O HORREO Revista Cultural do Centro Airiños da nosa Nº 23 | Maio 2017 | Santa Coloma de Gramenet (Barcelona) | [email protected] airiñosdanosagalicia.org O HORREO 2016

Desde nuestro banco: ENCIENDE Relajate con el paisaje, con “el silencio del mar”, piensa y verás la vida de otra manera. Podrás decidir. Dicen que no saben si los Gallegos subimos o bajamos, TU COMUNICACI N ¡pero como no lo vamos a saber!, si somos..... GALLEGOS.

O Centro Cultural Airiños da Nosa Galicia quiere agradecer la colaboración prestada a todas las instituciones y personas que con sus escritos han enriquecido esta publicación de difusión gratuita. Así mismo, transmitimos ON nuestra más sincera gratitud a todos los anunciantes. XUNTA DIR ECTIVA: Sumario PRESIDENTE Xosé Canosa Blanco VICEPRESIDENTE Carlos Río Quiñoy OFF SAÚDOS SECRETARIO Gonzalo Méndez Pérez ALBERTO NÚÑEZ FEIJÓO 05 TESOUREIRA Presidente da Xunta de Galicia Mª Jesús Río González CARLES PUIGDEMONT 06 Relacións Institucionais President de la Generalitat Xesús López Pérez Responsable do Grupo de Música e Danza NÚRIA PARLON 09 Pepe Teijeiro Gómez Alcaldesa de Santa Coloma de Gramenet Vestiario Lola Vaamonde Souto MERITXELL BORRÀS I SOLÉ 11 Novas Tecnoloxías Consellera del Departament de Governació, Laura Santos Díaz Creamos la Administracions Públiques i Habitatge Cultura e Artes Escénicas XOSÉ CANOSA 12 Jairo Abanto Lea Presidente de Airiños da Nosa Galicia Participación Social e Voluntariado COMUNICACIÓN Ester Tejeiro Salgado online Xuventude Araceli Vera Pavón Carlos Casares Mouriño 14-19 de tu empresa Comunicación e Coordinación de eventos letras gallegas 2017 · Ovidio Santos Merche Molero Rodríguez Dez anos de camiño 21-24 Patrimonio e mantemento CATÁLOGOS Y REVISTAS DIGITALES Dez anos da maior aventura da miña vida José Mª Paredes Vigo Aquelas mulleres galegas 26-27 PRESENTACIONES DE EMPRESA O COMERCIALES José María Hernández O HORREO 2017 Centro Cultural Airiños da Nosa Galicia. FOLLETOS DIGITALES Programa Festa. 5 - 6 - 7 de Mayo 28-29 C/ Pompeu Fabra nº 44, bajos 08922 Santa Coloma de Gramenet. PROMOCIONES Y MARKETING ONLINE Fotos Actividades Centro Gallego 30-33 Tel. y Fax: 93 386 39 40 A Muiñeira “A De Chantada” 35 E-mail: [email protected] airiñosdanosagalicia.org PÁGINAS WEB De amores y de milagros 36-37 O HORREO 2017 Eduardo Pondal 38-40 LANDING PAGES Dirección: Xesus Blanco Martinez. Centenario de seu pasamento. Redaccion y Coodinación: Laura Santos, Gonzalo Mendez. INFOGRAFÍAS INTERACTIVAS Coordinador de Publicidad: Carlos Rio. La rebelión de las mujeres ferrolanas 41-43 Publicidad: Jesus Lopez, Manel Doteu, Merche Molero, Pepe en 1918 contra la carestía de la vida Teixeiro. LIBROS ELECTRÓNICOS Fotos Actividades: Fot. Sito, Jose Mª Hernandez, Guillermo Santa Comba, la iglesia más antigua 44-49 Vera, Maria Isabel Fernandez, Mireia Lopez, Jairo Abanto, Juan ··· de Galicia y A Cidá Avila, Merche Molero. Dos huellas únicas del pasado en Agradecimiento especial a: Siro López Foto Portada: Iñaki Villanueva Trecet. www.tactik.es/enciende Siro López profunda na invención 51-52 Maquetación: Tactik. do humorismo para a literatura Edita: Tactik. na obra mestra de Cervantes Colaboran: Xunta de Galicia, Concello de Santa Coloma de Gramenet, Generalitat de Catalunya, Diputació de Barcelona. Faustino Santalices Pérez 54-55 NOTA Espronceda 300-302 entl. 4a www.tactik.es Personajes ilustres 08027 BARCELONA O Centro Airiños da Nosa Galicia non e responsable nin se @MonTactik identifica coa opinión dos seus colaboradores, xa que cada un T. 93 243 51 10 www.linkedin.com/company/tactik da libremente a súa opinión. F. 93 243 06 48 +MonTactik [email protected] www.facebook.com/tactik.es 03 http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Saúdo de Alberto Núñez Feijóo Presidente da Xunta de Galicia

Emigrar é sempre quebrarse un pouco, un esforzo do cerne que nos marca de por sempre.

Todos temos na cabeza os máis que célebres versos de Rosalía, nos que encarna como ninguén a dor e a incerteza que nos asolagan cando habemos de marchar.

Xa dixen en máis dunha ocasión que o feito de emigrar é unha fazaña persoal, pero no caso dos galegos, e no voso particular, é ademais unha fazaña de país, por canto levades a calquera parte, neste caso a Cataluña, a galeguidade máis auténtica, integradora e acolledora. Fundastes unha sorte de embaixada galega onde todos son benvidos e da que saen ben atendidos e cheos de cultura e agarimo galego. Se iso non é un triunfo, xa me diredes que o é. Ademais, neste 2017 a vosa asociación cumpre 34 anos de ditosa, e espero longa, vida.

Abrir o noso aos demais, aprendendo das fortalezas alleas para incorporalas ao noso acervo coido que é a máis valiosa das nosas virtudes. Somos galegos do mundo e vós sodes a representación clara e palpable de que isto é así.

Séntese desde Galicia a fogueira viva da cosa asociación, que, lonxe de esmorecer, medra e quenta cada día con máis vigor. O voso exemplo inspíranos e enche de orgullo o que é o sermos galegos.

Grazas por facer do espallamento do patrimonio galego un xeito de vivir, por ser os máis dignos representantes fóra de Galicia, por vivir Galicia en Cataluña, por seguir construíndo Galicia en Cataluña, moitas grazas e parabéns.

Alberto Núñez Feijóo Presidente de la Xunta de Galicia

04 05 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Saúdo de Carles Puigdemont President de la Generalitat

Em complau poder compartir amb vosaltres, un any més, l’aniversari del Centre Cultural Airiños da Nosa Galicia, així com les activitats que organitzeu al voltant d’aquesta celebració. L’experiència acumulada, la il·lusió i l’esforç que poseu en cada nova edició farà, sens dubte, que enguany tornin a ser un èxit.

Som un país que té una vocació persistent d’acollida, de rebuda, sobretot en allò que per a nosaltres és molt important, com la llengua i les tradicions. Les aportacions de les diferents cultures que ens caracteritzen com a país ens fan sentir orgullosos de viure en un territori que valora la riquesa cultural, perquè ens permet tenir una mirada molt més oberta al món.

Hem de ser conscients que aquesta diversitat cultural és un patrimoni que hem de preservar i convertir-lo en una oportunitat que ens enriqueixi a tots. Hem d’apreciar d’on venim, però, sobretot, compartir-ho. Per tot això, us vull agrair un any més la vostra tasca com a entitat, que contribueix a apropar la cultura gallega als ciutadans i ciutadanes de Santa Coloma de Gramenet i de la resta de Catalunya i que també treballa per reforçar la cohesió social.

Catalunya té al davant uns mesos determinants i les decisions que prenguem aquest any marcaran les generacions futures. El diàleg i la convivència han estat sempre uns trets definitoris de la manera de ser dels catalans; per això estic convençut que, si col·laborem entre tots, serem capaços de construir un país millor. Us convido a participar-hi.

Carles Puigdemont i Casamajó President de la Generalitat de Catalunya

06 07 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Saúdo de Núria Parlon Alcaldesa de Santa Coloma de Gramenet

Puntual a la cita, la Fiesta aniversario del Centro Cultural Airiños da nosa Galicia inunda un año más el Parque Europa. Un fin de semana para sumergirse en la cultura i gastronomía gallegas. “Airiños” concentra su actividad exterior en esta fiesta del mes de mayo y en la del Pulpo en otoño. La entidad, no obstante, se caracteriza por su programa anual de actividades para promover la cultura gallega combinando su arraigo total a la sociedad catalana. Galicia y Catalunya, estos son los motores y razón de ser de la entidad. No hay que olvidar, por supuesto, las diferentes actividades solidarias, como la recogida de alimentos o mantas, que vienen organizando en los últimos años.

Como alcaldesa de Santa Coloma de Gramenet envío un profundo agradecimiento a la Junta de la entidad y a todos los socios y socias que forman esa gran familia. Un agradecimiento por las horas y el esfuerzo en la preparación de esta fiesta, pero también por su trabajo constante en el panorama social y cultural de la ciudad. Como cada año el Ayuntamiento ha dado soporte a la celebración de este evento, colaborando en la medida de nuestras posibilidades en traer un “trozo” de Galicia a nuestra ciudad.

Por todo esto sólo me queda invitar a todas y todos los colomenses, y personas de otras ciudades, a pasar este fin de semana por la Fiesta en el Parque Europa.

¡Feliz aniversario!

Núria Parlon Alcaldesa de Santa Coloma de Gramenet

08 09 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Saúdo de REPARACIONS - MANTENIMENTS Meritxell Borràs i Solé INSTAL.LACIONS - REFORMES Consellera del Departament de Governació, Administracions Públiques i Habitatge

Benvolgudes i benvolguts,

Em plau adreçar-vos unes paraules en una ocasió tan especial i felicitar-vos pel vostre aniversari. Enguany celebreu els trenta-quatre anys des de la vostra fundació, quan un grup de gallecs va decidir formar un grup de gaites i danses gallegues, plantant la llavor que creixeria donant lloc al Centre Cultural Airiños Da Nosa Galicia. Des de llavors us heu consolidat com una associació cultural de referència a Santa Coloma de Gramenet i a la comarca del Barcelonès, i com C/ Amèrica, 50 una de les entitats gallegues més actives de Catalunya. No volia deixar passar l’oportunitat de saludar-vos i desitjar-vos que gaudiu amb les activitats organitzades per commemorar aquesta efemèride.

Sóc ben coneixedora de la implicació i l’esforç dels gallecs i les [email protected] gallegues per preservar les tradicions de la vostra terra i donar-les a conèixer arreu, també els de la vostra entitat. Gràcies a la vostra OBERT feina de difusió i promoció de la cultura gallega, contribuïu a fer de la catalana una societat millor, més acollidora, diversa i rica, i a generar DE DILLUNS A DIVENDRES intercanvis i experiències entre el teixit associatiu que representa les respectives cultures. 09:30 A 13:30 - 16:30 A 20:00 Recordo una frase de l’escriptor Milan Kundera que trobo del tot encertada: “La cultura és la memòria del poble, la consciència col·lectiva de la continuïtat històrica, la manera de pensar i de viure”. No hi puc estar més d’acord. Jo, com a consellera de Governació, Pg. Llorenç Serra, 71 Administracions Públiques i Habitatge, departament que gestiona CALDERES les cases regionals, entenc i valoro la importància de preservar els ELECTRICITAT I GAS costums i les tradicions, de conèixer i fomentar la cultura popular perquè en ella resideix l’essència dels pobles. Neste labor estaremos AIRES CONDICIONATS sempre ao voso lado. CERTIFICATS I BUTLLETINS [email protected] Por moitos anos! CONTRACTES DE MANTENIMENT OBERT Meritxell Borràs i Solé DE DILLUNS A DIVENDRES Consellera de Governació, Administracions Públiques i Habitatge 09:30 A 13:30 www.nouclima.com

10 11 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Saúdo de Xosé Canosa Presidente de Airiños da Nosa Galicia

Benvidos un ano máis a o 34 aniversario de Airiños da Nosa Galicia, os vindeiros días 5, 6 e 7 de maio temos unha cita no Parque D´Europa de Sta Coloma de Gramenet .

