АРХИВСКИ ЗАПИСИ ARCHIVAL NOTES AРХИВСКИ ЗАПИСИ ARCHIVAL NOTES 1-2/2018 Редакција Editorial Board Saša Tomanović, Mirjana Kapisoda, Srđan Pejović, Aleksandar Berkuljan, Predrag Vukić, dr Đorđe Borozan, dr Božidar Šekularac, Luka Milunović, Dragica Lompar Уређивaчки одбор Editorial Staff Saša Tomanović, Mirjana Kapisoda, mr Jadranka Selhanović, Srđan Pejović Главни уредник Editor in Chef Saša Tomanović Oдговорни уредник Editorialist Srđan Pejović Секретар редакције Editorial Board Secretary Mirjana Kapisoda Лектор Language Editor Dragica Lompar Издавач: Државни архив Црне Горе/Publisher: The State Archives of Montenegro Цетиње, Новице Церовића 2, тел. 041/ 230-226, факс 041/ 232-670. e-mail: [email protected]; e-mail: [email protected] ISSN 0353-7404 ДРЖАВНИ АРХИВ ЦРНЕ ГОРЕ АРХИВСКИ ЗАПИСИ ЧАСОПИС ЗА АРХИВСКУ ТЕОРИЈУ И ПРАКСУ ARCHIVAL THEORY AND PRACTICE REVIEW Година XXV/2018 Број 1-2 Цетиње, 2019 Садржај 5 SADRŽAJ TABLE OF CONTENTS ČLANCI I PRILOZI/ ARTICLES AND CONTRIBUTIONS Prof. dr Božidar ŠEKULARAC BAR U CRNOGORSKOJ ISTORIJI i IMENIMA ............................................................... 7 BAR IN MONTENEGRIAN HISTORY AND NAMES ............................................................... 7 Sreten ZEKOVIĆ FENOMEN CRNOGORSKE TRADICIONALNE SLOBODE JE OSNOV CRNOGORCIZMA ................................................................................................ 19 THE PHENOMENOM OF MONTENEGRIN TRADITIONAL FREEDOM IS THE BASIS OF MONTENEGRINISM ............................................................................. 19 Dr sc. Cvetko PAVLOVIĆ Dr ĐORĐE STEFANELI, JEDAN OD UTEMELJIVAČA VETERINARSKE SLUŽBE U CRNOJ GORI ................................................................... 49 Dr ĐORĐE STEFANELLI, ONE OF THE FOUNDERS OF THE VETERINARY SERVICE IN MONTENEGRO .......................................................... 49 Željko MIRANOVIĆ IZBOR JOVANA S. PLAMENCA ZA NARODNOG POSLANIKA KAPETANIJE DONJO-CRMNIČKE 1906 i 1907. GODINE ......................................... 63 ELECTION OF JOVAN S. PLAMENAC FOR NATIONAL MINISTER OF THE CAPTAINS LOWER-CHAMBER 1906 AND 1907 ................................................. 63 IZ ARHIVSKE TEORIJE I PRAKSE / FROM THE ARCHIVAL THEORY AND PRACTICE Dr. Mile Bakić KNJIŽEVNI AHIVI U CRNOJ GORI: POTREBA I INTERES DRŽAVNI, KULTURNI, NAUČNI ILI I DALJE MARGINALNO PITANJE, IZGLEDI U BUDUĆNOSTI .................... 83 LITERARY ARCHIVES IN MONTENEGRO: NEEDS AND INTERESTS NATIONAL, CULTURAL, SCIENTIFIC OR OTHERWISE MARGINAL QUESTION, PROSPECTS IN THE FUTURE ......... 83 Dr. Mile Bakić IMAJU LI (I KOD NAS) ARHIVI AUTONOMNOST, PROFESIONALIZAM, APOLITIČNOST I DEMOKRATIČNOST: iskustva, rezultati naše i drugih bivših socijalističkih zemalja ............................... 111 DO OUR ARCHIVES ( AND WITH US )HAVE AUTONOMY, PROFESSIONALISM, APOLITISM AND DEMOCRACY - Experiences, results of our and other former socialist countries ...................................... 111 6 Aрхивски записи DOKUMENTI I SJEĆANJA / DOCUMENTS AND MEMORIES Jovan ĐURANOVIĆ ZBOR CRNOGORSKIH I ALBANSKIH GLAVARA U KUČIMA 1614. GODINE .............. 135 THE MEETING OF MONTENEGRIN AND ALBANIAN CHIEFS IN KUCHI IN 1614 .............. 