovës, bëri që forcat në Gjermani, Austri, Çeki etj. ishin të shumta dhe të mirëor- verës të vitit 1944 aksionet krye në dhjetë ditëshin e fun- gjermane me humbje të Pushtuesit, sidomos ata ganizuara, në Pranverën e ishin të vazhdueshme.Armiku dit të qershorit 1944. Fillimisht mëdha të largohen nga terri- Gjerman morën me detyrim hershme në Bytyç u stacionu- në fillim të qershorit dërgoi nga zona e Kam-Kepenekut u tori i Gjakovës e rrafshi i Duk- fuqi punëtore vendase dhe të anedhe forcat nacionaliste të rreth 60 forca ushtarake dhe rrah me artileri të rëndë të agjinit në tërheqje në thellësi huaj, gjithashtu prunë edhe Gani Kryeziut që përbëheshin mercenarë, kryesisht në gjitha katundet e lufinës së të vendit, dhe duke e filluar 400-500 popullsi të internuar kryesisht nga Bytyçasit, nga zonën e Pacit, ku edhe ishte Bytyçit dhe pasi popullsia ish- organizimin e popullsisë kos- nga Mali i Zi dhe Bosnja e që Hasi, Malësia dhe deri në grupimi i Kryezijve, për t'u in- te larguar në vende e drejtime ovare në luftën Nacionalçlir- punonin në thellësi të galerive thellësi të vendit, njerëz të formuar mbi gjendjen e të mbrojtura marshuan forcat imtare. në kushte shumë të këqija angazhuar për luftë kundër forcave kryengritëse dhe ushtarake e mercenare dhe pa Operacionet gjermane të dhe që shumë prej tyre u ak- pushtuesit... Pranë shtabit të mundësitë e asgjësimit të rezistencë të madhe Zherkë zhvilluara, siç theksuam në sidentuan edhe me vdekje. Kryezijve u atashua emisioni tyre. Këto forca ushtruan ter- dhe Stuberdë duke mos lënë luginën e Bytyçit, kryesisht në Përveç sa kaq ekspeditat ush- anglez i përbërë nga pesë efek- ror, plaçkitje dhe arrestime, asgjë mbi tokë.Në ndonjë ka- katundet Pac, Vlad, Zherkë, tarako-mercenare terrorizo- tivë ushtarakë karriere dhe këto pasi menduan se e kryen tund ku gjetën të moshuar ose gjithashtu në luginën e Gjovi- nin popullsinë vendase me drejtuesi i tyre ishte misionin u përqëndruan në të sëmurë i pushkatuan dhe i qit në katundet Zogaj, Kepenek bastisje, arrestime, vrasje, kolonel.Këta ishin të pajisur një terren të hapur, por men- dogjën në zjarr.Në katundin e Kam, shkaktuan djegien e 13 keq-trajtime. Pra popullsia ish- me mjete ndërlidhjeje dhe jëherë dhe në befasi u rre- Stoberdë forcat gjermane janë katudneve, të shtëpive, të çdo te krejtësisht e pasigurt. logjistike, me ndërlidhje të thuan dh eu goditën nga të ndeshur në fyluftim në oborrin lloj pasurie materiale të gjen- Për këto që theksuam e rregullt me shtabin e tyre në gjitha anët, pati të vrarë e të e shtëpisë Binak Metën të dur, të bagëtive, duke e lënë shumë të tjera populli i Bytyçit Bari të Italisë, por edhe me plagosur dhe në pamundësi përfshirë në ndeshje edhe popullatën e mbetur pa asnjë asnjëherë nuk u pajtua me Lodnrën, me urdhër të tyre shpëtimi u dorëzuan, shoqëru- familjarët të cilët pasi u mjet jetese për veç humbjeve pushtuesit por përgatit në bëhej furnizimi periodik nga an për në vendin e caktuar, u masakruan i futën të gjallë në njerëzore. mënyrë të gjithanshme mor- ajri me armatime dhe tekni- çarmatosën, mercenarët që shtëpi dhe i dogjën 8 anëtarë alisht ushtarakisht dhe në ke luftarake, financiarisht. Të ishin nga Kosova e Tropoja u të familjes dhe një fëmijë në (Vijon në faqen 12) FAQE 12 Gusht 2015; Nr. 8(320) HISTORI Për 72-vjetorin e formimit të Çetës partizane "Sali Vranishti"

Nga Arben SALIU tyre edhe pesë luftëtarë të tjerë të paepur të lirisë, ndërsa Azbi Në zbatim të vendimeve që Demua u zhurit nga flakët e mori Konferenca e parë e Ven- zjarrit të qëllimshëm çetnik, për dit , mbajtur në Labinot, në mars të mbetur dëshmor i gjallë i kë- 1943, për kalimin në kryengritje tyre betejave lavdiplote. të përgjithshme të armatosur Shumë përpjekje bënë oku- nëpërmjet shtimit të çetave par- patorët nazifafashistë dhe veglat tizane dhe krijimit të formacion- e tyre për ta shkëputur popullin eve më të mëdha luftarake, me e Vranishtit nga rezistenca an- iniciativën e strukturave të tifashiste dhe lidhur atë pas luftës në Vranisht të Vlorës dhe qerres së Ballit Kombëtar. Për me miratim të komitetit qarkor t'ia arritur këtij qëllimi, ata kra- , më 25 gusht 1943 u formua has demagogjisë vunë në veprim çeta partizane "Sali Murati" edhe terrorin. Por popullin e (Vranishti). Çeta partizane jo Vranishtin nuk e kthyen dot nga rastësisht u pagëzua me emrin rruga e lirisë. e Sali Muratit. Për arritjen e fitores mbi Ai kishte famën e një pushtuesit nazifashistë, populli kapedani të shquar që kishte i Vranishtit sakrifikoi jo pak. Ai drejtuar çetën patriotike të nuk u tulat kur bij të tij përplas- Vranishtit në aksione të ndry- esishin qelive te ftohta, interno- shme për sigurimin e pavarësisë heshsin apo dënoheshin me kombëtare; mbrojtjen e saj nga vdekje, ashtu siç diti të përbal- kërcënimet e shovinistëve të lojë me stoicizëm tre operacione Jugut; Luftën e Vlorës; Luftën e ndëshkimore, ku krahas sh- Dibrës kundër shovinistëve ser- tëpive të djegura, u masakruan bë; në Revolucionin e Qershorit rrugëve të fshatit apo u push- dhe përballjen në dhjetor 1924 katuan në Brataj dhjetra bij e në Shkallën e Tujanit me forcat bija nga më të mirët. Në theme- revanishte që risollën klikën e çeta partizane "Sali Murati" u nis tuara të luftimit. Partizanët e Pestë në Veri të vendit, partiza- let e këtij herozmi masiv qën- Zogut në pushtet. në drejtim të Gjirokastrës nga kompanisë së parë nga Majat e nët vranishtjotë spikatën për dron gjaku i 46 dëshmorëve të Ky freskim tradite përbënte Vranishti, ku u formua Grupi i Borshe, gozhduan për orë të tëra akte të shumta trimërie dhe kësaj epopeje të lavdishme, ndër një ngjarje të rëndësishme për Parë i Zonës së Parë Operative i mbi përroin e Brashecit në Brataj vetmohimi, si në Gurin e Prerë të cilët partizanët e çetës "Sali popullin e Vranishtit, sepse ai përbërë nga batalionet "Halim forca të shumta gjermane, ku të Skraparit; në malësinë e Ti- Murati" : Heroi i Popullit Hysen duke radhitur bijtë e tij në for- Xhelo" dhe "Asim Zeneli". Qysh ngeli i vrarë komandanti i saj ranës; në Macukull të Matit; në Çino si dhe Razip Sherifi, Laze macionin e vet luftarak përkrah natën e 17 nëntorit u bë e mun- Laze Seferi dhe u plagos partiza- Fushë-Alie dhe Korab të Peshko- Seferi, Maliq Ahmeti, Syrjat çetave dhe batalioneve të tjera dur çlirimi i Gjirokastrës nga ni Ahmet Xhama. pisë; në rrugën Kukës -Prizeren Xheviti, Xhevdet Çino, Nuredin partizane, shpalosi hapur vullne- bandat balliste të Ismail Golemit Gjatë zhvillimit të mëte- dhe në Pobreg e Buzëmadh të Shkurti, Arshi Majko, Aliko tin e tij të palëkundur për luftë dhe Idriz Jazos, që kishin kryer jshëm të Operacionit të Dimrit, Kukesit, ku u shquan për gux- Alikaj dhe Axhem Basho, të cilët pa kompromis ndaj okupatorëve një valë mizorish ndaj popullsië partizanët e kësaj kompanie, në im, inisiativë, vetveprim dhe fan- u renditën në panteonin e lirisë fashistë dhe bashkëpunëtorëve civile të këtij qyteti me bazë të bashkëpunim me forca të tjera tazi luftarake Nazif Qerimi, Azis ashtu si edhe Shaban Seferi, të tyre. gjerë antifashiste. Si kreu me të Brigadës së Gjashtë, mbas Qorraj, Shefqet Lloj, Feim Tahi- Qamil Asllani, Rystem Sulej- Ditën e formimit, në këtë sukses këtë detyrë të ngarkuar, mëse dhjetë ditë luftimesh, zm- ri, Asim Godo etj, ndërsa me plagë mani etj. çetë u rreshtuan 24 partizanë. Grupi i Parë vazhdoi lëvizjen në brapsën nga territoret e Vran- të pashëruara ende në trup, do Gjatë Luftës Antifashiste Na- Në komandë të saj u ngarkuan: drejtim të Përmetit, ku partiza- ishtit forca të shumta balliste te te binte heriokisht, trimi i tri- cionalçlirimtare, bijtë e Vranish- nët e çetës "Sali Murati" u dal- komanduara nga Shahin Nure- mave, komandanti i batalionit të tit të radhitur në çetën partizane Maman Saliu, komandant luan për veprime aktive kundër dini, Maliq Koshena dhe Subi tretë, kapiten Hysen Çino. "Sali Murati" apo në të gjitha for- Jonuz Mersini, komisar forcave të kombinuara gjermano Merua. Po ashtu, edhe kur Brigada macionet e tjera partizane, ku Hysen Çino, zv.komandant - balliste në Këlcyrë e Kiçok. Edhe më pas, gjatë mësymjes e Pestë kapërxeu kufirin sh- ata u inkuadruan, i dhanë dime- Syrjat Xheviti, zv.komisar Me tërheqjen nga zona e pranverore të Ushtrise Naciona- tetëror dhe koleksionoi beteja sion më të madh lavdisë së fs- Përmetit, batalioni "Halim Xhe- lçlirimtare, apo në mbrojtje të të përgjakshme në Kosovë, si në hatit, duke ecur në të njëjtat Në bazë të urdhërit nga shta- lo" u kthye në krahinën e Me- punimeve të Kongresit të Gjakovë, Junik, Deçan, Prizer- gjurmë heroizmi që kishin lënë bi i Zonës së Parë Operative saplikut, ku sapo kishte filluar Përmetit, partizanët e çetës en, Mitrovicë dhe deri në Sanx- para-ardhësit e tyre. Vlorë-Gjirokastër, çeta mori Operacioni armik i Dimrit i dh- "Sali Murati" kryen një sërë ak- hak të Serbisë, partizanët e çetës Këta bijë të denjë të Vranish- drejtimin drejt Gjirokastrës, ku jetorit 1943. Këtu, si rezultat i sionesh të rëndësishme dhe u "Sali Murati" spikatën si trima tit e zbatuan me nder devizën së bashku me çetën partizane kundërsulmeve të vazh- dalluan për veprime të guxim- të rrallë e të vendosur, ndërsa "Vdekje Fashizmit- Liri Popullit". të