Voltaire'in Zadig, Micromegas, Candide Adli Yapitlarinda
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 15, 2013, Sayfa 67-76 VOLTAİRE’İN ZADİG, MİCROMEGAS, CANDİDE ADLI YAPITLARINDA YOLCULUĞUN İŞLEVİ * Esra ŞAHBAZ** Kahramanlar yolculuğa çıkar, ejderhalarla yüzleşir ve kendi gerçek benliklerinin hazinesini keşfederler. Bu görev esnasında kendilerini çok yalnız hissetseler de, maceranın sonundaki ödülleri bir birlik duygusu olur: kendileriyle, diğer insanlarla ve yeryüzüyle. Yaşam içerisindeki ölümle her yüzleşmemizde ejderhayla yüzleşiriz ve yaşamamaya karşı yaşamayı tercih edip kim olduğumuzu keşfetmenin derinliğine her ilerleyişimizde ejderhayı alt eder, kendimize ve kültürümüze yeni bir yaşam getiririz. Dünyayı değiştiririz. Yolculuğa çıkma ihtiyacı nesillerin doğasında vardır. (Pearson, The Hero Within, …) Özet XVIII. yüzyıl Aydınlanma Dönemi’nin en etkili isimlerinden biri olan ve geleneksel düşüncelerin karşısına ilerici düşünceyi çıkarmak için savaşım veren Voltaire, yapıtlarında mutluluk arayışıyla dolu yolculuklara yer verir. Bu çalışmada Voltaire’in Zadig, Micromegas, Candide adlı yapıtlarından yola çıkarak insanın parçalanmışlığını, arayışlarını, sınırlarının dışına çıkma isteğini yolculuk temasıyla ilişkilendirmeye; kötülüğün gerçek yüzünü ve yansımalarını Voltaire’in düşsel ve gerçek yolculuklarıyla somutlaştırmaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Voltaire, Yolculuk, Kötülük, Akıl, Bağnazlık, Mutluluk THE FUNCTION OF JOURNEY IN VOLTAIRE'S ZADIG, MICROMÉGAS AND CANDIDE Abstract Voltaire, one of the most effective intellectuals of the 18th century Enlightenment Period, fights against the traditional way of thinking and offers progressive ideas, instead. In his works, Voltaire tells journeys which are done in search of happiness. Focusing on his novels Zadig, Micromegas and Candide, this study aims to analyse Voltaire’s imaginary and real journeys where he explores the conflicting mind of man, his search for happiness and self as well as his desire to exceed his boundaries. Key Words: Voltaire, Journey, Evil, Reason, Bigotry, Happiness Tarih, bir yönüyle göçlerin, seferlerin ve gezilerinden biri olarak karşımıza çıkar. Yazın terk edişlerin hikâyesidir. Bu nedenle yol dünyasında kabul gören yolculuk anlatısının ve yolculuk izleği edebiyatta çok önemlidir yazarı, Orta Çağ’ın ünlü gezginlerinden biri ve çok eskilere dayanır. Dünyadaki en eski olan Marco Polo’yu da unutmamak gerekir. seyahatname, Afrika’nın doğusundaki Pufta Rönesans döneminde de yolculuk anlatılarına ülkesine yapılan yolculuğu anlatan bir duyulan ilgi devam etmiş ve bu anlatılar; rölyeftir. Tarihçi Miletoslu Hekataios’un M.Ö hümanizmle birlikte ortaya çıkan yeni insan 500 yıllarında Asya ve Avrupa’nın tasvirini tipinin kendisini bulma isteğini anlatmasına içeren ve iki bölümden oluşan “Dünya Turu” yardımcı olmuştur. Ortaçağ Avrupası’nda adlı eseri de ilk yolculuk rehberi olarak kabul hiçbir değeri olmayan insan, artık XVI. yüzyılda edilir. Ayrıca Kartacalı Hannibal’in M.