Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Załącznik Nr 1 do uchwały nr XLV/316/2018 Rady Gminy Lubiewo z dnia 28 czerwca 2018 r.

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY LUBIEWO

UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY

CZĘŚĆ TEKSTOWA

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

1 Wprowadzenie ...... 5 1.1 Podstawa prawna opracowania Zmiany Studium ...... 5 1.2 Cele opracowania Studium ...... 5 1.3 Zakres i metoda opracowania ...... 6 2 Materiały wykorzystane przy sporządzeniu studium ...... 7 3 Uwarunkowania wynikające z dokumentów wyższej rangi ...... 9 3.1 Ustalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego .. 9 3.2 Ustalenia Strategii Rozwoju Województwa kujawsko-pomorskiego 2020 – Plan modernizacji 2020+ ...... 11 3.3 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego ...... 12 3.4 Ustalenia pozostałych dokumentów rangi ponadlokalnej ...... 12 4 Dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu oraz stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony ...... 13 4.1 Położenie i granice gminy ...... 13 4.2 Uwarunkowania wynikające z lokalizacji gminy i jej relacji z najbliższym otoczeniem ...... 13 4.3 Stan ładu przestrzennego i wymogi jego ochrony ...... 19 4.4 Uwarunkowania wynikające z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu ...... 21 5 Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu, w tym krajobrazu kulturowego . 29 5.1 Rzeźba terenu ...... 29 5.2 Budowa geologiczna ...... 29 5.3 Wody podziemne ...... 30 5.4 Wody powierzchniowe ...... 31 5.5 Powietrze atmosferyczne ...... 34 5.6 Szata roślinna ...... 35 5.7 Biocenozy i chronione siedliska przyrodnicze ...... 36 5.8 Fauna ...... 38 5.9 Flora ...... 39 5.10 Prawne formy ochrony przyrody ...... 41 6 Potrzeby i możliwości rozwoju gminy ...... 44 6.1 Analizy ekonomiczne, środowiskowe i społeczne ...... 44 6.2 Prognozy demograficzne, w tym uwzględniające, tam gdzie to uzasadnione, migracje w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodka wojewódzkiego ...... 47 Prognoza demograficzna dla gminy ...... 49 Struktura wieku i płci ...... 50 Małżeństwa i rozwody ...... 52 Ruch naturalny ...... 53 Ruch migracyjny ...... 54 6.3 Możliwości finansowania przez gminę wykonania sieci komunikacyjnej i infrastruktury technicznej, a także infrastruktury społecznej, służących realizacji zadań własnych gminy. 56 6.4 Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę ...... 57 7 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej ...... 61 7.1 Strefy ochrony konserwatorskiej ...... 61 7.2 Archeologia ...... 62 8 Warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia ...... 63 8.1 Bezrobocie i źródła utrzymania ...... 63 8.2 Mieszkalnictwo ...... 64 8.3 Infrastruktura społeczna ...... 66 Wykształcenie ...... 66 Edukacja i wychowanie ...... 67 Opieka zdrowotna ...... 67

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Obiekty religijne ...... 67 Usługi pocztowe i finansowe ...... 68 Infrastruktura kulturalna ...... 68 9 Zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia ...... 69 10 Stan prawny gruntów ...... 70 11 Występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych ...... 72 12 Występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych ...... 72 13 Występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych oraz udokumentowanych kompleksów podziemnego składowania dwutlenku węgla ...... 73 14 Występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych ...... 74 15 Stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami ...... 74 15.1 Komunikacja ...... 74 Komunikacja drogowa...... 74 Komunikacja kolejowa ...... 75 Transport lotniczy ...... 76 Transport wodny, rowerowy i szlaki turystyczne ...... 76 15.2 Gospodarka odpadami ...... 77 15.3 Gospodarka wodno – ściekowa ...... 77 15.4 Elektroenergetyka ...... 78 15.5 Gazownictwo ...... 78 15.6 Ciepłownictwo ...... 79 16 Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych ...... 80 17 Wymagania dotyczące ochrony przeciwpowodziowej...... 81

CZĘŚĆ GRAFICZNA UWARUNKOWAŃ (ODRĘBNA) OBEJMUJE ZAŁĄCZNIK GRAFICZNY: Załącznik 4. Uwarunkowania rozwoju gminy

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

1 Wprowadzenie

1.1 Podstawa prawna opracowania Studium

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zwane dalej „studium”, jest dokumentem planistycznym, określającym politykę jej rozwoju przestrzennego. Studium nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do wydawania decyzji o warunkach zabudowy.

Studium jest prawem wewnątrzgminnym wiążącym władzę oraz podporządkowane jej organy i jednostki, w podejmowanych decyzjach w zakresie działań dotyczących polityki przestrzennej gminy dla realizacji określonych celów. Granicę obszaru objętego studium stanowi granica administracyjna gminy Lubiewo.

Podstawę opracowania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubiewo stanowią:

a) art. 9 ust. 1. ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 778 ze zm.), b) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, c) uchwała Nr XV/107/2016 Rady Gminy w Lubiewie z dnia 28 stycznia 2016 r. w sprawie oceny aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lu- biewo oraz obowiązujących planów miejscowych dla gminy Lubiewo za okres od 2010 - 2015 roku", podjęta na podstawie art. 18 ust. 2, pkt. 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 446 ze. zm.) oraz art. 32 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 778 ze zm.) d) Uchwała Nr XV/108/2016 Rady Gminy w Lubiewie z dnia 28 stycznia 2016 r. w sprawie przy- stąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubiewo.

1.2 Cele opracowania Studium

Główne cele opracowania studium to:

a) rozpoznanie, aktualizacja i ocena uwarunkowań rozwoju gminy w zakresie środowiska przyrodniczego, kulturowego, stanu zagospodarowania oraz infrastruktury technicznej, b) dostosowanie wytyczonych dotychczas kierunków zagospodarowania przestrzennego do zak- tualizowanych potrzeb wraz z określeniem możliwości potencjalnych zmian wykorzystania przestrzeni w zgodzie z przyjętymi celami rozwoju, które pozwolą na koordynację zamierzeń władz samorządowych w zakresie działalności inwestycyjnej, zmierzającej do aktywizacji gminy i po- prawy jakości życia mieszkańców gminy z wyodrębnieniem zadań lokalnych i ponad lokalnych, c) stworzenie podstawy do koordynacji sporządzania i realizacji planów miejscowych.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

1.3 Zakres i metoda opracowania

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubiewo składa się z:

1) tekstu studium: a) część pierwsza: uwarunkowania rozwoju gminy - stanowiącego załącznik nr 1 do uchwały, b) część druga: kierunki rozwoju gminy - stanowiącego załącznik nr 2 do uchwały, c) część trzecia: uzasadnienie zawierające objaśnienia przyjętych rozwiązań oraz syntezę ustaleń projektu studium - stanowiącego załącznik nr 3 do uchwały, 2) część graficzna - Uwarunkowania rozwoju gminy w skali 1:10 000 - załącznik nr 4 do uchwały; 3) rysunku studium - Kierunki rozwoju gminy w skali 1:10 000 - stanowiącego załącznik nr 5 do uchwały

Nie podlegają uchwaleniu: a) podstawowe opracowanie ekofizjograficzne do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, b) prognoza oddziaływania na środowisko opracowana na podstawie art. 51 ust. 1 w związku z art. 46 pkt. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jed- nolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 353 ze zm.), c) część formalno-prawna, dokumentująca tryb sporządzania i uchwalenia studium, stosownie do wy- magań ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Wykonawca Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubiewo: Pracownia Urbanistyczna AWJ Wojciech Jaworski ul. Jarmużowa 3, 85-410 Bydgoszcz

Generalny projektant: mgr inż. arch. Agnieszka Kujath-Jaworska posiadająca kwalifikacje do wykonywania zawodu urbanisty na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uzyskane na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz. U. z 2013 r. poz. 932 i 1650)

Współpraca: mgr Jakub Makarewicz posiadający uprawnienia do wykonywania ocen oddziaływania na środowisko na podstawie art. 74a ustawy z dnia 3 października 2008 r. w sprawie … ocen oddziaływania na środowisko (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 353 ze zm.)

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

2 Materiały wykorzystane przy sporządzeniu studium Przy opracowaniu Studium korzystano z obowiązujących przepisów prawa, materiałów planistycznych aktualnie obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, dokumentów wyż- szej rangi oraz publikowanych i niepublikowanych danych dotyczących stanu zainwestowania oraz oto- czenia biznesu, danych Urzędu Gminy w Lubiewie i innych opracowań branżowych:

• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo uchwalone uchwałą Nr XX/144/2000 Rady Gminy Lubiewo z dnia 28 grudnia 2000 r.; • Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego Nr XI/135/03 z dnia 26 czerwca 2003 r.; • Strategia rozwoju gminy Lubiewo przyjęta uchwałą Nr XXXIII/151/2012 z dnia 10 grudnia 2012 r. wraz ze zmianą uchwaloną uchwałą Nr XXIV/161/2016 Rady Gminy Lubiewo z dnia 24 listopada 2016 r.; • Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego powiatu Tucholskiego przyjęta uchwałą nr XVII/105/2016 Rady Powiatu Tucholskiego z dnia 17 marca 2016 r.; • Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Lubiewo na lata 2016- 2020 przyjęta uchwałą nr XVII/127/2016 Rady Gminy Lubiewo z dnia 28 kwietnia 2016 r.; • Program Ochrony Środowiska dla Gminy Lubiewo na lata 2016-2020 przyjęty uchwałą nr XXXIV/162/2016 Rady Gminy Lubiewo z dnia 24 listopada 2016 r.; • Prognoza Oddziaływania na Środowisko Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Lubiewo na lata 2016-2020 przyjęty uchwałą nr XXXIV/162/2016 Rady Gminy Lubiewo z dnia 24 listopada 2016 r.; • Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018, uchwalony przez Sejmik Woje- wództwa Kujawsko-Pomorskiego Uchwałą Nr XVI/299/11 z dnia 19 grudnia 2011 r.; • Strategia Rozwoju Województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 r. – Plan modernizacji 2020+ przyjęta uchwałą Nr XLI/693/13 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 1 października 2013 r.; • Wyznaczenie granic bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych, IMGW Gdynia, 2004; • Mapa obszarów narażonych na ryzyko powodzi, RZGW Gdańsk, 2006; • Generalny Pomiar Ruchu w 2015 roku (GPR 2015), Stowarzyszenie Integracji Społecznej Ko- munikacji na zlecenie GDDKiA; • Aktualnie obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie Gminy Lubiewo (Tabela 1- od następnej strony); • Bazy danych Państwowego Instytutu Geologicznego.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Tabela 1: Aktualnie obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie Gminy Lubiewo

Wiodące Numer uchwały i Data Lp. Nazwa Położenie przeznaczenie Inicjał data uchwalenia planu Zmiana miejscowego planu ogólnego Uchwała Nr Teren usług ga- zagospodarowania przestrzennego XVI/124/95r. Rady stronomicznych, Bysław, Klonowo, 06-12- 1 gminy Lubiewo uchwalonego Gminy w Lubiewie zabudowa miesz- XVI/124/95 Lubiewo 1995r. Uchwałą Nr XXIV/159/93 z dnia z dnia 6 grudnia kaniowa jednoro- 16.07.1993r. 1995r. dzinna tereny zabudowy mieszkaniowej Zmiana miejscowego planu zagospo- Uchwała Nr Bysław, Bysławek, jednorodzinnej, darowania przestrzennego gminy Lu- XXXI/214/97 Rady Klonowo, Lubiewo, 29-04- 2 usług rzemieślni- XXXI/214/97 biewo uchwalonego Uchwałą Nr Gminy w Lubiewie Minikowo, Płazowo, 1997r. czych, handlu, XXIV/159/93 z dnia 16.07.1993r. z dnia 29.04.1997r. Wełpin przemysłu drzewnego Zmiana miejscowego planu ogólnego Uchwała Nr Bysław, Bysławek, tereny zabudowy zagospodarowania przestrzennego XLII/278/98r. Rady Klonowo, Lubiewo, mieszkaniowej 18-06- XLII/278/98 3 gminy Lubiewo uchwalonego Gminy w Lubiewie Minikowo, Płazowo, jednorodzinnej 1998r. Uchwałą Nr XXIV/159/93 z dnia z dnia 18.06.1998r. Sucha, Wełpin oraz usług 16.07.1993r. zabudowa letni- Zmiany miejscowego planu ogólnego Bysław, Cierplewo, Uchwała Nr skowa, miesz- zagospodarowania przestrzennego Klonowo, Lubiewice, 08-07- IX/53/99 Rady kalna jednoro- IX/53/99 4 gminy Lubiewo uchwalonego Lubiewo, Minikowo, 1999r. Gminy w Lubiewie dzinna, tereny Uchwałą Nr XXIV/159/93 z dnia Płazowo, Sucha, z dnia 8.07.1999r. usług rzemieślni- 16.07.1993r. Wełpin czych Zmiany miejscowego planu ogólnego Uchwała Nr Bysław, Bysławek, zagospodarowania przestrzennego tereny zabudowy XVII/117/00 Rady Cierplewo, Lubiewice, 27-09- 5 gminy Lubiewo uchwalonego letniskowej XVII/117/00 Gminy w Lubiewie Lubiewo, Płazowo, 2000r. Uchwałą Nr XXIV/159/93 z dnia i mieszkaniowej z dnia 27.09.2000r. Sucha i Wełpin 16.07.1993r. Uchwała Nr Miejscowy plan zagospodarowania XX/145/00Rady tereny zabudowy 28-12- 6 przestrzennego terenu zabudowy let- Gminy w Lubiewie Bysław XX/145/00 letniskowej 2000r. niskowej we wsi Bysław gm. Lubiewo z dnia 28 grudnia 2000r. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego terenów w gminie Lu- tereny zabudowy Uchwała Nr Bysław, Bysławek, biewo i zmiany miejscowego planu letniskowej, XXV/177/01 Rady Klonowo, Lubiewice, 30-08- 7 ogólnego zagospodarowania prze- mieszkaniowej XXV/177/01 Gminy w Lubiewie Minikowo, Płazowo, 2001r. strzennego gminy Lubiewo uchwalo- jednorodzinnej z dnia 30.08.2001r. Sucha i Wełpin nego Uchwałą Nr. XXIV/159/93 z i usługowej dnia 16.07.1993r. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego terenów w gminie Lu- Uchwała Nr Bysław, Cierplewo, tereny usług tury- biewo i zmiany miejscowego planu VII/49/03 Rady Klonowo, Lubiewice, stycznych 30-05- 8 ogólnego zagospodarowania prze- VII/49/03 Gminy w Lubiewie Minikowo, Sucha i zabudowy letni- 2003r. strzennego gminy Lubiewo uchwalo- z dnia 30.05.2003r. i Wełpin skowej nego Uchwałą Nr XXIV/159/93 z dnia 16.07.1993r. Uchwała Nr Miejscowy plan zagospodarowania XLII/220/2013 Rady przestrzennego terenu pod usługi teren publicznych 25-11- 9 Gminy Lubiewo Klonowo XLII/220/2013 sportu działki nr 406 we wsi Klonowo usług sportu 2013r. z dnia 25 listopada gmina Lubiewo 2013r. Uchwała Nr Miejscowy plan zagospodarowania tereny obiektów V/28/2015Rady przestrzennego dla części obrębu produkcyjnych, 25-03- 10 Gminy Lubiewo Bysław V/28/2015 ewidencyjnego Bysław, gmina Lu- składów i maga- 2015r. z dnia 25 marca biewo zynów 2015r. Uchwała Nr teren zabudowy Miejscowy plan zagospodarowania VII/40/2015 Rady usługowej przestrzennego dla części obrębu 21-05- 11 Gminy Lubiewo Bysław z zakresu obsługi VII/40/2015 ewidencyjnego Bysław, gmina Lu- 2015r. z dnia 21 maja turystyki biewo 2015r. wodnej

Uchwała Nr Miejscowy planu zagospodarowania XVI/120/2016 Rady przestrzennego dla terenu działki nr Tereny sportu 31-03- 12 Gminy Lubiewo Płazowo XVI/120/2016 123/2, obręb ewidencyjny Płazowo, i rekreacji 2016r. z dnia 31 marca gm. Lubiewo. 2016r.

Miejscowy plan zagospodarowania Uchwała nr tereny obiektów przestrzennego dla terenu działek o XX/136/2016 Rady produkcyjnych, 12-07- 13 nr ewidencyjnych 21/4 i 21/12 położo- Gminy Lubiewo z Bysław XX/136/2016 składów i maga- 2016r. nych w m. Bysław, obręb ewiden- dnia 30 czerwca zynów cyjny Bysław, gm. Lubiewo 2016 r.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

3 Uwarunkowania wynikające z dokumentów wyższej rangi

3.1 Ustalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego

Plan zagospodarowania województwa kujawsko-pomorskiego (Dz. U. Woj. Kuj. - Pom. z 2003 r. Nr 97 poz. 1437) określił podział województwa na 8 obszarów o podobnych uwarunkowaniach rozwoju. Gmina Lubiewo znalazła się w obszarze Północnym. Obejmuje on powiat tucholski, zachodnią część powiatu świeckiego i gminę Koronowo z powiatu bydgoskiego. Łącznie w jego skład wchodzi 13 gmin i 2 miasta. Dla całego tego obszaru określone zostały istotne uwarunkowania i problemy rozwoju:

• szanse o wielofunkcyjny charakter, o dobry stan rozwoju funkcji turystycznej – obszar jednocześnie utożsamiany z dużą atrakcyjnością turystyczną, najważniejszy rejon turystyczny w województwie, o relatywnie wysoki stan rozwoju gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej, • bariery o mała liczba miast i znaczne oddalenie części gmin od miast, o mała efektywność rolnictwa przy znaczącym uzależnieniu ludności od tej gałęzi gospodarki, o niekorzystna sytuacja na rynku pracy, o ograniczenia rozwoju pewnych rodzajów działalności ze względu na ochronę środowi- ska, o niezbyt korzystne przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa, • predyspozycje dla rozwoju określonych funkcji: o przedsiębiorczość ▪ szczególne predyspozycje dla działalności związanych z gospodarką leśna, ▪ w części obszaru korzystne uwarunkowania rozwoju dla przetwórstwa rolno- spożywczego i leśno-spożywczego, o rolnictwo ▪ predyspozycje dla rozwoju rolnictwa ekologicznego oraz wprowadzania poza- rolniczych działalności do gospodarstw np. agroturystyki o turystyki ▪ bardzo korzystne uwarunkowania dla intensyfikacji działalności turystycznych różnego rodzaju, w tym turystyki pobytowej, krajoznawczej, specjalistycznej, przy wydłużaniu sezonu turystycznego, ▪ możliwości rozwoju edukacji ekologicznej na bazie parków krajobrazowych, ▪ korzystne warunki rozwoju agroturystyki, • problemy rozwoju, o mała liczba miast (utrudniona obsługa mieszkańców), o niekorzystne warunki rozwoju rolnictwa i niezbyt korzystna struktura agrarna, o znaczny udział obszarów chronionych, o lokalnie znaczne natężenie funkcji turystycznej, o słaba dostępność w komunikacji kolejowej i drogowej.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Bezpośrednio dla terenu gminy Lubiewo odnoszą się zapisy:

• Lubiewo leży w obszarze nadmiernie wydłużonych linii magistralnych 15kV, co może powodo- wać występowanie spadków napięcia poniżej dopuszczalnych wartości i nieskuteczność zero- wania u odbiorców końcowych.

• Przez gminę przebiega duży odcinek linii gazociągu wysokiego ciśnienia Dn 150 oraz znajduje się stacja pomiarowo-redukcyjna gazu. Plasuje to gminę w uprzywilejowanej sytuacji, ponieważ dla obszarów, przez które przebiegają gazociągi wysokociśnieniowe wystarczy wybudować ga- zociągi rozgałęźne. W tych obszarach przy odpowiednich środkach finansowych nie występują bariery rozwojowe.

• Gmina w całości została zaliczona w obszar zintegrowanego systemu ekologicznego, o wysokim stopniu pokrycia terenami leśnymi. Jest to teren o największej w skali województwa atrak- cyjności turystycznej.

• Najbliższą miejscowością o znaczeniu lokalnym jest Świecie, natomiast o znaczeniu subregio- nalnym Tuchola.

• Plan określa modernizację przebiegającej przez Lubiewo, drogi wojewódzkiej nr 240 (Świecie- Tuchola), jako jeden z czynników poprawiających dostępność ośrodka subregionalnego Tucholi i całego subregionu, do którego należy gmina Lubiewo.

• Dla wzmocnienia funkcji rolniczej aktywizującej gospodarczo obszar gminy oraz zaspokojenie potrzeb rozwijającej się turystyki zakłada się rozwój lokalnego przetwórstwa płodów rolnych, zwłaszcza dostarczanych przez rolnictwo niekonwencjonalne, przy jednoczesnym rozwoju integracji pionowej.

• Pod względem sieci osadniczej i uwarunkowań rozwoju gospodarczego jest to obszar o domi- nującej funkcji turystycznej, rolniczej (o niekorzystnych warunkach rozwoju rolnictwa), intensywnej gospodarki leśnej oraz o wysokim udziale kapitału firm zagranicznych. • Gminę obsługuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków, • Na terenie Gminy znajdują się trzy ujęcia wód podziemnych.

Koncepcja zagospodarowania przestrzennego, biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania zakłada dla terenów gminy głównie rozwój funkcji turystycznej i gospodarki leśnej, biorąc pod uwagę przede wszystkim korzystne warunki środowiska naturalnego. Z tego względu nie przewiduje się w tym obszarze również wzrostu procesów urbanizacyjnych.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

3.2 Ustalenia Strategii Rozwoju Województwa kujawsko-pomorskiego 2020 – Plan modernizacji 2020+

Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko - Pomorskiego do roku 2020 – plan modernizacji 2020+ (załącznik do Uchwały Nr XLI/693/13 Sejmiku Województwa Kujawsko - Pomorskiego z dnia 21 paź- dziernika 2013 r.) wyróżnia następujące priorytety rozwoju województwa:

• Konkurencyjna gospodarka • Modernizacja przestrzeni wsi i miast • Silna metropolia • Nowoczesne społeczeństwo Jako najważniejszy uznano priorytet „Konkurencyjna gospodarka”, natomiast pozostałe powinny być traktowane, jako wspomagające rozwój gospodarki? Jako źródło niewykorzystanego potencjału upa- truje się tutaj dziedziny takie jak produkcja żywności, turystyka, czy pozyskiwanie energii odnawialnej? Szansą dla gminy Lubiewo może być, więc wykorzystanie potencjału turystycznego. Od gmin wiejskich, takich jak Lubiewo, oczekuje się, że ich rolą w rozwoju województwa będzie aktywizacja społeczno- gospodarcza na poziomie lokalnym, która kierowana będzie poprzez lokalną społeczność. Modernizacja obszarów wiejskich polegać ma na dostosowaniu w sposób indywidualny dla specyfiki danej części województwa działań mających na celu zapewnienie efektywnej gospodarki i wysokiej, jakości życia mieszkańców.

Obszarów wiejskich, z racji swej specyfiki, dotyczy również cel strategiczny „Nowoczesny sektor rolno- spożywczy”. Realizuje on zadania istotne dla priorytetów „Konkurencyjna gospodarka” oraz „Moderni- zacja przestrzeni wsi i miast”. W ramach realizacji tego celu w gminie wskazany jest rozwój lokalnego przetwórstwa płodów rolnych, a także rolnictwa niekonwencjonalnego.

Gmina objęta została również granicami "Obszaru Strategicznej Interwencji: Bory Tucholskie – strefa wykorzystania potencjałów endogenicznych północno-zachodniej części województwa". Główną prze- słanką identyfikacji jest współwystępowanie specyficznych dla wskazanego obszaru potencjałów endogenicznych, związanych z występowaniem szczególnych predyspozycji dla rozwoju gospodarki leśnej i przetwórstwa drewna, rozwoju turystyki zdrowotnej, rozwoju funkcji turystycznej w oparciu o walory przyrodnicze, rozwoju niektórych specjalistycznych dziedzin gospodarki rolnej. Obszar identyfikowany, jako OSI, cechuje się niską gęstością zaludnienia i słabym stanem rozwoju infrastruktury (zwłaszcza transportowej) – cechy te są konsekwencją bardzo wysokich wskaźników zalesienia. Wykorzystanie wskazanych potencjałów umożliwi rozwój gospodarczy niezależnie od powyższych barier. Interwencja powinna polegać na szeroko rozumianym stymulowaniu rozwoju działalności gospodarczych na bazie wspomnianych potencjałów (to znaczy – opracowaniu założeń aktywizacji, wyznaczeniu i urządzeniu terenów inwestycyjnych, wsparciu przedsiębiorców, działaniach w sferze społecznej związanych z przy- gotowaniem kadr), przy uwzględnieniu szczególnej pozycji wskazanego obszaru w systemie obszarów chronionych. Niezbędne jest nawiązanie sieci współpracy i integracja działań samorządów lokalnych.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

3.3 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Strategia Rozwoju Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego, jako główny cel stawia gminie Lubiewo poprawę standardu życia mieszkańców. W Strategii Rozwoju Gminy Lubiewo określono następujące cele główne i kierunki działań, z którymi spójność wykazuje Strategia ORSG:

• rozwój przedsiębiorczości i promocja samozatrudnienia, • dostosowanie kompetencji mieszkańców do potrzeb rynku pracy, • rozwój usług socjalnych i przeciwdziałających bezrobociu, • dostosowanie infrastruktury do wyzwań XXI wieku, • wykorzystanie i ochrona potencjału przyrodniczego i kulturowego. ORSG wskazuje także na słabe strony Gminy:

• niedostatecznie rozwinięta sieć ciągów pieszo-rowerowych, • wysoka energochłonność oświetlenia ulicznego, • niewystarczający stopień zwodociągowania i skanalizowania, • niewystarczający wskaźnik dzieci objętych edukacją przedszkolną, • bardzo wysoki wskaźnik osób bezrobotnych, zwłaszcza wśród osób młodych, • duży udział osób korzystających z pomocy społecznej.

