Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz CHOJNÓW (722)

Warszawa 2004 Autorzy: Jadwiga Walczyk*, Alicja Maćków*, Józef Lis** Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska**

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści

I. Wstęp - A. Maćków...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - J. Walczyk...... 3 III. Budowa geologiczna - J. Walczyk...... 6 IV. Złoża kopalin - J. Walczyk ...... 10 1. Rudy miedzi ...... 12 2. Kruszywo naturalne...... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - J. Walczyk...... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - J. Walczyk ...... 16 VII. Warunki wodne - J. Walczyk ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Geochemia środowiska...... 21 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ...... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz...... 25 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków ……………………………………………………..27 X. Warunki podłoża budowlanego - J. Walczyk ...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - J. Walczyk...... 35 XII. Zabytki kultury - J. Walczyk...... 39 XIII. Podsumowanie - J. Walczyk ...... 40 XIV. Literatura...... 41

I. Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Chojnów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Chojnów Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego (Sztromwasser, 1999). Niniejsze opracowanie powsta- ło w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w archiwach geologicznych Wydziału Środowiska i Rolnictwa Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz w Oddziałach Zamiej- scowych w Legnicy i w Jeleniej Górze, w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu i w Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Chojnów jest ograniczony współrzędnymi: 15°45’ i 16°00’ długości geograficznej wschodniej oraz 51°10’ i 51°20’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany teren leży w północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego i obejmuje: miasto i gminę Chojnów w powiecie legnickim, gminy: Gromadka

3 i Warta Bolesławiecka w powiecie bolesławieckim, gminy: Zagrodno, Złotoryja i Pielgrzym- ka w powiecie złotoryjskim oraz gminę Chocianów w powiecie polkowickim. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany teren leży w granicach dwóch podprowincji: Sudety i Przedgórze Sudeckie w południowo- zachodniej części obszaru arkusza oraz Niziny Sasko-Łużyckie na pozostałym obszarze. W ich obrębie wyróżnia się mniejsze jednostki: makroregion Pogórze Zachodniosudeckie z mezoregionem Pogórze Kaczawskie i makroregion Niziny Śląsko-Łużyckie z mezoregio- nami: Równina Chojnowska, Równina Legnicka i Wysoczyzna Lubińska (fig. 1). Pogórze Kaczawskie obejmuje mały fragment w południowo-zachodniej części obszaru arkusza zbudowaną głównie ze skał paleozoicznych, wznoszącą się od 200 do ponad 300 m n.p.m. Najwyższym wniesieniem jest tu stożek bazaltowy Góra Grodziec (389 m n.p.m.), któ- ry wraz z drugim wzgórzem bazaltowym Mnisza Górka (310 m n.p.m.), stanowią charakterystyczne elementy w krajobrazie tej części Pogórza Kaczawskiego. Równina Chojnowska zajmuje największą powierzchnię na obszarze arkusza. Od strony południowo-zachodniej przylega do Pogórza Kaczawskiego, a od strony północno-wschodniej graniczy z Równiną Legnicką. Rozciąga się na wysokościach od 150 do 200 m n.p.m. z lokalnymi kulminacjami do 250 m n.p.m. w zachodniej części obszaru, w rejonie tzw. wału okmiańskiego. Mezoregion ten stanowią głównie zdenudowane równiny morenowe i sandrowe z ostańcami kemowymi i pagórkami morenowymi oraz pokrywy lessowe. Równina Legnicka obejmuje szeroką, płaskodenną dolinę Czarnej Wody w północno- wschodniej części omawianego obszaru, leżącą na wysokościach 130-150 m n.p.m. Wysoczyzna Lubińska zajmuje niewielki fragment obszaru arkusza w jego północno- wschodniej części. Od południa sąsiaduje ona z Równiną Legnicką. Jest to teren pagórkowa- ty, o wysokościach od 130 do 150 m n.p.m. Omawiany obszar należy do podsudeckiej dzielnicy klimatycznej. Wysokość rocznej sumy opadów osiąga tu wartość 600-800 mm. Liczba dni z przymrozkami wynosi od 100 do 120, dni z pokrywą śnieżną jest tu 60-70. Okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. Średnia tem- peratura roczna wynosi około +8°C (Kondracki, 1988). Niewielką powierzchnię obszaru arkusza (około 10%) zajmują tereny leśne. Ważny potencjał zasobów środowiska przyrodniczego stanowią grunty rolne. Użytki rolne zajmują około 80% powierzchni obszaru arkusza. Przeważająca ich część to gleby chronione. Gleby rozwinęły się głównie na osadach lodowcowych, a w części południowo- zachodniej również na zwietrzelinach skał paleozoicznych. Są to gleby bielicowe wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych oraz gleby płowe utworzone z utworów pyłowych

4 pochodzenia wodnego i wytworzone z utworów lessowatych.

Fig. 1. Położenie arkusza Chojnów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica prowincji, 2 - granica podprowincji, 3 - granica makroregionu, 4 - granica mezoregionu

Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Sasko-Łużyckie Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.74 - Bory Dolnośląskie, 317.75 - Równina Szprotawska, 317.76 - Wysoczyzna Lubińska, 317.77 - Równina Legnicka, 317.78 - Równina Chojnowska Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.42 - Wzgórza Dalkowskie, 318.531 - Wysoczyzna Średzka Prowincja: Masyw Czeski Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim Mezoregion Przedgórza Sudeckiego: 332.11 - Wzgórza Strzegomskie Mezoregiony Pogórza Zachodniosudeckiego: 332.26 - Pogórze Izerskie, 332.27 - Pogórze Kaczawskie, Mezoregion Sudetów Zachodnich: 332.35 - Góry Kaczawskie

5 Gleby są urodzajne, szeroko wykorzystane w rolnictwie. W dolinach rzek i cieków, za- gospodarowanych jako łąki i pastwiska, występują często mady. Niewielkie powierzchnie, na północ od Chojnowa, zajmują gleby pochodzenia organicznego, typu bagiennego: torfy. Obszar arkusza ma charakter typowo rolniczo-przemysłowy. Przeważa tu ludność wiej- ska (prawie 50 wsi). Jedyne miasto, Chojnów, liczące 15 tys. mieszkańców, jest największym ośrodkiem przemysłu, handlu i usług. Znajdują się tu Dolnośląskie Zakłady Wyrobów Papie- rowych „Dolpakart” S.A., Zakłady Metalowe „Dolzamet”, „Hosmet” - Spółdzielnia Pracy Wyrobów Metalowych Sprzętu Medycznego i Browar „Stanley”. Na obszarze arkusza jest dobrze rozwinięta sieć dróg krajowych i lokalnych oraz linii kolejowych. Ważniejsze drogi drugorzędne, krajowe: Legnica-Chojnów, Złotoryja-Chojnów- Chocianów i Lubin-Chojnów-Krzywa, biegnąca dalej na zachód do Bolesławca i Zgorzelca jako droga główna, krajowa. Przez obszar arkusza, z południowego wschodu na północny zachód, przebiega droga międzynarodowa Wrocław-Berlin na odcinku Wrocław-Krzywa- Golnice jako autostrada A 4. Przebiegają tu również dwie ważne linie kolejowe: Wrocław- Legnica-Chojnów-Zgorzelec oraz Wrocław-Legnica-Rokitki-Żagań.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Chojnów opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Chojnów (Sztromwasser, 1998) oraz Objaśnień do Szczegółowej mapy geologicznej w skali 1:50 000, arkusz Chojnów (Sztrom- wasser, 1997). Obszar arkusza Chojnów jest położony w obrębie dwóch jednostek geologicznych: Su- detów, w części południowo-zachodniej i bloku przedsudeckiego, na pozostałym obszarze. Oddzielone są one sudeckim uskokiem brzeżnym. Część sudecka jest zbudowana z epimeta- morficznej serii łupkowej Gór Kaczawskich starszego paleozoiku oraz skał osadowych permu i triasu niecki grodzieckiej, należącej do synklinorium północnosudeckiego. Utwory te są przykryte głównie osadami kenozoicznymi, a tylko miejscami odsłaniają się na powierzchni terenu. Podłoże bloku przedsudeckiego budują również skały starszego paleozoiku, należące do serii skał Gór Kaczawskich. Są one przykryte osadami kenozoiku. W tej części obszaru arkusza brak utworów mezozoiku. Najstarsze skały występujące na obszarze arkusza związane są z ordowikiem i sylurem. Ordowickie łupki serycytowe, kwarcowo-serycytowe i fyllity występują na powierzchni terenu w zboczu doliny rzeki Skory w Uniejowicach i Zagrodnie oraz w Olszanicy i Garnczarach. Sylurskie łupki krzemionkowe i ilasto-krzemionkowe, łupki szarogłazowo-ilaste i grafitowe

6 oraz łupki krzemionkowe z lidytami odsłaniają się w Uniejowicach nad Skorą i w okolicach Olszanicy. Osady starszego paleozoiku są znane również z wierceń na obszarze Sudetów, jak i z obszaru bloku przedsudeckiego. Osady permu są wykształcone w facji lądowej (perm dolny-czerwony spągowiec) i facji morskiej (perm górny-cechsztyn). Ich miąższość ocenia się na około 700-900 m, z tego czerwony spągowiec ma 600-800 m, a cechsztyn - 100-140 m. Czerwony spągowiec budują skały klastyczne - piaskowce i zlepieńce. Ich wychodnie znajdują się w okolicach Grodźca. Z okresem czerwonego spągowca są związane również skały wylewne, melafiry, znane z pojedynczych wystąpień w okolicach wsi Grodziec. Cechsztyn, znany głównie z otworów wiertniczych, jest wykształcony w postaci piaskowców, wapieni, wapieni dolomitycznych, dolomitów, margli, łupków ilastych i anhydrytów związanych z dwoma cyklotemami Werra i Leine. Cechsztyńskie wapienie i margle są okruszcowane siarczkami miedzi i ołowiu. Ponad serią skał miedzionośnych zalegają anhydryty w formie przewarstwień wśród skał ilastych. Trias na obszarze arkusza, znany jedynie z wierceń, jest zbudowany z monotonnej serii piaskowców pstrych drobno-, średnio- i gruboziarnistych. Ich miąższość dochodzi tu do 277 m, a poza granicami arkusza przekracza 800 m. Osady trzeciorzędu występują prawie na całym obszarze arkusza, przykrywając skały starszego podłoża, z wyjątkiem jego części południowo-zachodniej. Maksymalną ich miąż- szość - 201,1 m stwierdzono w okolicy Jaroszówki, w dolinie Czarnej Wody. Trzeciorzęd jest reprezentowany przez osady neogenu-miocenu i pliocenu. Najstarsze utwory, związane z miocenem dolnym i środkowym, to gliny zwietrzelinowe o miąższości do kilkunastu me- trów, powstałe na powierzchni skał paleozoicznych. Mają one barwy szare, szarozielone i wiśniowe w zależności od składu litologicznego i barwy skały macierzystej. Osady miocenu środkowego tworzą: seria śląsko-łużycka o miąższości maksymalnej 97,5 m w rejonie Jaroszówki, zbudowana z piasków i żwirów kwarcowych, iłów i węgla brunatnego pokładu łużyckiego, występującego w serii złożowej o miąższości 15,6 m oraz seria Mużakowa zbudowana z piasków pylastych i żwirów kwarcowych, mułków ilastych oraz pokładu węgla brunatnego „Henryk”, kończącego sedymentację miocenu środkowego. Z miocenem środkowym są związane również intruzywne skały bazaltowe (nefelinity i bazanity), występujące na obszarze arkusza, zarówno na powierzchni terenu, jak i pod po- krywą osadów młodszych. Znane są one z obszaru sudeckiego (Grodziec, Mnisza Górka) i z bloku przedsudeckiego (Łukaszów, Zagrodno, Chojnów). Z okresem miocen środkowy-miocen górny są związane zwietrzeliny ilaste bazaltów i tufów bazaltowych. Są one znane głównie z otworów wiertniczych z okolic Wojciechowa