Ö. ikinci Rabelais başta olmak üzere, pek çok yazarın yüzyıldaki yolculuğu Antik Çağ’ın en büyük yapıtlarında değerli kılınır. Yolculuk izleğinden * Bu makale, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Fransız Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda yapılan Yüksek Lisans Tezi temel alınarak hazırlanmıştır. ** Araştırma Görevlisi, Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Fransız Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, ANKARA. e-posta: [email protected] E. Şahbaz esinlenerek bireylerin var olan ekonomik ve yazarlar gibi farklı kaynaklardan esinlenerek toplumsal anlamdaki sınıfsal ayrım karşısında bazen düşsel bazen de gerçek yolculukları duruşları ve sistemin dışına çıkma çabaları kullanarak bilinmeyeni göstermeyi ve öznel alegorik olarak gözler önüne serilir. Özellikle düşüncelerini aktarmayı amaçlar. Yapıtlarında XVIII. yüzyıl romantiklerinin yolculuğu bir kaçış felsefenin temel sorunlarından biri olan olarak görmeleri rastlantısal değildir. Fatih kötülüğe ve kötülüğün doğurduğu sonuçlara Tepebaşı’nın vurguladığı gibi: dikkat çekmek ister. Birçok yapıtında temel düşüncelerini dile getiren Voltaire, özellikle “(…)Hem tarihsel hem de felsefi öykünün ilk örneklerinden kabul edilen sosyoekonomik koşullar, hem Zadig, Micromegas ve Candide’de, kötülüğün de yeni şekillenen düşünceler gerçek yüzünü göstermek için insanlık tarihinin yazarları böyle bir iklime ana izleklerinden biri olan yolculuğa başvurur. hazırlar: Toplumsal gerçekliği Voltaire, yolculukları boyunca yalnızca kendi ya öylesine benimseme toplumunun değil, tüm dünyanın evrensel ya da ona eleştirel tavır sorunlarını da gözler önüne serer. alma, başka bir ifadeyle görmezden gelerek ondan Bu çalışmamızda, kimi zaman gerçek, kimi kaçmaya çalışma duygusu ile zaman da düşsel kişiler ve yolculuklarla gerçeklerin karşısında dimdik Voltaire›in yapıtlarında iyilikle kötülüğün, durarak bunları bir şekilde hoşgörüyle bağnazlığın, mutlulukla açıkça ifade etme duygusu. mutsuzluğun bitmeyen çekişmesini İkilemden çıkış yolu olarak göstermeyi ve yazarın düşüncelerini genelde kaçışa sığınılır. Kaçış açımlamayı amaçlıyoruz. özlemlere bürünülerek ifade edilir: Geçmiş, uzak diyarlar ve doğa bunlardan bazılarıdır.” Voltaire’de Yolculuk Düşüncesini Oluşturan ( Tepebaşılı 2005: 106) Kaynaklar Aydınlanma Dönemi’ni karakterize eden en XVIII. yüzyılda yolculuk anlatılarına duyulan önemli özellik, mutlak akılcılıktır. Yüzyıllarca ilginin artması dönemin felsefi düşüncesinin din ve bilim arasında süregelen çatışma artık de yolculuk deneyimleriyle şekillenmesine bu dönemde aydınlar tarafından çözüme neden olur. Özellikle XVII. ve XVIII. yüzyılda ulaştırılması gereken en önemli sorun olarak pek çok gezginin Doğu’ya ilgi duyması ötekini algılanmış ve büyük düşünsel atılımların tanıma merakından kaynaklanır. Geleneksel gerçekleşmesi için savaşım verilmiştir. Aklın hale gelmiş Doğu yolculukları boyunca kabul ettiği bir din anlayışını benimsemiş, edinilen deneyimleri, gözlemleri, gezi buna sahip olmak için de hoşgörüyü anlatılarında aktaran, öznel bakış açılarıyla ve şart koşmuşlardır. Tanrı’yı kabul etmekle biçemleriyle ötekini tanımlayan gezginler ve beraber dogmatik düşüncelerin dışına yaşadığı dönemden önce yapılan yolculuklar çıkmak gerektiğini de savunmuşlardır. Tanrı pek çok yazarı etkilediği gibi Voltaire’in de ilgi tarafından gönderildiğine, anlatılan her olayın alanına girmiştir. gerçek