Amigas, amigos, socio, simpatizantes e colomenses en xeral , son xa 34 anos de actividade ininterrompida de Airiños na nosa Cidade, vamos celebrar este aniversario con humildade, respeto e mostrando a nosa cultura, por iso un ano máis faremos o 34 aniversario cun festival multe cultural, dedicado ás diferentes culturas que concorren en Santa Coloma de Gramenet; Galicia, Catalunya, Aragón, Andalucía, Extremadura, etc. Estades todos invitados. de boa saúde e tirando adiante esta actividade da Nosa Terra. Os comezos son difíciles pero non e Este e un ano especial para Nós, pois temos a gran máis doada manter a continuidade ano tras ano, satisfación de durante o ano haber contribuído en moitas grazas a todos por estar aí. actividades de carácter benéfico que nos fan sentir ben, como todos ben sabedes atopámonos núa Grazas tamén o soporte que ano tras ano nos dan as cidade solidaria da cal todos e cada un de nós nos institucións e os exponsors que colaboran no noso debemos de sentir orgullosos e o colectivo de Airiños voceiro “O HORREO” grazas a todos vós e posible estamos sempre dispostos coa humildade que nos por en práctica todas as nosas ideas e inquedanzas caracteriza a aportar o noso grao de area e así o no eido da nosa cultura. fixemos durante todo o ano, recollemos alimentos, mantas, todo nun marco cultural na que o noso Lembrar tamén que faremos o día das Letras grupo de teatro RAMBOIA nos deleita sempre con Galegas, que este ano están dedicadas a Carlos unha fermosa obra, estes alimentos son entregados Casares e farémolo no auditorio, para celebrar como o banco de alimentos que se encargan da súa cada ano un gran día dedicado a cultura galega tal distribución. como se merece o persoeiro homenaxeado.

Quero dar as grazas a todas ás persoas que fan Como cada ano desexo que estas festas sexan do posible que todos estas actividades sociais se agrado de todos, que disfrutedes delas. A Xunta leven a termo dia tras dia, a labor de moita xente fai Directiva e eu persoalmente quedamos a vosa grande o noso colectivo e así poder executar e por disposición e moi agradecidos. en escena todos e cada un dos nosos proxectos. Boa festa, Bona festa, Buena fiesta Agradecer tamén os fundadores de esta Entidade, presidentes e xuntas directivas que fixeron posible Xosé Canosa Blanco que pasados 34 anos, hoxe poidamos estar gozando Presidente

12 13 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

letras gallegas 2017 · Ovidio Santos

Carlos Casares Mouriño

Este ano, as Letras Galegas teñen unha connotación especial, en AIRIÑOS como cada ano e dende o noso voceiro “O HORREO” non podemos deixar pasar por EL DESPATX PROPER AL POBLE alto a figura a quen a Real Academia Galega decidiu homenaxear cos Letras Galegas deste ano 2017. O DESPACHO PRÓXIMO NO POBO Estamos a falar de Carlos Casares.

E digo que teñen unha connotación especial por tratarse dun persoeiro cercan a súa xente, con criterio e carácter de seu, comprometido durante a súa andaina nos eidos da docencia na defensa do idioma que aínda que lle creara bastante desafección nos dirixentes das institucións núa época difícil endexamais abandonou a loita por a defensa da súa lingua, sempre coas ideas claras, un referente nas terras da Limia, onde deixou boa parte das súas destrezas e unha pegada difícil de esquecer.

Carlos Casares un home que entendía o mundo baixo a especie do narrado, e así o foi demostrando coa súa obra, recentemente venme a memoria ás súas columnas da Voz de Galicia “A marxe” que dende o ano 1992 e até o día do seu pasamento e como anecdotario do autor, pasou a gozar dun amplísimo seguimento de público lector que foi merecente de numerosos recoñecementos e prestixiosos premios.

Carlos Casares Mouriño, nacía en Ourense un 24 de agosto de ano 1941, con tan solo 3 anos a súa familia trasladase á vila de Xinzo de Limia onde o su pai exerceu como mestre e onde transcorreu a súa infancia.

Con 11 anos ingresa no Seminario ourensán iniciándose nos estudios de Humanidades entre os anos 1953 e 1957. Esta etapa da súa vida marcaría en Carlos un espírito inconformista debido a forte represión que viviu incluída a prohibición de falar galego. Aquí emprende a súa primeira experiencia literaria, un xornal manuscrito “El Averno” que difundía clandestinamente. Máis tarde, remata os estudios de Bacharelato por libre no Instituto de

14 15 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

antifranquista. A relación con Piñeiro como discípulo seu, levouno a converterse nunha fonda amizade. Nese tempo tomou parte activa nas organizacións clandestinas de resistencia democrática. Dedicase tamén á creación literaria publicando catro relatos na revista Grial nº 7, en 1967 publica o seu primeiro libro “Vento ferido” na colección Illa Nova de editorial Galaxia, nesta obra ponse de manifesto o seu talento narrativo. En 1969 publica a novela “Cambio en tres” relacionada coa emigración a Europa, asunto inédito ata entón nas Letras Galegas. Contos Infantís (1968), co relato A galiña azul, e mais e autonomía para Galicia, asinando o manifesto Sen rematar os estudos de Filoloxía Románica, o Iº Concurso de Teatro Infantil (1973), coa peza As “Realidade Galega”. Lembro moitas das conversas Casares pasa a exercer a docencia en Viana do Bolo laranxas máis laranxas de todas as laranxas. Da súa nas terras da Limia onde Carlos Casares expuxo como profesor auxiliar no “colexio libre asociado” preocupación pola creación dunha literatura infantil sempre os seus razoamentos para conseguir un aquí entra en conflito coa dirección do centro polo en galego tamén dá testemuño a tradución, publicada Estatuto Galego a par do catalán e o éuscaro, todo seu aberto antifranquismo, será expulsado do colexio en 1972, do relato O principiño, de Antoine de Saint- un referente naquela época para unha xuventude e prohíbenlle exercer a docencia en todo Galicia. Exupéry, unha obra pola que manterá unha especial que tiñamos unhas inquedanzas e que sempre nos predilección ata o final dos seus días. Entrementres, ilusionou o seu discurso que puxo a Carlos Casares Debido a isto desprazase a Bilbao onde traballa comeza a publicar regularmente no diario La Región, en primeira liña da política galega de aquel entón durante un curso, o regreso do Pais Vasco no ano de Ourense, a columna “Con esta lupa” (1972-74), xunto a Ramón Piñeiro e outros galeguistas. Xunto 1971 casase con Kristina Berg establecéndose coa que se inicia no xornalismo literario. con Piñeiro formou parte como independente das en Ourense e dando clases nunha escola privada. listas electorais de PSdG/PSOE, o que o converteu Coa súa dona visita regularmente Suecia, o seu No ambiente opresivo do franquismo no ano 1975 en membro do primeiro Parlamento de Galicia, elixido modelo social demócrata exerce unha poderosa gaña o premio convocado pola editorial Galaxia co no ano 1981. A súa labor parlamentaria compre influencia sobre el. Despois de gañar unha oposición gallo do seu 25 aniversario coa novela “Xoguetes salientar os esforzos para a redacción e aprobación no ensino medio, no 1974 comenza a exercer no para un tempo prohibido” aquí comeza a tomar corpo da Lei de normalización lingüística no 1983 e a lei de Ensino Medio de Ourense, aquí ten a posibilidade instituto de Cangas, o pouco tempo e expedientado o que seria unha das voces máis renovadoras e creación do Consello da Cultura Galega. de coñecer a , antigo líder galeguista xunto a outros profesores antifranquistas. A súa representativas da narrativa galega. No 1978 ingresa nun faladoiro literario que Casares frecuentaría e carreira docente no ensino medio culminará como na Real Academia Galega cun discurso sobre “O Rematada a primeira lexislatura da autonomía, onde toma contacto co estreito círculo intelectual do catedrático no Instituto de San Tomé de Freixeiro desastre de 1898 e os escritores galegos”, respondido Casares pasaría ao segundo plano da actividade Ourense daquel tempo. (Vigo) e prolongarase ata a súa morte. por Francisco Fernández del Riego converténdose política para centrarse na laboura cultural, no sen membro numerario máis novo. converténdose en director da editorial Galaxia (1986) No ano 1962 inicia a carreira de Filosofía e Letras Nos finais da década dos sesenta e inicios dos e da revista Grial (1988) e chegando a presidir, nos na Universidade de Santiago que rematará no ano setenta, Carlos Casares converteuse nun precursor No compromiso co seu pobo e coa súa xente, últimos anos da súa vida, o Consello da Cultura 1968, na especialidade de filoloxía románica. Tras da literatura infantil en galego, ao gañar os primeiros non podemos esquecer o seu paso por a política Galega (1996). Deste xeito, tornouse un persoeiro de varios contactos na Universidade coñece a Ramón premios de dous concursos convocados pola nos anos complexos da transición implicándose referencia da vida literaria e cultural de Galicia, na Piñeiro ligándose así ao núcleo da cultura galeguista e Asociación Cultural “O Facho”: o Iº Concurso de activamente na reivindicación do autogoberno que salientou como impulsor da renovación e posta

