CONCELLO DE

AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

DOCUMENTO DE INICIO

LEIRO, XANEIRO DE 2008 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

1.- INTRODUCIÓN 1.1.- EQUIPO REDACTOR DA AVALIACIÓN AMBIENTAL 2.- OBXECTIVOS DO PXOM DO CONCELLO DE LEIRO 2.1.- OBXECTIVOS XENÉRICOS 2.2.- OBXECTIVOS ESPECÍFICOS 3.- ÁMBITO TERRITORIAL: O CONCELLO DE LEIRO 4.- DIAGNOSES DA SITUACIÓN ACTUAL 4.1.- DESCRICIÓN DO CONTEXTO COMARCAL: A COMARCA DO RIBEIRO 4.2.- INTERPRETACIÓN DO TERRITORIO: O MEDIO FÍSICO E BIÓTICO 4.2.1.- XEOLOXÍA E XEOMORFOLOXÍA 4.2.2.- EDAFOLOXÍA E SOLOS 4.2.3.- CLIMATOLOXÍA 4.2.4.- HIDROLOXÍA E HIDROXEOLOXÍA 4.2.5- VEXETACIÓN E FAUNA NO CONCELLO DE LEIRO 4.3.- O HOME E O SEU MEDIO 4.3.1.- ECONOMÍA: EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN DE LEIRO 4.3.2- VALORES E RECURSOS DO MEDIO NATURAL 4.3.2.1- A PAISAXE DE LEIRO 4.3.2.2.- O RECURSO HIDROELÉCTRICO 4.3.2.3.- O POTENCIAL HIDROXEOLÓXICO: O TERMALISMO 4.3.2.4.- RECURSOS TURÍSTICOS E DE ATRACCIÓN RESIDENCIAL 4.3.2.5.- ESPAZOS NATURAIS 5.- DESCRICIÓN DO PLANEAMENTO 5.1.- MODELO TERRITORIAL PRETENDIDO 5.2.- PROPOSTAS DE SOLOS URBANIZABLES NO CONCELLO DE LEIRO. COMENTARIOS MEDIOAMBIENTAIS 5.3.- MARCO NORMATIVO 5.3.1.- LEXISLACIÓN URBANÍSTICA 5.3.2.- LEXISLACIÓN DE MEDIO AMBIENTE 5.4.- RESUMEN MEDIOAMBIENTAL DO PLANEAMENTO URBANÍSTICO NO CONCELLO DE LEIRO 5.5.- ALTERNATIVAS AO PXOM: O TERRITORIO E AS SÚAS ALTERNATIVAS DE USO 5.6.- POSIBLES IMPACTOS CAUSADOS POLA EXECUCIÓN DO PXOM 5.7.- MEDIDAS PREVENTIVAS E CORRECTORAS PROPOSTAS PARA A SÚA INCLUSIÓN NO PXOM DE LEIRO 5.8.- SOSTIBILIDADE DOS RECURSOS NATURAIS NOS ÁMBITOS PROPOSTOS NO PXOM DE LEIRO • CONSUMO DE ENERXÍA • RECURSOS HÍDRICOS E ENERXÉTICOS • SANEAMENTO • ABASTECEMENTO DE AUGA • XESTIÓN DE RESIDUOS SÓLIDOS 6.- DESCRICIÓN DOS PROCESOS NA ELABORACIÓN DO PLAN

DOCUMENTO DE INICIO 1 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

1.- INTRODUCIÓN O presente Documento constitúe o inicio do proceso de Avaliación Ambiental Estratéxica do Plan Xeral de Ordenación Municipal do Concello de Leiro, conforme ao disposto no artigo 9.1 da Lei 9/2006, de 28 de abril. Se trata de realizar unha descrición sobre o contido, problemática e obxectivos do Plan Xeral. 1.1.- EQUIPO REDACTOR DO DOCUMENTO DE INICIO A redacción e elaboración do presente Documento de Inicio da Avaliación Ambiental Estratéxica (A.A.E) foi realizada polos seguintes técnicos titulados de CALDERON & ASOCIADOS INGENIERIA MEDIOAMBIENTAL S.L.: - Autores: José ManuO Calderón, Dr. Enxeñeiro de Montes Colexiado nº 679 Julio Calderón Carrero, Enxeñeiro Forestal Colexiado nº 4.986 - Colaborador: Javier Calderón Carrero, Licenciado A.D.E Este equipo redactor é colaborador da Empresa adxudicataria para a realización do P.X.O.M.: MONTEOLIVA ARQUITECTURA S.L., cuxo responsable é o Arquitecto Superior ÁNGEL LUIS MONTEOLIVA DÍAZ. 2.- OBXECTIVOS DO PLAN XERAL 2.1.- OBXECTIVOS XENÉRICOS Redáctase o PXOM coa finalidade de establecer unha ordenación territorial integrada, racional e coherente coas características físicas e estruturais do territorio, cos valores e potencialidades do medio así como co propio sistema de asentamento humano resultado dun proceso ancestral de ocupación. 2.2.- OBXECTIVOS ESPECÍFICOS O Plan Xeral de Leiro pretende consegui-los seguintes obxectivos específicos:

• Logra-la SOSTIBILIDADE DO MEDIO RURAL, evitando a perda de poboación, fomentando a residencia nos asentamentos de orixe rural e a utilización do territorio conforme a uns valores produtivos de tipo agricopecuario. • Logra-la maior calidade de vida para os habitantes e residentes do Concello de Leiro. • Consegui-la conservación e mellora de cada lugar e en conxunto, das parroquias de Leiro como institucións básicas da convivencia. • Potenciar e mante-la multifuncionalidade e superposición dos usos do solo, ordenando de forma racional e harmónica • Os novos desenvolvementos propostos para o Concello de Leiro no PXOM. • Potenciar e crear novos usos e actividades de tipo industrial-empresarial e de servizos como alternativas viables neste territorio de Leiro fronte ao sector primario, creando un soporte físico onde teña lugar estas actividades.

DOCUMENTO DE INICIO 2 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

• Conservar e establecer un réxime de protección axeitado nas zonas do territorio que presentan valores naturais especiais (Ribeiras do ), xa sexan ambientais ou paisaxísticos, así como os elementos que forman parte do patrimonio histórico e cultural do Concello. • Determina-lo conxunto de actuacións a realizar para mellora-las infraestruturas, servizos e dotacións que sustentan a actividade humana do Concello e contribúen en boa maneira a mellora-las condicións de vida e laborais, e fomentan a cohesión social do Concello de Leiro.

3.- ÁMBITO TERRITORIAL: O CONCELLO DE LEIRO O Plan Xeral de Ordenación Municipal de Leiro ordena a totalidade do territorio municipal de Leiro, integrado na Comarca do Ribeiro O Concello de Leiro está situado no noroeste da provincia de , no extremo sur da Comunidade Autónoma de na posición xeográfica 42º 21´42´´ de latitude norte e 8º 07´12 de lonxitude oeste. Forma parte da comarca do Ribeiro xunto cos concellos de Avión, , , , Beade, Melón, , Castrelo de Miño e . Limita ao norte cos concellos de Boborás e O Carballiño, ao leste cos de Cenlle e , ao oeste con Avión e polo sur con Carballeda de Avia e Beade. Abrangue unha superficie de 38,3 km² que acolle unha poboación de 1.893 habitantes (segundo datos do INE 2006) repartidos nas parroquias de Berán, Bieite, Gomariz, Lamas, Lebosende, Leiro, Orega, San Clodio e Serantes. Leiro é tamén o nome da súa capital municipal. As principais comunicacións establécense pola estrada autonómica OU-504 que atravesa o termo municipal en dirección meridiana polo extremo oeste e conecta con Ribadavia e O Carballiño; e á súa vez coa autovía A-52 (Ourense-), e a N- 541 (Ourense-Pontevedra). Da OU-504 parte a OU-205 que discorre paralela pola outra beira do río Avia. Desta parten as estradas provinciais OU-0301, OU-0306, OU-0307, OU-0413, OU-0414, que xunto a rede de estradas municipais vertebran o resto do territorio.

