PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz ZŁOTORYJA (759)

Warszawa 2004 Autorzy: Wojciech Bobiński*, Marek Czerski*, Elżbieta Gawlikowska*, Jacek Koźma*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Stanisław Wołkowicz*

Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska*

Redaktor regionalny: Albin Zdanowski*

Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004

Spis treści I. Wstęp (W. Bobiński) ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Bobiński) ...... 4 III. Budowa geologiczna (W. Bobiński)...... 7 IV. Złoża kopalin (W. Bobiński) ...... 11 1. Rudy miedzi ...... 11 2. Bazalty...... 13 3. Piaskowce...... 15 4. Bentonity – zwietrzelina bentonitowa tufów bazaltowych ...... 16 5. Kamienie ozdobne – agaty ...... 16 6. Kruszywo naturalne...... 17 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (W. Bobiński) ...... 17 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (W. Bobiński)...... 21 VII. Warunki wodne (M. Czerski)...... 23 1. Wody powierzchniowe...... 23 2. Wody podziemne...... 24 VIII. Geochemia środowiska...... 28 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ...... 28 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (S. Wołkowicz) ...... 31 3. Ryzyko radonowe (S. Wołkowicz)...... 34 IX. Składowanie odpadów (J. Koźma)...... 35 X. Warunki podłoża budowlanego (W. Bobiński) ...... 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Gawlikowska) ...... 42 XII. Zabytki kultury (W. Bobiński) ...... 47 XIII. Podsumowanie (W. Bobiński)...... 49 XIV. Literatura...... 51

I. Wstęp

Arkusz Złotoryja Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2004 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Złotoryja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego (Bobiński, 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (In- strukcja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapę sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współ- rzędnych „1942”. Przedstawia ona występowanie kopalin, gospodarkę złożami oraz wybrane zagadnienia z dziedziny hydrogeologii, geologii inżynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Materiały niezbędne do niniejszego opracowania zebrano w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie oraz w archiwach: Oddziału Dolnośląskiego Państwowego In- stytutu Geologicznego i Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., w Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, w Wydziale Ochrony Środo- wiska Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu oraz w Oddziałach Zamiejsco- wych w Jeleniej Górze i Legnicy, u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Jeleniej Gó- rze i Legnicy, w starostwach i urzędach gmin oraz u użytkowników złóż. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione w czasie zwiadu terenowego. Dane dotyczące poszczególnych złóż zestawiono w kartach informacyjnych opracowa- nych dla komputerowej bazy danych o złożach, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodo- wiskowej Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Złotoryja wyznaczają współrzędne 15o45’ i 16o00’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o00’ oraz 51o10’ szerokości geograficznej północnej. Omawiany teren znajduje się w województwie dolnośląskim. Administracyjnie są to miasta: Złotoryja i Świerzawa, fragmenty gmin: Zagrodno, Złotoryja, Pielgrzymka i Świe- rzawa w powiecie złotoryjskim, Lwówek Śląski i Wleń w powiecie lwóweckim, Męcinka w powiecie jaworskim oraz Jeżów Sudecki w powiecie jeleniogórskim.

4

Opisywany obszar, według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) leży na pograniczu dwóch prowincji. Niewielka część północno-wschodnia należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Nizin Sasko-Łużyckich, makroregionu Niziny Śląsko- Łużyckiej, mezoregionu Równiny Chojnowskiej. Pozostała część należy do prowincji Masyw Czeski, podprowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim, makroregionów: Pogórza Zachodnio- sudeckiego z mezoregionem Pogórze Kaczawskie i Sudetów Zachodnich z mezoregionem Góry Kaczawskie (Fig. 1). Północno-wschodnia część arkusza od linii Prusice-Kopacz-Uniejowice położona jest na Równinie Chojnowskiej. Jest to teren wyżynny, lekko pofalowany, rozcięty doliną Kacza- wy na dwie części. Szerokość doliny dochodzi do 1 km. Jej dno jest płaskie a zbocza strome. Większość terenu zajmują pola uprawne i łąki. Skarpy doliny Kaczawy są w dużej części po- rośnięte lasami i krzewami. Pogórze Kaczawskie jest silnie pofalowanym płaskowyżem z licznymi wzgórzami i głęboko wciętymi dolinami potoków – dopływów Kaczawy. Szczególnie strome są wznie- sienia zbudowane ze skał wulkanicznych – trzeciorzędowych bazaltów i permskich melafirów i porfirów. Dolina Kaczawy, dzieląca Pogórze Kaczawskie na dwie części, jest wcięta na głę- bokość około 40 do 60 m. Miejscami jest wąska i kręta, o szerokości do 200 m, i ma charakter przełomu, a miejscami rozszerza się do 500 m. Obszary wzgórz i brzegi doliny Kaczawy są zalesione. Na płaskowyżu większość obszaru zajmują użytki rolne. Ku północnemu wscho- dowi Pogórze Kaczawskie opada gwałtownie w stronę Równiny Chojnowskiej. Ta część Po- górza, leżąca na wschód od Złotoryi, nosi nazwę Chełmów. Góry Kaczawskie zajmują niewielki fragment w południowo-zachodniej części terenu arkusza w okolicach Rząśnika. Cały ich obszar pokrywają lasy. Klimat omawianego obszaru jest umiarkowany, o silnych wpływach oceanicznych (Walczak, 1968, 1970). Średnia temperatura roczna wynosi około 8oC, opad roczny około 700-750 mm. Okres wegetacyjny (z temperaturą powyżej 5oC) trwa 30-31 tygodni, a lato ter- miczne (z temperaturą powyżej 15oC) około 11 tygodni. Dominują wiatry z kierunków za- chodnich. Głównym miastem jest 17-tysięczna Złotoryja – siedziba starostwa, urzędu miasta i gminy. Drugim, o wiele mniejszym miastem jest Świerzawa – siedziba urzędu miasta i gmi- ny. Większe wsie to Pielgrzymka, Nowy Kościół, Wilków, Proboszczów, Twardocice. W Złotoryi znajdują się zakłady obuwnicze, odzieżowe, graficzne, fabryka zabawek oraz

5

ozdób choinkowych, tartak, zakłady i hurtownie materiałów budowlanych, zakłady przemysłu rolno spożywczego oraz wydobywczego. Jest to ośrodek usługowy dla okolicznych gmin.

Fig. 1 Położenie arkusza Złotoryja na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) Granice: 1 - prowincji, 2 - podprowincji, 3 - makroregionów, 4 - mezoregionów Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.74 - Bory Dolnośląskie, 317.76 - Wysoczyzna Lubińska, 317.77 - Rów- nina Legnicka, 317.78 - Równina Chojnowska, 318.531 - Wysoczyzna Średzka, Mezoregiony Pogórza Zachodniosu- deckiego: 332.11 - Wzgórza Strzegomskie, 332.15 - Obniżenie Podsudeckie, 332.26 - Pogórze Izerskie, 332.27 - Po- górze Kaczawskie, 332.28 - Pogórze Wałbrzyskie, Mezoregiony Sudetów Zachodnich: 332.34 - Góry Izerskie, 332.35 - Góry Kaczawskie, 332.36 - Kotlina Jeleniogórska, 332.37 - Karkonosze, 332.38 - Rudawy Janowickie, Me- zoregiony Sudetów Środkowych: 332.42 - Góry Wałbrzyskie

Obszar objęty opracowaniem ma charakter rolniczy z funkcjami usługowymi i przemysłowymi (przemysł wydobywczy, przetwórczy, maszynowy, rolno-spożywczy, drzewny i papierniczy). Na terenie tym przeważają gleby brunatne i bielicowe, kwaśne, wyłu- gowane oraz właściwe, rozwinięte na glinach zwałowych i na lessach, pszenno-buraczane i pszenno-ziemniaczane. Mniejsze powierzchnie na wzgórzach zajmują gleby górskie, słabo wykształcone. W dolinach rzecznych występują gleby rzeczne brunatne rozwinięte na ma- dach. Około 1/3 powierzchni, głównie w północnej (Równina Chojnowska) i zachodniej (Po- górze Kaczawskie) części zajmują gleby chronione klas I-IVa. Podobną powierzchnię pokry-

6

wają obszary leśne. Występują tu lasy liściaste (bukowe, sporadycznie lipowe) i mieszane regla dolnego, lasy łęgowe w dolinach rzek i potoków, suche dąbrowy lub suche bory sosno- we na obszarach wzgórz, częściowo zaś sztucznie wprowadzone monokultury świerkowe. Na obszarze arkusza znajdują się dwie linie kolejowe o znaczeniu lokalnym: Legnica – Złotoryja – Marciszów oraz Złotoryja – Lwówek Śląski. W ostatnich latach ruch pasażerski na obu trasach został zlikwidowany, a pozostał jedynie zanikający ruch towarowy. Główną drogą tego obszaru jest droga krajowa Legnica – Złotoryja – Świerzawa – Jelenia Góra. Drogi wojewódzkie prowadzą ze Złotoryi do Lwówka Śląskiego, Chojnowa, Jawora oraz ze Świe- rzawy do Kamiennej Góry i Lubawki oraz ze Świerzawy do Jawora.

III. Budowa geologiczna

Obszar objęty arkuszem Złotoryja należy do dwóch jednostek geologicznych. Część północno-wschodnia (Równina Chojnowska) znajduje się na bloku przedsudeckim, natomiast pozostała w Sudetach. Granicą pomiędzy tymi jednostkami jest uskok sudecki brzeżny. Pod- łoże obu jednostek w obrębie arkusza stanowią metamorficzne skały struktury kaczawskiej (Fig. 2). Na nich, w części sudeckiej, leżą niezmetamorfizowane utwory depresji północnosu- deckiej. Najwyższe piętro na całym obszarze arkusza stanowią kenozoiczne skały osadowe i wulkaniczne (Fig. 3). Opis budowy geologicznej oparto na Szczegółowej mapie geologicznej Sudetów w skali 1:25 000 (Frąckiewicz, 1958; Jerzmański, 1958; Milewicz, Jerzmański, 1959; Milewicz, Kozdrój, 1994b) oraz objaśnieniach do jednego z arkuszy (Milewicz, Ko- zdrój, 1994a). W części należącej do Sudetów utwory metamorficzne, których wiek przyjmowany jest na paleozoik, od kambru po dolny karbon, wynurzają się wyspowo spod młodszych osadów w kilku rejonach. Są to stoki Gór Kaczawskich na południe od Rząśnika oraz wschodnia część obszaru arkusza między Świerzawą a Złotoryją. Występują tu różne odmiany łupków serycytowych i fyllitów, lokalnie z wkładkami kwarcytów oraz zieleńce, często o strukturze law poduszkowych a podrzędnie diabazy. W zachodniej i środkowej części arkusza występują utwory depresji północnosudeckiej i jej południowo-wschodnich odgałęzień: niecki Leszczyny i rowu Świerzawy. Rozdzielają one metamorfik kaczawski na część północną i południową. Najstarsze osady depresji północnosudeckiej: piaskowce, zlepieńce i mułowce karbonu górnego, występują w rejonie Rząśnika, Świerzawy i Różanej. Na nich zalegają utwory permu dolnego (czerwonego spągowca): zlepieńce i piaskowce oraz mułowce z kilkoma poziomami skał wulkanicznych kwaśnych (porfirów) i zasadowych (melafirów), którym towarzyszą

7

utwory piroklastyczne (tufy). Utwory czerwonego spągowca rozprzestrzeniają się w środko- wej części obszaru arkusza, gdzie skały wulkaniczne tworzą wyraźne wzniesienia w rejonie Sokołowca, Różanej i Gozdna. Osady górnego permu (cechsztynu) występują w rowie Lesz- czyny i odsłaniają się w okolicach Nowego Kościoła, Wilkowa i Leszczyny. Są to: zlepieńce piaszczyste, piaskowce i iłowce oraz margle, wapienie i dolomity, zawierające rudy miedzi.

Fig. 2 Położenie arkusza Złotoryja na tle szkicu geologicznego regionu (bez utworów kenozoicznych) wg R. Osiki i in. (1972) Mezozoik: kreda: 1 - piaskowce, margle, 2 - piaskowce, margle i wapienie, trias: 3 - dolomity, wapienie, margle, iłowce i piaskowce, 4 - iły, mułowce, piaskowce, zlepieńce margle, wapienie, dolomity. Paleozoik: perm: 5 - łupki ilaste, margle, wapienie, dolomity, gipsy i anhydryty, 6 - zlepieńce, piaskowce arkozowe, mułowce i iłowce, 7 - por- firy i ich tufy, 8 - melafiry, karbon: 9 - granity, 10 - arkozy, zlepieńce, iłowce, mułowce, 11 - zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce, iłowce i wapienie, dewon: 12 - szarogłazy, zlepieńce, sylur: 13 - zieleńce i diabazy, ordowik- dewon: 14 - łupki ilaste i piaszczyste oraz kwarcyty, ordowik-sylur: 15 - zieleńce, fyllity, kambr-sylur: 16 - porfiro- idy, łupki albitowo-kwarcowe, 17 - łupki ilaste, kwarcyty, metaszarogłazy, wapienie, kambr: 18 - zieleńce i marmury. Proterozoik i starszy paleozoik: 19 - gnejsy, 20 - łupki łyszczykowe, 21 - amfibolity. Proterozoik: 22 - fyllity, kwar- cyty i szarogłazy; 23 - uskoki stwierdzone, 24 - uskoki przypuszczalne

8

Fig. 3 Położenie arkusza Złotoryja na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd: holocen: 1 - mady, iły, piaski rzeczne, plejstocen: 2 - piaski i żwiry akumulacji rzecznej, 3 - lessy, 4 - piaski, miejscami żwiry akumulacji rzecznej, 5 - piaski ze żwirami akumulacji rzecznej, 6 - gliny zwałowe, 7 - utwo- ry akumulacji lodowcowej i rzeczno-lodowcowej w Sudetach, Trzeciorzęd: pliocen: 8 - iły, iłowce, piaski z wkład- kami węgli brunatnych, Miocen: 9 - iły, iłowce, mułki, 10 - bazalty. Mezozoik: kreda: 11 - piaskowce, margle, trias: 12 - mułowce, piaskowce, zlepieńce, wapienie, dolomity, margle, iłowce. Paleozoik: perm: 13 - porfiry i ich tufy, 14 - melafiry, 15 - zlepieńce, piaskowce arkozowe, mułowce i iłowce, łupki ilaste, margle, wapienie, dolomity, gipsy i anhydryty, karbon: 16 - zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce, iłowce i wapienie, 17 - zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, dewon: 18 - szarogłazy, zlepieńce, ordowik-dewon: 19 - łupki ilaste i piaszczyste oraz kwarcyty, sylur: 20 - zieleńce i diabazy, ordowik-sylur: 21 - zieleńce, fyllity, 22 - zieleńce i marmury, karbon: 23 - granity. Proterozoik i starszy paleozoik: 24 - gnejsy, 25 - łupki łyszczykowe, 26 - amfibolity, 27 - porfiroidy, 28 - fyllity, kwarcyty i szaro- głazy; 29 - uskoki

Dolnotriasowe (piaskowiec pstry) piaskowce barwy czerwonej i białej ciągną się wą- skim pasem od okolic Wilkowa i Kondratowa, przez Nowy Kościół, Jastrzębnik, Pielgrzymkę

