Cumhuriyetten Günümüze Modern Anlamda Erzurum’Da Ilk Tiyatro Hareketleri” Adını Verdi Ğimiz Tezimizi Öncelikle Cumhuriyet Tiyatrosu Kapsamında Inceledik
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
CUMHUR İYETTEN GÜNÜMÜZE MODERN ANLAMDA ERZURUM’DA İLK T İYATRO HAREKETLER İ Zeynep BAYRAKTUTAN Yüksek Lisans Tezi SAHNE SANATLARI ANASANAT DALI Doç. Dr. Pınar ARAS 2011 Her Hakkı Saklıdır. T.C ATATÜRK ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ SAHNE SANATLARI ANASANATDALI Zeynep BAYRAKTUTAN CUMHUR İYETTEN GÜNÜMÜZE MODERN ANLAMDA ERZURUM’DA İLK T İYATRO HAREKETLER İ YÜKSEK L İSANS TEZ İ TEZ YÖNET İCİSİ Doç. Dr. Pınar ARAS ERZURUM -2011 I İÇİNDEK İLER ÖZET.................................................................................................................................. III ABSTRACT....................................................................................................................... IV ÖNSÖZ............................................................................................................................... V GİRİŞ CUMHUR İYET İN S İYAS İ VE KÜLTÜREL YANSIMALARINI TİYATROYA ETK İSİ 1. CUMHUR İYET T İYATROSU................................................................................... 1 2. HALKEVLER İ.............................................................................................................. 8 3. ERZURUM’ DA İLK T İYATRO HAREKETLER İ ................................................. 14 BİRİNC İ BÖLÜM 1930-1980 DÖNEM İ’NDE ERZURUM’DA T İYATRO 1.1 ERZURUM HALKEV İ ............................................................................................. 18 1.2 ERZURUM HALKEV İ T İYATRO ÇALI ŞMALARI............................................ 27 1.3 ERZURUM İŞ OCA ĞI T İYATRO KOLU .............................................................. 38 1.4 PALANDÖKEN SPOR KULÜBÜ T İYATRO KOLU ........................................... 39 1.5 HALK OYUNLARI VE HALK TÜRKÜLER İ DERNE Ğİ ................................... 40 1.6 YEREL T İYATROLAR ............................................................................................ 56 1.7 OKULT İYATROLARI.............................................................................................. 61 1.8 TURNE T İYATROLARI .......................................................................................... 64 İKİNC İ BÖLÜM 1980’DEN GÜNÜMÜZE KADAR OLAN DÖNEMDE ERZURUM’DA TİYATRO 2.1. ERZURUM DEVLET T İYATROSU....................................................................... 69 2.2.YEREL T İYATROLAR VE ÖDENEKL İ T İYATRO............................................ 82 2.3. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTES İ T İYATRO BÖLÜMÜ.................................. 92 SONUÇ............................................................................................................................... 97 KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 100 II EKLER Ek 1-Röportajlar .......................................................................................................... 105 Ek 2-Foto ğraflar...........................................................................................................144 ÖZGEÇM İŞ ....................................................................................................................... 161 II I ÖZET YÜKSEK L İSANS TEZ İ CUMHUR İYETTEN GÜNÜMÜZE MODERN ANLAMDA ERZURUMDA İLK T İYATRO HAREKETLER İ Zeynep BAYRAKTUTAN Tez Danı şmanı: Doç. Dr. Pınar ARAS 2011, 161 sayfa Jüri: Doç. Dr. Pınar ARAS (Danı şman) Doç. Dr. Dilaver DÜZGÜN Yrd. Doç. Dr. Fikri SALMAN “Cumhuriyetten Günümüze Modern Anlamda Erzurum’da ilk Tiyatro Hareketleri” adını verdi ğimiz tezimizi öncelikle Cumhuriyet Tiyatrosu kapsamında inceledik. Cumhuriyetin kurulu şuyla birlikte Atatürk’ün devrimlerinin, devletin temel ilkelerinin ve ülkülerinin sanatın her dalında oldu ğu gibi tiyatroya yansıması sonucu bu sanat daha geni ş faaliyet alanları bulmuş, bu alanda ileri ve önemli adımlar atılmı ştır. Bu adımların en özgün ve en etkili olanı ise Halkevleri’dir. Sosyal ve kültürel bir devrim olan Halkevleri, dokuz koldan Erzurum halkının sosyal ya şantısına yeni bir ivme kazandırmı ştır. Halkevleri de ğişen siyasi yapının gölgesinde kalarak kapatılmaya yüz tutarken, onun yerini dolduracak, misyonunu ya şatacak olan Halk Oyunları ve Halk Türküleri Derne ği halkın yeni gözdesi olmu ştur. Dernek Halkevini aratmaz. Gönüllülerinin özverili çalı şmaları en çok Erzurum’un Kurtulu şu için yapılan törenlerde göze çarpar. Derne ğin uzun yıllar tüm kollarında hizmet veren Sebahattin Bulut ise her etkinli ğin öncüsü olmu ştur. Şehrin tiyatro görgüsü ve ilgisi beraberinde profesyonel bir tiyatro ihtiyacını do ğurur. Bir kaç kez Devlet Tiyatrolarının kurulması giri şimi yapılır ancak turne tiyatrosu olmaktan öteye geçemez. Bu giri şimlerin en büyük kazancı Erzurum’da bir Devlet Tiyatrosu sahnesi kurulması olur. Böylelikle Devlet Tiyatrolarının turneleri daha sık gelerek şehrin tiyatroya bakı ş açısını olumlu yönde etkiler ve 1997 de Erzurum Devlet Tiyatrosu yerle şik düzene geçer. On dört yıldır çe şitli oyun da ğarcı ğıyla hizmet veren Erzurum Devlet Tiyatrosu ve günümüz Amatör Topluluklara genel bir bakı ş ile tezimiz son bulur. IV ABSTRACT MASTER’S THESIS THE FIRST MODERN THEATRICAL MOVEMENTS IN ERZURUM FROM THE REPUBLICAN ERA TO TODAY Zeynep BAYRAKTUTAN Advisor: Assoc. Prof. Dr. Pınar ARAS 2011, Page:161 Jury: Assoc. Prof. Dr. Pınar ARAS (Advisor) Assoc. Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN Assist. Prof. Dr. Fikri SALMAN The study named “The First Modern Theatrical Movements in Erzurum from the Republican Era to Today” was firstly carried out within the scope of Republican Theatre. The art theatre found a larger field of activity as a result of the reflection of Atatürk’s reforms, the State’s basic principles and ideals on theatre as well as on each branch of art in parallel with the foundation of the Republic. Thus, important and progressive steps were taken in this field. While the Public Houses lost its ground as the result of changing political structure, the Association of Folk Songs and Folk Dances which would replace it and maintain its mission began to come into favour. The Association was as much popular as the Public Houses. Self-sacrificing efforts of the volunteers can immediately be seen in the ceremonies performed for the independence of Erzurum. Sebahattin Bulut is like the locomotive of the Association, who served in all branches of the Association for long years. Theatre etiquette and interest of the city created the need for a professional theatre. Several attempts were made to set up the National Theatre. Yet what was achieved was the touring theatre but nothing. The greatest achievement was the foundation of the stage of the National Theatre. Consequently, National theatres went on tours to the city more often, which had a much more positive effect on people’s point of view of the theatre and in 1997, Erzurum National Theatre had a permanent settlement. The study ends with a general outlook on today’s Amateur Groups and Erzurum National Theatre performing a wide variety of plays for fourteen years. V ÖNSÖZ Erzurum çok köklü bir kültür ve sanat geçmi şi olan bir şehir olması sebebiyle geçmi şte ya şanan tiyatro çalı şmaları da Erzurum tarihinde önemli izler bırakmı ştır. Bu nedenle ço ğunlukla anlatı gelene ği ile günümüze ula şan bilgileri derleyip toparlamak amacıyla bu tezin yapılmasına karar verdik. Ön bir ara ştırma sonucunda Erzurum’daki tiyatro çalı şmaları hakkında yazılı herhangi bir kayna ğa rastlamadım. Daha çok anlatıyla kulaktan kula ğa yayılmı ş bilgilerin do ğrulu ğunu ö ğrenmek için Erzurum’da bulunan İlhalk Kütüphanesi’ni ve Üniversite Kütüphanesi’ni aylar süren bir ar şiv taramasından geçirdim. Kocaman gazete ciltlerinin tozlu sayfaları arasında Erzurum’daki tiyatro çalı şmalarının birço ğunun haberinin yapıldı ğını gördüm. Gazete ar şivlerinin yanı sıra Halk Oyunları ve Halk Türküleri Derne ği’nin Kütüphanesinde Sebahattin Bulut’un çok zengin bir ar şivini buldum. Anlatılanlar burada foto ğraflarla ispatlanıyordu. Rahmetli Sebahattin Bulut’un belki de yarısından daha da az kalmı ş ar şivi tezimize yön verdi. Burada uzun süren ara ştırmalarımı, derne ğin başkanı Cahit Alparmak ve dernek üyeleri Hayati Kerget ve Mücahit Küleri’nin yardımlarıyla gerçekle ştirdim. Ara ştırma safhasında TRT Erzurum Radyosu’nda hazırlayıp sundu ğum ‘Tiyatro Zamanı’ adlı programda, Erzurum’da tiyatro çalı şmalarında eme ği geçen, o günleri hatırlayan ula şabildi ğim herkesi konuk aldım. Gerek stüdyoda gerek telefon ba ğlantısıyla program konuklarımız anılarıyla en önemli kayna ğım oldular. O dönemi ya şamı ş herkese ula şmaya çalı ştım. Hatta en önemli kaynaklarım Ankara’daydı. De ğerli büyüklerimizden Lemi Bilgin, Tamer Levent, Rıfkı Danı şman, Necati Öner, Selahattin Babüro ğlu’yla yaptı ğım röportajlar bana ayrı bir tecrübe ve bilgi kazandırdı. Bu de ğerli fikir ve ilim adamlarını Allah ba şımızdan eksik etmesin diyerek tiyatro adına onlara çok şey borçlu oldu ğumuzu ifade etmeden geçemeyece ğim. VI Bir de üzülerek tezim için röportaj yaptıktan kısa bir süre sonra kaybetti ğimiz, Ensar Kılıç ve Durdemir Bilirdönmez’i saygıyla anmak istiyorum. Onlarla samimi ve içten yaptı ğımız röportaj kayıtları önemli bir ar şiv de ğerindeler. Tıpkı Erzurum’da tiyatroya ömrünü vermi ş, okul arkada şım Temel Aydın ve Erzurum Devlet Tiyatrosu’na sekiz yıl eme ği geçmi ş mesai arkada şım Meral Taytu ğlu gibi. Ruhları şad olsun… Bu tezde bana inanan, benim kadar heyecanlanan ve her defasında beni yüreklendiren danı şmanım Doç. Dr. Pınar Aras ba şta olmak üzere, eme ğini esirgemeyen Doç. Dr Dilaver Düzgün’e, Sayın Baki Akçay’a, Sayın İsmail Bingöl’e, Sayın Ali Kurt’a,