3.4 Ustalenia pozostałych dokumentów rangi ponadlokalnej

Poprzez analizę stanu i uwarunkowań rozwoju gminy, ocenę jej funkcjonowania i badanie oczekiwań społecznych zawartych w dokumencie Strategia rozwoju gminy Lubiewo przyjęta uchwałą Nr XXXIII/151/2012 z dnia 10 grudnia 2012 r. wraz z aktualizacją uchwaloną uchwałą Nr XXIV/161/2016 Rady Gminy Lubiewo z dnia 24 listopada 2016 r., dojść można do generalnego ustalenia, że misją rozwoju gminy jest zapewnienie mieszkańcom jak najlepszych warunków życia, a więc podstawowym założeniem w planowaniu rozwoju gminy - dążenie do osiągnięcia satysfakcjonujących standardów w dziedzinach, które mają wpływ, na jakość życia. W tym celu zidentyfikowano priorytety mające wyjąt- kowo duże znaczenie dla rozwoju gminy:

• rozwój społeczny o oświata na wszystkich poziomach kształcenia, o ochrona zdrowia, o działalność instytucji kultury i sportu, o aktywność społeczna mieszkańców, o rozwój umiejętności posługiwania się technologiami teleinformatycznymi, o bezpieczeństwo publiczne, o opieka społeczna, o zagadnienia zapewnienia możliwości rozwoju osób niepełnosprawnych, o dostosowanie wszystkich aspektów funkcjonowania gminy do wzrastającej liczby i udziału ludności starszej, • poprawę dostępności komunikacyjnej gminy – dotyczy to zwłaszcza rozwoju transportu publicznego w relacjach: o miejscowości gminy – Tuchola, o miejscowości gminy – Bydgoszcz, o miejscowości gminy – Świecie, • rozwój gospodarczy - mający na celu zasadniczą poprawę sytuacji materialnej ludności o tworzenie warunków rozwoju przedsiębiorczości, w tym poprzez wyznaczanie terenów inwestycyjnych, o wspieranie rozwoju drobnej przedsiębiorczości (tworzenie nowych firm przez mieszkańców gminy)

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

o restrukturyzacja rolnictwa, w celu zasadniczego zmniejszenia liczby gospodarstw utrzymu- jących się z rolnictwa. • rozwój technologii teleinformatycznych oraz edukacja społeczeństwa w kierunku ich powszechnego wykorzystywania o zapewnienie powszechnego dostępu do sieci Internet oraz rozwoju usług typu „e-administracja” o dostosowanie sfery usług publicznych do prognozowanego znacznego wzrostu liczby i udziału ludności starszej o dostosowanie zagospodarowania przestrzeni gminy do spodziewanego znacznego wzrostu liczby ludności starszej.

4 Dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu oraz stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony

4.1 Położenie i granice gminy

Gmina Lubiewo pod względem administracyjnym położona jest w północno-zachodniej części woje- wództwa kujawsko-pomorskiego, a dokładniej w południowej części powiatu tucholskiego (Rysunek 1). Współrzędne geograficzne gminy to 53°28' N i 18°01'E. Obszar gminy charakteryzuje się zwięzłym, foremnym kształtem, nieznacznie wydłużonym w kierunku północ-południe.

Zachodnia granica gminy biegnie od okolic miejscowości Wielonek, wzdłuż wschodniego brzegu i wód Zalewu koronowskiego i rzeki Brdy, na północ, aż do okolic miejscowości Piła-Młyn, gdzie skręca na pół- nocny-wschód biegnąc skrajem lasu. Północna granica przebiega doliną rzeki Szumionka, aż do miej- scowości Szumiąca, później na północ, głównie wzdłuż drogi powiatowej 1034C. Skręca na wschód za rzeczką Bursztynicą obiegając skrajem lasu tereny wsi Płazowo, aż do brzegu jeziora Gwiazda. Biegnąc na południe zachodnim brzegiem jeziora Gwiazda mija miejscowość Huta i dalej wyznaczana jest przez brzeg jeziora Drzycimskiego. Dochodząc do skraju lasu skręca na wschód, przecina drogę powiatową 1030C i dociera do granic miejscowości Kosowo. Wschodnia granica gminy Lubiewo przebiega od okolic miejscowości Kosowo do granicy lasu przecinającej się z drogą powiatową 1035C, dalej lasem i jego skrajem do skrzyżowania dróg powiatowych nr 1040C i 1041C. Dalej jest to sztuczna granica, częściowo biegnąca granicami lasów w okolicach miejscowości Gluznowo, Świekatowo, Dubielno, Rudzianek. Granica południowa wyznaczona jest sztucznie, od drogi w okolicach Rudzianek do wód Zalewu w okolicach Wielonka.

4.2 Uwarunkowania wynikające z lokalizacji gminy i jej relacji z najbliższym otoczeniem

Gmina Lubiewo położona jest w północno-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, a dokładniej w południowej części powiatu tucholskiego. Pod względem fizyczno-geograficznym jest to obszar pogranicza południowej części Borów Tucholskich i Wysoczyzny Świeckiej, umiejscowiony nad wschodnim brzegiem rzeki Brdy i Zalewu Koronowskiego. Powierzchnia gminy wynosi 16280 ha, co stanowi około 15% powierzchni powiatu. W porównaniu do innych gmin województwa kujawsko-pomorskiego jest to gmina o ponadprzeciętnej wielkości. Na 144 gminy w województwie zajmuje 35 miejsce, a biorąc pod uwagę 92 gminy wiejskie - miejsce 16.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 1: Położenie gminy Lubiewo na tle województwa kujawsko-pomorskiego

Gmina Lubiewo leży w obrębie dwóch mezoregionów (Rysunek 2). Zachodnia część gminy należy do mezoregionu Doliny Brdy (314.72), który charakteryzuje się młodoglacjalnym krajobrazem doliny rzecznej przecinającej formacje sandrowe, porośnięte borem sosnowym. Pozostały obszar gminy wchodzi w skład mezoregionu Wysoczyzny Świeckiej (314.73), na którym dominuje krajobraz młodoglacjal- nych równin i wzniesień morenowych, a miejscami płatów sandrów na pojezierzu. Dlatego też teren gminy jest z reguły równinny, tylko sołectwo Minikowo charakteryzuje ukształtowanie pagórkowate. Oba te mezoregiony wchodzą w skład makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego (314.6-7).

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 2: Położenie gminy Lubiewo na tle jednostek fizycznogeograficznych

Największą pod względem ludności miejscowością w gminie jest Bysław, jednak to wieś Lubiewo jest siedzibą władz gminnych. W praktyce taki układ reguluje swoisty bimodalny rozwój osadniczy w gminie. Zarówno Bysław (1728 osób), jak i Lubiewo (1061 osób) zaliczają się do dużych w skali całego woje- wództwa - miejscowości wiejskich, których średnia ludność to około 220 mieszkańców.

Administracyjnie gmina Lubiewo sąsiaduje z czterema innymi gminami. Od południa jest to gmina Ko- ronowo leżąca w powiecie bydgoskim, od wschodu Świekatowo w powiecie świeckim, a od północy i zachodu leżące również w powiecie tucholskim gminy Cekcyn i Gostycyn (Rysunek 3).Gmina Lubiewo podzielona jest na 11 sołectw, w obrębie których znajduje się łącznie 20 miejscowości (Tabela 2).

Tabela 2: Podział gminy Lubiewo na sołectwa z wyróżnionymi miejscowościami

Nazwa Powierzchnia [ha] Miejscowości Bysław 2104,53 Bysław, Teolog Bysławek 519,48 Bysławek Cierplewo 295,59 Cierplewo, Wielonek Klonowo 1017,39 Klonowo Lubiewice 682,30 Lubiewice Lubiewo 1954,67 Lubiewo, Brukniewo Minikowo 3522,87 Minikowo, Zamrzenica, Wandowo Płazowo 520,57 Płazowo, Szumiąca Sucha 4801,95 Sucha, Bruchniewo, Koźliny, Sokole Kuźnica Trutnowo 343,68 Trutnowo Wełpin 516,97 Wełpin

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 3: Otoczenie administracyjne i podział gminy Lubiewo na sołectwa (wg PRG i UG w Lubiewie)

Uwarunkowania sąsiedztwa gminy Lubiewo zważając zarówno na aspekty przyrodnicze, jak i administracyjne, są zróżnicowane. Pod względem przyrodniczym od gmin Cekcyn i Koronowo oddzielają ją kompleksy leśne (od gminy Koronowo dodatkowo dolina rzeki Brdy). Na granicy z gminą Świekatowo występują również kompleksy leśne oraz zabagniona dolina Rowu Trutnowskiego, utrudniająca połą- czenia komunikacyjne. Granica z gminą Gostycyn biegnie wzdłuż rzeki Brdy, której poziom wody jest dodatkowo spiętrzony w wyniku oddziaływania cofki zapory w Koronowie. Z tego powodu bezpośrednio sąsiedztwo miejscowości gminy Lubiewo takich jak Sucha i Cierplewo, które są otoczone kompleksami leśnymi, traci na znaczeniu, ponieważ kiedy rozpatrujemy sąsiedztwo pod względem dostępności komunikacyjnej, to okazuje się, że znacznie łatwiej dostać się z tych miejscowości do bardziej oddalonych gmin takich jak Cekcyn, Lniano, Świekatowo i Tuchola. Siedziba gminy znajduje się w odległości drogowej około 15 km od Tucholi (siedziby powiatu), a także około 55 km od Bydgoszczy (siedziby administracji rządowej województwa) oraz około 80 km od Torunia (siedziby administracji samorządowej).

Wysoka lesistość jest cechą charakterystyczną tej części województwa. Lasy i grunty leśne w gminie Lubiewo zajmują około 42,8% powierzchni, czyli prawie 7 tys. ha. Dla porównania wskaźnik lesistości dla całego powiatu tucholskiego jest trochę wyższy i wynosi 49,7%, w skali województwa kujawsko- pomorskiego jest to już tylko 23,4% i jest to wartość niższa od średniej krajowej wynoszącej 29,4% (wg GUS 2014). Lasy koncentrują się głównie w zachodniej części gminy w obrębie doliny Brdy.

Położenie gminy Lubiewo wiąże się z określonymi konsekwencjami. Ważną cechą położenia gminy jest fakt, iż jest ona niemal w całości otoczona lasami, z terenami rolniczymi w centralnej i południowej części, a tereny zabudowane mają charakter wyspowy. Taki układ przestrzenny obszarów leśnych, rolniczych oraz terenów zurbanizowanych ukierunkował zarówno procesy naturalne, jak i społeczno-

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 ekonomiczne. Zasięgi lasów w gminie wynikają głównie z warunków siedliskowych, ale determinowa- nych warunkami naturalnymi. Największe obszary leśne znajdują się w zachodniej części gminy w dolinie Brdy. Rzeka jako naturalna bariera rozwoju sieci infrastruktury, a także słaba żyzność gleb i pagór- kowate ukształtowanie tego terenu, sprawiły, że stał się on mało atrakcyjny dla rolnictwa, co było rów- nież powodem słabszego rozwoju sieci osadniczej. W efekcie główne powiązania przyrodnicze skierowane są w gminie na zewnątrz poprzez korytarze ekologiczne biegnące doliną Brdy i lasami we wschodniej części gminy, łącząc tereny chronione Zalewu Koronowskiego i Tucholskiego Parku Krajobrazo- wego. Natomiast połączenia społeczno-gospodarcze z terenami ościennymi ukierunkowane są przede wszystkim w stronę Tucholi i Świecia, co wynika z układu komunikacyjnego. W ramach jednostek krajobrazowych, ekologicznych, i gospodarczych wykształciły się powiązania z szerokim otoczeniem tere- nów poza granicami gminy. Takie zróżnicowanie wpływa na uwarunkowania rozwoju gminy zarówno w strefie planowania, jak i późniejszej realizacji celów polityki przestrzennej.

Część niezalesiona w gminie Lubiewo posiada charakterystyczne cechy przyrodnicze i uwarunkowania środowiskowe dla terenów wysp śródleśnych. Są to tereny o rozwiniętej strukturze agrarnej, otwarte, bezleśne. Środowisko na tych terenach zostało w wielu przypadkach znacznie przekształcone przez wieloletnią produkcję rolną. Mała przydatność rolnicza gleb na terenie gminy sprawiła jednak, że udział upraw wymagających dobrych warunków glebowych na terenie gminy jest bardzo niski. Gminę cechuje jednak najwyższy w powiecie udział pastwisk, stanowiących 25% wszystkich pastwisk w powiecie.

Pod względem administracyjnym, jak wcześniej wspomniano, gmina leży na granicy trzech powiatów, co powoduje specyficzne warunki sąsiedztwa wynikające z wpływów trzech ośrodków. Najsilniejszy jest wpływ powiatów tucholskiego i świeckiego wynikający z położenia na głównej trasie łączącej dwa ośrodki powiatowe - Tucholę i Świecie. Wpływ trzeciego powiatu - bydgoskiego wynika głównie ze wspólnego zarządzania zasobami środowiskowymi obszarów doliny Brdy.

Powiązania przestrzenne warunków występujących na poszczególnych terenach w gminie z terenami sąsiednimi sięgają daleko poza jej granice administracyjne. Łączność tą widać na mozaice typów pokrycia terenu CLC2006 - Corine Land Cover1 (Rysunek 4). Wyraźnie widoczne są wspomniane wcze- śniej powiązania ekologiczne skierowane na północ i południe, których kierunek wyznacza korytarz wzdłuż doliny rzeki Brdy. Jeżeli chodzi o powiązania stref zurbanizowanych to widoczne jest wyspowe rozmieszczenie głównych miejscowości gminy oraz powiązania z terenami Tucholi, Cekcyna i w stronę Świecia (wsie Bukowiec i Świekatowo). Natomiast kierunki połączeń ekologicznych wskazują rejony, gdzie należy unikać planowania funkcji mogących stanowić zagrożenie dla funkcjonowania środowiska, a zwłaszcza generowania zjawisk barierowości w korytarzach migracji.

1Jednostką odpowiedzialną za realizację projektu CLC2006 w Polsce jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, pełniący rolę Krajowego Punktu Kontaktowego ds. współpracy z EEA. Bezpośrednim wykonawcą prac był Instytut Geodezji i Kartografii. Środki finansowe przeznaczone na realizację projektu krajowego CLC2006 pochodziły ze źródeł Europejskiej Agencji Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej www.clc.gios.gov.pl

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 4: Mapa typów pokrycia terenu gminy Lubiewo wraz z otoczeniem wg Corine Land Cover - CLC2006

Do tej pory powiązania zewnętrzne nie wpływały w bardzo znaczący sposób na rozwój gminy, jednak należy przypuszczać, że w najbliższych latach wpływ ten może się zwiększać. Pod względem spo- łeczno-gospodarczym na pewno największe znaczenie ma dostępność komunikacyjna Tucholi i Byd- goszczy dająca możliwość rozwoju poprzez zdobycie wykształcenia, podjęcia pracy i ukształtowania silnych więzi gospodarczych.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 5: Schemat głównych i podrzędnych kierunków zewnętrznych powiązań systemowych gminy

4.3 Stan ładu przestrzennego i wymogi jego ochrony

W wyniku działań czynników społecznych, kulturowych, środowiskowych oraz gospodarczych zostało ukształtowane aktualne zagospodarowanie terenu gminy Lubiewo. Podział strukturalny terenów gminy obejmuje trzy zasadnicze jednostki:

• jednostkę leśna - obejmującą głównie zachodnią i południowo-wschodnią część gminy, pokrytą lasem, z małą gęstością zabudowy, predysponowaną do rozwoju turystyki;

• jednostkę wysoczyznową - obejmującą centralną i północną część gminy, na której rozwinęła się sieć osadnicza i zabudowa mieszkalna, rolnicza i usługowa;

• jednostkę leśno-gospodarczą - jako wyspę śródleśną na południu gminy, o mniejszej ilości zabudowy i dominującej gospodarce rolnej i leśnej.

Jednostki te podzielić można również na jednostki podrzędne, które wykazywać będą jednak wiele cech wspólnych. Podział ten szczegółowo został opisany w dalszej części opracowania. Na podstawie okre- ślonych głównych jednostek funkcjonalno-przestrzennych określono kierunki dalszego zagospodarowania gminy.

Główne elementy sieci osadniczej zlokalizowane są w obrębie jednostki wysoczyznowej (Lubiewo, By- sław). Sieć osadnicza występuje również w jednostce leśno-gospodarczej na południu gminy (Sucha, Cierplewo). Jednostki te oddzielone są od siebie pasem zalesienia o przebiegu równoleżnikowym na granicy obrębów Sucha, Klonowo, Lubiewo, w okolicach miejscowości Bruchniewo.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Parametry dotyczące wielkości i jakości zabudowy (np. wygląd zewnętrzny i stan budynków, ogrodze- nia...) oraz rozmieszczenia budynków są głównymi parametrami ładu przestrzennego gminy. Istotną rolę w układzie urbanistycznym odgrywają również ograniczenia zagospodarowania, zarówno prawne i organizacyjne, jak i naturalne (środowiskowe i przyrodnicze). Mogą one również wynikać z dotychczasowego charakteru użytkowania danego terenu. Wśród głównych barier stojących na przeszkodzie w rozwoju przestrzennym gminy Lubiewo wymienić można:

• naturalną barierę rozwoju w kierunku zachodnim - Dolina Brdy, tereny zalesione,

• słaby stan infrastruktury elektroenergetycznej - nadmiernie wydłużone sieci,

• nieużytkowaną linię kolejową,

• położenie gminy na obszarze peryferyjnym, z dala od dużych miast generujących rozwój,

• słabą dostępność komunikacyjną do dużych miast z miejscowości na południu gminy.

Te uwarunkowania sprawiają, że działalność budowlana koncentruje się głównie w najlepiej rozwinię- tych obszarach gminy tj. Bysławiu i Lubiewie. Większość zabudowań mieszkalnych, gospodarczych i usługowych skupia się w obrębie tych właśnie miejscowości. Główne powiązania funkcjonalne skierowane są wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 240 (Chojnice-Tuchola-Świecie), a im dalej od przebiegu tej drogi, tym słabszy jej wpływ na rozwój miejscowości - przykładem jest miejscowość Bysław, leżąca bezpośrednio przy DW nr 240. Rozwój przestrzenny tych jednostek następował głównie w granicach istniejącej zabudowy, w formie zabudowy uzupełniającej, wypełniającej niezagospodarowane przestrze- nie oraz wzdłuż głównych dróg. Zaobserwować można również wypieranie zabudowy gospodarczej związanej z rolnictwem z centrum tych miejscowości, poprzez budowę osiedli domków jednorodzinnych i zabudowy usługowej, na terenach wcześniej użytkowanych rolniczo. Taki model rozwoju sprzyja, ze względów ekonomicznych i ekologicznych, racjonalnemu zarządzaniu gminą, w przeciwieństwie do roz- praszania zabudowy na terenach rolnych w formie zabudowy siedliskowej, które należy uznać za zjawisko niekorzystne.

Na większości obszarów gminy zabudowa rozwijała się w systemie ruralistycznym. Główne miejscowo- ści Lubiewo i Bysław rozwinęły się na układzie zabudowy typu ulicówek, jednak wraz z postępującą zabudową nabierają cech typu wielodrożnicy - zwłaszcza w Bysławiu. Układ zabudowy pozostałych miejscowości zależny był od przebiegu głównych szlaków komunikacyjnych i jest zróżnicowany, np. Trutnowo – wielodrożnica; Sucha, Minikowo – widlice; Cierplewo, Płazowo - rzędówki. W mniejszych miejscowościach dominuje zabudowa wiejska rozproszona.

Czynnikiem najlepiej wpływającym na uporządkowanie zabudowy, a co za tym idzie na tworzenie ładu przestrzennego, jest możliwość zachowania w miarę jednolitej linii zabudowy projektowanych obiektów, ich wysokości, gabarytów i geometrii dachów. Wprowadzenie takich warunków jest stosunkowo łatwe na terenach niezainwestowanych, dla których dopiero powstają nowe zabudowania. Na terenach już zabudowanych wprowadzenie nowych uregulowań i dostosowanie się do nich, wymaga stosunkowo długiego czasu. Czynnikami mogącymi wpływać na poprawę ładu przestrzennego są na pewno zwięk- szenie pokrycia terenu gminy miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego i aktualizacja studium. Powstałe w ostatnich kilkunastu latach, na terenach objętych planami nowe zabudowania, pozytywnie wpływają na ład przestrzenny gminy. Przykładem mogą być nowe zabudowania mieszkalne między Bysławem a Bysławkiem, które charakteryzują się nowoczesną zabudową, atrakcyjnością brył budynków oraz wysoką jakością wykończenia. W ostatnich latach plany sporządzane były głównie dla terenów sportowych, rekreacyjnych i turystycznych.

Przeprowadzona wcześniej analiza obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy Lubiewo (Tabela 1) wykazała, że były one sporządzane dla niewielkich obszarów oraz w rozdrobnieniu, które umożliwiało określenie ładu przestrzennego jedynie w stosunku do najbliższego sąsiedztwa. Wobec braku na znacznych obszarach gminy miejscowych planów

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 zagospodarowania przestrzennego określenie sposobu zagospodarowania i warunków zabudowy terenu dla nowo realizowanych zamierzeń inwestycyjnych następuje najczęściej w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Duży udział realizacji inwestycji w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w stosunku do realizacji zabudowy w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego świadczy o znacznej wolności w zakresie zabudowy w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, co nie sprzyja utrzymaniu ładu przestrzennego zarówno w aspekcie wizualnym jak i ekonomicznym w odniesieniu do infrastruktury technicznej i drogowej.

Rozwiązaniem tego problemu mogłoby być przygotowanie miejscowych planów dla terenów o dużej powierzchni, które w obecnym Studium określone zostały jako tereny inwestycyjne. Zapewniłyby one spójność koncepcji ładu przestrzennego gminy, a także umożliwiłyby uwzględnienie szerszego spek- trum uwarunkowań środowiskowych i prawnych na jej terenie.

Obecna struktura funkcjonalna gminy Lubiewo charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem pod wzglę- dem kształtujących się stref, pod względem ich intensywności, wielkości i dominujących funkcji. Duży wpływ mają na to uwarunkowania środowiskowe. Duże kompleksy leśne, bariera wodna w postaci rzeki Brdy, potencjał rolniczy gleb. Nie bez znaczenia jest układ infrastruktury, z dominującym wpływem drogi wojewódzkiej nr 240 - jednak taki przebieg infrastruktury również wykształcony został częściowo poprzez uwarunkowania naturalne terenu. Wszystkie te czynniki wpłynęły na duże zróżnicowanie osadnictwa w poszczególnych strefach. Strefy osadnicze nie są jednorodne pod względem funkcji, wiążą je natomiast jednostki obsługujące mieszkańców, takie jak punkty opieki zdrowotnej czy szkoły. W związku z tym, głównym czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie się powiązań funkcjonalnych między strefami jest dostępność komunikacyjna między mniejszymi ośrodkami a ośrodkami głównymi, ale także zakres i jakość usług w ośrodku obsługującym obszar, powiązania własnościowe oraz gęstość i ciągłość zabudowy.

4.4 Uwarunkowania wynikające z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu

Ustalenia Studium, które nie jest prawem lokalnym, a jedynie „aktem kierownictwa wewnętrznego gminy” czy też „oświadczeniem woli Rady Gminy”, realizowane są poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo z roku 2000 było, zgodnie z przepisami, systematycznie wykorzystywane do opracowywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Według stanu na dzień 29 grudnia 2016 r. na obszarze gminy podjętych zostało 13 uchwał w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, z czego 5 uchwał dotyczyło zmian istniejących planów (Tabela 1). Plany obejmują tereny o łącznej powierzchni około 119 ha, co stanowi niecały 1% powierzchni całkowitej gminy.

Największa koncentracja terenów objętych planami znajduje się w północnej części gminy, głównie w obrębie sołectwa Bysław. Uchwalone plany mają charakter rozproszony, tzn. że jeden plan obejmuje tereny rozmieszczone w różnych częściach gminy (Rysunek 6). Natomiast analizując je pod względem funkcjonalnym, można zauważyć, że sporządzane były one głównie dla terenów zabudowy letniskowo- rekreacyjno-sportowej i mieszkaniowej jednorodzinnej. Istotne są jednak również tereny usługowe, usłu- gowo-rzemieślnicze oraz przemysłu drzewnego. Oprócz wiodących funkcji poszczególnych terenów, zasad podziału na działki budowlane, zasad kształtowania zabudowy, plany określają również sposób uzbrojenia terenu oraz przebieg niezbędnych dróg dojazdowych.

Największy z planów o numerze XLII/278/98 ma powierzchnię około 25,5 ha, jest jednak rozproszony na tereny w miejscowościach Bysław, Bysławek, Klonowo, Lubiewo, Minikowo, Płazowo, Sucha, Weł- pin. Wyznacza przede wszystkim tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną oraz usługową. Niewiele mniejszy plan o nr IX/53/99, skupia tereny równie rozproszone, jednak

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 w mniejszej ilości i o większej powierzchni jednostkowej. Dotyczy on głównie terenów letniskowych, zabudowy jednorodzinnej i usług rzemieślniczych. Najmniejszy jest najnowszy z uchwalonych planów nr VI/120/2016, ma on powierzchnię około 0,5 ha i posłużył do utworzenia terenu sportowo-rekreacyj- nego w miejscowości Płazowo. Średnia wielkość miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w gminie Lubiewo wynosi 9,75 ha.

Rysunek 6: Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy Lubiewo

Analizując rejestry decyzji zawartych w Tabela 3 można zauważyć, że z każdym rokiem spada liczba wniosków o wydanie decyzji o warunkach zabudowy. Spowodowane jest to przez kilka czynników. Pod względem prawnym, obowiązująca od 2003 r. ustawa o planowaniu przestrzennym w art. 59 dopuszcza w przypadku braku planu miejscowego zmianę zagospodarowania przestrzennego poprzez ustalenie wymaganej decyzji warunków zabudowy. Pozwoliło to na uwolnienie wielu terenów, dzięki czemu moż- liwe było zaspokojenie potrzeb terenów mieszkaniowych oraz innych inwestycji. Duży wpływ na spadek ilości wydawanych decyzji miała zmiana przepisów dotyczących inwestycji innych niż rolnicze i leśne na terenach gruntów sklasyfikowanych jako użytki rolne klas I-III. W wielu przypadkach zmiana przeznaczenia takich gruntów jest możliwa tylko w ramach sporządzania nowego planu miejscowego, po uzyskaniu zgody właściwego ministra. Nie bez znaczenia dla spadku ilości inwestycji była słabsza sytuacja finansowa potencjalnych inwestorów lub ich brak.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Tabela 3: Liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy i lokalizacji inwestycji celu publicznego w gminie Lubiewo w latach 2010-2015

Rodzaj decyzji 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. Razem Decyzje o warunkach zabudowy 76 51 63 55 35 59 339 MN 63 51 58 46 23 49 290 U 5 0 3 5 2 2 17 P 0 0 0 2 4 2 8 RM 4 0 2 2 5 5 18 IN 4 0 0 0 1 1 6 Decyzje o ustaleniu lokalizacji 6 12 21 7 19 15 80 inwestycji celu publicznego Razem: 419 Objaśnienia: MN - budowa, rozbudowa, przebudowa, nadbudowa, zmiana sposobu użytkowania budynków mieszkalnych jednorodzinnych i towarzyszących jej budynków gospodarczo-garażowych, RM - wszelkie inwestycje na terenie zabudowy zagrodowej, U - inwestycje związane z zabudową usługową w tym handel, P - produkcyjne, składy magazyny z infrastrukturą towarzyszącą, IN - inne, w tym np. infrastruktura, zjazdy, stawy, zalesienia, place zabaw, itp.

źródło: Ocena aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubiewo

Biorąc pod uwagę przeznaczenie terenów, dla których wydawane są decyzje o warunkach zabudowy, widać największe zapotrzebowanie na tereny o funkcji mieszkaniowej jednorodzinnej, w mniejszym stopniu funkcji usługowej i zabudowy zagrodowej.

Decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w ostatnich latach głównie odnosiły się do budowy, rozbudowy i modernizacji istniejącej infrastruktury sieci energetycznej (70%). Przeprowadzono także m.in. inwestycje w zakresie modernizacji stacji uzdatniania wody, rozbudowy sieci telekomunika- cyjnej czy renowacji zabytków.

