Projekt

z dnia 9 grudnia 2016 r. Zatwierdzony przez ......

UCHWAŁA NR XXV/.../16 RADY GMINY ŚLIWICE

z dnia ...... 2016 r.

w sprawie przyjęcia Strategii rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 446 z późn. zm.1)) Rada Gminy uchwala, co następuje: § 1. Przyjąć „Strategię rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024", która stanowi załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Śliwice. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Wójt Gminy Śliwice

Daniel Kożuch

1) zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2016 r. poz. 1579).

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 1 Strategia rozwoju gminy Śliwice Załącznik do Uchwały Nr XXV/.../16 Rady Gminy Śliwice

z dnia ...... 2016 r.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 1 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 1 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Spis treści Część I. Diagnoza stanu rozwoju gminy - strategiczne uwarunkowania rozwoju gminy Śliwice ...... 3 Uwarunkowania administracyjne ...... 4 Uwarunkowania wynikające z roli i miejsca gminy w polityce regionalnej województwa ...... 12 Uwarunkowania wynikające z potencjału demograficznego gminy ...... 17 Potencjał społeczny gminy – instytucjonalna obsługa ludności i aktywność społeczna ...... 24 Problemy społeczne gminy. Przesłanki procesów rewitalizacji ...... 37 Walory oraz potencjał przyrodniczy i kulturowy gminy ...... 51 Potencjał gospodarczy ...... 56 Sfera infrastruktury ...... 71 Zestawienie inwestycji komunalnych na terenie gminy w latach 2007-2015 ...... 87 Podsumowanie ...... 92

Część II. Wizja, cele i kierunki rozwoju gminy Śliwice ...... 95 Kluczowe uwarunkowania rozwoju gminy w drugiej i początku trzeciej dekady XXI wieku ...... 96 Misja i wizja rozwoju gminy ...... 107 Realizacja ustaleń strategii rozwoju gminy ...... 114 Monitoring realizacji ustaleń strategii ...... 126 Wskaźniki realizacji celów rozwoju gminy ...... 128

Projektant Strategii mgr Adam Stańczyk

Wszystkie zestawienia tabelaryczne i wykresy o charakterze statystycznym, jeżeli nie zaznaczono inaczej – opracowano na podstawie danych Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego ( www.stat.gov.pl )

W opracowaniu wykorzystano materiały przygotowane w latach 2013-2015 na potrzeby Strategii rozwoju powiatu tucholskiego

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 2 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 2 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Część I

Diagnoza stanu rozwoju gminy - strategiczne uwarunkowania rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 3 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 3 Strategia rozwoju gminy Śliwice

UWARUNKOWANIA ADMINISTRACYJNE Gmina Śliwice jest jedną ze 144 gmin województwa kujawsko-pomorskiego. Leży w powiecie tucholskim, w jego północnej części – jest najdalej na północ położoną gminą województwa. Graniczy z gminami powiatów: tucholskiego (, ), chojnickiego (Czersk), starogardzkiego (Osieczna, Osiek) i świeckiego (Osie). Jest jedną z 92 gmin wiejskich województwa i jednym ze 127 obszarów wiejskich województwa (obszary wiejskie to gminy wiejskie i wiejskie części gmin miejsko-wiejskich). Gmina zajmuje powierzchnię 17475 ha i jest zamieszkiwana przez 5642 osoby (2014 r., wg GUS). Wartości te lokują gminę odpowiednio na 29. oraz na 90. pozycji wśród 144 gmin województwa, ale na tle 127. obszarów wiejskich województwa, gmina lokuje się na 60. pozycji pod względem liczby mieszkańców. Powierzchnia gminy stanowi nieco poniżej 1% powierzchni województwa. W powiecie tucholskim, wśród 6 gmin, gmina Śliwice zajmuje 4 miejsce pod względem liczby mieszkańców, także pod względem liczby mieszkańców wiejskich oraz 3 miejsce pod względem zajmowanej powierzchni. Udziały gminy w potencjale powiatowym są zauważalne (ponad 16% w powierzchni, prawie 12% w liczbie ludności i ponad 16% w liczbie ludności wiejskiej). Bardzo ważnym uwarunkowaniem wynikającym z położenia w sąsiedztwie województwa pomorskiego, jest potencjał gmin tam położonych. Powiaty chojnicki i starogardzki są znacznie większe pod względem powierzchni i liczby mieszkańców, niż powiat tucholski, ale poszczególne gminy wykazują zróżnicowany potencjał. Na ich tle gmina Śliwice prezentuje się jako jednostka stosunkowo duża pod względem powierzchni i przeciętna pod względem liczby mieszkańców. Bardzo ważnym uwarunkowaniem rozwoju gminy jest duża odległość do sąsiednich miast, zwłaszcza do miast dużych, prezentujących znaczący potencjał w zakresie usług lub miejsc pracy. Gmina leży w części województwa kujawsko-pomorskiego cechującej się najsłabiej rozwiniętą siecią miast. Najbliżej położone miasto – Czersk – leży w odległości 18 km od Śliwic i jest to miasto w województwie pomorskim. Odległość do siedziby powiatu – Tucholi - wynosi ok. 27 km i jest jedną z większych w województwie jeśli porówna się oddalenie siedzib gmin od siedziby powiatu. Taka sama odległość dzieli siedzibę gminy od miasta Czarna Woda (także w pomorskim). Kolejne miasta oddalone są już o około lub ponad 40 km, co czyni korzystanie z ich potencjału mocno utrudnionym. W odległości ok. 50 km leżą silne ośrodki Chojnice i Starogard Gdański, a siedziby województwa kujawsko-pomorskiego oddalone są o 83 km () i 95 km (Toruń). Gmina Śliwice należy więc do grupy gmin bardzo daleko – jak na warunki województwa kujawsko-pomorskiego - położonych w stosunku do miast regionalnych. Jest to ważne uwarunkowanie dla osób korzystających z wysoko specjalistycznych usług, które zazwyczaj realizowane są tylko w największych miastach. Tabela. Liczba ludności i powierzchnia gmin powiatu tucholskiego (2014) udział w powierzchnia udział w udział w ludności Jednostka ludność ludności (ha) powierzchni (%) (%) wiejskiej (%)

Powiat tucholski 107 546 48 381 100,0 100,0

Cekcyn 25 326 6 683 23,5 13,8 19,4

Gostycyn 13 580 5 233 12,6 10,8 15,2

Kęsowo 10 922 4 440 10,2 9,2 12,9

Lubiewo 16 280 5 929 15,1 12,3 17,2

Śliwice 17 472 5 642 16,2 11,7 16,4

Tuchola - gmina łącznie 23 966 20 454 22,3 42,3

Tuchola - miasto 1 769 13 935 1,6 28,8

Tuchola - obszar wiejski 22 197 6 519 20,6 13,5 18,9

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 4 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 4 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Gminy powiatu tucholskiego – udziały w sumie powiatowej pod względem zajmowanej powierzchni

Rysunek. Gminy powiatu tucholskiego – udziały w sumie powiatowej pod względem liczby mieszkańców

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 5 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 5 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Udział gminy Śliwice w potencjale województwa kujawsko-pomorskiego Parametr Udział Ludność 0,27% Ludność wiejska 0,67% Powierzchnia ogółem 0,97% Powierzchnia zajęta przez lasy 2,79% Powierzchnia gruntów ornych 0,28%

Tabela. Odległość ze Śliwic do najbliższych miast oraz najbliższych ośrodków regionalnych (najkrótsza wartość podawana przez serwis viamichelin.pl) Miasto Odległość (km) Czersk 18 Czarna Woda 27 Tuchola 27 Brusy 39 Świecie 43 Skórcz 44 Nowe 48 Starogard Gdański 50 Chojnice 51 Bydgoszcz 83 Toruń 95 Gdańsk 110

Tabela. Podstawowa charakterystyka gmin szerszego otoczenia gminy Śliwice – powierzchnia i ludność gmin powiatów: chojnickiego, starogardzkiego i tucholskiego. Nazwa Typ gminy powierzchnia ogółem ludność (ha) Powiat tucholski 107 546 48 381 Cekcyn gmina wiejska 25 326 6 683 Gostycyn gmina wiejska 13 580 5 233 Kęsowo gmina wiejska 10 922 4 440 Lubiewo gmina wiejska 16 280 5 929 Śliwice gmina wiejska 17 472 5 642 Tuchola gmina miejsko-wiejska razem 23 966 20 454 Tuchola - miasto miasto 1 769 13 935 Tuchola - obszar wiejski obszar wiejski 22 197 6 519 Powiat starogardzki 134 534 127 297 Czarna Woda gmina miejsko-wiejska razem 2 773 3 270 Czarna Woda - miasto miasto 994 2 865 Czarna Woda - obszar wiejski obszar wiejski 1 779 405 Skórcz gmina miejska 363 3 551 Starogard Gdański gmina miejska 2 528 48 327 Bobowo gmina wiejska 5 163 3 066 Kaliska gmina wiejska 11 058 5 277 Lubichowo gmina wiejska 16 090 6 343

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 6 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 6 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Osieczna gmina wiejska 12 298 2 878 Osiek gmina wiejska 15 616 2 502 Skarszewy gmina miejsko-wiejska razem 16 958 14 712 Skarszewy - miasto miasto 1 079 7 057 Skarszewy - obszar wiejski obszar wiejski 15 879 7 655 Skórcz gmina wiejska 9 686 4 666 Smętowo Graniczne gmina wiejska 8 601 5 309 Starogard Gdański gmina wiejska 19 621 15 898 Zblewo gmina wiejska 13 779 11 498 Powiat chojnicki 136 421 96 345 Chojnice gmina miejska 2 104 40 056 Brusy gmina miejsko-wiejska razem 40 045 14 217 Brusy - miasto miasto 520 5 093 Brusy - obszar wiejski obszar wiejski 39 525 9 124 Chojnice gmina wiejska 45 821 18 210 Czersk gmina miejsko-wiejska razem 38 011 21 583 Czersk - miasto miasto 973 10 030 Czersk - obszar wiejski obszar wiejski 37 038 11 553 Konarzyny gmina wiejska 10 440 2 279 Powiat świecki 147 418 99 852 Bukowiec gmina wiejska 11 100 5 201 Dragacz gmina wiejska 11 181 7 202 Drzycim gmina wiejska 10 841 5 015 Jeżewo gmina wiejska 15 646 8 072 Lniano gmina wiejska 8 839 4 258 Nowe gmina miejsko-wiejska razem 10 671 10 589 Nowe - miasto miasto 357 6 118 Nowe - obszar wiejski obszar wiejski 10 314 4 471 Osie gmina wiejska 20 904 5 477 Pruszcz gmina wiejska 14 249 9 627 Świecie gmina miejsko-wiejska razem 17 493 34 328 Świecie - miasto miasto 1 187 26 276 Świecie - obszar wiejski obszar wiejski 16 306 8 052 Świekatowo gmina wiejska 6 383 3 535 Warlubie gmina wiejska 20 111 6 548

pozycja gminy Śliwice wśród 35 gmin 10 19

Struktura użytkowania gruntów w gminie jest zasadniczo odmienna od przeciętnej dla województwa, choć podobna do gmin bezpośrednio sąsiadujących. Podobieństwo wynika z dużego udziału lasów – pod tym względem, jak tez pod względem bezwzględnej powierzchni lasów – gmina zalicza się do obszarów o najwyższych wartościach w województwie. Konsekwencją tego jest bardzo mała powierzchni i bardzo mały udział terenów rolnych (użytki rolne ogółem zajmują 4,2 tys. ha, ale będące ich częścią grunty orne – tylko 2,7 tys. ha). Gmina wykazuje jeden z najwyższych w województwie wskaźnik lesistości (ponad 2/3 powierzchni ogólnej). Na terenie gminy na 1 mieszkańca przypada ponad 2,1 ha lasu – średnia dla obszarów wiejskich województwa wynosi 0,5 ha.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 7 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 7 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Liczba ludności - gmina Śliwice na tle 144 gmin województwa kujawsko-pomorskiego (uwaga - wartości dla 3 gmin wykraczają poza skalę). Gmina zajmuje 90. pozycję.

Rysunek. Liczba ludności - gmina Śliwice na tle 127 obszarów wiejskiej województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina zajmuje 60. pozycję.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 8 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 8 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Powierzchnia - gmina Śliwice na tle 144 gmin województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina zajmuje 29. pozycję.

Rysunek. Gęstość zaludnienia - gmina Śliwice na tle 127 obszarów wiejskiej województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina zajmuje 114. pozycję

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 9 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 9 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Gęstość zaludnienia odniesiona do powierzchni bez terenów leśnych, zadrzewionych i zakrzewionych i - gmina Śliwice na tle 127 obszarów wiejskiej województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina zajmuje 12. pozycję

Rysunek. Udział lasów, terenów zadrzewionych i zakrzewionych w powierzchni ogólnej – gmina Śliwice na tle 127 obszarów wiejskiej województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina zajmuje 5. pozycję. Bezwzględna powierzchnia lasów, terenów zadrzewionych i zakrzewionych (prawie 12 tys. ha) lokuje gminę na 6. pozycji.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 10 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 10 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej – gmina Śliwice na tle 127 obszarów wiejskiej województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina zajmuje 123. pozycję. Bezwzględna powierzchnia użytków rolnych (4,2 tys. ha) lokuje gminę na 118. pozycji.

Konsekwencją stosunkowo dużej powierzchni i niezbyt dużej liczby ludności jest niski wskaźnik gęstości zaludnienia. Wskaźnik ten (czyli liczba mieszkańców na 1 km kwadratowy powierzchni gminy) wynosi na terenie gminy Śliwice 32 osoby/km kwadratowy i jest znacznie niższy od przeciętnej dla obszarów wiejskich województwa (ok. 49). Bardziej wiarygodny wskaźnik - obliczony dla powierzchni bez lasów (czyli liczba mieszkańców na 1 km kwadratowy powierzchni gminy z wyłączeniem lasów terenów zadrzewień i zakrzewień) jest znacznie wyższy i wynosi 102. Ten wskaźnik jest już wyraźnie wyższy od średniej wojewódzkiej (wynoszącej ok. 65). Pod tym względem, gmina Śliwice ustępuje tylko silnie zurbanizowanym gminom podmiejskim.

Wnioski:

Uwarunkowania wynikające z położenia gminy, jej wielkości i sąsiedztwa wskazują, że gmina prezentuje cechy specyficzne, wyróżniające na tle pozostałej części województwa. Bez wątpienia uwarunkowania te nie są korzystne – gmina jest położona peryferyjnie nie tylko w stosunku do największych miast, ale w ogóle w stosunku do miast – są to czynniki obniżające jakość życia wynikającą z możliwości zaspokojenia potrzeb w dziedzinach niedostępnych na terenie gminy, a typowych dla miast. Jest to niestety cecha trwała - w praktyce niezmienna. Niska gęstość zaludnienia podnosi koszty realizacji zadań własnych ale także obniża efektywność przedsiębiorczości – zwłaszcza handlu i usług, dla których kluczowe znaczenie ma rynek zbytu. Wysoka lesistość jest cechą wyróżniającą na tle gminy i stwarzającą warunki dla rozwoju specjalizacji związanej z pozyskaniem i przetwórstwem drewna.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 11 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 11 Strategia rozwoju gminy Śliwice

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ROLI I MIEJSCA GMINY W POLITYCE REGIONALNEJ WOJEWÓDZTWA W polityce regionalnej województwa kujawsko-pomorskiego, gmina Śliwice jest traktowana jako integralna część powiatu tucholskiego. Najważniejszym dokumentem kształtującym założenia polityki regionalnej województwa, jest strategia rozwoju. Województwo kujawsko-pomorskie opiera obecnie swój rozwój na trzeciej strategii rozwoju, przyjętej w roku 2013 (poprzednie – z roku 1999 i 2005). Nosi ona nazwę „ Strategia rozwoju województwa kujawsko- pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+”. Aktualnie obowiązująca Strategia rozwoju województwa ma charakter kompleksowy – tzn. jest ukierunkowana na rozwiązywanie określonych złożonych problemów – które stanowią odpowiedź na zidentyfikowane wyzwania rozwojowe i są wyrażone w postaci „priorytetów” i „celów strategicznych”. W odróżnieniu od wcześniejszych strategii województwa kujawsko-pomorskiego oraz licznych strategii innych obszarów - nie ma charakteru stricte terytorialnego (to znaczy jej ustalenia nie są kierowane do poszczególnych terytoriów) i nie ma charakteru branżowego (to znaczy ustalenia nie są identyfikowane w podziale na typowe sfery funkcjonowania danego obszaru). Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w Strategii: „Priorytet należy rozumieć jako najważniejszą i najpilniejszą do realizacji „potrzebę rozwojową” województwa.” „Priorytety są realizowane za pomocą celów strategicznych. Cele strategiczne należy rozumieć jako „pakiety działań” – czyli kompleksowe działania mające na celu realizację założeń modernizacji i rozwiązywania problemów województwa w ramach autonomicznych zagadnień („pól modernizacji” sformułowanych jako nazwy celów strategicznych).”

Interesy rozwojowe powiatu tucholskiego w kontekście wyzwań rozwoju województwa zidentyfikowanych w „Planie modernizacji 2020+” Wyzwanie Kontekst rozwoju powiatu tucholskiego Rozwój gospodarki Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące bezpośrednio całego obszaru województwa. Wyzwanie dotyczy także powiatu tucholskiego – ale w stopniu nie większym, niż innych części województwa. Radykalne ograniczenie Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące bezpośrednio całego obszaru województwa. bezrobocia Wyzwanie dotyczy także powiatu tucholskiego – ale w stopniu nie większym, niż innych części województwa. Rozwój regionu Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące bezpośrednio całego obszaru województwa. uwzględniający Wyzwanie dotyczy także powiatu tucholskiego – ale w stopniu nie większym, niż innych części solidarność województwa. międzypokoleniową Rozwój społeczny Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące bezpośrednio całego obszaru województwa. Wyzwanie dotyczy także powiatu tucholskiego – ale w stopniu nie większym, niż innych części województwa. Modernizacja obszarów Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące bezpośrednio całego obszaru województwa. wiejskich Wyzwanie dotyczy także powiatu tucholskiego – ale w stopniu nie większym, niż innych części województwa. Polityka miejska Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące wszystkich miast województwa. Na terenie powiatu dotyczy miasta Tuchola. Silna metropolia - rozwój Bezpośrednio wyzwanie dotyczy centralnej części województwa, ale w sposób pośredni – przez Bydgoszczy i Torunia oddziaływanie Bydgoszczy i Torunia w zakresie funkcji regionalnych i metropolitalnych, także jako realnych krajowych pozostałych części województwa. ośrodków rozwoju Dla powiatu tucholskiego Bydgoszcz jest najbliżej położonym i najlepiej dostępnym ośrodkiem regionalnym, a więc wspieranie rozwoju tego miasta, pośrednio realizuje interes rozwojowy powiatu. Rozwój infrastruktury o Żaden element infrastruktury o znaczeniu strategicznym (zaliczyć tu należy przede wszystkim znaczeniu strategicznym drogi najwyższych kategorii – A i S, radioteleskop Hevelius w gminie Osie, stopień wodny na

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 12 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 12 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Wiśle poniżej Włocławka) nie dotyczy terytorium powiatu tucholskiego. Budowa tożsamości i Wyzwanie o charakterze horyzontalnym – dotyczące bezpośrednio całego obszaru województwa. promocja województwa Wyzwanie dotyczy także powiatu tucholskiego – ale w stopniu nie większym, niż innych części województwa.

Interesy rozwojowe powiatu tucholskiego w kontekście priorytetów rozwoju województwa określonych w „Planie modernizacji 2020+” Priorytet Kontekst rozwoju powiatu tucholskiego Konkurencyjna Priorytet o kluczowym znaczeniu dla całego województwa. Polega przede wszystkim na rozwoju gospodarka przedsiębiorczości i zwiększaniu zatrudnienia. Jego realizacja leży w bezpośrednim interesie powiatu tucholskiego. Modernizacja przestrzeni Priorytet o kluczowym znaczeniu dla całego województwa. Polega przede wszystkim na wsi i miast stymulowaniu relacji „miasta – obszary obsługiwane”. Jego realizacja leży w bezpośrednim interesie powiatu tucholskiego. Silna metropolia Priorytet o kluczowym znaczeniu dla całego województwa, ponieważ obydwa miasta stołeczne koncentrują tzw. usługi wyższego rzędu, nie dostępne na poziomie powiatowym (wysokospecjalistyczna ochrona zdrowia, szkolnictwo wyższe, kultura, wysokospecjalistyczny handel, administracja, itp.). Realizacja działań na rzecz tego priorytetu nie będzie się odbywała na terenie powiatu, ale potencjał metropolii będzie miał podstawowe znaczenie dla możliwości rozwoju powiatu. Nowoczesne Priorytet o kluczowym znaczeniu dla całego województwa. Polega przede wszystkim na rozwoju społeczeństwo infrastruktury służącej rozwojowi społecznemu i na zmianach mentalności społeczeństwa, w kierunku wykształcenia postaw sprzyjających rozwojowi. Pierwszym etapem jest upowszechnianie oraz poprawa jakości kształcenia na wszystkich poziomach. Jego realizacja leży w bezpośrednim interesie powiatu tucholskiego.

Interesy rozwojowe powiatu tucholskiego w kontekście celów strategicznych rozwoju województwa określonych w „Planie modernizacji 2020+” Cel strategiczny Kontekst rozwoju powiatu tucholskiego Gospodarka i miejsca Cel o charakterze horyzontalnym. Powiatu tucholskiego dotyczy w stopniu podobnym, jak pracy pozostałych. Dostępność i spójność Cel o charakterze horyzontalnym. Powiatu tucholskiego dotyczy w stopniu większym, niż pozostałych ze względu na tradycyjnie gorszą dostępność związaną z położeniem poza siecią głównych dróg oraz ze względu na bardzo duże uzależnienie od publicznej komunikacji kolejowej. Aktywne społeczeństwo i Cel o charakterze horyzontalnym. Powiatu tucholskiego dotyczy w stopniu podobnym, jak sprawne usługi pozostałych. Stosunkowo wysoka aktywność mieszkańców powoduje, że prawdopodobnie szybciej, niż w wielu powiatach osiągnie się pozytywne efekty interwencji. Innowacyjność Cel o charakterze horyzontalnym. Powiatu tucholskiego dotyczy w stopniu podobnym, jak pozostałych powiatów ziemskich. Szczególnie ważna jest innowacyjność w sferze usług publicznych, ponieważ przy małej gęstości zaludnienia oraz rozproszeniu osadnictwa, wszelkie formy ułatwiania obsługi ludności są szczególnie pożądane. Mniejsze znaczenie będzie miała innowacyjność w sferze gospodarki, ponieważ powiat nie wykazuje tradycji ani w uprzemysłowieniu ani w rolnictwie. Jednak specyficzną dziedziną gospodarki – podatną na innowacyjność – jest gospodarka leśna. Nowoczesny sektor Cel o charakterze horyzontalnym. Ze względu na jedne z najsłabszych w województwie warunki rolno-spożywczy gospodarki rolnej, powiat tucholskie w mniejszym do pozostałych stopniu będzie beneficjentem pozytywnych zmian. Bezpieczeństwo Cel o charakterze horyzontalnym. Powiatu tucholskiego dotyczy w stopniu podobnym, jak pozostałych. Sprawne zarządzanie Cel o charakterze horyzontalnym. Powiatu tucholskiego dotyczy w stopniu podobnym, jak pozostałych. Tożsamość i dziedzictwo Cel o charakterze horyzontalnym. Podkreślić należy, że dotyczy tożsamości i dziedzictwa w wymiarze ogólnowojewódzkim – a nie lokalnym (w tym drugim aspekcie powiat tucholski należy do obszarów wyróżniających się pod względem integralności i tożsamości mieszkańców).

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 13 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 13 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Analiza powyższych założeń Strategii wskazuje, że interesy gminy Śliwice (w ujęciu wojewódzkim) są tożsame z interesami powiatu tucholskiego – a więc w takim samym stopniu jak powiat tucholski, gmina będzie zyskiwała (lub traciła na rzecz innych obszarów) przewagi konkurencyjne i impulsy rozwojowe wprowadzane w wyniku realizacji Strategii. Aczkolwiek „Plan modernizacji 2020+” nie adresuje działań do konkretnych terytoriów (nie jest „zbiorem działań dla poszczególnych części województwa”), jednak uwzględnia aspekt terytorialny w postaci tzw. „polityki terytorialnej” czyli różnicowania działań w stosunku do różnych kategorii obszarów (adekwatnie do ich potrzeb i możliwości). Istotną nowością takiego podejścia jest obarczenie miasta powiatowego pełnieniem roli „lidera” wobec gmin danego powiatu. Koncepcja taka z jednej strony utrwala, a z drugiej wzmacnia relacje administracyjne - jest korzystna dla miast powiatowych, które w ten sposób są silniej wiązane z obsługiwanym obszarem. W Strategii w sposób następujący scharakteryzowano ideę polityki terytorialnej: Nadrzędną ideą polityki terytorialnej jest różnicowanie działań wobec każdej z grup na podstawie ich oczekiwanej roli i znaczenia w systemie społeczno-gospodarczym województwa. Wspierane będą te działalności, które realizować będą zakładane oczekiwania. W ustaleniach Strategii zakłada się koncentrację działań adekwatnie do roli poszczególnych kategorii ośrodków. Wyróżniono cztery kategorie interwencji, przy czym powiatu tucholskiego bezpośrednie dotyczyć będzie kategoria trzecia – związana z potencjałem ośrodków powiatowych oraz czwarta – adresowana do lokalnych grup działania. Poziom polityki terytorialnej, w której osadza się Tucholę, charakteryzuje się w sposób następujący: Trzecią kategorię funkcjonalną stanowią obszary funkcjonalne ośrodków powiatowych, utożsamiane z obszarami powiatów ziemskich – jako strefą realizacji zadań własnych samorządów powiatowych. Należy podkreślić, że w całym dokumencie „Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+” wskazuje się imiennie tylko jedno zamierzenie, które terytorialnie dotyczy przede wszystkim powiatu tucholskiego. Wśród szczegółowych ustaleń znajduje się imiennie wskazane „dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcie”: Poprawa dostępności północnej i zachodniej części województwa poprzez działania inwestycyjne i organizacyjne wobec drogi powiatowej nr 1015C relacji Tuchola-Tleń . Jest to działanie szczególnie istotne dla gminy Śliwice – gdyby doszło do przejęcia drogi 1015C w zasób dróg wojewódzkich i połączone byłoby to z jej przebudową, gmina byłaby największym beneficjentem tej zmiany, gdyż obecnie jest jednym ze zdecydowanie najbardziej peryferyjnie położonych obszarów województwa, a takie przedsięwzięcie wprowadzałoby sieć dróg wojewódzkich na pogranicze gminy. Ponadto w komentarzu dotyczącym założeń realizacji poszczególnych celów zwraca się uwagę na zagadnienia powiązane bezpośrednio terytorialnie z powiatem tucholskim: • turystykę zdrowotną – „Województwo posiada predyspozycje dla rozwoju „turystyki zdrowotnej” (czyli organizacji pobytów związanych z poprawą zdrowia) i wskazuje się tę dziedzinę do wsparcia jako nowej kategorii turystycznego produktu markowego, ale jednocześnie lokalnie potencjalnie ważnej dziedziny gospodarki (zwłaszcza, iż jest to jeden z nielicznych produktów turystycznych o charakterze całorocznym). W ramach działań programowanych w związku z rozwojem edukacji zakłada się kształcenie wykwalifikowanej kadry na potrzeby tego rodzaju działalności. Szczególny potencjał dla rozwoju turystyki zdrowotnej wykazują już funkcjonujące uzdrowiska oraz północna część województwa (Geotermia Grudziądz oraz – ze względu na walory przyrodnicze – Bory Tucholskie i Krajna, czyli powiaty świecki, tucholski i sępoleński; w tej części województwa wskazuje się na potencjał Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie)” • rezerwat Biosfery Bory Tucholskie – „Dziedzictwo naszego regionu, świadczące o tym jacy jesteśmy, wymaga zachowania (m.in. tradycyjnej kultury wiejskiej, ginących zawodów, cudów architektury, przyrody, powstających drobnych kolekcji, zbiorów muzealnych i skansenów), odpowiedniej ekspozycji, poprawy dostępności, a także prezentacji w atrakcyjnej dla różnych osób formie. Dopiero dzięki stworzeniu warunków do wzbudzania ciekawości posiadanymi dobrami, wartościami, oddziaływanie na wiele zmysłów, możliwe jest zrozumienie, budzi się właściwy szacunek, zainteresowanie, chęć pogłębiania wiedzy i czynne włączenie się w działania na rzecz zachowania i upowszechniania posiadanego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Wobec powyższego, niezbędna jest waloryzacja obiektów materialnych dziedzictwa kulturowego regionu oraz oszacowanie „wartości marketingowej” wojewódzkich zasobów przyrody i krajobrazu przyrodniczo-kulturowego, koniecznych także dla budowy marki województwa. Poza tym wspierane będą w szczególności przedsięwzięcia

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 14 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 14 Strategia rozwoju gminy Śliwice

umożliwiające atrakcyjny, interaktywny, oryginalny, wielozmysłowy kontakt z dziedzictwem regionu. Ważną rolą w tym zakresie odegrać może Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie, wyróżniony przez UNESCO jako obszar łączący doskonale zachowane elementy dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego o światowej randze.” Ponadto wśród 9 zidentyfikowanych na terenie województwa obszarów strategicznej interwencji, wskazano OSI „Bory Tucholskie – strefa wykorzystania potencjałów endogenicznych północno-zachodniej części województwa”. Obszary Strategicznej Interwencji (OSI) to nowy instrument wprowadzony do polityki regionalnej przez Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego z roku 2010. Celem OSI jest identyfikacja obszarów (w ujęciu przestrzennym), wskazywanych do szczególnej interwencji w polityce regionalnej, mającej na celu albo wydobycie impulsów rozwojowych z niewykorzystanych potencjałów endogenicznych tkwiących w tych obszarach, albo też przełamanie szczególnie złożonych sytuacji problemowych w nich występujących. Interwencja, o której mowa powyżej, będzie prowadzona na poziomie polityki krajowej oraz na poziomie polityki regionalnej. Wspomniany OSI jest jednym z 9 wskazywanych do realizacji na poziomie regionalnym. OSI „Bory Tucholskie – strefa wykorzystania potencjałów endogenicznych północno-zachodniej części województwa” jest szczególnie istotny dla powiatu tucholskiego. Wprawdzie obejmuje tereny trzech powiatów: tucholskiego, sępoleńskiego i świeckiego, ale ponieważ dedykowany jest dla wykorzystania walorów i potencjałów, które na terenie powiatu są w największym stopniu rozwinięte, więc potencjalnie to powiat tucholski może w największym stopniu być beneficjentem jego realizacji. Główną przesłanką wyróżnienia tego obszaru jest współwystępowanie specyficznych i szczególnych predyspozycji dla rozwoju gospodarki leśnej i przetwórstwa drewna, rozwoju turystyki zdrowotnej, rozwoju funkcji turystycznej w oparciu o walory przyrodnicze, rozwoju niektórych specjalistycznych dziedzin gospodarki rolnej. Są to potencjały specyficzne dla powiatów tucholskiego, świeckiego (zwłaszcza jego północnej części) oraz sępoleńskiego – w innych częściach województwa nie występują w ogóle lub występują w znacznie mniejszym natężeniu. Zgodnie z ustaleniami „Planu modernizacji 2020+”, interwencja na rzecz rozwoju tego OSI powinna polegać na szeroko rozumianym stymulowaniu rozwoju działalności gospodarczych na bazie wspomnianych potencjałów (to znaczy – opracowaniu założeń aktywizacji, wyznaczeniu i urządzeniu terenów inwestycyjnych, wsparciu przedsiębiorców, działaniach w sferze społecznej związanych z przygotowaniem kadr), przy uwzględnieniu szczególnej pozycji wskazanego obszaru w systemie obszarów chronionych. Niezbędne jest nawiązanie sieci współpracy i integracja działań samorządów lokalnych. W Załączniku nr 6 do Strategii rozwoju zamieszczono wykaz „potencjalnych markowych produktów turystycznych bazujących na walorach przyrodniczych i/lub kulturowych, które obejmuje się priorytetem we wsparciu w ramach środków publicznych”. Powiat tucholski jest tu szczególnie bogato reprezentowany. Wskazano następujące produkty: • Rozwój Turystki Zdrowotnej w Borach Tucholskich • Utworzenie parku historycznego poligonu rakietowego „Heidekraut” w gminie Cekcyn • Rozwój produktu turystyki historycznej i przemysłowej na bazie dziedzictwa kopalni węgla brunatnego w Pile • Kompleksowe zagospodarowanie i promocja „szlaków borowiackich”. Borowiackie szlaki – unikatowa, doskonale oznakowana sieć ponad 600 km szlaków turystycznych (rowerowych, pieszych, konnych), wraz z niepowtarzalnymi szlakami kajakowymi wiodącymi przez Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie. • Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie jako produkt turystyczny o strategicznym znaczeniu dla Województwa Kujawsko -Pomorskiego. Produkt ma być komplementarny z turystyką zdrowotną, stanowiąc jej istotne zaplecze. Produkt ma być też istotny ze względu na funkcję badawczą – jako wzorcowy przykład współistnienia człowieka i natury, będąc zapleczem dla badań naukowych oraz edukacji młodzieży szkolnej i społeczeństwa. • Sieć wiosek tematycznych w Borach Tucholskich jako modelowy przykład wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego do rozwoju obszarów wiejskich na bazie ekonomii społecznej. Dynamicznie rozwijająca się sieć wiosek tematycznych w Borach Tucholskich jest ewenementem w skali nie tylko krajowej, już w tej chwili generuje ona znaczny ruch turystyczny, w tym przyjazdy studyjne (w celu poznania dobrych praktyk). • Pakiet programów integrujących lokalne programy rozwoju turystyki gmin powiatu tucholskiego – dopuszcza się realizację lokalnych programów dotyczących wykorzystania walorów przyrodniczych i

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 15 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 15 Strategia rozwoju gminy Śliwice

kulturowych oraz rozwój bazy sportowej i rekreacyjnej pod warunkiem stworzenia spójnej koncepcji łączącej projekty poszczególnych gmin i zapewniających osiągnięcie efektu synergicznego. Drugim – oprócz strategii rozwoju – kluczowym instrumentem polityki regionalnej, jest plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Aktualnie, pomimo zaawansowanych prac nad aktualizacją planu, wciąż obowiązuje dokument z roku 2003, który jest w bardzo dużym stopniu zdezaktualizowany (dezaktualizacja wynika nie tylko z bardzo dużych zmian w stanie rozwoju województwa, które miały miejsce w tym okresie, ale także ze zmiany polityki państwa polskiego wobec rozwoju regionalnego, która powoduje, że w obecnej formie plan nie jest już skutecznym narzędziem prowadzenia polityki regionalnej wobec uwarunkowań zewnętrznych). Bezcelowe jest więc opieranie założeń rozwoju powiatu na tym dokumencie. Warty przypomnienia jest wykaz szczegółowych zadań, które w Planie z roku 2003 były jednoznacznie lokowane w Tucholi lub w przestrzeni powiatu: • włączenie części obszaru powiatu do sieci ekologicznej Natura 2000 • utworzenie rezerwatu biosfery na obszarze Borów Tucholskich • likwidację źródeł zanieczyszczeń wód w zlewni Brdy • ustanowienie planów ochrony dla parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody • rekultywację zdegradowanych jezior (wymienia się imiennie jezioro Głęboczek w Tucholi) • rewaloryzację historycznych układów urbanistycznych (Tuchola) • utworzenie wyższych szkół zawodowych (Tuchola) • przebudowę drogi wojewódzkiej nr 240 • przebudowę pozostałych dróg wojewódzkich na terenie powiatu • przebudowę linii kolejowej nr 208 (linia Chojnice – Tuchola – Grudziądz) • remont akweduktu Wielkiego Kanału Brdy w Fojutowie Z dzisiejszej perspektywy należy ocenić, że wciąż obowiązujący Plan zagospodarowania przestrzennego województwa z roku 2003, lokował powiat (podobnie jak całą północno-zachodnią część województwa) w przestrzeni społeczno-gospodarczej województwa w sposób bardzo stereotypowy. Zasady polityki przestrzennej dla tego obszaru zdefiniowano następująco: Realizacja polityki przestrzennej na obszarze strefy ukierunkowana będzie na rozwój gospodarki leśnej i użytkowanie rekreacyjne. Poza wzmocnieniem roli Tucholi nie przewiduje się koncentracji procesów urbanistycznych. Zagospodarowanie przestrzenne ukierunkowane jest głównie na poprawę wyposażenia infrastrukturalnego i rozwój komunikacji, poprawę jakości środowiska przyrodniczego oraz uporządkowanie zagospodarowania turystycznego. Działania te przyniosą efekty w postaci podniesienia standardów wypoczynku w rejonie Borów Tucholskich i życia mieszkańców. Obecnie w polityce regionalnej potrzeby powiatu wiąże się przede wszystkim ze standardowymi działaniami w zakresie tworzenia miejsc pracy (niezależnie od profilu działalności gospodarczych je tworzących) oraz z rozwojem społecznym – przede wszystkim wzrostem poziomu wykształcenia oraz aktywności i zaangażowania mieszkańców. Dostrzega się specyfikę leśną i turystyczną powiatu jako jego potencjały endogeniczne, ale nie wskazuje się tych dziedzin jako jedynych, a nawet jako głównych, osi rozwoju powiatu, ponieważ nie są one w stanie zagospodarować dużej części popytu na pracę. Reasumując, należy stwierdzić, iż większość priorytetów rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego ma charakter horyzontalny i nie dotyczy aspektów, które w większym stopniu dotyczyłyby powiatu tucholskiego lub miasta Tuchola – a więc „faworyzowały” tę część województwa w stosunku do pozostałych. Począwszy od opublikowania „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego” (rok 2010) w polityce rozwoju prowadzonej przez rząd wobec regionów (ale ujęcie to jest przenoszone także na poziom relacji regionów wobec powiatów i gmin) dominuje paradygmat wykorzystywania potencjałów endogenicznych – co ma skłaniać każdy z obszarów do poszukiwania swoich (a więc „endogenicznych”) mocnych stron (a więc „potencjałów”), dających szanse na zdynamizowanie rozwoju, a zwłaszcza na uzyskanie przewag konkurencyjnych nad innymi obszarami (uzyskaniu przewag sprzyja specyfika danego obszaru – wówczas potencjały endogeniczne stają się unikatowe). Tym samym głównym celem polityki szczebla wojewódzkiego wobec powiatów i gmin jest inspirowanie pozytywnych procesów oddolnych, prowadzących do rozwoju gospodarczego i sukcesywnej poprawy jakości życia mieszkańców. Zakłada się jednak, że inicjatywa tych zmian powinna pochodzić z powiatów i gmin, a z

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 16 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 16 Strategia rozwoju gminy Śliwice

poziomu regionalnego idee te będzie się jedynie wspierać lub wzmacniać w ramach posiadanych instrumentów rozwoju. Dla powiatu tucholskiego kluczowe znaczenie w polityce województwa kujawsko-pomorskiego wobec powiatów i gmin, mają: • zapewnienie właściwej dostępności komunikacyjnej (fundamentalne znaczenie pasażerskiego transportu kolejowego w relacjach do Bydgoszczy) – w tym także realizacja obwodnic w przebiegu drogi nr 240 oraz realizacja połączenia z węzłem autostradowym za pomocą drogi nr 1015C, • stymulowanie rozwoju obszarów cechujących się gorszymi warunkami fizyczno-geograficznymi (wysoka lesistość, rozdrobnienie osadnictwa, niska gęstość zaludnienia), • stymulowanie rozwoju wszelkich form lecznictwa „o profilu około uzdrowiskowym” i wszelkich form opieki nad ludnością starszą (powiat posiada bardzo korzystne predyspozycje dla tego typu działalności), • stymulowanie rozwoju gospodarki leśnej i przetwórstwa drewna, • stymulowanie rozwoju infrastruktury zasilającej w gaz ziemny (powiat mógłby być znaczącym beneficjentem rozwoju sieci), • wzmacnianie inicjatyw społeczności lokalnych na rzecz rozwoju społecznego (przy ponadprzeciętnym stanie kapitału społecznego na terenie powiatu daje to duże szanse wykorzystania wsparcia), • stymulowanie markowych (i wyłącznie markowych) produktów turystycznych (powiat wciąż jest lokowany wśród obszarów najważniejszych w województwie dla tej dziedziny gospodarki).

Wnioski: Analiza uwarunkowań rozwoj u gminy Śliwice w kontekście wpływu polityki regionalnej województwa na jej interesy rozwojowe, wskazuje że: • gmina nie jest postrzegana jako jednostka indywidualna, do której adresuje się specyficzne działania, inne niż do całego obszaru powiatu tucholskiego • jako część powiatu tucholskiego i część Borów Tucholskich, gmina jest kojarzona bardzo stereotypowo - jest traktowana jako integralna część regionu przyrodniczo-kulturowego Borów Tucholskich, jest również postrzegana jako obszar cenny pod względem przyrodniczym i objęty w znacznym stopniu ochroną przyrody, jest postrzegana jako obszar dobrego rozwoju gospodarki leśnej i przetwórstwa drewna (choć ta dziedzina nie jest traktowana jako szczególnie istotna dla gospodarki województwa) • najważniejszym problemem rozwoju gminy w ujęciu polityki regionalnej jest jej peryferyjność, którą należy rozpatrywać na trzech płaszczyznach: położenia poza głównymi szlakami komunikacyjnymi, położenie z dala od miast, położenie poza przebiegiem głównych sieci infrastrukturalnych. Niestety w polityce regionalnej część z tych zagadnień nie może być rozwiązana lub nie przewiduje się interwencji w danej dziedzinie.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POTENCJAŁU DEMOGRAFICZNEGO GMINY Sieć osadnicza gminy składa się z 22 miejscowości wiejskich. Cechą charakterystyczną sieci osadniczej jest bardzo duża koncentracja ludności gminy w siedzibie gminy. Śliwice skupiają ponad 45% mieszkańców całej gminy. W większości gmin, ich siedziba jest największą miejscowością, ale w praktyce nie zdarza się, by jej udział w ogólnej liczbie mieszkańców gminy był aż tak wysoki. Duża liczba ludności zamieszkującej największą i najlepiej wyposażoną w usługi miejscowość jest korzystnym uwarunkowaniem – bo znaczna część ludności gminy posiada bezpośredni dostęp do skupionych tu usług.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 17 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 17 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Poza Śliwicami jest w gminie tylko dwie miejscowości – Lińsk i Śliwiczki - mogą być zaliczone do średnio-dużych w porównaniu z siecią osadniczą województwa. , Nadjeziorne, Łąski Piec i Lipowa należą już do miejscowości niezbyt dużych – choć spełniają jeszcze umownie przyjęty warunek zaliczenia do wsi rozwojowych – gdzie potencjał ludnościowy jest na tyle duży, że stwarza szansę odnowy pokoleniowej, a więc co najmniej utrzymywania obecnej liczby mieszkańców (ta umowna granica to około 200 osób). Pozostałe miejscowości – a więc zdecydowana większość – to wsie małe lub bardzo małe, w których rozwój jakiejkolwiek infrastruktury – aczkolwiek pożądanej i uzasadnionej społecznie – jest już bardzo mało zasadny ekonomicznie. Są to też miejscowości, w których niski jest rozwój przedsiębiorczości, często brak nawet podstawowego handlu, gdyż popyt jest zbyt mały, by tego typu placówki mogły utrzymać się na rynku. Mała liczba mieszkańców obniża więc zdecydowanie jakość życia, gdyż powoduje konieczność wyjazdów do innych miejscowości w celu zaspokojenia nawet podstawowych potrzeb. Specyficzną cechą sieci osadniczej gminy jest także fakt, że największe miejscowości są zgrupowane w jednej części gminy. Odległość ze Śliwic do Lińska, Śliwiczek, Rosochatki nie przekracza 3.5 km, co oznacza, że najlepiej wyposażona miejscowość jest dosyć swobodnie dostępna w komunikacji rowerowej, a nawet pieszej. W takiej strefie odległości leży też Łoboda, co oznacza, że prawie 69% ludności gminy zamieszkuje w miejscowości gminnej i w strefie do 3,5 km od niej. Niestety oznacza to także, że wszystkie miejscowości wyposażone w ważniejsze usługi (bowiem i Lińsk i Śliwiczki także wykształciły pewien zakres usług, w tym działają tu szkoły i opieka przedszkolna) są zgrupowane, a więc dostępność do nich z miejscowości nie wyposażonych jest trudniejsza, niż miałoby to miejsce, gdyby te wsie były rozmieszczone bardziej równomiernie w przestrzeni gminy. Tabela. Liczba ludności miejscowości w gminie

udział ludności udział ludności miejscowość liczba ludności miejscowość liczba ludności gminy (%) gminy (%)

Śliwice 2540 45,2 Laski 94 1,7 Lińsk 583 10,4 Krąg 93 1,7 Śliwiczki 415 7,4 Okoniny 81 1,4 Rosochatka 253 4,5 Brzozowe Błota 87 1,5 Okoniny 250 4,4 Łoboda 77 1,4 Nadjeziorne Łąski Piec 186 3,3 Jabłonka 74 1,3 Lipowa 174 3,1 Kamionka 67 1,2 Brzeźno 150 2,7 Byłyczek 54 1,0 Linówek 111 2,0 Główka 51 0,9 Lubocień 108 1,9 Zazdrość 47 0,8 Lisiny 97 1,7 Zwierzyniec 29 0,5 Źródło: dane Urzędu Gminy w Śliwicach

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 18 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 18 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Zmiana liczby ludności w gminie w latach 1995-2014.

Tabela. Zmiany liczby ludności w gminach powiatu tucholskiego w okresie 1995-2014. Rok Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola (o.w.) 1995 6374 5436 4533 5780 5324 6051 1996 6392 5466 4538 5802 5310 6119 1997 6396 5450 4548 5807 5262 6057 1998 6467 5442 4557 5758 5265 6093 1999 6367 5283 4424 5615 5255 6006 2000 6364 5263 4435 5585 5312 5982 2001 6365 5246 4437 5612 5348 6021 2002 6409 5245 4430 5615 5360 6100 2003 6396 5203 4410 5652 5402 6098 2004 6401 5185 4400 5651 5421 6092 2005 6427 5194 4365 5726 5434 6110 2006 6488 5170 4385 5705 5465 6128 2007 6495 5182 4405 5738 5454 6192 2008 6553 5207 4409 5809 5462 6219 2009 6561 5188 4416 5781 5442 6286 2010 6596 5264 4488 5842 5593 6356 2011 6604 5270 4487 5840 5581 6387 2012 6679 5264 4495 5853 5585 6461 2013 6678 5219 4451 5900 5580 6506 2014 6683 5233 4440 5929 5642 6519 zmiana 1995-2014 309 -203 -93 149 318 468 zmiana 2005-2014 256 39 75 203 208 409 Zmiana 1995-2014 (%) 4,8 -3,7 -2,1 2,6 6,0 7,7 Zmiana 2005-2014 (%) 4,0 0,8 1,7 3,5 3,8 6,7

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 19 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 19 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Gmina charakteryzuje się nieznacznym wzrostem liczby mieszkańców – jej zmiany są bardzo niewielkie, ale zaznacza się wyraźny trend wzrostowy. Jest to uwarunkowanie bardzo pozytywne, bowiem w coraz większej liczbie gmin w ostatnich latach zaznacza się ubytek ludności lub co najwyżej stagnacja. Sytuacja gminy Śliwice jest także bardzo korzystna na tle powiatu. Na niewielkie zmiany liczby mieszkańców wpływają niewiele wartości przyrostu naturalnego (a więc różnica między urodzeniami a zgonami) jak też niewielkie wartości salda migracji (a więc różnica między zameldowaniami, a wymeldowaniami).

Rysunek. Urodzenia i zgony w gminie w latach 1995-2014 (wartości bezwzględne - osoby).

