Türkiye'deki Orta Sol'un Özelleştirmeye Bakışı
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Türkiye’deki Orta Sol’un Özelleştirmeye Bakışı Fatih KIZILTOPRAK 2501020473 Tez Danışmanı Prof. Dr. Sevgi GÜRAN İstanbul-2008 T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Türkiye’deki Orta Sol’un Özelleştirmeye Bakışı Fatih KIZILTOPRAK 2501020473 Tez Danışmanı Prof. Dr. Sevgi GÜRAN İstanbul-2008 ÖZ Tez adı : Türkiye’deki Orta Sol’un Özelleştirmeye Bakışı Tezi Yazan : Fatih KIZILTOPRAK SSCB’nin yıkılışı ve iki Almanya’nın birleşmesi ile Sosyalizm düşüncesi önemini ve etkisini yitirmeye başladı. 1980’li yıllarda başlayan yeni küreselleşme dalgası sağ partiler gibi Sosyal Demokrat Partilerde ekonomiye bakışı etkiledi. Bu gelişmelerin ardından Batı’daki Sosyal Demokrat Partiler, programlarını yenileme ihtiyacı hissettiler. Avrupa’daki bu değişim Türkiye’deki Siyasal Partilerin programlarında da görüldü. Çalışmamızda Türkiye’deki bu değişimi ortaya koyacağız. Devletçilikten özelleştirmeye geçiş biçimindeki değişimi, parti programlarına seçim bildirgelerine ve iktidar dönemlerindeki somut uygulamalara bakarak aktaracağız. ABSTRACT The title of the thesis : The views of Mid-Lefts to privatization in Turkey The writer of the thesis : Fatih KIZILTOPRAK Abstract : By the fall of USSR and the unification of the west and east parts of Germany, the idea of Socialism began to lose its importance and power.The new globalization act in the 1980’s changed the views of Social Democratic Parties as well as the views of the Rights. After this development, the Social Democratic Parties in the west had a need to revise their programmes.This development in Europe also affected the programmes of the political parties in Turkey. In our work, we are going to focus on this change in Turkey. We will deal with the change from the state control to privatization by going through the programmes of those parties, the reports of the elections and the concrete applications of the ruling party iii ÖNSÖZ Sosyal demokrasi bilindiği üzere bir orta yol’dur. Hem sağın bazı değerlerini hem de solun bazı değerlerini almış ve fakat onlardan farklı olarak ortaya çıkmış bir ideolojidir. Bu ideolojik yapılanma son dönemlerde bir değişime doğru yönelmiş ve bunun sonucunda orta sol partiler politikalarını ve programlarını yenilemeye başlamıştır. Kimi zaman geleneksel sağ, kimi zaman geleneksel sol bu değişimi sosyal demokrasinin bitişi ya da sağcılaşma olarak görerek kendilerinin haklılığını ortaya koymaya çalışmaktadır. Türkiye’deki sosyal demokrat partilerde dünya’daki ve daha yoğun olarak tartışmaların geçtiği Avrupa’daki sosyal demokrat partiler gibi bu değişimden payını almaktadır. Tezimizde bu değişimin bir yönü olarak “devletçilikten” “özelleştirmeye” doğru Orta Sol partilerdeki değişimi açıklamaya çalıştık. Bu tezin amacını da Türkiye’de ki orta sol partilerinin ekonomi anlayışlarında bir değişim içerisinde, özellikle “devletçilik” anlayışını eskiden olduğu gibi sıkı bir şekilde savunmayıp, aksine “özelleştirme” yanlısı tavırlar ortaya koyması şeklinde açıklayabiliriz. Tezi yazarken karşılaştığım en büyük zorluk halkımızın dilinde de yer edinen “iktidarda başka muhalefette başka” şeklindeki parti uygulamalarıydı. Bir diğer zorluksa Türkiye’de Orta Solun belirlenmesiydi. Kimi yazarların belirttiği şekilde, Türkiye’deki Orta Solun dayandığı toplumsal tabanın evrensel anlamda geleneksel sağ olduğu düşüncesiydi. Tezimizde bu durumu ideolojik anlamda kendini Sosyal Demokrat olarak ifade eden partileri toplumsal tabanlarına bakmadan Orta Sol olarak ele aldık. iv İÇİNDEKİLER Öz(Abstract)……………………………………………………………………...