DOCSLIB.ORG

Nowego Apolla, O Cnotach Herkulesowych, Który Byłby Godzien

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Nowego Apolla, O Cnotach Herkulesowych, Który Byłby Godzien nowego Apolla, o cnotach herkulesowych, który zagwarantowa y wybór Stanis awa Poniatowskiego, by by godzien korony Rzeczpospolitej. Wprawdzie rodzonego brata jego bony Izabeli – to architektura polityczny projekt wyniesienia hetmana na tron kró- pa acu utrwali a niew =tpliwie pami B4 po hetmanie lewski przekre Vli y wojska carycy Katarzyny, które jako wielkim mi oVniku pi Bkna. Tomasz Dziubecki, dr, adiunkt Wydzia Architektury Politechniki Bia ostockiej THE ROLE OF SCULPTURE IN THE ARCHITECTURE OF 18 th C. PALACES AND GROUNDS EXEMPLIFIED BY THE PALACES IN BIA YSTOK AND RADZY K PODLASKI TOMASZ DZIUBECKI Generally, we can say that research into the archi- An analysis of the decoration of the 18 th c. palaces tecture of palaces from the modern era concentrates of Jan Klemens Branicki (1689-1771) in Bia ystok mainly on describing the chronology of building and Eustachy Potocki (1720-1768) in Radzy L Pod- processes, analyses of plans, establishing the names laski shows the ways in which sculpture functioned of architects. This means that such a history of archi- in the residential architecture of the epoch. 1 Though tecture becomes a history of technical solutions and the two residences – as many in Poland – have not their historical determinants. Historians of architec- avoided pillage and devastation over the centuries, ture rarely notice sculptures, treating them rather in both cases sculptures by the Warsaw artist Jan as an ornament or an abstract decoration – simply Chryzostom Redler have been preserved in situ . an “addition”. Studies of the sculptures on façades Based on an analysis of selected components of such and in interiors or in the surroundings of residences a Gesamtkunstwerk as the two baroque residences, are left to art historians, specialists in painting and there can be traced in their structures the essential sculpture. The academic practice of dividing the re- role played by sculptures. search into separate areas of history of art, history of sculpture and history of architecture (not to men- Palace of Jan Klemens Branicki in Bia ystok tion further divisions) results in a failure to notice the complexity of an object of art. Already Vitru- Crossing the triumphal arch of the Clock Gate of vius wrote that an architect, combining theory and the palace one can see between the avant cour and practice, should master the art of writing, be a per- cour d’honneur two sculptures dated 1758, show- fect draftsman, know geometry, possess historical ing Hercules [ ghting with the dragon Ladon and knowledge, should also listen to philosophers and with the Hydra (il. 1). Among the twelve labours of know music. The creativity of an architect is based Hercules the two presented here were the most of- on his ability to enter into relationships with the ten seen in European art. 2 The rich symbolism of most important phenomena of culture. The same re- the Herculean iconography was related to a ruler’s quirements refer to historians of architecture, espe- virtues: fortitude, deliberation, reason and constan- cially those who deal with such extensive objects of cy. As an example we can take a medal by Heinrich art as the modern age palace residences in Europe. Peter Groskurth made for king August II, which, 1 The paper is based on research presented in the author’s had its source in the sculptures of Roman sarcophagi and altars; book: Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji an example is the altar in the Lateran Museum known from magnackich. Pu awy-Bia ystok-Radzy L Podlaski-Lubartów w prints Hercules ethnicorum ex variis antiquitatum reliquiis.... latach 1730-1760 , Warszawa 2010. edited in Berlin in 1705. See also A. Boczkowska, Gemine 2 The twelve labours of Hercules were sculptured in the freeze of Veneres. Motywy neoplato Lskie w dekoracji reliefowej Kaplicy the Zeus temple in Olimpia, which determined their iconography Zygmuntowskiej, “Biuletyn Historii Sztuki” vol. LXVII, 2005 in antique art. In the art of the modern age that iconography no.1-2, p. 119. 137 on the reverse, presents Hercules [ ghting with the enemies or passions, also wisdom, thus representing Hydra, and the inscription Adversis resistentum pru- a perfect ruler. 6 Also, as a source of interpretation dentia. An important factor in \ uencing the Hercu- could be indicated the Adagia by Erasmus of Rotter- lean iconography in European art was the political dam, who also referred to the letters and Carmina of propaganda of Louis XIV. On the medal struck to Horace, where [ ghting the Hydra was a symbol of mark the Treaty of Westfalen the king can be seen as struggle with those who were jealous – this was the conquering the Hydra. Also, two [ gures of Hercules case of Branicki, owner of such a beautiful palace. were designed by Gian Lorenzo Bernini for the main Last but not least was the negative propaganda he, façade of the Louvre, where they were to signify that like every great nobleman, had to face; this required anybody entering the residence should pass by cour- appropriate activities to create a positive image, so age and labour. 