Według stanu na 1 stycznia 2017 roku grunty gminy Lubiewo miały powierzchnię 16280 ha z czego 441 ha zajmowały tereny zabudowane i zurbanizowane (2,7%), 11 ha tereny zabudowy produkcyjnej (0,2%). 7011 ha stanowiły tereny leśne i zadrzewienia (43,1%), 1089 ha łąki i pastwiska (6,7%), 7906 ha użytki rolne (48,6%), 296 ha tereny infrastruktury komunikacyjnej (1,8% powierzchni), 1018 ha grunty pod wodami (6,3%)

Tabela 4 przedstawia hierarchię sieci osadniczej w gminie Lubiewo. Najwyższy poziom w tej hierarchii zajmują dwie największe miejscowości - Lubiewo i Bysław. Lubiewo jako siedziba gminy zrzesza główne instytucje i placówki obsługujące mieszkańców gminy. Bysław natomiast znalazł się na tym samym poziomie z powodu bazy usługowej (baza gastronomiczna, zakład usług komunalnych, strzeżone kąpieli- sko), ale także z powodu liczby mieszkańców. Łącznie w tych dwóch miejscowościach zamieszkuje prawie połowa całej populacji gminy (46%). Koncentracja ludności sprzyja rozwojowi społeczno-gospo- darczemu i przestrzennemu.

Na drugim szczeblu drabiny osadniczej występują miejscowości Sucha, Klonowo i Bysławek, w których znajdują się pojedyncze jednostki usługowe, o dużym znaczeniu dla lokalnej społeczności takie jak szkoły, punkty przedszkolne, poczta, kościoły.

Pozostałe miejscowości, mimo że zostały sklasyfikowane na najniższym stopniu hierarchicznym, pełnią często bardzo istotną rolę w skali całej gminy. To najczęściej w tych miejscowościach koncentruje się ruch turystyczny będący najbardziej perspektywicznym, ze względu na uwarunkowania, kierunkiem rozwoju. Liczba 200 osób jest uznawana za graniczną wielkość, powyżej której miejscowości nabierają cech demograficznych ułatwiających rozwój. Powyżej tej wartości miejscowości mają szansę na rozwój

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 demograficzny poprzez reprodukcję rozszerzoną. Uzasadnione staje się wtedy również lokowanie po- jedynczych usług, a wartości wskaźników uzasadniających inwestycje infrastrukturalne ulegają poprawie. Miejscowości takie można uznać za rozwojowe.

Tabela 4: Hierarchia sieci osadniczej i liczba ludności w jednostkach ewidencyjnych gminy Lubiewo

Liczba ludności Udział w ludności Wsie wchodzące Udział w ludności Nazwa sołectwa Liczba ludności wsi sołectwa gminy w skład sołectwa gminy

Bysław 1727 28,55% Bysław 1787 29,54% Teolog 60 0,99%

Lubiewo 1066 17,62% Lubiewo 1093 18,07% Brukniewo 27 0,45%

Klonowo 649 10,73% Klonowo 655 10,83% Sokole Kuźnica 6 0,10%

Sucha 564 9,32%

Bruchniewo 54 0,89% Sucha 622 10,28% Koźliny 1 0,02%

Wielonek 3 0,05%

Minikowo 377 6,23% Minikowo 422 6,98% Zamrzenica 45 0,74%

Bysławek 395 6,53% Bysławek 395 6,53%

Płazowo 235 3,88%

Płazowo 287 4,74% Szumiąca 51 0,84%

Wandowo 1 0,02%

Lubiewice 273 4,51% Lubiewice 273 4,51%

Wełpin 213 3,52% Wełpin 213 3,52%

Trutnowo 209 3,46% Trutnowo 209 3,46%

Cierplewo 93 1,54% Cierplewo 93 1,54%

SUMA: 6049 100% SUMA 6049 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Spisu Powszechnego 2012

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

W gminie Lubiewo sieć osadnicza składa się głównie z ośrodków o zabudowie skoncentrowanej wzdłuż głównych ulic, jednak są również obszary, gdzie występuje zabudowa rozproszona. Pierwszy z typów zabudowy jest charakterystyczny dla terenów o ugruntowanej strukturze osadniczej i nawet na podstawie Rysunek 7 bylibyśmy w stanie stwierdzić jak przebiegają główne szlaki komunikacyjne, wzdłuż któ- rych rozwijała się zabudowa w miejscowościach Lubiewo, Bysław, Trutnowo, Bysławek czy Klonowo. Pojawiający się w ostatnich latach szybki wzrost zainteresowania terenami budowlanymi, a także walory przyrodnicze regionu sprawiły, że lokalnie zaczęły powstawać miejscowe plany wyznaczające na obszarach odizolowanych od zwartej zabudowy wsi, terenów pod budowę osiedli mieszkalnych (np. na wschód od wsi Cierplewo, sołectwo Wełpin), czy infrastruktury związanej z turystyką (domków letniskowych, terenów sportu i rekreacji,...).

Rysunek 7: Zagęszczenie zabudowy na terenie gminy Lubiewo

Największymi jednostkami osadniczymi gminy są kolejno Sucha i Minikowo, charakteryzuje się ona jednak bardzo małym stopniem zabudowy, co jest spowodowane dużą lesistością i niekorzystnymi warunkami rozwoju rolnictwa, co dobrze obrazują rysunki 7i 9. Trzecią pod względem powierzchni, jednak ponad dwa razy mniejszą od jednostki Sucha, jest jednostka Bysław. Jest to również jednostka o naj- większej ilości zabudowy. Najmniejszymi jednostkami są Cierplewo i Trutnowo.

Rysunek 7 i Rysunek 8 ukazują gęstość zabudowy na powierzchni pola podstawowego 2 ha. Biorąc jednak pod uwagę wskaźnik gęstości zabudowy w stosunku do wielkości jednostki to najwyższy jest on dla najmniejszej powierzchniowo jednostki, czyli Cierplewa (32 budynki na 1 km2), a najmniejszy dla Suchej i Minikowa - zaledwie 4 budynki na 1 km2. Szczegółowe zestawienie danych dotyczących tego wskaźnika przedstawia poniższa rycina.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Wskaźnik gęstości zabudowy wg jednostek ewidencyjnych gminy Lubiewo

35 32 30 Liczba budynków na 1km2 25 21 22 19 20 16 15 16 15 12 9 10 4 4 5

Rozmieszczenie budynków pod względem ich funkcji na terenie gminy jest zróżnicowane. Jak widać na rysunkach 9 i 11 koncentracja zabudowy mieszkaniowej i zabudowy służącej produkcji rolnej wykazują znaczne podobieństwo, co świadczy o dużej roli rolnictwa w obszarze gminy. Świadczą o tym również dane dotyczące ilości budynków wg funkcji przedstawione na kolejnych rycinach. Znacznie dominują tam budynki powiązane z rolnictwem. Tereny usługowe występują głównie w obszarach bardzo gęstej zabudowy mieszkaniowej, czyli w największych miejscowościach gminy.

Rysunek 8: Zagęszczenie zabudowy mieszkaniowej na terenie gminy Lubiewo

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 9: Rozmieszenie budynków o funkcji mieszkaniowej

Rysunek 10: Rozmieszczenie budynków o funkcji usługowej i produkcyjnej

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 11: Rozmieszczenie budynków służących produkcji rolnej

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

5 Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu, w tym krajobrazu kulturowego

5.1 Rzeźba terenu

Położenie pod względem fizycznogeograficznym gminy, umiejscawia ją w obrębie mezoregionów Wy- soczyzny Świeckiej (314.73) i Doliny Brdy (314.72) (Rysunek 2).

Zdecydowana jej większość (wschodnia część) znajduje się w obrębie pierwszego z mezoregionów - Wysoczyzny Świeckiej. Obszar zaliczany do tej jednostki charakteryzuje się młodoglacjalnym krajobrazem równin i wzniesień morenowych, a także miejscami sandrów pojeziernych. Jest to głównie płaska, a miejscami falista, wysoczyzna morenowa z rozległymi, płytkimi obniżeniami wytopiskowymi, charak- teryzująca się wysokim poziomem wód podziemnych. Zachodnia część gminy należy do jednostki Do- liny Brdy, która stanowi młodoglacjalną dolinę rzeczna wraz z obszarem sandrów porośniętych borami sosnowymi.

Położenie gminy w obrębie dwóch jednostek fizycznogeograficznych sprawia, że jej krajobraz charakteryzuje się różnorodnością i bogactwem form zarówno pod względem ich kształtu jak i wielkości. Wiele form wypukłych i wklęsłych o małych rozmiarach i nieregularnym kształcie odnaleźć możemy jednak na całym jej obszarze. Największy obszar w gminie, a dokładnie jej wschodnią i centralną część, zajmuje równina morenowa, o średnich wysokościach w granicach 100-110 m n.p.m. Najwyższym miejscem w gminie jest wzniesienie w okolicach miejscowości Wełpin (119 m n.p.m.).

Zachodnie i południowo-wschodnie tereny znajdują się natomiast w obrębie równiny sandrowej z lokalnie występującymi wyspami morenowymi. Wyraźnie zaznacza się dolina Brdy z charakterystycznymi, podciętymi brzegami na północ od wsi Zamrzenica. Jest to też najniżej położonym obszar w gminie (81,3 m n.p.m.). Stałym elementem krajobrazu omawianego terenu, są również rynny polodowcowe o przebiegu z północnego wschodu na południowy zachód. W obrębie tych rynien oraz doliny Brdy wy- stępują największe deniwelacje terenu, natomiast cały obszar gminy cechuje spadek wysokości terenu w kierunku południowo-wschodnim.

W obecnych czasach rzeźba terenu nie uległa intensywnym przemianom antropogenicznym i jest dobrze zachowana. Wynika to z niewielkich wysokości względnych rzeźby i małego potencjału energe- tycznego procesów depozycji erodowanego materiału. Najsilniejsze procesy wysokoenergetyczne mają miejsce na zboczach dolin Brdy. Najliczniejsze i najaktywniejsze przekształcenia rzeźby dokonują się jednak w obrębie koryt rzek. Są to strefy bardzo aktywne morfogenetycznie.

5.2 Budowa geologiczna

Występowanie poszczególnych utworów geologicznych jest ściśle powiązane z układem form geomor- fologicznych opisanych powyżej. Wynika z tego, że gmina Lubiewo charakteryzuje się mozaikowatym układem utworów różnego typu, co spowodowane jest zróżnicowaną budową geologiczną. Wyróżnić można kilka typów utworów. Pierwszym z nich są utwory glacjalne, których główną część stanowią gliny zwałowe, ale także ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe. Dominują one w centralnej części gminy, a także na północy i południu, w obrębie wspomnianej wcześniej równiny morenowej. Drugą grupą utworów są piaski i żwiry fluwioglacjalne związane z recesją lądolodu. Są to piaski i żwiry sandrowe obejmujące tereny na północnym wschodzie i północnym zachodzie gminy. Trzecią grupę sta- nowią osady organiczne w postaci torfów we wschodniej części gminy. Sąsiaduje z nim od zachodu teren występowania osadów pochodzenia jeziornego, takich jak, mułki, iły i gytie. Obszary na południo- wym zachodzie, w bezpośrednim sąsiedztwie zalewu i Brdy zbudowane są natomiast z piasków, żwirów i mułków rzecznych. Osady te mogą występować również lokalnie w obniżeniach terenu i dolinach cie- ków na obszarze całej gminy.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Wszystkie występujące w warstwie powierzchniowej osady są pochodzenia czwartorzędowego. Zostały zdeponowane głównie w okresie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego i w holocenie.

Rysunek 12: Budowa geologiczna terenu gminy Lubiewo

5.3 Wody podziemne

Na obszarze gminy występują trzy piętra wodonośne. Najgłębszym poziomem wodonośnym, o zasięgu regionalnym, jest rozległe piętro mezozoiczne, którego wody pochodzą z utworów kredowych. Eksplo- atowane są one w Bydgoszczy i Grudziądzu. Są to wody o podwyższonym stopniu mineralizacji i sta- nowią poważne potencjalne źródło zaopatrzenia w wodę spożywczą.

Równie rozległe są osady wodonośne pochodzenia trzeciorzędowego. Posiadają one nadkład izola- cyjny w postaci glin plejstoceńskich i iłów mioceńskich. Stanowią duże, potencjalne źródło wód dla zaopatrzenia ludności.

Najintensywniej wykorzystywane gospodarczo są wody podziemne w osadach plejstoceńskich. W obszarze gminy duży reżim występowania wód gruntowych odznacza się w kilku strefach. Regionalizacja warunków hydrogeologicznych nawiązuję bezpośrednio budowy geologicznej w obrębie sandrów i rów- niny morenowej. W każdej z tych stref panują odmienne warunki, a między nimi występuje niewielka strefa przejściowa.

Wody w strefie sandru występują w piaskach akumulacji fluwioglacjalnej na głębokościach poniżej 2 m lub nawet 5 m - w zależności od intensywności zasilania infiltracyjnego, stanów wód powierzchniowych i zagłębień terenu. Tworzą one swobodne zwierciadła wodne kontaktujące się z wodami wód powierzchniowych. Poziom ten obejmuje cały profil utworów czwartorzędowych, łącznie z nielicznymi wkładkami glin zwałowych.

W obszarze wysoczyznowym występują zwykle dwa poziomy wodonośne. Pierwszy z nich - głębszy, jest izolowany nadkładem kilkunastometrowej miąższości glin zwałowych, jest to poziom użytkowy o zwierciadle napiętym. Wody tego poziomu ujmowane są między innymi studniami komunalnymi. Drugi

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 poziom wodonośny jest płytszy. Występuje pod kilkumetrowym nadkładem glin lub bez tego nadkładu. Jest to poziom eksploatowany w znacznym stopniu przez studnie gospodarskie.

Teren gminy Lubiewo, według podziału hydrologicznego na Główne Zbiorniki Wód Podziemnych, nie zawiera się w granicach wyznaczonych GZWP. Zgodnie z nowym podziałem Polski na 172 jednolite części wód podziemnych (JCWPd), cała gmina Lubiewo położona jest w JCWPd nr 36, regionu Dolnej Wisły. Jest to obszar niezagrożony nieosiągnięciem głównego celu środowiskowego, którym jest utrzymanie dobrego stanu chemicznego i ilościowego JCWPd. W ostatnich latach nie prowadzono monitoringu jakości wód podziemnych na terenie gminy. Ostatnie badania jakości wód podziemnych na obszarze JCWPd 37, prowadzone były w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w 2013 r. w m. Piła gm. Gostycyn. W badanym punkcie stwierdzono występowanie wód podziemnych zadowalającej jakości (III klasy).

Budowa geologiczna determinuje, poza występowaniem poziomów wodonośnych, również odporność układu hydrogeologicznego na przedostawanie się zanieczyszczeń z powierzchni terenu do wód podziemnych. Układ odporności jest większy tam, gdzie istnieje miąższa warstwa osadów słabo przepuszczalnych ponad osadami wodonośnymi. W tym świetle za tereny najbardziej narażone na zanieczyszczenie wód podziemnych należy uznać tereny leśne w obrębie sandrów. Bardziej odporne na zanie- czyszczenia są obszary morenowe w centrum gminy, cała pozostała część gminy nie posiada dobrej izolacji wód podziemnych poziomu użytkowego. Decyduje o tym przede wszystkim brak osadów słabo przepuszczalnych w nadkładzie warstw wodonośnych. Lokalnie wysokim stopniem podatności na zanieczyszczenie charakteryzuje się także pierwszy, najpłytszy poziom wodonośny na wysoczyźnie morenowej, gdyż izolacja jest niewystarczającej miąższości. Najlepszą izolację posiadają: poziom użyt- kowy w obszarze morenowym oraz poziom trzeciorzędowy, pod warunkiem występowania w nadkładzie osadów ilastych lub glin. Piętro wód kredowych jest dobrze zabezpieczone przed zanieczyszczeniami z powierzchni terenu, a badania na funkcjonujących obecnie ujęciach wykazały istnienie jedynie podwyż- szonej mineralizacji pochodzenia geogenicznego.

5.4 Wody powierzchniowe

Najważniejszym ciekiem na terenie gminy Lubiewo jest rzeka Brda. Stanowi ona zachodnią granicę gminy oraz obejmuje całą jej powierzchnię swoim dorzeczem. Istotna dla tego obszaru jest również sieć mniejszych cieków, z których największe to: Szumionka (około 6,2 km), Bursztynica (około 5,7 km), Byszewska Struga i Suska Struga. Dwie pierwsze, mimo iż znajdują w dużej części poza granicami administracyjnymi gminy, są istotne ze względu na regulację odprowadzania wód dla tego terenu. W centralnej części gminy cieki łączą lokalne zbiorniki wodne pochodzenia polodowcowego. Wśród nich wymienić należy:

• Jezioro Bysławskie (pow. ok. 75 ha, głęb. ok. 28,5 m), • Jezioro Lucimskie (pow. ok. 29 ha, głęb. ok. 27,5 m), • Jezioro Bysławskie Małe (pow. ok. 18,5 ha, głęb. ok. 19 m), • Jezioro Małe Suskie (pow. ok. 21 ha, głęb. ok. 3 m), • Jezioro Minikowskie (pow. ok. 23 ha, głęb. ok. 28,5 m), • Jezioro Strzyżyny Wielkie (pow. ok. 56,5 ha, głęb. ok. 28,5 m), • Jezioro Wielkie Suskie (pow. ok. 45,5 ha, głęb. ok. 3,3 m), • Zbiornik Koronowski.

Analizowany obszar zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej został podzielony na Jednolite Części Wód – JCW, w dalszym podziale Podziemnych - JCWPd i Powierzchniowych – JCWP, które dzielą się na: rzeczne - JCWPrz, i jeziorne - JCWPj, które zgodnie z prawem stanowią podstawę gospodarowania wodami poszczególnych zlewni.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Terytorium gminy Lubiewo rozczłonkowane zostało pomiędzy 22 zlewnie elementarne. Zgodnie ze zak- tualizowanymi planami gospodarowania wodami 2016-2021, w granicach gminy mieści się:

• 6 JCWPrz:

o RW200025292592 – Szumionka, o RW200017292729 – Bysławska Struga z Jeziorem Bysławskim, o RW200020292599 – Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo o RW200002929739 – Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała, o RW200017292789 – Sucha z Jeziorem Suskim Wielkim, o RW200025292912 – Kręgiel,

• 3 JCWPj:

o LW20410 – Jezioro Bysławskie, o LW20420 – Jezioro Strzyżyny, o LW20437 – Jezioro Suskie Wielkie.

Rysunek 13: Podział gminy Lubiewo na zlewnie elementarne

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

RW200025292592 Jez. Bysławskie

RW200017292729 9

Jez. Strzyżyny

RW200002929739 RW200017292789 9

Jez. Suskie Wielkie

RW200025292912

Rysunek 14: Gmina Lubiewo na tle podziału na JCWP

Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku wydał Rozporządzenie z dnia 01 marca 2017 r. w sprawie określenia wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie narażonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć w regionie wodnym Dolnej Wisły. Region wodny Dolnej Wisły w całości został określony jako obszar szczególnie narażony na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych należy ograniczyć. Na terenie gminy Lubiewo do wód wrażliwych na zanieczyszczenie zawiązkami azotu ze źródeł rolniczych należą tereny położone w JCWP: RW200020292599 – Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo oraz RW200002929739 – Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała. Program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, który będzie obowiązywał na nowym OSN, jest w trakcie opracowywania.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

5.5 Powietrze atmosferyczne

Klimat gminy charakteryzuje się zmiennością i przejściowością typową dla całego obszaru Polski niżo- wej. Przede wszystkim pozostaje pod wpływem napływających z różnych kierunków mas powietrza, obdarzonych charakterystycznymi cechami. Obszar leży w regionie klimatycznym wielkich dolin w dziel- nicy pomorskiej. Charakterystyka poszczególnych komponentów pogodowych oparta została o wyniki pomiarów na stacji w Toruniu, Bydgoszczy i Chojnicach w wieloleciu 1951-1960 i 1980-1994.

Wiatry wieją w ciągu roku głównie z kierunków W i NW. Ich częstotliwość waha się od 40 do 45% w skali roku. Wiatry wschodnie, południowo-wschodnie i północno-wschodnie zdarzają się z częstotliwością około 32%. Cisze atmosferyczne pojawiają się zaledwie 6% w skali roku. Średnie roczne prędkości wiatrów wynoszą około 3,1 m/s na wysoczyźnie świeckiej i 2,6 m/s w dolinie. Obniżenie prędkości wiatru jest skutkiem ukształtowania terenu. Zachmurzenie w skali roku wynosi około 69%. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi dla obszaru gminy 7,5°C. Maksymalna zanotowana temperatura powietrza osiągnęła 39°C, natomiast minimalna -35°C. Średnie roczne temperatury powietrza mogą się wahać w zależności od charakterystyki danego roku. Najniższą średnią roczną temperaturą było 6,2°C zaś naj- wyższa wyniosła 9,7°C. Przymrozki (minima przy gruncie) osiągają do -37,5°C i mogą pojawiać się do lipca (-0,9°C). Rejon gminy pozostaje pod wpływem kondensacji opadów w rejonie Grabu Pomorskiego. Sumy roczne opadów sięgają tu 850 mm. Opady atmosferyczne skorelowane z okresem wegetacyjnym wskazują na wielkość potencjalnego spływu powierzchniowego nutrientów ze zlewni rolniczych. W mie- siącach pierwszej części okresu wegetacyjnego ilość dni z opadem powyżej 20 mm wynosi 67 do 77. Oznacza to, że zlewnie rolnicze są wrażliwe i mogą generować spływy powierzchniowe w okresie wio- senno-letnim. Na obszarze gminy występują dwa rejony charakteryzujące się wysokimi frekwencjami występowania poszczególnych typów topoklimatów: rejon wysoczyzny charakteryzuje się przewagą topoklimatów: • topoklimatów terenów płaskich i falistych, otwartych – są to topoklimaty korzystne dla budownictwa mieszkaniowego ze względu na dobre warunki termiczne i wilgotnościowe oraz możli- wość przewietrzania. Zieleń powinna być wprowadzana jedynie w celach estetycznych tak, by nie hamowała wymiany powietrza, a jednocześnie zabezpieczała przed dużymi prędkościami wiatrów w strefie przypowierzchniowej terenu; • topoklimat obszarów o zwartej zabudowie mieszkaniowej – ten typ topoklimatu charakteryzuje się warunkami, które wykazują znaczne amplitudy temperatury powietrza oraz wilgotności, zmniejszoną wentylację oraz zwiększone zanieczyszczenie powietrza (tlenek węgla, tlenki azotu, dwutlenek siarki oraz pyły). Ważne jest dla tych obszarów utrzymanie układu zieleni sprzyjającego przewietrzaniu; rejony zalesione • topoklimat terenów leśnych charakteryzuje się złagodzonymi stanami pogody, zwiększoną wil- gotnością, obniżoną amplitudą powietrza i zwiększonym parowaniem. Zmniejszeniu ulegają również prędkości wiatrów. Pojawia się natomiast większa niż na terenach otwartych ilość aler- genów w powietrzu. lokalnie i astrefowo występuje topoklimat • topoklimat terenów podmokłych – typ ten zaliczany jest do niekorzystnych z punktu widzenia osadnictwa. Niekorzystnie prezentuje się tu bilans energetyczny, warunki wilgotnościowe i termiczne. Częste na tych obszarach są inwersje termiczne oraz mgły. W okresach ciepłych od- czuwalne stają się parności, a w porze chłodnej tzw. „mokre zimno”, w dolinach występują inwersje temperatury. Występowanie poszczególnych typów topoklimatów uzależnione jest od lokalnych warunków środowi- skowych, niemniej jednak wspomniane typy topoklimatów determinują między innymi sposoby przy- szłego zagospodarowania terenów, szczególnie w odniesieniu do terenów podmokłych i zagłębień w powierzchni ziemi. Na obszarze gminy brak jest obszarów występowania topoklimatów związanych z

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 ekspozycją dosłoneczną terenów. Takie topoklimaty, ze względu na zmienione bilanse cieplne w stosunku do powszechnie występujących topoklimatów, wymagają specjalnych parametrów zagospodarowania, by nie stanowiły przeszkody w swobodnym wykorzystaniu przestrzeni.

5.6 Szata roślinna

W gminach o charakterze rolniczym przestrzeń pełni różne funkcje. Poza istotnym niewątpliwie aspektem produkcyjnym, ważne jest również zachowanie właściwych warunków środowiskowych. Abstrahu- jąc od czysto technicznych parametrów określanych dla wody, powietrza czy gleby, jako nieożywionych elementów przyrody. Należy zwrócić uwagę na jej jakość przez pryzmat tworzących ją organizmów żywych.

Odzwierciedleniem stanu środowiska naturalnego jest aktualny obraz szaty roślinnej konkretnego obszaru wraz z kształtującymi biocenozy konkretnymi zbiorowiskami roślinnymi i związanymi z nimi gru- pami roślin i zwierząt.

Nie mamy już w Polsce w zasadzie zbiorowisk, które nie byłyby utworzone lub przynajmniej ukształto- wane przez człowieka. Otoczenie zazwyczaj zdominowane jest przez fitocenozy synantropijne zajmu- jące siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe np. na skutek nawożenia, uprawy czy wydep- tywania. Wśród nich dużą rolę odgrywają zbiorowiska segetalne - towarzyszące uprawom polowym, a także ruderalne – zajmujące siedliska skrajne, jak sąsiedztwo zabudowań, śmietniki, ruiny, place i drogi.

Wartość przyrodniczą zdecydowanie podnoszą zbiorowiska półnaturalne - wytworzone przez człowieka i utrzymujące się wskutek jego powtarzalnych działań – w warunkach Polski głównie łąki i pastwiska.

Rolę zbiorowisk naturalnych, czyli kształtowanych przede wszystkim przez naturę, pod warunkiem zdecydowanie ograniczonej interwencji ze strony człowieka, pełnią w naszych warunkach lasy. W grupie tej wymienić można również różnego rodzaju fitocenozy bagienne lub wodne.

W gminie Lubiewo lasy i grunty leśne zajmują 41% powierzchni gminy, co jest dość niskim wskaźnikiem w porównaniu do sąsiednich gmin w Borach Tucholskich. Lasy w głównej mierze należą do Państwo- wego Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe”, tylko 14% to grunty prywatne.

Głównym gatunkiem budującym drzewostany jest sosna zwyczajna Pinus sylvestris. Występuje ona w ponad 73% wydzieleń. Wchodzi głównie w skład borów świeżych i borów mieszanych świeżych. Inne występujące w tutejszych lasach gatunki drzew to olcha czarna Alnus glutinosa i brzoza brodawkowata Betula pendula dominujące w około 5% wydzieleń. Zdecydowanie mniejsze powierzchnie zajmują drzewostany lasów mieszanych świeżych, z głównymi gatunkami w postaci dębu Quercus sp. i lipy Tilia sp. Spotyka się też, choć bardzo rzadko, wilgotne postaci lasów lub olsy.

W strukturze wiekowej drzewostanów zaznacza się prawie dwudziestoprocentowy udział wydzieleń ponad 100-letnich, a dodatkowo 9,7% to drzewostany tylko nieco młodsze – od 81 do 100 lat. Największy udział osiągają drzewostany w średnim wieku (41 – 60 lat), które zajmują 19,8% wszystkich wydzieleń. Pozostałe kategorie wiekowe osiągają kilkunastoprocentowy udział w strukturze wiekowej drzewosta- nów. Przeciętny wiek drzewostanów wynosi 64 lata.