7 i Piotrowic, ale występują również przy powierzchni terenu w okolicach Chojnowa (Kościówko i inni, 1985). Ich miąższość jest zmienna, maksymalny kompleks nieprzewierco- nych zwietrzelin bazaltowych wynosi 61 m. Miocen górny reprezentuje seria poznańska wykształcona w postaci iłów szarych z przerostami piasków, mułków i węgli brunatnych oraz iłów zielonych i pstrych z wkładkami mułków, piasków, żwirów i węgli brunatnych. Występują one na całym obszarze bloku przedsudeckiego, głównie pod pokrywą osadów młodszych, a na powierzchni terenu m. in. w rejonie Krzywej, Witkowa, Białej, Rokitek, Jadwisina i Podolan. Miąższość osadów miocenu górnego przekracza 100 m w części północno-wschodniej, a w części przysudeckiej dochodzi do 50 m. Osady pliocenu tworzą wychodnie w części północnej i środkowej obszaru arkusza. Znane są również w otworów wiertniczych z okolic Jurkowa i Grodźca. Są one reprezentowane przez serię Gozdnicy zbudowaną ze żwirów i piasków kwarcowych oraz iłów i iłów kaolinowych o miąższości do 35 m. Utwory czwartorzędowe to głównie osady rzeczne, wodnolodowcowe, lodowcowe i lessowe plejstocenu oraz osady rzeczne, zastoiskowe, eoliczne holocenu (fig. 2). Maksymal- na miąższość osadów czwartorzędowych stwierdzona w otworze wiertniczym w Krzywej wynosi 116 m. Plejstocen jest reprezentowany przez osady: preglacjału, zlodowaceń południowopol- skich, interglacjału mazowieckiego (wielkiego), zlodowaceń środkowopolskich Odry i Warty, interglacjału eemskiego i zlodowaceń północnopolskich. Sedymentację osadów czwartorzędu rozpoczynają rzeczne osady preglacjału o miąższo- ści kilku metrów stwierdzone w otworze wiertniczym w okolicy Wojciechowa. Osady zlodowaceń południowopolskich, reprezentowane przez piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe, zostały stwierdzone otworami wiertniczymi w głębokich, kopalnych strukturach erozyjnych rozcinających starsze osady trzeciorzędowe. Miąższość tych osadów przekracza 80 m w rejonie Krzywej. Z okresu interglacjału mazowieckiego pochodzą mułki, piaski i żwiry rzeczne o miąż- szości od kilkunastu do ponad 40 m. Seria ta jest prawdopodobnie związana ze stożkiem pra- Kaczawy i zasilających ją potoków płynących z południa na północ. Osady z okresu zlodowacenia Odry to m. in. mułki ilaste, znane z wystąpień na powierzchni terenu w okolicach Modlikowic, o miąższości do 8 m i iły zastoiskowe, stwierdzone w rejonie Krzywej, Osetnicy i Olszanicy, o miąższości do 12 m. Osady morenowe, wy- kształcone jako piaski i żwiry lodowcowe, występują na powierzchni w północnej, północno-

8 zachodniej i północno-wschodniej części obszaru arkusza, w okolicach Dobroszowa, Choj- nowa, Jerzmanowic, Rokitek i Osłej, tworząc pagórki i wzniesienia o wysokościach względ- nych do 20 m. Gliny zwałowe występują na powierzchni terenu w formie niewielkich płatów.

Fig. 2. Położenie arkusza Chojnów na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986)

Czwartorzęd, holocen: 1 - utwory akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 - piaski eoliczne; plejstocen: 3 - lessy, 4 - piaski ze żwirami akumulacji rzecznej, 5 - iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 6 - piaski i żwiry wodnolodowcowe, 7 - piaski i żwiry kemów, 8 - gliny zwałowe, głazy, żwiry i piaski akumulacji lodowcowej, 9 - piaski ze żwirami i mułkami akumulacji rzecznej eoplejstocenu i niższej części mezoplejstocenu. Trzeciorzęd, pliocen: 10 - iły, iłowce, piaski z wkładkami węgli brunatnych, miocen: 11 - iły, iłowce, mułki, piaski z pokładami węgli brunatnych, 12 - bazalty. Kreda: 13 - wapienie, margle i piaskowce. Trias: 14 - iły, mułowce, piaskowce, zle- pieńce, wapienie, dolomity lokalnie z anhydrytami i solą kamienną. Perm: 15 - skały wylewne, kwaśne i tufy, 16 - skały wylewne, zasadowe i tufy, 17 - ewaporaty, wapienie, dolomity, anhydryty, zlepieńce, piaskowce arkozowe, mułowce i iłowce pstre. Karbon: 18 - arkozy, zlepieńce, iłowce, mułowce. Dewon-ordowik: 19 - łupki ilaste i piaszczyste, kwarcyty. Sylur: 20 - zmetamorfizowane skały wylewne zasadowe i kwaśne. Sylur-ordowik: 21 - łupki krystaliczne, zieleńce, metaszarogłazy i kwarcyty. Kambr: 22 - zieleńce i marmury, 23 - granitoidy młodoalpejskie. Proterozoik: 24 - fyllity, kwarcyty, szarogłazy. 25 - dyslokacje starsze od czwartorzędu

Spotykane są one na całym obszarze arkusza oraz w otworach wiertniczych. Piaski i żwiry

9 wodnolodowcowe, sandrowe, pokrywają duże powierzchnie w części środkowej, północnej i wschodniej obszaru. Największe miąższości - do 15 m, stwierdzono w rejonie Krzywej i Wojciechowa. Z tym okresem są związane również osady piaszczysto-żwirowe kemów, któ- re m. in. budują w zachodniej części obszaru (wał okmiański). Znaczny udział materiału sudeckiego świadczy o współudziale lokalnych rzek w jego tworzeniu. Wysokość względna tej formy wynosi 40-60 m. Wysokości innych kemów wahają się od 8 do 15 m. Zlodowacenie Warty nie objęło swym zasięgiem obszaru arkusza. Z tego okresu pocho- dzą piaski i żwiry rzeczne tarasów nadzalewowych, występujące głównie w północno- wschodniej części obszaru, wzdłuż doliny Czarnej Wody. Osady te mogą osiągać do 30 m miąższości. Osady interglacjału eemskiego to mułki jeziorne o miąższości 2 m leżące pod przykry- ciem osadów młodszych. Z okresem zlodowaceń północnopolskich są związane piaski i żwiry rzeczne, o miąż- szości do 12 m, budujące niższy taras nadzalewowy, głównie w dolinie rzek Czarnej Wody i Skory oraz lessy i gliny lessopodobne o zmiennej miąższości, mające znaczne rozprzestrze- nienie na obszarze arkusza. W wyniku procesów eolicznych, zachodzących na przełomie plejstocenu i holocenu, powstały liczne wydmy i pola piasków eolicznych w północno-wschodniej części obszaru arkusza. Osady holocenu, reprezentowane przez piaski i żwiry rzeczne oraz namuły den dolinnych, wypełniają doliny większych rzek, tworząc tarasy zalewowe. Mniejsze cieki i potoki tworzą namuły den dolinnych. W lokalnych zagłębieniach powstają namuły zagłębień bezod- pływowych i okresowo przepływowych oraz torfy i namuły torfiaste. Największe powierzchnie torfów znajdują się w obrębie tarasów zalewowych i nadzalewowych Czarnej Wody w okolicy Jaroszówki i Białej oraz w kierunku północno-zachodnim od Krzywej.

IV. Złoża kopalin

W granicach obszaru arkusza Chojnów jest 10 udokumentowanych złóż, w tym 1 złoże kopaliny podstawowej – rud miedzi i 9 złóż kopaliny pospolitej – kruszywa naturalnego (tabela 1). Dwa złoża kruszywa naturalnego, „Olszanica” (Chruszcz, 1972) i „Budziwojów” (Kubica, 1980), zostały wykreślone z „Bilansu zasobów...” (Przeniosło, red., 2003).

10 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Numer Wiek geologiczne Kategoria zagospoda- Wydobycie Zastosowanie Przyczyny złoża Rodzaj kompleksu Klasyfikacja złóż Nazwa złoża bilansowe rozpoznania rowania (tys. t) kopaliny konfliktowości na kopaliny litologiczno (tys. t) złoża złoża mapie surowcowego wg stanu na rok 2002 (Przeniosło, red., 2003) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Biskupin p Q 400 C1 G - Skb, Sd 4 A -

2 Rokitki* pż Q 5 755 C1 G - Skb, Sd 4 B K

3 Czernikowice pż Q 1224 C1* G* - Skb, Sd 4 A -

4 Okmiany* pż Q 51 591 C1+B G* 30 Skb, Sd 4 B L

5 Radziechów pż Q 14 707 C2 N - Skb, Sd 4 B Gl

6 Gołaczów p Q 1 079 C1 G - Skb, Sd 4 B Gl

7 Kwiatów* pż Q 8 712 C2 N - Skb, Sd 4 B Gl

8 Jurków pż, p Q 764 C1* G 8 Skb, Sd 4 B L

9 Podolany pż Q 471 C1* N - Skb, Sd 4 B Gl

10 Niecka Grodziecka* Cu P 57 201 A, B, C1, C2 Z - M 2 B U Budziwojów pż Q - - ZWB - - - - - Olszanica pż Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2: * – złoże w części znajduje się na obszarze sąsiedniego arkusza Rubryka 3: pż – piaski i żwiry, p – piaski, Cu – rudy miedzi Rubryka 4: Q – czwartorzęd, P – perm Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – A, B, C1, C2; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, G* – eksploatację zaniechano, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane ZWB – złoże wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej, zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: M – kopaliny metaliczne, kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym regionie, 4 – powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów, K – ochrona krajobrazu, U – ogólna uciążliwość dla środowiska

1. Rudy miedzi Złoże rud miedzi „Niecka Grodziecka” (Preidl, 1964, 1995) leży w obrębie niecki grodzieckiej, stanowiącej północno-wschodnie skrzydło synklinorium północnosudeckiego, w kierunku północno-zachodnim od Grodźca. Obszar złoża udokumentowany w kategoriach

A, B, C1 i C2 zajmuje powierzchnię 2055,6 ha, z tego większość (około 1950 ha) znajduje się na obszarze sąsiedniego arkusza Bolesławiec. Bilansowe złoże rud obejmuje obszar 1200 ha. Złoże odznacza się nieregularną budową. Mineralizacja miedziowa jest związana z warstwa- mi wapieni, margli, rzadziej z łupkami dolnego cechsztynu. Jako główne występują minerały miedziowe i ołowiowe, a w niewielkich ilościach minerały srebra, kobaltu i molibdenu. Do- minują chalkozyn, bornit i chalkopiryt. Spąg złoża występuje na głębokości 47,5-1027,7 m. Złoże bilansowe charakteryzuje się średnią miąższością 1,58 m oraz średnimi zawartościami: miedzi 1,43% i pierwiastków współwystępujących: srebra 51g/Mg, molibdenu i kobaltu po 46g/Mg. Miedź i pierwiastki współwystępujące mogą mieć zastosowanie w przemyśle mate- riałów nieżelaznych. Złoże zostało zakwalifikowane jako konfliktowe ze względu na ogólną uciążliwość dla środowiska, związaną z eksploatacją kopaliny. 2. Kruszywo naturalne Złoża kruszyw naturalnych w większości tworzą czwartorzędowe osady fluwioglacjal- ne, a tylko w jednym przypadku są to osady rzeczne.