Tabela. Ruch naturalny w gminie Śliwice w latach 1995-2014. Porównanie z przeciętnymi wartościami dla obszarów wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego. przyrost zgony - urodzenia - przyrost naturalny przyrost urodzenia - zgony - o.w. urodzenia zgony o.w. naturalny - o.w. naturalny gmina gmina województ Rok województwa - gmina województ wa wa liczba Na 1000 mieszkańców 1995 62 53 9 11,6 14,3 10,0 10,5 1,7 3,8 1996 92 62 30 17,3 14,4 11,7 10,5 5,6 3,9 1997 62 68 -6 11,8 13,7 12,9 10,1 -1,1 3,6 1998 81 59 22 15,4 12,9 11,2 10,1 4,2 2,9 1999 88 59 29 16,7 12,7 11,2 10,3 5,5 2,4 2000 63 62 1 11,9 12,4 11,7 9,9 0,2 2,5 2001 81 44 37 15,1 11,9 8,2 9,6 6,9 2,3 2002 78 72 6 14,6 11,4 13,4 9,5 1,1 1,9 2003 82 49 33 15,2 11,4 9,1 9,5 6,1 1,9 2004 66 58 8 12,2 11,2 10,7 9,3 1,5 1,9 2005 74 47 27 13,6 11,5 8,6 9,6 5,0 1,9

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 20 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 20 Strategia rozwoju gminy Śliwice

2006 68 54 14 12,4 11,7 9,9 9,5 2,6 2,2 2007 76 53 23 13,9 12,1 9,7 9,8 4,2 2,3 2008 63 51 12 11,5 12,9 9,3 9,3 2,2 3,6 2009 59 43 16 10,8 12,2 7,9 9,6 2,9 2,6 2010 66 52 14 11,8 11,9 9,3 9,4 2,5 2,5 2011 65 51 14 11,6 11,1 9,1 9,0 2,5 2,0 2012 67 44 23 12,0 11,2 7,9 9,3 4,1 2,0 2013 44 45 -1 7,9 10,4 8,1 9,2 -0,2 1,3 2014 59 35 24 10,5 10,6 6,2 8,8 4,3 1,8

Przyrost naturalny jest niemal corocznie dodatni, ale jego wartości wynoszą najczęściej tylko kilkanaście osób (to znaczy – liczba urodzeń przewyższa o kilkanaście liczbę zgonów). Łącznie w ciągu 20 lat (1995-2014) w wyniku przyrostu naturalnego w gminie przybyło 335 osób, czyli przeciętnie zaledwie 17 rocznie.

Rysunek. Napływ i odpływ migracyjny w gminie w latach 1995-2014 (wartości bezwzględne - osoby).

Tabela. Ruch migracyjny w gminie Śliwice w latach 1995-2014. Porównanie z przeciętnymi wartościami dla obszarów wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego. rok zameldowa wymeldowani saldo zameldowa zameldowa wymeldow wymeldow saldo saldo nia a nia gmina nia ania gmina ania gmina o.w.wojewó o.w.wojewó o.w.wojewó dztwa dztwa dztwa liczba Na 1000 mieszkańców 1995 69 62 7 13,0 13,4 11,6 16,6 1,3 -3,2 1996 75 80 -5 14,1 14,2 15,1 17,1 -0,9 -2,9 1997 54 58 -4 10,3 13,6 11,0 16,2 -0,8 -2,5 1998 53 50 3 10,1 14,4 9,5 16,0 0,6 -1,6 1999 61 84 -23 11,6 14,8 16,0 16,9 -4,4 -2,1 2000 42 47 -5 7,9 14,0 8,8 14,3 -0,9 -0,4

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 21 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 21 Strategia rozwoju gminy Śliwice

2001 36 29 7 6,7 13,3 5,4 12,8 1,3 0,5 2002 46 59 -13 8,6 14,9 11,0 13,6 -2,4 1,3 2003 55 46 9 10,2 16,1 8,5 13,8 1,7 2,3 2004 48 41 7 8,9 16,8 7,6 12,9 1,3 3,9 2005 43 40 3 7,9 16,3 7,4 13,4 0,6 2,9 2006 44 47 -3 8,1 18,4 8,6 15,8 -0,5 2,6 2007 45 58 -13 8,3 19,8 10,6 16,6 -2,4 3,2 2008 36 34 2 6,6 15,9 6,2 13,3 0,4 2,6 2009 46 59 -13 8,5 15,5 10,8 12,6 -2,4 2,9 2010 38 29 9 6,8 15,3 5,2 12,6 1,6 2,7 2011 35 61 -26 6,3 15,0 10,9 12,5 -4,7 2,4 2012 50 50 0 9,0 14,2 9,0 12,0 0,0 2,2 2013 39 49 -10 7,0 14,9 8,8 13,1 -1,8 1,8 2014 47 37 10 8,3 14,2 6,6 12,8 1,8 1,4

Saldo migracji częściej bywa ujemne (odpływ jest wyższy od napływu) – w ciągu ostatnich 20 lat, 9 razy saldo było dodatnie, jeden raz – neutralne, a 10 razy ujemne. Wartości salda również nie są bardzo duże – ale zazwyczaj saldo ujemne jest bezwzględnie większe, niż dodatnie, wskutek czego w ciągu ostatnich 20 lat gmina straciła w wyniku migracji 58 mieszkańców. Na tle wartości średnich dla obszarów wiejskich województwa, gmina prezentuje zbliżone wskaźniki urodzeń (w przeliczeniu na 1000 mieszkańców). We wcześniejszych latach (przed około dekadą) gmina pod tym względem wyraźnie lepsza, ale w ostatnich latach częstsze są nawet okresy gdy gmina jest gorsza od średniej. Wskaźnik zgonów jest jednak w ostatniej dekadzie wyraźnie niższy (w roku 2014 przyjął wartość niezwykle niską – 6,2/1000). I to właśnie dzięki niskiemu wskaźnikowi zgonów gmina wykazuje nieznacznie korzystniejszy od średnich dla obszarów wiejskich wskaźnik przyrostu naturalnego. Na tle wartości średnich dla obszarów wiejskich województwa, gmina wykazuje niezwykle niskie wartości ruchu migracyjnego i nie jest to zjawisko okresowe, ale sytuacja utrwalona. Napływ na teren gminy jest bardzo mały, ale niezwykle niskie są też wartości odpływu. Jako ilustrację posłużą dane za ostatnie 10 lat – przy średnim napływie na obszarach wiejskich równym 16,0/1000 w gminie wyniósł on 7,7/1000, a przy średnim odpływie równym 13,5/1000 w gminie wyniósł on 8,4/1000. Tego typu niskie uczestnictwo w migracjach jest określane mianem wysokiego stopnia zasiedzenia – społeczeństwo gminy podlega niezwykle małej wymianie wskutek ruchów migracyjnych. Z jednej strony takie wartości świadczą, że gmina nie jest atrakcyjna dla napływu, ale jednocześnie dla osób tu mieszkających jest na tyle akcentacyjna, że w praktyce – nie wyprowadzają się. Wśród 127 obszarów wiejskich województwa, wartość średnia 20-letnia dla napływu lokuje gminę Śliwice na 122 pozycji, ale dla odpływu – na ostatniej pozycji. Podobnie jak we wszystkich gminach, także w gminie Śliwice zmienia się struktura wieku mieszkańców. W generalnym ujęciu zmiany polegają na malejącym udziale grupy przedprodukcyjnej i rosnącym udziale grupy produkcyjnej i poprodukcyjnej. Na terenie gminy Śliwice wciąż jeszcze nie obserwuje się wzrostu grupy poprodukcyjnej – ten proces nastąpi dopiero w perspektywie kilku lat. Proces starzenia się społeczeństwa jest więc w gminie nieco opóźniony, ale jest tak samo nieuchronny, jak w innych obszarach. Bardzo znacząco zmniejszyła się już liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym – w roku 1995 stanowiła ona ponad 30% ogółu, obecnie tylko 22,3%. Bezwzględny spadek wyniósł aż 363 osoby i to pomimo wzrostu liczby ludności gminy o 318 osób. Wzrasta liczebność grupy produkcyjnej – z 2903 tys. osób w roku 1995 do 3565 w roku 2014 – wzrost wyniósł więc ponad 660 osób, a udział tej grupy zwiększył się z 54,5% do 63,2%. Grupa poprodukcyjna nie zwiększyła udziału – bo w roku 1995 stanowiła 15,0% a obecnie 14,5%. Jednak pod względem liczebności jest nieznacznie większa (820 wobec 801). Warto jednak zauważyć, że pomiędzy rokiem 2010 a 2014 – a więc w ciągu zaledwie 5 lat - liczba ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększyła się o 99 osób (z 721 do 820), a jej udział z 12,9% do 14,5%. Jest to zapowiedź szybkich zmian w kolejnych latach.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 22 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 22 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Zmiana liczebności i udziałów grup wiekowych w gminie Śliwice w latach 1995-2014. Grupa ekonomiczna 1995 2000 2005 2010 2014 osoby grupa przedprodukcyjna 1 620 1 513 1 413 1 380 1 257 grupa produkcyjna 2 903 3 050 3 307 3 492 3 565 grupa poprodukcyjna 801 749 714 721 820 Na 1000 mieszkańców grupa przedprodukcyjna 30,4 28,5 26,0 24,7 22,3 grupa produkcyjna 54,5 57,4 60,9 62,4 63,2 grupa poprodukcyjna 15,0 14,1 13,1 12,9 14,5

Obecnie obserwowana struktura wieku mieszkańców jest dosyć korzystna – udział grupy przedprodukcyjnej (22,3%) lokuje gminę na 17 pozycji wśród 127 obszarów wiejskich, a udział grupy poprodukcyjnej (14,5%) na 100 pozycji wśród 127 obszarów wiejskich. Jednak różnice w stosunku do pozostałych gmin nie są znaczące, a w dodatku większość gmin powiatu tucholskiego notuje korzystną sytuację, a więc na tle sąsiedztwa, dobra sytuacja gminy nie stanowi istotnej przewagi. Pomimo tak dobrego wskaźnika dla grupy przedprodukcyjnej, jeszcze korzystniejszą sytuację wykazuje gmina Lubiewo, a pomimo tak dobrego wskaźnika dla grupy poprodukcyjnej, jeszcze korzystniejszą sytuację wykazuje gmina Kęsowo. Na terenie gminy ma miejsce przewaga (niewielka) liczby mężczyzn nad liczbą kobiet – w roku 2014 wynosiła ona 98 osób. Wymierną miarą nierównowagi płci jest wskaźnik feminizacji, czyli liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn. Wynosi on 97. Jest to wartość niekorzystna – ale na obszarach powszechnie spotykana. Jednak w najważniejszej dla rozwoju grupie 15-39 lat (jest to grupa obejmująca wiek reprodukcji – „odpowiedzialna” za wchodzenie w związki i rodzenie potomstwa) wskaźnik feminizacji jest niepokojąco niski - liczba mężczyzn znacznie przewyższa liczbę kobiet (przy 1111 mężczyznach są 972 kobiety – nierównowaga wynosi 139). Wskaźnik feminizacji wynosi 88 i lokuje gminę Śliwice wśród obszarów o najtrudniejszej sytuacji.

Wnioski:

Gmina liczy niewielu mieszkańców, dlatego też skala zachodzących tu procesów demograficznych, jest niewielka – coroczne zmiany liczby mieszkańców, ruch naturalny i ruch migracyjny dotyczą często co najwyżej kilkudziesięciu mieszkańców. Ogół zachodzących procesów należy ocenić pozytywnie. Także struktury wieku są korzystne, ale niepokojące są struktury płci, zwłaszcza w grupie 15-39 lat – zagraża on zmniejszeniem liczby zawieranych związków, a więc także liczbie urodzeń. Bez wątpienia niekorzystnym (i niestety niemożliwym do zmiany) uwarunkowaniem jest kształt sieci osadniczej, powodujący trwałe zróżnicowanie warunków życia. Większość mieszkańców gminy zamieszkuje bezpośrednio lub w pobliżu dobrze wyposażonej wsi gminnej, zapewniającej wysoką jakość zamieszkania. Jednocześnie pewna część (około 30% z tendencją do powolnego zmniejszania) ludności zamieszkuje wsie małe lub bardzo małe oferujące trwale znacznie niższą jakość życia – są to wsie słabo wyposażone i nie rokujące realnych szans poprawy tego wyposażenia. Znaczna część miejscowości wiejskich to wsie zbyt małe, by stanowić potencjał dla rozwoju przedsiębiorczości i usług. A to oznacza konieczność wyjazdów do pracy i dla zaspokojenia nawet podstawowych potrzeb w zakresie handlu i usług.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 23 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 23 Strategia rozwoju gminy Śliwice

POTENCJAŁ SPOŁECZNY GMINY – INSTYTUCJONALNA OBSŁUGA LUDNOŚCI I AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA Sieć usług na terenie gminy tworzą następujące ośrodki: • Śliwice – siedziba gminy, miejscowość wyposażona we wszystkie rodzaje e-usług realizowanych na terenie gminy • Lińsk, Śliwiczki – główne ośrodki uzupełniające – pełniące niektóre usługi • pozostałe miejscowości wyposażone w usługi W tabeli poniżej przedstawiono rozmieszczenie wybranych usług na terenie gminy. Uwagę zwraca, że prawie 2/3 ludności gminy zamieszkuje miejscowości wyposażone w szkoły podstawowe i oferujące opiekę przedszkolną. Stosunkowo powszechna jest dostępność świetlic wiejskich. Na terenie gminy jest tylko jedno gimnazjum – wprawdzie oznacza to konieczność dosyć długich dojazdów z niektórych miejscowości, ale jednocześnie oznacza to, że wszyscy uczęszczający do gimnazjum mają zapewniony identyczny poziom kształcenia i warunki lokalowe tego kształcenia. Tabela. Rozmieszczenie usług publicznych w gminie Śliwice. Miejscowość Liczba Udział Szkoła Gimnazjum Opieka Podstawowa Dom Świetlica Biblioteka ludności ludności podstawowa przedszkolna opieka kultury wiejska gminy (%) zdrowotna

Śliwice 2540 45,2 x x x x x x x Lińsk 583 10,4 x x x Śliwiczki 415 7,4 x x x x Rosochatka 253 4,5 x

Okoniny 250 4,4 x Nadjeziorne

Łąski Piec 186 3,3 x Lipowa 174 3,1 x Brzeźno 150 2,7 x Linówek 111 2,0 x Lubocień 108 1,9 x Lisiny 97 1,7 x Laski 94 1,7 Krąg 93 1,7 x Okoniny 81 1,4 x Brzozowe Błota 87 1,5

Łoboda 77 1,4 Jabłonka 74 1,3 Kamionka 67 1,2 Byłyczek 54 1,0 x Główka 51 0,9 Zazdrość 47 0,8 Zwierzyniec 29 0,5

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 24 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 24 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Bazę usług publicznych na terenie gminy stanowią:

• Przedszkole Samorządowe „Borowiaczek” w Śliwicach • Szkoła Podstawowa im. Ks. E. Staniszewskiego w Śliwicach • Gimnazjum w Śliwicach • Szkoła Podstawowa w Śliwiczkach • Szkoła Podstawowa w Lińsku • Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Śliwicach • Gminna Biblioteka Publiczna w Śliwicach • Zakład Usług Komunalnych • Gminny Ośrodek Kultury w Śliwicach • Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Śliwicach

Edukacja Tabela. Placówki edukacji na terenie gminy Nazwa jednostki, adres Maksymalna możliwa Liczba uczniów w roku liczba uczniów szkolnym 2013/2014 Szkoła Podstawowa im. Ks. E. Staniszewskiego w Śliwicach 360 306 ul. Szkolna 9, 89-530 Śliwice Szkoła Podstawowa - Śliwiczki 97 105 56 89-530 Śliwice W tym odział przedszkolny X 10 Szkoła Podstawowa - Lińsk 37 110 77 89-530 Śliwice W tym odział przedszkolny X 22 Przedszkole Samorządowe „Borowiaczek” w Śliwicach Ul. Pocztowa 2 140 124 89-530 Śliwice Gimnazjum Ul. Szkolna 9 234 198 89-530 Śliwice

Stan techniczny budynków szkół podstawowych, gimnazjum jest dobry. Przedszkole wymaga gruntownego remontu lub budowy nowego obiektu. Wyposażenie szkół w sale gimnastyczne i boiska: • Szkoła Podstawowa w Śliwicach wyposażona jest w niepełnowymiarową salę gimnastyczną oraz w kompleks boisk sportowych Orlik 2012. Jest potrzeba rozbudowy lub budowy nowej sali gimnastycznej. • Szkoła Podstawowa w Lińsku wyposażona jest w niewymiarową salkę korekcyjną oraz w kompleks boisk sportowych Orlik 2012. W szkole brakuje sali gimnastycznej. • Szkoła Podstawowa w Śliwiczkach wyposażona jest w niewymiarową salę gimnastyczną oraz w wielofunkcyjne boisko sportowe. Jest potrzeba remontu sali gimnastycznej. • Gimnazjum korzysta z obiektów sportowych Szkoły Podstawowej w Śliwicach. Wyposażenia szkół w pracownie komputerowe:

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 25 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 25 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Szkoła Podstawowa im. Ks. E. Staniszewskiego w Śliwicach. Pracownia komputerowa z 24 stanowiskami. Pracownia wymaga modernizacji polegającej na wymianie komputerów, które nie spełniają obecnych wymagań technicznych. • Szkoła Podstawowa w Śliwiczkach. Pracownia komputerowa z 10 stanowiskami. Pracownia wymaga modernizacji polegającej na wymianie komputerów i serwera, które nie spełniają obecnych wymagań technicznych. • Szkoła Podstawowa w Lińsku. W szkole jest jedna pracownia komputerowa wyposażona w 10 komputerów stacjonarnych i 3 laptopy. Istnieje potrzeba doposażenia szkoły w 3 laptopy i rzutnik multimedialny. • Gimnazjum. Pracownia komputerowa wyposażona jest w 15 komputerów, co obecnie zapewnia każdemu uczniowi dostęp do komputera podczas zajęć z informatyki. Pracownia wymaga jednak modernizacji polegającej na całkowitej wymianie komputerów, które nie spełniają obecnych wymagań technicznych.

W szkołach na terenie gminy nauczany jest język angielski, a w gimnazjum także język niemiecki.

Uczniowie do gimnazjum i szkół na terenie gminy Śliwice dowożone są w ramach organizowanego przez Gminę przetargu na dowożenie w danym roku szkolnym na następujących trasach: • Śliwice-Byłyczek-Śliwice • Śliwice-Brzeźno-Linówek-Śliwice • Śliwice-Zwierzyniec-Okoniny-Główka-Lińsk Wybudowania-Śliwice • Śliwice-Łąski Piec-Zazdrość-Laski-Śliwiczki-Śliwice • Śliwiczki-Laski-Zazdrość-Łąski Piec-Śliwiczki • Lińsk- (ośrodki)-Okoniny Nadjeziorne (sklep)-Dworzec Zarośle-Brzozowe Błota- Kamionka-Lisiny-Jabłonka- Lińsk • Śliwice – Okoniny Nadjeziorne (ośrodki)-Okoniny Nadj. (sklep)-Dworzec Zarośle-Brzozowe Błota-Śliwice • Śliwice-Lipowa-Krąg-Lubocień-Rosochatka-Śliwice • Śliwice-Brzozowe Błota-Lisiny-Kamionka-Jabłonka – Śliwice Dowóz wykonują przewoźnicy prywatni (przetarg) i Zakład Usług Komunalnych w Śliwicach (zlecenie). Gmina Śliwice zakupuje również bilety miesięczne dla uczniów na przewozy PKS.

Tabela. Organizacja dowozu uczniów do szkół w roku szkolnym 2014/2015 Wychowankowie oddziałów Uczniowie szkół Uczniowie Razem przedszkolnych podstawowych gimnazjum Liczba uczniów dowożonych na koszt 37 165 106 308 gminy z tego Zakontraktowany przewoźnik 37 145 80 262 Rodzice ze zwrotem kosztów 0 0 0 Bilety komunikacji publicznej zakupione 0 20 26 46 przez gminę

Instytucje kultury i aktywność kulturalna Bazę kulturalną na terenie gminy stanowią: • Gminny Ośrodek Kultury w Śliwicach

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 26 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 26 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Świetlice w miejscowościach: • Lipowa • Krąg • Lubocień • Brzeźno • Linówek • Byłyczek • Rosochatka • Okoniny Nadjeziorne (przy Kościele) • Okoniny • Lisiny • Śliwiczki • Śliwice • Lińsk • Łąski Piec • Gminna Biblioteka Publiczna w Śliwicach • Filia biblioteczna w Śliwiczkach Stan techniczny budynku Gminnego Ośrodka Kultury jest dobry. W 2011roku budynek GOK został gruntownie zmodernizowany (wymiana instalacji, stolarki okiennej i drzwiowej, podłóg, malowanie pomieszczeń, itd.), zakupiono także nowe wyposażenie (meble, sprzęt nagłośnieniowy i oświetleniowy). Problemem technicznym GOK jest brak miejsca do magazynowania wyposażenia, ponieważ wszystkie pomieszczenia są wykorzystywane do prowadzenia zajęć. Wnętrza wymagają przebudowy, rozbudowy, modernizacji i wymiany wyposażenia. Baza lokalowa GOK jest niewystarczająca do prowadzenia bogatej oferty różnorodnych zajęć. Powoduje to koszty związane z nieustanną zmianą aranżacji pomieszczeń oraz przedwczesne zużycie wnętrz i wyposażenia związane z jego intensywną eksploatacją. Najważniejszymi potrzebami są powiększenie bazy lokalowej, które umożliwi utworzenie pracowni/ sal tematycznych i magazynu oraz wymiana wyposażenia, w tym sprzętu nagłośnieniowego i oświetleniowego wynikająca z postępu technicznego.

W Gminnym Ośrodku Kultury w Śliwicach działają następujące zespoły: • Chór „Orfeusz”– 24 osoby (6 – młodzież, 8 – dorośli, 10-seniorzy) • Zespół taneczny „Insomnia” –– 15 osób - młodzież • Grupa marszowo-taneczna mażoretek – 12 osób – młodzież • Zespół wokalny „Septet” – 6 osób (młodzież) • Orkiestra dęta – 25 osób (młodzież – 22, dorośli – 3)

W GOK odbywają się zajęcia: • Społecznego ogniska muzycznego, do którego uczęszczało 60 uczniów – 58 młodzież, 2 aktywne zawodowo • Młodzieżowego studia piosenki - w zajęciach brało udział 12 osób - młodzież • Dziecięcej grupy teatralnej w ramach projektu: „Od monitora do aktora” finansowanego przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Gminy Śliwice „Atrakcyjna gmina” - 13 osób

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 27 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 27 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Klub malucha – zajęcia dla maluchów w ramach projektu „Klub Malucha” finansowanego przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Gminy Śliwice „Atrakcyjna gmina”. W zajęciach brało udział 10 dzieci. Oprócz ww. zajęć w GOK odbywają się również: • Aerobik dla pań (odpłatnie) - z zajęć korzysta 15 osób aktywnych zawodowo • Nauka tańca towarzyskiego dla dzieci i dorosłych (odpłatnie) - dla 20 osób (10 dzieci, 10 osób aktywnych zawodowo) • Zajęcia taneczne zumba (odpłatnie) - dla 20 osób aktywnych zawodowo • Kurs języka hiszpańskiego (bezpłatnie) – dla 20 osób aktywnych zawodowo • Kurs języka angielskiego (odpłatnie) - dla 12 osób (6 osób aktywnych zawodowo, 6 seniorów) • Bezpłatne zajęcia plastyczne dla dzieci i młodzieży – dla 12 osób • Bezpłatna nauka gry na instrumentach dętych – dla 20 osób

Na terenie gminy znajduje się 13 wiejskich świetlic środowiskowych. Nie odbywają się w nich regularne zajęcia stałe. Świetlice służą jako miejsca okolicznościowych spotkań takich jak zebrania wiejskie, obchody Dnia Kobiet, Dnia Dziecka, Mikołajki itp. W miejscowościach, w których działają koła gospodyń wiejskich (10 miejscowości) świetlice służą jako miejsce spotkań członkiń KGW. Gminna Biblioteka Publiczna w Śliwicach mieści się w budynku OSP Śliwice. Powierzchnia użytkowa to 100 m2. Biblioteka, jak i jej filia w Śliwiczkach posiada dobrą lokalizację. Generalnego remontu i modernizacji wymagają wnętrza biblioteki - potrzebna jest wymiana stolarki drzwiowej, podłogi oraz zakup wyposażenia: mebli i regałów. W 2004 roku Biblioteka została samodzielną jednostką budżetową. Posiada aktualny i bogaty księgozbiór biblioteczny, który dostosowany jest do potrzeb czytelników. Księgozbiór Biblioteki ma charakter uniwersalny, obejmuje wszystkie dziedziny wiedzy. Zbiory są uzupełniane systematycznie dzięki zakupom oraz darom od czytelników. Posiada nowoczesny sprzęt komputerowy i multimedialny, dzięki czemu oferuje bezpłatny dostęp do Internetu (także wi-fi) oraz umożliwia korzystanie z ksero, drukarki, faxu, a także wielu programów komputerowych. Biblioteka, dzięki swojej stronie internetowej, profilowi na portalu Facebook jest obecna także w świecie wirtualnym. Przekłada się to na większy odbiór działań biblioteki ze strony młodzieży. Aktualnie trwa katalogowanie księgozbioru w komputerowej bazie, co pozwoli na w pełni zautomatyzowaną obsługę biblioteczną. Śliwicka biblioteka organizuje cykliczne imprezy kulturalne, zajęcia dla seniorów, warsztaty, przeprowadza lekcje biblioteczne. Biblioteka współpracuje ze szkołami, przedszkolem, GOK, stowarzyszeniami, Kołami Gospodyń Wiejskich. Liczba wypożyczonych książek w 2013 roku to ogółem 10869 wolumenów, w tym: • Gminna Biblioteka Publiczna w Śliwicach-5670, • Oddział dla dzieci-2923, • Filia biblioteczna w Śliwiczkach-2276. Bezpieczeństwo publiczne W Śliwicach funkcjonuje Posterunek Policji. Obsada etatowa Posterunku Policji w Śliwicach dla zapewnienia bezpieczeństwa w gminie nie jest w pełni wystarczająca. W jednostce pomocne byłoby zwiększenie etatu kadrowego o jednego policjanta. Wówczas byłoby możliwe planowanie do służby 3 niezależnych patroli. Na chwile obecną ważnym elementem wpływającym na poprawę bezpieczeństwa na terenie gminy Śliwice byłaby inwestycja polegająca na instalacji monitoringu newralgicznych miejsc zagrożonych niszczeniem

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 28 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 28 Strategia rozwoju gminy Śliwice

infrastruktury znajdującej się w miejscowości Śliwice. Powyższe przyczyniłoby się do poprawienia bezpieczeństwa polegającego na wyeliminowaniu aktów wandalizmu i niszczenia mienia a także drobnych kradzieży. Za rozwiązany uznaje się problem nowego lokalu dla posterunku – znajduje się w Urzędzie Gminy w Śliwicach. Wskazany byłby zakup nowego samochodu służbowego (Posterunek dysponuje 9-letnim samochodem, który jest już znacznie wyeksploatowany). Najczęściej notowane przestępstwa w gminie, to kradzieże i kradzieże z włamaniem, przy czym każdego z obydwu typów tych spraw notuje się zaledwie kilka – do kilkunastu rocznie. Poziom przestępczości na terenie gminy jest porównywalny do pozostałych gmin powiatu oraz gmin sąsiednich. Ponadto Policja w Śliwicach w zakresie prewencji i wykrywalności przestępstw oceniana jest bardzo dobrze - śliwicki posterunek od kilku lat zajmuje pierwsze miejsce w powiecie pod względem wykrywalności (np. w 2013 roku uzyskał wykrywalność ogólną w poziomie 90,7%, przy średniej województwa 67,6%). Miejscem potencjalnie najbardziej zagrożonym przestępczością są Śliwice. Drogi na terenie gminy uchodzą za bezpieczne. Kolizje to najczęściej stłuczki, często spowodowane przez zwierzynę leśną, która nagle wtargnęła na jezdnię. W zdarzeniach takich w ostatnich latach poważnie nie ucierpiała żadna osoba. W ciągu ostatnich lat na drogach gminy Śliwice nie było ani jednej ofiary śmiertelnej. W ciągu całego roku na terenie gminy Śliwice prowadzonych jest wiele akcji prewencyjnych. Podczas tych akcji policyjne działania skierowane są przede wszystkim na poprawę bezpieczeństwa na drogach, bezpieczeństwa niechronionym uczestników ruchu drogowego, bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, osób starszych, rodzin z problemami w rodzinie. Przykładowe akcje policyjne to: „Trzeźwy Poranek”, „Prędkość”, „Alkohol i Narkotyki”, „Pasy”, „Bezpieczny weekend”, „Bezpieczne wakacje”, „Bezpieczne ferie”, Bezpieczna droga do szkoły”, „Niechroniony uczestnik ruchu drogowego”. Policjanci uczestniczą również w imprezach organizowanych na terenie gminy podczas, których znakują rowery, prezentują sprzęt policyjny i umiejętności psów służbowych. Obsługę w zakresie ochrony przeciwpożarowej zapewniają: • Ochotnicza Straż Pożarna w Śliwicach (działająca w strukturach Krajowego Systemu Ratowniczo- Gaśniczego), • OSP Śliwiczkach, • OSP Lińsku, • OSP Lubocień, • OSP Krąg, • OSP Rosochatka. Liczba jednostek na terenie Gminy Śliwice jest wystarczająca, natomiast wskazuje się istotne potrzeby doposażenia w sprzęt, zwłaszcza niezbędny dla ratownictwa wodnego, na wysokościach oraz do neutralizacji plam olejowych. Najważniejsze potrzeby Straży na terenie gminy, to: • zakup samochodu pożarniczego, • zakup sprzętu do ratownictwa wysokościowego, • zakup środków do neutralizacji plam olejowych. W zakresie inwestycji lokalowych: • budowa remizy w Kręgu – obecnie drewniana, • wymiana centralnego ogrzewania w Domu Strażaka w Śliwicach. Ogólnie funkcjonowanie Straży Pożarnej na terenie gminy oceniane jest pozytywnie. Na terenie gminy nie funkcjonuje straż gminna.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 29 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 29 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Baza sportowa i aktywność sportowa Ogólnodostępne są wszystkie scharakteryzowane wcześniej obiekty przyszkolne. Poza tym bazę dla rekreacji stanowią: • Place zabaw w miejscowościach: • Rosochatka • Lińsk • Okoniny • Główka • Lubocień • Lipowa • Łąski Piec • Krąg • Linówek • Śliwice – przy szkole podstawowej, na Osiedlu Młodych, na Osiedlu Runa Leśnego, plac przy zegarze • Śliwiczki • Brzozowe Błota • Kamionka • Jabłonka • Brzeźno • Okoniny Nadjeziorne • Miasteczko ruchu drogowego przy Szkole Podstawowej w Śliwicach – powierzchnia 1460 m2, uliczki wyłożone kostka brukową, wzdłuż których ustawione są znaki drogowe. • Miejsce do kąpieli – Łoboda, Krąg Kluby sportowe działające na terenie gminy: • Gminny Klub Sportowy „VICTORIA” Śliwice, • Uczniowski Klub Sportowy „BORUS ŚLIWICE”, • Uczniowski Klub Sportowy przy Szkole Podstawowej w Śliwicach, • Międzyszkolny Uczniowski Klub Karate „SHOTOKAN” • Towarzystwo Piłkarskie Ziemi Śliwickiej.

Ochrona zdrowia W siedzibie gminy funkcjonuje Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Śliwicach. Dostępność do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej w ocenie Urzędu Gminy jest wystarczającą. Przychodnia czynna jest w godzinach od 8.00 do 18.00, zgodnie z wymogami zawartymi w zarządzeniu Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Spełnione są także normy dotyczące liczby świadczeniobiorców objętych opieką przez jednego lekarza poz i pielęgniarkę poz. Pacjenci rejestrujący się do lekarza przyjmowani są w dniu zgłoszenia. SPZOZ w Śliwicach nie odnotował skarg na złą jakość opieki zdrowotnej. Zatrudniony personel medyczny : • lekarz (specjalizacja – medycyna rodzinna) - 1

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 30 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 30 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• lekarz (specjalizacja – choroby wewnętrzne, radiodiagnostyka) - 1 • lekarz (specjalizacja - pediatria) - 1 • pielęgniarki środowiskowo-rodzinne – 4 • pielęgniarki szkolne – 2 • położna – 1 • fizjoterapeutki - 2 Wyposażenie w sprzęt medyczny (niestandardowy): • ultrasonograf z kolorowym Dopplerem • Holter ciśnieniowy • spirometr Wyposażenie w sprzęt medyczny gabinetu rehabilitacji: • Diatronic DT-10B, • Cryo 5, • lampa Sollux, • lampa Bioptron, • laser biostymulacyjny Terapus 2, • laser biostymulacyjny Terapus 2- przenośny • ultradźwięki BTL 4000 i Intelekt Mobile, • fotel masujący Hand Massager, • magnetronik Mag II, • fotel masujący NEDO, • Multitronik MT-3 Na terenie gminy udzielane porady specjalistyczne w przychodni w Śliwicach: • porady z zakresu rehabilitacji leczniczej, • porady z zakresu urologii, • porady z zakresu ortopedii

Na terenie gminy działają dwa prywatne gabinety stomatologiczne. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Śliwicach planuje rozbudowę i przebudowę budynku przychodni. W tym celu został przygotowany i zatwierdzony projekt budowlany. Obejmuje on przystosowanie dotychczasowych gabinetów fizjoterapii i kinezyterapii na pomieszczenia poradni „K” oraz gabinetu dla dzieci. W istniejącym holu z poczekalnią zostanie wydzielone miejsce na wózkownię. Przebudowie ulegnie obecny podjazd dla osób niepełnosprawnych. Poradnia „K” zostanie wyposażona w niezbędny sprzęt i aparaturę medyczną. Do Gabinetu Rehabilitacji Medycznej zostanie zakupiony sprzęt tj. stoły rehabilitacyjne, aparat do światłolecznictwa, ultradźwięków, magnetoterapii.

Obsługa finansowa i pocztowa Na terenie gminy dostępny jest tylko jeden urząd pocztowy – w Śliwicach. Obsługę finansową zapewniają: • Bank Spółdzielczy w Koronowie – Oddział w Śliwicach

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 31 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 31 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Agencja PKO BP w Śliwicach

Przy Banku Spółdzielczym działa bankomat.

Obiekty kultu religijnego Kościoły parafialne i filialne: • Kościół Parafialny w Śliwicach (św. Katarzyny Aleksandryjskiej) • Kościół filialny Zarośle (Św. Brata Alberta Chmielowskiego) • Kościół filialny Okoniny (Św. Huberta)

Charakterystyka systemu opieki społecznej w gminie Jednym z ważniejszych zadań gminy jest sprawowanie opieki socjalnej, a więc pomoc osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej. Jednostką realizującą zadania pomocy społecznej na terenie Gminy Śliwice jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, który jest jednostką organizacyjną Gminy Śliwice, finansowaną z budżetu gminy i budżetu państwa. Ośrodek pomaga potrzebującym znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej w różny sposób, w tym m.in.: organizuje: dożywianie dzieci w szkołach, usługi opiekuńcze, w tym specjalistyczne; pomaga w staraniu o umieszczenie w domu pomocy społecznej, udziela pomocy finansowej i rzeczowej, pokrywa wydatki na świadczenia zdrowotne, kieruje osoby bezrobotne, korzystające z pomocy społecznej do prac społecznie użytecznych, realizuje wypłatę świadczeń rodzinnych oraz zajmuje się realizacją zadań wynikających z ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów, wypłaca stypendia socjalne (pomoc materialną o charakterze socjalnym) dla uczniów zamieszkałych na terenie gminy Śliwice. Pracownicy socjalni świadczą pracę socjalną. Przy Ośrodku funkcjonuje: • Klub Integracji Społecznej. Celem Klubu jest wyposażenie osób podlegających wykluczeniu społecznemu w umiejętności pozwalające im na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i zawodowym. W ramach Klubu odbywały się m.in. warsztaty z doradcą zawodowym, psychologiem itp. • Gminny Zespół Interdyscyplinarny. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele grup zawodowych zajmujących się obszarem przeciwdziałania przemocy w rodzinie, którzy w ramach współpracy zespołowej podejmują działania. GOPS realizuje: • program dla rodzin wielodzietnych w ramach którego wprowadzona została Karta Dużej Rodziny • projekt systemowy pt. „Czas na start ku lepszej przyszłości” współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Priorytet VII. Promocja integracji społecznej. Projekt skierowany jest do osób bezrobotnych, w tym długotrwale, nieaktywnych zawodowo oraz niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej. • unijny program PEAD: „Dostarczanie nadwyżek żywności najuboższej ludności Unii Europejskiej” we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Zarządem Wojewódzkim PKPS w Bydgoszczy, w ramach którego rozprowadza artykuły żywnościowe wśród osób najuboższych. • zadania wynikające z przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, m.in. zgodnie z przepisami w/wym ustawy zatrudniał asystenta rodziny, który swym wsparciem obejmował rodziny przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych.

Ponadto GOPS realizuje:

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 32 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 32 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• nabór wniosków w programie „Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego”, • rekrutację uczestników kolonii letnich we współpracy z Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy.

Ocenia się, że system opieki społecznej w gminie jest wystarczający dla zapewnienia sprawnej obsługi. Wskazuje się jednak na potrzebę podjęcia działań w następujących zakresach: • zatrudnienia psychologa, prawnika, którzy będą udzielali poradnictwa dla mieszkańców gminy Śliwice, • ze względu na zauważalny proces starzenia się społeczności wskazane jest rozbudowanie systemu wsparcia dla osób starszych, szczególnie w formie Domu Dziennego Pobytu, • wskazane byłoby również utworzenie Środowiskowego Domu Pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, • warunki lokalowe Ośrodka są niewystarczające, dlatego w przyszłości niezbędna będzie nowa infrastruktura Ośrodka ze szczególnym uwzględnieniem likwidacji barier architektonicznych oraz rozwiązanie problemu poruszania się pracowników socjalnych po terenie (zakup samochodu służbowego). Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Śliwicach w 2013 roku pomocą społeczną w różnej formie objął 590 osób, którym przyznano świadczenia w 311 rodzinach (w tym 1.193 osoby w tych rodzinach). Pomoc przyznawana była głównie z powodu ubóstwa. Wśród przyczyn powodujących ubóstwo najliczniejszą grupą korzystających z pomocy społecznej są rodziny bezrobotnych – 180 rodziny, następnie rodziny bezradne w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego – 130 rodzin, rodziny korzystające z powodu niepełnosprawności – 111 rodzin oraz rodziny korzystające z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby – 71 rodzin. W ostatnich latach, w zakresie potrzeb opiekuńczych, obserwuje się tendencje zmian w kierunku przyznania pomocy w formie specjalistycznych usług opiekuńczych oraz przyznawania rodzinom, w których występują problemy opiekuńczo-wychowawcze asystenta rodziny. Ponadto świadczenie pielęgnacyjne wyparło w dużym stopniu usługi opiekuńcze realizowane przez GOPS. System pomocy społecznej nad osobami starszymi w Gminie Śliwice realizowany jest zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. GOPS kieruje do domów pomocy społecznej, zapewnia osobom starszym pomoc w formie żywności w ramach programu PEAD, pomoc w postaci pracy socjalnej, m.in. w wypełnianiu wniosków do Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Tucholi, w celu ustalenia stopnia niepełnosprawności i korzyściach płynących z tego tytułu, tj. uzyskaniu świadczeń i uprawnieniach, pomaga w organizacji pomocy sąsiedzkiej, itp. Liczba osób starszych objętych opieką przez GOPS Śliwice wynosi 22 osoby. Na terenie gminy Śliwice funkcjonują dwie organizacje społeczne skupiające seniorów: Klub Seniora JARZĘBINKA oraz Koło Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów.

W placówkach oświaty na terenie gminy prowadzi się dożywianie uczniów. Odbywa się ono w przedszkolu i szkołach w ramach wieloletniego programu wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” na lata 2014-2020. Gmina Śliwice opłaca także dożywania uczniów pochodzących z jej terenu, a uczęszczających do placówek poza jej granicami. Pomoc ze środków gminy w zakresie dożywiania uczniów prowadzona jest w następujących placówkach i w następującym wymiarze (liczba korzystających): • Szkoła Podstawowa w Śliwicach - 79 • Szkoła Podstawowa w Lińsku - 46 • Szkoła Podstawowa w Śliwiczkach - 27 • Gimnazjum w Śliwicach - 35 • Przedszkole Samorządowe „Borowiaczek” w Śliwicach - 19 • Zespół Szkół Publicznych w Szlachcie - 8

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 33 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 33 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Czersku - 1 • Zespół Szkół Publicznych w Osiecznej - 2 Powyższa pomoc przyznawana jest w oparciu o przyjęte w ustawie kryteria dochodowe - do 150 % kryterium dochodowego, określonego w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej. Realizowana pomoc jest wystarczająca, ponieważ wszystkie osoby, które zgłosiły się do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Śliwicach, i wyraziły chęć korzystania z tej formy pomocy, otrzymały pomoc w formie dożywiania w szkole.

Inne identyfikowane potrzeby w zakresie remontów i modernizacji obiektów użyteczności publicznej Na terenie Gminy Śliwice wykonać termomodernizację wszystkich obiektów użyteczności publicznej. Z dziedziny bazy sportowej wskazuje się następujące potrzeby: • Budowa sali gimnastycznej w Śliwicach • zadaszenie Orlika w Śliwicach • modernizacja stadionu

Z dziedziny kultury wskazuje się następujące potrzeby: • potrzeby w zakresie remontów i modernizacji budynku Gminnego Ośrodka Kultury: • zakup nowoczesnego, profesjonalnego wyposażenia (zestawów komputerowych, kamery cyfrowej, profesjonalnego aparatu fotograficznego, składane stoły, dedykowane zabudowy – w celu lepszego wykorzystania przestrzeni), • wymiana sprzętu nagłośnieniowego i oświetleniowego, z powodu zwykłego zużycia oraz postępu technologicznego (zastąpienie urządzeń analogowych cyfrowymi). • zabudowanie toalet w amfiteatrze • stworzenie sali z lustrami do prób tanecznych, zumby, aerobiku • wymiana pieca CO Z dziedziny edukacji wskazuje się następujące potrzeby: Potrzeby w zakresie remontów i modernizacji budynków: Szkoła Podstawowa im. Ks. E. Staniszewskiego w Śliwicach: • renowacja podłogi w sali gimnastycznej oraz wymiana drzwi • remont głównych schodów wejściowych i wymiana balustrad • remont łazienek uczniowskich • remont pracowni komputerowej wraz z zakupem mebli • wyłożenie polbrukiem części boiska • termomodernizacja budynku wraz z wykonaniem elewacji Szkoła Podstawowa w Śliwiczkach: • Budynek (mieszczący salę gimnastyczną) wymaga remontu instalacji elektrycznej, wymiany 4 okien, termomodernizacji oraz malowania. Szkoła Podstawowa w Lińsku: • budynek główny: • remont pomieszczenia biblioteki (podłoga, malowanie ścian),

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 34 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 34 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• brak pomieszczenia na świetlicę i jedną większą salę lekcyjną, • powiększenie sal lekcyjnych • wymiana pokrycia dachowego (eternit) i przebudowa kominów powyżej dachu. • budynek z salą gimnastyczną • remont korytarza przy sali (wymiana podłogi, gipsowanie i malowanie) i sala lekcyjna (gipsowanie i malowanie), wymiana instalacji centralnego ogrzewania w korytarzu, szatni i klasie Gimnazjum: • Budynek wymaga termomodernizacji (poddasze) oraz częściowej wymiany rur kanalizacyjnych. Przedszkole Samorządowe „Borowiaczek” w Śliwicach: • kapitalny remont przedszkola lub budowa nowego. • Potrzeby w zakresie bazy sportowej: • zadaszenie boiska „Orlik” przy Gimnazjum w Śliwicach

Z dziedziny ochrony zdrowia wskazuje się następujące potrzeby: • Planowana rozbudowa Przychodni jest w trakcie realizacji. Przygotowany został projekt oraz uzyskano wymagane pozwolenia i decyzje. Środki planuje się pozyskać z funduszy wojewódzkich (gmina posiada wymagany wykład własny).

Z dziedziny bezpieczeństwa publicznego: • budowa remizy w Kręgu • wymiana centralnego ogrzewania w Domu Strażaka w Śliwicach. • zakup sprzętu dla Policji i Straży Pożarnej (w tym zakup pojazdów)

Aktywność społeczna mieszkańców Gmina cechuje się umiarkowaną aktywnością społeczną. Działa kilka stowarzyszeń, które są aktywne kulturalnie: • Towarzystwo Miłośników Ziemi Śliwickiej „KNIEJA” w Śliwicach • Stowarzyszenie Miłośników Koni i Zaprzęgów Konnych w Śliwicach • Bractwo Świętego Huberta w Śliwicach • Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju i Promocji Gminy Śliwice „Atrakcyjna Gmina” w Śliwicach • Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich w Lińsku • Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Jagodzianki” w Linówku • Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich w Śliwiczkach • Stowarzyszenie Przyjaciół Borowiaczka w Śliwicach • Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju i Promocji Wsi Jabłonka „Jabłkowa Kraina” w Lisinach • Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Piecanki” w Łąskim Piecu

Cykliczne imprezy kulturalne, sportowe, festyny, itp. na terenie gminy:

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 35 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 35 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Festiwal orkiestr dętych – impreza o zasięgu międzywojewódzkim organizowana w czerwcu przez Gminny Ośrodek Kultury oraz ochotniczą straż pożarną w Śliwicach, w amfiteatrze GOK. W 2014 r. odbędzie się 15 edycja festiwalu. W festiwalu uczestniczy od 6 do 10 orkiestr. Występy ocenia jury, które przyznaje puchary. Orientacyjna liczba uczestników: 900 osób. • Festyn wędkarski „Lin” - impreza o zasięgu międzywojewódzkim, organizowana pod koniec czerwca nad jeziorem w Lińsku przez stowarzyszenie koło gospodyń wiejskich w Lińsku we współpracy z GOK i UG Śliwice oraz radą sołecką. W 2014r. Odbędzie się 7 „Lin”. Festyn składa się z części sportowej – otwartych zawodów wędkarskich organizowanych na jeziorze w Lińsku (około 50 wędkarzy) oraz część rozrywkowej, kończy się zabawą taneczną. Orientacyjna liczba uczestników: 900 osób. • Konkursy kulinarne dla kół gospodyń wiejskich z terenu gminy Śliwice – organizowane dwa razy w roku (wielkanocny, bożonarodzeniowy). Orientacyjna liczba uczestników: 150 osób. • Zawody modeli pływających – impreza o zasięgu ogólnopolskim lub międzynarodowym. Organizowana w lipcu-sierpniu nad jeziorem w Lińsku przez stowarzyszenie koło gospodyń wiejskich w Lińsku we współpracy z GOK i UG Śliwice. Rywalizacja modelarzy trwa 3 dni (od piątku do niedzieli, w niedzielę odbywają się biegi finałowe, a w sobotę organizowana jest zabawa taneczna nad jeziorem L lińsku. Orientacyjna liczba uczestników: 500 osób. • Piknik koniarzy – impreza o zasięgu międzywojewódzkim, organizowana w pierwszą niedzielę sierpnia przez stowarzyszenie miłośników koni i zaprzęgów konnych w Śliwicach „Gniadosz”, przy współpracy z GOK i UG Śliwice. Piknik odbywa się na terenie zielonym przy kościele w Śliwicach. W 2014r. Piknik organizowany będzie po raz 6. Piknik jest imprezą sportowo-rekreacyjną. Konkurencjom sportowym (powożenie, bieg przez przeszkody itp.) towarzyszą występy artystyczne oraz konkurencje rekreacyjne dla publiczności np. toczenie beli siana, czy rzut kołem od wozu. Orientacyjna liczba uczestników 600 osób. • Dożynki gminne – impreza organizowana corocznie przez inne sołectwo z terenu gminy Śliwice (w roku 2014 organizowana w Śliwicach). Związana z obchodami wpisanego od wieków w tradycję regionu i kraju święta dożynek, czyli ludowego święta połączonego z obrzędami dziękczynnymi za ukończenie żniw i prac polowych. W ramach imprezy odbywa się: tradycyjny pochód dożynkowy z wieńcami dożynkowymi, dziękczynna msza święta, koncert orkiestry dętej OSP Śliwice – w trakcie koncertu przejażdżki bryczkami i wozami dla gości i publiczności, obrzędy dożynkowe: przekazania i dzielenia chleba, przemówienia, koncert zespołu obrzędowego, występy artystyczne. Impreza kończy się zabawą ludową. Tradycją dożynek jest bezpłatny poczęstunek dla wszystkich przybyłych gości. Orientacyjna liczba uczestników 900 osób. • Zaduszki jazzowe – impreza kulturalna organizowana przez Gminny Ośrodek Kultury w Śliwicach od 2011 r. Odbywa się pod koniec października. Orientacyjna liczba uczestników 150 osób. • Gitariada – impreza kulturalna organizowana przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Śliwickiej „Knieja” we współpracy z GOK Śliwice. Impreza składa się z konkursu dla gitarzystów, warsztatów gitarowych dla uczestników konkursu, koncertu finałowego, podczas którego nagradzani są zwycięzcy oraz jam session – wieczoru gitarowego – wspólnego gitarowego grania i śpiewania do późnej nocy. Impreza międzywojewódzka. Orientacyjna liczba uczestników 200 osób. • Festyn z okazji Dnia Dziecka – impreza odbywająca się W amfiteatrze GOK. Organizowana przez GOK Śliwice we współpracy z radą sołectwa Śliwice. Występy artystyczne, konkursy dla dzieci, słodki poczęstunek. Orientacyjna liczba uczestników 200 osób.