Wszystkie powierzchnie leśne w gminie Lubiewo pokrywają jej zachodnią i częściowo południową gra- nicę. Są to głównie siedliska Querco roboris-Pinetum - kontynentalnego boru mieszanego i Peucedano- Pinetum - kontynentalnego boru sosnowego świeżego. Tam również, w obniżeniach terenowych, wy- stępują fragmenty olsów i lasów łęgowych Carici elongatae Alnetum i Fraxino-Alnetum. Pozostała, więk- sza, część powierzchni gminy potencjalne - siedlisko lasów grądowych (Tilio- carpinetum, Galio-carpinetum) od dawna jest odlesiona i użytkowana rolniczo.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Wspomniany powyżej obszar obejmuje prawie połowę gruntów gminy i jest zdominowany przez pola uprawne. Obecnie ponad 80% areału użytków rolnych to grunty orne. Należą one głownie do 4 (żytni bardzo dobry), 5 (żytni dobry) i 8 (zbożowo-pastewny mocny) kompleksu rolniczej przydatności gleb. Grunty orne wytworzone zostały głównie na glebach rdzawych, brunatnych właściwych wyługowanych i płowych, charakteryzujących się dużą przepuszczalnością. Najlepsze gleby znajdują się w okolicach Lubiewa i Klonowa oraz Bysławia i Bysławka.

Ubogą i mało urozmaiconą szatę roślinną pól wzbogacają porozrzucane oczka śródpolne i zadrzewienia.

Oczka śródpolne mają zazwyczaj niewielkie rozmiary i małą głębokość (do 2 m), Niektóre z nich wysy- chają częściowo lub całkowicie w okresach niskich opadów. Są to często jedyne obszary mokradłowe wśród dużych połaci monokultur rolniczych. Tym samym zwiększają retencję wody, stanowią ważną ostoję dla płazów. Będąc miejscem bytowania pożytecznych owadów drapieżnych oraz zapylaczy roślin użytkowych, pełnią też rolę gospodarczą, Tworzą korytarze ekologiczne, umożliwiające migracje gatun- kom fauny i flory.

Podobne funkcje spełniają zadrzewienia śródpolne, dzięki którym zwierzęta migrują z terenów leśnych i wzbogacają różnorodność biologiczną pól i łąk. Pełnią więc funkcję korytarzy ekologicznych, łączących ze sobą duże ekosystemy poza obszarem rolniczym. Są miejscem rozrodu drapieżnych owadów (bie- gaczowatych i kusakowatych), które skutecznie powstrzymują rozwój organizmów niszczących uprawy.

Ostoję różnorodności biologicznej mogą stanowić istniejące łąki i pastwiska, które stanowią około 14% powierzchni gminy. Areał użytków zielonych obejmuje łącznie nieco ponad 1100 ha. W regionie zajmują one głównie niewielkie doliny rzeczne bezodpływowe zagłębienia lub towarzyszą zbiornikom wodnym i torfowiskom.

Rynny jeziorne oraz doliny rzeczne tworzą swego rodzaju korytarze ekologiczne, które przez swoje naturalne właściwości tworzą dogodne warunki dla przemieszczania się zwierząt i roślin, przyczyniając się w istotny sposób do kreowania bioróżnorodności na terenach przyległych. One też, wraz z lasami, obejmują 73% obszaru gminy wchodzącego w skład korytarza ekologicznego o zasięgu krajowym „Po- jezierze Kaszubskie-Doliny Wisły i Noteci”. Odcinek ten na granicy z gminą Gostycyn łączy się on z korytarzem wiodącym w kierunku Sępólna Krajeńskiego i dalej na zachód - „POMORZE 2”. Przebiega- jący przez grunty gminy Lubiewo korytarz ekologiczny jest ważnym elementem łączącym odcinek „Ka- szubski Południowy” ze „Wschodnią Doliną Noteci”. Jednocześnie od strony zachodniej najbliższy korytarz o przebiegu południkowym oddalony jest o około 25 km.

Wynikająca z postępującego rozwoju fragmentacja środowiska naturalnego i zjawisko izolacji obszarów przyrodniczych, mogą być wydatnie wyhamowane przez utrzymanie integralności obszarów zawartych w granicach korytarzy ekologicznych. Łączenie obszarów chronionych, w tym obszarów Natura 2000, kompleksów leśnych oraz innych terenów przyrodniczo cennych, powinno zapewnić spójność tych ob- szarów oraz ochronić łączność ekologiczną w skali kraju i Europy.

5.7 Biocenozy i chronione siedliska przyrodnicze

Biocenozy leśne

Na zalesionym obszarze gminy dominują bory świeże. W drzewostanach tych wraz z dominującą sosną zwyczajną jako domieszka występuje brzoza brodawkowata, a w warstwie podszytu jarząb pospolity, jałowiec zwyczajny, niekiedy też dąb szypułkowy. W ich runie poza chronionymi gatunkami mchów wy- stępuje także szereg objętych ochroną roślin naczyniowych. W dobrze rozwiniętych i właściwie uwilgot- nionych drzewostanach można spotkać widłaki: goździsty Lycopodium clavatum, jałowcowaty Lycopo- dium annotinum i spłaszczony Diphasiastrum complanatum. Występuje tu również pomocnik

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 baldaszkowy Chimaphila umbellata. Na miejscach prześwietlonych, na obrzeżach oddziałów leśnych można spotkać mącznicę lekarską Arctostaphylos uva-ursi i kilka gatunków sasanki Pulsatilla sp.

Wśród zbiorowisk leśnych na obszarze gminy nie stwierdzono dotychczas powierzchni objętych ochroną jako siedliska przyrodnicze. Niemniej, wśród wydzieleń w administracji Lasów Państwowych, także na gruntach prywatnych, niektóre fragmenty drzewostanów wskazują na siedliska leśne, choćby w postaci łęgów. Olcha czarna Alnus glutinosa jako gatunek dominujący pokrywa kilka procent wydzie- leń leśnych. Niektóre fragmenty zasiedla chroniona porzeczka czarna Ribes nigrum. W drzewostanach z dominującym dębem, grabem lub lipą można spodziewać się kolejnych chronionych siedlisk przyrodniczych. Wskazuje na to zestawienie gatunków chronionych dla analizowanego obszaru, w którym wymienia się m. in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, lilia zło- togłów Lilium martagon i pluskwicę europejską Cimicifuga europaea.

Biocenozy wodne

Biocenozy wodne reprezentowane są na obszarze gminy przez kilka średniej wielkości jezior z czego część ma charakter przepływowy. Spotyka się tu również mniejsze zbiorniki wodne. W większości przy- padków są to eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion i Potamion (siedlisko Natura 2000 3150). Poza dość rozbudowaną strefą szuwarów można w nich zobaczyć zbiorowiska efektow- nych roślin pływających, do których zalicza się m. in. chronione grzybienie białe Nymphaea alba. Nie- wykluczone są również inne typy siedlisk chronionych, jak choćby jeziora dystroficzne i ramienicowe (odpowiednio siedlisko Natura 2000 3150 i 3160).

Biocenozy wodno-błotne

Ciągi rynien jeziornych i doliny rzeczne lub lokalne obniżenia terenu są głównymi miejscami występo- wania zbiorowisk wodno-błotnych. Występują tu szuwary wysokich turzyc: turzyca zaostrzona Carex gracilis, turzyca błotna Carex acutiformis, turzyca darniowa Carex caespitosa, oraz gatunki dwuli- ścienne, jak siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, kosaciec żółty Iris pseudoacorus i jaskier wielki Ranunculus lingua.

Stosunkowo niewielkie fragmenty zajęte są przez różnego rodzaju zbiorowiska torfowiskowe i mecho- wiskowe o fizjonomii młak niskoturzycowych. W tego typu układach często spotkać można turzycę po- spolitą Carex nigra, niekiedy też chronione gatunki, jak kukułki - krwista Dactylorhiza incarnata i szerokolistna Dactylorhiza majalis.

W mozaice terenów wodno-błotnych bardzo często wymieszanie są małe powierzchnie różnych fitoce- noz. Wiele z nich użytkowano wcześniej jako ekstensywne łąki. Dzisiaj koszone lub wypasane są spo- radycznie, część z nich w drodze sukcesji wtórnej przechodzi w zbiorowiska lasów łęgowych lub zarośli wierzbowych. Generalnie są to obszary o dużym prawdopodobieństwie występowania chronionych siedlisk przyrodniczych. Wymienić można tu choćby torfowiska przejściowe (siedlisko Natura 2000 7140), torfowiska wysokie (siedlisko Natura 2000 7110) lub torfowiska zasadowe (siedlisko Natura 2000 7230).

Biocenozy łąkowe i murawowe

Istniejące dziś łąki na terenie gminy są bardzo rozdrobnione. Sporą ich cześć na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci zaorano. Kształtujące się na przesuszonych torfach reprezentują głównie różne formy degeneracyjne łąk wilgotnych. Ich skład gatunkowy znacząco odbiega od typowych zbiorowisk wieloko- śnych, wilgotnych łąk. Obecnie są to zbiorowiska zdominowane przez pospolite gatunki traw, jak: kup- kówka pospolita Dactylis glomerata, kłosówka wełnista Holcus lanatus, wiechlina łąkowa Poa pratensis, kostrzewa czerwona Festuca rubra i tomka wonna Antoxanthum odoratum. Nieprawidłowa agrotechnika w niektórych miejscach doprowadziła do rozwoju płatów pokrzywy zwyczajnej i ostrożnia polnego. Rza- dziej, na gruntach mineralnych lub zmineralizowanych torfach, spotyka się w miarę dobrze wykształcone płaty łąk świeżych. W odróżnieniu od wcześniej wspomnianych kwalifikowane mogą być one jako

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 chronione siedlisko przyrodnicze – ekstensywnie użytkowane niżowe łąki świeże (siedlisko Natura 2000 6510). Najczęściej jednak reprezentowane są przez łąki wiechlinowo-kostrzewowe. Typowy obraz łąki świeżej z rajgrasem wyniosłym Arrhenatherum elatius i szeregiem barwnie kwitnących gatunków dwu- liściennych jest dość rzadki.

Możliwe jest, szczególnie na niezarośniętych lasami skarpach dolin o południowej ekspozycji, występo- wanie niewielkich powierzchni muraw kserotermicznych (siedlisko Natura 2000 6210). W tym właśnie siedlisku można się spodziewać gatunków chronionych, jak wężymord stepowy Scorzonera purpurea i ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa.

Biocenozy segetalne i ruderalne

W agrocenozach, podobnie jak w innych typach biocenoz mogą występować rzadkie gatunki roślin lub są z nimi związane specyficzne gatunki świata zwierząt. Przy obecnym poziomie agrotechniki i aktualnych tendencjach w strukturze upraw coraz rzadziej zdarzają się wielobarwne pola wzbogacone o inte- resujące gatunki segetalne.

Na części porzuconych gruntów ornych następuje naturalny proces sukcesji wtórnej. W jego początko- wej fazie dominują gatunki związane z wcześniejszymi uprawami, następnie zaznacza się dominacja bylin, po czym teren zaczynają porastać krzewy i drzewa. W przypadku całkowitego zarzucenia użytko- wania już po kilku latach uwidacznia się nalot sosny i innych lekko nasiennych gatunków drzew.

Na powstających po zarzuceniu użytkowania odłogach tworzą się niekiedy zbiorowiska ciepłolubnych muraw napiaskowych (siedlisko Natura 2000 6120). Proces ich stabilizacji wzmagać może modne ostat- nio użytkowanie wcześniejszych gruntów ornych przez jednokrotne koszenie w ciągu sezonu. Częstym gatunkiem chronionym są tu kocanki piaskowe Helichrysum arenarium, osiągające niekiedy wysokie pokrycie.

Szata roślinna gminy mimo dominacji borów i całkowicie sztucznych nasadzeń jest dość zróżnicowana. Głównym nośnikiem bioróżnorodności na analizowanym obszarze, z uwagi na dużą naturalność są powierzchnie leśne i borowe oraz wody. Bogactwo gatunkowe wynika jednak ze zróżnicowanych form pokrycia terenu – od zbliżonych do naturalnych po wybitnie antropogeniczne. Utrzymanie jak najwyż- szego poziomu różnorodności gatunkowej wymaga zachowania mozaiki zróżnicowanych siedlisk przyrodniczych.

5.8 Fauna

Na podstawie obserwacji terenowych, danych literaturowych oraz informacji Nadleśnictwa Zamrzenica ustalono występowanie na terenie gminy pospolitych zwierząt łownych oraz gatunków chronionych* zgodnie z rozporządzeniem z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.

Ssaki:

• jeleń Cervus elaphus, • kuna leśna Martes martes, • sarna Capreolus capreolus, • piżmak Ondatra zibethicus, • dzik Sus scrofa, • jenot Nyctereutes procyonoide, • zając Lepus europaeus, • wilk Canis lupus*, • królik Oryctolagus cuniculus, • bóbr europejski Castor fiber* • lis Vulpes vulpes,

Ptaki:

• bogatka Parus major*, • dzięcioł duży Dendrocopos major*, • cyranka Anas querquedula*, • gawron Corvus frugilegus*, • czubatka Lophophanes cristatus*, • jastrząb gołębiarz Accipitter gentilis*, • dymówka Hirundo rustica*, • kaczka krzyżówka Anas platyrhynchos*, • dzięcioł czarny Dryocopus martius*, • kawka Corvus monedula*,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

• kukułka Cuculus canorus*, • sierpówka Streptopelia decaocto*, • kuropatwa Perdix perdix*, • sikora uboga Poecile palustris*, • lerka Lullula arborea*, • sójka Garrulus glandarius*, • łyska Fulica atra*, • sroka Pica pica*, • mazurek Passer montanus*, • świergotek drzewny Anthus trivialis*, • modraszka Cyanistes caeruleus*, • wrona siwa Corvus cornix*, • myszołów zwyczajny Butec butec*, • wróbel Passer domesticus*, • pleszka Phoenicurus phoenicurus*, • żuraw Grus grus*. • pliszka żółta Motacilla flava*,

Gady i płazy:

• jaszczurka zwinka Lacerta agilis*, • żaba trawna Rana temporaria*, • jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara*, • żaba moczarowa Rana arvalis*, • jaszczurka - padalec Anguis fragilis*, • żaba wodna Rana esculenta*, • ropucha szara Bufo bufo*, • żaba jeziorkowa Rana lessonae*, • ropucha zielona Bufo viridis*, • żmija zygzakowata Vipera berus*. • rzekotka drzewna Hyla arborea*,

5.9 Flora

Analiza danych literaturowych pozwala wymienić dla obszaru gminy Lubiewo 39 chronionych gatunków roślin naczyniowych. Związane są one z rożnymi typami siedlisk. Są to przede wszystkim gatunki leśne ale również wodne, murawowe i terenów podmokłych. Z uwagi na duży udział lasów listę chronionych gatunków roślin uzupełnia szereg gatunków mchów, grzybów i porostów.

Gatunki pod ochroną ścisłą:

Drzewa:

• jarząb brekinia Sorbus torminalis,

Krzewy i krzewinki:

• bluszcz pospolity Hedera helix, • wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, • zimoziół północny Linnaea borealis,

Rośliny zielne:

• gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, • sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis, • goryczka wąskolistna Gentiana pneumo- • sasanka otwarta Pulsatilla patens, nanthe, • sasanka wiosenna Pulsatilla vemalis, • goździk piaskowy Dianthus arenarius, • turówka wonna Hierochloe odorata, • goździk pyszny Dianthus superbus, • wężymord stepowy Scorzonera purpurea, • grzybienie białe Nymphaea alba, • widłak goździsty Lycopodium clavatum, • kruszczyk błotny Epipactis palustris, • widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, • kukułka krwista Dactylorhiza incamata, • zeglej (widłak, widlicz) spłaszczony Dipha- • kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, siastrum complanatum • lilia złotogłów Lilium martagon, • obuwik pospolity Cypripedium calceolus, • orlik pospolity Aquilegia vulgaris, • ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa, • pluskwica europejska Cimicifuga europaea, • podkolan biały Plantanthera bifolia, • pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata, • rojniczek pospolity Jovibarba sobolifera, • rosiczka długolistna Drosera anglica, • rosiczka okrągłolistna Drosera rolundifolia, • rosiczka pośrednia Drosera intermedia,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Gatunki pod ochroną częściową:

Krzewy i krzewinki:

• kalina koralowa Viburnum opulus, • mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi, • porzeczka czarna Ribes nigrum, • wilżyna ciernista Ononis spinosa,

Rośliny zielne:

• centuria zwyczajna (tysiącznik) Centaurium erythraea , • kocanki piaskowe Helichrysum arenarium, • paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, • przytulia (marzanka) wonna Galium odoratum

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

5.10 Prawne formy ochrony przyrody

Tucholski Park Krajobrazowy został utworzony w 1985 r. w ramach ustanawiania parków i rezerwatów przyrody, w celu ochrony południowo-wschodniego regionu Borów Tucholskich. Obecnie tereny poło- żone w granicach Tucholskiego Parku Krajobrazowego sankcjonują: Uchwała nr XII/211/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 września 2011 r. w sprawie nadania statutu Tuchol- skiego Parku Krajobrazowego oraz Rozporządzenie nr 2/2009 Wojewody Kujawsko – Pomorskiego z dnia 10 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Tucholskiego Parku Krajobrazo- wego. Tucholski Park Krajobrazowy zajmuje północno-zachodnią część gminy Lubiewo – 225,4 ha co stanowi jedynie 0,6% ogólnej powierzchni Parku. Plan ochrony wprowadza ustalenia do studiów uwa- runkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagro- żeń zewnętrznych w zakresie: • kształtowania zabudowy i zagospodarowania na obszarze Parku, • zagospodarowania jednostek przestrzennych, • zasad gospodarowania przestrzenią turystyczno-rekreacyjną.

Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego utworzony został w 1991 roku na mocy Rozporządzenia nr 9/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 roku. Obejmuje powierzchnię 27854,23 ha. W granicach gminy Lubiewo znajduje się na jej zachodzie, zajmując 6041,24 ha, co stanowi 21,67% ogólnej powierzchni Obszaru. Celem ochrony jest zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk, ochronę zbiorników wód powierzchniowych (naturalnych i sztucznych, płynących i stojących) wraz z pasem otaczającej roślinności, prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej w Dolinie Brdy zwięk- szanie istniejącego stopnia pokrycia terenów drzewostanami, w szczególności na terenach porolnych tam, gdzie z przyrodniczego i ekonomicznego punktu widzenia jest to możliwe, sprzyjanie tworzeniu zwartych kompleksów leśnych o racjonalnej granicy polno-leśnej, tworzenie i utrzymywanie leśnych korytarzy ekologicznych.

Śliwicki Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony został Rozporządzeniem nr 11 Wojewody Ku- jawsko – Pomorskiego z dnia 9 czerwca 2005 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu. Obejmuje powierzchnię 14,15 ha na terenie gminy Lubiewo. Celem ochrony jest racjonalna gospodarka leśna, polegająca na zachowaniu różnorodności biologicznej siedlisk kompleksu Borów Tucholskich.

Uchwała nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 marca 2011 r. w sprawie wyżej wymienionych obszarów chronionego krajobrazu wprowadza na ich terenie następujące zakazy:

• zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czyn- ności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; • realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; • likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wyni- kają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogo- wego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związa- nych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, bu- dową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; • dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrów- noważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalnej gospodarce wodnej lub rybackiej;

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

• likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; • lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.

Obszar Natura 2000 Bory Tucholskie PLB2200009 zajmuje powierzchnię 3222535,9 ha. Swym za- sięgiem zajmuje północną część gminy Lubiewo o powierzchni 3091,28 ha, głównie tereny o rolniczym użytkowaniu. Obszar Borów Tucholskich obejmuje wschodnią część makroregionu Pojezierza Południo- wopomorskiego. Obszar jest dość jednolitą równiną sandrową, rozciętą dolinami Brdy i Wdy oraz uroz- maiconą licznymi jeziorami, oczkami wodnymi i wzniesieniami o charakterze moreny dennej. Dominują siedliska leśne, przede wszystkim bory sosnowe. Rzeźba terenu ostoi jest urozmaicona, występują tu wysoczyzny i rozległe wzgórza, liczne pagórki oraz doliny i rynny. Sieć wodna jest silnie rozwinięta (wody zajmują około 14% powierzchni). Ostoję odwadnia rzeka Brda wraz ze swymi licznymi dopływami, z których najważniejszym jest Zbrzyca. Wiele rzek charakteryzuje duży spadek i silny prąd. Wśród jezior liczne są jeziora przepływowe połączone z systemem wodnym Brdy. W sumie jest około 60 jezior; naj- większe Charzykowskie - 1363 ha, zaś najgłębsze Ostrowite - 43 m. Lasy stanowią około 70% obszaru, są to głównie bory świeże, ale także bagienne i suche; występują też grądy, lasy bukowo-dębowe, łęgi i olsy. Grunty orne, łąki i pastwiska pokrywają około 15% terenu. W ostoi występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu 107 gatunków ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielik, kania czarna, kania ruda, podgorzałka, puchacz, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, zimorodek, żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek występuje na tym obszarze co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego łabędzia krzykliwego (do 400 osobników) i żurawia (do 1800 osob- ników na noclegowisku). Obszar ten to największe w skali regionu skupienie jezior lobeliowych. Wystę- pują dobrze zachowane torfowiska i zbiorowiska leśne. Wśród zagrożeń wymienia się: • eksploatacja torfu, kredy, piasku; • zmiany stosunków wodnych, zagrożenie eutrofizacją siedlisk oligotroficznych; • presja turystyczna, zabudowa letniskowa, zabudowa rozproszona; • kłusownictwo; • drapieżnictwo ze strony norki amerykańskiej; • odpady, ścieki; • zanieczyszczenie wód; • zakładanie upraw plantacyjnych (borówka amerykańska). Na obszarze Natura 2000 Bory Tucholskie PLB220009 obowiązują zakazy i nakazy zarządzenia Regio- nalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 31 marca 2015 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Na- tura 2000 Bory Tucholskie PLB220009 (DZ. Urz. Woj. Kuj.-Pom. Poz. 1183). W odniesieniu do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubiewo ww. dokument ustala wprowadzenie zapisów zapewniających nielokalizowanie ferm norki amerykańskiej w obszarze Natura 2000 Bory Tucholskie.

Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe: skalnica torfo- wiskowa, elisma wodna, lipiennik Loesela.

W granicach gminy znajdziemy również 107 użytków ekologicznych o niewielkich powierzchniach, zlo- kalizowanych na łąkach, torfowiskach, głównie w obrębie terenów leśnych. W analizowanym obszarze ustanowiono również 10 pomników przyrody, są to drzewa i ich skupiska, zlokalizowane w centralnej części gminy. Kilka okazów występuje też na południu.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

W granicach gminy nie występują rezerwaty przyrody. Do lutego 2017 r. na południowym wschodzie gminy, w obrębie terenów leśnych (pododdziały 75a, b, c w Leśnictwie Bruchniewo, Nadleśnictwie Za- mrzenica) – tworzyły rezerwat przyrody „Czapliniec Koźliny”. Został on zlikwidowany na mocy Zarzą- dzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 22 lutego 2017 r. w sprawie zlikwidowania rezerwatu przyrody „Czapliniec Koźliny”.

Specyficzne uwarunkowania środowiskowe centralnej i północnej części gminy objęte zostały również ochroną w formie Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie, który zajmuje powierzchnię 319 524,61 ha. Na- leży on do międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery, utworzonej w ramach Międzynarodowego Pro- gramu „Człowiek i Biosfera”, zapoczątkowanego przez UNESCO. Rezerwat podzielony został na trzy strefy: rdzenną, buforową i tranzytową. W granicach gminy Lubiewo do strefy buforowej włącza się Tu- cholski Park Krajobrazowy, a do strefy tranzytowej niemal wszystkie pozostałe tereny gminy (poza czę- ścią południową), w tym nieobjęte formami ochrony przyrody.

Zachodnie tereny gminy Lubiewo zlokalizowane są w zasięgu korytarza ekologicznego Doliny Brdy i Za- lewu Koronowskiego o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale też ponadregionalnym, który wykracza znacznie poza granice gminy. Dodatkowo przedmiotowy obszar, z wyjątkiem niewielkich enklaw w centrum gminy, znajduje się w zasięgu korytarza ekologicznego, wyznaczonego przez Instytut Biologii Ssaków PAN Pojezierze Kaszubskie – Doliny Wisły i Noteci, który na zachód od granic gminy Lubiewo łączy się z korytarzem Pomorze 2. Ze względu na zasięg, można zaliczyć je do korytarzy o zasięgu ponadregionalnym, o szczególnym znaczeniu migracyjnym dla ornitofauny, a także ssaków. Zachowanie korytarzy ekologicznych jest szczególnie ważne w kontekście wymiany gatunkowej, przez co przyczyniają się do zachowania różnorodności biologicznej kraju.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

6 Potrzeby i możliwości rozwoju gminy

6.1 Analizy ekonomiczne, środowiskowe i społeczne

Gmina Lubiewo pod względem powierzchni należy do najmniejszych gmin w powiecie tucholskim, jednak w porównaniu do innych gmin w województwie jest zaliczana do gmin o ponadprzeciętnej wielkości. Nie znajduje to jednak odzwierciedlenia w liczbie mieszkańców, ponieważ pod tym względem ustępuje ona tylko gminom Tuchola i Cekcyn. Sieć osadniczą gminy tworzy 11 sołectw, w obrębie których znajduje się 11 miejscowości. Głównymi ośrodkami są miejscowości Bysław i Lubiewo, które łącznie zamieszkuje 46% mieszkańców gminy.

Mimo że w ciągu ostatnich kilkunastu lat na terenie całego kraju w wielu miejscowościach notowany był spadek liczby ludności, w gminie Lubiewo udało się uniknąć tego zjawiska (przynajmniej biorąc pod uwagę bilans wieloletni). Liczba mieszkańców gminy nadal rośnie, jednak proces ten wyraźnie zwolnił. Ma na to wpływ zarówno spadek liczby urodzeń (nadal najwyższy w powiecie) - wynikający m.in. z malejącej liczby małżeństw i rosnącej liczby rozwodów, a także ze stabilizacji w ruchu migracyjnym. Nie bez znaczenia jest również niska wartość współczynnika feminizacji równa 96, co jest najniższym wynikiem w powiecie. Dodatkowo należy zauważyć, że wynik ten zawyżają starsze grupy wiekowe, a więc przewaga mężczyzn w grupach wiekowych, w których rodzi się najwięcej dzieci jest niestety jeszcze większa. Wpływ na taką sytuację ma jednak charakter zatrudnienia w gminie, którego ważnym elementem jest rolnictwo i gospodarka leśna, czyli zawody typowo męskie. Znajduje to również odzwierciedle- nie we wskaźnikach dotyczących bezrobocia, które wśród kobiet jest zdecydowanie wyższe.

Widoczne są migracje wewnątrz gminy. Utrzymuje się tendencja przenoszenia się z obszarów małych miejscowości do większych.

Wskaźnik obciążenia ekonomicznego, czyli stosunek liczby osób w wieku nieprodukcyjnym do ludności w wieku produkcyjnym, daje nadzieję na poprawę w najbliższej przyszłości. Wskaźniki zatrudnienia w gminie są typowe dla gmin wiejskich i prezentują się stosunkowo dobrze w porównaniu do innych gmin powiatu i województwa, a także wykazują pozytywne tendencje (wzrost udziału osób pracujących, spadek bezrobocia).

Mieszkalnictwo na terenie gminy prezentuje od wielu lat bardzo dobry poziom, jeżeli chodzi o liczbę mieszkań i ich metraż. Stan ten ciągle ulega poprawie, jednak nie w takim tempie jak w pozostałych obszarach wiejskich województwa.