Bregut dhe batalionin "Asim dueshme të batalioneve "Ismail shme, gjatë të cilave ra si trimat Azis Qerimit, Çobo Osmënit, Bil- Për këtë fakt të pamohueshëm, Zeneli", u pagëzua në luftimet që Qemali" e "Perlat Rexhepi" dhe korrieri Maliq Ahmeti dhe u pla- bil Koçiut, Neim Xhevitit, Feti ne pasardhësit e tyre do t'u jemi u zhvilluan në qytetin e Libo- tre batalioneve të Brigadës së gosën Jonuz Mersini, Hysen Bajramit e Reshat Hasanajt falë mirënjohës në jetë të jetëve për hovës kundër garnizonit italian Parë Sulmuese, forcat gjermane Çino, Maman Saliu dhe Mejtim kontributit të tyre iu besuan gjithçka ata bënë dhe dhanë në dhe bashkëpunëtorëve të tyre. ishin zmbrapsur në drejtim të Basho. detyra komanduese. Në këto dobi të lirisë dhe pavarësisë së Gjatë muajit shtator çeta, e Vlorës, kurse forcat balliste u Me kalimin e Brigadës së troje e gërxhe derdhën gjakun e Atdheut. shtuar edhe me 16 partizanë të grumbulluan në Gumenicë. Për tjerë, si dhe e mbështetur nga të goditur këto forca u ngarkua çeta territoriale e fshatit, u çeta partizane "Sali Murati". Falë Epopeja e luftës së përgjakshme të krahinës së Bytyçit angazhua për tre javë rresht në guximit dhe trimërisë së pashoq (Vijon nga faqja 11) luftime të ashpra kundër oku- të Hysen Çinos, i cili në ballë të isht në këtë material. Është ngritur në patorëve gjermanë në rajonin e një skuadre sulmoi nga Maja e Por edhe armiku pati humbje të mëdha: heroizmin e shekullit një Borovë martire një Drashovicës . Krahas luftimeve Lofatës vendkomanden balliste, Mbi 100 ushtarakë edhe oficerë madhorë të katund i vogël në cepin jugor të Shqipërisë dhe në kodrën e Pleshtit, përroin e ku ngeli i vrarë Neki Oshtima, vrarë, me dhjetëra të plagosur dhe humbje qëllimisht injorohet lufta, humbjet materiale Skalpit, në qafën e Brumullit, në solli si pasojë që forcat që ai ko- të pallogaritshme e armatim, teknikë dhe e njerëzore, etiketimi dhe vendet ku janë zh- Sherishtë e në majën e Shtur- mandonte të tërhiqeshin në mjete materiale me të cilat u furnizuan forcat villuar aktet e heroizmit që nuk krahasohen os, çeta partizane "Sali Murati" panik dhe pështjellim të plotë në pjesëmarrëse në luftime. Në zonën e Zherkës as me "Tendën e Qypit" ose me ndonjë qyp çliroi nga kampi gjerman në drejtim të dislokimit të forcave u vranë dhe u kapën rob me dhjetëra mer- tjetër, e po kështu akoma jetojnë pjesëmarrës fushën e Mavrovës rreth 6000 gjermane. cernarë të Pashuk Bibës. mbi 85 vjeçarë, veteranë të kësaj lufte, ish- ushtarakë Italianë. Në inagurimin e Brigadës së Organizmat qeveritare, në qendër por oficerë karriere me arsim të lartë shtetëror Pas luftës së Drashovicës, Pestë Sulmuese, çeta partizane edhe në bazë, organet e shtypit dhe të Me- edhe akademik që kanë shërbyer 37 vjet në çeta partizane "Sali Murati" u "Sali Murati", e rritur në numër dies, edhe Parlamenti shqiptar, siç duket drejtimin e reparteve dhe njësive të ushtrisë inkuadrua në batalionin "Halim edhe me 22 partizanë të rinj, u edhe administrata e Presidentit të Repub- shqiptare, por ndoshta se kanë qenë naciona- Xhelo" dhe u përballë me forcat inkuadrua në radhët e saj, likës nuk e kanë në axhendën e tyre që edhe listë, pa çka se ishin pionierë në njësitet par- e grupuara balliste të përqëndru- duke përbërë kompaninë e parë në këtë 70-vjetor të çlirimit të atdheut të tizane, por që edhe kanë shkruar librin "By- ara në fshatrat Gjorm, Lepenicë të batalionit të katërt. Si rezul- bëjnë vlerësimet e domosdoshme të Epopesë tyçi i fisnikërisë tropojane" e shumë artikuj e Dukat. Me spastrimin që ju bë tat i ofensivës të trupave naziste luftarake të një krahine të tanë siç është kushtuar luftës Naiconalçlirimtare por edhe kësaj zone nga prania e këtyre në krahinën e Mesaplikut, pa Bytyçi për luftën dhe shkatërrimin total proceseve demokratizuese të vendit. bashkëpunëtorëve të hapët të humbur kohë batalionet parti- njerëzor e material siç i theksuam pjesër- Isuf Imeraj nazistëve, më 15 nëntor 1943, zane u nisën në rajonet e cak- Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 13

Nga kujtimet e gjeneral-lejtënant Rrahman Parllaku për ngjarjen makabër 55 vjet më parë - Si u rivra Çamëria?! Dhjetë muaj pas arrestimit të Rrahman Parllakun na jep një tab- jekje. bujshëm të 28 korrikut 1960, në lo tjetër të asaj se çfarë ka ndodhru U arrestua Temja, u akuzua, orën 11, pas një hetimi dhe me të ashtuquajturin "grup armiqë- dihen të gjitha ato që u sajuan për shantazhizmi barbar në dhomat sor" të Teme Sejkos dhe Tahir De- të. Çudia ishte se Temja pranoi të e inkuizicionit komunist, mit. gjitha akuzat. Aty ishte edhe Ta- diktatori dha verdiktin e "Me Teme Sejkon kishim mar- hir Demi, ishte edhe Abdyl Hakiu pushkatimit të grupit të ashtu- rëdhënie kolegu në Divizionin e që e kisha pasur në ushtri e të quajtur "grupi i Teme Sejkos Gjirokastrës, ku Temja ishte shef tjerë e të tjerë. Por si foli Temja, dhe Tahir Demit". Ka qenë 30 i zbulimit. Pas një kohe, Temja u nuk u përmend fare Tahiri. E dhe 31 maji i vitit 1961 kur emërua komandat i Flotës Detare. ndoqëm gjyqin dhe u zhgënjyem se togat e pushkatimit do të E vazhduam njohjen tonë. Pas si u soll Temja!. zbraznin karikatorët e armëve kësaj po krijohej skenari për të Kjo ndodhi për ta goditur grupin të tyre mbi bijtë shqiptarë të goditur çamët. Unë e quaj skenar çam dhe për t'u justifikuar para nënave çame. Ishin Teme Sejko, se jemi në një moment kur mar- opinionit ndërkombëtar dhe Bash- Tahir Demi, Avdul Resuli, Ali rëdhëniet tona me Bashkimin Sov- kimit Sovjetik se "ne jemi të Xhelo Arapi, Hajri Mane, që pas jetik po lëkundeshin. Doli një pre- kërcënuar nga grekët" dhe se po atij gjyqi të fund majit 1961 do tekst që thoshim se neve jemi të bëhet komplot kundër Shqipërisë. të pushkatoheshin në mënyrën kërcënuar nga greku dhe anijet e Na u tha se armiqtë po përdorin më mizore, ashtu siç nuk huaja po hynin tek ne. Është edhe agjenturën kundra Shqpërisë, që vriteshin as edhe kuajt e jo më koha kur vdiq Hilmi Seiti, një nga e drejtonte Teme Sejo këtu. Nga njerëzit çamët më të zgjuar, më trim, më mënyra se si e pranoi Temja për dinjitoz që kam njohur unë; jo momentin, ne u zhgënjyem se e vetëm nga çamët, por edhe nga menduam si të vërtetë. ërballjet e opinioneve në kolektivi ku unë kam punuar. E Tashmë pas gjysmë shekulli, lidhje me sjelljen e push kam pasur komandant batalioni në duke analizuar skenarin, mendoj Ptetit ndaj komunitetit çam Brigadën e tretë kur unë koman- se ka qenë një regjizurë e përgat- sot dhe në të shkuarën, kanë si juan në gjyq dhe i "pranuan" nga krijimin e grupit që nuk e pranoi ta doja divizionin. Kur shkoja në itur me qëllim për të goditur grupin frymëzim komentet tipike të urre- druri dhe torturat çnjerëzore. udhëhiqte Hilmi Seiti (të cilin e Kukës, kur isha deputet, kaloja nga e çamëve, se doli që ka hyrë anija jtjes shoqërore që mbolli sistemi Shumë e shumë artikuj dhe helmuan) dhe që me dajak e të fu- Shkodra dhe nuk mund të rrija pa në Vlorë etj, etj. Këto të dhëna u komunist në Shqipëri, pasojë kjo e prononcime janë bërë dhe shumë e tura në arkivol të gjallë e pranoi takuar Hilmiun. Kishte muhabet të përgatitën për opinionin ndërko- filozofisë sllavo-ortodokse antish- shumë mashtrime janë hedhur në Teme Sejko. Pasi vëllai i madh i shkëlqyer, ndaj rrija edhe gjithë mbëtar. qiptare. Herë pas herë sjell në formën e fallsifikimeve të dokumen- Temes, Taho, mori vesh se çfarë natën me të. Më pas u goditën edhe njerëz mendje shumë ngjarje të kohës, ato tacioneve, veç të gjtiha këto dy- broçkulliste i vëllai në hetuesi për Ishte hata e madhe kur më të tjerë. Unë e njihja mirë karak- që i kam përjetuar vetë dhe kujtime shime kanë qenë të organizuara nga sajesën që i kishin servirur, shkëm- lajmëroi Kadriu (Hazbiu) që vdiq terin e çamëve, ata ishin dinjitoz të rrëfyera nga prindërit, të afërmit duart e zeza të mendjeve të mbrap- ben replikë duke i thënë "çfarë të Hilmi Seiti. Më tha që të marr Te- dhe trima e të zgjuar dhe nuk kisha dhe shumë e shumë miq. Çuditër- shta, të mbruajtura me ligësi pro- kanë bërë more vëlla që pranon këto men e të bëjmë varrimin. Na dhanë asnjë mendim se mund të ishin isht ka shumë njerëz që ma dinë fesionistësh që në Shqiëpri krijuan broçkulla". Tahon e zhdukën pa e një version sikur Hilmiu ishte në të vërteta ato që u thanë dhe që emrin tim, por jo historinë time, jo e krijuan grupe armiqësore pafundë- nxjerrë në gjyq, ashtu si edhe Sha- mbledhjen e byrosë së partisë së doli se ishin të sajuara. historinë e paraardhësve të mi. sisht, si një urrejtje e madhe e ban Ademin që nuk e pranoi planin Shkodrës, shkoi në banjo dhe atje Kanë kaluar shumë vite, dhe Është e qartë se në Shqipëri në udhëheqësit komunist për ta bërë e sajuar të sigurimit. pati një atak në zemër. nuk është mirë që ata, ai gjyq nuk shumicën e rasteve qytetarët e dinë diktaturën sa më të qëndrueshme. Dhjetë muaj pas arrestimit të Nga analizat që u pretendua se është dënuar, të paktën puiblik- se ku jemi, por gjithësesi nuk dinë I gjithë skenari u krijua nga sig- bujshëm të 28 korrikut 1960, në u bënë u tha që ka pasur një difikt isht. Unë e bëra një gjë të tillë se nga vijmë, cila është gjeografia urimi i shtetit, pas ardhjes së Niki- orën 11, pas një