• Mikołajki – impreza odbywająca się w GOK. Organizowana przez GOK. Występy artystyczne, konkursy dla dzieci, słodki poczęstunek. Orientacyjna liczba uczestników 150 osób.

Wnioski:

Poziom wyposażenia w usługi i dostępność do nich należy ocenić dwojako. Z jednej strony koncentracja usług w siedzibie gminy, która jest bardzo dużą miejscowością powoduje, że znaczna część mieszkańców gminy ma dostęp do usług publicznych w miejscu swego zamieszkania, co bardzo dobrze wpływa na jakość życia. Jednocześnie jednak duże rozdrobnienie osadnictwa powoduje, że mieszkańcy większości miejscowości są zmuszeni wyjeżdżać poza swoje miejsce

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 36 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 36 Strategia rozwoju gminy Śliwice

zamieszkan ia dla zaspokojenia nawet bardzo podstawowych potrzeb. Fakt, że poza Śliwicami usługi o charakterze uzupełniającym rozwinęły się w Lińsku i Śliwiczkach, nie poprawia pod tym względem sytuacji, bo są to miejscowości położone w pobliżu Śliwic, a więc równie odległe dla wielu małych miejscowości. Powszechnie występują na terenie gminy świetlice wiejskie i jest to korzystne uwarunkowanie, bowiem stwarza możliwość rozwoju różnych aspektów aktywizacji i integracji społecznej. Aktywność społeczna mieszkańców jest umiarkowanie wysoka – dostrzega się możliwość dalszego jej stymulowania, co może się odbywać właśnie przy wykorzystaniu gminnych placówek kultury i oświaty.

PROBLEMY SPOŁECZNE GMINY. PRZESŁANKI PROCESÓW REWITALIZACJI Trudna sytuacja materialna - uzależnienie od pomocy społecznej Gmina należy do obszarów o wysokim wskaźniku korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Wyróżnia się pod tym względem w powiecie, a trzeba zauważyć że powiat tucholski prezentuje wysoki wskaźnik korzystających (zdecydowanie najwyższy w zachodniej części województwa) – i lokuje się w ostatnich latach na 4-6 pozycji wśród wszystkich powiatów województwa. Szczególnie negatywnie gmina Śliwice wyróżnia się pod względem liczby dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku. Tabela. Liczba osób - członków gospodarstw domowych, które w danym roku skorzystały ze świadczeń pomocy społecznej gmina 2009 2010 2011 2012 2013 liczba osób Cekcyn 1085 968 1048 948 1087 Gostycyn 843 837 789 732 886 Kęsowo 1764 1626 895 775 1121 Lubiewo 1158 1033 1018 880 997 Śliwice 1270 1207 1156 1119 1172 Tuchola 3297 3246 2977 2541 2563 udział w liczbie ludności ogółem (%) – zasięg korzystania z pomocy społecznej Cekcyn 16,5 14,7 15,9 14,2 16,3 Gostycyn 16,2 15,9 15,0 13,9 17,0 Kęsowo 39,9 36,2 19,9 17,2 25,2 Lubiewo 20,0 17,7 17,4 15,0 16,9 Śliwice 23,3 21,6 20,7 20,0 21,0 Tuchola 16,3 15,9 14,6 12,4 12,5 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS BDL.

Tabela. Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku – zmiany w latach 2008-2013 gmina 2008 2009 2010 2011 2012 2013 % % % % % % Cekcyn 71,2 66,3 60,5 56,4 50,7 47,2 Gostycyn 64,0 59,3 54,3 50,2 44,4 42,7 Kęsowo 67,2 59,1 56,0 54,2 48,2 43,9 Lubiewo 66,5 61,6 59,6 56,8 53,1 49,4 Śliwice 77,9 72,4 66,2 65,7 60,8 59,7 Tuchola 56,7 51,5 47,6 43,9 39,7 37,4

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 37 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 37 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS BDL. Na terenie gminy, wg danych z początku roku 2016, pomocą społeczną realizowaną w ramach zadań własnych gminy (są to dane, które nie są bezpośrednio porównywalne pod względem meritum z przytaczanymi wcześniej danymi GUS), objętych jest 269 rodzin, w których żyje 1006 osób. Największa liczba osób objętych pomocą zamieszkuje Śliwice – jest to 70 rodzin z 270 osobami, następnie Lińsk – 38 rodzin z 148 osobami i Śliwiczki – 32 rodziny. Łącznie w tych 3 miejscowościach zamieszkuje ponad 53% wszystkich osób objętych pomocą.

Pod względem udziału osób objętych pomocą w ogólnej liczbie ludności miejscowości, najwyższy wskaźnik notują miejscowości: Kamionka (48%), Okoniny (37%), Główka (31%), Lisiny, Lipowa, Łąski Piec (29-30%). Są to jednak niewielkie miejscowości i rzeczywista liczba osób objętych pomocą jest tu niewielka – łącznie jest to we wszystkich tych miejscowościach 210 osób, a więc mniej niż w samej miejscowości Śliwice

Tabela. Liczba korzystających z pomocy społecznej miejscowość 1) Liczba 2) Liczba osób w 3) Liczba rodzin, 4) Liczba osób w 5) Liczba rodzin, 6) Liczba osób w rodzin, którym rodzinach, którym rodzinach, którym rodzinach, udzielono którym udzielono przyznano którym przyznano którym świadczenia świadczenia pomoc z powodu przyznano pomoc z powodu przyznano pomocy pomocy trudnej sytuacji pomoc z powodu trudnej sytuacji pomoc z społecznej (w społecznej(w życiowej- trudnej sytuacji życiowej- powodu trudnej ramach zadań ramach zadań ubóstwo życiowej- bezrobocie sytuacji życiowej własnych gminy) własnych gminy) ubóstwo - bezrobocie Brzeźno 10 35 8 29 2 7 Brzozowe Błota 7 22 6 19 3 13 Byłyczek 1 3 1 3 1 3 Główka 4 16 3 11 3 11 Jabłonka 4 16 3 10 0 0 Kamionka 8 32 6 23 4 16 Krąg 5 17 4 12 3 8 Laski 4 16 2 9 3 11 Linówek 4 15 3 10 3 10 Lińsk 38 148 30 118 13 48 Lipowa 12 51 10 47 7 27 Lisiny 9 28 8 24 7 21 Lubocień 4 15 4 15 1 6 Łąski Piec 13 53 11 43 5 23 Łoboda 4 17 4 17 4 17 Okoniny 11 30 8 21 3 13 Okoniny 11 41 10 40 8 28 Nadjeziorne Rosochatka 14 57 12 48 9 31 Śliwiczki 32 114 23 75 16 58 Śliwice 70 270 47 176 33 126 Zazdrość 3 6 3 6 2 5 Zwierzyniec 1 4 1 4 0 0 razem 269 1006 207 760 130 482

miejscowość 7) Liczba rodzin, 8) Liczba osób w 9) Liczba rodzin 10) Liczba osób 11) Liczba 12) Liczba którym rodzinach, , którym w rodzinach, rodzin, które są rodzin, które są przyznano którym przyznano którym objęte trwale objęte

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 38 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 38 Strategia rozwoju gminy Śliwice

pomoc z powodu przyznano pomoc z powodu przyznano pozafinansowym pomocą trudnej sytuacji pomoc z powodu trudnej sytuacji pomoc z powodu i formami finansową życiowej – trudnej sytuacji życiowej – trudnej sytuacji pomocy niepełnosprawno życiowej- bezradność w życiowej - socjalnej ść niepełnosprawno sprawach bezradność w ść opiekuńczo - sprawach wychowawczych opiekuńczo - wychowawczych Brzeźno 6 16 3 14 9 10 Brzozowe Błota 3 5 2 9 7 6 Byłyczek 0 0 0 0 1 0 Główka 1 5 0 0 1 4 Jabłonka 1 1 1 4 1 3 Kamionka 5 18 0 0 5 7 Krąg 1 2 0 0 2 4 Laski 2 6 1 5 4 3 Linówek 1 4 1 5 3 2 Lińsk 15 55 7 27 15 34 Lipowa 7 26 2 10 10 9 Lisiny 3 8 1 3 6 7 Lubocień 2 11 1 1 4 4 Łąski Piec 2 3 5 21 11 11 Łoboda 1 5 0 0 4 4 Okoniny 4 4 2 7 5 7 Okoniny 0 0 3 12 8 8 Nadjeziorne Rosochatka 6 23 1 4 11 12 Śliwiczki 11 37 6 25 21 24 Śliwice 24 86 10 37 48 53 Zazdrość 2 2 0 0 3 3 Zwierzyniec 1 4 0 0 0 1 razem 98 321 46 184 179 216

Tabela. Wskaźniki korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (na 100 mieszkańców) miejscowość 1) Liczba 2) Liczba osób w 3) Liczba rodzin, 4) Liczba osób w 5) Liczba rodzin, 6) Liczba osób w rodzin, którym rodzinach, którym rodzinach, którym rodzinach, udzielono którym przyznano którym przyznano którym świadczenia udzielono pomoc z powodu przyznano pomoc z powodu przyznano pomocy świadczenia trudnej sytuacji pomoc z trudnej sytuacji przyznano społecznej (w pomocy życiowej- powodu trudnej życiowej- pomoc z ramach zadań społecznej(w ubóstwo sytuacji bezrobocie powodu trudnej własnych gminy) ramach zadań życiowej- sytuacji życiowej własnych gminy) ubóstwo - bezrobocie Brzeźno 6,6 23,2 5,3 19,2 1,3 4,6 Brzozowe Błota 8,0 25,3 6,9 21,8 3,4 14,9 Byłyczek 1,8 5,5 1,8 5,5 1,8 5,5 Główka 7,8 31,4 5,9 21,6 5,9 21,6 Jabłonka 5,4 21,6 4,1 13,5 0,0 0,0 Kamionka 11,9 47,8 9,0 34,3 6,0 23,9 Krąg 5,4 18,5 4,3 13,0 3,3 8,7 Laski 4,3 17,0 2,1 9,6 3,2 11,7

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 39 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 39 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Linówek 3,6 13,5 2,7 9,0 2,7 9,0 Lińsk 6,5 25,4 5,1 20,2 2,2 8,2 Lipowa 6,8 29,0 5,7 26,7 4,0 15,3 Lisiny 9,5 29,5 8,4 25,3 7,4 22,1 Lubocień 3,7 13,9 3,7 13,9 0,9 5,6 Łąski Piec 7,0 28,6 5,9 23,2 2,7 12,4 Łoboda 5,2 22,1 5,2 22,1 5,2 22,1 Okoniny 13,6 37,0 9,9 25,9 3,7 16,0 Okoniny 4,5 16,6 4,0 16,2 3,2 11,3 Nadjeziorne Rosochatka 5,5 22,5 4,7 19,0 3,6 12,3 Śliwiczki 7,7 27,5 5,5 18,1 3,9 14,0 Śliwice 2,8 10,7 1,9 6,9 1,3 5,0 Zazdrość 6,4 12,8 6,4 12,8 4,3 10,6 Zwierzyniec 4,0 16,0 4,0 16,0 0,0 0,0 SUMA 4,8 17,9 3,7 13,5 2,3 8,6

miejscowość 7) Liczba rodzin, 8) Liczba osób w 9) Liczba rodzin 10) Liczba osób 11) Liczba 12) Liczba którym rodzinach, , którym w rodzinach, rodzin, które są rodzin, które są przyznano którym przyznano którym objęte trwale objęte pomoc z powodu przyznano pomoc z powodu przyznano pozafinansowym pomocą trudnej sytuacji pomoc z trudnej sytuacji pomoc z i formami finansową życiowej – powodu trudnej życiowej – powodu trudnej pomocy niepełnosprawno sytuacji bezradność w sytuacji życiowej socjalnej ść życiowej- sprawach - bezradność w niepełnosprawn opiekuńczo - sprawach ość wychowawczych opiekuńczo - wychowawczych Brzeźno 4,0 10,6 2,0 9,3 6,0 6,6 Brzozowe Błota 3,4 5,7 2,3 10,3 8,0 6,9 Byłyczek 0,0 0,0 0,0 0,0 1,8 0,0 Główka 2,0 9,8 0,0 0,0 2,0 7,8 Jabłonka 1,4 1,4 1,4 5,4 1,4 4,1 Kamionka 7,5 26,9 0,0 0,0 7,5 10,4 Krąg 1,1 2,2 0,0 0,0 2,2 4,3 Laski 2,1 6,4 1,1 5,3 4,3 3,2 Linówek 0,9 3,6 0,9 4,5 2,7 1,8 Lińsk 2,6 9,4 1,2 4,6 2,6 5,8 Lipowa 4,0 14,8 1,1 5,7 5,7 5,1 Lisiny 3,2 8,4 1,1 3,2 6,3 7,4 Lubocień 1,9 10,2 0,9 0,9 3,7 3,7 Łąski Piec 1,1 1,6 2,7 11,4 5,9 5,9 Łoboda 1,3 6,5 0,0 0,0 5,2 5,2 Okoniny 4,9 4,9 2,5 8,6 6,2 8,6 Okoniny 0,0 0,0 1,2 4,9 3,2 3,2 Nadjeziorne Rosochatka 2,4 9,1 0,4 1,6 4,3 4,7 Śliwiczki 2,7 8,9 1,4 6,0 5,1 5,8 Śliwice 0,9 3,4 0,4 1,5 1,9 2,1

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 40 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 40 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Zazdrość 4,3 4,3 0,0 0,0 6,4 6,4 Zwierzyniec 4,0 16,0 0,0 0,0 0,0 4,0 1,7 5,7 0,8 3,3 3,2 3,8

Istotną cechą diagnostyczną sytuacji społecznej gmin, jest liczba rodzin, które są objęte pozafinansowymi formami pomocy socjalnej. Do form tych zalicza się między innymi pracę asystenta rodziny, niektóre formy przeciwdziałania alkoholizmowi, pomoc psychologiczną, itp. Największą liczbę rodzin objętą taką pomocą notuje się w Śliwicach (48), Śliwiczkach (21), Lińsku (15), Okoninach Nadjeziornych (12), Łąskim Piecu (10).

Istotną cechą diagnostyczną sytuacji materialnej ludności jest liczba rodzin, które są trwale objęte pomocą finansową. Największa ich liczba zamieszkuje Śliwice (53), Lińsk (34), Śliwiczki (24), Rosochatkę (12), Łaski Piec (11). Najczęściej w miejscowościach gminy wskaźnik liczby tego typu rodzin na 100 mieszkańców wynosi 3-7, co oznacza, że trwale objętych pomocą jest od 10 do 20% ludności gminy. Tabela. Wskaźniki korzystających z pomocy społecznej w miejscowościach Liczba rodzin, którym udzielono świadczenia pomocy Liczba osób w rodzinach, którym udzielono świadczenia społecznej (w ramach zadań własnych gminy) pomocy społecznej(w ramach zadań własnych gminy)

miejscowość liczba udział w łącznej miejscowość liczba udział w łącznej wartości w gminie wartości w gminie Śliwice 70 26,0 Śliwice 270 26,8 Lińsk 38 14,1 Lińsk 148 14,7 Śliwiczki 32 11,9 Śliwiczki 114 11,3 Rosochatka 14 5,2 Rosochatka 57 5,7 Łąski Piec 13 4,8 Łąski Piec 53 5,3 Lipowa 12 4,5 Lipowa 51 5,1 Okoniny 11 4,1 Okoniny 41 4,1 Nadjeziorne Okoniny 11 4,1 Brzeźno 35 3,5 Nadjeziorne Brzeźno 10 3,7 Kamionka 32 3,2 Lisiny 9 3,3 Okoniny 30 3,0 Kamionka 8 3,0 Lisiny 28 2,8 Brzozowe Błota 7 2,6 Brzozowe Błota 22 2,2 Krąg 5 1,9 Krąg 17 1,7 Główka 4 1,5 Łoboda 17 1,7 Jabłonka 4 1,5 Główka 16 1,6 Laski 4 1,5 Jabłonka 16 1,6 Linówek 4 1,5 Laski 16 1,6 Lubocień 4 1,5 Linówek 15 1,5 Łoboda 4 1,5 Lubocień 15 1,5 Zazdrość 3 1,1 Zazdrość 6 0,6 Byłyczek 1 0,4 Zwierzyniec 4 0,4 Zwierzyniec 1 0,4 Byłyczek 3 0,3 suma 269 1006

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 41 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 41 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Bezrobocie W rozdziale przedstawiono zagadnienie bezrobocia w ujęciu statystycznym – są to oficjalnie podawane wartości, które dotyczą osób spełniających formalne kryteria rejestracji jako osoby bezrobotne. Wskaźniki te są powszechnie używane do dokonywania porównań zarówno w szeregach czasowych (zmiany stanu w określonym okresie), jak i do porównań terytorialnych (pomiędzy różnymi jednostkami) – mają więc znaczenie dla kształtowania wizerunku gminy oraz obliczania wskaźników służących do oceny sytuacji makroekonomicznej gminy. Należy jednak zauważyć, że na terenie gminy Śliwice dosyć powszechny jest pogląd o braku istotnego problemu faktycznego zjawiska bezrobocia. Wręcz przeciwnie – podaje się przykłady pracodawców poszukujących pracowników, jak też zatrudnianie osób spoza gminy, ze względu na brak zgłoszeń od mieszkańców gminy. Tym samym, odnosząc się do wskaźników statystycznych, należy mieć świadomość, że oddają one tylko niektóre aspekty bezrobocia i nie mogą być bezwzględnie i bezkrytycznie używane jako jedyny, całościowy wskaźnik, charakteryzujący to zagadnienie.

W końcu 2015 roku liczba bezrobotnych na terenie gminy wyniosła 305 osób. Z tej liczby aż 129, czyli ponad 42%, to osoby pozostające bez pracy ponad 12 miesięcy. Aż 1/5 wszystkich bezrobotnych to osoby pozostające bez pracy ponad 24 miesiące. Największa liczba osób bezrobotnych zamieszkuje Śliwice – jest to 120 osób, następnie Śliwiczki – 32, Liński – 27, a kolejne 6 miejscowości notuje od 10 do 20 bezrobotnych. Śliwice przewodzą także pod względem liczby osób pozostających bez pracy ponad 12 miesięcy – jest ich tu 48, w Śliwiczkach – 14, w Lińsku – 12. Pod względem liczby bezrobotnych pozostających bez pracy ponad 24 miesiące, wyróżnia się tylko miejscowości Śliwice (22 osoby). Pomimo, że łącznie na terenie gminy bezrobotnych długookresowych o tak długim czasie pozostawania bez pracy jest aż 60, to w pozostałych miejscowościach notuje się tylko pojedyncze takie przypadki – najwięcej w Śliwiczkach – 6. Wskaźnik liczby osób bezrobotnych odniesionych do liczby osób w wieku produkcyjnym, wynosi w gminie przeciętnie 8,7/100. Bardzo wysoki jest w Lisinach (22,2/100), Kręgu (21,4/100), Brzozowych Błotach (18,8/100), Zazdrości (15) a w kilku kolejnych miejscowościach wynosi od 10-12 (Śliwiczki, Łoboda, Łaski Piec, Lubocień). W Śliwicach – gdzie bezwzględna liczba bezrobotnych jest duża i bez wątpienia stanowi problem społecznych - wskaźnik ten wynosi 7,4/100 i jest korzystny nawet na tle miast notujących dobrą sytuację na rynku pracy. Warto jednak zauważyć, że są w gminie miejscowości o jeszcze korzystniejszym wskaźniku. Tabela. Liczba i wskaźnik bezrobocia wg miejscowości miejscowość Liczba bezrobotnych Ludność w wieku Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym produkcyjnym (bezrobotni na 100 osób w wieku produkcyjnym) ogółem Bez pracy Bez pracy ogółem Bez pracy Bez pracy ponad 12 ponad 24 ponad 12 ponad 24 miesięcy miesiące miesięcy miesiące Brzeźno 8 5 2 96 8,3 5,2 2,1 Brzozowe 10 3 2 55 18,2 5,5 3,6 Błota Byłyczek 3 2 2 34 8,8 5,9 5,9 Główka 0 0 0 24 0,0 0,0 0,0 Jabłonka 2 2 1 38 5,3 5,3 2,6 Kamionka 2 1 1 35 5,7 2,9 2,9 Krąg 12 4 1 56 21,4 7,1 1,8 Laski 5 2 0 62 8,1 3,2 0,0 Linówek 3 0 0 74 4,1 0,0 0,0 Lińsk 27 12 4 355 7,6 3,4 1,1 Lipowa 6 1 0 116 5,2 0,9 0,0 Lisiny 12 4 1 54 22,2 7,4 1,9

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 42 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 42 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Lubocień 6 1 1 58 10,3 1,7 1,7 Łąski Piec 13 7 4 119 10,9 5,9 3,4 Łoboda 6 4 1 50 12,0 8,0 2,0 Okoniny 5 2 1 52 9,6 3,8 1,9 Okoniny 10 5 3 148 6,8 3,4 2,0 Nadjeziorne Rosochatka 18 9 5 148 12,2 6,1 3,4 Śliwice 120 48 22 1624 7,4 3,0 1,4 Śliwiczki 32 14 6 261 12,3 5,4 2,3 Zazdrość 5 3 3 33 15,2 9,1 9,1 Zwierzyniec 0 0 0 14 0,0 0,0 0,0 suma 305 129 60 3506 8,7 3,7 1,7

Tabela. Liczba i wskaźnik bezrobocia ogółem wg miejscowości Miejscowości wg liczby bezrobotnych Miejscowości wg wskaźnika bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym (na 100 osób w wieku produkcyjnym) Śliwice 120 Lisiny 22,2 Śliwiczki 32 Krąg 21,4 Lińsk 27 Brzozowe Błota 18,2 Rosochatka 18 Zazdrość 15,2 Łąski Piec 13 Śliwiczki 12,3 Krąg 12 Rosochatka 12,2 Lisiny 12 Łoboda 12,0 Brzozowe Błota 10 Łąski Piec 10,9 Okoniny Nadjeziorne 10 Lubocień 10,3 Brzeźno 8 Okoniny 9,6 Lipowa 6 Byłyczek 8,8 Lubocień 6 Brzeźno 8,3 Łoboda 6 Laski 8,1 Laski 5 Lińsk 7,6 Okoniny 5 Śliwice 7,4 Zazdrość 5 Okoniny Nadjeziorne 6,8 Byłyczek 3 Kamionka 5,7 Linówek 3 Jabłonka 5,3 Jabłonka 2 Lipowa 5,2 Kamionka 2 Linówek 4,1 Główka 0 Główka 0,0 Zwierzyniec 0 Zwierzyniec 0,0

Starzejące się społeczeństwo W gminie Śliwice w wieku poprodukcyjnym (liczonym ze względu na dostępność danych jako grupa 60+ wśród kobiety i 65+ wśród mężczyzn), znajdują się 784 osoby, czyli 14,0% ludności gminy. Na terenie gminy Śliwice liczebność starszych grup wiekowych przedstawia się następująco: • ludność w wieku ponad 50 lat – 1779 osób, czyli 31,7% ogółu

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 43 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 43 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• ludność w wieku ponad 60 lat – 1031 osób, czyli 18,4% ogółu • ludność w wieku poprodukcyjnym (kobiety 60+, mężczyźni 65+) - 784 osoby, czyli 14,0% ogółu • ludność w wieku ponad 70 lat – 437 osób, czyli 7,8% ogółu • ludność w wieku ponad 80 lat – 200 osób, czyli 3,6% ogółu Grupa poprodukcyjna, która przeciętnie w gminie stanowi 14,0% ludności, w kilku miejscowościach notuje znacznie wyższe udziały. Uwagę zwracają: Główka (25,5%), Lubocień (23,1%), Jabłonka (21,6%), Krąg (20,7%), Linówek (19,8%). Są to małe miejscowości, w których stosunkowo łatwo jest zachwiać strukturę wieku – przy łącznej liczbie mieszkańców wynoszącej kilkadziesiąt lub sto kilkadziesiąt osób, emigracja poza miejscowość już zaledwie kilku młodych rodzin może skutkować istotnym wzrostem udziału ludności starszej. W miejscowości gminnej udział osób w wieku poprodukcyjnym wynosi 12,8% ogółu. Warto zauważyć, że o ile udział grupy poprodukcyjnej wynosi 14,0% to udział ludności liczącej 60 i więcej lat – już 18,4%, przy czym w wielu miejscowościach przekracza 20%, a w kilku nawet 25%. Zwiastuje to szybki wzrost liczebności grupy poprodukcyjnej w kolejnych latach, co z kolei wskazuje konieczność niezwłocznego podejmowania działań na rzecz stworzenia dla tej grupy korzystnych warunków zamieszkania – zarówno w sferze atrakcyjnego spędzania wolnego czasu (włączenia społecznego i aktywności społecznej), jak i opieki zdrowotnej i opieki społecznej. Bezwzględna liczba osób w wieku poprodukcyjnym w Śliwicach – wynosząca 324 osoby – jest obiektywnie duża i stanowi wyzwanie społeczne, bowiem jest to znacząca koncentracja tej grupy na stosunkowo małej powierzchni. Pod tym względem Śliwice mogą się równać (lub przewyższają) z kilkoma małymi miastami. Uwzględniając fakt, że miejscowość jest zamieszkiwana przez 424 osoby w wieku 60+ i aż 777 osób w wieku 50+, należy się spodziewać, że już w najbliższych latach liczebność grupy poprodukcyjnej wzrośnie dosyć znacząco. Dla realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej szczególnie ważna jest liczebność grupy 80+, bowiem stosunkowo wśród osób w tak podeszłym wieku, zachodzi konieczność świadczenia usług typowo opiekuńczych. Osób w tym wieku jest w gminie 200, z tej liczby aż 89 w Śliwicach, 16 w Śliwiczkach, 15 w Lińsku, 10 w Lubocieniu. Warto też zauważyć, że grupa 70-80 liczy 237 osób – z tej liczby 83 osoby to mieszkańcy Śliwic. Tabela. Liczba i udział mieszkańców starszych grup wiekowych wg miejscowości miejscowość liczba mieszkańców w wieku Ludność ogółem poprodukcyjnym 50+ 60+ 70+ 80+ Śliwice 2535 324 777 424 172 89 Lińsk 583 84 179 116 46 15 Śliwiczki 415 61 139 81 32 16 Rosochatka 253 35 67 40 18 7 Okoniny 247 36 83 47 17 6 Nadjeziorne Łąski Piec 185 20 53 30 14 6 Lipowa 176 18 58 28 11 8 Brzeźno 151 24 53 38 15 6 Linówek 111 22 37 24 9 3 Lubocień 108 25 47 30 19 10 Lisiny 95 13 36 17 10 5 Laski 94 15 30 18 9 5 Krąg 92 19 34 26 13 6 Brzozowe Błota 87 12 25 15 6 2 Okoniny 81 14 31 17 11 1 Łoboda 77 9 25 11 6 4 Jabłonka 74 16 25 19 9 4

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 44 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 44 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Kamionka 67 7 13 10 4 Byłyczek 55 7 23 12 4 1 Główka 51 13 15 14 6 3 Zazdrość 47 6 15 7 5 3 Zwierzyniec 25 4 12 7 1 Wilcze Doły 4 0 Wypalanki 3 0 2 Zielony Dół 2 0 SUMA 5618 784 1779 1031 437 200

miejscowość udział mieszkańców w danej grupie w ogólnej liczbie mieszkańców miejscowości (%) poprodukcyjnym 50+ 60+ 70+ 80+ Śliwice 12,8 30,7 16,7 6,8 3,5 Lińsk 14,4 30,7 19,9 7,9 2,6 Śliwiczki 14,7 33,5 19,5 7,7 3,9 Rosochatka 13,8 26,5 15,8 7,1 2,8 Okoniny 14,6 33,6 19,0 6,9 2,4 Nadjeziorne Łąski Piec 10,8 28,6 16,2 7,6 3,2 Lipowa 10,2 33,0 15,9 6,3 4,5 Brzeźno 15,9 35,1 25,2 9,9 4,0 Linówek 19,8 33,3 21,6 8,1 2,7 Lubocień 23,1 43,5 27,8 17,6 9,3 Lisiny 13,7 37,9 17,9 10,5 5,3 Laski 16,0 31,9 19,1 9,6 5,3 Krąg 20,7 37,0 28,3 14,1 6,5 Brzozowe Błota 13,8 28,7 17,2 6,9 2,3 Okoniny 17,3 38,3 21,0 13,6 1,2 Łoboda 11,7 32,5 14,3 7,8 5,2 Jabłonka 21,6 33,8 25,7 12,2 5,4 Kamionka 10,4 19,4 14,9 6,0 0,0 Byłyczek 12,7 41,8 21,8 7,3 1,8 Główka 25,5 29,4 27,5 11,8 5,9 Zazdrość 12,8 31,9 14,9 10,6 6,4 Zwierzyniec 16,0 48,0 28,0 4,0 0,0 Wilcze Doły 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Wypalanki 0,0 66,7 0,0 0,0 0,0 Zielony Dół 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 SUMA 14,0 31,7 18,4 7,8 3,6

miejscowość udział ludności poszczególnych miejscowości w danej grupie w ogóle ludności gminy w tej grupie (%) ludność ogółem poprodukcyjnym 50+ 60+ 70+ 80+ Śliwice 45,1 41,3 43,7 41,1 39,4 44,5 Lińsk 10,4 10,7 10,1 11,3 10,5 7,5 Śliwiczki 7,4 7,8 7,8 7,9 7,3 8,0 Rosochatka 4,5 4,5 3,8 3,9 4,1 3,5

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 45 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 45 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Okoniny 4,4 4,6 4,7 4,6 3,9 3,0 Nadjeziorne Łąski Piec 3,3 2,6 3,0 2,9 3,2 3,0 Lipowa 3,1 2,3 3,3 2,7 2,5 4,0 Brzeźno 2,7 3,1 3,0 3,7 3,4 3,0 Linówek 2,0 2,8 2,1 2,3 2,1 1,5 Lubocień 1,9 3,2 2,6 2,9 4,3 5,0 Lisiny 1,7 1,7 2,0 1,6 2,3 2,5 Laski 1,7 1,9 1,7 1,7 2,1 2,5 Krąg 1,6 2,4 1,9 2,5 3,0 3,0 Brzozowe Błota 1,5 1,5 1,4 1,5 1,4 1,0 Okoniny 1,4 1,8 1,7 1,6 2,5 0,5 Łoboda 1,4 1,1 1,4 1,1 1,4 2,0 Jabłonka 1,3 2,0 1,4 1,8 2,1 2,0 Kamionka 1,2 0,9 0,7 1,0 0,9 0,0 Byłyczek 1,0 0,9 1,3 1,2 0,9 0,5 Główka 0,9 1,7 0,8 1,4 1,4 1,5 Zazdrość 0,8 0,8 0,8 0,7 1,1 1,5 Zwierzyniec 0,4 0,5 0,7 0,7 0,2 0,0 Wilcze Doły 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Wypalanki 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 Zielony Dół 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 SUMA 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Przestępczość Gmina Śliwice należy do obszarów o statystycznie wykazywanej tradycyjnie niskiej przestępczości. Generalnie poziom przestępczości kryminalnej nie stanowi istotnego problemu, ale podkreślić należy jego terytorialne zróżnicowania. Poziom przestępczości kryminalnej jest w gminie mały – w ciągu 4 lat (2012-2015) łącznie odnotowano 114 przestępstw. Liczba ta bywa corocznie zmienna, ale w kilku miejscowościach przez cały analizowany okres nie odnotowano ani jednego przestępstwa. Zdecydowana większość przestępstw koncentruje się w Śliwicach. Jest to zrozumiałe – gdyż nie tylko jest to największa miejscowość, ale też ze względu na pełnienie funkcji siedziby gminy przebywa tu codziennie znacząca liczba osób spoza Śliwic. Łącznie w analizowanym okresie odnotowano tu 66 przestępstw. Kolejna poza Śliwicami miejscowość pod względem liczby przestępstw – Brzeźno – zanotowała ich w całym okresie łącznie zaledwie 6. Jakość kształcenia na terenie gminy Ważnym problemem rozwoju społecznego w gminie Śliwice jest relatywnie niska jakość kształcenia w szkołach podstawowych i gimnazjum – mierzona wynikami sprawdzianów szóstoklasistów i egzaminów gimnazjalnych. Na terenie gminy funkcjonuje jedno gimnazjum – w Śliwicach. W ostatnich trzech latach wyniki egzaminu gimnazjalnego z matematyki oraz historii i wiedzy o społeczeństwie są porównywalne lub lepsze od średniej wojewódzkiej, wyniki z przedmiotów przyrodniczych – nieznacznie gorsze od średniej, ale z języka polskiego, a zwłaszcza z języka angielskiego – zdecydowanie niższe od średniej. Warta odnotowania jest regularność w tym zakresie. Wyniki sprawdzianu szóstoklasistów są w większym stopniu zróżnicowane i corocznie zmienne. Na terenie gminy działają trzy szkoły podstawowe, przy czym szkoły w Lińsku i Śliwiczkach ze względu na niewielką liczbę uczniów, są podatne na większe coroczne wahania wyników, choć zasadniczo notują lepsze wyniki, niż szkoła w

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 46 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 46 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Śliwicach. Szkoły podstawowe z terenu gminy wypadają bardzo nierówno na tle 19 szkół podstawowych w powiecie. W roku 2015 szkoły w Lińsku i Śliwiczkach lokowały się w czołówce szkół powiatu pod względem wyników z języka polskiego i matematyki. W roku 2014 szkoły w Śliwicach i Śliwiczkach zajęły dwa najgorsze miejsca w powiecie pod względem ogólnego wyniku sprawdziany szóstoklasistów, ale już w roku 2013 szkoła w Śliwiczkach była najlepsza w powiecie. Ponieważ szkoła w Śliwicach jest placówką dużą (lokuje się na 2-3 pozycji w powiecie pod względem liczby uczniów) to w dominującym stopniu wpływa na ogólny wynik sprawdzianu osiągany przez gminę, a ponieważ wyniki szkoły należą zazwyczaj do słabszych w powiecie (często szkoła traci do najlepszych placówek nawet kilka punktów procentowych co jest bardzo znaczącą różnicą), to także przeciętny wynik gminy lokuje ją corocznie wśród słabszych gmin powiatu. Tabela. Wyniki egzaminu gimnazjalnego w gimnazjum w Śliwicach i przeciętnie w województwie w latach 2013-2015 zakres rok 2015 rok 2014 rok 2013 Śliwice województwo Śliwice województwo Śliwice województwo Język polski 53 60 60,62 65 57,29 61 Historia i wiedza 60 62 61,58 58 55,95 56 o społeczeństwie Matematyka 48 47 45,67 45 48,15 46 Przedmioty 47 48 47,71 50 56,02 57 przyrodnicze Angielski - 49 63 54,71 64 51,94 60 podstawowy Angielski - 26 44 28,97 42 30,88 43 rozszerzony Niemiecki - nd 53 nd 50 nd 55 podstawowy Niemiecki - nd 39 nd 35 nd 37 rozszerzony

Tabela. Wyniki egzaminu gimnazjalnego na terenie powiatu w roku 2014 Historia i Przedmi Język angielski - Język angielski - Język niemiecki - Język niemiecki - Język wiedza o Matem oty poziom poziom poziom poziom Liczba polski społecze atyka przyrod zdają- podstawowy rozszerzony podstawowy rozszerzony Gmina ństwie nicze cych 1) Liczba Wynik Liczba Wynik Liczba Wynik Liczba Wynik Wynik średni w % zdający średni zdającyc średni zdającyc średni zdającyc średni ch w % h w % h w % h w% Cekcyn 70 58,97 50,47 43,43 48,19 49 57,12 49 31,49 21 50,95 0 - Gostycy 55 67,55 61,42 48,47 51,18 37 58,89 8 55,5 18 57,39 18 41,06 n Kęsowo 55 64,05 56,58 42,27 47,67 29 63,76 20 42,3 26 57,5 8 44,25 Lubiew 77 53,06 52,23 40,7 44,61 42 49,79 10 34 35 49,46 35 24,97 o Śliwice 78 60,62 61,58 45,67 47,71 78 54,71 78 28,97 0 0 - Tuchola 189 64,29 58,06 48,61 51,2 120 64,45 27 68,19 69 51,58 60 29,35 pozycja gminy wśród 144 gmin wśród 143 gmin wśród 142 gmin wśród 104 gmin wśród 44 gmin Cekcyn 120 137 58 81 88 106 51 - Gostycyn 17 15 20 35 75 8 22 16 Kęsowo 55 73 72 97 33 33 21 11 Lubiewo 142 132 93 129 134 86 61 38 Śliwice 101 13 39 95 102 119 - - Tuchola 52 49 19 34 25 5 46 31

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 47 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 47 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Egzamin gimnazjalny z matematyki – przeciętny wynik (%) oraz lokaty gmin powiatu tucholskiego wśród 144 gmin województwa 2012 2013 2014 2012 2013 2014 gmina przeciętny wynik (%) lokata gminy wśród 144 gmin Cekcyn 44,04 45,84 43,43 72 56 58 Gostycyn 45,14 51,52 48,47 59 16 20 Kęsowo 46,41 45,47 42,27 41 62 72 Lubiewo 51,16 45,04 40,7 12 68 93 Śliwice 45,46 48,15 45,67 56 37 39 Tuchola 45,77 44,13 48,61 49 79 19

Tabela. Sprawdzian szóstoklasistów w roku 2015 – porównanie wyników szkół podstawowych z terenu powiatu liczba język język Szkoła podstawowa język polski matematyka zdających angielski niemiecki Cekcyn 39 74 62 80 10 79 81 86 Zielonka 11 67 48 73 Gostycyn 42 73 62 82 Pruszcz 13 74 65 82 Żalno 18 72 46 73 Kęsowo 26 68 50 70 Lubiewo 29 67 59 71 Bysław 33 62 58 66 Śliwice 48 70 53 72 Sliwiczki 11 73 69 73 Lińsk 10 74 62 68 Tuchola nr 1 70 68 53 68 66 Kiełpin 9 67 50 76 Tuchola nr 3 44 71 63 80 Tuchola nr 5 22 71 53 74 Stobno 9 69 60 56 Legbąd 14 65 63 72 Raciąż 19 63 47 71

średni wynik w powiecie 69 57 75 64 średni wynik wojewódzki 70 58 75 66 pozycja szkół z gminy Śliwice wśród 19 szkół w powiecie Śliwice 10 12 11 Śliwiczki 5 2 8 Lińsk 2 6 16 przeciętnie wyniki dla gmin powiatu

Cekcyn 73 62 79 Gostycyn 73 63 82 Kęsowo 70 48 71 Lubiewo 64 59 68

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 48 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 48 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Śliwice 71 56 72 Tuchola 68 56 75 64

Tabela. Sprawdzian szóstoklasistów w roku 2014 – porównanie wyników szkół podstawowych z terenu powiatu Szkoła podstawowa liczba zdających wynik przeciętny Cekcyn 44 72,22 Iwiec 14 77,14 Zielonka 11 71,59 Gostycyn 41 55,37 Pruszcz 13 56,92 Żalno 17 55,74 Kęsowo 32 56,72 Lubiewo 30 58,42 Bysław 35 56,86 Śliwice 50 55,2 Śliwiczki 11 50,23 Lińsk 7 61,79 Tuchola nr 1 58 59,44 Kiełpin 15 57,5 Tuchola nr 3 62 59,11 Tuchola nr 5 19 76,32 Stobno 9 58,89 Legbąd 20 59,63 Raciąż 13 70,77

średni wynik w powiecie 60,5 średni wynik wojewódzki 62,54 pozycja szkół z gminy Śliwice wśród 19 szkół w powiecie Śliwice 18 Śliwiczki 19 Lińsk 6 przeciętnie wyniki dla gmin powiatu Cekcyn 73,12 Gostycyn 55,74 Kęsowo 56,38 Lubiewo 56,7 Śliwice 55,07 Tuchola 61,57

Tabela. Sprawdzian szóstoklasistów w roku 2013 – porównanie wyników szkół podstawowych z terenu powiatu Szkoła podstawowa liczba zdających wynik przeciętny

Cekcyn 51 52,8 Iwiec 11 59,3 Zielonka 7 58,9 Gostycyn 36 52,4

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 49 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 49 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Pruszcz 12 57,3 Żalno 18 59,3 Kęsowo 24 66,0 Lubiewo 30 52,0 Bysław 47 56,9 Śliwice 49 52,9 Śliwiczki 5 71,0 Lińsk 8 57,2 Tuchola nr 1 60 50,8 Kiełpin 10 47,8 Tuchola nr 3 67 55,5 Tuchola nr 5 19 70,4 Stobno 12 69,2 Legbąd 11 67,3 Raciąż 14 54,8

średni wynik w powiecie 56,1 średni wynik wojewódzki 59,0 pozycja szkół z gminy Śliwice wśród 19 szkół w powiecie Śliwice 14 Śliwiczki 1 Lińsk 10 przeciętnie wyniki dla gmin powiatu Cekcyn 54,5 Gostycyn 53,7 Kęsowo 63,1 Lubiewo 55,0 Śliwice 54,9 Tuchola 56,6

Wniosk i:

Na terenie gminy zidentyfikować można kilka problemów, które mogą i powinny stać się przedmiotem działań w kierunku rewitalizacji – czyli trwałej zmiany sytuacji problemowej w zakresie rozwoju społecznego. Wymienić należy przede wszystkim ludność wykluczoną z powodu ubóstwa i ludność starszą (która już obecnie stanowi istotną liczebnie grupę, a dodatkowo prognozy wskazują na jej szybki wzrost). Poważnym problemem jest jakość funkcjonowania szkół na terenie gminy, odzwierciedlana w relatywnie niskich wynikach niezależnych, zewnętrznych egzaminów. Uwagę zwraca fakt, że choć zazwyczaj do pomiaru sytuacji kryzysowej używa się wskaźników zobiektywizowanych – odnoszących skalę danego zagadnienia do liczby mieszkańców, to w przypadku dużego rozdrobnienia osadnictwa, gdy niektóre miejscowości cechują się bardzo małą liczbą mieszkańców, nie jest to metoda optymalna, gdyż w małych miejscowościach dochodzi do znaczących zniekształceń wskaźników, przy bezwzględnie małej skali problemu. Na terenie gminy największa koncentracja problemów społecznych ma miejsce w Śliwicach – miejscowości

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 50 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 50 Strategia rozwoju gminy Śliwice

wykazującej najlepszy stan rozwoju, ale jednocześnie koncentrującej zdecydowanie największą bezwzględną liczbę mieszkańców zaliczanych do grup problemowych/kryzysowych. Bezwzględna ich liczba jest na tyle duża, że powinni być objęci interwencją, nawet jeśli względna sytuacja miejscowości Śliwice jest korzystna.

WALORY ORAZ POTENCJAŁ PRZYRODNICZY I KULTUROWY GMINY Pod względem fizyczno-geograficznym, gmina Śliwice położona jest w obszarze mezoregionu Bory Tucholskie, wchodzącego w skład makroregionu Pojezierzy Południowopomorskich. Rzeźba terenu gminy ma charakter młodoglacjalny. Została ukształtowana w czasie ostatniego zlodowacenia, około 16,5 tys. lat temu. Gmina charakteryzuje się zróżnicowaniem rzeźby terenu, którą tworzą formy zarówno akumulacyjnej, jak i erozyjnej działalności glacjalnej i fluwioglacjalnej. Najpowszechniejszy jest krajobraz równinny, genetycznie związany z równiną sandrową, ale dosyć częste są obniżenia wytopiskowe (niektóre z nich są nawet dosyć rozległe, wykazują podwyższony poziom wilgotności, są wykorzystywane często jako łąki) oraz rynny jezior i rzek, albo wyniesienia akumulacji eolicznej (wydmy). Ze względu na silne zalesienie – zróżnicowany krajobraz nie jest tak dobrze eksponowany, zwłaszcza, że enklawy śródleśne zazwyczaj cechują się rzeźbą znacznie bardziej wyrównaną. Gmina charakteryzuje się dużymi różnicami wysokości ekstremalnych. Najwyższe kulminacje w okolicach Lipowej przekraczają 140 m n.p.m., a dolina Prusiny przy granicy z gminą Osie leży nieznacznie ponad 80 m n.p.m. Różnica wysokości przekraczająca 60 m nie jest często spotykana w gminach województwa kujawsko- pomorskiego. Zdecydowana większość gminy leży jednak na wysokości 115-125 m n.p.m., a statystycznie bardzo spektakularne różnice wysokości nie są w ogóle dostrzegane w przestrzeni gminy a rzeźba nie stanowi przeszkody dla realizacji jakiegokolwiek zagospodarowania. Konsekwencją genezy rzeźby terenu jest litologia, a tym samym charakter pokrywy glebowej. Gleby wykształcone na sandrach to przede wszystkim niezbyt przydatne dla rolnictwa gleby rdzawe i bielicoziemne (częściowo zalesione). Gmina charakteryzuje się wyjątkowo niekorzystnymi warunkami glebowymi dla rozwoju rolnictwa. Na terenie gminy nie notuje się złóż surowców naturalnych – charakter podłoża sugeruje, że powszechnie dostępne byłyby kruszywa naturalne oraz torfy, ale ich eksploatacja byłaby niepożądane ze względów środowiskowych i sprzeczna z zasadami ochrony obowiązującymi w parkach krajobrazowych i obszarze chronionego krajobrazu. W gminie prowadzono eksploatację kruszyw (piasków budowlanych) w miejscowości Linówek (eksploatacji zaniechano w roku 2000, ale złoże to jako jedyne w gminie wciąż formalnie funkcjonuje w ewidencji Państwowego Instytutu Geologicznego). Gmina położona jest w dorzeczu Wisły, leżąc w większości w zlewni Wdy, a mniejsza (wynosząca około 1/4 powierzchni) północno-zachodnia i południowo-zachodnia część leży w zlewni Brdy. Większość powierzchni gminy odwadniana jest przez rzekę Prusina, będącą głównym ciekiem na jej terenie oraz przez dopływy Prusiny, z których najważniejsze, to: Dopływ z Lińska, Dopływ z Jeziora Okonińskiego (samo jezioro Okonińskie odwadnia znaczącą część gminy – około 1/8 jej powierzchni), Dopływ z Łąckiego Pieca, Dopływ ze Szlachty. Część północno-wschodnia odwadniana jest do Dopływu z Brzeźna, który uchodzi bezpośrednio do Wdy. Do Brdy odwadniana jest część północno-zachodnia (z Jeziorami Ślepym i Długim) leżąca w zlewni rzeczki Zwierzynka. W gminie znajdują się dosyć duże jak na warunki północnej części województwa jeziora – Okonińskie (po. 106,5 ha, średnia głębokość 8,8 m, maksymalna głębokość 24,5 m), Ślepe (zwane także Okrągłym; pow. 107 ha, średnia głębokość 2 m, maksymalna 8,2 m), Długie (62,5 ha); nieco mniejsze jest jezioro Brzeźno. Jeziora w gminie są znaczącym walorem dla rozwoju turystyki Gmina należy do najsilniej zalesionych obszarów województwa kujawsko-pomorskiego. Lasy zajmują prawie 12 tys. ha, co stanowi prawie 69% powierzchni ogólnej (przeciętna lesistość w województwie, to 23,8%). Największa część gminy (południowo-wschodnia i wschodnia) w strukturach administracyjnych Lasów Państwowych należy do Nadleśnictwa , nieco mniejsza (część północno-zachodnia) do Nadleśnictwa Woziwoda, a najmniejsza (południowo-zachodnia) – do Nadleśnictwa Tuchola. W strukturze drzewostanu zdecydowanie dominuje sosna (co jest typowe dla całych Borów Tucholskich).