Na obszarze gminy realizowana jest nauka szkolna i przedszkolna zapewniająca opiekę, wychowanie i edukację dzieciom i młodzieży. Istniejące przedszkola, punkty przedszkolne i szkoły podstawowe rozmieszczone są w najważniejszych miejscowościach gminy, co zapewnia odpowiednią dostępność oko- licznym mieszkańcom. Podobnie sprawa wygląda w przypadku kościołów i ośrodków opieki zdrowotnej.

Prężnie działają stowarzyszenia oraz placówki odpowiedzialne za kulturę, w tym Biblioteka - Centrum Kultury i Promocji Gminy Lubiewo.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Przedstawiona powyżej diagnoza stanu środowiska oraz jego ocena pod kątem istniejących i potencjalnych zagrożeń upoważnia, by na etapie wskazań, wyznaczyć kierunki dalszego zagospodarowania terenu w zgodzie z szeroko rozumianą koncepcją zrównoważonego rozwoju. Ze względu na uwarunkowania środowiskowe, można stwierdzić, że obszar opracowania charakteryzuje się znacznym zróżnico- waniem. Ze względu na powiązania obszarów z szerszym otoczeniem, powinny one być nawiązane do istniejących funkcji. W obecnych granicach opracowania wydzielić można strefy funkcjonalne, które po- siadają preferencje do dalszego rozwoju. W znacznej mierze odpowiadają one dzisiejszym wydziele- niom fizjonomicznym terenu w postaci geokompleksów.

Wynikiem analizy rozkładu, natężenia i wzajemnych relacji przestrzenno-funkcjonalnych po-szczegól- nych komponentów środowiska gminy jest wydzielenie jednostek homogenicznych pod względem jako- ści środowiska i charakterystyki ich najważniejszych cech. W skali gminy jednostki takie wydziela się pod nazwą geokompleksów. Podstawową jednostką jest geokompleks krajobrazowy. Geokompleks krajobrazowy składa się z geokompleksów częściowych. Dla poznania geokompleksów krajobrazowych jest wymagane rozpoznanie warunków powstania, etapów i dynamiki rozwoju oraz przyczyn degradacji i zaniku. Facja jest podstawową najmniejszą jednostką geokompleksu krajobrazowego. W układzie hierarchicznym znajduje się na najniższym, podstawowym szczeblu i wchodzi w skład jednostek topicz- nych wyższego rzędu. Rozkład facji w terenie powinien być rozpoznany na etapie opracowania ekofi- zjograficznego do miejscowych planów.

Przedstawiony we wcześniejszych rozdziałach opis poszczególnych komponentów środowiska pozwolił na wydzielenie na terenie gminy trzech geokompleksów krajobrazowych – podstawowych jednostek, z których składa się środowisko gminy. Geokompleksy te posłużą w późniejszej analizie presji i degradacji środowiska a także pozwolą na ocenę rozwiązań studium pod kątem przyszłych kierunków przekształ- ceń.

GEOKOMPLEKS: zalesiona równina sandrowa Borów Tucholskich i dolina sandrowa Brdy

Geokompleks stanowią powierzchnie leśne z dolinami rzecznymi i zagłębieniami wypełnionymi osadami biogenicznymi. Obszar zdominowany jest przez funkcję leśną i podporządkowany gospodarce leśnej i ochronie przyrody. W granicach geokompleksu znajdują się formy ochrony przyrody: obszary Natura 2000, paki krajobrazowe, obszar chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne i kilka pomników przyrody. Obszar geokompleksu pod względem powiązań wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonuje prawidłowo. W tym kontekście stanowi zintegrowany przestrzennie system powiązań pomiędzy kompo- nentami środowiska.

GEOKOMPLEKS: enklawy leśne na płatach sandrowych na wysoczyźnie

Geokompleks zbudowany jest z powierzchni wylesionych w wyniku dawnych procesów osadniczych. Na jego terenie znajdują się liczne obszary gleb o niskiej przydatności rolniczej. Pod względem funkcjonowania środowiska są to obszary podlegające silnym związkom z okolicznymi terenami leśnymi. Obecne zagospodarowanie i funkcja rolnicza w niewielkim stopniu odpowiada uwarunkowaniom naturalnym środowiska. Tereny te mają silne związki somatyczne z terenami leśnymi i są pod silną presją sukcesji wtórnej, w przypadku zaniechania funkcji rolniczych. Ponadto przez tereny enklaw przebiegają szlaki migracji zwierząt.

GEOKOMPLEKS: otwartej wysoczyzny morenowej

Tereny wysoczyzny morenowej stanowią falistą, zbudowaną z glin zwałowych i piasków gliniastych po- wierzchnię, na której wykształciły się gleby o wysokiej przydatności rolniczej. Geokompleks ma bogatą sieć wodną oraz znaczną ilość terenów ważnych dla ekologii gminy. Ważnym ogniwem są lokalne ciągi ekologiczne, będące dogodnymi trasami migracji i ostojami nielicznej awifauny. Przekształcenia środo- wiska geokompleksu podporządkowane były przystosowaniu go do prowadzenia intensywnej

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 gospodarki rolnej i osadnictwa. W obrębie geokompleksu znajdują się zatem największe jednostki osadnicze gminy.

otwarta wysoczyzna morenowa

zalesiona równina sandrowa Borów Tucholskich i dolina sandrowa Brdy enklawy leśne na płatach sandrowych na wysoczyźnie

Rysunek 15: Podział gminy Lubiewo na geokompleksy krajobrazowe (podkład: geoportal.gov.pl)

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

6.2 Prognozy demograficzne, w tym uwzględniające, tam gdzie to uzasadnione, migracje w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodka wojewódzkiego

Jako wyjściowe do analiz demograficznych przyjęto najbardziej aktualne dane GUS z roku 2015 oraz dane ze Spisu Powszechnego. Gminę Lubiewo w roku 2015 zamieszkiwało 5907 osób. Pod tym wzglę- dem należy ona do grupy gmin województwa kujawsko-pomorskiego o średniej liczbie ludności (40 na 127 gmin wiejskich i miejsko-wiejskich). W powiecie zajmuje 3 miejsce po Tucholi i Cekcynie, stanowiąc 12,2% ludności powiatu. Struktura ludności w powiecie tucholskim charakteryzuje się jednak dominacją ośrodka głównego w postaci gminy Tuchola, natomiast liczba ludności w pozostałych gminach rozkłada się w miarę regularnie (Tabela 5).

Tabela 5: Ludność w gminach powiatu tucholskiego w 2015 r.

Lp. Nazwa jednostki: Liczba ludności: Udział w ludności powiatu: Tuchola 20460 42,3% 1 Tuchola - miasto 13914 28,8% Tuchola - obszar wiejski 6546 13,5% 2 Cekcyn 6699 13,8% 3 Lubiewo 5907 12,2% 4 Śliwice 5648 11,7% 5 Gostycyn 5218 10,8% 6 Kęsowo 4449 9,2% Powiat tucholski 48 107 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 36 osób/km2. Jest to wartość niższa od średniej dla obszarów wiejskich województwa, wynoszącej 60 osób/km2, ale wyższa niż dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego – 32 osoby/km2.

Liczba ludności w gminie w 2015 r. (5907 os.) była niewiele większa niż 20 lat wcześniej (5780 os. w 1995 r.). Mimo, że w ciągu tych 20-tu lat ulegała ona wielu wahaniom, sytuacje demograficzną w tym okresie można określić jako stabilną. Wahania liczby ludności dotyczyły nie tylko Lubiewa, ale wszystkich gmin powiatu tucholskiego, co obrazuje wykres - Rysunek 16.

Zmiany te były przede wszystkim wynikiem wartości przyrostu naturalnego oraz salda migracji. Więk- szość gmin, zanotowało wyraźny spadek liczby ludności około roku 1999. W gminie Lubiewo spadek ten odczuwalny był już w roku 1998, aż do roku 2000. W tym okresie liczba ludności spadła aż o 222 osoby, do poziomu 5585. Od tego czasu zaobserwować można naprzemiennie wzrost i spadek liczby ludności w gminie, jednak ogólnie wykazywana jest tendencja do stopniowego wzrostu liczby miesz- kańców. Zdecydowanie pod tym względem dominują jednak gminy Cekcyn i Tuchola, gdzie na obszarach wiejskich w ostatnich 10-latach notuje się największe wzrosty liczby ludności - Tuchola 7,1%, Cek- cyn - 4,2%. Kolejne gminy w tym zestawieniu to Śliwice - 3,9% i Lubiewo - 3,2%.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

7 000

6 500

6 000

5 500

Liczbaludności 5 000

4 500

4 000

Rok Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola - obszar wiejski

Rysunek 16: Zmiany liczby ludności na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego w latach 1995-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Natomiast dwie gminy - Gostycyn i Kęsowo, regularnie notują spadek liczby ludności. W ujęciu ostatnich 20 lat w Gostycynie liczba mieszkańców spadła o 4%, natomiast w Kęsowie o 1,9%. Zmniejsza się również liczba mieszkańców stolicy powiatu, czyli miasta Tuchola, które ze względu na wiele większą liczbę mieszkańców niż wymienione wcześniej jednostki nie znalazła się na wykresie (Rysunek 16). Procentowe zmiany w ujęciach 20,10 i 5-letnim, dla wszystkich jednostek powiatu zostały jednak przedstawione w poniższej tabeli (Tabela 6).

Tabela 6: Zmiany liczby ludności w gminach powiatu tucholskiego w latach 1995-2015

Zmiana liczby ludności w stosunku do roku 2015 Pozycja Nazwa jednostki: od 1995 r. Od 2005 r. Od 2010 r. (20 lat) (10 lat) (5 lat) Tuchola 2,2% 1,9% 0,4% 1 Tuchola - miasto -0,4% -0,4% -0,7% Tuchola - obszar wiejski 8,2% 7,1% 3,0% 2 Cekcyn 5,1% 4,2% 1,6% 3 Lubiewo 2,2% 3,2% 1,1% 4 Śliwice 6,1% 3,9% 1,0% 5 Gostycyn -4,0% 0,5% -0,9% 6 Kęsowo -1,9% 1,9% -0,9% Powiat tucholski 1,9% 2,4% 0,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Niestety brak jest aktualnych danych dotyczących liczby mieszkańców poszczególnych miejscowości gminy Lubiewo. Na podstawie danych dostarczonych przez Narodowe Spisy Powszechne w latach 1998, 2002 i 2011 możemy stwierdzić natomiast zmiany liczby mieszkańców. Jednak z powodu odstępu czasowego danych, nie można dokonać dokładnej analizy zmian w tym okresie. Tabela 7 przedstawia

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 liczbę osób w latach, dla których sporządzone zostały spisy, a także na podstawie tych danych zobra- zowane zostały zmiany procentowe liczby ludności między tymi latami.

Tabela 7: Zmiany liczby ludności w miejscowościach statystycznych gminy Lubiewo

Lata

1998 2002 2011 Zmiana 1998- Zmiana 2002- Zmiana 1998- Miejscowość 2002 2011 2011 Liczba mieszkańców:

Bysław 1529 1577 1725 3,1% 9,4% 12,8% Bysławek 355 354 388 -0,3% 9,6% 9,3% Cierplewo 113 83 85 -26,5% 2,4% -24,8% Klonowo 688 631 651 -8,3% 3,2% -5,4% Lubiewice 233 244 253 4,7% 3,7% 8,6% Lubiewo 996 1075 1055 7,9% -1,9% 5,9% Minikowo 390 395 407 1,3% 3,0% 4,4% Płazowo 264 258 266 -2,3% 3,1% 0,8% Sucha 652 593 609 -9,0% 2,7% -6,6% Trutnowo 205 210 198 2,4% -5,7% -3,4% Wełpin 218 201 188 -7,8% -6,5% -13,8% Gmina 5643 5621 5825 -0,4% 3,6% 3,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowych Spisów Powszechnych

Skala kolorystyczna pozwala w łatwy sposób zauważyć gdzie wzrosty (zielony) i spadki (czerwony) liczby ludności osiągały największe wartości. Widać wyraźnie, że wzrost liczby ludności zależny był w dużej mierze od jej wcześniejszej wartości. Tzn. duże miejscowości zyskiwały nowych mieszkańców, a ludność najmniejszych, opuszczała swoje miejsca zamieszkania. Wyjątkami wydają się być tutaj miej- scowości Klonowo i Sucha, które odnotowały spadki oraz Bysławek i Lubiewice, w których nastąpił wzrost, mimo że dwie pierwsze z wymienionych mają zdecydowanie większą liczbę ludności. Powodem takiej sytuacji jest ich położenie, a zwłaszcza oddalenie od ośrodków głównych gminy - Bysławia i Lu- biewa, a także strategicznych szlaków komunikacyjnych, które tak jak wspomniano we wcześniejszych rozdziałach, wpływają pozytywnie na rozwój osadnictwa. Liczba miejscowości, w których zanotowano spadki liczby ludności w okresie 1998-2011 r. rozłożyła się prawie po równo (6 wzrostów, 5 spadków), co w ogólnym rozrachunku spowodowało niewielki wzrost mieszkańców na terenie całej gminy o 3,2%.

Prognoza demograficzna dla gminy

Zamieszczona poniżej analiza została wykonana w sposób etapowy dla trzydziestoletniego okresu programowania, tj. do 2045 roku. W pierwszej kolejności określono prognozę demograficzną, która po- legała na przybliżeniu, na bazie zmian liczby ludności w latach 1995-2016, prognozowanej liczby lud- ności w 2045 r. W okresie 1995-2014 występuje wyraźny wzrostowy trend liczby ludności gminy o charakterze liniowym, ze zmianą gradientu około 2002 roku. Gradient wzrostu liczby ludności gminy od 2004 do 2016 roku wynosił średnio 20 osób/rok. Obserwując ruch budowlany w postaci wykresu liczby wydanych pozwoleń na budowę, widać wyraźnie napływowy charakter tego rozwoju. Innym słowem procesy migracyjne, szczególnie z Bydgoszczy, Tucholi, wpłynęły zwiększająco na liczbę ludności gminy. Estymacja (określanie przybliżonej wartości) liniowego trendu z lat 1995 – 2014 pozwala wyprowadzić prognozę liczby ludności do 2045 roku, która wyniesie 6300 osób (na poziomie ufności 95%). Estymacja taka jest pozbawiona wpływu czynników naturalnych, takich jak efekt starzenia się społeczeństwa, spadku liczby urodzeń czy wahań demograficznych wynikających z przechodzących wyżów i niżów demograficznych. Nie uwzględnia również presji migracyjnej wynikającej z bliskości ośrodków miejskich na atrakcyjnie położone tereny przy

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 kompleksach leśnych oraz zmian trendów urodzeń dzieci na skutek różnych programów społecznych. Liniowa estymacja trendu daje stały gradient wzrostu wielkości liczny ludności o średnio o 20 osób na rok.

8000

7000

6000

5000

4000

3000

Liczba Ludnosci Prognoza Dolna granica ufności Górna granica ufności

Dane prezentowane przez GUS w opracowaniu p.t. „Prognoza dla powiatów i miast na prawie powiatu oraz podregionów na lata 2014-2050 (opracowana w 2014 r.)” pokazują, że uwzględniając wyłącznie trendy demograficzne, dzietność, umieralność i migracje wewnętrzne i zewnętrzne, ludność powiatu tucholskiego zimniejszy się o około 11%.

Niejednoznaczność wyników obu prognoz demograficznych nie pozwala na jednoznaczne stwierdzić w jakim kierunku zmieniać się będzie liczba ludności gminy. Z jednej strony liczba ta w ostatnich latach pokazuje tendencje wzrostowe, co wynika głównie z atrakcyjności jej terenów dla nowych osadników, z drugiej strony jednak starzenie się społeczeństwa powoduje stopniowe zmniejszanie się liczby ludności. Demografia pod względem osadniczym pokazuje, że w Polsce generalnie brakuje kilkuset tysięcy mieszkań, co sprawia, że nawet pomimo spadku liczby ludności na skutek zmniejszania się liczby lud- ności, nie obserwuje się wiele siedlisk, które są niezamieszkane. Ty samym należy przypuszczać, że napływ nowych mieszkańców w najbardziej atrakcyjne tereny gminy będzie kompensował zmniejsza- jącą się liczbę mieszkańców.

Struktura wieku i płci

Strukturę wieku mieszkańców w gminie Lubiewo można określić jako korzystną z powodu dużego udziału osób młodych. Najliczniejsze grupy wiekowe, w przedziałach 4-letnich, to grupy 20-24, 30-34, 35-39 - każda z tych grup stanowi ok. 7,5-7,7% ludności gminy, a łącznie osoby w wieku 20-44 lat - 29,8%. W tym przedziale wyróżnia się jedynie grupa 25-29 lat, która jest mniej liczna od sąsiednich. Jest to prawdopodobnie spowodowane odpływem osób młodych do dużych miast w poszukiwaniu pracy. Niestety wartości we wspomnianych najliczniejszych grupach w najbliższym czasie mogą nieznacznie spaść w związku z tym, że w przedziałach dotyczących dzieci, czyli 0-4 i 5-9, 10-14 wartości są wyraźnie niższe - odpowiednio 6,0%, 6,5% i 5,6%. Jednak z racji, że liczba dzieci najmłodszych w przedziałach 0-4 i 5-9 jest większa od liczby dzieci w wieku 10-14 pokazuje, że nastąpił wzrost liczby

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 urodzeń związany z liczną grupą osób w wieku 20-34, ponieważ na tą właśnie grupę przypada bardzo duży odsetek zawieranych małżeństw.

Pod tym względem gmina Lubiewo wypada korzystnie na tle powiatu tucholskiego. Mimo, że odsetek ludzi młodych w wieku 20-38 lat jest bardzo podobny, to w skali powiatu większy jest udział osób po 60 roku życia, natomiast mniejszy dzieci i młodzieży poniżej 19 lat - Rysunek 17.

9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% Lubiewo 3,0% 2,0% Powiat tucholski 1,0% 0,0%

Rysunek 17: Zestawienie udziału liczby osób w danych przedziałach wiekowych w stosunku do całkowitej liczby ludności w gminie Lubiewo oraz powiecie tucholskim w 2015 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Pod względem ekonomicznych grup wiekowych sytuacja gminy nie jest zła. W roku 2015 liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 21,9% (0-17 lat) mieszkańców gminy, w wieku produkcyjnym 61,9% (18-59 lat kobiety, 18-64 lat mężczyźni), natomiast w wieku poprodukcyjnym 16,2% (powyżej 59 lat kobiety, powyżej 64 lat mężczyźni). Są to wartości lepsze (wyższa grupa przedprodukcyjna i niższa poprodukcyjna) lub zbliżone (grupa produkcyjna) do średnich powiatowej i wojewódzkiej.

Pod względem struktury płci mieszkańców sytuacja nie jest już aż tak dobra. W 2015 r. mężczyźni sta- nowili 51,02% mieszkańców gminy, a ich przewaga wynosiła 121 osób. Dało to wskaźnik feminizacji równy 96 (liczba kobiet na 100 mężczyzn), co jest najgorszym wynikiem w powiecie. Podobny problem mają gminy Kęsowo i Śliwice (wskaźnik feminizacji 97). Pozostałe gminy powiatu osiągały wartości około 100, co jest typowe dla obszarów wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego.

Rysunek 18 przedstawia udział osób danej płci w poszczególnych grupach wiekowych. Okazuje się, że występuje tutaj typowy wzrost współczynnika feminizacji wraz z wiekiem. Jest to spowodowane pod- wyższoną śmiertelnością wśród mężczyzn. Typowym zjawiskiem dla polskich wsi jest większa liczba kobiet, niż mężczyzn w grupach wiekowych powyżej 60 roku życia. Przewaga ta znacznie zwiększa się jeszcze z wiekiem, a w przypadku ostatniej grupy, w gminie Lubiewo jest tylko 22 mężczyzn w wieku powyżej 85 lat, natomiast aż 77 kobiet jest w takim wieku. Negatywnie na tempo starzenia się społe- czeństwa oraz na zmianę liczby ludności poprzez migracje lub przyrost naturalny może wpływać to, że grupa wiekowa 5-9 charakteryzuje się bardzo niskim wskaźnikiem feminizacji - na poziomie 87.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

300

250

200

150

100

0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej mężczyźni kobiety

Rysunek 18: Liczba ludności według wieku i płci w gminie Lubiewo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Małżeństwa i rozwody

Biorąc pod uwagę lata 2002-2015 największa ilość małżeństw na 1000 mieszkańców zawierana była w latach 2005-2009 (oprócz roku 2006), przy czym w roku 2007 wyniosła 9,9 małżeństwa na 1000 miesz- kańców, czyli 57 zawartych związków małżeńskich. Liczba zawieranych małżeństw w gminie Lubiewo w ostatnim czasie jednak maleje i w roku 2015 wyniosła 22 nowe związki, co daje 3,7 małżeństwa na 1000 mieszkańców. Analogicznie sytuacja przedstawiała się w tym okresie również w skali całego powiatu jak i województwa, zarówno w miastach jak i na obszarach wiejskich. Mimo że we wspomnianych już latach 2005-2009 liczba małżeństw na 1000 mieszkańców w gminie Lubiewo była jedną z najwyż- szych w powiecie, a także była wyższa niż średnia na obszarach wiejskich województwa, to według najnowszych danych z roku 2015 notuje bardzo niską wartość 3,7 małżeństwa na 1000 mieszkańców. Jest to wartość najniższa w powiecie i jedna z najniższych wśród obszarów wiejskich w województwie (121 pozycja na 127). Dlatego też, pomimo że gmina Lubiewo posiada bardzo dobrą średnią wieloletnią liczby zawieranych małżeństw (6,1 małżeństwa na 1000 mieszkańców w okresie 2002-2015 - 2 pozycja w powiecie po gminie Kęsowo), to tendencja w ostatnich latach nie jest korzystna.

Brak jest niestety danych dotyczących rozwodów w odniesieniu do gmin. GUS publikuje te dane na poziomie powiatowym, co pozwala jednak zauważyć tendencję do wzrostu liczby rozwodów od 0,8 roz- wodu na 1000 mieszkańców w 2002 roku do 2 rozwodów na 1000 mieszkańców w roku 2015. Takie połączenie spadku liczby małżeństw i wzrostu liczby rozwodów jest bardzo niekorzystne, ponieważ negatywnie wpływa na liczbę urodzeń, a także aspekt społeczny. Można jednak przypuszczać, że tak jak dominującą rolę w kształtowaniu wskaźnika liczby małżeństw w powiecie miała gmina Tuchola, podobnie może być w przypadku rozwodów i dane dotyczące gminy Lubiewo byłyby bardziej optymistyczne.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Tabela 8: Małżeństwa i rozwody w gminie Lubiewo na przestrzeni lat 2002-2015

Małżeństwa: Wartość całkowita: Jednostka: rok: średnia 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Lubiewo 40 30 29 47 28 57 44 42 28 33 35 26 33 22 35,3 liczba na 1000 mieszkańców Jednostka: rok: średnia 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Średnia z obszarów wiejskich 5,4 5,2 5,3 5,9 6,4 7,3 7,6 7,0 6,2 5,7 5,7 5,0 5,3 5,2 5,9 województwa

Powiat tucholski 5,7 5,0 5,2 6,4 6,5 7,7 7,1 7,2 5,2 5,7 5,9 5,6 5,2 5,2 6,0 Cekcyn 5,2 4,8 5,7 6,1 6,7 7,8 7,6 8,6 6,2 4,7 7,2 6,7 4,5 5,5 6,3 Gostycyn 6,0 4,9 6,1 5,5 7,6 9,1 5,7 5,5 6,1 6,9 6,1 6,5 5,0 6,1 6,2 Kęsowo 6,5 4,9 4,5 7,4 7,1 7,8 8,9 7,5 6,7 6,0 6,0 5,5 6,1 6,5 6,5 Lubiewo 7,0 5,3 5,1 8,2 4,9 9,9 7,6 7,2 4,8 5,7 6,0 4,4 5,6 3,7 6,1 Śliwice 4,2 5,2 3,7 6,6 5,6 5,1 7,8 7,4 4,1 8,0 5,4 5,2 3,4 5,0 5,5 Tuchola 5,5 4,9 5,4 5,9 6,6 7,4 6,5 6,9 4,8 5,1 5,5 5,4 5,7 5,0 5,8 Tuchola - miasto 5,1 4,3 5,3 5,4 7,1 7,6 6,2 7,6 5,2 5,1 5,1 5,5 6,1 4,9 5,8 Tuchola - obszarwiejski 6,5 6,3 5,8 7,1 5,6 7,0 7,1 5,5 4,0 5,0 6,6 5,1 4,9 5,2 5,8 Rozwody rok: Jednostka: średnia 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Województwo 1,3 1,3 1,7 2,1 2,1 1,9 1,7 1,9 1,9 1,9 1,9 2 2,1 2 1,8 kujawsko-pomorskie Powiat tucholski 0,8 0,8 0,8 1,3 1,1 1,4 1,1 1,1 1,5 1,4 1,3 1,2 1,2 2 1,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Ruch naturalny

Wielkość ruchu naturalnego określają trzy główne wskaźniki, jest to liczba urodzeń żywych, liczba zgo- nów i wynikająca z dwóch pierwszych wartość przyrostu naturalnego. Rysunek 19 przedstawia przebieg zmian wskaźników ruchu naturalnego w gminie Lubiewo w latach 2002-2015. W tym okresie wartości te ulegały zmianom. Największą liczbę narodzin w analizowanym okresie odnotowano w roku 2014 i wyniosła ona 16,2 na 1000 mieszkańców, najniższą natomiast w roku 2006 - 9,9 na 1000 mieszkań- ców. W większości lat wartości liczby urodzeń oscylowały w granicach 10-12 urodzeń na 1000 miesz- kańców. Zaobserwować można jednak cykliczne wzrosty w odstępach 3-4 letnich.

Mniejszymi wahaniami niż wskaźnik urodzeń cechuje się współczynnik zgonów. W większości lat analizowanego okresu wskaźnik ten mieścił się w granicach 8-10 zgonów na 1000 mieszkańców. Najwięk- sza ilość zgonów została odnotowana w latach 2006, 2007 i 2013 - wyniosła ona 10,1 zgonów na 1000 mieszkańców. Najmniejsza ilość zgonów odnotowana została w roku 2015 i wyniosła 7,1 zgonów na 1000 mieszkańców.

Wielkość przyrostu naturalnego jest więc przede wszystkim zależna od wartości liczby urodzeń, jako wskaźnika wykazującego większe wahania niż współczynnik zgonów. Dlatego też rokiem o najwięk- szym przyroście naturalnym był rok o największej liczbie urodzeń, czyli rok 2014. Przyrost naturalny wyniósł wtedy 8,1 osoby na 1000 mieszkańców. Zauważyć można również, że wzrost liczby urodzeń szedł również często w parze ze spadkiem liczby zgonów, co spowodowało, że wahania krzywej

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 przyrostu naturalnego w gminie Lubiewo były bardzo intensywne. Rok 2006 był jedynym w danym okresie, w którym zanotowano ubytek naturalny (ujemna wartość przyrostu naturalnego) - 0,2 osoby na 1000 mieszkańców, co jest spadkiem minimalnym, bliskim równowadze.

