Download Gratis
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Verkenningen van het onmogelijke De Heinekenprijzen voor Kunst en Wetenschap Voor iedereen met schrijflust biedt de Schrijversvakschool al dertig jaar met succes schrijfonderwijs. Wil jij ook beter leren schrijven? In oktober starten er weer herfstcursussen kort verhaal, roman, essay, poëzie, schrijftraining, jeugdliteratuur, toneel, scenario of verhalende non-fictie. In Amsterdam, Den Bosch, Den Haag of Rotterdam. Voor advies staan wij je graag te woord. Bel 020 2600066, of stuur een mailtje naar [email protected]. www.schrijversvakschool.nl 29_118_125_dd_lezen.indd 120 17-07-18 11:01 Schrijversvakschool_20MRT18.indd 1 16-07-18 12:37 Verkenningen van het onmogelijke Ze hebben stuk voor stuk voor doorbraken in hun vak gebied gezorgd. Creatieve doorzetters, vakidioten, kanshebbers voor Nobelprijzen. De vijf wetenschappers en één kunstenaar die op 27 september in het Muziekgebouw aan ’t IJ de Heinekenprijzen voor Wetenschap en Kunst in ontvangst nemen, zijn uitgekozen door jury’s met vakgenoten die tot de wereldtop behoren. In deze special, die De Groene Amsterdammer in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Stichting Alfred Heineken Fondsen heeft samengesteld, komen de laureaten uitgebreid aan het woord. Wat betekenen de doorbraken voor hun vakgebied en voor de samenleving? Welke obstakels hebben ze overwonnen, wat drijft hen om tot het uiterste te gaan? Daarnaast portretteren we vier jonge Nederlandse wetenschappers die de Heineken Young Scientists Awards krijgen uitgereikt. Zij kunnen volgens de jury als voorbeeld voor andere jonge wetenschappers in hun veld dienen. AMSTERDAM GALLERY, GELINK ANNET LIESHOUT EN VAN ERIK COURTESY Erik van Lieshout, Untitled, 2017. Collage en gemengde techniek op papier Colofon Inhoud De Groene Amsterdammer groene.nl 4 Hoop voor kankerpatiënten 15 Engelengeduld met Deze bijlage kwam tot stand in samenwerking Heinekenprijs voor Geneeskunde: eiwitcomplexen met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Peter Carmeliet Heineken Young Scientists Award: Wetenschappen (KNAW) en de Stichting Alfred Margreet Fogteloo Joost Snijder Heineken Fondsen Jop de Vrieze knaw.nl/heinekenprijzen heinekenprizes.org 7 Over de grens Heineken Young Scientists Award: 16 Ontregelende provocaties Hoofdredactie Xandra Schutte Maartje van der Woude Heinekenprijs voor de Kunst: Redactie Evert de Vos Evert de Vos Erik van Lieshout Vormgeving Christine Rothuizen (ontwerp), Arjan Reinders Bas Schipper Beeldredactie Simone Berghuys, Mels van der Mede 8 Barcodes voor dieren Eindredactie Rob van Erkelens, Hugo Jetten, Heinekenprijs voor 20 De geschiedenis van het milieu Jetske Brouwer Milieuwetenschappen: Paul Hebert Heinekenprijs voor de Historische Webredactie Katrien Otten, Jan Postma Sanne Bloemink Wetenschap: John McNeill Medewerkers Sanne Bloemink, Margreet Fogteloo, Casper Thomas Malou van Hintum, Arjan Reinders, Casper Thomas, Evert de Vos, Jop de Vrieze 11 Turen in het brein Acquisitie Hans Boot Heineken Young Scientists Award: 23 Harde cijfers over de ijskappen Uitgever Pieter Elshout Marie-José van Tol Heineken Young Scientists Award: Met dank aan Claire Beke, Communicatie in Cultuur Malou van Hintum Peter Bijl Jop de Vrieze Omslag 12 De hersenen begrijpen 24 Cellen onderscheiden Erik van Lieshout, detail van Zonder titel, 2014. Heinekenprijs voor Cognitieve Heinekenprijs voor Biochemie Collage, 29,7 x 42 cm Wetenschappen: Nancy Kanwisher Foto: Michel Claus / Courtesy Erik van Lieshout en en Biofysica: Xiaowei Zhuang Malou van Hintum Annet Gelink Gallery Jop de Vrieze 6.9.2018 DE GROENE AMSTERDAMMER 3 Geneeskundige – Peter Carmeliet ‘Als wetenschapper moet je risico durven nemen’ Het onderzoek van de Belgische topwetenschapper Peter Carmeliet biedt hoop voor kankerpatiënten en mensen met vaat- en zenuwziekten. ‘Ik doe alles met in mijn achterhoofd de vertaling naar concrete behandeling.’ door Margreet Fogteloo UZ LEUVEN CAMPUS Gasthuisberg is een orga Heinekenprijs voor de Geneeskunde, voor ‘zijn nisch gegroeid gebouwencomplex met aan de onderzoek naar de invloed van groeifactoren op achterzijde bouwputten voor al weer een uit endotheel en zenuwcellen, en voor zijn inspan breiding van nieuwe klinieken en onderzoeks ningen om kennis daarover te vertalen naar laboratoria. Na een kwartier lopen bereik je door behandelingen voor vaat en zenuwziekten’, een labyrint van gangen, hallen, overgangen van zoals de knaw haar besluit formeel motiveert. het ene naar het andere gebouw het Center for Verguld zegt Carmeliet dat ‘deze prijs natuur Cancer Biology, Vlaams Instituut voor Biotech lijk voor het hele team is. We proberen samen nologie. In deze verre uithoek van de campus bloedvaten beter te begrijpen, hoe ze ontstaan wordt in het Laboratorium van Angiogenese en en groeien, hoe ze een rol spelen bij ziekte Vasculair Metabolisme topwetenschap bedre processen en wat de effecten van groeifactoren ven onder leiding van Peter Carmeliet, die naast zijn op bloedvaten en zenuwcellen.’ onderzoeker ook hoogleraar geneeskunde is aan de Universiteit van Leuven en aan de Sun Yat HIJ VAT HET kernachtig samen, maar er gaat CULTURA IMAGES / CALLISTA IMAGES / HH sen University (China) en Kitasato University uiterst complexe materie achter schuil. Dat licht (Japan) en gastdocent is aan Harvard University hij graag toe. ‘Elke cel heeft voedingsstoffen als (Verenigde Staten). De wetenschappelijke door suikers en vetten, en zuurstof nodig – en dat je uitzaaiingen kunt afremmen. Elke verstoring braken van zijn team dragen bij aan de vooruit wordt vervoerd door de bloedvaten. Die zijn bij in de angiogenese, of er nu te veel of te weinig gang van de geneeskunde. een gezond mens in rust. Bij kankercellen is het zuurstof en voeding wordt aangevoerd, kan een ‘Elke nieuwe stap in de wetenschap is het anders, die hebben voortdurend honger en wil aanleiding zijn tot ziektes.’ gevolg van geduld en voordat een ontdekking len dus steeds meer voedingsstoffen aangeleverd Hij heeft angiogenese wel eens vergeleken leidt tot medicatie ben je weer jaren verder’, zegt krijgen. Daarbij maken zij moleculen vrij die de met een soort wegenwacht van de bloedvaten hij relativerend achter zijn bureau in zijn werk ontwikkeling van nieuwe bloedvaten prikke die hij ‘de snelwegen van het lichaam’ noemt. De kamer naast de kantine waar jonge promovendi len, een proces dat angiogenese heet. Dat is ook wegenwacht doet in een gezond lichaam niks, en postdocs uit de hele wereld en van diverse dis actief als je als kind nog in de groei bent en komt maar rukt uit als een signaal aangeeft dat er bij ciplines op deze snikhete middag pauze nemen. tot rust wanneer je volwassen wordt – dan ben je de aanvoering naar cellen iets mis is. En soms Zij zitten dagelijks uren achter elkaar in het lab uitgegroeid. Angiogenese kan ook tijdelijk actief wordt de wegenwacht zelf misleid en raakt hij te werken aan de lopende onderzoekslijnen. zijn om een wond te genezen. Bij hartinfarcten van slag. ‘We hebben van al die factoren die een Peter Carmeliet is binnen zijn vakgebied werkt het juist omgekeerd; er is weinig of geen rol kunnen spelen bij de groei van bloed vaten wereldberoemd; in de afgelopen decennia bloedvatengroei waardoor het hart niet genoeg nu een heel kritisch molecuul gelokaliseerd, publiceerde hij in gestaag tempo onderzoeks zuurstof krijgt. Wij willen weten hoe je dat pro afgekort vegf. Als je dat wegneemt treedt er een resultaten in toptijdschriften als Nature. Hier ces kunt beïnvloeden; stimuleren bij problemen remming van de bloedvatgroei op. Dat is al zo voor heeft hij inmiddels vele erkenningen en met het hart, zodat er geen bypassoperatie meer belangrijk dat diverse biotechfirma’s hiertegen prestigieuze prijzen ontvangen, waaronder de nodig is, of blokkeren zoals bij een tumor, zodat geneesmiddelen gemaakt hebben, die nu aan Ernst Jung Prize, de Joseph Maisin Prize for patiënten met kanker en oogziekten toegediend Excellence, de ARC Foundation Léopold Grif worden.’ fuel Award (belangrijkste prijs in Europa voor ‘Bij de organisatie van Na deze eerste doorbraak ontdekte hij nog kankeronderzoek), InBevBaillet Latour Health je lab neem je een risico het belang van een andere groeifactor – kortweg Prize (Belgische Nobelprijs) en trok hij de aan plgf – voor de aanleg van bloedvaten. Echter, dacht van het Nobelcomité. Hij werd ook gerid als je wetenschappelijk deze factor speelt enkel een rol tijdens ziekten derd tot baron door koning Filip van België het roer om gooit’ bij volwassenen, maar niet bij normale bloed om wille van zijn voortrekkersrol in het onder vatgroei in embryo’s of tijdens zwangerschap. zoek. En binnenkort krijgt hij dus de Dr. A.H. Samen met de biotechfirma ThromboGenics NV 4 DE GROENE AMSTERDAMMER 6.9.2018 Microscopisch beeld van borstkankercellen Het hangt niet af van één molecuul, het zijn er ontelbaar veel.’ Hij vergelijkt een bloedvat nu met een auto en de groeifactor met een bestuurder. ‘We nemen met een antilichaam/blocker in feite de bestuurder weg waardoor de auto stil komt te staan. Maar er stappen steeds weer nieuwe bestuurders in en zolang die er zijn blijft de auto rijden. Dus moet je het fundamenteel aanpak ken; de motor lam leggen, wat kan via de stof wisseling, wat metabolisme heet: de omzetting van suikers, eiwitten en vetten naar energie en bouwstenen om te kunnen groeien. Metabo lisme wordt uitgevoerd door duizenden enzy men en die kun je blokkeren via medicatie. We brengen nu in de discovery phase in kaart welke metabole reacties belangrijk zijn voor de groei