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 51 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 51 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Gminy województwa kujawsko-pomorskiego, w których lasy stanowią ponad 50% powierzchni ogólnej

Rysunek. Gminy województwa kujawsko-pomorskiego, w których lasy zajmują ponad 10 tys. ha

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 52 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 52 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Lokalny klimat - warunki klimatyczne obserwowane w gminie - jest typowy dla okolicznych obszarów i w żaden sposób nie wpływa pozytywnie lub negatywnie, w porównaniu z sąsiednimi gminami, na możliwości rozwoju gminy. Okres wegetacyjny trwa ok. 210 – 215 dni, roczna suma opadów wynosi ok. 550 mm. Gmina należy do obszarów o wyjątkowo korzystnym stanie środowiska. Główne rodzaje zanieczyszczeń związane są z funkcjonowaniem zabudowy mieszkaniowej, niezbyt licznej przedsiębiorczości i ruchu komunikacyjnego. Wszystkie te aspekty rozwijane są na niewielką lub co najwyżej lokalnie umiarkowaną skalę. W gminie brak istotnych obszarów o zdegradowanym środowisku. Słabo rozwinięte rolnictwo skutkuje brakiem istotnych zanieczyszczeń wód, a więc gmina pozbawiona jest typowego czynnika degradującego wody w obszarach intensywnej gospodarki rolnej. Gmina należy do obszarów o bardzo dużym udziale powierzchni chronionych. Według danych GUS, aż 11 tys. ha leży w granicach obszaru chronionego krajobrazu (Śliwicki OchK), a ponad 5 tys. ha w graniach dwóch parków krajobrazowych (Tucholskiego PK i Wdeckiego PK). Na terenie gminy nie utworzono jednak żadnego rezerwatu przyrody – mimo że na terenie powiatu jest ich aż 9. Tucholski Park Krajobrazowy został powołany na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w 1985 roku. Obejmuje swymi granicami południowo-wschodnią część zwartego kompleksu Borów Tucholskich o powierzchni 36.983 ha, a otulina 15.946 ha. W granicach województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się 25660 ha w parku i 12059 ha w otulinie, a w granicach województwa pomorskiego znajduje się 11323 ha w parku i 3887 w otulinie. Powierzchnia chroniona w gminach powiatu tucholskiego: • Tuchola - park: 12690 ha, otulina: 3081 ha • Cekcyn - park: 7310 ha, otulina: 4058 ha • Śliwice - park: 4780 ha, otulina: 2120 ha • Lubiewo - park: 230 ha, otulina: 1960 ha • Gostycyn - park: 650 ha, otulina 840 ha Udział gmin powiatu w ogólnej powierzchni chronionej (park z otuliną): • Tuchola – 29,8% • Cekcyn – 21,5% • Śliwice – 13,0% • Lubiewo – 4,1% • Gostycyn – 2,8% Aż 71,2% Tucholskiego PK leży więc w granicach powiatu tucholskiego. W strukturze parku nieco ponad 86% powierzchni zajmują lasy, niespełna 9% użytki rolne, ponad 2% - wody. W otulinie ponad 48% zajmują tereny rolne, 37% - lasy, 4% - wody, a ponad 10% tereny pozostałe (w tym zabudowane). 16 lutego 1993 roku, w celu zachowania w warunkach zrównoważonego rozwoju i popularyzacji tych wartości utworzono Wdecki Park Krajobrazowy (Rozporządzenie Nr 52/93 Wojewody Bydgoskiego z dnia 16.02.1993r. (Dziennik Urzędowy Woj. Bydgoskiego nr 10 poz. 133). W ciągu istnienia parku ze względu na zmianę uwarunkowań administracyjnych i nowelizację ustawy o ochronie przyrody aktualizowano powyższy dokument, obecnie obowiązuje rozporządzenie nr 29/2004 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 02.11.2004 (Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego nr 111, poz. 1888). oraz Statut Wdeckiego Parku Krajobrazowego, stanowiący załącznik do Uchwały Nr XII/210/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 września 2011. Park wraz z otuliną objął swym zasięgiem obszar 23 786,39 ha, z czego 4 609,15 ha stanowi otulina. Pod względem administracyjnym Park leży w granicach siedmiu gmin powiatów świeckiego i tucholskiego. Aż 75,3% powierzchni parku, a 72,2% łącznej powierzchni parku i otuliny leży w gminie Osie. W gminach powiatu tucholskiego, w granicach Wdeckiego PK znajduje się:

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 53 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 53 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Śliwice – park: 300 ha, otulina – brak na terenie gminy • Cekcyn – park: 282 ha, otulina – brak na terenie gminy Część Wdeckiego PK na terenie gminy Śliwice stanowi 1,57% powierzchni parku (a w stosunku do powierzchni parku łącznie z otuliną – 1,26%). Śliwicki Obszar Chronionego Krajobrazu zaliczany jest do obszarów o charakterze leśnym. Obejmuje gminy Śliwice, Osie, Cekcyn, Lniano, Lubiewo i łącznie zajmuje powierzchnię 27 572,62 ha (a więc na terenie gminy Śliwice leży aż 41% całej powierzchni obszaru). Celem ustanowienia obszaru była racjonalna gospodarka leśna, polegająca na zachowaniu różnorodności biologicznej siedlisk kompleksu Borów Tucholskich. Obecnie funkcjonowanie tej formy reguluje Uchwała Nr X/259/15 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 24 sierpnia 2015 r. w sprawie Śliwickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na terenie gminy ustanowiono także obszary chronione w ramach sieci Natura 2000. Zaliczyć tu należy dwie formy: W ramach tzw. dyrektywy siedliskowej wyznaczono obszar o bardzo niewielkiej powierzchni - PLH040034 Kościół w Śliwicach. Przedmiotem ochrony jest strych kościoła p.w. świętej Katarzyny Aleksandryjskiej. Zgodnie z Kryteriami wyboru schronień nietoperzy do ochrony w ramach polskiej części sieci Natura 2000, obiekt uzyskał 25 punktów, dlatego daje to podstawy do włączenia go do sieci Natura 2000. Dodatkową motywacją włączenia tego obiektu do sieci jest fakt, że jest to jedyna aktualnie znana kolonia rozrodcza nocka dużego w woj. kujawsko - pomorskim i jedna z największych w północno-wschodniej części zasięgu populacji tego gatunku w Europie. W ramach tzw. dyrektywy ptasiej wyznaczono obszar o bardzo dużej powierzchni (na terenie województwa pomorskiego i województwa kujawsko-pomorskiego; w ramach tego obszaru gmina Śliwice znajduje się w całości) - PLB220009 Bory Tucholskie. Jest to największy obszar specjalnej ochrony ptaków w Polsce. Jedna z najważniejszych w kraju ostoi lęgowych ptaków wodno-błotnych i drapieżnych, w tym: gągoła Bucephala clangula (273–300 par lęgowych, ponad 20% ogólnokrajowej populacji lęgowej), nurogęsi Mergus merganser (103–120 par lęgowych, ponad 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej), kani czarnej Milvus milvus (4–5 par lęgowych, blisko 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej), kani rudej Milvus milvus (15–24 par lęgowych, ok. 2% ogólnokrajowej populacji lęgowej), bielika Haliaeetus albicilla (15–23 par lęgowych, blisko 2% ogólnokrajowej populacji lęgowej), puchacza Bubo bubo (14–15 par lęgowych, ponad 3% ogólnokrajowej populacji lęgowej) i zimorodka Alcedo atthis (162–190 par lęgowych, ponad 3% ogólnokrajowej populacji lęgowej). Ponadto duża liczebność tutejszych populacji lęgowych rybitwy czarnej Chlidonias niger (20–223 par lęgowych, ponad 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej) i rybitwy rzecznej Sterna hirundo (3–80 par lęgowych, ponad 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej) oraz gniazdowanie nielicznej w Polsce podgorzałki Aythya nyroca (1 para lęgowa). Na obszarze Borów Tucholskich spotyka się znaczne zgrupowania migrujących i zimujących łabędzi krzykliwych Cygnus cygnus liczące 220–400 osobników. Objęcie ochroną przyrody, skutkuje wprowadzeniem szeregu zakazów w zagospodarowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej. Na terenie obydwu parków krajobrazowych zakazuje się: 1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.); 2) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciw powodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 54 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 54 Strategia rozwoju gminy Śliwice

6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 7) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; 8) likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno- błotnych; 9) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; 10) prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową; 11) utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; 12) organizowania rajdów motorowych i samochodowych; 13) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych Na obszarze Śliwickiego OChK zakazuje się: 1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; 5) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalnej gospodarce wodnej lub rybackiej; 6) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 7) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.

W obszarach Natura 2000 chronionych w ramach dyrektywy siedliskowej ograniczenia w zakresie realizacji zagospodarowania są ustalane indywidualnie i zawsze mają na celu ochronę konkretnych siedlisk. Oznacza to, że teoretycznie nawet w granicach obszaru Natura 2000 możliwe jest prowadzenie zróżnicowanych działalności i realizacja różnego rodzaju zagospodarowania – pod warunkiem, że ich charakter nie będzie miał wpływu na przedmiot ochrony. W praktyce brak tu uniwersalnych rozwiązań – każdorazowo zamierzenie inwestycyjne oceniane jest indywidualnie ze zwróceniem uwagi na bardzo różne aspekty. W praktyce – w gminie Śliwice - ograniczenia te nie mają większego znaczenia, bowiem obszar chroniony w ramach dyrektywy siedliskowej to strych kościoła. W obszarach Natura 2000 chronionych w ramach dyrektywy ptasiej ograniczenia w zakresie realizacji zagospodarowania są ustalane indywidualnie pod kątem ochrony tych gatunków ptaków, których obecność była podstawą uznania za obszar chroniony. W praktyce w obszarach zabudowy miejscowości nie powinno być problemów z rozwojem różnego rodzaju zagospodarowania. Poza obszarami miejscowości, zwłaszcza w obszarach cennych dla ochrony ptaków – pewne rodzaje działalności mogą nie być możliwe do realizacji lub wymuszone będą zmiany pierwotnych założeń.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 55 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 55 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Gmina Śliwice w całości została włączona w granice Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie. Rezerwaty biosfery nie są formą ochrony przyrody w rozumieniu prawa ochrony przyrody (nie są wymieniane w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, która definiuje rodzaje form chronionych). Są wynikiem realizacji zainicjowanego w 1971 roku przez UNESCO programu „Człowiek i biosfera” (znanego także pod angielską nazwą Man and Biosphere oraz pod akronimem MAB), którego celem jest kształtowanie relacji pomiędzy człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym, które zapewniają zrównoważony rozwój i trwałą równowagę – to znaczy pozwalają na realizację celów społeczno-gospodarczych przy zachowaniu różnorodności biologicznej oraz utrzymaniu wartości, walorów i dziedzictwa kulturowego. Pierwotnie idea „Człowiek i biosfera” miała na celu ochronę przede wszystkim obszarów dzikiej i niezniszczonej przyrody, ale od połowy lat 90-tych założenia zmieniono w kierunku ochrony i promowania obszarów łączących wysokie walory (przyrodnicze i kulturowe) z aktywnością człowieka realizowaną w ich sąsiedztwie, wskutek czego pojawiły się liczne rezerwaty biosfery wyznaczane w rejonach silniej zurbanizowanych. Głównym celem rezerwatów biosfery jest więc obecnie promocja terenów nimi objętych (jako terenów równowagi pomiędzy działalnością człowieka a zachowaniem walorów) oraz prowadzenie badań nad środowiskiem i edukacji ekologicznej. Sam fakt włączenia w sieć rezerwatów biosfery nie wiąże się z nałożeniem dodatkowych rygorów ochronnych – te wynikają z faktu obejmowania przez rezerwaty biosfery obszarów objętych już wcześniej krajowymi formami chronionymi. Podkreślić należy szczególną wartość promocyjną włączenia danego obszaru do Sieci Rezerwatów Biosfery – sam fakt, iż funkcjonują one pod patronatem UNESCO jest swoistym potwierdzeniem występowania walorów o randze światowej. Obecnie Sieć Rezerwatów Biosfery liczy 631 obiektów w 119 krajach, w tym 10 znajduje się w Polsce. W Polsce instytucją odpowiedzialną za współpracę z tym programem UNESCO jest Polski Komitet Narodowy UNESCO-MAB, działający przy Polskiej Akademii Nauk. Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie (powołany 2 czerwca 2010r.) jest największym tego typu obszarem w Polsce. W jego graniach znalazła się większość powiatu tucholskiego, a część leżąca w granicach powiatu tucholskiego stanowi około ¼ całej powierzchni Rezerwatu. Gmina nie posiada obiektów kulturowych o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego. Wnioski:

Gmina charakteryzuje się bardzo dużym potencjałem środowiskowym, który jest jej wyróżnikiem, mocną stroną w kształtowaniu jakości życia i potencjału turystycznego, posiada dużą wartość promocyjną, ale jednocześnie jest ograniczeniem w rozwoju pewnych rodzajów działalności gospodarczych. Bez wątpienia gmina należy do najmniej przekształconych i wykazujących najlepszy stan środowiska, obszarów województwa. Bardzo wysoka lesistość wykształca uwarunkowania rozwoju całkowicie nieporównywalne z występującymi na obszarach bezleśnych lub o małej lesistości – przede wszystkim wpływa na specyfikę rozwoju osadnictwa, które wykształca się w enklawach śródleśnych. Wysoka lesistość skutkuje bardzo dobrym stanem rozwoju działalności gospodarczych związanych z pozyskaniem i przetwórstwem drewna. Walory kulturowe, które mogą mieć znaczenie dla lokalnych społeczności, nie zaznaczają się jednak jako szczególnie istotne dla kształtowania dziedzictwa narodowego.

POTENCJAŁ GOSPODARCZY Liczba podmiotów gospodarczych w gminie od kilku lat stagnuje na poziomie ok. 350. We wcześniejszych latach notowano wahania, ale z niewielką tendencją wzrostową. Wskaźnik przedsiębiorczości w gminie wynosi obecnie 61,7 podmiotów na 1000 mk, co stanowi niespełna 90% wartości średniej dla obszarów wiejskich województwa. Na tle powiatu tucholskiego, gmina ustępuje gminom: Gostycyn i (nieznacznie) Cekcyn, wyprzedza nieznacznie gminę Lubiewo, ale już bardzo wyraźnie gminy Kęsowo i obszary wiejskie gminy Tuchola. Uwagę zwraca fakt niekorzystnych zmian na tle województwa, polegających na sukcesywnym pogarszaniu wskaźnika w gminie na tle średniej wartości dla obszarów wiejskich. Przed kilkunastu laty gmina notowała

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 56 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 56 Strategia rozwoju gminy Śliwice

wartości wyraźnie lepsze od średniej wojewódzkiej i lokowała się około 35-40 pozycji na tle 127 obszarów wiejskich województwa, obecnie notuje wskaźnik o kilkanaście procent niższy i lokuje się około 50 pozycji. Uwzględniając fakt, że w gminach sąsiednich – o podobnym charakterze – wskaźniki są zbliżone i podobnie jak w gminie Śliwice, są ustabilizowane i podlegają tylko nieznacznym wahaniom, można wyciągnąć wniosek o pewnym nasyceniu przedsiębiorczością. Prawdopodobnie, uwzględniając specyficzne uwarunkowania leśnej części powiatu tucholskiego, małą gęstość zaludnienia, rozdrobnienie osadnictwa – brak jest istotnych rezerw potencjału, pozwalających na dalsze zwiększenie przedsiębiorczości.

Rysunek. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w okresie 2002-2014 w gminie Śliwice.

Tabela. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych i wskaźników przedsiębiorczości w gminie Śliwice w okresie 2002- 2014. rok liczba wskaźnik na wskaźnik w gminie jako % wartości pozycja gminy wśród 127 1000 mk średniej dla obszarów wiejskich obszarów wiejskich województwa województwa

2002 321 59,9 106,4 35

2003 330 61,1 103,8 43

2004 313 57,7 103,5 38

2005 322 59,3 104,2 37

2006 336 61,5 105,3 34

2007 330 60,5 100,8 40

2008 353 64,6 103,5 37

2009 319 58,6 94,5 52

2010 318 56,9 89,2 61

2011 329 59,0 91,5 49

2012 348 62,3 94,0 44

2013 343 61,5 89,6 53

2014 348 61,7 88,2 56

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 57 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 57 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Wskaźnik przedsiębiorczości na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego (liczba podmiotów na 1000 mieszkańców)

Rysunek. Dynamika przedsiębiorczości na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego (rok 2002 = 100)

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 58 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 58 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Liczba zarejestrowanych podmiotów wg rodzajów działalności (2013 rok) Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Sekcja/dział Opis Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Ogółem 415 369 222 345 343 1698 SEKCJA A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 53 37 23 32 26 76 Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt, łowiectwo, włączając 1 16 25 21 22 12 63 działalność usługową 2 Leśnictwo i pozyskiwanie drewna 37 12 2 10 14 13 3 Rybactwo 0 0 0 0 0 0 SEKCJA C Przetwórstwo przemysłowe 48 44 20 43 59 175 10 Produkcja artykułów spożywczych 4 15 5 4 2 26 11 Produkcja napojów 0 0 1 0 0 0 12 Produkcja wyrobów tytoniowych 0 0 0 0 0 0 13 Produkcja wyrobów tekstylnych 1 0 0 0 0 4 14 Produkcja odzieży 3 2 2 1 0 9 15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0 0 0 0 1 0 16 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, 22 2 4 12 25 35 17 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 0 0 0 0 0 3 18 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 1 1 0 0 0 6 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, 5 7 2 10 5 31 31 Produkcja mebli 1 2 2 3 14 9 SEKCJA F Budownictwo 80 71 23 52 47 209 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów SEKCJA G 71 89 72 66 82 388 samochodowych, włączając motocykle Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; 45 17 22 16 11 15 85 naprawa pojazdów samochodowych Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami 46 13 19 17 14 12 73 samochodowymi Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego 47 41 48 39 41 55 230 pojazdami samochodowymi SEKCJA H Transport i gospodarka magazynowa 24 15 12 25 25 67 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami SEKCJA I 10 6 4 19 8 41 gastronomicznymi 55 Zakwaterowanie 3 1 1 6 0 8 56 Działalność usługowa związana z wyżywieniem 7 5 3 13 8 33 SEKCJA J Informacja i komunikacja 2 2 3 2 5 37 SEKCJA K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 7 6 8 8 6 39 SEKCJA L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 3 5 4 1 1 102 SEKCJA M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 15 19 5 13 18 116 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność SEKCJA N 16 4 6 5 4 36 wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe SEKCJA O 13 9 11 11 8 21 zabezpieczenia społeczne SEKCJA P Edukacja 21 8 7 18 14 97 SEKCJA Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 17 15 3 13 13 123 SEKCJA R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 7 5 5 11 6 35

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 59 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 59 Strategia rozwoju gminy Śliwice

SEKCJA S Pozostała działalność usługowa 27 28 15 21 19 123 Pozostałe - nie wykazane powyżej 1 6 1 5 2 13 RAZEM 6679 5264 4495 5853 5585 20451 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Tabela. Wskaźnik zarejestrowanych podmiotów wg rodzajów działalności (na 1000 mk, 2013 rok) Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Sekcja/dział Opis Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Ogółem 62,1 70,1 49,4 58,9 61,4 83,0 SEKCJA A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 7,9 7,0 5,1 5,5 4,7 3,7 Uprawy roln e, chów i hodowla zwierząt, łowiectwo, włączając 1 2,4 4,7 4,7 3,8 2,1 3,1 działalność usługową 2 Leśnictwo i pozyskiwanie drewna 5,5 2,3 0,4 1,7 2,5 0,6 3 Rybactwo 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 SEKCJA C Przetwórstwo przemysłowe 7,2 8,4 4,4 7,3 10,6 8,6 10 Produkcja artykułów spożywczych 0,6 2,8 1,1 0,7 0,4 1,3 11 Produkcja napojów 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 12 Produkcja wyrobów tytoniowych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 13 Produkcja wyrobów tekstylnych 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 14 Produkcja odzieży 0,4 0,4 0,4 0,2 0,0 0,4 15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 16 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, 3,3 0,4 0,9 2,1 4,5 1,7 17 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 18 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 0,1 0,2 0,0 0,0 0,0 0,3 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, 0,7 1,3 0,4 1,7 0,9 1,5 31 Produkcja mebli 0,1 0,4 0,4 0,5 2,5 0,4 SEKCJA F Budownictwo 12,0 13,5 5,1 8,9 8,4 10,2 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów SEKCJA G 10,6 16,9 16,0 11,3 14,7 19,0 samochodowych, włączając motocykle Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; 45 2,5 4,2 3,6 1,9 2,7 4,2 naprawa pojazdów samochodowych Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami 46 1,9 3,6 3,8 2,4 2,1 3,6 samochodowymi Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego 47 6,1 9,1 8,7 7,0 9,8 11,2 pojazdami samochodowymi SEKCJA H Transport i gospodarka magazynowa 3,6 2,8 2,7 4,3 4,5 3,3 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami SEKCJA I 1,5 1,1 0,9 3,2 1,4 2,0 gastronomicznymi 55 Zakwaterowanie 0,4 0,2 0,2 1,0 0,0 0,4 56 Działalność usługowa związana z wyżywieniem 1,0 0,9 0,7 2,2 1,4 1,6 SEKCJA J Informacja i komunikacja 0,3 0,4 0,7 0,3 0,9 1,8 SEKCJA K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 1,0 1,1 1,8 1,4 1,1 1,9 SEKCJA L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0,4 0,9 0,9 0,2 0,2 5,0 SEKCJA M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 2,2 3,6 1,1 2,2 3,2 5,7 SEKCJA N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 2,4 0,8 1,3 0,9 0,7 1,8

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 60 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 60 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Sekcja/dział Opis Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe SEKCJA O 1,9 1,7 2,4 1,9 1,4 1,0 zabezpieczenia społeczne SEKCJA P Edukacja 3,1 1,5 1,6 3,1 2,5 4,7 SEKCJA Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2,5 2,8 0,7 2,2 2,3 6,0 SEKCJA R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 1,0 0,9 1,1 1,9 1,1 1,7 SEKCJA S Pozostała działalność usługowa 4,0 5,3 3,3 3,6 3,4 6,0 Pozostałe - nie wykazane powyżej 0,1 1,1 0,2 0,9 0,4 0,6 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Tabela. Struktura zarejestrowanych podmiotów wg rodzajów działalności (% ogółu zarejestrowanych podmiotów, 2013) Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Sekcja/dział Opis Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 SEKCJA A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 12,8 10,0 10,4 9,3 7,6 4,5 Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt, łowiectwo, włączając 1 3,9 6,8 9,5 6,4 3,5 3,7 działalność usługową 2 Leśnictwo i pozyskiwanie drewna 8,9 3,3 0,9 2,9 4,1 0,8 3 Rybactwo 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 SEKCJA C Przetwórstwo przemysłowe 11,6 11,9 9,0 12,5 17,2 10,3 10 Produkcja artykułów spożywczych 1,0 4,1 2,3 1,2 0,6 1,5 11 Produkcja napojów 0,0 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 12 Produkcja wyrobów tytoniowych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 13 Produkcja wyrobów tekstylnych 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 14 Produkcja odzieży 0,7 0,5 0,9 0,3 0,0 0,5 15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 16 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, 5,3 0,5 1,8 3,5 7,3 2,1 17 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 18 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 0,2 0,3 0,0 0,0 0,0 0,4 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, 1,2 1,9 0,9 2,9 1,5 1,8 31 Produkcja mebli 0,2 0,5 0,9 0,9 4,1 0,5 SEKCJA F Budownictwo 19,3 19,2 10,4 15,1 13,7 12,3 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów SEKCJA G 17,1 24,1 32,4 19,1 23,9 22,9 samochodowych, włączając motocykle Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; 45 4,1 6,0 7,2 3,2 4,4 5,0 naprawa pojazdów samochodowych Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami 46 3,1 5,1 7,7 4,1 3,5 4,3 samochodowymi Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego 47 9,9 13,0 17,6 11,9 16,0 13,5 pojazdami samochodowymi SEKCJA H Transport i gospodarka magazynowa 5,8 4,1 5,4 7,2 7,3 3,9 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami SEKCJA I 2,4 1,6 1,8 5,5 2,3 2,4 gastronomicznymi 55 Zakwaterowanie 0,7 0,3 0,5 1,7 0,0 0,5

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 61 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 61 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Sekcja/dział Opis Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola 56 Działalność usługowa związana z wyżywieniem 1,7 1,4 1,4 3,8 2,3 1,9 SEKCJA J Informacja i komunikacja 0,5 0,5 1,4 0,6 1,5 2,2 SEKCJA K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 1,7 1,6 3,6 2,3 1,7 2,3 SEKCJA L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0,7 1,4 1,8 0,3 0,3 6,0 SEKCJA M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 3,6 5,1 2,3 3,8 5,2 6,8 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność SEKCJA N 3,9 1,1 2,7 1,4 1,2 2,1 wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe SEKCJA O 3,1 2,4 5,0 3,2 2,3 1,2 zabezpieczenia społeczne SEKCJA P Edukacja 5,1 2,2 3,2 5,2 4,1 5,7 SEKCJA Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4,1 4,1 1,4 3,8 3,8 7,2 SEKCJA R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 1,7 1,4 2,3 3,2 1,7 2,1 SEKCJA S Pozostała działalność usługowa 6,5 7,6 6,8 6,1 5,5 7,2 Pozostałe - nie wykazane powyżej 0,2 1,6 0,5 1,4 0,6 0,8 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Tabela. Porównanie struktury zarejestrowanych podmiotów wg sekcji (% ogółu zarejestrowanych podmiotów, 2013) województwo powiat miasta (bez m. o.w. Sekcja Opis obszary Cekcy Gosty Kęso Lubie Śliwi miasta 4 Tuchol Tucho wiejskie n cyn wo wo ce grodzkich) a la Sekcja A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 7,1 0,8 1,3 3,1 10,6 12,8 10,0 10,4 9,3 7,6 Sekcja B Górnictwo i wydobywanie 0,2 0,1 0,1 0,1 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sekcja C Przetwórstwo przemysłowe 10,3 8,6 9,2 10,5 9,3 11,6 11,9 9,0 12,5 17,2 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię Sekcja D elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę 0,3 0,2 0,3 0,2 0,7 0,0 0,8 0,0 0,6 0,0 i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i Sekcja E odpadami oraz działalność związana z 0,6 0,3 0,4 0,3 0,7 0,2 0,8 0,5 0,9 0,6 rekultywacją Sekcja F Budownictwo 14,7 10,4 11,4 11,6 15,6 19,3 19,2 10,4 15,1 13,7 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa Sekcja G pojazdów samochodowych, włączając 26,4 27,3 28,4 23,1 21,6 17,1 24,1 32,4 19,1 23,9 motocykle Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa 7,3 6,2 6,1 4,0 3,7 5,8 4,1 5,4 7,2 7,3 Działalność związana z zakwaterowaniem i Sekcja I 2,2 2,5 2,6 2,3 3,0 2,4 1,6 1,8 5,5 2,3 usługami gastronomicznymi Sekcja J Informacja i komunikacja 1,3 2,5 1,5 2,4 1,3 0,5 0,5 1,4 0,6 1,5 Sekcja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 2,5 3,9 3,1 2,3 2,3 1,7 1,6 3,6 2,3 1,7 Działalność związana z obsługą rynku Sekcja L 2,0 5,5 6,4 6,2 5,0 0,7 1,4 1,8 0,3 0,3 nieruchomości Sekcja Działalność profesjonalna, naukowa i 5,1 8,5 6,2 7,4 4,0 3,6 5,1 2,3 3,8 5,2 M techniczna Działalność w zakresie usług Sekcja N 2,5 2,8 2,3 1,9 3,3 3,9 1,1 2,7 1,4 1,2 administrowania i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; Sekcja O 1,6 0,4 0,8 0,9 2,7 3,1 2,4 5,0 3,2 2,3 obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P Edukacja 3,3 3,8 4,0 6,2 3,7 5,1 2,2 3,2 5,2 4,1

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 62 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 62 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4,6 7,5 7,0 8,1 3,3 4,1 4,1 1,4 3,8 3,8 Działalność związana z kulturą, rozrywką i Sekcja R 1,8 2,0 2,0 2,0 2,3 1,7 1,4 2,3 3,2 1,7 rekreacją Sekcje S Pozostała działalność usługowa 6,0 6,7 6,9 7,4 6,6 6,5 7,6 6,8 6,1 5,5 i T Sekcja U Organizacje i zespoły eksterytorialne 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Tabela. Porównanie stanu przedsiębiorczości gmin powiatu w działalnościach kluczowych dla rozwoju gospodarczego (wskaźnik na 1000 mieszkańców, 2013) Sekcja C Sekcja F Sekcja G - Handel Sekcja H - „Usługi publiczne” (Sekcja O - - - hurtowy i detaliczny; Transport i Administracja publiczna i obrona Przetwór Budownic naprawa pojazdów gospodark narodowa; obowiązkowe stwo two samochodowych, a zabezpieczenia społeczne, Sekcja P – przemysł włączając motocykle magazyno Edukacja, Sekcja Q - Opieka owe wa zdrowotna i pomoc społeczna, Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją)

Średnia wartość dla obszarów wiejskich 7,1 10,1 18,2 5,0 7,8 województwa

Wartość minimalna dla obszarów 1,2 4,3 6,9 0,7 2,3 wiejskich województwa

Wartość maksymalna dla obszarów 20,9 19,3 41,9 16,4 35,9 wiejskich województwa

Wartość dla gmin:

Cekcyn 7,2 12,0 10,6 3,6 8,7

Gostycyn 8,4 13,5 16,9 2,8 7,0

Kęsowo 4,4 5,1 16,0 2,7 5,8

Lubiewo 7,3 8,9 11,3 4,3 9,1

Śliwice 10,6 8,4 14,7 4,5 7,3

o.w.Tuchola 4,3 7,3 10,1 1,7 5,6

pozycje gmin wśród 127 obszarów wiejskich województwa

Cekcyn 45 30 115 79 30

Gostycyn 28 15 46 94 55

Kęsowo 91 122 57 99 86

Lubiewo 38 66 108 60 23

Śliwice 10 79 72 54 47

o.w.Tuchola 95 97 122 119 91 Analizowane kluczowe działalności stanowią następujący % wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych: przeciętnie na obszarach wiejskich województwa - 70,1 w gminie Cekcyn - 67,7 w gminie Gostycyn - 69,4 w gminie Kęsowo - 68,9 w gminie Lubiewo - 69,3 w gminie Śliwice - 74,1 na obszarach wiejskich gminy Tuchola - 62,1

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 63 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 63 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Ogólna struktura branżowa zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (czyli udział poszczególnych rodzajów działalności – mierzonych na ogólnym poziomie sekcji) jest w gminie zbliżona do wartości przeciętnych dla obszarów wiejskich województwa. Istotną różnicą jest znacznie większy udział podmiotów działających w sekcji C (przetwórstwo przemysłowe) – przy średniej wynoszącej nieco ponad 10% ogółu zarejestrowanych podmiotów, w gminie jest to udział na poziomie ponad 17%. Wskutek tego, spośród najważniejszych (liczących największą liczę podmiotów) sekcji, nieco niższe są udziały sekcji G (handel i naprawy) oraz sekcji F (budownictwo). W zakresie pozostałych rodzajów działalności sytuacja w gminie jest bardzo porównywalna z notowaną w większości gmin. W ujęciu bardziej szczegółowym (na poziomie działów, będących składowymi sekcji) uwidaczniania się jednak wyraźnie specyfika gminy. Aż 7,3% wszystkich podmiotów prowadzi działalność w dziedzinie produkcja wyrobów z drewna, aż 4,1% w dziedzinie produkcja mebli, a tyle samo w leśnictwie i pozyskaniu drewna. Łącznie więc ponad 15% zarejestrowanych podmiotów prowadzi działalność związaną z leśnym charakterem gminy. Wprawdzie na terenie powiatu porównywalnie duże znaczenie tych działalności prezentuje także , ale na tle całej pozostałe części województwa są to wskaźniki nie notowane. Analiza stanu rozwoju najważniejszych rodzajów przedsiębiorczości (liczba podmiotów wg sekcji odniesiona do liczby mieszkańców) ukazuje, że spośród 5 dziedzin, które należy uznać za kluczowe dla rozwoju każdej z gmin wiejskich (bo grupują one od 2/3 do ¾ wszystkich podmiotów): • Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe • Sekcja F - Budownictwo • Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle • Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa • „Usługi publiczne” (Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, Sekcja P – Edukacja, Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją) Tylko w pierwszej gmina Śliwice wykazuje wartość korzystniejszą (o około połowę) od średniej dla obszarów wiejskich. W pozostałych gmina wykazuje wartości poniżej przeciętnej – w największym przypadku w sekcji G, gdzie przy średniej 18,2 podmiotów na 1000 mieszkańców, w gminie notuje się wskaźnik na poziomie zaledwie 14,7. Jednak dla rzeczywistej obsługi mieszkańców dysproporcje nie są aż tak bardzo znaczące – bo spośród kilku składowych tego wskaźnika, w gminie najlepiej prezentuje się handel detaliczny i w tym zakresie gmina nie odbiega znacząco od średnich. Ponieważ ogólny wskaźnik przedsiębiorczości jest w gminie niższy od średniej (wynosi 86% średniej), więc całkowicie zrozumiałe są nieco niższe wartości w większości sekcji.

Liczba bezrobotnych w gminie w grudniu 2015 roku wynosiła 313, w tej liczbie 157 kobiet i 156 mężczyzn. Liczba bezrobotnych w ostatnich latach spada - jest to zgodne z ogólnym trendem. Najniższy poziom bezrobocia notowano w roku 2008 (269 osób), następnie w kolejnych latach był wyższy. Najwyższa liczba – w 2010 i 2013 wyniosła ponad 460, choć warto zauważyć, że w 2004 było to prawie 600 osób. Spadek pomiędzy rokiem 2014 a 2015 (z 415 do 313) jest niezwykle silny. Wskaźnik liczby bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, wynosi w gminie 11,6% i choć jest najwyższy w powiecie, to większość gmin prezentuje wartości bardzo zbliżone (w przedziale 10,8-11,6 znalazły się wszystkie gminy powiatu poza gminą Lubiewo, wykazującą wyraźnie lepszy wskaźnik). Wskaźnik liczby bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym jest tradycyjnie znacznie gorszy wśród kobiet, niż wśród mężczyzn (14,3 wobec 9,5). Warto zauważyć, że pod względem bezrobocia wśród kobiet sytuacja gminy jest szczególnie niekorzystna i wyróżnia się na tle pozostałej części powiatu. Obecnie na tle 144 gmin województwa, gmina pod względem wskaźnika liczby bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym lokuje się ogółem na 73. pozycji, przy czym dla mężczyzn jest to 67., a dla kobiet – 66. pozycja. W stosunku do lat poprzednich są to korzystne pozycje. Analizując przebieg bezrobocia w gminie na tle wartości średnich dla województwa, trzeba zauważyć odzwierciedlanie ogólnych trendów - poprawa lub pogorszenie sytuacji w województwie skutkuje podobnym

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 64 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 64 Strategia rozwoju gminy Śliwice

przebiegiem wskaźników w gminie. Jednak gmina wykazuje wskaźniki o kilka punktów procentowych gorsze, niż przeciętnie województwo. Tabela. Liczba osób bezrobotnych na terenie powiatu tucholskiego, w podziale na płeć 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 ogółem Cekcyn 746 721 698 557 431 401 486 546 504 558 578 463 432 Gostycyn 641 611 559 500 405 321 360 385 423 456 456 380 308 Kęsowo 629 604 569 478 376 240 276 344 323 371 367 324 305 Lubiewo 618 573 507 445 351 297 337 336 362 384 406 356 302 Śliwice 574 596 547 479 342 269 390 461 427 442 466 415 313 Tuchola 2 483 2 319 2 127 1 683 1 283 1 146 1 291 1 433 1 443 1 596 1 715 1 439 1 364 mężczyźni Cekcyn 359 316 282 185 139 142 203 227 199 247 254 181 174 Gostycyn 325 299 249 200 133 129 179 168 176 224 206 172 148 Kęsowo 310 271 240 181 128 88 111 154 139 173 169 151 142 Lubiewo 306 276 211 166 125 142 168 155 161 182 192 151 139 Śliwice 283 307 243 183 93 95 170 214 198 206 218 189 156 Tuchola 1 217 1 102 934 619 420 464 594 631 614 725 774 628 590 kobiety Cekcyn 387 405 416 372 292 259 283 319 305 311 324 282 258 Gostycyn 316 312 310 300 272 192 181 217 247 232 250 208 160 Kęsowo 319 333 329 297 248 152 165 190 184 198 198 173 163 Lubiewo 312 297 296 279 226 155 169 181 201 202 214 205 163 Śliwice 291 289 304 296 249 174 220 247 229 236 248 226 157 Tuchola 1 266 1 217 1 193 1 064 863 682 697 802 829 871 941 811 774

Tabela. Wskaźnik udziału osób bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na terenie powiatu tucholskiego, w podziale na płeć 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem Cekcyn 19,3 18,4 17,4 13,6 10,4 9,5 11,5 12,9 11,8 12,9 13,4 10,8 Gostycyn 20,7 19,4 17,5 15,5 12,4 9,7 10,9 11,4 12,6 13,6 13,7 11,4 Kęsowo 23,7 22,5 20,9 17,3 13,5 8,5 9,8 11,9 11,2 12,8 12,8 11,3 Lubiewo 18,1 16,7 14,5 12,7 10,0 8,4 9,5 9,3 10,0 10,6 11,0 9,7 Śliwice 17,8 18,2 16,5 14,4 10,2 7,9 11,5 13,2 12,2 12,5 13,2 11,6 Tuchola 20,1 18,4 16,7 13,2 10,0 8,9 9,9 10,9 11,0 12,2 13,3 11,2 mężczyźni Cekcyn 17,4 15,1 13,2 8,5 6,3 6,3 9,0 9,9 8,6 10,6 10,9 7,8 Gostycyn 19,7 17,9 14,7 11,8 7,7 7,4 10,1 9,2 9,6 12,3 11,4 9,5 Kęsowo 21,7 18,9 16,6 12,2 8,6 5,8 7,3 9,8 8,8 11,0 10,8 9,7 Lubiewo 16,8 15,0 11,3 8,8 6,6 7,4 8,7 7,8 8,1 9,1 9,5 7,5 Śliwice 16,3 17,6 13,8 10,3 5,2 5,2 9,2 11,1 10,2 10,5 11,1 9,5 Tuchola 19,1 17,0 14,3 9,5 6,4 7,0 8,8 9,2 8,9 10,5 11,4 9,3 kobiety Cekcyn 21,5 22,1 22,0 19,3 15,1 13,2 14,4 16,3 15,5 15,7 16,2 14,2 Gostycyn 21,9 21,0 20,7 19,7 17,8 12,4 11,8 13,9 16,0 15,1 16,4 13,8

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 65 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 65 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Kęsowo 26,0 26,6 25,7 23,1 19,0 11,6 12,6 14,4 13,9 15,0 15,2 13,3 Lubiewo 19,6 18,6 18,2 17,1 13,9 9,5 10,4 11,2 12,3 12,3 12,8 12,3 Śliwice 19,4 18,9 19,7 19,0 16,2 11,1 14,1 15,8 14,6 14,9 15,8 14,3 Tuchola 21,1 19,9 19,3 17,2 13,9 10,9 11,1 12,8 13,3 14,2 15,4 13,3

Rysunek. Wskaźnik udziału osób bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym – w gminie Śliwice, w podziale na płeć

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 66 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 66 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Porównanie wskaźników udziału osób bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym - gmina na tle powiatu tucholskiego

Tabela. Pozycja gminy Śliwice wśród 144 gmin województwa pod względem wartości wskaźnika udziału osób bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 102 85 92 90 101 118 86 45 77 86 81 73 mężczyźni 96 62 95 103 129 122 97 55 74 85 78 67 kobiety 99 99 76 63 59 102 68 44 80 86 78 66

Tabela. Miejscowości na terenie gminy Śliwice, w których w roku 2015 co najmniej 5 osób fizycznych prowadziło działalność gospodarczą gmina łącznie 281 Śliwice 178 Lińsk 20 Śliwiczki 12 Lisiny 10 Okoniny Nadjeziorne 9 Zwierzyniec 8 Lipowa 7 Łąski Piec 6 Okoniny 6 Rosochatka 6 Brzozowe Błota 5 pozostałe 14

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 67 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 67 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Miejscowości na terenie powiatu tucholskiego, w których w roku 2015 co najmniej 20 osób fizycznych prowadziło działalność gospodarczą miejscowość gmina liczba podmiotów Tuchola Tuchola 977 Śliwice Śliwice 178 Gostycyn Gostycyn 163 Cekcyn Cekcyn 151 Bysław Lubiewo 105 Lubiewo Lubiewo 55 Raciąż Tuchola 52 Mały Mędromierz Tuchola 51 Żalno Kęsowo 50 Pruszcz Gostycyn 42 Kiełpin Tuchola 37 Kęsowo Kęsowo 35 Bladowo Tuchola 30 Wielka Klonia Gostycyn 27 Wielki Mędromierz Gostycyn 27 Iwiec Cekcyn 26 Sucha Lubiewo 25 Zdroje Cekcyn 21 Bysławek Lubiewo 21 Lińsk Śliwice 20 Legbąd Tuchola 20

Na terenie gminy brakuje typowych terenów inwestycyjnych – to znaczy przestrzeni wyznaczonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na cele rozwoju gospodarczego, uzbrojonych w zakresie infrastruktury technicznej, dostępnych za pomocą dróg i „oczekujących” inwestorów. Należy jednak uwzględnić, że ze względu na ograniczenia wynikające z ochrony przyrody, realizacja wielkopowierzchniowych działalności gospodarczych na duża skalę, jest na terenie gminy w praktyce wykluczona. Brak typowych terenów inwestycyjnych nie jest więc istotnym problemem dla rozwoju gospodarczego. Szans aktywizacji należy poszukiwać raczej w rozwoju przedsiębiorczości o niewielkiej uciążliwości i realizowanej na niewielką skalę, a do tego celu nie są niezbędne tereny rozwojowe o dużych powierzchniach, natomiast pomocne mogą być niewielkie tereny wyznaczane w sąsiedztwie lub nawet w ramach zagospodarowania miejscowości, przy czym dla wielu rodzajów działalności całkowicie wystarczające jest przeznaczenie usługowe, a nie produkcyjne. W takim kierunku powinny pójść procesy planistyczne w gminie. Gmina posiada bardzo zdezaktualizowane Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Nie może ono już obecnie stanowić podstawy dla prowadzenia gospodarki przestrzennej w gminie. Ze względu na liczne zmiany prawne oraz zmiany w metodologii sporządzania Studium, należy możliwie szybko przystąpić do kompleksowej aktualizacji Studium (w praktyce sporządzenia Studium od podstaw). Świadoma polityka przestrzenna, oparta na aktualnych dokumentach (Studium i plany miejscowe) pozwala na kształtowanie terenów o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania gminy (ochrona przed niepożądanym zagospodarowaniem, wymuszanie realizacji zagospodarowania o określonych parametrach, itp.). Powiat tucholski należy do obszarów o najmniej sprzyjających warunkach prowadzenia gospodarki rolnej, a sytuacja gminy Śliwice jest tu najmniej korzystna – co czyni gminę jeden z tych obszarów województwa, w których warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa są najbardziej niesprzyjające. O ile na terenie powiatu około 40% stanowią gleby rdzawe o małej i bardzo małej przydatności dla rolnictwa, to w gminie Śliwice ich udział sięga 2/3 ogółu powierzchni.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 68 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 68 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Gleby na terenie gminy zaliczają się wyłącznie do kompleksów 6-żytniego słabego oraz 7-żytniego bardzo słabego, przy czym udział tych kompleksów jest bardzo zbliżony. Na terenie gminy nie wyróżniają się obszary o lepszej jakości gleb – wszystkie śródleśne enklawy wykazują zbliżone – bardzo niekorzystne warunki Na terenie gminy nie występują gleby zaliczane do klas bonitacyjnych lepszych niż IIIB, a do tej klasy należy zaledwie 0,1% ogółu gruntów. W klasie IVA jest tylko 2,7%, w IVB – około 10%. Klasa V zajmuje ponad 32%, a klasa VI i VIZ – 55%. Wskaźnik jakości Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WjRPP), uznawany za najbardziej wiarygodny, syntetyczny miernik uwarunkowań rozwoju rolnictwa, przyjmuje w gminie wartość 43,3 (najlepsza w powiecie ma 73,4). Powiat tucholski nie odgrywa istotnej roli w gospodarce rolnej województwa, choć liczba indywidualnych gospodarstw rolnych (pomimo braku sprzyjających warunków rozwoju rolnictwa w dużej części powiatu) jest dosyć wysoka i wynosi ponad 3,6 tysiąca, z tej liczby 3,2 tys. to gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą. Takich gospodarstw jest w gminie Śliwice 438 (jest to wartość większa niż w gminach Gostycyn i Kęsowo). W spisu z roku 2010 w gminie było zaledwie 56 gospodarstw (na 722 w powiecie) liczących ponad 15 ha – skupiały one jednak ponad 35% gruntów. Gmina odgrywa w powiecie najmniejszą rolę zarówno pod względem produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej. Znaczenie gminy Śliwice w potencjale rolniczym województwa jest całkowicie pomijalne. Powiat tucholski jest wciąż bardzo znany z potencjału turystycznego, aczkolwiek znaczenie powiatu w obsłudze turystyki na terenie województwa sukcesywnie maleje. Podkreślić jednak należy, że większość ruchu turystycznego nie jest rejestrowana statystycznie, a więc niezwykle trudno ocenić obiektywnie zachodzące tu procesy. Bardzo niekorzystny jest fakt, że w zakresie tych aspektów, które są rejestrowane, pozycja gminy Śliwice w ostatnich latach radykalnie się pogorszyła. Liczba korzystających z noclegów w roku 2005 wynosiła 4,5 tys. ale już w roku 2013 – tylko 0,3 tys. Liczba udzielanych noclegów spadła z 29,4 tys. w roku 2005 do 2,0 tys. w roku 2013. W roku 2013 pod względem liczby korzystających z noclegów gminę Śliwice wyprzedzały wszystkie gminy powiatu, a pod względem liczby udzielonych noclegów – wszystkie poza gminą Cekcyn. Podkreślić należy, że powyższe dane nie są w pełni wiarygodne – ale są powszechnie używane do porównywania potencjału obszarów, a więc w tym kontekście gmina Śliwice całkowicie straciła turystyczny wizerunek, z którego słynęła jeszcze przed 20 laty, gdy należała do wojewódzkich liderów. Tabela. Ośrodki wczasowe Nazwa obiektu/Nazwisko właściciela Liczba miejsc Miejscowość noclegowych Ośrodek Wczasowy „Borowiak” 150 Okoniny Nadjeziorne Ośrodek Wczasowy „Zacisze” 200 Okoniny Nadjeziorne Ośrodek Wypoczynkowo-Szkoleniowy „SAM-BA” 90 Krąg Domki kempingowe „Brda” 15 Okoniny Nadjeziorne Ośrodek Wczasowy „Bory Tucholskie” 300 Okoniny Nadjeziorne Ośrodek Wczasowy „Leśna Oaza” 70 Okoniny Nadjeziorne * wszystkie obiekty - sezonowe

Tabela. Agroturystyka Nazwa obiektu/Nazwisko właściciela Liczba miejsc Miejscowość noclegowych Agroturystyka „Stare Dworzysko” – Genowefa Nispel-Glaza 10 Linówek Gospodarstwo Agroturystyczne – Bogumiła Andrearczyk 6 Okoniny Nadjeziorne Kwatera Agroturystyczna – Marzena Möller (*) 13 Lińsk Gospodarstwo Agroturystyczne – Dorota Patyna 9 Jabłonka Kwatera Agroturystyczna – Anna Połom (*) 9 Okoniny Nadjeziorne (*) obiekty całoroczne Gmina cechuje się niskim wskaźnikiem wyjazdów do pracy (wszystkie dane o dojazdach do pracy wg GUS za rok 2011). Na terenie powiatu najwyższy wskaźnik notują (liczba wyjeżdżających do pracy na 1000 mieszkańców): obszary wiejskie gminy Tuchola - 151/1000, gmina Cekcyn – 135/1000, gmina Kęsowo – 124/1000, gmina

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 69 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 69 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Gostycyn – 105/1000. Niski wskaźnik notuje miasto Tuchola – 62/1000 (co jest naturalne jeśli uwzględni się, że to właśnie miasta skupiają znaczną liczbę miejsc pracy i są ośrodkami przede wszystkim dojazdów do pracy, a nie wyjazdów do niej), ale zaskakująco niski jest wskaźnik dla gminy Śliwice (61/1000) – co wskazuje na dużą liczbę miejsc pracy na terenie gminy. Liczba osób wyjeżdżających z gminy do pracy wynosi 212 a przyjeżdżających tu do pracy – 102. Relacja wyjeżdżających do przyjeżdżających jest w gminie wyjątkowo niska na tle obszarów wiejskich (zazwyczaj liczba osób wyjeżdżających jest wielokrotnie wyższa od przyjeżdżających). Tabela. Porównanie skali dojazdów i wyjazdów z gmin powiatu tucholskiego Stosunek liczby wyjeżdżających do Jednostka Liczba dojeżdżających Liczba wyjeżdżających dojeżdżających Cekcyn 140 577 4,1 Gostycyn 29 352 12,1 Kęsowo 34 359 10,6 Lubiewo 116 309 2,7 Śliwice 102 212 2,1 Tuchola - miasto 1219 567 0,5 Tuchola - obszar wiejski 59 609 10,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Dane za rok 2011. Z gminy Śliwice najwięcej osób wyjeżdża do pracy do Bydgoszczy (57), Tucholi (38), do gminy Osie 26); łącznie 22 osoby wyjeżdżają do gminy Czersk (po 11 do miasta i do miejscowości wiejskich). Do gminy Śliwice najwięcej osób przyjeżdża do pracy z gmin: Osieczna (32), Tuchola (23), Cekcyn (19), Czersk (18), Osie (10).