… iii Önsöz……………………………………………………………………………………. iv İçindekiler…....…………………………………………………………………....... v G İ R İ Ş……………………………………………………………………………….. 1 1.KİT’LER(KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ) ve ÖZELLEŞTİRME…….. 3 1.1. KİT’ler ve Kuruluş Nedenleri………………………………………………………3 1.1.1.KİT'lerin Tanımı……………………………………………………………. 3 1.1.2. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Kuruluş Nedenleri………………………………6 1.2. Özelleştirme ………………….…………………………………………………….9 1.2.1.Özelleştirme Terminolojisi……………………………………………………… 9 1.2.1.1. Dar Anlamda Özelleştirme……………………………………………………9 1.2.1.2 Geniş Anlamda Özelleştirme…………………………………………………10 1.2.2. Özelleştirme Yöntemleri…………………………………………………………11 1.2.2.1.Yasal-Kurumsal Serbestleşme (Deregulation ve Decontrol)….………………11 1.2.2.2. Fiyatlama Yöntemi…………………………………………………………. 12 1.2.2.3. Tüketicinin Desteklenmesi: Kupon Yöntemi…………………………………12 1.2.2.4. Üreticinin Desteklenmesi: Sübvansiyonlar………………………………… 13 1.2.2.5. İhale Yöntemi…………………………………………………………… …13 1.2.2.6. İmtiyaz (Franchising)……………………………………………………… 13 1.2.2.7. Ortak Girişim Yöntemi………………………………………………………14 1.2.2.8. Yönetim Devri……………………………………………………………… 14 1.2.2.9. Kiralama Yöntemi (Leasing)…………………………………………………14 1.2.2.10.Yap-İşlet-Devret Yöntemi…………………………………………………. 15 1.2.2.11. Gönüllü Organizasyonlar…………………………………………….... 15 1.2.3. Özelleştirmenin Amaçları………………………………………………...… 16 1.2.3.1.İktisadi Amaçlar……………………………………………………...… 16 1.2.3.1.1. Ekonomide Verimliliği Yükseltme………………………………….... 16 1.2.3.1.2.Serbest Piyasa Ekonomisine İşlerlik Kazandırma…………………….. 17 1.2.3.1.3. Sermaye Piyasasını Geliştirme…………………………………..….. 17 1.2.3.1.4. Döviz Gelirlerini Artırmak………………………………………….. 18 1.2.3.1.5. Enflasyonu Kontrol Altına Almak………………………………….... 18 1.2.3.2 Mali Amaçlar………………………………………………………….. 18 1.2.3.2.1.Devlete Gelir Sağlamak…………………………………………..…. 18 1.2.3.2.2.Ekonomik Uyum Şartlarına Ulaşmak……………………………..…. 19 1.2.3.3.Toplumsal ve Siyasal Amaçlar………………………………………….. 19 1.2.3.3.1.Gelir Dağılımını İyileştirmek……………………………………….... 20 1.2.3.3.2. KİT’lerin Kuruluş Amaçlarını Yitirmesi…………………………..…. 20 1.2.3.3.3.Yönetim İlişkilerinden Kaynaklanan Sorunların Giderilmesi………….. 21 1.2.3.3.4. Siyasal Felsefeyi Yürütmek ve Uygulamak………………………..... 21 v 1.2.4.Özelleştirme Taraftarlarının ve Karşıtlarının Görüşleri……………………….. 21 1.2.4.1. Özelleştirme Taraftarlarının Görüşleri……………………………………. 22 1.2.4.2.Özelleştirme Karşıtlarının Görüşleri……………………………………… 23 1.3.Özelleştirme Hukuku Ve Karar Süreçleri……………………………………….. 24 1.3.1.Anayasa ve Özelleştirme…………………………………………………….. 24 1.3.2. Özelleştirme Yasal Düzenlemeler Ve Uygulama……………………………… 26 1.3.2.1.233 Sayılı KHK………………………………………………………… 26 1.3.2.2.2983 Sayılı Yasa………………………………………………………… 27 1.3.2.3. 