Złoże piasków „Biskupin” zostało udokumentowane w kategorii C1 (Łukasiewicz, 1996). Złoże znajduje się w kierunku północno-zachodnim od wsi Biskupin, przy północnej granicy obszaru arkusza. Jego powierzchnia wynosi 4,7 ha. Miąższość kopaliny waha się od 4,1 do 6,6 m, średnio 5,2 m. Nadkład o grubości od 0,3 do 0,5 m stanowią: gleba, piaski i żwiry. Stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża (N/Z) równy jest 0,08. Zawartość ziarn do 2 mm wynosi od 55,9 do 88,8%, średnio 77,2%. Zawartość pyłów mineralnych zawiera się w granicach od 1,0 do 8,2%, średnio 3,5%. Złoże jest częściowo zawodnione. Kru- szywo nadaje się do produkcji betonu, zapraw budowlanych, nawierzchni drogowych i podsadzek hydraulicznych. Złoże piasków i żwirów „Rokitki” zostało udokumentowane w dolinie rzeki Czarna

Woda, w miejscowości Rokitki, w kategorii C1 (Fiłon, 2003). Złoże budują piaski i żwiry rzeczne. Składa się ono z 2 pól o całkowitej powierzchni 20,27 ha, z czego tylko pole połu- dniowe o powierzchni 5,97 ha znajduje się w granicach omawianego arkusza. Pole północne leży w granicach obszaru arkusza Chocianów. Miąższość złoża wynosi od 10,8 do 27,8 m, średnio 21,0 m (w polu południowym od 17,5 do 22,6, średnio 20,3 m). Nadkład o grubości średnio 0,3 m stanowi gleba. N/Z równy jest 0,1. Zawartość ziarn do 2 mm wynosi od 30 do

12 70,7%, średnio 47,4%. Zawartość pyłów mineralnych zawiera się w granicach od 0,2 do 3,9%, średnio 1,6%. Kruszywo wykazuje nasiąkliwość od 0,3 do 2,7%, średnio 1,3%. Złoże jest zawodnione. Kopalinę można wykorzystywać do celów budowlanych i drogowych. Złoże piasków i żwirów „Czernikowice” znajduje się na południowy wschód od miej- scowości o tej samej nazwie. Na powierzchni 10,5 ha udokumentowano kartą rejestracyjną (Owsianny, Kirschke, 1981) piaski i żwiry o miąższości od 2,6 do 21,3 m, średnio 10,0 m. Nadkład o grubości od 0,2 do 3,2 m, średnio 0,8 m stanowią: gleba, piasek gliniasty i glina. N/Z równy jest 0,1. Zawartość ziarn do 2 mm mieści się w granicach od 39,6 do 79,0%, śred- nio 68,2%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi od 1,0 do 4,3%, średnio 1,94%. Złoże jest suche. Kruszywo może być wykorzystywane dla potrzeb drogownictwa, do produkcji mas asfaltowych. Złoże piasków i żwirów „Okmiany”, leżące na zachód od miejscowości Okmiany, na północnym brzegu wału okmiańskiego, jest największym złożem kruszywa naturalnego na omawianym obszarze. Zostało udokumentowane w kategorii B i C1 (Chruszcz, 1978, 1986). Powierzchnia udokumentowanego złoża wynosi 133,77 ha, a miąższość waha się od 1,5 do 31,8 m, średnio 22,2 m. Nadkład o grubości od 0,1 do 8,0 m, średnio 1,7 m stanowią: gleba, piaski i gliny. N/Z wynosi 0,06. Zawartość ziarn do 2 mm mieści się w granicach od 17,1 do 67,8%, średnio 45,9%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi od 0,2 do 8,2%, średnio 2,0%. Złoże jest suche. Kruszywo nadaje się do celów budowlanych. Złoże piasków i żwirów „Radziechów”, znajdujące się w centralnej części obszaru arkusza, na północ od wsi Radziechów, udokumentowano w kategorii C2 (Hutnik, Górna, 1973). Jest to duże złoże o powierzchni 112 ha, zbudowane z piasków i żwirów wodnolodowcowych o miąższości od 2,5 do 13,3 m, średnio 6,8 m. Nadkład o grubości od 0,2 do 4,3 m, średnio 1,0 m, stanowią: gleba, glinki i piaski drobnoziarniste. N/Z wynosi 0,12. Zawartość ziarn do 2 mm mieści się w granicach od 33,0 do 70,0%, średnio 47,0%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi od 1,0 do 6,0%, średnio 3,6%. Złoże jest częściowo zawodnione. Kru- szywo nadaje się do produkcji mieszanki piaskowo-żwirowej, tłucznia żwirowego i mieszanki tłucznia żwirowego i piasku. Złoże piasków „Gołaczów”, znajdujące się w odległości 3 km w kierunku południowo- zachodnim od Chojnowa i 1 km na zachód od Gołaczowa, zostało udokumentowane w kategorii C1 (Bałchanowski, Ulatowski, 2001). Zajmuje ono powierzchnię 9,08 ha. Złoże stanowi warstwa piasków o miąższości od 3,5 do 10,3 m, średnio 6,6 m. Nadkład o grubości od 0,2 do 1,4 m, średnio 0,64 m tworzą gleba i piaski gliniaste. Zawartość ziarn do 2 mm mieści się w granicach od 58,4 do 98,0%, średnio 75,6%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi od

13 4,2 do 11,6%, średnio 7,9%. Złoże jest suche. Kruszywo może być przydatne w budownictwie drogowym, po uszlachetnieniu w budownictwie do betonów i zapraw oraz do budowli ziemnych.

Złoże piasków i żwirów „Kwiatów” zostało udokumentowane w kategorii C2 (Bocheń- ska, 1966). Znajduje się ono we wschodniej części obszaru, między Strupicami a Lubiato- wem, przy autostradzie. Obejmuje cztery pola o łącznej powierzchni 71,6 ha, z których trzy znajdują się w granicach obszaru arkusza, a jedno na obszarze arkusza Legnica. Złoże jest zbudowane z piasków i żwirów wodnolodowcowych o miąższości od 3,4 do 13,0 m, średnio 6,7 m. Nadkład o grubości od 0,3 do 5,4 m stanowią: gleba, gliny i piaski. N/Z wynosi 0,12. Zawartość ziarn o średnicy do 2 mm mieści się w granicach od 29,5 do 68,5%, średnio 52,0%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi od 0,2 do 4,4%, średnio 1,87%, a nasiąkliwość ziarn kruszywa grubego średnio 1,7%. Kruszywo może być przydatne do celów budowlanych i drogowych. Kolejne złoże piasków i żwirów oraz piasków „Jurków” znajduje się w południowej części wału okmiańskiego, na zachód od Olszanicy i na północ od Jurkowa. Zostało udokumentowane kartą rejestracyjną (Kirschke, 1983), a ostatni dodatek w kategorii C1 wykonano w 1996 roku (Becker, 1966). Złoże o powierzchni 5,9 ha stanowi pokład osadów piaszczysto- żwirowych, wodnolodowcowych i rzecznych, o miąższości od 2,0 do 32,0 m, średnio 10,0 m. Nadkład złoża jest zdjęty. Średnia zawartość ziarn do 2 mm dla piasków i żwirów wynosi 53,8%, a dla piasków 93,7%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi średnio 0,6% dla żwirów i 0,4% dla piasków. W złożu jest udokumentowana kopalina towarzysząca – piaski pylaste i pyły piaszczyste o średniej miąższości 2,0 m, leżące poniżej kopaliny głównej. Złoże jest suche. Kopalina główna może być wykorzystywana dla potrzeb budownictwa i drogownictwa, a kopalina towarzysząca w drogownictwie. Na wschód od miejscowości Podolany, w południowo-wschodniej części obszaru arkusza, udokumentowano w formie karty rejestracyjnej złoże piasków i żwirów „Podolany” (Lis, 1985). Składa się ono z trzech pól o łącznej powierzchni 4,0 ha. Złoże stanowią warstwy piaszczysto-żwirowe o miąższości od 2,0 do 10,6 m, średnio 7,41 m. Nadkład o grubości od 0,2 do 1,5 m budują: gleba, glina i piaski ze żwirem. N/Z wynosi 0,11. Zawartość ziarn do 2 mm mieści się w granicach 21,0-55,6%, średnio 43,7%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi 1,2-4,0%, średnio 2,11%. Złoże jest częściowo zawodnione Kruszywo nadaje się dla drogownictwa i do produkcji materiałów budowlanych. Klasyfikację złóż ze względu na ochronę środowiska wykonano w odniesieniu do róż- nych elementów środowiska przyrodniczego. Złoża „Biskupin” i „Czernikowice” są zaliczone

14 do małokonfliktowych, a pozostałe do konfliktowych. Przyczynami konfliktowości są: poło- żenie w obrębie występowania gleb chronionych („Radziechów”, „Gołaczów”, „Kwiatów”, „Podolany”), położenie w granicach obszaru chronionego krajobrazu („Rokitki”) i w obrębie występowania lasów („Jurków”, „Okmiany”). Klasyfikacja złóż została uzgodniona z geolo- gami w Wydziałach Środowiska i Rolnictwa, Oddział Geologii Dolnośląskiego Urzędu Wo- jewódzkiego w Legnicy i w Jeleniej Górze.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Chojnów eksploatowane są 2 złoża piasków i żwirów („Rokitki” i „Jurków”) oraz dwa złoża piasków („Biskupin” i „Gołaczów”). Złoże „Biskupin” jest eksploatowane okresowo od roku 1997 przez prywatne przedsię- biorstwo „Kruszywo” z Biskupina. Użytkownik posiada koncesję na eksploatację złoża waż- ną do końca 2015 roku. Dla złoża wyznaczono obszar górniczy o powierzchni 5,02 ha i teren górniczy o powierzchni 7,39 ha. Wydobycie jest prowadzone systemem odkrywkowym, wgłębnym. Kruszywo nie jest poddawane przeróbce. Złoże kruszywa naturalnego „Rokitki” jest eksploatowane od roku 1984. Eksploatacja części położonej na obszarze arkusza została zaniechana w latach 80-tych. Obecnie wydobycie jest prowadzone w części złoża położonej na terenie arkusza Chocianów, gdzie jest wyznaczony obszar i teren górniczy. Użytkownikiem złoża jest spółka Kopalnia Kruszyw Rokit- ki posiadająca koncesję ważną do 2019 roku. Eksploatacja jest prowadzona sposobem odkrywkowym, wgłębnym, spod lustra wody. Kopalina podlega przeróbce poprzez przesiewa- nie, płukanie i sortowanie. Zakład przeróbczy znajduje się poza obszarem arkusza Chojnów. Obecnym użytkownikiem złoża „Jurków” jest „Kruszpol” Spółka z o.o., Żwirownia Jurków, który posiada koncesję na jego eksploatację ważną do 2007 roku. Dla złoża wyznaczono obszar górniczy o powierzchni 7,9 ha i teren górniczy o powierzchni 11,9 ha. Wydoby- cie jest prowadzone systemem odkrywkowym, stokowym. Kopalina nie podlega przeróbce. Dla złoża „Gołaczów”, którego właścicielem jest spółka „Gołaczów” z siedzibą w Wał- brzychu, wyznaczono obszar górniczy i teren górniczy „Gołaczów Zachód” o powierzchniach wynoszących odpowiednio 4,3 ha i 6,0 ha oraz obszar i teren górniczy „Gołaczów Wschód” o jednakowych powierzchniach (2,5 ha). Eksploatację, systemem odkrywkowym, wgłębnym, podjęto w 2004 r. na podstawie koncesji ważnej do końca roku 2012. W latach 1967-2001 Złotoryjskie Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów eksploato- wało złoże „Czernikowice”. Użytkownik posiada koncesję na eksploatację ważną do końca roku 2041 na obszar 10,5 ha. Jest wyznaczony obszar górniczy o powierzchni 8,67 ha i teren