Wnioski:

Na terenie gminy obserwuje się ustabilizowanie poziomu przedsiębiorczości, co powoduje, że na tle innych obszarów wiejskich, gdzie wciąż wskaźniki zarejestrowanych podmiotów gospodarczych się zwiększają, gmina względnie traci pozycję. W latach 90-tych gmina stosunkowo szybko osiągnęła pozycję jednego z liderów przedsiębiorczości – zwłaszcza poza ścisłymi strefami podmiejskimi – ale opisana powyżej stabilizacja powoduje, że nie tylko nie należy już obecnie do obszaró w o wyróżniającym się poziomie przedsiębiorczości, ale wręcz notuje wskaźnik zauważalnie niższy od średniej. Bez wątpienia uwarunkowania środowiskowe, trudna dostępność, rozdrobnienie osadnictwa, oddalenie od miast – są czynnikami hamującymi rozwój przedsiębiorczości i pogarszającymi pozycję konkurencyjną gminy na tle obszarów nie posiadających tych ograniczeń w tak dużym natężeniu. Ogólna struktura branżowa zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (czyli udział poszczególnych rodzajów działalności – mierzonych na ogólnym poziomie sekcji) jest w gminie zbliżona do wartości przeciętnych dla obszarów wiejskich województwa. Istotną różnicą jest znacznie większy udział podmiotów działających w sekcji C (przetwórstwo przemysłowe), a w ujęciu bardziej szczegółowym – działalności związanych z pozyskaniem i przetwórstwem drewna. Pod tym względem gmina wykazuje specjalizację dostrzegalną na poziomie województwa. Jest to istotne silna strona gminy. Na terenie gminy praktycznie żadnego znaczenia jako funkcji gospodarczej nie prezentuje rolnictwo. Gmina leży w obszarze o dużym potencjale turystycznym. Od lat zachodzą procesy bardzo niekorzystne dla obszarów prezentujących podobny charakter oferty turystycznej, stąd rola i znaczenie Borów Tucholskich w obsłudze turystyki spada. Niestety brak danych (związany ze sposobem mierzenia turystyki przez GUS) uniemożliwia pełną i obiektywną ocenę sytuacji oraz

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 70 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 70 Strategia rozwoju gminy Śliwice

rozpoznanie skali zmian, które zaszły w ostatnich latach. Na pewno turystyka nie jest jednak działalnością, która zapewniałaby stałe miejsca pracy, a w obsłudze sezonowego ruchu tworzy się niewielką liczbę okresowych miejsc pracy.

SFERA INFRASTRUKTURY Gmina nie jest dostępna w sieci dróg krajowych ani wojewódzkich. Dostępność drogowa jest więc istotnie utrudniona, bowiem drogi tych kategorii położone są w dosyć dużej odległości od granic gminy. Najbliżej położone drogi wysokiej rangi, to: droga krajowa nr 22 (prowadząca od przejścia granicznego polsko-rosyjskiego w Grzechotkach do granicy polsko-niemieckiej w Kostrzynie – stanowiąca jeden z głównych korytarzy łączących Niemcy z Trójmiastem) oraz droga wojewódzka nr 237 (odcinek z Tucholi do Czerska). Jednak żadna część gminy nie leży w strefie 5 km odległości od tych dróg, część północna i zachodnia leży w strefie 5-10 km, ale część centralna – w strefie od 10 do 15 km. W dodatku rzeczywiste odległości są większe, bowiem ze względu na dużą lesistość i obecność jezior, sieć dróg lokalnych nie jest zbyt gęsta i tzw. wskaźnik rozwinięcia, czyli stosunek odległości rzeczywistej do najkrótszej geometrycznie, łączącej dwie miejscowości, w niektórych przypadkach bywa wysoki (warto tu przytoczyć przykład długiej granicy zachodniej gminy, która przecięta jest tylko przez dwie drogi powiatowe i jedną drogę gminną – wskutek czego dostępność drogi nr 237 jest znacznie trudniejsza, niż wynikałoby to ze stosunkowo niedużej odległości do niej). Kluczowe znaczenie dla dostępności drogowej gminy mają więc drogi powiatowe w 3 relacjach: • Śliwice – Tleń (droga nr 1005C) • Śliwice – Czersk (droga nr 1005C) • Śliwice – i dalej drogą 1015C do Tucholi (droga nr 1017C) Fakt, że dostępność drogową zapewniają drogi powiatowe jest problemem, ponieważ wymagane parametry techniczne określone dla tej kategorii dróg są stosunkowo niskie, co powoduje ograniczenia prędkości, ograniczenia nośności, zagrożenia w bezpieczeństwie ruchu. Pozytywny jest jednak fakt, że większość miejscowości, w tym wszystkie duże, jest dostępna w sieci dróg powiatowych. Wszystkie drogi powiatowe na terenie gminy (mają długość łącznie 52,9 km) to drogi zaliczane do kategorii dróg lokalnych (oznaczane symbolem L). Zgodnie z „Rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie” drogi powiatowe powinny należeć do klasy minimum dróg zbiorczych (tylko wyjątkowo do klasy dróg lokalnych). Najmniejsza szerokość w liniach rozgraniczających dla drogi zbiorczej wynosi 20 m, podczas gdy dla lokalnej – 15 m (ulice w miejscowościach – 12 m)

Tabela. Dostępność miejscowości w sieci drogowej na terenie gminy Śliwice Bezpośrednia Droga Udział Dostępność Dostępność Liczba dostępność z wojewódzka w Miejscowość ludności do drogi do drogi ludności drogi bezpośrednim gminy (%) powiatowej gminnej wojewódzkiej sąsiedztwie Śliwice 2540 45,2 X X Lińsk 583 10,4 X X Śliwiczki 415 7,4 X X Rosochatka 253 4,5 X X Okoniny Nadjeziorne 250 4,4 X X Łąski Piec 186 3,3 X X Lipowa 174 3,1 X - Brzeźno 150 2,7 - X Linówek 111 2,0 - X Lubocień 108 1,9 X X Lisiny 97 1,7 - X

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 71 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 71 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Laski 94 1,7 - X Krąg 93 1,7 - X Okoniny 81 1,4 - X Brzozowe Błota 87 1,5 X X Łoboda 77 1,4 X - Jabłonka 74 1,3 X X Kamionka 67 1,2 - X Byłyczek 54 1,0 X X Główka 51 0,9 - X Zazdrość 47 0,8 - X Zwierzyniec 29 0,5 - X Drogi na terenie gminy zostały poddane gruntownej analizie pod kątem klas technicznych, rodzaju nawierzchni, znaczenia dla różnych aspektów funkcjonowania gminy. Zagadnienia te zostały przedstawione w tabelach poniżej.

Tabela. Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy Śliwice śr. dł. w dł. całk. rodzaj dł. naw. szer. Nr Klasa Nazwa Przebieg Gmina Gminie [m] naw. [m] jezd. [m] [m]

1005C L (Czersk) - Czersk - Mosna - granica 17874 Śliwice 17874 bitumiczna 17874 5,0 granica woj. - woj./Powiatu Chojnickiego (droga Śliwice - Łążek pow. 2605G) - Lipowa - Śliwice - - Tleń Śliwiczki - Łąski Piec - granica Powiatu Świeckiego - Łążek - Tleń 1006C L (Szlachta) - Szlachta - granica woj./Powiatu 9783 Śliwice 9783 bitumiczna 9783 5,3 granica woj. - Starogardzkiego - Lipowa - Rosochatka - Lubocień - Rosochatka - Śliwice Śliwice 1007C L (Osieczna) - Osieczna - Małe Krówno - Duże 3891 Śliwice 3891 bitumiczna 3891 5,0 granica woj. - Krówno - granica woj./Powiatu Byłyczek - Stargardzkiego - Byłyczek - Śliwice Woziwoda 1015C L Tuchola - Tleń Tuchola - Miejski Rów - Plaskosz - 21730 Tuchola- 2200 bitumiczna 21730 5,0 Gołąbek - Okiersk - Wielkie Gacno - OM Trzebciny - granica Powiatu Tuchola- 1669 Świeckiego - Tleń OW Cekcyn 10417 Śliwice 1679 Cekcyn 5765 1016C L Okoniny Okoniny Nadjeziorne - Lińsk 3028 Śliwice 3028 bitumiczna 3028 5,0 Nadjeziorne - Lińsk 1017C L (Błędno) - Błędno - granic a woj./Powiatu 16805 Śliwice 16694 bitumiczna 16805 3,6 granica woj. - Starogardzkiego - Łoboda - Śliwice Cekcyn 111 Śliwice - - Lińsk - Jabłonka - Wielkie Gacno Wielkie Gacno

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 72 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 72 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rysunek. Strefy 5-kilometrowych narastających odległości od dróg krajowych i wojewódzkich. Większość obszaru gminy leży w strefie od 10 do 15 km.

Tabela. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Śliwice Nr ewidencyjny drogi Nazwa drogi Rodzaj nawierzchni Długość w km 010201C Krąg - Szlachta asfaltowa 3,900 010202C Zwierzyniec - Mosna gruntowa 5,500 010203C Lipowa - Byłyczek gruntowa 5,100 010204C Brzeźno - Zdrójno gruntowa 4,000 010205C Łoboda - Linówek - Zdrójno gruntowa 3,900 010206C Śliwice - Łoboda gruntowa 3,700 010207C Śliwice - Śliwice Wyb. gruntowa 2,600 010208C Rosochatka - Rzepiczna gruntowa 6,200 010209C Rosochatka - Jeziorna - Okoniny Nadj. gruntowa 10,800

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 73 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 73 Strategia rozwoju gminy Śliwice

010210C Rosochatka - Lińsk asfaltowa 2,300 010211C Lińsk - Śliwiczki gruntowa 3,600 010212C Śliwice - Lisiny - Trzebciny gruntowa 8,600 010213C Biała - Kamionka - Łąski Piec gruntowa 12,200 010214C Lisiny - Śliwiczki - Z. Zdroje gruntowa 4,600 010215C Laski - Brzozowe Błota (Lisiny) gruntowa 6,800 010216C Lińsk - Zarośle gruntowa 2,400 010217C Lińsk - Lisiny asfaltowa 1,300 010218C Brzozowe Błota - Zarośle Dw. asfaltowa 1,000 010219C Brzozowe Błota - Kamionka gruntowa 1,300 010220C Sowiniec - Wlk. Gacno gruntowa 1,600 010221C ul. Osiedle Młodych w Śliwicach kostka bet. 1,511 010222C Okoniny Nadjeziorne - Główka gruntowa 2,400 010223C Okoniny Nadjeziorne - Zarośle asfaltowa 1,600 010224C Śliwice - ul. 19 Lutego kostka bet. 0,297 010225C Śliwice - ul. 25 lecia PRL kostka bet. 0,219 010226C Śliwice - ul. Leśna kostka bet. 1,077 010227C Śliwice - ul. Pocztowa asfaltowa 0,286 010228C Śliwice - ul. Gliniana kostka bet. 0,307 010229C Śliwice - ul. Kościelna asfaltowa 0,195 010230C Śliwice - ul. Szkolna asfaltowa 0,440 010231C Śliwice - ul. Plac Staroszkolny asfaltowa 0,100 010232C Śliwice – ul. Podgórna kostka bet. 0,140 010233C Śliwice – ul. Malinowa kostka bet. 0,484 110234C Śliwice – ul. Żurawinowa kostka bet. 0,420 010235C Śliwice – ul. Poziomkowa kostka bet. 0,358 010236C Śliwice - ul. Borówkowa kostka bet. 0,176 010237C Śliwice - ul. Jagodowa kostka bet. 0,176 010238C Śliwice - ul. Akacjowa kostka bet. 0,282 010239C Śliwice - ul. Kasztanowa kostka bet. 0,184 010240C Śliwice - ul. Modrzewiowa kostka bet. 0,393 010241C Śliwice - ul. Brzozowa kostka bet. 0,180 010242C Śliwice - ul. Cisowa kostka bet. 0,376 010243C Śliwiczki – Sarnia Góra asfaltowa 1,900 Razem: 104,901

Tabela. Potrzeby inwestycyjne identyfikowane na sieci dróg gminnych w gminie Śliwice Nr drogi Nazwa drogi Nawierzchnia Długość w Potrzeby inwestycyjne km 010201C Krąg - Szlachta asfaltowa 3,900 remont 010202C Zwierzyniec - Mosna gruntowa 5,500 bieżące utrzymanie 010203C Lipowa – Byłyczek gruntowa 5,100 bieżące utrzymanie 010204C Brzeźno – Zdrójno gruntowa 4,000 bieżące utrzymanie 010205C Łoboda - Linówek – Zdrójno gruntowa 3,900 bieżące utrzymanie 010206C Śliwice – Łoboda gruntowa 3,700 utwardzenie 010207C Śliwice - Śliwice Wybudowanie gruntowa 2,600 utwardzenie 010208C Rosochatka – Rzepiczna gruntowa 6,200 niezbędne utwardzenie 010209C Rosochatka - Jeziorna - Okoniny gruntowa - asfaltowa 10,800 asfalt na odcinku z Główki do Okonin oraz Nadjeziorne od Ośrodków Wczasowych w Okoninach Nadjeziornych do lasu(teren zabudowany) 010210C Rosochatka - Lińsk utwar. tłuczniem 2,300 asfalt 2014r. 010211C Lińsk - Śliwiczki gruntowa 3,600 bieżące utrzymanie 010212C Śliwice - Lisiny - Trzebciny gruntowa 8,600 odcinek drogi na 1km-utwardzenie

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 74 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 74 Strategia rozwoju gminy Śliwice

(od Śliwic) 010213C Biała - Kamionka - Łąski Piec gruntowa 12,200 bieżące utrzymanie 010214C Lisiny - Śliwiczki - Z. Zdroje gruntowa 4,600 bieżące utrzymanie 010215C Laski - Brzozowe Błota (Lisiny) gruntowa 6,800 asfalt na odc. 1km 010216C Lińsk – Zarośle gruntowa 2,400 asfalt 010217C Lińsk – Lisiny asfaltowa 1,300 remont 010218C Brzozowe Błota - Zarośle Dw. asfaltowa 1,000 asfalt 010219C Brzozowe Błota – Kamionka gruntowa 1,300 asfalt 010220C Sowiniec - Wlk. Gacno gruntowa 1,600 - 010221C ul. Osiedle Młodych w Śliwicach kostka betonowa 1,511 010222C Okoniny Nadjeziorne - Główka gruntowa/asfaltowa 2,400 asfalt na pozostałym odcinku drogi 010223C Okoniny Nadjeziorne - Zarośle asfaltowa 1,600 2/3 asfalt 010224C Śliwice - ul. 19 Lutego kostka betonowa 0,297 010225C Śliwice - ul. 25 lecia PRL kostka betonowa 0,219 010226C Śliwice - ul. Leśna kostka betonowa 1,077 010227C Śliwice - ul. Pocztowa asfaltowa 0,286 010228C Śliwice - ul. Gliniana kostka betonowa 0,307 010229C Śliwice - ul. Kościelna asfaltowa 0,195 010230C Śliwice - ul. Szkolna asfaltowa 0,440 010231C Śliwice – ul. Plac Staroszkolny asfaltowa 0,100

010232C Śliwice – ul. Podgórna kostka betonowa 0,140 010233C Śliwice – ul. Malinowa kostka betonowa 0,484 110234C Śliwice – ul. Żurawinowa kostka betonowa 0,420 010235C Śliwice – ul. Poziomkowa kostka betonowa 0,358 010236C Śliwice - ul. Borówkowa kostka betonowa 0,176 010237C Śliwice - ul. Jagodowa kostka betonowa 0,176 010238C Śliwice - ul. Akacjowa kostka betonowa 0,282 010239C Śliwice - ul. Kasztanowa kostka betonowa 0,184 010240C Śliwice - ul. Modrzewiowa kostka betonowa 0,393 010241C Śliwice - ul. Brzozowa kostka betonowa 0,180 010242C Śliwice - ul. Cisowa kostka betonowa 0,376 010243C Śliwiczki – Sarnia Góra asfaltowa 1,900 bieżące utrzymanie Razem: 104,901 km W miejscowości Śliwice celowe jest także utwardzenie części ul. Szkolnej na odc. ok 1km, jak również odgałęzienia ulicy Starogardzkiej, która jest drogą powiatową. Do remontu kapitalnego wskazuje się natomiast ul. Pocztową (010227C). Na terenie Śliwic planuje się również utwardzenie następujących dróg wewnętrznych: ul. Borowiacka, Łowiecka, Grzybowa, Sportowa, Parkowa, Konwaliowa, Chabrowa, Makowa, Rumiankowa, Słoneczna, Zielna, Polna. Tabela. Drogi wskazywane jako szczególnie istotne dla komunikacji rowerowej na terenie gminy Śliwice Nr drogi Nazwa drogi - nawierzchnia 010209C Rosochatka - Jeziorna - Okoniny Nadjeziorne 010216C Lińsk – Zarośle 010217C Lińsk - Lisiny 010218C Brzozowe Błota - Zarośle Dw. 010219C Brzozowe Błota - Kamionka 010222C Okoniny Nadjeziorne - Główka 010223C Okoniny Nadjeziorne - Zarośle Ścieżka rowerowa przy drodze powiatowej Lińsk – Śliwice 1017C

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 75 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 75 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Identyfikacja sieci dróg kluczowych na terenie gminy Śliwice Oznaczenia dróg w tabeli: a) Odcinki dróg niezbędne dla obsługi ludności (np. jedyne połączenia miejscowości z drogami wyższych klas, drogi niezbędne dla dojazdów do pracy, drogi niezbędne dla dojazdów do stacji kolejowej, drogi niezbędne dla autobusów szkolnych, itp.) b) Odcinki dróg niezbędne dla obsługi lokalnej przedsiębiorczości (np. jedyne dojazdy do zakładów, drogi umożliwiające ruch ciężkich i wielkogabarytowych pojazdów ciężarowych, maszyn leśnych, itp.) c) Odcinki dróg niezbędne dla obsługi turystyki (np. jedyne drogi dojazdu do bazy noclegowej oraz ważnych atrakcji turystycznych) d) Odcinki dróg niezbędne dla obsługi rolnictwa (np. jedyne dojazdy do oddalonych pól, gospodarstw hodowlanych, magazynów rolniczych, itp.) Nr drogi Nazwa drogi Długość w km drogi kluczowe a b c d 010201C Krąg – Szlachta 3,900 km TAK TAK TAK TAK 010207C Śliwice - Śliwice Wyb. 2,600 km - - - TAK 010208C Rosochatka – Rzepiczna 6,200 km TAK TAK TAK - 010209C Rosochatka - Jeziorna - Okoniny Nadjeziorne 10,800 km TAK TAK TAK TAK 010210C Rosochatka – Lińsk 2,300 km TAK TAK TAK TAK 010211C Lińsk – Śliwiczki 3,600 km - - TAK TAK 010212C Śliwice - Lisiny – Trzebciny 8,600 km - - - TAK 010215C Laski - Brzozowe Błota (Lisiny) 6,800 km TAK TAK TAK - 010216C Lińsk – Zarośle 2,400 km TAK TAK TAK - 010217C Lińsk – Lisiny 1,300 km TAK TAK TAK TAK 010218C Brzozowe Błota - Zarośle Dw. 1,000 km TAK - TAK - 010219C Brzozowe Błota – Kamionka 1,300 km TAK TAK TAK TAK 010222C Okoniny Nadjeziorne – Główka 2,400 km TAK TAK TAK TAK 010223C Okoniny Nadjeziorne – Zarośle 1,600 km TAK TAK TAK - 010243C Śliwiczki – Sarnia Góra 1,900 km TAK TAK - -

Przez teren gminy biegną dwie linie kolejowe, na których przewoźnik Arriva prowadzi komunikację pasażerską. Z terenu gminy można dojechać do Czerska, Laskowic Pomorskich i Wierzchucina (dalej z przesiadką – do Bydgoszczy). Liczba połączeń nie jest jednak duża (kilka par dziennie, rozkład w dni powszednie i świąteczne się różni) i nie zapewnia komfortu swobodnej dostępności – stosunkowo najlepiej dostępny jest Czersk (czas jazdy ze Śliwic – około 40 minut), a dojazd do Bydgoszczy z Lipowej zajmuje minimum 1,5 godziny. Linie, na których prowadzi się komunikację pasażerską, to: • linia nr 201 (Nowa Wieś Wielka – Gdynia Port) – na której zlokalizowano przystanki w: Lipowej Tucholskiej, Rosochatce i Zaroślu; linia ta zapewnia połączenia z Wierzchucinem • linia nr 215 (Laskowice Pomorskie – Bąk) – na której zlokalizowano stacje/przystanki w: Laskach, Śliwiczkach, Śliwicach, Lipowej Tucholskiej (stacja Lipowa Wschodnia), poza gminą – ale stosunkowo blisko znajdują się także stacje/przystanki w Łążku i w Szlachcie; linia ta zapewnia połączenia z Czerskiem i Laskowicami Pomorskimi obydwie linie połączone są łącznikiem (linia 743 Lipowa Tucholska - Szlachta) Należy zauważyć, że zmiany w funkcjonowaniu pasażerskiego transportu kolejowego, które miały miejsce przed około dekadą, były wyjątkowo korzystne dla części powiatu tucholskiego – miejscowości Cekcyn i Tuchola (a w pewnym stopniu także Żalno) zyskały połączenia z Bydgoszczą tak liczne, jak nigdy dotąd. Jednak gmina Śliwice istotnie straciła na tych zmianach – jeszcze w latach 90-tych funkcjonowały bezpośrednie połączenia z Bydgoszczą, Kościerzyną i Gdynią – były one niezbyt liczne i nie zapewniały komfortu swobodnej dostępności, jednak stwarzały korzystniejsze warunki tej dostępności, niż obecnie. Na terenie gminy nie notuje się problemów z zaopatrzeniem w energię elektryczną, choć źródła zasilania (główne punkty zasilania na sieci wysokich napięć) występują w oddaleniu od granic gminy. Gmina położona jest poza siecią gazociągów i w dosyć dużym oddaleniu od nich, stąd rozwój sieci jest utrudniony (niska efektywność ekonomiczna ze względu na małą gęstość zaludnienia). Samorząd gminy jest jednak bardzo zainteresowany możliwością rozwoju sieci na terenie gminy.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 76 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 76 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 77 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 77 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 78 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 78 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 79 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 79 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 80 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 80 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 81 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 81 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 82 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 82 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 83 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 83 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 84 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 84 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Według danych GUS, które w tym aspekcie nie są w pełni wiarygodne, pod względem zaopatrzenia w wodę, gmina (ze wskaźnikiem 88,4% korzystających mieszkańców) należy do obszarów słabiej rozwiniętych i lokuje się około 100. pozycji wśród 127 obszarów wiejskich, natomiast pod względem rozwoju sieci zbiorczej kanalizacji (ze wskaźnikiem ponad 53% korzystających mieszkańców) należy do obszarów stosunkowo dobrze rozwiniętych i lokuje się na 23. pozycji. W obydwu przypadkach gmina poprawiła w ostatnim roku pozycje.

Ujęcia wód podziemnych na cele komunalne na terenie gminy Śliwice: • Śliwice (3 studnie o łącznej wydajności 65,52 m 3/h, ujęcie wód czwartorzędowych) • Wypalanki (o wydajności 2,9 m 3/h, ujęcie wód czwartorzędowych) • Jeziorno (o wydajności 1,5 m 3/h, ujęcie wód czwartorzędowych) Woda dla miejscowości Byłyczek dostarczana jest z Gminy Osieczna, do miejscowości Łąski Piec z Gminy Osie, a do miejscowości Krąg z Gminy Czersk. W miejscowościach: • Śliwice, Śliwiczki, Łąski Piec, Zazdrość, Laski, Linówek, Brzeźno, Łoboda, Lińsk, Jabłonka, Lisiny, Kamionka, Brzozowe Błota, Okoniny Nadjeziorne, Główka, Okoniny, Rosochatka, Lipowa, Lubocień, Krąg – 100 % mieszkańców ma możliwość korzystania z wodociągu. Nowe tereny inwestycyjne w obrębie miejscowości wymagają rozbudowy sieci. W najbliższych latach planuje się przebudowę stacji uzdatniania wody oraz budowę wodociągu w miejscowościach nie zwodociągowanych i na terenach inwestycyjnych. Gospodarka ściekowa bazuje na oczyszczalni w miejscowości Śliwice – zgodnie z wyznaczoną aglomeracją kanalizacyjną. Zagadnienie to reguluje Rozporządzenie Nr 84/2006 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 24 czerwca 2006 R. Zasięg aglomeracji określony w rozporządzeniu, to wsie: Śliwice, Śliwiczki, Lińsk, Rosochatka i Okoniny Nadjeziorne, położone w Gminie Śliwice. RLM dla aglomeracji, to: 4555. Na terenie gminy do kanalizacji podłączono: • Śliwice – 90% mieszkańców korzysta z odprowadzania ścieków do kanalizacji, • Śliwiczki – 95% mieszkańców korzysta z odprowadzania ścieków do kanalizacji, • Lińsk – 70% mieszkańców korzysta z odprowadzania ścieków do kanalizacji, • Okoniny Nadjeziorne – 40% mieszkańców korzysta z odprowadzania ścieków do kanalizacji, • Rosochatka – 98% mieszkańców korzysta z odprowadzania ścieków do kanalizacji, • Krąg – 97% mieszkańców korzystania z odprowadzania ścieków do kanalizacji. Oznacza to, że zobowiązania wynikające z wyznaczenia granic aglomeracji są już w dużej mierze zrealizowane. Aktualnie do sieci kanalizacyjnej podłączone są wszystkie miejscowości, które spełniają ekonomiczne warunki podłączenia dla sieci zbiorczej. Spośród miejscowości, które warunków ekonomicznych nie spełniają, wskazuje się następujące, które z innych względów (głównie środowiskowych) powinny być podłączone do sieci: Główka, Okoniny, Brzeźno, Linówek, Łoboda, Łąski Piec. Ścieki z miejscowości Krąg odprowadzane są do oczyszczalni gminy Czersk (miejscowość Krąg znajduje się w graniach aglomeracji Czersk). Z miejscowości Łąski Piec planuje się odprowadzanie ścieków do Gminy Osie (miejscowość Łąski Piec nie znajduje się jednak w graniach aglomeracji Osie). Gospodarka odpadami realizowana jest na podstawie cyklicznie aktualizowanych - wojewódzkiego i gminnego planu w tej dziedzinie. Składowiska obsługujące rejon gospodarki odpadami, do którego należy gmina, znajdują się w Bladowie (w gminie Tuchola), Sulnówku (gm. Świecie) i Zakurzewie (gm. Grudziądz). Nie notuje się problemów wynikających z gospodarki odpadami. Na terenie gminy znajdują się trzy stacje bazowe telefonii komórkowej: • BTS T-mobile 53°42'25.5"N 18°10'58.3"E - Śliwice • BTS Orange 53°42'31.1"N 18°11'19.8"E - Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 85 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 85 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• BTS Polkomtel 53°42'17.4"N 18°07'59.4"E -Rosochatka W najbardziej oddalonych od BTS miejscowościach zdarzają się drobne problemy z zasięgiem lub miejscowo brak zasięgu (dotyczy miejscowości: Brzozowe Błota, Okoniny, Okoniny Nadjeziorne, Kamionka, Jabłonka, Lisiny, Laski, Zazdrość, Łąski Piec, Lubocień, Brzeźno, Krąg).

Wnioski:

Jednym z największych problemów rozwojowych gminy Śliwice jest jej peryferyjne położenie. W skali województwa kujawsko-pomorskiego gmina należy do obszarów położonych najdalej od sieci dróg nie tylko krajowych, ale także wojewódzkich. Oznacza to, że zarówno jakość życia, ale także warunki rozwoju gospodarczego, mają tu znacznie trudniejsze warunki kształtowania, niż w innych obszarach. Dostępność za pomocą dróg zaledwie rangi powiatowej jest istotnym utrudnieniem i stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu. Gmina jest dostępna za pomocą transportu kolejowego, ale w rzeczywistości organizacja transportu (liczba i godziny połączeń) powodują, że nie jest to istotny walor. W porównaniu z innymi gminami powiatu, które zyskały na rozwoju połączeń kolejowych w ostatnich latach, gmina Śliwice pogorszyła swoją dostępność, tracą wprawdzie nieliczne, ale bezpośrednie połączenia z Bydgoszczą, Kościerzyną i Gdynią. Gmina wykazuje pewnie obiektywne trudności w rozwoju infrastruktury – np. leżąc poza siecią gazociągów, pomimo dużego zainteresowania rozwojem tego rodzaju infrastruktury, jest pozbawiona takiej możliwości. Można się spodziewać, że także w przypadku bardzo dużego zapotrzebowania na energię elektryczną mogłyby się pojawić utrudnienia związane z położeniem z dala od sieci przesyłowych. Ale dobry stan prezentuje lokalna infrastruktura kanalizacyjna, której rozwojowi sprzyja zamieszkiwanie znacznej części ludności w zaledwie kilku miejscowościach – wskutek tego, gmina prezentuje wyjątkowo korzystny na tle obszarów wiejskich, wskaźnik obsługi za pomocą sieci kanalizacyjnej.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 86 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 86 Strategia rozwoju gminy Śliwice

ZESTAWIENIE INWESTYCJI KOMUNALNYCH NA TERENIE GMINY W LATACH 2007-2015 Poniżej – w ujęciu tabelarycznym - przedstawiono szczegółową informację o inwestycjach dokonywanych na terenie gminy wskutek działalności Urzędu Gminy - z udziałem budżetu gminy i/lub inspirowanych przez Urząd Gminy (np. poprzez pozyskanie środków z funduszy zewnętrznych) w latach 2007-2015. Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2014 roku Koszty całkowite na Koszty poniesione z Wielkość Lp. Zadanie 2015 budżetu Gminy dofinansowania Rekultywacja składowiska odpadów innych niż 1 nie bezpieczne i obojętne w miejscowości Rosochatka 298 890,00 14 944,50 283 945,50 Gmina Śliwice Uzupełnienie zadrzewień placów publicznych i pasów zieleni 2 23 000,00 3 000,00 20 000,00 przy drogach publicznych na terenie Gminy Śliwice 3 Przebudowa drogi gminnej ul. Kościelnej w Śliwicach 202 600,00 128 162,00 74 438,00 Przebudowa drogi o nawierzchni asfaltowej dojazdowej do 148 750,00 4 698 750,00 430 000,00 wsi Zazdrość dł. – 1 + 600 km 120 000,00 Wykonanie nawierzchni z kostki betonowej na targowisku w 5 27 921,00 27 921,00 Śliwicach Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w Śliwicach – Etap II oraz budowa sieci wodociągowej z przyłączami w 6 3 269 916 1 971 988,00 1 297 928,00 Śliwicach - Wybudowania i Lińsk - Wybudowania Gm. Śliwice Zagos podarowanie placu rekreacyjnego oraz wyposażenie 7 świetlicy wiejskiej w Śliwiczkach, budowa placu zabaw w 476 000,00 280 183,00 195 817,00 Śliwicach Budowa chodników i dróg utwardzonych w ramach 8 74 819,50 74 819,50 funduszu sołeckiego 9 Utwardzenie placu przy OSP w Lubocieniu 5 000,00 5 000,00 10 Przebudowa odcinka drogi w Kręgu 2 000,00 2 000,00 11 Przebudowa odcinka drogi w Rosochatce 70 000,00 70 000,00 12 Przebudowa odcinka drogi w Byłyczku 10 000,00 10 000,00 13 Przebudowa drogi w Zwierzyńcu 20 000,00 20 000,00 14 Remont mostu w Laskach 29 495,40 29 495,40 15 Przebudowa drogi gminnej w Okoninach Nadjeziornych 55 350,00 55 350,00 16 Budowa sieci wodociągowej z przyłączami w Okoninach 696 764,25 296 549,25 400 215,00 17 Przebudowa wejścia do Szkoły Podstawowej w Śliwicach 35 000,00 35 000,00 Projekt przebudowy lamp oświetlenia drogowego na ul. 18 35 000,00 35 000,00 Starogardzkiej, Dworcowej i Świeckiej 19 Rozbudowa oświetlenia ulicznego w Brzozowych Błotach 8 000,00 8 000,00

RAZEM 6 038 506,15 4 342 529,19 1 695 976,96

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 87 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 87 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2014 roku Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w Śliwicach etap II oraz budowa sieci wodociągowej z przyłączeniami w Śliwicach – Wybudowania i Lińsk – Wybudowania W ramach inwestycji nastąpi II etap przebudowy i rozbudowy oczyszczalni ścieków w Śliwicach wpływający na zwiększeniem przepustowości oczyszczalni do 600 m 3/ dobę. Na odcinku Lińsk Wybudowania – Śliwice Wybudowania powstanie sieć wodociągowa o długość 2,5 km i 13 przyłączy. Wartość inwestycji: 3.300.000,00 zł Dofinansowanie: 1.341.463,00 zł z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, działanie 321 "Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej" Budowa boiska wielofunkcyjnego w Śliwiczkach oraz zagospodarowanie placu rekreacyjnego w Śliwicach Wykonanie boiska wielofunkcyjnego o wymiarach 32x18 m o nawierzchni ze sztucznej trawy wraz z ogrodzeniem i piłkochwytami prz y szkole podstawowej w Śliwiczkach. Adaptacja budynku gospodarczego na zaplecze sanitarno-szatniowe oraz wykonanie dojść i chodników. Na terenie Śliwic zostanie zagospodarowany teren przy przystanku autobusowym i kościele. Powstaną centra rekreacyjne zagospodarowane zielenią niską i wy soką, małą architekturą z dojściami i chodnikami oraz fontanną murowaną o wym. 4x4m i zegarem słonecznym. Wartość inwestycji: 657 890,70 zł Dofinansowanie: 401 152,00 zł w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, dział anie 313, 322, 323 "Odnowa i rozwój wsi” Przebudowa drogi o nawierzchni asfaltowej w Brzeźnie Na odcinku o długości 1,83 km powstanie nawierzchnia asfaltowa o szerokości 3,5 m. Zaprojektowano również mijanki o szerokośc i 3 m i długości 25 m. Wartość inwestycji: 680.000,00 zł Dofinansowanie: 200.000,00 zł - Lasy Państwowe 165,000,00 zł budżet Województwa Kujawsko-Pomorskiego środki z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej Przebudowa drogi gminnej Lińsk – Rosochatka Na odcinku Lińsk – Rosochatka powstanie droga asfaltowa o długości 2,4 km i szerokości 5 metrów. Pobocze o szerokości 1 m zostanie utwardzone tłuczniem kamiennym. W celu poprawy bezpieczeństwa przy szkole pod stawowej zaprojektowano przejście dla pieszych oraz oświetlenie i zatokę autobusową. Wartość inwestycji: 1.480.000,00 zł Dofinansowanie: 731.958,76 zł w ramach Programu Wieloletniego pod nazwą „Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych–Etap II Bezpieczeństwo–Dostępność– Rozwój” 226.907,22 zł dotacja z Powiatu Tucholskiego Budowa drogi gminnej w miejscowości Rosochatka Droga o nawierzchni brukowej na odcinku o długości 176 m i szerokości 4 m. Wartość inwestycji: 70.000,00 zł Budowa drogi Główka – Okoniny projekt budowy Droga o długości ponad 3 km w technologii asfaltowej o szerokości 3,5m z utwardzonymi poboczami. Zadanie przygotowywa ne do dofinasowania z funduszy unijnych. Wartość inwestycji: 10.000,00 zł Budowa placów zabaw w miejscowościach Śliwice, Główka i Brzeźno. W ramach zadania zaplanowano: - w Śliwicach drewniany zestaw zabawowy w kształcie statku ze zjeżdżalnią metalową, pomostem i linowymi siatkami. - w Brzeźnie natomiast drewniany zestaw zabawowy ze zjeżdżalnią z laminatu o dł. 3m, trapu wejściowego, pajęczyny łańcuchowej, 2 wież czterokątnych, tunelu z opon, pomostu oraz zamontowany spężynowiec konik - w Główce nowy zestaw drewniany wyposażony w zjeżdżalnię z laminatu 3m, trapu wejściowego, pajęczyny łańcuchowej, wieży czterokątnej, tunelu z opon i montaż sprężynowca konik. Wartość inwestycji: 39.360,00 zł Dofinansowanie: 23.360,00 zł z Europejskiego Funduszu Roln ego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, działanie 413 "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego PROW na lata 2007-2013 w zakresie małych projektów" Stworzenie miejsca wypoczynku w miejscowości Jabłonka i Brzozowe Błota. W każdej miejscowości zostaną wykonane: - wiata drewniana o wymiarach 4x5 m zadaszona dachówką bitumiczną wyposażona w zestaw ławek i stołów, teren pod wiatą

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 88 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 88 Strategia rozwoju gminy Śliwice

utwardzony - kosz na śmieci drewniany, - plac zabaw dla dzieci wyposażony w domek ze zjeżdżalnią, 2 huśtawki i drabinkę poziomą, trap wiszący, trap wejściowy, - huśtawka podwójną, - ogrodzenie wraz z furtką, - ławka z oparciem, - sprężynowiec konik. Wartość inwestycji: 41.554,00 zł Dofinansowanie: 24.999,00 zł z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obsza rów Wiejskich, działanie 413 "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego PROW na lata 2007-2013 w zakresie małych projektów" Remont i modernizacja świetlicy wiejskiej wraz z zagospodarowaniem terenu w Brzeźnie. W ramach operacji zaprojektowano wykonan ie podłogi z paneli, szpachlowanie i malowanie, podwieszanego sufitu, kominka z wkładem zamkniętym 12 kW, oświetlenia, modernizacji systemu ogrzewania pomieszczeń, ogrodzenie z siatki powlekanej o długości 32 m, bramy wjazdowej, utwardzenia z kostki betonowej i schodów wejściowe. Wartość inwestycji: 24.600,00 zł Dofinansowanie: 14.027,97 zł z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, działanie 413 "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego PROW na lata 2007-2013 w zakresie małych projektów" Opracowanie i wydanie filmu i folderu informacyjno-promocyjnego Gminy Śliwice. Projekt ten obejmuje realizację filmu i folderu promocyjno – informacyjnego o naszej gminie. Wartość inwestycji: 15.575,61 zł Dofinansowanie: 9.845,00 zł z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, działanie 413 "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego PROW na lata 2007-2013 w zakresie małych projektów" Budowa chodników i dróg utwardzonych w ramach funduszu sołeckiego W ramach funduszu sołeckiego zostaną wykonane inwestycje na terenie sołectw Krąg, Lipowa, Śliwiczki, Lubocień. Wartość inwestycji: 40.500,00 zł Zakup samochodu pożarniczego dla OSP Śliwice Wartość inwestycji: 90.000,00 zł Zakup DSP dla OSP Rosochatka i Śliwiczki Wartość inwestycji: 12.000,00 zł Modernizacja kotłowni w budynku Urzędu Gminy Modernizacja trzydziestoletniej niesprawnej kotłowni węglowej w budynku Urzędu Gminy w Śliwicach na kotłownię pelletową i zamiana czynnika grzewczego z węgla kamiennego na ekologiczny i efektywny pellet. Wartość inwestycji: 44.886,32 zł Dotacje dla Powiatu Tucholskiego 2014 Budowa ścieżki pieszo-rowerowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą na odcinku Śliwice – Lińsk pomoc finansowa dla Powiatu Tucholskiego Przy drodze powiatowej podstawie ścieżka pieszo-rowerowa o długości 2,53 km i szerokości 2 m wraz ze zjazdami na każdą posesję, zatoka autobusowa i wyspa rozdzielająca o nowej nawierzchni z poszerzeniami jezdni i przejściem dla pieszych. Wartość inwestycji 1.064.426,67 zł, w tym: - dofinansowanie PO RYBY 360.000,00 - dotacja dla powiatu Tucholskiego 729.426,67 zł Pomoc finansowa przeznaczona na przebudowę chodników przy drogach powiatowych Dotacja dla Powiatu Tucholskiego przeznaczona na sfinansowanie materiałów budo walnych do wykonania chodników przy ul. Świeckiej i ks. Dra St. Sychowskiego i placu postojowego przy u. Dworcowej w Śliwicach. dotacja dla Powiatu Tucholskiego - 40.000,00 zł Pomoc rzeczowa przeznaczona na przebudowę chodników przy drogach powiatowych Pomoc rzeczowa w postaci materiałów budowlanych przeznaczonych do wbudowania na chodnikach przy ul. Starogardzkiej w Śliwicac h, Lińsku, Rosochatce i zjazdu w Łąskim Piecu. Wartość pomocy dla Powiatu Tucholskiego - 37.000,00 zł

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 89 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 89 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2013 roku Rodzaj inwestycji Koszt całkowity Wielkość inwestycji dofinansowania ze źródeł zew Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i wodociągowej z przyłączami do wsi Okoniny 1 645 008,18 846 084,00 Nadjeziorne i Lińsk Wybudowania, Główka – etap I Przebudowa chodników 42 607,00 Zagospodarowanie terenu przy Jeziorze Okrągłym w miejscowości Krąg poprzez budowę 328 124,09 226 752,42 małej infrastruktury turystycznej oraz przebudowę drogi dojazdowej wraz z promocją obszaru objętego inwestycją Utwardzenie drogi w Byłyczku 107 800,00 15 000,00 Przebudowa oświetlenia ulicznego w Okoninach Nadjeziornych i Lipowej 146 000,00 0, 00 Przebudowa linii energetycznej oświetlenia drogowego na ul. Podgónej, Kościelnej i na 15 000,00 0,00 Placu Staroszkolnym w Śliwicach

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2012 roku Rodzaj inwestycji Koszt całkowity Wielkość inwestycji dofinansowania ze źródeł zew Budowa placu zabaw w Śliwice i Rosochatka 28 571,42 16 260,15 Stworzenie miejsca wypoczynku w Laskach polegającego na budowę dwóch wiat 28 571,42 16 260,15 drewnianych z zestawami ławek i stołów, miejsca na ognisko, placu zabaw dla dzieci Przebudowa oświetlenia ulicznego w Okoninach Nadjeziornych i Lipowej 90 00,00 0,00 Ogrodzenie terenu Szkoły Podstawowej w Śliwicach 9 708,00 0,00 Poprawa stanu infrastruktury kulturalnej w gminie Śliwce poprzez remont świetlic wiejskich 753.990,00 456.622,00 w Okoninach, Łąskim Piecu, Lisinach, Linówku, Kręgu i Lipowie

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2011 roku Rodzaj inwestycji Koszt całkowity Wielkość inwestycji dofinansowania ze źródeł zew „Bory Tucholskie – w labiryntach natury” – wzmocnienie konkurencyjności i pozycji 3 262 382,50 1 823 397,14 regionu Borów Tucholskich na turystycznej mapie Polski poprzez rozwój infrastruktury turystycznej. Przebudowa chodników przy drogach powiatowych 60 000,00 0,00 „Remont i doposażenie pomieszczeń Gminnego Ośrodka Kultury w Śliwicach”. 455.400,00 277.682,00 Przebudowa drogi gminnej Śliwiczki – Sarnia Góra – II etap 944 093,27 472.046,64 Budowa drogi w Brzozowych Błotach 265 000,00 84 000,00 Przebudowa sieci energetycznej w Okoninach Nadjeziornych i Lipowej 60 000,00 0,0

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 90 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 90 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2010 roku Rodzaj inwestycji Koszt całkowity Wielkość inwestycji dofinansowania ze źródeł zew Budowa sieci wodociągowej oraz kanalizacji sanitarnej w Kręgu 1 431 995,00 400,000,00 Budowa placu zabaw w Śliwicach 13 365,10 10 012,50 Budowa drogi w Kamionce 30 000,00 Przebudowa odcinka drogi powiatowej nr 1017 C w Śliwicach – I etap 417 460,17 Budowa sieci kan. deszczowej na ulicach Jagodowej, Żurawinowej, Malinowej, Borówkowa, 808 970,00 0,00 Poziomkowa w Śliwicach Budowa chodników 23 000,00 0,00 Przebudowa i rozbudowa gminnej oczyszczalni ścieków – etap I wraz z budową kanalizacji 2 132 978,22 1 100 000,00 sanitarnej na ulicy Czerskiej w Śliwicach Przebudowa sieci energetycznej i przyłączy ul ks. Dr St. Sychowskiego 257.000,00 0,00 Budowa drogi w Brzeźnie 97 500,00 37 500,00 Budowa drogi łączącej ul. Szkolną i Świecką w Śliwicach 30.000,00 Budowa pieszo-jezdni na ulicach Jagodowej, Malinowej, Żurawinowej, Borówkowej, 3.413.582,13 0,00 Poziomkowej w Śliwicach Budowa boiska wielofunkcyjnego w ramach programu „Moje Boisko Orlik 2012” przy 956 324,00 629 794,93 Szkole Podstawowej w Lińsku

Budowa sieci kanalizacji deszczowej na ulicach Jagodowej, Malinowej, Żurawinowej, 793.107,05 0,00 Borówkowej, Poziomkowej w Śliwicach