16 17 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

ao día tanto das letras e da industria editorial, canto 1991.- Comeza a publicar a serie de contos infantis da cultura galega nun sentido máis amplo. Desde a Toribio, cos títulos Este é Toribio, Toribio contra o profesor Smith e Toribio e o contador de contos. dirección da revista Grial e a presidencia do Consello Recibe o Premio Literario “Anxel Fole”. Publica da Cultura Galega esforzouse teimudamente en o estudo Ramón del Valle-Inclán: Zwischen Dekadenzdichtung und moralischer Satire en alargar os horizontes da cultura galega alén dos “Spanische Literatur” (Suhrkamp). campos tradicionais da antropoloxía, a filoloxía e 1992.- Comeza a publicación diaria da columna “Á as belas artes, cun empeño sostido por incorporar marxe” en La Voz de Galicia. Publica Toribio ten unha idea. Sae a súa edición de Poesía aspectos tales como a comunicación e as novas galega completa de Manuel Curros Enríquez. En tecnoloxías, as ciencias sociais e a investigación Pen Club en Maastrich, Toronto e Compostela (foi CRONOLOXÍA DA VIDA E OBRA colaboración con Xesús Alonso Montero, publica científica, o urbanismo e o medio. membro fundador e presidente do Pen Club - Galicia) Vida, obra e milagres de Xan da Coba. DE CARLOS CASARES ou o Literarisches Kolloquium en Berlín. Deu tamén 1993.- Publica Ramón Piñeiro. Unha vida por Galicia. (Fundación Carlos Casares) Sae a tradución ao catalán de Ilustrísima. Resulta Nestes anos, en Airiños da Nosa Galicia a través do cursos de literatura galega na City University of New nomeado membro vitalicio da Comisión Rectora programa de radio que se emitía todos os sábados York (1998). No ano 2000 participa no Expreso 1941.- (24 de agosto) Nace en Ourense. do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades. en radio Gramenet, tivemos o honor de contar en da Literatura, unha experiencia de convivencia 1944.- Trasládase a Xinzo de Limia, onde o seu pai, Francisco Casares, traballa como mestre. 1994.- Publica Na marxe de cada día, unha escolma de varias ocasións coa colaboración de Carlos Casares entre oitenta escritores en máis de sesenta linguas 1952.- Ingresa no Seminario de Ourense. artigos de “A marxe”, O galo de Antioquía e Toribio revoluciona o tráfico. que sempre estivo disposto a dar apoio a todas europeas, que ao longo de máis dun mes percorreron 1959.- Frecuenta as tertulias literarias ourensás, en as iniciativas culturais que se realizaban en pro da xuntos nun tren toda Europa, desde Lisboa a San especial a de Vicente Risco, no café Parque, no 1995.- Recibe en Celanova o Premio Casa dos Poetas e o Premio Julio Camba de Periodismo. Obtén cultura galega, dende o Consello da Cultura Galega, Petersburgo. Nesa década publica a serie de relatos Miño ou no Volter, con outros escritores e artistas como Prego de Oliver, Ferro Couselo, Xaime unha bolsa para escritores do “Litersrisches transmitía sempre ese optimismo que o caracterizaba infantís ilustrados por Penélope Ares arredor da figura Quessada, Antón Tovar, Conde Corbal, Xaquín Colloquium” para gozar dunha estancia en Wansee (Alemaña) onde escribe boa parte de en pro do espallamento da nosa cultura polo mundo de Toribio (1991-1994). Esta faceta da súa obra, que Lorenzo, Xosé Luís de Dios, Julio Gimeno, Acisclo Manzano, Arturo Baltar, José Luis López Cid ou Deus sentado nun sillón azul, que será publicado e así no lo facía chegar a toda a colectividade galega coidaba con moito agarimo e a que daba especial Arturo Lezcano. este mesmo ano. Publica Guía da provincia de Pontevedra: arte, cultura, gastronomía con de Catalunya. importancia, tería a súa continuación con Lolo anda 1961.- Trasládase a para fotografías feitas polo autor. Colabora cun relato estudar Filosofía e Letras e incorpórase ao grupo en bicicleta (1996) e culmina cos relatos O galo de no libro Cuentos de fútbol. É nomeado presidente de galeguistas liderado por Ramón Piñeiro. Durante a década de 1990, Casares viaxou por Antioquía (1994) e O polbo xigante (2000), ben que do “PEN Clube Escritores de Galicia”. 1967.- Publica Vento ferido. medio mundo participando en múltiples simposios estes dous non son doadamente clasificables como 1996.- Publica Lolo anda en bicicleta, en galego e catalán 1968.- Gaña o premio do concurso de relatos convocado (La bicicleta de Lolo) e A vida de Ánxel Fole. É e encontros, como os congresos mundiais do “literatura infantil e xuvenil”. pola Asociación Cultural “O Facho”, da Coruña, elixido presidente do Consello da Cultura Galega. con A galiña azul. 1997.- É distinguido con Premios da Crítica de España 1969.- Comeza a impartir docencia no Colexio Público e de Galicia por Deus sentado nun sillón azul. de Viana do Bolo. Acusado de comunista é É nomeado Delegado de España en Galicia do expedientado e inhabilitado para a docencia en Alto Comisariado das Nacións Unidas para os Galicia. Marcha para Bilbao. Refuxiados (ACNUR). Participa nun encontro de 1971.- Casa con Kristina Berg. escritores españois e cubanos en La Habana 1975.- Publica Xoguetes para un tempo prohibido, obra invitado polo Ministerio de Cultura. que resulta premiada no certame de novela que 1998.- Publica Un país de palabras. É nomeado director convoca Editorial Galaxia para conmemorar o 25º dos cursos de verán da Fundación Camilo José aniversario da súa fundación. Comeza a publicar Cela. Imparte un curso de Literatura no Graduate en La Voz de Galicia a sección “A ledicia de ler”. Center da City University de Nova Iork. É finalista 1976.- Recibe o Premio da Crítica Española por Xoguetes do Premio Nacional de Narrativa. para un tempo prohibido. 1999.- Publica Hemingway en Galicia e a tradución ao 1977.- Ingresa na Real Academia Galega. galego de O vello e o mar, de Hemingway. Obtén por segunda vez o Premio da Crítica galega. 1979.- Publica Os escuros soños de Clío. 2000.- Participa no Expreso da Literatura Europea, unha 1980.- Publica Ilustrísima. experiencia organizada pola UNESCO, a Secretaría 1982.- Deputado ao Parlamento de Galicia como do Consello de Europa e a Comisaría de Cultura e galeguista independente nas listas do PSdeG- Educación da Unión Europea, con outros oitenta PSOE pola provincia de Ourense. escritores que durante mes e medio percorre 1983.- Recibe o Premio “Fernández Latorre” de Europa desde Lisboa ata San Petersburgo. Publica xornalismo, concedido polo diario La Voz Un polbo xigante e o minilibro Biografía de D. Juan de Galicia.Viaxa á extinta URSS convidado de la Coba. Traduce ao galego La Bella Otero, de pola Unión de Escritores da Unión Soviética, Gonzalo Torrente Ballester. impartindo conferencias e particiando en 2001.- Publica a biografía A vida do Padre Sarmiento e seminarios xunto con outros escritores como sae a edición en catalán de Deus sentado nun Manuel Vázquez Montalbán e Joan Perucho. sillón azul (Déu assegut en una butaca blava). 1984.- Sae a edición en castelán de Os escuros soños 2002.- (9 de marzo) Morre en Vigo. Postumanente de Clío. aparece a novela O sol do verán e a Xunta 1985.- Faise cargo da dirección xeral de Editorial Galaxia. de Galicia publica a súa conferencia Gonzalo Torrente Ballester. O escritor, o amigo. Sae Galicia, 1986.- Sae a edición en castelán de Ilustrísima. nai e Señora, obra da que é coautor. Recibe a 1987.- Publica Os mortos daquel verán en galego e en título póstumo o Premio Roberto Blanco Torres castelán. de periodismo. O 9 de setembro constitúese a 1990.- Morre Ramón Piñeiro. Fundación Carlos Casares.

18 19 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016 Dez anos de camiño Dez anos da maior aventura da miña vida

Crónica de unha soñadora catalán de orixe galego Dedicado os meus avós Laura Santos Díaz

Marzo de 2007 Un día de inverno o meu pai, Xosé, propúxonos facer o Camiño de Santiago. O meu irmán e mais eu pensábamos que era unha broma. Pero meu pai e de ideas claras. Él quería emprender este viaxe O Cebreiro) e unha parroquia do municipio de connosco. É así foi. Á semana seguinte presentouse Pedrafita do Cebreiro, na provincia de Lugo Pertence coas credenciais que nos levarían ata o paraíso, a comarca dos Ancares Lucenses. Nela sitúase a ata Santiago de Compostela. De primeiras, a meta aldea de idéntico nome, a 1330 msnm de altitude, parecía difícil, meu irmán era un neno de 14 anos e e que e o primeiro pobo galego do Camiño de eu tan so tiña 17 anos. Santiago Francés. Na súa arquitectura destacan as pallozas e a igrexa de Santa María (prerrománica, do Chegou o día. Collín a mochila, as miñas botas é século IX), que custodia un cáliz románico, datado o meu aparato de música. O tren saía ás 20 horas. no século XII). O traxecto era longo. Meu pai parou a comprar comida na estación de Sants (Barcelona) como era Poderiamos estar falando, horas e horas do Cebreiro tradición cada vez que iamos a Galicia. Collemos o pero temos que comezar o camiño, así que pómonos tren Estrella dirección Ponferrada. Cando chegamos as botas e vamos andar. a Ponferrada esperábanos Xoán, un amigo do meu pai. El levounos ata O Cebreiro, a primeira etapa do Etapa 1: camiño. O Cebreiro - Triacastela Xa no Cebreiro podemos percibir o que ía ser esa Era un día gris. O tempo acompañaba pouco. Facía andaina que nos levaría hasta Santiago, nun día frío e nevaba. Despedímonos de Xoán e empezamos de choiva e neve puidemos apreciar da man do a camiñar. O primeiro pobo que vimos foi Liñares. noso amigo Xoán a fermosura que encerraba a esa Meu irmán e mais eu fíxonos especial ilusión porque pequena e enxebre bisbarra lucense coas súas era unha danza tradicional galega que bailabamos pallozas que abre esa porta que entra de Castela en Airiños. Continuamos camiñando. A neve non para acoller a milleiros de peregrinos e mostrarlles a paraba. Cada vez facía máis frío e o sol non saía. fermosura paisaxística que os acompañará durante o camiño nas Terras de Breogán. Os tellados das casas eran de pizarra e estaban cubertos de neve. Era unha imaxe preciosa, digna de O noso amigo Xoán, como bo e xeneroso e nativo unha fotografía. Naquel momento pensei: que sorte desas terras, mostrounos durante ese día a historia teño de pertencer a esta terra. È un sentimento que do Cebreiro e o que significa para o camiño non se pode explicar con palabras. Continuamos de Santiago, nas súas tabernas puidemos vivir camiñando. Despois de dúas longas horas momentos inesquecibles de tanta tradición. descubrindo os pequenos pobos do interior da