15 górniczy o powierzchni 10,43 ha. W 2001 r. przedsiębiorstwo postawiono w stan likwidacji, a wydobywania kruszywa zaniechano. Pozostało wyrobisko stokowo-wgłębne. Złoże „Okmiany” użytkowały od roku 1957 Zielonogórskie Kopalnie Surowców Mine- ralnych S.A. z siedzibą w Choruli. Złoże eksploatowano systemem odkrywkowym, stokowym. Eksploatacja została zaniechana w 2002 r. z powodu wygaśnięcia koncesji. Eksploatację rud miedzi ze złoża „Niecka Grodziecka” rozpoczęto przed rokiem 1945, a zaniechano w roku 1989. Złoże było eksploatowane sposobem podziemnym, szybami i upa- dowymi. Kopalnia oraz wyrobiska udostępniające znajdują się poza obszarem arkusza. Dwa złoża kruszywa naturalnego, „Budziwojów” i „Olszanica”, były eksploatowane jeszcze w latach 80-tych i po wyczerpaniu się zasobów zostały wykreślone z „Bilansu zaso- bów...”. Po ich eksploatacji pozostały wyrobiska, które uległy samorekultywacji.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Chojnów zostały przedstawione jedynie perspektywy występowa- nia kruszywa naturalnego. Ze względu na brak dokładniejszego rozpoznania geologicznego nie wyznaczono żadnych prognoz dla tej kopaliny. Wyznaczono 4 niewielkie obszary perspektywiczne w rejonie Czernikowic, Radzie- chowa-Garnczar, Witkowa i Biskupina (Stachowiak i in., 2004). Podstawą do ich typowania jest bliskie sąsiedztwo udokumentowanych i eksploatowanych złóż - w przypadku Czerniko- wic i Biskupina oraz naturalne odsłonięcia (punkty występowania kopaliny), gdzie w prze- szłości była prowadzona eksploatacja kruszywa na potrzeby lokalne. W odsłonięciach są wi- doczne kilkumetrowej miąższości warstwy piasków i żwirów pochodzenia wodnolodowco- wego. W przypadku odsłonięć w Czernikowicach, Radziechowa-Garnczar i Witkowa domi- nują osady piaszczysto-żwirowe drobno- i średnioziarniste, sporadycznie z głazikami i gła- zami. W rejonie Biskupina przeważają piaski różnoziarniste z domieszką żwirów. W latach 50-tych były prowadzone prace poszukiwawcze surowców ilastych do produkcji cegły, w sąsiedztwie dwóch, starych, przedwojennych cegielni w Białej (Kirschke, 1958) i w Krzywej (Obłąk, 1958). Uzyskano wyniki negatywne. W granicach obszaru arkusza znajdują się nieliczne otwory wiercone w ramach dużych, regionalnych prac poszukiwawczych za węglem brunatnym, rudami żelaza, surowcami ila- stymi i zwietrzelinami bazaltowymi, których wyniki okazały się negatywne. W latach 1960-61, w czasie rozwiercania złoża węgla brunatnego „Legnica”, odwiercono tu cztery otwory. W jednym z nich, w Jaroszówce (Różycki, 1968), stwierdzono występo- wanie serii węglowej na głębokości 147,8-163,4 m. Rejon Chojnowa uznano za negatywny ze

16 względu na pozabilansowy stosunek grubości nadkładu do miąższości węgla (N/W). W ramach poszukiwań rud żelaza na Dolnym Śląsku, około 1,5 km w kierunku północ- no-zachodnim od Olszanicy został wykonany otwór wiertniczy w łupkach staropaleozoicz- nych, w których nie stwierdzono spodziewanych limonitów, natomiast stwierdzono okrusz- cowanie pirytem (Osika, 1961). W trakcie poszukiwań surowców ilastych, w otworze w Białej koło Chojnowa, nawiercono iły trzeciorzędowe na głębokości ponad 30 m (Gawroński, Dyjor, 1982). Rejon ten nale- ży uznać za negatywny ze względu na znaczną głębokość występowania iłów. W ramach poszukiwań zwietrzelin bazaltowych na Dolnym Śląsku, w rejonie Chojno- wa, odwiercono trzy odosobnione otwory w: Wojciechowie, Wojciechówku i Chojnowie (Kościówko i inni, 1985). W jednym z nich, w Wojciechówku, nawiercono bazalt i zwietrze- linę. Ze względu na znaczne głębokości ich występowania, dalszych badań nie prowadzono i rejon ten należy uznać za nieperspektywiczny. Obszarów prognostycznych i perspektywicznych torfów nie wyznaczono, gdyż nie zo- stały one ujęte w potencjalnej bazie zasobowej (Zlokalizowanie..., 1996).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Największą i najdłuższą rzeką na obszarze arkusza Chojnów jest Skora, będąca prawo- brzeżnym dopływem Czarnej Wody. Omawiany obszar jest położony w większości w granicach zlewni rzeki Kaczawy, którą od zlewni Bobru oddziela dział wodny II rzędu przebiega- jący wzdłuż zachodniej granicy obszaru, przez wał okmiański. Jest on odwadniany przez Czarną Wodę oraz jej prawobrzeżne dopływy: Skorę z dopływami, Brennę, Brochotkę, Lu- biatówkę. Czarna Woda jest lewobrzeżnym dopływem Kaczawy. Dominującymi kierunkami przepływu wód są kierunki: północny i północno-wschodni, skręcający ku wschodowi zgodnie z generalnym kierunkiem odpływu Czarnej Wody. Czarna Woda wraz z Karkoszką i Skorą płyną w północno-wschodniej części obszaru arkusza, w obrębie jej płaskiej doliny, porozcinanej gęstą siecią rowów, z których część okresowo całkowicie wysycha. Mały spadek rzeki (0,8‰) powoduje silne zabagnienie terenu i tworzenie się starorzeczy. Znajdują się tu liczne urządzenia piętrzące wodę, sztuczne kanały, groble oraz stawy hodowlane. Rzeka Skora odprowadza wody z południowej i centralnej części obszaru arkusza, pły- nąc od Uniejowic do Jadwisina w kierunku północnym, a następnie skręcając w kierunku pół- nocno-wschodnim. Największe dopływy to lewobrzeżne: Zimnik i Kraśnik. Skora wypływa

17 z Pogórza Kaczawskiego na wysokości około 370 m n.p.m., a uchodzi do Czarnej Wody na rzędnej 120 m n.p.m. Średni spadek rzeki wynosi około 5‰. Powyżej Zagrodna, zlewnia przechodzi przez sudecki uskok brzeżny, poniżej którego Skora wpływa ma obszar Niziny Śląskiej. W tej części dolina ma charakter płaskodenny, miejscami silnie podmokły. Poniżej Chojnowa dolina rzeki rozszerza się. Wspólną doliną płyną Skora i Czarna Woda. Obszar północno-zachodni odwadnia Brenna (okolice Okmian, Krzywej, Biskupina i Rokitek) i Świńskie Błoto (rejon Osłej), część południowo-zachodnią – Brochotka i Lubia- tówka (okolice Brochocina i Gierałtowca). Są to tereny często podmokłe. Mały fragment w zachodniej części obszaru arkusza, między Grodźcem a Wilczym La- sem jest odwadniany ciekami będącymi dopływami Bobrzycy, należącej do zlewni Bobru. Na obszarze arkusza nie ma punktów monitoringu wód powierzchniowych (Kwiatkow- ska-Szygulska, red., 2003). Wody stojące ograniczają się do stawów hodowlanych w rejonie Zamienic, Goliszowa i Modlikowic oraz do zbiorników wód wypełniających miejsca dawnej eksploatacji kopalin (żwirów, glin). Są to: zbiorniki w Rokitkach i stawy w Białej.

2. Wody podziemne Zgodnie z podziałem regionalnym zwykłych wód podziemnych Polski (Paczyński, red., 1993), obszar arkusza jest położony w regionie wrocławskim i w niewielkim fragmencie, poza sudeckim uskokiem brzeżnym, znajduje się w regionie sudeckim – w wydzielonym w jego obrębie subregionie bolesławieckim. Na omawianym obszarze wydzielono 3 piętra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzę- dowe i paleozoiczne (Kiełczawa, 1998). Czwartorzędowe piętro wodonośne stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę. Piętro to budują utwory o dużej zmienności litologicznej – piaski, żwiry, mułki i gliny zwa- łowe, i o zróżnicowanej miąższości - od kilku do ponad 100 m. W obrębie tego piętra wydzie- la się jako użytkowe dwa poziomy wodonośne: poziom wodonośny związany z dolinami rzek Czarnej Wody i Skorej oraz poziom wodonośny związany z obszarem wysoczyzny (Równina Chojnowska). W dolinie Czarnej Wody i Skorej poziom wodonośny występuje w obrębie piasków i żwirów plejstoceńskiego tarasu rzecznego. Jego miąższość wynosi około 10 m. Zwierciadło wody występuje na głębokościach od 1 do 5 m i ma charakter swobodny. Zasilany jest bezpo- średnio przez opady atmosferyczne. Poziom ten jest eksploatowany przez ujęcie zbiorcze wody dla Chojnowa („Jaroszówka”) w Goliszowie, gdzie wydajności pojedynczych studni do-