DOCUMENTO DE INICIO 3 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

4.- DIAGNOSES DA SITUACIÓN ACTUAL 4.1.- DESCRICIÓN DO CONTEXTO COMARCAL: A COMARCA DO RIBEIRO.

INTRODUCIÓN A comarca do ribeiro localízase na parte meridional da Galicia interior, no curso medio do Río Miño, estando integrada na provincia de Ourense. Os 447,3 km² que ocupan estas terras do Ribeiro repártense entre os concellos de Leiro ,Arnoia, Avión, Beade, Carballeda de Avia, Castrelo de Miño, Cenlle, Cortegada, Melón e Ribadavia. As barreiras naturais e a súa situación meridional protexen o territorio de borrascas sudatlánticas e proporcionan un microclima de transición oceánico-mediterraneo. Nos vales desenvólvese a vida do Ribeiro, son as terras de labor onde se asenta a gran parte dos núcleos poboacionais. A rede fluvial vertébrase a partir do Miño, e incrementan o seu caudal o río Arnoia, e o río Avia. Sobre esta base territorial da Comarca do Ribeiro están actuando algúns procesos modernos que introduciron certas modificacións: - Forte declive demográfico que diminúe o potencial de pequenas unidades comarcais antigas, e está a despoboar moitos dos concellos actuais. - Cambios na accesibilidade debido ás novas vías de comunicación que favorecen o papel das cidades e as vilas máis importantes, ampliando a súa área de influencia e de relación. - Proceso de urbanización menos evolucionado que nas provincias occidentais, de aí que as distorsións introducidas na organización tradicional do territorio sexan menores, e que as comarcas rurais manteñan os seus límites tradicionais, sen que foran afectadas polos procesos de difusión residencial ou económica presentes noutras áreas. - A especialización económica dalgunhas comarcas reforzou a vinculación existente entre os seus concellos, debido á predominancia dos intereses comúns sobre os particulares. A conxunción destes factores sobre o territorio deu lugar a unha estrutura territorial na que se poden diferenciar tres áreas funcionais. A máis extensa é a occidental, que corresponde á área de influencia directa da capital. A ela pertencen sete comarcas, que son, agás da Comarca Urbana formada arredor da aglomeración de Ourense, as comarcas do Ribeiro, O Carballiño, -Maceda, Terra de , Terra de Caldelas, Baixa Limia e A Limia.

DOCUMENTO DE INICIO 4 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

O sector oriental da provincia está máis desarticulado funcionalmente, e as súas catro comarcas estrutúranse en dúas pequenas áreas funcionais: ao norte, a que corresponde a área de influencia do Barco de Valdeorras (Comarca de Valdeorras e Terra de Trives), e ao sur, a área de influencia de Verín, que abarca a comarca do seu nome; entre as dúas queda a comarca de Viana, que tamén ten vinculacións con Valdeorras. Como referencia breve que máis adiante se ampliará, expóñense brevemente as principais comunicacións da comarca: Autovía Madrid Vigo (A-52) e a Estrada Nacional 120. Relacionando o val do Avia coa chá de Carballiño, citamos á estrada OU-210 que dende a Estrada Santiago-Carballiño-Ourense, recorre a marxe esquerda do río e segue ata o seu enlace coa N-120 en Ribadavia Por último completan as comunicacións tres Estradas locais e diversos camiños veciñais de distinta entidade enlazan os distintos núcleos poboacionais de Leiro. Tamén varias vías de natureza comarcal relacionan as capitais dos concellos do Ribeiro, articulando o espazo interior da comarca.

4.2.- DESCRICIÓN DO TERRITORIO: O MEDIO FÍSICO E BIÓTICO 4.2.1.- Xeoloxía e xeomorfoloxía A Comarca do Ribeiro encádrase no denominado Macizo Hespérico, constituído por materiais precámbricos e paleozoicos que sufriron unha intensa deformación durante a Orogenia Hercinica. A principal característica xeomorfolóxica que se aprecia no Concello de Leiro é a gradación altitudinal dende o fondo do val, no leste, ata os límites meridionais ao oeste. Esta gradación mostra unha sucesión de "dentes de serra", que ten relación coa súa natureza litolóxica. Diferéncianse tres sectores: o de ribeira ao leste, o de montaña ao oeste e o central de terras baixas, de máis reducida extensión pero cunha elevada fertilidade. Esta disposición do relevo é o resultado de múltiples fracturas paralelas, que dirixen a rede fluvial. A zona de ribeira do leste desenvólvese ao longo do río Avia que cruza o Concello nesta zona en sentido norte–sur, atravesando as parroquias de Lebosende, Gomariz, San Clodio, Leiro e Biete, e formando fronteira cos concellos de Carballiño ao norte e Cenlle ao leste. Os niveis altitudinais nesta zona abranguen dende os 100 m ao nivel do río ata os 350 m. As parroquias de Serantes e Orega conforman a parte central cunha altitude entre os 350 e os 500 m.

DOCUMENTO DE INICIO 5 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Son nestas dúas zonas onde se asentan os principais núcleos de poboación e onde o solo destínase ao viñedo, principalmente na ribeira, e aos cultivos anuais. Na parte oeste do Concello, na parroquia de Lamas, o terreo faise máis abrupto e alcánzanse altitudes entre os 500 ata os 650 m. É nesta zona onde se enclava o recentemente declarado Monumento Natural de Pena Corneira, aínda que a máxima altitude pertencente ao termo municipal é O Outeiral cunha altitude de 646 m. Dende o punto de vista xeomorfolóxico, o Concello de Leiro ofrece o maior interese no monumento natural de Serra de Pena Corneira (625m), masa granítica, emprazada entre os concellos de Carballeda de Avia e Leiro e Avión Nesta zona, existe unha masa plutónica de excepcional continuidade que se presenta como un batolito que se estende por 18 km en sentido Norte-Sur e 6-7 km en dirección Leste, con outeiros de singular beleza (Os Chaos, Coto da Cruz, Penedo do Couto, Coto dos Cucheiros) enfrontados ao horizonte cos seus coroamentos e formas de erosión destacando sobre as leiras e praderías de San Xoán de Orega, sobre as que destacan as cristas graníticas, os domos alvéolos, os corredores deprimidos, o caos de bolos. É interesante sinalar como principal elemento estruturador do Concello de Leiro,o río Avia cuxo curso está fortemente condicionado pola tectónica e a litoloxía. A composición das rochas é basicamente granítica e esquistosa, sucedéndose en consecuencia os encaixes do val do Ribeiro sobre substrato granítico, onde por tratarse de rochas máis duras, o Avia literalmente “escava” o seu curso, diferenciándose das ribeiras onde o val se abre amplo sobre estratos sedimentarios onde o material resistente son os esquistos. Como o presente documento de Inicio da Avaliación Ambiental do PXOM do Concello de Leiro, só trata de realizar un resumo do medio natural, cuxo estudo máis detallado se formalizara coa redacción do Informe de Sostibilidade Ambiental (I.S.A), daremos só unha moi breve descrición dos diferentes tipos de rochas que constitúen o topos do Concello de Leiro: Rocas ígneas cos granitos e granodiorita como principais representantes e formadores da orografía do territorio (destaca polo seu interese económico ou granito tipo Grissal); Rochas filonianas similares ao granito pero con diferentes elementos minerais; Rochas metamórficas que son responsables do substrato litolóxico do Oeste do Concello, onde aparecen os esquistos e as cuarcitas e finalmente os depósitos sedimentarios da era cuaternaria que non experimentaron edafización suficiente e atópanse nas ribeiras do Avia e dos regueiros que a el verten, xa na confluencia: areas, gravas e seixos. 4.2.2.- Edafoloxía e solos Citados xa os materiais responsables da litoloxía de Leiro, os solos que de eles proceden caracterízanse pola abundancia de area (cuarzo), como elemento constituinte do granito e, en casos cando os aluvios do feldespato foron transportados e edafizados, as bases limosas estiveron sometidas á presión no proceso meteorizador, orixinan os esquistos e as lousas. Polo tanto debemos falar de solos de textura franco areosa, con procedencia de rochas graníticas.