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2009 roku Rodzaj inwestycji Koszt całkowity Wielkość inwestycji dofinansowania ze źródeł zew Budowa sieci wodociągowej na ul. Ks. Sychowskiego w Śliwicach 50 000,00 Budowa sieci wodociągowej do Sarniej Góry 7 000,00 Budowa drogi w Kamionce 20 4000,00 Budowa drogi w Śliwiczkach 121 775,00 Budowa drogi Rosochatka - Okoniny 634.323,40 317 161,70 Utwardzenie nawierzchni drogi Śliwiczki – Sarnia Góra 661 400,00 480.295,00 Budowa drogi na ul. Podgórnej 127 000,00 Budowa drogi na ul. Modrzewiowej 140 505,27 Budowa drogi Lińsk - Rosochatka 90 900,00 29 500,00 Budowa drogi na ul. Leśnej w Śliwicach 20 000,00 Przebudowa parkingu przy ul. Pocztowej 20 000,00 Przebudowa linii energetycznej przy Os. Runa Leśnego 35 000,00 Budowa kanalizacji deszczowej na ul. Podgórnej w Śliwicach 100 000,00 Budowa kanalizacji deszczowej na ul. Łobockej Os. Runa Leśnego w Śliwicach 809 000,00 Termomodernizacja budynku GOK 157 559,45 96 686,34 Modernizacja świetlicy w Lińsku 136 559,54 72 286,60 Modernizacja świetlicy w Rosochatce 200 520,69 74 726,89

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 91 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 91 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2008 roku Rodzaj inwestycji Koszt inwestycji Budowa drogi na ul. Glinianej w Śliwicach 199 250,00 Budowa drogi gminnej Okoniny Nadjeziorne – Brzozowe Błota 187 325,00 Budowa drogi w Śliwiczkach 80 000,00 Budowa drogi Lińsk - Rosochatka 187 775,00 Budowa pieszojezdni na ul. 25- Lecia PRL 185 500,00 Budowa pieszojezdni na ul. Cisowej Os. Leśne 138 247,00 Budowa drogi w Kamionce 20 000,00 Budowa drogi na Os. Runa Leśnego 825 000,00 Budowa drogi Rosochatka – Główka 10 000,00 Budowa miasteczka ruchu drogowego 65 000,00 Modernizacja Ośrodka Zdrowia w Śliwicach 156 560,00 Budowa kanalizacji deszczowej na ul. Glinianej w Śliwicach 90 750,00 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej we wsi Rosochatka 1 250 705,00 Budowa boiska Sportowego „Moje boisko ORLIK 2012” 1 066 550,00

Wykaz najważniejszych zadań inwestycyjnych prowadzonych w Gminie w 2007 roku Rodzaj inwestycji Koszt inwestycji Zagospodarowanie centrum wsi przy GOK w Śliwicach 17 000,00 Budowa sieci wodociągowej we wsi Lińsk i Rosochatka 32 340,00 Budowa sieci wodociągowej na ul. Glinianej w Śliwicach 5 000,00 Modernizacja świetlic wiejskich w Lubocieniu i Śliwiczkach 88 674,00 Budowa placu zabaw w miejscowości Lińsk 17 461,00 Budowa drogi na ul. Glinianej w Śliwicach 120 000,00 Budowa drogi 19-Lutego w Śliwicach 120 000,00 Utwardzenie nawierzchni drogi we wsi Brzeźno 155 250,0 Budowa drogi na Osiedlu Leśnym w Śliwicach 550 000,00 Budowa drogi Okoniny Nadjeziorne – Brzozowe Błota 100 000,00 Budowa drogi Rosochatka – Okoniny 1000 000,00 Budowa budynku szkolnego przy Gimnazjum w Śliwicach 575 222,00 Modernizacja oczyszczalni ścieków w Śliwicach 143 000,00 Budowa kanalizacji sanitarnej Śliwice- Rosochatka 92 288,00

PODSUMOWANIE Przeprowadzone w pierwszej części Strategii analizy stanowią diagnozę prospektywną, czyli ocenę stanu istniejącego ze zwróceniem szczególnej uwagi na aspekty istotne dla przyszłego rozwoju. Wyniki prac diagnostycznych pozwalają zaliczyć gminę Śliwice do jednostek w zakresie wielu cech (obserwowanych struktur i zachodzących tu procesów) typowych, ale też pod wieloma względami unikatowych, wyróżniających gminę na tle obszaru województwa. Pomimo bardzo dużej liczby gmin w województwie, w zakresie niektórych zagadnień gmina jest jednostką wyjątkowo wyróżniającą się. Bez wątpienia pod względem najbardziej ogólnych wskaźników poziomu życia mieszkańców oraz stanu rozwoju gospodarczego, gminę należy zaliczyć do jednostek typowych, ale już szczegółowe składowe, które ten ogólny stan tworzą – są pod wieloma względami indywidualne. Najważniejsze problemy notowane w gminie są związane z czynnikami bardzo trwałymi – w zakresie których nie można liczyć na odwrócenie sytuacji, a raczej tam gdzie to możliwe podejmować działania przystosowawcze, które pozwolą w praktyce ograniczyć negatywny ich wpływ na rozwój. Należy tu wspomnieć przede wszystkim o: peryferyjnym położeniu (i to zarówno w aspekcie dostępności zewnętrznej – oddaleniu od głównych dróg, jak i w aspekcie położenia względem miast, a więc utrudnionego dostępu do usług), dezintegracji sieci osadniczej (dużej liczbie rozproszonych małych miejscowości, których mieszkańcy mają utrudniony dostęp do

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 92 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 92 Strategia rozwoju gminy Śliwice

nawet podstawowych usług zlokalizowanych w miejscowościach oddalonych nawet o kilka kilometrów), położeniu w systemie obszarów chronionych (i wynikających stąd ograniczeniach w rozwoju zagospodarowania). Są to czynniki, całkowicie niezależne od polityki gminy, bez wątpienia obniżające konkurencyjność gminy na tle innych obszarów takich ograniczeń pozbawionych. Jednocześnie należy zauważyć, że skupienie dużej liczby ludności gminy w jej siedzibie – ośrodku dużym (drugim co do wielkości w powiecie tucholskim i pod wieloma względami porównywalnym z małymi miasteczkami) i dobrze wyposażonym, stanowi bardzo dużą przewagę w kształtowaniu jakości życia mieszkańców gminy. Kształt sieci osadniczej jest cechą bardzo trwałą – o ile słabą stroną gminy jest rozdrobnienie i rozproszenie osadnictwa, to bardzo mocną stroną (i przewagą w stosunku do innych gmin), jest wielkość i znaczenie w sieci osadniczej siedziby gminy. Bardzo istotna cecha charakterystyczna dla gminy to położenie w Borach Tucholskich, mające swoje implikacje środowiskowe (wyjątkowo duża lesistość), gospodarcze (dobrze rozwinięta przedsiębiorczość związana z pozyskaniem i przetwórstwem drewna), przyrodniczo-przestrzenne (objęcie gminy systemem obszarów chronionych – z jednej strony potwierdzającym wysoką jakość środowiska, ale z drugiej – nakładającym ograniczenia w rozwoju) oraz społeczne (tożsamość borowiacka, przejawiająca się między innymi dużą aktywnością społeczną). Podkreślić należy pozytywne zmiany, które w ostatnich latach miały miejsce w gminie, w większości w efekcie aktywnego pozyskania środków na projekty rozwojowe. Realizowano zadania na terenie całej gminy, przede wszystkim w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej (wodno-kanalizacyjnej), sieci drogowej (remonty nawierzchni, budowa małej obwodnicy) oraz społecznej (obsługa ludności – w tym liczne obiekty sportu, rekreacji i kultury o znaczeniu lokalnym w wielu miejscowościach). Przeprowadzone analizy pozwalają na syntetyczną ocenę – poprzez identyfikację: • determinant rozwoju gminy – wyróżników, cech o stosunkowo trwałym charakterze, stanowiących istotne uwarunkowanie rozwoju (bez wartościowania, czy są to zagadnienia o charakterze pozytywnym, czy negatywnym) • mocnych i słabych stron gminy oraz najważniejszych szans i zagrożeń jej rozwoju, czyli analizy wartościującej (która w innym ujęciu stanowi także bezpośrednio i/lub pośrednio identyfikację potencjałów i problemów rozwoju) Determinanty rozwoju gminy: • Peryferyjne położenie – wobec sieci transportowych wysokich rang oraz wobec miast • Wysoka lesistość oraz specjalizacja gospodarki w kierunku pozyskania i przetwórstwa drewna • Specyficzny charakter sieci osadniczej – bardzo duża koncentracja zaludnienia w siedzibie gminy oraz duża liczba małych miejscowości • Bardzo korzystny stan środowiska Najważniejsze mocne strony gminy: • Bardzo duży udział mieszkańców gminy zamieszkujących dobrze wyposażoną siedzibę gminy • Dobry stan rozwoju sieci kanalizacyjnej • Stosunkowo duża aktywność społeczna • Bardzo korzystny stan środowiska Najważniejsze słabe strony gminy: • Utrudniona dostępność gminy do sieci drogowej • Utrudniona dostępność do miast • Duże rozdrobnienie i dezintegracja sieci osadniczej – znacząca liczba małych miejscowości, rozproszonych w przestrzeni dosyć dużej powierzchniowo gminy • Niska jakość kształcenia w szkołach na terenie gminy • Utrudnione warunki rozwoju gospodarczego wynikające z ograniczeń powodowanych przez system obszarów chronionych i utrudniona dostępność drogową

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 93 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 93 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Najważniejsze szanse rozwoju gminy: • Przebudowa podnosząca istotnie parametry drogi powiatowej 1015C • Poprawa funkcjonowania transportu kolejowego • Renesans turystyki i rozwój rekreacji na bazie walorów Borów Tucholskich Najważniejsze zagrożenia rozwoju gminy: • Starzenie się społeczeństwa • Bardzo prawdopodobne utrzymywanie się dużego zapotrzebowania na pracę w kolejnych latach (wciąż liczna grupa produkcyjna)

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 94 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 94 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Część II Wizja, cele i kierunki rozwoju gminy Śliwice

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 95 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 95 Strategia rozwoju gminy Śliwice

KLUCZOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY ŚLIWICE W DRUGIEJ I POCZĄTKU TRZECIEJ DEKADY XXI WIEKU Najważniejsze wnioski z analizy strategicznych uwarunkowań rozwoju gminy Wyniki prac diagnostycznych pozwalają zaliczyć gminę Śliwice do jednostek w zakresie wielu cech (obserwowanych struktur i zachodzących tu procesów) typowych, ale też pod wieloma względami unikatowych, wyróżniających gminę na tle obszaru województwa. Pomimo bardzo dużej liczby gmin w województwie, w zakresie niektórych zagadnień gmina jest jednostką wyjątkowo wyróżniającą się. Bez wątpienia pod względem najbardziej ogólnych wskaźników poziomu życia mieszkańców oraz stanu rozwoju gospodarczego, gminę należy zaliczyć do jednostek typowych, ale już szczegółowe składowe, które ten ogólny stan tworzą – są pod wieloma względami indywidualne. Najważniejsze problemy notowane w gminie są związane z czynnikami bardzo trwałymi – w zakresie których nie można liczyć na odwrócenie sytuacji, a raczej tam gdzie to możliwe podejmować działania przystosowawcze, które pozwolą w praktyce ograniczyć negatywny ich wpływ na rozwój. Są to czynniki całkowicie niezależne od polityki gminy, bez wątpienia obniżające konkurencyjność gminy na tle innych obszarów takich ograniczeń pozbawionych. Wieloaspektowa analiza stanu i uwarunkowań rozwoju gminy pozwoliła na identyfikację najważniejszych czynników, które określają możliwości jej rozwoju w przyszłości. Identyfikacji dokonano na kilku płaszczyznach: • determinant rozwoju gminy – wyróżników, cech o stosunkowo trwałym charakterze, stanowiących istotne uwarunkowanie rozwoju (bez wartościowania, czy są to zagadnienia o charakterze pozytywnym, czy negatywnym) • mocnych i słabych stron gminy – pozytywnych i negatywnych cech, które wpływają na poprawę lub osłabianie pozycji gminy, jej konkurencyjności gospodarczej oraz jakości życia na jej terenie; mocne strony są zaliczane do potencjałów endogenicznych gminy • szans i zagrożeń jej rozwoju – czy uwarunkowań, które z dużym prawdopodobieństwem mogą mieć miejsce w przyszłości, a będą wywierały istotny wpływ na rozwój gminy (są to prawdopodobne przyszłe mocne i słabe strony gminy) Determinanty rozwoju gminy: • Peryferyjne położenie – wobec sieci transportowych wysokich rang oraz wobec miast • Wysoka lesistość oraz specjalizacja gospodarki w kierunku pozyskania i przetwórstwa drewna • Specyficzny charakter sieci osadniczej – bardzo duża koncentracja zaludnienia w siedzibie gminy oraz duża liczba małych miejscowości • Bardzo korzystny stan środowiska Najważniejsze mocne strony gminy: • Bardzo duży udział mieszkańców gminy zamieszkujących dobrze wyposażoną siedzibę gminy • Dobry stan rozwoju sieci kanalizacyjnej • Stosunkowo duża aktywność społeczna • Bardzo korzystny stan środowiska Najważniejsze słabe strony gminy: • Utrudniona dostępność gminy do sieci drogowej • Utrudniona dostępność do miast • Duże rozdrobnienie i dezintegracja sieci osadniczej – znacząca liczba małych miejscowości, rozproszonych w przestrzeni dosyć dużej powierzchniowo gminy

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 96 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 96 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• Niska jakość kształcenia w szkołach na terenie gminy • Utrudnione warunki rozwoju gospodarczego wynikające z ograniczeń powodowanych przez system obszarów chronionych i utrudniona dostępność drogową Najważniejsze szanse rozwoju gminy: • Przebudowa podnosząca istotnie parametry drogi powiatowej 1015C • Poprawa funkcjonowania transportu kolejowego • Renesans turystyki i rozwój rekreacji na bazie walorów Borów Tucholskich Najważniejsze zagrożenia rozwoju gminy: • Starzenie się społeczeństwa • Bardzo prawdopodobne utrzymywanie się dużego zapotrzebowania na pracę w kolejnych latach (wciąż liczna grupa produkcyjna) Oczekiwania mieszkańców jako uwarunkowanie formułowania kierunków rozwoju gminy Jednym z podstawowych uwarunkowań planowania rozwoju gminy jest spełnianie oczekiwań mieszkańców co do charakteru przyszłego rozwoju gminy, a oczekiwania te zostały rozpoznane podczas konsultacji społecznych, mających na celu poznanie opinii mieszkańców na temat obecnego funkcjonowania gminy oraz ich aspiracji w zakresie stanu przyszłego. Konstruując Strategię rozwoju gminy zorganizowano dwa spotkania Społecznej Rady Konsultacyjnej, podczas których dyskutowano na temat stanu, uwarunkowań i pożądanych kierunków rozwoju gminy oraz przeprowadzono badanie ankietowe wśród mieszkańców. Badanie przeprowadzono w lutym 2016 roku. Uzyskano 202 ankiety, ale nie na wszystkie pytania wszyscy ankietowani udzielili odpowiedzi – stąd rzeczywista liczba odpowiedzi w poszczególnych pytaniach jest zróżnicowana (najczęściej wynosi ponad 195). Należy zauważyć, że nawet w gminie tak niewielkiej (liczącej niespełna 5,7 tys. mieszkańców) nie ma technicznych możliwości przeprowadzenia bardzo reprezentatywnego, powszechnego badania, które objęłoby np. 20-30% dorosłych mieszkańców, z uwzględnieniem przekrojów wiekowych, płci, wykształcenia, struktury zawodowej, itp. Dlatego też nie osiągnięto wymogu pełnej reprezentatywności, niemniej jednak uzyskane ankiety uznano za materiał wystarczający dla przeprowadzenia analiz - uzyskana liczba ankiet wystarcza do uzyskania opinii dużej części społeczeństwa, jak też do zdiagnozowania jakiegoś problemu, jeśli większość respondentów zwraca na ten problem uwagę. Warto zauważyć, że w wypełnianiu tego typu ankiet zwyczajowo uczestniczą całe rodziny (gospodarstwa domowe – a na obszarach wiejskich wciąż stosunkowo częste są rodziny wielopokoleniowe) stąd odpowiedzi można traktować jako opinie nie tylko pojedynczych mieszkańców, ale najczęściej całych rodzin. Należy więc szacować, że w wypełnianiu ankiet mogło uczestniczyć nawet ok. 15% rodzin w gminie. Jest to wartość bardzo satysfakcjonująca. Ankieta składała się z 17 pytań dotyczących oceny zmian stanu rozwoju gminy w ostatnich latach, oceny funkcjonowania różnych aspektów zadań własnych gminy, a także codziennych powiązań, związków i zwyczajów mieszkańców. W ostatnim punkcie poproszono mieszkańców o sugestie dotyczące najważniejszych spraw, którymi powinny zająć się władze gminy w najbliższych latach. Na pytanie to udzielono odpowiedzi w ponad 77% ogółu ankiet i zgłoszono w nich 390 wniosków, propozycji, sugestii. Podkreślić należy, że ankiety zostały wypełnione rzetelnie i stanowią bardzo pomocny sondaż dla programowania rozwoju gminy.

Ankietowani wskazali następujące dziedziny wymagające najpilniejszej interwencji (wg liczby zgłoszeń): • stan dróg – ze specyficznym precyzyjnie określanym przedsięwzięciem dotyczącym realizacji ronda w Śliwicach oraz bardzo dużą liczbą głosów dotyczących potrzeby budowy dróg rowerowych i chodników, • stan bezpieczeństwa, • potrzeba budowy sklepu wielkopowierzchniowego,

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 97 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 97 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• potrzeba poprawy dostępu do lekarzy specjalistów, • potrzeba poprawy oferty spędzania wolnego czasu – w stosunku do wszystkich pokoleń, choć ze zwróceniem szczególnej uwagi na organizację czasu wolnego młodzieży, • uwagę zwracają także dwa bardzo konkretnie określone przedsięwzięcia – polegające na budowie nowego lub rozbudowie istniejącego przedszkola oraz na rozbudowie szkoły podstawowej i gimnazjum. Pozostałe problemy zgłaszane były mniej licznie, co nie oznacza, że zlekceważone na na etapie formułowania kierunków rozwoju gminy – wszystkie zgłoszone postulaty zostały rozważone. Z badań ankietowych został sporządzony Raport, nie będący uchwalaną częścią Strategii, ale mający znaczenie pomocnicze przy planowaniu działań w ramach Strategii.

Ochrona środowiska przyrodniczego jako priorytet rozwoju gminy Gmina Śliwice wykazuje bardzo korzystny stan środowiska, a potwierdzeniem jakości środowiska przyrodniczego jest objęcie całości jej obszaru formami ochrony przyrody. Jakość środowiska jest postrzegana jako kapitał składający się na wysoką jakość życia i jako jeden z wyznaczników wizerunkowych gminy. Ogół planowanych działań rozwojowych będzie podporządkowanych priorytetowi utrzymania wysokiego stanu środowiska, a tam, gdzie to niezbędne – restytucji zasobów i usunięcia lub ograniczania wpływu czynników negatywnie oddziałujących na środowisko. W szczególności cele środowiskowe będą realizowane poprzez: • rozwój infrastruktury technicznej • rozwój rozwiązań niskoemisyjnych • kształtowanie świadomości i postaw prośrodowiskowych wśród mieszkańców (także jako skutek rozwoju społecznego realizowanego w gminie) • ograniczanie intensywności działalności gospodarczych – szczególnie preferuje się tworzenie podmiotów o małej i średniej skali, bazujących na lokalnej aktywności mieszkańców; zakłada się ograniczanie możliwości lokowania nowych przedsięwzięć gospodarczych mogących zawsze znacząco lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Zakłada się więc, że w wyniku przyjęcia paradygmatu prośrodowiskowego w zarządzaniu rozwojem gminy, stan środowiska w kolejnych latach w gminie nie tylko nie będzie się pogarszał, ale powinien się poprawiać.

Prognoza demograficzna jako uwarunkowanie rozwoju gminy Analiza struktur ludności oraz przebiegu migracji i ruchu naturalnego stanowi podstawę dla prognozy rozwoju ludności gminy. Dla gminy Śliwice prognozuje się: • co najmniej do końca bieżącej dekady utrzymywanie zbliżonej do obecnej liczby ludności (spodziewane wahania liczby mieszkańców będą bardzo niewielkie). W kolejnej dekadzie najbardziej prawdopodobny jest niewielki, ale sukcesywny spadek liczby mieszkańców. • prognozuje się utrzymywanie dodatniego przyrostu naturalnego, ale po roku 2020 nastąpi wzrost liczby zgonów • migracje będą miały niewielkie znaczenie, gdyż będą miały niewielkie natężenie - ale prawdopodobnie saldo będzie w okresie wieloletnim ujemne • najważniejsze zmiany będą dotyczyły struktur wieku i bardzo istotnych zmian w liczebności różnych grup: • liczba dzieci w wieku szkoły podstawowej będzie sukcesywnie się zmniejszać (w roku 2020 osiągnie poziom około 87% stanu obecnego, a w roku 2025 – około 80%) – powyższe wyliczenia nie uwzględniają zmian liczebności poszczególnych roczników w związku z sukcesywnym włączaniem w proces edukacji także dzieci młodszych

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 98 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 98 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Tabela. Prognoza liczby ludności dla wybranych grup wiekowych w gminie Śliwice (opracowanie własne) rok grupa 0-3 grupa 4-6 grupa 7-12 grupa 13-15 grupa 16-18 2014 (stan) 220 208 435 217 226 2020 200 170 377 219 216 2025 - - 345 175 212 2030 - - - - 162

Tabela. Prognoza liczby ludności dla wybranych grup wiekowych na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego (prognoza Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie danych NSP 2011 wykonana w roku 2014) 2014 2020 2025 2030 2035 2040 Grupa wiekowa stan prognoza ogółem 34446 34574 34659 34569 34262 33752 0-4 1982 1794 1738 1615 1518 1450 5-9 2178 1905 1801 1740 1614 1517 10-14 1941 2188 1909 1802 1738 1612 15-19 2239 1957 2195 1916 1806 1741 20-24 2675 2154 1948 2184 1912 1804 25-29 2719 2475 2078 1884 2113 1852 30-34 2743 2595 2373 1994 1805 2020 35-39 2456 2719 2554 2333 1959 1776 40-44 2234 2462 2707 2536 2312 1941 45-49 2167 2323 2463 2704 2528 2301 50-54 2244 2093 2305 2452 2691 2515 55-59 2634 2166 2060 2280 2436 2673 60-64 2069 2469 2075 1991 2217 2376 65-69 1411 1972 2315 1968 1903 2137 70-74 865 1478 1790 2118 1822 1779 75-79 792 657 1266 1546 1848 1614 80-84 601 606 495 970 1207 1466 85 i więcej 496 561 587 536 833 1178 0 do 14 6101 5887 5448 5157 4870 4579 pow.70 2754 3302 4138 5170 5710 6037 0 do 14 (%) 17,7 17,0 15,7 14,9 14,2 13,6 pow.70 (%) 8,0 9,6 11,9 15,0 16,7 17,9

• liczba młodzieży w wieku gimnazjalnym będzie się utrzymywać do roku 2020 na poziomie zbliżonym do obecnego – powyższe wyliczenia nie uwzględniają zwiększenia liczby uczniów spowodowanej objęciem obowiązkiem szkolnym dzieci 6-letnich (co spowoduje, że na początku kolejnej dekady przez okres trzech lat rzeczywista liczba uczniów w gimnazjum będzie większa), w kolejnych kilku latach – znaczący spadek liczby uczniów • liczba dzieci w wieku przedszkolnym w ciągu najbliższych 5 lat będzie się zmniejszać – do roku 2020 o nawet 18%. Prognoza na kolejne lata jest obarczona dużym ryzykiem, ale można zakładać dosyć znaczący spadek w związku z faktem, że grupa wiekowa 10-19 jest aż o 20% mniej liczba od grupy 20-29 (a grupa 0-9

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 99 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 99 Strategia rozwoju gminy Śliwice

aż o 28% mniej liczba id grupy 20-29). Gdyby pozostałe uwarunkowania pozostały niezmienne, to należy się spodziewać znaczącego spadku liczby dzieci. Nie można jednak wykluczyć, że nastąpi wzrost dzietności. • Prognoza Głównego Urzędu Statystycznego, wykonana dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego, wskazuje, że aż do roku 2025 liczba ludności w wieku produkcyjnym będzie bardzo zbliżona do obecnej, potem nieznacznie spadnie, przy czym w gminie Śliwice także w roku 2030 będzie zbliżona do obecnej. Oznacza to trwałe wciąż bardzo wysokie zapotrzebowanie na pracę. • Prognoza Głównego Urzędu Statystycznego, wykonana dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego wskazuje sukcesywny wzrost liczby ludności starszej. Ludność w wieku 70 i więcej lat, w roku 2020 wynosić będzie w powiecie około 120% stanu obecnego, w roku 2025 – 150% stanu obecnego, w roku 2030 – prawie 190% stanu obecnego. Udział tej grupy w ogólnej liczbie mieszkańców ulegnie pomiędzy 2014 a 2030 prawie podwojeniu. Oczywiście w skali poszczególnych gmin prognoza taka może się różnić – ale bez wątpienia będą to tylko bardzo nieznaczne różnice, nie mające wpływu na generalną ocenę sytuacji. • Jeśli nie zostaną podjęte aktywne i skuteczne działania na rzecz pozyskania nowych mieszkańców, to bez wątpienia po roku 2020 liczba mieszkańców gminy będzie się nieznacznie zmniejszać, a w strukturze wiekowej coraz większe udziały mieć będzie ludność starsza.

Wyzwania rozwojowe gminy – identyfikacja kluczowych potrzeb Wyzwanie 1: Rozwój społeczny – w kierunku rozwiązywania problemów i wzrostu aktywności Największym kapitałem każdego obszaru są jego mieszkańcy. Gmina Śliwice znajduje się w szczęśliwej sytuacji utrzymywania zbliżonej liczby, a nawet w ostatnich latach powolnego wzrostu, liczby mieszkańców - w przeciwieństwie do wielu obszarów wiejskich nie notuje się znaczącego odpływu, który zawsze w największym stopniu dotyka lubości młodej. Aspiracją władz gminy jest stworzenie takich warunków życia, by zmniejszać wolę emigracji, a jednocześnie być atrakcyjnym dla migracji z innych obszarów. W połączeniu z zachętami dla młodych rodzin, może to skutkować dalszym utrzymywaniem liczby mieszkańców, lub tylko niewielkim jej spadkiem, który nie zagrażałby rozwojowi gminy. Podkreślić należy, że gmina dotąd była zawsze obszarem o niewielkim napływie, a więc ewentualne zwiększenie odpływu zachwiałoby bardzo znacząco liczbą mieszkańców. Rozwój społeczny to przede wszystkim ciągły samorozwój, umożliwiający dostosowanie się i czerpanie korzyści ze zmieniających się uwarunkowań, wspierany przez działalność lokalnej infrastruktury społecznej – stymulującej zachodzenie tych pożądanych zmian. Dla procesu rozwoju społecznego niezbędne są więc: wola mieszkańców dla doskonalenia się i infrastruktura usługowa umożliwiająca i ułatwiająca realizację tego doskonalenia. Całokształt działań w zakresie rozwoju społecznego ma na celu poprawę jakości życia poprzez poprawę zdolności gminnej społeczności do radzenia sobie z wyzwaniami typowymi dla początku XXI wieku, w tym przede wszystkim z rozwojem technologicznym, sytuacją na rynku pracy, globalizacją wszystkich aspektów życia. Aspiracją władz gminy jest, aby usługi publiczne na terenie gminy realizowane były na jak najwyższym poziomie, a zwłaszcza - na poziomie wyższym, niż w innych podobnych niewielkich gminach wiejskich, które zawsze będą postrzegane jako główny konkurent gminy w rozwoju gospodarczym.

Na szeroko rozumiany rozwój społeczny składają się przede wszystkim następujące zagadnienia: • funkcjonowanie edukacji na wszystkich etapach kształcenia, w tym także wciąż często niedoceniana - zwłaszcza na obszarach wiejskich - rola edukacji przedszkolnej; na terenie gminy dostrzega się szczególnie dużą potrzebę poprawy jakości kształcenia w szkołach podstawowych i w gimnazjum • działalność instytucji kultury i sportu (związana z rozwojem społecznym i zagospodarowaniem wolnego czasu), przy czym działalność instytucji kultury powinna być rozszerzona w kierunku wykształcenia na ich podstawie placówek rozwoju społecznego (łączącego realizację różnych potrzeb mieszkańców), a nie tylko typowych placówek realizacji zainteresowań kulturalnych (co wynika z ustaleń Strategii rozwoju województwa – Plan modernizacji 2020+), • szeroko rozumiana ochrona zdrowia, w tym nie tylko zagadnienia funkcjonowania instytucji ochrony zdrowia (podstawowa i specjalistyczna opieka zdrowotna), ale także profilaktyka zdrowotna i promocja

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 100 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 100 Strategia rozwoju gminy Śliwice

zdrowia, czyli między innymi prowadzenie zdrowego trybu życia; na terenie gminy szczególnie dużym problemem – powszechnie dostrzeganym w ankietach – jest utrudniona dostępność lekarzy specjalistów • aktywność społeczna mieszkańców, czyli ich zaangażowanie w sprawy rozwoju lokalnego ale również dążenie do samorozwoju (czyli wykształcenie w mieszkańcach postawy zrozumienia dla roli ciągłego podnoszenia swojej wiedzy, rozwijania zainteresowań, aktywności społecznej – uczestnictwa w grupach, w życiu gminy, w wszelkiego rodzaju imprezach organizacyjnych na terenie gminy, i innych aktywności), • rewitalizacja – czyli wyprowadzanie ze złożonej sytuacji kryzysowej grup ludności cechujących się nagromadzeniem sytuacji problemowych w sferze rozwoju społecznego i ubóstwa, • praktyczne wykorzystanie technologii teleinformatycznych, zapewniających dostęp do informacji oraz możliwość zdalnego załatwienia części potrzeb (w tym także spraw urzędowych), • poczucie bezpieczeństwa publicznego (bezpieczeństwo życia i mienia), jako warunku niezbędnego dla harmonijnego rozwoju, • sprawnie realizowana opieka społeczna, w której coraz większe znaczenie mieć będą usługi opiekuńcze w stosunku do osób starszych i niesamodzielnych, a mniejsze – zaspokojenie podstawowych potrzeb rodzin o niskim poziomie dochodów, • zapewnienie możliwości rozwoju osób niepełnosprawnych – dotyczy to wszystkich aspektów włączenia w normalne życie lokalnej społeczności • w kolejnych latach coraz większe znaczenie mieć będzie dostosowanie wszystkich aspektów funkcjonowania gminy do wzrastającej liczby i udziału ludności starszej – skala prognozowanych zmian jest tak duża, że będą one rzutowały na wszystkie sfery funkcjonowania gminy.

Badanie ankietowe wskazuje, że mieszkańcy gminy dostrzegają mankamenty w funkcjonowaniu sfery usług publicznych. Dostrzega się zwłaszcza utrudnioną dostępność lekarzy specjalistów, niewystarczający potencjał w zakresie zagospodarowania wolnego czasu, niewystarczający poziom bezpieczeństwa, ogół cech obniżających jakość życia ludności starszej. Spodziewaną pochodną właściwie realizowanych zadań własnych samorządu, będą także zmiany mentalności gminnej społeczności – w kierunku rozwinięcia i umocnienia cech pożądanych, takich jak: dostrzeganie roli wykształcenia – własnego (to znaczy kształcenia i podnoszenia kwalifikacji przez całe życie), a zwłaszcza dzieci, wykształcanie postaw rywalizacji i dążenia do sukcesu ale także zdolności do współpracy, umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami (przede wszystkim technologiami związanymi z telekomunikacją, informatyką, cyfryzacją, powszechnym korzystaniu z e-usług), dostrzeganie roli profilaktyki zdrowotnej i dbania o stan zdrowia, dostrzeganie roli aktywności społecznej i społeczeństwa obywatelskiego, dostrzeganie potrzeby mobilności (to znaczy akceptowania konieczności codziennego przemieszczania się w celu zdobycia wykształcenia, czy zarobkowania), dostrzeganie roli tolerancyjności i otwartości (ale warunkiem otwartości jest także dobra znajomość języków obcych), dostrzegania roli szeroko rozumianej aktywności, kreatywności i zaradności – jako przeciwieństwa tak powszechnego marazmu i postaw roszczeniowych. Wszystkie te cechy tworzą tzw. kapitał ludzki - który w przyszłości w największym stopniu będzie decydować o potencjale i możliwościach rozwoju danego obszaru i w największym stopniu decydować będzie o przewagach i o nowoczesności danego obszaru. Rozwój cywilizacyjny powoduje, że w kolejnych latach coraz większym walorem i coraz większym bogactwem danego obszaru będą jego mieszkańcy i pozytywne cechy, które ich charakteryzują, a mniejsze znaczenie mieć będzie przestrzeń, infrastruktura, czy zasoby naturalne. Osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju społecznego jest procesem długotrwałym – być może nawet pokoleniowym. Zakłada się, że codzienna działalność wszystkich instytucji publicznych na terenie gminy będzie uwzględniała wykształcanie tych pożądanych postaw, poprzez zwracanie uwagi na te aspekty w procesie edukacji, wychowania, poprzez działalność instytucji kultury i ochrony zdrowia.

Wyzwanie 2: Zwiększanie liczby miejsc pracy Gmina prezentuje relatywnie (na tle innych obszarów) malejące wskaźniki przedsiębiorczości (w wielu gminach wskaźniki wciąż rosną, co powoduje wrażenie niższego stanu gospodarczego gminy Śliwice – należy jednak pamiętać o specyfice gospodarki gminy Śliwice, w której duża część osób zatrudnionych jest w dużych

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 101 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 101 Strategia rozwoju gminy Śliwice

zakładach lub poza gminą, co powoduje, że liczba zarejestrowanych podmiotów i jej zmiany nie mają tak silnego bezpośredniego przełożenia na poziom bezrobocia w gminie, a celem ważniejszym jest utrzymywanie niskiego bezrobocia wśród mieszkańców, niż poprawa statystycznych wskaźników przedsiębiorczości w gminie). Istotne ograniczenia przyrodnicze dla rozwoju przedsiębiorczości na dużą skalę oraz peryferyjność w ujęciu osadniczym (duża odległość do miast) i komunikacyjnym (dostęp wyłącznie za pomocą dróg powiatowych, brak dróg wyższej rangi, do których odległość wynosi nawet kilkanaście kilometrów) powodują, że gmina jest mniej konkurencyjna gospodarczo i znacznie trudniej jest tu rozwijać przedsiębiorczość – dlatego też przyjęcie wskazanego powyżej założenia, jest zasadne. Oczywiście celem rozwojowym gminy jest zwiększanie przedsiębiorczości, zarówno poprzez pozyskiwanie inwestorów, jak i wzmacnianie już funkcjonujących pracodawców, czy też pobudzanie aktywności osób fizycznych – ale jak wskazano wcześniej, głównym celem działań na rynku pracy jest stwarzanie możliwości podjęcia/kontynuacji/powrotu do pracy i lepsze przygotowanie kadr do podjęcia pracy, jak też stwarzanie korzystnych warunków dojazdów do pracy, a nie poprawa wskaźników, która wprawdzie ma duże znaczenie wizerunkowe dla gminy i jej postrzegania na tle innych jednostek, ale z punktu wodzenia jakości życia – ma znaczenie drugorzędne. Strategia aktywizacji rynku pracy powinna więc polegać na: • tworzeniu warunków dla powstawania nowych i rozwoju istniejących podmiotów, o niewielkiej skali oddziaływań na środowisko, • dalszym rozwoju działalności związanych z pozyskaniem i przetwórstwem drewna, • rozwoju transportu publicznego i akceptacji konieczności wyjazdów do pracy poza gminę, • osiągnięciu i utrzymywaniu wysokiego poziomu wykształcenia dzieci i młodzieży, • zachęcanie ludności dorosłej do podnoszenia kwalifikacji, • rozwoju opieki przedszkolnej i żłobkowej – ułatwiającym aktywizację zawodową kobiet, • rozwoju ekonomii społecznej dla osób szczególnie niezaradnych na rynku pracy, • przygotowaniu kadr do potrzeb lokalnych przedsiębiorców, oraz na rozwoju całkowicie nowych rodzajów działalności: • rozwoju działalności opiekuńczych ukierunkowanych na starszych mieszkańców pochodzących z największych aglomeracji miejskich, • rozwoju przedsiębiorczości (handlu i usług) realizowanych drogą elektroniczną (sklepy i usługi internetowe).

Gmina w przyszłości potencjalnie zagrożona jest bezrobociem, na co wskazuje prognoza demograficzna zakładająca wciąż dużą liczbę osób w wieku produkcyjnym, stąd każdy rodzaj działań mających na celu tworzenie miejsc pracy, należy uznać za pożądany i szczególnie ważny. Relatywnie korzystny stan notowany obecnie nie może więc być postrzegany jako zjawisko trwałe – nie wymagające działań. Utrzymywanie stosunkowo korzystnych statystycznych wskaźników bezrobocia jest możliwe także dzięki wyjazdom mieszkańców na dużą skalę do pracy poza granice gminy. Oczywiście gminy o takim charakterze zawsze cechują się dużą skalą wyjazdów do pracy, ale część z tych mieszkańców mogłaby podjąć pracę na terenie gminy, gdyby skutecznie zwiększyć liczbę miejsc pracy.

Wyzwanie 3: Cyfryzacja szansą ograniczania peryferyjności Cechą specyficzną gminy Śliwice, a jednocześnie jedną z najważniejszych barier rozwoju gminy, jest jej peryferyjne położenie, przekładające się na znaczne utrudnienie możliwości wykonywania pracy, pobierania nauki, czy korzystania z dóbr i usług wymagających bezpośredniego uczestnica (obecności). Jedną z możliwości łagodzenia tej uciążliwości, jest rozwój technologii informacyjnych oraz umiejętności korzystania z tych technologii – co pozwala na załatwienie szeregu z tych potrzeb bez potrzeby opuszczania miejsca zamieszkania. Jest oczywiste, że nawet najlepsza technika i najwyższy poziom umiejętności mieszkańców nie rozwiążą istoty problemu, ale są w stanie łagodzić niektóre z tych niedogodności, a także rozwijać aktywności nie dostępne bez tego typu rozwiązań technologicznych.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 102 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 102 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Codzienne i powszechne korzystanie z technologii informatycznych jest nierozerwalnym elementem rozwoju społecznego. Już obecnie brak dostępu do sieci internet uważa się za jedno z wykluczeń społecznych, a w praktyce ludzie nie posiadający dostępu do internetu lub nie potrafiący z niego korzystać, są pozbawieni możliwości uczestnictwa w przedsięwzięciach i wydarzeniach o charakterze powszechnym - ogólnospołecznym. W kolejnych latach znaczenie usług teleinformatycznych dla rozwoju społeczno-gospodarczego i dla normalnego codziennego funkcjonowania rodzin będzie jeszcze większe. Dostęp do internetu powinien być traktowany jako infrastruktura absolutnie podstawowa (jak energia elektryczna lub wodociąg), a więc w kategoriach infrastruktury niezbędnej do codziennego życia, a nie dobra luksusowego, stąd należy dążyć do stworzenia możliwości stałego dostępu do internetu dla wszystkich zainteresowanych odbiorców, a w przypadku osób dotąd niezainteresowanych – kreować popyt poprzez uświadamianie korzyści płynących z dostępu do sieci. Dostęp do internetu oraz wykorzystywanie technologii informatycznych w codziennym życiu, są uważane za czynniki sprzyjające rozwojowi społecznemu i ekonomicznemu. Zwłaszcza na obszarach wiejskich (gdzie dostęp do placówek bankowych i specjalistycznego handlu jest utrudniony) istotne są usługi bankowości elektronicznej i handlu elektronicznego. Priorytetowe powinny być więc działania na rzecz: rozwoju różnych technologii umożliwiających stały dostęp przy maksymalnym obniżeniu kosztów tego typu usług, tak by korzystanie ze stałego łącza nie stanowiło bariery ekonomicznej oraz wdrażanie programów typu „e-gmina” („e- urząd”), a więc stwarzania możliwości elektronicznego obiegu dokumentów w administracji publicznej, czyli także umożliwiające mieszkańcom załatwianie części spraw urzędowych za pośrednictwem internetu („załatwienie spraw urzędowych bez wychodzenia z domu”).

Istotą wyzwania jest więc: • Zapewnienie powszechnego dostępu do szybkiego (szerokopasmowego) internetu w każdej z miejscowości • Osiągnięcie umiejętności posługiwania się technologiami informacyjnymi przez ogół mieszkańców – wszystkie grupy wiekowe i społeczne (bardzo szeroko rozumiana umiejętność wyszukiwania i wykorzystania treści zawartych w globalnych zasobach sieciowych do praktycznych codziennych zastosowań, do komunikowania się – integracji społecznej, do nauki, do realizacji pasji i zainteresowań, do rozrywki, do załatwiania spraw o charakterze urzędowym) • Osiągnięcie umiejętności prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu technologie informacyjne (np. e-handel, e-usługi). Mieszkańcy gminy mogą za pomocą przedstawionych powyżej rozwiązań ograniczać niedogodność peryferyjnego położenia gminy, tylko wówczas, jeśli założy się powszechny rozwój cyfryzacji i osiągnięcie stanu rozwoju na poziomie wyższym, niż przeciętnie. Korzystną przesłanką jest fakt, że w badaniu ankietowym większość mieszkańców deklaruje regularne korzystanie z internetu i raczej dobrze ocenia swoje umiejętności. Są to więc dobre podstawy do zintensyfikowania działań w tym kierunku. Z powyższego wynika też, że na terenie gminy możliwe jest stosunkowo szybkie wdrażanie usług e-administracji, gdyż bariery społeczne dla tego typu rozwiązań będą z pewnością małe. Na terenie gminy niezbędne są więc następujące działania na rzecz dalszego rozwoju technologii informatycznych: • rozwój infrastruktury dostępu do internetu, • rozwijanie w gminnej administracji programów typu „e-gmina” („e-urząd”), dających możliwość elektronicznego obiegu dokumentów, czyli także umożliwiających mieszkańcom załatwianie części spraw urzędowych za pośrednictwem internetu („załatwienie spraw urzędowych bez wychodzenia z domu”), • utworzenie imiennych – indywidualnych skrzynek pocztowych dla wszystkich mieszkańców gminy oraz uruchomienie usługi gminnego „newslettera” (czyli internetowego informatora o ważnych sprawach dotyczących życia gminy), w celu szybkiego i bezpośredniego przekazywania mieszkańcom informacji, • organizowanie różnego rodzaju kursów i szkoleń przygotowujących mieszkańców do korzystania z technologii informatycznych. Jest to szczególnie istotne dla ludzi w średnim i starszym wieku. • organizowanie kursów i szkoleń prowadzenia działalności gospodarczych w oparciu o internet (np. prowadzenia sklepów internetowych, świadczenia usług przez internet).

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 103 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 103 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Wyzwanie 4: Dostosowanie bazy i oferty usług publicznych do potrzeb starzejącego się społeczeństwa Bardzo ważnym zagadnieniem jest rozpoczęcie działań zmierzających do dostosowania zagospodarowania przestrzeni gminy do spodziewanego znacznego wzrostu liczby ludności starszej. Prognoza demograficzna wskazuje, że proces starzenia społeczności gminnej (podobnie jak i w innych gminach) jest nieuchronny i przejawiać się będzie nie tylko coraz większym udziałem grupy w wieku poprodukcyjnym, ale także coraz większą liczbą ludności w podeszłym wieku, wśród której należy spodziewać się dużego zapotrzebowania na opiekę – zwłaszcza specjalistyczne świadczenia zdrowotne i socjalne. Zagadnienie to stanie się szczególnie ważne po roku 2020, ale już obecnie w planowaniu rozwoju infrastruktury należy je uwzględniać, tym bardziej że zakres niezbędnych działań jest bardzo szeroki. Zagadnienie to wiąże się z koniecznością podjęcia działań w sferach: • rozwoju opieki społecznej ukierunkowanej na najstarsze grupy wiekowe (zwiększanie potencjału gminnego ośrodka pomocy społecznej, w tym także sukcesywne zwiększanie liczby pracowników i szkolenie ich w zakresie umiejętności niezbędnych dla opieki nad ludnością w podeszłym wieku), • rozwoju opieki zdrowotnej ukierunkowanej na najstarsze grupy wiekowe, • rozwoju działalności kulturalnych i rekreacyjnych ukierunkowanych dla seniorów (atrakcyjnych pod względem oferty oraz dostosowanych do możliwości ruchowych), • likwidacji barier architektonicznych, mającej na celu ułatwienie poruszania się ludności najstarszej, • transportu publicznego - czyli rozwiązania problemu utrudnionej mobilności grup najstarszych (ograniczenie odległości od miejsca zamieszkania do transportu - np. poprzez „zamawiany transport”). To zagadnienie jest szczególnie ważne w sytuacji dużego rozproszenia osadnictwa, a jednocześnie małej liczby ludności większości miejscowości – powoduje to sytuację, w której prowadzenie przewozów na warunkach rynkowych jest nieopłacalne, a jednocześnie dla ludności starszej możliwość dostania się na przykład do lekarza specjalisty jest sprawą o kluczowym znaczeniu. Gmina powinna rozwijać działalności opiekuńcze (np. poprzez rozwój ośrodków spokojnej starości) i rehabilitacyjne (kierowane zarówno do osób starszych, jak i niepełnosprawnych, jak i związane z procesem leczenia schorzeń, leczenia po urazach, kontuzjach, itp.). Bardzo korzystne warunki środowiskowe powodują, że na terenie gminy można rozwijać także działalności komercyjne - skierowane na stałe lub czasowe (okresowe) pobyty starszych mieszkańców z innych terenów na terenie gminy - bądź w wyspecjalizowanych ośrodkach, bądź w gospodarstwach rolnych (których właściciele zostaliby odpowiednio przeszkoleni). Rozwój działalności opiekuńczych i rehabilitacyjnych wymaga dostosowania bazy oraz wykształcenia wyspecjalizowanych kadr, ale potencjalnie jest to dziedzina, która może się wiązać z tworzeniem dużej liczby miejsc pracy także w działalnościach towarzyszących, niekoniecznie bezpośrednio powiązanych z sektorem opiekuńczym (np. zaopatrzenie, transport, zakwaterowanie). Szczególnie atrakcyjną grupą docelową są starsi mieszkańcy największych aglomeracji miejskich, dla których możliwość spędzania czasu w obszarze o tak atrakcyjnych warunkach środowiskowych, może być szczególnie atrakcyjne. Wyzwaniem jest więc zarówno zapewnienie dobrych warunków codziennego życia dla starszych mieszkańców gminy, jak też wykorzystanie nieuchronnych procesów starzenia społeczeństwa do aktywizacji gospodarczej gminy poprzez rozwój usług kierowanych do mieszkańców innych obszarów. Wysoka jakość życia ludności starszej, wyrażana przez dobre wyposażenie w infrastrukturę, odpowiednią liczbę personelu, troskę i szacunek wobec tej grupy społecznej, jest jednym z czynników budujących konkurencyjność gminy. Świadomość i pewność wysokiej jakości życia w jesieni życia, może być jednym z czynników hamujących migrację z gminy ludności młodszej. Dlatego też tak niepokojące są wyniki badania ankietowego, z którego wynika, że warunki życia oferowane dla ludności starszej w gminie nie są optymalne, w tym szczególnie – że młodzież nie szanuje ludności starszej. Jak się wydaje budowanie solidarności międzypokoleniowej to bardzo ważne wyzwanie dla placówek oświatowych i kulturalnych na terenie gminy. Bardzo ważnym zagadnieniem jest rozpoczęcie działań zmierzających do dostosowania zagospodarowania przestrzeni gminy do spodziewanego znacznego wzrostu liczby ludności starszej. W ciągu najbliższych lat wskazuje się konieczność opracowania i wdrożenia specjalistycznego programu adaptacji i przebudowy usług publicznych w gminie do potrzeb ludności starszej, który pozwoli na kompleksowe i systematyczne działania. Niezbędna jest społeczna akceptacja dla solidarności międzypokoleniowej – polegająca na uwzględnianiu w polityce budżetowej znacznie większych wydatków na sferę opieki nad ludnością starszą. Rozwój powszechnej

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 104 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 104 Strategia rozwoju gminy Śliwice

opieki nad ludnością starszą, będący najlepiej dostrzegalnym aspektem solidarności międzypokoleniowej, należy postrzegać jako wyraz dbałości i szacunku całej społeczności, a w szczególności samorządu gminy, wobec swych mieszkańców - bez względu na ich wiek i z uwzględnieniem zróżnicowanych potrzeb dla każdej kategorii wiekowej. Celem i ambicją samorządu gminy powinno być świadczenie tych usług na wysokim poziomie. Stanowi to też ważny element budowania „bezpieczeństwa społecznego” mieszkańców gminy – umożliwia życie w gminie w przekonaniu, że wraz z osiągnięciem podeszłego wieku i możliwym wystąpieniem różnych form ograniczeń zdrowotnych, zostanie się objętym opieką. Młodzi ludzie widząc szeroki zakres działań kierunkowanych dla ludności starszej nie będą skłonni emigrować z gminy, gdyż doceniać będą te aspekty. Ze względu na fakt, iż problem starzenia społeczeństwa będzie miał charakter powszechny, wiązać się będzie z bardzo dużym zapotrzebowaniem na specjalistyczne kadry z zakresu opieki medycznej ale także usług opiekuńczych. Obecnie na rynku pracy jest deficyt tego typu specjalistów, a jak dotąd nie obserwuje się zwiększonego zainteresowania kształcenia w tych specjalnościach, co wskazuje, że na początku przyszłej dekady, gdy zapotrzebowanie gwałtownie wzrośnie, skutki tego deficytu będą bardzo dotkliwe. Omawiane zagadnienia bardzo skutecznie mogą być realizowane przy współpracy z sąsiednimi gminami - każda mała gmina prezentuje zbyt mały potencjał finansowy, by zadanie to realizować na satysfakcjonującym poziomie samodzielnie, ale warto rozważyć powoływanie wspólnych dla kilku gmin instytucji, które będą opiekę społeczną prowadziły na całym tak określonym obszarze. Gminy, które weszłyby w skład takiego porozumienia powinny rozważyć utworzenie funduszu stypendialnego, którego celem będzie dofinansowanie specjalistycznych studiów dla kadr świadczących opiekę dla ludności starszej w zamian za zobowiązanie do podjęcia w przyszłości pracy. Tego typu fundusz stypendialny zabezpieczałby gminy kadrowo w obliczu prognozowanego dużego problemu braku tego typu wykwalifikowanych kadr. W tej części województwa, ale także w sąsiednich gminach województwa pomorskiego dostrzega się to samo uwarunkowanie rozdrobnienia osadnictwa i trudnego dostępu ludności (zwłaszcza ludności starszej) do usług. Tym bardziej więc istnieje pole do współpracy, która może być korzystna dla wszystkich zainteresowanych.