18 chodzą do 100 m3/h (średnio od 50 do 70 m3/h), przy depresjach od 3 do 5 m. Brak warstwy izolującej, powoduje jego podatność na skażenia. Poziom wodonośny związany z obszarem wysoczyzny występuje w piaszczysto- żwirowych osadach wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego i jest związany ze strukturami erozyjnymi o charakterze rynnowym, wypełnionymi materiałem akumulacyjnym. Miąższość utworów wodonośnych wynosi od 10 do 40 m. Wody tego poziomu są ujmowane przez ujęcia „Wilczy Las”, „Olszanica”, „Zagrodno”, gdzie wydajności pojedynczych studni wahają się od 60 do 100 m3/h, przy depresjach od 1 do kilku metrów. Zwierciadło wody o charakterze swobodnym lub napiętym (poniżej przewarstwień glin zwałowych i mułków) stabilizuje się na głębokościach od 10 do 20 m. Badania chemizmu wód użytkowego poziomu wodonośnego czwartorzędu wykazały ich złą jakość (III klasa), m. in. przekroczone normy dla azotanów, amoniaku, żelaza i manganu. W trzeciorzędowym piętrze wodonośnym na obszarze omawianego arkusza wydzielić można 3 poziomy wodonośne: nadwęglowy, międzywęglowy i podwęglowy, z których zna- czenie użytkowe posiada jedynie górny poziom nadwęglowy. Jest on ujmowany otworami w Chojnowie, Jaroszówce, Dzwonowie, Łukaszowie, Czernikowicach, Okmianach, Podola- nach i Gierałtowcu. Wodonośne utwory piaszczyste tworzą, połączone hydraulicznie, niere- gularne warstwy i soczewki w obrębie iłów i mułków z wkładkami węgli brunatnych serii poznańskiej miocenu górnego. W rejonie Chojnowa i Okmian ten układ hydrauliczny, ujmowany łącznie z czwartorzędowym poziomem wodonośnym, stwarza sprzyjające warunki dla ujmowania zasobów wód podziemnych. Z pojedynczych studni na ujęciu w Okmianach uzy- skuje się wydajności, do 41,2 m3/h, przy depresji 23 m. W pozostałych rejonach wydajności studni nie przekraczają 15 m3/h, przy depresjach od 8,1 m do 23,3 m. Omawiany poziom wo- donośny trzeciorzędu występuje na głębokościach od 20 do 60 m i jest najczęściej dobrze izolowany kilkudziesięciometrową warstwą osadów ilastych. Jakość wód tego piętra wodono- śnego jest na ogół dobra (II klasa), co wynika z naturalnej izolacji od zanieczyszczeń z powierzchni. Rejestruje się jedynie ponadnormatywne zawartości żelaza, manganu, sporadycznie amoniaku. Międzywęglowy i podwęglowy poziom wodonośny nie mają znaczenia użytkowego. Zasilanie trzeciorzędowego poziomu wodonośnego następuje przez infiltrację z warstw wyżej ległych, na wychodniach skał trzeciorzędowych lub przez okna hydrauliczne w strefach dolin kopalnych. Paleozoiczne piętro wodonośne występuje w południowo-zachodniej części obszaru,

19 w obrębie permskich piaskowców i zlepieńców, cechsztyńskich wapieni i dolomitów oraz triasowych piaskowców. Poziomy wodonośne o charakterze szczelinowym, szczelinowo- krasowym i porowo-szczelinowym są ujmowane na różnych głębokościach, od 5 do 800 m. Płytki poziom wodonośny permu jest ujmowany w Grodźcu (w gorzelni) na głębokości 5 m. Intensywne odwadnianie górotworu, związane z działalnością górniczą, spowodowało w tym rejonie obniżenie zwierciadła wód gruntowych łącznie z zanikiem wody w studniach kopanych ujmujących czwartorzędowy poziom wodonośny. Północno-wschodnia część obszaru arkusza wg stanu na 2003 r. znajduje się w obrębie trzeciorzędowego leja depresji, będącego efektem eksploatacji rud miedzi w rejonie lubińsko- głogowskim (Bocheńska, Poprawski, 1998). Ma on powierzchnię ponad 2000 km2. Obniżenie zwierciadła wody nie wpływa tu na użytkowy, nadwęglowy poziom wodonośny. Część połu- dniowo-zachodnia terenu znajdowała się w zasięgu: leja depresji w utworach czwartorzędo- wych i leja depresji w skałach cechsztynu (perm), wywołane odwodnieniem górniczym ko- palni miedzi „Konrad”. Aktualnie KGHM „Polska Miedź” SA wykonuje pomiary w piezome- trach, ale brak jest opracowania aktualnego zasięgu leja. Na podstawie rzędnych pomiaru zwierciadła wody można stwierdzić, że zachowuje się ono dynamicznie. Na mapie zaznaczono ujęcia wód podziemnych o wydajnościach ponad 100 m3/h w: Goliszowie, Okmianach, Zagrodnie i wydajności ponad 50 m3/h w Olszanicy. Teren arkusza, według Mapy głównych zbiorników wód podziemnych (Kleczkowski, red., 1990), obejmuje fragment trzeciorzędowego subzbiornika Lubin (GZWP nr 316) w czę- ści północno-wschodniej i fragment zbiornika kredowego niecki zewnętrznosudeckiej Bole- sławiec (GZWP nr 317) w części południowo-zachodniej, do którego włączono występujące w obrębie arkusza piaskowce permu i dolnego triasu. Są to zbiorniki wód podziemnych wy- magające wysokiej ochrony (OWO), (fig. 3). Nie opracowano dla nich dokumentacji hydrogeologicznych.

Fig. 3. Położenie arkusza Chojnów na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990)

1 - Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 - Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 3 - granica GZWP w ośrodku porowym, 4 - granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym. Numer, nazwa i wiek GZWP: 315 - Zbiornik Chocianów - Gozdnica, czwartorzęd (Q), 316 - Subzbiornik Lubin, trzeciorzęd (Tr), 317 - Niecka zewnętrznosudecka Bolesławiec, kreda górna (K2), 318 - Zbiornik Słup - Legnica, czwartorzęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002

21 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 722-Chojnów zamiesz- czono w tabeli 2. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przeciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego 1: 250 000” (Lis i in., 1999). Próbki pobierano z gęstością podstawową 1x1 km oraz z zagęsz- czeniami 0,5x0,5 km dla obszaru sąsiedztwa nieczynnego osadnika poflotacyjnego Iwiny (zlokalizowanego na arkuszu 721-Bolesławiec) oraz terenu Chojnowa. W miejscu opróbowania wyznaczano pole o średnicy 10-20 m, w którym lokalizowano punkty poboru pięciu podpróbek. Poszczególne podpróbki pobierano z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) gleby za pomocą sondy ręcznej i łączono w próbkę zbiorczą o masie około 2 kg. Pobierana gleba była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylo- nowe o oczkach 2 mm, a następnie ucierana w agatowych młynach kulowych do rozmiaru ziarna <0,063 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc łatwo ługowalna. Gleby minera- lizowano w wodzie królewskiej, w temp. 95oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrome- trii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrome- trii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologiczne- go w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

22 Tabela 2 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość Wartość przeciętnych Wartości dopuszczalne stężeń w glebie tości w glebach przecięt- (median) w glebach lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Śro- na arkuszu 722- nych (me- obszarów niezabudo- dowiska z dnia 9 września 2002 r.) Chojnów dian) w wanych Polski 4) glebach na Metale arkuszu 722- Chojnów N=349 N=6522 N=349 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-41 5 <5 Ba Bar 200 200 1000 14-350 63 27 Cr Chrom 50 150 500 1-308 9 4 Zn Cynk 100 300 1000 5-603 32 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-1,1 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-17 4 2 Cu Miedź 30 150 600 3-448 16 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-74 6 3 Pb Ołów 50 100 600 7-128 22 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,31 0,06 <0,05 1) grupa A Ilość badanych próbek gleb z arkusza 722-Chojnów w a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poszczególnych grupach użytkowania terenu poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, As Arsen 347 2 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o Ba Bar 341 8 ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego po- Cr Chrom 346 2 1 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagroże- Zn Cynk 339 8 2 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cd Kadm 348 1 tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 349 2) Cu Miedź 309 39 1 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z Ni Nikiel 346 3 wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Pb Ołów 331 14 4 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane Hg Rtęć 349 z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków ko- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- palnych oraz terenów komunikacyjnych, sza 722-Chojnów do poszczególnych grup użytkowania 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny terenu (ilość próbek) komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 300 35 14 2 500 000 N – ilość próbek

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 1 km2 oraz 1 próbka na około 0,25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie

23 w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorami przyjętymi dla gleb zaklasyfi- kowanych do grup użytkowania A, B i C (zgodnie z Rozporządzeniem..., 2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Porównanie wartości przeciętnych (median) przytoczonych w tabeli 2 ma jedynie zna- czenie szacunkowe z uwagi na inny sposób mineralizacji próbek. Mocniejszy rozkład wodą królewską zastosowany dla gleb arkusza 722-Chojnów wpływa na podwyższone zawartości metali w stosunku do zbioru gleb z terenu całego kraju. Tylko przeciętne zawartości cynku i kadmu w glebach arkusza są identyczne lub zbliżone do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco wyższe zawartości przeciętne zanotowano dla rtęci i arsenu. Wartość median baru, chromu, kobaltu, niklu i ołowiu jest około dwukrot- nie wyższa niż dla gleb Polski, a mediany miedzi – czterokrotnie. Pod względem zawartości metali 86% spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy użytkowania A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy B zaliczono 10%, a do grupy C – 4% analizowanych gleb. Gleby zakwalifikowane do grup B i C są wzbogacone w arsen, bar, chrom, cynk, nikiel i ołów (tab. 2). Najbardziej intensywne wzbogacenia gleb w metale występują na obszarze Chojnowa. W punkcie 118 gleba zawiera 603 mg/kg cynku, 111 mg/kg ołowiu i 0,16 mg/kg rtęci. W punkcie 117 zanotowano 41 mg/kg arsenu ( a także 190 mg/kg cynku i 54 mg/kg ołowiu). Najwyższe stężenie miedzi (488 mg/kg), stwierdzono w punkcie 234, położonym w pobliżu skrzyżowania linii kolejowej z autostradą. To wzbogacenie (podobnie jak podwyż- szona zawartość metali w punktach 130 i 174) przypuszczalnie pochodzi ze źródeł antropoge- nicznych (środków transportu).

24 W rejonie Olszanicy występują podwyższone zawartości miedzi (a niekiedy również ołowiu) w glebach. Jest to teren położony na wschód od nieczynnego osadnika poflotacyjnego „Iwiny”. Powstanie anomalii miedzi związane jest z katastrofą z dnia 13 grudnia 1967 r., podczas której, po przerwaniu wałów ochronnych zbiornika, nastąpiło zalanie okolicy wodą z osadami. W większości gleb arkusza zawartość metali jest niska – w zakresie naturalnego tła geochemicznego.

2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinają- cych Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki: Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 25 do około 55 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbliżona do średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h.

25 722W PROFIL ZACHODNI 722E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5686620 5688499 5683577 5685512

m 5680776 m 5679778

5676003 5674051

5673169 5671677 0 102030405060 0 102030405060 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5686620 5688499

5685512 5683577

m 5679778 m 5680776

5676003 5674051

5673169 5671677 01234567 00.511.522.53 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Wzdłuż profilu wschodniego pomierzone dawki wahają się od około 20 do około 55 nGy/h, przy wartości średniej wynoszącej także około 35 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Bolesławiec budują głownie utwory plejstoceńskie (piaszczysto-żwirowe osady wodnolodowcowe, kemowe oraz rzeczne, a także gliny zwałowe i lessopodobne). Podrzędnie wystę- pują osady holocenu (mułki, piaski i żwiry rzeczne), a lokalnie odsłaniają się też starsze utwory: ordowickie, permskie, i trzeciorzędowe. Najwyższe wartości promieniowania gamma (około 50-55 nGy/h), zarejestrowane wzdłuż profilu zachodniego, związane są z występowa- niem plejstoceńskich glin lessopodobnych i pylastych. W profilu wschodnim najwyższymi dawkami promieniowania charakteryzują się plejstoceńskie piaski i żwiry wodnolodowcowe. Najniższą radioaktywnością (<20 nGy/h) cechują się holoceńskie piaski i żwiry rzeczne, wy- stępujące w północno-wschodniej części arkusza. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są niskie i charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wynoszą od około 2,0 do około 6,0 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego od około 0,2 do 2,5 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Celem opracowania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” jest wskazanie ob- szarów, które są predysponowane do lokalizacji w ich obrębie składowisk odpadów, przy jednoczesnym respektowaniu ograniczeń wynikających z wymagań ochrony środowiska przyrodniczego. Generalnie obszary te powinny spełniać kryteria lokalizacji składowisk odpadów zgodnie z wymaganiami zawartymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r, o odpadach [Dz. U. Nr 62, poz. 628] oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknię- cia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549]. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w zależno- ści od wyróżnionych 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O − odpadów obojętnych.