DOCUMENTO DE INICIO 6 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

O proceso de edafización dos materiais graníticos é primeiro o Leptosol úmbrico ou lítico, continuando a súa evolución no Regosol úmbrico e finalmente dando lugar nas condicións convenientes ao Cambisol húmico. Por outra parte e sobre todo no oeste do Concello de Leiro atopamos os solos sobre esquistos que se caracterizan pola abundancia de arxila e limos, o que lles outorga unha Capacidade de Intercambio Catiónico ou de retención de nutrientes alta. Son solos profundos e sans xa que a infiltración da auga depende precisamente da altura do estrato, a cal é próxima ao metro, razón polo que non presentan fenómenos de hidromorfia, agás que se trate de espesores débiles (leptosoles). Tamén atopamos solos sobre materiais aluviais Trátase dos Fluvisoles, que pola súa formación recente (normalmente no Cuaternario) non sufriron procesos de evolución, e os perfís destes solos son homoxéneos sen destaca-los horizontes. 4.2.3.- Climatoloxía A comarca do Ribeiro forma parte da barreira ou límite territorial entre os climas continentais da meseta e os oceánicos da costa de Galicia. Esta situación de transición concrétase en Leiro e todo o seu entorno por outra parte, principalmente no réxime térmico, de características oceánicas no inverno con temperaturas suaves e mediterráneas no verano con temperaturas elevadas. Entre os moitos índices de continentalidade, eliximos o de Gorzynski que se calcula pola expresión: I.G.=K=(1,7*A.T./Sen latitude)-20,4 Onde: A.T. = Amplitude Térmica media, E resulta o valor obtido no entorno de 17, o que representa escasa influencia oceánica dentro dunha termicidade mediterránea. - RESUMO DAS CONDICIÓNS CLIMÁTICAS DO CONCELLO DE LEIRO Os valores climáticos medios en canto ás temperaturas son os seguintes:

TEMPERATURA MEDIA DAS TEMPERATURA NÚMERO DÍAS NÚMERO DE DÍAS MÍNIMAS MEDIA DAS MÁXIMAS DE XEADA LIBRES DE XEADA 6 - 7ºC 19-20ºC 150 – 200 días 100 – 150 días

As precipitacións correspondentes a Leiro son:

PRECIPITACIÓN PRECIPITACIÓN Nº DÍAS CON PRECIPITACIÓN ANUAL INVERNO VERÁN PRECIPITACIÓN 1600 – 1800 mm 600 – 700 mm 100 – 120 mm 120 – 130 días

DOCUMENTO DE INICIO 7 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Considerando a evapotranspiración do solo que nos valora a maior ou menor sequidade do ambiente, investigamos nos rexistros meteorolóxicos o parámetro da evapotranspitación potencial (ETP)

ETP ANUAL DÉFICIT DE AS PRECIPITACIÓNS

650 a 700 mm 150 a 200 mm

No caso do Concello de Leiro e de acordo cos datos anteriores, corresponde falar dun clima SUBOCEÁNICO INTERIOR CON TENDENCIA Á MEDITERRANEIDADE.

4.2.4.- Hidroloxía e hidroxeoloxía A comarca do Ribeiro está vertebrada polo curso do río Avia, tributario do río Miño, que á súa vez recibe as augas dos regatos de Caldelas, Pallares, Serra, Foxán e Cortado de Carreiral, na marxe dereita, cursos de auga que preto da súa confluencia co río, erosionan fortemente as ladeiras compostas por sedimentos cuaternarios non consolidados, tal e como se anticipou na mención da xeoloxía do Concello. Todos estes cursos de auga conforman a conca do río Avia, que por outra parte se integra na conca do Miño a escasa distancia da capitalidade do Concello. En canto á existencia de augas termais, hidroloxía subterránea, aquelas que afloran en rupturas da cortiza ou se acercan á superficie sen xurdimento, é tamén fenómeno característico da gran falla do Miño que presenta múltiples xurdimentos de augas sulfurosas e férricas, na maior parte das veces a temperatura superior a 25-30ºC. No Concello de Leiro, destacamos o xurdimento da parroquia de Berán en fase de adaptación a unha máis intensa explotación económica.

4.2.5- Vexetación e fauna no Concello de Leiro A Comarca do Ribeiro pertence á rexión floristica Eurosiberiana, aínda que situada no extremo oriental desta pode incluírse na rexión mediterránea, clasificación certamente actualizada observando o profundo cambio climático que acontece en Galicia. Dende o punto de vista da bioxeografía, o Concello de Leiro é unha zona de transición entre a rexión eurosiberiana (Atlántica) e a mediterránea, predominando na zona máis oriental os compoñentes mediterráneos, caracterizados por series de vexetación como “rebolo” ou “carballo negro”. Na zona occidental predominan os compoñentes atlánticos, caracterizados pola presenza do carballo ou do carballo albar. Na zona baixa do Concello, por onde transcorre o Avia, aparece unha serie de vexetación riparia, característica de zonas de ribeira. Esta situación determina unha vexetación moi rica, a pesar de que o seu estado de conservación é bastante deficiente.

DOCUMENTO DE INICIO 8 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Neste ámbito ecolóxico prosperan as árbores de folla caediza; castaños e carballos, fundamentalmente en altitudes medias, en retroceso polas repoboacións de piñeiros. Nas zonas máis húmidas o bidueiro aparece con frecuencia, indicador de humidade do solo e ambiental, e de solos areosos e ácidos con oscilación térmica que inclúe as baixas temperaturas. En todo caso a formación vexetal predominante está constituída pola matogueira: unha matogueira de uces ou breixos máis pobre que a landa oceánica (breixal -toxeira atlántico) de Ulex e composta neste caso de maior mediterraneidade por carqueixas e carpazas, que poboan as extensas áreas de monte sen esquece-las uces nas áreas de menor solo e afloramentos graníticos: “Erica arborea”, “Erica cinerea”, “Erica umbellata”, “E. Aragonensis” e “E. Ciliaris”. Actualmente a zona arborada atópase poboada na súa maior parte por carballeiras de “Quercus robur” e rebolos “Quercus pyrenaica”, acompañados por bosquetes ou pés illados doutras frondosa como o castiñeiro “Castanea sativa”, salgueiro “Salix atrocinerea”, ameneiro “Alnus glutinosa”. Nas zonas baixas identificamos pés de “Quercus suber”, sobreira, e nas cotas máis elevadas así como nos terreos con certa hidromorfía, atopamos a “Betula celtiberica” ou bidueiro que se mestura con rodais de piñeiros e eucaliptos. - FAUNA. En función da altitude da zona e da súa situación bioxeográfica destacan os anfibios como “Discoglossus galganoi” nas zonas baixas de ribeira, na serra de Pena Corneira aves como o bufo, “Buteo buteo”, “Certhia brachydactila” e mamíferos como a londra “Lutra lutra”, “Rhinolophus ferrumequinum” e o discutido lobo, “Canis lupus”. Na Comarca do Ribeiro, figuran 6 especies de anfibios, 4 de réptiles, 62 de aves nidificantes, 6 de peixes e 24 de mamíferos. Hai que facer especial mención dos biótopos que constitúen os encoros, dado que neles os censos de aves invernantes dan cifras elevadas. A continuación relaciónanse algunhas das especies pertencentes aos distintos grupos que foron citadas dentro da Comarca en diversos estudos consultados. Indicase tamén cáles delas presentan algún perigo ou ameaza segundo a clasificación seguida pola U.I.C.N (Unión Internacional para a Conservación da Natureza), tanto a nivel galego como xeral: § ANFIBIOS: Sapo comadrón, Sapo común, Píntega rabilonga (R) 1, Ra da veiga, Estroza, Ra patilonga, Ra verde, Ra vermella, Sacarrancha, Limpafontes, Pintafontes verde. § RÉPTILES: Cristalina, Esgonzo común, Serpe riscada, Lagarto arnal, Lagarto das silvas, Cobregón Cobra viperina, Cobra de colar, Lagartixa galega, Lagartixa dos penedos, Lagartixa rabuda. § PEIXES: Sábalo (E)2, Zamborca(E), Anguía(V)3, Barbo, Boga, Espiñeiro, Pancha, Lamprea(E), Vermella, Salmón, Troita de río, Reo.