hetimi dhe shan- të lindur në pjesën e zemrës. Mua sepse nuk pranoja që të më mbetej dhe historia e Çamërisë. Ne çamët ta Hurshovit në vitin 1959 dhe nga tazhizmi barbar në dhomat e më çuditi fakti që e gjithë Shkodra neni i tradhëtisë. Kjo duhet bërë jemi tamam shqiptarë si gjithë të xhelozia e krijuar për opinionet që inkuizicionit komunist, diktatori dha po e përcillte në varreza! Pashë edhe me Temen dhe të tjerët që u tjerët dhe shpesh paraqitemi duke dha ai për lidershipin shqiptar. verdiktin e pushkatimit të grupit të edhe gra në ballkone e dritare që e akuzuan në atë gjyq të montuar. qeshur, por çuditërisht pak e dinë Në një bisedë të drejtpërdrejtë ashtuquajtur "grupi i Teme Sejkos qanin drejtorin e punëve të Unë jo sot, por edhe sot e 25 ose nuk e dinë se sa kemi vuajtur. me Lutfi Sejko pas vitit 1962, kur ai dhe Tahir Demit". Ka qenë 30 dhe brendshme. Karakteri i tij ishte i vjet më parë e kam thënë se ajo Por janë të shumtë ata që nuk rresh- është arrestuar dhe pas arrestimit 31 maji i vitit 1961 kur togat e push- tillë që ai nuk godiste njeri me in- ishte e kurdisur, është krijuar një tin duke më gjykuar në formën dhe edhe të Halim Xhelos që ishte katimit do të zbraznin karikatorët e formacione kot. Ishte babaxhan si skenar me një regji monstruoze, mënyrën e tyre; a thua kemi ardhur pjesëtar i lartë i sigurimit të shtetit, armëve të tyre mbi bijtë shqiptarë njeri dhe sillej shumë mirë me që ka pasur një plan për situatën nga ndonjë planet tjetër dhe jo sh- ky i fundit i ka thënë "e gjitha për të nënave çame. Ishin Teme Sejko, njerëzit. Vdekja e tij ka mbetur e brendshme dhe atë ndërko- qiptarë e bij shqiptarësh me gen e Teme Sejkon u formatua në kohën Tahir Demi, Avdul Resuli, Ali Xhe- enigmë, është e dyshimtë. Kam mbëatre. Nuk e besoj kurrë që gjuhë, në gjeografi e histori sh- pas bisedës me Hurshovin në Sa- lo Arapi, Hajri Mane, që pas atij gjyqi mendimin që atë lojë që bënë me Teme Sejko ka qenë një agjent. Si qiptare, edhe pse zyrtarisht në tek- randë. Nga Vlora, Temja, si të fund majit 1961 do të pushkato- Temen kanë dashur ta bëjnë me e detyruan Temen, sa e mbajtën, stet shkollore, pak ose aspak nuk kundëradmirali i zoti që ishte, sh- heshin në mënyrën më mizore, ash- Hilmiun, por ai nuk ka pranuar. Ai sa e torturuan, janë të gjitha saje- flitet për gjeografinë dhe historinë koi me Hurshovin me anije drejt tu siç nuk vriteshin as edhe kuajt e ishte njeri me influencë. E likuidu- sa. e Çamërisë, që është aty, e gjallë, e Sarandës dhe Enveri e të tjerët, jo më njerëzit. Shumëkush ka ha- an Hilmiun dhe më pas e vazhdu- Dihet si u krijuan grupe të tëra dhe e freskët që nga thellësitë Kadriu dhe unë, ikëm nga Llogara- mendësuar përmes copëzave të an me Temen. tjera nga Enver Hoxha. Ai krijonte e shekujve. ja. Sa u takuam me Hrushovin, ky i bisedave dhe historive të treguara Unë në shumë raste pune dhe grupe siç krijoi edhe grupin tonë Të gjitha këto që ndjej dhe për- drejtohet Enverit "shoku Enver, dhe të shkruara se vrasjet e këtyre në kohë të lirë shoqërohesha me në ushtri, që përfshiu kuadrot më jetoj i them se kanë kaluar 55 vjet këtë (drejton gishtin nga Teme Sej- djemëve të Çamërisë kanë qenë të Temen. Kishte vajtur në Akademi të mira në ushtri. Për çdo dësh- nga një ngjarje e madhe që hyri në ko), ke për kryeministër dhe jo këtë formave të ndryshme dhe në vende në Trianë dhe unë do shkoja në tim Enver Hoxha krijonte një grup historinë shqiptare si i ashtuquaj- (Mehmetin) për të cilin ti më anko- e kushte të ndryshme nga më çn- një stërvitje në Vlorë. I them Te- armiqsor, e restauronte me sig- turi "grupi çam i Teme Sejkos dhe hesh mua se është kokëfortë e nuk jerëzoret dhe makabret. Për Teme mes, hajde me mua që edhe të urimin, i krijonte të gjitha situata Tahir Demit". të dëgjon, e të tjera si këto!!!". Mbeti Sejkon ka edhe më shumë se kaq, qëndronte pranë familjes në Vlorë. e më pas vinte goditja". Enveri i habitur se ia nxorri në se janë kujtime të njerëzve që kanë Më tha që më ka dhënë një mate- Është koha të reflektojmë në NJË SKENAR TIPIK I ISH shesh ankesat që i kishte bërë qenë edhe dëshmitarë se çfarë rial Petriti (Dume) ish Shefi i Sh- sentencën popullore se "asn- SIGURIMIT TË SHTETIT Hrushovit për Mehmet Shehun. Kaq mënxyrash, nga më të paimagjin- tabit të Përgjithshëm dhe pa ia jëherë në botë urrejtja s'ndalet u desh dhe menjëherë nisi një plan ueshmet që mund t'i bëhen një nje- dorëzuar atë material nuk vij. Pet- përmes urrejtjes, urrejtja ndalet Kush ishin, çfarë bënë, përse i fshehtë, sidomos kur filluan edhe riu, një shqiptari nga pseudosh- riti ishte në Durrës me pushime. përmes dashurisë". Por më së u ekzekutuan aq makabrikisht, konfliktet me rusët dhe Enveri qiptarët, një luftëtari antifashist dhe Shkojmë e takojmë aty dhe sa na shumti kjo ka mbetur si një re- kush ishte faji i tyre dhe përse një kërkonte të gjente një pretekst që kundëramiralit të vetëm që kishte pa Petriti u habit sepse e dinte. E like, se sa një realitet. Aq më tepër popullatë e tërë u anatemua si të të tregohej se ishte i madh dhe har- flota shqiptare që përfundoi aq kishin sjellë në Tiranë për ta pa- mes ne shqiptarëve, që më kujton ishte e keqja e madhe e ardhur nga toi planin. Janë pohime të vërteta tragjikisht pa nam e pa nishan. tur nën vëzhgim dhe po ndiqej që vargjet e një poeti popullor sh- lart qiellit. Jo, ishte një skenar tip- dhe të thëna në gjendje paanësie Eleminimi i këtij të ashtuquaj- ta kishin nën kontroll që ta arres- qiptar që shkruan "Përjetësisht në ik i ish-sigurimit të shtetit, i frymë- kur të dy personazhet ishin të bara- turi "grup armiqësor", ishte edhe një tonin. E mora në Vlorë dhe prapa urrejtje i bashkuar,/ Çuditërisht zuar nga njerëz tipik, në rrethana bartë, të burgosur. avokati e shkëlqyer që qeveria e barkaz në makinë na ndiqte Halim në dashuri i ndarë!" tipike që janë bërë disi të qarta, Enver Hoxhës, me altorpolante dhe Xhelua që më ka thënë gjithçka. por që ka mbetur e pathëna, SI U ELEMINUA NJË "GRUP radio i bënte tezës greke për elem- Sa herë që ti dilje dhe kudo ku Përgatiti: mosmirënjohja shtetërore për per- ARMIQSOR" IMAGJINAR? inimin e elitës intelektuale çame që shkoje me Temen, ishit në nd- Hyqmet ZANE sonalitetet, që ishin të luftës dhe kishte dalë nga lufta antifashiste. të penës; ishin bij të një toke që Pas ekzekutimit të Mehmet She- "Armiqtë" ishin përfaqësuesit e atij ka historinë dhe personalitetet e hut dhe Kadri Hazbiut, vetë dikta- angazhimi të kësaj krahine në veta potencialë që nga lashtësia e tori Hoxha që ka pranuar se në ras- luftën antifashiste gjatë Luftës II deri në ditët e sotme, por që një tin e grupit të Teme Sejkos, nuk Botërore. Ishte kjo tezë që ende dorë e zezë, e padushme i ka tra- kishte informacionin e duhur dhe edhe sot e kësaj dite qarqet zyrtare zuar dhe ka hdheur helmin në qum- "u nxituam në pushkatimin e tyre", greke e thonë dhe rithonë sa herë shtin e shqiptarëve. duke ia faturuar këtë akt sigurimit që vjen fjala tek çështja çame dhe Nuk janë thjesht 63 të arres- të shtetit dhe personalisht kreut të zgjidhja e saj. Është rasti për të tuar të atij të ashtuquajturi grup, saj Kadri Hazbiut. Edhe helmimi i thënë se shumë nga ata që u cilë- apo 11 të pushkatuarit; apo 1250 Hilmi Seitit ishte pjesë e skenarit suan armiq ishin në strukturat drej- vite burg të të gjithë të ashtuquaj- që kishte bërë sigurimi i shtetit për tuese të luftës dhe që së bashku turit "grup çam"; ose persekutimet të zbatuar një plan ogurzi, me me pjesën tjetër të komunitetit çam tërësore të familjeve çame që jeto- qëllim për t'i kthyer përgjigje Hur- të organizuar në Batalionin 4 të nin në Shqipëri, por është faji i shovit dhe rusëve se ne jemi sy- Regjimentit 15, përbënin edhe mbetur jetim. Janë me dhjetra e hapur dhe nuk shitemi tek imperi- pjesën e rëndësishme të kontrib- dhjetra dëshmi që provojnë alizmi për "30 aspra". Bile u përk- uteve të Çamërisë në këtë luftë. Do sajesën e ish sigurimit famëkeq thye edhe një libër në rusisht më të doja të fiksoja këtu luftën 55 di- për shkaqe të politikave të 1961, që këto vitet e fundit është tore të Konispolit ndaj forcave gjer- brendshme dhe ndërkombëtare të edhe në shqip me titullin "Dështi- mane, ku ranë 55 dëshmorë. "udhëheqjes" së kohës, që donte mi i rradhës, Komploti i Teme Sej- të paraqitej e justifikuar për qënd- kos", që vërtetonte se sigurimi dhe PARLLAKU: PËR ÇDO DËSH- rimet që mbante. Askush nga të diktatori ishin të interesuar të bë- TIM ENVER HOXHA KRIJON- arrestuarit e asaj ore 11 të datës nin publik siç edhe e bënë se si el- TE NJË GRUP ARMIQSOR 28 korrik 1960, nuk kishte mend- eminuan një "grup armiqësor" uar ndonjëherë që të bënte ndonjë imagjinar. Për fatin e madh të ditëve të paudhësi nga ato që më pas i dëg- Sajesa përmes xhelozisë çoi në sotme, një intervistë me Gjeneral FAQE 14 Gusht 2015; Nr. 8(320) DOSSIER Figura e Skënderbeut që bashkoi Nga Fotaq Andrea muskuloze, dhe që është për më tepër një Arbrin; se ky Shën Gjergj i Barletit ishte njeri me kulturë të madhe…". mbrojtësi i Shqipërisë dhe i shqiptarëve; e Fletore koniciane nr.5. Kësisoj, Albania, në vitin e parafundit të dinte se vetë dita e Shën Gjergjit, 6 maji, Viti në vazhdim 2015, dhe konkretisht saj, shndërrohet