Założenia rozwojowe gminy Śliwice Przy konstruowaniu wizji rozwoju gminy, przyjęto następujące założenia: 1. W kształtowaniu rozwoju gminy Śliwice w kolejnych latach przyjmuje się następujące zasady podstawowe: • największym kapitałem gminy są jej mieszkańcy, • w kształtowaniu rozwoju gminy będzie się w sposób stały dążyło do osiągnięcia możliwie wysokiej jakości życia mieszkańców - przy czym jako „wysoką jakość życia mieszkańców” należy rozumieć zarówno stan realizujący aspiracje mieszkańców, jak i osiągnięcie standardów cywilizacyjnych rozwiniętych społeczeństw drugiej dekady XXI wieku, • przy podejmowaniu decyzji dotyczących wszelkich procesów rozwojowych oraz na etapie realizacji poszczególnych działań inwestycyjnych zamierza się w pełni respektować interes ochrony środowiska, wyrażany nie tylko poprzez działania wynikające z przepisów prawa, ale także poprzez działania dodatkowe mieszczące się w kategoriach przezorności i dobrych praktyk. 2. Położenie gminy w systemie obszarów chronionych jest znacznym ograniczeniem dla rozwoju wielkoskalowych i inwazyjnych środowiskowo rodzajów działalności gospodarczych – dlatego też zamierza się stymulować rozwój przedsiębiorczości o małej lub średniej skali, przy założeniu unikania przedsięwzięć mogących zawsze znacząco lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Rozwój gospodarczy gminy będzie się więc opierał na działalnościach, które nie stanowią zagrożenia dla środowiska, przede wszystkim wynikających z aktywności tutejszych mieszkańców, a nie lokowanych przez inwestorów zewnętrznych. 3. Gmina zamierza wykorzystywać posiadane duże walory środowiskowe dla rozwoju działalności turystyczno- wypoczynkowych. Rozwój funkcji turystycznej będzie dostosowany do chłonności środowiska. Rozwój funkcji turystycznych jest przedmiotem działalności gospodarczej przedsiębiorców, ale z pozycji gminy będzie wspierany w miarę możliwości poprzez rozwój towarzyszącej bazy ogólnodostępnej, rozwój infrastruktury technicznej i drogowej w rejonach rozwoju działalności turystycznych, oraz przez promocję. 4. Ze względu na specyficzny rozwój sieci osadniczej, w której wieś gminna dominuje pod względem liczby mieszkańców (i obiektywnie jest miejscowością bardzo dużą), nieliczne wsie o stosunkowo dużej liczbie mieszkańców położone są w jej bliskim sąsiedztwie, a bardzo duża jest liczba wsi o niewielkiej liczbie mieszkańców, zakłada się koncentrację usług w Śliwicach oraz rozwój dróg i ścieżek rowerowych do Śliwic – w

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 105 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 105 Strategia rozwoju gminy Śliwice

celu umożliwienia mieszkańcom całej gminy możliwie jak najlepszego dostępu do usług. Wybrane rodzaje usług będą rozwijane także w niektórych miejscowościach poza Śliwicami. 5. Prognoza demograficzna wskazuje na nieuchronność procesu starzenia ludności w gminie, polegającego na rosnącej liczbie i udziale ludności starszej, a malejącej liczbie i udziale dzieci i młodzieży. Na samorządzie gminnym spoczywa szczególna troska takiego dostosowania przestrzeni i infrastruktury gminy, aby była ona przyjazna dla osób starszych, a gminne instytucje muszą odpowiadać na złożone potrzeby ludności starszej. Jest to zagadnienie, które będzie przedmiotem interwencji już w obecnym okresie programowania, tak by przygotować się do skutków tego procesu, spodziewanych w największym natężeniu po roku 2020. 6. Dla mieszkańców gminy podstawowe znaczenie dla kształtowania rynku pracy oraz dojazdów do szkół, a także dla załatwiania potrzeb handlowo-usługowych niedostępnych na terenie gminy, ma dostępność Tucholi, Czerska i Bydgoszczy. Dlatego też podejmować się będzie wszelkie starania na rzecz utrzymania jak najlepszych połączeń w komunikacji publicznej z tymi miastami. 7. Zgodnie z ogólnymi trendami rozwojowymi gmin, zakłada się położenie szczególnego nacisku na rozwój społeczny. Na szeroko rozumiany rozwój społeczny składają się przede wszystkim zagadnienia związane z: edukacją, stanem zdrowia, aktywnością społeczną, uczestnictwem w kulturze i sporcie, zdolnością do praktycznego wykorzystania technologii teleinformatycznych, sprawnie realizowaną opieką społeczną (z coraz większym udziałem usług na rzecz osób starszych i niesamodzielnych). Wszystkie zagadnienia składające się na szeroko rozumiany „rozwój społeczny” mają na celu poprawę jakości życia poprzez poprawę zdolności gminnej społeczności do radzenia sobie z wyzwaniami typowymi dla początku XXI wieku, w tym przede wszystkim z rozwojem technologicznym, sytuacją na rynku pracy, globalizacją wszystkich aspektów życia. W rozwoju społecznym niezbędne jest połączenie dwóch aspektów - zapewnienia mieszkańcom możliwości rozwoju oraz skłonienie mieszkańców do korzystania z tych możliwości i podejmowania wysiłku samorozwoju. Pierwszy aspekt realizuje się poprzez dostosowanie infrastruktury usług publicznych w gminie do nowych wyzwań i ciągłą poprawę jakości ich realizacji, a drugi aspekt wymaga zmiany postaw społecznych – w tym przede wszystkim wyrobienia przekonania, że pomyślność ekonomiczna rodzin zależna jest przede wszystkim od ich własnych działań w zakresie edukacji i samorozwoju; niezwykle ważne jest zrozumienie, że jakość życia mieszkańców, zwłaszcza ich sytuacja materialna, może się zmienić wyłącznie przy podejmowaniu działań przez samych mieszkańców – działania samorządów (gminnego, czy powiatowego) mogą tylko aktywność mieszkańców stymulować i ułatwiać (poprzez tworzenie warunków), ale nie są w stanie ich zastąpić. 8. W sferze kształtowania jakości życia mieszkańców, szczególnie duże znaczenie ma kształcenie na poziomie podstawowym i gimnazjalnym. Dotychczasowe wyniki sprawdzianów i egzaminów są dla placówek z terenu gminy bardzo niesatysfakcjonujące na tle wyników osiąganych w innych szkołach powiatu oraz przeciętnie w województwie. Planowana reforma systemu kształcenia w Polsce stwarza warunki „nowego otwarcia”, które powinno być ukierunkowane na znaczną poprawę ogólnych wyników kształcenia, na szczególną promocję nauk ścisłych oraz nauki języków obcych. Likwidacja sprawdzianów i egzaminów wymusi alternatywny sposób oceny jakości nauczania w szkołach – będzie on mógł być zaproponowany wraz z ujawnieniem szczegółów reformy. Jedną z form oceny jakości kształcenia może i powinna być liczba uczniów biorących udział w olimpiadach i konkursach przedmiotowych oraz osiągnięcia uczniów. 9. Gmina wykazuje dosyć dużą skalę problemów społecznych (przede wszystkim - uzależnienie do pomocy społecznej, niski poziom kształcenia, starzejące się społeczeństwo, brak atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu, dostrzegany problem narkomanii, problem dostępu do lekarzy specjalistów, wykazywane w ankietach poczucie braku bezpieczeństwa publicznego, wykazywane w ankietach problemy funkcjonowania starszych grup wiekowych) o skali prawdopodobnie przewyższającej skalę typową dla tradycyjnych obszarów wiejskich. Istnieje potrzeba kompleksowego rozwiązania tych problemów – najlepiej na drodze spójnej i całościowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, w której realizację powinno się zaangażować szerokie grono reprezentujące zarówno GOPS, jak i administrację gminy, Policję, szkoły, placówki kultury, parafie, sektor pozarządowy, lokalnych przedsiębiorców i innych lokalnych liderów. Z zagadnieniem tym częściowo wiąże się potrzeba działań rewitalizacyjnych w Śliwicach. 10. Miejscowość Śliwice wskazywana jest do objęcia programem rewitalizacji ze względu na szczególną koncentrację zjawisk o charakterze problemowym. Wprawdzie wskaźniki zjawisk kryzysowych odniesione do liczby mieszkańców nie są tu szczególnie niekorzystne, ale problem stanowi bardzo duża bezwzględna skala wszystkich zagadnień problemowych, typowa dla największej miejscowości, tak bardzo dominującej w strukturze sieci osadniczej. Na terenie miejscowości istnieje zdegradowana infrastruktura – tereny pokolejowe, która może być zaadaptowana do celów rewitalizacji jako baza dla działań z zakresu rozwoju społecznego.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 106 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 106 Strategia rozwoju gminy Śliwice

11. Gmina powinna podjąć działania na rzecz przyciągania nowych mieszkańców. Zagadnienie to wymaga ogólnogminnej dyskusji, której celem powinno być zarówno określenie grup docelowych, które zamierzałoby się pozyskiwać, jak i instrumentów zachęty do osiedlania się na terenie gminy. Gmina Śliwice, pomimo że obiektywnie cechuje się bardzo dużymi walorami i prezentuje szereg cech, które czynią życie na jej terenie bardzo atrakcyjnym, nie jest także pozbawiona wad, które czynią życie na jej terenie kłopotliwym lub mniej „wygodnym” niż w licznych innych gminach. Wskaźniki ruchu migracyjnego dowodzą, że poziom napływu na teren gminy jest od lat bardzo mały. W perspektywie dekady znacznie nasili się proces starzenia ludności, co w obliczu peryferyjnego położenia i małej gęstości zaludnienia, wzmagać będzie izolację społeczno-gospodarczą gminy i nasilać problemy związane z dużą liczbą osób niepracujących, zależnych od systemu świadczeń społecznych oraz od pomocy socjalnej. Starzenie społeczeństwa w takich warunkach będzie nieuchronnie prowadziło do wyludniania. Teoretycznie można proponować 3 scenariusze pozyskania mieszkańców: stworzenie atrakcyjnych warunków dla imigracji na teren gminy młodych rodzin (ten scenariusz wymaga istotnych zachęt ekonomicznych), stworzenie atrakcyjnych warunków dla imigracji na teren gminy ludności starszej (utrzymującej się ze świadczeń emerytalnych) z dużych aglomeracji (ten scenariusz jest ryzykowny ponieważ pogłębia proces starzenia, ale jednocześnie przy dużej skali napływu umożliwia rozwój miejsc pracy związanych ze „srebrną gospodarką”), stworzenie atrakcyjnych warunków dla imigracji na teren gminy ludności z zagranicy (ten scenariusz jest ryzykowny ze względów społeczno-kulturowych). Niezależnie od powyższego, absolutnym priorytetem jest zatrzymywanie w gminie młodych mieszkańców gminy. W publicznej debacie na temat pozyskiwania nowych mieszkańców, należy uzmysłowić sobie fakt, że brak działań jest najgorszym scenariuszem, który około roku 2030 doprowadzi do zachwiania struktur wiekowych i społecznych. Niezbędne jest więc podjęcie działań w tej dziedzinie w sposób możliwie najbardziej efektywny i możliwie najbardziej akceptowany społecznie. 12. Zakłada się, że nie zmieni się ogólny profil gospodarczy gminy – a w szczególności, że gmina utrzyma wysoką pozycję i dobry stan rozwoju działalności związanych z pozyskaniem i przetwórstwem drewna. Jest to specyficzny dla gminy potencjał („potencjał endogeniczny”) stanowiący wyróżnik oraz przewagę konkurencyjną gminy. 13. Zakłada się, że gmina Śliwice podejmować będzie współpracę z sąsiednimi gminami na rzecz szeroko rozumianego rozwoju. W gminach o niewielkiej liczbie mieszkańców realizacja usług gminnych na poziomie satysfakcjonującym lokalne społeczności może być utrudniona ze względu na niewspółmiernie wysokie koszty w stosunku do potencjalnej liczby odbiorców tej oferty. Dlatego bardzo zasadne jest nawiązywanie współpracy z sąsiednimi gminami na rzecz wspólnego świadczenia wybranych usług publicznych dla mieszkańców także sąsiednich gmin. Do tego celu szczególnie predestynowane są zazwyczaj usługi przedszkolne, w stosunku do których niezwykle istotny jest czynnik odległości (przedszkole powinno znajdować się możliwie blisko miejsca zamieszkania) i szkolne (zwłaszcza w obliczu prognozowanego zmniejszania zapotrzebowania na szkoły obsługa dzieci i młodzieży z sąsiednich gmin pozwalałaby na zoptymalizowanie siatki szkół nie w ujęciach gminnych, a w całościowym ujęciu kilku sąsiadujących gmin) oraz kulturalne (w tym wypadku umożliwi dokonywanie specjalizacji gminnych placówek kultury w określonym kierunku - specjalizacja pozwoli na osiągnięcie wysokiej jakości, a jednocześnie spowoduje, że dana placówka będzie atrakcyjna dla szerszego kręgu zainteresowanych). Jednak trzeba zauważyć, że w realiach gminy Śliwice ze względu na dosyć duże oddalenie od sąsiednich gmin, działania tego typu napotykają na ważne ograniczenia dostępności – przy zbyt dużej odległości nie będą one atrakcyjne dla mieszkańców żadnej z zaangażowanych gmin. Dlatego też zakłada się współpracę głównie na poziomie kształtowania połączeń transportu publicznego oraz rozwoju sieci drogowych i infrastrukturalnych (np. pozyskanie dostaw gazu przewodowego).

MISJA I WIZJA ROZWOJU GMINY Misją - nadrzędnym celem - funkcjonowania gminy Śliwice jest zapewnienie mieszkańcom gminy jak najlepszej jakości życia. Oznacza to dążenie do jak najwyższego standardu rozumianego w kategoriach zarówno obiektywnych (a więc adekwatnych dla rozwiniętych społeczeństw II dekady XXI wieku), jak i subiektywnych (a więc w zgodzie z aspiracjami mieszkańców i władz gminy). Nadrzędnym celem rozwoju gminy, a zarazem jej misją, jest więc stwierdzenie „Śliwice – gminą o wysokiej jakości życia mieszkańców”.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 107 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 107 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Celem wszelkich działań podejmowanych na rzecz rozwoju gminy Śliwice, jest więc dążenie, by w przyszłości - w wyniku wykorzystania potencjałów rozwojowych i ograniczania wpływu niekorzystnych uwarunkowań - gmina Śliwice była: • obszarem aktywnego społeczeństwa - dążącego do samorozwoju, poprawy swoich umiejętności, poziomu wiedzy, kwalifikacji zawodowych, angażującego się w rozwój gminy i zainteresowanego rozwojem gminy, • obszarem, gdzie szanuje się i dba o jakość życia ludności starszej, • obszarem o bardzo wysokim poziomie funkcjonowania usług publicznych, które będą dobrze dostępne dla wszystkich mieszkańców reprezentujących wszystkie pokolenia, • obszarem o czystym środowisku • obszarem o dobrze rozwiniętych przestrzeniach publicznych – stwarzających warunki rozwoju i integracji społecznej, • obszarem zapewniającym przestrzeń dla rekreacji i atrakcyjnego, bezpiecznego spędzania wolnego czasu, • obszarem o zwiększającej się liczbie miejsc pracy • obszarem o dobrze rozwiniętej infrastrukturze technicznej • obszarem o powszechnym wykorzystaniu technologii informacyjnych w codziennym życiu i prowadzeniu działalności gospodarczych, • obszarem znanym z borowiackiej tradycji, odrębności i kultury, • obszarem o ugruntowanej renomie gminy o wysokiej atrakcyjności turystycznej, stwarzającej dobre warunki dla rekreacji i wypoczynku.

Zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców gminy będzie wymagało współdziałania różnych podmiotów. Ze strony samorządu gminnego będzie wymagało następujących działań: • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu gminnego, mających na celu rozwój społeczny – zwłaszcza w dziedzinie edukacji (zapewnienie bardzo wysokiego poziomu kształcenia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym), opieki przedszkolnej, funkcjonowania lokalnych placówek kultury, animowania aktywności społecznej, • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu gminnego w zakresie infrastruktury technicznej – zwłaszcza w dziedzinie dróg lokalnych, rozwoju sieci dróg rowerowych, budowy chodników, zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków, • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu gminnego w zakresie gospodarki przestrzennej – zwłaszcza w zakresie zagospodarowania przestrzeni publicznych na potrzeby rekreacji i zagospodarowania wolnego czasu, dbałości o ład przestrzenny i estetykę w miejscowościach, a także przygotowania przestrzeni na rozwój lokalnej przedsiębiorczości, • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu gminnego w zakresie stopniowego dostosowywania profilu i potencjału usług publicznych do postępujących procesów starzenia społeczeństwa, • stworzenia warunków do rozwoju internetu oraz upowszechnienie usług teleinformatycznych – przede wszystkim jak najszybsze wprowadzenie rozwiązań typu e-urząd w administracji publicznej, • podejmowania działań na rzecz zapewnienia właściwej dostępności komunikacyjnej (do Tucholi, Czerska oraz do Bydgoszczy), • prowadzenia działań rewitalizacyjnych na rzecz rozwiązywania (trwałego przezwyciężania) nagromadzeń problemów społecznych, • wspierania działalności turystycznych poprzez rozwój towarzyszącej bazy ogólnodostępnej i rozwój infrastruktury technicznej w rejonach koncentracji aktywności turystycznej, • partycypacji w środkach umożliwiających dofinansowanie przedsięwzięć rozwojowych, • promocji oraz kreowania pozytywnego wizerunku gminy.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 108 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 108 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Ze strony samorządu powiatowego będzie wymagało następujących działań: • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu powiatowego w zakresie edukacji – zwłaszcza zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym, • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu powiatowego w zakresie ochrony zdrowia – zwłaszcza zapewnienie dostępności pewnych form lecznictwa specjalistycznego na terenie gminy, • prawidłowej realizacji zadań własnych samorządu powiatowego w zakresie dróg publicznych – zwłaszcza na sieci dróg powiatowych kluczowych dla funkcjonowania gminy, • podejmowania działań na rzecz organizacji powiatowego transportu publicznego.

Ze strony samorządu wojewódzkiego będzie wymagało następujących działań: • zapewnienia właściwej dostępności komunikacyjnej – dotyczy to uruchomienia regionalnego systemu transportu publicznego, w tym systemu węzłów przesiadkowych; dla gminy Śliwice kluczowe znaczenie ma zapewnienie dojazdu (w relacjach między powiatowych) do Czerska i Bydgoszczy.

Ze strony mieszkańców gminy będzie wymagało następujących działań: • uświadomienia, że pomyślność gminy zależna jest także od aktywności mieszkańców, • uświadomienia, że sytuacja ekonomiczna rodzin zależna jest przede wszystkim od ich własnych działań w zakresie edukacji i samorozwoju - jakość życia mieszkańców, zwłaszcza ich sytuacja materialna, może się zmienić wyłącznie przy podejmowaniu działań przez samych mieszkańców – działania samorządów (gminnego, czy powiatowego) mogą tylko aktywność mieszkańców stymulować i ułatwiać, ale nie są w stanie ich zastąpić. • uświadomienia, że pomyślność ekonomiczna mieszkańców jest nierozerwalnie zależna od rozwoju społecznego, że osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju społecznego jest procesem długotrwałym – być może nawet pokoleniowym (ale nie ma „dróg na skróty” - co oznacza, że podjęcie tego wysiłku jest niezbędne i im szybciej taka zmiana mentalności w społeczeństwie nastąpi, tym szybciej nastąpią efekty), że niezbędne jest nadrobienie zaległości w stosunku do obszarów lepiej rozwiniętych – gdzie poziom rozwoju społecznego (mierzony np. poziomem wykształcenia) jest obecnie wyższy • nabrania powszechnego szacunku do pracy oraz skłonności do poszukiwania pracy nawet poza miejscem zamieszkania, czy poza granicami gminy. Cechą charakterystyczną większości gmin wiejskich jest niedobór miejsc pracy i konieczność codziennych wyjazdów do pracy, nawet na stosunkowo duże odległości. Rolą mieszkańców jest gotowość do podjęcia tego wyzwania, ale obowiązkiem samorządu gminnego jest podejmowanie wszelkich działań na rzecz rozwoju transportu publicznego. • dostrzegania roli wykształcenia, co w życiu codziennym będzie się przekładało na dążenie do zapewnienia jak najlepszego poziomu wykształcenia dzieciom oraz dążenia do ciągłego podnoszenia własnej wiedzy, wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, • dostrzegania roli aktywności społecznej w rozwoju społecznym – to znaczy większego zaangażowania w życie społeczne i kulturalne na terenie gminy poprzez aktywne uczestnictwo w działalności świetlic, domu kultury, biblioteki oraz w organizowanych na terenie gminy imprezach, uroczystościach, festynach, itp., • dostrzegania roli profilaktyki zdrowotnej i zdrowego trybu życia, • dostrzegania roli nowoczesnych technologii w życiu codziennym, co będzie przekładało się na coraz większe wykorzystywanie technologii informatycznych, usług internetowych, itp. • aktywne zgłaszanie administracji gminnej potrzeb społeczności poszczególnych miejscowości i poszczególnych środowisk.

Ze strony lokalnych przedsiębiorców, działających na terenie gminy, będzie wymagało następujących działań:

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 109 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 109 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• preferowania lokalizacji na terenie gminy Śliwice w przypadku poszerzania prowadzonej działalności i lokowania nowych inwestycji, • preferowania mieszkańców gminy Śliwice przy zatrudnianiu pracowników, • preferowaniu podmiotów z terenu gminy Śliwice przy poszukiwaniu partnerów biznesowych.

Misję i cel nadrzędny rozwoju gminy zamierza się realizować poprzez działania podejmowane w ramach pięciu obszarów tematycznych: Obszar działań 1. Wysokiej jakości usługi publiczne Obszar działań 2. Nowoczesne i aktywne społeczeństwo Obszar działań 3. Przestrzeń dla rozwoju Obszar działań 4. Dostępna gmina Obszar działań 5. Sprawna infrastruktura

Obszar działań 1. Wysokiej jakości usługi publiczne

Kierunki działań w ramach obszaru działań:

1. Zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia w szkołach prowadzonych przez samorząd gminy 2. Zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia zawodowego 3. Zapewnienie powszechnego dostępu do opieki przedszkolnej 4. Zapewnienie opieki żłobkowej na terenie gminy 5. Zapewnienie dostępności i wysokiej jakości ochrony zdrowia, w tym rozwój lecznictwa specjalistycznego 6. Rozwój bazy i oferty placówek kultury 7. Wykorzystanie potencjału placówek kultury na terenie gminy dla rozwoju wszystkich pokoleń 8. Rozwój infrastruktury zagospodarowania wolnego czasu oraz opieki dla ludności starszej 9. Dostosowanie bazy lokalowej usług publicznych na terenie gminy do potrzeb ludności starszej 10. Wzmacnianie zdolności do realizacji zadań z zakresu opieki społecznej oraz rozwiązywania problemów grup dotkniętych wykluczeniami społecznymi 11. Zapewnienie bezpieczeństwa ludności i mienia 12. Rozwój usług e-administracji 13. Realizacja mieszkań socjalnych

Dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcia w ramach obszaru działań:

1. Zapewnienie dostępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej w Śliwicach (określenie specjalizacji oraz warunków świadczenia usług – do ustalenia) 2. Utworzenie (poprzez budowę nowego lub adaptację istniejącego obiektu) Domu Dziennego Pobytu dla osób starszych 3. Zakup środka transportu dla osób starszych – dla zapewnienia transportu osób starszych do lekarza, na rehabilitację, do domu dziennego pobytu i realizacji innych tego typu potrzeb transportowych. 4. Utworzenie (poprzez budowę nowego lub adaptację istniejącego obiektu) Środowiskowego Domu Pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi 5. Modernizacja i poprawa wyposażenia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (w tym: nowa infrastruktura Ośrodka ze szczególnym uwzględnieniem likwidacji barier architektonicznych oraz rozwiązanie problemu poruszania się pracowników socjalnych po terenie poprzez zakup samochodu służbowego). 6. Budowa sali gimnastycznej w Śliwicach 7. Zadaszenie Orlika w Śliwicach

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 110 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 110 Strategia rozwoju gminy Śliwice

8. Modernizacja stadionu w Śliwicach 9. Remont i modernizacja budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Śliwicach 10. Remont i termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Śliwicach 11. Remont i termomodernizacja budynku Gimnazjum w Śliwicach 12. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Śliwiczkach 13. Remont budynku Szkoły Podstawowej w Lińsku 14. Kapitalny remont lub budowa nowego budynku dla Przedszkola Samorządowego „Borowiaczek” w Śliwicach 15. Doposażenie i modernizacja wszystkich pracowni komputerowych w szkołach na terenie gminy Śliwice 16. Rozbudowa Przychodni w Śliwicach 17. Remont budynków i poprawa wyposażenia Ochotniczych Straży Pożarnych w sprzęt ratowniczo- gaśniczy, w tym zakup ciężkiego samochodu pożarniczego, zakup sprzętu pływającego, zakup sprzętu do ratownictwa wysokościowego, zakup środków do neutralizacji plam olejowych, wymiana centralnego ogrzewania w Domu Strażaka w Śliwicach 18. Budowa remizy dla OSP w Kręgu 19. Poprawa wyposażenia Policji (w tym zakup pojazdów) 20. Zwiększenie liczby etatów na Posterunku Policji w Śliwicach 21. Podniesienie kompetencji i kwalifikacji nauczycieli w szkołach podstawowych i gimnazjum z terenu gminy Śliwice 22. Utworzenie nowego kierunku kształcenia w szkole zawodowej w Śliwicach związanego z opieką nad ludnością starszą 23. Organizacja zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w świetlicach środowiskowych na terenie gminy 24. Opracowanie i realizacja w gminnych placówkach oświatowych programu promocji nauk ścisłych 25. Opracowanie i realizacja w gminnych placówkach oświatowych programu intensywnej nauki języków obcych 26. Opracowanie i realizacja w gminnych placówkach oświatowych programu rozwoju aktywności sportowej 27. Opracowanie i wdrożenie systemu stypendiów dla najlepszych uczniów - zwłaszcza w zakresie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych 28. Opracowanie i wdrożenie systemu motywowania i nagradzania nauczycieli osiągających najlepsze wyniki w nauczaniu 29. Doradztwo edukacyjno-zawodowe związane z wyborem kierunków kształcenia z uwzględnieniem potrzeb lokalnego rynku pracy dla uczniów Gimnazjum w Śliwicach 30. Modernizacja i doposażenie Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Śliwicach, w tym w szczególności doposażenie pracowni komputerowej do przeprowadzenia egzaminów zawodowych zgodnie z aktualnymi wymogami 31. Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez rozbudowę systemu monitoringu ulicznego i monitoringu obiektów użyteczności publicznej na terenie Gminy Śliwice 32. Opracowanie i realizacja programów typu „e-administracja” („e-urząd”)

Obszar działań 2. Nowoczesne i aktywne społeczeństwo

Kierunki działań w ramach obszaru działań:

1. Rewitalizacja prowadzona w oparciu o Gminny Program Rewitalizacji 2. Rozwój przedsięwzięć ekonomii społecznej 3. Rozwój usług poradnictwa dla mieszkańców 4. Integracja społeczności gminnej i zwiększenie uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym gminy 5. Poprawa poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ludności dorosłej 6. Rozwój sektora organizacji pozarządowych 7. Popularyzacja sportu i aktywności ruchowej 8. Rozwój klubów i stowarzyszeń sportowych 9. Kształtowanie tożsamości lokalnej i regionalnej 10. Rozwój Funduszu Sołeckiego jako instrumentu realizacji (w skali lokalnej – adekwatnie do potrzeb i możliwości poszczególnych sołectw) określonych w strategii rozwoju gminy zadań z zakresu

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 111 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 111 Strategia rozwoju gminy Śliwice

aktywizacji społecznej i tworzenia infrastruktury dla tej aktywizacji

Dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcia w ramach obszaru działań:

1. Opracowanie Gminnego Programu Rewitalizacji, który zidentyfikuje obszary do rewitalizacji oraz określi zakres działań rewitalizacyjnych 2. Powołanie Gminnej Rady Rozwoju Społecznego – mającej na celu bieżące monitorowanie stanu i rozwiązywanie problemów społecznych gminy 3. Nawiązanie współpracy z uczelnią wyższą w celu realizacji na terenie gminy idei ekonomii społecznej 4. Aktywizacja społeczno-zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na terenie gminy 5. Szkolenia komputerowe i kursy językowe dla osób pracujących zainteresowanych podnoszeniem kwalifikacji zawodowych niezbędnych do dalszego funkcjonowania na rynku pracy 6. Utworzenie imiennych – indywidualnych skrzynek pocztowych dla wszystkich mieszkańców gminy oraz stworzenie systemu przekazywania informacji publicznej drogą elektroniczną do mieszkańców (bezpośredniego informowania mieszkańców za pomocą „gminnego biuletynu” wysyłanego do indywidualnych - imiennych skrzynek poczty elektronicznej) 7. Opracowanie i realizacja programu przygotowania mieszkańców do korzystania z technologii informacyjnych 8. Zagospodarowanie terenu wokół cmentarza i placu przy kościele w Śliwicach 9. Budowa/rozbudowa/remont placów zabaw na terenie gminy 10. Zagospodarowanie plaży w Łobodzie, Kręgu o Okoninach Nadjeziornych

Obszar działań 3. Przestrzeń dla rozwoju

Kierunki działań w ramach obszaru działań:

1. Przygotowanie terenów dla rozwoju przedsiębiorczości 2. Poprawa dostępności ludności do handlu oraz usług komercyjnych 3. Poprawa estetyki i funkcjonalności istniejących oraz tworzenie nowych przestrzeni publicznych służących integracji lokalnych społeczności 4. Dostosowanie przestrzeni publicznych do potrzeb niepełnosprawnych 5. Dostosowanie przestrzeni publicznych do potrzeb ludności starszej 6. Kontynuacja procesów odnowy wsi na terenie gminy 7. Rozbudowa infrastruktury sportowej i rekreacyjnej 8. Ochrona dziedzictwa kultury 9. Ochrona i odnowa środowiska przyrodniczego 10. Infrastrukturalne wsparcie działalności turystycznych 11. Promocja ładu przestrzennego oraz rozwój edukacji ekologicznej 12. Wsparcie budownictwa mieszkaniowego poprzez wyznaczanie i wyposażanie w infrastrukturę terenów rozwoju zabudowy mieszkaniowej 13. Współpraca z sąsiednimi gminami na rzecz rozwiązywania wspólnych problemów i realizacji wspólnych celów rozwojowych 14. Promocja gospodarcza gminy

Dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcia w ramach obszaru działań:

1. Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy 2. Stworzenie systemu zachęt podatkowych dla podejmowania działalności gospodarczej na terenie gminy 3. Utworzenie w strukturze Urzędu Gminy Centrum Obsługi Inwestorów 4. Budowa sali gimnastycznej przy szkole w Śliwicach – o wymiarach umożliwiających organizowanie zawodów w dyscyplinach zespołowych (koszykówka, siatkówka, piłka ręczna). (uwaga – przedsięwzięcie tożsame z przedsięwzięciem nr 6 w obszarze działań 1) 5. Opracowanie i realizacja programu zaspokojenia potrzeb mieszkańców w zakresie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej (szczegółowa inwentaryzacja bazy i programowanie dalszego jej rozwoju) 6. Stworzenie warunków przestrzennych dla realizacji w Śliwicach sklepu wielkopowierzchniowego

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 112 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 112 Strategia rozwoju gminy Śliwice

7. Utworzenie terenów inwestycyjnych wraz z infrastrukturą 8. Rozbudowa/przebudowa dróg gminnych i powiatowych do terenów inwestycyjnych 9. Rewitalizacja budynku dworca PKP wraz z zagospodarowaniem i drogą dojazdową 10. Budowa targowiska gminnego 11. Zagospodarowanie terenu po obecnym targowisku

Obszar działań 4. Dostępna gmina

Kierunki działań w ramach obszaru działań:

1. Osiągnięcie i utrzymanie właściwego stanu technicznego dróg powiatowych 2. Rozbudowa systemu dróg gminnych 3. Osiągnięcie i utrzymanie właściwego stanu technicznego dróg gminnych 4. Przebudowa dróg niepublicznych uznanych za kluczowe dla rozwoju gminy 5. Rozwój sieci dróg rowerowych dla transportu i rekreacji 6. Poprawa dostępności gminy w komunikacji publicznej 7. Poprawa bezpieczeństwa na drogach

Dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcia w ramach obszaru działań:

1. Przebudowa skrzyżowania ulic Czerskiej, Sychowskiego, Dworcowej i Świeckiej w Śliwicach 2. Przebudowa drogi powiatowej nr 1015C jako drogi zapewniającej bezpośrednie i najkrótsze połączenie z A1 – tzn. połączenie z transeuropejską siecią transportową (TEN-T) z możliwą zmianą statusu własnościowego drogi (przejęcie w zasób dróg wojewódzkich) 3. Przebudowa drogi powiatowej 1005 C od granicy powiatu – Czersk – Śliwice – Łąski Piec – do granicy powiatu 4. Przebudowa drogi powiatowej 1017C na odcinku Wielkie Gacno - Śliwice – Błędno 5. Przebudowa drogi powiatowej 1007C na odcinku Śliwice – Byłyczek 6. Przebudowa drogi powiatowej 1006C w miejscowości Rosochatka 7. Przebudowa drogi powiatowej 1016C na odcinku Lińsk – Okoniny Nadjeziorne 8. Przebudowa drogi gminnej 010209C na odcinku Główka – Okoniny, 9. Przebudowa drogi gminnej 010222C na odcinku Okoniny Nadjeziorne - Główka 10. Przebudowa drogi gminnej 010219C na odcinku od skrzyżowania z droga powiatową do Kamionki 11. Przebudowa drogi gminnej 010212C na odcinku Śliwice – Wądoły 12. Opracowanie i realizacja koncepcji rozwoju na terenie gminy sieci dróg rowerowych o znaczeniu transportowym i rekreacyjnym

Obszar działań 5. Sprawna infrastruktura

Kierunki działań w ramach obszaru działań:

1. Zapewnienie obsługi w zakresie zaopatrzenia w wodę 2. Zapewnienie obsługi w zakresie odbioru i oczyszczania ścieków (w tym rozwój systemów zbiorczych oraz oczyszczalni przydomowych) 3. Realizacja gazociągu dystrybucyjnego na terenie gminy 4. Rozwój infrastruktury łączności i infrastruktury służącej upowszechnianiu technologii informacyjnych w celu zapewnienia powszechnego dostępu do internetu 5. Rozwój infrastruktury i technologii niskoemisyjnych 6. Termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej 7. Wsparcie dla budownictwa cechującego się wysoką efektywnością energetyczną 8. Zapewnienie pewności zasilania w energię elektryczną 9. Rozwój systemu gospodarki odpadami

Dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcia w ramach obszaru działań:

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 113 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 113 Strategia rozwoju gminy Śliwice

1. Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w Śliwicach etap II oraz budowa sieci kanalizacyjnej z przyłączeniami w Śliwicach – Wybudowania i Lińsk – Wybudowania 2. Przebudowa i rozbudowa stacji uzdatniania wody w Śliwicach 3. Budowa sieci wodociągowej na nowych osiedlach mieszkaniowych w Śliwicach 4. Budowa sieci kanalizacyjnej wraz z przyłączami do miejscowości Łąski Piec 5. Budowa sieci kanalizacyjnej na nowych osiedlach mieszkaniowych w Śliwicach 6. Termomodernizacja wszystkich obiektów użyteczności publicznej. 7. Budowa infrastruktury gazu ziemnego 8. Modernizacja oświetlenia ulicznego na terenie Gminy Śliwice – wymiana na urządzenia energooszczędne 9. Rozbudowa Punktu Selektywnej Zbiórki Opadów Komunalnych w Śliwicach 10. Rekultywacja składowiska odpadów w Rosochatce 11. Opracowanie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Śliwice

REALIZACJA USTALEŃ STRATEGII ROZWOJU GMINY ŚLIWICE Horyzont obowiązywania Strategii Dla ustaleń zawartych w niniejszej Strategii nie ustala się ściśle określonego horyzontu realizacji, który należy rozumieć jako moment, do którego wszystkie lub zasadnicza część ustaleń Strategii zostaną zrealizowane. Przyjmuje się rok 2024 jako orientacyjny okres obowiązywania Strategii – po którym prawdopodobnie niezbędne będzie sporządzenie kolejnej edycji Strategii, poprzedzonej pełnym rozpoznaniem uwarunkowań funkcjonowania gminy. Zakłada się, że bez względu na stopień realizacji ustaleń Strategii, do roku 2024 nastąpią na tyle istotne przewartościowania uwarunkowań rozwoju, że niniejsza Strategia może przestać być efektywnym narzędziem zarządzania gminą. Podkreślić jednak należy, że aktualizacja może nastąpić wcześniej, gdyż ustalenia Strategii będą aktualne tak długo, dopóki we właściwy sposób identyfikować będą interes rozwojowy gminy - to znaczy do czasu realizacji lub dezaktualizacji znacznej ich części lub też do czasu zasadniczej zmiany uwarunkowań rozwoju, wobec których planowane obecnie działania nie będą adekwatne. Strategia, w której większość ustaleń się zdezaktualizowała lub przestała korespondować z uwarunkowaniami, w których gmina funkcjonuje, traci walor spójności i przestaje być kompleksowym dokumentem obejmującym całokształt potrzeb rozwojowych. Uwzględniając potencjał prezentowany przez gminę oraz uwarunkowania jej funkcjonowania, można prognozować, że Strategia pozostanie aktualna co najmniej do roku 2022 – pod warunkiem dokonywania bieżących aktualizacji, o których założeniach mowa w kolejnej części opracowania. Nie można jednak wykluczyć, że po roku 2022 analiza uwarunkowań funkcjonowania gminy potwierdzi aktualność części ustaleń Strategii i zostaną one powtórzone w kolejnej edycji tego dokumentu. W polityce rozwoju lokalnego i regionalnego przyjęło się opierać na kolejnych 7-letnich okresach programowania stosowanych w Unii Europejskiej, co jest powiązane z dostępnością środków finansowych. Rozpoczynający się obecnie okres programowania zakończy się w roku 2020, co wyznacza psychologiczną cezurę dla wielu strategii, tym bardziej, że jest to termin zbieżny z zakończeniem dekady, co zawsze jest okresem symbolicznym dla planowania bardziej złożonych przedsięwzięć lub przedsięwzięć wykraczających poza najpilniejsze potrzeby rozwojowe. Założenia aktualizacji Strategii Niniejsza strategia wpisuje się w założenie, że planowanie rozwoju jest procesem ciągłym - to znaczy w sposób ciągły należy analizować uwarunkowania w jakich danych obszar funkcjonuje i adekwatnie do nich w sposób ciągły aktualizować założenia rozwoju - wśród których należy formułować zarówno cele krótkookresowe (które dotyczą już jednoznacznie sformułowanych i określonych potrzeb), jak i długookresowe (które dotyczą potrzeb prognozowanych lub realnych do realizacji w nieco dłuższym okresie). Tak rozumiana strategia nie jest więc precyzyjnym planem inwestycyjnym, a raczej dokumentem, którego zasadniczym celem jest zawsze zapewnienie możliwie najwyższej jakości życia, a zmiany uwarunkowań skutkują bieżącym doborem instrumentów optymalnych dla realizacji tego celu. Przyjęcie założenia, że planowanie rozwoju gminy jest procesem ciągłym, określa następujące założenia weryfikacji i aktualizacji ustaleń niniejszej Strategii: • strategia jest dokumentem otwartym - dlatego możliwe jest bieżące aktualizowanie jej ustaleń, adekwatnie do pojawiających się potrzeb,

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 114 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 114 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• raz w roku – w okresie wiosennym – na sesji Rady Gminy, Wójt złoży sprawozdanie z realizacji ustaleń Strategii w poprzednim roku – w szczególności w zakresie zadań należących do kompetencji Gminy, • dwa razy w roku – w okresie wiosennym i jesiennym – na sesji Rady Gminy, dopuszcza się aktualizację listy przedsięwzięć - poprzez wprowadzanie do strategii nowych i usuwanie zdezaktualizowanych zadań, • potrzebę umieszczenia w Strategii nowego zadania lub usunięcia zadania zdezaktualizowanego mogą zgłosić wszyscy mieszkańcy i wszystkie podmioty funkcjonujące na terenie gminy (w tym: radni, wójt, mieszkańcy, sołtysi w imieniu sołectw, kierownicy jednostek organizacyjnych gminy, przedstawiciele organizacji społecznych, przedstawiciele podmiotów gospodarczych) - zgłaszanie powyższych postulatów jest możliwe przez cały rok, a decyzja w zakresie każdego ze zgłoszeń podejmowana jest na najbliższej poświęconej aktualizacji strategii, sesji Rady Gminy, • aktualizacja Strategii odbywa się poprzez uchwałę Rady Gminy, • po dokonaniu aktualizacji każdorazowo przygotowywana jest ujednolicona wersja opracowania, w której umieszcza się załączniki dokumentujący kolejne dokonane zmiany (informujące kiedy i na czyj wniosek dane zadanie zostało umieszczone lub usunięte, z uzasadnieniem dokonania zmiany), • na przełomie lat 2020/21 (gdy dostępne będą dane statystyczne za rok 2019) należy dokonać ponownej analizy uwarunkowań rozwoju gminy oraz sporządzić pełną ewidencję dotąd zrealizowanych lub zdezaktualizowanych ustaleń. W 2020 roku należy dokonać przeglądu wskaźników statystycznych realizacji Strategii. Działania te będą stanowiły podstawę do podjęcia decyzji o ewentualnej „małej aktualizacji” Strategii. Ewentualna „Mała aktualizacja” będzie miała na celu – na podstawie zaktualizowanych uwarunkowań – potwierdzenie lub dokonanie ewentualnej korekty zakładanych wskaźników realizacji Strategii. Dopuszcza się uzupełnienie Strategii o dodanie nowych wskaźników monitorujących stopień realizacji celów Strategii. • najpóźniej około roku 2024 należy dokonać pełnej i kompleksowej diagnozy uwarunkowań wraz z identyfikacją potrzeb rozwojowych gminy - należy się spodziewać, że do tego czasu zmieni się stan rozwoju gminy, stan rozwoju województwa, zmienią się zasady finansowania rozwoju w polityce unijnej, zmienią się potrzeby i oczekiwania społeczne. W tym czasie gmina (podobnie jak inne obszary) znajdzie się w początkowej fazie transformacji demograficznej (szybkiego wzrostu liczby ludności starszej) i niezbędna będzie weryfikacja stanu przygotowania do znacznego wzrostu liczby ludności starszej.