1 R= rara 2 E= en perigo 3 V= vulnerable

DOCUMENTO DE INICIO 9 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

§ AVES: Azor, Gabián, Ferreiriño subeliño, Mariño peixeiro, Perdiz rubia, Alavanco Pato real, Vencello común, Aguia real(E), Garza cincenta, Moucho común, Miñato común, Liñaceiro común, Xílgaro, Verderolo común, Gabeador común, Cegoña branca(R/V), Merlo rieiro, Aguia albela, Rapina arpella(R), Rapina cincenta, Pomba torcaz, Corvo viaraz, Paspallás, Cuco, Andoriña do cu branco, Peto real, Escribenta riscada, Escribenta real, Paporrubio común, Esmerillón, Falcón peregrino(V/E), Falcón pequeno, Lagarteiro peneireiro, Pimpín común, Pega marza, Aguia perdiceira(R/E), Fulepa amarela, Andoriña común, Miñato real, Lavandeira branca, Lavandeira real, Ferreiriño común, Ferreiro bacachís, Ferreiro abelleiro, Pardal común, Rabirrubio tizón, Picafollas común, Pega rabilonga, Peto verdeal, Azulenta, Paporrubio real, Estreliña riscada, Chasco común, Xirín, Rula común, Papuxa das amoras, Papuxa montesa, Carrizo, Merlo común, Curuxa común, Bubela común. § MAMÍFEROS: Rata do campo, Rata de auga común, Lobo(V), Corzo(V), Furaño común, Furaño xardineiro, Leirón careto, Ourizo, Gato bravo(V), Rato de almizcre, Xeneta(I)4, Lebre(I), Lontra(R), Londra, Garduña, Teixo, Porco- teixo, Trilladeira dos prados, Corta dos prados, Rato caseiro, Donicela, Furón(I), Murgaño de Cabrera, Coello, Morcego común, Corta dos prados, Rata común, Rata cincenta, Morcego grande de ferradura, Morcego pequeno de ferradura, Esquío, Furafollas, Porco bravo, Toupa cega, Raposo. Entre as especies que se poden atopar en Leiro, como parte do Ribeiro, figuran 4 en perigo, 5 vulnerables, 5 raras e 4 cun nivel de risco indeterminado a escala galega, mentres a que a nivel xeral 2 das citadas están consideradas en perigo e unha vulnerable. 4.3.- O HOME E O SEU MEDIO Actualmente, a organización do territorio na súa dimensión comarcal e no que atinxe a todo o val do Avia, ten no Concello de Leiro e na súa capital co mesmo nome, o principal centro económico e comercial á vez, núcleo de interrelación, comercio e institucións administrativas. En canto á estrutura viaria do Concello, é evidente que debe relacionarse coa comarca. Por este motivo facemos referencia ás comunicacións do Ribeiro coa provincia e o resto da península: En primeiro lugar e antes do seu desenvolvemento, sinalamos que existen TRES eixes que estruturan o territorio nesta comarca do Ribeiro: 1. Un primeiro eixe sería o de desenvolvemento rexional, coas vías principais de comunicación da comarca: a A-52 e a N-120. 2. O segundo eixe de desenvolvemento estaría formado polos eixes sub- rexionais que relacionan á comarca coas comarcas próximas, tanto da mesma provincia como coa provincia de Pontevedra e co veciño país de Portugal. Este eixe con dirección norte-sur, pasa por Leiro-Beade- Ribadavia- Paradanta-...Portugal. Ribadavia sería o punto de referencia do eixe:

4 = indeterminada

DOCUMENTO DE INICIO 10 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

• Cara ao norte seguindo as estradas OR-210 (Ribadavia-Gomariz) e OR- 211 (Ribadavia-Carballino) para enlazar coas estradas C-541 (Pontevedra-Ourense) e coa N-525 (Benavente-Santiago) • Cara ao sur pola PO-400 (Ribadavia-A Paradanta-Ourense-Tuy- Portugal) 3. Varios eixes de desenvolvemento comarcal comunican o resto das capitais municipais entre si. Articulando o espazo interior da comarca. • Un deles é o eixe que comunica Ribadavia con Outeiro Cruz e coa capital de Cortegada, do mesmo nome, pola estrada OR-402, que ten un dobre sentido: cara a Ribadavia como centro de servizos xerais, e cara e Cortegada, para certos servizos especializados, como son as augas termais e a comunicación con Portugal, Bande e Celanova. A paisaxe tradicional adquire no Ribeiro un significado especial: os característicos socalcos dos ribeiros que son a máxima expresión dunha paisaxe natural profundamente antropizada, dende que no medievo, polo século XI, os monxes beneditinos do mosteiro de San Clodio se decataron da excelente climatoloxía e impulsaron o cultivo da vide e a produción do viño. Con referencia medioambiental á actual construción dos chamados socalcos ou bancais onde se plantan as vides en abas de forte ou media pendente, debemos anticipa-lo importante IMPACTO físico e biótico que se produce xa que as obras de aterrazamento requiren non só movementos de terras considerables para a súa execución mecánica en condicións de rendibilidade, se non que se destrúe a biodiversidade, a flora e a fauna, con roce de matogueiras e recheos con solo de préstamos, pouco ou nada evolucionados. Entendemos, e así se propón, non só a análise puntual e detallada das operacións de construción dos bancais para a produción vitivinícola, se non tamén a moderación, ao menos visual, das transformacións da matogueira cuxa integración no medio natural, sen dúbida sucederá pero esixindo un tempo de, ao menos, 10 anos, e sempre diferenciando os materiais empregados nos muros de contención. Todo isto dende o coñecemento e recoñecemento do importante valor económico da produción do viño do Ribeiro que atopan nas novas plantacións recursos produtivos para a poboación. No Concello de Leiro os asentamentos dispóñense de forma irregular e dispersa, predominando en todo o territorio as aldeas sobre a vivenda illada. Atendendo as unidades paisaxísticas, a maior parte da poboación aséntase en torno ao Val do río Avia, nunha franxa que oscila entre os 50 e 150 metros de altura que coincide coa unidade paisaxística do Ribeiro (Leiro, San Clodio, Gomariz, Osebe, Bieite, Lebosende, Barzamedelle...).

DOCUMENTO DE INICIO 11 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Distribución e densidade da poboación por parroquias. 2 DENSIDADE ANO 2006 SUPERFICIE (Km ) HABITANTES 2 (Hab./Km ) CONCELLO DE LEIRO 38,3 1893 49,4 Berán 3,8 274 72,1 Bieite 2,5 126 50,4 Gomariz 3,1 160 51,6 Lamas 9,5 199 20,9 Lebosende 2,6 150 57,7 Leiro 2,5 533 213,2 Orega 6,9 140 20,3 San Clodio 1,9 115 60,5 Serantes 5,2 196 37,7 Se analizamos a pirámide poboacional de Leiro no censo de 2006, observamos, sobre unha perda constante de veciños no tempo, unha estrutura avellentada da poboación con un forte desequilibrio das idades novas, en minoría sobre a de adultos con idade superior a 65 años. Esta estrutura demográfica actual presenta alerta acerca dunha acentuación do avellentamento dos residentes, o que unido ao saldo migratorio de signo negativo, provocará cada vez unha maior despoboación do territorio. Pirámide poblacional no Concello de Leiro, 2006.