18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 liczba liczba 1000 na mieszkańców 0,0 -2,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 lata

urodzenia żywe w gminie Lubiewo zgony w gminie Lubiewo przyrost naturalny w gminie Lubiewo przyrost naturalny w powiecie tucholskim

Rysunek 19: Ruch naturalny w gminie Lubiewo w latach 2002-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na tle powiatu sytuacja demograficzna Lubiewa prezentuje się bardzo dobrze. Gmina w badanym okresie 2002-20015 osiągnęła najlepszą średnią wieloletnią liczby urodzeń (12,2 na 1000 mieszkańców) i trzecia najmniejszą średnią liczbę zgonów (8,9 na 1000 mieszkańców) w powiecie, co przełożyło się również na najwyższą średnią (razem z Kęsowem) wartość średnią przyrostu naturalnego w tych latach (3,3 osoby na 1000 mieszkańców). Mimo spadków w latach 2011-2013, można stwierdzić, że jest to tendencja utrzymująca się, gdyż w roku 2015 Lubiewo było gminą o największej wartości przyrostu naturalnego w powiecie. Są to również wartości dużo wyższe niż średnia przyrostu naturalnego na obszarach wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego, która wyniosła 0,1 osoby na 1000 mieszkań- ców. W tej kategorii gmina Lubiewo ustępuje w województwie tylko gminom podmiejskim.

Ruch migracyjny

Prócz wartości określających wartości ruchu naturalnego, liczba ludności w gminie determinowana jest poprzez wskaźniki ruchu migracyjnego. Ukazują one liczbę mieszkańców, którzy opuścili gminę oraz nowo przybyłych. W ujęciu ilościowym dane dotyczące migracji wewnętrznych i zagranicznych na terenie gminy Lubiewo przedstawia wykres wraz z tabelą poniżej (Rysunek 20). Analizując przebieg migracji na terenie gminy w okresie 1995-2015 r. zauważyć można znacznie większe wartości i zróżnicowanie migracji wewnętrznych w stosunku do migracji zagranicznych. W przypadku migracji zagranicznych były to pojedyncze przypadki, których wartość praktycznie była równa z końcowym saldem. W wielu latach badanego okresu tego typu migracje w ogóle nie wystąpiły. Wyróżnił się jedynie rok 2006, w którym wartość salda migracji zagranicznych wyniosła -3 i była najniższa w tych latach. Wartość ta w żadnym z lat nigdy nie była wyższa niż 1.

Migracje w ruchu wewnętrznym są zjawiskiem zdecydowanie bardziej intensywnym. Na przestrzeni lat 1995-2015 dominowało głównie ujemne saldo migracji wewnętrznych. W roku 1999 z gminy wyemigro- wało aż 115 osób, co przy napływie 58 nowych mieszkańców dało najniższą wartość salda migracji wewnętrznych w ostatnim 20-leciu wynoszącą -57 osób. Co ciekawe w latach 1995-2002 ilość nowych

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 zameldowań wcale nie była mała, a często nawet wyższa niż obecnie, jednak występował spadek war- tości salda ze względu na dużą ilość wymeldowań. To właśnie spadek liczby mieszkańców opuszcza- jących gminę Lubiewo wpłynął pozytywnie na wartość salda migracji wewnętrznych.

Na przestrzeni 20 lat widać powolną stabilizację salda wynikającą z spadku liczby zarówno zameldowań i wymeldowań. W latach 2010-2012 zanotowano spadek wartości salda, spowodowany, nie tak jak w latach 90-tych nagłym wzrostem wymeldowań, ponieważ te zachowały podobny poziom do lat ubie- głych, ale nagłym spadkiem napływu nowych mieszkańców. W ostatnich latach sytuacja coraz bardziej się stabilizuje, a w roku 2015 odnotowano rzadkie zjawisko równowagi w migracjach wewnętrznych.

120

100

0 liczba osób liczba

-20

-40

-60 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 zameldowania w 41 57 48 75 58 42 49 58 75 35 56 66 77 64 68 43 43 51 59 61 50 ruchu wewnętrznym zameldowania 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 2 0 z zagranicy wymeldowania w 71 52 68 89 115 81 53 68 55 57 45 72 59 64 63 62 57 61 49 55 50 ruchuwewnętrznym wymeldowania 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 0 1 1 0 0 0 2 0 za granicę saldo migracji -30 5 -20 -14 -57 -39 -4 -10 20 -22 11 -6 18 0 5 -19 -14 -10 10 6 0 wewnętrznych saldo migracji 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 -3 -1 0 0 -1 1 0 1 0 0 zagranicznych

Rysunek 20: Ruch migracyjny w gminie Lubiewo w latach 1995-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

6.3 Możliwości finansowania przez gminę wykonania sieci komunikacyjnej i infrastruktury technicznej, a także infrastruktury społecznej, służących realizacji zadań własnych gminy

W celu określenia możliwości finansowania przez gminę wykonania sieci komunikacyjnych i infrastruktury technicznej oraz społecznej, służących realizacji zadań własnych gminy na nowo wyznaczonych terenach rozwojowych (określonych na rysunku Studium) dokonano analizy wydatków budżetowych gminy na ww. cele w okresie 2010 – 2015. W tym okresie wydatki łączne na budowę nowych dróg, sieci wodno-kanalizacyjnych i urządzenie przestrzeni publicznych wydano gminie średnio 1,5 - 2 mln zł. Kwoty te wahają się znacznie w zależności od przyznawanych dotacji na poszczególne inwestycje.

Na podstawie danych literaturowych i statystycznych można założyć, że uzbrojenie w sieci wodocią- gowe i kanalizacyjne oraz budowa odcinka dróg na terenie gminy wiejskiej, w zależności od jakości nawierzchni i klasy drogi, wiąże się z kosztem od około 50 tyś. zł / ha powierzchni typowego miejscowego planu (zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, drogi w klasie dojazdowej). Sumaryczna powierzchnia terenów wyznaczonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz powierzchnia terenów rozwojowych wyznaczonych w studium wynosi około 300 ha, z czego mniej więcej połowa nie posiada żadnego zainwestowania a na części zainwestowanie będzie miało charakter eks- tensywny. W związku z tym potrzeby inwestycyjne gminy wynikające z konieczności realizacji zadań własnych, związane z lokalizacją nowej zabudowy będą wynosić od około 15 mln złotych w okresie do 2045 roku, co daje około 500 tys. zł rocznie na inwestycje w nowe drogi i infrastrukturę techniczną.

Zakładając możliwości finansowania przez gminę wykonania sieci komunikacyjnej i infrastruktury technicznej oraz społeczne na poziomie obecnych wydatków budżetu gminy w granicach 1,5 mln złotych, uzbrojenie wszystkich terenów rozwojowych gminy, łącznie z obszarami niezainwestowanymi, objętymi obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, teoretycznie ma szansę być wykonane w ciągu następnych 10 lat. Zaprojektowany w studium rozwój terenów inwestycyjnych nie przekracza zatem możliwości finansowych gminy. Pewne jest, że chociaż teoretycznie wykonanie wszystkich prac jest możliwe, to jednak proces ten będzie rozłożony co najmniej na dwadzieścia lat i będzie kierowany przede wszystkim racjonalnością wydatków i rzeczywistymi potrzebami mieszańców.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

6.4 Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę

Maksymalne zapotrzebowanie na zabudowę w gminie, wyrażone w powierzchni użytkowej nowo pro- jektowanej zabudowy, określa prognozowaną największą ilość powierzchni, jaka będzie potrzebna do zrealizowania potrzeb mieszkaniowych i gospodarczych mieszkańców gminy w perspektywie wielolet- niej. Maksymalne zapotrzebowanie na zabudowę ma za zadanie określić i uzasadnić powierzchnię gruntów projektowanych do przeznaczenia na cele mieszkaniowe i inne, określone w studium jako potencjalne tereny wskazane do urbanizacji, objęte zamiarem sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (dla różnych funkcji, w tym zabudowy mieszkaniowej i usługowej). W celu określenia ilości niezbędnych terenów rozwojowych w gminie wykonuje się wieloletnią symulację, która sięga 2045 r.

Celem opisanych poniżej symulacji było określenie ram przestrzennych obszarów rozwojowych w po- szczególnych jednostkach osadniczych w gminie. Ramy te mają doprowadzić w pierwszej kolejności do konsumpcji gruntów na terenach zurbanizowanych (uzupełnienie zwartej zabudowy) oraz na terenach aktualnie objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. W efekcie ruch budowlany powinien zostać skierowany na tereny przewidziane do zainwestowania w wyniku dotychczasowych działań planistycznych. Polityka przestrzenna gminy, w myśl zapisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, powinna umożliwić wyznaczanie nowych terenów rozwojowych dopiero w przypadku, gdy wyczerpią się możliwości lokowania nowej zabudowy na terenach, na których dotychczas obowiązują miejscowe plany oraz na terenach, gdzie można lokalizować zabudowę na podstawie decyzji o warunkach zabudowy.

Zamieszczona poniżej analiza została wykonana w sposób etapowy dla trzydziestoletniego okresu programowania, tj. do 2045 roku. Źródłem prognozy liczby ludności była przygotowana przez GUS prognoza liczby ludności do 2050 roku. W okresie 1995-2014 występuje na terenie gminy dość stabilna liczba ludności – pomiędzy 5,7 a 5,9 tyś. osób. W danych demograficznych nie widać charakterystycznej dla wielu gmin migracji zewnętrznej do krajów UE po 2004 r. Gradient wzrostu liczby ludności w latach 1995 – 2015 wynosił średnio 7 osoby/rok. Od 2004 do 2014 roku liczba ludności gminy malała średnio o 22 osoby/rok. Epizod silnego wyludniania gminy nastąpił pomiędzy 1998 a 2001 rokiem.

Obserwując ruch budowlany w postaci wykresu liczby wydanych pozwoleń na budowę, widać wyraźnie, ze zmiany liczby ludności wiążą się ze wzrostem liczby wydawanych pozwoleń na budowę. Procesy gospodarcze, związane z rozwojem gospodarczym po wejściu do Unii Europejskiej, wpłynęły jako czynnik stymulujący zmiany demograficzne na terenie miasta i gminy.

Drugim ważnym parametrem ukazującym dynamikę rozwoju powierzchni użytkowej zabudowy jest wzrost powierzchni użytkowej w budynkach na 1 osobę. W analizowanym okresie 1995 – 2015 roku przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w gminie wzrosła z 19,4 m2 do 24,9 m2. Dane pokazują, że gradient wzrostu powierzchni użytkowej w budynkach na 1 mieszkańca stopniowo rósł za sprawą stopniowego zaspokajania własnych potrzeb mieszkaniowych w nowych budynkach jednorodzinnych o coraz większej powierzchni oraz zmian w demografii. Założono również, że istnieje progowa wartość powierzchni użytkowej na 1 mieszkańca, która oscyluje wokół wartości 30 m2 (wliczając w to powierzch- nię mieszkaniową, usługową i produkcyjną w budynkach). Zastosowany do estymacji trend w przybliże- niu liniowym stopniuje gradient wzrostu powierzchni użytkowej na terenie gminy do poziomu 29 m2 powierzchni użytkowej na 1 mieszkańca w 2045 roku (z obecnych 25 m2 powierzchni użytkowej na 1 mieszkańca). Zasoby mieszkaniowe w gminie są silnie obciążone dużym udziałem zabudowy zagrodowej, w której duża liczba ludności ma do dyspozycji stosunkowo dużą powierzchnię użytkową.

Na bazie wyżej wymienionych wskaźników dokonano symulacji, w wyniku której uzyskano zapotrzebowanie na powierzchnię użytkową dla każdego z obrębów geodezyjnych do 2045 roku. Wynik symulacji przedstawia tabela 11.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Tabela 9: Symulacja maksymalnego zapotrzebowania na powierzchnię użytkową budynków do 2045 roku na podstawie predykcji liczby ludności i powierzchni użytkowej budynków.

Prognozowane Predykcja po- maksymalne za- Powierzchnia Predykcja wierzchni użyt- potrzebowanie na Miejscowość Powierzchnia Ludność miej- użytkowa bu- liczby ludności kowej budyn- powierzchnię (na bazie obrębu geodezyj- miejscowości scowości dynków w 2045 roku ków użytkową budyn- nego, zmodyfikowane) [ha] [os.] w 2014 roku [os.] w 2045 roku ków (całkowite) [m2] [m2] do 2045 roku [m2] Bysław 2102 1695 25425 1812 47119 28202

Bysławek 517 366 5490 391 10174 6090

Cieplewo 295 87 1305 93 2418 1448

Klonowo 1017 653 9795 698 18153 10865

Lubiewice 681 272 4080 291 7561 4526

Lubiewo 1937 1105 16575 1181 30718 18385

Minikowo 3520 422 6330 451 11731 7021

Płazowo 529 273 4095 292 7589 4542

Sucha 4792 619 9285 662 17207 10299

Trutnowo 343 209 3135 223 5810 3477

Wełpin 516 211 3165 226 5866 3511

Rozdzielenie prognozowanego maksymalnego zapotrzebowania na powierzchnię użytkową budynków na funkcje zabudowy dokonano na podstawie analizy powierzchni terenów w grupach poszczególnych funkcji: mieszkaniowych i usługowo-produkcyjnych, przewidzianych do zainwestowania we wszystkich obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obowiązujących w gminie oraz na podstawie konturów klasyfikacyjnych ewidencji gruntów i budynków. Wskaźniki pogrupowano w tereny funkcjonalne mieszkaniowe i usługowo-produkcyjne. Analiza wykazała, że stosunek powierzchni terenów mieszkaniowych do powierzchni terenów usługowych i produkcyjnych wynosi około 5/1. Ze względu na rolniczo-osadniczy charakter gminy szacuje się, że stosunek ten utrzyma się w dłuższej perspektywie, ale ze znacznymi lokalnymi uwarunkowaniami. Na tym etapie dokonano również korekty uzyskanego wyniku w górę o 30% z uwagi na niepewność.

Tabela 10: Prognozowane maksymalne zapotrzebowanie na powierzchnię użytkową w podziale na funkcje zabudowy w 2045 roku

Prognozowane maksymalne za- Prognozowane maksymalne za- Prognozowane maksymalne zapotrzebowanie na powierzchnię potrzebowanie na powierzchnię Miejscowość potrzebowanie na powierzchnię użytkową budynków na cele użytkową budynków na cele (na bazie obrębu geodezyjnego, użytkową budynków całkowite mieszkaniowe usługowe i produkcyjne zmodyfikowane) do 2045 do 2045 do 2045 [m2] (+ 30% niepewności) (+ 30% niepewności) [m2] [m2] Bysław 28202 31163 5499

Bysławek 6090 6729 1187

Cieplewo 1448 1600 282

Klonowo 10865 12006 2119

Lubiewice 4526 5001 882

Lubiewo 18385 20316 3585

Minikowo 7021 7759 1369

Płazowo 4542 5019 886

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Sucha 10299 11381 2008

Trutnowo 3477 3843 678

Wełpin 3511 3879 685

Przestawione w tabeli 12 rezultaty korespondują ze zmianami prognozowanej liczby ludności. Przez cały okres symulacji utrzymywany jest stały stosunek liczby ludności na 1 mieszkanie (4,4 osoby na 1 budynek mieszkalny) oraz kontrolowana jest powierzchnia zabudowy użytkowej w ramach 1 budynku (średnio do 101 m2 na budynek do 2045 roku).

Wyniki prognozowanego maksymalnego zapotrzebowania na powierzchnię użytkową wskazują wysoką korelację z liczbą ludności w poszczególnych obrębach. Najsilniejsze zapotrzebowanie wystąpi w miej- scowościach Lubiewo, Bysław i Klonowo. Poza potencjałem ludnościowym miejscowości te charaktery- zują się też tym, że w okolicy prawie wyczerpały się możliwości lokalizowania zabudowy w oparciu o miejscowe plany. Uzyskiwanie decyzji o warunkach zabudowy utrudnia bonitacja gleb – duży udział gleb o wysokiej III klasie bonitacyjnej. Mniejsze miejscowości mają niższy stopień maksymalnego zapotrzebowania na powierzchnię użytkową, ponieważ ich położenie, zagospodarowanie i funkcja prze- wodnia są typowo leśne a siedziby ludności koncentrują się głównie w obrębie zabudowy rekreacyjnej i letniskowej.

Oszacowania chłonności, położonych na terenie gminy, obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej w granicach jednostek osadniczych, rozumianą jako możliwość lokalizowania na tych obszarach nowej zabudowy dokonano w sposób analizy przestrzennej, umożliwiającej obliczenie ilości działek możliwych do zabudowy na podstawie sąsiedztwa z istniejącą zabudową. Z analizy wyłączone zostały tereny leśne, tereny rolne wymagające przekształcenia o glebach klas I-III, tereny łąk podmokłych (grunty organiczne) i sadów (jako trwałych elementów gospodarki rolnej). Zało- żono, że nowo wydzielane działki będą miały około 1500 – 2000 m2 i będzie można lokalizować na nich 1 budynek. Uwzględniono również istniejące podziały geodezyjne dla działek budowlanych wydzielo- nych na podstawie decyzji o warunkach zabudowy. Wyniki przekształcono w powierzchnię użytkową zabudowy (na podstawie średniej wielkości budynku), w podziale na funkcje zabudowy (na podstawie stosunku określonego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego). Na koniec skorygowano uzyskany wynik o 30% w górę. Jest to ilość powierzchni użytkowej możliwej do zabudowy w chwili wykonywania analizy.

Oszacowanie chłonności położonych na terenie gminy, obszarów przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę, rozumianą jako możliwość lokalizowania na tych obszarach nowej zabudowy dokonano w oparciu o ocenę stopnia zainwestowania terenów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w oparciu o zapisy miejscowych planów oraz istniejące, dotychczas zrealizowane budynki. Wyniki przekształcono w powierzchnię użytkową zabudowy (na podstawie średniej wielkości budynku), w podziale na funkcje zabudowy (na podstawie stosunku określonego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego). Na koniec skorygowano uzyskany wynik o 30% w górę.

W tabeli 13 zamieszczono porównanie maksymalnego w skali gminy zapotrzebowania na nową zabu- dowę oraz sumy powierzchni użytkowej zabudowy możliwej do realizacji na obszarach o w pełni wy- kształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej i obszarach przeznaczonych w planach miejscowych pod zabudowę.

Z przedstawionej tabeli 13 wynika powierzchnia zabudowy możliwa do zaprojektowania w ramach ob- szarów rozwojowych w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, która jest różnicą prognozowanego maksymalnego zapotrzebowania na powierzchnię użytkową budyn- ków całkowitą do 2045 (tabela 11) i sumy chłonności obszarów (tabela 12).

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Całkowite zapotrzebowanie na nową powierzchnię zabudowy w gminie w 2045 r. określono na około 98 tys. m2 (około 750 nowych domów jednorodzinnych, do daje ruch budowlany na poziomie 20 budynków rocznie przez 30 lat). Oszacowano, że na bazie dotychczas obowiązujących przepisów można zlokali- zować budynki o powierzchni około 28 tys. m2 powierzchni użytkowej. Oznacza to, że istnieje jeszcze w gminie możliwość doprojektowania obszarów rozwojowych na łączną sumę 70 tys. m2 powierzchni użytkowej mieszkań łącznie.

Tabela 11: Bilans terenów pod zabudowę na podstawie maksymalnego zapotrzebowania oraz chłonności terenów gminy

Chłonność obszarów o Chłonności położonych na Powierzchnia zabudowy możliwa do za- w pełni wykształconej terenie gminy, obszarów projektowania w ramach obszarów roz- zwartej strukturze funk- przeznaczonych w planach wojowych w Studium uwarunkowań i kie- Gmina cjonalno-przestrzennej miejscowych pod zabudowę runków zagospodarowania przestrzen- [m2 powierzchni użytko- [m2 powierzchni użytkowej nego gminy wej zabudowy] zabudowy] [m2 powierzchni użytkowej zabudowy]

Lubiewo 14 850 12 949 70 569

Analizując uzyskane rezultaty należy zauważyć, że:

• Gmina Lubiewo ma bardzo niskie wartości chłonności na terenach zwartej zabudowy, gdzie możliwe jest wydanie decyzji o warunkach zabudowy, z uwagi na praktycznie brak wolnych przestrzeni do zabudowy, poza nielicznymi, pojedynczymi działkami. Jedyne większe tereny wolne do zabudowy pozostały w okolicy Bysławka i na północ od Bysławia W innych częściach gminy rezerwy nowych terenów, z uwagi na uwarunkowania i istniejące zagospodarowanie, wydają się bardzo niewielkie.

• Praktycznie we wszystkich miejscowościach wiejskich tereny o zwartej strukturze funkcjonalno- przestrzennej przenikają się z terenami rozwojowymi. Stopień wykorzystania przestrzeni do zabudowy pokrywa większość potrzeb budowlanych, na zasadzie sąsiedztwa. Budowanie w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy utrudniają dobrej jakości gleby wymagające ochrony. W efekcie jest mała liczba miejsc przy drogach, które z uwagi na słabsze warunki glebowe mogą być wykorzystane na nową zabudowę.

• Większość możliwości rozwoju na bazie decyzji o warunkach zabudowy związana jest z uzu- pełnianiem istniejących ciągów zabudowy wzdłuż ulic i dróg w miejscowościach.

• Największe potrzeby wyznaczania terenów rozwojowych mają miejscowości Lubiewo i Bysław. W Lubiewie praktycznie brakuje miejsc do uzupełnień. W Bysławiu istnieją większe rezerwy terenów. Wolne tereny do zabudowy, uwarunkowania środowiskowe i infrastrukturalne, spra- wiają, że Bysław i okolice staną się najprawdopodobniej w najbliższej przyszłości ważnym w skali gminy kierunkiem osadniczym.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

7 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej

7.1 Strefy ochrony konserwatorskiej

Obiekty wpisane do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków na terenie gminy Lubiewo:

• Bysław - zespół kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego: kościół, cmentarz przykościelny, ogrodzenie murowane – decyzja nr A/859 z 18.04.1995 r. • Bysław – cmentarz rzymsko-katolicki parafii p.w. Przemienienia Pańskiego, murowane ogrodzenie cmentarza od strony zachodniej, północnej i częściowo wschodniej, kaplica grobowa Franciszki z Perkowskich Branickiej z działkami nr 408/1, 408/2, 408/3 – decyzja nr A/1583 z 9.03.2011 r. • Bysławek – zespół klasztorny Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a’Paulo: ko- ściół p.w. św. Wawrzyńca z klasztorem – decyzja nr A/767 z 13.07.1936 r., dom kapelana, ogrodzenie zewnętrzne i wewnętrzne wraz z bramami – decyzja nr A/1586 z 27.04.2011 r. • Lubiewo – kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja – decyzja nr A/1699 z 17.05.2016 r.

Obiekty te objęte są ochroną konserwatorską w ramach strefy „A”, wskazanej na rysunku Studium. Poza nimi w strefie a znajduje się zespół pałacowo-parkowy w miejscowości Wełpin. Na obszarze strefy „A” wymagane jest uzgadnianie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkiej działalności inwestycyjnej oraz prowadzenie, na koszt inwestora, badań archeologicznych wyprzedzających wszelką dzia- łalność budowlaną.

Strefa „B” ochrony konserwatorskiej obejmuje 27 zespołów zabudowy i obiektów, zawierających znaczną część historycznie ukształtowanej struktury przestrzennej zabudowy wsi o cennych warto- ściach kulturowych. Tereny te podlegają rygorom w zakresie utrzymania historycznego rozplanowania i zasadniczych elementów istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy.

Na obszarze strefy „B” wymagane jest uzgadnianie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków remon- tów, modernizacji, adaptacji, zmian sposobu użytkowania budynków historycznych, uzupełnień zabudowy, wprowadzanie małych form architektonicznych, wprowadzanie nowych inwestycji oraz prac ziemnych.

Na obszarze gminy Lubiewo wyznaczono także dwa obszary ochrony ekspozycji i krajobrazu „EK”. Są to obszary półwyspu na Jeziorze Bysławskim oraz obszary nad brzegiem Jeziora Wielkiego Suskiego. Strefę wprowadzono dla ochrony obszarów ekspozycji, obejmującą obszar stanowiący zabezpieczenie właściwego eksponowania krajobrazów i układów historycznych, głównie przez wyznaczenie terenów wyłączonych spod zabudowy lub określenie jej nieprzekraczalnych gabarytów oraz ochrony krajobrazu, obejmującą obszar krajobrazu integralnie związanego z zespołem zabytkowym. Wymagane jest uzgod- nienie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektowanych wszelkich prac ziemnych na obszarze strefy.

Obiekty zabytkowe zlokalizowane poza wyznaczonymi strefami ochrony konserwatorskiej objęte są ochroną w ramach wpisu do gminnej ewidencji zabytków i podlegają następującym wytycznym konser- watorskim:

• wymagane jest uzgadnianie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków prac remontowych, adap- tacyjnych i rozbiórkowych,

• wskazane jest dostosowanie nowej zabudowy wprowadzanej na obszar parceli do budynków historycznych pod względem gabarytów, kompozycji bryły, elewacji, dachów.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

7.2 Archeologia

Strefa „W” ochrony archeologicznej obejmuje tereny o rozpoznanej, na podstawie badań, zawartości ważnych reliktów archeologicznych. Na obszarze strefy działalność inwestycyjna musi być poprzedzona badaniami archeologicznymi na koszt inwestora. Zakres prac archeologicznych określa się przy uzgadnianiu projektu budowlanego. Na obszarze gminy strefa „W” występuje w 291 miejscach. Na obszarze strefy wszelka działalność inwestycyjna musi być poprzedzona badaniami archeologicznymi na koszt inwestora. Zakres prac archeologicznych określa się przy uzgadnianiu projektu budowlanego. Egzem- plarz dokumentacji z badań archeologicznych /na koszt inwestora/ po ich zakończeniu podlega nieod- płatnemu przekazaniu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków. W razie odkrycia reliktów archeologicznych prace budowlane winny być przerwane i przeprowadzone ratownicze badania archeologiczne.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

8 Warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia

8.1 Bezrobocie i źródła utrzymania

W 2015 r. liczba pracujących w gminie Lubiewo wynosiła 860 osób. Stanowi to 14,6% zatrudnionych w stosunku do całkowitej liczby mieszkańców. Tak niska wartość współczynnika zatrudnienia wynika jednak z faktu, że użyta metoda statystyczna nie uwzględnia pracujących w podmiotach gospodarczych, zatrudniających do 9 osób, a także pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Z racji charakteru rynku pracy w gminie - nastawionego w dużym stopniu na małe przedsiębiorstwa i rolnictwo, dane te nie oddają do końca sytuacji rzeczywistej. Mimo tego gmina prezentuje się pod tym względem całkiem dobrze w stosunku do innych gmin wiejskich powiatu tucholskiego. Lepsze wyniki osiągnęły tylko Śliwice (17%). Oczywiście poza konkurencją jest obszar miasta Tuchola z wynikiem 30,4% z racji dużej liczby osób zatrudnionych w miejscach pracy objętych statystyką. Jednak kiedy wziąć pod uwagę całą gminę Tuchola to wartość ta znacznie spada (22,4%) ze względu na małe zatrudnienie w obszarze wiejskim (5,4%). Dla całego obszaru powiatu zatrudnienie w 2015 roku wyniosło 16,6%, jednak dla jego obszaru wiejskiego 11%. W przypadku województwa wartość dla całości wynosiła 21,8% natomiast na wsi jedynie 4,7%. Podsumowując gmina Lubiewo mimo niskiego współczynnika zatrudnienia wypada pod tym względem stosunkowo dobrze porównując ją z innymi obszarami wiejskimi zarówno w skali powiatu jak i województwa.