20 21 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

provincia de Lugo, paramos a almorzar. Pedímonos Etapa 2: Etapa 3: uns bocadillos de tortilla e un café con leite. O Triacastela – Sarria Sarria – Portomarín home do bar era moi agradable. Tratounos coma se foramos estranxeiros. Pero cando escoitou falar en O sol saíu en Triacastela. Eran as sete da mañá. O día seguinte, saímos dirección Portomarín. Meu galego a meu pai preguntou: Levanteime da cama e fun o lavabo a peitarme e lavarme irmán e máis eu non coñeciamos Portomarín. Meu pai os dentes. Os lavabos eran mixtos. Sorprendeume ver explicounos que o pobo de Portomarín quedou baixo Home: È logo, ¿de onde vindes? a homes no meu lavabo. Cando os tres estábamos as augas do embalse de Belesár no ano 1963. A etapa listos, saímos camiño a Sarria. Aquela etapa foi moi era moi bonita. Coñeceriamos a Galicia rural. Durante Xosé: de Barcelona. dura. Comezou a chover ás dez de mañá. Cando o camiño descubrimos moitas aldeas pequenas que empezamos a subir o alto do Poio, pensaba que non estaban entre as montañas dos intres da provincia de Home: e entón, ¿Cómo falades tan ben o Galego? acabaría o camiño. O pobo estaba moi alto e metido Lugo. na montaña. Menos mal que levabamos un calzado Xosé: porque somos galegos. adecuado pra a ocasión. As vistas eran espectaculares. Chegou a hora de almorzar. Paramos na parroquia de Santa María de Ferreiros e pedimos unhas empanadas Os arbores eran verdes, o sol era radiante, o bo tempo O home quedou parado de cómo falábamos o Collín o chuvasqueiro pra non mollarme tanto e agarrei de carne pra todos. No almorzo tamén estaban os estaba chegando a Galicia. Nas aldeas que topabamos Galego meu irmán e mais eu. È tamén contounos que un pau pra non caerme o chan. Canta natureza hai en nosos amigos dos Estados Unidos. Un deles tiña un po lo camiño estaban cheas de prados verdes con non era moi habitual ver a galegos facer o camiño. Galicia. So se respiraba aire limpo. Aquelo era de conto. certo parecido a Xesús Cristo. A comunicación que vacas pacendo. Aquelo era de conto. Parecía que Meu pai estaba moi contento de facer esta viaxe con tiñamos con eles era en inglés. Meu pai faláballes estiveramos nun conto de fadas. Acabou a hora de almorzar. È emprendemos camiño nós. Cando chegamos a Samos meu pai ía cantando en galego para que aprenderan o idioma da terra. ata Triacastela. O sol comezou a saír. Empezamos a cantigas de Fuxan os ventos po la rúa. Atravesamos Continuamos camiñando. Ese día facía sol e gardamos Chegamos a Palas de Rei e visitamos a capela ónde encontrar a xente que levaba días facendo o camiño. bosques de carballos e castiñeiros que rodeaban o río as chaquetas. Eu ía escoitando música de Luar na collemos uns recordatorios do seu santo. Era un pobo Uns viñan do camiño Francés. Outros dende Astorga, Oríbio. Puidemos ver e coñecer o Mosteiro de Samos. Lubre e cantando po la rúa: hai un paraíso nos grande e moi bonito. Lembro a escola que hai na León. Meu irmán era o máis pequeno do grupo. È confíns da terra, hai un paraíso ónde brillan as entrada ónde coñecemos a dúas mulleres ourensáns un rapaz que fala ben o inglés e fíxose amigo dun Cando chegamos a Sarria recibimos unha sorpresa. estrelas, hai un paraíso nos confíns da terra, é a que estaban facendo o camiño. A etapa acababa en canadense. Durante toda a etapa íamos falando e Os meus avós maternos Ramón e Aurora, viñeron a cidade santa chamase Compostela. Palas de rei, pero meu irmán e mais eu queríamos rindo con esas marabillosas persoas que acabamos vernos. ¡Que alegría!. Éles son de Diomondi, unha aldea seguir camiñando ata chegar a Melide. Continuamos de coñecer. Parecían amigos de toda a vida. Nunca pequena que pertence a Ribeira Sacra. Xantamos con Quedaban tres quilómetros para chegar a Portomarín. camiñando. Víamos Melide de fondo. Pra chegar pensei topar con xente tan agradable no camiño. eles e cos meus tíos que tamén viñeron a vernos. Aquel Non ía cansada. Cando chegamos o ponte de tivemos que pasar por un ponte. Íbamos contentos Eran coma nós. día chegamos cansados o albergue. Ás habitacións Portomarín, paramos uns minutos a facer unhas fotos porque ese día pra xantar tocaba polbo. Como eran grandes. Ese dia compartiamos habitación con e mirar o embalse que cubriu o pobo entre as augas. esquecerse de comer ese polbo acompañado de ese Chegamos o albergue de Triacastela. Era un albergue unhas vinte persoas. Todas moi amables. Coñécemos viño na pulpería Ezequiel. Pedimos dúas racións e unha pequeno. Ás habitacións eran de catro persoas. a un canario que estaba deixando de fumar e era moi Despois de xantar, fomos tomar un café e xogar as botella de albariño. Ese día tocounos durmir cunha muller asturiana. Eu simpático. Contaba as vivencias que levaba no camiño cartas cos nosos compañeiros de viaxe. Ese dia coma era a muller, durmía con ela. Ás oito da noite è o difícil que era deixar o ditoso tabaco. no albergue a cea fíxoa o Xesús Cristo, como así lle Xa quedaba menos pra chegar a Santiago. Po la tarde cenamos nun bar e ás nove xa estabamos durmindo. chamabamos. Eu non sei a que sabía aquelo. Era un visitamos o casco antigo de Melide. Preto a igrexa revolto de ovos con arroz que tiña moi mala pinta, pero topámonos ca nai de Carlos. Que muller mais amable moi bo sabor. Ás nove e media marchamos durmir. e agradable. Era semana santa é xusto o día que Non se escoitaba a ninguén. chegamos a Melide era o venres santo.

Etapa 4: Con meu pai visitamos uns amigos para darlles unha sorpresa, Pepe e Consuelo, socios fundadores Portomarín – Melide de “Airiños” fíxolles moita ilusión e foi un anaco de Hoxe era un día bonito. Íbamos camiño a uns dos recordos e lembranzas vividas en Airiños que tanto pobos mais bonitos de Galicia. Xa habíamos estado en a min como a meu irmán nos deixaron abraiados de Melide. O centro cultural Airiños da Nosa Galicia fixo escoitar a Pepe falar con meu pai con tanto sentimento algunha Xuntanza organizada po lo noso vicepresidente e sinxeleza das anécdotas que viviron xuntos. Todas Carlos. He un dos pobos mais coñecidos de Galicia estas paradas no camiño foi un complemento para por as súas festas. Aquela etapa resultou difícil pra sentir e compartir con meu pai esa morriña e saudade C/ San José 19, local 3 Rambla Fondo 64-68 meu pai. No pe saíulle un vulto de auga e uns canarios que como bo galego sempre nos transmitiu formando Tel. 93 385 47 81 Tel. 93 468 66 09 quitáronllo cunha agulla. ¡ Que medo!. parte importante no feixe de valores que nos inculcou.

22 23 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Etapa 6: O Pedrouzo – Santiago de Compostela Chegou o gran día. Por fin íamos pisar a catedral de Santiago de Compostela. Pero, inda tiñamos que subir o alto do monte do Gozo. Eu cando vin esa subida, voteime ás mans a cabeza. ¡Qué dificultade! Eran uns dez quilómetros. Foron os dez quilómetros mais longos da miña vida. Intentaba non pensar en subir. Cando chegamos a San Marcos e avistamos a Televisión de Galicia, meu pai díxome: ti algún dia traballaras aquí como periodista. Inda non traballei, pero si fixen un reportaxe. Era o soño do meu avó Ramón, verme na televisión. Sempre me dicía: miña netiña, ti algún dia chegaras moi lonxe nos medios de comunicación.

Tamén vimos por primeira vez o aeroporto Rosalía de Castro, Lavacolla (Santiago de Compostela). Xa víamos o final do camiño. No alto do monte do Gozo, tiñamos as vistas de Santiago de Compostela. A emoción era moi intensa. Despois duns 200 quilómetros Santiago Etapa 5: quedaba os nosos pés. O meu corazón empezou a ir Melide – O Pedrouzo cada vez máis rápido. Púxenme nerviosa. Estaba uns A seguinte etapa era cómoda, non tiña moito desnivel. pasos de chegar a praza do Obradoiro, a miña praza Era a penúltima etapa do camiño. Isto estábase favorita. acabando. Xa empezabamos a notar os pes cansados pero a satisfacción persoal que levábamos non se Chegamos a entrada da cidade. Fixémonos unha foto pode explicar con palabras. Na entrada de Arzúa, con cartel. Camiñamos ata chegar o casco antigo de meu irmán ía adiante noso. De repente, caeu o chan Santiago. Cando escoitei o gaiteiro que sempre esta e quedou deitado. Unhas mulleres que ían paseando tocando nun lado da praza do Obradoiro o corazón po la rúa empezaron: ¡ Aí que morreu o rapaz! Meu comezou a dispararse. Ás lágrimas caían polo meu pai e mais eu fartos a rir, achegámonos ónde estaba o rostro. Que mestura de sentimentos, o monumento meu irmán. Non se mancou. Levantámolo do chan e máis importante de Galicia envolto de música continuamos camiñando. tradicional. Chegamos. Xa estabamos contemplando a Catedral. Xa tiñamos o mundo os nosos pes. Era hora de almorzar. Paramos nunha cafetería e Pasamos o Pórtico da Gloria e o santo dos coques pedimos uns bocadillos e uns zumes de laranxa. Esta e Unha familia de galegos e cataláns de Santa Coloma a etapa que mais quilómetros facíamos. Era unha etapa de Gramenet chegaron o paraíso galego. Nunca difícil. Arzúa era a metade da etapa. Cando chegamos esquecerei o momento que subín as escaleiras da o centro de Arzúa estivemos cos estadounidenses catedral que puxeron punto e final a unha vivencia nunha praza comendo unas laranxas que levaba inesquecible. meu pai na mochila. O Xesús Cristo entráronlle ganas de mexar e mexou nun escaparate dunha tenda. Eu Se volvera a nacer, non duraría en volver a repetir este quedeime ca boca aberta (rindo). viaxe convosco, Papá é irmán. Sen dubida, por moitas experiencias e aventuras, esta é a mellor de todas. Quedaban 6 quilómetros pra chegar O Pedrouzo. Unha mestura de sentimentos que so podía vivir con Que longa estaba sendo a etapa. Despois de 35 vós. Cos meus homes favoritos. Graciñas pai por facer quilómetros camiñando, chegamos O Pedrouzo. No esta aventura posible. Grazas irmán por acompañarme albergue da Xunta só quedaban tres camas, xustas sempre neste camiño chamado vida. pra durmir os tres, chegamos a tardar un pouco mais e temos que durmir no chan, co cansos que iamos, a Laura Santos Díaz verdade e que durmiamos en calquera sitio.

24 25 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

numerosos exércitos á beira do castelo roqueiro melgacense, dúas mulleres -partidaria unha do rei Aquelas mulleres galegas castelán e a outra do rei portugués que se chamaba Ines Negra-, decidiron ofrecer a ambos exércitos contendentes, a cambio da batalla que se aveciñaba, cavando nos campos e carreando polos camiños” a disputa dunha singular pelexa entre elas mesmas, (Becerra). E por extraordinaria que haxa sido a man a man. A condición era a de que ambas hostes evolución experimentada nos últimos anos cara a terían que someter a sorte da vitoria ao resultado actitudes máis femininas e modernas, as prácticas desta pelexa. bélicas e sacrificios vividos antigamente tiveron a forza suficiente para quedar configuradas non seu código Unha pelexa entre ambas, vinculante, que ía servir xenético. para evitar unha tráxica secuencia de centenares de unha muller anónima que cumpría así unha promesa mortos. Foi aceptada a proposta de tan curiosa loita; á Virxe; e fíxoo escalando a forte pendente sen tomar Por iso, cremos que cando as circunstancias o esixen, e di a lenda que foi tal o furor que puxeron ambas en ningún descanso. xurde espontaneamente nas mulleres galegas o arrincarse o cabelo, que terminaron as dúas heroínas ancestral espírito de resolta valentía que as convertía coas súas cabezas absolutamente calvas. Con estes exemplos, non é de estrañar que outrora en heroínas, como María dá Fonte (galega do norte foi de uso común que se utilizara a muller galega portugués) ou a María Pita, e lles infunde a forza No aspecto laboral, non é necesario recorrer ao nos símbolos que eran mais propios e atribuíbles á necesaria para afrontar con decisión os sacrificios exemplo individual, que os hai e moitos, para condición do home, como a que se refire ao esforzo que impoñen os duros traballos do mundo rural. demostrar canto esforzo e traballo estiveron físico. Sobre este aspecto, atopamos unha expresión desenvolvendo as mulleres galegas. Foron elas as As mulleres galegas mereceron o eloxio antigo de sorprendente no catastro de Ensenada da xurisdicción No século XIV, en plena guerra cos portugueses, tivo que, silenciosamente, propiciaron de forma colectiva a Estrabon, Justino e Silo Itálico. E daquelas recias de Riocaldo de 1753, que establece a medida dun feixe lugar na poboación fronteiriza de Melgazo un elocuente auténtica revolución económica e social da agricultura e heroicas mulleres guerreiras galegas que vinte de liño, como “a cantidade de liño capaz de transportar acontecemento que nos fala moito da condición galega, incorporando o millo no século XVII e a pataca séculos atrás loitaban sen desfalecer contra os ao río unha muller para lavalo”. romanos, descenderon as abnegadas mulleres do heroica das mulleres galegas. Reza a tradición que no século XIX, mentres os homes, igual que sempre, a piques de iniciarse unha cruenta batalla entre dous absorbíaos a emigración de carácter sazonal. O século XVIII dos vales galegos, “rozando nos montes, Curiosa definición, da que se poden extraerse dúas traballo feminino na agricultura galega representa conclusións: unha, ten que ver cos sistemas de medida case ata os nosos días un compoñente estructural dos nosos antepasados; e a outra, indícanos a antiga básico da economía rural. consideración social da muller e o abnegado papel que protagonizou na economía rural galega. Un coñecido acontecemento local do Riocaldo ourensá de finais do século pasado, conta que os Recordemos que a ditosa medida que definía o veciños tiñan que transportar a campá ata a Ermida feixe de liño, só tiña unha utilidade, e era a de medir do Xurés situada no alto da montaña do sur ourensá; a as cantidades dezmos eclesiásticos que os veciños campá fora adquirida en Lisboa con diñeiro procedente debían pagar “relixiosamente” o cura da parroquia da explotación do Balneario Termal de devandita cada ano. parroquia (propiedade veciñal ata fai pouco). A persoa que voluntariamente se prestou a levala foi, como non, José Lamela Bautista