4.3.1.- Economía Estamos ante un territorio cun carácter rural, eminentemente agropecuario, onde o tradicional cultivo da vide é o sinal de identidade do Concello (máis do 80% das terras labradas están ocupadas por viñedo). A taxa de actividade é moderada, así mesmo a baixa a taxa de paro está enmascarada debido ao subemprego, e un gran peso do sector primario. Temos investigado os principais parámetros que nos permiten coñece-lo estado e a previsible evolución da economía agraria de Leiro, onde agás a produción hidroeléctrica, a industria limítase á elaboración dun excelente viño e, o que non é pouco, a consegui-la súa normalización e comercialización eficiente.

DOCUMENTO DE INICIO 12 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Poboación de 16 e máis anos ocupada por sectores de actividade.

Concello de Leiro 1991 2001 Total % Total % TOTAL 1.017 100 607 100 Agricultura, gandería, caza e silvicultura 649 63,8 144 23,7 Pesca 3 0,3 1 0,1 Industria 73 7,2 84 13,8 Construción 95 9,3 90 14,8 Servizos 197 19,4 288 47,5 Como se comproba nas estatísticas anteriores, a estrutura socioprofesional da poboación evolucionou entre 1999 e 2001 de forma que dende un 63,8 de poboación vinculada á agricultura pasamos a un 23,7 en 2001 cun incremento ata o 47,5 % de empregos no sector servizos. Aproveitamento das terras labradas nas explotacións agrícolas

En canto á superficie agrícola, terras de labradío e os seus cultivos específicos, destaca que no Concello de Leiro a superficie de terras dedicadas ao viñedo, supera o 80% das terras labradas, situadas principalmente nunha franxa dende o val a media ladeira.

Se facemos referencia á superficie total do termo municipal e o seu destino agrario diferenciado, temos: como Superficie total das explotacións agrícolas segundo aproveitamento. Ano 1999.

Subsector gandeiro. A comarca do Ribeiro non é unha área gandeira por excelencia dadas as súas aptitudes e os seus condicionamentos ambientais. No Concello de Leiro teñen especial relevancia as ganderías avícolas e porcina en granxa, integradas na cooperativa Coren.

DOCUMENTO DE INICIO 13 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

A maioría das explotacións gandeiras bovinas están compostas por unha ou dúas reses, dentro do que forma parte da explotación familiar agraria. Cómpre salienta-la importancia da gandería menor, con unidades existentes en tódolos fogares da área rural para o seu propio autoconsumo. Subsector forestal. No Ribeiro e concretamente no Concello de Leiro os usos de solo están dominados polo uso forestal que, ocupa máis do 71% da superficie total das explotacións agrícolas. O aproveitamento forestal estivo vinculado tradicionalmente a unha economía familiar de subsistencia onde os recursos madeireiros actuaban de complemento económico do sector agrario. Na actualidade acometéronse repoboacións a base de piñeiro, en montes que teñen convenios e, aproveitando as axudas para mantemento e repoboación dos últimos anos, están empezando a tomar parte os veciños propietarios de montes en Man común. A especie máis abundante é o piñeiro tanto nos montes comunais que proceden das repoboacións como nos montes particulares.Tamén existen algunhas plantacións de eucaliptos nas zonas húmidas e nas ribeiras dos ríos. SECTOR SECUNDARIO. A poboación maior de 16 años ocupada no sector secundario representa o 13,8 % da total activa do Concello de Leiro, dedicados á industria en tanto que un 14,8% traballan na construción O tecido industrial caracterizase polo predominio das industrias de transformación e aproveitamento dos recursos naturais e as materias primas endóxenas, especialmente relacionadas ca viticultura. Pequenas empresas elaboradoras de viños amparadas baixo a Denominación de Orixe Ribeiro. É a industria máis coñecida da Comarca e a máis valorada, debido a calidade dos seus viños e a súa tradición ao longo dos séculos, que lle deu renome a nivel nacional e internacional. En xeral, e como característica xeral da industria do Ribeiro, pódese dicir que son pequenas ou medianas empresas, cun número limitado de empregados, agás casos excepcionais, adoitan ser empresas familiares, con 1 ou 2 empregados e que no caso das adegas sosteñen un emprego estacional, que se acrecenta na vendima. SECTOR TERCIARIO Malia ser un Concello agrícola con especialización hortícola e vitivinícola, a porcentaxe de cidadáns que traballan no sector servizos pasou do 19,4%, no año 1991, ao 47,5% en 2001, cifras xa comentadas e que son un tanto enganosas debido a que a actividade agropecuaria é en moitos casos unha ocupación secundaria, difícil de cuantificar. Pese a todas estas matizacións existe unha terciarización evidente na estrutura económica municipal, polo menos no tocante aos efectivos poboacionais duplicándose o continxente servizos nos dez últimos anos (xa se ten insistido no feito de que o carácter do Concello segue a ser rural e agropecuario). A capital municipal, Leiro, é o núcleo de poboación máis destacado, aquí concéntranse a maioría dos servizos municipais

DOCUMENTO DE INICIO 14 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

4.3.2.- Valores e recursos do medio natural Aínda cando, como anotación primeira, sen afondar nas súas características, dedicamos un espazo a unha breve descrición dos principais recursos naturais do Concello de Leiro: 4.3.2.1.- A paisaxe de Leiro.- A paisaxe do Concello de Leiro é o resultado da interrelación dun conxunto de elementos físicos, biolóxicos, xeomorfolóxicos que interveñen dentro de cada unha das concas visuais que conforman este territorio. Son precisamente estes contrastes visuais nos que a vexetación e a rocha, coas serras ao fondo, conforman a paisaxe de Leiro. No territorio que ocupa o Concello de Leiro, pódense diferenciar tres tipos de paisaxe que corresponden ás características físicas e bióticas máis destacables deste territorio: - PAISAXE DE SERRA - PAISAXE DE PENA CORNEIRA (MONUMENTO NATURAL) - PAISAXE DE A chamada PAISAXE DE SERRA correspóndese coas zonas máis elevadas, ao Norte e Oeste do Concello, cuxa aspereza topográfica resulta acompañada no seu límite con Boborás e Carballiño polo gran arco do Avia. Nestes territorios o Avia penetra encaixado en Boborás, e a súa contención por dique bóveda construído en 1972, dá lugar ao encoro de Albarellos. Como se indica, xorden dende Serra da Pena Corneira, máxima altura do Concello e do ribeiro, regatos e vales que se dirixen cara ao leste á procura do Avia e que escavan a terra brava, cando non saltan en pequenas fervenzas nos desniveis que establece unha orografía granítica sólida e multiforme.

A PAISAXE DE SERRA é de fragas de carballos salpicada polas árbores de ribeira que son dosel moi antropomorfizado dos regatos no seu camiño cara o Avia.