3 important in the political, economic and social envi- The struggle between Hercules and the Hydra be- ronment of the Commonwealth of Poland. The [ g- longed to those scenes that most inspired the imagi- ures of victorious Hercules struggling against vari- nation of both artists and patrons. In the modern age, ous enemies – whoever they were – were adequate the antique myths were not a direct iconographical symbols of a ruler, furthermore they could be under- source; that role was played by the iconographical stood on various levels of interpretation. tradition related to later literature. Besides Ovid’s In the vestibule of the palace in Bia ystok, at the Metamorphoses ,4 we can point to such commentar- entrance to the representational stairs to the piano ies and compendiums as the famous work by Maciej nobile , there is a marble statue of half naked men Sarbiewski Dii Gentium , where he wrote: “All that sharpening a knife (il. 2). It was created by J.Ch. we have said on monsters defeated by Hercules we Redler in September of 1755 after the antique sculp- can perfectly relate to the duties of a good ruler, that ture called the Arrotino or Il Rotatore from the Uf [ zi is repressing rebellions, punishment of malefactors, Gallery in Florence. 7 The Arrotino was purchased by observing justice in the state.” 5 the Medicis in 1567 and, since 1677, apart from the In European art, the [ gure of Hercules expressed period of the Napoleonic wars, has been exhibited a variety of meanings. In Bia ystok, the struggle in the Gallery. 8 It was frequently copied, mainly to with the Hydra represents the [ ght against false ora- be located in residential gardens such as Versailles tors. Branicki, locating the sculptural representation or Blenheim. The original was known in Europe of the struggle on the entrance to the cour d’honneur from numerous prints, as was also the case of the wanted to demonstrate - among other meanings Bia ystok sculpture. – that he is able to speak beautifully, without deceiv- There was no single interpretation of whom the ing his listeners. In Poland’s ‘democracy of the no- sculpture presented: the names simply described the bility’, where speeches in Parliament, local councils action of the [ gure. The prevailing description re- and tribunals were important for exercising author- ferred to the history of Rome and – depending on the ity, this feature of the Herculean iconography was chronicles – said the man was a slave overhearing a essential propaganda. Furthermore, the sculpture plot against the State. This is obviously not the case seems to present Branicki as arbiter elegantiae – as of the Rotateur in Bia ystok (named by Branicki Ro- he thought of himself. We should also refer to the tator ). In 1686, Leonardo Agostini, comparing the book of the Jesuit Jacobus Masen ( [ rst edition in Arrotino to an antique gem, said it presents a slave 1650 and frequently re-edited until 1714), who in the who is awaiting instructions from Apollo to begin chapter entitled On Giants, Semigods and Certain \ aying alive Marsyas, who had been defeated by Other Gods of Lower Rank wrote that Hercules sym- the god in a musical conquest. 9 Essential here is the bolizes the power of a brave man who can conquer Apollonian symbolism referring to Jan Klemens 3 J. Banach, Herkules Polonus . Studium z ikonogra [ i sztuki iustitia in re publica conservanda. - M. Sarbiewski, Dii gentium. nowo bytnej , Warszawa 1984, p. 55-56; 80-82. Bogowie pogan, ed. K. S awecka, Wroc aw-Warszawa-Kraków- 4 Besides Latin or French texts, various Polish translations Pozna L 1972, p. 520-521. were available, e.g. by Jakub aebrowski (1636) or Walerian 6 J. Banach, op. cit, p. 93. Otwinowski (1638). 7 T. Dziubecki, op. cit., p. 90-93 5 Illa omnia, quae hactenus de domitis monstris ab Hercule 8 P.P. Pray Bober, R. Rubinstein, Renaissance Artists & Antique diximus egregie applicari possunt ad of [ cium boni principis Sculpture , London 1986, p. 75 seditiones comprimendi, de male [ cis poenas sumendi, de 9 Ibidem. 138 Branicki, whom the Bia ystok [ gure is looking for, (VIII, 611-724). They were also attributes of the directing his head towards the stairs (not like the an- goddess Fortuna and this last meaning was referred tique sculpture). The idea of the drastic punishment to when vases were placed on the top of palaces. The of Marsyas was easily understood in the times when, arrangement of the sculptures in Bia ystok followed not only ordinary subjects but also members of the the arrangement of [ gures along the Allée Royale in lesser nobility were afraid of a magnate’s revenge.