Biorąc pod uwagę dłuższy okres można zauważyć pozytywną tendencję do wzrostu współczynnika zatrudnienia w skali zarówno województwa, powiatu jak i gmin. W wielu obszarach po dobrych pod tym względem latach 1995-1999 przyszedł okres spadku liczby osób zatrudnionych. Dopiero od około lat 2006-2007 widać ponowną tendencję wzrostową, co możemy zaobserwować na wykresie (Rysunek 21).

25,0%

20,0%

15,0%

10,0%

udział osób pracujących udział 5,0%

0,0% 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 rok kujawsko-pomorskie obszary wiejskie wojewodztwa powiat tucholski powiat tucholski-obszar wiejski gmina Lubiewo

Rysunek 21: Udział osób pracujących w całkowitej liczbie mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W przypadku wskaźnika określającego udział osób bezrobotnych w całkowitej licznie mieszkańców, gmina Lubiewo również wypada całkiem korzystnie. W 2015 r. 5,1% mieszkańców gminy było osobami bezrobotnymi. Jest to bardzo dobry wynik równy średniej województwa w tym roku (biorąc pod uwagę zarówno obszary miejskie i wiejskie), a także najlepszy w powiecie. Co ciekawe bezrobocie

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 rejestrowane w gminie Lubiewo było niższe nawet od gminy Tuchola. Brak niestety danych dotyczących rozróżnienia obszarów wiejskich i miejskich gminy Tuchola, ale przypuszczać można, że na wynik wpły- nąć mogło duże bezrobocie w obszarach wiejskich. Udział osób bezrobotnych od roku 2003 do 2015 zmieniał się na korzyść, chociaż wykazywał pewne wahania. Największe bezrobocie panowało na po- czątku przedstawionego okresu - zarówno w powiecie tucholskim (12,1%), województwie (10,3%) jak i gminie Lubiewo (10,9%). Następnie malało osiągając najniższe wartości w roku 2008. Później nastąpił kolejny wzrost, jednak już nie aż tak drastyczny, z kulminacją około lat 2012-2013. Od tego czasu notowany jest spadek do wartości podobnych do tych z roku 2008 (Rysunek 22).

13,0% 12,0% 11,0% 10,0% 9,0% 8,0% 7,0% 6,0%

udział osóbbezrobotnych 5,0% 4,0% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 rok

kujawsko-pomorskie powiat tucholski gmina Lubiewo

Rysunek 22: Udział osób bezrobotnych w całkowitej liczbie mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

8.2 Mieszkalnictwo

W roku 2015 ludność gminy Lubiewo zamieszkiwała 1640 mieszkań. Średnia powierzchnia użytkowa mieszkania wynosiła wtedy 91 m2. Mieszkania składały się łącznie z 7903 izb. W przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy uzyskano więc średnie wartości 1,3 izby i 25,3 m2 na osobę. Są to wyniki zbli- żone do średnich dla obszarów wiejskich województwa i powiatu. Dla porównania średnia powierzchnia mieszkania przypadająca na mieszkańca województwa kujawsko-pomorskiego wynosiła 24,5 m2 dla całości województwa i 25,3 m2 dla obszarów wiejskich. W stosunku do powiatu sytuacja wygląda jeszcze lepiej, ponieważ na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego średnia jest o 1 m2 niższa i wynosi 24,3 m2. W przypadku średniej powiatowej należy jednak zauważyć, że znacznie zaniżają ją gminy takie jak Gostycyn (23,2 m2), Kęsowo (23,6 m2), a także obszar wiejski gminy Tuchola (23,6 m2). Lubiewo jest gminą o największej powierzchni użytkowej mieszkań przypadającej na jednego mieszkańca w powiecie, a także (razem z Kęsowem) o największej średniej wielkości mieszkania wynoszącej 91 m2. Liczba mieszkań, jak i ich powierzchnia użytkowa przypadająca na jednego mieszkańca, od wielu lat wykazuje tendencję wzrostową. Dotyczy to wszystkich obszarów województwa. Gmina Lubiewo, ze względu na swój wiejski charakter, od zawsze plasowała się w czołówce, jeżeli chodzi o wspomniane cechy, jednak w ostatnich latach wartości te stają się coraz bardziej podobne. Wpływ ma na to zarówno zmiana gospodarki mieszkaniowej - zakup coraz większych mieszkań przez mieszkańców miast, a także budowa małych domków i mieszkań na obszarach wiejskich, ale także zmiany społeczne - spadek liczby uro- dzeń, liczby zawieranych małżeństw. Na poniższych rysunkach przedstawiono zmiany zachodzące w sferze mieszkalnej gminy, powiatu i województwa na przestrzeni ostatnich 20 lat (1995-2015 r.) - Rysu- nek 23, Rysunek 24.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

26,0

25,0

] 2 24,0

23,0

22,0

21,0

20,0

19,0

Powierzchnia mieszkania użytkowa Powierzchnia 18,0 przypadająca na [m na mieśżkańca jednoeg przypadająca 17,0

16,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

kujawsko-pomorskie obszary wiejskie wojewodztwa powiat tucholski powiat tucholski - obszar wiejski Lubiewo

Rysunek 23: Powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na jednego mieszkańca

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

95,0

] 2 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0

55,0 Średniapowierzchnia mieszkania [m 50,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

kujawsko-pomorskie obszary wiejskie wojewodztwa powiat tucholski powiat tucholski - obszar wiejski Lubiewo

Rysunek 24: Średnia powierzchnia mieszkania [m2]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

8.3 Infrastruktura społeczna

Obiekty wchodzące w zakres oświaty i kształcenia, służby zdrowia, opieki społecznej, kultury, kultu re- ligijnego czy obsługi pocztowej są ważnymi czynnikami infrastruktury społecznej wpływającej na jakość życia mieszkańców gminy.

Wykształcenie

Niestety dane z najnowszego Spisu Powszechnego 2011 opublikowane przez GUS nie obejmują swoją dokładnością jednostek gminnych. Jednak w poprzednim spisie z roku 2002 uwzględniono gminę Lu- biewo. Porównanie danych z obszaru powiatu i gminy z roku 2002 może wskazywać jak mogą wyglądać obecne dane dla gminy Lubiewo, jednak ponieważ byłyby to tylko przypuszczenia, a odstęp czasu jest dość znaczący, analizie poddano najnowsze dane dotyczące powiatu. Powiat tucholski znalazł się na 10 miejscu wśród 19 powiatów ziemskich województwa pod względem odsetka mieszkańców posiada- jących wykształcenie wyższe z wynikiem 8,2%. Wartość ta jest o wiele niższa od średniej wojewódzkiej wynoszącej 20,2%. Jednocześnie jedynie niecała połowa z tych 8,2% osób z wyższym wykształceniem w powiecie (45% z nich) zamieszkuje miasto Tuchola, a reszta (55%) pozostały obszar powiatu. Ogólnie można zauważyć tendencję do zwiększenia liczby ludzi wykształconych - wzrost liczby ludności z wyż- szym wykształceniem, spadek osób o niskim lub braku wykształcenia. Widoczny jest również ogólnie wyższy poziom wykształcenia kobiet niż mężczyzn.

Praktycznie bez zmian pozostał odsetek liczby ludności z wykształceniem zasadniczym zawodowym, który jest w powiecie tucholskim najwyższy w województwie i wynosi 26,9%. Jednocześnie zdecydowana większość osób z wykształceniem zawodowym mieszka na obszarach wiejskich powiatu, co pa- trząc na dane dotyczące Lubiewa z 2002 r. może dawać podstawy do przypuszczeń, że obecnie też jest to znaczna grupa mieszkańców gminy.

Wpływ na takie zróżnicowanie wykształcenia na terenie powiatu mają głównie dostępność do ośrodków edukacyjnych oraz struktura zatrudnienia. W przypadku dużych ośrodków miejskich zarówno dostęp- ność szkół średnich jak i zapotrzebowanie na pracowników z wyższym wykształceniem jest wyższa. Na obszarach wiejskich - takich jak gmina Lubiewo, dominuje gospodarka rolna i leśna która cechuje się zapotrzebowaniem głównie na pracowników z wykształceniem zawodowym.

Tabela 12: Struktura wykształcenia w latach 2002 i 2011

kujawsko-pomorskie powiat tucholski gmina Lubiewo Wykształcenie: 2002 r. 2011 r. 2002 r. 2011 r. 2002 r. liczba 144957 255989 1926 3841 157 wyższe % 11,5% 20,2% 4,1% 8,2% 2,8% liczba 503814 536508 8163 10156 769 średnie i policealne - ogółem % 39,8% 25,6% 17,3% 21,1% 13,7% liczba 470106 459158 12642 12979 1722 zasadnicze zawodowe % 37,2% 21,9% 26,9% 26,9% 30,7% liczba 551851 361945 14831 9416 1804 podstawowe ukończone % 43,6% 17,3% 31,5% 19,5% 32,1%

podstawowe nieukończone i bez liczba 51421 20873 913 407 80 wykształcenia szkolnego % 4,1% 1,0% 1,9% 0,8% 1,4% Źródło: Narodowe Spisy Powszechne 2002 i 2011

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Edukacja i wychowanie

Ważnym aspektem funkcjonowania społecznego gminy jest infrastruktura zapewniająca opiekę i wy- kształcenie najmłodszym jej mieszkańcom. W gminie funkcjonuje Przedszkole Samorządowe Gminy Lubiewo z siedzibą w Bysławiu, z oddziałami przedszkolnymi w Bysławiu i Lubiewie. Ponadto na terenie gminy funkcjonują oddziały przedszkolne przy Szkole Podstawowej w Lubiewie, Klonowie i filii w Suchej. W roku 2008 ilość dzieci w wieku 3-6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie Lubiewo wy- nosiła 42,3%, od tego czasu wartość ta systematycznie rosła osiągając w 2012 r. 72,1 %, według najnowszych danych z 2014 r. wyniosła ona 60,9%. Jest to nienajlepszy wynik porównując go z innymi wiejskimi gminami powiatu np. Kęsowo - 76,4%. Gorsze są tylko gmina Gostycyn (60,6%) i obszar wiejski gminy Tuchola (45,4%). Wynik nie wydaje się być zły, jeżeli przyrównamy go do średniej woje- wódzkiej dla obszarów wiejskich (54%), jednak trzeba pamiętać, że wynik ten zaniżają znacznie obszary wiejskie gmin miejsko-wiejskich - tak jak w przypadku Tucholi. Rozbudowa infrastruktury o nowe obiekty opieki przedszkolnej, a także powstały niedawno żłobek, mają pozytywny wpływ w szerszym ujęciu. Dzięki temu, że rodzice mają możliwość pozostawienia swoich dzieci pod fachową opieką, mogą reali- zować swoje aspiracje zawodowe, co wpływa na rozwój społeczny i gospodarczy gminy, zwłaszcza jeżeli chodzi o aktywizację zawodową kobiet. Na obszarze gminy funkcjonują cztery szkoły podstawowe: • Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Bysławiu, • Szkoła Podstawowa im. Wojska Polskiego w Lubiewie, • Szkoła Podstawowa w Suchej, • Szkoła Podstawowa w Klonowie, oraz klasy gimnazjalne w Bysławiu i Lubiewie. Szkoła Podstawowa w Klonowie jest jednostką samodzielną, a jej organem prowadzącym nie jest gmina, lecz Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Klonowo nad rzeką Brdą „KLON”.

Opieka zdrowotna

Główną jednostka dbającą o zdrowie mieszkańców gminy jest Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lubiewie. Podzielony jest ona na dwie komórki organizacyjne: • Ośrodek Zdrowia w Lubiewie, • Ośrodek Zdrowia w Bysławiu. Oba ośrodki realizują świadczenia z zakresu podstawowej opieki medycznej. Uzupełniającą rolę pełni gabinet prywatny prowadzony w miejscowości Sucha. Na terenie gminy działa tylko jedna ogólnodo- stępna apteka w Bysławiu oraz jeden punkt apteczny Lubiewie, co zważając na liczbę mieszkańców gminy wydaje się być ilością niewystarczającą.

Obiekty religijne

Na terenie gminy znajdują się trzy parafie z kościołami parafialnymi oraz w przypadku parafii w Bysławiu, również z jednostkami podległymi: • Parafia Rzymskokatolicka p.w. Św. Mikołaja w Lubiewie, • Parafia Rzymskokatolicka p.w. Przemienienia Pańskiego w Bysławiu o Kościół parafialny w Bysławiu, o Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo w Bysławku, o Kościół p.w. św. Floriana w Minikowie, • Parafia Rzymskokatolicka p.w. Św. Maksymiliana Marii Kolbego w Suchej. Każda z parafii posiada również własny cmentarz. W przypadku parafii w Lubiewie jest to cmentarz przykościelny, natomiast w dwóch pozostałych przypadkach są to cmentarze samodzielne.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Usługi pocztowe i finansowe

Na terenie gminy znajdują się urzędy pocztowe w Bysławiu i Lubiewie. Biorąc pod uwagę liczbę miesz- kańców i rozmieszczenie tych placówek wydaje się, że dobrze spełniają swoją rolę i ich liczba jest wy- starczająca.

W Lubiewie znajduje się oddział Banku Spółdzielczego w Koronowie, natomiast w Bysławiu agencja Banku PKO. Z racji położenia w najważniejszych miejscowościach gminy, realizują one w sposób wy- starczający obsługę klientów indywidualnych, jak i podmiotów gospodarczych.

Infrastruktura kulturalna

Głównym ośrodkiem działalności kulturalnej w gminie jest Biblioteka - Centrum Kultury i Promocji Gminy Lubiewo. W Lubiewie znajduje się również Gminna Biblioteka, posiadająca filię w Bysławiu. Bardzo istotne dla utrzymywania aktywności kulturalnej mieszkańców gminy są liczne świetlice wiejskie w miej- scowościach Bysław, Bysławek, Cierplewo, Klonowo, Lubiewo, Lubiewice, Minikowo, Płazowo, Sucha, Trutnowo i Wełpin. Dzięki tym placówkom możliwa jest integracja społeczna mieszkańców, przyczynia- jąca się do rozwoju kulturalnego, ale także mogąca przyczynić się do aktywizacji gospodarczej poprzez inicjatywy podejmowane przez mieszkańców. Jako kolejne korzystne zjawisko zakwalifikować można istnienie w gminie wielu stowarzyszeń, zarówno kulturalnych, jak i sportowych czy turystycznych. Naj- ważniejsze z nich to np.: • Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Klonowo n/Brdą „Klon” • Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Lubiewo „Bory” • Polski Komitet Pomocy Społecznej • Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Koło nr 5 w Lubiewie • Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Koło nr 6 w Bysławiu • Stowarzyszenie Kulturalne „Cisowy Łuk” • Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Bysławek „Odnowa” • Stowarzyszenie Na Rzecz Szkoły w Lubiewie „Szkoła z pomysłem” • Związek OSP RP Zarząd Gminny • Stowarzyszenie „Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich” • UKS „Kadet” przy Gimnazjum w Bysławiu • UKS „Smyk” przy ZS w Bysławiu • UKS „Grom” przy SP w Lubiewie • Stowarzyszenie „Bory Tucholskie Wieś Teolog” • Bysławski Klub Piłkarski • Akademia Piłkarska Gminy Lubiewo • Parafialny Oddział Akcji Katolickiej Diecezji Peliplińskiej • Polski Związek Wędkarski- Zarząd Koła Lubiewo 102 • Parafialny Zespół Caritas • Fundacja „JEREMIASZ” Na terenie gminy odbywają się również cykliczne imprezy kulturalne, będące ważnym elementem pod względem promocji turystycznej. Są to między innymi: • Borowiacki Festiwal Orkiestr Dętych w Bysławku, • Ogólnopolski Bieg „Szlakiem Trzech Wież nad Borami”, • Dożynki, Biesiada Bysławska, • Masken Bal w Suchej, • Noce Świętojańskie w Bysławiu, Lubiewie i Suchej.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

9 Zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia Do niedawna nad bezpieczeństwem mieszkańców gminy Lubiewo czuwali policjanci z Posterunku Po- licji w Bysławiu, jednak w 2012 r. w ramach przeprowadzonej reformy jednostka została zlikwidowana, a funkcjonariusze skierowani do Posterunku Policji w pobliskim Cekcynie. Podobna sytuacja miała miejsce z przeniesieniem jednostki z Kęsowa do Gostycyna. Powodem takiego działania była nieopłacal- ność utrzymywania mniejszych jednostek. W ten sposób odległość najbliższego Posterunku Policji od największych miejscowości, czyli Bysławia i Lubiewa zwiększyła się o około 8-10 km, co sprawiło, że czas interwencji wydłużył się o około 10 min. Stała obecność policjantów w gminie niewątpliwie wpływa pozytywnie na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców. Według statystyk z roku 2011, które pozostały po zlikwidowanym posterunku w Bysławiu, najczęściej dokonywanymi przestępstwami na terenie gminy były kradzieże, kradzieże z włamaniem i prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu. Zadania poli- cjantów na terenie gminy polegały głównie na kontrolowaniu pojazdów, legitymowaniu obywateli oraz spotkaniach ze społecznością lokalną. Podejmowali oni również interwencje zarówno domowe, jak i w miejscach publicznych.

W miejscowości Sucha działa Ośrodek Doskonalenia Kadr Służby Więziennej z aresztem śledczym podlegający Dyrektorowi Okręgowemu Służby Więziennej w Bydgoszczy.

Ochronę przeciwpożarową na terenie gminy zapewnia 10 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, natomiast najbliższa jednostka zawodowa Państwowej Straży Pożarnej znajduje się w Tucholi. Jednostki w Bysławiu, Lubiewie, Suchej i Minikowie wyposażone są w samochody bojowe, co kwalifikuje je jako jednostki typu "S". Dwie pierwsze i jednocześnie największe z nich, zlokalizowane w Bysławiu i Lubie- wie, działają w strukturach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Pozostałe mniejsze jednostki znajdują się w miejscowościach Trutnowo, Wełpin, Płazowo, Cierplewo, Klonowo i Bysławek i mają za zadanie szybko reagować na lokalne, małe zagrożenia. Elementem poprawiającym bezpieczeństwo we wschodnich rejonach gminy jest wieża pożarowa Nadleśnictwa Zamrzenica. Ze względu na przeważa- jącą na obszarze gminy monokulturę sosnową, tereny te odznaczają się zwiększonym zagrożeniem pożarowym. Wiąże się to również ze zwiększonym zagrożeniem dla okolicznej ludności, a także wzrasta wraz z pojawianiem się w sezonie turystów w ośrodkach wypoczynkowych. Do potencjalnych zagrożeń pożarowych zalicza się także:

• Zbiorniki na paliwo o poj. 80 tys. litrów - Nadleśnictwa Zamrzenica (obecnie puste), które w chwili wypełnienia stanowiłyby zagrożenie dla ludzi pracujących w biurowcu Nadleśnictwa Zamrzenica, mieszkańców pobliskiego osiedla oraz osób przebywających w Ośrodku Wczasowym Leśne Ustro- nie, • Gazociąg (zagrożenie wybuchowo-pożarowe), który na odcinku 24 km przebiega przez teren gminy - sołectwa: Lubiewice, Lubiewo, Bysław, Bysławek, Minikowo, Wełpin. Oprócz stałych zagrożeń pożarowych na obszarze gminy występują również zagrożenia takie jak: • przewóz toksycznych środków przemysłowych drogą nr 240 Świecie-Chojnice na odcinku około 15 km, które stanowią zagrożenie dla mieszkańców okolicznych wsi, • ekstremalne warunki atmosferyczne - silne warunki wietrzne, burze i opady śniegu mogą spowodo- wać lokalne utrudnienia przejezdności dróg oraz uszkodzenia linii napowietrznych, • katastrofy komunikacyjne na drodze nr 240 Świecie – Tuchola.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

10 Stan prawny gruntów

Głównymi właścicielami gruntów na terenie gminy Lubiewo są w kolejności: osoby fizyczne (53,6%), Skarb Państwa (42,8%), spółdzielnie (1,2%), gmina oraz związki międzygminne (1,2%). Zdecydowana jest tutaj jednak przewaga gruntów należących do osób fizycznych (53,6%) i gruntów Skarbu Państwa (42,8%). Pozostałe grunty stanowią około 3,6% powierzchni gminy.

W podziale na rodzaj użytkowania gruntów zdecydowanie dominującą rolę w gminie pełnią użytki rolne (48,6%) i grunty leśne (43,1%). To dominacja tych dwóch typów użytkowania terenu przekłada się w dużej mierze na przedstawioną wcześniej strukturę własnościową, ponieważ 94% gruntów rolnych na- leży do osób fizycznych, a 87% gruntów leśnych jest we władaniu Skarbu Państwa.

Wśród gruntów rolnych największą powierzchnię zajmują grunty orne (83%) i łąki trwałe (10%). Pozo- stałą cześć terenów kwalifikowanych jako grunty rolne stanowią pastwiska (4%), grunty rolne zabudowane (2%) i grunty pod rowami (0,5%). Na terenie gminy nie występują sady.

Tabela 13: Struktura własności gruntów na terenie gminy Lubiewo (stan na 1.01.2017 r.)

ane

różne

Wyszczególnienie grun-

wypoczyn-

tów

rogi

rolne razem rolne

kowe D

wchodzących w skład

runty orne runty

zakrzewienia ereny kolejowe ereny

grupy rejestrowej T

e tereny zabudow etereny

Użytki ekologiczne Użytki

Tereny mieszkalne Tereny

urb. tereny niezabud. niezabud. tereny urb. wodami pod Tereny

Tereny przemysłowe Tereny

lub w trakcie zabudowy lubtrakcie w

Nieużytki i tereny tereny i Nieużytki

Inn

ereny rekreacyjno ereny

Powierzchnia ogólna gruntów ogólna Powierzchnia

T Grunty leśne oraz zadrzewienia i i zadrzewienia oraz leśne Grunty

Grunty Skarbu Państwa z wył. gr. przekazanych w użytkowanie 6931 109 198 6089 0 0 7 0 2 15 1 420 166 33 wieczyste Grunty Skarbu Państwa przeka- 38 1 1 0 0 4 2 0 2 0 28 1 0 0 zane w użyt. wieczyste Grunty spółek Skarbu Państwa, przeds. Państwowych i innych 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 państwowych osób prawnych

Grunty gmin i związków mię- dzygminnych z wyłączeniem gr. 198 22 25 8 6 0 9 0 2 131 0 13 0 4 przekazanych w użyt. wieczyste

Grunty gmin i związków mię- dzygminnych przekazane w 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 użyt. wieczyste Grunty, które są własnością sa- morządowych osób prawnych 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 oraz grunty których właściciele są nieznani Grunty osób fizycznych 8723 6217 7444 888 85 6 4 7 2 8 0 73 0 206 Grunty spółdzielni 199 162 192 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Grunty kościołów i związków wy- 35 13 15 13 1 0 3 0 0 0 0 2 0 1 znaniowych Wspólnoty gruntowe 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Grunty powiatów z wył. przeka- 100 0 0 0 0 0 0 0 0 100 0 0 0 0 zanych w użyt. wieczyste

Grunty powiatów przekazane w 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 użyt. wieczyste

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Grunty województw z wył. grun- tów przekazanych w użyt. wie- 20 3 4 3 0 0 0 0 0 13 0 0 0 0 czyste Grunty województw przekazane 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 w użyt. wieczyste Grunty będące przedmiotem własności i władania osób nie- 29 21 24 3 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 wymienionych w poprzednich grupach Powierzchnia ewidencyjna 16273 6548 7903 7007 94 11 25 7 8 267 29 509 166 247 Powierzchnia wyrównawcza 7 Powierzchnia geodezyjna 16280 6551 7906 7011 94 11 25 7 8 267 29 509 166 247 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

10000 9000 8723 8000 6931 7000 6000 5000 4000

powierzchnia [ha] 3000 2000 1000 38 198 199 35 100 20 29

Grunty spółdzielni Grunty

Grunty osób fizycznych osób Grunty

wieczyste

użytkowanie wieczyste użytkowanie

przekazanych w użytkowanie wieczyste użytkowanie w przekazanych

Grunty kościołów i związków wyznaniowych związków i kościołów Grunty

Grunty województw z wyłączeniem gruntów z wyłączeniem województw Grunty

Grunty gmin i związków międzygminnych z międzygminnych związków i gmin Grunty

Grunty Skarbu Państwa z wyłączeniem gruntów wyłączeniem z Państwa Skarbu Grunty

osób niewymienionych w poprzednich grupach poprzednich w niewymienionych osób

Grunty powiatów z wyłączeniem przekazanych w przekazanych z wyłączeniem powiatów Grunty

Grunty będące przedmiotem własności i władania i własności przedmiotem będące Grunty

Grunty Skarbu Państwa przekazane w użytkowanie w przekazane Państwa Skarbu Grunty wyłączeniem gruntów przekazanych w użytkowanie w przekazanych gruntów wyłączeniem

Rysunek 25: Struktura własności gruntów na terenie gminy Lubiewo (stan na 1.01.2017 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

11 Występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepi- sów odrębnych Obiekty i obszary na terenie gminy Lubiewo mogą być chronione w ramach: • ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 2134 ze zm.), • ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 909 ze zm.), • ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.), • ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1131 ze zm.), • ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1446 ze zm.).

We wcześniejszych i kolejnych rozdziałach opisano obszary ochrony przyrody takie jak Tucholski Park Krajobrazowy, Obszary Chronionego Krajobrazu Zbiornika Koronowskiego i Śliwicki Obszary Chronio- nego Krajobrazu, Obszary Natura 2000, użytki ekologiczne i pomniki przyrody. Opisano występowanie zabytków oraz obszarów zagrożonych powodzią. W poszczególnych rozdziałach opisano obszary pod- legające ww. ochronie. Tereny zamknięte na terenie gminy nie występują. Na terenie gminy nie wystę- pują również inne tereny chronione na podstawie przepisów odrębnych.

12 Występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych Warunki geologiczno-inżynierskie na terenie gminy Lubiewo zależne są od budowy geologicznej. W rejonach wysoczyznowych występują generalnie dogodne dla budownictwa warunki. Spowodowane są one dominacją spoistych, zwartych i półzwartych gruntów. Na takich gruntach nie występują zjawiska geodynamiczne, a poziom wód gruntowych jest niższy.

Na terenach sandrowych, zdominowanych przez lasy, powszechnie występują korzystne dla posadawania budynków piaski i żwiry. Poziom wód gruntowych jest wyższy niż na wysoczyźnie, jednak im dalej od dolin i zbiorników wodnych, tym większe możliwości np. podpiwniczenia budynków.

Gruntami trudnymi do zabudowy są wszelkiego rodzaju nanosy zawierające powyżej 2% frakcji organicznej, np, torfy, namuły. Dodatkowo na tych terenach często występuje wysoki poziom wód gruntowych. W przypadku Lubiewa są to obszary we wschodniej częsci gminy.

W granicach gminy Lubiewo tereny o wartości spadków terenu przekraczających 8° występują głównie w zachodniej części przy brzegach Brdy i Zbiornika Koronowskiego, ale także w pasie jezior od jeziora Strzemno na zachodzie, poprzez jeziora Strzyżyny Wielkie, Minikowskie, Bysławskie i Lucimskie na północy gminy (Rysunek 26). Na tych terenach pojawiają się procesy geodynamiczne takie jak denudacja czy erozja. Dodatkowo w obszarach wodnych dochodzi często do przecinania się wód podziemnych z powierzchnią terenu, tworzą się wycieki i wysięki erozyjne. Są to tereny trudne do zabudowy, właśnie ze względu na duże wartości spadków, wysoki poziom wód gruntowych i zwiększone prawdopodobieństwo występowania ruchów masowych.