olduğuna inanılan Kutsal Kitap da bu dönemde asırlar boyunca sorgulanamaz üstünlüğünü kaybetmiş, gerçekleri yansıtıp yansıtmadığı pek çok yazar ve araştırmacı Bilimin dinden, aklın da imandan bağımsız için gündem konusu olmuştur. XIV. yüzyıldan kılınması (Kaya 2000: 10) şeklinde tanımlanan itibaren Batı’da aklın ve bilimin ışığında Aydınlanma Dönemi’nin yazın ve düşünce oluşan düşünce sistemi Kutsal Kitap’ı da dünyasında önemli bir rol oynayan, yüzyıla etkilemiş, olaylar gerçekdışı kabul edilmiştir. evrensel zekasıyla damgasını vuran Voltaire’in “Çağımda, Luther ile Calvin’in yaptıklarından en güçlü yönü, düşünce özgürlüğü uğruna çoğunu yaptım, Hıristiyanlığı kurmaya on iki bağnazlık ve baskıların karşısında yer adamın yettiğini durup durup dinlemekten almasıdır. Düşüncelerini yansıtmak için usandım. Onu yıkmak için bir kişinin yeteceğini yolculuk izleğinden yararlanır. O da tıpkı diğer inanılması göstermek isterdim. “ ( Voltaire 1975: 68 Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, Number 15, 2013 Voltaire'in Zadig, Micromegas, Candide Adlı Yapıtlarında Yolculuğun İşlevi 76) tümceleriyle insanların sorgulamaksızın Gece Masalları’nın devamı niteliğinde olduğu dini ve kutsal metinleri kabul etmesine karşı izlenimini uyandırır. eleştirel bir yaklaşım sergiler. Her ne kadar dine karşı olsa da, Kutsal Kitap’ta yer alan Düşsel yolculuklar ve kahramanlarla kötülüğün kaçışlar, yolculuklar ve bu yolculuklar sırasında insana yine insandan geldiğini, olaylara başa gelen felaketler özellikle Musa’nın körü körüne değil, akıl yoluyla yaklaşılması önderliğinde Mısır’dan çıkan İsrailoğulları’nın gerektiğini vurgulamak isteyen Voltaire yaşadığı felaketler Voltaire’e esin kaynağı olur tarih boyunca süregelen ve Aydınlanma ve kötülüklerin insana yine insandan geldiğini, döneminde daha da artan Doğuya olan ilgiden dini bağnazlıkların insanı sürüklediği çıkmazı, ve önceki dönemlerde yapılan yolculuklardan yolculuk izleğiyle somutlaştırır. da esinlenir. Voltaire’in Doğu ülkelerine hiç gitmemesine rağmen, yapıtlarında XVIII. yüzyılda yolculuk anlatılarına duyulan bu coğrafyanın kültürüne yer vermesi, ilginin artması dönemin felsefi düşüncesinin kendinden önce yolculuk yapan, diğer kültürü de yolculuk deneyimleriyle şekillenmesine seyahatnamelerinde tüm detaylarıyla anlatan neden olur. Özellikle pek çok yazara esin gezginler sayesindedir. Başka dünyaları kaynağı olan Antoine Galland’ın XVIII. yüzyılın keşfetmek için iki kültür arasında aracılık eden ilk yarısında Avrupa’ya tanıttığı Binbir Gece gezginlerden Tavernier, Hindistan yolculuğu Masalları pek çok gezgin için gizemli bir sırasında Brahman olmayan kastların dünyaya açılan kapıdır. Doğu hikâyelerinin Brahmanlar tarafından katledilmesinden etkisiyle, dünya yazınında yeniden ortaya dolayı yaşadığı şaşkınlığı, Travels in India adlı çıkan yolculuk izleğiyle yapıtlarına şekil seyahatnamesinde şu şekilde anlatır: veren Voltaire, başta Binbir Gece Masalları ile Swift’in Gülliver’in Serüvenleri’nden etkilenir. “Brahmanlar sati yapacak Eleştirilerini, düşüncelerini ve imgelem gücünü olan kadına eşlik ederek güç Doğu unsurlarıyla birleştirerek aktarmaya ve kararlılık telkin ederler. çalışan Voltaire’in bu yönünü Zadig, Candide Avrupalıların