135 Доц. др Андријана НИКОЛИЋ ТРИ ПИСМА ДР ЛАЗАРА ТОМАНОВИЋА ................................................................ 167 THREE LETTERS FROM DR LAZAR TOMANOVIC ........................................................... 167 Tatjana MILAČIĆ DRUŠTVO CRVENOG KRSTA KRALJEVINE JUGOSLAVIJE I OSNIVANJE OPŠTINSKOG ODBORA CRVENOG KRSTA U HERCEG NOVOM 1934. GODINE .............................. 181 SOCIETY OF THE RED CROSS OF THE KINGDOM OF YUGOSLAVIA AND ESTABLISHMENT OF THE MUNICIPAL COMMITTEE OF THE RED CROSS IN HERCEG NOVI 1934 .............. 181 Prikazi/REVIEWS „OKRUŽNI KOMITET KPJ NIKŠIĆ U NARODNOOSLOBODILAČKOM RATU, KNJIGA II“ DACG, 2018 (Dr. Dragutin Papović) ........................................... 193 THE ENVIRONMENT COMMITTEE KPJ NIKSIC IN NOB, tom II ........................................ 193 NADA DRAŠKOVIĆ, BIO-BIBLIOGRAFIJA DR SC. MILA BAKIĆA, UNIREKS, POGORICA, 2017. (Dragoljub Šarović) ...................................................... 198 NADA DRAŠKOVIĆ, BIO-BIBLIOGRAPHY DR. SC. MILA BAKIĆA ....................................... 198 ADNAN ČIRGIĆ, NATRPIRODNA BIĆA U TRADICIJSKOJ KULTURI CRNOGORACA , FCJK, 2019 ( Boban Batrićević) ...................................... 202 SUPERNATURAL BEINGS IN THE TRADITIONAL CULTURE OF MONTENEGRINS, ............ 202 DR ČEDOMIR BOGIĆEVIĆ „SULA RADOV – EVROPSKI RACIONALIZAM I CRNOGORSKO OBIČAJNO PRAVO “KIC „Bijeli Pavle“, Danilov grad, 2015 (Dragan B. Perović) ....................................... 206 SULA RADOV - EUROPEAN RACIONALISM AND MONTENEGRIN CUSTOMS LAW ............ 206 SRĐAN PEJOVIĆ, STEVAN RADUNOVIĆ, KANCELARIJSKO POSLOVANJE, Podgorica, 2018. ( dr Mile Bakić) ............................ 210 IZVJEŠTAJ O RADU za 2018. godinu ..................................................................... 215 Бар у црногорској историји и именима 7 UDK 94(497.16)“1913/1914“ Чланци и прилози Prof. dr Božidar ŠEKULARAC BAR U CRNOGORSKOJ ISTORIJI I IMENIMA BAR IN MONTENEGRIAN HISTORY AND NAMES Govoriti o Baru je lako i teško. Lako, jer se o njemu ima što kazati, jer je Bar crnogorska državna i duhovna vertikala. Još od vremena Vojislavljevića i Duklje, to je bila povremena crnogorska prijestonica i sjedište Dukljansko-barske, odnosno Barske nadbiskupije. Takvu privilegiju je, nakon ukidanja Dukljanske nadbiskupije, mo- gao imati samo grad sa dugom tradicijom i ugledom u državi i narodu. Svakako i centar države, iako je u to vrijeme bilo i drugih gradova koji su se isticali tradicijom u dukljanskoj državi, kakvi su bili Skadar, Kotor, Budva, Ulcinj… Reče hroničar „slavni grad Bar“, a Bar ima svoju svetu planinu Rumiju, na kojoj se smjestio taj „slavni grad“. Bar ima svoju Crmnicu, svoje Šestane, Krajinu, Mrkojeviće, Spič, svoju Svetu Bogorodicu Krajinsku i u njoj Svetog Vladimira Dukljanskog i čuvenu Kosaru, već pominjanu Dukljansko- barsku, odnosno Barsku nadbiskupiju, koja predstavlja jedan od nosećih stubova crnogorske istorijske vertikale. Ima Bar i svoju čuvenu Bogorodicu Ratačku, Ljetopis popa 8 Aрхивски записи Dukljanina, svoju vlastelu, plemiće, statut, svoje nadbiskupe, itd. Konačno, Bar ima svoju Crnu Goru i ona ima svoj Bar. Kada kažemo da je i teško govoriti o Baru, mislimo