Według Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, właśnie obszary w znajdujące się w obrębie doliny Brdy są predysponowane do występowania ruchów masowych. Obszary te zawierają się w wydzieleniu terenów o spadku powyżej 8°. Nie ma wśród nich aktywnych lub nieaktywnych osuwisk.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Rysunek 26: Spadki terenu na obszarze gminy Lubiewo o wartości większej niż 8 stopni

13 Występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych oraz udokumentowanych kompleksów podziemnego składowa- nia dwutlenku węgla

W obrębie całego Niżu Polskiego mogą występować trzy charakterystyczne dla niego typy surowców: • piaski i żwiry fluwioglacjalne lub eoliczne, • torfy, najczęściej typu trzcinowo-turzycowego, • nagromadzenia minerałów ilastych deponowanych in-situ lub jako porwaki.

Złoża surowców naturalnych, głównie kruszyw naturalnych, występują na terenie gminy nierównomier- nie. Występuje jedno udokumentowane złoże w okolicach miejscowości Cierplewo. Projekt rozpoznania tego złoża powstał w 2000 r., posiada ono najpopularniejszą kategorię rozpoznania - "C1", co oznacza maksymalny błąd szacowania podstawowych parametrów złożowych na poziomie 30%. Powierzchnia złoża wynosi 3,94 ha, z czego niecałe 2 ha objęte są eksploatacją. Jego geologiczne bilansowe zasoby szacowane są na 513 tys. ton. Wydobycie prowadzone jest metodą odkrywkową, co prowadzić może do degradacji środowiska naturalnego i obniżenia walorów krajobrazowych.

Na pozostałym terenie gminy nie stwierdzono innych miejsc interesujących pod względem uruchomienia wydobycia, a co za tym idzie nie udzielono koncesji.

Na terenie gminy nie rozpoznano i nie udokumentowano złóż wód podziemnych oraz kompleksów podziemnego składowania dwutlenku węgla.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

14 Występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepi- sów odrębnych

W granicach gminy Lubiewo występuje jedno udokumentowane i zagospodarowane złoże kruszywa naturalnego o nazwie "Cierplewo I" w miejscowości Cierplewo na działce nr 94. W oparciu o ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz. U. z 2016 poz. 1131 ze zm.) wyznaczono w tym miejscu obszar i teren górniczy.

15 Stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami

15.1 Komunikacja

W przypadku gmin wiejskich takich jak właśnie Lubiewo, komunikacja jest kluczowa dla funkcjonowania i rozwoju. Dostępność komunikacyjna do większych miejscowości i ośrodków powiatowych oraz woje- wódzkich jest bardzo ważnym aspektem dla życia mieszkańców. Sieć połączeń komunikacyjnych na terenie gminy obrazuje mapa (Rysunek 27).

Rysunek 27: Infrastruktura drogowa i kolejowa na terenie gminy Lubiewo

Komunikacja drogowa

Układ komunikacji drogowej w gminie Lubiewo składa się z trzech poziomów. Kluczowa dla funkcjonowania gminy jest jedyna droga wojewódzka na jej obszarze, droga nr 240. Łączna długość tej drogi

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 wynosi 78 km i biegnie ona ze Świecia przez Tucholę do Chojnic, z czego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się odcinek o długości 54,9 km. Droga ta istotna jest dla ruchu o charakterze tranzytowym, a także sezonowo turystycznym. Mimo, że nie jest drogą krajową, stanowi istotny element dla dostępności zewnętrznej województwa kujawsko-pomorskiego poprzez połączenie centralnej części kraju (drogi krajowej nr 91) z Pomorzem Środowym. Długość odcinka drogi wojewódzkiej nr 240 na terenie gminy Lubiewo wynosi około 11 km. Trasa ta przebiega przez miejscowości takie jak Płazowo (obejście wsi w budowie), Szumiąca, a przede wszystkim przez największą miejscowość gminy, czyli Bysław. Takie umiejscowienie stwarza szanse dla rozwoju tych miejscowości, ale jednocze- śnie może wpływać na pogorszenie bezpieczeństwa (duży ruch) oraz komfortu życia (spaliny, drgania, hałas). Według Generalnego pomiaru ruchu w 2015 roku na odcinku drogi Tuchola – Błądzim średnio przejeżdżało 6570 poj./dobę, a na odcinku Błądzim – Świecie 8160 poj./dobę.

Kolejny poziom infrastruktury drogowej gminy stanowi dziewięć dróg powiatowych: • nr 1030 – Cekcyn – granica gminy – Wełpin – Bysław – Lubiewo – Bruchniewo – Sucha – Cierplewo – granica gminy – droga powiatowa nr 1514 (gm. Koronowo), • nr 1034 – Szumiąca (DW 240) – granica gminy – DW 237 (gm. Gostycyn), • nr 1035 – Wełpin – granica gminy – droga powiatowa nr 1031 (Iwiec, gm. Cekcyn), • nr 1036 – Szumiąca (DW 240) - Bysławek – Klonowo – granica gminy – Jania góra – droga powiatowa nr 1240 (gm. Świekatowo), • nr 1037 – DW 240 – Teolog, • nr 1038 – Bysław (DW 240) – Bysławek – Minikowo – granica gminy – Piła Młyn – DW 237 (gm. Gostycyn), • nr 1039 – Lubiewo – DW 240 (Lubiewice), • nr 1040 – Minikowo – Lubiewo – Trutnowo – granica gminy (droga powiatowa nr 1041, gm. Świekatowo), • nr 1045 – Lubiewo – Klonowo.

Drogi te pełnią również bardzo ważną funkcję łącząc najważniejsze miejscowości w gminie między sobą, a także pozwalając na połączenie z gminami ościennymi oraz drogami wojewódzkimi. Łączna długość dróg powiatowych na terenie gminy wynosi około 74,5 km i prawie wszystkie mają nawierzchnię bitumiczną.

Ostatni poziom, jeżeli chodzi o drogi zarządzane przez administrację państwową, stanowią drogi gminne, których łączna długość w gminie Lubiewo wynosi około 73,3 km. Niestety tylko około 20% stanowią drogi o nawierzchni utwardzonej. Drogi te mają za zadanie zapewnić komunikację mieszkań- com mniejszych miejscowości, a także są elementem sieci ulic w większych miejscowościach.

Łączna długość dróg znajdujących się pod administracją jednostek samorządowych, czyli dróg woje- wódzkich, powiatowych i gminnych na terenie gminy Lubiewo wynosi około 158,5 km. Pozostałe drogi to drogi wewnętrzne, dojazdowe i inne, nie posiadające numeracji. Zazwyczaj posiadają one nawierzch- nię gruntową, tłuczniową lub żwirową.

Komunikacja kolejowa

Na południu, ze wschodu na zachód gminę przecina wyłączona obecnie z ruchu linia kolejowa. Linia ta powstała w 1909 roku i miała za zadanie łączyć Świecie ze Złotowem. Połączenia pasażerskie zostały na niej zawieszone w 2005 r. Nieczynna linia może posłużyć rozwojowi turystyki. Na odcinku Złotów - Kujany tory zostały rozebrane w celu utworzenia w tym miejscu trasy rowerowej. Torowisko zostało w dużej części rozebrane. Stan techniczny linii uniemożliwia eksploatację bez uprzedniego generalnego remontu. Fizyczna likwidacja torów nie spowodowała zmiany statusu linii kolejowej i nadal są to tereny zamknięte.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

Transport lotniczy

Najbliższym portem lotniczym jest Port Lotniczy w Bydgoszczy, do którego dojazd trwa około godziny (około 60 km). Znajduje się on jednak po południowej stronie Bydgoszczy, dlatego aby się tam dostać należy przejechać przez całe miasto, co może wpłynąć na wydłużenie tego czasu. Dzięki dobremu po- łączeniu ze Świeciem, a co za tym idzie autostradą A1, skróciła się natomiast dostępność do Portu Lotniczy im. Lecha Wałęsy w Gdańsku i wynosi ona około 1 godz. 40 min (158 km). Dodatkowo port ten obsługuje znacznie większą ilość połączeń i jest bezpośrednio powiązany z autostradą poprzez obwod- nicę Trójmiasta.

Transport wodny, rowerowy i szlaki turystyczne

Na terenie gminy nie funkcjonuje transport wodny o wymiarze czysto komunikacyjnym - brak jest prze- prawy promowej, ma on charakter jedynie turystyczny.

Walory przyrodnicze gminy predysponują ją do rozwoju turystyki opartej o aktywne formy wypoczynku. W tym celu niezbędna jest rozbudowana infrastruktura turystyczna. Dzięki bliskości Brdy i Zalewu Ko- ronowskiego możliwe jest wyznaczanie tras spływów kajakowych, natomiast rozległe tereny leśne są idealnym miejscem do rozwoju sieci szlaków pieszych jak i rowerowych.

Przy zachodniej granicy gminy przebiega kajakowy szlak Brdy, który rozciąga się od Starej Brdy, aż do Bydgoszczy. Do obsługi tego szlaku predysponowana jest miejscowość Zamrzenica.

Najważniejszym szklakiem rowerowym na terenie gminy jest niebieski szlak rowerowy, który prowadzi z Bydgoszczy poprzez Park Narodowy Bory Tucholskie do Chojnic. W gminie Lubiewo przebiega obok terenu, gdzie do niedawna funkcjonował Rezerwat Czapliniec Koźliny, a także przez miejscowości Bruchniewo, Klonowo, Bysławek i Szumiąca. Oprócz tego głównego szlaku rowerowego, również wiele szlaków pieszych jest przejezdnych dla rowerów. Przy południowo-wschodniej granicy gminy przebiega międzynarodowy szlak rowerowy Euro Route R1.

Turystyka piesza, również ma do dyspozycji kilka tras, najważniejszymi szlakami pieszymi na terenie gminy są:

• Zielony - Szlak Jezior Koronowskich (przejezdny rowerem) Przebieg: Wudzyn PKP - Stary Jasiniec - Nowy Jasiniec - Glinki wieś - Wielonek (prom) i prze- prawa na drugą stronę Zalewu - Pobrdzie - Sokole Kuźnica - Krówka Leśna - Kadzionka - Buszkowo Młyn - Łąsko Wielkie - Buszkowo wieś - Skarbiewo - Byszewo wieś - Leśnictwo By- szewo - Więzowno wieś - Stary Dwór - Park Grabina" - Koronowo - Okole wieś - Gościeradz - Samociążek - Koronowo - Stronnie PKP;

• Niebieski - Szlak Brdy (częściowo przejezdny rowerem) Przebieg: Konarzyny - Mylof - Rytel - Lutom -Woziwoda - Gołąbek - Plaskosz - Rudzki Młyn - Świt - Uroczysko "Piekło" - Piła - Zamrzenica - Sokole-Kuźnica (stanica wodna) - prom w Wie- lonku - Koronowo – Bydgoszcz;

• Żółty - Szlak im. Leona Wyczółkowskiego (przejezdny rowerem) Przebieg: Pruszcz - Stanica Wodna PTTK Sokole Kuźnica - prom w Sokole Kuźnicy - Wielo- nek - Wymysłowo - Nowy Jasiniec - Wilcze Gardło - Samociążek - Bydgoszcz - Osowa Góra;

• Żółty - Szlak Gackowskiego (częściowo przejezdny rowerem) Przebieg: Bysław - Kosowo - rezerwat przyrody „Cisy Staropolskie“ - Dąbrowa - Ostrowite – Błądzim (PKP).

W gminie Lubiewo istnieją dwa szlaki tematyczne, oparte o konkretne zabytki. Pierwszy z nich pozwala na zwiedzenie zabytkowych kościołów w Bysławiu i Lubiewie oraz klasztoru w Bysławku. Z tego powodu nazwany został szlakiem Trzech Wież nad Borami. Drugi z nich ma postać ścieżki dydaktycznej z

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 zakresu ochrony środowiska i gospodarki leśnej. Na jego trasie znajdują się tablice edukacyjne, a sam szlak rozpoczyna się w Zamrzenicy i nosi nazwę "Nad Zamrzonką".

15.2 Gospodarka odpadami

Odpady na terenie gminy odbierane są z gospodarstw domowych i przedsiębiorstw i wywożone poza teren gminy. Do niedawna na terenie gminy istniało składowisko odpadów w okolicach miejscowości Bysławek. Składowisko to zostało jednak zamknięte i poddane rekultywacji. Do obecnych zadań zwią- zanych z gospodarką odpadami wg "Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Lubiewo na lata 2016- 2020" należy: • objęcie wszystkich mieszkańców systemem odbioru odpadów oraz selektywnego zbierania od- padów; • kontrola podmiotów prowadzących działalność w zakresie odbierania, zbierania, transportu, od- zysku i unieszkodliwiania odpadów; • likwidacja „dzikich wysypisk”odpadów; • monitoring zrekultywowanego składowiska w m. Bysławek; • wybetonowanie i ogrodzenie PSZOK; • pomoc w usuwaniu azbestu.

Planowane jest utworzenie Punktu Selektywnej Zbiorki Odpadów Komunalnych wraz z budynkiem edukacyjno-promocyjnym w miejscowości Bysław. Zakres projektowy infrastruktury PSZOK obejmuje: • budynek edukacyjno-promocyjny, • wiatę na odpady, • boksy na odpady, • utwardzenie terenu, • ogrodzenie terenu, • oświetlenie terenu, • kontenery do segregacji odpadów, • fundamenty pod wagę najazdową.

15.3 Gospodarka wodno – ściekowa

W gminie Lubiewo dostęp do komunalnego wodociągu ma 94% mieszkańców. Na terenie gminy funk- cjonują ujęcia wody w Lubiewie, Bysławiu i Suchej.

7 000

6 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Rysunek 28: Liczba mieszkańców korzystających z wody z wodociągu w latach 2017-2015 (BDL GUS)

Bardzo dobrze, na tle innych powiatów, wygląda obsługa w zakresie odprowadzenia ścieków. Ze zbior- czej sieci kanalizacyjnej korzystać może obecnie 42,2% mieszkańców. W gminie przyjęto zintegrowany system odprowadzania ścieków podłączony do oczyszczalni ścieków komunalnych w Bysławiu.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

3 000

2 500

2 000

1 500

1 000

500

0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Rysunek 29: Liczba mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w latach 2007-2015 (BDL GUS)

Niektóre miejscowości w gminie Lubiewo znajdują się w zasięgu aglomeracji wg KPOŚK. Aglomeracja Lubiewo o równoważnej liczbie mieszkańców 4650 obejmuje Lubiewo i Bysław z oczyszczalnią ścieków w Bysławiu. Według rozporządzenia Nr 32/2006 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 4 kwietnia 2006 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Lubiewo w skład aglomeracji wchodzą wsie: Bysławek, Cierplewo, Klonowo, Sucha, Wielonek, Bruchniewo, Minikowo, Zamrzenica, Płazowo, Szumiąca, Trut- nowo. Zabudowania części wsi zdecydowano się podłączyć do nowo wybudowanych zespołowych przy- domowych oczyszczalni ścieków. Są to instalacje, które zbierają ścieki z kilku gospodarstw do jednej oczyszczalni, są zarządzane i utrzymywane przez Zakład Komunalny Gminy Lubiewo. Ze względów technicznych nie zdecydowano się na budowę kanalizacji. Przeszkodą była konieczność budowy dłu- gich odcinków kanalizacji tłocznej, co najprawdopodobniej spowodowałoby zagniwanie ścieków w ru- rach i trudności w eksploatacji.

15.4 Elektroenergetyka

Gmina Lubiewo ma ograniczoną dostępność do sieci przesyłowych i zasilających wysokich napięć. Po- wiat leży poza przebiegiem rurociągów paliw, a sieć zasilająca w zakresie energii elektrycznej jest roz- winięta słabiej, niż przeciętnie.

Na terenie gminy nie znajdują się linie elektroenergetyczne wysokich napięć. Sieć dystrybucji energii elektrycznej oparta jest o linie średniego napięcie 15 KV. Najbliższa linia elektroenergetyczna WN 110 kV biegnie z elektrowni wodnej Żur na Wdzie w gminie Drzycim przez GPZ w Tucholi do Chojnic (na terenie powiatu linia biegnie przez środkową część gminy Cekcyn). Głównym punktem zasilania gminy jest GPZ w Tucholi, z którego poprowadzone są linie napowietrzne średniego napięcia. Sieć rozdzielcza została wykonana głównie jako sieć napowietrzna. Na obszarze gminy znajduje się 100 stacji transformatorowych, głównie są to stacje słupowe. Z powodu zbyt długich obwodów niskiego na- pięcia oraz stacji transformatorowych starego typu, wybudowanych w latach 60. i 70-tych ubiegłego wieku, konieczna jest modernizacja infrastruktury elektroenergetycznej

Problemem występującym w gminie jest stan sieci niskiego napięcia, która zasila bezpośrednich odbior- ców. Nie jest ona dostosowana do zwiększonego obciążenia. Często istniejące obwody niskiego napię- cia przekraczają optymalne długości, a stacje transformatorowe z lat 60. i 70-tych są przestarzałe. Tym- czasem zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrasta. Zwiększa się liczba urządzeń energochłon- nych użytkowanych w gospodarstwach domowych oraz wymagania odbiorców w zakresie jakości do- starczanej energii elektrycznej.

15.5 Gazownictwo

Biegnące przez teren gminy gazociągi wysokiego ciśnienia DN150 DN100, DN80 MOP 5,5 MPa sta- nowią część systemu służącego do zaopatrywania odbiorców na poziomie lokalnym. Odcinek biegnący przez powiat łączy Świecie z Chojnicami (przebieg gazociągu jest zbliżony do przebiegu drogi 240; gazociąg biegnie przez gminy Lubiewo, Cekcyn, Gostycyn, Tuchola oraz Kęsowo) i zasila obecnie

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1 stację redukcyjno-pomiarową w Lubiewie. Rozwój sieci gazowej jest niewielki pomimo obecności gazo- ciągu, który mógłby stanowić podstawę dla rozwoju sieci dystrybucyjnej. W 2015 r w gminie było tylko 145 przyłączy gazowych do budynków, z których korzystało zaledwie 324 osoby. Pozostali mieszkańcy gminy korzystają z gazu bezprzewodowego, dostarczanego w butlach. Gazyfikacja gminy jest niezado- walająca. Gazociągi wysokiego ciśnienia posiadają strefy kontrolowane zgodnie z przepisami szczegó- łowymi. W Lubiewie zlokalizowane są dwie stacje gazowe: średniego i wysokiego ciśnienia.

15.6 Ciepłownictwo

Na obszarze gminy nie znajdują się zbiorcze systemy dystrybucji ciepła. Zlokalizowane na terenie gminy obiekty mieszalne i niemieszkalne na potrzeby grzewcze oraz na przygotowanie ciepłej wody użytkowej zasilane są w ciepło z własnych indywidualnych źródeł. Ze względu na fakt, iż gmina jest częściowo zgazyfikowana, pokrycie zapotrzebowania na ciepło na terenie gminy opiera się na spalaniu gazy ziemnego, węgla kamiennego, biomasy (popularnej ze względy na bliskość terenów leśnych) oraz oleju opa- łowego z minimalnym udziałem gazu płynnego.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

16 Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych

W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się uwarunkowania, cele i kierunki polityki przestrzennej oraz określa obszary przewidywane do realizacji zadań i pro- gramów wynikających z polityki przestrzennej państwa, regionu, powiatu i gminy z ich wewnętrznymi relacjami i powiązaniami. Na terenie gminy Lubiewo określono zadania wynikające z Planu Zagospo- darowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego (Uchwała nr XI/135/03 Sejmiku Woje- wództwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 czerwca 2003 r. Dz. Urz. Woj. Kuj.-Pom. z 2003 r. Nr 97 poz. 1437):

Nr za- Nazwa zadania Podmiot odpowiedzialny Termin realizacji dania Włączenie do sieci Natura 2000 obszarów Parków 1 Minister Środowiska do 2003 r. Krajobrazowych Borów Tucholskich Ochrona gruntów o wysokiej przydatności dla rol- 2 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi realizacja ciągła nictwa przed zmianą na cele nierolnicze Samorządy lokalne we współ- 3 Utworzenie rezerwatów i parków kulturowych pracy z Służbami Konserwator- do 2010 r. skimi Wojewoda Kujawsko-Pomorski Utworzenie rezerwatu biosfery na obszarze Borów we współpracy z Wojewodą Po- 37 do 2005 r. Tucholskich morskim w porozumieniu z samo- rządami lokalnymi Opracowanie programu ochrony środowiska wraz 39 Samorząd Województwa z planem gospodarki odpadami Realizacja programu zwiększenia lesistości Samorządy lokalne 40 i zadrzewień w województwie kujawsko-pomor- Regionalna Dyrekcja Lasów Pań- do 2020 r. skim w latach 2001-2020 stwowych w Toruniu Ustanowienie i wdrożenie planów ochrony parków Wojewoda w porozumieniu z sa- 44 do końca 2002 r. krajobrazowych: w tym Tucholskiego morządami Rewitalizacja historycznych układów urbanistycz- Samorządy lokalne we współ- 53 po 2010 r. nych pracy z Wojewodą Przebudowa drogi wojewódzkiej Samorząd Województwa remonty do 2008 r., 76 nr 240: Samorząd Gminy we współpracy budowa obwodnic po 2010 r. - remont nawierzchni z ZDW

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

17 Wymagania dotyczące ochrony przeciwpowodziowej

Na obszarze gminy występują obszary szczególnego zagrożenia powodzią o największym zasięgu wody powodziowej, na którym prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat. Największe zagrożenie powodzią występuje wiosną na skutek lokalnych podtopień w przypadku wysokich stanów wód w czasie roztopów. Obszar występowania tych zagrożeń dotyczy doliny rzeki Brdy i jest ograniczony do terasy zalewowej. Oprócz tego na terenie gminy znajduje się obszar, na którym prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat, jednak ustawa Prawo wodne nie wprowadza na tym obszarze ograniczeń w zagospodarowaniu.

Występowanie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią na terenie gminy ma charakter wyłącznie formalny. Tereny objęte tym problemem to grunty w dwóch miejscach nad brzegiem Brdy. Rzeka na całej długości jest bowiem pod wpływem cofki Zbiornika Koronowskiego, a to oznacza, że stany powo- dziowe nie przekroczą nigdy wartości rzędnej maksymalnego piętrzenia w zbiorniku. Zalanie wezbra- niowe terenów nad brzegiem rzeki utrudnia także wysoka skarpa, ciągnąca się praktycznie wzdłuż ca- łego zbiornika.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubiewo Załącznik 1

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1: Położenie gminy Lubiewo na tle województwa kujawsko-pomorskiego ...... 14 Rysunek 2: Położenie gminy Lubiewo na tle jednostek fizycznogeograficznych ...... 15 Rysunek 3: Otoczenie administracyjne i podział gminy Lubiewo na sołectwa (wg PRG i UG w Lubiewie) ...... 16 Rysunek 4: Mapa typów pokrycia terenu gminy Lubiewo wraz z otoczeniem wg Corine Land Cover - CLC2006 . 18 Rysunek 5: Schemat głównych i podrzędnych kierunków zewnętrznych powiązań systemowych gminy ...... 19 Rysunek 6: Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy Lubiewo ...... 22 Rysunek 7: Zagęszczenie zabudowy na terenie gminy Lubiewo ...... 25 Rysunek 8: Zagęszczenie zabudowy mieszkaniowej na terenie gminy Lubiewo...... 26 Rysunek 9: Rozmieszenie budynków o funkcji mieszkaniowej ...... 27 Rysunek 10: Rozmieszczenie budynków o funkcji usługowej i produkcyjnej ...... 27 Rysunek 11: Rozmieszczenie budynków służących produkcji rolnej ...... 28 Rysunek 12: Budowa geologiczna terenu gminy Lubiewo ...... 30 Rysunek 13: Podział gminy Lubiewo na zlewnie elementarne ...... 32 Rysunek 14: Gmina Lubiewo na tle podziału na JCWP ...... 33 Rysunek 15: Podział gminy Lubiewo na geokompleksy krajobrazowe (podkład: geoportal.gov.pl) ...... 46 Rysunek 16: Zmiany liczby ludności na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego w latach 1995-2015 ...... 48 Rysunek 17: Zestawienie udziału liczby osób w danych przedziałach wiekowych w stosunku do całkowitej liczby ludności w gminie Lubiewo oraz powiecie tucholskim w 2015 r...... 51 Rysunek 18: Liczba ludności według wieku i płci w gminie Lubiewo ...... 52 Rysunek 19: Ruch naturalny w gminie Lubiewo w latach 2002-2015 ...... 54 Rysunek 20: Ruch migracyjny w gminie Lubiewo w latach 1995-2015 ...... 55 Rysunek 21: Udział osób pracujących w całkowitej liczbie mieszkańców ...... 63 Rysunek 22: Udział osób bezrobotnych w całkowitej liczbie mieszkańców ...... 64 Rysunek 23: Powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na jednego mieszkańca ...... 65 Rysunek 24: Średnia powierzchnia mieszkania [m2] ...... 65 Rysunek 25: Struktura własności gruntów na terenie gminy Lubiewo (stan na 1.01.2017 r.) ...... 71 Rysunek 26: Spadki terenu na obszarze gminy Lubiewo o wartości większej niż 8 stopni ...... 73 Rysunek 27: Infrastruktura drogowa i kolejowa na terenie gminy Lubiewo ...... 74 Rysunek 28: Liczba mieszkańców korzystających z wody z wodociągu w latach 2017-2015 (BDL GUS) ...... 77 Rysunek 29: Liczba mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w latach 2007-2015 (BDL GUS) ...... 78

SPIS TABEL

Tabela 1: Aktualnie obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie Gminy Lubiewo ...... 8 Tabela 2: Podział gminy Lubiewo na sołectwa z wyróżnionymi miejscowościami ...... 15 Tabela 3: Liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy i lokalizacji inwestycji celu publicznego w gminie Lubiewo w latach 2010-2015 ...... 23 Tabela 4: Hierarchia sieci osadniczej i liczba ludności w jednostkach ewidencyjnych gminy Lubiewo 24 Tabela 5: Ludność w gminach powiatu tucholskiego w 2015 r...... 47 Tabela 6: Zmiany liczby ludności w gminach powiatu tucholskiego w latach 1995-2015 ...... 48 Tabela 7: Zmiany liczby ludności w miejscowościach statystycznych gminy Lubiewo ...... 49 Tabela 8: Małżeństwa i rozwody w gminie Lubiewo na przestrzeni lat 2002-2015 ...... 53 Tabela 9: Symulacja maksymalnego zapotrzebowania na powierzchnię użytkową budynków do 2045 roku na podstawie predykcji liczby ludności i powierzchni użytkowej budynków...... 58 Tabela 10: Prognozowane maksymalne zapotrzebowanie na powierzchnię użytkową w podziale na funkcje zabudowy w 2045 roku ...... 58 Tabela 11: Bilans terenów pod zabudowę na podstawie maksymalnego zapotrzebowania oraz chłonności terenów gminy ...... 60 Tabela 12: Struktura wykształcenia w latach 2002 i 2011 ...... 66 Tabela 13: Struktura własności gruntów na terenie gminy Lubiewo (stan na 1.01.2017 r.) ...... 70