në dy numra radhazi në është Dita e Verës për shkodranët; se kjo gjashtëmujori i parë, përkon me tre përvje- tribunë për Nolin dhe për krejt veprimtaritë festë popullore kremtohej që nga koha e torë të shënuar: 610 vjetori i lindjes së Heroit e zhvilluara në Amerikë me rastin e ditës Ilirëve, tek të cilët ishte i përhapur "kulti i kombëtar Gjergj Kastrioti, 140 vjetori i lindjes simbol të Shën Gjergjit, gjë që shfaqet, për hyjnisë kalorës luftëtar" (Medaurusi tek së Faik Konicës dhe 50 vjetori i vdekjes së mendimin tonë, si një prelud i veprimtarisë Japodët); se mjaft kisha në Shqipëri e Kos- Fan Nolit. Ndonëse njohim me saktësi datën së përbashkët atdhetare Noli-Konica që do ovë (Fier, Vithkuq, Voskopojë, Korçë, Prizren, e lindjes së Konicës, 15 mars 1875, ndonëse realizohej me vajtjen e këtij të fundit në Ulqin, etj.) kanë mbajtur e mbajnë emrin e njohim po ashtu edhe datën e vdekjes së Amerikë më 1909. Shën Gjergjit, ashtu sikurse edhe vetë fs- Nolit (13 mars 1965), jemi të detyruar të Është e njohur se si Konica, si Noli nuk hati Shëngjergj në Elbasan. Flet ai vetë aq ngremë supet për datën e saktë të lindjes reshtën së shkruari për figurën e Skënder- bukur për ditën e verës, kur djem e vasha së Skënderbeut, përderisa nuk është gjetur beut, me penë të mprehtë plot frymëzim, varin në qafë me pe të kuq kungullin e egër, gjer më sot asnjë dokument për të na e sikurse gjithë rilindësit e tjerë. Konica jo lahen te burimi rrëzë shelgut a në ujët e vërtetuar. E megjithatë, ja ku na vijnë në vetëm solli dhe shpalosi në epokën e rizgjim- kulluar të lumit, lozin e harbohen mes gjel- ndihmë, simbolikisht e me mjaft kuptim vetë it kombëtar flamurin e Skënderbeut, mbu- bërimit të luadheve, bëjnë kurora me lule, Konica e Noli për të përcaktuar 6 majin 1405 luar nga pluhuri i historisë, jo vetëm i rin- ndezin zjarre, ngrenë shilarthe në pemë, si datën e lindjes së Gjergjit të Madh të Ar- driti armët dhe përkrenaren e kryetrimit duke teksa në ara lulëzojnë të lashtat e mbjella. bërisë! E më tej, si datën e festës kombëtare vajtur vetë në Vjenë për t'i kundruar, studi- Jo rastësisht edhe Lkeni i Hasit (At Sh- të Shqipërisë! uar e për t'u frymëzuar, jo vetëm studioi to- tjefën Gjeçovi) boton te Albania (prill-maj Nisur ndoshta nga tradita ortodokse që poniminë e fushatave të Skënderbeut, por 1902), poezinë "Pse?!", duke nderuar Ditën emri i pagëzimit të fëmijës vihej sipas emrit ai krejt Albania-n e tij e bëri tribunë për tërë e Shën Gjergjit në Krujë, Ben, Shkeret, të shenjtorit që kremtohej atë muaj, Konica penat e ndritura të Rilindjes. Që më 1899, Nënujë (Nnuâj), Marshiq e në rrethe të tjera, e Noli duket sikur e lidhin organikisht këtë Konica 24 vjeçar shkruante me pendë të le- tek shkruan: "Pse, un pves [pyes] me aq t' datë me ditën e Shën Gjergjit, martirit të htë vargjet lapidar të poezisë "Flamuri": madhe lumnii / Dit'n e Sh'Gjergjit Kruja é krishtërimit, pajtorit të kalorësisë dhe fit- Nëse liturgjia e parë e Nolit 26 vjeçar në "Skënderbeu kur jetonte / Shqipëria lulë- nnéeron,… / Mret i Shqypniis Gjergj Kas- imtarit të çdo beteje, që mposhti dragoin, Boston (22 mars 1908) synonte kryekëput zonte. / Ish e fortë, ish e zonjë / Kish në trioti /N'jeet kaa bajtun kët émn t'nnéerue…" duke simbolizuar ngadhënjimin e së mirës fjalën e goditur shqipe me psalme të përk- flamur një shqiponjë. / Një shqiponjë me . Nga ana tjetër, Konica na mëson, përmes ndaj së keqes. Konkretisht, në numrin 3, thyera prej tij, që të kujtojnë pas pesëqind dy krerë / Ai lirisht hapej në erë…". një episodi të bukur (Albania, 15, 1-15 kor- XI/1907, të Albania-s së tij (çuar për shtyp vjetësh robëri, formulën e pagëzimit po në Po ashtu Noli, krahas studimit madhor rik 1898), se malësorët dibranë festojnë Shën në qershor 1908), Faik Konica, në shkrimin shqip të Pal Engjëllit, liturgjia e tij e dytë (6 Histori e Skënderbeut dhe një mori sh- Gjergjin dhe jo Bajramin. "Në thelb, shkru- Skënderbeu prej të përndriturit Fan S. Noli, maj 1908, ditën e Shën Gjergjit) është himn krimesh poetike kushtuar Heroit kombëtar, an Konica në shkrimin e tij në frëngjisht do të vinte në dukje në paragrafin hyrës : " për Skënderbeun, duke shënuar kështu sim- vetë "Himnin e flamurit" e sheh të lidhur Shënime rreth Kombësisë Shqiptare, malë- Më 6 të Mait, ditën e Shën Gjergjit, e cila po bolikisht datën e rilindjes apo të ringjalljes ngushtë me emrin e Kastriotit të Madh, tek sorët tanë ende nuk dinë mirë se ku qën- njihet ngadalë për e kremtia kombëtare e së kujtimit të tij, pikërisht në altarin e shkruan: "O Flamur gjak, o flamur shkabë, dron konkretisht feja myslimane dhe po ash- gjithë Shqiptarëve, sikundërë ka qenë kur- Kishës Ortodokse autoqefale shqiptare të / O vënd e vatr' o nën' e babë, / Lagur me tu, nuk dinë ç'është krishterimi. Ata vetëm doherë e kremtia vendore e myslimanëve dhe Amerikës, që do mbante emrin e nderuar lot, djegur me flagë, / Flamur i kuq, flamur i dinë se një ditë e vitit quhet Bajram, dhe se e krishterëve të shumë viseve të Shqipërisë "Kisha Shën Gjergji". Sepse shihej tashmë zi… / Me Skënderben' u-lavdërove atë ditë duhet dëfryer e bërë festë. Është e së mesme e së poshtme - i Përndritshmi si nevojë e domosdoshme shpirtërore, për vërtetë se ata kremtojnë edhe Shën Gjergjin; Fan S. Noli, përpara piktyrës së kuroruar me krejt Rilindjen Shqiptare të fillim-shekullit Dhe në furtun' i funtmi u-shove." dhe më kanë rrëfyer dikur lidhur me këtë tyle të mbretit të pavdekshëm t'onë Gjergj XX, të lidhej ngushtë, brenda një date të çështje një anekdotë të bukur.Dihet se fes- Kastriotit, tha një fjalë të bukur, tekstin e vetme, 6 majit, figura e Gjergj Kastriotit me Veçse Konica, të cilin me të drejtë Noli e tat muhamedane nuk kanë datë të caktuar, së cilës jemi fat-mirë që mundim ta botojmë Shën Gjergjin, kalorësin e hershëm ushtar- quante "Ustai", i kishte dhënë tashmë shen- por rregullohen sipas hënës.Mirëpo qëlloi që in-extenso këtu më poshtë. Dr. (Drejtori)". ak të krishterimit, apo, pse jo, edhe të një- jat e para të binomit Gjegj Kastrioti-Shën Bajrami dhe Shën Gjergji ranë në një Për mendimin tonë, ky paragraf i Kon- soheshin të dy figurat në mënyrë emblema- Gjergj që në ilustrimet e revistës së tij Al- ditë.Habi, siklet, rrahje mendimesh nga ana icës në hyrje të fjalës së Fan Nolit për tike, për vetë bëmat e larta kalorësiake në bania. Sepse kur i kërkoi në fillim të vitit e malësorëve dibranë. Më në fund, ata ven- Skënderbeun në Kishën Shën Gjergji të misionin e tyre fisnik. Dëshmon kështu med- 1898 mikut të tij të ngushtë, skulptorit dhe dosën të kremtojnë Shën Gjergjin, "sepse Bostonit, si dhe pasqyra në gjuhën frënge e aljoni i Kishës Ortodokse shqiptare me fig- piktorit belg Paul Nocquet, - me të cilin kish- kjo festë, thanë ata, është e caktuar dhe veprimtarive të organizuara në Amerikë me urën e Shën Gjergjit, rreth të cilit janë të te thyer sa e sa shpata gjatë ushtrimeve në serioze, ndërsa tjetra vjen e shkon, pa u rastin e 6 majit 1908, botuar tek i njëjti shënuara fjalët: Albanian orthodox church skrim, siç e pohon edhe vetë në letrat drej- ndalur kurrë…". numër i Albania-s - përmendim si veprim- of Amerika. Knights of Saint George (fig.1). tuar Apolinerit -, të ilustronte kryeveprën Duke iu rikthyer emblemës së Shën tari atë të shoqatës shqiptare në Jamestoën, Albania, mjeshtri belg, fitues i disa çmimeve Gjergjit, nuk ka si të mos përmendim per- ku mbajti fjalën e rastit ish kryetari i saj ndërkombëtare, realizoi, mbi bazën e ideve sonazhin e dytë të saj, dragoin e mposhtur, S.A.Baldëin - janë tepër domethënëse në disa të Konicës, jo vetëm koren (ballinën) e saj atë qenie mitologjike që është bërë historik- drejtime. Para së gjithash, ato dëshmojnë të mrekullueshme (fig. 2) me portretin e isht burim frymëzimi për shumë shkrimtarë për një bashkërendim përpjekjesh paraprake Skënderbeut si emblemë të shqiptarit ve- e artistë të shquar, madje edhe për disa ur- Noli-Konica përqendruar rreth figurës së shur me fustanellë, por edhe figurën e fu- dhra kalorësiake të mirënjohura në Mesjetën Kastriotit të Madh për t'i dhënë kësaj figure qishme të farëhedhësit shqiptar, si dhe një europiane, që njihen si Urdhër i Dragoit, një përmasë të re frymëzimi kombëtar. Dhe mori vinjetash (zbukurimesh) tipografike (fig. sidomos gjatë shekullit XV. Albanologu Au- në fjalën e tij panegjirike Skënderbeu (Fan 3, 4, 5) të cilat nuk janë marrë asnjëherë në guste Dozon, në raportin e tij të dytë drejtu- Noli, Vepra, vëll. V), nga më spikaturat në analizë, por që janë tepër domethënëse, tek ar Akademisë franceze më 15 nëntor 1872 Letrat Shqipe, Noli shkëlqen jo thjesht si shohim në to lulen shëngjergji (Convallaria (Deuxième Rapport sur une mision littérai- prift i emëruar rishtas në krye të Kishës majalis), simbolin e festës popullore të verës re en Macédoine…), thekson se miti i Olim- Ortodokse shqiptare në Amerikë, por mbi të në mjaft vende të Europës (mygetat franceze bisë molose që u ngjiz me një dragua-gjar- gjitha e para së gjithash si atdhetar i flaktë të 1 majit), përfshirë edhe vendin tonë. Kjo për (vetë Zeusi i metamorfozuar) për të lin- e si veprimtar aktiv për çështjen shqiptare lule është e përhapur edhe në pyjet e Sh- dur