9

po Twardocice. Niewielkie wystąpienia tych skał oraz środkowotriasowych (wapień muszlo- wy) wapieni znajdują się na zachód od Złotoryi. Najmłodszymi osadami mezozoicznymi wypełniającymi depresję północnosudecką są górnokredowe piaskowce ciosowe i margle występujące w rowie Leszczyny. Na powierzchni odsłaniają się wąskim pasem od okolic Wilkowa na wschodzie do Nowej Wsi Grodziskiej i Czapli na zachodzie. W części sudeckiej trzeciorzęd reprezentowany jest przez mioceńskie bazalty i ich tufy oraz towarzyszące im brekcje wulkaniczne. Bazalty występują w postaci pni i kominów wul- kanicznych, przebijających starsze utwory oraz niewielkich pokryw lawowych. Część skał wulkanicznych uległa w ciepłym klimacie neogenu wietrzeniu chemicznemu w wyniku czego powstały zwietrzeliny ilaste (bentonitowe). Natomiast do czwartorzędu należą plejstoceńskie piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich, piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz lessy i utwory lessopodobne zlodowaceń północnopolskich, a także holoceńskie: żwiry rzeczne w dolinie Kaczawy, żwiry stożków napływowych oraz żwiry, piaski i mułki den dolinnych i gliny zboczowe – gliny z rumoszem i rumosze (Fig. 3). Na północny wschód od Złotoryi, w obrębie Równiny Chojnowskiej, utwory metamor- ficzne są przykryte utworami trzecio- i czwartorzędowymi o zmiennej miąższości. Utwory trzeciorzędowe nie odsłaniają się na powierzchni. Są one znane z otworów wiertniczych oraz z naturalnych i sztucznych odsłonięć bazaltów, ich tufów, na obszarze są- siednich arkuszy Jawor i Chojnów. Najstarsze są paleogeńskie zwietrzeliny ilaste skał krysta- licznych. Młodsze od nich są mioceńskie bazalty i ich tufy oraz brekcje wulkaniczne. W mio- cenie środkowym osadziły się iły szare, a w miocenie górnym: iły pstre, mułki, piaski i żwiry z okruchami lignitu i wkładkami węgli brunatnych serii poznańskiej. Najmłodszym ogniwem są piaski i żwiry kwarcowo-skaleniowe serii Gozdnicy, reprezentujące pliocen. Najstarsze osady czwartorzędowe na obszarze Równiny Chojnowskiej reprezentowane są przez żwiry i piaski rzeczno-wodnolodowcowe, występujące na wysoczyźnie, w zboczach doliny Kaczawy i pod jej dnem. Ich miąższość dochodzi do kilkunastu metrów. Przykrywają je gliny zwałowe zlodowaceń południowopolskich z przewarstwieniami piasków i mułków piaszczystych. Z okresu interglacjału mazowieckiego (wielkiego) pozostały mułki piaszczyste i żwiry rzeczne. W czasie zlodowaceń środkowopolskich osadziły się żwiry i piaski rzeczno- wodnolodowcowe o miąższości od 5 do 20 m, przykrywające je gliny zwałowe o miąższości od 2 do 15 m oraz piaski i żwiry tarasów kemowych o miąższości od 3 do 7 m, występujące w rejonie Prusic na stokach Pogórza Kaczawskiego oraz na zboczach doliny Kaczawy w rejonie Kozowa. W okresie zlodowaceń północnopolskich, w warunkach klimatu perygla-

10

cjalnego, powstały pokrywy lessów i utworów lessopodobnych, które przykryły wszystkie starsze utwory na wysoczyźnie. W dolinie Kaczawy powstały w tym czasie piaski i żwiry rzeczne, a u wylotu bocznych dolinek piaski i żwiry rzeczne stożków napływowych. Osady holoceńskie, to żwiry rzeczne o miąższości 5-6 m, wypełniające dolinę Kaczawy, żwiry stożków napływowych, namuły piaszczyste i mułki.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Złotoryja znajduje się 14 udokumentowanych złóż: 1 złoże rud miedzi, 9 złóż kamieni budowlanych i drogowych (w tym 6 złóż bazaltów oraz 3 złoża pia- skowców), 1 złoże zwietrzeliny bentonitowej, 2 złoża kruszywa naturalnego oraz złoże aga- tów (tabela 1). Złoże rud miedzi „Lena” (Blajda, Górecki, 1995a) oraz 3 złoża bazaltów: „Pielgrzymka” (Balawejder, 1985), „Złotoryja” (Gierwielaniec, 1964) i „Kozów” (Mężyk, 1958) zostały wykreślone z Bilansu zasobów. Kopaliny podstawowe to: rudy miedzi, zwie- trzeliny bentonitowe i kamienie ozdobne (agaty). Pozostałe kopaliny należą do pospolitych. 1. Rudy miedzi Rudy miedzi z towarzyszącym im srebrem, ołowiem i innymi pierwiastkami występują głównie w marglach, a podrzędnie w łupkach i wapieniach dolnej części permu górnego (cechsztynu). Złoże rud miedzi „Nowy Kościół” zostało udokumentowane w latach 1955-1957 (Roma- niec, Janiec, 1957). W roku 1995, w związku ze zmianami politycznymi i gospodarczymi, pry- watyzacją przemysłu miedziowego oraz dostępem do nowych technologii przeróbki rudy, po- wstał nowy dodatek przeliczeniowy pozostałych zasobów miedzi i srebra (Blajda, Górecki,

1995b). Zasoby bilansowe rud miedzi w kategorii C1 wynoszą 5 705 tys. t (w tym w filarach ochronnych 561 tys. t), w kategorii C2 7 773 tys. t (w tym w filarach ochronnych 1 365 tys. t).

Zasoby metali w rudzie w kategorii C1 wynoszą: miedzi metalicznej – 52,8 tys. t, srebra –

261,5 t, ołowiu – 4 136 t, natomiast w kategorii C2: miedzi metalicznej – 62,9 tys. t, srebra – 321,8 t, ołowiu – 3 152 t. Ruda bilansowa zawiera średnio: 0,86% Cu, 43 g/t Ag i 0,05% Pb. Złoże zajmuje powierzchnię ponad 2 300 ha, rozciągając się po obu stronach Kaczawy pomię- dzy Wilkowem a Proboszczowem. Seria złożowa zalega na głębokości od 20 do 100 m, a jej średnia miąższość wynosi 2,43 m. Wzdłuż południowej granicy złoża (w pobliżu wychodni) znajdują się rudy utlenione, o gorszych parametrach technologicznych. Pod doliną Kaczawy, Czernicy (dopływu Skorej) i Bystrzyka przewidziano filary ochronne. Złoże rud miedzi „Nowy Kościół” zostało zaklasyfikowane jako konfliktowe ze względu na uciążliwość dla środowiska.

11

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Numer Wiek kom- Stan geologiczne Przyczyny złoża Rodzaj pleksu litolo- Kategoria zagospoda- Wydobycie Zastosowanie Nazwa złoża Klasyfikacja złóż konfliktowości na kopaliny giczno surow- bilansowe rozpoznania (tys. ton) kopaliny rowania złoża mapie cowego (tys. ton) złoża wg stanu na rok 2002 Klasy 1 - 4 Klasy A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Nowa Wieś Grodziska II* pc Cr 803 C1 G 22 Sbb, Sd 2B L 2 Bedlno pc Cr 912 C1* G 12 Sbb, Sd 2 B L 3 Nowa Wieś Grodziska III pc Cr 1 468 C1 G 0 Sbb, Sd 2 B Gl 4 Wyskok pż Q 3 184 C1 N 0 Skb, Sd 4 B L, Gl 5 Rzymówka-Zbiornik*, ** ż Q 45 690 C1 N 0 Skb, Sd 4 B Gl 6 Kostrza Góra β Tr 1 245 B+C2 N 0 Sb, Sd, Skb 2 A - 7 Prusice Górne β Tr 467 C1* N 0 Sb, Sd, Skb 2 A - 8 Nowy Kościół Cu P 13 478 C1+C2 Z 0 M 1 B U 9 Wilcza Góra β Tr 3 658 B+C1 G 0 Sb, Sd, Skb 2 C K, L 10 Kozia Góra β Tr 1 258 B+C1 G 324 Sb, Sd, Skb 2 A - 12 11 Krzeniów β Tr 30 886 C1+C2 G 1 402 Sb, Sd, Skb 2 B L 12 Krzeniów be Tr 506 C1+C2 G 0 Sh, I* 1 A - 13 Góra Trupień β Tr 3 884 C1+C2 G 216 Sb, Sd, Skb 2 B L 14 Nowy Kościół*** ko P 0,033 C1* N 0 I** 1 B L Złotoryja β - - - ZWB - - - - - Kozów β - - - ZWB - - - - - Pielgrzymka β - - - ZWB - - - - - Lena Cu - - - ZWB - - - - - Rubryka 2: * – złoże położone częściowo poza obszarem arkusza Złotoryja, ** – złoże figuruje w Bilansie zasobów (Przeniosło, 2003) pod nazwą „Rzymówka”, *** – złoże nie figuruje w Bi- lansie zasobów Rubryka 3: pż – piaski i żwiry, ż – żwiry, pc – piaskowce, β – bazalty, Cu – rudy miedzi, be – zwietrzeliny bentonitowe, ko – kamienie ozdobne (agaty) Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, Cr – kreda, P – perm Rubryka 5: zasoby wg Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce (Przeniosło, 2003) Rubryka 6: C1* – zasoby zarejestrowane Rubryka 7: złoże: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – wykreślone z Bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materia- łach archiwalnych) Rubryka 8 wydobycie wg Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce (Przeniosło, 2003) Rubryka 9: kopaliny skalne: Sb – budowlane, Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych, Sbb – budowlane bloczne; M – metaliczne; Sh – hutnicze; I – inne (* – wiertnictwo, rolnictwo, ** – jubilerstwo) Rubryka 10: złoże: 1 – unikatowe w skali całego kraju, 2 – skoncentrowane w regionie dolnośląskim, 4 – powszechne, licznie występujące Rubryka 11: złoże: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe, C – bardzo konfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów, Gl – ochrona gleb, K – ochrona krajobrazu, U – ogólna uciążliwość dla środowiska

2. Bazalty Trzeciorzędowe bazalty występujące na obszarze arkusza odznaczają się dobrymi wła- snościami technicznymi. Są one cennym surowcem dla potrzeb budownictwa drogowego i kolejowego. Złoże bazaltów „Kostrza Góra” leży około 1,5 km na południowy wschód od Złotoryi i obejmuje najwyższą część niewielkiego wzniesienia o tej samej nazwie. Bazalty mają formę komina wulkanicznego. Zatwierdzone zasoby wynoszą 1 009 tys. t w kategorii B i 236 tys. t w kategorii C2 (Wojtasiewicz, 1966). Złoże zajmuje powierzchnię 3,5 ha. Średnia miąższość złoża udokumentowanego w kategorii B wynosi 25,2 m, a w kategorii C2 – 30,7 m, a średnia grubość nadkładu, składającego się z gliny i zwietrzeliny bazaltowej – 7,8 m. Kopalinę cha- rakteryzują następujące średnie parametry jakościowe: gęstość – 3,06 g/cm3, gęstość pozorna – 3,02 g/cm3, ścieralność na tarczy Boehmego – 0,2 cm, ścieralność w bębnie Devala – 3,43%, nasiąkliwość – 0,21%. Wytrzymałość na ściskanie na sucho wynosi – 184-265 MPa, na mokro – 157-195 MPa, mrozoodporność – całkowita, średni współczynnik emulgacji – 0,39, przyczepność do bituminów – dostateczna. Bazalty ze złoża „Kostrza Góra” nadają się do produkcji kruszywa drogowego: tłucznia, klińca i grysów. Niewielkie złoże bazaltów „Prusice Górne” położone jest około 3 km na wschód od Złotoryi, na północnym zboczu wzniesienia Dębina. Jego zasoby, udokumentowane w formie karty rejestracyjnej, wynoszą 467 tys. t (Antończyk, 1959). Złoże obejmuje fragment komina wulkanicznego. Zajmuje powierzchnię 0,99 ha, przy średniej miąższości 15 m. Nadkład, o średniej grubości 0,5 m, stanowi glina i zwietrzelina bazaltowa. Stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża (N/Z) wynosi 0,03. Średnie parametry jakościowe bazaltów: gęstość – 3,08 g/cm3, gęstość pozorna – 2,96 g/cm3, wytrzymałość na ściskanie – 185 MPa, ścieralność na tarczy Boehmego – 0,28 cm, ścieralność w bębnie Devala – 3,75%, nasiąkliwość – 0,39%, mrozoodporność – dostateczna, współczynnik emulgacji – 0,21, przyczepność do bituminów – dobra. Bazalty te nadają się do produkcji kruszywa drogowego: tłucznia, klińca i grysów. Złoże bazaltów „Wilcza Góra” znajduje się na wschodnich stokach Wilczej Góry, około 1 km na południe od Złotoryi. Całe wzniesienie jest kominem wulkanicznym. Aktualne zaso- by to 2 320 tys. t w kategorii B i 1 338 tys. t w kategorii C1. Część zasobów „uwięziona” jest w filarze ochronnym rezerwatu przyrody „Wilcza Góra”. Złoże ma powierzchnię 7,4 ha.

Średnia miąższość złoża udokumentowanego w kategorii B wynosi 15,5 m, a w kategorii C1 –

12,0 m. Część złoża udokumentowana w kategorii C1 znajduje się poniżej złoża udokumen- towanego w kategorii B. Część bazaltów jest podścielona przez górnokredowe piaskowce.

13

Nadkład z obszaru złoża został całkowicie zdjęty. Średnie parametry jakościowe kopaliny: gęstość – 3,0 g/cm3, wytrzymałość na ściskanie – 213 MPa, ścieralność w bębnie Devala – 2,8%, ścieralność w młynie Los Angeles – 21,0%, nasiąkliwość – 0,45%, współczynnik emulgacji – 0,23 (Dziedzic, 1988; Wałachowska, Kasprzyk, 2000). Bazalty nadają się do pro- dukcji kruszywa drogowego: tłucznia, klińca i grysów. Złoże bazaltów „Kozia Góra” usytuowane jest około 3 km na południowy wschód od Złotoryi i obejmuje najwyższą partię komina wulkanicznego. Aktualne zasoby to 1 258 tys. t w kategorii B i C1. Złoże zajmuje powierzchnię 3,96 ha, przy miąższości od 1,0 do 78,1 m, średnio – 16,4 m, grubości nadkładu od 0,0 do 2,8 m, średnio – 1,8 m i stosunku N/Z równym 0,005. Nadkład stanowi glina, rumosz i zwietrzały bazalt. Średnie parametry jakościowe ba- zaltów: gęstość – 3,12 g/cm3, gęstość pozorna – 3,06 g/cm3, wytrzymałość na ściskanie na sucho – 190 MPa, ścieralność na tarczy Boehmego – 0,2 cm, ścieralność w bębnie Devala – 4,56%, nasiąkliwość – 0,43-0,70%, mrozoodporność – całkowita, współczynnik emulgacji – 0,38, przyczepność do bituminów – dostateczna (Skórzewski, 1981). Bazalty ze złoża „Kozia Góra” nadają się do produkcji grysów, tłucznia oraz leizny skalnej i waty mineralnej. Złoże bazaltów „Krzeniów” leży na południe od Wilkowa i jest jednym z największych złóż bazaltów na Dolnym Śląsku, o aktualnych zasobach w wysokości 27 298 tys. t w kategorii C1 i 3 588 tys. t w kategorii C2. Złoże obejmuje komin wulkaniczny oraz część pokrywy wulkanicznej. Strefa tektoniczna dzieli złoże na dwie części. Bazaltom towarzyszą tufy oraz brekcje wulkaniczne, a podścielają je piaskowce dolnotriasowe. Powierzchnia złoża wynosi 32 ha, miąższość waha się od 5,0 do 115,5 m. Nadkład o grubości od 0,0 do 20,0 m stanowi rumosz skalny i zwietrzały bazalt. Stosunek N/Z wynosi 0,05. Średnie parametry ja- kościowe bazaltów: gęstość – 3,03 g/cm3, gęstość pozorna – 2,98 g/cm3, wytrzymałość na ściskanie – 182 MPa, ścieralność w bębnie Devala – 2,7%, nasiąkliwość – 0,45%, mrozood- porność – 0,7% (Krzyśków, 1986; Dziedzic, Przysłup, 1997). Bazalty ze złoża „Krzeniów” nadają się do produkcji kamienia budowlanego – kamienia łamanego i grysów szlachetnych oraz do produkcji wełny mineralnej (Kochanowska, 1992). Złoże bazaltów „Góra Trupień” znajduje się około 1,5 km na południowy wschód od Wilkowa. Obejmuje część komina wulkanicznego. Aktualne zasoby wynoszą 3 884 tys. t w kategorii C1 i C2. Złoże ma powierzchnię 5,4 ha, miąższość od 5,0 do 69,7 m, średnio 38,9 m. Grubość nadkładu, zbudowanego z gliny i zwietrzałego bazaltu, waha się od 0,0 do 2,7 m, średnio wynosi 1,4 m. Stosunek N/Z (kubaturowy) jest równy 0, 0097. Średnie para- metry jakościowe bazaltów: gęstość – 3,02 g/cm3, gęstość pozorna – 2,98 g/cm3, wytrzyma-

14

łość na ściskanie – 200 MPa, ścieralność we młynie Los Angeles – 19,8%, ścieralność w bęb- nie Devala – 2,93%, nasiąkliwość – 0,53%, mrozoodporność – 24 cykle, współczynnik emul- gacji – 0,15, przyczepność do bituminów – dobra (Kochanowska, Żygadło, 1984; Owsianny, 1997). Bazalty ze złoża „Góra Trupień” nadają się do produkcji kamienia budowlanego – kamienia łamanego i grysów szlachetnych. Z punktu widzenia ochrony środowiska złoża: „Kostrza Góra”, „Prusice Górne” i „Ko- zia Góra” zostały uznane za małokonfliktowe, złoża bazaltów „Krzeniów” i „Góra Trupień” za konfliktowe ze względu na lasy, a złoże „Wilcza Góra” za bardzo konfliktowe ze względu na znajdujący się tuż obok rezerwat przyrody nieożywionej „Wilcza Góra”. 3. Piaskowce Pomiędzy Nową Wsią Grodziską a Czaplami znajdują się trzy udokumentowane złoża górnokredowych piaskowców ciosowych: „Nowa Wieś Grodziska II”, „Nowa Wieś Grodzi- ska III” i „Bedlno”. Piaskowce te są cennym surowcem blocznym dla budownictwa. Ich bar- wa jest żółta lub biała, niekiedy z widocznym warstwowaniem lub wtórnym smugowaniem związkami żelaza. Niekorzystne cechy to występowanie warstewek z grubszym ziarnem oraz malejący z głębokością współczynnik bloczności. Złoże piaskowców „Nowa Wieś Grodziska II” znajduje się w zachodniej części wznie- sienia Kopki (343,4 m n.p.m.). Składa się z dwóch pól: zachodniego o powierzchni 1,7 ha, leżącego na granicy obszaru arkusza Lwówek Śląski i Złotoryja, oraz wschodniego, leżącego około 400 m na wschód, o powierzchni 2,4 ha. Miąższość złoża waha się od 4,0 do 34,0 m w polu zachodnim i od 18,0 do 55,0 m w polu wschodnim, średnia grubość nadkładu dla ca- łego złoża wynosi 1,5 m, natomiast wartości N/Z nie obliczono. Nadkład stanowi rumosz skalny i osady antropogeniczne. Aktualne zasoby w kategorii C1 wynoszą 803 tys. t w polu wschodnim, natomiast w polu zachodnim występują tylko zasoby pozabilansowe. Jakość ko- paliny charakteryzują następujące średnie parametry: gęstość – 2,61 g/cm3, gęstość pozorna – 2,02 g/cm3 w polu zachodnim i 2,05 g/cm3 w polu wschodnim, porowatość – 22,92 i 21,38%, nasiąkliwość – 6,80 i 5,72%, wytrzymałość na ściskanie na sucho – 25,0 i 33,5 MPa, na mo- kro – 19,0 i 25,0 MPa, ścieralność na tarczy Boehmego – 1,08 i 0,83 cm, mrozoodporność – dobra, bloczność – 13,1 i 19,58% (Balawejder i in., 1993; Owsianny, 2002). We wschodniej części wzgórza Kopki znajduje się złoże piaskowców „Nowa Wieś Grodziska III” o udokumentowanych zasobach w wysokości 1 468 tys. t (705,8 tys. m3)

3 3 w kategorii C1, w tym na 112,9 tys. m określono zasoby bloków o objętości >0,4 m . Po- wierzchnia złoża wynosi 5,7 ha, średnia miąższość 17,7 m. Nadkład, o średniej grubości

15

4,0 m, stanowi gleba, rumosz i zwietrzałe piaskowce. Stosunek N/Z wynosi 0,25. Jakość ko- paliny charakteryzuje (średnio): gęstość – 2,08 g/cm3, wytrzymałość na ściskanie na sucho – 23,5 MPa, ścieralność na tarczy Boehmego – 4,5 cm, nasiąkliwość – 6,8% i dobra mrozood- porność. Współczynnik bloczności wynosi 16,0% (Wojciechowska i in., 1994). Złoże piaskowców „Bedlno” jest położone pomiędzy obu wyżej wymienionymi złoża- mi. Zostało ono udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Gruszecki, Majkowska, 1991). Jego aktualne zasoby wynoszą 912 tys. t. Powierzchnia złoża ma 1,37 ha, średnia miąższość 37,9 m, średnia grubość nadkładu, który tworzą gleba, rumosz i zwietrzałe pia- skowce, wynosi 4,0 m, a stosunek N/Z 0,1. Średnie parametry jakościowe piaskowców: gę- stość – 2,0 g/cm3, wytrzymałość na ściskanie – 27 MPa, ścieralność na tarczy Boehmego – 1,03 cm, nasiąkliwość – 6,75%, mrozoodporność – 20 cykli. Złoża piaskowców zostały uznane za konfliktowe: „Nowa Wieś Grodziska II” i „Bedlno” ze względu na lasy, a „Nowa Wieś Grodziska III” ze względu na gleby chronione. 4. Bentonity – zwietrzelina bentonitowa tufów bazaltowych Na wschodnim obrzeżeniu złoża bazaltów „Krzeniów” udokumentowano złoże zwie- trzeliny bentonitowej „Krzeniów” (Kościówko, Dyjor, 1990), zaliczonej w Bilansie zasobów (Przeniosło, 2003) do bentonitów. Kopalinę stanowi ilasta zwietrzelina tufów, której głów- nym minerałem ilastym jest beidellit z grupy montmorillonitu (smektytów). Zasoby w katego- rii C1 wynoszą 296 tys. t, natomiast w kategorii C2 210 tys. t. Złoże ma powierzchnię 1,25 ha i średnią miąższość 24,1 m. Średnia grubość nadkładu, którym jest glina z gruzem bazalto- wym i zwietrzelina, wynosi 4,0 m, natomiast średni stosunek N/Z (kubaturowy) – 0,16. Śred- nią zawartość minerałów grupy montmorillonitu (smektytów) oznaczono na 63,6%, wskaźnik pęcznienia – 6,28 cm3, wytrzymałość na ściskanie – 0,084 MPa, wytrzymałość na rozciąganie – 0,0113 MPa. Zwietrzelina bentonitowa może być używana jako surowiec dla przemysłu odlewniczego, chemicznego, w wiertnictwie i ogrodnictwie. Złoże to jest niekonfliktowe. 5. Kamienie ozdobne – agaty Pomiędzy Nowym Kościołem a Świerzawą, na lewym brzegu Kaczawy, udokumento- wano w formie karty rejestracyjnej złoże agatów „Nowy Kościół” (Kryza, Stachowiak, 1982). Składa się ono z 4 pól, w obrębie których występują żyły, czy raczej strefy wzbogacone w agaty, o łącznej powierzchni około 0,3 ha i średniej miąższości 1,6 m. Strefy te leżą w po- bliżu kontaktów tufów porfirowych z porfirami. Średnia grubość nadkładu wynosi 0,65 m. Stanowi go gleba, glina i rumosz skalny. Stosunek N/Z (kubaturowy) jest równy 0,42. Zareje- strowane zasoby wynoszą 33,4 t agatów, w tym 4,65 t do celów jubilersko-ozdobnych i

16

28,75 t do celów dekoracyjnych. Złoże to nie zostało ujęte w Bilansie zasobów. Jest ono kon- fliktowe ze względu na położenie na obszarze lasów. 6. Kruszywo naturalne Na obszarze arkusza Złotoryja udokumentowano dwa pokładowe złoża kruszywa natu- ralnego: „Wyskok” i „Rzymówka-Zbiornik”. Złoże piasków i żwirów „Wyskok” jest położone na północny wschód od Złotoryi i rozciąga się wzdłuż północnej skarpy doliny Kaczawy. Składa się ono z dwóch pól o łącznej powierzchni 8,6 ha i zasobach w kategorii C1 3 184 tys. t (Turczyn, 1970). Złoże o średniej miąższości 20,2 m tworzą plejstoceńskie żwiry wodnolodowcowe z przerostami piasków i sporadycznie mułków. Są one przykryte rosnącym ku północy, od 0,0 do 5,0 m grubości, płaszczem glin zwałowych i lessów. Kopalina zawiera średnio: ziarn poniżej 2,5 mm – 47,7%, pyłów mineralnych – 5,9%, nadziarna > 40 mm – 5,0%, ziarn wydłużonych i płaskich – 20,0%, ziarn słabych i zwietrzałych – 18,8%. Ciężar nasypowy w stanie luźnym wynosi 1,57 g/cm3, a w stanie zagęszczonym – 1,87 g/cm3. Złoże zostało udokumentowane dla po- trzeb kolejnictwa z wykorzystaniem kopaliny do przebudowy torów kolejowych, w mniej- szym stopniu do betonów i zapraw budowlanych. Złoże żwirów „Rzymówka-Zbiornik” znajduje się na wschód od Złotoryi w dolinie Ka- czawy po obu stronach rzeki, która poniżej Złotoryi (na obszarze Równiny Chojnowskiej) tworzy szeroką, płaską dolinę, wypełnioną czwartorzędowymi żwirami, częściowo zapiasz- czonymi. Większa część złoża znajduje się na obszarze sąsiedniego arkusza Jawor. Zajmuje ono powierzchnię 255 ha, przy średniej miąższości 8,6 m, średniej grubości nadkładu 1,8 m i średnim stosunku N/Z równym 0,2. W nadkładzie występują gliny, podrzędnie piaski glinia- ste, iły i mułki. Udokumentowano zasoby w kategorii C1 w ilości 45 690 tys. t. Jakość kopali- ny charakteryzują średnie zawartości: ziarn mniejszych od 2,0 mm (punkt piaskowy) – 29,6%, pyłów mineralnych – 1,4%, ziarn słabych i zwietrzałych – 8,8%, ziarn nieforemnych – 19,7%. Ciężar nasypowy wynosi 2,01 g/cm3. Kopalina jest przydatna do produkcji żwirów jedno- i wielofrakcyjnych, piasków klasyfikowanych, mieszanek i pospółki (Turczyn, 1986). Oba złoża zostały zaklasyfikowane jako konfliktowe: złoże „Wyskok” ze względu na lasy i gleby chronione, a złoże „Rzymówka-Zbiornik” z powodu gleb chronionych. Klasyfikację złóż z punktu widzenia ich ochrony oraz konfliktowości uzgodniono z Głównym Geologiem Wojewódzkim we Wrocławiu.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Złotoryja eksploatowanych jest 7 złóż kamieni drogo- wych i budowlanych (4 bazaltów i 3 piaskowców) oraz 1 złoże bentonitów. Eksploatacja od- 17

bywa się odkrywkowo, systemem ścianowym, niekiedy na kilku poziomach. Są to kamienio- łomy stokowe lub stokowo-wgłębne. Zielonogórskie Kopalnie Surowców Skalnych „ZKSM” S.A. w Opolu są użytkowni- kiem złóż bazaltów „Wilcza Góra” i „Kozia Góra”. Koncesja na eksploatację złoża „Wilcza Góra” ważna jest do 2011 r. Dla złoża wyznaczono obszar górniczy o powierzchni 9,4 ha i te- ren górniczy o powierzchni 216,8 ha. Eksploatacja bazaltów na Wilczej Górze była prowa- dzona już na przełomie XIX i XX wieku i wznowiona w 1961 r. Część zasobów tego złoża jest uwięziona w filarze ochronnym utworzonym dla ochrony rezerwatu przyrody i dlatego eksploatacja schodzi coraz głębiej. Obecnie jest tu 5 poziomów eksploatacyjnych. Ze względu na rychłe wyczerpanie zasobów złoża kopalnia ta wkrótce ma być zamknięta a pozostanie jedynie zakład przeróbczy, w którym są kruszone i sortowane bazalty ze złóż „Wilcza Góra” i „Kozia Góra”. Zakład produkuje grysy bazaltowe o różnych frakcjach dla potrzeb budow- nictwa i drogownictwa. Obok niego znajduje się niewielkie składowisko odpadów eksploata- cyjnych – bazaltów ze zgorzelą bazaltową i piaskowców (Tabela 2). Tabela 2 Odpady mineralne Numer Powierzchnia Sposób Miejscowość Ilość odpadów obiektu Kopalnia Rodzaj zwałowiska lub wykorzy- Gmina (stan na rok 2002) na Użytkownik odpadów osadnika stania od- (tys. ton, tys. m3*) mapie Powiat (ha) padów 1 2 3 4 5 6 7 8 „Wilcza Góra” Złotoryja 1 Zielonogórskie Kopalnie Złotoryja Ek 1,65 140* 0 brak Surowców Skalnych „ZKSM” S.A. w Opolu złotoryjski „Lena” * Złotoryja 2 nieczynne Złotoryja Os 88 15 000 0 brak złotoryjski „Lena” ** Leszczyna 3 nieczynne Złotoryja Os 41 6 500 0 brak złotoryjski „Nowy Kościół” Nowy Kościół 4 nieczynne Świerzawa Ek 2 200 0 brak złotoryjski „Krzeniów” Wilków Przedsiębiorstwo Górni- 5, 6 Świerzawa Ek 9* 4 000** 0 brak czo-Produkcyjne „BA- ZALT” w Wilkowie złotoryjski „Wilków” Wilków P.P. Kopalnie Odkrywko- 7 Męcinka Ek 0,9 15* 0 brak we Surowców Drogowych w Legnicy z/s w Wilkowie jaworski Rubryka 2: * – osadnik w rekultywacji; ** – osadnik zrekultywowany Rubryka 4: Ek – zwały eksploatacyjne, Os – osadnik Rubryka 5: * – podano łączną powierzchnię dwóch zwałowisk Rubryka 6: – składowanych, ** – podano ilość odpadów dla dwóch zwałowisk Rubryka 7: – wykorzystanych

18

Koncesja na eksploatację złoża bazaltów „Kozia Góra” jest ważna do 2005 r. Dla złoża wyznaczono obszar górniczy o powierzchni 13,3 ha i teren górniczy o powierzchni 91,3 ha. Eksploatacja bazaltów jest prowadzona od 1959 r., najpierw na podstawie karty rejestracyjnej, a później dokumentacji. Aktualnie wydobycie jest okresowe, w zależności od zapotrzebowa- nia. W kamieniołomie znajdują się 3 poziomy eksploatacyjne. Złoże to będzie eksploatowane w sposób ciągły po zamknięciu kopalni „Wilcza Góra”. Użytkownikiem złoża bazaltów „Krzeniów” oraz złoża zwietrzeliny bentonitowej „Krzeniów” jest Przedsiębiorstwo Górniczo-Produkcyjne „BAZALT” w Wilkowie. Użyt- kownik posiada koncesję na eksploatację tych złóż ważną do 2016 r. Dla obu złóż wyznaczo- no obszary górnicze o powierzchni: około 92,7 ha i 1,9 ha oraz wspólny teren górniczy o powierzchni 326,1 ha. Eksploatację złoża rozpoczęto przed II wojną światową. Po wojnie wznowiono ją w 1947 r., natomiast zwietrzelina bazaltowa jest eksploatowana okresowo, w zależności od popytu, od 1991 r. Wydobycie bazaltów odbywa się w dwóch częściach zło- ża na 4 poziomach. Przedsiębiorstwo posiada nowoczesny zakład przeróbczy, produkujący grysy bazaltowe frakcjonowane i sortowane. Bazalty ze złoża „Krzeniów” są też wykorzy- stywane do produkcji wełny mineralnej dla przemysłu motoryzacyjnego. Zwietrzelina bento- nitowa ze złoża „Krzeniów” jest ostatnio eksploatowana w niewielkich ilościach, w zależno- ści od zapotrzebowania na tę kopalinę, głównie dla ogrodnictwa. Na południe oraz na zachód od wyrobiska znajdują się dwa składowiska zewnętrzne odpadów eksploatacyjnych (Tabela 2). Odpady eksploatacyjne są używane do rekultywacji osadnika poflotacyjnego dawnej ko- palni miedzi „Lena”. Złoże bazaltów „Góra Trupień” jest użytkowane przez P.P. Kopalnie Odkrywkowe Su- rowców Drogowych w Legnicy z/s w Wilkowie. Kopalnia nosi nazwę „Wilków”. Użytkow- nik posiada koncesję ważną do 2014 r. Dla złoża wyznaczono obszar górniczy „Kondratów II” o powierzchni 11,2 ha i teren górniczy o powierzchni 112,3 ha. Eksploatacja jest prowa- dzona od 1967 r. i schodzi coraz niżej kilkoma poziomami. Bazalty są kruszone i sortowane w istniejącym na miejscu zakładzie przeróbczym. Obok wyrobiska znajduje się niewielkie składowisko odpadów eksploatacyjnych (tabela 2). Użytkownikiem złóż „Nowa Wieś Grodziska II” i „Nowa Wieś Grodziska III” jest fir- ma „Kamieniarz” z Kielc. Złoże piaskowców „Nowa Wieś Grodziska II” składa się z dwóch pól złożowych, udokumentowanych w miejscu dawnej eksploatacji (stare łomy). Część pola zachodniego oraz zakład przeróbczy znajdują się na obszarze sąsiedniego arkusza Lwówek Śląski. Pole wschodnie leży w obrębie arkusza Złotoryja i obejmuje większy kamieniołom. Każde z pól ma własny obszar górniczy („Czaple – pole A” o powierzchni 1,5 ha i „Czaple –

19

pole B” o powierzchni 3,8 ha), natomiast teren górniczy „Czaple” o powierzchni 79,7 ha jest wspólny. Użytkownik posiada koncesję ważną do 2043 r. Eksploatacja piaskowców została podjęta w 1994 r. w polu zachodnim. W 2002 r. zaniechano wydobycia ze względu na pogar- szającą się bloczność i warunki ekonomiczne, natomiast podjęto je w polu wschodnim. Na obu polach znajdują się wyrobiska wgłębne o wysokości ścian przekraczającej 30 m. W polu zachodnim obserwuje się dopływy wód w ilości przekraczającej 40 m3/godz. Po zaniechaniu eksploatacji nastąpiło stopniowe zalanie wyrobiska zachodniego. Mniejsze dopływy wody następują również w wyrobisku wschodnim. Piaskowiec przerabia się głównie na bloki i płyty okładzinowe dla budownictwa w zakładzie położonym na obszarze sąsiedniego arkusza Lwówek Śląski. Odpady eksploatacyjne i przeróbcze, służą do rekultywacji starych kamienio- łomów, znajdujących się w pobliżu złoża. Użytkownik złoża „Nowa Wieś Grodziska III” posiada koncesję ważną do 2044 r. Dla złoża ustanowiono obszar górniczy „Czaple Wieś” o powierzchni 6,1 ha i teren górniczy o powierzchni 63,1 ha. Niedawno podjęto eksploatację tego złoża z powodu dużego zapotrze- bowania na piaskowce i zaniechanie wydobycia w polu zachodnim złoża „Nowa Wieś Gro- dziska II”. Na obszarze złoża znajduje się wyrobisko eksploatacyjne stokowo-wgłębne o dwóch poziomach eksploatacyjnych. Złoże piaskowców „Bedlno” należy do prywatnego przedsiębiorcy. Użytkownik posia- da koncesję ważną do 2013 r. Eksploatację piaskowców podjęto w 1994 r. w opuszczonym, przedwojennym kamieniołomie. Dla złoża wyznaczono obszar górniczy „Bedlno” o po- wierzchni 1,7 ha i teren górniczy „Bedlno I” o powierzchni 51,3 ha. Sposób prowadzenia eks- ploatacji umożliwia duży uzysk bloków. Są one cięte i obrabiane poza kopalnią, w zakładzie kamieniarskim pod Wrocławiem. Zielonogórskie Kopalnie Surowców Skalnych „ZKSM” S.A. w Opolu posiadają konce- sję na eksploatację złoża kruszywa naturalnego „Rzymówka-Zbiornik” ważną do 2034 r. Dla złoża wyznaczono obszar i teren górniczy o powierzchni 256,4 ha. Podjęcie wydobycia bę- dzie możliwe po zatwierdzeniu decyzji o budowie zbiornika retencyjnego na Kaczawie. Bę- dzie się ono odbywać częściowo spod wody. W rejonie Różanej i Nowego Kościoła prowadzona jest niekoncesjonowana eksploata- cja agatów w formie niewielkich wkopów. W dawnych poniemieckich kamieniołomach leżących na obszarze złóż bazaltów „Pru- sice Górne” i „Kostrza Góra” znajdują się wysypiska śmieci. Złoże bazaltów „Pielgrzymka” było eksploatowane do roku 1973. W dawnym kamie- niołomie zbudowano gminne wysypisko odpadów. 20

Po eksploatowanym w latach 50-tych i 60-tych złożu bazaltów „Złotoryja” pozostało głębokie wyrobisko wgłębne, obecnie zalane wodą, a po zakończeniu eksploatacji złoża ba- zaltów „Kozów” – jedynie niewielki, zarastający krzewami kamieniołom. Poszukiwania i próby eksploatacji rud miedzi w okolicach Prusic, Leszczyny, Biego- szowa i Nowego Kościoła były podejmowane wielokrotnie od XVI do połowy XX wieku. Pod koniec wojny (1944/1945 r.) podziemna kopalnia Lena (Hegewald) została zatopiona. W latach 1947-1950 prowadzono prace nad odwodnieniem kopalni. W 1954 r. zostało udo- kumentowane złoże „Lena” (Pieprzyk, 1954), a w następnym roku ruszyło wydobycie. Eks- ploatacja złoża trwała do 1973 r. Po zakończeniu eksploatacji pozostały dwa osadniki mułów poflotacyjnych, nadszybie oraz zakłady mechaniczne „Lena”. Osadnik w Leszczynie został zrekultywowany i zalesiony, natomiast drugi osadnik, leżący pomiędzy Złotoryją, Prusicami a Wilkowem, jest rekultywowany (zasypywany) odpadami eksploatacyjnymi kopalni bazal- tów „BAZALT” w Wilkowie i sukcesywnie zalesiany. Osady wypełniające oba zbiorniki to bardzo drobnoziarniste pozostałości po flotacji rudy. Zawierają one niewielkie ilości: Cu, Zn, Pb, metali ciężkich, w tym Co i As (Sroga, 1997). Osadniki te zostały zaznaczone na mapie, ponieważ mogą stanowić zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych, a być może w przyszłości będą mogły być wykorzystane do odzyskania surowców odpadowych. W roku 1955 rozpoczęto prace przy udostępnieniu złoża rud miedzi „Nowy Kościół”. Zostało ono udokumentowane dwa lata później. Złoże to było eksploatowane podziemnie do roku 1968, po czym, po odkryciu bogatszych złóż na monoklinie przedsudeckiej, jego eksplo- atacja została zaniechana. Po dawnej kopalni „Nowy Kościół” istnieją pozostałości dawnego szybu wentylacyjnego „Wacław” oraz hałda odpadów eksploatacyjnych. Najstarszym przejawem działalności górniczej na omawianym terenie było wydobycie złota. Odbywało się ono ze złóż wtórnych – z piasków i żwirów złotonośnych w okresie od XIII do XVII wieku, a próby jego wznowienia podejmowano aż do okresu przedwojennego.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Obszar arkusza Złotoryja jest dobrze rozpoznany pod względem geologiczno- surowcowym. Dotychczasowe wyniki badań nie dają jednak podstaw dla wyznaczenia pro- gnoz występowania kopalin. Istnieją jedynie perspektywy występowania kruszywa naturalne- go na zachód od udokumentowanego złoża „Rzymówka-Zbiornik”, gdzie wyznaczono obszar perspektywiczny żwirów. Zalegające tu żwiry, w ilości 10 393 tys. t, zostały rozpoznane wierceniami w trakcie dokumentowania złoża „Rzymówka-Zbiornik” w kategorii C1, jednak nie zostały przedstawione do zatwierdzenia. Decyzja ta nie była podyktowana względami

21

geologicznymi, lecz wynikała ze zmiany koncepcji zagospodarowania doliny Kaczawy. Eks- ploatacja żwirów miała się odbywać pod warunkiem rozpoczęcia budowy zbiornika retencyj- nego, wyłącznie na jego obszarze. Tymczasem pierwotny zasięg został znacznie zmniejszony. Zbadane zasoby żwirów zostały przedstawione jako perspektywiczne a nie prognostyczne z powodu zalegania w ich w nadkładzie wysokiej jakości gleb. W latach 60 podjęto rozpoznanie wystąpień melafirów w całej depresji północnosudec- kiej (Kozłowski, 1966). Za najbardziej obiecujące na obszarze arkusza wyznaczono rejony Sokołowskich Wzgórz i Rząśnika. Badania przeprowadzone w rejonie Sokołowskich Wzgórz (Bucze Wielkie, Bucze Małe, Barania Czuba) wykazały, że obszar ten charakteryzuje się dużą zmiennością skał oraz przewagą melafirów o strukturze migdałowcowej i pęcherzykowej, o dużej porowatości i w związku z tym ograniczonym zastosowaniu gospodarczym (Droz- dowski, 1969). Na tej podstawie obszar ten uznano za negatywny. W tym samym czasie prowadzono prospekcję występowania uranu w skałach wulka- nicznych rowu Świerzawy. Nie natrafiono na jego większe koncentracje w badanych porfi- rach i melafirach (Sylwestrzak, 1965). Na południe od Nowego Kościoła, w rejonie wzniesienia Dłużycy, prowadzono rozpo- znanie za złożami porfirów (Drozdowski, Stachowiak, 1972). Okazało się, że porfiry tutejsze są bardzo niejednorodne, ponadto występuje tu duża ilość odmian porowatych i migdałowco- wych, o małej przydatności dla budownictwa i drogownictwa. Również poszukiwania w rejo- nie Gozdna dały wynik negatywny (Zarzeczańska, Stachowiak, 1977). Wykonano 5 otworów wiertniczych o łącznym metrażu 589 m. Pobrane próbki badano pod kątem przydatności na kruszywo łamane dla budownictwa oraz jako surowiec skaleniowy dla przemysłu szklarskie- go. Okazało się, że porfiry są silnie spękane i pokruszone, często zwietrzałe. Niska wytrzyma- łość na ściskanie rzędu 40-80 MPa dyskwalifikuje je jako surowiec do produkcji kruszywa. Z kolei ze względu na dużą zawartość żelaza i trudności z jego oddzieleniem, nie nadaje się również dla przemysłu szklarskiego. Na południe od złoża bazaltów „Prusice Górne”, w rejonie wzgórza Dębina, wykonano 4 ciągi rowów oraz otwory wiertnicze. Badania wykazały małą miąższość bazaltów oraz ich niejednolitą jakość. Bazalty są częściowo zwietrzałe i ulegają zgorzeli (Znańska, Cozaś, 1967). Obszar uznano za negatywny. Na wychodniach piaskowców permskich (czerwonego spągowca) i triasowych (pstrego piaskowca) w kilku rejonach poszukiwano złóż różowych lub czerwonych piaskowców dla przemysłu materiałów budowlanych (Ulatowski, Stachowiak, 1975). W obrębie obszaru arku- sza permskie piaskowce badano w rejonie Sokołowca, Nowego Kościoła, Wilkowa, Biego-

22

szowa, Świerzawy i wzgórza Trupień, natomiast triasowe w rejonie Pielgrzymki. Okazało się, że piaskowce czerwonego spągowca tworzą tylko cienkie wkładki i przewarstwienia w mu- łowcach i iłowcach, nienadające się do przemysłowego wykorzystania. Piaskowce dolnego triasu, mimo ciekawej kolorystyki, nie nadają się do eksploatacji ze względu na dużą kru- chość. Z tego względu na omawianym obszarze brak jest perspektyw znalezienia różowych piaskowców o wartości użytkowej. Na wschód od Nowego Kościoła prowadzono badania poszukiwawcze za surowcem węglanowym dla cementowni „Podgrodzie” w Raciborowicach (Przysłup, 1975). Wykonano 6 otworów wiertniczych o głębokości 30-40 m. Wyniki były negatywne z powodu braku cią- głości serii złożowej oraz niskiej zawartości CaO, w granicach 16-32%, przy wymaganej za- wartości 42-45%. Po obu stronach udokumentowanego złoża „Wyskok”, w skarpie doliny Kaczawy, wy- stępują również piaski i żwiry. Były one eksploatowane „na dziko” przez okoliczną ludność. W Kozowie w latach 70-tych prowadzono niekoncesjonowaną eksploatację piasków i żwirów do produkcji elementów betonowych dla budownictwa, drogownictwa i melioracji. Ze wzglę- du na pogarszającą się jakość surowca, próbowano udokumentować złoże w pobliżu istnieją- cego wyrobiska. Ze względu na złą jakość, nierównomierne zaleganie i przykrycie grubą po- krywą glin prace uznano za nieperspektywiczne (Jędrzejczak, 1982).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Złotoryja położony jest w obrębie zlewni Odry. Przeważającą część je- go powierzchni odwadniają rzeki Kaczawa (lewobrzeżny dopływ Odry) oraz Skora (prowa- dząca swe wody poprzez Czarną Wodę do Kaczawy – poza granicami arkusza). Na omawia- nym terenie największymi lewobrzeżnymi dopływami Kaczawy są Świerzawa i Młynka a prawobrzeżnymi – Sarnka (Kacza), Kamiennik, Bystrzyk (Wilcza) oraz Prusicki Potok. Niewielkie tereny, w zachodniej części, należą do zlewni Bobru. Zlewnie Kaczawy i Bobru oddziela dział wodny 2 rzędu (Czarnecka, 1980). Spadki rzek na obszarze Pogórza Kaczawskiego są umiarkowane, typowe raczej dla po- górzy niż obszarów górskich, za wyjątkiem odcinków źródliskowych i miejsc, gdzie przecina- ją one krawędź doliny Kaczawy. Na obszarze Równiny Chojnowskiej rzeki mają charakter nizinny.

23

W Przybkowie (arkusz Legnica) istnieje powierzchniowe ujęcie na Kaczawie, które ma utworzoną strefę ochrony pośredniej. Obejmuje ona wschodnią część obszaru arkusza Złoto- ryja. W roku 2002 rzeka Kaczawa monitorowana była w granicach arkusza tylko w jednym punkcie pomiarowo – kontrolnym, poniżej Złotoryi (Kwiatkowska-Szygulska, 2003). Wody Kaczawy zaliczone zostały do pozaklasowych ze względu na zły stan sanitarny. Inne cieki wodne przepływające przez arkusz nie były monitorowane. Powódź w roku 1997 nie wyrządziła na tym obszarze poważniejszych szkód. Dużo większy zasięg miała katastrofalna powódź z 1977 roku. W związku z powodziami planuje się wybudowanie 3 suchych zbiorników: na Kaczawie pomiędzy Rzymówką (poza arkuszem) a Kozowem („Rzymówka”), na Skorej między Pielgrzymką a Proboszczowem („Pielgrzym- ka”) oraz na bezimiennym dopływie Skory na zachód od Wojcieszyna („Grodziski”). 2. Wody podziemne Ze względu na budowę geologiczną obszar arkusza można podzielić na dwie części. W obrębie bloku przedsudeckiego (Równina Chojnowska) występują 2 piętra wód podziem- nych: czwartorzędowe i trzeciorzędowe, natomiast w Sudetach (Pogórze i Góry Kaczawskie) występują 3 piętra wód podziemnych: czwartorzędowe, kredowe i paleozoiczne (Czerski, 2002). Wody pięter: czwartorzędowego i trzeciorzędowego występują w utworach piaszczysto- żwirowych, a pięter starszych – w skałach osadowych zwięzłych, głównie piaskowcach oraz w skałach metamorficznych i wulkanicznych. Wykorzystywane są wody dwóch pięter wodo- nośnych: czwartorzędowego i kredowego. W obrębie piętra czwartorzędowego można wyróżnić cztery poziomy. Pierwszy z nich związany jest z piaskami i żwirami rzecznymi. Występuje on na głębokości 0,0-3,0 m, na obszarze den dolin rzek i potoków. Zasilany jest przez wody spływające ze zboczy wzgórz. Jego wydajność, poza doliną Kaczawy, jest niewielka, rzędu kilku do kilkunastu m3/h, przy depresjach do 5 m (z powodu małej miąższości osadów) ponadto zmienna – zależna od opa- dów. Zwierciadło wód gruntowych jest swobodne i ulega okresowym wahaniom. W dolinie Kaczawy jest w kontakcie hydraulicznym z wodami płynącymi. Z powodu braku izolacji wo- dy tego poziomu są często zanieczyszczone bakteriologicznie i chemicznie (ścieki komunal- ne, nawozy mineralne, ścieki z papierni), w związku z czym wymagają one skomplikowanego uzdatniania. Są one eksploatowane licznymi studniami kopanymi dla celów gospodarskich. Drugi poziom związany jest z piaskami deluwialnymi, które przewarstwiają się z glinami de- luwialnymi z rumoszem skalnym. Występuje na głębokości 0,5-10,4 m. Jest mało zasobny

24

z powodu niewielkiej miąższości i zmiennego stopnia zaglinienia utworów wodonośnych. Wydajność tego piętra waha się od kilku do 30,0 m3/h, przy depresji od 1,5 do 7,5 m i współczynniku filtracji od 1,9x10-5 do 1,5x10-3 m/s. Trzeci poziom związany jest z piaskami i żwirami wodnolodowcowymi, rzecznymi oraz z piaskami i żwirami moren czołowych na wysoczyźnie. Często jest przykryty gliną zwałową. Woda o zwierciadle swobodnym lub na- piętym występuje na głębokości od 2,0 do 11,0 m, a na Równinie Chojnowskiej do 25,5 m. Wydajność waha się od kilku do kilkudziesięciu m3/h, przy depresji od około 1 do 2,5 m. Współczynnik filtracji wynosi 6,0x10-6 do 6,3x10-4 m/s, a w rejonie Świerzawy 1,09x10-3 m/s. Wahania zwierciadła wód są znaczne, zależne od opadów. Wody tego poziomu są eks- ploatowane przez liczne studnie gospodarskie. Własne, o niewielkiej wydajności, ujęcia wód z tego poziomu posiadał szpital w Złotoryi, PGR, spółdzielnia mleczarska. Poziom czwarty tworzą piaski i żwiry wodnolodowcowe w strukturach kopalnych związanych z doliną kopal- ną pra-Bobru oraz z jej dopływami. Poziom ten został udokumentowany w wyniku wstępnych prac prowadzonych przy realizacji tematu „sieci staroplejstoceńskich dolin kopalnych” (Michniewicz i in., 1995, 1996), w rejonach Proboszczowa, Twardocic, Uniejowic i Czapli. Obszary, na których występują wody w utworach trzeciorzędowych, na Równinie Chojnowskiej, są przykryte osadami czwartorzędowymi. W obrębie arkusza są one słabo roz- poznane. Poziom wodonośny stanowią żwiry serii Gozdnicy, często zailone. Wydajność po- mierzona w jednym z otworów wynosi 5,0 m3/h, przy depresji dochodzącej do 5 m i współ- czynniku filtracji równym 8,8x10-5 m/s. Brak jest natomiast informacji o chemizmie tych wód. Obszary występowania wód szczelinowo-porowych w utworach górnokredowych są związane z wychodniami piaskowców kredy górnej w depresji północnosudeckiej i w rowie Leszczyny. Głębokość występowania stref zawodnionych zmienia się od kilku do kilku- dziesięciu metrów w zależności od morfologii terenu. W rejonie Złotoryi (niecka leszczyń- ska) wydajności wynoszą od kilkunastu do ponad 100 m3/h, przy depresji od 1,0 do 13,0 m i współczynniku filtracji równym 2,3x10-5 do 1,9x10-4 m/s. W rejonie Nowej Wsi Grodziskiej wydajności wynoszą kilkanaście m3/h, przy depresji 13 m i współczynniku filtracji 5,4x10-5 m/s. Wody tego piętra ujęte są w Jerzmanicach, a także w Nowej Ziemi. Wody piętra kredowego łączą się z podścielającymi je osadami triasu oraz karbonu i permu. Wody typu szczelinowo-porowego w utworach paleozoicznych występują w skałach osadowych permu i górnego karbonu, skałach wulkanicznych permu oraz skałach metamor- ficznych. Utwory te są ubogie w wodę. Wydajności nie przekraczają kilku m3/h. Charaktery-

25

styczne są duże wahania lustra wody, w zależności od opadów. Wody występują w szczeli- nach skał, głównie w przypowierzchniowych, zwietrzałych partiach. Osady górnego karbonu i permu mają słabe własności kolektorskie z powodu silnego zailenia skał. W obrębie obszaru arkusza znajduje się fragment górnokredowego głównego zbiornika wód podziemnych o na- zwie Niecka zewnętrznosudecka Bolesławiec, zaliczony do obszarów wysokiej ochrony (Fig. 4) (Kleczkowski, 1990). W północnej części piaskowce górnokredowe łączą się z podścielającymi je osadami triasowymi i permskimi, natomiast na południu w obręb zbior- nika wchodzą jedynie utwory cechsztynu. Na obszarze arkusza występuje niedużo źródeł. Są to niewielkie źródła szczelinowe i rumoszowe o małej wydajności. Na mapie zaznaczono ujęcia wód o wydajności powyżej 50 m3/h. Złotoryja jest zaopa- trywana w wodę z ujęć w Jerzmanicach i Wilkowie. To pierwsze eksploatuje wody piętra górnokredowego oraz częściowo czwartorzędowego, natomiast drugie tylko górnokredowego (ich zatwierdzone zasoby wynoszą odpowiednio 197,5 m3/h i 70,0 m3/h). Natomiast ujęcie w Nowej Ziemi, przez lata zaopatrujące w wodę Złotoryję jest obecnie nieczynne i traktowane jest jako rezerwowe. Ujęcie (czwartorzędowe) w Twardocicach, o wydajności około 68 m3/h, zaopatruje miejscowości w gminie Pielgrzymka. Część wsi nie ma wodociągów, lecz czerpie wodę z gospodarskich studni. Świerzawa i Sędziszowa są zaopatrywane w wodę z ujęcia in- filtracyjnego w Lubiechowej, znajdującego się poza granicami arkusza Złotoryja

26

Fig. 4 Położenie arkusza Złotoryja na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 - Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 - Obszar Najwyższej Ochrony (ONO): 3 - granice GZWP w ośrodku poro- wym, 4 - granice GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym Numer, nazwa i wiek GZWP: 315 - Zbiornik Chocianów-Gozdnica, czwartorzęd (Q), 316 - Subzbiornik Lubin, trze- ciorzęd (Tr), 317 - Niecka zewnętrznosudecka Bolesławiec, kreda górna (K2), 318 - Zbiornik Słup-Legnica, czwarto- rzęd (Q), 343 - Dolina rzeki Bóbr, czwartorzęd (Q)

W byłej kopalni „Lena” dopływ wód w ostatnich latach eksploatacji wynosił około 420 m3/h, a jej odwadnianie spowodowało powstanie leja depresyjnego. Lej depresyjny istniał też w rejonie kopalni „Nowy Kościół”. Obecnie, po prawie trzydziestu latach od zaniechania eksploatacji, z dawnego szybu kopalni „Lena” zrzucane są niewielkie ilości wód kopalnia- nych do Prusickiego Potoku, a oba leje depresyjne samoistnie zaniknęły. Niewielkie zrzuty wód opadowych z kamieniołomu „Krzeniów” odprowadzane są do potoku Bystrzyk.

27

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 759-Złotoryja zamiesz- czono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przeciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczysz- czonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano głównie wyniki ze zbioru analiz che- micznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Legnicko-Głogowskiego Okręgu Mie- dziowego 1: 250 000” (Lis i in., 1999). Próbki pobierano z gęstością podstawową 1x1 km oraz z zagęszczeniami 0,5x0,5 km dla terenu miasta Złotoryja. W miejscu opróbowania wyznaczano pole o średnicy 10-20 m, w którym lokalizowano punkty poboru pięciu podpróbek. Poszczególne podpróbki pobierano z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) gleby za pomocą sondy ręcznej i łączono w próbkę zbiorczą o masie około 2 kg. Pobierana gleba była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylo- nowe o oczkach 2 mm, a następnie ucierana w agatowych młynach kulowych do rozmiaru ziarna <0,063 mm. Dla południowej części arkusza wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Dla celów tego projektu próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc łatwo ługowalna. Gleby minera- lizowano w wodzie królewskiej, w temp. 95oC, w ciągu 1 godziny.

28

Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawartości w Wartość przeciętnych Wartość przeciętnych (me- glebach na arkuszu 759- (median) w glebach na dian) w glebach obszarów Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą- 4) dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Złotoryja arkuszu 759-Złotoryja niezabudowanych Polski N=231 N=231 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda królewska Mineralizacja HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-31 7 <5 Ba Bar 200 200 1000 22-370 69 27 Cr Chrom 50 150 500 4-103 13 4 Zn Cynk 100 300 1000 19-723 41 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-1,3 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1-31 6 2 Cu Miedź 30 150 600 4-1898 13 4 29 Ni Nikiel 35 100 300 2-127 10 3 Pb Ołów 50 100 600 9-449 24 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,5-0,73 0,08 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 759-Złotoryja w poszczególnych grupach użyt- 1) kowania terenu grupa A As Arsen 228 3 a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na Ba Bar 226 5 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 225 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli Zn Cynk 217 13 1 utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standardy Cd Kadm 229 2 wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 228 3 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod sta- Cu Miedź 207 21 1 wami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużyt- Ni Nikiel 221 9 1 ki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysło- Pb Ołów 216 12 3 wych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 229 2 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 759-Złotoryja do poszcze- 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 gólnych grup użytkowania terenu (ilość próbek) N – ilość próbek 189 32 8

Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spek- trometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologiczne- go w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 1 km2 oraz 1 próbka na około 0,25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedsta- wiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorami przyjętymi dla gleb zaklasyfi- kowanych do grup A, B i C oraz gleb o przekroczonych wartościach stężeń dla grupy C (zgodnie z Rozporządzeniem..., 2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę war- tości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (Tabela 3). Porównanie wartości przeciętnych (median) przytoczonych w tabeli 1 ma jedynie zna- czenie szacunkowe z uwagi na inny sposób mineralizacji próbek. Mocniejszy rozkład wodą królewską zastosowany dla gleb arkusza 759-Złotoryja wpływa na podwyższone zawartości metali w stosunku do zbioru gleb z terenu całego kraju. Tylko przeciętne zawartości kadmu w glebach arkusza są identyczne, a arsenu, cynku i rtęci podwyższone w stosunku do wartości

30

przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wartość median baru i ołowiu jest około dwukrotnie wyższa niż dla gleb Polski, a mediany kobaltu, niklu i miedzi – trzykrotnie. Pod względem zawartości metali 81,8% spośród badanych próbek spełnia warunki kla- syfikacji do grupy użytkowania A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy B zaliczono 13,8%, a do grupy C – 3,5% analizowa- nych gleb. W 2 próbkach gleb (punkty 127 i 159) występują stężenia miedzi przewyższające dopuszczalną zawartość tego pierwiastka dla grupy użytkowania C. Najbardziej intensywne wzbogacenia gleb w metale występują na obszarze miasta Zło- toryja oraz w rejonie starego zagłębia miedziowego (wokół osadników nieczynnych kopalni w Wilkowie). Najbardziej intensywna anomalia punktowa występuje w punkcie 159 (w rejonie stare- go osadnika nieczynnej kopalni miedzi). Gleby zawierają tu 1898 mg/kg miedz, 26 mg/kg arsenu, 219 mg/kg cynku, 1,1 mg/kg kadmu, 449 mg/kg ołowiu i 0, 73 mg/kg rtęci. Inną anomalię punktową stwierdzono w pobliżu węzła kolejowego i drogowego w Jerzmanicach- Zdroju. W badanej glebie zawartość miedzi wynosiła 739 mg/kg, cynku – 201 mg/kg, niklu – 127 mg/kg i ołowiu – 183 mg/kg. Na terenie miasta Złotoryja większość badanych gleb zawiera podwyższone ilości meta- li – ołowiu, cynku, miedzi. Wyraźne wzbogacenie gleb w metale ( chrom, nikiel, ołów, miedź) kwalifikujące je do grup użytkowania B i C zaznacza się we wschodniej części arkusza. Na zachodzie badane gleby należą głównie do grupy A - z zawartościami metali w zakresie naturalnego tła geo- chemicznego. 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobyl- skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

31

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschod- niej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promienio- wania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki: Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w prze- dziale od około 20 do około 120 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 55 nGy/h i jest znacznie wyższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego pomierzone dawki wahają się od około 35 do około 60 nGy/h, przy wartości średniej wynoszącej około 40 nGy/h. Budowa geologiczna omawianego obszaru jest bardzo zróżnicowana. Na powierzchni występują utwory różnego wieku – od ordowickich, przez sylurskie, karbońskie, permskie, triasowe, kredowe po czwartorzędowe. Najwyższe wartości promieniowania gamma (około 100-120 nGy/h), zarejestrowano w południowej części profilu zachodniego, w miejscach występowania szarych łupków ordowickich, przechodzących miej- scami w łupki grafitowe. W skałach tych znajdują się dość liczne punkty mineralizacji ura- nowej. Nie miała ona nigdy znaczenia ekonomicznego, jednakże znacznie podwyższone za- wartości uranu powodują anomalne promieniowanie gamma oraz są źródłem emanacji rado- nowych. Wzdłuż profilu wschodniego te same utwory cechują się nieco niższą radioaktywno- ścią – około 60 nGy/h. Podwyższoną radioaktywnością cechują się też utwory lessowe, wy- stępujące wzdłuż profilu zachodniego (około 80 nGy/h). Najniższą dawkę promieniowania (<20 nGy/h) zarejestrowano w plejstoceńskich piaskach i żwirach wodnolodowcowych. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są niskie i charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachod- niego wynoszą one od około 2,0 do około 6,0 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego – od około 0,1 do około 3,0 kBq/m2.

32

Fig. 5 Zanieczyszczenia glebpierwiast trowej arkusza) kami promieniotwórczymi (naosirz 33 ę dnych - opis siatki kilome-

3. Ryzyko radonowe Kryteria klasyfikacji Obszary ryzyka radonowego wyznaczono w oparciu o klasyfikację stosowaną w Szwe- cji (G. Akerblom 1986), która oparta jest na kryterium stężenia radonu w powietrzu glebo- wym (głębokość pomiaru 0,8 m). Obszary o stężeniu radonu w powietrzu glebowym poniżej 10 kBq/m3 to obszary o niskim ryzyku, o stężeniu od 10 do 50 kBq/m3 – o średnim ryzyku a przy stężeniach powyżej 50 kBq/m3 to obszary zagrożone wysokim ryzykiem radonowym. Termin ryzyko radonowe oznacza możliwość wystąpienia w pomieszczeniach budynków zlo- kalizowanych na danym obszarze stężeń radonu przekraczających 200 Bq/m3. W obszarach uznanych za niskiego ryzyka nie ma potrzeby prowadzenia dodatkowych pomiarów radonu w istniejących budynkach bądź w miejscach przewidywanych nowych in- westycji mieszkaniowych lub budynków użyteczności publicznej. W obszarach średniego ryzyka zalecane jest (dobrowolne) przeprowadzenie pomiarów w powietrzu glebowym na etapie projektu inwestycji lub w pobliżu istniejących budynków. W obszarach o wysokim ryzyku radonowym pomiary stężeń radonu w powietrzu glebowym powinny być wykonywa- ne dla każdej planowanej inwestycji. Właściciele istniejących nieruchomości powinni wyko- nać pomiary w pomieszczeniach mieszkalnych. Materiał i metody badań Do określenia ryzyka wykorzystano archiwalne wyniki prac prowadzonych przez Pań- stwowy Instytut Geologiczny w latach 1995-1999 na terenie Dolnego Śląska. Potencjał rado- nowy poszczególnych jednostek litostratygraficznych lub litologicznych określony był na podstawie pomiarów in situ stężeń radonu w powietrzu glebowym. Pomiary dla określonej jednostki prowadzony był na poletku badawczym, na którym wykonane zostało 30-35 pomia- rów. Średnia arytmetyczna zbioru jest wartością charakteryzującą potencjał radonowy. W przypadku jednostek o znacznym rozprzestrzenieniu powierzchniowym pomiary wykonywa- ne były na kilku poletkach badawczych a średnia arytmetyczna obliczana była dla zbioru zło- żonego z wszystkich wykonanych punktów pomiarowych. W ten sposób określono potencjał radonowy dla poszczególnych jednostek litostratygraficznych i litologicznych Sudetów. Pomiary wykonane były przy użyciu emanometrów: RDA 200 produkcji kanadyjskiej firmy Scintrex oraz LUK 3 produkcji czeskiej. Głębokość pomiaru wynosiła 0,8 m, czas po- miaru - 3 min. Charakterystyka ryzyka radonowego Wysokim potencjałem radonowym na arkuszu Złotoryja charakteryzują się staropale- ozoiczne formacje metamorficzne struktury kaczawskiej wykształcone w postaci łupków,

34

niekiedy z dużą zawartości substancji organicznej. W wielu miejscach w tych utworach stwierdzono występowanie okruszcowania uranem. Wartości średniej arytmetycznej stężenia radonu w powietrzu glebowym odzwierciedlają dużą zmienność litologiczną i wahają się dla poszczególnych poletek badawczych od 40 do 291 kBq/m3. Średnim potencjałem radonowym cechują się natomiast utwory kredy górnej występujące w rejonie Złotoryji oraz dolnoperm- skie wulkanity występujące na północ od Świerzawy. Pozostałe jednostki litologiczne wystę- pujące na obszarze opisywanego arkusza nie mają określonego potencjału radonowego.

IX. Składowanie odpadów

Wyróżnione w granicach arkusza Jelenia Góra obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów zostały wydzielone z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z wy- magań ochrony środowiska przyrodniczego, zgodnie z kryteriami lokalizacji składowisk od- padów zawartymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r., o odpadach [Dz. U. Nr 62, poz. 628] oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegóło- wych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549]. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmody- fikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwia- jące późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składo- wisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnym zaproponowano dodatkowe ele- menty do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria przestrzenne nawiązujące do istnie- jących warunków lokalizowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. W nawiązaniu do kryteriów, na mapie wydzielono: − obszary bezwzględnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpa- dów, − obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębo- kości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, − obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składo- wisk odpadów jest możliwa, ale wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień,

35

Występowanie na powierzchni terenu lub do głębokości 2,5 m gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowiło podstawę do wydzielenia preferowanych obszarów loka- lizacji składowisk odpadów. W ich obrębie wyróżniono rejony wyspecyfikowanych uwarun- kowań uwzględniając: − izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych typów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 1), − przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z przyjętych terenów ochronnych (b - zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, p – przyrody i dzie- dzictwa kulturowego, w – wód podziemnych), − punktowe warunkowe ograniczenia, odniesione do wytypowanych wyrobisk poeks- ploatacyjnych, oznaczone na mapie symbolami (b), (p) i (z) wynikające z występo- wania pojedynczej zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej w formie rozproszonej, chronionych obiektów środowiska kulturowego oraz ze względu na sąsiedztwo udo- kumentowanych złóż kopalin. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ogra- niczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składo- wisk przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ miąższość wsp. filtracji k składowiska rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥5 ≤1*10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤1*10-9 O – odpadów obojętnych ≥1 ≤1*10-7 gliny Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedsta- wione razem na Planszy B mapy. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawia się lokalizację wybranych wierceń, których profile geo- logiczne wykorzystuje się przy konstrukcji wydzieleń obszarów predysponowanych dla loka- lizacji składowisk odpadów, dodatkową charakterystykę tych obszarów przedstawiono na podstawie objaśnień do mapy geologicznej.

36

Większą część powierzchni omawianych arkuszy (ponad 80%) zajmuje obszar o bez- względnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów wszystkich typów, co w znacznej mierze wynika ze zróżnicowanego ukształtowania powierzchni terenu i związanej tym gęstej sieci dolin rzek i potoków, często o charakterze erozyjnym. Ponadto granicę obszaru wyłą- czonego z analizy warunków izolacyjnych podłoża, wyznaczono z uwagi na występowanie: − ujęć wód powierzchniowych w rejonie Pilchowic, Wrzeszczyna, Barcinka oraz kilka ujęć w okolicach Piechowic i Jeleniej góry; − holoceńskich tarasów akumulacyjnych i erozyjnych oraz terenów zalewowych zwią- zanych z doliną rzeki Bobru i Kamiennej; − terenów źródliskowych, bagiennych i podmokłych, − naturalnych i sztucznych zbiornikach wód śródlądowych (np. Jezioro Pilchowickie); − zwartej zabudowy Jeleniej Góry, Piechowic, Starej Kamienicy, Szklarskiej Poręby i Siedlęcina oraz wybranych obiektów infrastruktury; − krawędzi i stoków wysoczyzny i tarasów o nachyleniu powyżej 10° (rejon Szklarska Poręba, Piechowic, oraz doliny Bobru); − dużych kompleksów leśnych położonych głównie w południowo-zachodniej i miej- scami w północnej części omawianego obszaru arkusza. Obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów wydzielono w rejonach wy- stępowania gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża określone dla naturalnych barier geologicznych, które przewidują występowanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych bezpośrednio w podłożu składowiska, o współczynniku filtracji 1×10-7 (Tabela 4). W granicach arkusza Jelenia Góra warunki takie spełniają: gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich. Na podstawie danych Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 25 000, arkusze: Stara Kamienica (Szałamacha, Szałamacha, 1973), Siedlęcin (Szałama- cha, 1978), Piechowice (Szałamacha, 1971), Jelenia Góra Zachód (Szałamacha, 1971), można określić, że są to gliny niezbyt miąższe, od jednego do kilku metrów, miejscami silnie piasz- czyste, często z blokami skał podłoża, co zostało również zaobserwowane w nielicznych pro- filach otworów wiertniczych (Tabela 5). W niektórych miejscach gliny zwałowe, stanowiące naturalną barierę izolacyjną, są silnie zwietrzałe lub w strefie przypowierzchniowej prze- mieszczone na stokach. Jedynie miejscami, tam gdzie zalegają one na mułkach, wykształcone są jako bardziej jednorodne gliny zwięzłe ciemnoszare.

37

Miejsca występowania wymienionych wyżej skał o charakterze izolacyjnym, oznaczone jako preferowane do lokalizacji składowisk, stanowią około 2 % powierzchni arkusza i wy- dzielone zostały w postaci niewielkich obszarów (średnio o powierzchni około 30 ha), poło- żonych głównie w zachodniej części mapy. Biorąc pod uwagę określone literaturowo własności izolacyjne skał odpowiadających wydzielonym glinom zwałowym, dla których współczynnik filtracji nie przekracza wartości 10-7 m/s, w granicach omawianego arkusza wydzielono jedynie obszary o warunkach podło- ża zgodnych z wymaganiami dla składowisk odpadów obojętnych (O). Na podstawie analizy wymienionych wyżej danych o budowie geologicznej obszaru, preferowane miejsca lokaliza- cji składowisk zostały w całości uznane jako posiadające zmienne warunki izolacyjne. Ewen- tualna lokalizacja w ich granicach odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne może być dopuszczalna wyłącznie w przypadku zastosowania sztucznej warstwy izolującej. Warunkowe ograniczenia lokalizacyjne dla składowania odpadów we wskazanych na mapie miejscach preferowanych związane są z występowaniem w ich obrębie lub w pobliżu (w odległości 1 km) następujących obiektów: obszarów zabudowanych lub związanych z in- frastrukturą (w rejonie Jeleniej Góry i Piechowic), strefy ochrony ujęcia wód podziemnych w rejonie Cieplic Śląskich Zdroju, oraz terenu parku krajobrazowego Doliny Bobru wraz z otu- liną. Dodatkowe punktowe ograniczenia warunkowe dla wyróżnionych obszarów, zasygnali- zowane na mapie odpowiednim symbolem, związane są z występowaniem obiektów ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego, takich jak: stanowiska archeologiczne, zabytki sakralne i architektoniczne oraz parki podworskie objęte ochroną konserwatorską. W analizowanym obszarze arkusza znajdującym się poza strefą bezwzględnego zakazu lokalizowania składowisk zaznaczono wyrobiska związane z eksploatacją kopalin (czynne i nieczynne), które mogą być rozpatrywane jako nisze dla lokalizacji składowisk. Wszystkie one położone są w obrębie obszarów nieposiadających naturalnej bariery izolacyjnej. Mogą one być miejscem ewentualnej lokalizacji składowiska odpadów, pod warunkiem wykonania dodatkowych badań hydrogeologicznych i geologiczno-inżynierskich oraz zabezpieczenia podłoża i ścian bocznych sztuczną izolacją. Są to wyrobiska znajdujące się w obrębie skał litych i związane są z złożem wapieni i margli przemysłu wapienniczego „Pilchowice”, złożem bazaltu „Wojcieszów”, złożem kwar- ców żyłowych „Nowa Kamienica” oraz złożem granitu „Czarne”. Należy podkreślić, że wszystkie wymienione wyrobiska posiadają ograniczenia związane z ochroną złóż kopalin. W odniesieniu do złoża „Czarne” dodatkowym ograniczeniem lokalizacyjnym jest występo-

38

wanie w jego okolicy obiektów zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej Jeleniej Góry, a w odniesieniu do złoża „Pilchowice” i „Wojcieszów” wstępowanie Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. Przedstawione na mapie preferowane obszary lokalizacji składowisk odpadów, oraz ob- szary możliwej lokalizacji, wymagające uszczelnienia podłoża, należy traktować jako pod- stawę wariantowych propozycji lokalizacyjnych, za każdym razem wymagających projekto- wania odpowiedniego zakresu badań geologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych. Wynika to z ustaleń wymienionego na wstępie rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. [Dz. U. Nr 61, poz. 549] w których mowa, że inwestycja polegająca na bu- dowie składowiska odpadów musi posiadać opracowaną dokumentację geologiczno-inży- nierską i hydrogeologiczną, które stanowią załącznik do wniosku o wydanie decyzji o warun- kach zabudowy i zagospodarowania terenu. W odniesieniu do omawianego obszaru arkusza jest to szczególnie istotne ze względu na rozpoznaną znaczną zmienność wykształcenia glin zwałowych stanowiących naturalną warstwę izolacyjną. Należy zwrócić uwagę, że dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają ele- menty wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w pla- nowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierun- ków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wy- brane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania prze- strzenią. Tło dla przedstawianych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Złotoryja Mapy hydrogeologicz- nej Polski w skali 1:50 000 (MHP) (Czerski, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawiany na MHP wyznaczono w pięciostopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: − stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych,

39

− stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, − stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej dostępności*: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne, bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, − stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie- czyszczeń, − stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na po- wierzchni ognisk zanieczyszczeń, czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Tabela 5 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w rejonie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk Głębokość zwierciadła wody podziemnej występu- Nr otw. na Miąższość Profil geologiczny jącego pod warstwą izola- mapie warstwy Archiwum cyjną dokumen- izolacyj- i nr otworu [m p.p.t.] tacyjnej nej Strop B [m] zwierciadło zwierciadło Warstwy Litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 BH 0,0 Glina zwałowa Q 1* 9,5 9.5 4.4 7950151 9,5 Gnejsy; rumosz skalny Pre Objaśnienia: BH – Bank HYDRO wiek utworów: Q – czwartorzęd, Pre – prekambr * - otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP- plansza B

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Złotoryja ocenę warunków geologiczno-inżynierskich podłoża przedstawiono z pominięciem obszarów: przypowierzchniowych złóż kopalin, parku krajo-

*„dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od 2000 roku 40

brazowego, rezerwatów, lasów, zieleni urządzonej, użytków rolnych na glebach klas I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego oraz zwartej zabudowy miejskiej. Korzystne warunki geologiczno-inżynierskie występują na gruntach średniozagęszczo- nych i zagęszczonych niespoistych, gdzie pierwsze zwierciadło wód gruntowych występuje głębiej niż 2 m p.p.t. oraz na gruntach spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycz- nych, przy nachyleniu stoków nieprzekraczającym 12% dla podłoża nieskalistego i 20% dla podłoża skalistego. Tereny o korzystnych warunkach podłoża budowlanego są rozsiane na obszarze całego arkusza. Występują na wychodniach skał starszego podłoża oraz w dolinach rzek, na obsza- rach tarasów nadzalewowych, zbudowanych ze żwirów i piasków, a także starych mad rzecz- nych – głównie w dolinie Skorej oraz jej dopływów, niektórych dopływów Kaczawy i w nie- wielkich fragmentach doliny Kaczawy. Tereny korzystne dla budownictwa znajdują się także na wysoczyznach pokrytych lessami lub skonsolidowanymi glinami morenowymi zlodowa- ceń południowopolskich – na zachód i południowy wschód od Złotoryi, na wschód od Świe- rzawy, na wschód od Proboszczowa, w rejonie Bełczyny oraz w niższych partiach wzgórz, zbudowanych ze skał podłoża, przy niezbyt stromym nachyleniu stoków (poniżej 20%) – w rejonie Rzeszówka i Rząśnika oraz na południe od Twardocic. Gliny deluwialne mogą sta- nowić utrudnienie dla budownictwa z uwagi na zwiększoną odkształcalność i tendencję do spełzywania na pochyłych zboczach. Mogą wówczas występować spękania i awarie obiektów inżynierskich. Podobnie, choć grunty lessowe są generalnie dobrym podłożem, to w warun- kach przedłużającego się zalania wodą może wystąpić zjawisko osiadania lub zapadania grun- tu. Niekorzystne warunki dla budownictwa występują na obszarach gruntów, gdzie zwier- ciadło wód gruntowych znajduje się na głębokości do 2 m p.p.t. oraz na obszarach zagrożo- nych powodzią, na stromych zboczach niektórych dolin i w rejonie wzgórz o dużym nachyle- niu stoków (powyżej 20%) lub pokrytych grubą pokrywą glin zboczowych, w rejonie wystę- powania szkód górniczych, a także na obszarach byłych osadników, wysypisk. Obszary niekorzystne dla budownictwa występują na terenie arkusza Złotoryja w doli- nach rzecznych, o płytkim zwierciadle wód gruntowych – w północnej części doliny Skorej i jej dopływów, w dolinie Bystrzyka, w górnej części doliny Kamiennika i Czermnicy. Obej- mują one także tarasy zalewowe i wyżej położone tereny zalewane przez powodzie, np. w 1977 i 1997 r. – w dolinie Kaczawy poniżej Złotoryi, w rejonie Nowego Kościoła, poniżej Świerzawy oraz w dolnych częściach dolin Kamiennika i Czermnicy między Jastrzębnikiem a Sokołowcem. Niekorzystne warunki podłoża budowlanego występują na stromych zboczach

41

niektórych dolin i w rejonie wzgórz o stromym nachyleniu stoków oraz pokrytych słabo spo- istymi zwietrzelinami (gliny zboczowe i gliny z rumoszem skalnym) – głównie w południo- wo-zachodniej części obszaru arkusza oraz na zboczach doliny Kaczawy między Złotoryją a Świerzawą. Dotyczy to również terenów osadników byłej kopalni „Lena”, częściowo zre- kultywowanych, leżących na północ od Wilkowa i w rejonie Leszczyny oraz rejonu dawnej kopalni podziemnej „Nowy Kościół”.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Złotoryja ma charakter wyżynny. Na jego terenie występują gleby chro- nione, lasy oraz obiekty i obszary przyrodnicze prawnie chronione. Gleby chronione (klasy I-IVa), w znacznej mierze rozwinięte na lessach, zajmują duże obszary, zwłaszcza w północnej i zachodniej części terenu arkusza. Większe kompleksy leśne znajdują się w jego wschodniej i środkowej części. Obszar omawianego arkusza obejmuje zachodnią część Parku Krajobrazowego Chełmy i jego otuliny, fragment otuliny Parku Krajobrazowego Doliny Bobru, obszar chronionego krajobrazu Ostrzyca Proboszczowicka i niewielki fragment obszaru chronionego krajobrazu Grodziec. Znajdują się tutaj także dwa rezerwaty przyrody: „Ostrzyca Proboszczowicka” i „Wilcza Góra” (projektowane jest utworzenie trzeciego rezerwatu – „Lasku Kondratowskie- go”) oraz użytek ekologiczny „Lena” (Tabela 6). Tereny w rejonie Prusic, Leszczyny i Kondratowa należą do Parku Krajobrazowego „Chełmy”, a między Rokitnicą a Wilkowem do jego otuliny. Park został utworzony w 1992 roku. Jego powierzchnia wynosiła 14 880 ha, zaś otuliny – 13 570 ha. W 1997 roku po- wierzchnia parku została zwiększona do 15 991 ha, a otuliny zmniejszona do 12 471 ha. Park chroni fragment wschodniej części Pogórza Kaczawskiego wraz z dużymi kompleksami le- śnymi z rzadkimi i chronionymi gatunkami zwierząt, cennymi gatunkami roślin, m. in. jedy- nym w Sudetach stanowiskiem jaworzyny górskiej i paproci języcznika zwyczajnego oraz z bogactwem form krajobrazu. W okolicach Leszczyny liczne są naturalne i sztuczne odsło- nięcia skał oraz ślady dawnej działalności górniczej i przetwórczej (przemysł hutniczy i wa- pienniczy). Otulina Parku Krajobrazowego Doliny Bobru zajmuje niewielki fragment terenu na za- chód od Rząśnika, w południowo-zachodniej części obszaru arkusza. Park ten o powierzchni 12 295 ha wraz z otuliną o powierzchni 111 465 ha powstał w 1989 roku. Osią parku jest rze- ka Bóbr. Obejmuje on najładniejsze fragmenty doliny tej rzeki z jej malowniczymi przeło- mami, odsłaniającymi różnorodne i różnowiekowe formacje skalne, poprzedzielane sztucz-

42

nymi zaporami przeciwpowodziowymi, w wyniku których powstały efektowne jeziora. Ochroną objęte są też ekosystemy wodne, łąkowe i leśne. W północnej części arkusza znajduje się niewielki, południowy fragment obszaru chro- nionego krajobrazu Grodziec. Obszar utworzono w 1998 roku na powierzchni 2 180 ha. Poło- żone w centrum obszaru Wzgórze Grodziec oraz jego większa część znajdują się na obszarze arkusza Chojnów. Obszar chronionego krajobrazu Ostrzyca Proboszczowicka, utworzony w 1998 roku na powierzchni 1190 ha, obejmuje zalesione, bazaltowe wzniesienie Ostrzyca (499,5 m n.p.m.) Wzniesienie to ma formę stożka wulkanicznego. Zbudowane jest z trzeciorzędowego bazaltu (bazanitu). Górne jego partie objęto ochroną tworząc w 1962 roku rezerwat florystyczny i przyrody nieożywionej (geologiczny) „Ostrzyca Proboszczowicka” o powierzchni 2,49 ha. Ochronie podlega las lipowy, buczyna i dąbrowa, roślinność występująca na bazaltowym pod- łożu, w tym roślinność naskalna oraz skałki bazaltowe i gołoborza. Rezerwat przyrody nieożywionej (geologiczny) „Wilcza Góra”, utworzony w 1959 roku na powierzchni 1,69 ha, obejmuje szczyt wzniesienia (373 m n.p.m.) oraz jego zachodnie zbocza ze starym, nieczynnym kamieniołomem. Ma za zadanie ochronę unikatowego układu ciosu w bazaltach, odkrytego w czasie eksploatacji na przełomie XIX i XX wieku. W sztucz- nych odsłonięciach można obserwować kilka wylewów lawy, w których słupy bazaltowe uło- żone są w różnych kierunkach i mają różną grubość. W południowo-wschodniej części wzgó- rza w ścianie nieczynnego kamieniołomu odsłania się tzw. „róża bazaltowa”, utworzona przez rzadko spotykany odśrodkowy układ słupów. Poniżej znajduje się czynny kamieniołom bazal- tów „Wilcza Góra”, z filarem ochronnym przy granicy rezerwatu. W okolicy Kondratowa, w celu zachowania występujących tam fitocenoz grądowych z licznym udziałem lilii złotogłów, projektowane jest utworzenie leśnego rezerwatu przyrody „Lasek Kondratowski”, o powierzchni 31,82 ha. Do rejestru pomników Tabela 6). Wśród pomników przyrody żywej znajdują się m.in. okazałe świerki, buki, lipy, dęby, bluszcze zwyczajne, szpaler daglezji zielonych, dwa szpale- ry modrzewi europejskich i aleja kasztanowców. Pomniki przyrody nieożywionej to w więk- szości stare wyrobiska: „Krucze Ściany” – ściana piaskowca górnokredowego z widocznymi zjawiskami sedymentacyjnymi oraz wietrzeniowymi, dwa kamieniołomy wapieni i dolomi- tów cechsztyńskich w rejonie Leszczyny oraz dawny kamieniołom porfirów „Organy Wieli- sławskie” na północ od Świerzawy. Pomnikami przyrody nieożywionej są też znajdujące się koło Jerzmanic Zdroju pseudokrasowe jaskinie, a właściwie okapy skalne: Niedźwiedzia,

43

Wilcza i Wodospad – utworzone w wyniku selektywnego wietrzenia górnokredowych pia- skowców. W okolicy nieczynnej kopalni miedzi „Lena” koło Leszczyny utworzono w 2002 roku użytek ekologiczny „Lena” (Tabela 6). Obejmuje on trzy oczka wodne wraz z przyległymi terenami, o całkowitej powierzchni 12,82 ha. Ochronie podlega bogactwo zbiorowisk i zespo- łów roślinnych od wodno-szuwarowych, wierzbowych do lasów mieszanych z licznymi ga- tunkami chronionej fauny i flory. Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych Nr Rok obiek- Forma Gmina Rodzaj obiekt Miejscowość zatwierdze- tu na ochrony Powiat (powierzchnia w ha) nia mapie 1 2 3 4 5 6 Złotoryja N – „Wilcza Góra” 1 R 1959 Złotoryja złotoryjski (1,69) Pielgrzymka Fl-N – „Ostrzyca Proboszczowicka” 2 R 1962 Proboszczów złotoryjski (2,49) Męcinka L – „Lasek Kondratowski” 3 R * Kondratów jaworski (31,82) Pielgrzymka 4 P Nowa Wieś Gro- 1990 Pż – dąb szypułkowy dziska złotoryjski Pielgrzymka 5 P 1990 Pż – lipa drobnolistna Wojcieszyn złotoryjski Pielgrzymka 6 P 1978 Pż – lipa drobnolistna Pielgrzymka złotoryjski Pielgrzymka 7 P 1991 Pż – dąb szypułkowy Pielgrzymka złotoryjski Złotoryja 8 P 1991 Pż – buk pospolity Złotoryja złotoryjski Złotoryja 9 P 1991 Pż – dąb szypułkowy Złotoryja złotoryjski Złotoryja Pn – O („Krucze Ściany” – odsłonięcie 10 P 1991 Jerzmanice Zdrój złotoryjski piaskowców) Pielgrzymka 11 P 1991 Pż – dąb szypułkowy Twardocice złotoryjski Pielgrzymka 12 P 1991 Pż – wiąz szypułkowy Twardocice złotoryjski Pn – J (3 jaskinie w piaskowcach gór- Złotoryja 13 P 1991 nokredowych: Niedźwiedzia, Wilcza, Jerzmanice Zdrój złotoryjski Wodospad) Złotoryja 14 P 1991 Pż – cis pospolity Wilków złotoryjski Pielgrzymka 15 P 1991 Pż – 2 klony srebrzyste Proboszczów złotoryjski Pielgrzymka 16 P 1991 Pż – dąb szypułkowy Proboszczów złotoryjski

44

Nr Rok obiek- Forma Gmina Rodzaj obiekt Miejscowość zatwierdze- tu na ochrony Powiat (powierzchnia w ha) nia mapie 1 2 3 4 5 6 Pielgrzymka 17 P 1991 Pż – dąb kaukaski Proboszczów złotoryjski Świerzawa 18 P ** Pż – dąb szypułkowy Nowy Kościół złotoryjski Złotoryja 19 P 1990 Pż – 2 świerki Leszczyna złotoryjski Złotoryja 20 P 1991 Pż – buk pospolity Leszczyna złotoryjski Złotoryja Pn – O (kamieniołom margli miedzio- 21 P 1990 Leszczyna złotoryjski nośnych „Ciche Szczęście”) Złotoryja Pż – aleja drzew pomnikowych: 21 22 P 1991 Leszczyna złotoryjski kasztanowców białych Złotoryja 23 P 1990 Pż – buk pospolity Leszczyna złotoryjski Złotoryja Pż – aleja drzew pomnikowych (szpaler 24 P 1991 Leszczyna złotoryjski 21 modrzewi europejskich) Złotoryja 25 P 1990 Pż – buk pospolity Leszczyna złotoryjski Złotoryja 26 P 1991 Pż – 2 lipy drobnolistne Leszczyna złotoryjski Złotoryja 27 P 1990 Pż – buk pospolity Wilków złotoryjski Złotoryja 28 P 1990 Pż – 10 buków pospolitych Wilków złotoryjski Złotoryja, Męcinka 29 P Leszczyna- 1991 Pż – wiąz górski Stanisławów złotoryjski, jaworski Złotoryja, Męcinka 30 P Leszczyna- 1990 Pż – buk pospolity Stanisławów złotoryjski, jaworski Złotoryja, Męcinka Pż – bluszcz pospolity (stanowisko na 31 P Leszczyna- 1966 Stanisławów złotoryjski, jaworski 45 drzewach) Złotoryja, Męcinka Pż – bluszcz pospolity (stanowisko na 5 32 P Leszczyna- 1990 Stanisławów złotoryjski, jaworski drzewach) Złotoryja, Męcinka 33 P Leszczyna- 1991 Pż – klon jawor Stanisławów złotoryjski, jaworski Złotoryja, Męcinka 34 P Leszczyna- 1991 Pż – świerk pospolity Stanisławów złotoryjski, jaworski Złotoryja, Męcinka 35 P Leszczyna- 1990 Pż – buk pospolity Stanisławów złotoryjski, jaworski Złotoryja, Męcinka Pż – aleja drzew pomnikowych (szpaler 36 P Leszczyna- 1990 Stanisławów złotoryjski, jaworski 38 modrzewi europejskich) Złotoryja, Męcinka Pż – aleja drzew pomnikowych (szpaler 37 P Leszczyna- 1990 Stanisławów złotoryjski, jaworski 14 daglezji zielonych) Złotoryja, Męcinka Pn – O ( kamieniołom wapieni cechsz- 38 P Leszczyna- 1990 Stanisławów złotoryjski, jaworski tyńskich)

45

Nr Rok obiek- Forma Gmina Rodzaj obiekt Miejscowość zatwierdze- tu na ochrony Powiat (powierzchnia w ha) nia mapie 1 2 3 4 5 6 Złotoryja, Męcinka 39 P Leszczyna- 1991 Pż – 2 buki pospolite Stanisławów złotoryjski, jaworski Złotoryja, Męcinka 40 P Leszczyna- 1991 Pż – buk pospolity Stanisławów złotoryjski, jaworski Świerzawa Pn – O („Organy Wielisławskie” – 41 P 1965 Sędziszowa złotoryjski kamieniołom porfirów) Złotoryja „Lena” – 3 oczka wodne 42 U 2002 Leszczyna złotoryjski (12,82)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – użytek ekologiczny Rubryka 5: * – projektowany, ** – brak danych Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny, L – leśny, N – przyrody nieożywionej; rodzaj pomnika: Pż – żywej, Pn – nieożywionej,; rodzaj obiektu: J – jaskinia, O - odsłonięcie

Według systemu ECONET (Liro, 1998) południowa część terenu arkusza położona jest w granicach międzynarodowego obszaru węzłowego Gór i Pogórza Kaczawskiego, natomiast według systemu CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) w granicach ar- kusza znajduje się fragment europejskiej ostoi przyrody – Góry Kaczawskie (fig. 6,tabela 7).

Tabela 7 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000

NATURA 2000 Numer Nazwa Powierzchnia Motyw Status Typ (Fig. 6) ostoi (ha) wyboru ostoi Ilość Gatunki siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8

403 Góry Kaczawskie 18 578 L, G, M Fl, Zb, Fa, Gm - Fl, Pt, Ss 6-15

Rubryka 4: L – lasy, M – murawy i łąki, G – unikatowe formy geomorfologiczne Rubryka 5 i 7: Fa – fauna, Pt – ptaki, Fl – flora, Ss – ssaki, Gm – geomorfologia, Zb – zbiorowisko

46

Fig. 6 Położenie arkusza Złotoryja na tle mapy systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in.., 1999) System ECONET 1 - międzynarodowy obszar węzłowy, jego numer i nazwa: 35M - Karkonosko-Izerski, 36M - Gór i Pogórza Kaczawskiego; 2 - kra- jowy obszar węzłowy, jego numer i nazwa: 9K - Borów Dolnośląskich; 3 - krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 35k - Prochowicki, 67k - Górnego Bobru; System CORINE/NATURA 2000 ostoje przyrody o znaczeniu europejskim: 4 - o powierzchni >100 ha, ich numer i nazwa: 326 - Bory Dolnośląskie, 368 - Jeziora Koskowickie i Kunickie, 403 - Góry Kaczawskie, 403a - Chrośnickie Kopy, 403c - Skopiec-Baraniec, 403d - Góra Miłek, 407 - Pradolina Bobru, 418 - Góry Izerskie, 427 - Karkonosze; 5 - o powierzchni <100 ha, ich numer i nazwa: 358 - Niedźwiedzice, 363 - Bieniowice, 364 - Miłkowice, 403b - Storczykowa Góra, 414 - Trzcińskie Mokradła, 420 - Ciechanowice

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Złotoryja w wielu miejscowościach występują zabytki archeolo- giczne. W Złotoryi i Sędziszowej są grodziska. W Rokitnicy istnieją słabo zachowane pozo- stałości zamku Henryka Brodatego z początku XIII wieku. W dolinie Kaczawy w okolicach

47

Złotoryi znajdują się liczne pozostałości średniowiecznego górnictwa złota – sztolnie, szybiki, hałdy. W okolicach Jerzmanic Zdroju, Pielgrzymki, Wojcieszyna, Nowej Wsi Grodziskiej, Twardocic odkryto ślady osad, miejsca pochówku oraz pojedyncze znaleziska ceramiki i na- rzędzi. Złotoryja jest największym i najstarszym ośrodkiem miejskim na obszarze arkusza. Jej prawa miejskie datują się na XIII wiek, zaś nazwa nawiązuje do dawnego górnictwa złota. Doskonale zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem i szachownicą wy- chodzących z niego ulic. Teren średniowiecznego miasta otaczają mury obronne z XIV- XVI wieku z Basztą Kowalską resztkami późniejszych bastei. Obszar starego miasta został objęty ochroną konserwatorską. W jego obrębie najcenniejszym zabytkiem jest wczesnogo- tycki (z reliktami romańskimi) kościół z XIII-XV wieku z bogatym wyposażeniem renesan- sowym i barokowym. Drugim jest barokowy kościół z XVIII wieku z reliktami wcześniejszej budowli. Ratusz, po zawaleniu się poprzedniego, został zbudowany w połowie XIX wieku w stylu neorenesansowym. Liczne kamienice mieszczańskie pochodzą z okresu od XVI do XIX wieku. Na mapie zaznaczono jedynie znajdujący się poza obszarem ochrony konserwa- torskiej kościół z XVI wieku. Świerzawa prawa miejskie otrzymała w XIII wieku. Centrum miasteczka, zbudowane na planie owalnicy, z rynkiem i ratuszem pośrodku oraz z dwoma kościołami, objęte jest ochroną konserwatorską. Kościół parafialny jest późnogotycki z bogatym wyposażeniem od gotyku po barok. Obok rynku stoi neogotycki ratusz, a w jego pobliżu, również neogotycki, kościół protestancki, oba z XIX wieku. W rynku i w jego pobliżu zachowało się kilka stylo- wych kamienic. W północno-zachodniej części miasta, poza obszarem ochrony konserwator- skiej, znajduje się trzeci kościół, późnoromański, jeden z najstarszych i najcenniejszych na omawianym terenie. W wielu miejscowościach znajdują się zabytkowe budowle. Do najważniejszych należą: późnogotycki kościół w Pielgrzymce, z zachowanymi reliktami romańskimi oraz elementami renesansowymi i barokowymi oraz zespół folwarczny z parkiem; renesansowy pałac w Sędzi- szowej; ruiny renesansowo-manierystycznego założenia pałacowo-parkowego, otoczonego murem obronnym w Starej Kraśnicy; kościół renesansowy z cechami gotyckimi, barokowy pałac wraz z zabudowaniami folwarcznymi oraz budynki dawnego uzdrowiska w Jerzmani- cach Zdroju; romańsko-gotycki kościół i późnobarokowa kaplica grobowa oraz dwa zespoły dworskie w Prusicach; późnogotycko-barokowy kościół oraz będący w ruinie barokowy pałac w Rząśniku; późnoromańsko-wczesnogotycki kościół z bogatym wyposażeniem, głównie barokowym oraz trzy pałace z parkami w Sokołowcu; późnoromański kościół i barokowa

48

kaplica cmentarna oraz pałac i zabudowania folwarczne w Proboszczowie; barokowy kościół z początku XVIII wieku z zachowanymi elementami starszymi oraz zabudowania dworskie z parkiem w Nowej Wsi Grodziskiej; ruiny romańskiego kościoła oraz XVIII-wieczny, baro- kowy kościół parafialny i ruiny pałacu wraz z zabudowaniami folwarcznymi w Nowym Ko- ściele; późnobarokowy kościół oraz ruiny barokowego kościoła ewangelickiego i późnobaro- kowy pałac w Twardocicach; barokowy ze starszymi elementami kościół i ruiny dworu w Wojcieszynie; zespół dworski w Krzeniowie; zespół pałacowo-parkowy w Rzeszówku; wczesnogotycki kościół w Rokitnicy. Ciekawym zabytkiem dawnej techniki jest młyn w Sę- dziszowej. Ochroną konserwatorską zostały objęte parki podworskie w Nowej Wsi Grodziskiej, Pielgrzymce, Proboszczowie, Twardocicach, Świerzawie (park miejski), Nowym Kościele, Sokołowcu (trzy parki), Starej Kraśnicy, Rzeszówku i Rząśniku.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Złotoryja obejmuje znaczną część powiatu złotoryjskiego oraz fragmen- ty: lwóweckiego, jaworskiego i jeleniogórskiego, wchodzących w skład województwa dolno- śląskiego. Geograficznie obejmuje środkową część Pogórza Kaczawskiego oraz niewielkie fragmenty Równiny Chojnowskiej i Gór Kaczawskich w dorzeczu Kaczawy. Niewielkie fragmenty Gór i Pogórza Kaczawskiego leżą w dorzeczu Bobru. Stan sanitarny tych rzek nie jest najlepszy. W celu ochrony przeciwpowodziowej planuje się zbudowanie trzech suchych zbiorników. Ze względu na wyższe niż na nizinach opady i obecność skał zbiornikowych, na obsza- rze arkusza nie występują problemy z brakiem wody pitnej. Na obszarze arkusza znajduje się 14 udokumentowanych złóż: 1 złoże rud miedzi, 9 złóż kamieni budowlanych i drogowych (6 bazaltów i 3 piaskowców), 1 złoże zwietrzeliny bentonitowej oraz 2 złoża kruszywa naturalnego. Obecnie eksploatowanych jest 7 złóż ka- mieni drogowych i budowlanych (4 bazaltów i 3 piaskowców) i 1 złoże zwietrzeliny bentoni- towej. Dwa złoża: piaskowców i kruszywa naturalnego (żwirów) są w trakcie zagospodaro- wania. Istnieją niewielkie możliwości rozszerzenia bazy surowcowej. Wyznaczono jeden ob- szar perspektywiczny kruszywa naturalnego w dolinie Kaczawy. Usługi i przemysł odgrywają niewielką rolę. Poza przemysłem wydobywczym surow- ców skalnych, ważnym z uwagi na znaczne zasoby kamienia budowlanego – głównie bazal- tów oraz piaskowców, znaczenie ma również przemysł przetwórczy, maszynowy, rolno- spożywczy, drzewny i papierniczy.

49

W granicach arkusza Jelenia Góra preferowane obszary lokalizacji składowisk zajmują w stosunku do powierzchni arkusza, niewielką rozczłonkowaną powierzchnię (łącznie wynosi ona 600 ha) i związane są z występowaniem płatów glin zwałowych zlodowaceń środkowo- polskich, miejscami silnie piaszczystych z dużą ilością otoczaków skał podłoża. Wszystkie wyznaczone obszary zakwalifikowano jako predysponowane do lokalizacji wysypisk odpa- dów obojętnych. Opisywane w geologicznych opracowaniach kartograficznych zróżnicowa- nie wykształcenia glin zwałowych stanowi podstawę do oznaczenia ich jako obszarów o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża. Ewentualna lokalizacja w ich obrębie odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne może być dopuszczalna tylko w przypadku za- stosowania sztucznej warstwy izolującej. Planowane wykorzystanie wskazanych na mapie wyrobisk obecnej i dawnej eksploatacji kopalin w kierunku składowania odpadów, obok ko- nieczności zastosowania uszczelnienia podłoża, wymaga także uwzględnienia wymogów ochrony złóż i rozproszonej zabudowy mieszkaniowej. Tereny wyznaczone poza obszarem o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk mogą być również brane pod uwagę przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska. Na opisywanym obszarze podstawową rolę spełnia rolnictwo. Występuje tu znaczna ilość gleb klas I-IVa, zwłaszcza w zachodniej i północnej części. Lasy dominują w części centralnej i wschodniej. Większość należy do lasów ochronnych. Przyroda ożywiona i nie- ożywiona oraz krajobraz podlegają szczególnej ochronie prawnej na obszarach rezerwatów, parków krajobrazowych oraz obszarach chronionego krajobrazu. Na obszarze arkusza Złoto- ryja znajdują się 2 rezerwaty przyrody: „Ostrzyca Proboszczowicka” i „Wilcza Góra”, frag- ment Parku Krajobrazowego „Chełmy” i jego otuliny, obszar chronionego krajobrazu „Ostrzyca” i niewielki fragment obszaru chronionego krajobrazu „Grodziec”, użytek ekolo- giczny „Lena” oraz 38 pomników przyrody, w tym 5 przyrody nieożywionej. W miastach i wsiach Pogórza Kaczawskiego oraz Równiny Chojnowskiej znajdują się liczne zabytki architektury – sakralnej i świeckiej, w tym zabytek techniki – młyn w Sędzi- szowej. Obiektami godnymi zobaczenia są niedawno odrestaurowane piece hutnicze w rejonie Leszczyny oraz niszczejące wapienniki w tej wsi, sztolnie i szyby dawnych kopalni złota w Złotoryi. W ostatnich latach ożyło zainteresowanie średniowiecznym górnictwem złota w okolicach Złotoryi. Odkopano i udostępniono do zwiedzania dawną sztolnię i rokrocznie organizuje się zawody w płukaniu złota, połączone z festynami.

50

Ze względu na występowanie na omawianym obszarze złóż cennych kopalin, przez dłu- gi czas ich wydobycie i przetwórstwo powinno być jedną z wiodących dziedzin gospodarki. Walory krajobrazowe, przyrodnicze oraz historyczne mogą być podstawą rozwoju turystyki.

XIV. Literatura

Antończyk A., 1959 – Karta rejestracyjna złoża bazaltu w Prusicach Górnych. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Legnicy. Balawejder J., 1985 – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej złoża bazaltu „Pielgrzym- ka”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Balawejder J., Zbielecka H., Śliwiński W., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża piaskowców ciosowych „Nowa Wieś Grodziska II”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Jeleniej Górze. Blajda R., Górecki J., 1995a – Dodatek do dokumentacji geologicznej złoża rud miedzi „Le- na”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Legnicy. Blajda R., Górecki J., 1995b – Dodatek do dokumentacji geologicznej złoża rud miedzi „No- wy Kościół”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Legnicy. Bobiński W., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotory- ja. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa. Czarnecka H. (red.), 1980 – Podział hydrograficzny Polski. Cz. II Mapa w skali 1:200 000. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa. Czerski M., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotoryja. CAG, Warszawa. Drozdowski S., 1969 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za złożami melafiru w rejonie Świerzawy. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Drozdowski S., Stachowiak R., 1972 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za złożami porfiru w rejonie Nowego Kościoła. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Dyduch-Falniowska A. i in., 1999 – Ostoje przyrody w Polsce (CORINE). Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. Dziedzic M., 1988 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża bazaltu „Wilcza Góra” w kat. B+C2. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Dziedzic M., Przysłup S., 1997 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C1+C2 złoża bazaltu „Krzeniów”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A.

51

Frąckiewicz W., 1958 – Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów w skali 1:25 000, ark. Świerzawa. Wyd. Geologiczne, Warszawa. Gierwielaniec J., 1964 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża bazaltu „Złotoryja”. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa. Gruszecki J., Majkowska U., 1991 – Karta rejestracyjna złoża piaskowca „Bedlno”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Legnicy. Instrukcja opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa. Jerzmański J., 1958 – Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów w skali 1:25 000, ark. Złoto- ryja. Wyd. Geologiczne, Warszawa. Jędrzejczak B., 1982 – Sprawozdanie z prac geologicznych na złożu kruszywa naturalnego w Kozowie. Geologiczno-Górnicza Spółdzielnia Pracy „Hydrogeowiert”, Wrocław. Arch. Geol. Dolnośląskiego Urzędu Wojew. Oddział Zamiejscowy w Legnicy. Kleczkowski A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. Kochanowska J., 1992 – Ocena możliwości wykorzystania surowca do produkcji waty bazal- towej złoża „Krzeniów”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Kochanowska J., Żygadło G., 1984 – Dokumentacja geologicznej w kat. C1+C2 z określeniem jakości kopaliny w kat. B złoża bazaltu „Góra Trupień”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Kondracki J., 1998 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Kościówko H., Dyjor S., 1990 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1+C2 zwietrzeliny ben- tonitowej towarzyszącej bazaltom złoża „Krzeniów”. Arch. Państw. Inst. Geol. Od- dział Dolnośląski, Wrocław. Kozłowski S., 1966 – Określenie perspektyw występowania i przydatności melafirów w depresji północnosudeckiej na Dolnym Śląsku dla potrzeb przemysłu kamienia drogowego. Arch. Państw. Inst. Geol. Oddział Dolnośląski, Wrocław. Kryza J., Stachowiak A., 1982 – Karta rejestracyjna złoża agatu „Nowy Kościół”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Krzyśków M., 1986 – Dokumentacja geologiczna złoża bazaltu „Krzeniów” w kat. C1+C2. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A.

52

Kwiatkowska-Szygulska B. (red.), 2003 – Raport o stanie środowiska w województwie dol- nośląskim w 2002 roku. Biblioteka monitoringu środowiska. Wojewódzki Inspekto- rat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Wrocław. Liro A. (red.), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fund. IUCN Poland, Warszawa. Lis J., Pasieczna A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. War- szawa. Lis J., Pasieczna A., Bojakowska I., Gliwicz T., Frankowski Z., Pasławski P., Popiołek E., Sokołowska G., Strzelecki R., Wołkowicz S., 1999 – Atlas geochemiczny Legnicko- Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Państw. Inst. Geol. Warszawa. Mężyk O., 1958 – Karta rejestracyjna złoża bazaltu w Kozowie. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa. Michniewicz M., Czerski M., Kiełczawa J., Wojtkowiak A., 1995 – Rozpoznanie geologiczne staroplejstocenskiej sieci dolin kopalnych Sudetów i ich przedpola – arkusz 1:200 000 Jelenia Góra. Arch. OD PIG, Wrocław. Michniewicz M., Czerski M., Kiełczawa J., Wojtkowiak A., 1996 – Staroplejstocenska sieć dolin kopalnych Sudetów Zachodnich i ich przedpola. Przegląd Geologiczny, 44, nr 12 – str.1232-1238. Milewicz J., Jerzmański J., 1959 – Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów w skali 1:25 000, ark. Pielgrzymka. Wyd. Geologiczne, Warszawa. Milewicz J., Kozdrój W., 1994a – Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Sudetów w skali 1:25 000, ark. Proboszczów. Wyd. Geologiczne, Warszawa. Milewicz J., Kozdrój W., 1994b – Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów w skali 1:25 000, ark. Proboszczów. Wyd. Geologiczne, Warszawa. Osika R., Pożaryski W., Rühle E., Znosko J. (red.), 1972 – Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędowych 1:500 000. IG, Warszawa. Owsianny B., 1997 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C1+C2 z określeniem jakości w kat. B złoża bazaltu „Góra Trupień”. Arch. P.P. Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych w Legnicy z/s w Wilkowie, Wilków. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa. Owsianny B., 2002 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża pia-

skowców ciosowych „Nowa Wieś Grodziska II” w kat. C1. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa.

53

Pieprzyk S., 1954 – Dokumentacja geologiczna złoża rud miedzi Zakładów Górniczych „Le- na”. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa. Przeniosło S., 2003 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2002. PIG, Warszawa. Przysłup S., 1975 – Sprawozdanie z badań geologiczno-poszukiwawczych za surowcem dla przemysłu cementowego w rejonie Nowego Kościoła. Arch. Przeds. Geol. we Wro- cławiu PROXIMA S.A. Romaniec E., Janiec R., 1957 – Opracowanie geologiczne złoża rud miedzi – rejon „Nowy Kościół”. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. Rühle E. (red.), 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Inst. Geol., Warszawa. Skórzewski A., 1981 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża bazaltu „Kozia Gó- ra” w kat. B+C1. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Sroga C., 1997 – Mineralne surowce odpadowe Sudetów i Przedgórza Sudeckiego skala 1:200 000, PIG, Warszawa. Sylwestrzak H., 1965 – Rozmieszczenie uranu w porfirach Gór Kaczawskich i Niecki Śród- sudeckiej. IG, Warszawa. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Jeleniej Górze. Turczyn A., 1970 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Wyskok” w kat. C1 z rozpoznaniem jakości surowca w kat. B. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Turczyn A., 1986 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego w kat. C1 z jakością w kat. B „Rzymówka-Zbiornik”. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Ulatowski S., Stachowiak R., 1975 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za piaskowcami różowymi w rejonie Złotoryi. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Walczak W., 1968 – Sudety. PWN, Warszawa. Walczak W., 1970 – Obszar przedsudecki. PWN, Warszawa. Wałachowska K., Kasprzyk W., 2000 – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej złoża

bazaltu „Wilcza Góra” w kat. B+C1. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa.

54

Wojciechowska I., Śliwiński W., Solecki A., Sztromwaser E., 1994 – Uproszczona dokumen- tacja geologiczna złoża piaskowców ciosowych „Nowa Wieś Grodziska III”. Polea Cosulting sp. z o.o., Wrocław. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Jeleniej Górze. Wojtasiewicz D., 1966 – Dokumentacja geologiczna złoża bazaltu „Kostrza Góra”. Przeds. Robót Przygotowawczych i Budowlano-Montażowych Kamieniołomów Drogowych, Kraków. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. Oddział Zamiejscowy w Legnicy. Zarzeczańska T., Stachowiak R., 1977 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za złożami porfiru w rejonie Gozdna. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Znańska M., Cozaś S., 1967 – Orzeczenie dotyczące badań geologicznych wykonanych na wystąpieniu bazaltu „Dębina” koło Złotoryi. CAG Państw. Inst. Geol., Warszawa.

55