26 27 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

PROGRAMA FESTA 5 - 6 - 7 de Mayo

VIERNES 5 DE MAYO TARDE DOMINGO 7 de MAYO MAÑANA TARDE 19:00 - 21:00 horas 17:00 horas Inaguracion y pasacalles de bienvenida. 10:45 horas 17:00 - 18:00 horas En el Recinto da Festa: Degustacion de productos da Nosa Terra. Muestra de la Asoc. de Actuación de: Escuela de Baile Art Move Presentacion da Orquesta Bruxas. El Miajon de los Castuos de la Casa de Puntaires de Sta. Coloma 18:00 - 20,00 horas Extremadura de Santa Coloma de G. 17:00 a 20:00 horas Actuacion del C.C.Airiños SABADO DE MAYO 11:15 - 11:45 horas 6 En el escenario, actuación de: da Nosa Galicia MAÑANA En el Recinto: Asc. C. Virgen del Pilar 20:00 - 21:30 horas Casa de Aragón de Sta.Coloma Trabucaires y Castellets de 11:00 horas Orquesta Bruxas C.C. Agarimos de Badalona Santa Coloma de Gramenet Desde el Local Social de Airiños da Nosa Galicia C.C. Rosalia de Castro de con el despliegue de salida del Pasacalles de Fiesta hasta el Parc Cornella las banderas de Galicia y d’Europa. Cataluña 20:15 horas - hasta cierre 13:00 - 14:00 horas 12:00 - 14:00 horas Orquesta Bruxas Actuación de: Duo Tibet Gimnasio SATORI Hermandad Gallega de Rubi Orquesta Bruxas Hirmandade Galega O Noso Lar Terrassa 14:30 horas XANTAR DE FAMILIAS Y AMIGOS 14:30 horas 21:30 horas XANTAR DE HERMANDADE Queimada de la Amistad. Conxuro a cargo de Pedro L. Cano, Regidor del Ayuntamiento de Sta. Coloma. MESON GALLEGO Queimador Pepe Teixeiro. VEN A COMER Y A DEGUSTAR Degustación Gratuita de PRODUCTOS DA TERRA Queimada a todos los asistentes 22:00 horas STAND DE VENTA DE Cierre PRODUCTOS

... Y LOS NIÑOS A JUGAR Y DIVERTIRSE EN LAS ATRACCIONES FERIALES

28 29 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016 ACTIVIDADES CENTRO GALLEGO

Menú diario Comidas Galegas Bar Lacón, Pulpo a Feira, Centro Oreja, Codillos... Rua Pompeu Fabra, 44 baixos Gallego Tel./Fax 93 386 39 40 30 31 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016 ACTIVIDADES CENTRO GALLEGO

32 33 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016 A Muiñeira “A De Chantada”

Victorino naceu en Outeiro de Mariz no ano 1880 e xa de mui cativo e coa música rondando Pola casa, Tivo moita inquietude musical, tanto é así que arredor dos 15 anos polo 1895 colleu papel e pluma, Somos Expert Traitement S.L., una empresa de control de plagas con más de 20 años dedicados al sector. e Intentou darlle forma a una canción popular que Realizamos servicios para combatir cualquier tipo de plaga. o seo tío Antonio e o seo Pai, xunto co restos da Banda tocaban de oído de forma habitual da época de Interpretar.

A Muñeira como tal, xa arreglada e ensaiada foi

estreada na festa do San Juan de veiga, Parroquia Le ofrecemos: limítrofe con Outeiro de Mariz.  A “Muñeira de Chantada” e unha das pezas mais Nuevo punto de venta al público de productos plaguicidas. Dispós de popularízala a nivel local dita peza polo famosas, dentro do repertorio dos Gaiteiros da ano 1923 e coincidiendo cando era director da Banda  música tradicional. Servicios profesionales de control de plagas para Teodoro o hirman de Victorino, unha actuación na particulares y empresas, comunidades de propietarios, etc. parroquia do convento de Chantada no que temen A historia da “Muiñeiro” A de Chantada, atopase na actuaron os gaiteiros de soutelo de montes foi  Asesoramiento gratuito proporcionado por nuestros antiga Banda de Ferraias que se formou ala polo ano interpretada a Muiñeira. técnicos cualificados, ante cualquier plaga que pueda tener. 1865, sendo os artífices dela os irmáns Ferraias de hai o nome, Antonio e Manuel Fernández, Fiunte alias Os Ali presentes, coma os músicos de soutelo (Os Ferraias ). de lles abraiou a peza,tivo que a Banda repetir a peza outra vez, e así ata seis veces mais ata que Os hirmanas eran matarais de Outeiro de Mariz, os gaiteiro de soutelos a memorizaron, diste xeito Parroquia pertenecerte o Concello de Chantada, na arranxala e poñela no seo repertorio,cousa que provincia de Lugo. faxearon e que se vio plasmada no ano 1928 cando os mencionados gaiteiros grabaron o seo primerio Da quela era costumné darlle nome as casas e este disco no que incluían entre otras pezas a citada caso Semper o tomaba de alcume dos habitantes da Flors Marín Muiñeira de Chantada,arranxada para gaitas, sendo misma, polo que a casa ande Vivian e impartían clases esta a primeira grabación da peza, o que non quiere de música e onde ensayaba a propia Banda e a casa do Desde 1968 decir min determinar nada da súa autoría como se Ferráis, sendo coñecida na actualidades por tal nome. querer facer creer. Antonio tocaba o Clarinete, e Manuel a Tuba e o Baxo, e xunto con eles tocaban os fillós de Manuel Victorino C./ Singuerlín, nº 54 Armando Fernández López Telf. y fax: 933 926 704 que tocaba o Clarinete Teodoro a trompeta,Casemiro o Bombardino e Indalecio que tocaba o Trombón. Santa Coloma de Gramenet

-Reparto a domicilio. -Servicio de Teleflora. -Especialidad en ramos de novia y centros de difuntos.

34 35 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Y mientras los condes caían en el campo de batalla, convierte en el lugar de mayor peregrinación mariana en el Monte Medo se sucedían los milagros sobre de Galicia, en el monte Medo se construye el actual De amores y de milagros todo después de que tuviera lugar la aparición de la santuario barroco-neoclásico, con tres naves que Virgen a una pastora. tienen bóveda de crucería. En el exterior hay una gran explanada preparada para grandes actos marianos y si Un vecino de San Mamede, Gumersindo de Eirea, vas a la parte trasera del templo descubrirás un mirador Déjame que te invite a conocer historias de amor Es un paisaje dominante, incluso sobre el monte sanó milagrosamente de la lepra que le mantenía solo con un paisaje realmente admirable de valle y sierra. que suceden al pie de un castillo… al mismo tiempo Medo, el de los Milagros mil de Nosa Señora, y sobre y abandonado en la Sierra. Y así fueron sucediéndose que mil milagros concentran la atención cristiana en los también mil torrentes que harán posible el Sil de milagros y milagros hasta incluso algunos que se Esta mezcla de nobles y clérigos originó la fundación un monte sagrado. El castillo está en Maceda, por las sagradas riberas. confiesan en la actualidad. de monasterios cercanos, entre los que destaca el encima de Chaioso, donde alguna gente ha resucitado templo de San Pedro de Rocas, en el que aún resulta a los fantasmas de la aldea del abuelo. Los milagros Viajando al pasado por la antigua Vía Caracalla, A partir de la aparición de la Virgen, en el siglo XII, se admirable el plateresco sepulcro, grabado en granítica acontecieron y aún siguen ocurriendo en el monte que -por donde dicen camina aún el espíritu del caudillo construyó una capilla; y cuando en el siglo XVIII se piedra, para que descansen los ilustres restos de llamaron “Medo”, que si lo traducimos del gallego al romano Decio Juno Bruto-, aparece la antigua villa aquellos nobles cortesanos. castellano, significa “Miedo”. feudal, crecida en torno a su castillo-fortaleza, que aún conserva entre sus paredes los restos de su Aunque desde la fortaleza de Maceda, también es medieval esplendor. posible recomponer el paisaje del bosque autóctono, admirando la geometría de los carballos y los Juno Bruto, según leyenda que se cuenta en las aldeas castiñeiros, desnudos de invierno. próximas al monte Medo, se encontró con la Ninfa del Arnoia en su avance hacia la ciudad de Auriensis. Fue Y caminando por los senderos de este pasado tal el amor que despertó en el guerrero romano que la medieval, surge otra vez la belleza que late en el tomó por esposa y mientras ella perdió todo poder de corazón vegetal de los árboles que crecen junto al río encantamiento él dejó las armas para convertirse en Maceda, en donde, a la sombra de la villa, procuramos un humilde alabardero que enseñó a los habitantes de nuevos signos para la creación de la vida feliz. Maceda a trabajar artesanalmente el cuero; a cambio, los galaicos le enseñaron el arte de la cerámica. Galicia Única

Mientras se desposaba el militar romano, un endemoniado huyó hasta lo alto del Medo. Al llegar al Este monte está cerca de la Cabeza de Meda, donde lugar que hoy ocupa el Santuario de Nosa Señora dos según algunos eruditos de la época romana, como Milagros quedó completamente curado. Floro, se sitúa la gran batalla del Medulio, que finaliza así según el relato del historiador romano:

- Cuando los galaicos se ven reducidos a extrema necesidad, a porfía, en medio de un festín, se dieron la muerte con el fuego, la espada y el veneno que allí acostumbran a extraer de los tejos. Así se libraron de la cautividad que, para aquella gente hasta entonces indómita, parecía más intolerable que la muerte.

Aquella batalla puso fin a la existencia de solo una parte del pueblo galaico, pero nos legó la mejor herencia, Otro amor desenfrenado tuvo lugar entre las paredes escrita en forma de verso por Ramón Cabanillas… de la fortaleza de Maceda. Lo protagonizaron la condesa doña Teresa de Portugal y Juan Ares Viajando al pasado por la gran sierra que llaman de Novoa, un plebeyo que alcanzaría gran fama como San Mamede, aparecen ante nosotros las huellas guerrero en el siglo XII y que resultó muerto en cruenta de la vieja estirpe en forma de monte que fue castro, batalla contra los Irmandiños. La noble Teresa había círculo mágico iluminado por el sol de la mañana, que mandado construir este Castillo para vivir una eterna se presenta entre las nieblas de los ríos… aventura con don Juan. Para consolarla de su muerte vino hasta aquí el Rey Alfonso X El Sabio.