3291 Sayılı Yasa……………………………………………………… 27 1.3.2.4. 4046 Sayılı Yasa……………………………………………………… 28 1.3.2.4.1.Yasanın Kapsamı …………………………………………………… 29 1.3.2.4.2.Özelleştirme İlkeleri ………………………………………………… 30 1.3.2.4.3.Kurumsal Yapı……………………………………………………… 30 1.3.2.4.4.Özelleştirme Uygulama Esasları………………………………………… 32 2. KURAMSAL OLARAK ÖZELLEŞTİRME, PİYASAYA MÜDAHALE TARTIŞMALARI ve TÜRKİYE’DE ÖZELLEŞTİRME ve DEVLETÇİLİK 34 HAREKETLERİ…………………………………………………………….. 2.1.Kuramsal Anlamda İktisadi Yaklaşımlarda Piyasaya Müdahale Tartışmaları Ve Piyasanın Başarısızlığı………………………………………………………….. 35 2.1.1. Liberal İktisadi Yaklaşımlarda Devlet ve Piyasa Ekonomisi………………… 35 2.1.1.1. Klasik İktisadi Yaklaşımda Devlet……………………………………… 35 2.1.1.2.Monetarist Teori………………………………………………………… 37 2.1.1.3. Yeni Klasik İktisat Teorisi………………………………………………….. 39 2.1.1.4. Arz-Yönlü İktisadi Düşünce…………………………………………… 40 2.1.1.5. Anayasal İktisat ve Kamu Tercihi Teorisi ……………………………… 41 2.1.2. Piyasaya Müdahale Yaklaşımlarında Devlet ve Piyasa Ekonomisi…………… 42 2.1.2.1 Neo-Klasik İktisadi Düşüncede Piyasa Başarısızlığı Teorisi ……………… 43 2.1.2.1.1. Tam Rekabet Modelinin Gerçekleştirilememesi……………………… 43 2.1.2.1.2. Dışsal Ekonomiler………………………………………………….. 44 2.1.2.1.3 İçsel (Ölçek) Ekonomiler……………………………………………. 45 2.1.2.1.4. Kamusal Mallar…………………………………………………….. 45 2.1.2.2. Keynesyen İktisadi Düşüncede Devlet ve Piyasa Ekonomisi…………….. 46 2.1.2.2.1.Kaynak Kullanımında ve Kaynak DağılımındaEtkinlik Sağlanması…………………………………………………………… 47 2.1.2.2.2. Ekonomik İstikrarın Sağlanması Yönünden Devletin Rolü…………… 48 2.1.2.2.3. Ekonomik Büyüme ve Gelişme Sağlanması Açısından Devletin Rolü… 49 2.1.2.2.4. Ödemeler Bilânçosunda Denge Sağlanması Açısından Devlete Düşen Rol………………………………………………………………….. 49 2.1.2.2.5 Adil Gelir Dağılımın Sağlanması.…………………………………….. 50 2.1.2.3. Sosyalist Düşüncede Devlet…………………………………………….. 51 2.2. Türkiye’de Devletçilik ve Özelleştirme Hareketleri…………………………….. 51 2.2.1. Cumhuriyete Kalan Miras…………………………………………………… 51 vi 2.2.2. Cumhuriyet Döneminde Devletçilik ve Özelleştirme………………………….. 53 2.2.2.1.1923–1932 Liberalizm Dönemi ………………………………………….. 53 2.2.2.2. 1933–1945 Devletçilik Dönemi………………………………………….. 54 2.2.2.3.1946–1980 Karma Ekonomi Dönemi ……………………………………. 56 2.2.2.4. 1980 Sonrası Dönem: Serbest Piyasa Ekonomisine Geçiş Çabaları………. 57 3.SON DÖNEM ORTA SOL’DA İKTİSADİ GÖRÜŞLER VE DEĞİŞİMLER 60 3.1.Avrupa’daki Orta Sol Partilerde Yaşanan Değişim……………………………… 62 3.1.1. İngiltere…………………………………………………………………… 62 3.1.2. Fransa……………………………………………………………………… 66 3.1.3. Almanya…………………………………………………………………… 73 3.2.Son Dönem Türkiye’de Orta Sol’un Özelleştirmeye Bakışı…………………….. 80 3.2.1.Orta Sol’daki Siyasal Partiler……………………………………………… 80 3.2.2 Cumhuriyet Halk Partisi’nin Özelleştirmeye Bakışı………………………….. 84 3.2.3.DSP’nin Özelleştirmeye Bakışı ……………………………………............ 91 3.2.4 SHP’nin Özelleştirmeye Bakışı …………………………………………….. 95 SONUÇ…………………………………………………………………………… 100 KAYNAKÇA……………………………………………………………………… 103 vii G İ R İ Ş 1980’ler Dünya tarihinde siyasi ve ekonomik değişimin başlangıcı olarak ele alınır. Mihail Gorbaçov’un eski Sovyet Sosyalist