na to što nema dovoljno dokumentarne građe, adekvatno isto- riji i značaju ovoga grada. Posebno što nije sačuvan arhiv Barske nadbiskupije iz vremena njenog priznanja od Rimske kurije i vjekova poslije toga. Nestala je građa, moguće u ratnim pohodima raznih osvajača – Nemanjića, Mlečana, Turaka (Osmanlija) i dr. Možda je neđe sklonjena kada je pop Dukljanin morao napustiti Duklju? Možda je, nadajmo se, neđe na sigurnom i jednog dana iskoči na viđelo? Međutim, srećna je okolnost da postoje živi svjedoci viševjekovnog postojanja i milenijumske istorije Bara, a to je barska toponimija o kojoj govori naša knjiga. Da podsjetimo na jednu izuzetnu istorijsku činjenicu da Bar na svojoj teritoriji ima tri župe koje pominje pop Dukljanin: Prapratnu, Krajinu i Crmnicu. Kako oko ubikacije Krajine i Crmnice nema ništa sporno, to smo se odlučili da predstavimo i razjasnimo samo pitanje župe Prapratne. Poznato je da je o „slavnom gradu Baru“ pisano na ra- zne načine, u raznim prilikama i povodima, kao jedne od prijestonica dukljanske države Vojislavljevića, Barskoj bici, o Baru sjedištu Zetske države Balšića, mletačkoj i turskoj okupaciji, itd. Postoje radovi i o toponomastičkim temama, ali su nastajale brojne plemenske monografije i rodoslovi brat- stava. Grad Bar, na jugu Crne Gore, na obali mora, predstavlja crnogorsku vertikalu iz koje se čita milenijumska istorija i kultura crnogorskog naroda. Zaklonjen od rumijskih planinskih oluja i morskih bura Jadrana, poput orlovskih gnijezda smješten je Stari Bar, na stijenama u podnožju svete crnogorske planine Rumije. Po starini i važnosti za crnogorsku državu, Bar zauzima značajno mjesto u kvartetu gradova (Duklja, Skadar, Kotor i Bar) na kojima je utemeljena prva crnogorska država Duklja Vojislavljevića. Njeno dvovjekovno trajanje prekinula su raško-nemanjićka osvajanja uz pomoć Бар у црногорској историји и именима 9 Vizantije koja nikako nije mogla da zaboravi Tuđemilsku bitku kod Bara 1042. godine i stvaranje samostalne države dukljanskih Slovena, predaka Crnogoraca. Bar je bio jedna od prijestonica dukljanskih vladara Vojislavljevića koji su, pored državnog centra Skadra, imali svoja sjedišta i u drugim gradovima Duklje: Baru, Budvi, Kotoru, Krajini, Ulcinju, Stonu... U njemu je pripremana Tuđemilska bitka, a bio je i centar u koji se povukla Dukljanska crkva iz porušenog grada Duklje, đe je dobila ime Dukljansko–barska, a kasnije samo Barska nadbiskupija. Sama činjenica da je ovđe smještena i priznata 1089. godine Barska nadbiskupija, temelj i iskon crnogorske države Duklje, jasno govori da je Bar u to vrijeme bio centar Dukljanske države. Uostalom, odavde je na svoje posljednje putovanje, proćerana od raškog župana Stefana Nemanje, posljednja dukljanska vladarka knjeginja Desislava 1189. godine, te nađe utočište u Dubrovniku. Sa njom pođe i napusti prijestonicu Bar barski nadbiskup Grgur barski, poznatiji kao pop Dukljanin, autor prvog istorijsko-književnog spisa nazvanog Ljetopis popa Dukljanina, imenovan kasnije i kao Barski rodoslov, Regnum Sclavorum, itd.1 Nezavisno od toga u kojem je manastiru pisan, barska opština je kolijevka ovoga najstarijega spisa crnogorske knji- ževnosti i istorije, prvog