36 37 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

obreiros e artesáns composteláns con estudantes época pola pureza da súa lingua e a potencia do seu liberais. Na sobremesa, Pondal leu o poema en estilo. Os vinte e un poemas en galego e castelán Eduardo Pondal castelán “Brindis”, escrito por el, o que lle supuxo que conforman Rumores de los pinos servíronlle a apertura dun proceso na Audiencia da Coruña, de base para a creación de Queixumes dos pinos, Centenario de seu pasamento. debido ao seu avanzado carácter progresista. onde recupera as composicións en galego, incluíndo algúns dos poemas en castelán traducidos ao galego. No ano 1857, seguindo os parámetros literarios do poeta portugués Luis Vaz de Camões, apareceron os No ano 1888 decidiu marchar a Carballo, onde entrou Eduardo Pondal, “o bardo de Bergantiños”, é un dos primeiros versos de Os Eoas e, ao ano seguinte, viu en contacto coa música da man do compositor grandes poetas do noso , xunto con a luz a primeira versión de La Campana d’Anllóns, Pascual Veiga, quen lle solicitou a letra para unha Rosalía de Castro e Curros Enríquez. publicada na edición do 14 de febreiro no xornal melodía súa coa que participaría nun certame pontevedrés El País. Rematou a carreira en 1860 coruñés en que se ía seleccionar a mellor Marcha Este ano queremos lembrar na nosa revista “O Hórreo” e, un ano despois, opositou ao corpo de Sanidade Regional Gallega. Pondal entregoulle “Os pinos”, a un dos poetas máis insignes da Nosa Terra, ímonos Militar en Madrid. Pero pronto comezou o seu un poema xurdido das sucesivas reelaboracións atea Bergantiños para falar de Eduardo Pondal. como era habitual nos rapaces que querían iniciar desinterese pola carreira que escollera. En 1864, de Rumores de los pinos. Se ben a adaptación dos carreira eclesiástica ou universitaria. A composición ao pouco de conseguir un posto na fábrica militar versos de Pondal á música de Veiga se realizou nese O 8 de marzo do 1917 falecía en A Coruña Eduardo “O dolmen de Dombate” constitúe unha boa mostra de Trubia (Asturias), deixou a praza e abandonou tempo, a presentación en sociedade do himno non Pondal, autor do poema “Os pinos”, que forma parte da influencia que esta etapa de primeiros estudos definitivamente a profesión médica. O 2 de xullo de tivo lugar ata o 20 de decembro de 1907, nun acto da letra do Himno Galego a que Pascual Veiga lle na terra de Bergantiños causou nel. Durante eses 1861 celebráronse na Coruña os primeiros Xogos organizado polo dinamizador Xosé Fontenla Leal puxo a música. Nos cen anos do seu pasamento anos, o mozo Pondal estivo moi pendente dos Florais de Galicia, aos que Pondal concorreu co texto no Gran Teatro do Centro Galego de La Habana. faremos un breve resumen da súa vida e obra que acontecementos históricos en España e en Galicia, “A campana d’Anllóns”, o seu primeiro poema en No ano 1894 Pondal instalouse na Coruña, onde como todos os nosos escritores é poetas están especialmente de todo o movemento político e militar galego, que se publicou ao ano seguinte no Álbum frecuentou os círculos máis coñecidos da época, sempre presente na actividade cultural de “AIRIÑOS” que desembocou no fusilamento en Carral do xeneral de la Caridad e no que aínda non se encontran como a Sociedad Cooperativa Militar y Civil ou a Solís, defensor das ideas liberais e progresistas -que pegadas do celtismo. A partir dese momento, Reunión Recreativa e Instructiva de Artesanos. Naceu na vila de Ponteceso o 8 de febreiro de tanto interesaban a Pondal- en oposición ao poder Pondal retirouse á casa paterna, na que residiu con 1835, no seo dunha familia de orixe fidalga que se centralista e conservador do goberno de Madrid. No frecuentes visitas a Compostela e, especialmente, á enriqueceu na emigración a América e que, ao seu ano 1848 instalouse en Santiago de Compostela para Coruña, onde participou no faladoiro rexionalista da regreso a Galicia, ocupou postos destacados na cursar o bacharelato en filosofía e, a continuación, de Cova Céltica, como era coñecido aquel encontro de vida”política e económica da comarca bergantiñá. 1854 a 1860, a carreira de Medicina. En Compostela intelectuais na Librería Regional de Carré Aldao. A Era fillo de Juan González Pondal, comerciante, e frecuentou os faladoiros literarios do Liceo de través de Murguía accedeu ao libro Ossian, barde du de Ángela Abente Chans, que deixou orfos os seus la Juventud, situado nos baixos do convento de IIIè siècle (1867), de , que o levou fillos ao ano seguinte de nacer Eduardo. Como era Santo Agostiño, xunto con Aurelio Aguirre, Manuel a afondar no seu convencemento sobre a influencia o menor de sete irmáns, formouse nun ambiente de Murguía e Rosalía de Castro. Foi nesta época do mundo céltico en Galicia e, por extensión, na súa alto poder adquisitivo que lle permitiu dedicar toda a cando se revelou como poeta, nunha ocasión que lingua. Neses anos publicou títulos como A fada dos vida á escritura, xa que os recursos necesarios para pasaría á posteridade como Banquete de Conxo: montes, un folleto de 12 páxinas introducido por o seu mantemento proviñan das rendas familiares. En un xantar celebrado o 2 de marzo de 1856, baixo uns versos hendecasílabos de Ariosto, e Rumores 1844 estudou gramática latina na reitoral de Vilela de a organización de Luís Rodríguez Seoane, Aurelio de los pinos, nunha liña poética que lle daba á súa Nemiña co párroco de Touriñán, Cristóbal de Lago, Aguirre e o propio Pondal, no que confraternizaron obra un eco importante na intelectualidade galega da

38 39 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

En 1895 Uxío Carré editou O dolmen de Dombate que saíse á luz. Entre 1905 e 1908, consciente xa e unha nova versión de La Campana d’Anllons. do seu débil estado mental, volveu novamente a O relativo éxito das composicións pondalianas Ponteceso. Viviu de forma intensa dous importantes La rebelión de las mujeres estendeuse máis aló das fronteiras de Galicia, non só acontecementos: a fundación da Real Academia polo resto de España, senón tamén por Portugal e Galega, na que non chegou a participar, aínda que Francia. Asemade, colaborou con artigos e poemas foi membro numerario, e mais a morte de Curros ferrolanas en 1918 contra la en diversas publicacións periódicas, en España e en Enríquez, no ano 1908, a quen lle dedicou algunha América, como Eco de Galicia, Galicia Diplomática, composición nas publicacións da época. A finais Galicia Emigrante, La Ilustración Gallega y Asturiana de 1908 decidiu volver á Coruña, onde recibiu, en carestía de la vida e Revista Gallega. 1910, a nova do seu nomeamento como académico honorario da Academia de Poesía Española de Durante a última etapa da súa vida sufriu constantes Madrid. No mediodía do 8 de marzo de 1917 morría El “conflicto de subsistencias” no es un hecho inédito pero quedó ataques depresivos e amosaba síntomas de na Coruña Eduardo Pondal, tal e como informaba ahogado en las hemerotecas. Creo que está pendiente de reconocerse neurose obsesiva. O seu carácter misantrópico e a prensa galega da época que, ademais, ofrecía hipocondríaco derivou nunha crise, en 1903, que abondosos datos sobre o seu soterramento, ao que de manera manifiesta en el haber de las mujeres ferrolanas. lle provocou un trastorno psíquico. Respecto á acudiron diversos políticos, como o propio alcalde súa obra, aínda que é significativo o interese por da Coruña, e intelectuais, moitos deles pertencentes En el contexto de una crisis generalizada influida por Creo que está pendiente de reconocerse de manera parte dos seus coñecidos por publicar a versión á Real Academia Galega e a outras institucións los efectos de la primera Guerra Mundial, crisis que manifiesta en el haber de las mujeres ferrolanas esta definitiva de Os Eoas nese momento da súa vida, relevantes da cidade. motivó estallidos sociales durante los siglos XIX y lucha, que costó vidas y que no tenía otro objetivo as continuas correccións ás que Pondal sometía XX, Ferrol y zonas urbanas periféricas vivieron una que rebelarse contra la carestía de la vida, de manera o texto e o avance da súa enfermidade impediron Xurxo Sequeiros rebelión conducida por las mujeres campesinas especial en los artículos de primera necesidad para entre los días 11 al 16 de marzo de 1918 en cuyo tratar de evitar un período de hambruna. transcurso murieron siete personas y se registraron numerosos heridos. Es lo que se ha dado en llamar La falta de trigo y harina en Neda y Narón fue el “conflicto de subsistencias”. No es inédito este detonante. A las campesinas de Jubia y Neda se unen Os Pinos episodio, pero quedó ahogado en las hemerotecas. todas las de las parroquias de San Martín de Jubia, Os bos e xenerosos ¿Qué din os rumorosos a nosa voz entenden na costa verdecente e con arroubo atenden ao raio transparente o noso ronco son, do prácido luar? mais sóo os iñorantes ¿Qué din as altas copas e féridos e duros, de escuro arume arpado imbéciles e escuros co seu ben compasado non nos entenden, non. monótono fungar? Os tempos son chegados Do teu verdor cinguido dos bardos das edades e de benignos astros que as vosas vaguedades confín dos verdes castros cumprido fin terán; e valeroso chan, pois, donde quer, xigante non des a esquecemento a nosa voz pregoa da inxuria o rudo encono; a redenzón da boa desperta do teu sono nazón de Breogán. fogar de Breogán.