Aleksandrin e Madh, do përsëritej "njëm- të shtruar për zgjidhje. Me fjalë poetike në qipërisë e të Kosovës, siç na mësojnë spe- ijë e shtatëqind vjet më vonë lidhur me Sh- gojë, plot emocionalitet, me thirrje nga shpir- cialistët e bimësisë pyjore Ferdin Liçaj e Për- qiptarin e Madh George Castriota…" (Ar- ti në emër të Perëndisë dhe të "Nënës së parim Çarçani, dhe njihet gjithashtu me chives des missions scientifiques… t. 1, dhembshëruar Shqipëri", me këngë e vajtim emrin lot zoje, zambaku i luginave, lule me f.204, Paris, 1873). Është fjala për ëndrrën e njëherësh, Noli shfaqet madhërishëm në Dhe këtu, është më se e qartë se kalorës këmborë, ndërkohë që te keltët e lashtë nji- Vojsavës kur do lindte Skënderbeun: kësaj rolin e rilindësit pararojë, tek ndez në zem- të Shën Gjergjit (knights) janë tërë be- hej si lulja e fatit. (Sa për anekdotë, lulja iu shfaq në gjumë një gjarpër aq i madh, rat shqiptare kujtimin e "Babait të Kombit" simtarët ortodoksë shqiptarë, po ata kalorës shëngjergji u quajt edhe lulja e lumturisë thotë Barleci te Histori e Skënderbeut sa siç e quan ai Heroin kombëtar, atë "trim mbi pasardhës të vetë Gjergj Kastriotit, përkrah kur mbretit Karli IX iu dhurua për t'i sjellë mbulonte me trupin e tij gjithë Arbrin dhe trimat", atë "Mbret të Nënës Shqipëri", atë tërë besimtarëve të tjerë, katolikë, mu- fat. Dhe që nga ajo kohë, në ballot e Eu- Epirin. Po ashtu, nuk është rastësi që një "Aleksandër të Madh", "Yll të Shqipërisë, hamedanë e bektashinj, që e njihnin Kas- ropës, zonjave u dhurohej lule shëngjergji, letrinë nga vepra e Barletit paraqet pikër- shndërruar në diell". triotin e tyre të Madh për Hero Kombëtar. duke simbolizuar dashurinë, djemtë tek e isht simbolin e dragoit dhe ilustrimi i His- Në fakt, drejtori i Albania-s, e kishte bërë mbanin në thile të xhaketës dhe vashat në torisë së Skënderbeut të Barlecit nga gra- paraqitjen e Nolit të ri urdhëruar prift që në fustan të bardhë). vuristi i shquar gjerman Jorg Breu jep, ndër numrin paraardhës të revistës (Albania 2/ Kur shkruante prozën poetike Dita e të tjera, edhe ëndrrën me dragoin-gjarpër të XI, 1907 - botuar në prill 1908), ku kishte Verës, Konica e dinte fare mirë se në këtë Vojsavës shtatzënë (fig.6). botuar jo vetëm një foto të posaçme reali- festë popullore të hershme shqiptare ndero- zuar bukur artistikisht (me diçiturën "I heshin jo vetëm perënditë e luleve që sill- Jörg Breu, Endrra e Vojsavës , 1533. përndershmi Fan S. Noli"), por edhe një nin mirësi, por edhe kujtimi i të parëve dhe Pas Barlecit që përdor mitin e dragoit- shënim hyrës në rubrikën Fleta e Dreqtorit, i kryetrimit shqiptar. Disa rubrika të Alba- gjarpër te Histori e Skënderbeut, do të jetë tek jep këtë cilësim për të: "I Nd. Fan S. nia-s, sidomos në frëngjisht (Dokumente Frang Bardhi, më 1636, që do ta cilësojë Kry- Noli, i holli shkronjësi t'onë, prift-i-xgjedhur mbi folklorin shqiptar, Letërsia gojore sh- etrimin shqiptar me epitetin Kulshedra e i Shqiptarëve të Amerikës…". Po në të njëj- qiptare, etj.), trajtojnë ndër të tjera zakonet Arbënit, gjë që e përmend edhe Pukëvili në tin numër të Albania-s, konkretisht në hyr- e lashta shqiptare, simbolet pagane me kaf- fillim të shekullit XIX në veprën e tij Udhëtim jen e fjalës së Nolit titulluar "Kisha shqipe shë, shpendë, lule, të cilat Konica i ka me në More, Kostandinopojë e në Shqipëri kur ortodokse", Konica gjen rastin për të thek- shumicë te Albania e tij në formë simbolesh flet për Heroin shqiptar. Sigurisht që ka dal- suar: "Të zgjedhurit e të Nd. Fan S. Nolit tipografike, që nga kalliri i grurit në ballinë lim mes figurave mitologjike të dragoit, gjar- prej Shqipëtarve t'Amerikës dhe t'urdhruarit (me kryerubrikën Billni që të korrni), gjer te prit, kuçedrës shqiptare apo lubisë, dhe Kon- e tij si prift prej kryepeshkopit rus të Neë- tërfili, luleshqerra, fluturat, dallëndyshet, ica termin dragua e përdor si në kuptim pozi- Yorkut është një e ngjarë për të vënë 're, shqiponjat, etj. etj. si dhe krejt pema e lulë- tiv: " Aj, Noc Kola trim drague" (Albania, nr. rëndësirën e tërë të së cilës bota do ta kup- zuar Albania apo vazoja plot lule Albania 4, 1904) dhe në kuptimin negativ: "Le të tojnë më mirë në disa vjet. I kërkova të pasqyruar grafikisht nga Nocquet, si një bri luftojmë turqit e rinj, shkruan ai në një ar- dashurit atdhetar një "message" a lajmërim i lulëzuar i bollëkut. Konica e njihte fjalën e tikull në frëngjisht, se sot ata personifikojnë për Kombin dhe më dërgoi këtë që po botoj Gjergj Kastriotit nën penën e Barletit kur iu dragoin". Dhe si sinonimi të fjalës "dragon" me gëzim më poshtë. Hoqa kryeartikullin që drejtua krutanëve për herë të parë me thir- në frëngjisht, ai ka vendosur në shqip mes t'i bëj vend". Kurse, tek Albania nr. 4 (1907), rjet për bashkim e qëndresë dhe kur ndezi kllapash termin "koudchedra" (Albania XII, Konica vë në dukje (në frëngjisht): "… Z. Fan zemrat e tyre tek u tha që vetë Shën Gjergji nr. i fundit 1909). Noli, që shkruan një shqipe gjithë nerv e i qe shfaqur atij në ëndërr për të mbrojtur Luka në studimin e tij "Aleksandri i Madh Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 15 DOSSIER Nolin me Konicën dhe Skënderbeu, me epitetet gjarpri, dragoi, kuçedra", e bën bukur fort dallimin e tërë këtyre figurave mitologjike, ndonëse shpesh në gojëdhëna këto qenie i shohim të pleks- en me njëra-tjetrën në rolin e përbindëshit; veçse në thelb, të tëra shfaqin Kimerën e ndoshta nga piktori fjorentinas Antonio Pol- një vijueshmëri dhe lidhje tradicionale në Homerit që villte zjarr nga goja dhe përhap- laiulo (më 1460) mban shënimin "Il gran Tur- simbolin e dragoit, sidomos një lidhje sim- te gjithandej tmerr, duke simbolizuar kësh- co", Martin vërteton se si portreti, si vetë bolike midis dy arbërve, Kopiliqit dhe Kas- tu forcën, fuqinë, guximin. shënimi nuk kanë të bëjnë aspak me Meh- triotit, që të dy në luftë të paepur kundër Një "Shën Gjergj shqiptar" që mposht met Fatihun, ngadhënjyesin e Kostandinop- Osmanëve. Dhe, në përfundim, do thoshim dragoin e shohim konkretisht edhe te albu- ojës, i njohur me epitetin Turku i Madh. Për se nuk është aspak i rastësishëm vetë mi me vlera të rralla i prof. Ferid Hudhrit të, shënimi është shtuar shumë vite më vonë shënimi "Il Gran Turco" mbi portret, që zbu- Shqipëria dhe shqiptarët në vepra të pik- dhe nuk ka kurrfarë ngjashmërie me portre- lon njëfarësoj enigmën. Sepse, përderisa ësh- torëve të huaj (Tiranë, 1987), ku autori na tet e njohura të Mehmetit II, realizuar nga të shtuar si shënim vite më vonë në fund të shfaq historinë e luftëtarit arbëresh Giorgio piktorët e Rilindjes Italiane, si veneciani Gio- tablosë dhe përderisa nuk i përshtatet aspak di Prenta Albanese (1470) që u rikthye në vanni Bellini (fig.11). Në takimet tona (maj portretit të Mehmet Fatihut, e kundërta Shqipëri për të luftuar pushtuesin osman 2013) me specialistë të Topkapi Sarayi Müz- mund edhe të pranohet, duke qenë se i sh- dhe që ra në fushën e betejës. E veçanta e esi Istanbul (që disponon këtë portret edhe kon për bukuri Atij me të cilin vetë Mehmeti kësaj tabloje (fig. 7) është se mban vulën e me ngjyra), si dhe me miqtë tanë në Stam- II kaloi vitet e rinisë më të bukur, Atij që do piktorit të shquar të rilindjes italiane Carlo boll na u ripohua se portreti në fjalë nuk ka të bëhej i barabarti dhe kundërshtari i tij Crivelli dhe se është porositur nga Salva- kurrfarë ngjashmërie me atë të Mehmet Fit- më i rreptë, që do t'i ndalte rrugën drejt tore de Prenta, ndoshta i biri i Giorgio Al- imtarit. Ne nga ana jonë, shtruam si argu- pushtimit të Europës, Atij që është cilësuar, banese për famullinë Porta San Giorgio, një mente jo vetëm dallimin në paraqitjen e siç vumë në dukje, "Kulshedra e Arbërit" dhe por më kot; dhe veç "dy pika loti rrodhën nga hundës dhe të krejt portretit, por edhe fak- që fare mirë do mund t'i thoshin: "Il Gran fshat pranë qytetit Fermo banuar edhe nga sytë e saj turtulleshë e i bien trimit në vesh". arbëreshët. tin që simboli i dragoit në kapelën karakter- Albanese". Pra, duke pranuar mohimin "Il Kreshniku zgjohet, tendos harkun, vret istike të këtij portreti ishte disi pa vend për Gran Turco" për të parin, do kishim në këtë Mitin e dragoit e jep bukur në frëngjisht kuçedrën. Pikërisht, kjo gurrë e pashter- Faik Konica që në fillim të Albania-s së tij një portret të fesë myslimane, që nuk pra- rast tërthorazi një pohim të nënkuptueshëm non zbukurime nga fauna, por vetëm zbuku- për të dytin. Dhe dialektika e pranon: gjatë rime florale, sikurse ndodh me ornamentet kalimit të vet nëpër mohim, pohimi arrin tek e institucioneve të kultit mysliman. e vërteta. Nëse do pranohej që ky portret Nga ana tjetër, ka specialistë që këtë është ai i Skënderbeut (i fantazuar apo i po- portret e lidhin edhe me një medaljon të rositur rreth vitit 1460, sikurse ndodhte Pisanello-s (fig.12), ku është paraqitur per- shpesh me veprat e artit të kohës, për ta andori bizantin Joani VIII Paleolog (në vitet paraqitur si figurë heroi kreshnik me kapë e mbretërimit të tij 1425-1448); por përsëri të veçantë - a nuk ishte e veçantë vetë duket qartë që mungon ngjashmëria mes dy përkrenarja e Skënderbeut! - që po i bënte