DOCUMENTO DE INICIO 15 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

A matogueira sempre presente, abunda en pés de loureiros e bidueiros, entre os toxos, os breixos e as silvas. Á altura de Lebosende, Paredes e Serantes xorden pequenas chairas onde se asentan os núcleos poboacionais e o home na súa presión sobre o medio físico construíu bancais para as súas plantacións de hortícolas primeiro (cortiñas no entorno da casa) e posteriormente, en formacións homoxéneas, vidueños de Treixadura, Caíño e Torrontés entre outras varietais. No seu conxunto unha paisaxe moi cerrada, escura, a PAISAXE DA SERRA, como monte heteroxéneo e quebrado que é, ata chegar a os socalcos de Leiro onde o xogo da pedra e a severidade das vides en inverno tranquiliza as sombras no ánimo do espectador. Esta nova PAISAXE DO RIBEIRO, ladeiras próximas ao Avia e as súas ribeiras, caracterízase polas plantacións de vides en socalcos e alégrase coa primavera en miles de verdes dos brotes e follas entre gabián que difunden luz e vida nos perpiaños, onde o musgo e o lique acompañan súa austeridade granítica. E máis tarde, en outono, anunciando colleita inmediata o xa a súa vendima, os pámpanos da vide compoñen un festival de cor cando os pigmentos da clorofila, flavonoides e antocianinas, se liberan do seu celaxe polos cloroplastos e brillan en miles de matices do vermello, malva, alaranxado e ata o violeta para enriquece-la nosa vista. O varietal, a acidez do solo, a presenza de nitróxeno nas follas, a intensidade da emigración da clorofila e as temperaturas que dirixen o novo hábito outonal das vides, son causantes da transformación do val do Avia dende Gomariz e San Clodio na marxe esquerda, a Leiro, Berán, Bieite e Beade, augas á dereita, nunha paisaxe singular, máxica antes de probar os seus caldos; e divino sen oculta-lo humano, despois dun branco fresco que incorpora a mensaxe da terra e a enerxía do sol na esencia humanizada dos seus froitos. Tamén e dentro do Concello de Leiro e na masa granítica citada como un batolito emerxente, nos marabilla a PAISAXE DA PENA CORNEIRA, onde os outeiros e o seu entorno definen unha singular paisaxe e paraxe, en proceso de declaración de monumento natural, mentres que a topografía áspera das terras da Serra, máis ao Oeste, son aquí penechaira que acolle ás xentes de Orega, Balboa, Sa, Valboa...., con seus praderías e lugares dispersos.

DOCUMENTO DE INICIO 16 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

PENA CORNEIRA

4.3.2.2.- O recurso hidroeléctrico.- No Avia, curso principal que vertebra ao Concello de Leiro de Norte a Este, existen aproveitamentos hidroeléctricos de menor importancia a pesar da superficie embalsada en Alvarellos e en Carballeda de Avia. 4.3.2.3.- O potencial hidroxeolóxico: o termalismo.- A utilización dos recursos hidrominerais e hidrotermais en Galicia data da época romana cando se construíron nos puntos de xurdimento mellor comunicados destas augas, baños e instalacións específicas. O potencial do termalismo é importante e exprésase en multitude de mananciais, casas de baño e balnearios dispersos sobre a falla que ocupa o Sil e o Miño, onde se localizan os principais puntos de xurdimento. Ourense é o centro das dúas comarcas, Ribeiro e Monterey onde con características propias xorden augas mineromedicinais e termais. O mapa permite recibir información gráfica sobre a localización en España do termalismo e a súa incidencia en Galicia. No caso concreto de Leiro, afastado da falla do Miño, os xurdimentos son de menor entidade pero presentes en Berán e outros puntos da ribeira onde xa existen instalacións termais que, en principio, se desexan ampliar e desenvolver como aspecto enriquecedor da sociedade e dos servizos terciarios do Concello e que, en consecuencia con este planeamento, o proxecto de expansión hidrotermal foi recollido no PXOM.

DOCUMENTO DE INICIO 17 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

4.3.2.4.- Recursos turísticos e de atracción residencial.- Por outra banda, e xa comentada, está a consideración no PXOM dun razoable potencial turístico do CONCELLO DE LEIRO, tanto en razón á beleza das súas paisaxes, á visita ás súas renomeadas bodegas como á súa integración na comarca do Ribeiro, onde a oferta conxunta é moi ampla e complementaria, facilitando o intercambio de visitas aos distintos concellos: barrio xudeu de Ribadavia, Bodegas e paisaxe medieval de socalcos e vides en Arnoia, balnearios e termas en tódolos concellos da comarca e sempre a beleza case excesiva do entorno do Miño nas súas variadas concas visuais. Ademais destas atraccións xerais, o PXOM de Leiro, propón a transformación dunha zona de Ribeira no núcleo de Leiro, entre a Estrada e o Avia, onde dende sempre se cultivou a horta e se construíron canles e azudes para o rego dos primores hortícolas. Consideramos que esta biodiversidade cultural debe conservarse e que as normas de desenvolvemento do núcleo residencial de novo planeamento, entorno dun pequeno outeiro na ribeira, contemple dous aspectos que teñen, no noso criterio, singular importancia medioambiental: 1.- Regularizar topograficamente os terreos no entorno do couto residencial, proceder aos recheos e movementos de terras, necesarios e controlados, para integra-los niveis e os usos de lecer e de ocio que creemos corresponden a un espazo abandonado, cuberto de maleza, con sensibles desniveles entre as súas partes, pero pertencentes á zona de sedimentos máis ampla do Avia na ribeira do núcleo de Leiro, onde se practicou unha horticultura antes coidada e rendible e que hoxe persiste con dificultade e incluso ameazada pola plantación de vides en terreos pesados e que “non miran ao río”, se non que ancoran as súas raíces en solos non aptos e húmidos a nivel do Avia e coa consecuencia de mala calidade, se ben xenerosa, da uva e o viño que se poden recoller. Nos terreos así rescatados do esquecemento e da maleza, definir un proxecto de Parque da Biodiversidade do Ribeiro, onde se restaurarían canles, pequenas construcións e paseos sobre muros de granito, zonas de sonos infantís con oliveiras centenarias sobre bancais, e sempre a visual das augas do Avia hoxe ocultas polo abandono que nos dan perspectiva e nos envían os reflexos cambiantes da luz no seu espello. 2.- Crear no citado Parque, un espazo próximo ás actuais hortas e cortiñas, onde se respecten os cultivos existentes e se fomente a súa continuidade, incluso con axudas públicas para logra-la súa rendibilidade, considerada a razón motivadora da biodiversidade vexetal e cultural que se integra nunha visión tamén turística e de coñecemento da horticultura pasada e dos seus resultados. E, por suposto evita-la destrución dun mosaico de propiedades, hortas e cortiñas expoñentes da vida agraria adaptada ao medio natural e expresión, como diciamos, da biodiversidade.

DOCUMENTO DE INICIO 18 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

4.3.5.- Espazos naturais O Concello de Leiro presenta en Serra de Pena Cordeira un espazo singular de extraordinaria beleza, que lle fixo merecedor da súa proposta como monumento natural, como xa se referiu neste informe. Este recoñecemento é en verdade xusto e posiblemente parco ca paisaxe e a súa capacidade de provocarnos emociones profundas e case permanentes que nos manteñen nunha certa suspensión de ánimo coa maxia que se crea co rumor da auga, luz matizada e os seus reflexos, o silencio. Sentimentos que abordan a todo espírito sensible no curso alto do Avia, nos puntos onde se integran os regatos Arenteiro (Ponte da Cruz) e Fondós e que ao menos sinalamos como expresión real das singulares paisaxes das ribeiras do Miño e o seu entorno Avia e Arnoia. E o motivo desta consideración non é pola existencia de ecosistemas naturais dignos de conservación se non sinxelamente polas calidades da paisaxe producida nas beiras do Río Miño. Este futuro espazo natural non se verá afectado por ningún desenvolvemento, ni actividade considerado no PXOM de LEIRO e, pola contra, será obxecto de protección integral.

5.- DESCRICIÓN do PLANEAMENTO 5.1.- MODELO TERRITORIAL PRETENDIDO O obxectivo da ordenación pretendida no Concello de Leiro é o de regula-los usos do solo, considerado este como soporte físico sobre o que o home desenvolve as súas múltiples actividades, intentando mediante a técnica do planeamento dar solución aos diferentes problemas xurdidos pola evolución dos sistemas de vida, é dicir polos cambios entre a sociedade e o territorio. O Plan Xeral arranca dende a consideración da toma de coñecemento e de respecto á pegada ecolóxica de sociedades anteriores, que son a causa do patrimonio construído, da cultura e dunha paisaxe característica. Este modelo proposto para o Concello de Leiro, ten unha compoñente pasiva baseada no recoñecemento da realidade do Concello que posúe un sistema de asentamentos rurais dispersos con estreitas vinculacións ao medio natural. O PXOM de Leiro, considera como motivación medioambiental esixida, un uso racional do solo, o mantemento da paisaxe rural e a protección do patrimonio construído. En cuanto á parte activa do PXOM proxectado, está formada por actuacións de diferente magnitude pero sempre orientadas a mellora-las condicións de vida e o desenvolvemento económico e social sostible dos habitantes deste territorio. As propostas activas do PXOM inícianse e concretan na prudencia, a racionalidade e o máximo respecto ao medio ambiente, axustando e modificando o territorio para adaptalo ás necesidades dunha sociedade cambiada.