Podmioty odpowiedzialne. Priorytetowanie działań Tabela. Macierz kompetencji - podmioty odpowiedzialne za realizację ustaleń Strategii oraz ustalenie priorytetów dla działań i przedsięwzięć Uwaga - pole ranga/priorytet należy interpretować następująco: „najwyższy” - zadanie o absolutnie największym znaczeniu dla rozwoju gminy, powinno być realizowane natychmiast przy zaangażowaniu maksymalnych możliwych sił i środków „wysoki” - zadanie o bardzo dużym znaczeniu dla rozwoju gminy, powinno być realizowane możliwie szybko przy zaangażowaniu maksymalnych możliwych sił i środków „średni” - zadanie ważne dla rozwoju gminy, ale nie wskazywane jako niezbędne lub nie wiążące się z realizacją najważniejszych potrzeb; powinno być realizowane przy braku bardziej istotnych potrzeb lub w sytuacji gdy nie wiąże się z dużym nakładem środków „niski” - zadanie nie mające bezpośredniego lub pośredniego wpływu na realizację potrzeb rozwojowych gminy, ale mogące pozytywnie wpłynąć na jej stan rozwoju; powinno być realizowane przy braku bardziej istotnych potrzeb Nadanie rangi/priorytetu nie jest wiążące dla władz gminy - ma zadanie pomocnicze przy podejmowaniu decyzji na temat kształtowania rozwoju gminy.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 115 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 115 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Kierunek Podmiot odpowiedzialny Rola samorządu gminy Ranga/priorytet dla kierunku Obszar działań 1. Wysokiej jakości usługi publiczne Zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia w szkołach za realizację odpowiada wykonawcza najwyższy prowadzonych przez samorząd gminy samorząd gminy Zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia samorząd powiatowy inicjująca / wspierająca wysoki zawodowego Zapewnienie powszechnego dostępu do opieki za realizację odpowiada wykonawcza najwyższy przedszkolnej samorząd gminy Zapewnienie opieki żłobkowej na terenie gminy za realizację odpowiada wykonawcza wysoki samorząd gminy Zapewnienie dostępności i wysokiej jakości ochrony za realizację odpowiadają wsparcie działań W zakresie opieki zdrowia, w tym rozwój lecznictwa specjalistycznego podmioty prowadzące podmiotów działających na podstawowej – usługi z dziedziny terenie gminy - zakres i średni ochrony zdrowia rodzaj wsparcia do ustalenia w zależności od potrzeb, W zakresie możliwości i woli lecznictwa zaangażowania specjalistycznego - wysoki Rozwój bazy i oferty placówek kultury za realizację odpowiada wykonawcza średni samorząd gminy Wykorzystanie potencjału placówek kultury na terenie za realizację odpowiada wykonawcza wysoki gminy dla rozwoju wszystkich pokoleń samorząd gminy Rozwój infrastruktury zagospodarowania wolnego czasu za realizację odpowiada wykonawcza do roku 2020 – oraz opieki dla ludności starszej samorząd gminy wysoki po roku 2020 - najwyższy Dostosowanie bazy lokalowej usług publicznych na za realizację odpowiada wykonawcza do roku 2020 – terenie gminy do potrzeb ludności starszej samorząd gminy wysoki po roku 2020 - najwyższy Wzmacnianie zdolności do realizacji zadań z zakresu za realizację odpowiada wykonawcza wysoki opieki społecznej oraz rozwiązywania problemów grup samorząd gminy dotkniętych wykluczeniami społecznymi Zapewnienie bezpieczeństwa ludności i mienia za realizację odpowiada wsparcie działań średni (brak administracja rządowa podmiotów bardzo istotnych (Policja, Państwowa Straż odpowiedzialnych - zakres i potrzeb) Pożarna) oraz rodzaj wsparcia do ustalenia Ochotnicza Straż Pożarna w zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania

dopuszcza się udział gminy w zakupie wyposażenia, finansowaniu poprawy kwalifikacji, itp. Rozwój usług e-administracji za realizację odpowiada wykonawcza średni/wysoki samorząd gminy Realizacja mieszkań socjalnych za realizację odpowiada wykonawcza średni/wysoki samorząd gminy Obszar działań 2. Nowoczesne i aktywne społeczeństwo Rewitalizacja prowadzona w oparciu o Gminny Program samorząd gminy Wykonawcza; w przypadku wysoki

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 116 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 116 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rewitalizacji sektor pozarządowy współpracy z sektorem NGO osoby prywatne lub innymi podmiotami - podmioty gospodarcze inicjująca, wspierająca, koordynująca Rozwój przedsięwzięć ekonomii społecznej sektor pozarządowy inicjująca, wspierająca – średni/wysoki osoby prywatne zakres i rodzaj wsparcia do podmioty gospodarcze ustalenia w zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania Rozwój usług poradnictwa dla mieszkańców za realizację odpowiada wspierająca średni przede wszystkim sektor NGO Integracja społeczności gminnej i zwiększenie samorząd gminy Wykonawcza; w przypadku wysoki uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym gminy sektor pozarządowy współpracy z sektorem NGO - inicjująca, wspierająca, koordynująca Poprawa poziomu wykształcenia i kwalifikacji samorząd powiatowy inicjująca / wspierająca wysoki zawodowych ludności dorosłej komercyjne placówki realizujące kształcenie i szkolenia Rozwój sektora organizacji pozarządowych za realizację odpowiada wykonawcza wysoki samorząd gminy Popularyzacja sportu i aktywności ruchowej za realizację odpowiada wykonawcza średni przede wszystkim samorząd gminy za pomocą działalności gminnych placówek oświaty i kultury oraz akcji promocyjnych wśród mieszkańców

zadanie może być także realizowane przez sektor NGO Rozwój klubów i stowarzyszeń sportowych samorząd gminy Wykonawcza lub wysoki sektor pozarządowy wspierająca dla sektora NGO Kształtowanie tożsamości lokalnej i regionalnej Samorząd gminy w Wykonawcza i wspierająca średni zakresie tożsamości lokalnej Samorząd gminy i samorząd województwa w zakresie tożsamości regionalnej Sektor NGO - w zakresie tożsamości lokalnej i regionalnej Rozwój Funduszu Sołeckiego jako instrumentu realizacji za realizację odpowiada wykonawcza wysoki (w skali lokalnej – adekwatnie do potrzeb i możliwości samorząd gminy poszczególnych sołectw) określonych w strategii rozwoju gminy zadań z zakresu aktywizacji społecznej i tworzenia infrastruktury dla tej aktywizacji Obszar działań 3. Przestrzeń dla rozwoju Przygotowanie terenów dla rozwoju przedsiębiorczości za realizację odpowiada wykonawcza wysoki samorząd gminy

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 117 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 117 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Poprawa dostępności ludności do handlu oraz usług samorząd gminy – w Wykonawcza, inicjująca i wysoki komercyjnych zakresie stworzenia wspierająca warunków terenowych i prawnych (np. sporządzenie mpzp)

podmioty gospodarcze Poprawa estetyki i funkcjonalności istniejących oraz za realizację odpowiada wykonawcza średni/wysoki tworzenie nowych przestrzeni publicznych służących samorząd gminy integracji lokalnych społeczności Dostosowanie przestrzeni publicznych do potrzeb za realizację odpowiada wykonawcza średni/wysoki niepełnosprawnych samorząd gminy Dostosowanie przestrzeni publicznych do potrzeb za realizację odpowiada wykonawcza do roku 2020 – ludności starszej samorząd gminy wysoki po roku 2020 - najwyższy Kontynuacja procesów odnowy wsi na terenie gminy samorząd gminy Wykonawcza, wspierająca wysoki sektor pozarządowy dla NGO Rozbudowa infrastruktury sportowej i rekreacyjnej za realizację odpowiada wykonawcza średni/wysoki samorząd gminy Ochrona dziedzictwa kultury za realizację odpowiada wykonawcza/wspierająca niski/średni częściowo samorząd gminy Ochrona i odnowa środowiska przyrodniczego za realizację odpowiada wykonawcza/wspierająca niski/średni częściowo samorząd gminy Infrastrukturalne wsparcie działalności turystycznych za realizację odpowiada wykonawcza/wspierająca średni/wysoki częściowo samorząd gminy Promocja ładu przestrzennego oraz rozwój edukacji za realizację odpowiada wykonawcza/wspierająca niski/średni ekologicznej częściowo samorząd gminy sektor pozarządowy, nadleśnictwa Wsparcie budownictwa mieszkaniowego poprzez za realizację odpowiada wykonawcza wysoki wyznaczanie i wyposażanie w infrastrukturę terenów samorząd gminy rozwoju zabudowy mieszkaniowej Współpraca z sąsiednimi gminami na rzecz rozwiązywania za realizację odpowiada wykonawcza wysoki wspólnych problemów i realizacji wspólnych celów samorząd gminy rozwojowych Promocja gospodarcza gminy za realizację odpowiada wykonawcza wysoki samorząd gminy Obszar działań 4. Dostępna gmina Osiągnięcie i utrzymanie właściwego stanu technicznego za realizację odpowiada inicjująca i wspierająca wysoki dróg powiatowych samorząd powiatu Rozbudowa systemu dróg gminnych za realizację odpowiada wykonawcza średni samorząd gminy Osiągnięcie i utrzymanie właściwego stanu technicznego za realizację odpowiada wykonawcza wysoki dróg gminnych samorząd gminy Przebudowa dróg niepublicznych uznanych za kluczowe właściciele dróg inicjująca i wspierająca średni dla rozwoju gminy poziom zaangażowania zależny od znaczenia danej drogi dla lokalnej

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 118 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 118 Strategia rozwoju gminy Śliwice

społeczności Rozwój sieci dróg rowerowych dla transportu i rekreacji za realizację odpowiada wykonawcza wysoki samorząd gminy Poprawa dostępności gminy w komunikacji publicznej samorząd województwa inicjująca i wspierająca – najwyższy samorząd powiatu zakres i rodzaj wsparcia do ustalenia w zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania

możliwa jest współpraca z sąsiednimi gminami oraz samodzielne prowadzenie transportu publicznego na terenie gminy Poprawa bezpieczeństwa na drogach zarządcy dróg wykonawcza w zakresie średni dróg gminnych

inicjująca i wspierająca na pozostałych drogach– zakres i rodzaj wsparcia do ustalenia w zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania Obszar działań 5. Sprawna infrastruktura Zapewnienie obsługi w zakresie zaopatrzenia w wodę za realizację odpowiada wykonawcza średni (system samorząd gminy działa prawidłowo, zaplanowane zadania realizowane sukcesywnie) Zapewnienie obsługi w zakresie odbioru i oczyszczania za realizację odpowiada wykonawcza wysoki ścieków (w tym rozwój systemów zbiorczych oraz samorząd gminy oczyszczalni przydomowych) Realizacja gazociągu dystrybucyjnego na terenie gminy zarządca sieci wspierająca – zakres i rodzaj średni wsparcia do ustalenia w zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania Rozwój infrastruktury łączności i infrastruktury służącej podmioty gospodarcze wspierająca – zakres i rodzaj wysoki upowszechnianiu technologii informacyjnych w celu wsparcia do ustalenia w zapewnienia powszechnego dostępu do internetu operatorzy usług zależności od potrzeb, telekomunikacyjnych możliwości i woli zaangażowania w szczególnych przypadkach – samorząd

Rozwój infrastruktury i technologii niskoemisyjnych za realizację w stosunku wykonawcza w stosunku do średni/wysoki do budynków będących budynków będących własnością gminy własnością gminy odpowiada samorząd gminy wspierająca – zakres i rodzaj wsparcia do ustalenia w inwestorzy prywatni zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 119 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 119 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz za realizację w stosunku wykonawcza w stosunku do średni/wysoki budynków użyteczności publicznej do budynków będących budynków będących własnością gminy własnością gminy odpowiada samorząd gminy wspierająca – zakres i rodzaj wsparcia do ustalenia w inwestorzy prywatni zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania Wsparcie dla budownictwa cechującego się wysoką inwestorzy prywatni wspierająca – zakres i rodzaj niski efektywnością energetyczną wsparcia do ustalenia w zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania Zapewnienie pewności zasilania w energię elektryczną zarządca sieci wspierająca – zakres i rodzaj niski (brak wsparcia do ustalenia w pilnych potrzeb) zależności od potrzeb, możliwości i woli zaangażowania Rozwój systemu gospodarki odpadami za realizację odpowiada wykonawcza średni (brak samorząd gminy pilnych potrzeb, system działa prawidłowo, zadania są realizowane zgodnie z planem oraz w miarę pojawiających się potrzeb)

Oferta gminy Śliwice dla województwa - zdolność do pełnienia funkcji ponadlokalnych Gmina Śliwice wykazuje uwarunkowania i prezentuje potencjał predestynujący ją do aktywnego udziału w procesach rozwojowych województwa kujawsko-pomorskiego, to znaczy realizacji zadań istotnych dla modernizacji województwa. Jest więc gotowa do przyjmowania zadań i realizacji funkcji oddziałujących na obszary sąsiednich gmin, a nawet na obszar znacznej części województwa (zakłada się, że zadania te powinny być w dużym stopniu finansowane ze źródeł zewnętrznych). Gmina wskazuje także na istotne potrzeby w zakresie zadań leżących w kompetencjach władz województwa (mających kluczowe znaczenie dla rozwoju gminy Śliwice), które w procesie modernizacji województwa powinny być uwzględnione.

Tabela. Zdolność gminy Śliwice do pełnienia funkcji ponadlokalnych oraz zadania poziomu regionalnego kluczowe dla funkcjonowania gminy

Oferta Oczekiwania

Gmina Śliwice oferuje/deklaruje: Gmina Śliwice oczekuje od władz województwa:

• Przestrzeń dla rozwoju gospodarczego w • Ustanowienia dogodnych połączeń transportu obszarze pozyskania i przetwórstwa drewna publicznego z Tucholą, Czerskiem (wymaga • Przestrzeń dla rozwoju gospodarczego w współpracy z województwem pomorskim) i obszarze turystyki i wypoczynku Bydgoszczą - umożliwiających swobodne • Możliwość rozwoju działalności opiekuńczych dojazdy do pracy i szkół; postulat ten może dla ludności starszej (rozwój bazy pobytowej - być zrealizowany poprzez bezpośrednią domów spokojnej starości, itp.) - o komunikację autobusową, kolejową lub

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 120 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 120 Strategia rozwoju gminy Śliwice

ponadlokalnym zasięgu oddziaływania stworzenie połączeń multimodalnych - z wykorzystaniem węzłów przesiadkowych i organizacją dojazdu do tych węzłów • Wzrost gęstości sieci dróg wojewódzkich w północno-zachodniej części województwa (zwłaszcza przejęcie drogi 1015C) w celu poprawy dostępności gminy w sieci dróg wysokich rang • Kładzenie większego nacisku na wyrównywanie szans rozwojowych obszarów cechujących się peryferyjnym położeniem oraz niekorzystnym, historycznie ukształtowanym, rozkładem przestrzennym i wielkościowych osadnictwa (rozproszenie osadnictwa) • Dostrzeganie i rekompensowanie ograniczeń rozwojowych wynikających z położenia w systemie obszarów chronionych o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym

Pola współpracy z sąsiednimi samorządami W Strategii wskazano szereg zagadnień istotnych dla rozwoju gminy Śliwice, a jednocześnie identyfikowanych jako zagadnienia ważne także dla rozwoju sąsiednich gmin, które ze względu na swój charakter mogłyby i powinny być przedmiotem współpracy pomiędzy gminami. Rola gminy Śliwice (tak jak i każdej z pozostałych gmin) w tego typu współpracy może polegać na jej inicjowaniu, aktywnym uczestnictwie a nawet pełnieniu roli lidera w realizacji części zadań. Wskazuje się na następujące pola współpracy z samorządami gmin sąsiednich: • Rozwój bazy i oferty szkolnictwa dla dorosłych i poprawy kwalifikacji ludności dorosłej - na bazie istniejących szkół • Rozwój bazy i oferty szkolnictwa zawodowego dla młodzieży - na bazie istniejących szkół (w tym poprzez wzmocnienie szkoły zawodowej w Śliwicach) • Działania na rzecz realizacji transportu publicznego w relacjach: wewnątrzpowiatowych (czyli dla zapewnienia łatwiej dostępności Tucholi) oraz międzypowiatowych (w tym w szczególności w interesie gminy Śliwice jest rozwój połączeń z Czerskiem) i wojewódzkich (dogodny dojazd do Bydgoszczy) • Rozwój gospodarczy w sektorze pozyskania i przetwórstwa drewna – budowa klastra przedsiębiorców tej branży i towarzyszących im przedsięwzięć kooperacyjnych. • Rozwój gospodarczy w sektorze turystyki – budowa klastra przedsiębiorców tej branży i towarzyszących im przedsięwzięć kooperacyjnych. • Wspólna realizacja zadań z zakresu rozwoju społecznego polegająca na pełnieniu zadań nie tylko dla mieszkańców własnej gminy, ale także gmin sąsiednich (zwłaszcza w zakresie specjalistycznej opieki zdrowotnej, przedszkoli, kultury, aktywności społecznej). Współpraca może polegać na: 1. specjalizacji poszczególnych placówek w gminach w zakresie określonych rodzajów ofert - specjalizacja pozwoli na przygotowanie oferty o wysokiej jakości, a jednocześnie zapewni większy popyt na ofertę, 2. odejściu od ściśle administracyjnego obszaru obsługi (obecnie placówki gminne obsługują mieszkańców danej gminy - pożądane jest, by obsługiwały mieszkańców wszystkich okolicznych miejscowości, bez względu na gminę, w której te miejscowości są położone) • Realizacja zadań dla ludności starszej - powołanie specjalistycznej agencji opiekuńczej - finansowanej przez kilka sąsiednich gmin - realizującej pomoc (w tym opiekę domową) dla ludności starszej.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 121 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 121 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Pola współpracy z sektorem pozarządowym Strategia rozwoju gminy formułuje kilka rodzajów aktywności społeczno-gospodarczej, w których wskazuje się możliwość wykorzystania potencjału organizacji sektora pozarządowego (NGO) dla stymulowania rozwoju gminy - bądź poprzez wspieranie działań samorządu gminnego, bądź poprzez samodzielną realizację zadań. W okresie programowania 2014-20 przywiązuje się dużą wagę do wykorzystania potencjału sektora pozarządowego dla rozwoju lokalnego. Wiąże się z tym bezpośrednio idea Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (RLKS, ang. CLLD). „Plan modernizacji 2020+” definiuje to zagadnienie następująco: „Celem RLKS jest wspieranie oddolnych działań społeczności lokalnych na rzecz rozwoju lokalnego, głównie obszarów wiejskich (choć dopuszcza się również udział miast w tym instrumencie). Rozwój lokalny kierowany jest przez Lokalne Grupy Działania (LGD), składające się z osób reprezentujących lokalne interesy publiczne i prywatne interesy społeczno-gospodarcze, przy czym społeczeństwo obywatelskie i partnerzy z sektora prywatnego powinni posiadać co najmniej 50% udziału w procesach decyzyjnych, a żadna pojedyncza grupa interesów nie powinna posiadać więcej niż 49% głosów.”

Do idei RLKS nawiązują „Założenia polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014- 2020”, w których wyróżnia się lokalny poziom interwencji, charakteryzowany w sposób następujący: „rozwój w ramach idei rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność lokalną (RLKS). Poziom ten będzie obejmował gminy wiejskie oraz miasta nie będące stolicami powiatów (lokalne centra rozwoju).” W innym miejscu uzupełnia się powyższe o: „Poziom lokalny – na którym funkcjonują LGD w ramach idei rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS). Poziom ten określany jest jako „Obszar Lokalnej Aktywności”.

Podkreśla się , że sektor pozarządowy musi być przez władze lokalne traktowany jako partner w realizacji procesów rozwojowych, zwłaszcza z zakresu rozwoju społecznego. Partnerstwo to może polegać na przykład na powierzaniu organizacjom pozarządowym realizacji części zadań z zakresu społecznego, leżących wśród zadań samorządów lokalnych - w największym stopniu może to dotyczyć animowaniu życia społecznego, aktywności kulturalnej, przeciwdziałaniom wykluczeniom, aktywności sportowej, poradnictwa, szkoleń, integracji społeczności, integracji międzypokoleniowej - a więc realizacji zadań, dla których mają być powołane lokalne placówki rozwoju społecznego (jako efekt ewolucji lokalnych domów kultury i świetlic wiejskich). W tabeli kompetencji w zakresie realizacji ustaleń strategii określono kierunki i przedsięwzięcia, w których lokalni liderzy i organizacji pozarządowe będą pożądanymi partnerami realizacji ustaleń strategii. Są to głównie zadania z zakresu rozwoju społecznego

Zgodność Strategii rozwoju gminy Śliwice ze Strategią rozwoju województwa Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego została uchwalona 21 października 2013 r. Nosi tytuł „Plan modernizacji 2020+” co jest nawiązaniem do najważniejszego założenia rozwoju województwa - jego modernizacji. Zgodność strategii gminnej ze strategią wojewódzką należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach: a) ogólnych założeń rozwoju gminy w kontekście założeń rozwoju województwa b) zgodności szczegółowych ustaleń dokumentu gminnego z ustaleniami dokumentu wojewódzkiego

Idea „Planu modernizacji 2020+” jest następująca: „Osią przewodnią obecnej Strategii jest modernizacja województwa, rozumiana jako zdecydowane działania skoncentrowane na wybranych dziedzinach, szczególnie ważnych dla jakości życia mieszkańców i konkurencyjności województwa [...] Celem Strategii jest zasadnicza poprawa sytuacji w tych właśnie wybranych dziedzinach, poprzez przełamanie dotychczasowych barier oraz przygotowanie społeczeństwa i przestrzeni województwa do nowych wyzwań rozwojowych, które zaistnieją w III dekadzie XXI wieku.”

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 122 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 122 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Idea strategii rozwoju gminy jest identyczna - to znaczy strategia ma stanowić odpowiedź na zidentyfikowane problemy i bariery oraz stawić czoła prognozowanym wyzwaniom. W kontekście generalnych założeń ma tu miejsca pełna zgodność - strategia rozwoju gminy kładzie nacisk na rozwój gospodarczy, rozwój społeczny i zapewnienie dostępności - a więc na wszystkie te aspekty, które w strategii wojewódzkiej są definiowane na problemy rozwoju obszarów wiejskich.

Specyfika rozwoju gminy powoduje, że charakter ustaleń strategii gminnej odbiega od ustaleń dla strategii województwa - w przypadku gminy są one znacznie bardziej szczegółowe. Tym samym trudno zachować jednoznaczną i bezpośrednią zgodność z ustaleniami strategii wojewódzkiej. Niemniej jednak - odnosząc kierunki działań wskazane w strategii gminnej do priorytetów i celów operacyjnych wskazanych w strategii wojewódzkiej, dostrzega się wysoki stopień zgodności. W „Planie modernizacji 2020+” w sposób następujący zdefiniowano priorytety i cele operacyjne: „Priorytet należy rozumieć jako najważniejszą i najpilniejszą do realizacji „potrzebę rozwojową” województwa – stąd też przy przyjętej metodologii prac, w zapisie ustaleń Strategii priorytety mają charakter nadrzędny w stosunku do pozostałych ustaleń. Wyróżniono następujące priorytety: • Konkurencyjna gospodarka • Modernizacja przestrzeni wsi i miast • Silna metropolia • Nowoczesne społeczeństwo” [...] „Najważniejszymi ustaleniami operacyjnymi Strategii są cele strategiczne – realizujące (w formie „pakietów działań” dla autonomicznych zagadnień) potrzeby zidentyfikowane w ramach priorytetów rozwoju. Zidentyfikowano osiem celów strategicznych: • Gospodarka i miejsca pracy • Dostępność i spójność • Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi • Innowacyjność • Nowoczesny sektor rolno-spożywczy • Bezpieczeństwo • Sprawne zarządzanie • Tożsamość i dziedzictwo”

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 123 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 123 Strategia rozwoju gminy Śliwice

W tabeli zawarto szczegółowa ocenę zgodności poziomów operacyjnych obydwu strategii.

Kierunki określone w Strategii rozwoju gminy Zgodność z poziomem Zgodność z poziomem Śliwice formułowania priorytetów w formułowania celów strategicznych „Planie modernizacji 2020+” „Planie modernizacji 2020+” Obszar działań 1. Wysokiej jakości usługi publiczne Zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia w Konkurencyjna gospodarka Aktywne społeczeństwo i sprawne szkołach prowadzonych przez samorząd gminy Nowoczesne społeczeństwo usługi Zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia Konkurencyjna gospodarka Aktywne społeczeństwo i sprawne zawodowego Nowoczesne społeczeństwo usługi Gospodarka i miejsca pracy Zapewnienie powszechnego dostępu do opieki Konkurencyjna gospodarka Aktywne społeczeństwo i sprawne przedszkolnej Nowoczesne społeczeństwo usługi Zapewnienie opieki żłobkowej na terenie gminy Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Zapewnienie dostępności i wysokiej jakości ochrony Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne zdrowia, w tym rozwój lecznictwa specjalistycznego usługi Rozwój bazy i oferty placówek kultury Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Wykorzystanie potencjału placówek kultury na Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne terenie gminy dla rozwoju wszystkich pokoleń usługi Rozwój infrastruktury zagospodarowania wolnego Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne czasu oraz opieki dla ludności starszej usługi Dostosowanie bazy lokalowej usług publicznych na Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne terenie gminy do potrzeb ludności starszej usługi Wzmacnianie zdolności do realizacji zadań z zakresu Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne opieki społecznej oraz rozwiązywania problemów usługi grup dotkniętych wykluczeniami społecznymi Zapewnienie bezpieczeństwa ludności i mienia Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Bezpieczeństwo Rozwój usług e-administracji Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Realizacja mieszkań socjalnych Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Obszar działań 2. Nowoczesne i aktywne społeczeństwo Rewitalizacja prowadzona w oparciu o Gminny Modernizacja przestrzeni wsi i miast Aktywne społeczeństwo i sprawne Program Rewitalizacji Nowoczesne społeczeństwo usługi Rozwój przedsięwzięć ekonomii społecznej Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Rozwój usług poradnictwa dla mieszkańców Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Integracja społeczności gminnej i zwiększenie Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym gminy usługi Poprawa poziomu wykształcenia i kwalifikacji Konkurencyjna gospodarka Aktywne społeczeństwo i sprawne zawodowych ludności dorosłej Nowoczesne społeczeństwo usługi Rozwój sektora organizacji pozarządowych Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Popularyzacja sportu i aktywności ruchowej Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 124 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 124 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Rozwój klubów i stowarzyszeń sportowych Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Kształtowanie tożsamości lokalnej i regionalnej Nowoczesne społeczeństwo Tożsamość i dziedzictwo Rozwój Funduszu Sołeckiego jako instrumentu Konkurencyjna gospodarka Aktywne społeczeństwo i sprawne realizacji (w skali lokalnej – adekwatnie do potrzeb i Nowoczesne społeczeństwo usługi możliwości poszczególnych sołectw) określonych w Modernizacja przestrzeni wsi i miast Bezpieczeństwo strategii rozwoju gminy zadań z zakresu aktywizacji Dostępność i spójność społecznej i tworzenia infrastruktury dla tej Sprawne zarządzanie aktywizacji Tożsamość i dziedzictwo Obszar działań 3. Przestrzeń dla rozwoju Przygotowanie terenów dla rozwoju Konkurencyjna gospodarka Gospodarka i miejsca pracy przedsiębiorczości Poprawa dostępności ludności do handlu oraz usług Konkurencyjna gospodarka Gospodarka i miejsca pracy komercyjnych Nowoczesne społeczeństwo Poprawa estetyki i funkcjonalności istniejących oraz Konkurencyjna gospodarka Aktywne społeczeństwo i sprawne tworzenie nowych przestrzeni publicznych służących Modernizacja przestrzeni wsi i miast usługi integracji lokalnych społeczności Dostosowanie przestrzeni publicznych do potrzeb Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne niepełnosprawnych Modernizacja przestrzeni wsi i miast usługi

Dostosowanie przestrzeni publicznych do potrzeb Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne ludności starszej Modernizacja przestrzeni wsi i miast usługi

Kontynuacja procesów odnowy wsi na terenie gminy Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne Modernizacja przestrzeni wsi i miast usługi

Rozbudowa infrastruktury sportowej i rekreacyjnej Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne Modernizacja przestrzeni wsi i miast usługi

Ochrona dziedzictwa kultury Nowoczesne społeczeństwo Tożsamość i dziedzictwo Modernizacja przestrzeni wsi i miast Ochrona i odnowa środowiska przyrodniczego Modernizacja przestrzeni wsi i miast Tożsamość i dziedzictwo Infrastrukturalne wsparcie działalności turystycznych Konkurencyjna gospodarka Gospodarka i miejsca pracy Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Promocja ładu przestrzennego oraz rozwój edukacji Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie ekologicznej Wsparcie budownictwa mieszkaniowego poprzez Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie wyznaczanie i wyposażanie w infrastrukturę terenów rozwoju zabudowy mieszkaniowej Współpraca z sąsiednimi gminami na rzecz Konkurencyjna gospodarka Gospodarka i miejsca pracy rozwiązywania wspólnych problemów i realizacji Sprawne zarządzanie wspólnych celów rozwojowych Promocja gospodarcza gminy Konkurencyjna gospodarka Gospodarka i miejsca pracy Obszar działań 4. Dostępna gmina Osiągnięcie i utrzymanie właściwego stanu Konkurencyjna gospodarka Dostępność i spójność technicznego dróg powiatowych Modernizacja przestrzeni wsi i miast Rozbudowa systemu dróg gminnych Konkurencyjna gospodarka Dostępność i spójność Modernizacja przestrzeni wsi i miast Osiągnięcie i utrzymanie właściwego stanu Konkurencyjna gospodarka Dostępność i spójność

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 125 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 125 Strategia rozwoju gminy Śliwice

technicznego dróg gminnych Modernizacja przestrzeni wsi i miast Przebudowa dróg niepublicznych uznanych za Konkurencyjna gospodarka Dostępność i spójność kluczowe dla rozwoju gminy Modernizacja przestrzeni wsi i miast Rozwój sieci dróg rowerowych dla transportu i Modernizacja przestrzeni wsi i miast Dostępność i spójność rekreacji Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Bezpieczeństwo Sprawne zarządzanie Poprawa dostępności gminy w komunikacji publicznej Konkurencyjna gospodarka Dostępność i spójność Nowoczesne społeczeństwo Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi Poprawa bezpieczeństwa na drogach Modernizacja przestrzeni wsi i miast Bezpieczeństwo Obszar działań 5. Sprawna infrastruktura Zapewnienie obsługi w zakresie zaopatrzenia w wodę Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie

Zapewnienie obsługi w zakresie odbioru i Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie oczyszczania ścieków (w tym rozwój systemów zbiorczych oraz oczyszczalni przydomowych) Realizacja gazociągu dystrybucyjnego na terenie Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie gminy Konkurencyjna gospodarka Rozwój infrastruktury łączności i infrastruktury Konkurencyjna gospodarka Innowacyjność służącej upowszechnianiu technologii informacyjnych Modernizacja przestrzeni wsi i miast w celu zapewnienia powszechnego dostępu do Nowoczesne społeczeństwo internetu Rozwój infrastruktury i technologii niskoemisyjnych Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie Termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie budynków użyteczności publicznej Wsparcie dla budownictwa cechującego się wysoką Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie efektywnością energetyczną Zapewnienie pewności zasilania w energię Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie elektryczną Konkurencyjna gospodarka Rozwój systemu gospodarki odpadami Modernizacja przestrzeni wsi i miast Sprawne zarządzanie

MONITORING REALIZACJI USTALEŃ STRATEGII Rola i założenia monitoringu Obligatoryjny monitoring stanu gminy dotyczy tylko studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (wynika z ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która w art. 32 stwierdza iż „W celu oceny aktualności studium i planów miejscowych wójt, burmistrz albo prezydent miasta dokonuje analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, ocenia postępy w opracowywaniu planów miejscowych i opracowuje wieloletnie programy ich sporządzania w nawiązaniu do ustaleń studium, z uwzględnieniem decyzji zamieszczonych w rejestrach, o których mowa w art. 57 ust. 1-3 i art. 67, oraz wniosków w sprawie sporządzenia lub zmiany planu miejscowego”. Powyższa ustawa precyzuje także, że ocena taka powinna się odbywać co najmniej raz w czasie kadencji rady gminy). Częstotliwość i charakter (zakres) tego typu monitoringu są zdecydowanie niewystarczające, stąd tak duża rola inicjatyw podejmowanych przez samorządy w tym zakresie. System monitoringu stanu gminy służy jej lepszemu zarządzaniu. Bieżący dostęp do najbardziej aktualnych danych dotyczących stanu rozwoju oraz charakteru (kierunków, tendencji, natężenia i dynamiki) zachodzących procesów społeczno-gospodarczych, jak również ocena pozycji gminy na tle innych jednostek, pozwalają na podejmowanie działań zapewniających realizację interesów gminy w najlepszy z możliwych w danej sytuacji i przy określonych możliwościach, sposób.

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 126 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 126 Strategia rozwoju gminy Śliwice

Monitorowanie zachodzących zmian jest jednym z podstawowych instrumentów kreowania rozwoju danego obszaru. Znajomość aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej (także sytuacji na tle innych jednostek) pozwala na szybsze i trafniejsze podejmowanie decyzji. W przypadku planowania strategicznego, monitoring ma na celu: • ocenę stopnia realizacji zakładanych celów rozwoju, • ocenę stopnia i jakości realizacji zadań własnych, • ocenę stanu zagospodarowania przestrzennego i jego zmian, • szybką identyfikację pojawiających się konfliktów lub barier rozwoju oraz przeciwdziałanie im, • ocenę charakteru zmian uwarunkowań, w których funkcjonuje dana jednostka (zmiana uwarunkowań zewnętrznych bardzo często przewartościowuje mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia rozwoju), • ocenę potrzeby aktualizacji Strategii (związaną z pojawieniem się zbyt wielu, lub zbyt złożonych nowych uwarunkowań rozwoju). Doceniając rolę monitoringu w nowoczesnym zarządzaniu gminą, sugeruje się powierzenie tego zadania jednemu z referatów w strukturach Urzędu Gminy lub nawiązanie stałej, wieloletniej współpracy z jednostką badawczą realizującą to zagadnienie na potrzeby gminy. Korzystnym rozwiązaniem byłoby także powołanie i wspólne utrzymywanie przez kilka gmin powiatu, komórki świadczącej tego typu usługi na rzecz tych gmin lub powołanie tego typu biura o zasięgu powiatowym. Źródłami danych na potrzeby monitoringu są: • Urząd Gminy oraz instytucje podległe samorządowi gminy – w zakresie zadań własnych, zmian zagospodarowania, inwestycji realizowanych na terenie gminy, • Urząd Statystyczny – w zakresie zagadnień społeczno-gospodarczych (zachodzących procesów i struktur mający miejsce w gminie) oraz w zakresie oceny zmian roli i znaczenia gminy na tle powiatu i województwa, • gestorzy sieci – w zakresie infrastruktury technicznej (zwłaszcza przesyłowej) oraz komunikacyjnej (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe, linie kolejowe) zlokalizowanej na terenie gminy, • Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska – jako instytucja prowadząca regularne oceny stanu różnych aspektów środowiska na terenie województwa, • w zakresie analiz zmian uwarunkowań zewnętrznych – wynikających np. ze zmian stanu zagospodarowania i poziomu rozwoju powiatu i województwa, postuluje się nawiązanie trwałej współpracy z instytucją zewnętrzną (uczelnią, firmą konsultingową, pracownią planowania przestrzennego) lub powołanie przez kilka gmin powiatu, komórki świadczącej tego typu usługi na rzecz tych gmin, a optymalnym rozwiązaniem byłoby powołanie biura o takim charakterze o zasięgu powiatowym.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż samorząd gminny odpowiada tylko za niewielką część zadań niezbędnych dla powodzenia rozwoju gminy. W przypadku niektórych innych przedsięwzięć działania samorządu mogą mieć charakter katalizatorów - samorząd nie może bezpośrednio realizować zadań, ale może tworzyć sprzyjające warunki dla różnego rodzaju przedsięwzięć. Niektóre uwarunkowania są jednak całkowicie niezależne od działań samorządu. Niemniej jednak, monitorowane powinny być wszystkie ustalenia - niezależnie od kompetencji.

Oceniając możliwości monitorowania zmian stanu gminy, należy zwrócić uwagę, iż: • część zadań zapisanych w Strategii wiąże się z jednorazowym wykonaniem inwestycji - monitoring tego typu przedsięwzięć jest najłatwiejszy, gdyż miarą sukcesu jest tu ich zrealizowanie; • część działań, które są zapisane w Strategii jako ważne dla rozwoju, nie ma charakteru mierzalnego - nie można liczbowo lub wskaźnikowo określić, czy zadanie zostało wykonane; • w zakresie niektórych rodzajów działań, miarą sukcesu jest poprawa pozycji gminy w danej dziedzinie na tle innych gmin. W ten sposób należy oceniać ogólny poziom rozwoju społeczno-gospodarczego -

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 127 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 127 Strategia rozwoju gminy Śliwice

sytuacją dowodzącą, iż rozwój danego obszaru jest porównywalny z innymi co do tempa i charakteru, jest niepogarszanie własnej pozycji na tle średnich i na tle innych obszarów, a miarą sukcesu jest ich poprawa; • wiele zadań ma charakter ciągły - dotyczą one np. zadań własnych w zakresie infrastruktury społecznej i technicznej. W zakresie infrastruktury technicznej pierwszy etap wiąże się z rozbudową sieci i urządzeń do czasu osiągnięcia zakładanego stanu (ten etap jest mierzalny i porównywalny z innymi obszarami), ale kolejny etap to utrzymywanie bieżącej sprawności i odpowiednich standardów funkcjonowania (na tym etapie nie ma możliwości porównań z innymi obszarami, a jedynie istnieje możliwość określenia, na ile sprawna jest gminna infrastruktura); • wiele zadań nie ma charakteru inwestycyjnego, a jedynie wiążą się z poprawą - usprawnieniem istniejącego stanu.

Monitoring powinien być przeprowadzany raz na dwa lata - poprzez sporządzenie raportu przedstawiającego zestawienie co najmniej podstawowych (a w miarę możliwości – poszerzonych) danych i informacji o aktualnym stanie gminy, stanie realizacji zamierzonych celów rozwoju, stanie zagospodarowania przestrzennego oraz zmianach, które zaszły w tych aspektach w okresie od poprzedniego raportu. W przypadku zagadnień dla których dostęp do danych i informacji jest utrudniony lub wymaga zlecania dodatkowych analiz – monitorowanie należy dostosować do potrzeb i możliwości Gminy, w takich sytuacjach dopuszcza się monitorowanie rzadziej, niż w okresie 2-letnim, lub rezygnację z cykliczności analiz (tzn. wykonywanie okazjonalnych analiz, w przypadku pojawienia się danych i/lub informacji lub możliwości wykonania tego typu analizy). W przypadku wykonywania przez Urząd Gminy jakichkolwiek programów/studiów, wiążących się z pozyskaniem i analizą danych na temat gminy, prace wykonane na rzecz takiego opracowania mogą być traktowane jednocześnie jako monitorowanie stanu rozwoju gminy. Sugeruje się, by wykonywanie analiz statystycznych planować na drugi kwartał roku, gdyż wówczas dostępne są już dane i informacje za rok ubiegły (dane dotyczące zadań własnych) lub z poprzedzającego go roku (dane publikowane przez Urząd Statystyczny). W przypadku zagadnień dla których dostęp do danych i informacji jest utrudniony, dopuszcza się stosowanie wskaźników zamiennych – oddających istotę zagadnienia, choć sformułowanych w sposób inny, niż podany poniżej. Prowadząc monitoring, należy być świadomym, że w zakresie wielu aspektów rozwoju nie istnieją proste miary statystyczne pozwalające na ocenę tempa zachodzących zmian. W zakresie niektórych dziedzin nie jest możliwe określenie optymalnego stanu rozwoju – tym samym nie można określić stopnia zrealizowania tego celu (zaawansowania realizacji). W przypadku części zagadnień ocena jest utrudniona ze względu na sposób zbierania lub publikowania danych przez służby do tego powołane (np. inspekcję ochrony środowiska, urząd statystyczny). W niektórych aspektach charakter zmian można ocenić dopiero w okresie kilku-kilkunastu lat (np. związek poziomu edukacji z sytuacją na rynku pracy).

WSKAŹNIKI REALIZACJI CELÓW ROZWOJU GMINY Stan realizacji ustaleń Strategii będzie monitorowany na trzech płaszczyznach: • ogólnej - obejmującej generalne wskaźniki stanu realizacji celów rozwoju gminy • szczegółowej - obejmującej szczegółowe wskaźniki stanu realizacji celów rozwoju gminy • szczegółowej - obejmującej ocenę stanu przedsięwzięć zidentyfikowanych w procesie tworzenia Strategii i zawartych w ustaleniach Strategii oraz wszelkich innych przedsięwzięć podjętych podczas realizacji ustaleń Strategii (zidentyfikowanych już po przyjęciu Strategii jako instrumenty realizacji jej ustaleń).

Generalne wskaźniki stanu realizacji celów rozwoju gminy Ustala się następujące generalne wskaźniki celów rozwoju gminy (w danych GUS): • wskaźnik bezrobocia – wskaźnik liczby zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym • zasięg korzystania z pomocy społecznej - wskaźnik udziału osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 128 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 128 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą • wskaźnik liczby dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na 1 tys. dzieci w wieku 3-5 lat • pozycja gminy w zakresie jakości nauczania w szkołach prowadzonych przez samorząd gminy na tle średniej wojewódzkiej (średni wynik dla szkół w gminie)

Za satysfakcjonujące wyniki, świadczące o osiągnięciu i utrzymywaniu właściwego charakteru procesów rozwojowych, uznaje się: • wskaźnik bezrobocia - utrzymywanie ogólnego wskaźnika udziału bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym - na poziomie poniżej 8% ogółem i poniżej 10% wśród kobiet • wskaźnik udziału osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem - utrzymywanie wskaźnika na poziomie poniżej 12% • liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą – za stan satysfakcjonujący należy uznać zwiększanie wskaźnika (nie określa się poziomu docelowego; ze względu na specyfikę gospodarki gminy, która w dużym przypadku opiera się na zatrudnieniu w dużych podmiotach lub wyjazdach do pracy, bezwzględną miarą sukcesu na rynku pracy nie powinny być wyłącznie wskaźniki wzrostu przedsiębiorczości; o właściwie toczących się procesach rozwoju świadczyć będą także inne – bezpośrednie i pośrednie wskaźniki opisujące rynek pracy, to znaczy: liczba osób poszukujących pracy, liczba pracodawców poszukujących pracowników, skala rejestrowanego ubóstwa; sytuacją alarmową – wymagającą bliższych analiz i interwencji, będzie natomiast na pewno istotny spadek liczby podmiotów gospodarczych w gminie połączony ze znaczącym wzrostem bezrobocia) • wskaźnik liczby dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na 1 tys. dzieci w wieku 3-5 lat - przekroczenie wskaźnika 850 • pozycja gminy w zakresie jakości nauczania w szkołach prowadzonych przez samorząd gminy na tle średniej wojewódzkiej – sprecyzowanie wskaźnika 1 będzie możliwe po ustaleniu zasad oceny jakości pracy szkół wraz z reformą systemu oświaty w Polsce – zakłada się, że przeciętny wskaźnik jakości nauczania na terenie gminy powinien być trwale (corocznie i w zakresie każdego z ocenianych przedmiotów), wyższy od średniej dla województwa kujawsko-pomorskiego; przy braku możliwości uzyskania obiektywnych wskaźników porównawczych, należy przyjąć, że założenia strategii są realizowane prawidłowo w aspekcie jakości kształcenia, jeśli corocznie co najmniej 3 uczniów ze szkół z terenu gminy uzyska kwalifikację do etapu wojewódzkiego olimpiad przedmiotowych

Szczegółowe wskaźniki stanu realizacji celów rozwoju gminy Ustala się następujące szczegółowe wskaźniki celów rozwoju gminy: wg danych GUS: • liczba mieszkańców • saldo migracji • liczba bezrobotnych • liczba bezrobotnych kobiet • liczba długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy) • liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych • liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w ostatnim (ubiegłym) roku

1 W dotychczasowym systemie oceny kształcenia, adekwatnymi wskaźnikami są przeciętne wyniki sprawdzianu szóstoklasistów oraz egzaminu gimnazjalnego

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 129 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 129 Strategia rozwoju gminy Śliwice

• odsetek utwardzonych dróg gminnych • odsetek mieszkańców obsługiwanych za pomocą wodociągu zbiorczego • odsetek mieszkańców obsługiwanych za pomocą sieci kanalizacyjnej

wg analiz własnych Urzędu Gminy: • wyniki osiągane przez uczniów szkół prowadzonych przez gminę w egzaminach określonych ustawowo (dane publikowane przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną w Gdańsku) • długość dróg gminnych wymagających remontów • odsetek dróg gminnych wymagających remontów • długość dróg rowerowych na terenie gminy • długość dróg rowerowych zrealizowanych na terenie gminy w ostatnim (ubiegłym) roku • liczba świetlic wiejskich • liczba stałych uczestników zajęć prowadzonych przez świetlice wiejskie (liczba osób uczestniczących w zajęciach, w których udział jest rejestrowany) • liczba/powierzchnia/długość (w zależności od specyfiki) zrealizowanych w ostatnim (ubiegłym) roku obiektów/infrastruktury służących celom sportu i rekreacji • liczba organizacji sektora pozarządowego realizujących na terenie gminy w ciągu ostatniego roku zadania w zakresie kształtowania społecznego • liczba miejsc w przedszkolach i innych placówkach opieki przedszkolnej na terenie gminy • liczba miejsc w żłobkach i innych placówkach opieki dla dzieci do lat 3 na terenie gminy • liczba bezpośrednich połączeń w transporcie publicznym ze Śliwic do Tucholi (suma tam i z powrotem) • liczba bezpośrednich połączeń w transporcie publicznym ze Śliwic do Czerska (suma tam i z powrotem) • najkrótszy czas dojazdu ze Śliwic do Bydgoszczy w transporcie publicznym, w dni robocze • odsetek mieszkańców zamieszkujących miejscowości, z których w dni robocze są co najmniej 3 połączenia autobusowe (przewoźników publicznych lub prywatnych) do Tucholi (liczone „tam”) • liczba pasażerskich połączeń kolejowych na stacji w Śliwicach (suma w ciągu doby w dniu roboczym) • powierzchnia terenów przeznaczanych w obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na cele P, U, P/U, U/P • powierzchnia terenów przeznaczanych w obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na cele MN i MN/U • liczba obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Stan realizacji przedsięwzięć zidentyfikowanych w procesie tworzenia Strategii Przedsięwzięcia zawarte w ustaleniach Strategii należy oceniać wg następujących kryteriów: • realizacja przedsięwzięcia nie została rozpoczęta • przedsięwzięcie znajduje się w fazie realizacji - etap projektowania • przedsięwzięcie znajduje się w fazie realizacji - początkowa faza realizacji • przedsięwzięcie znajduje się w fazie realizacji - zaawansowana faza realizacji • przedsięwzięcie zostało zrealizowane • przedsięwzięcie sugerowane do usunięcia ze strategii (podać przyczynę)

Strategia rozwoju gminy Śliwice na lata 2017-2024 - 130 -

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 130 Uzasadnienie

Zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 6 cytowanej, w podstawie prawnej, ustawy o samorządzie gminnym do wyłącznej właściwości rady gminy należy uchwalanie programów gospodarczych. „Strategia rozwoju to ogół działań, które muszą być podjęte dla osiągnięcia zamierzonych celów rozwoju”. Cele te wyznacza się poprzez analizę uwarunkowań rozwoju (zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych), uwzględniając aspiracje władz i mieszkańców gminy, w sposób, który umożliwia wykorzystanie istniejących i prognozowanych szans oraz minimalizację istniejących i prognozowanych zagrożeń. Strategia jest więc zapisem woli samorządu i mieszkańców w zakresie przyszłego rozwoju, popartym analizą uwarunkowań, czyli opartym na realnych i możliwych podstawach rozwoju. Jest to więc swoista nieformalna umowa zawarta przez wszystkich interesariuszy w gminie na temat pożądanego stanu gminy w przyszłości i działań, co do których wszyscy wspólnie zgadzają się, że muszą być podjęte, aby ten optymalny, oczekiwany stan – osiągnąć. Inaczej mówiąc - strategia ukazuje wizję rozwoju gminy (czyli stan jaki docelowo chcielibyśmy osiągnąć) oraz sposób realizacji tego zamierzonego stanu. Strategia nie jest wieloletnim planem rozwoju – zawiera nie tylko działania pewne i przesądzone, ale także działania uznawane za konieczne dla dobra rozwoju danego obszaru, nawet jeśli trudno jest obecnie ocenić, czy i kiedy będą one realne. Ponadto strategia cechuje się ogólnością i elastycznością zapisów, nie zawsze określa dokładne terminów realizacji zadań, a dodatkowo stanowi zapis wszystkich działań potrzebnych dla prawidłowego rozwoju gminy bez względu na to, czyimi są one zadaniami własnymi lub w czyich leżą kompetencjach. Należy też podkreślić, że strategia nie jest prawem miejscowym i nie zawiera szczegółowych zapisów dotyczących rozwoju poszczególnych miejscowości. Podstawowym zadaniem i głównym strategii jest określenie celów i kierunków rozwoju gminy na okres kilku-kilkunastu lat. Te cele i kierunki mają realne podstawy, ponieważ uwzględniają i opierają się na wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowaniach rozwoju – mogą więc i powinny stanowić podstawę dla konkretnych działań rozwojowych podejmowanych przez Radę Gminy – wyznaczanie w sposób ogólny kierunków rozwoju, które potem są realizowane z uwzględnieniem bieżących potrzeb i ograniczeń. Dodatkowo należy pamiętać, że strategia jest opracowaniem niezbędnym dla uzyskania pomocy z większości źródeł zewnętrznych (zgłaszane projekty muszą być zgodne ze strategią rozwoju gminy).‏ Zgodnie z art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji‏ o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t. j. Dz. U. 2016 poz. 353), organ opracowujący projekt dokumentu, może po uzgodnieniu z właściwymi organami, odstąpić od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, jeżeli uzna, że realizacja postanowień danego dokumentu nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko. W związku z powyższym w dniu 11.07.2016 r. Wójt Gminy Śliwice wystąpił z wnioskiem do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy o wyrażenie zgody na odstąpienie od obowiązku przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko ww. projektu. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy pismem NNS.9022.1.386.2016 z dnia 21.07.2016 r. uzgodnił odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla opracowania „Strategia rozwoju gminy Śliwice”. Natomiast Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Bydgoszczy pismem znak WOO.410.312.2016 z dnia 24.07.2016 r. uzgodnił odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla Strategii rozwoju gminy Śliwice”. W związku z powyższym, na podstawie art. 48 ust. 4 ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t. j. Dz. U. 2016 poz. 353), Wójt Gminy Śliwice w dniu 8 grudnia 2016 r podał do publicznej wiadomości informację o odstąpieniu od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu „Strategii rozwoju gminy Śliwice".

Id: A3D64F5F-FE0A-4E95-8A0F-D74C0F651E11. Projekt Strona 1