Load more

Recommended publications
  • Krzysztof Syta O DOLACH I NIEDOLACH STANISŁAWA GOCZAŁKOWSKIEGO, OFICJALISTY I KLIENTA HETMANA JANA KLEMENSA BRANICKIEGO W LATA
    Miscellanea Historico-Archivistica, t. XXIII ISSN 0860–1054 Krzysztof Syta (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń) O DOLACH I NIEDOLACH STANISŁAWA GOCZAŁKOWSKIEGO, OFICJALISTY I KLIENTA HETMANA JANA KLEMENSA BRANICKIEGO W LATACH 1760–1767 Stanisław Goczałkowski h. Poraj należał do rodziny wywodzącej się zapewne z Wielkopolski, gdzie występowali też Goczałkowscy h. Nowina. Według Sewe- ryna Uruskiego na Górnym Śląsku występowała jeszcze zniemczona rodzina Goczałkowskich herbu Śreniawa. Autor ten pisał, że Goczałkowscy Porajowie występowali też na Rusi Czerwonej1. Natomiast Adam Boniecki hipotetycznie wywodził Porajów Goczałkowskich z Goczałkowic w województwie sandomier- skim2. O wielkopolskich korzeniach tej rodziny świadczy jednak fakt, że od XV w. byli oni tam posesorami majętności ziemskich3. Bracia Stanisława Go- czałkowskiego byli właścicielami wsi Czachorów w Wielkopolsce4. Stanisław był jednym z kilku synów Józefa i Marianny Skarbek-Malczew- skiej, wnukiem Andrzeja i Marianny Daleszyńskiej, a prawnukiem Wojciecha i Ewy Kromolickiej. Jego żoną była Julianna Dębska, z której pozostawił dwóch synów, Andrzeja i Adama Hilarego Franciszka. Obaj ożenili się z baronównami Puszet, obaj też pozostawili po sobie potomstwo płci męskiej5. Zapewne od wcze- snej młodości Stanisław Goczałkowski związał się z dworem Jana Klemensa Branickiego6, a po jego śmierci utrzymywał kontakty z jego żoną Izabelą z Ponia- 1 S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 4, Warszawa 1907, s. 216–217. 2 A. Boniecki, Herbarz polski, cz. 1, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlachec- kich, t. 6, Warszawa 1903, s. 149. 3 Hasło Goczałkowski [w:] <http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html> (dostęp: 2016–06–30). 4 AGAD, Archiwum Roskie (dalej ARos.), korespondencja (dalej: koresp.), sygn. VI/74, Stani- sław Goczałkowski, burgrabia myślenicki do Jana Klemensa Branickiego, hetmana wielkie- go koronnego i kasztelana krakowskiego, 1760–1767 (dalej: SG do JKB), s.
    [Show full text]
  • O Reminiscencjach Konfliktu O Ordynację Ostrogską W Sztuce Kręgu Jana Klemensa Branickiego
    ROCZNIKI HUMANISTYCZNE tom LXVIII, zeszyt 4 – 2020 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rh.2020.68.4-7 krzysztof GomBin O REMINISCENCJACH KONFLIKTU o ordynację ostrogską w sztuce kręgu jana klemensa Branickiego rzeźba z klatki schodowej białostockiego pałacu Jana Klemensa Branickie- go, najczęściej określana jako Rotator, czyli „obracający się”, albo Arrotino, czyli „ostrzący nóż”, wzbudzała zainteresowanie kilku pokoleń badaczy1. ustawiona na piaskowcowym postumencie, wykonana z białego marmuru przedstawia nie- mal całkiem nagiego (jedynie z przerzuconą przez prawe ramię udrapowaną sza- tą), klęczącego na prawym kolanie mężczyznę, o uniesionej i mocno odwróconej w lewo głowie oraz skierowanym ku górze wzroku. Postać, zgodnie z tradycyjnie przypisanym mianem, ostrzy na kamiennej osełce płaski nóż. Dzieło jest swobod- ną kopią antycznego marmuru (i to nie wzbudza dziś wątpliwości), przechowy- wanego obecnie we florenckiej galerii ufizzi (oleńska, „sekretne treści” 645). Brakuje natomiast communis opinio, jeśli chodzi o ukryty przekaz białostockiej rzeźby. anna Oleńska wskazała na związki między zamówieniem przez Branickiego rotatora a sprawą ordynacji ostrogskiej („wątki heroiczne” 260; „sekretne treści” 643-655; Jan Klemens Branicki 309-320). Wyrzeźbiona przez Jana Chryzostoma redlera i ustawiona w westybulu białostockiego pałacu na jesieni 1755 r. praca, miała przedstawiać jednego z rzymskich bohaterów (windycjusza, Milichusa, czy też Feniusza Rufusa), który podczas wykonywania swojej pracy podsłuchał spi- skowców i tym samym udaremnił ich knowania. Miała to być aluzja do roli het- mana we współczesnych mu wydarzeniach (oleńska, Jan Klemens Branicki 317). dr hab. KRZYSZTOF GOMBIN – Katedra Historii Sztuki Średniowiecznej i nowożytnej, Instytut nauk o sztuce, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; adres do korespondencji: Al. Racła- wickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: [email protected]; ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0097-2518.