portreteve. Sa për kapelën e admirueshme ballë Turkut të Madh), do kishim në këtë me dragua të këtij portreti, mendohet se ajo rast portretin e parë për Heroin tonë Ko- "pasqyron njëfarë mode të kohës", kur mbëtar, kur dihet tashmë se pesë vjet më shme popullore, së cilës Konica i rikthehet (nr. 2, 1897) kur flet për Dy rapsodi përkrenaret, në radhë të parë, zbukuro- vonë më 1465, te kodiku De Romanorum aq shpesh te Albania, do të jetë edhe buri- heshin ndër të tjera edhe me dragonj, "pa Magistratibus, do të na shfaqej portreti i tij shqiptare.Vasha (apo virgjëresha) po i kën- mi kryesor që do ta frymëzojë e drejtojë atë don ëmbël në vesh djaloshit që fle mbi gjunjë simbolizuar domosdoshmërisht ndonjë ur- në miniaturë (këtë herë i realizuar me shumë natyrshëm drejt idesë së shkëlqyer për bi- dhër dragoi". Për mendimin tonë, nuk kemi gjasa në natyrë si portret origjinal, që është të saj, i dërrmuar nga betejat, kur befas, nomin Gjegj Kastrioti-Shën Gjergji, duke shfaqet nga pylli përballë dragoi (kuçedra), të bëjmë këtu thjesht me një zbukurim kape, botuar për herë të parë nga prof. Sh. Sinani njëzuar e barazuar figurën e Kryetrimit Gjergj sipas modës së kohës, sepse një gjë e tillë (bardhë e zi - fotokopje) në frontispicin e gati për t'i përpirë. E tmerruar, vasha mun- me Shenjtin Gjergj. Vite më vonë, më 1936, dohet të zgjojë trimin në gjumë të thellë, rrezik të thuhet edhe për përkrenaren e njo- veprës së tij Beratinus, Argeta LMG, Tiranë Noli, tek do përkthente Hymnore për kor të hur të Skënderbeut me kokën e dhisë, kur 2004), portret që me të drejtë konsiderohet përzier, do të shqipëronte bukurisht edhe në fakt, tek figurat e shquara, simbolika nuk si i pari portret më pranë figurës së vërtetë troparin e Shën Gjergjit: "Si çlirimtar i mund të shmanget kollaj. Nga ana tjetër, të Heroit Kombëtar (I.S. Karanxha - fig.13). robërve dhe mbrojtës i të vobekëve, mjeku i dimë se shqiptari Millosh Kopiliqi që vrau të sëmurëve dhe përluftar i mbretërve, dësh- sulltan Muratin I, brenda në çadrën e tij gjatë Në përfundim, Skënderbeu, siç shprehet mor i math Shën Gjergj trope-prurës, nërme- betejës së Kosovës (më 1389), kishte kri- F. Konica, ky "Trim i pavdekshëm që Sh- jto te Krishti Perëndia jonë, të shpëtohen juar Urdhrin e fshehtë të Dragoit dhe mban- qipëria e njeh si Kryeprinc dhe bota me gojën shpirtet tona". te në përkrenare, së bashku me përkrahësit e Papës e quajti Mbret", Skënderbeu, "Një Është e njohur fotoja e Konicës veshur e tij, pikërisht simbolin e dragoit. Dimë gjith- nga fytyrat më të larta e më të bukura të me fustanellë kur shkoi në Boston më 1909, ashtu se përkrenarja e Pirros së Epirit kish- Historisë së përbotshme" (E. Reclus, Alba- ashtu sikurse shkrimet e tij për kostumin te figurën e dragoit, figurë të cilën e gjejmë nia, nr. 4, 1905), vjen e bashkon këndshëm shqiptar "si pjesë e veshjes kremëtore", tek të qëndisur edhe në xhubletën shqiptare që me hiret dhe bëmat e Shën Gjergj Martirit larton para së gjithash figurën e Bajronit me daton nga Lashtësia, zbuluar nga studiues- dy korifenjtë e Rilindjes shqiptare, Nolin e këtë veshje. Autorë të huaj dhe piktorë me ja dhe poetja fjalëmbël Luljeta Dano. Konicën, themeluesit e Vatrës përherë të emër nuk kanë munguar të flasin për kos- Kemi të drejtë në këtë rast të shohim ndezur të shqiptarizmës. tumin shqiptar dhe konkretisht për fus- tanellën shumëpalëshe nën gjunjë si një simbol i fuqishëm historik i popullit tonë përhapur nga Jugu në Veri të vendit. Janë mjaft domethënëse në këtë drejtim dy iko- na të shekullit XIX që ndodhen në Arkivin e Muzeut Historik Kombëtar me "Shën Gjergjin e Janinës" siç emërtohen, veshur me fustanellën tipike shqiptare (fig. 8). Por po kaq kuptimplote dhe e rrallë është edhe një gravurë e vitit 1862, Skënderbeu me fus- tanellë, në librin Skënderbeu apo Heroi i Krishterë, i abatit Charles Guenot (fig. 9).Pra, është në këtë rast, fustanella sh- qiptare që bashkon Shën Gjergjin me Gjergjin e Madh Kastriot.

Më në fund, na e ka ënda ta mbyllim këtë shkrim me një portret tepër të rrallë, në të cilin studiuesi amerikan i artit oriental F.R.Martin (The Miniature Painting and Painters of Persia, India and Turkey from the 8th to the 18th Centry, London, Hol- land Press, 1912) sheh portretin e Skënder- beut (fig.10). Edhe pse ky portret i realizuar FAQE 16 Gusht 2015; Nr. 8(320) LETER E HAPUR Kuvendit të RSH (Z.Ilir Meta); Ministrit të Mbrojtjes së RSH (Znj.Mimi Kodheli) Rivendosja e gradave, si domosdoshmëri Nga Dhimitër NDRENIKA pa ushtarake "me grade", qe kete mision e plotesojme me se miri ushtaraket ne pen- sion e ne lirim . Ne Projektin tone nuk kemi synim per (vijon nga fq.1) permiresim te metejshem te ketij ligji, por kryesisht e quajme frytedhenes, per te amen- Organizata vlerëson sa vijon: duar ne te ardhmen mjaft nene qe, sipas kon- " Se ushtritë, me krijimin e tyre, si- ceptit tone, e bejne domosdoshmeri e pas përvojës botërore, që nga lashtësia deri urgjente rindertimin e strukturave rezerve te më sot, kanë përfshirë një bashkësi person- FA qe nuk preken apo lihen jashte ecurise ash, në hierarkinë ushtarake funksionale- ne grade, dhe sidomos per oficeret e kategor- gradash, si përparësi bazë për zbatimin e ise se ulet. misioneve të tyre; Projekt - amendamenti yne vlereson se " Gradat jane "shtylla kurrizore" që "dalja ne rezerve"- neni 25- dhe "dalja ne ruan e mban kompaktësinë, gatishmërinë dhe lirim" -neni 26-, i ushtarakeve ben nje ndar- operativitetin e përdorimit të frytshëm të FA, je te vazhdimesise profesionale, i shnderron shprehje e përfaqesuese e një "bashkësie ushtraket ne "civile", qe nuk motivon ekzis- personash me detyrime të ndersjellta kush- tencen e FA e qytetarin te pamotivuar per tu tetuese e ligjore, të zbatimit padiskutim të bere ushtarak. Ky "koncept"i ligjit le "pa rezer- autoriteteve të tyre funksionale"; va pensionistet e profesioniste" FA dhe RSH, " Grada është shprehëse e karakterit qe jane "te liruarit", "rezerva" dhe "pleqerise shtetëror, kombëtar e popullor të ushtara- sipas nenit 26 p.a" te ligjit. kut si qytetar me misione e shërbime të Koncepti yne perfshin "lirimin" vetem si posacme për mbrojtjen e RSH e rendit kush- paaftesi profesioniste, fizike e denimi penal, tetues; qe efektivisht, nuk mund te sherbejne as si " Ushtarakët shqiptarë, qoftë si pje- "rezerve" ne FA, kurse koncepti "rezerve" per starë të ushtrisë partizane të së kaluarës, ne perkon "me aftesi te barazvlefshme" te vullnetare a jo te rregullta ashtu dhe te rreg- ushtarakeve qe dalin ne rezerve me ata ak- ullta (karriere), pavarësisht emërtimit të tyre tive, qe dikton nevojen e ruajtjes e te "per- "partizanë vullnetarë te LANC", "kombëtare" pjestimeve" cilesore ushtarake aktive e e "të rregullt" e më pas edhe "popullore " të rezerve qe te permbushen misionet kush- vendit tonë , ketyre ushtarakëve iu dhanë tetuese e ligjore nga FA e ne detyrimet e grada ekuivalente në funksionin që kryen si "mbrojtjes kolektive si anetar i NATO-s". Ky me 24.05.1944 nga "Qeveria e Përkohshme e koncept yni dikton perfitim te drejtash si dhe LANCI", si dhe më parë nga shteti zogist, me qe jane ne pension -lirim, nuk jane "rezerve" tetuese e ligjore . ai aktiv nga ushtaraku "rezerve", ecuri karri- qëllim që "detyrimet e ndërsjellta funksion- e per rrjedhoje mosha e tyre-ajo e gradave te Projekt -amendamenti yne synon te per- ere, njohje ligjore si shtrese ushtarakesh ale, hierarkike, të konsolidonin të qenit in- ulta nuk perfshihen ne struktura qe afteso- miresoje qendrueshmerine hierarkike te "gra- "rezerve", si strukture e pandare e FA te RSH stitucion i mbrojtjes të shtetit, kombit e i hen ne vijimesi per te perballuar sfidat fizi- dave-funksion" e te rrit pergjegjshmerine ne (te gjitha vendet anetare te NATO-s kane kete popullit për realizimin me sukses e frytsh- ko-morale ne misionet e tyre, nderkohe qe FA e te ushtarakeve deri ne perjashtim te strukture me emertime te ndryshme) qe per- mëri të misionit të ushtrive të shtetit sh- kjo kategori e oficereve perben nje shumice faktorit politik dhe per depolitizim e departi- ben "bazen" e "themelin" e perballimit te sfi- qiptar ; ky "koncept" kërkon patjetër riven- relative numerike ne sasine e limituar te zim real e faktik te tyre. Njeheresh ai rrit dave te realitetit gjeopolitik te sotem global dosjen e gradave për ata që nuk i gëzojnë; oficereve; keta jane te paret e "ndeshjes" ne besueshmerine ne FA, te ushtarakeve dhe e e rajonal, qe do te mundesoje dhe te beje me " Grada nuk është "shenjë dalluese veprimtarine operacionale te FA; ushtaraket perqas si figure e personalitet shteteror, per- te pavarur FA te RSH ndaj te papriturave qe e ushtarakut", por shprehje "e marrëdhënieve e larte e madhore jane nje pjese e vogel. Ne faqesues dinjitoz,brenda e jashte vendit te jane rrjedhoje edhe te ekuilibrave qe prishen "mes ushtrisë dhe shoqërisë civile, të thel- kete kendveshtrim "vijueshmeria e aftesim- RSH. e kerkojne masa paraprake gatishmerie bit të misionit të posacëm të tyre për garan- it" te atyre qe jane te ketyre moshave duhet Organizata vlereson se ne kete tranzicion "forcash te gatshme" (te "nderhyrjes se shpe- timin e sigurisë, mbrojtjen e lirisë e të sov- te