40 41 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Caranza, San Juan de Filgueira y parte de Serantes y En Fene, un grupo de mujeres formó un tumulto, Freixeiro se apostaron mujeres “armadas con mocos”, Ferrol. Un lunes 11 de marzo de 1918, comisiones de dirigiéndose a la casa del alcalde que se hallaba las barberías fueron obligadas a cerrar. En Maniños afectadas se apostaron porla Carretera de Castilla, enfermo. Apedrearon la vivienda e hicieron que el fueron asaltados trenes y se produjeron destrozos Caranza, Malata y Cobas (hoy Covas) llegando hasta alcalde se levantase al que pidieron que se rebajase el en la estación del ff.cc. Las mujeres se pusieron las puertas de acceso a la población impidiendo precio de los artículos de consumo. Los trenes tenían delante de las máquinas y abrieron los vagones la entrada de todas aquellas mujeres del rural que que ser controlados por soldados. Durante todo el apoderándose de 22 sacos de harina, de una partida portaban algún tipo de mercancía para el mercado día hubo numerosos grupos de mujeres “en actitud de cien que venían destinados al Sr. López Suevos. en el que se notó la escasez de legumbres, leche y levantísca” en la Puerta Nueva e inmediaciones. Estas Los sacos sustraídos fueron valorados entre 1.250 y otros artículos. Un autobús de la empresa “Oriente” rechazaban a cuantos hombres pretendían unirse. 1.500 pesetas. fue apedreado al negarse a parar. Las campesinas Ante los tumultos acudieron fuerzas de Infantería y movilizadas a la altura de Freixeiro, querían saber si Artillería. También llegaron a Ferrol refuerzos de la Los trenes comenzaron a circular con agentes llevaba mercancía. Un coche que venía de Valdoviño GuardiaCivil. de la Guardia Civil a bordo y parejas montadas con 340 litros leche para establecimientos y Hospital patrullaban la ciudad. A las dos de la tarde de ese de Marina fue detenido , rompiéndosele los cristales día 13 se llevó a cabo una imponente manifestación pedradas y -dice el periódico ferrolano- a tiros. El y los huevos que iban dentro. El coche tuvo que Asalto a trenes y amenaza de duelo en el cementerio protagonizada por los de los panaderos caso es que cinco paisanos recibieron heridas tan volverse y la leche fue vendida a precio de coste obreros que acudían a visitar las tumbas de los graves que no pudieron salvar sus vidas y fallecieron en Narón y Jubia. Una lancha que llegaba al muelle El día 13 se mantiene la movilización de las dos fallecidos. En esa concentración hablaron en días sucesivos. El periódico ferrolano solo da con cajas de sardinas, tampoco pudo descargar y la campesinas. A las 10 horas se practicaron en el los compañeros José López Bouza y Antonio F. las identidades de dos de ellos, Francisco Delgado embarcación regresó al puerto de procedencia. cementerio las autopsias a los cadáveres del niño, Vieites, que protestaron contra la represión que Villarnovo (Valdoviño) y Manuel Romero Romero Juan José Torres y del obrero, Valentín Dapena había ocasionado la muerte de dos personas. Por (Sedes-Narón) la tarde, el personal del astillero y Arsenal hizo un Gravísimos incidentes: Pereira, que luego recibieron sepultura. La presión motivó que se rebajara el precio del pan, agotándose paro. Varias entidades pidieron al Gobierno que la dos muertos El día 14 no varían las circunstancias. Cierre las existencias. No obstante, los panaderos autoridad militar de la plaza se encargase del mando de comercios, asalto a trenes en Maniños con El comercio comenzó a cerrar sus puertas y en algún amenazaron con el cierre de sus tahonas y causar en vista del giro que tomaban los sucesos. A las 4:30 sustracción de bidones de leche. Un barco que llegó momento llegó a haber saqueo y se apedrearon baja en la contribución aduciendo que no podían de la tarde una gran muchedumbre desfiló hasta la a puerto también fue asaltado. Traía aceite y harina. establecimientos, uniéndose los hombres a la elaborar el pan al precio que se pedía. Aunque Casa Consistorial, ocupando el Cantón, Paseo de El pescado se vende a bajo precio en el Mercado. En movilización de las mujeres lo que motivó que los abrieron bastantes comercios, poco a poco fueron Molíns y calles adyacentes. Subieron a hablar con el Jubia se resuelve el conflicto con rebajas decretadas agentes de vigilancia y seguridad hicieran disparos, cerrando a lo largo de la mañana. Un día más no alcalde y concejales tres mujeres y tres hombres que por el sector del comercio. resultando herido grave un niño de 12 años, que entra en la ciudad artículo de consumo alguno y el pidieron al regidor que llevara cabo gestiones para el falleció al día siguiente, y un obrero de Monturas del Mercado cerró sus puertas debido a la presión de las abaratamiento de los artículos de primera necesidad. El día 15 es el primero en el que no se producen Arsenal, que murió en el acto. A la vista del cariz que mujeres. Las instalaciones quedaron custodiadas por incidentes enojosos y El Correo Gallego lanza una tomaban los acontecimientos fueron acuarteladas el Ejército. Tampoco en el matadero se sacrificaron En reuniones con comerciantes se acordaron unos especie de editorial en el que, entre otras reflexiones, las tropas y por la noche salieron dos compañías de reses. En el precios de emergencia a la baja. También reclamaron dice “Es ciertamente angustiosa la situación que Zamora que se situaron en la plaza de Amboage y puente de la rebaja de los tejidos y que el precio del calzado atraviesan las clases poco pudientes, tanto de otras dos de artillería en la plaza de Armas. Además, fuera igual al que regía antes de la Guerra. Igualmente la clase obrera como de la media -acaso la más en el Cantón, 3 piquetes de Infantería. La presencia exigieron ala Cámara Oficial de la Propiedad la rebaja castigada- y no son injustos los clamores de los del Ejército restableció inmediatamente el orden. del precio de los alquileres. que piden abaratar las subsistencias”. Este día no hubo movilizaciones y el comercio abrió sus puertas, Al día siguiente, 12 de marzo, continuó la Sin salir del día hay que reseñar los luctuosos sucesos aunque en Maniños continuaron los asaltos a trenes. agitación. Los comercios cerraron. En las ocurridos en la Feria del 13 en Sedes, en los que afueras, numerosos grupos de mujeres resultaron muertas cinco personas. Se celebraba El día 16 se llevan a cabo unos funerales en Sedes cortaron la entrada de artículos de consumo con gran concurrencia la Feria de ganados, bajo la por las cinco víctimas de los sucesos ocurridos en el en la ciudad. A las 8 de la mañana entró un vigilancia de agentes de la Guardia Civil.”De repente”, campo de la feria. carro con 1.150 litros de leche procedente de señala la crónica de El Correo Gallego, hombres y Curtis que el día anterior quedara depositada mujeres comenzaron a apedrear la casa del alcalde, El día 17, ante los acuerdos de abaratamiento en la estación del ff.cc. El carro venía custodiado Juan Fernández, situada en el campo de la feria, de artículos de primera necesidad que se fueron por 10 artilleros a las órdenes de un oficial. Por la tarde, produciendo graves destrozos. Seguidamente alcanzando, se restablece la normalidad poco a poco los obreros del astillero y Arsenal llevaron al cementerio hicieron lo propio con la casa del industrial Manuel y al día siguiente se retiran los retenes del Ejército. una corona y dos pensamientos para colocar sobre la Fortúnez y cuando se disponían a incendiar la vivienda del alcalde entró en acción la Guardia Civil, tumba del compañero, aunque no pudieron cumplir German Castro revolviéndose contra los agentes los “amotinados” a su propósito porque no se verificara el entierro al mundiario.com estar pendiente la autopsia.

42 43 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

restos del santo fueron colocados en un sepulcro de el dovelaje embebido en los muros, de forma que en mármol que aún hoy podemos contemplar en el ala la parte inferior, los bordes de los arcos coinciden en Santa Comba, la iglesia más derecha de la iglesia, desgastado en alguna parte una arista común sobre los ángulos interiores de las porque los devotos lo raspaban para llevarse el polvo naves y forman un plano circular de cuatro metros de como reliquia. Actualmente los restos se encuentran diámetro. Presenta una ventana en cada uno de los antigua de Galicia y A Cidá en el Monasterio de San Rosendo en la localidad lados. Dos huellas únicas del pasado en Ourense ourensana de Celanova. Cuando en el siglo X San Rosendo fundó el monasterio de Celanova, trasladó allí los restos de San Torcuato donde continúan, en una urna en el altar mayor. Para llegar a Santa Comba de Bande no hay una Santa Coloma (Sancte Columbe virginis et martiris) especial dificultad, se encuentra a 50 Km de Ourense, y San Trocado es San Torcuato. No hay constancia La iglesia tiene planta de cruz griega, y ábside buena parte del trayecto discurre por la autovía AG- exacta de la fecha de construcción, seguramente su rematada por una bóveda de cañón. Dispone de una 31, después hay que tomar la carretera OU-540. construcción es posterior a la conquista del Reino espadaña de dos vanos encima del pórtico. Sobre el Suevo por parte de los visigodos, y se constituiría crucero se alza el cimborrio, cuadrado, a cuatro aguas. Una pista desde la general, a 9 kilómetros de como un monasterio bajo la advocación de Santa Tiene un porche añadido detrás del cual está situado Bande, nos lleva a la hermita de Santa Comba, Comba. el campanario. El tejado es de losas de piedra. del siglo VII, una de las joyas del arte visigótico de España, fué declarada monumento nacional Santa Comba de Bande es una iglesia, de las Destaca la gran riqueza en 1931 y es de las llamadas de tipo monacal llamadas de tipo monacal, es decir una iglesia o pues situada cerca de los caminos, la habitaba pequeño monasterio que situado cerca de los decorativa del interior. una pequeña comunidad de monjes, cuyo caminos la habitaba una pequeña comunidad de Las bóvedas que cubren la iglesia son de medio cañón cometido era proporcionar ayuda a caminantes monjes, cuyo cometido era proporcionar auxilio tanto construidas en ladrillo del tipo romano, salvo en el y peregrinos. espiritual (sacramentos) como material a caminantes crucero que se cubre con bóveda de arista sobre un y peregrinos. Siendo monasterio fue destruido por el cimborrio sostenido por cuatro arcos de herradura con Era ya tarde cuando llegamos. Había cuatro o cinco conde don Gonzalo, dejando en pie sólo la iglesia. visitantes lo que nos evitó tener que llamar al teléfono que figura en la puerta para que venga la persona La construcción está realizada con grandes sillares que tiene la llave. Se llama María Isabel y enseña la labrados en granito, sin demasiado orden en sus iglesia como si fuera suya. No lo hace mal, ni dice hileras. disparates como algunos guías que conocemos. Ha leído algunos libros sobre Santa Comba y siempre El motivo de que la misma se haya mantenido en pie, sabe más que el visitante profano. hasta nuestros días obedece a que desde antiguo es y ha sido iglesia parroquial, donde se practica el culto. Abandonado el monasterio en el siglo IX, en el siglo X (932) se incorpora al Monasterio de Celanova como priorato.

Con la invasión musulmana de la península, fueron traidas hasta este monasterio los restos mortales de San Torcuato, uno de los primeros discípulos del apóstol Santiago. Actualmente los restos se encuentran en el Monasterio de Celanova.

Aunque es conocida por el nombre del pueblo y del monasterio que hubo en otro tiempo, el nombre correcto es San Torcuato de Santa Comba. Una comunidad de cristianos de Guadix, llegó a este Esta es la iglesia de San Torcuato de Santa Comba en lugar huyendo de la invasión musulmana, de la Bande (Ourense). Se encuentra en la comarca de La península, trayendo con ellos el cuerpo del que fuera Baixa Limia, a orillas del río Limia. Es una construcción primer obispo de aquella diócesis, San Torcuato, uno de estilo visigodo del siglo VII. Santa Comba es de los primeros discípulos del apóstol Santiago. Los

44 45 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Dos pares de columnas con capiteles bajorromanos LA MIRADA DEL PASADO y visigóticos sostienen el arco triunfa, con dos Aquis Querquennis (A Cidá): una maravilla bajo capiteles con collarinos de la época del bajo imperio el agua Cervecería · Frankfurt romano, de tipo corintio y otros dos de factura visigótica. “A Cidá”, nombre con el que se le conoce, acoge un campamento militar romano que posiblemente La bóveda del crucero también está realizada en controlaba el río Limia y la Via XVIII del Itinerario de ladrillo. SPORTING Antonino o Via Nova, entre Bracara Augusta (Braga) y Asturica Augusta (Astorga). Se cree que pudo La greca visigótica que decora la capilla mayor, la albergar a la Cohorte I Galaica, un destacamento ventana absidal con celosía de semicírculos de de la Legio VII Gemina, acuartelada en León. Fue mármol y los frescos con motivos estelares, hacen levantado durante el Principado de Vespasiano (69- de esta capilla un auténtico tesoro que nadie debe 79 d.C.) y abandonado en torno al 120 d.C. perderse en su recorrido por la Ruta da Rainha Santa. El emplazamiento de Aquis Querquennis, en este lugar y no en otro, se debe a la existencia de unas características esenciales que aconsejaban tanto Vegitio como Higinio. Tratándose de un lugar de fácil acceso, donde existían pastos, gran cantidad de leña, y aguas termales. El campamento surge en forma de rectángulo con las esquinas redondeadas, con cuatro entradas. Su superficie es de unos 25.842 metros cuadrados, con un área circular de unos 11 metros de ancho que separa la muralla de las demás construcciones, y que recibía el nombre de intervallun.

A orillas del embalse de las Conchas en un pueblo llamado O Baño (Bande-Ourense) se encuentra el campamento romano “Aquis Querquennis”, calificado por algunos estudiosos como el más importante de Francesc Macià, 55. Santa Coloma de Gramenet Galicia y el mejor conservado de España gracias al agua.