    [Show full text]
  • Powinności Mieszkańców Miasta Tykocin Według Inwentarza Z 1772 Roku
    Retrieved from https://czasopisma.uni.lodz.pl/pnh [10.08.2021] PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2019, R. XVIII, NR 2 http://dx.doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.10 Michał Sierba * inStytut hiStorii Pan 1 https://orcid.org/0000-0002-3237-4635 Powinności mieszkańców miasta Tykocin według inwentarza z 1772 roku Streszczenie. Krytyczna edycja źródłowa poświęcona została powinnościom ludności zamieszkującej podlaskie miasto Tykocin. Jest to fragment inwentarza z 1772 r., spisanego po śmierci właściciela Tykocina – Jana Klemensa Branickiego. Podstawą źródłową edycji jest kopia sporządzona na podstawie aktu wpisanego do akt grodzkich brańskich. Dziś znajduje się ona w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w zespole Archiwum Roskie w dziale Akta Majątkowo- -Prawne pod sygnaturą 122. Wzmiankowane powinności dotyczą zarówno chrze- ścijan, jak i Żydów zamieszkujących miasto. W tym fragmencie inwentarza opisano również opłaty, daniny i robocizny czynione przez różne grupy zawodo- we. Ustęp ten zawiera też dodatkowe informacje, m.in. o miarach, przepisach porządkowych, targach i jarmarkach w Tykocinie. Słowa kluczowe: powinności,PNH Tykocin, małe miasta, Podlasie, Archiwum Roskie. ykocin to dziś miasteczko położone w województwie podla- T skim, w powiecie białostockim. W czasach I Rzeczypospolitej stanowił stolicę powiatu znajdującego się w ziemi bielskiej wo- jewództwa podlaskiego. Powinności ludności tego miasta według inwentarza z 1772 r., które obejmuje prezentowana tu edycja źródłowa, stanowią frag- ment większego dokumentu. W zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w zespole Archiwum Roskie w dziale Akta Majątkowo- -Prawne pod sygnaturą 1221 znajduje się pośmiertny inwentarz ∗ E-mail: [email protected] 1 Dawna sygnatura 82. Archiwum Roskie [dalej: ARos] jest od dłuższego czasu w trakcie opracowania, w związku z tym w przyszłości sygnatura i nazwa działu mogą ulec zmianie.
    [Show full text]
  • Apoteoza Augusta Ii W Białostockim Pałacu Jana
    ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom XLVII, zeszyt 4 − 1999 ZESZYT SPECJALNY KS. JAN NIECIECKI Lublin APOTEOZA AUGUSTA II W BIAŁOSTOCKIM PAŁACU JANA KLEMENSA BRANICKIEGO Pałac Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, stanowi ˛acy centrum rozległego załoz˙enia rezydencjonalnego, nazywanego w XVIII-wiecznej Europie „Polskim Wersalem”1, moz˙emy dzisiaj podziwiac´tylko z zewne˛trz- nej strony. Wspaniałe niegdys´ wne˛trza uległy podczas II wojny s´wiatowej całkowitemu zniszczeniu. Sale i pokoje pierwszego pie˛tra zniszczono jednak juz˙ wczes´niej, podczas XIX-wiecznej gruntownej ich przebudowy dla po- trzeb rosyjskiego Instytutu Panien Szlacheckich, zajmuj˛acego wówczas pałac. Najwaz˙niejsz ˛ainnowacj ˛abyło utworzenie dwukondygnacyjnej auli aktów instytutowych z wczes´niejszej, równiez˙ dwukondygnacyjnej Sali Wielkiej oraz pomieszczen´ jednokondygnacyjnych: Sali Stołowej, Przed- pokoju Królewskiego i cze˛s´ciowo Przedpokoju Złotego. Obie wymienione sale nalez˙ały do najbardziej reprezentacyjnych wne˛trz „Polskiego Wersalu”. Ich bogaty wystrój, podobnie jak pozostałych pokoi piano nobile2, moz˙emy obecnie poznac´jedynie z dawnych inwentarzy i nielicznych innych z´ródeł z XVIII w. (wzmianek w korespondencji hetmana Branickiego z oficjali- stami oraz relacji osób odwiedzaj ˛acych Białystok). Dowiadujemy sie˛z nich m. in. o ciekawym programie ideowym, jaki miała wspomniana Sala Stoło- 1 J. N i e c i e c k i, Opowies´ci o „Polskim Wersalu”, w: Biuletyn Konserwatorski Województwa Białostockiego, z. 2, Białystok 1996, s. 53. 2 Na pierwszym pie˛trze pałacu zachował sie˛ do czasu II wojny s´wiatowej jedynie wystrój architektoniczny kaplicy oraz sztukaterie na plafonach dawnych dwóch gabinetów Pokoi Złotych. 214 KS. JAN NIECIECKI wa. Informacji o nim dostarczaj ˛atrzy inwentarze3 oraz XVIII-wieczny rzut pierwszego pie˛tra pałacu (il.
    [Show full text]
  • Notes on the Musicians of Stanisław Ciołek Poniatowski (1676–1762)
    Research into the Resources of Polish Courts. Notes on the Musicians of Stanisław Ciołek Poniatowski (1676–1762) IRENA BIEŃKOWSKA University of Warsaw Institute of Musicology Research into the Resources of Polish Courts. Notes on the Musicians of Stanisław Ciołek Poniatowski (1676–1762) Musicology Today • Vol. 10 • 2013 DOI: 10.2478/muso-2014-0004 For years, Polish musicologists have looked closely at differences in the quantity and quality of stored music, musical activity at the courts of Polish nobility. These architectural monuments and works of art). efforts have resulted in numerous study papers (which A recent study by the present author of materials are mostly fragmentary in nature) analysing musical collected at the Central Archives of Historical Records ensembles active in the courts, theatrical centres, and in Warsaw (hereinafter: AGAD) has yielded new findings the playing of music by the nobles themselves. The about music at the court of Stanisław Poniatowski main problem faced by researchers is the fragmented (1676–1762), the governor of the Mazovia Province, and state of collections, or simply their non-existence. The bearer of the Ciołek family coat of arms. The Poniatowski work becomes time-consuming and arduous, and it lies Family Archive (hereinafter: ARP) section of AGAD was beyond the scope of a typical musicological research, as investigated with a view to a better understanding of the information sources are quite scattered, incomplete and musical activity at the governor’s court3. typically not primary in nature. Stanisław Poniatowski, who is considered to have Research to date into sources from 18th-century courts brought about the Poniatowski family’s rise in power, and has not been carried out in a systematic fashion, and who was the father of the future king of the Republic has only looked at individual representatives of major of Poland, came from a noble, but not particularly aristocratic families from the Republic of Poland, such as affluent family.
    [Show full text]
  • Kasztelanka Na Wydaniu : Małżeńskie Perypetie Elżbiety Z Branickich Sapieżyny Author
    View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE Title: Kasztelanka na wydaniu : małżeńskie perypetie Elżbiety z Branickich Sapieżyny Author: Szymon Piotr Dąbrowski Citation style: Dąbrowski Szymon Piotr. (2017). Kasztelanka na wydaniu : małżeńskie perypetie Elżbiety z Branickich Sapieżyny. "Śląskie Studia Polonistyczne" Nr 2 (2017), s. 93-116. „Śląskie Studia Polonistyczne” 2017, nr 2 (10) Szymon Piotr Dąbrowski ISSN 2084-0772 (wersja drukowana) uniwersytet śląski w katowicach ISSN 2353-0928 (wersja elektroniczna) Kasztelanka na wydaniu Małżeńskie perypetie Elżbiety z Branickich Sapieżyny Życie publiczne osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej zostało naznaczone działalnością majętnych i wpływowych kobiet, które podejmując różnorodne prace w dziedzinie polityki, kultury i gospodarki, kształtowały zarówno pozycję osobistą, jak i miej‑ sce własnego rodu1. Wielostronna aktywność magnatek odcisnęła więc wyraźne piętno także na obliczu doby stanisławowskiej, co dos trzegali już świadkowie epoki, komentując ów stan między innymi w wierszach okolicznościowych i na kartach wspomnień. Do grona dam czynnych wówczas na scenie publicznej należała księżna Elż bieta z Branickich Sapieżyna (często zwana wojewo‑ dzicową mścisławską), która koncentrowała uwagę obserwatorów konfliktów politycznych ze względu na stałe zaangażowanie w owe spory i bliskie związki z pierwszoplanowymi ich uczestnikami2. 1 Ostatnie dekady to w polskiej humanistyce czas ożywionego rozwoju badań nad losami kobiet w dawnej Polsce i na Litwie; refleksje te w znacznej mierze koncen‑ trują się wokół poczynań, mentalności i pisarstwa szlachcianek, a w szczegól‑ ności dotyczą najbogatszych spośród nich. Zob. m.in. Z. Kuchowicz: Wizerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVI–XVIII wieku. Wyd. 2. Łódź 1974; B. Popio‑ łek: Królowa bez korony. Studium z życia i działalności Elżbiety z Lubomirskich Sie- niawskiej ok.
    [Show full text]
  • Pióra W Służbie Buławy. O Kancelariach I Archiwaliach Hetmańskich W XVIII W
    CZASOPISMO PRAWNO-HISTORYCZNE Tom LXX — 2018 — Zeszyt 2 Tomasz Ciesielski (Opole) Pióra w służbie buławy. O kancelariach i archiwaliach hetmańskich w XVIII w. WPROWADZENIE W badaniach nie tylko historyczno-wojskowych, ale też nad dziejami poli- tycznymi, kulturalnymi, gospodarczymi, a nawet społecznymi Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w. historycy, historycy prawa, historycy sztuki czy lite- ratury bardzo często i chętnie sięgają do spuścizn po hetmanach. Spowodowane to jest przede wszystkim znaczeniem, jakie odgrywały w państwie osoby dzierżące buławy (nie tylko hetmańskie, ale też i regimentarzy generalnych), które były nie tylko dowódcami obu armii Rzeczypospolitej, ale też senatorami, przywódcami silnych fakcji magnacko-szlacheckich czy dużych stronnictw, pozostającymi przy tym przez większość czasu w opozycji do dworu królewskiego, z liczną klientelą zbudowaną między innymi w oparciu o władzę posiadaną w armii1. Byli też pro- minentnymi, jeżeli nie najważniejszymi osobami w swoich rodach, głowami ro- dzin, jak też właścicielami rozległych majątków ziemskich, zatrudniających licz- ne grono dworzan, urzędników, artystów (architektów, rzeźbiarzy, malarzy itp). Do prowadzenia wieloaspektowych badań nad dziedzictwem Rzeczypospolitej Obojga Narodów w oparciu o archiwalne i biblioteczne spuścizny hetmańskie skłaniają także rozmiary i rozbudowana tektonika części z nich, oparta o podział na materiały wojskowe, publiczne, gospodarczo-majątkowe, rodzinne i osobiste, 1 T. Ciesielski, Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009, s. 134−137; idem, Działalność wojskowa hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego i jego kręgu klientalno- -rodzinnego, [w:]: J. Urwanowicz (red.), Magnateria Rzeczypospolitej w XVII−XVIII wieku, Biały- stok 2003, s. 259−282; idem, Michał Kazimierz Radziwiłł jako dowódca armii litewskiej w latach 1735−1762, [w:] M. Nagielski, K. Żojdź (red.), Radziwiłłowie w służbie Marsa, Warszawa 2017, s.
    [Show full text]
  • (1), 2016, Testament Izabeli Z Poniatowskich Branickiej
    Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 64 z. 1 (2016), pp. 103-119 Ź R Ó D Ł 103A KWARTALNIK HISTORII KULTURY MATERIALNEJ 64 (1), 2016 PL ISSN 0023-5881 www.iaepan.edu.pl Marta Kupczewska Karol Łopatecki Testament Izabeli z Poniatowskich Branickiej (3 XI 1805 r.) Publikowany dokument stanowi uwierzytelnioną kopię testamentu Izabeli Branickiej i jest przechowywany w Centralnym Archiwum Historycznym w Kijowie, w zespole zatytułowanym Archiwum Branickich1. W teczce znajdują się dwa poszyty. Pierwszy, właściwy, liczy sześć kart (k. 1–6v) zszytych trójkolorową nicią (żółto-biało-czarną), która wyciągnięta została na karcie szóstej i przytwierdzona do niej przez pieczęć czerwoną lakową z wyciśniętym herbem Obwodu Białostockiego (tarcza herbowa dzielona w pas, górna część z Orłem bez korony, dolna przed- stawiająca Litewską Pogoń). Drugi poszyt zawiera materiały wtórne w stosunku do testamentu Izabeli Branickiej, wykonane na potrzeby władz Cesarstwa Austriackiego. Poszyt zawierający testament zatytułowany jest „Supplementum” z dodatkiem „ad Copiam authenticam testamenti Isabella de Principibus Poniatowska Branicka in Białostok die 3o Novem- bris 1805 anno” (k. 1). Dokument zachowany jest w dobrym stanie, nosi jednak ślady trzykrot- nego złożenia (w sumie zgięcia dzielące kartę na osiem części), co było prawdopodobnie wynikiem przesyłania uwierzytelnionego testamentu do Galicji. Wypis wykonano na karcie stemplowej (poszlinowej) z 1814 r., kosztującej dwa ruble (była to równowartość 13 zł)2. Dodatkowo za przyłożenie pieczęci lakowej uiszczono opłatę w wysokości 52½ kopiejki (3 zł i 12 gr). Cały testament sporządzony został jedną ręką (k. 3–6), przez sekretarza, Jana Umiażyń- skiego. Pismo jest czytelne, starannie wykonane, na początku dokumentu znajduje się adnotacja „Kopia Vidimata” (k. 3). Pod zakończonym wypisem testamentu (k.
    [Show full text]
  • Sprzedaż Dóbr Białostockich Przez Spadkobierców Jana Klemensa Branickiego
    STUDIA PODLASKIE tom XXIII BIAŁYSTOK 2015 KAROL ŁOPATECKI SPRZEDAŻ DÓBR BIAŁOSTOCKICH PRZEZ SPADKOBIERCÓW JANA KLEMENSA BRANICKIEGO DOI: 10.15290/sp.2015.23.04 Słowa kluczowe: prawo dziedziczenia, testamenty, prawo dożywocia, Białystok, Izabela Branicka, dzierżawa, własność, kupno i sprzedaż Kluczową cezurą czasową dla badań związanych z Białymstokiem, istotną również w kontekście dziejów Podlasia, jest zakup dóbr białostoc- kich przez władze rosyjskie, co nastąpiło w 1809 r. Śmierć Izabeli Branickiej, a następnie sprzedaż miasta przez spadkobierców po Janie Klemensie Branic- kim symbolicznie kończy okres staropolski, otwierając nową epokę związaną z rządami Imperium Rosyjskiego 1. W literaturze przedmiotu nie zajmowano się szczegółowo skompli- kowanym procesem związanym z przejęciem majątku ziemskiego przez dziedziców po Janie Klemensie Branickim, a następnie zawarciem z nimi umowy sprzedaży przez władze pruskie (1802) i realizacją zawartych po- stanowień przez rząd rosyjski (1809). Ogólne informacje wraz z treścią kon- traktów zawartych przez Kamerę Wojny i Domen Prus Nowowschodnich ze spadkobiercami Jana Klemensa Branickiego i Izabelą Branicką przedstawił Jan Wąsicki 2. Dodatkowo, ks. Jan Nieciecki odnalazł i opublikował testa- ment Jana Klemensa Branickiego 3, a Izabela Szymańska i Aneta Średzińska 1 H. Mościcki, Białystok. Zarys historyczny, Białystok 1933, s. 82, oraz A. Cz. Dobroński, Biały- stok Izabeli Branickiej, pruski i rosyjski, [w:] Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014, s. 117, akcentują, że przełomowym momentem było podpisanie kontraktu sprzedaży dóbr, czyli rok 1802. Należy jednak pamiętać, że transakcja została zrealizowana dopiero siedem lat później. 2 Pruskie opisy miast polskich z końca XVIII wieku. Departament białostocki, oprac. J. Wąsicki, Poznań 1964, s. 25–50. 3 J.
    [Show full text]
  • Show Publication Content!
    Alina Sztachelska-Kokoczka ?rlagnackje cfo6ra Jana 'l(femensa <Branickjego Białystok 2006 ©Copyright by Alina Sztachelska-Kokoczka, 2006 Projekt okładki Andrzej Bazyluk Redakcja techniczna EwaFrymus Zrealizawano przy pomocy finansowej Prezydenta Miasta Białegostoku ISBN 83-60534-37-3 Polskie Towarzystwo Historyczne - Oddział w Białymstoku MariuszWiłW!i Śliwowski Białystok, ul. Zwycięstwa 26C lok 7 tel. 085 869 14 87, 0602 766 304 www.pymat.stnet.pl, e-mail: [email protected] Pracę tę poświęcam pamięci mego męża Spis treści Wstęp ..................................................................................................................... 9 RozdziałI. Nota biograficzna i koligacje rodowe ...... .............. .... ... .. ................. 13 RozdziałII. Zasięg terytorialny dóbr ........................ ......................................... 33 RozdziałID. Organizacja administracji dóbr ................................................... 49 RozdziałIV. Gospodarka rolna ............................................................ .............. 81 1. Obszarygruntów folwarcznych .................. ................................................... 81 2. Technika uprawy i produkcji rolnej .................................... .................. ......... 85 a) System rolniczy .............................................................. ............................ 85 b) Sposób uprawy roli ........................................................ ........ .................... 86 c) Nawożenie ................................................................................................
    [Show full text]
  • UC Riverside UC Riverside Electronic Theses and Dissertations
    UC Riverside UC Riverside Electronic Theses and Dissertations Title Exporting Culture: A Case Study for the Reception of Rococo Furniture Outside France Permalink https://escholarship.org/uc/item/3r34w407 Author Valentino, Noelle Anne Publication Date 2011 Peer reviewed|Thesis/dissertation eScholarship.org Powered by the California Digital Library University of California UNIVERSITY OF CALIFORNIA RIVERSIDE Exporting Culture: A Case Study for the Reception of Rococo Furniture Outside of France A Thesis submitted in partial satisfaction of the requirements for the degree of Master of Arts in Art History by Noelle Anne Valentino August 2011 Thesis Committee: Dr. Malcolm Baker, Chairperson Dr. Françoise Forster-Hahn Dr. Kristoffer Neville Copyright by Noelle Anne Valentino 2011 The Thesis of Noelle Anne Valentino is approved: _______________________________ _____________________________ _____________________________ Committee Chairperson University of California, Riverside Table of Contents List of Figures…………………………………………………………………………………………………………………v Introduction.......................................................................................................................1 The Typology of the Branicki Encoignure………..…………………………………….…….…….7 Chapter 1: Self Fashioning Through Furniture ………………………………………………..….……...12 Growing Cosmopolitanism: Count Branicki and the Polish Elite …………………....…13 Gesamtkunstwerk: The Branicki Inventory and the Total Work of Art………....…..19 Sarmatism: A Storied Lineage Informs Polish Taste ..………………………………..………24
    [Show full text]
  • Żywoty Hetmanów Królestwa Polskiego I Wielkiego Księstwa Litewskiego
    www.cbw.plCBW ŻYWOTY HETMANÓW KRÓLESTWA POLSKIEGO I WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO Z MATERYAŁOW PO SAMUELU BRODOWSKIM W PODHORCACH ZNALEZIONYCH WYDAŁ Ż E GOTA P A ULI OZDOBIONE HERBAMI I RYTOWANEMI W IZERUNKAMI LWÓW, STANISŁ A W ÓW I TARNÓW NAKŁAD J ANA MILIKOWSKIEGO. 1850. www.cbw.plCBW www.cbw.pl www.cbw.plCBW OD NAKŁADCY. Wydając dzieło niniejsze, sądzę iż publiczności pragnącej z liistoryą ojczystą głębiej się obznajomić, niemałą uczynię przysługę; główniej szy albowiem wątek minionych dziejów naszego kraju, stanowią czyny wo­ jenne; życiopisma przeto mężów walecznych, których dzieła są naszą i potomków naszych drogą spuścizną, i których sława jest częścią sławy narodowćj — nie- powinny też być obojętne. Maluje się w nich jak naj­ wyraźniej obraz wieków zeszłych, a bohaterskie dzieła ich, poświęcanie się dla ojczyzny, oraz rozliczne cnoty służyć będą za wskazówkę i naukę najodleglejszym naw7et pokoleniom. Nieszczędziłem przetoż kosztów^, żeby dzieło to po­ żyteczne i co do powierzchowności wewnętrznej war­ tości swój godnie odpowiedzieć mogło: obok ozdobnego druku dodałem drzeworyty herbów, jakie się w pier­ wotnym rękopisie Samuela Brodowskiego narysowane znajdowały, oraz wizerunki niektórych hetmanów po­ dług oryginalnych ówczesnych obrazów familijnych, wiernie i starannie przez słynnych za granicą rytowni­ ków wykonane. www.cbw.plCBW Za miły obowiązek poczytuję sobie objawić w tein miejscu publicznie mą wdzięczność JW. Hr. Leonowi Rzeiouskiemu za łaskawe udzielenie pierwotnego rę­ kopisu Brodowskiego, oraz za dostarczenie trzech ry- towanych wizerunków hetmanów: Stanisława, W a­ cława i Seweryna Rzewuskich 5 JO. Ks. Jerzemu Lubomirskiemu za dostarczenie dwóch rytowanych wizerunków Hieronima i Jerzego Ks. Lubomirskich; JO. Ks. Romanowi Sanguszce za dostarczenie ryto- wanego wizerunku llomana Ks.
    [Show full text]