mbeten e vleresohen "rezerve". te paperfunduar, krahas reformave te bera jte") per te perballuar "fillimet"e "kanosjeve" ranitetit, të tërësisë tokësore e hapësirave " Asnje ligj, te pakten deri me sot, nuk ne FA, mjaft ligje gradash e sherbimi ne FA e "kercenimeve" e "rreziqeve" per konflikte ajrore e detare të atdheut, të shtetit shqiptar; perjashton por e vlereson taksativisht, "lit- ende jane kontradiktore ne mjaft ndryshime ne dem te qendrueshmerise se RSH e te ajo nuk është pronë e shumicave kuvendore, eralisht" se ushtaraku "Denohet me burgim qe kane pesuar me vete shfuqizimin e ligjeve detyrimeve te saj ndaj NATO. apo e ndonjë partie politike që gradat mund me Vendim Gjykate te formes se prere", qe paraardhese, por ne kete "permiresim" ende Shtresa ne pension, e se kaluares qe esh- t'ua japin e t'ua heqin ushtarakëve shqiptarë; sipas kendveshtrimit tone duhet te cileso- ushtaraku personalitetin e tij, si te tille e ka te ende gjalle ka kapacitete mendore, e nuk " Pervoja e LANCI detyroi e diktoi "ven- het, ne keto "Vendime Gjykate" edhe "heqja te padokumentuar ligjerisht. Tere ligjet pra- duhet perjashtuar nga dhenija e grades, kurse dosjen e gradave " në 24 maj 1944, ndërsa e grades", qe praktika e deritanishme desh- nojne pajisjen e tyre ose nenkuptojne, ose shtresa qe u krijua me reformat eshte ende politika "antikombetare" e " punëve ushtar- mon me raste "teper te rralla" dhe nuk ka nuk konfirmojne kete me "Leternjoftimi (karte profesionist edhe me aftesi per mbrojtjen e ake imagjinare" ua hoqi atyre, pas lufte "kur "denime masive", per ne politike, sic jane identiteti )si ushtarak" por qe ne fakt nuk vendit. ushtria shqiptare" ishte shndërruar në një aktet ligjore te cilat i perjashtojne nga "gezi- eshte zbatuar per ata qe kane nderprere kar- Ky projekt eshte teresisht kombetar, i ushtri eficente në plotësimin e misioneve të mi i grades" ata qe nuk jane denuar apo me rieren ushtarake: per ata ne" rezerve", lirim paanshem politikisht dhe i sherben plotes- saj me 1 maj 1966, duke e shndërruar ush- vendime te njeanshme politike. Bindjet poli- e ne pension, qe lehteson edhe perfitimin e imit te misioneve kushtetuese te FA te RSH. trinë në "turmë" pa lidhje hierarkike funk- tike "nuk jane gjykate" dhe as shumicat kuv- atyre te drejtave qe legjislacioni ne fuqi ua Ju drejtohemi me nje "projekt-ligj" per sionale kushtetuese e ligjore, që komandohej endore ligjberese nuk zevendesojne "ato", mundeson atyre. "Amendamente" ne ligjin "Per karrieren ush- nga "partia-shtet". Ky ndryshim dobesoi "gjykatat". Organizata ka nderhyre prane Ministrise tarake ne FA te RSH" me Nr.59 dt. 12.06.2014 ndjeshem aftesine mbrojtese te vendit dhe " Se koncepti "te qenit ushtarak" nuk se Mbrojtjes dhe ne Qeveri e Kuvendin e RSH dhe me "relacionin" perkates per te . gatishmerine e ushtrise per plotesimin me eshte privilegj i ligjberesit, shumices se saj, per rivendosjen e gradave me arsyetimet e Eshte ne nderin e dinjitetin e shtetit tone frytshmeri te misionit te saj; por eshte thelbi i mbrojtjes se vendit, jashte sipercituara, por panvaresisht punes se bere demokratik, e Ministrise se Mbrojtjes e Sh- " Permbysja e sistemit diktatorial me diktatit politik, i cili pavaresisht i ligjeve per ne Shtabin e Pergjithshem ne v.2000-2004 tabit te Pergjithshem, qe ti marre ne konsid- 1990-1991, pranimi i RSH ne OSBE i diktuan "depolitizim" e "departizim" te FA ka nje mb- dhe ne nje "draft" i hartuar prej tyre, ne bind- erate vleresimet e projektit tone, qe ushtar- vendit vendosjen e ligjshmerie hierarkike ne eshtetje, per ne te pamerituar kushtetuese, jen tone eshte trajtuar politikisht, jashte edhe aku pavaresisht nga data e nderprerjes se ushtri, qe u pasua me "rivendosjen e gra- qe Kushtetuta me nenin 12 te saj thekson vete "vlersimeve" per rivendosjen e gradave karrieres aktive ushtarake, eshte titulluar dave funksionale me 01.07.1991" dhe "Sta- se "FA nuk duhet te nderhyjne ne politike", per ata qe ju jane hequr nga 01.05.1966, e oficer e nenoficer me grade perkatese tusin e Ushtarakut te FA te RSH" me ne vend qe, sipas konceptit tone, "forcat poli- me pas edhe te atyre qe ju u ridha me ligjin e funksionale,prandaj titulli grade-funksion qe 03.07.1991, vetem per ushtarake aktive, kurse tike nuk duhet te nderhyjne ne FA", qe do te 13.09.1993. Nderhyrja e politikes ka demtu- ka kryer ne castin e nderprerjes te jepet e te te tjeret, ata ne rezerve, lirim e pension nuk lehtesonte permiresimin e menjanimin e ar ushtrine. gezohet e mbahet prej tyre. Kjo shtrese ush- perfituan graden e tyre te ligjshme, te drejte praktikave zevendesuese te ushtarakevet e Vlersojme se ecuria e zbatimit te "mod- tarakesh nuk mund te cilesohet e te shender- por te "cmontuar" politikisht ne 1 maj 1966; karrieres nga funksionet e tyre dhe heqjen e elit" NATO eshte rritur, por ende ka aspekte, rohet ne "civil" te RSH,nderkohe qe "titujt e " Shumicat kuvendore hartuan ligje gradave, me fitoren e radhes ne zgjedhjet qe edhe i sipercituam, qe do ta bejne kete gradat profesionale" shoqerojne personin fiz- "gradash" ne v.1991,1993,2000,2004 e 2014, parlamentare nga shumica e re kuvendore, perafrim me cilesor. Projekt - amendamenti ik deri ne ndarjen nga jeta. ne te cilet e drejta e perfitimit te grades u apo partia me e madhe fituese . yne per ligjin e v.2014 "Per karrieren ne FA te Presim nje takim personal me JU. Pa nje vleresua politikisht prej tyre. Keshtu nuk ju Organizata vlereson se ky model trajtimi RSH" do te permiresoje edhe me shume zba- pergjigje personale, cdo delegim do te zvarrise dhane gradat me 01.07.1991; nuk u quajten i ushtarakeve te karrieres, jo vetem qe i de- timin e nenit 35 te tij "Implementimi daljes vleresimin Tuaj per fitimin e te drejtes tone "ushtarake me status" me 03.07.1991; ne v. motivon ata ne mision funksional ne radhet ne rezerve-lirim" qe parashikon, sipas gjykim- kushtetuese dhe ligjore. pas 1993 u bene heqje te pamerituara gra- e FA, por ushqen e demotivon edhe kategorite it tone, nje ruajtje te qendrueshmerise se ME KONSIDERATE dash; asnje ligj i ketij tranzicioni "nuk e tyre e ulet, e larte e madhore qe nuk ju FA, te gatishmerise se tyre per veprime oper- KRYETARI vleresoi kontributin legjitim" te ushtarakeve hapet rruge karriere e njehere largon nga syn- acionale, te cilat nuk mund te permbushen Dhimiter Ndrenika pa "grada" te diktatures e pasdiktatures; ne imi per tu bere profesioniste ushtarake, te kembim keto veprime prune ne ushtri mili- rinjte, qe qe te gjitha keto nuk sjellin perpa- tante "partiake", "te paarsimuar" dhe u cen- rim e konsolidim te FA, por ndikojne negativ- ua aftesia mbrojtese e FA dhe e RSH. isht ne shnderrimin e tyre ne garante te mi- " Edhe nje perpjekje e bere me ligjin sionit te tyre kushtetues. nr.7750 dt.13.09.1993 per "gradat" ne FA te Organizata vlereson se "modeli" yne RSH, me nenin 18 te ketij, pjeserisht per- tashme eshte percaktuar unanimisht nga fituan graden funksionale "oficere te dale ne shoqeria e shteti ne antaresimin ne NATO, rezerve e pension", u shfuqizua ne ligjet e gje qe per ne "nenkupton" standarte e kri- mepasme te "gradave" e "te sherbimit" ne FA tere te saj ne FA, qe shpesh, sipas gjykimit te v.2000, 2004 e v.2014, qe "ushtaraket ne tone, ky "model" nuk po i pershtatet ne fush- pension (lirim) nuk e gezojne kete grade", per en e "karrieres ushtarake" me ligje thelbe- ne "merite e parevokueshme e tyre", e kthy- sisht te peraferta me ato qe kemi pranuar si en kete shtrese (ende gjalle) ne kushtet e te qenit anetare te NATO-s, krahas mjaft pasvitit 1966, ne nje faktor "demoralizues" aspekteve te te qenit "ushtri karriere profe- "per te merituar sherbimin e ushtarakut te sioniste" me "hierarki gradash funksionale karrieres" dhe njeheresh ne nje faktor te cen- te pergjegjshme e autoritare, zbatuese" pa imit te aftesise mbrojtese te vendit sepse ata eikuvoke e medyshje te misioneve kush- Gusht 2015; Nr. 8(320) FAQE 17 DOSSIER Sulejman Zalla, mësuesi rebel që u përball me Esad Pashën