Se cree que fue construido para proteger la Via Bar · Restaurante Nova que comunicaba Braga con Astorga y allí podemos ver varias construcciones de la época. Las excavaciones aún no han acabado y se cree que aún En la bóveda se observa a Dios Padre, sobre un queda más de la mitad por descubrir. fondo estrellado, sosteniendo entre sus brazos LASLAS CAÑASCAÑAS abiertos al Hijo crucificado en actitud de entrega a El campamento romano, conocido popularmente la humanidad. En las esquinas de dicha bóveda se como A cidá, fue ocupado durante entre el último completa la composición con los evangelistas con cuarto del siglo I y mediados de siglo II, localizado sus respectivos símbolos. El intradós del arco se a orillas del río Limia y ocupado hace más de 2000 decora con el sol, la luna sobre un fondo de estrellas, años por el ejército romano. con adornos de rodeos como sucede en la bóveda.” Su función era la de vigilar la Vía Nova, una importante En el cimborrio se aprecia la cúpula de arista, con los calzada que unía las ciudades de Braga y Astorga, ladrillos colocados en forma de raspa de pez, como atravesando gran parte de la provincia de Ourense. hacían los romanos.

Otger, 1 · Badalona

46 47 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

Lo cierto es que a pesar de la belleza del lugar y de su gran interés histórico, las pozas no están perfectamente acondicionadas, tienen lodo en el fondo y el acceso a ellas es peligroso, con lo que como siempre se recomienda un mínimo de prudencia.

Fuentes de aguas termales Los vecinos de la zona llevan años reclamando y esperando un acondicionamiento del lugar, pero por el momento no han tenido mucho éxito. Ésto es especialmente complicado ya que la zona en la que Se cree que allí se instaló la Legión Séptima Gemina En Xinzo de Limia recordando este acontecimiento, se encuentran las pozas pertenece y que fue abandonado cerca del año 120. se llama “Festa do Esquecemento” y se celebra el desde 1949 a Unión Fenosa. Por penúltimo fin de semana de agosto, que junto con este motivo durante gran parte del Este río, el Limia, fue llamado por los romanos Lethes el Carnaval “Entroido”, convierte esta localidad año no es posible su visita ya que ya que les recordaba al mítico río Lete (río del olvido) ourensana en un punto de fama mundial. están completamente inundadas, de la mitología romana. Al llegar al margen izquierdo en cualquier caso merece la pena del río debieron pensar, debido a la belleza del lugar, A pesar de lo interesante que son estas ruinas intentarlo... que se encontraban ante el río del olvido de Hades, romanas lo que realmente me impresionó son las en el que bebían los muertos y perdían la memoria termas y el hermoso paisaje en el que se encuentran. Es a partir de Junio cuando se los humanos que osasen cruzarlo. No obstante, para descubren las termas y con la acabar con esta fantasía, Decimo Junio Bruto cruzó Se cree que las termas ya eran utilizadas por los llegada de las lluvias cuando se el río y desde la otra orilla, empezó a llamar de uno romanos y que son el motivo principal por el que se cubren. a uno a sus soldados, demostrándoles así que aún asentó allí el campamento. En la actualidad, estas recordaba sus nombres. termas son gratuitas y totalmente naturales; por eso Ésto es así porque depende en mismo es mucha la gente que acude allí para darse buena parte del volumen de agua del En la actualidad podemos visitar las murallas y los un baño caliente. embalse, cuando el embalse tiene restos de varios barracones militares, además de un más agua cubre prácticamente toda museo dedicado a la presencia romana en la zona. Podemos encontrar varias piscinas y bañeras con la zona y cuando tiene menos agua distintas temperaturas, dicen los lugareños que la es cuando quedan descubiertas. más caliente supera los 48ºC. El lugar es realmente hermoso, en mi opinión, debido a su historia y al bello enclave en el que están ubicadas, estas termas son uno de los sitios más interesantes y bonitos que he visto en Galicia. He de recomendarlo a pesar de no contar con muchas comodidades, de no tener un fácil acceso o de no estar completamente impolutas. Precisamente todo eso hace que no sean tan explotadas turísticamente como otros sitios cercanos.

Vinos y Caminos

48 49 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016 Siro López profunda na invención do humorismo para a literatura na obra mestra de Cervantes

O Quixote non é só a primeira novela moderna. É a obra que sinala o nacemento da que foi unha nova forma de humor na creación literaria, a do humorismo. Afírmao o debuxante, humorista gráfico e escritor Siro López en Cervantes e o Quixote. A invención do humorismo, un ambicioso ensaio publicado nos Cadernos de Ramón Piñeiro que presentou este xoves na Real Academia Galega. A súa análise continúa a porta que deixara entreaberta Celestino Fernández de la Vega. El foi quen tratara ata o momento en España “con máis fondura e rigor” o humorismo do Quixote, un valor que, malia a súa importancia, interesou ata o momento pouco aos cervantistas, sociólogos e críticos literarios, lamenta Siro López.

Pola esquerda, Manuel González González, Xesús Alonso Montero, Siro López Lorenzo e Valentín García Gómez. Autor: RAG

Foi o propio Celestino Fernández de la Vega quen a quen lle agradece que o iniciara e orientara nos lle advertiu a Siro López, en 1972, que sería el quen estudos do humor. tería que escribir o libro que continuase o camiño aberto polo intelectual lugués en O segredo do Siro López estivo acompañado na presentación do humor (1963). Corenta e cinco anos despois daquela seu ensaio polo académico de número e coordinador conversa, o debuxante presenta un volume co científico dos Cadernos Ramón Piñeiro, Manuel obxectivo de “explicar por que e como Cervantes González González; o secretario xeral de Política escribiu o Quixote como obra humorística”. Está Lingüística, Valentín García Gómez; e o presidente dedicado ao propio De la Vega, quen lle aprendeu “a da Academia, Xesús Alonso Montero. “Cervantes e ver a Cervantes a ler o Quixote”, e a Ramón Piñeiro, o Quixote. A invención do humorismo” é unha desas

50 51 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

obras que constitúen un fito para o coñecemento contemporáneos do humorismo do autor do dun tema determinado. Tanto para os estudosos da Quixote: “Levado ao cine, o humor de Cervantes é o teoría do humor como para os cervantistas vai haber de Charlotte. Charlotte é don Quixote, un personaxe un antes e un despois desta obra”, salientou Manuel ridículo que pasa por cincuenta mil peripecias, pero González González. Valentín García gabou tamén o que ao final remata triunfando co sorriso. Sen saír de traballo de Siro López, que mantén unha “relación Galicia, temos a Castelao. Non hai ningún escritor moi extensa e densa” co Centro Ramón Piñeiro. “É en España que estea tan próximo a Cervantes GESTORIA MARTIN un libro único”, coincidiu Xesús Alonso Montero, quen como Castelao. Os contos de Cousas e Retrincos se detivo nas achegas de Celestino Fernández de la asinaríaos Cervantes encantado da vida. Hoxe hai Vega ao tema no que agora profunda o debuxante. moitos autores autenticamente humoristas”. “A partir de agora, as referencias sobre este tema serán ao libro de Siro López”, concluíu.

O ensaio preséntase como achega á dúas conmemoracións: o IV centenario da morte de Miguel de Cervantes e da edición da Segunda Parte da obra desde Galicia, “onde a vivencia do humor, concretamente do humorismo, ten tanta importancia que podemos afirmar que a sensibilidade humorística é, coa saudade e co sentimento relixioso da terra, un dos factores diferenciais do ser galego”.

A presentación rematou cun coloquio co público no que, entre outras cuestións, lamentou que Celestino Fernández de la Vega sexa hoxe “un gran descoñecido” e apuntou continuadores Público seguindo a presentación do libro. Autor: RAG

Administració de finques

Correduria Laboral d’assegurances Fiscal Serveis Jurídics Comptable

Passeig Llorenç Serra, 46-48, local Telèfon: 93 385 45 01 08921 Santa Coloma de Gramenet Fax: 93 385 24 25 (Barcelona Visita’ns a gestoria-martin.com [email protected]

52 53 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

figuras centrais da música galega, piar fundamental para coñecela e comprendela: investigador, artesán Faustino Santalices Pérez e intérprete de prestixio, podémolo considerar, con toda xustiza, Artista Total. Home do Renacemento Personajes ilustres de vastísimos coñecementos, máis romántico de corazón, pertenceu a unha elite social e intelectual galega, que desde unha óptica rexeneracionista, revitalizou a Música Galega. Como Investigador recompilou o repertorio dos vellos gaiteiros e as cantigas tradicionais, foi destacado conferenciante sobre os máis diversos temas relacionados coa música tradicional e medieval galega, e foi considerado no seu tempo o máximo coñecedor da historia e técnica da gaita e da zanfona. Como Artesán foi o primeiro construtor científico da gaita e o recuperador en solitario da zanfona, instrumento que o seu teimado traballo de anos salvou dunha perda irremediable.

Preocupado por transmitir os seus coñecementos, galego. Morreu en 1960 coa consciencia de que fundou a primeira Escola Taller de instrumentos fixera un traballo digno e importante, o mesmo tradicionais de Galicia. Como Intérprete foi un gaiteiro tempo, sentíndose querido e respectado por xente de renome que recolleu éxitos por toda a xeografía de toda condición que coñecera o longo dunha vida española. tamén foi o único zanfonista na península rica e intensa. durante boa parte do século XX, encarnando en si mesmo o espírito da xeografía, o último xograr Ourense Siglo XXI

Faustino Santalices Pérez naceu en Bande (Ourense) Galicia e a súa música sempre presente no maxín o 16 de novembro de 1877. Era o maior de sete e no corazón. Intervén activamente na vida cultural irmáns. Nunha aldea de Bande comezou os estudos ourensá, participa en tertulias, actúa en festivais e de primaria. O Bacharelato estudouno nos Escolapios homenaxes, colabora cos coros De Ruada e Os de Celanova e no Instituto de Ourense. Fixo a carreira Enxebres e grava os famosos discos de gaita e de Dereito en Santiago de Compostela, na que se zanfona para a compañía Regal no ano 1929. Na licenciou en 1901 e tivo por compañeiros a moitos súa estadía en Galicia, Faustino fragua gran parte que logo serían grandes escritores e intelectuais das súas máis fondas amizades, con Otero Pedrayo, galegos, como Jaime Solá e Ramón Cabanillas. Alí Vicente Risco, Castelao, Antonio Palacios, Rof foi membro activo da Tuna como guitarrista. Carballo, Boroboro, Camilo José Cela, Eugenio Montes, Blanco Amor, entre outros. En 1903 aproba as oposicións, entra no Ministerio de Gobernación e comeza a súa peregrinación En 1936 é trasladado por motivos políticos a por toda a península ibérica. Estivo destinado en Pontevedra, e meses despois a Burgos, xa coa Cuenca, Soria e Madrid, onde traballou na Dirección Guerra Civil comezada. Volve a Ourense en 1938, Xeral de Sanidade. En 1914 volve a Ourense, onde pero permanece pouco tempo, xa que ao rematar permaneceu 25 anos como secretario do Goberno a guerra e destinado a Barcelona para reorganizar Civil por mor da súa profesión; a súa faceta de artesán, o que fora a Generalitat. Posteriormente, para estar músico e investigador adquiriu especial relevancia e máis cerca de Galicia pide traslado a Valladolid, onde repercusión mediática e social. Persoa vehemente permanece catro anos. Despois marcha a Madrid, e apaixonada, xenerosa, rigorosa e seria, foi un onde residirá hasta o seu pasamento. Foi unha das magnífico orador, amigo dos “bos traballadores” con

54 55 http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org