DOCUMENTO DE INICIO 19 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

As actuacións urbanizadoras previstas no territorio de Leiro, concentran as súas accións en áreas moi localizadas do Concello. En xeral son desenvolvementos que buscan dar solución ás novas formas de utiliza-lo solo e á necesidade de diversifica-las actividades económicas. 5.2.- PROPOSTAS DE ACTUACIÓNS URBANÍSTICAS DO PXOM NO CONCELLO DE LEIRO. COMENTARIOS MEDIOAMBIENTAIS No conxunto do termo municipal de LEIRO o PXOM , ademais das previsións normais cando existe ampliación de núcleo, contempla a dotación de infraestruturas nunha e outra marxe do Avia e a consolidación dos solos urbanos xa existentes. Todo isto con plena normalidade e sen alteracións previsibles do medio físico. Como propostas específicas, se propoñen dos ámbitos: Un espazo industrial con 6,60 Ha de superficie situado na estrada OU-209, que une Leiro capital e o pobo de Bieite, concretado nos terreos no entorno das instalacións dunha canteira de áridos. Como se pode observar na imaxe inserida e que recolle a zona industrial proposta, trátase dun espazo de topografía plana próximo ao Avia e previsiblemente escasa incidencia visual sobre o territorio. Como corresponde a parques comerciais ou industriais a situación e as comunicacións son definitorias e incluso condicionantes do proxecto. En Leiro cúmprese razoablemente a existencia de vías, e a certa proximidade a núcleos poboacionais como Bieite e o mesmo Leiro. En canto á proposta do espazo ou ámbito de uso residencial, e referíndonos á proposta básica, consideramos de interese a creación deste ámbito Residencial cuca ubicación exacta é entre A Laxiña e Cruceiro do Olmo, sinalando que o PXOM propón non só unha área residencial, se non estruturar e recupera-la biodiversidade e utilidade deste entorno, hoxe abandonado e de difícil acceso, integrando o conxunto residencial-parque nunha das zonas onde xa se iniciou, cara a marxe dereita do Avia, a consolidación de zonas deportivas, de relación e de lecer: Parque infantil, Campo da Feira.

DOCUMENTO DE INICIO 20 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Como comentario medioambiental respecto a proposta residencial, sinalamos que o espazo hoxe abandonado, e agresivo para o seu andar e recoñecer, situado na expansión das marxes Leiro-Gomariz (Cruceiro do Olmo), é unha área xa intervida polo home dende antigo, e nela preténdese, ademais da promoción de vivendas residenciais no entorno do outeiro que participen na desexada expansión poboacional do Concello, a creación dun parque natural e corredor verde que transforme a indescritible e fea maraña de silvas, toxos e pequenos pés de especies de ribeira, ao tempo que cumpra o seu destino de área recreativa, corredor verde de relaciones espaciais e temporais. Proxéctase, e así o suxerimos, que este espazo integrador no entorno do residencial, por unha parte recupere a biodiversidade e a estrutura agraria propia do Ribeiro dende o século XVIII, concretada en pequenas hortas, canles de rega e zonas de lecer aínda persistentes na actualidade e, por outra parte, cumpra a función urbanística de ser corredor ou corredor de interrelación entre a estrada/rúa Gabino Bugallal e a ribeira do Avia, onde xa esperan pavillón deportivo e Campo da Feira. Esta opción proposta polo PXOM de Leiro, localízase unha área representativa da evolución hortícola de Leiro e en realidade do Ribeiro, aptitudes do solo que non só se conservan se non que se potenciarían trala redacción do Proxecto de urbanización correspondente que deberá cumprir, entendemos, coas recomendacións medioambientais que o Equipo de Redacción do PXOM propoña. 5.3.- MARCO NORMATIVO Entre as diversas disposicións legais que afectan ao planeamento urbanístico do Concello de Leiro, citamos: 5.3.1.- Lexislación urbanística O PXOM de Leiro se formula ao abeiro da Lei 9/2002 de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural de Galicia e a súa modificación pola Lei 15/2004 de 29 de Decembro. A nivel estatal e con carácter de lexislación básica, deberase ter en conta a Lei 6/1998 sobre réxime do solo e valoracións. 5.3.2.- Lexislación de medio ambiente.- A Lei 9/2001 de Conservación da Natureza regula no seu artigo 16, a Zona de Protección dos Valores Naturais, definíndoa como aqueles espazos que polos seus valores ou intereses naturais, culturais, científicos, educativos ou paisaxísticos sexa necesario asegura-la súa conservación e non teñan protección especifica. No recente Decreto 72/2004, do 2 de abril, polo que se declaran determinados Espazos como Zonas de Especial Protección dos Valores Naturais, se presenta un Anexo con aquelas Zonas propostas como LIC para forma parte da Rede Natura 2000. A recente Lei 9/2006 de 28 de Abril sobre a Avaliación dos efectos de determinados Plans e programas sobre o medio ambiente, como translocación á lexislación española da Directiva comunitaria 42/CEE/2001.

DOCUMENTO DE INICIO 21 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

5.4.- RESUMO MEDIOAMBIENTAL DO PLANEAMENTO URBANÍSTICO NO CONCELLO DE LEIRO Como xa se ten anticipado en varias ocasións, o obxecto do planeamento e as actuacións urbanísticas que se propoñen no Concello de Leiro, están orientadas primeiro a logra-la permanencia da poboación do Concello nas súas residencias ancestrais e por outro, aumenta-la calidade de vida dos habitantes mediante un desenvolvemento económico sostible, no máximo respecto ao medio natural. Neste sentido se trata de potencia-los medios urbanísticos e as infraestruturas que colaboren na promoción dun sector turístico cualificado, sen afectar ao espírito dos núcleos poboacionais, nin á maxia do aire no entorno do río coa bruma e as súas celaxes nos ameneiros e salgueiros e permitindo un desenvolvemento vitícola respectuoso co medio natural cuxo arraigo na comarca é centenario. O PXOM de Leiro queda demandado por: • A necesidade dun novo modelo territorial axustado ás novas necesidades xurdidas e que saiba desenvolve-las potencialidades que o Concello presenta. • Establecer un conxunto de actuacións nas infraestruturas básicas (Transporte, auga, saneamento, enerxía), capaces de proporcionar solo para as actividades empresariais e industriais na zona próxima a Bieite, na estrada OU-209. • Reforza-lo continxente social e poboacional dos núcleos principais de Leiro, en particular as dúas ribeiras no entorno de Gomariz e Leiro ata Bieite, mediante novos desenvolvementos capaces de dar cobertura vivencial e económica ás poboacións do Concello. O obxectivo é transforma-las áreas con maiores potencialidades e especial ubicación no territorio para soportar: os servizos de calidade, o comercio, o obxectivo final de crear unas expectativas de vida en termos de calidade e sostibilidade referidos á sociedade actual e aos seus modelos de existencia. Consideramos acertado que o desenvolvemento de Leiro se apoie nos seguintes valores compatibles, algúns dos cales deben establecer estreitas relacións na procura de obxectivos comúns: - Hostalería e restauración. Actividades Turísticas. - Termalismo. - Paisaxe rural e espazos naturais. - Enoloxía. Produtos hortícolas de calidade con D.O. - Historia e patrimonio construído. 5.5.- ALTERNATIVAS AL PXOM: O TERRITORIO E AS SÚAS ALTERNATIVAS DE USO. Analizadas alternativas posibles para a expansión residencial e turística de Leiro, concluímos na oportunidade da zona elixida no entorno de Laxiña e Cruceiro do Olmo xa que a topografía favorece o destino residencial ao tempo que se constitúe unha área verde de relación cos espazos deportivos e comunais.