27 Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo- kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować żadnych typów składowisk odpadów, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych ty- pów potencjalnych składowisk • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb. Uwzględniając powyższe kryteria na terenie arkusza Chojnów wyznaczono: 1. obszary bezwzględnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpadów, 2. obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, 3. obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa, ale wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień, 4. wyrobiska związane z eksploatacją kopalin, które mogą stanowić potencjalne miejsce składowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykonaniu systemów zabezpieczeń. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu lub do głębokości 2,5 m gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowią preferowane obszary dla lokalizowania skła- dowisk. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań uwzględniając: - izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych ty- pów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 3), przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z przyjętych terenów ochronnych: b – zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składo- wisk przedstawiono w tabeli 3.

28 Tabela 3 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska miąższość wsp. filtracji k rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1·10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1 - 5 ≤ 1·10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1·10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wchodzi w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i jest przedstawiona na Planszy B mapy. Dane i oceny zaprezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tło dla przedstawionych informacji na Planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Chojnów Mapy hydrogeologicz- nej Polski w skali 1:50 000 (Kiełczawa, 1998). Jak wynika z przytoczonych poniżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych zależy nie tylko od wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także od czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy ob- szarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszach B terenami pod składowiska odpadów. Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawionych na MHP wyznaczono w pięcio- stopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych,

29 - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego ale ograniczonej dostęp- ności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z ele- mentów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowane do 2000 roku), bez ogniska zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego bez ognisk zanieczysz- czeń, - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej od- porności poziomu i ograniczonej dostępności. Na terenie arkusza Chojnów około 30% powierzchni zajmują obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wydzielono je ze względu na występowanie: - zwartych kompleksów leśnych o powierzchni powyżej 100 ha (część północna i zachodnia obszaru arkusza), - erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w dolinach rzek: Czarna Woda, Brenna i Skora i ich dopływów, - obszarów bagiennych i podmokłych, w tym łąki na glebach pochodzenia organicznego (w pobliżu miejscowości: Rokitki, Zamienice, Jonaszówka, Wilczy Las), - zbiorników wód powierzchniowych (stawy hodowlane w rejonie: Zamienic, Chojnowa i Gołocina), - terenów o nachyleniu powyżej 10º (południowo-zachodnia część arkusz w pobliżu miej- scowości Grodziec, oraz niewielkie obszary w okolicy Białej Złotoryjskiej i Jerzmano- wic), - terenów zwartej zabudowy miasta Chojnów i miejscowości Zagrodno, będącą siedzibą władz gminy. Największe powierzchnie w granicach arkusza stanowią obszary nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej (około 65% terenu arkusza). Obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono w rejonach występowania gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża określone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 3). Wymagania te przewidują występowanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych bezpośrednio w podłożu składowiska, której współczynnik przepuszczalności jest < 1·10-7 m/s. Na badanym obszarze takie warunki spełniają czwartorzędowe gliny zwałowe i iły zastoiskowe zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Odry) oraz trzeciorzędowe iły serii

30 poznańskiej, należące do miocenu górnego. Gliny zwałowe na powierzchni terenu występują w formie niewielkich płatów leżących na utworach wodnolodowcowych i w sąsiedztwie osa- dów lodowcowych. Ich miąższość dochodzi do kilku metrów. Są to osady barwy szarej i sza- robrązowej, ilasto-piaszczyste z ziarnami żwirów i otoczakami skał północnych. Iły zastoiskowe spotykane są na powierzchni terenu w rejonie: Krzywej, Osetnicy i Olszanicy. Ich maksymalna miąższość wynosi około 12 metrów. Poniżej osadów zastoiskowych występują piaski i żwiry lodowcowe i wodnolodowcowe lub gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Gór- nomioceńskie iły reprezentują serie poznańską (część poziomu iłów płomienistych i iłów zielonych) i odsłaniają się na powierzchni terenu w głębokich rozcięciach erozyjnych w okolicach: Krzywej, Jerzmanowic, Wojciechowa i Gierałtowca. Wśród iłów występują niekiedy przewarstwienia i soczewki różnoziarnistych piasków i żwirów kwarcowych oraz mułków ilastych i ilasto-piaszczystych. Sporadycznie zawierają też cienkie wkładki węgla brunatnego, ziemistego. Miąższość tej serii na omawianym obszarze dochodzi do pięćdziesięciu metrów. Wydzielone na postawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Chojnów (Sztromwasser, 1995) i zgodnie z przyjętymi kryteriami, wystąpienia czwartorzędowych glin zwałowych i iłów zastoiskowych oraz trzeciorzędowych iłów stanowią preferowane przez autorów obszary lokalizowania składowisk. Zajmują one około 5% powierzchni arkusza i grupują się głównie w centralnej i zachodniej jego części. Miąższość warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zostały profilami otworów wiertniczych tylko dla obszarów występowania glin zwałowych (tabela 4). Miąższość warstwy izolacyjnej w tych obszarach kształtuje się w granicach 1,6 – 7,8 m, a głębokość do zwierciadła wody podziemnej występującego poniżej glin zwałowych wynosi 3,5 – 18,0 m (tabela 4). Uwzględniając wymagania izolacyjności podłoża dla różnych typów składowisk, gliny zwałowe o współczynniku filtracji ≤ 1 x 10-7 m/s, spełniają wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej jedynie dla składowisk odpadów obojętnych (O), natomiast iły (czwarto- rzędowe i trzeciorzędowe) charakteryzujące się niższą przepuszczalnością (współczynnik filtracji ≤ 1 x 10-9 m/s) mogą stanowić naturalną warstwę izolacyjną dla pozostałych dwóch typów składowisk Na badanym terenie uznano jednak, ze względu na nie potwierdzoną profilami otworów wiertniczych ich miąższość, że obszary w których występują predysponowane są do lokalizacji składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych) oraz składowisk odpadów obojętnych. Wskazane w granicach arkusza preferowane obszary lokalizowania składowisk odpa- dów są w przewadze położone poza przyjętymi terenami ochronnymi. Tylko jeden obszar w pobliżu miejscowości Grodziec, ma warunkowe ograniczenia lokalizacyjne wynikające z

31 ochrony: przyrody i dziedzictwa kulturowego oraz wód podziemnych. Znajduje się on bowiem w granicach głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 317 oraz częściowo (rejon zachodni) na obszarze chronionego krajobrazu „Grodziec”. Ponadto, dwa niewielkie obszary zlokalizowane są w strefie do 1 km od zwartej zabudowy miasta Chojnów i miejsco- wości Zagrodno (siedziba urzędu gminy). Dodatkowe (punktowe) warunkowe ograniczenia lokalizacyjne we wskazanych obszarach związane są z występowaniem obiektów dziedzictwa kulturowego (stanowiska archeologiczne, parki podworskie) oraz pojedynczych obiektów zabudowy mieszkaniowej w formie roz- proszonej. Na mapie zaznaczono także ocenę wykształcenia naturalnej bariery geologicznej. Ob- szary o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża występują tylko w pobliżu miejsco- wości: Osła i Okmiany. W ich granicach warstwa izolacyjna (gliny zwałowe) jest przykryta do głębokości 2,5 m piaskami i żwirami lodowcowymi. W centralnej, północnej i zachodniej części analizowanego terenu, na obszarach nie posiadających naturalnej warstwy izolacyjnej, zlokalizowano trzy wyrobiska związane z eks- ploatacją skał okruchowych. Wszystkie położone są w granicach udokumentowanych złóż kopalin, a dwa z nich, w sąsiedztwie pojedynczych obiektów zabudowy mieszkaniowej. Ewentualna lokalizacja w ich obrębie składowisk odpadów będzie bezwzględnie wymagać zastosowania sztucznych barier izolacyjnych i określenia warunków geologiczno- inżynierskich i hydrogeologicznych. Obszar arkusza, ze względu na budowę geologiczną ma mało korzystne warunki dla lokalizowania składowisk odpadów. Największe powierzchnie zajmują bowiem obszary nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej w strefie przypowierzchniowej (do głębokości 2,5 m). Preferowane do składowania odpadów obszary są niewielkie i stanowią około 5% bada- nego terenu. Mogą być one wykorzystane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych (wystąpienia glin zwałowych) oraz odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (wystąpie- nia iłów zastoiskowych i `serii poznańskiej). Przedstawione na mapie obszary i miejsca preferowanych lokalizacji składowisk odpa- dów, należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiedniego zakresu badań geologicznych, hydro- logicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549] inwestycja polegająca na budowie składowiska odpadów musi posiadać

32 opracowaną dokumentację geologiczno-inżynierską i hydrogeologiczną, które stanowią za- łącznik do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Tabela 4 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie preferowanych obszarów lokalizowania składowisk Głębokość do zwierciadła wody podziemnej Nr otw. Profil geologiczny Miąższość występującego pod warstwą Archiwum na mapie warstwy izolacyjną i nr otworu dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B litologia i wiek zwierciadło zwierciadło warstwy warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 BH 1* 0,0 Glina zwałowa 7220014 4,8 Piasek kwarcowy Q 6,1 Ił Tr 4,8 10,0 10,0 10,0 Żwir z piaskiem 11,4 Ił pylasty 16,4 Ił pylasty BH 2* 0,0 Gleba 7220110 0,3 Glina zwałowa 4,0 Żwir z piaskiem 7,0 Glina zwałowa 3,7 10,0 4,0 10,0 Żwir z piaskiem 13,0 Glina zwałowa Q 15,0 Żwir gruboziarn. BH 3* 0,0 Glina 7220062 1,6 Piasek drobnoziarn. 4,8 Glina piaszczysta 1,6 18,0 18,0 6,8 Piasek ze żwirem 9,8 Żwir Q 23,0 Żwir z otoczakami BH 4* 0,0 Gleba 7220191 0,4 Glina 3,1 3,5 2,0 3,5 Piasek średnioziarn. Q 9,0 Pył piaszczysty Objaśnienia: BH – Bank HYDRO wiek utworów – Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd * - otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP – Plansza B

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary preferowanej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych

33 zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy „geochemia środowiska” przedsta- wianej wraz z warstwą „składowanie odpadów” na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Pol- ski.