Nikolla Sudar* të cilin e deshi njëlloj si vitet ia rënduan shëndetin, ai Mësuesi patriot, vendlindjen e vet, Krujën. "Z. nuk përtonte të këshillonte o të përplasej me tur Sulejman Zalla Sula", siç e thërrisnim të mëd- prindërit në qytet edhe fshat që koshakët, me atë që henj e të vegjël, gjithnjë i pa- fëmijët t'i lejonin për të ndjekur Dthërrisnin "Dum përtuar, stazhin e vet prej 50 arsimin e mesëm edhe të lartë. Babën", me Esad Pashën, vitesh në arsim më tepër e kaloi Bashkë me kolegët e tij të shumë më vonë me regjimin në fshat. nderuar e të paharruar, si Qa- komunist… Gjithçka për ar- Pushtimi i vendit nga fash- zim Domi, Abdyl Keçi, Tasim simin shqiptar. Në hapësirën istët e preku thellë mësuesin Këlliçi, Gani Keta, Sulë Shtra- Krujë, Tiranë e Durrës do të patriot. Shpejt shtëpia e tij në za, Hamdi Faja, Riza Kurshumi, kujtohet gjithmonë me respekt qendër të qytetit do të bëhej bazë Asllan Ademi, Tofik Deliallisi, figura e veteranit të shquar të e sigurt e çetës atdhetare të Hamza Vlashi, Mereme Shko- arsimit kombëtar, Sulejman komanduar nga kryetrimi i Sh- dra, Sheje Bajraktari, Hamza Zalla, i cili zemrën, shpirtin, af- qipërisë së Mesme, kunati i tij, Shahini, Mehmet Domi, Bedri, tësitë mendore e fizike si Qemal Deliallisi (të cilit vetëm Shefik e Riza Deliallisi, Xheje rrallëkush ia kushtoi zgjimit të demokracia i dha vendin e mer- Arbana, Hasan e Xhyhere popullit, edukimit të tij. Po ituar). Këto ishin arsyet që si në Belshaku, Hajro Kore e të tjerë, mbushen afro 50 vjet që ai punë, ashtu edhe në shtëpi, z. do të mbeten shembull frymëzi- s'është më midis nesh, por ve- Sula të vëzhgohej nga agjentët mi për brezat e ardhshëm. pra e tij në të mirë të gjuhës e e pushtuesit dhe kohë pas kohe Devotshmëria e zotni Sulës të shkollës shqipe ka zënë të thirrej dhe kërcënohej nga për t'i shërbyer me mish e me vend nderi në historikun e ar- organet fashiste.Madje, me ur- shpirt punës së nderuar të simit. dhër të Ministrisë së Arsimit edukatorit, mbase ka kaluar Sulejman Zalla u lind në merret vendimi që të transfer- edhe në legjendë: gjatë 50 1892, në qytetin e lashtë të ohet në Tuz të Malit të Zi, por viteve të kontributit të tij në Krujës. Dëshira e madhe për që nuk zbatua.Rënia heroike e arsim ai nuk mungoi asnjë orë dije, zgjuarsia e rrallë natyrore kunatit, Qemalit, në vitin 1942, mësimi. dhe puna e tij këmbëngulëse nuk e theu dot mësuesin atd- Fqinjët tregojnë për pasion- bënë që ta mbaronte shkëlqye- hetar. in e tij të veçantë për bujqës- shëm shkollën fillore në Pas çlirimit të vendit nga inë: z. Sula me plot gojë mund vendlindje. Solidariteti për këtë pushtuesit e huaj, si shumë të thuhet se si rrallëkush ishte adoleshent shumë premtues qe intelektualë të tjerë, edhe më- i dashuruar plotësisht pas i madh: bashkëqytetarë të tij suesin përparimtar Sulë Zallën tokës. Kopshti i tij, që e rrethon- krutanë kontribuuan material- do ta zhgënjente demagogjia e te shtëpinë e bukur dykatëshe isht që ai të ndiqte Normalen atdhetarë e arsimdashës, me të vazhdonte më e fortë dhe me "pushtetit të ri demokratik". Në në qendër të qytetit, ishte turke në Shkodër. Ishte koha e entuziazmin e moshës, me të gjitha mënyrat, me synimin vitin 1947, bashkë me të vël- shndërruar në një mikrofermë premtimeve "lumë" nga xhon- çantën me të vetmen abetare për ta përzënë me çdo kusht. lanë, Rizanë, arrestohen e tor- model, të përmendur në të turqit, si edhe i miratimit të që kishte mundur të siguronte Mbas çdo ceremonie fetare apo turohen në Hetuesi. gjithë trevën e Alfabetit të Manastirit.Djaloshi dhe me disa fletore e lapsa, ar- faljeje të zakonshme, hoxha Pasi u la ca kohë pa punë, Shijakut.Portokallet, limonat ra në kontakt me patriotë sh- rin në Ishëm djaloshi Sulejman mallkonte mësuesin e ri, duke përsëri do të rifillonte detyrën e dhe zarzavatet e shumëllojshme kodranë, të cilët e brumosën me Zalla. Ditën e parë të shkollës, e quajtur: "Njeri pa fe", "Kaurr" tij të dashur në fshat dhe më të këtij kopshti model shpërnda- ndjenja të thella 4 marsin e vitit 1913, e cila ka që po u mësonte fëmijëve "gju- pas, për arsye moshe, do ta vazh- heshin në të gjithë qytetin e në atdhedashurie.Kthimi në hyrë në histori si dita e hapjes hën e shejtanit". donte edukimin e brezit të ri me fshatrat panë tij. Çdo mëngjes vendlindje e bëri që veprim- së shkollës së parë shqipe, pas Si rezultat i kësaj fushate të atë përkushtimin e vet shem- herët do të punonte në kopsht tarinë e filluar ta ndiqte me shpalljes së pavarësisë, në ish- egër, nga 40 nxënës, tashmë i bullor në qytet. Kontributi i tij dhe pastaj nisej për në shkollë. përkushtim.Menjëherë pas qarkun e Durrësit (që në atë mbetën 10 dhe vetëm atëherë në luftën kundër analfabetizmit Edhe fëmijët i edukoi me shpalljes së pavarësisë, Sulë kohë përfshinte Durrësin, Prefektura vendosi transfer- është jashtë mase i çmuar në dashurinë për tokën dhe punën Zalla i drejton një lutje Prefek- Kavajën, Tiranën dhe Krujën), imin e hoxhës, por ndërhyrja e trevën e Shijakut, që në atë fizike. turës së Durrësit, e cila e na e përshkruan vetë ai me një Esat Pashës e anuloi vendimin. kohë përfshinte 64 fshatra. Z. Sula rriti dhe edukoi me emëron mësues në zonën e pezmatim, që nuk e shleu dot Në këto kushte, fanatikët e Gjithmonë kërkues ndaj vetes, nder 5 vajza dhe 5 djem, të cilët thellë të Ishmit. nga kujtesa: tërbuar i organizuan disa prita z. Sula ishte nga ata që për- janë krenarë për prindërit e tyre I ndodhur në veri të qarkut "… mora materialet që për ta vrarë, po mësuesin trim gatitjes së vet metodiko-shken- të paharruar, madje disa prej dhe vetëm 30 kilometra larg kisha sjellë me vete dhe u drej- e mori në mbrojtje vegjëlia ish- core të përditshme i jepte tyre ndoqën profesionin e nderu- nga kryeqendra e tij, Durrësi, tova në atë që quhej shkollë, ku make, e cila i vuri edhe epite- rëndësi kryesore. ar të babait. Në gjithë këtë vep- komuna e Ishmit më fshatrat e jepte mësim feje hoxha i fshatit tin e bukur e shumë kuptim- Kjo praktikë pune, e sho- rimtari të gjatë, atdhetare e saj përmendet që herët në his- (një anadollak). "Efendi, - i drej- plotë "Sulë Shqipja". Ky do të qëruar me mjete të shumta pedagogjike, ai pati mbësh- tori për atdhedashuri, mikpritje tohet postkomandanti hoxhës, ishte një përgjithësim dhe për- didaktike, të cilat i përgatiste tetjen e gjithanshme të së sho- dhe bujari. Në skajin verior, në i cili as që denjoi të më vësh- jetim mjaft i bukur i punës dhe vetë, pa lënë mënjanë qes, nënë Hatijes (apo Tikut, siç Kepin e Rodonit, që laget nga trojë në fytyrë, - këtë njeri na luftës që bëri ky patriot për të ekzigjencën e tij ndaj nxënësve, e mbajnë mend shijakasit), të deti Adriatik, ndodhet kalaja e e ka dërgue prefekti i Durrësit futur mësimin e gjuhës shqipe e bënë atë që të përmendej si kësaj gruaje të rrallë kurajoze përmendur e me mësue kalamajt shqip…". në zonën e thellë të Ishmit, ku një nga mësuesit më të mirë të e mikpritëse, motër e trimit të Skënderbeut.Terreni i vështirë, Hoxha mblodhi buzët dhe pa u injoranca dhe varfëria ishin rrethit të Durrësit. E kaluara shquar, Qemal Deliallisit. kodrinat e thepisura, mjedisi i vonue shpërtheu gjithë inat: ulur këmbëkryq. atdhetare dhe rezultatet e tij të Besnikë të parimeve atd- mbuluar me pyje të dendur e të "Kemi qenë batall me mësue Por, Esat Pasha nuk ia fali shkëlqyera si edukator bënë që hetare e humane të të atit, pakalueshëm, e bënë të fam- shqip…". kurrë mospajtimin me hoxhën të merrte pjesë në festimet e djemtë e z. Sulës u angazhuan shëm trimin Ibrahim Kërtusha, Në kushtet e një armiqësie e fshatit, prandaj më 1914 e ar- 50-vjetorit të Shpalljes së Pavar- fuqimisht që në fillim të proces- i cili me komitët e tij, për një të hapur të postkomandantit, reston, për muaj të tërë e mban ësisë në Vlorë. Gjithashtu, iu eve demokratike. Me dekretin kohë relativisht të gjatë, paral- hoxhës dhe të fanatikëve në burgun e Durrësit dhe më dhanë Urdhra Pune të kl. I dhe Nr. 814, të datës 12.04.1994, izoi administratën turke në vendës (të cilët i mbështeste pas në atë të Krujës. Këtu re- II. Presidenti i Republikës i dha tërë zonën e Ishmit.Kjo është edhe Esat Pashë Toptani), iu belët e nxjerrin nga izolimi dhe Sulën-mësues është e pam- edukatorit atdhetar, rilindësit arsyeja që pas shumë inkur- desh të punonte mësuesit pa- e marrin me vete me forcë. Por, undur ta veçosh nga Sula- Sulejman Zalla titullin e lartë sionesh të ekspeditave turke, triot, duke pasur vetëm mësuesi nuk do të pajtohej as- njeri.Këshillat e tij "Mësues i Popullit", me këtë më në fund çeta e kryetrimit përkrahjen e vegjëlisë dhe të njëherë me parullat anadollake: dashamirëse, vërejtjet miqë- motivacion: Ibrahim Kërtusha u atdhetarit me shumë autoritet, "Dum Babën!", "O babë, o bar!", sore me takt, gatishmëria për "Për atdhetarizmin e tij të rrethua.Por, ai nuk u dorëzua i Sheh Adem Rodës. Dhoma e apo me urrejtjen që shfaqnin të ndihmuar pa u kursyer më- flaktë në drejtim të gjuhës e të gjallë. Ashtu të vdekur, koman- mësimit nuk kishte as banka, ndaj gjuhës dhe shkollës shqipe, suesit e rinj, si dhe humori i shkollës shqipe; për përkush- danti turk i pret kokën dhe ia as dërrasë të zezë dhe të dyzet së cilave Sulejman Zalla u kish- rrallë, kujtohen me shumë re- timin në kryerjen e detyrës fis- dërgon në Stamboll. Edhe sot e fëmijët shkruanin përmbys te kushtuar mendjen dhe zem- spekt e dashuri nga kolegët dhe nike të mësuesit dhe për rezu- kësaj dite kalojnë gojë më gojë mbi dysheme. Materialet që rën. Pas disa kohësh ai iu dorë- ish-nxënësit e tij. Të moshuar- ltate shumë të larta në ciklin e bëmat e paharruara të trimit kishte siguruar, fletoret, lapsat zua në besë bajraktarit të Mird- it duhet ta mbajnë mend sesi ulët, ku shërbeu për 50 vjet rad- ishmak, Ibrahim Kërtusha, që i kishte blerë dhe do t'i blinte itës. për dekada me radhë e shndër- hazi". njeriut me dy varre: njërin në edhe në të ardhmen me lekët Sulë Zalla për vite me radhë roi shtëpinë në një çerdhe të Ishëm dhe tjetrin në Stamboll. e tij, ua shpërndante falas u end nëpër Krujë, Prezë, vërtetë bamirësie. Zell të jash- *Historian dhe ish-përgjegjës i Dhe ja, në këtë krahinë të nxënësve. Por, fushata deni- Ishëm, dhe në vitin 1927 ven- tëzakonshëm tregonte për ar- Muzeut Historik të Shijakut ashpër e të varfër, por me njerëz gruese ndaj mësuesit të ri do doset përfundimisht në Shijak, simimin e popullit. Edhe kur (1978 - 1997) FAQE 18 Gusht 2015; Nr. 8(320)