DOCUMENTO DE INICIO 22 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

Respecto a proposta de espazo Industrial-Comercial, ubicouse polo planeamento nunha chaira que está próxima ao centro neural do Concello e en condicións de boas comunicacións como é obrigado. Nun territorio complexo como Leiro non é fácil definir alternativas de espazos industriais que cumpran coa condición de situación e comunicacións, sen serios movementos de terra ou afectando a propiedades en explotación. 5.6.- POSIBLES IMPACTOS CAUSADOS POLA EXECUCIÓN DO PXOM. Como consecuencia do carácter continuista do planeamento, a intervención sobre o medio físico NON causará impacto apreciable en canto ao desenvolvemento urbanístico dos núcleos poboacionais e resto do ordenamento. Respecto aos ámbitos residencial de Leiro e Industrial na estrada de Leiro a Bieite, en principio tampouco existirán impactos de importancia sobre o medio natural, se ben serán necesarias certas medidas preventivas fundamentalmente na fase da construción para asegura-lo desenvolvemento sostible e equilibrado sobre o medio. O impacto sobre o medio socioeconómico, considerado como Positivo, é o obxectivo básico do PXOM de Leiro, xa que se trata de conxugar dous verbos de moi difícil encontro nos momentos actuais: CONSERVAR o medio natural e REXENERAR o tecido económico do Concello de Leiro. 5.7.- MEDIDAS PREVENTIVAS E CORRECTORAS PROPOSTAS PARA A SÚA INCLUSIÓN NO PXOM DE LEIRO. - REFERENCIA Á ZONA RESIDENCIAL DE LEIRO Xa comentamos anteriormente o ámbito residencial, en cuxa proximidade existen unhas hortas tradicionais cuxa conservación xa dende o inicio se propón, así como a creación dun corredor verde de ribeira na zona por onde descorre o regato do Foxón. Desta forma se respectará ao máximo tanto a zona agrícola tradicional como a vexetación de ribeira que acompaña ao rego. Estamos, certamente, nunha zona urbana e polo tanto os desenvolvementos son os normais de expansión de núcleo, sen afectar a recursos naturais. - REFERENCIA AO ÁMBITO EMPRESARIAL-INDUSTRIAL DE LEIRO-BIEITE. Debido á sinalada escaseza de solo industrial no Concello de Leiro, o PXOM propón a creación dun pequeno Espazo Empresarial-Industrial nunha zona de topografía suave próxima ao núcleo de Bieite. Trátase da implantación de pequenas industrias ligadas principalmente ao sector agrícola, bodegas e viño, comercialización de produtos típicos do territorio do Ribeiro, así como pequenos comercios locais e almacenes. A localización do ámbito Industrial-Empresarial proponse nunha zona paralela á estrada OU-209, cerca de Bieite, que presenta, como xa adiantamos, topografía e comunicacións favorables.

DOCUMENTO DE INICIO 23 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

5.8.- SOSTENIBILIDAD DOS RECURSOS NATURAIS NOS ÁMBITOS (RESIDENCIAL E INDUSTRIAL) PROPOSTOS NO PXOM DE LEIRO.

CONSUMO DE ENERXÍA Co obxectivo de minimiza-los recursos non renovables no ámbito de uso residencial proposto no núcleo de Leiro, recoméndase como medida preventiva, a análise da posibilidade económica e técnica de instalacións solares e fotovoltaicas co fin de aproveitar ao máximo a enerxía solar, cuxa utilización esta regulamentada polo recente C.T.E (Código Técnico da Edificación), RD 314/2006. Proporase no PXOM de Leiro o reforzo da rede de subministro de electricidade para satisface-las novas demandas que podan xurdir RECURSOS HÍDRICOS E ENERXÉTICOS. En relación co desenvolvemento dos proxectos de urbanismo que en principio contempla o PXOM e respecto dos cales entendemos, que aínda cando aumentará a actual demanda de auga e de enerxía para atender ás poboacións convocadas por novas superficies residenciais ou industriais, LEIRO dispón de caudais e liñas eléctricas que transportan a enerxía eléctrica, citando como referencia elemental a importante produción hidroeléctrica da provincia de Ourense, na que se enclava Leiro.

SANEAMENTO O Concello de Leiro, urxido polas características de dispersión poboacional e difícil topografía que complican as impulsións das augas residuais e a súa recollida, dispón dunha eficiente rede de instalacións de tratamento e depuración das augas residuais (EDAR), situadas nos núcleos poboacionais de importancia: Bieite, As Cortes, Leiro (2), San Clodio, Gomariz, Serantes, Lamas, Nogueira, Vila de Abaixo-Corneira, que sustenta de forma máis que razoable a todo o Concello.

ABASTECEMENTO DE AUGA Existe unha adecuada rede de captacións de auga, ETAP (Estaciones de Tratamento de Auga Potable), estacións de bombeo e depósitos no Concello que en principio serán suficientes para o correcto abastecemento de augas. A dispoñibilidade de auga no Concello resulta da suma das doce captacións existentes nas Cortes, Serantes, Santa María de Lamas, Nogueira, A Serra. Ademais existen estaciones ETAP en Beran, Lebosende, se ben pode ser posible a necesidade de reforzar estas estaciones no futuro. Existen numerosos depósitos de almacenamento de auga, practicamente tódolos núcleos do Concello de Leiro teñen deposito de auga. Existe unha adecuada rede de estaciones bombeo, que impulsan a auga por todo o territorio, existindo un bombeo na zona proposta como industrial no PXOM.

XESTIÓN DE RESIDUOS SÓLIDOS En canto á recollida de residuos sólidos, xa está en funcionamento dende 1998 en que se implantou o “Plan Experimental de Recollida Selectiva”, existindo unha rede adecuada de contenedores que son periodicamente atendidos. Actuarase da mesma forma nos novos asentamentos, con especial atención ao uso industrial proposto Bieite.

DOCUMENTO DE INICIO 24 AVALIACIÓN AMBIENTAL ESTRATÉXICA DO PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE LEIRO

6.- DESCRICIÓN DOS PROCESOS NA ELABORACIÓN DO PLAN No mes de xaneiro de 2007 a empresa MONTEOLIVA ARQUITECTURA S.L., a través do seu representante D. ÁNGEL LUÍS MONTEOLIVA DÍAZ, asina o contrato administrativo para a realización dos traballos do Plan Xeral de Ordenación Municipal do Concello de Leiro. En setembro de 2007 o Equipo Redactor fai entrega ao Concello dun texto preliminar ou Avance de Ordenación, o cal foi sometido a exposición pública durante un mes, conforme ao acordo tomado polo Pleno do Concello en sesión celebrada o día 8 de novembro de 2007. Paralelamente, o Concello tramitou ante a Consellería de Política Territorial, Obras Públicas e Transportes a solicitude de subvención para afronta-los traballos necesarios para somete-lo PXOM ao proceso de Avaliación Ambiental Estratéxica, traballos que non estaban expresamente recollidos nas bases e no contrato de asistencia técnica para a redacción do PXOM. Mediante o presente Documento de Inicio preténdese inicia-lo procedemento de Avaliación Ambiental Estratéxica do PXOM. O procedemento e proceso que seguirá o PXOM é o definido no artigo 85 da Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia en consonancia cos artigos 5 a 8 da Lei 6/2007 de medidas urxentes en materia de ordenación do territorio e do litoral de Galicia.

DOCUMENTO DE INICIO 25