X. Warunki podłoża budowlanego

Ocenę warunków geologiczno-inżynierskich podłoża na obszarze arkusza Chojnów przedstawiono dla terenów leżących poza granicami występowania: złóż kopalin, lasów, gleb chronionych (klasy I-IVa), łąk na glebach pochodzenia organicznego oraz rejonów zwartej zabudowy miejskiej. Po wyłączeniu tych terenów oceną warunków podłoża objęto około 25% powierzchni obszaru arkusza. Wyróżniono tu obszary: o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Obszary o korzystnych warunkach podłoża budowlanego charakteryzują się występo- waniem gruntów niespoistych: średniozagęszczonych i zagęszczonych, na których nie zacho- dzą zjawiska geodynamiczne, a głębokość zalegania zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m ppt., gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz obszary wy- stępowania skał twardych, poza strefami dyslokacji i zwietrzelin. Warunki korzystne wystę- pują m. in. w okolicach Starego Łomu, Osłej, Biskupina i Czernikowic, na południowy wschód od Krzywej, w obrębie wyższych poziomów doliny Skorej i Czarnej Wody w rejonie Białej i Goliszowa, oraz w południowo-zachodniej części obszaru, w okolicach Grodźca i Olszanicy. Podłożem budowlanym na tych terenach są piaski i żwiry lodowcowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe (grunty co najmniej średniozagęszczone), gliny zwałowe (grunty spoiste, skonsolidowane) zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Odry), piaski rzeczne wyższych tarasów nadzalewowych zlodowaceń północnopolskich i środkowopolskich (zlodowacenie Warty) oraz skały paleozoiczne reprezentowane przez piaskowce, zlepieńce i łupki serycytowe. Obszary o warunkach niekorzystnych dla budownictwa wyróżniają grunty słabonośne (organiczne, grunty spoiste w stanie miękkoplastycznym i plastycznym, zwietrzeliny gliniaste, grunty niespoiste luźne), wszystkie obszary, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się na głębokości do 2 m, zalewane w czasie powodzi, podmokłe i zabagnione, o spadkach terenu powyżej 12% na obszarach nizinnych i powyżej 20% na terenach górskich Pogórza Kaczawskiego w południowo-zachodniej części terenu arkusza, obszary zmienione w wyniku działalności człowieka (grunty antropogeniczne, wysypiska, składowiska, itp.). Niekorzystne warunki dla budownictwa występują na tarasie zalewowym rzeki Skory od Zagrodna do Goli-

34 szowa, w szerokiej dolinie Czarnej Wody między Białą i Jaroszówką, w dolinach Brennej i Lubiatówki, w okolicach: Okmian, Brochocina i Michowa. Na tych obszarach występują holoceńskie mady, namuły piaszczyste, namuły torfiaste, piaski i żwiry oraz gliny deluwialne. Są to grunty słabonośne w stanie miękkoplastycznym oraz grunty niespoiste, luźne. Nieko- rzystne warunki budowlane występują też na krawędziach wysoczyzn i na powierzchniach o znacznych spadkach powierzchni terenu w okolicach Osłej, Biskupina, Rokitek, Muszczy- ny, Grodźca i Dzwonowa. Zagrożenia osuwiskowe w granicach obszaru arkusza istnieją nad rzeką Skorą, w rejonie Zagrodna-Modlikowic i Jadwisina. Osuwaniu podlegają piaski z wysokiej (6-8 m) i stro- mej skarpy na znajdujące się u jej podnóża zabudowania i tereny zagospodarowane.W niektó- rych miejscach odległość zabudowań od skarpy wynosi do 10 m.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Chojnów zajmują w przeważającej części pola uprawne. Gleby wyż- szych klas bonitacyjnych (I-IVa), chronione dla użytkowania rolniczego, występują prawie na całym obszarze, za wyjątkiem części północnej w rejonach: Osłej, Starego Łomu i Biskupina, części północno-wschodniej między Białą, Zamienicami, Jaroszówką i Goliszowem oraz niewielkich fragmentów w formie porozrzucanych płatów w okolicach: Krzywej, Olszanicy, Grodźca, Dobroszowa, Brochocina i Pyskowic. Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują niewielkie powierzchnie terenu i są znane z okolic Wilczego Lasu, Jaroszówki, Za- mienic i Rokitek. Zieleń urządzona na obszarze arkusza, to głównie ogródki działkowe w okolicach Chojnowa i sady w rejonie Biała-Chojnów oraz tereny parkowe w Chojnowie. Lasy stanowią niewielką część obszaru arkusza. W zwartych kompleksach występują one jedynie w części północnej i północno-wschodniej oraz w części zachodniej i południo- wo-zachodniej. Są to głównie lasy mieszane i sosnowe. Spotyka się w nich buki, dęby i brzo- zy. Niewielkie powierzchnie zajmują lasy w części środkowej terenu, między Krzywą a Chojnowem. Znaczna ich część mieści się w granicach dwóch obszarów chronionego krajobrazu: „Grodziec” i „Dolina Czarnej Wody”. Obszary te zostały utworzone w roku 1982. „Grodziec” zajmuje południowo-zachodnią część obszaru arkusza. Obejmuje w swych granicach dwa bazaltowe stożki: Górę Grodziec z przylegającą do niego zalesioną, południo- wą częścią wału okmiańskiego i Mniszą Górkę oraz dolinę potoku Zimnik. Na szczycie Góry Grodziec znajduje się zamek Grodziec. Całkowita powierzchnia tego obszaru wynosi 21,8 km2, z tego na terenie objętym arkuszem około 16 km2.

35 „Dolina Czarnej Wody” znajduje się w północno-wschodniej części obszaru arkusza. Obejmuje tereny przyległe do rzeki Czarna Woda, płynącej w szerokim obniżeniu morfolo- gicznym. Zajmuje powierzchnię 103,3 km2, z tego w granicach arkusza około 27 km2. Szereg okazałych drzew uznano za pomniki przyrody żywej (tabela 5). Są to głównie stare lipy, dęby, platany i klony, a także drzewa egzotyczne: między innymi tulipanowiec amerykański i magnolia drzewiasta. Najwięcej pomników przyrody żywej jest w Konradów- ce, Strupicach, Okmianach, Chojnowie i Goliszowie. Jako pomniki przyrody nieożywionej są zarejestrowane dwa głazy narzutowe: w Grodźcu i w Wilczym Lesie. Tabela 5 Wykaz pomników przyrody Nr Forma Rok obiektu ochro- Gmina Rodzaj obiektu Miejscowość zatwier- na ny Powiat (powierzchnia w ha) dzenia mapie 1 2 3 4 5 6 1 P Osła Gromadka 1988 Pż - lipa drobnolistna bolesławiecki 2 P Osła Gromadka 1990 Pż - klon jawor bolesławiecki 3 P Stary Łom Chojnów 1994 Pż - 4 dęby szypułkowe legnicki 4 P Zamienice Chojnów 1991 Pż - topola biała (w parku) legnicki 5 P Zamienice Chojnów 1991 Pż – topola biała (w parku) legnicki 6 P Zamienice Chojnów 1988 Pż - platan klonolistny legnicki 7 P Biała Chojnów 1990 Pż - lipa drobnolistna legnicki 8 P Wilczy Las Warta Bolesławiecka 1988 Pż – lipa drobnolistna bolesławiecki 9 P Wilczy Las Warta Bolesławiecka 1988 Pż – dąb szypułkowy bolesławiecki 10 P Wilczy Las Warta Bolesławiecka 1991 Pn - G „Wilczek” bolesławiecki 11 P Okmiany Chojnów 1983 Pż - dąb szypułkowy legnicki 12 P Okmiany Chojnów 1983 Pż - jesion wyniosły legnicki 13 P Okmiany Chojnów 1991 Pż - lipa szerokolistna legnicki 14 P Piotrowice Chojnów 1983 Pż - dąb szypułkowy legnicki 15 P Piotrowice Chojnów 1994 Pż - dąb szypułkowy legnicki 16 P Konradówka Chojnów 1966 Pż - dąb szypułkowy legnicki 17 P Konradówka Chojnów 1983 Pż - dąb szypułkowy legnicki 18 P Konradówka Chojnów 1988 Pż – dąb szypułkowy Legnicki

36 19 P Konradówka Chojnów 1988 Pż - 2 dęby legnicki 20 P Konradówka Chojnów 1988 Pż – dąb szypułkowy legnicki 21 P Konradówka Chojnów 1988 Pż – buk pospolity (czerwonolist- legnicki ny) 22 P Konradówka Chojnów 1990 Pż - tulipanowiec amerykański legnicki 23 P Chojnów Chojnów 1982 Pż - dąb szypułkowy legnicki 24 P Chojnów Chojnów 1991 Pż - klon jawor legnicki 25 P Chojnów Chojnów 1994 Pż - buk czerwony legnicki 26 P Chojnów Chojnów 1994 Pż - 9 igliczni trójcierniowej legnicki 27 P Goliszów Chojnów 1991 Pż - 2 topole czarne legnicki 28 P Goliszów Chojnów 1991 Pż - wiąz szypułkowy legnicki 29 P Goliszów Chojnów 1991 Pż - wiąz szypułkowy legnicki 30 P Radziechów Zagrodno 1990 Pż - lipa drobnolistna złotoryjski 31 P Budziwojów Chojnów 1991 Pż - dąb szypułkowy (w parku) legnicki 32 P Budziwojów Chojnów 1991 Pż - dąb szypułkowy (w parku) legnicki 33 P Strupice Chojnów 1988 Pż - 2 platany klonolistne (w parku) legnicki 34 P Strupice Chojnów 1988 Pż - buk pospolity (w parku) legnicki 35 P Strupice Chojnów 1988 Pż - platan klonolistny (w parku) legnicki 36 P Zagrodno Zagrodno 1991 Pż - magnolia drzewiasta (w parku) złotoryjski 37 P Zagrodno Zagrodno 1990 Pż – dąb szypułkowy złotoryjski 38 P Grodziec Zagrodno 1968 Pż - lipa drobnolistna złotoryjski 39 P Grodziec Zagrodno 1990 Pn - G złotoryjski 40 P Gierałtowiec Złotoryja 1966 Pż - jawor złotoryjski

Rubryka 2: P – pomnik przyrody Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej; Pn – nieożywionej, rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Dwa proponowane stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej (tabela 6) znaj- dują się w części sudeckiej (Pogórze Kaczawskie) obszaru arkusza. Są to bazalty odsłaniające się na Mniszej Górce, między Grodźcem i Uniejowicami, wyróżniające się charakterystycz- nym, pionowym ciosem słupowym oraz odsłonięcie łupków szarogłazowo-ilastych i grafitowych w Uniejowicach, w skarpie nad Skorą jako przykład metamorfiku kaczawskiego.

37 Według systemu ECONET (Liro, red., 1998) w północnej części terenu arkusza znajduje się fragment obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym – Bory Dolnośląskie (fig. 5).

Fig. 5. Położenie arkusza Chojnów na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 36M – Góry Kaczawskie i Pogórze Kaczawskie; 2 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 9K – Bory Dolnośląskie; 3 – korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym, ich numery i nazwy: 35k – Prochowicki, 67k – Górnego Bobru System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 4 − o powierzchni większej niż 100 ha: 326 – Bory Dolnośląskie, 335 – Lasy Przem- kowskie i Szprotawskie, 368 – Jeziora Koskowickie i Kunickie, 403 – Góry Kaczawskie, 407 – Pradolina Bobru, 5 – o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 358 – Niedźwiedzice, 364 – Miłkowice

38 Tabela 6 Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej

Numer Gmina Rodzaj Miejscowość Uzasadnienie obiektu Powiat obiektu 1 2 3 4 5 Grodziec - Zagrodno Odsłonięcie bazaltów trzeciorzędowych na Mniszej Górce 1 O Uniejowice złotoryjski z pionowym ciosem słupowym Odsłonięcie paleozoicznych łupków szarogłazowo-ilastych Zagrodno 2 Uniejowice O i grafitowych nad rzeką Skorą jako przykład metamorfiku złotoryjski kaczawskiego

Rubryka 4: O - odsłonięcie

Według CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) w granicach arkusza nie występują ostoje przyrody.

