PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ZŁOTORYJA (759) Warszawa 2004 Autorzy: Wojciech Bobiński*, Marek Czerski*, Elżbieta Gawlikowska*, Jacek Koźma*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Albin Zdanowski* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (W. Bobiński) ......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Bobiński) ............................................ 4 III. Budowa geologiczna (W. Bobiński).................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (W. Bobiński) ........................................................................................... 11 1. Rudy miedzi ................................................................................................................. 11 2. Bazalty.......................................................................................................................... 13 3. Piaskowce..................................................................................................................... 15 4. Bentonity – zwietrzelina bentonitowa tufów bazaltowych .......................................... 16 5. Kamienie ozdobne – agaty ........................................................................................... 16 6. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 17 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (W. Bobiński) .......................................................... 17 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (W. Bobiński)...................................... 21 VII. Warunki wodne (M. Czerski).......................................................................................... 23 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 23 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 24 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 28 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 28 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (S. Wołkowicz) ........................................... 31 3. Ryzyko radonowe (S. Wołkowicz)................................................................................ 34 IX. Składowanie odpadów (J. Koźma).................................................................................. 35 X. Warunki podłoża budowlanego (W. Bobiński) ............................................................... 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Gawlikowska) ......................................................... 42 XII. Zabytki kultury (W. Bobiński) ........................................................................................ 47 XIII. Podsumowanie (W. Bobiński)......................................................................................... 49 XIV. Literatura......................................................................................................................... 51 I. Wstęp Arkusz Złotoryja Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2004 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Złotoryja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego (Bobiński, 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (In- strukcja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapę sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współ- rzędnych „1942”. Przedstawia ona występowanie kopalin, gospodarkę złożami oraz wybrane zagadnienia z dziedziny hydrogeologii, geologii inżynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Materiały niezbędne do niniejszego opracowania zebrano w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie oraz w archiwach: Oddziału Dolnośląskiego Państwowego In- stytutu Geologicznego i Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., w Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, w Wydziale Ochrony Środo- wiska Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu oraz w Oddziałach Zamiejsco- wych w Jeleniej Górze i Legnicy, u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Jeleniej Gó- rze i Legnicy, w starostwach i urzędach gmin oraz u użytkowników złóż. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione w czasie zwiadu terenowego. Dane dotyczące poszczególnych złóż zestawiono w kartach informacyjnych opracowa- nych dla komputerowej bazy danych o złożach, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodo- wiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Złotoryja wyznaczają współrzędne 15o45’ i 16o00’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o00’ oraz 51o10’ szerokości geograficznej północnej. Omawiany teren znajduje się w województwie dolnośląskim. Administracyjnie są to miasta: Złotoryja i Świerzawa, fragmenty gmin: Zagrodno, Złotoryja, Pielgrzymka i Świe- rzawa w powiecie złotoryjskim, Lwówek Śląski i Wleń w powiecie lwóweckim, Męcinka w powiecie jaworskim oraz Jeżów Sudecki w powiecie jeleniogórskim. 4 Opisywany obszar, według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) leży na pograniczu dwóch prowincji. Niewielka część północno-wschodnia należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Nizin Sasko-Łużyckich, makroregionu Niziny Śląsko- Łużyckiej, mezoregionu Równiny Chojnowskiej. Pozostała część należy do prowincji Masyw Czeski, podprowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim, makroregionów: Pogórza Zachodnio- sudeckiego z mezoregionem Pogórze Kaczawskie i Sudetów Zachodnich z mezoregionem Góry Kaczawskie (Fig. 1). Północno-wschodnia część arkusza od linii Prusice-Kopacz-Uniejowice położona jest na Równinie Chojnowskiej. Jest to teren wyżynny, lekko pofalowany, rozcięty doliną Kacza- wy na dwie części. Szerokość doliny dochodzi do 1 km. Jej dno jest płaskie a zbocza strome. Większość terenu zajmują pola uprawne i łąki. Skarpy doliny Kaczawy są w dużej części po- rośnięte lasami i krzewami. Pogórze Kaczawskie jest silnie pofalowanym płaskowyżem z licznymi wzgórzami i głęboko wciętymi dolinami potoków – dopływów Kaczawy. Szczególnie strome są wznie- sienia zbudowane ze skał wulkanicznych – trzeciorzędowych bazaltów i permskich melafirów i porfirów. Dolina Kaczawy, dzieląca Pogórze Kaczawskie na dwie części, jest wcięta na głę- bokość około 40 do 60 m. Miejscami jest wąska i kręta, o szerokości do 200 m, i ma charakter przełomu, a miejscami rozszerza się do 500 m. Obszary wzgórz i brzegi doliny Kaczawy są zalesione. Na płaskowyżu większość obszaru zajmują użytki rolne. Ku północnemu wscho- dowi Pogórze Kaczawskie opada gwałtownie w stronę Równiny Chojnowskiej. Ta część Po- górza, leżąca na wschód od Złotoryi, nosi nazwę Chełmów. Góry Kaczawskie zajmują niewielki fragment w południowo-zachodniej części terenu arkusza w okolicach Rząśnika. Cały ich obszar pokrywają lasy. Klimat omawianego obszaru jest umiarkowany, o silnych wpływach oceanicznych (Walczak, 1968, 1970). Średnia temperatura roczna wynosi około 8oC, opad roczny około 700-750 mm. Okres wegetacyjny (z temperaturą powyżej 5oC) trwa 30-31 tygodni, a lato ter- miczne (z temperaturą powyżej 15oC) około 11 tygodni. Dominują wiatry z kierunków za- chodnich. Głównym miastem jest 17-tysięczna Złotoryja – siedziba starostwa, urzędu miasta i gminy. Drugim, o wiele mniejszym miastem jest Świerzawa – siedziba urzędu miasta i gmi- ny. Większe wsie to Pielgrzymka, Nowy Kościół, Wilków, Proboszczów, Twardocice. W Złotoryi znajdują się zakłady obuwnicze, odzieżowe, graficzne, fabryka zabawek oraz 5 ozdób choinkowych, tartak, zakłady i hurtownie materiałów budowlanych, zakłady przemysłu rolno spożywczego oraz wydobywczego. Jest to ośrodek usługowy dla okolicznych gmin. Fig. 1 Położenie arkusza Złotoryja na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) Granice: 1 - prowincji, 2 - podprowincji, 3 - makroregionów, 4 - mezoregionów Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.74 - Bory Dolnośląskie, 317.76 - Wysoczyzna Lubińska, 317.77 - Rów- nina Legnicka, 317.78 - Równina Chojnowska, 318.531 - Wysoczyzna Średzka, Mezoregiony Pogórza Zachodniosu- deckiego: 332.11 - Wzgórza Strzegomskie, 332.15 - Obniżenie Podsudeckie, 332.26 - Pogórze Izerskie, 332.27 - Po- górze Kaczawskie, 332.28 - Pogórze Wałbrzyskie, Mezoregiony Sudetów Zachodnich: 332.34 - Góry Izerskie, 332.35 - Góry Kaczawskie, 332.36 - Kotlina Jeleniogórska, 332.37 - Karkonosze, 332.38 - Rudawy Janowickie, Me- zoregiony Sudetów Środkowych: 332.42 - Góry Wałbrzyskie Obszar objęty opracowaniem ma charakter rolniczy z funkcjami usługowymi i przemysłowymi (przemysł wydobywczy, przetwórczy, maszynowy, rolno-spożywczy, drzewny i papierniczy). Na terenie tym przeważają gleby brunatne i bielicowe,