XII. Zabytki kultury

Najstarsze znaleziska archeologiczne na obszarze arkusza Chojnów pochodzą z epoki kamienia (neolit), z epoki brązu (IV-V w.) i z okresu kultury łużyckiej. Świadczy to o wcze- snym rozwoju osadnictwa na tych terenach. Liczne znaleziska obejmują fragmenty osad, cmentarzyska, grodziska, przedmioty codziennego użytku, fragmenty ceramiki. Ślady osadnictwa z epoki kamienia są znane z Zagrodna i Konradówki, cmentarzysko z epoki brązu opi- sano w Okmianach. Stanowiska z epoki kamienia i brązu znajdują się w okolicach Gierałtow- ca i Podolan. Liczne cmentarzyska ciałopalne i ślady kultury łużyckiej są w rejonie Uniejo- wic, Brochocina, Modlikowic i Dobroszowa. Ponadto stwierdzono tu wiele stanowisk zwią- zanych z okresem wczesnego i późnego średniowiecza. Na mapie zaznaczono najważniejsze stanowiska archeologiczne: osady, grodziska, cmentarzyska i ślady osadnictwa. Na obszarze arkusza znajduje się wiele zabytkowych obiektów, głównie sakralnych i architektonicznych. Najwięcej znajduje się ich w Chojnowie, który rozwinął się jako osada handlowa na drodze z Łużyc do Polski, a prawa miejskie otrzymał w końcu XIII w. W mie- ście zachował się charakterystyczny dla osad targowych układ urbanistyczny z wydłużonym rynkiem i część starej zabudowy. W rynku stoją: Dom Schrama z 1544 roku z bogatą fasadą i portalem, monumentalny kościół św. Piotra i Pawła z XIV w. z gwiaździstym sklepieniem i interesującym wyposażeniem wewnątrz oraz przykościelna plebania z XVI w. W gotyckim zamku książąt legnickich z XIV-XV w., przebudowanym na renesansowy, mieści się obecnie muzeum regionalne. Wokół miasta zachowały się fragmenty kamiennych murów obronnych z Basztą Tkaczy, a w zachodniej części miasta zachował się barokowy dworek z XVIII w.

39 Na pozostałym obszarze arkusza, wśród obiektów sakralnych objętych opieką konser- watorską najcenniejszymi są: kościoły gotyckie z XV w. oraz cmentarze przykościelne w Brenniku i w Brochocinie, kościół klasycystyczny z 1806 r. i kaplica cmentarna z początku XIX w. w Strupicach, a także kościoły w: Goliszowie (z elementami renesansowymi i późno- barokowymi z 1731 r.), Grodźcu (gotycki z XIII w.), Okmianach (barokowy, z 1771 roku), Osetnicy (późnogotycki, kamienny, z końca XV w. z drewnianą nadbudową wieży), Zagrod- nie (klasycystyczny z lat 1789-92). Ochroną objęte są także kościoły znajdujące się w: Osłej, Zamienicach, Konradówce, Krzywej, Radziechowie, Modlikowicach i Olszanicy. Na omawianym obszarze arkusza zachowało się wiele zabytkowych obiektów architektonicznych. Na szczycie Góry Grodziec stoi gotycki zamek z XII wieku, prawdopodobnie zbudowany w miejscu prehistorycznego grodu Bobrzan, w Grodźcu znajduje się późnobaro- kowy pałac z lat 1718-27 i zespół folwarczny, a w Piotrowicach zespół dworski. Ochroną objęte są także pałace i dwory wraz z parkami (zaznaczone na mapie symbolem parku podworskiego/wiejskiego) znajdujące się w: Okmianach, Osetnicy, Goliszowie, Wojciecho- wie, Budziwojowie i Zagrodnie, a także same parki podworskie usytuowane w: Zamienicach, Jaroszówce, Witkowie, Białej, Osetnicy, Konradówce, Dzwonowie, Strupicach, Brochocinie (dwa), Łukaszowie, Zagrodnie, Gierałtowcu, Grodźcu i na Górze Grodziec (park zamkowy). W Jerzmanowicach zachował się drewniany wiatrak typu holenderskiego, z I połowy XVIII wieku - zabytkowy obiekt techniczny. W Okmianach, w sąsiedztwie pomnika przyrody, stoi pomnik ku czci żołnierzy pole- głych podczas I wojny światowej.

XIII. Podsumowanie Obszar arkusza Chojnów jest położony w północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego. Większość obszaru zajmują chronione grunty rolne oraz łąki, niewielką część stanowią lasy. W jego obrębie jest udokumentowane 1 złoże rud miedzi i 9 złóż kruszywa naturalnego, z których 4 jest aktualnie eksploatowanych. Wyznaczono cztery obszary perspektywiczne kruszywa naturalnego. Dominująca rolę na tym terenie pełni rolnictwo. Przemysł koncentruje się głównie w Chojnowie, który jest również ośrodkiem usługowo-handlowym, kulturalnym i administra- cyjnym. Na pozostałym obszarze przemysł jest związany głównie z eksploatacją kopalin i przetwórstwem rolno-spożywczym. Głównym poziomem użytkowym na terenie arkusza jest czwartorzędowe piętro wodo-

40 nośne, które jest podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę okoliczną ludność. Największe ujęcia znajdują się w: Goliszowie, Okmianach, Olszanicy i Zagrodnie. Rozwoju gospodarczego nie należy wiązać z masową eksploatacją kopalin z uwagi na brak prognoz i negatywne wyniki dotychczasowego ich rozpoznania. Bogactwem tego terenu są gleby wysokich klas bonitacyjnych sprzyjające rolnictwu i hodowli. Obszary o korzystnych warunkach budowlanych występują w okolicach Starego Łomu. Osłej, Biskupina i Czernikowic, na południowy wschód od Krzywej, w obrębie wyższych poziomów doliny Skorej i Czarnej Wody w rejonie Białej i Goliszowa, oraz w południowo- zachodniej części obszaru, w okolicach Grodźca i Olszanicy. Obszar arkusza należy do średnio atrakcyjnych turystycznie. Znajdują się tu fragmenty dwóch obszarów chronionego krajobrazu o dużych walorach przyrodniczych i krajobrazo- wych. Największymi atrakcjami są wał okmiański oraz Góra Grodziec. Ośrodek wczasowy w lesie i nad wodą znajduje się w Rokitkach. Inny zbiornik wodny, pozostały po eksploatacji kruszywa naturalnego w Rokitkach, może być wykorzystany również jako miejsce wypo- czynku, po odpowiednim zagospodarowaniu, dla mieszkańców Chojnowa, Legnicy i okolic. Możliwy jest rozwój agroturystyki. W granicach arkusza Chojnów preferowane obszary lokalizacji składowisk zajmują niewielką powierzchnie (około 5%) i związane są z występowaniem w warstwie przypowierzchniowej (do głębokości 2,5 m) czwartorzędowych glin zwałowych i iłów zastoiskowych z okresu zlodowaceń środkowopolskich oraz iłów trzeciorzędowych górnomioceńskiej serii poznańskiej. W obrębie wystąpień glin zwałowych wyznaczono obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych, a wystąpienia czwartorzędowych i trzecio- rzędowych osadów ilastych mogą być wykorzystane do składowania odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych). Lokalizacja tego typu składowisk w granicach wystąpień glin zwałowych jest dopuszczalne w przypadku zastosowania sztucznych barier izolacyjnych. Wytypowane obszary należy brać od uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. BAŁCHANOWSKI S., ULATOWSKI S., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w

41 kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Gołaczów”. Wojew. Arch. Geol. Oddz. Zamiejsc. w Le- gnicy. BECKER R., 1996 – Dodatek nr 2 do Karty rejestracyjnej złoża kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa i drogownictwa „Jurków” w kat. C1. Wojew. Arch. Geol. Oddz. Za- miejsc. w Legnicy. BOCHEŃSKA M., 1966 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Kwia- tów” w kat. C2. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. BOCHEŃSKA T., POPRAWSKI L., 1998 – Kenozoiczne zbiorniki wód podziemnych, rejon Lubin - Głogów. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

CHRUSZCZ M., 1972 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego w kat. C1 „Olszanica”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. CHRUSZCZ M., 1978 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Okmiany” w kat. C1 i B. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A., Wrocław. CHRUSZCZ M., 1986 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża kruszywa naturalnego „Okmiany” w kat. C1 i B. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A., Wro- cław. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 - Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. FIŁON D., 2003 - Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża kruszywa naturalnego

„Rokitki’ w kategorii C1. Wojew. Arch. Geol. Oddz. Zamiejsc. w Legnicy. GAWROŃSKI O., DYJOR S., 1982 – Określenie perspektyw występowania surowców ilastych i kompleksowe ustalenie ich jakości w obszarze przedsudeckim. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddział Dolnośląski, Wrocław.

HUTNIK R., GÓRNA B., 1973 - Dokumentacja geologiczna w kat. C2 złoża kruszywa naturalnego „Radziechów”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa. KIEŁCZAWA J., 1998 – Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Chojnów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddział Dolnośląski, Wrocław. KIRSCHKE J., 1958 – Orzeczenie geologiczne - cegielnia Biała. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddział Dolnośląski, Wrocław. KIRSCHKE J., 1983 – Karta Rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Jurków” dla potrzeb budownictwa. Wojew. Arch. Geol. Oddz. Zamiejsc. w Legnicy.

42 KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kra- ków. KONDRACKI J., 1988 – Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KOŚCIÓWKO H. i inni, 1985 – Określenie perspektyw występowania i możliwości wyko- rzystania przemysłowego zwietrzelin bazaltowych na Dolnym Śląsku (część zachodnia). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddział Dolnośląski, Wrocław. KUBICA D., 1980 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego dla potrzeb drogowych „Budziwojów”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KWIATKOWSKA-SZYGULSKA (red.), 2003 – Raport o stanie środowiska w wojewódz- twie dolnośląskim w 2002 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wrocław. LIRO A. (red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. LIS W., 1985 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Podolany”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

ŁUKASIEWICZ J., 1996 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Biskupin”. Wojew. Arch. Geol. Oddz. Zamiejsc. w Legnicy. OBŁĄK R., 1958 – Orzeczenie geologiczne złóż surowców ceramicznych terenu nieczynnej cegielni Krzywa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddział Dolnośląski, Wrocław. OSIKA R., 1961 – Sprawa poszukiwania złóż rud żelaza na bloku przedsudeckim w świetle nowszych danych geologicznych. Przegl. Geol. nr 3. OWSIANNY I., KIRSCHKE J., 1981 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Czernikowice” dla potrzeb budownictwa komunikacyjnego. Wojew. Arch. Geol. Oddz. Za- miejsc. w Legnicy. PACZYŃSKI B., (red.), 1993 - Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PREIDL M., 1964 – Dokumentacja złoża rud miedzi Niecka Grodziecka. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. PREIDL M., 1995 – Dodatek nr 4 do dokumentacji rud miedzi Niecka Grodziecka. Wojew.

43 Arch. Geol. Oddz. Zamiejsc. w Legnicy. PRZENIOSŁO S. (red.), 2003 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31 XII 2002 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RÓŻYCKI Z., 1968 – Kompleksowa dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Le- gnica” w kat. C1+C2. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. RÜHLE E., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wyd. Geol., Warszawa. STACHOWIAK A., SEIFERT K., MAĆKÓW A., 2004 – Bilans zasobów prognostycznych i perspektywicznych surowców mineralnych Dolnego Śląska – możliwości i bariery ich wy- korzystania. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZTROMWASSER E., 1997 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 arkusz Chojnów. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZTROMWASSER E., 1998 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Chojnów. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZTROMWASSER E., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Chojnów wraz z objaśnieniami. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. ZLOKALIZOWANIE i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska, 1996 – Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty.