KWARTAALBLAD BOEDDHISME Verschijnt in Januari, April, Juli En Oktober

special t3o,Ad}I p-iyal() colofon

Redactie Lucia van der Drift Mark Hemels (eindredactie) Wanda Sluyter Anneke Sinelik Dick Verstegen Arnoud Wijkmans Interview met Redactieadviesraad Hakuun Barnhard, Jacques den Boer, Pepijn Dobbelaer, Frans Goetghebeur, Rob Janssen, Ria Pema ChticIrtin Kloppenborg, Ton Lathouwers, Rients Ritskes, Door Amy Gross Nico Tydeman, Han F. de Wit

Redactiesecretariaat In 1974 werd zij door de controversiële Wanda Sluyter ChOgyam Trungpa tot novice gewijd. Inmiddels Condensatorstraat 13 is zij residerend leraar in Gampo Abbey en zelf 5641 TJ Eindhoven Tel. 040-2368258 eminent vertolker van de boeddhistische leer. E-mail: [email protected] Pema ChOdrOn over de leraar-leerlingrelatie. Advertenties Veen Magazines Postbus 1528 1000 BM Amsterdam t.a.v. May Meurs Dharmakunst — Tel. 020-5310973 Fax: 020-5310971 activiteit van non-agressie E-mail: [email protected] Door ChOgyam Trungpa KWARTAALBLAD BOEDDHISME verschijnt in januari, april, juli en oktober. Per jaar (4 nummers) Dharmakunst verwijst naar creatief werk dat voortkomt uit f 45,-/BF 850; buitenland f 65,-. Los recent de ontwaakte meditatieve staat. Trungpa Rinpoche laat zien nummer f 12,50/BF 240 plus porto. hoe meditatie en kunstbeoefening zich in elke alledaagse Proefnummer f 5,- porto inbegrepen; activiteit laten verenigen. oud nummer f 10,- porto inbegrepen. Website http://boeddhaned.cjb.net Abonnementen Kwartaalblad Boeddhisme Orteliuskade 19-1 Neuroses als dekmantel 1057 AC Amsterdam Tcl.020-6853448, E-mail: [email protected] voor existentieel lijden Uitgever Door Han F. de Wit Stichting Vrienden van het Boeddhisme Secretaris: Yvonne 'melders-Steyn Herenweg 3, 9511 PD Gieterveen Binnen de psychotherapie groeit de belangstelling voor Tel. 0599-648671, E-mail: [email protected] boeddhisme. Niet zonder reden, want beide gaat het schijnbaar om hetzelfde geestelijk lijden. In een heldere Betalingen m.b.t. abonnementen bij voorkeur op analyse toetst contemplatief psycholoog Han de Wit rekening Postbank 1363086 t.n.v. Stichting wanneer psychotherapie en wanneer het boeddhistische Vrienden van het Boeddhisme, Amsterdam. pad heilzaam is. Voor België: ABN-AMRO 721-5201482-42 Betalingen m.b.t. donaties bij voorkeur op rekening Postbank 1520022 t.n.v. Stichting Vrienden van het Boeddhisme, Haarlem.

Vormgeving en opmaak Core Process therapie Naropa Grafisch Ontwerp, Amsterdam Door Dirk Nielandt Druk en afwerking Drukkerij Wilco b.v., Amersfoort In het Britse Devon baseert Maura Sills haar Niets uit deze uitgave mag worden verveel- psychotherapie op de beoefening van waakzaamheid voudigd en/of openbaar gemaakt door middel van het theravada-boeddhisme. 'De remedie is het van druk, film, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke terugvinden van onze oorspronkelijke natuur.' toestemming van de uitgever. ISSN 1382-6956 (l) Stichting Vrienden van het Boeddhisme

E STICHTING VIUENDEN VAN H iL.r BOEDDHISME, `Zen is geen therapie, D uitgeefster van dit blad, stelt zich ten doel bekendheid te geven aan het boeddhisme zonder voorkeur voor een bepaalde richting of stroming. De stichting stelt zich maar een levenswijze' open voor iedereen die op enigerlei wijze belang stelt in het boeddhisme. Geregeld houdt de stichting thema- Door Arnoud Wijkmans bijeenkomsten met de nadruk op het hedendaagse boeddhisme, in het bijzonder in de westerse samenleving. Donateurs zijn van harte welkom. De minimum-donatie Boeddhisme is religie. Psychotherapie is geneeskunde. bed raagt f55,- per jaar, waarin begrepen een abonnement En vermenging zou slecht zijn voor beide. Zenmonnik op liet Kwartaalblad Boeddhisme. Aanmelding bij Zeshin van der Plas legt uit waarom. het secretariaat van de Stichting Vrienden van het Boeddhisme (zie hierboven) of door overmaking van de donatie op één van de rekeningen van de stichting. ten geleide

Koers

Door de muur in e terreuraanslagen in de VS zijn een het koanproces gruwelijk voorbeeld waartoe extremisme kan leiden. Zelfmoordacties trokken een Door Dick Verstegen spoorD van pure verwoesting, waarbij vele duizenden omkwamen. Honderdduizenden rechtstreeks Zen is een bijzondere overdracht getroffenen moeten verwerken wat niet te bevatten buiten woorden om. Toch verlangt de leraar van de leerling valt. Miljoenen kijken angstig toe hoe het verder een antwoord op zijn vraagstuk. gaat. Het ziet er naar uit dat de wereld hier voor- Tegen een muur van begrippen lopig nog niet klaar mee is. Velen weten zich gevan- zoekt de zenstudent naar gen in een web van vergelding of vragen zich af of bevrijdend inzicht. Een er grenzen aan compassie zijn en zo ja waar die zich beschrijving van het koanproces. dan bevinden.

Relmatig krijgt de redactie de vraag waarvoor zij staat. Soms in de vorm van verwijten. De klagers veronderstellen dan vaak dat we de mening van een gewraakte auteur ten onrechte onverkort delen en derhalve niet het andere standpunt. Of bezwaarden nemen aan dat we eigenlijk geen mening hebben omdat we niet voldoende thuis zouden zijn in de Dharma, waarmee dan gewoonlijk de boeddhistische leer bedoeld wordt. Zo lijken ook in ons eigen Adviezen aan Singálaka `huis' de zaden van het dualisme makkelijk te ontkiemen. Vertaald door Jan de Breet en Rob Janssen Om in elk geval recht te doen aan uitingen van De woorden van de Boeddha als lekenmoraal. Een voorproefje zowel kritiek als positieve feedback, starten we in op de integrale vertaling van de Digha-Nikaya, 'De verzameling het volgende nummer van het Kwartaalblad Boed- van lange leerredes' uit de Pali-canon. dhisme een lezersrubriek. Bijdragen zijn welkom bij het redactiesecretariaat: Condensatorstraat 13, 5641 TJ Eindhoven, tel. 040-2368258, email: [email protected] Nabespreking: Over de koers die de redactie vaart kan eigenlijk geen misverstand bestaan. In het colofon stelt de Studiedag Werkgroep Stichting Vrienden van het Boeddhisme als uitgeefster van dit blad zich ten doel 'bekendheid te geven Boeddhisme en aan het boeddhisme zonder voorkeur voor een Psychotherapie bepaalde richting of stroming'. Voor de redactie betekent dit dat zij ruimte wil scheppen voor verschillende of wisselende standpunten over een thema. Voor dit nummer houdt dit bijvoorbeeld in dat we auteurs uit diverse 'windrichtingen' aan het woord laten over de relatie tussen boeddhisme en En verder... psychotherapie. Voor sommigen levert dit concept van onderlinge tolerantie een ideale combinatie op, anderen moeten Nieuws 4 er niets van hebben. Naarmate de thema's die we aansnijden dichter bij de belevingswereld van de lezers liggen, worden de reacties gewoonlijk begrij- Voetnoot 15 pelijkerwijs scherper. Maar laten we elkaar intole- rantie besparen, ook als zij gebaseerd lijkt op wat Boeken als religieuze 'waarheid' gevoeld wordt. Als Kwar- 40 taalblad Boeddhisme hopen wij in elk geval een bijdrage te blijven leveren aan onderlinge verdraag- Agenda 44 zaamheid, zorgzaamheid en communicatie.

Wanda Sluyter 4 kw a r taa lbla d boe ddhisme her fs t 200 1 dodental stijgt tot 6400. De wereld wereld 6400.De tot stijgt dodental september in beide torens van het het van torens beide in september september in de Verenigde Staten. Staten. Verenigde de in september wijsheid en liefde. liefde. en wijsheid Terwijl president George Bush een een Bush George president Terwijl New Yorkse World Trade Center Center Trade World Yorkse New aanval op al haar lidstaten. Bij het het Bij lidstaten. haar opal aanval de terroristische aanslagen van van aanslagen terroristische de en het Pentagon in Washington. Washington. in Pentagon het en Verbijsterd reageerde de wereld op wereld de reageerde Verbijsterd Een vierde toestel stort neer in de de in neer stort toestel vierde Een beschouwt de aanslagen als een een als aanslagen de beschouwt reageert geschokt en en geschokt reageert ren, doet Zijne Heiligheid de Dalai Dalai de Heiligheid Zijne doet ren, Gekaapte passagiersvliegtuigen passagiersvliegtuigen Gekaapte in het bijzonder, de oorlog te verkla- te oorlog de bijzonder, het in om smeedt coalitie internationale bossen van Pennsylvania. Het Het Pennsylvania. van bossen 11 van ochtend opde zich boren hoofdverdachte Osama Bin Laden Laden Bin Osama hoofdverdachte Lama een beroep op menselijke opmenselijke beroep een Lama het terrorisme wereldwijd, en en wereldwijd, terrorisme het Dalai Lama roept VSop roept Lama Dalai van India naar Nepal stromen. stromen. Nepal naar India van geboorteplaats Lumbini door de doorde Lumbini geboorteplaats dorpen in de omgeving. Inge- Inge- omgeving. de in dorpen onderlopen, kunnen zou dam wordt aangelegd op de loop van van loop opde aangelegd wordt lijk stilgelegd op verzoek van van opverzoek stilgelegd lijk tijde- door India is oever lange Nepal, dat vreest dat Boeddha's Boeddha's dat vreest dat Nepal, Rasiyawal Lotan de over Nepal Werk aan de 12,5 kilometer 12,5kilometer de aan Werk de rivieren Danav en Danda, die die Danda, en Danav rivieren de evenals tweehonderd andere andere tweehonderd evenals ningen ontstaan tussen India en en India tussen ontstaan ningen Khurd-dam. Deze dam in de de in dam Deze Khurd-dam. volgens zijn augustus Begin Indiase deelstaat Uttar Pradesh Pradesh Uttar deelstaat Indiase Indian Express Express Indian Dam bedreigt Boeddha's Boeddha's Dam bedreigt en de BBC span- BBC de en geboorteplaats geboorteplaats de de NAVO n The The - 1 - 1 i e i naam Piparhawa. Piparhawa. naam werkelijke geboorte- werkelijke vooral — toeristen. India claimt claimt India —toeristen. vooral nu bekend staat als als staat nu bekend de dat overigens regering Nepalese de ontwikkelt dha niet ligt in wat wat in ligt niet dha plaats van de Boed- de van plaats 'Dit is een zeer moeilijke kwestie, kwestie, moeilijke zeer een is 'Dit VS op de aanslagen zouden moeten moeten zouden aanslagen VS opde Indiaas dorpje met de de met dorpje Indiaas Samen met projectontwikkelaars projectontwikkelaars met Samen Lumbini, maar in een een in maar Lumbini, bestemming voor pelgrims en — en voorpelgrims bestemming om duidelijkheid te verschaffen. verschaffen. te duidelijkheid om maar uiteindelijk ben ik van. van. ik ben uiteindelijk maar CNN: nieuwszender tegenover volk. 'Het is is 'Het volk. gaan nu gezamenlijk inspecteren inspecteren nugezamenlijk gaan dent Bush en het Amerikaanse Amerikaanse het en Bush dent condoleert op 1,2 september presi- op1,2september condoleert levens zijn verloren...Wij zijn diep diep zijn verloren...Wij zijn levens Gyatso, Tenzin. Lama, Dalai 14e De Talihan- drukophet Diplomatieke mening dat wanneer je maatregelen maatregelen je wanneer dat mening onschuldige zoveel dat tragedie moslimfun- de van uitlevering tot Brits- een heeft gaan perse ter Nobelprijswinnaar voor de vrede, vrede, voorde Nobelprijswinnaar Lumbini de laatste jaren tot een een tot jaren laatste de Lumbini van geweld.' Op de vraag hoe de de hoe vraag Opde geweld.' van nieurs van Uttar Pradesh en Nepal Nepal en Pradesh Uttar van nieurs reageren, verklaart de Dalai Lama Lama Dalai de verklaart reageren, damentalistische Osama Bin Bin Osama damentalistische Amerikaanse troepenmacht zich in in zich troepenmacht Amerikaanse Laden. Laden. bedroefd door deze zinloze daad daad zinloze doordeze bedroefd verzameld. Midden-Oosten het regime in Afghanistan moet leiden leiden moet Afghanistan in regime uWs uWs tot geweldloosheid tot geweldloosheid een. een. verschrikkelijke verschrikkelijke en ieder moment.' moment.' ieder en Het vergeten van deze waarheid is is waarheid deze van vergeten Het aanreikt in zijn opstel `Aligning `Aligning opstel zijn in aanreikt van. de politieke ontwikkelingen ontwikkelingen politieke de van. With Purpose Discussion' is is Discussion' Purpose With oorlog, en de manier om te herin- te om manier de en oorlog, die boodschap 'De onomwonden. de geweldspiraal verder zal verster- zal verder geweldspiraal de één. Dat is een boodschap die de de die boodschap een is Dat één. waarheid is duidelijk: We zijn. allen allen zijn. We duidelijk: is waarheid van bronnen alle in horen we Bush besluit hij met een prangende prangende een met hij besluit Bush Het antwoord dat de Dalai Lama Lama Dalai de dat antwoord Het de de algemeen belang van de natie en de de en natie de van belang algemeen neren is eenvoudig: Liefde, in dit dit in Liefde, eenvoudig: is neren op 20 september naar aanleiding aanleiding naar op 20september zinloos zulk van zijn oorzaak geweldsdaad het juiste is en in het het in en is juiste het geweldsdaad geweld?' geweld?' cond.oleancebrief aan president president aan cond.oleancebrief ernstig moeten bedenken. of een ofeen bedenken. moeten ernstig mensheid op lange termijn. Het is is Het termijn. oplange mensheid zorgvuldig je neemt, geweld tegen mens grotendeels heeft genegeerd. genegeerd. heeft grotendeels mens slechts geweld dat overtuiging mijn van mijn kant, maar ik ben er er ben ik maar kant, mijn van haat en woede, die dikwijls dikwijls die woede, en haat persoonlijk van overtuigd dat we we dat overtuigd van persoonlijk Zijn geweldloosheid.' van principe ken. Maar hoe gaan wij om met met om wij gaan hoe Maar ken. moet nadenken en menselijke wijs- menselijke en nadenken moet vraag: 'Wellicht is het aanmatigend aanmatigend het is 'Wellicht vraag: heid dient te gebruiken volgens een een volgens gebruiken te dient heid enige oorzaak van haat en en haat van oorzaak enige de de The Four Noble Truths

weekendcursus boeddhisme - Engels gesproken, Nederlandse vertaling datum en plaats 27 en 28 oktober 2001; 10 -12 u. en 2.30 - 5 u. Het Sierkangebouw, Antonie Heinsiusstraat 3, (t.o. Gemeentemuseum), 2582 VP Den Haag

the Four Noble The Four Noble Truths is het eerste onderricht dat de Boeddha gaf na het bereiken van de Truths volle Verlichting, nu ruim 2500 jaar geleden. Dit onderricht is een van de fundamentele leerreden van het boeddhisme.

De leer van de The Four Noble Truths laat zien dat ons huidige bestaan in zijn kern lijden is, dat dit lijden een precieze oorzaak heeft en dat er een andere wijze van bestaan - vrij van lijden - is. Tenslotte toont dit onderricht het pad dat wij moeten gaan, als we deze Bevrijding willen bereiken.

Het onderwerp is voor de hedendaagse mens iet zo actueel als in de Lijd van de Boeddha. Vele vormen van lijden kenmerken het leven vandaag de dag, zowel in moderne en technologisch hoog ontwikkelde landen als in nog traditionele maatschappijen.

Lijden omvat fysiek én geestelijk lijden, maar ook wat wij als prettig en aangenaam ervaren is niet bestendig — het verandert, het geluksgevoel neemt af. Daarmee is met de tijd ook dit geluk een bron van ontevredenheid en frustratie.

Bevrijding in boeddhistische zin betekent het verkrijgen van de totale controle over ons bestaan, ofwel het gehele proces van geboorte, ouder worden en dood. Het kennen en het geleidelijk aan verwerven van controle over onze geest, gedachten en handelingen is dan de enige weg naar bestendige vrede en de volkomen ontplooiing van onszelf.

de leraar De Eerwaarde Gonsar Rinpoche is spiritueel directeur van het Centrum voor Hogere Tibetaanse Studies, Mt.Pélerin, Zwitserland. In en vanuit dit centrum onderricht hij aan een groot aantal studenten en volgelingen het boeddhisme volgens de Mahayana traditie. Gonsar Rinpoche staat in een ononderbroken lijn van overdracht die via authentieke en gekwalificeerde leermeesters teruggaat tot tenslotte de Boeddha zelf.

Door zijn lange jaren van ervaring in het Westen zijn de cursussen van Gonsar Rinpoche zeer toegankelijk voor het publiek alhier.

tekst van In 2000 was het onderwerp van de cursus The Three Principles of the Path - drie belangrijke ijkpunten cursus vorig op het pad van de geestelijke ontwikkeling naar de volle Verlichting. Wilt u de Nederlandse tekst van dit onderricht ontvangen, neem dan contact op met onderstaand contactadres. jaar

zie ommezijde

aanmelden Wilt u zich aanmelden voor deze cursus, dan verzoeken wij u fl. 50,- over te betalen maken op bankrekening nummer 57. 84.30.258, t.n.v. Stg. MAid, Den Haag. informatie Wilt u meer informatie, neem dan contact op met: In Liem Stationsweg 95-C 2515 BK Den Haag tel./fax: 070- 3800 273 e-mail: [email protected] openbaar De Antonie Heinsiusstraat ligt schuin tegenover het Gemeentemuseum in Den vervoer Haag. Vanaf beide stations duurt de rit ca. 20 min.

Vanaf Tram/Bus Den Haag Centraal Tram: 10 en 17; Bus: 4 Den Haag Hollands Spoor Tram: 10 en 17 Andere plaatsen Bus: 14, 65 en 88 auto Voor een routbeschrijving met de auto, neem contact op met het contactadres hierboven. Er is voldoende parkeergelegenheid in de buurt.

lunch Tussen de middag kunt u in een van de vele restaurantjes in de buurt wat eten. Ook maken wij iets eenvoudigs klaar voor diegenen die daar gebruik van willen maken. eigen kussen Als u op een kussen op de grond wilt zitten, neem dan uw eigen kussen mee. Stoelen zijn uiteraard aanwezig. websites Voor meer informatie over het Centrum Rabten Choeling in Zwitserland kijk op: www.buddhism.edu www.rabten.com

Graag tot ziens! China bouwt 'bevrijdingsmonument' in paleis Dalai Lama

Volgens het Chinese staatspersbu- pleintje voor het paleis, dat in de reau Xinhua is China in juli begon- zeventiende eeuw gebouwd werd nen aan de constructie van een voor de vijfde Dalai Lama en dien- monument in het Potala, het voorde als paleis annex privé-klooster malige winterpaleis van de Dalai voor achtereenvolgende Dalai Lama in de Tibetaanse hoofdstad Lama's. Los van de Chinese vlag- Lhasa. Het 35 meter hoge bouw- gen die geregeld boven het Potala werk zal in november gereed zijn. wapperen, is het de eerste zichtba- regelrechte belediging aan het Het dient volgens Xinhua als zicht- re verandering die de Chinezen adres van de Tibetanen. De komst bare herinnering aan 'de sublieme aanbrengen aan dit — op de van de Chinezen hield immers bijdrage van het Chinese Volksbe- Jokhangtempel na — belangrijkste geen bevrijding, maar een invasie vrijdingsleger aan de vreedzame gebouw van de Tibetaanse cultuur. in: 'Vanuit Tibetaans perspectief bevrijding van Tibet'. Tegenover persbureau AFP noem- markeert de Chinese bezetting het de Thubten Samphel, woordvoer- begin van vijftig jaren van onnoe- Volgens onofficiële bronnen komt der van de Tibetaanse regering in melijk lijden en vernederingen het monument te staan op een ballingschap, het monument een voor het Tibetaanse volk.'

Amsterdam weert poster Boeddha van reclamezuilen

De gemeente Amsterdam en De poster maakte deel uit van een vredelievendheid. Het lijkt me

Publex, de organisatie die de abri's manifestatie van het Amsterdamse prachtig als je in de schoot van dat Li 1a 1. . in de hoofdstad beheert, hebben op Fonds voor de Beeldende Kunst. beeld kan zitten, alsof je wordt 5 het laatste moment een kunstposter Kunstenaar Rosé Manuels vertroeteld. Ik had het Museum- 0Z ;

afgekeurd waarop een grote ontwierp de poster als onderdeel plein in gedachten, omdat dat zo 0 1 Boeddha staat afgebeeld. Zij vrezen van 2001. A Public Space Odyssey, leeg is. Het groen van de Boeddha dat het publiek de poster niet als een grote manifestatie waarin zou goed passen bij het groen van culturele uiting, maar als religieuze aandacht wordt besteed aan kunst het gras.' propaganda zal ervaren. in de openbare ruimte. Publex heeft al eerder religieus Twintig kunstenaars werden uitge- getinte posters geweigerd. In nodigd een virtueel plan in te hetzelfde Parool-artikel legt de dienen voor een ideaal kunstwerk commercieel-directeur van Publex in Amsterdam, ongeacht de prakti- uit waarom ook het affiche in het sche uitvoerbaarheid ervan. Posters kader van dit kunstproject is afge- van de plannen waren in september keurd: 'Ik begrijp wel dat de poster drie weken lang te bewonderen in cultureel en niet religieus is ruim honderd Amsterdamse mupi- bedoeld, maar we zijn bang dat 's (verlichte reclamezuilen). mensen die in Boeddha geloven aoq Manuels' plan behelsde het plaat- hier aanstoot aan kunnen nemen. sen van een grote, groene Boeddha Daarnaast vrezen we precedent- s!qpp Lu op het Museumplein. In Het werking. Als we deze poster Parool (1-9-2001) verduidelijkte de ophangen, kunnen andere wél reli- kunstenaar zijn plan: 'Het beeld gieuze groeperingen zich daarop symboliseert voor mij tolerantie en beroepen.' 6 kwa r taa lb la dboe dd hisme her fs t 200 1 Zwarte Zwarte veelal genegeerd genegeerd veelal schreef Carol Cooper in de de in Cooper Carol schreef Alice Walker, Janice Willis en Bell Bell en Willis Janice Walker, Alice vrouw formeel is erkend als dhar- als erkend is vrouw formeel Martin middenklasse. de van wen in Amerika hun weg gevonden gevonden hunweg Amerika in wen www.villagevoice.com/issu- Zie voor het volledige artikel van van artikel volledige voorhet Zie 800.000 'Euro-Amerikanen'. 800.000 'Euro-Amerikanen'. gezicht van het boeddhisme in in boeddhisme het van gezicht discipline. Schrijfster Bell Hooks Bell Schrijfster discipline. tijdschrift doorhet seerd á 1997opdrie VSin de in dhisten hebben steeds meer zwarte vrou- zwarte meer steeds hebben gaf plaats een boeddhisme het ratie naar het boeddhisme. boeddhisme. het naar er tot dusver geen enkele zwarte zwarte enkele geen dusver tot er es/cri26/cooper.shtml es/cri26/cooper.shtml waardige fenomeen. Een van de de van Een fenomeen. waardige Baumann schatte in het het in schatte Baumann publieke het wordt Desondanks tot ontwikkeld zich Hooks hebben Ter gelegenheid van een conferen- een van gelegenheid Ter Amerika gedomineerd doorblan- gedomineerd Amerika boeddhistes boeddhistes maar dat diezelfde blanke Ameri- blanke diezelfde dat maar de van stond teken het in die tie in de VS de in vaak nauwelijks Engels spreken, spreken, Engels nauwelijks vaak slechts waaronder miljoen, vier boeddhisme, eind juni georgani- juni eind boeddhisme, Carol Cooper: Cooper: Carol Zwarte vrouwen als Tina Turner, Turner, Tina als vrouwen Zwarte opvallendste constateringen is dat dat is constateringen opvallendste gekleurde Tibetanen te volgen, die die volgen, te Tibetanen gekleurde lekenbeoefenaren. prominente kanen niet bereid lijken te zijn een een zijn te lijken bereid niet kanen Amerikaanse het binnen diversiteit vertegenwoordigers mannelijke ke, zwarte goeroe te volgen.' volgen.' te goeroe zwarte zijn te verbaasd artikel het in zegt in de Amerikaanse popcultuur, popcultuur, Amerikaanse de in `door het feit dat blanken er er blanken dat feit `door het In de halve eeuw sinds de beatgene- de sinds eeuw halve In de maleraar met een eigen school of school eigen een met maleraar kennelijk niet voor terugschrikken voorterugschrikken niet kennelijk Buddhist Ethics Ethics Buddhist Voice Voice een artikel over dit merk- dit over artikel een het aantal boed- aantal het

Journal of of Journal Tricycle, Tricycle, n Village Village 1 e uws e Op 7 juli vond in het Palyul Ling Ling Palyul het vondin 7juli Op dation, gekroond tot incarnatie van totincarnatie gekroond dation, school, de westerse lama Jampa Jampa lama westerse de school, se komaf werd, aldus een persbe- een aldus komaf werd, se een van de grootste religieuze figu- religieuze grootste vande een Met de ceremonie benoemde Zijne Zijne benoemde ceremonie de Met van de Tibetaanse Nyingma- Nyingma- Tibetaanse de van ren uit de Tibetaanse geschiedenis. geschiedenis. Tibetaanse de uit ren Een plaats. ceremonie bijzondere Heiligheid Penor Rinpoche, hoofd Rinpoche, Penor Heiligheid Rabjampa Rinpoche formeel tot tot formeel Rinpoche Rabjampa richt van de Canadese Palyul Foun- Palyul Canadese vande richt vanwester- meester boeddhistische Retreat Centrum in New York een een York New in Centrum Retreat land en zeer actief in de Maha Maha de in actief zeer en land en de lente bot uit. uit. bot lente de en op 51-jarige leeftijd overleed. overleed. leeftijd op 51-jarige de Boeddhistische Unie Neder- Unie Boeddhistische de Dit was het laatste gedicht van van gedicht laatste het was Dit wij springen het niets in in niets het springen wij Leo was enige tijd secretaris van van secretaris tijd enige was Leo Karuna Ch'an, het informele informele het Ch'an, Karuna De winter heeft ons ontbladerd, onsontbladerd, heeft winter De Leo Giesen, die op 17 september op17september die Giesen, Leo Westerling erkend als als erkend Westerling In memoriam In memoriam Tibetaanse heilige heilige Tibetaanse reïncarnatie van reïncarnatie adhara Therton Padma Lingpa , Lingpa Padma Therton adhara van religieuze schatten) en verwierf verwierf en schatten) religieuze van plotselinge verlies. verlies. plotselinge samenwerkingsverband tussen een een tussen samenwerkingsverband woordiger van Penor Rinpoche Rinpoche Penor van woordiger lamatitel de kreeg Hij wijzen. Vlaanderen. Daarnaast nam Leo Leo nam Daarnaast Vlaanderen. 1959, begon lama Jampa Rabjampa Rabjampa Jampa lama 1959, begon Na zijn aankomst in Canada, in in Canada, in aankomst zijn Na aantal zengroepen in Nederland en en Nederland in zengroepen aantal voor dit herfstnummer. herfstnummer. voor dit heilige. Padma Lingpa was een van van een was Lingpa Padma heilige. Wij wensen zijn familie, vrienden vrienden familie, zijn wensen Wij grote compassie en zijn volledige volledige zijn en compassie grote Vidy- van voortzetting geestelijke de 'Five Great Tertons' (onthullers (onthullers Tertons' Great 'Five de direct bijgedragen tot de inspiratie inspiratie de tot bijgedragen direct en Boeddhisme Werkgroep de in zijn tijd grote faam vanwege zijn zijn vanwege faam grote tijd zijn in Tibetaanse zestiende-eeuwse een en kennisen veel sterkte met dit dit met sterkte veel kennisen en vertegen- Canadese de behalve is De wijdde. monnik 1977tot in onder- te —meditatie immigranten Dzong, het oudste Nyingma- oudste het Dzong, gerenom- bij lessen volgde lama meditatiepraktijken. meditatiepraktijken. tevens abt van Orgyan Osal Cho Cho Osal Orgyan van abt tevens tatiemeester). medi- (tantrische `vajracharya' titel de hij 1997draagt Sinds tradities. Tibetaanse alle uit leraren meerde Rinpoche — geboren in Cuba als als Cuba in —geboren Rinpoche Psychotherapie, en heeft zo in- zo heeft en Psychotherapie, beheersing van de Dzogchen- de van beheersing het initiatief tot de oprichting van van oprichting de tot initiatief het hem Karmapa zestiende de nadat Spaanse en Duitse van nakomeling Lama Jampa Rabjampa Rinpoche Rinpoche Rabjampa Jampa Lama klooster van Canada. Canada. van klooster Leo Giesen Giesen Leo

Kwartaalblad Boeddhisme

ti.,:e:IfchZ;7 1; 1 endoortie `Verlichti 1 is onmidd waarom wadi e. op grijs haar?' Bodhidharma

Probeer nu een abonnement op Kwartaalblad Boeddhisme

Ieder kwartaal

boordevol informatie over actualiteit en Ja, ik abonneer mij met ingang van het eerstkomende nummer. Ik betaal na ontvangst van een acceptgirokaart. achtergrond in de Ik bestel de volgende reeds verschenen nummers af per exemplaar (incl. porto): (in blokletters invullen a.u.b.) (KwB-25) wereld van het boeddhisme. Dhr/Mw De leer van de Adres Boeddha is universeel Inzenden aan: Postcode / plaats en Kwartaalblad Administratie KWARTAALBLAD BOEDDHISME Tel./Fax Boeddhisme wil Orteliuskade 19-1 1057 AC Amsterdam daarom bekendheid Handtekening geven aan een breed scala van

verschijnselen, ontwikkelingen, Ja, ik geef een abonnement cadeau aan: Naam gever: stromingen en (in blokletters invullen a.u.b.) (in blokletters invullen a.u.b.) (KwEI-2.5) scholen binnen het

boeddhisme. Dhr/Mw Dhr/Mw

Adres Adres

Postcode / plaats Postcode / plaats

Tel./Fax Tel./Fax

Inzenden aan: Handtekening Administratie KWARTAALBLAD BOEDDHISME Orteliuskade 19-1, 1057 AC Amsterdam 8 kwa r taa lbla dboe ddhisme her fs t 2001 over de leraar-leerling relatie relatie leraar-leerling de over Interview met Pema CliOdrn CliOdrn Pema met Interview Door Amy Cross Cross Door Amy Onvoorwaardelijk Onvoorwaardelijk PEMA CHODRCoN IS RESIDEREND LERAAR in Campo Abbey, CampoAbbey, in LERAAR ISRESIDEREND CHODRCoN PEMA werd zij in 1974 tot novice gewijd. In 1981 ontving zij de de zij In1981ontving gewijd. 1974totnovice in zij werd een boeddhistisch klooster in Cape Breton, Nova Scotia. Als Als NovaScotia. Breton, Cape in klooster boeddhistisch een leerling van wijlen Kagyu-meester ChBgyam Trungpa Rinpoche Rinpoche Trungpa ChBgyam Kagyu-meester vanwijlen leerling wereld instort. instort. wereld volledige wijding. Pema Ch6drem is auteur van auteur is Ch6drem Pema wijding. volledige leraar-leerlingrelatie. leraar-leerlingrelatie. Dit is het begin, De vreugde van overgave overgave van vreugde De begin, het is Dit een leerling een onvoorwaardelijke verbintenis met met verbintenis onvoorwaardelijke een leerling een willen vragen. Dit soort van relatie kan waardevol waardevol kan relatie van soort Dit vragen. willen nu zo ze dat bedoelen ze waarmee niet meer voor nodig is. Het komt niet vaak voor dat voordat vaak niet komt Het is. voornodig meer niet gebeurt. Hoe kwam u tot die opvatting? opvatting? die utot kwam Hoe gebeurt. zijn, en de leerling heeft het gevoel, heel terecht, dat er er dat terecht, heel gevoel, het heeft leerling de en zijn, worden daardoor geholpen. In feite kan dat zelfs de de zelfs dat kan Infeite geholpen. daardoor worden leraar misschien of ze zijn leerling mogen worden, worden, mogen leerling zijn ofze misschien leraar die ze vragen Vervolgens veranderen. dramatisch leven of boek een lezen mensen meeste De verbintenis. lijke verschillende niveaus in de leraar-leerlingrelatie en niet niet en leraar-leerlingrelatie de in niveaus verschillende iedereen is klaar voor — of wil — een onvoorwaarde- —een voor—ofwil klaar is iedereen steek en de leerling zal nooit de leraar verlaten, wat er ook ook er wat verlaten, leraar de nooit zal leerling de en steek manier waarop zij omgaan met de problemen in hun in problemen de met omgaan zij waarop manier horen het ondérricht van een specifieke leraar en en leraar specifieke een van ondérricht het horen Ik denk dat dat enige toelichting behoeft. Er zijn zijn Er behoeft. toelichting enige dat dat Ik denk U Met Amy Cross sprak zij over de de over zij sprak AmyCross Met de leraar laat de leerling nooit in de de in nooit leerling de laat leraar de verbintenis: onvoorwaardelijke een als heeft de leraar-leerlingrelatie beschreven beschreven leraar-leerlingrelatie de heeft en en dan advies advies dan en en Als je je Als standvastig

een leraar wil aangaan, aangezien dat betekent dat je ogen zien. Dit is iets revolutionairs. Het transformeert bereid bent op een heel diepgaand niveau te werken ons. Maar hoe velen van ons zijn hier klaar voor? Men aan je terughoudendheid. En hoeveel mensen zijn moet geleidelijk het vertrouwen, dat uiteindelijk bereid alle maskers af te leggen? Dat is de vraag waar bevrijdend is, ontwikkelen om hardnekkige aannames het om draait. over de werkelijkheid los te laten.

Was dat uw ervaring? Dat onvoorwaardelijke verbintenis Wil dat zeggen het geleidelijk ontwikkelen van het vertrou- gepaard ging met 'ontmaskering'? wen om je over te geven aan het onbekende? Toen ik in 1974 aan Trungpa Rinpoche vroeg of ik zijn Ja. Maar waar ik hier echt op doel is het ontwikkelen leerling mocht zijn, was ik niet bereid om een onvoor- van standvastigheid ten opzichte van jezelf, stand- waardelijke relatie aan te gaan. Maar voor het eerst in vastigheid ten opzichte van je angsten. Dit ontstaat uit mijn leven had ik iemand ontmoet die niet volledig in het ontwikkelen van helder inzicht in alles wat in je beslag genomen was — iemand wiens geest nooit was hart en je geest opkomt, zonder te onderdrukken wat afgeleid — en ik besefte dat dat ook voor mij mogelijk je niet aanstaat of te omhelzen wat je aantrekkelijk was. En ik werd ongelofelijk tot hem aangetrokken, vindt, en zonder je er emotioneel van te distantiëren of omdat ik zag dat ik hem niet kon manipuleren. je gevoelens de vrije loop te laten. Daarom moedigt de leraar je aan om meer ontspannen te zijn en meer bij je Voelde u zich door hem gezien? eigen ongemakkelijke, onzekere energie en bij jezelf te

Zo persoonlijk was het niet. Het was meer iets van: dit blijven. Door alle pieken en dalen heen. ag a

is een man die weet hoe je iemands egotrips doorprikt. sl

En ik ervoer dat doorprikken als bemoedigend; Impliceert dat ook een standvastigheid ten opzichte van de ; bedreigend, maar verfrissend bedreigend. leraar? 100Z Ja, dat doet het. Standvastigheid ten opzichte van één Maar u voelde zich nog steeds niet klaar voor een onvoor- bepaalde persoon vertaalt zich naar standvastigheid waardelijke verbintenis met hem? ten opzichte van welke situatie waarin je kunt belan- Dat had tijd nodig. Intiem met een leraar samenwer- den dan ook. Dit begint bij standvastigheid ten ken is hetzelfde als leren ophouden met onszelf te opzichte van jezelf en, in het bijzonder, standvastig- beschermen tegen de volstrekt onzekere aard van de heid ten opzichte van je eigen emotionele lijden — in werkelijkheid. Met andere woorden: als we nauw met staat te zijn je ervoor open te stellen, erin te rusten

een leraar samenwerken, worden alle manieren waarop zonder te vluchten in de veiligheid van vaste gewoon- leml

we ons terugtrekken en afsluiten, alle manieren waar- ten. Zonder het ontwikkelen van dit basale vertrou- eeT. op we grijpen en ons vastklampen, al onze gebruike- wen in jezelf, kan het voor naïeve leerlingen schadelijk i lijke manieren van het beperken en vastleggen van en zelfs gevaarlijk zijn om de leraar als volmaakt te eig onze wereld — dat alles wordt ons onomwonden beschouwen en maar klakkeloos te doen wat hij of zij p duidelijk. Dat is verontrustend. Op dat pijnlijke punt wil. aoq aanbeland, willen we gewoonlijk onze leraar ongelijk geven, onszelf ongelijk geven of alles doen wat maar Heeft u een andere relatie met uw leerlingen dan uw leraar s!qpp

gebruikelijk en geruststellend is om de grond onder had met zijn leerlingen? aw onze voeten terug te krijgen. Maar wanneer we ons er Ik beschouw mezelf als een spirituele vriend voor mijn onvoorwaardelijk op toeleggen om vol te houden, leerlingen. Ik ben geen goeroe. In het algemeen geef ik lopen we niet weg voor de pijn van het onszelf onder De leraar dient als een spiegel, maar moedigt ook het vermogen aan om op jezelf te vertrouwen

geen autorisaties en voer ik geen andere vajrayana- rituelen uit. Op de keper beschouwd ben ik bij lange na niet zo wijs en moedig als Trungpa Rinpoche. Ik kan slechts mijn spirituele inzicht delen, en dat is ver verwijderd van het spirituele inzicht van Trungpa Rinpoche. Maar sommige dingen zijn hetzelfde. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat leerlingen openhartig met me zijn en niet hun neuroses verbergen en ook dat ze me niet idealiseren. Het is belangrijk dat leerlingen me goed leren kennen zodat ik van mijn voetstuk kom en zij me als een gewoon mens zien. Mij werd altijd En de sleutel daarbij is de ervaring van het vertrouwen in geleerd de leraar en de leerling te zien als zijnde op een een andere persoon? gezamenlijke reis — niet als een meester-knechtrelatie. Het is meer dan dat. De leraar dient als een spiegel, maar moedigt ook het vermogen aan om op jezelf te Maar u gaat wel formele leraar-leerlingrelaties aan? vertrouwen. Je begint te vertrouwen op je fundamen- De eerste keer dat iemand mij vroeg zijn leraar te zijn, tele goedheid in plaats van je te identificeren met je wist ik niet wat dat inhield. Ik bleef 'nee' zeggen. Pas neuroses. Er treedt een verschuiving in loyaliteit op. na twee jaar zei ik: 'Oké, maar als we dit gaan doen, Vervolgens beginnen de obstakels tijdelijk te lijken. moet je doen wat ik je vraag.' Dat was een enorme Wat blijvend is, is de wijsheid. In de mate waarin je vergissing en dat zou ik nu nooit meer tegen iemand vertrouwd raakt met je neuroses — zonder ze de vrije zeggen. Omdat ik nu besef dat je de relatie gewoon loop te laten én zonder ze te onderdrukken — in die aangaat, zoals ik met mijn leraar deed, en dat het mate ontdek je je wijsheid. Wat ze zeggen in het vajra- groeit naar die plek van vertrouwen en liefde — of niet. yana-boeddhisme is eigenlijk: 'Hoe meer neuroses, Het is niet iets wat je kunt afdwingen. hoe meer wijsheid.' Ze hebben het over het transformeren van verwarring in wijsheid. Dat wil niet zeggen Waarom vroeg u die leerling om absolute gehoorzaam- dat je je moet ontdoen van verwarring: het is alchemie heid? — het goud zit er in. De relatie met de leraar helpt je Omdat ik weet dat als je bereid en in staat bent de midden in het vuur te blijven. leraar te vertrouwen, dat je eerste ervaring van standvastigheid is; het was mijn eerste ervaring van het niet Waarin verschilt de rol van de leraar en de rol van toewij- afgeleid worden door oordelen en meningen. Zie je, ding aan de goeroe in het vajrayana van andere vormen het idee is hier dat het aangaan van een onvoorwaarde- van boeddhisme? lijke relatie met één persoon een oefening is in het blij- In het vajrayana beweeg je je in de richting van het ven openstaan voor de paradoxale aard van de werke- besef dat de hele wereld je leraar is. Je wordt aange- lijkheid. Hoe beland je op het punt waarop je je kunt moedigd een hartstochtelijke betrokkenheid met het openstellen voor deze wereld zoals ze is, met al haar leven aan te gaan — met de liefde, met ziekte, dood en

dhisme geweld en schoonheid en zelfzuchtigheid en momen- teleurstelling. Er bestaat geen emotie of activiteit die d ten van moed? Als je een onvoorwaardelijke relatie verboden terrein is als bron van wijsheid. Om deze boe aangaat, ervaar je zowel voorkeur als afkeer, zowel reden vereist dit pad veel discipline, en ook leiding. Bij d sympathieën als antipathieën. Je ervaart diep afgrijzen de afwezigheid van een beperkt en restrictief stel hbla en hartverscheurende liefde. En dan ontdek je of je regels, heb je iemand nodig die je erop wijst op welk a

ta hart en geest groot genoeg zijn om het hele plaatje te punt je je gedraagt op een manier die toegeeflijk, ar bevatten — en niet alleen het deel dat jij verkiest. Als je onderdrukkend of te reactief is. En je hebt iemand kw het vermogen kunt ontwikkelen om standvastig te nodig naar wie je luistert. In het vajrayana veroorzaakt blijven in een onvoorwaardelijke relatie, dan kun je de goeroe een hoop opschudding. Dat bereidt je er op standvastig blijven in het lijden en de vreugde van het voor dat het leven dat ook doet. Wat doe je dus als in leven. het echte leven je wereld instort? Wat ik aan Trungpa Rinpoche heb overgehouden is dat er tussen de leraar en de leerling een ontmoeting van geesten, een wederzijdse communicatie, kan plaatsvinden. Het werk van de leraar is eraan mee te helpen dat de leerling ervaart dat zijn geest en de geest van de leraar hetzelfde zijn. De leraar beseft dat de leerling dat niet begrijpt, niet gelooft en er niet op vertrouwt. De relatie moet intiem genoeg zijn voor de leraar om te kunnen werken aan het punt waarop de leerling zichzelf beperkt. Soms heeft iemand liefde nodig en soms strengheid. Maar wat de leraar ook doet, het heeft altijd te maken met het helpen doorzien van alle lagen verdedigingsmechanismen en zelfbedrog die je aangeboren wijsheid blokkeren. Je bent enorm toegewijd omdat je zonder je leraar nooit dit vertrouwen in je eigen wijsheid zou hebben ontdekt. Maar je ziet je leraar niet als bovenaan de trap terwijl jij helemaal beneden staat. Dat is een belangrijk punt.

Maar in sommige teksten over toewijding aan de goeroe wordt het woord 'aanbidding' gebruikt — de leerling wordt geïnstrueerd de leraar te aanbidden. Ik ben door mijn leraren nooit aangemoedigd iemand te aanbidden. In zo'n verhouding is sprake van te veel Heeft u voor uw leerlingen ook die functie? hoop en angst. Naar mijn mening is het zeker niet Ik creëer niet opzettelijk van die momenten waarop de bevorderlijk leerlingen te adviseren een goeroe te leerling het gevoel heeft dat hij wordt onderuitgehaald. aanbidden of dat ze zich slecht zouden moeten voelen In de verhalen over de erfopvolging deden de goeroes als ze vraagtekens bij een goeroe plaatsen of zwakke dat opzettelijk. Marpa bijvoorbeeld stelde Milarepa op kanten in hem of haar ontdekken. Als ik dat advies 0 de proef door hem torens te laten bouwen en hem had gekregen, zou ik het niet erg lang hebben volge- 0 vervolgens, zonder 'rationele' reden, te gebieden ze houden. Iemand moet worden aangemoedigd zijn weer af te breken. Je vraagt dus naar leerlingen die met kritische intelligentie te gebruiken en bezorgdheid 11 mij werken? Lijden zij misschien omdat zij dat niet zonder angst te uiten. Ch.5gyam Trungpa Rinpoche hebben? zei altijd: 'Ondervraag het gezag.' Maar je blijft nog steeds met een belangrijke vraag achter: Wat maakt dat Of zorgt u daar op een of andere manier voor? iemand volhoudt, zodat je niet bij de eerste de beste In een beperkt aantal relaties, als we nauw samenwer- gelegenheid waarbij de leraar iets doet wat jou niet ken en de leerling is moedig genoeg, gebeurt dat soort aanstaat zegt: 'Ik ben weg'? Wij westerlingen zijn sterk doorprikken van oude gewoonten en beperkte ziens- geneigd onze autoriteiten te idealiseren. We romantise- wijzen wel. Maar vreemd genoeg lijkt dat meer te ren hen. Wat aan westerse leerlingen moet worden maken te hebben met hun eigen moed dan met iets meegedeeld is dat de geesten van leraar en leerling wat ik doe. elkaar ontmoeten, niet doordat de leerling de leraar geheel zuiver of kwaadaardig maakt, maar in de ambi- aoq In goeroe-yoga wordt men geïnstrueerd de goeroe als een guïteit tussen die twee, in het vermogen om de onze- boeddha te zien, niet als een gewoon persoon. Maar u zegt kerheid uit te houden. In naam van ware devotie daar- dat u wilt dat leerlingen beseffen dat u gewoon bent. entegen ontstaat een soort aanbidding die awsi4pp Niet alleen de leraar, maar iedereen is boeddha. 'Boed- onvermijdelijk omslaat in hevige teleurstelling. Vroeg dha' betekent ontwaakt. Het is belangrijk te weten dat of laat zal de leraar iets doen waar de leerling niet mee we allemaal het vermogen hebben ontwaakt te zijn. — advertenties —

Verstilde gee -

Franz Metealf VAT ZOU BOEDDHA DOEN? WIJSHEID TE BOEK 140 blz.. geb. ƒ29"/€13"

Alan Watts A.E Price VERSTILDE GEEST DIAMA.NT-SUTRA Een introductie tot meditatie 120 blz., geb, 12450/f1122 144 blz., geb. ƒ2975/€135"

Wang A/lou-Lam Thomas Clearv SUTRA VAN HUI-NENG AANDACHTIGE GEEST 186 blz., geb. f2975/€ 135° Basis van meditatie (2750/€1248

David Bouchard Zhong- Yang HtifIllg Stephen Hodge/Marrin Boord BOEDDHA IN DE TUIN HET GEÏLLUSTREERDE 32 blz. geïll., geb. ƒ3500/€ 1590 TIBE1AANSE DODENBOEK f4950/€2246

*Verkrijgbaar in de boekhandel of hij: Uitgeverij Ankh-Hermes Posthui 125, 7400 AC Deventer - Tel. (0570) 67 89 00 Fax: (0570) 62 .16 Internet: http://www.hase.nliankh - ankh-lrertne.n10 wxs nl

Wijs Meer dan 200 uitspraken van denkers, dichters en dromers.

200 uitspraken van denkers, dichters en dromers Een reis van voor een maximaal leven duizend mijl begint bij de eerste stap Nu te koop in Chinees spreekwoord boekhandel en warenhuis! Prachtige gebonden jubileumuitgave. 4,5J

En wat als je inderdaad hypocrisie bespeurt? Je kunt blijven of je kunt weggaan. Maar het belangrijkste is hoe jij met je geest omgaat. Er zijn gevallen doen. Soms moet je een leraar verlaten, en dat is erg geweest waarin leraren, zowel westerse als Aziatische, pijnlijk. Maar als je bij de pijn kunt blijven in plaats lijden hebben veroorzaakt. Maar waar we het vooral van te rechtvaardigen of te veroordelen, dan heeft die over hebben zijn leerlingen die op de loop gaan bij de leraar je goed onderricht. Misschien klinkt het afge- eerste keer dat een leraar niet voldoet aan hun opvat- zaagd, maar ik denk dat het om liefde gaat. Geen ting van wat een leraar zou moeten zijn. Je houdt niet romantische of bezitterige liefde, maar die onvoor- van hun politieke standpunten of van het feit dat ze waardelijk standvastige relatie met onszelf en met vlees eten of wijn drinken... je gaat weg omdat je het andere mensen — daar heb ik het over. Als een leraar niet eens bent met een verandering in het beleid van het nooit bij een leerling opgeeft, dat bedoel ik met het dharmacentrum of omdat je je verwaarloosd of liefde. En ook als een leerling het nooit opgeeft bij een niet gewaardeerd voelt. Wat ik heb meegemaakt is dat leraar, dan kan er in die situatie van volledige openheid leerlingen vaak een jaar of vier, vijf blijven hangen als een ontmoeting van geesten plaatsvinden. Maar als de in een soort van wittebroodsperiode waarin ze al hun leraar of de leerling vooropgezette ideeën heeft over verlangens naar liefde en een ideale, harmonieuze wat hij wil bereiken, hoe zij met elkaar om moeten verhouding op die relatie projecteren. Vervolgens gaan, of hoe zij denken dat de ander in elkaar zit, dan raken ze onvermijdelijk door de nabijheid van de raakt de communicatie geblokkeerd. leraar geïrriteerd — iets irriteert ze — en al hun diepste, onopgeloste emotionele problemen komen naar Zou u het dan zo zeggen dat de oefening is het leren boven. Ze voelen zich verraden en gedesillusioneerd houden van de goeroe op deze open manier? en verlaten de boel. Ik heb het hier over situaties Ja, en dit soort liefde zijn we niet gewend. Dat je aal{

waarin het gewone geharrewar van het dagelijkse leven onvoorwaardelijk kunt houden van en dat er onvoor- sj onvermijdelijk wordt en niet over situaties waarin waardelijk van je gehouden wordt — dat is wat we alle-

sprake is van grof machtsmisbruik. maal willen, en waar we allemaal moeite mee hebben. ooz ; t En tel daarbij op dat de leraar-leerlingrelatie niet En in gevallen van grof machtsmisbruik? exclusief is. Dat is echt niet waar we in het algemeen De uitdaging is om te kunnen zeggen dat iets niet in naar op zoek zijn. Als leerlingen gaan we de relatie de haak is, zonder die leraar als duivel af te schilderen. dus gewoonlijk aan met onze vaste, neurotische rela- In mijn ogen blijft het voornaamste punt hoe je tiepatronen. Als we kampen met jaloezie of verlatings- omgaat met je geest. Als je eenmaal gaat verketteren, angst, zal dat bij een leraar naar boven komen. Ander- K worden je hart en geest heel bekrompen. Fixatie in zijds, als we doorzetten en onze emotionele wart welke vorm dan ook veroorzaakt lijden. Die fixatie problemen als pad ervaren, zal de relatie groeien. In a kan de vorm aannemen van: 'De goeroe is volmaakt en mijn geval, toen ik zag dat Rinpoche niet opgaf bij alb

kan nooit iets fout doen.' Maar het kan ook de vorm andere mensen, kreeg ik er vertrouwen in dat hij ook l ad aannemen van: 'De goeroe is een charlatan en heeft het bij mij niet zou opgeven. De ervaring dat de leraar van b voor altijd verbruid.' Beide zijn uitdrukkingen van het zo veel mensen kan houden en het lijden van zo veel o eddhi stollen van de geest. Weet je, we praten allemaal zo mensen wil opheffen, kan de leerling helpen meer lief- graag over grote geest, ongehinderde geest, uitgestrek- de en vertrouwen in zowel zichzelf als de leraar te s te leegte. Maar kunnen wij het uithouden in de leegte ontwikkelen. me die zich aandient als je wereld instort? Of als de Een voorbeeld van hoe dat kan gaan, is een gebeurte- bodem onder ons vandaan valt? Iedere keer als je met nis die een diepgaand effect op mij heeft gehad. Toen een hamer op je duim slaat, stopt de geest — en vervol- Trungpa Rinpoche ooit op retraite was, was een van gens springt de geest weer tussenbeide om aanklacht te 1

kwar ta a lbla d boe dd hisme 4 her fs t 2001 wil je gezicht niet meer zien', en hij verliet de kamer. kamer. de verliet hij en zien', meer niet gezicht je wil vrouw was uitgevallen en haar had geslagen. Toen Toen geslagen. had haar en uitgevallen vrouw was leerlin- andere de begonnen Daardoor voor iedereen. de kamer binnen precies toen Joe gemeen tegen een een tegen gemeen Joe toen precies binnen kamer de zijn oudste leerlingen bij hem. De leerling had emotio- had leerling De hem. bij leerlingen oudste zijn Rinpoche...' En Rinpoche zei alleen maar: 'Ga weg, ik ik weg, 'Ga maar: alleen zei Rinpoche En Rinpoche...' deze van gedrag agressieve het met problemen alle negeren. Maar op een bepaald moment liep Rinpoche Rinpoche liep moment bepaald opeen Maar negeren. over Rinpoche vertelden zij en gaan, zou weg noemen, hoopellende een veroorzaakte en problemen nele gen te wensen dat deze man, laten we hem Joe Joe hem we laten man, deze dat wensen te gen deed Rinpoche iets voor hem heel opmerkelijks. Hij Hij opmerkelijks. heel voorhem iets Rinpoche deed zus gisteren en zo eergisteren en vanmorgen... vanmorgen... en eergisteren zo en gisteren zus was Joe nuweggaat!' je dat Ikwil 'Weg! Joe: tegen zei er kapot van en kon het niet geloven. Hij zei: 'Maar 'Maar zei: Hij geloven. niet konhet en van kapot er Dat is dus het soort liefde waar ik het over heb. Ik had Ik had heb. over het ik waar liefde soort dushet is Dat richtte Toen weggestuurd.' hebt hem je dat Bedankt alle leerlingen verzamelden zich rond hem en zeiden: zeiden: en rondhem zich verzamelden leerlingen alle man. Maar Rinpoche leek hun klachten alleen maar te te maar alleen hunklachten leek Rinpoche Maar man. Na Joe's vertrek kwam Rinpoche de kamer binnen en en binnen kamer de Rinpoche kwam vertrek Joe's Na het gevoel dat Trungpa Rinpoche zo nodig voor een vooreen nodig zo Rinpoche Trungpa dat gevoel het sprekend bang zijn dat de dharma zou kunnen worden worden kunnen zou dharma de dat zijn bang sprekend zijn.' vrienden beste ik en Joe dat begrijpen jullie dat Dit soort vragen rijst altijd wanneer de dharma naar naar dharma de wanneer altijd rijst vragen soort Dit `We zijn zo blij dat je Joe hebt weggestuurd. Hij deed deed Hij weggestuurd. hebt Joe je dat blij zo zijn `We trein zou stappen om de boodschap te laten laten te boodschap de om stappen zou trein Rinpoche zich op en zei heel resoluut: 'Ik denk niet niet 'Ikdenk resoluut: heel zei open zich Rinpoche Op dat moment werd hij onderuitgehaald en ik weet weet ik en onderuitgehaald hij werd moment Op dat ondervraagd en uitgedaagd. Tegelijkertijd is er geen geen er is Tegelijkertijd uitgedaagd. en ondervraagd En periode. experimentele een altijd het is opzicht overkomen. culturele overtuigingen in de dharma opnemen. dharmaopnemen. de in overtuigingen culturele gecorrumpeerd. Ik denk dat dat zorgt voor een goed goed vooreen zorgt dat dat Ikdenk gecorrumpeerd. Indat cultuur. huneigen uit vanzelfsprekend putten gooide. door vormen. Er is niets mis mee om te worden worden te om mee mis niets is Er door vormen. aanne- Z Atot van het kunt je gaan; verdediging de corrumperen. Als iemand die jij respecteert zegt: zegt: respecteert jij die iemand Als corrumperen. eruit hem Rinpoche doordat gered werd leven zijn dat Joe zei later Maar deed. pijn veel heel dat dat zeker een nieuw land reist. De leraren in het nieuwe land land nieuwe het in leraren De reist. land nieuw een beschrijft niet zal verwateren doordat westerse leraren hun leraren westerse doordat verwateren zal niet beschrijft Die middenweg zou ik aanraden. Laat je er gewoon gewoon er je Laat aanraden. ik zou middenweg Die men; of — de middenweg — je kunt het je laten vormen. vormen. laten je het kunt —je middenweg of—de men; vanzelf- die leraren Aziatische er zijn tegenwoordig zullen westerse leraren ervoor zorgen dat zij niet niet zij dat zorgen ervoor leraren westerse zullen evenwicht. Hoe meer zij corruptie vrezen, des te meer meer te des vrezen, corruptie zij meer Hoe evenwicht. `Volgens mij dwaal je af', heb je drie keuzes: Je kunt in in kunt Je keuzes: drie je heb af', je dwaal mij `Volgens Maar hoe voelde Joe zich? zich? Joe voelde Maar hoe Ik vraag me af of deze klassieke leraar-leerlingrelatie die u die leraar-leerlingrelatie klassieke deze of af me vraag Ik andere mogelijkheid dan te experimenteren. Boed- experimenteren. te dan mogelijkheid andere veranderen. veranderen. steeds opnieuw zei: 'Het is aan jullie. Ik ga dood. Als dood.Als Ikga jullie. aan is 'Het zei: opnieuw steeds de Als Westen. het in uitzien anders er gaat dhisme andere titel. Ik heb het gevoel dat ik wat dit betreft betreft dit wat ik dat gevoel het Ikheb titel. andere verwerkelijken en ze over te dragen, en het is mogelijk mogelijk is het en dragen, te over ze en verwerkelijken van Generaties geven. doorte dharma de om vreugde om gezond van geest te zijn. Om oprecht te zijn. Om Om zijn. te oprecht Om zijn. te geest van gezond om door westerse mensen. Dat is wat Trungpa Rinpoche Rinpoche Trungpa wat is Dat mensen. door westerse het dusis gaat, verloren wijsheid van erfenis deze dat in het Westen niet overleven.' overleven.' niet Westen het in opgenomen worden kunnen en land nieuw een in of een achter verschuilen te niet je En zijn. te eerlijk wonderbaarlijk dat de leringen zich kunnen wortelen wortelen kunnen zich leringen de dat wonderbaarlijk leraren hebben hun leven eraan gewijd deze leringen te te leringen deze gewijd eraan hunleven hebben leraren nog op kleuterschoolniveau sta. Maar het schept schept het Maar sta. nog opkleuterschoolniveau niets zeggen niet wil behouden, wezenlijke het Welke uitdaging schuilt er voor u in het onderrichten van van onderrichten het uin voor er schuilt uitdaging Welke doorgeven, dan zal er niets groeien en zal de dharma dharma de zal en groeien niets er zal dan doorgeven, Maar zijn. tragisch dat zou gaan, zou verloren kern boeddhisme nu dat het in een andere cultuur terechtkomt? terechtkomt? cultuur andere een in het nudat boeddhisme door Mark Hemels. Hemels. door Mark Leraar zijn, is een voortdurende oefening. Oefenen Oefenen oefening. voortdurende een is zijn, Leraar Tricycle: The Buddhist Review, Review, Buddhist The Tricycle: jullie niet begrijpen waar ik het over heb en het niet niet het en heb over het ik waar begrijpen niet jullie Dit artikel is met vriendelijke toestemming overgenomen uit uit overgenomen toestemming vriendelijke met is artikel Dit leraar is. Er bestaat bestaat Er is. leraar geen emotie of of emotie geen activiteit die verboden verboden die activiteit richting van het besef besef het van richting de in je je beweeg terrein is als bron van bronvan als is terrein dat de hele wereld je je wereld hele de dat wijsheid. wijsheid. In het vajrayana vajrayana In het herfst 1999, en werd vertaald vertaald werd 1999,en herfst vo et nopt Door Jacques den Boer

Allerlei zen

Zen is ingeburgerd in ons land. Tegelijkertijd lijkt de samenhang van zen en boeddhisme te verzwakken. In een uitgebreid artikel over zen als leidraad voor spiritualiteit — het nieuwe etiket van new age — in Psychologie Magazine van september kom je het woord boeddhisme niet tegen. Zen wordt voorgesteld als een levensfilosofie en meditatiemethode om tevredenheid in het hier en nu te bereiken. Dat past mooi bij wat mensen in het neo-spirituele circuit zoeken. De meesten zitten met problemen als stress, depressiviteit, angst, strubbelingen met hun partner of op het werk, en ook meer algemeen het verlangen naar zingeving. Zij verwachten een oplossing door het ontdekken van hun ware zelf, 'wie je werkelijk bent', namelijk een individueel en uniek zelf. Door deze zelfverwerkelijking kun je beter functioneren in het dagelijks leven en zen kan daarbij een handje helpen. Tientallen boeken haken in op deze behoefte. Op mijn computertje tikte ik Zen en de kunst van in het zoekvenster van de Koninklijke Bibliotheek en de onderwerpen rolden eruit: motor- onderhoud, computergebruik, creatief schrijven, modern oosters koken, leidinggeven, studeren, de theeceremonie, autorijden, boogschieten, helpen, leven en sterven enzovoorts. In mijn boekenkast is zo'n werkje verzeild geraakt: Zen en de kunst van het studeren, door de welbekende, in Japan opgeleide, zenleraar en managementtrainer Rients Rauzen Ritskes. In zijn nieuwste boek, De ZenManager, omschrijft hij zen als 'een oefening in zelfkennis, en concentratie is daarbij de belangrijkste methode'. (Ik citeer uit Psychologie Magazine.) Deze uitspraak sluit naadloos aan bij de vraag uit het spirituele circuit. Maar boeddhisme gaat veel verder dan zelfkennis. Een vaak aangehaalde uitspraak van de stichter van de Soto-zenschool, Dogen (1200-1253) luidt ongeveer: 'De Weg van Boeddha leren kennen is zichzelf leren kennen. Zichzelf leren kennen is zichzelf vergeten. Zichzelf vergeten is de wereld ervaren als puur object. De wereld ervaren als puur object is het laten vallen van het onderscheid tussen zichzelf en anderen.' Hier gaat het over de uiteindelijke verlichting, die net zo moeilijk te beschrijven is als de aangrijpen- de schoonheid van een stuk muziek. Op de plank met Ritskes' boek staat ook Philip Kapleau's klassieke De drie pijlers van Zen. Hij laat uitvoerig zijn leermeester Yasutani-roshi aan het woord, die deze drie doelstellingen van zen opsomt: concentratie, verlichting en de doorwerking ervan in het dagelijks leven. De populaire boeken beperken zich tot concentratie, gericht op bepaalde activiteiten (zie de titels) 0 of op alles wat we doen, 'zodat wij onszelf optimaal kunnen ontplooien', om niet Ritskes te spreken. Hoe boeddhistisch is dit? In zijn boek over studeren zegt hij, zen 'in zekere zin boeddhistisch' te noemen omdat het zich binnen het boeddhisme heeft ontwikkeld. Maar hij voegt eraan toe 'dat Zen-beoefenaren geen feitelijke waarde hechten aan het geloof in Boeddha. Binnen de Zen-school houdt men er zelfs het volgende advies op na: als je de Boeddha tegen- komt, dood hem!' Dit wekt misverstanden. Er is niet één zenschool, niet één soort zen. Yasutani onderscheidt vijf soorten. Twee zijn niet boeddhistisch, waarvan eentje bompu-zen is, zeg maar huis-, tuin- en keukenzen. Bompu-zen beperkt zich tot concentratie, zonder filosofische of religieuze inhoud, alleen gebaseerd op het (terechte) geloof dat het goed is voor de lichamelijke en geeste-

lijke gezondheid — de zen van de meeste 'kunst van'. Boeddhistische zen richt zich op de verlichting, die de mens fundamenteel verandert. Hard- 30q heid, egoïsme, eigenliefde en angst maken plaats voor warmte, veerkracht, diepgaand medele- pp

ven, gelijkmoedigheid en morele verantwoordelijkheid. De mens leeft dan vanuit het allesover- Li heersende inzicht in de drie kenmerken van het bestaan die de Boeddha verkondigde: lijden, lS! veranderlijkheid en de uiteindelijke leegte van alle dingen. aa Het laatste hoofdstukje van Ritskes' kunst van-boek heet 'Succesvol eenheidsbewustzijn'. Behoedzaam gaat hij hier ten slotte iets verder dan bompu-zen. Ook het bloed van de zenleraar kruipt waar het niet gaan kan. Ik zal hem toch maar geen zenhoeddhist noemen. Door Chligyam Trungpa

Dharmakunst de activiteit va n

CHOCYAM TRUNGPA (1939-1987) — MEDITATIEMEESTER, geleerde en

kunstenaar — koppelde een grote waardering voor de westerse cultuur aan een

diep begrip van de eigen traditie. Ook in de Nederlandse vertaling van Dharma

Art verwoordt hij de oudste en meest diepzinnige leringen op een volledig

hedendaagse manier. Trungpa Rinpoche laat zien hoe meditatie in elke activiteit

ons de mogelijkheid biedt tot het beoefenen van dharmakunst. 01 20

t fs her

olgens het boeddhisme is kunst iets leraren altijd kunstwerken bleven bestuderen, in plaats i 6 dat door een leerling gemaakt wordt van zichzelf tot voorbeeld uit te roepen. Wat er en niet door een op zichzelf staand gewoonlijk gebeurt met degenen die zichzelf tot voor- individu. Dat klinkt je misschien erg belegen in de beeld uitroepen is dat ze een decadent leven gaan oren, maar het is wel waar. Kunst wordt geschapen leiden, cynisch en agressief worden en zich onnodig door een leerling die niet alleen interesse heeft in zijn te buiten gaan. eigen schepping, maar in de fundamentele noodzaak Wanneer we over kunst spreken hebben we het in van het zich uitdrukken — te weten in dat wat getoond wezen over een vorm waar we aan kunnen werken. In ddhisme moet worden aan anderen. Daarnaast is de boeddhisti- die zin is het net als de beoefening van meditatie. Maar

boe sche opvatting van kunst 'anti-rotzooi). Je produceert hoe ziet die vorm er uit en hoe hangt meditatie daar- d

la niet aan de lopende band rommel. Rotzooi zet je bij mee samen? Volgens de Boeddha is het voor de hand

lb het vuilnis dat vervolgens wordt verbrand. liggende antwoord dat vorm eigenlijk niet bestaat en

taa De fundamentele boeddhistische benadering van kunst dharma ook niet; juist daarom kunnen vorm en dhar- r berust op het besef leerling te zijn, hetgeen tegelijker- ma zich vermengen. Het is net zoiets als smeerkaas op

kwa tijd ook leraarschap inhoudt. Want hoewel leraren je brood doen; je kunt de kaas niet meer van het brood zeer ontwikkeld kunnen zijn, blijven ze toch zelf ook onderscheiden. Om dat te kunnen hebben we heel veel altijd leerling. Een van de redenen waarom kunst nooit meditatieve discipline nodig. Geen mens kan een is uitgestorven is dat opeenvolgende generaties van goede vakman of een goed kunstenaar worden zonder • non-agressie

contact te maken met de beoefening van meditatie. anders. Omdat we nu eenmaal toch hier zijn, waarom Met meditatie bedoel ik hier de beoefening van dan niet hier echt aanwezig zijn? shamatha-vipashyana, en niet het vredig met je geweer Het ervaren van zo-heid, van zijn of bewust zijn op jacht gaan in de wildernis of vredig met je hengeltje staat bekend als de beoefening van 'post-meditatie'. Bij zitten vissen aan het meer. Ik heb het hier over de zitmeditatie word je niet high, maar je zit alleen maar, beoefening van zitmeditatie. Niemand kan een je identificeert je met je adem en werkt met je gedach- volmaakt kunstwerk scheppen of een volmaakt kunst- ten. Je voert het uit als een handwerk, heel beslist en werk begrijpen zonder enig begrip van de beoefening heel constant. Maar daarna, bij de beoefening van van meditatie. Daarom vormt de beoefening van post-meditatie, ben je hier. Je bent absoluut hier: of je zitmeditatie de basis. Maar wat bedoelen we met de nu je haar kamt, je kleren perst, rondloopt, een stukje beoefening van zitmeditatie? Ik denk bijvoorbeeld dat perzik eet of wat je ook maar in je leven aan het doen Beethoven, El Greco of mijn favoriete componist bent. Het is allemaal een uitdrukking van zo-heid. Mozart, allemaal zaten. Namelijk in die zin, dat hun In termen van kunst: als je kunst maakt, dan is dat geest zich opende vóór ze gingen doen wat ze hebben wat je doet. Je ziet dat dit stuk klei verkeerd geplaatst gedaan. Anders hadden ze het onmogelijk voor elkaar is of dat deze kleur niet goed gekozen is. Dan schraap gekregen. Als je net van de markt komt en vervolgens je het weg of je gebruikt een andere kleur. Je doet het aan je eettafel neerploft om een toneelstuk te schrijven gewoon. Dat gaat probleemloos en het is ook geen — dan blijkt dat onmogelijk te zijn. Eerst moet zich opgave. Niemand probeert ergens mee te wedijveren. enige openheid van geest in de boeddhistische zin Je probeert niet heerser over het heelal te worden. Je voordoen. bent gewoon jezelf aan het zijn en je op een heel, heel Vanuit deze basis van meditatie ontwikkelt zich de eenvoudige, meditatieve en geweldloze boeddhistische ervaring van 'zijn', van openheid of zo-heid. `Zo-heid' manier uit aan het drukken. En naarmate je meer eml

is misschien een beter woord dan 'zijn', omdat er wel mediteert en meer aan je kunst werkt, vervloeit de i

degelijk iets gaande is. Als je zit of niet zit, als je een grens tussen meditatie en kunstbeoefening, tussen eel

maaltijd kookt of de afwas doet, er vindt zo-heid openheid en handeling — dat is wat iedereen in het gi plaats. In de boeddhistische traditie wordt dat gewaar- verleden ervaren heeft. A: ei zijn genoemd. p oq Zo-heid is alomtegenwoordig. Wat we ook doen, er a

gebeurt iets. Er bestaat dus geen onderscheid tussen ChOgyam Trungpa's Dharmakunst — de creatieve dimensie van tipp het communicatiemiddel en jezelf. Als je bijvoorbeeld spiritualiteit verschijnt bij uitgeverij Kunchab Publicaties en is ws! op dit moment hier met je billen op de vloer zit in een vanaf november verkrijgbaar in de boekhandel. a grote tent — dan is dat zo-heid. We zijn hier, we zijn Vertaling: Ineke en Han de Wit. daadwerkelijk hier! Ons daarvan op dit moment gewaar zijn is heel belangrijk. We zijn hier en nergens Door Han F. de Wit

Boeddhisme en psychotherapie Neuroses als dekmantel

STEEDS VAK ER WORDT VOOR existentiële problemen de hulp van een

psychotherapeut ingeschakeld. Evenzo groeit bij psychotherapeuten de

belangstelling voor boeddhistische inzichten. Contemplatief psycholoog

Han de Wit vraagt zich af of deze mensen wel aan het juiste adres zijn.

Wat verstaan beide tradities eigenlijk onder lijden? Wanneer is

psychotherapie en wanneer het boeddhistische pad heilzaam?

anneer we zicht willen krijgen op dat hij of zij de oplossing van deze problemen tot zijn de relatie tussen psychotherapie en of haar taak moet rekenen. Daarmee raakt het belang de boeddhistische traditie, zoals van een spirituele benadering van existentiële proble- deze nu inW het Westen wortel aan het schieten is, dan matiek nog verder uit het zicht van de samenleving. i zijn een paar korte cultuurfilosofische overwegingen Juist omdat psychotherapeuten in een dergelijke ter inleiding bijna onvermijdelijk. Ik wil daarom samenleving niet langer alleen met neurotische, maar zoo t beginnen met een algemene observatie: wanneer in een ook met existentiële problematiek worden geconfron- fs r samenleving spiritualiteit naar de achtergrond wordt teerd, worden zij zich vaak als eersten bewust van het he gedrongen, dan gaat ook het inzicht teloor hoe om te ontbreken van een spirituele benadering en voelen zij gaan met de pijnlijke kanten van het menselijk bestaan, de noodzaak om deze benadering terug te brengen in met de universele realiteiten van geboorte, ziekte, de samenleving. Want wie moet het anders doen? In ouderdom, dood en tegenspoed. Daardoor ontwikkelt een onspirituele samenleving zijn spirituele leraren of zo'n samenleving een steeds sterkere individuele en mentors nauwelijks meer te vinden, zo zij niet al collectieve afweer en ontkenning tegenover deze pijn- verdwenen zijn. Dat verklaart wellicht waardoor we e lijke realiteiten. Deze afweer neemt dan de vorm aan nu in onze westerse cultuur vooral onder psychothe- van neurotische patronen. Maar in plaats van dat deze rapeuten een toenemende belangstelling voor spiritue- hism iets oplossen, lijden mensen onder deze patronen. le tradities zien en voor de psychologische inzichten dd In een dergelijke samenleving zal psychotherapie, die die daar te vinden zijn. Opvallend daarbij is dat deze boe zich richt op het verzachten en zo mogelijk wegnemen belangstelling zich vooral op de spirituele visie en de d van neurotisch lijden, een steeds belangrijker plaats beoefening van het boeddhisme richt. lbla gaan innemen. Wanneer een spirituele benadering van

taa het menselijk bestaan ontbreekt, is psychotherapie de ar enige discipline geworden die zich richt op de mense- De psychologische belangstelling kw lijke geest en op geestelijk welzijn. Zo ontstaat gemak- voor het boeddhisme kelijk de misvatting dat existentiële problemen even- eens door psychotherapie kunnen en moeten worden Een van de kenmerkende kanten van het spirituele pad opgelost. Menig psychotherapeut bekruipt het gevoel van de Boeddha is dat het op de mens en de menselijke oor existentieel lijden

geest is gericht en niet zoekt naar het aangaan van een psychologen en psychotherapeuten met elkaar van relatie met een buiten de mens gelegen hogere geeste- gedachten wisselen. lijke macht of schepper-God. Boeddhisme is geen Wat deze interesse van psychotherapeutische zijde theïstische maar een non-theïstische vorm van spiritu- nog verder heeft aangewakkerd, is dat de beoefening aliteit. Het richt zich op het vinden van een geestes- van meditatie — en dan in het bijzonder de aspecten houding en levensvoering die volledig vrij is van van het trainen in oplettendheid en ontspanning — afweer en ontkenning van de grote existentiële realitei- inmiddels bewezen positieve effecten heeft zowel op ten van ons menselijk bestaan. Niet het ontsnappen onze geestelijke als lichamelijke gezondheid. Nog aan deze realiteiten, maar er vrede mee sluiten, dat was onlangs vond ook in Nederland een belangwekkende waar Siddharta Gautama, de toekomstige Boeddha, internationale conferentie plaats met als thema Medi- naar op zoek was en wat hij vond. Dat is waaruit zijn tation as Health Promotion. Een terugkerend thema is verlichting bestaat. De ontdekking dat het boeddhisme daarbij de vraag hoe de relatie ligt tussen meditatie en zo nadrukkelijk op de mens is gericht en het besef van psychotherapie. Is boeddhistische meditatie, die de spirituele armoede van onze westerse cultuur, doen juist psychologen en psychotherapeuten met steeds meer interesse kijken naar deze vorm van spiritualiteit. De dialoog tussen beide benaderingen van de menselijke geest vindt zijn neerslag in een wassende stroom van publicaties en conferenties, waar boeddhisten, — advertenties —

immers verder gaat dan het trainen van oplettendheid en ontspanning, bruikbaar als psychotherapeutische NYINGMA discipline? Enerzijds richt boeddhistische spiritualiteit zich op een fundamentele transformatie van onze CENTRUM levenshouding, die ver uitreikt boven het psychotherapeutisch behandelen van neurotische problematiek. Anderzijds heeft de beoefening van boeddhistische Oude wijsheid van het meditatie onmiskenbaar een aantal positieve bijeffec- Tibetaans boeddhisme ten, die ook psychotherapeutisch van belang zijn. Levende kennis voor Een terugkerend thema bij deze dialoog is de vraag wat boeddhistische spirituele oefeningen nu eigenlijk deze tijd doen met de menselijke geest. Die vraag is niet zo eenvoudig te beantwoorden, omdat er binnen de vele CURSUSSEN, boeddhistische scholen meerdere manieren zijn waar- WORKSHOPS EN op over het boeddhistische pad, haar beoefening en RETRAITES haar doel — verlichting — wordt gesproken. De Boed- dha heeft zo'n vijftig jaar lang onderricht gegeven en Boeddhisme de termen waarin hij dat deed zijn in die periode ook Meditatie steeds weer veranderd. Tegen zijn eerste leerlingen A. Kum Nye MI sprak de Boeddha over het pad en over verlichting in Skillful Means termen die later bekend zijn geworden onder de naam Ruimte, Tijd & Kennis van 'De Eerste Wenteling van het Wiel van de Dhar- Mantra zingen ma'. Verlichting wordt daar gedefinieerd als de beëin- diging van lijden. In later onderricht door de Boeddha In IWAN nalira IN 11111111 111 1 — de Tweede Wenteling — wordt verlichting gedefini- INTENSIEF In MI Igli eerd als het realiseren van shunyata of leegte, als de WERK/STUDIE- realisatie dat de wereld waarin we ons voorstellen te PROGRAMMA leven geen absolute werkelijkheid is: ze is 'leeg van Drie maanden wonen, werkelijkheid'. In de Derde Wenteling wordt verlich- werken en studeren ting in positieve termen beschreven als de realisatie van onze boeddha-natuur, als totale helderheid van geest en onvoorwaardelijke toewijding aan het SKILLFUL MEANS bestaan. PRAKTIJK IN DE Omdat ook psychotherapie zich richt op het WERKPROJECTEN verzachten en zo mogelijk wegnemen van (geestelijk) Uitgeverij Dharma lijden, zal ik hier de relatie tussen psychotherapie en Dharma Boekwinkel boeddhisme vooral in termen van de Eerste Wenteling onderzoeken: wat verstaan beide tradities onder lijden Lotus Design en hoe verhouden ze zich tot elkaar? Als we daar zicht Dharma Drukkerij op hebben, kunnen we zien of en hoe het spirituele pad van de Boeddha en psychotherapie met elkaar overeenkomen of verschillen. Ik wil dat doen aan de Reguliersgracht 25, hand van twee beroemde uitspraken. De eerste is 1017 LJ Amsterdam afkomstig van de Boeddha en luidt: 'Mijn leer richt zich maar op één ding: lijden en de opheffing van tel: 020 620 5207 lijden', zoals hij in de Majjhima Nikaya zegt. De e-mail: tweede uitspraak is van Freud en luidt dat (zijn) [email protected] psychotherapie ertoe kan bijdragen om neurotisch www:nyingma.nl lijden te transformeren in gewoon menselijk lijden. wordt gevoeld, maar doordat pijn niet langer het het langer niet pijn doordat maar gevoeld, wordt dood. Geschokt en niet in staat deze realiteiten van het het van realiteiten deze staat in niet en dood. Geschokt de waarin raadplegen, Boeddha) de aan schreven wordt bedoeld, kunnen we de de we kunnen bedoeld, wordt leerlingen te deprimeren, maar om ze een een ze om maar deprimeren, te leerlingen onvermij- pijnlijke de van maken te bewust leerlingen Siddharta voor het eerst in zijn leven. Hij besluit dan dan besluit Hij leven. zijn in eerst voorhet Siddharta afweren en bestrijden van de onvermijdelijke realitei- onvermijdelijke de van bestrijden en afweren angst van vorm de in voorlijden is aangrijpingspunt van waarachtige spiritualiteit. Met deze drie kenmer- drie deze Met spiritualiteit. waarachtige van uit in termen van 'De drie kenmerken van bestaan': bestaan': van kenmerken drie 'De van termen in uit ookzijn om uit allereerst er onderricht zijn bestaat compassie. en voorlevensmoed aangrijpingspunt het is houding over de pijnlijke onvermijdelijkheden van het leven te te leven het van onvermijdelijkheden pijnlijke de over tegen- onkwetsbaarheid afstandelijke van staat een om voorhet hij wordt begeeft, paleis het van omgeving zicht zicht pijn op niet leven het van kanten pijnlijke voorde die levenshouding een was zocht hij Wat ging. —Sidd- koning grote een èf worden zou wijze grote delijkheden van het menselijk bestaan. Hij spelt deze deze spelt Hij bestaan. menselijk het van delijkheden men waarin leren kunnen levenshouding een hem die zijn. We ervaren dat alles vergankelijk is en we ervaren ervaren we en is vergankelijk alles dat ervaren We zijn. en agressie tegenover pijn; in plaats daarvan wordt pijn pijn wordt daarvan plaats in pijn; tegenover agressie en het van kanten pijnlijke de met geconfronteerd eerst tijd. die van wetenschappen en kunsten de in het van kanten pijnlijke de met komen te aanraking in doorniet hij, hoopdat de in dat deden Zij inrichtten. Boeddha over zijn eigen leven en spirituele pad vertelt. vertelt. pad spirituele en leven eigen zijn over Boeddha — groeide hij daar op tot een kerngezonde jonge man, man, jonge kerngezonde een optot daar hij — groeide menselijk geluk leidt, maar ons er juist vandaan voert, voert, vandaan juist onser maar leidt, geluk menselijk waarachtig tot niet bestaan menselijk het van ten levens- Zo'n omarmt. en accepteert totaal ze die maar leven zijn in geven te plaats een bestaan menselijk en ouderdom ziekte, van vorm de in bestaan menselijk later vader zijn kiezen voorzou er bestaan, menselijke lijden met boeddhisme het in wat achterhalen te Om op te volgen. Desondanks — zo zouden we nu zeggen nuzeggen we zouden —zo Desondanks volgen. op te omdat we (gelukkig!) nu eenmaal gevoelige wezens wezens gevoelige nueenmaal (gelukkig!) we omdat bestaan. Nadat zijn eerste leraren hem hadden geleerd geleerd hadden hem leraren eerste zijn Nadat bestaan. menselijke het van kanten pijnlijke de onder lijdt niet mensen naar gaan te opzoek en verlaten te paleis het mogelijk aangenaam zo paleis het in leven harta's boeddha's zijn of niet, we ervaren allen pijn en genot, genot, en pijn allen ervaren we ofniet, zijn boeddha's heid/zelfloosheid agressief en angstig het dat heeft ontdekt en bereikt om niet daar hem het dat Siddharta besefte bereiken, Gautama door zijn koninklijke ouders werd opgevoed opgevoed werd ouders koninklijke doorzijn Gautama zonder neuroses, intelligent, goed in sport en bedreven bedreven en sport in goed intelligent, neuroses, zonder en hoe zij — vanwege een voorspelling dat hij èf een een èf hij dat voorspelling een —vanwege zij hoe en ken hebben álle mensen te maken. Of we nu Ofwe maken. te mensen álle hebben ken Hij vertelt daarin hoe hij onder de naam van Siddharta Siddharta van naam de onder hij hoe daarin vertelt Hij Wanneer de Boeddha dan later verlichting heeft heeft verlichting later dan Boeddha de Wanneer Pas als hij zich een paar keer buiten de beschermde beschermde de buiten keer paar een zich hij als Pas van 'lijden' 'lijden' van De boeddhistische betekenis betekenis boeddhistische De (duhkha), (duhkha), op het leven aan te reiken, want dat is de basis basis de is dat want reiken, te aan leven op het vrij van lijden, lijden, van vrij vergankelijkheid vergankelijkheid (anatman). (anatman). niet doordat pijn niet meer meer niet pijn doordat niet Dat deed hij niet om zijn zijn om niet hij deed Dat soetra's soetra's (anitya) (anitya) de de (teksten toege- (teksten vlucht slaat, slaat, vlucht en egoloos- en realistisch realistisch lijdt lijdt vorm van meditatiebeoefening, die ons niet alleen in in alleen onsniet die meditatiebeoefening, van vorm bestaan, het van kenmerken drie de tegenover verzet staat stelt te ontdekken dat deze mentale beweging ons beweging mentale deze dat ontdekken te stelt staat term de onder vatten te samen werkelijke compassie. compassie. werkelijke langer beheerst door de angstige en bij voorbaat verlo- voorbaat bij en angstige doorde beheerst langer mentale beweging voltrekt van afweer, ontkenning en en ontkenning afweer, van voltrekt beweging mentale verandering verandering Boeddha, een tot tegenstelling in mens, verlichte verliezen, wekt het existentiële lijden dat hij of zij om om ofzij hij dat lijden existentiële het wekt verliezen, vreug- deze en kenmerken drie De gesloten. mee vrede Wat nu het verschil is tussen de Boeddha en de niet- de en Boeddha de tussen is verschil nuhet Wat heid uit het bewustzijn wordt gebannen, zodat we een een we zodat gebannen, wordt bewustzijn het uit heid ook helpt om deze leedverwekkende mentale bewe- mentale leedverwekkende deze om ook helpt spreekt de Boeddha over de drie vormen van lijden: lijden: van vormen drie de over Boeddha de spreekt dhisme reikt ons een spirituele discipline aan in de de in aan discipline spirituele onseen reikt dhisme Zegels' 'Vier de tezamen worden vrede devolle zich heen ziet, niet langer angst of agressie, maar daad- maar ofagressie, angst langer niet ziet, heen zich ze treedt en zijn ze voorwat kenmerken drie de ziet in de mening dat dat de weg naar geluk is. Het boed- Het is. geluk naar weg de dat dat mening de in voorwerke- die en scheppen leefwereld egocentrische lijden ervaart, is dat deze mens voortdurend een een voortdurend mens deze dat is ervaart, lijden van vormen drie Deze houden. lijkheid conditioneringen onder lijden (duhkha), viparinama-duhkhata, viparinama-duhkhata, (duhkha), duhkha-duhkhata, duhkha-duhkhata, verlichte mens, is dat de niet-verlichte mens voortdu- mens niet-verlichte de dat is mens, verlichte onder samenvatten we die verschijnselen vlietende boeddha niet verziekt worden door de vrees ze te te ze vrees doorde worden verziekt niet boeddha een bij leven het van geneugten de Terwijl bestaan. ofzij Hij lijden. existentieel van dusvrij is boeddha egoloosheid/zelfloos- van besef het waarmee bedoeld onder de drie kenmerken van bestaan. In dat verband verband Indat bestaan. van kenmerken drie de onder hij dat van oorzaak onbevreesd tegemoet en is ermee verzoend, heeft er er heeft verzoend, ermee is en tegemoet onbevreesd ren strijd tegen de realiteiten van het menselijk menselijk het van realiteiten de tegen strijd ren proces van allereerst onder ogen zien van ons eigen onseigen van zien ogen onder allereerst van proces een is Dat geven. opte en merken opte onszelf in ging niet wordt boeddha een van leven Het genoemd. kenmerken te sluiten en ze te bestrijden. Dat is er de de er is Dat bestrijden. te ze en sluiten te kenmerken voordoen. 'ik' dit buiten zich die verschijnselen de in noch 'ik', term de de in noch vinden, kunnen verschijnselen vlietende de zelfloosheid in de zin dat we geen vaste entiteit in in entiteit vaste geen we dat zin de in zelfloosheid is deze angstige en blinde strijd die maakt dat de niet- de dat maakt die strijd blinde en angstige deze is `conditioneringen' worden al die mentale patronen patronen mentale die al worden `conditioneringen' rend geneigd is de ogen voor deze drie existentiële existentiële drie voor deze ogen de is geneigd rend juist steeds weer wegvoert van geluk, maar die ons die maar geluk, van wegvoert weer steeds juist De oorzaak dat de niet-verlichte mens existentieel existentieel mens niet-verlichte de dat oorzaak De Existentieel lijden lijden Existentieel (viparinama) (viparinama) het lijden lijden het lijdt lijdt onder deze feitelijkheden. Het Het feitelijkheden. deze onder en en samskara-duhkhata, samskara-duhkhata, (duhkhata) (duhkhata) (samskara). (samskara). existentieel lijden. lijden. existentieel het lijden onder onder lijden het duhkhata duhkhata onder pijn pijn onder Met de term term de Met lijdt lijdt Een Een zijn zijn het het 21 a w spopaoq p eicH eelieml 100Z 15p all 22 kw a rtaa lbla dboe d dhisme her fs t 2001 doordat we vrede sluiten met de drie kenmerken van van kenmerken drie de met sluiten vrede we doordat leidt tot het opheffen van ons existentieel lijden, lijden, onsexistentieel van opheffen het tot leidt Maar hoe vergaat het ons als ons existentiële lijden zo zo lijden onsexistentiële onsals het vergaat hoe Maar tot compassie? Stel dat we bijvoorbeeld op één en en opéén bijvoorbeeld we dat Stel compassie? tot van neurose. Of met een wat minder dramatisch voor- dramatisch minder wat een Ofmet neurose. van nutegenover maar voltrekken, te verzet en afweer van bestaan. bestaan. oud. Wanneer we ons tegen dat feit verzetten en het het en verzetten feit dat onstegen we oud. Wanneer onder (nog)niet het we dat is, groot onhanteerbaar proberen te ontkennen, dan ontstaat het existentiële existentiële het ontstaat dan ontkennen, te proberen dit existentiële lijden zelf. Dat is het ontstaansmoment ontstaansmoment het is Dat zelf. lijden existentiële dit verliezen medemens dierbare meest onze dag dezelfde ziekte hebben. Dan kan dit existentiële lijden zo zo lijden existentiële dit kan Dan hebben. ziekte en onze arts ons moet vertellen dat we een dodelijke dodelijke een we dat vertellen onsmoet arts onze en transformeren te het en sluiten te mee vriendschap er dat proces een dat is Vervolgens lijden. existentiële lijden onder ouderdom. Wanneer we vervolgens ook vervolgens we Wanneer ouderdom. onder lijden aties te vermijden die dit existentiële lijden voelbaar voelbaar lijden existentiële dit die vermijden te aties mensen en vermijden het, of we vermijden juist de de juist vermijden ofwe het, vermijden en mensen we patronen: neurotische er ontstaan dan maken, beweging mentale de opnieuw dan resten te lijkt meer voelen ons ongemakkelijk in het gezelschap van jonge jonge van gezelschap het in ons ongemakkelijk voelen uitweg andere onsgeen dat zijn, groot onhanteerbaar om is onmogelijk het dat groot zo zien; kunnen ogen gebaseerd op ons jeugdige uiterlijk. Maar we worden worden we Maar uiterlijk. oponsjeugdige gebaseerd dat existentiële lijden afweren, bijvoorbeeld doorsitu- bijvoorbeeld afweren, lijden existentiële dat beeld: stel dat we onze eigenwaarde altijd sterk hebben hebben sterk altijd eigenwaarde onze we dat stel beeld: betekenis van 'lijden' van'lijden' betekenis De psychotherapeutische psychotherapeutische De Freuds sofa. sofa. Freuds weer lijden. Dit lijden kunnen we we kunnen lijden Dit lijden. weer van ons denken, spreken en handelen. Hier is psycho- is Hier handelen. en spreken onsdenken, van extreme situaties voor het moment heilzaam zijn, maar maar zijn, heilzaam moment voorhet situaties extreme lijden is, zo gezien, dus het existentiële lijden buiten buiten lijden existentiële dus het gezien, zo is, lijden beweging, die ons ongelukkig maakt: ons leven wordt wordt onsleven maakt: onsongelukkig die beweging, neurotisch van functie psychologische De noemen. onder ogen te zien en los te laten, zodat we weer weer we zodat laten, te los en zien te ogen onder mentale destructieve een het duuris langere op de in kan Dat houden. te en plaatsen te ons bewustzijn veroorzaakt Ookdat leeftijdsgenoten. met omgang dan beheerst door neurotische patronen op het vlak vlak ophet patronen doorneurotische beheerst dan zijn we terug bij Freuds uitspraak, die we nu zo nuzo we die uitspraak, Freuds bij terug we zijn dat lijden existentiële het met maken kunnen contact existentieel lijden. lijden. existentieel lijden hebben een aantal belangrijke implicaties. Aller- implicaties. belangrijke aantal een hebben lijden neurotisch en existentieel van definities Bovenstaande tisch lijden is symptomatisch voor en ontstaat ten ten ontstaat vooren symptomatisch is lijden tisch patro- neurotische deze onshelpt die nodig therapie bijdragen om neurotisch lijden te transformeren tot tot transformeren te lijden neurotisch om bijdragen gaat samen mee er dat lijden neurotische het en nen gevolge van als ondraaglijk ervaren existentieel lijden. lijden. existentieel ervaren ondraaglijk als van gevolge neuro- tweede, Ten ontstaan. lijden neurotisch geen existentieel lijden niet worden ervaren. De functie van van functie De ervaren. worden niet lijden existentieel kan daar is, lijden existentieel geen waar deze: eerst Daarmee afgedekt. werd erdoor dat en ligt eronder En ten slotte: waar neurotisch lijden is, daar kan kan daar is, lijden neurotisch waar slotte: ten En kunnen herformuleren: psychotherapie kan er toe toe er kan psychotherapie herformuleren: kunnen en boeddhisme boeddhisme en De relatie tussen psychotherapie psychotherapie tussen relatie De neurotisch lijden lijden neurotisch Iemand die worstelt dan die welke bij het opheffen van neurotisch lijden met existentieel lijden heilzaam zijn. Spiritueel mentorschap is dan ook een andere discipline en berust op een andere training dan en zich daarvan wil psychotherapie geven. De kwaliteit van een spirituele mentor is in hoge mate afhankelijk van de mate waarin bevrijden, is bij een hij of zij zelf vrij is van existentieel lijden, van de mate waarin hij of zij zichzelf heeft verzoend met de werke- psychotherapeut niet lijkheid zoals ze is. De kwaliteit van een psychothera- aan het juiste adres. peut is daarentegen in hoge mate afhankelijk van de mate waarin hij of zij zelf vrij is van neurotisch lijden. Freud had de Boeddha Maar een psychotherapeut behoeft niet vrij te zijn van existentieel lijden. Hij of zij hoeft geen boeddha te en zijn leerlingen niet zijn. Hij of zij mag persoonlijk lijden onder ervaringen van verlies en tegenslag en regelmatig angst hebben kunnen helpen. voor ziekte, ouderdom en dood. De meeste psychotherapeuten, inclusief de besten onder hen, hebben dat ook. Juist op dat vlak van het existentiële lijden zullen cliënt en therapeut elkaar na een geslaagde therapie het neurotische lijden is immers juist om het existenti- ook kunnen ontmoeten. ële lijden aan het gezicht te onttrekken. Dat alles betekent dat een spiritueel pad en psycho- Deze implicaties geven ons niet alleen zicht op het therapie twee verschillende wegen met verschillende verschil tussen psychotherapie en een spiritueel pad, doelen zijn. Wanneer een spirituele mentor of een maar geven ons ook een handvat om te bepalen psychotherapeut zich daar niet van bewust is, loopt wanneer psychotherapie en wanneer een spiritueel pad hij (m/v) het risico onprofessioneel te handelen. Het heilzaam is. Omdat het spirituele pad van de Boeddha kan zijn dat mensen die met existentiële problematiek zich richt op het opheffen van existentieel lijden, kan worstelen, hulp zoeken bij het verkeerde adres, bij een dit pad alleen worden begaan wanneer dit lijden aan psychotherapeut. Wanneer zij daar dan geen baat bij de oppervlakte ligt. Dat is gelukkig bij de meeste vinden, raken zij teleurgesteld in de mogelijkheden mensen het geval. Maar wanneer dit lijden door van psychotherapie. Het kan zijn dat mensen vanwege neurotisch lijden zo volledig overdekt is dat het niet ernstige neurotische problematiek een spiritueel pad meer kan worden aangeraakt, dan is een psychothera- op gaan en daar op hun beurt geen baat bij vinden. peutische en niet een spirituele aanpak geboden. Ook zij zullen daardoor hun vertrouwen verliezen in Anders gezegd, iemand die worstelt met existentieel de mogelijkheid van bevrijding waar het bij spiritua- lijden en zich daarvan wil bevrijden, is bij een psycho- liteit om gaat. Daarom is het belangrijk om als therapeut niet aan het juiste adres. Freud had de Boed- psychotherapeut of spirituele mentor (diagnostisch) dha en zijn leerlingen niet kunnen helpen. En iemand zicht te hebben op wat de mensen, door wie zij die worstelt met neurotisch lijden vindt er geen baat worden benaderd, nodig hebben. Dan zal een psycho- bij het pad van de Boeddha op te gaan. therapeut in staat zijn om iemand die worstelt met Existentieel lijden opheffen door vriendschap te existentieel lijden te verwijzen naar een spirituele sluiten en volledig te leven met de onvermijdelijke mentor en is de mentor in staat om iemand die realiteiten van ons bestaan — met onze lichamelijke worstelt met neurotisch lijden psychotherapie aan te kwetsbaarheid, onze sterfelijkheid, met het feit dat het bevelen. Dat te doen is een daad van inzicht en leven zich niet laat dwingen door onze wensen — is compassie. geen geringe opgave. Het is een spirituele opgave, waar een spirituele mentor behulpzaam bij kan zijn. Het gaat daarbij om een ander proces dan het opheffen Dr. Han F. de Wit is contemplatief psycholoog. In 1977 werd van neurotisch lijden door vriendschap te sluiten en te hij door zijn leraar, wijlen Chergyam Trungpa, gemachtigd om leren leven met ons existentiële lijden. Daar kan een boeddhistische meditatie te onderrichten. Hij is als leraar e p psychotherapeut behulpzaam bij zijn. verbonden aan de Shambhala Centra in Nederland. De Wit is thans leerling van Trungpa's opvolger, Sakyong Mipham aoq pp Rinpoche, van wie hij de acharya-wijding ontving. Hij schreef Verschillende wegen o.a. De lotus en de roos. Boeddhisme in dialoog met psychologie, godsdienst en ethiek (Kampen: Agora, 1998); Contemplatieve awspi Het opheffen van existentieel lijden vraagt om andere psychologie (Kampen: Agora, 1987); en De verborgen bloei. Over vormen van begeleiding en hulp en berust op een de psychologische achtergronden van spiritualiteit (Kampen: andere psychologie — een contemplatieve psychologie — Agora, 1993). Door Dirk Nielandt

Core Process therapie

Verkenningstocht naar de bron van

MAURA SILLS IS PSYCHOTHERAPEUTE en theravada-boeddhiste. In haar

streven naar een huwelijk tussen spirituele praktijk en psychotherapie ontwikkelde

zij de Core Process therapie. Sills legt uit hoe men samen met de therapeut door

de beoefening van waakzaamheid zijn innerlijke processen ontdekt.

rgens tussen de groene heuvels van het Maura Sills praat zacht en bedachtzaam, maar klinkt Britse Dartmoor National Park in krachtig en energiek. Een licht Schots accent laat E Devon ligt het Karuna Instituut weinig twijfel over haar afkomst bestaan. 'Tenzij je van verborgen. Afgelegen en stil. Alleen een klein houten jongsafaan een duidelijke richting hebt, kan het leven naambord aan de inrijpoort verwijst naar het instituut. zich op allerlei mysterieuze manieren ontwikkelen', Je zou er zo voorbijrijden. Eenmaal door de poort lacht ze. 'Ik werd in Schotland geboren en ben groot- verrijst een schilderachtig achttiende-eeuws pand waar gebracht op het Schotse platteland. Na mijn studie tijdens het Victoriaanse tijdperk een grootgrondbezit- kon ik als therapeut meteen aan de slag in een afkick- ter de scepter zwaaide. Nu worden er al meer dan centrum voor drugverslaafden in Londen. Dat was in twintig jaar psychotherapeuten opgeleid tot Core de vroege jaren '70. Ik kwam er in contact met voor Process-therapeuten, een door Maura Sills ontwikkelde die tijd nieuwere therapievormen waarvan vooral therapievorm met stevige wortels in de beoefening van Reichs werk en de humanistische therapieën diepe waakzaamheid van het theravada-boeddhisme. indruk op me maakten. Ik had een eigen praktijk. 24 Toch vertrok ik na een poos naar Amerika, omdat ik werd aangetrokken door wat er in het Esalen Instituut Verkenningstocht in Californië gebeurde. Daar leerde ik mijn man kennen die toen al langer studeerde onder leiding van

e Core Process Psychotherapie kan omschreven worden de Hoogeerwaarde Taungpulu Sayadaw, een Birmaans als een verkenningstocht naar hoe we zijn in onze leraar die naar het Westen was gekomen om hier de huidige ervaring, en hoe dit een uitdrukking is van theravada-woudtraditie van het hoger gelegen Birma ddhism onze vroegere conditionering. Door voortdurende te onderwijzen. Hij werd ook mijn meester en ik heb boe waakzaamheid toe te passen op wat er in het huidige een tijd als non onder zijn hooggewaardeerde leiding d moment gebeurt, verkennen we innerlijke processen. geleefd. Maar ik keerde terug naar Esalen waar ik Dick

lbla De aandacht richt zich op sensaties, emoties, mentale Prize leerde kennen, een van de grondleggers van de

taa processen en hun lichamelijke uitdrukking. Het doel is Gestalt-therapie. Hij was in mijn ogen een van de

ar niet onze ervaring te veranderen, maar wel ons bewust eersten die er in slaagde een goed huwelijk tussen kw te worden van onze relatie tot die ervaringen, zodat spirituele praktijk en psychotherapie tot stand te bren- het mogelijk wordt met grotere flexibiliteit en creati- gen door de beoefening van waakzaamheid in Gestalt viteit voort te gaan. te introduceren. Hier werd voor mij de basis van Core Process Psychotherapie gelegd.'

Beoefening van waakzaamheid

Waakzaamheid vormt de basis van de methode. Sills' onderzoek bestond er uit om de individuele beoefening van waakzaamheid te transformeren naar een praktijk die door twee of meerdere personen kan worden uitgevoerd. `We proberen voortdurend de toepassing van waakzaamheid binnen de therapeutische ontmoeting tot uitdrukking te brengen. In de meeste spirituele tradities heb je daar een meester of een leraar voor. Core Process-therapeuten zijn dat uiteraard niet, maar ze moeten wel de diepte en de kwaliteiten hebben om volledig beschikbaar te zijn in de relatie met de klant. Ik noem hen daarom liever dharma-vrienden of spirituele vrienden. De therapeut is iemand die z'n best doet om samen met de klant de diepte van zijn ervaringen te onderzoeken. De klant hoeft daarom geen boeddhist te zijn of een spirituele praktijk te hebben, maar de therapeut kan niet zonder. Hij moet een contemplatieve praktijk hebben die hem in staat stelt om alles wat naar boven komt te kunnen accepteren. Bovendien moet hij zich bewust zijn van zijn eigen processen. De klant hoeft dit natuurlijk niet te weten.' Een therapeutische sessie ziet er evenwel klassiek uit. Therapeut en klant zitten tegenover elkaar en er wordt gewerkt met inzichten die bouwen op de visies van Freud en Wilhelm Reich. Deze inzichten hebben betrekking op het werken met patronen in het lichaam en het helende effect van werken met emotionele en cognitieve patronen. Belangrijke invloeden zijn Alexander Lowen, Fritz Perls, Stan Grof, William Emerson en Eugene Gendlin. De klemtoon in het Wederzijdse spirituele praktijk werk ligt op de natuurlijke neiging van ieder mens tot groei, zoals die erkend wordt binnen de humanistische Toch heeft Sills lang getwijfeld of ze haar inzichten psychologie van Maslow, Rogers en anderen. Ook de wel als een vorm van psychotherapie wilde ontwikke- inzichten uit de psychoanalyse en de Object Relaties len. Ze vond de verspreiding van de dharma in het Theorie vormen een onderdeel van het werk van de Westen belangrijker, maar haar studenten haalden haar therapeut. Core Process therapie past als hedendaagse over de streep. Zij wilden volgens haar inzichten psychotherapeutische benadering dus binnen de psychotherapie studeren, en omdat in Engeland een humanistische, op integratie gerichte, transpersoon- commissie van professionele psychotherapeuten over lijke en psycho-spirituele therapieën. dergelijke trainingen waakt, moest haar opleiding aan `Jawel', zegt Sills, 'maar essentieel in onze aanpak is bepaalde voorwaarden voldoen, waardoor het onver- het geloof in het helende en integrerende effect van mijdelijk de richting van psychotherapie werd uitge- bewustzijn in het huidige moment. In de praktijk M

stuurd. betekent dit dat we ons tijdens de sessie vooral ae

Sills glimlacht. concentreren op wat er zich op dat moment bij de eel `Ik vind psychotherapie soms nog een verkeerde klant aandient. Eén van de sleutelvragen van een Core eigi naam voor het beroep dat de Core Process-therapeuten Process therapeut is dan ook "Wat gebeurt er nu bij p uitoefenen. Ik noem het liever "wederzijdse spirituele jou?" Zo brengen we voortdurend bewustzijn naar de oq a praktijk". Uiteraard speelt het psychologische daar een manier waarop we ons in het heden aan onze vroegere p p belangrijke rol in, maar het is meer dan dat. Core ervaringen vastklampen.' Li Process Psychotherapie is ontstaan vanuit een bewust- Dat klinkt niet exclusief boeddhistisch, maar zijnspraktijk, en iedereen die dit toepast — of het nu vertoont overeenkomst met existentiële psychologie. aws! meditatie of tuinieren is — zal na verloop van tijd Hierbij kan onderzoek naar persoonlijke processen bepaalde inzichten krijgen. Zo is het met Core Process leiden tot het inzicht dat er geen 'vaste identiteit' Psychotherapie gegaan.'

bestaat. Toch is de dharma, de leer van de Boeddha, voor Maura Sills de belangrijkste inspiratiebron geweest voor het ontwikkelen van haar therapievorm.

Dharma als therapie

`De boeddha was, wat mij betreft, de beste diagnose- steller die ooit geleefd heeft. Hij stelde vast dat we allemaal lijden en toonde ons op een diepzinnige manier de uitweg uit dat lijden. Hierbij wil ik opmer- ken dat de remedie volgens de Boeddha niet dezelfde is als die van de westerse psychologie waar "gezond- bij een crimineel; niet bij een heilige. We verliezen heid" hetzelfde is als "afwezigheid van ziekte." De deze kern wel uit het oog door onze conditionering, remedie is het terugvinden van onze oorspronkelijke inclusief ons idee dat er zoiets als een vaste persoon- natuur. lijkheid of zelf bestaat. Dit "zelf" is echter een `In Core Process Psychotherapie beschouwen we constructie. Onze persoonlijkheid is geen onverander- het leven in de eerste plaats als een spirituele reis, waar lijk gegeven, maar de uitdrukking van een voortdu- het psychologische een onderdeel van uitmaakt. We rend wordingsproces. Dat biedt op therapeutisch vlak werken vanuit de overtuiging dat in ieder van ons een enorme mogelijkheden. Karakterstrategieën worden in kwaliteit aanwezig is die altijd vrij is en heel. In ieder de loop van een leven ontwikkeld en gedragspatronen van ons bestaat een kern, hoe verduisterd ook, die vrij lopen vast, maar toch is de aard van dat alles voorbij- is van conditionering. In sommige tradities wordt het gaand en tijdelijk. Bovendien zijn we geen afgeschei- de "boeddha-natuur" of "briljante gezondheid" den of aparte wezens. Op subtiele en complex spiritu- genoemd, maar telkens gaat het om een kern die we ele niveaus zijn we allen met elkaar verbonden.' altijd met ons meedragen. Een kern die dus nooit Sills' studenten krijgen tijdens het eerste jaar van verloren gaat: niet bij een dementerende bejaarde; niet hun opleiding dan ook de opdracht om hun tijd aan het Karuna Instituut te wijden aan het leren belicha- men van deze onderlinge verbondenheid. Het relatio- — advertentie — nele aspect binnen Core Process Psychotherapie is van wezenlijk belang. ••• BOEDDHISTISCHE `Lijden is van nature relationeel. Het ontstaat altijd in het relationele veld en het vindt een oorsprong in CONTEMPLATIEVEN onze relatie tot anderen, of het nu gaat om de relatie tot onze ouders, tot een trauma of tot onze menselijke Open gemeenschap van de Soto-Zen traditie, conditie. Het genezingsproces is daarom van nature organiseert: ook relationeel. De relatie tussen de therapeut en de Zen & Ethiek klant wordt het onderzoeksveld waar genezing en Lezingenreeks inzicht uit kan ontstaan. Vanuit een breder, boed- Zondag 4 november: Lezing over Mystiek dhistisch perspectief kan de bron van lijden gevonden Locatie: Dharmazaal Sous le Soleil Oudegracht 209, Utrecht worden in het spanningsveld tussen leegte en vorm. Het lijkt of we een zelf hebben, toch zijn we dit zelf Ryokan Retraite niet. We strijden dagelijks om een proces vast te 4-daagse retraite over de gedichten van zen- houden dat van nature onstabiel en tijdelijk is.' monnik en dichter Ryokan Taigu (1758-1831) Tijd:16-11 20.00u. tot 20-11 17.00u. Locatie: Tiltenberg, Zilkerduinweg 375, Vogelenzang Huidige ervaring en skandha's Gemeenschap van Boeddhistische Contemplatieven volgt de leer van Zenmeester Jiyu Kennett (1924-96) Het Core Process-model van de persoonlijkheid is gebaseerd op hoe iemand is in z'n huidige ervaring. Dharmatoevlucht onze tempel in Apeldoorn, Persoonlijkheid wordt beschouwd als het eindpunt staat onder leiding van Eerw. Hakuun Barnhard van een voortdurend wordingsproces dat elk moment en biedt een programma van avondmeditatie, van ons leven actief is en ook op elk moment ervaren dagen weekretraites. kan worden. Door meer bewustzijn rond dit proces te Voor data zie onze website of bel: creëren, beginnen we onszelf meer en meer als een 055 5420038 / 030 2625972 proces te ervaren en krijgt onze kern, die van nature www. gbconline .n1 `gezond' is, meer ruimte om tot uitdrukking te komen. e-mail: [email protected] Dit kan leiden tot een groter gevoel van vrijheid, zelfs temidden van wanhoopsgevoelens. Therapeutische relatie

De betrokkenheid is dus groot en dat klinkt als een De Core Process- zware taak voor de therapeut. Die moet een midden- therapeut is geen weg vinden tussen 'klinische afstandelijkheid' en `totaal meegezogen worden in het proces van de meester of leraar. klant'. `Het is de verantwoordelijkheid van de therapeut Hij is een spirituele om zich op te laden en zijn reserves aan te vullen. Zelf kom ik daarvoor altijd weer terecht bij de Boeddha, de vriend die z'n best Dharma en de Sangha, maar dat bepaalt elke therapeut doet om samen met zelf. De aard van de therapeutische relatie is nu eenmaal onevenwichtig, want de therapeut doet het de klant de diepte meeste werk. Het is dus allemaal een kwestie van oefening. Het is oefenen in relaties. Het idee dat een van zijn ervaringen psychotherapeut iemand is die psychologisch, zakelijk en objectief werkt, voldoet voor mij niet. Het werk te onderzoeken. van een psychotherapeut moet ons terugbrengen naar de essentie van liefdevolle vriendelijkheid en menselijk bewustzijn. Het gaat erom op een oprechte manier de uitdaging van de menselijke relatie op zich te nemen.' `Binnen het boeddhisme bestaat geen ontwikkelings- model voor de persoonlijkheid. Dat kan een probleem Core Process Psychotherapie lijkt ondertussen in alle zijn, maar eigenlijk maken de skandha's zo'n model stilte, zonder tromgeroffel of publiciteit, een vaste overbodig. Er zijn vijf skandha's die onze gewaarwor- positie tussen de talloze andere psychospirituele thera- ding van zelf in het leven roepen, namelijk vorm, pieën te veroveren. Dat is opmerkelijk omdat er nooit gevoel, waarneming, mentale formaties en bewustzijn. een boek over Core Process Psychotherapie is versche- Als de therapeut op een oordeelkundige manier kan nen, wat toch dé manier is om een naam of een metho- herkennen waar het probleem van de klant zich situ- de op de kaart te plaatsen. Maura Sills voert evenmin eert in relatie tot de skandha's, kan rond dat gebied mediacampagnes om haar op de dharma gebaseerde gewerkt worden. Daaruit kan vervolgens het inzicht levenswerk te promoten. Het is de kwaliteit van de groeien hoe die persoon zijn lijden creëert. Psychothe- therapeuten zelf die voor de doorbraak zorgt. Ze rapie is volgens mij trouwens niets anders dan een hebben zich over het hele Britse grondgebied onderzoek naar hoe we ons lijden creëren.' verspreid, inclusief Schotland en Ierland, en bouwen Er is weinig onderzoek gedaan naar de effectiviteit daar een eigen praktijk uit of werken in psychiatrische van deze therapeutische aanpak. Er is uiteraard wel instellingen. Dat de faculteit Psychologie van de informatie beschikbaar over de instrumenten uit Universiteit van Middlesex de vijfjarige opleiding Core humanistische therapieën die ook in Core Process Process Psychotherapie sinds kort met een Master of Psychotherapie worden gebruikt, maar volgens Sills is Arts (M.A.) waardeert, een licentiaatsdiploma dus, is het uiteindelijk toch altijd de klant die beslist of de een teken van academische erkenning. Dit is in ons therapie voor hem werkt of niet. land nog zo goed als ondenkbaar, maar ook in Groot- `Klanten zijn erg duidelijk wanneer genezing plaats- Britannië blijft het toekennen van een licentiaatsdiplo- grijpt', zegt ze. 'Ze zullen meestal zeggen dat het voelt ma ongebruikelijk voor psychospirituele therapieën. alsof ze op een diep niveau ontvangen zijn, meer dan Zo lukt het Maura Sills uiteindelijk toch om haar alleen begrepen dus. Ze voelen zich werkelijk gezien oorspronkelijke doelstelling te verwezenlijken, name- en ontmoet op een dieper niveau. Dat kan bij toeval lijk de dharma in het Westen verspreiden. Dat er geen gebeuren, maar de therapeut kan ook proberen de doelbewuste politiek of strategie achter deze ontwik- capaciteiten te ontwikkelen om dit mogelijk te maken. keling schuilt, kan misschien op rekening geschreven Dat komt neer op het voortdurend cultiveren van de worden van de levenswijsheid waarmee ze dit gesprek capaciteit om beschikbaar te zijn, om aanwezig te zijn opende: 'Het leven kan zich op allerlei mysterieuze in het huidige moment en om geraakt te worden door manieren ontwikkelen...' wat er in de sessie gebeurt. Ja, de therapeut moet zich kwetsbaar opstellen zonder verdediging tegen de Een bijdrage van Maura Sills vindt u ook in De psychologie van aoq mogelijke invloeden van de ervaring. De therapeut het ontwaken, verschenen bij Uitgeverij Asoka. moet heel wat kunnen opvangen en altijd vast probe- Meer informatie over de training of de therapie: www.karuna- ren te houden aan de plaats van gezondheid en welzijn institute.co.uk , of telefonisch op oo32•(o)3-7441358 aws!qpp in de klant, ongeacht de moeilijkheden waar de klant mee komt.'

Door Arnoud Wijkorans

Zeshin van der Plas over boeddhisme en psychotherapie:

`Zen is geen therapie, maar een levenswijze'

BOEDDHISME IS EEN R E L I G I E. Psychotherapie een vorm van geneeskunde. En vermenging

is slecht voor beide. Dat is in een notendop de opvatting van Zeshin van der Plas,

zenmonnik en leider van Soto Zen-centrum Suiren-Ji in Leiden. Hij stoort zich dan ook wel

eens aan de 'glossy folders' waarin psychotherapeuten verwijzen naar hun boeddhistische

methoden. Of— omgekeerd — waarin boeddhistische retraites worden aangekondigd onder

begeleiding van een dieptepsycholoog, psychotherapeut of haptonoom.

ool n de informatiebrochure van Soto Zen- niet tegen psychotherapie op zich. Wel verzet hij zich z t centrum Suiren-Ji en ook op zijn website tegen (psycho)therapeuten die ten aanzien van hun fs r schenkt Zeshin van der Plas aandacht aan praktijk expliciet verwijzen naar hun boeddhistische he de relatie tussen boeddhisme en psychotherapie: 'Een achtergrond of methoden. Boeddhisme en psychothe- veelgehoord misverstand is dat je door zenboeddhisme rapie zijn volgens hem gericht op heel verschillende te beoefenen tot rust komt, dat je arbeidsprestaties er zaken en hebben dienovereenkomstig een heel door toenemen of dat je er een beter concentratiever- verschillende reikwijdte. Psychotherapeuten die aan mogen door krijgt. Niets is minder waar. De onver- het boeddhisme gelieerde termen toevoegen aan de stoorbaarheid van zenmonniken komt niet voort uit beschrijving van hun praktijk of diensten, stelt Van der

e verkregen rust en concentratie, maar uit het besef dat Plas dan ook op één lijn met 'postbodes die zichzelf rust en onrust, concentratie en desinteresse elkaar beroepen op hun christen-zijn'. Maar zijn de psycho- hism d opvolgen, zoals de dag de nacht opvolgt. Vanuit deze therapeut en het boeddhisme dan niet beide gericht op d wetenschap accepteren ze elke situatie zoals deze zich het verzachten van 'het lijden' waarmee mensen in hun boe

aandient. Zen is geen cursus of therapie, maar een leven te maken krijgen? d

la levenswijze.' Het thema zit Van der Plas hoog. `Op het eerste gezicht lijkt dat misschien zo. Toch b l is er een groot verschil. De psychotherapie gaat over

taa het gezond maken van het lichaam, inclusief de r a De traan van een mier psyche, want die maakt net zo goed deel uit van dit kw vergankelijke lichaam. De therapeut probeert zijn pati- Om misverstanden te voorkomen, wil Zeshin van der ënt te helpen weer te functioneren binnen de maat- Plas benadrukken dat hij niets heeft tegen psychothe- schappij, het leven weer "draaglijk" te maken. Psycho- rapeuten die tevens het boeddhisme beoefenen. Ook therapie herstelt dus het ego. Het boeddhisme daarentegen is allesomvattend, het probeert een "Only doing" ontmoeting en vereenzelviging te bewerkstelligen met het werkelijke zelf. Het ultieme, onvervangbare zelf, Door boeddhisme en psychotherapie als blauwdruk- dat niet gebonden is aan tijd of ruimte. Het biedt ken op elkaar te leggen, en het boeddhisme vervolgens uitzicht op de ervaring van de eenheid van alle zo aan het grote publiek te presenteren, vindt uithol- bestaan. Leert mensen een aversie te ontwikkelen ling, vertekening en vervlakking plaats, stelt Van der tegen oog, oor, enzovoort. Eigenlijk tegen de hele Plas. Hij voorziet dat patiënten van 'boeddhistische wereld. "Nirvana" staat niet voor niets voor "uitdo- psychotherapeuten' de therapie, en daarmee ook het ven". Leven is gemaakt van lijden. Het gaat het boed- boeddhisme, als een strohalm vastgrijpen. Ook houdt dhisme er juist om te ontsnappen aan deze vuurpoel. hij zijn hart vast voor wat er met de patiënt gebeurt als Niet door het lijden te verzachten, maar door het te deze daadwerkelijk met boeddhistische technieken aan elimineren. Door mensen met psychotherapie weer de slag gaat. Van der Plas: 'In serieuze zentraining houvast — of beter: gehechtheid — aan de verschijnings- vindt een beoefenaar geen rust, waar de patiënt vormen van het leven te geven, ga je lijnrecht in tegen wellicht op hoopt, maar kom je juist in de fik te staan. de leer van het boeddhisme. Mijn meester, Harada Net als in andere spirituele tradities. Er gebeurt Roshi, vergeleek het met het je vasthouden aan de hetzelfde met je als met Franciscus van Assisi of traan van een mier. Psychotherapie biedt geen daad- Johannes van het Kruis. Alles dondert als los zand in werkelijke oplossing, maar is op zijn best een lapmid- elkaar. Daarvoor komt zo'n patiënt niet bij een thera- del, gericht op de instandhouding van het leven. Dat peut.' lukt hooguit honderd jaar. Het boeddhisme blijft ook Dit alles sluit niet uit dat een therapeut via zijn werkzaam tijdens ziekte en dood.' eigen boeddhistische beoefening inzichten in de menselijke natuur kan verwerven die hem in zijn praktijk van pas komen (Ten postbode gaat waarschijnlijk Verkeerde vlag ook beter zijn brieven bezorgen'). Desondanks moet de therapeut volgens Van der Plas zeer terughoudend Van der Plas wil best erkennen dat psychotherapie, zijn in het uitdragen van zijn boeddhisme. 'Dat hele ook voor een boeddhist die naar verlichting streeft, idee dat je mensen kunt "helpen" is trouwens wezens- soms een zeer nuttige functie kan vervullen. Zijn angst vreemd aan het boeddhisme. Wie help je dan? In laat- is echter dat door aspecten uit het boeddhisme in de ste instantie kunnen mensen alleen zichzelf helpen. psychotherapie onder te brengen, het boeddhisme zelf Mededogen in het boeddhisme, verbeeld door Avalo- verwatert. Boeddhisme dreigt in dienst te komen staan kiteshvara met de duizend armen, staat symbool voor van de therapie, in plaats van andersom. Van der Plas: de totale buitenwereld. Alle wezens beschikken over `Vergelijk het eens met het verschil tussen een arts en boeddhanatuur, het gaat om het inzicht dat de schei- een priester. De arts houdt zich met lichamelijke ding tussen binnen- en buitenwereld, tussen ik en jij, dingen bezig. De priester met spirituele zaken. Als je een illusie is. Alleen dat inzicht biedt een echte oplos- je aangetrokken voelt tot die spirituele kant, wordt sing voor het lijden, de rest is "make-believe". Als je dan priester, dan werk je tenminste aan een echte "hulp" biedt in ruil voor dankbaarheid, of met de oplossing. Daarbinnen kun je dan wel iets met bedelnap direct achter de deur van een spreekkamer, is psychotherapie doen. Maar stel je voor dat je bij een dat puur ego. "Only doing", daar gaat het om; zonder dokter komt en die zegt: "Bidt u wel veel? Gaat u wel goed, zonder slecht.' vaak genoeg naar de kerk? Dat helpt hoor!" Nou, dán Wellicht het beste dat een psychotherapeut kan zit je ernaast! doen, als hij zijn boeddhisme tenminste serieus neemt, 'Je kunt het boeddhisme niet onderbrengen in de schertst Van der Plas, is zijn patiënt meteen bij het psychotherapie. Wat ik proef is een ondertoon waarin eerste consult vertellen dat hij hem of haar niet kan wordt meegelift op de hype van de commercie. Deels helpen. 'Als de therapeut zo de neuroses van zijn pati- gebeurt dat bewust, deels onbewust. Je ziet het in het ënt als een spiegel reflecteert, helpt hem dat misschien artikel in Kwartaalblad Boeddhisme nr. 24, over recla- het besef te ontwikkelen: "Verrek, het zit hier, bij eml me en boeddhisme, maar ook aan al die cursussen zen mezelf." Maar of die patiënt daar blij mee zal zijn...' i

voor managers of ambtenaren. Boeddhisme wordt eel geadverteerd als zou het je beroep versterken, je qi inzicht helderder maken en je functioneren verbeteren. Zeshin van der Plas is boeddhistisch monnik en beoefent zen ei p Dat kan allemaal best zo zijn, maar daar gaat het niet sinds 1981. Na verscheidene Europese leraren werd hij in 1986 om in het boeddhisme. Waarom zou je een gril vast- als leerling van de abt Tangen Harada Roshi opgenomen in aoq grijpen om je praktijk populairder te laten worden? het klooster Bukkoku-ji in Japan. In 1988 ontving hij zijn boed- pp Mediteren als onderdeel van de psychotherapie is een dhistische wijding en in 1992 werd hij monnik. Sinds 1993 typisch voorbeeld van "Bompu-zen", meditatie om er leidt hij de stichting Soto Zen-centrum 'Suiren-Jr, gevestigd aws!q lichamelijk beter van te worden. Een patiënt die met aan de Hogewoerd 162 in Leiden. (Info: zo'n motivatie het boeddhistische pad opgaat, pakt het http://home.tip.nl/users/suiren-ji ) beet onder een verkeerde vlag.' — advertentie —

HET INTELLECT ALS OBSTAKEL

OPEN HUIS Zondag 6 januari houdt Suiren-Ji open huis. Rohatshu Sesshin 10.00 uur. Open les zenmeditatie (reserveren noodzakelijk) 11.00 uur. Theehuis geopend Van 1 t/m 8 december 12.00 uur Sutra reciteren (tempeldienst)

14.00 uur Lezing: Het intellect als obstakel houden wij de

16.00 uur Open les shakuhachi (bamboefluit) spelen Rohatsu Sesshin. 20.00 uur Open les zenmeditatie (reserveren noodzakelijk)

Op deze dag kunt u vrijblijvend kennis maken met zen zoals dat Kosten f 415,-- incl. binnen Suiren-Ji gedoceert wordt. Voor informatie is vanaf 11.00 uur het theehuis de gehele dag geopend. SUIREN-JI ZENCENTRUM LEIDEN

Hogewoerd 162, 2311 HW Leiden Telefoon 071 512 00 51

Voor meer informatie over onze activiteiten kunt u bellen of onze homepage bezoeken. http:/ /www.tip.ni/users/suiren-ji Door Dick Verstegen

Door de muur in het koanproces

Wat is het zenwoord?

JE ZOVEELSTE KOAN, zo'n vraag waarop je als zenstudent geacht wordt een

antwoord te geven. Wanhopig zoek je naar bevrijdend inzicht. Maar steeds

weer loop je tegen een muur van begrippen en concepten. Hoe kom ik hier

uit, of juist in? Een beschrijving van het koanproces.

et maakt niet uit hoeveel koans je al zeker. Je gaat tijdens het mediteren niet zitten piekeren voor je kiezen hebt gehad. Altijd over de oplossing. Toch staat het proces dat tot je H weer doemt daar die muur op. antwoord leidt niet los van het denken. Het denken is Opgetast uit begrippen en concepten, ideeën en condi- erin geïntegreerd. Het proces gaat steeds maar door, =". ties, patronen en percepties. Een verzameling stenen ook zonder dat je met je koan bezig bent. En dat CD aaneengekit door onze hoogst individuele programme- proces, waarin je ondanks jezelf die muur begint af te ring. Samen vormen ze een tot wanhoop stemmende breken — daar gaat het om. Een dergelijk proces valt te N versperring. Hoewel je er intussen alles van weet, is beschrijven. Hoewel het natuurlijk voor ieder weer 0 het elke keer weer raak. Bom!! Met je hoofd tegen de anders is, vallen er in zo'n weergave stellig ook alge- muur die je hebt opgetrokken uit je eigen hersenspin- meen herkenbare elementen te bespeuren. De volgen- sels. Het is de muur waar Bodhidharma in de zesde de beschrijving van het koanproces kwam tot stand 3] eeuw volgens de overlevering negen jaar voor bleef aan de hand van mijn worsteling met de koan Wat is zitten. En dezelfde muur waar zenmeester Ekai in de het zenwoord? dertiende eeuw met zijn koanverzameling Mumonkan zo'n mooie naam voor bedacht: 'De poortloze muur', i. Innerlijke weerstand 2M1 veelal vertaald als 'De poortloze poort'. Alles in die Deze koan, Wat is het zenwoord, is weer zo'n uitdager 2

muur is immers tegelijkertijd ondoordringbaar beton die de absolute moedeloosheid van een onneembare EE1

èn onbelemmerde doorgang naar werkelijkheid. vesting oproept. De bedenker mag tevreden zijn. 9l De moedeloosheid wordt afgewisseld met woede, RI Dus het antwoord is genade? De genade van het irrati- onverschilligheid en zelfverwijt. De muur wordt er p onele inzicht, die je eerder overkomt dan dat je er aan alleen maar sterker door, want dit zijn allemaal a0q werken kunt? Laat de kool van de koan maar branden vormen van innerlijke weerstand: Wat is dat nou voor pp in je buik, in je keel — uiteindelijk breekt het antwoord een belachelijke vraag? Alles is zenwoord. Er bestaat WS!q wel als een gezwel naar buiten, zoiets? Ja en nee. Je helemaal geen zenwoord. Hoe kan mijn leraar me nou a moet wel alle zeilen bijzetten, je moet wel alles uit de deze koan geven? Eigenlijk zijn koans belachelijk. Na kast halen wat je in huis hebt aan creativiteit, sensibi- zoveel jaren snap ik het nog steeds niet... Maar in die liteit, intuïtie èn helder denken. Je ademt je koan, weerstand blijven steken heeft geen zin, dat dringt na een paar uur wel tot je door. Aan de slag dus. De door Wat is dat nou voor mijn zenleraar Rients Ritskes aangereikte, ongebruike- lijke en tijdbesparende techniek om zoveel mogelijk een belachelijke antwoorden te noteren en te blijven noteren helpt. vraag? Alles is Ook om door die initiële weerstand heen te komen. zenwoord. Er bestaat 2. Putten uit de muur voor je Oké, nu ben je echt begonnen. Maar de muur staat er helemaal geen nog, in volle hevigheid. De voegspecie van je program- mering houdt de stenen keurig bij elkaar. Je kijkt naar zenwoord. Hoe kan die stenenmassa, die in feite je begrippenkader is. Je mijn leraar me nou kiest met zorg een paar mooie stenen uit die je loswrikt uit de vesting: eenheid, verlichting, mededo- deze koan geven? gen, vrijheid, bevrijding, werkelijkheid, boeddhanatuur, licht, vertrouwen, twijfel, liefde, leven, ik. Je weet het wel: het blijven stukjes geconstrueerd concept die deel uitmaken van je eigen vestingmuur. Maar je vindt ze toch wel mooi. En ze zijn allemaal zo war, dus... De leraar herkent meteen het fenomeen als je zo'n met deze koan?? Woede en frustratie strijden opnieuw antwoord geeft. Als je een beetje mazzel hebt, kun je om voorrang. er een stuk of wat kwijt in één persoonlijk onderhoud. Maar dan rinkelt de bel, al dan niet na een bemoedi- 3. Vertrouwde metgezel gend woord. Terug in de zendo realiseer je je dat je Je weet het: laat dat begrippenkader nu eens los, maar een koan moet benaderen in relatie tot je actuele leven. je schrijft verder: hart, wereldvrede, zijn, zen, En vanuit het huidige moment. Maar hoe kan dat nou kwaliteit, schoonheid, oerbron, natuur, geen oordeel...

— advertenties —

••g, International Zen Center Noorder Poort

Dichtkunst Workshop 26 - 31 maart 2002 Begeleiding: Alvaro Cardona- Hine en Barbara Cardona -Hine STICHTING ZAZEN Inspiratiebron : Rainer Maria Rilke voertaal: engels Wekelijkse introductie- en vervolgcursussen

Haiku Workshop 24 — 27 januari 2002 Bijzondere workshops: Begeleiding : Maurits Hogo Dienske en Hans Reddingius in samenwerking 19 t/m 21 oktober 'Jezelf Zien' m.m.v. de bekende voertaal: nederlands en duits kleitherapeut Pauline Kuiper (Neuenzell-lbach) en In beide workshops worden de cursisten zowel 17 november 'Zen g de Weg van de Thee' individueel als in groepsverband begeleidt bij m.m.v. Chado-beoefenaar Coos van Heuven het schrijven van gedichten en proza.

's Morgens en 's avonds zazen. Begeleiding: Dick Verstegen. Zendo De Kern, Duizel: Rijkenstraat naast n r 1. Meer Informatie op aanvraag: Contactadres: Berkakkers 10, 5521 GD Eersel. Butenweg 1, 8351 GC Wapserveen, Tel. 0521 321204 Info 06 - 53 77 64 74 - www.coreconsultancy.n1 Fax: 0521 321412 email: [email protected] dat zijn ook begrippen en concepten natuurlijk, maar toch... Je bekijkt het allemaal en beoordeelt het niet. Maar je kunt er ook niet nonchalant aan voorbijgaan, want dan mis je wellicht een kans voor open doel. Je weet nu dat er twee partijen aan het werk zijn die feitelijk niet gescheiden zijn: wat je meent dat je zelf bent én de stroom van de dingen, de beweging van alles, de flow. En het gebeurt allemaal nu!

6. Naar de kern zonder vorm Het schrijfrecept van Rients nodigt je op een praktische wijze uit de grenzen van je antwoorden te verleg- gen, door te gaan tot voorbij het gaatje. Je schrijft alles, rijp en groen, helemaal uit. Gaandeweg ontstaat dan bovendien behoefte het geschrevene te ordenen en te groeperen. Niet zozeer om de aard van de daaruit voortkomende rijtjes, maar ter versterking van je gevoel van toenemende helderheid. Daarin wordt alles gestript; ontdaan van franje, ballast en obstructie. In die fase blijft er uiteindelijk een kern zonder vorm over, waarvan je weet dat hij het 'juiste' antwoord bevat. Het antwoord is er al — alles was immers in feite al goed, zelfs de stenen uit de muur —, maar moet zijn definitieve gedaante in het huidige moment nog Lin Chi (Rinzai) vinden. Maar weten doe je het niet.

Zo kan het gebeuren dat een opvliegende vogel tijdens Nog steeds stukjes muur, dat wel, maar lijken ze niet een vrije tuinmeditatie (jaza) de stukjes van deze een beetje losser te zitten dan gisteren of eergisteren? legpuzzel in elkaar laat vallen. Nogmaals: ze waren al Je merkt dat je weerstand tegen je koan is afgenomen. voortdurend voorhanden — verscholen in al die brok- Hij is een vertrouwde metgezel aan het worden. Wel ken en concepten —, maar plotseling zie je, in een een weerbarstig en wat brommerig type, maar hij heeft ondeelbaar ogenblik, die ene 'tekening' waarin alles een goed hart. Ruwe bolster blanke pit. Daar heb je zijn plaats krijgt: je weerstand, de vestingmuur, de het weer. Waar gaat die koan eigenlijk over? Daar kom koan, jijzelf, de flow en de kern zonder vorm. Alles. Je ik mooi niet achter met alleen maar in- en uitademen. bent geneigd dit 'eureka' met horten en stoten in de Of toch wel? schoot van je leraar te werpen. En die zal er zeker welwillend kennis van nemen. Maar oog en oor willen 4. Loslaten en openheid ook wat en daarom is het zaak je koanantwoord zo Waar het vandaan komt weet je niet, maar de koan is zorgvuldig mogelijk buiten de constructiesfeer te binnengekomen. Je hebt hem toegelaten in wat de houden en in het huidige moment te presenteren. Mijn ouden 'je merg' zouden noemen. Er is nog geen fractie koan is: 'Wat is het Zenwoord?' En probeer dan weer- van een oplossing te bespeuren, maar je merkt dat je stand te bieden aan het idee dat je de vaas met bloe- de fixatie op de koan nu gewoon kunt loslaten. Het men boven het hoofd van je leraar moet omkeren, proces werkt eigenlijk vanzelf verder: de verkramping want hij of zij moet nog wel anderhalf uur persoonlijk kun je laten varen. Er komen tijdens het zitten nieuwe onderhoud (dokusan) doen. >1 M

beelden in je op, die meer met het nu verbonden zijn, Je

en je beseft dat eigenlijk alles wat je al bedacht hebt en eE1 alles wat je nog zult bedenken goed is, maar ook dat q1 het daar niet om gaat. Terug naar je adem. En terwijl je el je koan ademt... Wajtáààáát is het zenwoord... laat je p oq tegelijkertijd zelfs die koan los. e op

5. Kansen voor open doel wsp Nu sta je open voor een antwoord dat zich voordoet. a Er komt van alles en nog wat langs wat veel aandacht en opmerkzaamheid vereist. Ook antwoorden als: het, dit, wat-ik-nu-zeg, niets, nu, leegte, stilte, weetniet ..., — advertenties —

The Four Noble Truths weekendcursus boeddhisme — 27 en 28 oktober 2001 (Engels gesproken, Nederlandse vertaling)

The Four Noble Truths De Leraar Aanmelden en informatie The Four Noble Truths is het eerste onder- De leraar is de Eerwaarde Donsar Rinpoche. Voor aanmelding kunt u fl. 50,- overmaken richt dat de Boeddha gaf na het bereiken Hij is spiritueel directeur van het Centrum op bankrekening nummer 57. 84.30.258, van de volle Verlichting, nu ruim 2500 jaar voor Hogere Tibetaanse Studies, M.t.Pélerin, t.n.v. Stg. MAid, Den Haag. geleden. Dit onderricht is een van de funda- Zwitserland. mentele leerreden van het boeddhisme. Voor meer informatie of voor de De leer van The Four Noble .Truths laat zien brochure kunt u contact opnemen dat ons huidige bestaan in zijn kern lijden. Cursustijd met:

is, dat dit lijden een precieze oorzaak heeft van 10 -12 u. en van 2.30 - 5 u. op beide dagen. In Liem en dat er een andere wijze van bestaan - vrij Stationsweg 95-C .van lijden - is. Tenslotte toont dir onder- Plaats 2515 BK Den Haag richt het pad dat wij moeten gaan, als we Het Sierkangebouw, A.ntonie Heinsiusstraat 3, tel./fax: 070- 3800 273 deze Bevrijding willen bereiken. (to. Gemeentemuseum), 2582 VP Den Haag e-mail: [email protected]

Over realiteiten in een wonderlijke wereld

E b 0 cu br rrs Al meer dan 35 jaar een bron van inspiratie txo N Bres onderscheidt zich met originele artikelen 0 op het gebied van kunst, religie en wetenschap, tri voor de lezer met een levendige belangstelling 46 CS 0 rs-) voor eigentijdse spiritualiteit. Le-) 0 Verschijnt 6 x per jaar, 144 pag., rijk geïllustreerd. Prijs f 15,95 / 290 Bfrs; jaarabonnement f 79,50 / 1450 Bfrs. E E Verkrijgbaar in boekhandel en kiosk. lila sick rets%er4114 0 0 OF WORD OOK ABONNEE; 0 0E EN PROFITEER BOVENDIEN VAN 0 0 4-- HET WELKOMSTGESCHENK! .;" 0 0,cu21_ Uitg. Bres B.V., Postbus 3296, 1001 AB Amsterdam Een klassiek boek over het taoïsme 'Er (00 31) (0)20 - 624 34 42 of 627 85 10 0 0 0 7u- dat u gelezen moet hebben. www.brespublishing.com 0 E www.bresmagazine.com a) N (1) E GRATIS! — voor nieuwe abonnees van Bres — advertentie —

VRIENDEN VAN DE BOS

Heel veel kijkers en luisteraars bellen, schrijven of e-mailen naar de BOS met de vraag of men lid kan worden en/of hoe men de BOS in haar werk kan steunen. De BOS is een zgn. 'artikel 39 f van de Mediawet'-omroep, en kent daarom en als stichting geen leden. Om toch in de kennelijke behoefte te B 0 S voorzien, is een Stichting Vrienden van de Boeddhistische Omroep opgericht, die ten doel heeft: 1. de band tussen hen die zich met de BOS verbonden voelen en de BOS te versterken, en 2. extra middelen voor de versterking van het programmabeleid in de ruimste zin.

De Stichting Vrienden van de Boeddhistische Omroep geeft de tweemaandelijkse BOS-Nieuwsbrief uit en zal in de toekomst waarschijnlijk ook jaarlijkse 'collectieve brainstorm dagen' organiseren, waarin Vrienden, BOS-bestuurders, BOS-management en BOS- programmamakers elkaar kunnen ontmoeten en waarop telkens een thema met betrekking tot het aandachtsgebied van de BOS aan de orde gesteld zal worden. Voor de ontwikkeling van het boeddhisme in Nederland, waar de BOS zeker aan bijdraagt, is het van groot belang er aan te werken dat de boeddhistische achterban zich in de programme-ring van de BOS — een publiek gezicht van het boeddhisme in Nederland — herkent. Daaraan zal gestructureerde en informele communicatie, o.a. via de Vrienden van de BOS, sterk bijdragen.

Opgaveformulier begunstiger Stichting Vrienden van de Boeddhistische Omroep

Ja, ik meld mij aan als 'Vriend van de BOS' en kies

daarbij een van de onderstaande opties. Naam• Voorletters: m/v*

❑ Optie 1 Adres: Door een jaarlijkse betaling - tot wederopzegging - van Euro n (fl 24,24), inclusief BTW, zonder dat daar Postcode• Woonplaats: een verplichting van de Stichting tegenover staat. Telefoonnummer: ❑ Optie 2 E-mailadres: Door een jaarlijkse betaling - tot wederopzegging - van Euro 22 (Fl 48,48), inclusief BTW, en ontvangst Geboortedatum: van de BOS-Nieuwsbrief zesmaal per jaar.

Handtekening: ❑ Optie 3 Door een jaarlijkse betaling - tot wederopzegging - Bank/gironummer-. van Euro 33 (Fl 72,72), inclusief BTW, en ontvangst van de BOS-Nieuwsbrief zesmaal per jaar. *graag doorhalen wat niet van toepassing is.

Dit bedrag wordt automatisch van mijn rekening Stuur deze bon naar Postbus 30, 1200 AA Hilversum. afgeschreven. Of bel 035 672 6969. — advertenties —

Tantrische Machtiging van Je Tsongkhapa Boekhandel DE WIJZE KATER

Mariaplaats 1 (bij de Zadelstraat) 3511 LH Utrecht Tel: 030-2340917 Fax: 030-2340734

We bieden een ruime keuze aan boeken over spiritualiteit en aanverwante onderwerpen. Behalve voor boeken kunt u bij ons ook terecht voor New-Age muziek en esoterische artikelen. Gegeven door de Boeddhistische non

Gen Kelsang Dechok Wij verkopen boeken over de volgende onderwerpen, Op zaterdag 17 november 2001 om 14.00 uur ook in het Engels: Tarot, Astrologie, Dromen, Meditatie, in Mystiek, Oosterse filosofie, Wicca, Hekserij, Paganisme, Conferentiecentrum De Bovendonk' Magie, Psychologie, Filosofie, New-Age, Hofstraat 8, 4741 AK Hoeven (N-Brabant) Parapsychologie, Esoterie, Edelstenen, Yoga en meer...

Voor meer informatie bel: e-mail: [email protected] Boeddhistische Centrum Ghantapa 020 - 6334921 www.wijzekater.com E-mail : gbantapa@worldonline Website: www.kadampa.n1

SCHEPPING VOO REGINNERS ,, VOLTOOIING •

DE WEG NAAR TANTRISTISCHE MEDITATIE mi 1 10 OuRSPRONKH.IIKF 1181:1AANSI EkSI IN

Jane Hope and Beun Van Loon

ISBN 9038903685 - fl. 18,75 euro 8,50 Een eenvoudige en begrijpelijke wegwijzer Symbolon

ISBN 90389 09985 - fl. 39,60 euro 13,80 Beknopte maar grondige uiteenzetting van de essentiëele punten van de Tibetaans- Boeddhistische meditatiebeoefening geschreven door de briljante 19de eeuwse Tibetaanse meester JarogOn Kongt rui Stichting Ned. Bibliotheek Dienst

STICHTING VRIENDEN VAN HET BOEDDHISME

Graag nodigen wij u uit voor de herfstbijeenkomst van onze stichting, die wordt

gehouden op zaterdag io november a.s. in de Fo Kuang Shan He Hwa Tempel,

Zeedijk 108-112 te Amsterdam. Het thema is:

p de bijeenkomst wordt de eerste PROGRAMMA volledige Nederlandse vertaling van deze leerredes, de zogeheten Digha Nikaya, 11.0o Opening door de voorzitter van de stichting, dr. gepresenteerd.0 Jildi Mohamad Sjah. De vertaling uit het Pali is gemaakt door onze 11.15 Inleiding door prof.dr. R.H.C. Janssen en/of drs. bestuursleden drs. Jan de Breet en prof.dr. Rob J. de Breet. Janssen. 12,00 Voordracht door profdr. R. Kloppenborg, hoogleraar geschiedenis van de levende religies en De Digha Nikaya is een van de vijf verzamelingen de vergelijkende godsdienstwetenschap, specia- van teksten in de Pali-Canon. Zij behoren tot de lisatie Indische religies, aan de Universiteit oudste weergave van de oorspronkelijke leerredes Utrecht. Zij vertaalde uit het Pali o.m. De verzen van de Boeddha. De vertaalde verzameling bestaat van monniken en nonnen (Asoka, 1999). uit 34 leerredes waarin de wijsheid, zachtaardig- 12.45 Lunch. heid en kracht van de Boeddha treffend tot 13.45 Voordracht door dr. A. Verboom, boeddholoog uitdrukking komen. Hier vinden wij grondthema's en vipassana-leraar. van zijn leer, zoals aandacht en oplettendheid, 14.30 Voordracht Jotika Hermsen, medewerkster van afhankelijk ontstaan en de oorzaken van verkeerde het Buddhavihara Vipassana-meditatiecentrum zienswijzen, een beschrijving van de laatste dagen in Amsterdam. van het leven van de Boeddha en adviezen voor 15.15 Theepauze. hen die het door hem uitgestippelde pad 15.3o Profdr. M. Schouten, meditatieleraar en bewandelen. hoogleraar natuurbeheer aan de Universiteit Ook in deze tijd leveren de 2500 jaar oude teksten Wageningen. volop inspiratie voor discussie, denken en doen. 16.15 Slotwoord door de voorzitter. De toespraken van de Boeddha werken door in alle stromingen waarin het boeddhisme zich over de wereld heeft verspreid. De toegangsprijs bedraagt f. 65.-, inclusief lunch en thee; voor donateurs f. 45.- en voor abonnees van het Op de bijeenkomst zullen de vertalers hun werk Kwartaalblad Boeddhisme f. 55.-. toelichten. Prof.dr. Ria Kloppenborg zal het belang In verband met de lunch verzoeken wij u tijdig telefo- van de kennis van bronteksten uiteenzetten en dr. nisch aan te melden (zie onderstaande telefoonnum- Aad Verboom behandelt de introductie van de mers) en het bedrag over te maken onder vermelding bronteksten in China en Japan. Jotika Hermsen zal van 'bezoek Tempel' op postrekening 1520022 t.n.v. vanuit haar ervaring met vipassana-meditatie de Stichting Vrienden van het Boeddhisme, Haarlem. lange leerrede over aandacht en oplettendheid bespreken. Prof.dr. Matthijs Schouten belicht aan Informatie: de hand van deze teksten niet alleen de meditatie, Jildi Mohamad Sjah e°9

maar ook de toepassing ervan in het dagelijkse tel. 010-4157097 P leven. e-mail: [email protected] !4P s W

Yvonne Zelders a tel. 059-9648671 e-mail: secr.svb®planet.n1 voorpublicatie

Digha-Nikaya vertaald door Jan de Breet Adviezen en Rob Janssen. aan Singálaka

DE DIGH A- N I K AYA BEVAT DE VERZAMELING van lange leerredes die aan de Boeddha

worden toegeschreven. Dit omvangrijke werk is nu voor het eerst rechtstreeks vanuit het

Pali in het Nederlands vertaald. Een magistraal levenswerk dat werd ondernomen door

Jan de Breet en Rob Janssen. Een van de opmerkelijkste leerredes uit deze brontekst van

het boeddhisme is de Singálováda-Sutta. Hierin predikt de Boeddha niet tot een groep

monniken, zoals meestal het geval is, maar richt hij het woord tot de leek Singálaka.

Aldus heb ik gehoord. 'Welnu dan, burgerzoon, luister en neem goed ter harte Eens verbleef de Verhevene te Rájagaha in het Bamboe- wat ik ga zeggen.' bos bij de eekhoornvoederplaats. Het was in die tijd dat 'Goed, Heer', gaf Singálaka de Verhevene ten antwoord. de burgerzoon, Singálaka, vroeg opstond, Rájagaha De Verhevene sprak als volgt: verliet en met natte kleren en natte haren eerbiedig met 'Indien, burgerzoon, de vier wijzen van verdorven gevouwen handen naar elke hemelstreek boog, naar het handelen door een leerling van de edelen worden opge- oosten, naar het zuiden, naar het westen, naar het noor- geven, hij niet meer slecht handelt ten gevolge van vier den, naar het nadir en naar het zenith. geestestoestanden en de zes wegen vermijdt die leiden Op datzelfde moment ging de Verhevene, die zich vroeg tot verlies van rijkdom, dan bestrijkt hij, doordat hij in de ochtend aangekleed had, met zijn mantel en afstand heeft genomen van deze veertien kwade zaken, bedelnap Rájagaha in om voedsel bijeen te bedelen. Hij de zes hemelstreken. Hij is op weg beide werelden te zag Singálaka, die alle hemelstreken eer aan het bewij- veroveren, voor hem worden zowel deze wereld als de zen was, en sprak de volgende woorden tot hem: volgende volmaakt gelukkig. Na de ontbinding van het 'Burgerzoon, waarom buig je naar alle kanten?' lichaam, na de dood wordt hij wedergeboren op een

'Mijn vader, Heer, zei, toen hij stierf: "jongen, je moet goede bestemming, in een hemelse wereld. regelmatig eer bewijzen aan de hemelstreken." Ik En wat zijn de vier wijzen van verdorven handelen die hisme eerbiedig en respecteer de woorden van mijn vader. door hem worden opgegeven? Het doden van levende dd Daarom sta ik 's ochtends vroeg op, verlaat ik Rájagaha wezens is een verdorven handeling, het nemen van wat boe en buig ik met natte kleren en natte haren eerbiedig met niet gegeven is, is een verdorven handeling, sexueel d

la gevouwen handen naar alle hemelstreken.' wangedrag is een verdorven handeling, liegen is een lb 'Burgerzoon, in de levensdiscipline van een edele verdorven handeling. Dit zijn de vier verdorven hande-

taa moeten de zes hemelstreken niet zo geëerd worden.' lingen die door hem opgegeven worden.' 'Hoe moet dat dan gebeuren, Heer? Weest u zo goed Aldus sprak de Verhevene en hij, de Gezegende, de kwar mij te onderrichten in de manier waarop de zes Leraar voegde daar nog aan toe: hemelstreken in de levensdiscipline van een edele geëerd moeten worden.' 'Doden, stelen en liegen worden genoemd en ook overspel keuren de wijzen niet goed.' 1,1?;,:q.ng ,einn benul:

Door welke vier geestestoestanden handelt hij niet meer Vrijgevigheid en vriendelijke taal, slecht? Als hij overgeleverd is aan verlangen of aan haat handelen voor anderen van nut, of aan verwarring of aan angst, dan handelt hij slecht. onpartijdigheid bij geschillen, Maar als een leerling van de edelen niet overgeleverd is altijd een rechtvaardig oordeel vellen — aan verlangen of aan haat of aan verwarring of aan dit is de ware medemenselijkheid angst, dan handelt hij niet meer slecht door deze vier (die de wereld draaiend houdt), geestestoestanden. als de aspin van een voortgaande wagen. Aldus sprak de Verhevene en hij, de Gezegende, de Zonder die medemenselijkheid zou geen moeder Leraar voegde daar nog aan toe: van haar zoon respect of toewijding ontvangen of een vader van de kant van zijn zoon. 'Verlangen, haat, angst, verwarring — Maar omdat de wijzen haar in acht nemen, wie daardoor de Dhamma overtreedt, deze ware medemenselijkheid, van hem zal de faam tanen, daarom bereiken zij grootheid zoals het licht van de afnemende maan. en valt hun lof ten deel.'

Verlangen, haat, angst, verwarring — Na die woorden sprak de burgerzoon Singálaka de wie daardoor de Dhamma niet overtreedt, volgende woorden tot de Verhevene: 'Voortreffelijk, van hem zal de faam toenemen, Heer, voortreffelijk, Heer! Het is alsof iemand wat zoals het licht van de wassende maan.' omvergeworpen was, weer overeind heeft gezet, wat verborgen was, onthuld heeft, iemand die verdwaald [ ] 'En hoe, burgerzoon, bestrijkt een leerling van de was, de weg heeft gewezen en een olielamp in de edelen de zes hemelstreken? Hij dient de volgende duisternis heeft gebracht, zodat zij die ogen hebben, mensen als de zes hemelstreken te beschouwen: zijn vormen kunnen zien. Evenzo heeft de Verhevene op moeder en vader als het oosten; zijn leermeesters als velerlei wijzen de Dhamma verhelderd. Daarom, Heer, het zuiden; zijn zoons en vrouw als het westen; zijn neem ik mijn toevlucht tot de Verhevene, tot de Dham- vrienden en kennissen als het noorden; zijn slaven en ma en tot de gemeenschap van monniken; laat de dienaren als het nadir; en de asceten en brahmanen als Verhevene mij vanaf vandaag voor de rest van mijn het zenith. [ ] leven als lekenvolgeling beschouwen, die zijn toevlucht Aldus sprak de Verhevene en hij, de Gezegende, de genomen heeft.' Leraar voegde daar nog aan toe: Dit is een passage uit de Singálováda-Sutta, zoals opgenomen in de Digha-Nikaya uit de Pali-canon. 'Moeder en vader zijn het oosten, De integrale vertaling van deze 'Verzameling van lange leerredes' de leraren zijn het zuiden, verschijnt in oktober bij uitgeverij Asoka. zoons en vrouw zijn het westen, De Nederlandse vertaling werd verzorgd door Jan de Breet en vrienden en kennissen zijn het noorden, Rob Janssen. slaven en dienaren zijn het nadir, asceten en brahmanen zijn het zenith.

Laat de huishouder deze hemelstreken eer bewijzen, veriazneting Va" Pe te,rredeS dan is hij een zegen voor zijn familie. Vang' De wijze die volmaakt is in deugd, "‘"1 zachtmoedig en geïnspireerd, 22P bescheiden in gedrag en meegaand — C11 e1

zo iemand verwerft grote naam. P I Wie energiek en ijverig is, C bij moeilijkheden niet beeft, eO IPP zich voorbeeldig en wijs gedraagt — L SI zo iemand verwerft grote naam. 1 U

Wie sympathiek is, makkelijk vrienden maakt, a toegankelijk is en vrijgevig, een leidsman, een gids en middelaar — zo iemand verwerft grote naam. boeken

Dalai Lama waarschuwt daarin ook op barse korte teksten worden besproken, in De weg tot rust toon tegen westers dilettantisme en groepjes bijeen te lezen. Ook wordt Dagelijkse meditaties sectarisme in meditatietraining. in de leidraad aageduid uit welke BZZT6H, 2000, f 29,75 Maar vervolgens kan de aldus canonieke geschriften de uitspraken gestichte lezer zich tegoed doen afkomstig zijn. (DB) Uit een reeks eerder door de Dalai aan het voedsel van de oude Lama geschreven boeken en aan de meesters Hongren (Hung-jen (602- hand van verschillende uitspraken 675) — Verhandeling over het Hoogste Franz Metcalf die hij de afgelopen jaren heeft Voertuig), Cijiao van Chang-Lu (eind Wat zou Boeddha doen? gedaan, is voor elke dag van het elfde eeuw) — Voorbeelden van Ankh-Hermes, 2001, f 29,75 jaar een typerende korte tekst zittend mediteren), Foxin Bencai samengesteld. Met behulp daarvan (eind elfde eeuw) — Richtlijnen voor Een reeks korte uitspraken uit deels is een rijk geschakeerde bundel tot zittend mediteren), Dogen Zenji bekende boeddhistische geschriften stand gekomen, waarin vrijwel elk (1200-1253) — Een algemeen aanbe- worden door Metcalf voorzien van aspect van het menselijk leven tot volen vorm van zittend mediteren), begeleidende teksten die geïnspi- uiting komt. Hiermee is een zo Chinul (1158-1210) — De geheimen reerd zijn door zeer actuele gebeur- goed als compleet beeld gepresen- van de bewustzijnscultivering), Koun tenissen, denkbeelden, meningen teerd, uitgaand van een wereldbe- Ejo (1198-1282) — Absorptie in de en thema's die in deze eeuw miljoe- schouwing waarin aspecten als lichtschat) en Man-An (eerste helft nen mensen dagelijks bezighouden medeleven en geweldloosheid de zeventiende eeuw) — Een elementair of vanuit allerlei informatiebronnen boventoon voeren. praatje over zen). (DV) op ons afkomen. 'Moge ik, gelijk de aarde, net zo Dat maakt dit boekje niet alleen talloos veel mensen ondersteunen uiterst 'up-to-date', maar biedt een als de hemel wijd is. En moge ik, S. Dhammika aantrekkelijke introductie in het zolang deze mensen nog geen 365 uitspraken zich steeds sterker ontwikkelen van verlichting hebben bereikt, mezelf van de Boeddha boeddhistische zienswijzen in de 1 volledig toewijden aan hun geluk', Boeddhayana Uitgeverij, 2000 moderne wereld. Een boekje dat

200 luidt een van de vrome wensen die hopelijk veel lezers zal aansporen t als leidraad kan dienen voor elke Het boeddhisme geeft antwoord op om zich te wagen aan een diep- fs aktie die de mens onderneemt. fundamentele vragen die mensen gaander bestudering van de leer her (DB) altijd gesteld hebben: 'Hoe kan ik van de Boeddha. (DB) gelukkig zijn? Hoe kan ik vrijheid en begrip verkrijgen?' Vandaar dat de Thomas Cleary woorden van de Boeddha heden Helen Jandamit Aandachtige geest ten dage nog even relevant zijn als Het pad naar Basis van meditatie toen ze lange tijd geleden uitge- innerlijke vrede

Ankh-Hermes, 2000, f 27,50 sproken werden. Ze zijn met recht East-West Publications, 2001, f 29,50 tijdloos. Dit boek zou dag na dag hisme Een bundeling antieke meditatie- gelezen en overwogen moeten Een handleiding voor de beoefening dd handboeken over zuivere, heldere worden en is dan ook voor dit van vipassana-meditatie. Een deel boe meditatie tot het Zijn-als-zodanig oogmerk samengesteld. Soms kan van het boek gaat in op zaken als d

la (zozijn). Thomas Cleary bevestigt er echter een specifiek advies, raad zitmeditatie, loopmeditatie en lb met deze nieuwe bundel opnieuw of inspiratie nodig zijn en op zo'n ligmeditatie. Daarbij worden onder a

ta zijn autoriteit als vertaler en als moment zal de achterin opgeno- meer obstakels bij de voortgang r bronnenselecteur. Je schrikt je dood men 'Leidraad voor de lezer' van van het mediteren behandeld, kwa bij zijn strenge inleiding met een nut kunnen zijn. Deze leidraad alsmede de gunstige uitwerking die beschrijving van vijf meditatieme- biedt aan de hand van een reeks van mediteren uitgaat, zoals helder- thoden die een beeld van totale thema's de mogelijkheid om speci- heid van denken en voelen en het 'onbereikbaarheid' oproepen. Hij fieke levensaspecten, die in de 365 toenemen van concentratievermo- gen. Voor de lezer die nog betrek- van het Amerikaanse Rochester Zen keijk weinig afweet van de betekenis Center. Zijn nieuwe boek behandelt van het boeddhisme is een korte praktische vragen over voorberei- samenvatting opgenomen van de ding op de dood, over pijn, ster- belangrijkste leringen van de Boed- vensbegeleiding, uitvaart, karma, dha. (DB) wedergeboorte, testament, zelf- moord, euthanasie, orgaandonatie etc. Maar je moet niet over elk Alan Watts onderwerp uitputtende antwoorden Verstilde geest verwachten. Daarnaast biedt het Een introductie tot meditatie boek de 'diepte' van zen, zoals in Ankh-Hermes, 2001, f 29,75 de volgende passage: 'In feite worden wij met iedere inademing Alan Watts was docent en later herboren en met iedere uitademing decaan van de American Academy sterven wij. Je kunt geboorte verge- of Asian Studies (nu CIIS, California lijken met de verschijning van Institute of Integral Studies). In de wolken in de lucht en de dood met jaren zestig en zeventig speelde het uiteenvallen en verspreiden deze vermaarde Amerikaanse boed- ervan in alle richtingen. Hoewel een dhist een voortrekkersrol in de bewolkte en een onbewolkte hemel beatgeneratie. Hij stierf in 1973. als verschillende toestanden Zijn zoon stelde aan de hand van kunnen worden gezien, wordt de niet eerder gepubliceerde lezingen hemel er niet door beïnvloed.' (DV) dit boekje samen. Vooral voor Verstilde mensen die nog met meditatie geest moeten beginnen, alsook voor Gary Thorp

meer gevorderden, zijn deze korte Zen in huis Jall

teksten, mede door de grote helder- Bosch & Keuning, 2000 Sj heid, van grote betekenis.

Het boekje is onderverdeeld in drie Je huis is een verlengstuk van jezelf OOZ I L delen: 'Het essentiële proces van zegt de achterflap terecht. En daar- de wereld', 'het essentiële proces om kun je uit de toestand van je van meditatie' en 'Verstilling van de huis veel over jezelf leren. Ook de geest', ofwel Still the mind, zoals de Nederlandse uitgeverijwereld doet Alan Watts oorspronkelijke uitgave was geti- steeds meer zen in zijn boeken. En teld. (DB) dat is niet vreemd want uitgangs- punten van zen zijn op elk onder- ml deel van het leven toe te passen. e Philip Kapleau Dit boek is daar een goed voor- eeD De Zen van leven beeld van. Het is een leuke, vlot epRi

en sterven geschreven gids over de onmisken- p

East West Publications, 2001, f 35,- bare relatie tussen jouzelf en de

door jou gecreëerde omgeving. Het aoq

Een praktische en spirituele gids, laat zien hoe je harmonie in je huis Lipp luidt de ondertitel van dit boek, en en in jezelf kunt bevorderen en hoe

dat is het ook. De befaamde auteur alledaagse dingen een bron van aws! Frons Meccaif van de zenklassieker De drie pijlers inspriratie, zelfontplooiing en groei van zen heeft dit boek omstreeks kunnen zijn. De auteur is zenstu- 1998 geschreven. Hij is de stichter dent in San Francisco. (DV)

— advertenties —

MAITREYA Vii,170 Stichting INSTITUUT Vrienden van de Westerse Tibetaans boeddhistisch Boeddhisten Orde studie- en meditatiecentrum "Meditation is the uninterrupted production of skilful mental states" in EMST Sangharakshita

• introduktie van meditatie elke woensdagavond • Lam rim en Drub Tha studieprogramma • cursussen in meditatie en Boeddhisme o.l.v. Geshe Sonam Gyaltsen • vervolgavonden en dagretraites • Meditatie- en yogaweekends Voor info en brochure: • speciale evenementen zoals b.v. volle maansavonden tel. 0578-661450 retraites voor beginners en gevorderden e-mail: maitreya@wxs.nl

Beginnersretraite: 16-18 november, 8-10 februari 2002

in AMSTERDAM Brouwersgracht 157 Boeddhistisch Centrum Amsterdam Palmstraat 63, 1015 HP Amsterdam.

Meditatie/Lam Rim studie/Yoga/Tibetaanse taalles Tel. 020-4207097 / 020-6327795 Cursussen en workshops -Ven. Kaye Miner e-mail: [email protected] / website: www.vwbo.demon.nl geopend voor info en boekwinkel ma. en do. 14.00-17.00 u.

• Mind and its potential elke ma. avond van 29 okt t/m 3 dec

• The Meaning of Life 24-25 november DHARMA BOEKWINKEL

Gastdocenten: Tibetaans Boeddhisme

• Andy Weber Tekencursus: The Stupa of Enlightenment 16-18 november

• Dr.Alex Berzin:

Bon and Buddhism 13 december

Voor info en brochure: Hedendaagse leraren en schrijvers tel. 020-4280842 Oude Tibetaanse leraren email: [email protected] Soetra's en Tantra's Leven en sterven Maitreya Boekhandel Cultuur, Geschiedenis tel. 020-6206272 Reisboeken Meditatiekussens / matten

in NOORD NEDERLAND dinsdag t/m zaterdag Studiegroep. Lezingen en meditaties 12 - 17 uur Voor info en brochure: Reguliersgracht 25 Tel. 050-5268058 (Simon de Boer) 1017 LJ Amsterdam tel: 020 - 620 52 07 [email protected] Algemene website: www.maitreya.nl www.nyingma.nl na bespreking Door Lucia van der Drift

Studiedag Landelijke Werkgroep Boeddhisme en Psychotherapie

De Landelijke Werkgroep Boed- spanning tussen grijpen en niet grij- naar voren naar aanleiding van het dhisme en Psychotherapie organi- pen en tussen vorm en vormloos- oefenen met deze meditaties. Pas in seerde op vrijdag 7 september een heid. Ook het boeddhistische begrip het vijfde-eeuwse commentaar van studiedag met twee workshops. De van ontwaken en aangesloten zijn op Buddhaghosa in diens Visuddhimag- werkgroep kwam vier jaar geleden wat er om je heen gebeurt, speelt een ga wordt de emotie voor het eerst op tot stand op gezamenlijk initiatief rol bij Sensory Awareness. Dit laat- personen gericht. Het probleem bij van psychotherapeuten die boed- ste begrip, het wakker worden, bete- deze vorm van het beoefenen van de dhistische technieken toepassen en kent praktisch dat je jezelf tijdens Brahmavihara's is dat er uitzonderin- de onderzoeksgroep 'Aziatische meditatie niet moet afsluiten voor de gen om de hoek komen kijken. Een Religies en Psychotherapie' van de wereld om je heen. In een wijdere monnik mag zich bijvoorbeeld in zijn Universiteit van Utrecht. context betekent het dat je je ook meditatie niet op een vrouw richten moet openstellen voor politiek en en ook niet op een overledene. maatschappij. Van de vier Brahmavihara's ligt de In een zaaltje van het Utrechtse Sensory Awareness biedt de gelegen- nadruk het meest op metta. Liefde Universiteitscentrum De Uithof heid je eigen autonomie te onder- voor jezelf is immers een voor- kwamen zo'n 25 deelnemers bij zoeken en verkent de spanning waarde om mededogen te kunnen elkaar om 's ochtends de workshop tussen zelfstandigheid en de verbin- hebben met de ander of om mede- Sensory Awareness' van Michael ding met de ander. In praktische zin vreugde te kunnen voelen voor de Tophoff bij te wonen en 's middags komt deze spanning naar voren in ander. Uiteindelijk kom je uit bij Ria Kloppenborgs workshop over de reeks oefeningen die Tophoff upekkha, gelijkmoedigheid. Emoties het therapeutisch gebruik van de doet met de deelnemers aan de als leed en geluk zijn immers fluctu- zogenoemde sociale meditaties in studiedag. Door eerst individueel en aties. Je moet de dingen gaan zien het theravada-boeddhisme. later in paren of drietallen te zoals ze werkelijk zijn, zonder er werken, onderzoeken we wat het persoonlijk door geraakt te worden.

Tophoff richt zich met Sensory verschil is tussen zelf handelen en de Na deze inleiding leidt Kloppenborg aLi i

Awareness voornamelijk op groepen dingen op hun beloop laten. de deelnemers door een meditatie Sj managers die te maken hebben met heen waar alle vier de Brahmaviha- ; veranderingsprocessen in organisa- Ria Kloppenborgs workshop begint ra's in klassieke volgorde de revue OZ LO ties. Hij bestudeerde de methode met een korte inleiding over de passeren. De te ontwikkelen emotie langdurig onder leiding van Charlot- Brahmavihara's. Brahmavihara bete- is hierbij gericht op alle levende te Selver. Daarnaast was hij leerling kent niets meer of minder dan wezens. Nadat iedereen de ogen van zenmeester Omori Sogen Roshi. goddelijke toestand. De vier Brah- weer heeft geopend, vraagt Klop- Tophoffs invalshoeken bij Sensory mavihara's zijn metta (naastenliefde), penborg de groep of de Brahmaviha- Awareness komen uit de ch'an, dat karuna (mededogen), mudita (mede- ra's kunnen worden gebruikt in een

op zijn beurt weer sterk is beïnvloed vreugde) en upekkha (gelijkmoedig- psychotherapeutische setting. Na Al en door het taoïsme. Taoïstische heid). Deze kwaliteiten kunnen met een korte discussie hierover wordt i 'El begrippen die een rol spelen bij zijn bepaalde meditaties worden ontwik- de studiedag gesloten. F, invulling van de methode zijn het keld. In de canonieke teksten gaat cu ei

ònbewerkte blok' waar de ware het vooral om het onmetelijk maken, Informatie en/of aanmelding voor de p natuur al inzit; het Wu Wei-paradig- vandaar de naam van deze medita- werkgroep: ma, waarbij het handelen in overeen- ties: àppamannani', ònmetelijken'. Prof. dr, Ria Kloppenborg, coordinator aoq stemming is met het verloop der In de latere Abhidhamma, de boed- Faculteit Godgeleerdheid UU op dingen; en de 'geest van het dal', het dhistische psychologie, komen ook Postbus 80105 laagst gelegen punt waar het water de effecten van de meditatie aan de 3508 TC Utrecht awsp zich verzamelt en uiteindelijk wint. orde. Je gaat je er lekker en ontspan- tel. 030-2535738 Boeddhistische elementen zijn het nen van voelen. Voor het eerst komt e-mail: [email protected] benadrukken van het hier en nu, de in dit stadium de term nabije vijand agenda Sluitingsdata kopij: herfst 8 september, winter 8 december, lente 8 maart, zomer 8 juni. Agendaredactie: Wanda Sluyter, Condensatorstraat 13, 5641TJ Eindhoven. Tel. 040-2368258. E-mail: [email protected]

Advayavada Buddhism Infocenter Boeddhistisch Centrum Ghantapa Boeddhistische Unie van België (B.U.B.) Postbus 10502, 1001 EM Amsterdam, Kadampa Boeddhistisch Centrum van Federatie Belgische verenigingen vertegen- Tel./Fax. 020-6269602, E-mail: Amsterdam. Aakstraat 62, 1034 BP Amster- woordigend Cambodjaanse, Japanse, Laoti- [email protected], Web: www.euronet.n1/ dam-Noord. Tel. 020-633.4921. E-mail: aanse, Thaise, Tibetaanse, Vietnamese en -advaya/index.htm. [email protected] Europese stromingen. Voorzitter Frans Basisprogramma Gen Kelsang Dechok Goetghebeur. Info 0032-(0)3-6850919. E- Boeddhagenda Amsterdam, elke za, info Ghantapa mail: [email protected] Web: Ongebonden mailing-list voor aankondi- Centrum; Meditaties: Ghantapa Centrum www.users.skynet.be/sky72508. gingen in het Nederlands. Informatie en elke wo 20.00 u; Rijswijk, elke do 20.30 u; inschrijving: Gouda, 0182-581019 elke ma 20.30 u. URL: Buddharama Tempel www.egroups.com/group/boeddhagenda www.kadampa.nl Loeffstraat 26-28, 5142 ER Waalwijk. Tel. 0416-334251. Boeddhayana Centrum Nederland Boeddhistisch Studie- en Meditatiecen- Meditatiecursus info: Frieda Hemelrijk, Stephensonstraat 13, 2561 XP Den Haag. trum 020-4419991 (19.00-21.00 u). Inleiding Tel 070-3600605. E-mail: Karma Deleg Che, Phel Ling, Stoepaweg 4, boeddhistische leer elke laatste di v.d. maand [email protected] Lering en 9147 BG Hantum. Tel 0519-297714. 19.00 u door Peter van Loosbroek; info meditatie: iedere ma 19.30-21.30 u, medita- Dagelijks: 6.00-8.00 u. individuele medita- 073-5324459. tie: iedere do 19-20 u, retraites: maandelijks tie; 10.00-11.00 u. Groene Tara Sadhana; weekeind. 18.00-19.00 u. Mahakala Bernachen Sadha- Buddhavihara Vipassana Meditatiecen- na; 19.00-20.00 u Chenrezig Sadhana. trum Boeddhisme - wereldwijd elektronisch web St.Pieterspoortsteeg 29-1, 1012 HM Web: boeddhisme.pagina.nl Overzicht naar Boeddhistische Unie Nederland (B.U.N.) Amsterdam. Te1.020-6264984. E-mail: gota- andere boeddhistische pagina's, met o.a. Postbus 17286, 1001 JG Amsterdam. Secre- [email protected] Web:www.xs4all.nl/-gotama gegevens Stichting Vrienden van het Boed- tariaat: Kromme Waal 30-c, 1011 BV Wekelijkse meditatie: ma 18.00-20.00 u, do dhisme (SVB) en Boeddhistische Unie Amsterdam. Tel/fax. 020-6208111. E-mail: 9.30-11.30 u./18,00-19.30 u; 24-27/8 medi- Nederland (BUN). hetterschij-meijers@wxs,nl tatief bestuderen van de Therigata olv Ria Vereniging van boeddhistische groeperin- Kloppenborg; 27/8 t/m 2/9 Vipassana medi- Boeddhisme WebRing gen in Nederland, met werkgroepen voor tatie retraite olv Jotika Hermsen; 16-18/11, Kring van boeddhistische homepages; Web: public relations en contacten, onderwijs, Vipassana en hiv. nav.webring.yahoo.com/hub?ring=boed- omgaan met sterven en dood, geestelijke dhismering verzorging gevangeniswezen, medische Centrum voor Shin-Boeddhisme zaken en interreligieuze samenwerking. Shintempel Jijoki, Pretoriastraat 68, B-2600 Boeddhistisch Centrum Amsterdam Tweemaal per jaar een Algemene Leden Antwerpen-Berchem. Vrienden van de Westerse Boeddhisten Vergadering en eenmaal per jaar een gezelli- Tel. 0032-(0)495-532210. E-mail: info@jiko- Orde (VWBO). Palmstraat 63, 1015 HP ge dag voor leden en sympathisanten. Een ji.com Web: www.jikoji.com Amsterdam. Te1.020-4207097. E-mail: documentatieboekje met uitgebreide infor-

001 [email protected] ,Web: matie over de aangesloten organisaties is te Centrum Ekayana (Stichting Ching Chueh 2

t www.vwbo.demon.nl bestellen door storting van f 12,- op postre- Buddhist Association Netherlands)

fs Meditatie-avonden: elke wo 19.30 u; kening 1423578 ten name van M.J. Versteeg Soestdijksekade 960, 2574 EL Den Haag. Dharma-avonden: elke do 19.30 u; Medita- te Zutphen, onder vermelding van 1 Tel. 070-3300235. her tie-dagen: zo 11.00-17.00 u. op 26/8; Medi- BUNboekje en uw adres. tatie- en Puja-avonden: ma 19.30 u op 6/8; Dana zencentrum Den Haag Open dag: 25/8; Meditatiedag: 26/8. Copernicusstraat 18, 2561 XA Den Haag. Te1.070-360405. E-mail: [email protected] Zazen voor beginners en gevorderden: — advertentie — wekelijks wo 20.00-21.45 u.

Schilderijen geïnspireerd op Boeddhisme Dhamma Conferentiecentrum Jan Frankensingel 26, 8431 AH Oosterwol- Miket011.liSW Wij1110.0M- de. Tel. 0516-521381. E-mail: dhammasewa- hisme [email protected] Retraites en cursussen: dd programma op aanvraag.

d boe Dharma Centrum Karma Eusel Ling

la Heuvel 1/la, 5476 KG Vorstenbosch. Info: lb Ria Bello 0413-340320 of Guus van der Valk 0413-362676. E-mail: taa [email protected]. Dharma ar onderricht, bardo meditatie, lichaamsbe- kw "17 oktober 1999 Den Haag". Acryl op doek. 80x100 cm wust-zijn, workshops, cursussen.

Lidie Bossen Oude Rijn 63e - 2312 HC Leiden telefoon 071-5124223 www.Kunstkontakt.nl/Bossen Ehipassiko and Europe (IZIAE), dat door Zen Meester Veneburen 23, 8423 VH Makkinga. Tel Gesshin Prabhasa Dharma Zenji (1931- Op bezoek 0516-441848. E-mail: ehipassiko@buddhay- 1999) werd opgericht. De Nederlandse Jiun ana.nl Hogen Roshi is de opvolgster van Prabhasa Lering en meditatie: vrij 19.30 u; Kinder- Dharma Zenji en de huidige spirituele leid- Elizabeth Cook, leerling van Tarthang Dhammaschool: za 14.00 u. ster van IZIAE. Contactpersoon IZIN: Tulku, bezoekt van 19 t/m 25 oktober het Marjolein Jhana Verboom, Reggestraat 33, Amsterdamse Nyingma Centrum. Gedu- European Zen Center 3522 GM Utrecht, tel. 030-2545197. rende tien jaar was zij als leraar verbonden Valckenierstraat 35, 1018 XD Amsterdam, aan het Nyingma Institute in Berkeley en tel.: 020-6268884; Adelaarstraat 13, Utrecht, Jewel Heart vanaf 1979 maakt zij deel uit van de vaste tel. 030-2733885. E-mail: info@zen-deshi- Dominicanenstraat 2B, 6591 KD Nijmegen. staf van Dharma Publishing. In Nederland maru.nl Web: www.zen-deshimaru.nl Tel. 024-322.6985. E-mail: info@jewelhe- geeft ze een lezing, weekendworkshop en Soto-zen centrum onder leiding van art.nl Web: www.jewelheart.nl. Nijmegen retraite. Informatie: Nyingma Centrum, meester Kosen Thibaut, opvolger van Meditatie open avond: wek. vr 20.00-21.00 te1.020-6205207, e-mail: nyingned®wxs.n1 meester Taisen Deshimaru. Zazentijden: di. u. Meditatiecursus: 2 wek. wo 20.00-21.30 t/m vrij. 7.30 u; di. t/m do 18.30 u; za./zo. u; Thangka tekenen: 2 wek. wo 20.00-22.00 In het laatste weekend van oktober/eerste 11.00 u (Graag 10 minuten voor aanvang u; Inscholing boeddhisme: wek. do 19.30- weekend van november is de Eerwaarde aanwezig zijn.). De dagelijkse Zen beoefe- 21.30 u. en di 20.00 u; Lamrimgroepen: Rewata Dhamma op bezoek in de Tibe- ning is toegankelijk voor iedereen. Elke wek. ma, di en wo. Den Bosch Meditatiea- taanse instituten in Brussel en Schoten. zondag is er een gratis introductie (10.30 u). vond: wek. wo 20.00-21.00 u. Inscholing Rewata Dhamma is geboren in Birma en Regelmatig vindt er een cursus van tien boeddhisme: wek. ma 20.00-22.00 u. volgde eerst de opleiding in het theravada- lessen plaats (ma. 19.00 — 21.00 u). Lamrim: wek. do 19.30-21.30 u. Info 073- boeddhisme. Momenteel resideert hij in 6413166. Tilburg Inscholing boeddhisme: Engeland in de Birmingham Buddhist Filosofie Oost-West wek. ma en wo 20.00-22.00 u. Info 013- Vihara en onderwijst de boeddhistische Info programma (2001), secretariaat: Oude 5321348. Weekend met Tarab Tulku, De filosofie en vipassanameditatie in Europa Rijksstraatweg 9, 7391 MA Twello. Tel 020 cirkelgang van bestaan, 16 t/m 18/11. en de Verenigde Staten. Informatie: - 482 1533 en 040 - 2113344. E-mail: tel.(oo32)03-6850919, e-mail: [email protected]. Web: www.filo- Kanzeon Sangha Nederland (ZEN) [email protected] sofie-oostwest.nl. Negen zaterdagen per Tel. 073-6427009. E-mail: [email protected] jaar (in 2001 nog op 10/11 en 15/12) in: Amsterdam 020-6276493 olv Nico Tyde- Van 16 t/m 18 november geeft Tarab Tulku Zalencentrum Vredenburg 19, Utrecht van man; elke ochtend 8.00-9.00 u. en di 20.00- een weekend bij het Jewelheart centrum in 10.00 - 16.30 u. 22.00 u. Regelmatig zazen-weekends, intro- Nijmegen. Tarab Tulku is een Tibetaanse cursussen, workshops, lezingen. Apeldoorn lama en de 11e incarnatie van Tarab Tulku. Gemeenschap van Boeddhistische olv Christian Kruyff 055-5417251, di 20.30- Tarab Tulku ontving zijn scholing aan de Contemplatieven 22.15 u. en vrij 9.00-10.45 u. Den Haag olv universiteit van het Drepung-klooster. Aanwezigheid residentiële leraar: Dharma- Kees v.d.Bunt 070-3504601, ma 19.00-20.45 Tegenwoordig is hij hoofd van de Tibe- toevlucht, De Heze 51, 7335 BB Apel- u. en 21.00-22.45 u. Den Bosch olv Stefan taanse sectie van de Koninklijke Biblio- doorn. Te1.055-5420038. E-mail: gebo- Coppens 073-6427009, di 20.30-22.00 u. en theek en de Universiteit van Kopenhagen. [email protected]. Voor inlichtingen en do 20.30-22.00 u. Enschede olv Toon Voor meer informatie: tel. 024 3226985 of Dharma-activiteiten elders: Postbus 9141, Fugers 074-2434551, ma 20.00-22.30 u. e-mail: [email protected] 3506 DC Utrecht. Tel. 030-2625972 / 077- Hoorn olv Dirk Beemster 0229-217855, ma (Zie ook het artikel over Tarab Tulku in het 3738601. Meditatiegroepen: Utrecht info 20.00-22.00 u, di 6.30-8.00 u. en 20.00-22.00 KB-lentenummer 2001). 030-2625972, Steyl, Maastricht info 077- u. Rotterdam olv Nico Tydeman 078- 3738601, Groningen (Leek) 0594-518765. 6317606, ma 18.15-20.00 en 20.15-22.00 u. 'Mystieke gezangen uit Tibet' is de titel van een tweetal concerten India Instituut Karma Kagyu Centra voor Diamantweg-

Postbus 75861, 1070 AW Amsterdam. boeddhisme die Lama Karta zal OLI A L geven. Lama Karta is .

Cursussen en lezingen: Sweelinck College, Spirituele leiding van de 17de Karmapa 5 Gabriël Metsustraat 7, Amsterdam. Nieuw Thaye Dorje en lama Ole Nydahl. een van de residerende leraren van het Tibe- Programma 2001-2002 per sept.as. Cursus- Website: www.diamantweg-boeddhisme.nl. OZ 1 taans Instituut in Scho- sen: Sanskrit, Hindi, Nepali, Tamil, Indiase- Onder een gezamenlijke stichting functio- LO Wijsbegeerte, Schilderkunst, Himalayacul- neren 7 zelfstandige centra/groepen: zes in ten, België. Op vrijdag turen, Ayurveda. Nederland en een in België. Zie voor email- 16 november is de Antonius van Padua- Lezingen: Ashrams 14/11, Etnisch Conflict adressen de website. kerk, Groesbeekseweg 96 in Nijmegen, 12/12, Krishna 16/01, Indiase Film 13/02, plaats van samenkomst; op vrijdag 3o Mustang Nepal 13/03. Reizen: Hindi-taal- Studiegroep Losel Yarge november is het decor voor deze unieke studiereis Garhwal Himalaya 20/10, Frank van Sloten, R.Kochplaats 25, 3068 JC gebeurtenis: Sint Jan van de Miniemen- Cultuurreis Himachal-Ladakh juni '02. Rotterdam. Tel. 010-4206133. E-mail: kerk, Miniemenstraat 62 in Brussel. Info Info/Brochure: 020-6626662, (of 's avonds: [email protected] en ticketting: (0032)03-6850919 of email: tibinst®skynet.be

020-6641223), E-mail: e [email protected], Maha Karuna Ch'an (Chinese Rinzai J Lama Ole Nydahl geeft lezingen op 15 web.inter.nl.net/users/india-instituut/. Ch'an) eel (Rinzai Ch'an-leraar Ton Lathouwers) december in Brussel en op 19 december in

INEB-Nederland (International Network Secretariaat Nederland: Leo Giesen, Braam- Groningen. Lama Ole Nydahl is een van eigi p

of Engaged Buddhists) kamp 323, 7206 HP Zutphen. Tel. 0575- de bekendste westerse leraren, die meer Hans van Willenswaard, Postbus 11514, 527665. E-mail: [email protected] dan 270 meditatie- en studiecentra aoq 1001 GM Amsterdam. Tel 020-6258294. E- Secretariaat België: Jef Dewit, Adolphe oprichtte sinds hij en zijn vrouw Hannah

mail: [email protected] Bezoekadres: Linden- Saxplein 3 b 30, 1050 Brussel. Tel 0475- in 1968 de 16e Gyalwa Karmapa ontmoet- ipp

gracht 83-85, 1015 KD Amsterdam. 873163. ten. De Gyalwa Karmapa is de spirituele sp. Web: leider van de Karma Kagyu-linie binnen het

E-mail: [email protected]. aw Internationaal Zen Instituut Nederland http://get.to/mkc. Tibetaanse Diamantweg-boeddhisme. (IZIN) Informatie: tel. 050-5491509, e-mail: Het IZIN is de Nederlandse afdeling van [email protected] het International Zen Institute of America Maitreya Instituut Stichting Leven in Aandacht 29/11 18/11; Bezoek Venerabele Rewata Heemhoeveweg 2, 8166 HA Ernst. Tel. Postbus 10989, 1001 EZ Amsterdam, Tel. Dhamma 1/11; Meditatie van Tchenrezig 0578-661450. E-mail: [email protected]. 020-6122743. E-mail: 22/11 en 6/12; Geleid bezoek 16/12. Web: www.maitreya.n1 [email protected] Web: Huy: 20-21/10 Intensieve meditatie olv Maitreya Amsterdam www.aandacht.net Meditatiegroepen in Lama Tashi Nyima; 27-28/10 Amitabha: Boeddhistisch meditatie- en studiecentrum traditie Thich Nhat Hanh: reciteren van de mantra met de drie Lama's; Brouwersgracht 157-159, 1015 GG Amster- 2 t/m 4/11 Onderrichting over het bardo en dam. Tel. 020-4280842. E-mail: [email protected] Stichting Mandala Boeddhistisch de begeleiding van stervenden olv Lama Web: www.maitreya.nl Centrum Karta; 10-11/11 Mani-retraite; 1-2/12 Tibe- Iedere ma 19.00-19.45 u. Guided Medita- Shingon-school, Japans Vajrayana-boed- taanse yoga voor gevorderden olv Lama tion; 20.00-21.00 u. Essence of Tibetan dhisme, Postbus 11617, 2502 AP Den Haag. Zeupa. Buddhism by Ven. Kaye Miner; di 20.00- E-mail: [email protected] Brussel: Bezoek Venerabele Rewata Dham- 21.30 u. Studygroup about Karma by Kaye ma 31/10; Inhuldiging van het Nalanda Miner; wo. 18.00-19.00 u. Guided Medita- Stichting Soto-Zen Centrum Suiren-Ji Instituut 7/11; Meditatie van Tchenrezig tion by Kaye Miner; do 10.00-11.15 u. Yoga Hogewoerd 162, 2311 HW Leiden. Tel. 21/11, 5/12, 19/12; Onderricht 14/11, olv Pauly Louët; 18.00-19.00 u. begeleide 071-5330052. E-mail: [email protected] 28/11, 12/12. meditatie olv gevorderde student. Web: http://home- 4.worldonline.n1/-t356217/suiren.html Vipassana-meditatie Nederlandse Zen Stichting Meditatie en sutra's: ma t/m vr 6.30-8.30 Meditatie wekelijks: Aerdenhout Vipassa- Banstraat 36, 1017 KA Amsterdam. Info: u.(gevorderden) 20.00-22.30 (beginners) na-khammataan in traditie van Kruba Ada Henkus-Kocken 020-673.4847. 20.00-22.00 u. Achan Chantarang Sri Pikul, info Elly van Verbonden met Association Zen Internatio- Bergen 023-5242403; Bilthoven Anne Post nale, gesticht door zenmeester Taisen Studiegroep Losel Yarge 030-2292978, ma 19.45-21.15 u; Dedems- Deshimaru, biedt gelegenheid zazen Gebouw De Heuvel, Grote Kerkplein 5, vaart Emiel Smulders 0523-612821, elke di (zenmeditatie) volgens oude Japanse traditie Rotterdam-centrum. Info & folder via tel. 20.00-22.00 u; Eindhoven Hans Vermeulen te beoefenen. Zazen beoefening: Centrum 010-4206133. 040-2445804; Groningen Karina Krol 050- de Roos, Vondelstraat 35-37, 1054 GJ 5775562; 's Hertogenbosch elke wo 19.30- Amsterdam, ma: van 8.00-9.30 u; wo 17.45- Tao-Zen groepen in Nederland en België 21.30 u. meditatie, info Laura Wetzer 073- 19.30 u; vrij: 17.45-19.30 u. Postbus 1134, 1000 BC Amsterdam. Tel. 6146341; Leiden di 19.30-21.30 u. info Nel 020-4202308. 071-5154862; Maastricht elke di 19.30-21.30 Nyingma Centrum Nederland Amsterdam Maarten Houtman u. info Marjan Bouhuijs 043-3644180; Reguliersgracht 25, 1017 LJ Amsterdam. iedere za/zo 1 x per mnd, info 020-6341955; Rotterdam, Oost-West Centrum: elke ma Te1.020-6205207. E-mail: nyingmacen- Henk Galenkamp en Jeanette Schut 020- 20.45-22.30 u. meditatiedag, info Coby van [email protected] Web: www.nyingma.nl 4823587; Arnhem Ad Verhage 026-3341654; Herk 010-4129656; Tilburg elke le en 3e do Geldrop Gerdien Praagman 040-2833287; 19.30-22.00 u. meditatie, info Jan Robben Internationaal Zen Center Noorder Groningen Eva Wolf 050-5422659; Harden- 013-4553107; Utrecht elke di 20.00-22.00 u, Poort berg Mayke de Klerk 0523-265446; Olden- info Henk van Voorst 030-2520435; Zwolle Butenweg 1, 8351 GC Wapserveen. Tel. zaal zr. Francisco 0541-351315; Utrecht Jet `Pannananda' 038-4656653: elke ma, wo en 0521-3211204. E-mail: Kanromon@euro- Leopold 030-2710725; Venlo Jacques do yogameditatie 19.30-22.00 u. en medita- net.nl Peeters 077-3546763; België tie elke za 9.30-16.00 u, info Gina Moesker Antwerpen/Gent Michel Trefois 0032-(0)9- 038-4600171. Rigpacentrum 2826443. Secretariaat: Van Ostadestraat 300, 1073 Vipassana Meditatie (zoals onderwezen TW Amsterdam. Tel. 020-4705100. Tarab Instituut Nederland i.o. door S.N.Goenka en zijn assistent-leraren) Persoonlijke en transpersoonlijke ontwik- Contactadres Nederland: Joshua & Mirjam

Sayagyi U Ba Khin Stichting keling op basis van het Tibetaans van den Berg, Bargerkempke 6, 7103 DZ Wijnbesstr. 57, 6543 TK Nijmegen. Tel. Boeddhisme. P.a. Robert Keurntjes, Heilige Winterswijk. Tel. 0543-523353. E-mail: 001

2 024-3771935. E-mail: [email protected]; Stoel 46-04, 6601 VV Wijchen. Te1.024 [email protected] Web: www.dham-

t internet: http://www.xs4all.nl/-subks/. 6414206. E-mail: [email protected], Web: ma.org fs Info over de International Meditation www.tarab-institute.org. Amsterdam 8-10 Contactadres België: Dirk & Mieke Taveir-

her Centres van de Sayagyi U Ba Khin Memo- september 2002 Droomyoga; maak gebruik ne, Lange Steenstraat 18m, 9000 Gent. Tel. rial Trust bij de stichting of op internet: van de creatieve kracht van je onderbe- 0032-(0)9-2336227. Email: http://www.ubakhin.com wustzijn, door Tarab Tulku IX. [email protected] 10-daagse cursussen in het Vipassanacen- Vipassana - Sayagyi U Ba Khin Stichting Tibetaans Boeddhistisch Instituut (Stich- trum in Dilsen, België: 20 - 31 okt Wijnbesstr. 57, 6543 TK Nijmegen. Tel. ting Sakya Thegchen Ling) (Engels/Nederlands); 21 nov - 2 dec 024-3771935. E-mail: [email protected]; Leraar: Lama Sherab Gyaltsen Amipa. (Engels/Duits); 26 dec 2001 - 6 jan 2002 internet: http://www.xs4all.n1/-subks/ Mevr. E.J.v.d.Wiel, Laan van Meerdervoort (Engels/Duits). Kindercursus: 29 - 30 sept 200 A, 2517 BJ Den Haag. Tel. 070- (Nederlands). School voor Comparatieve Filosofie 3606649; of Leen van der Meij, Zuidersingel Georges Bogaerts, Mispelstraat 126, B-9100 55, 2651 AG Berkel-Rodenrijs. Tel. 010- Yoga Centrum Padma Sint-Niklaas. Informatie over alle program- 5114232. Web: Nieuwstraat 19, 4331 JK Middelburg. Tel. ddhisme ma's: 0032-(0)3-7761488. E-mail: www.kolvir.demon.nl/sakya/ 0118-623544 / 0118-479135. E-mail: [email protected] boe Studieavonden do 20.00-22.00 u; Basiscur- [email protected]

d sus Tib. boeddhisme 2 x per jaar, nadere info Shambhala Nederland bij instituut; 3 x per jaar verzorgt Lama Stichting Zazen - realiteit als richtsnoer lbla Tibetaans Boeddhistische Meditatie en Sherab een weekend in Den Haag. Wekelijkse introductie- en vervolgcursus- Studie Centra opgericht door Chiigyam sen; Bijzondere workshops: Jezelf zien (19 taa r Trungpa Rinpoche, geleid door Sakyong Tibetaans Instituut Karma Sonam t/m 21 oktober) en Zen & de Weg van de a Mipham Rinpoche. Gyamtso Ling Thee ( 17 november). Begeleiding: Dick kw le Jacob van Campenstraat 4, 1072 BE Kruispadstraat 33, B-2900 Schoten. Info Verstegen, Zendo De Kern Duizel: Rijken- Amsterdam. Tel. 020-67 94 753. E-mail: programma te1.0032-(0)3-6850991. E-mail: straat naast nr. 1. Contactadres: Berkakkers [email protected]. [email protected] Web: www.kunchab.org 10, 5521 GD Eersel. Folder/Info: 06- Schoten: Lezingen 20/10, 25/10, 15/11, 53.77.64.74. Web: www.stichtingzazen.nl Zen-management Zenklausen in der Eifel Voor bedrijven; info/inschrijving: Raoul Huffertsheck 2, D-54619 Kwartaalblad Destrée, Oude Boomgaardstraat 17, 2513 Lauzerath/Leidenborn, Duitsland. Info: TN Den Haag. Tel. 070-3467977. 0049-6559467. (150 km vanaf Maastricht). 4. Verdere info zie boven bij: 'Stichting Leven Boeddhisme - Zen in Han Fortmann Centrum in Aandacht'. René Descartesdreef 21, 6525 GL Nijme- gen. Tel. 024-3619010. Zenkring Amersfoort In volgende nummers: Introductiecursussen zazen olv Chris Smoo- Anton Mauvestraat 20, 3817 DL Amers- renburg. Zazen-bijeenkomsten: (zie onder foort. Tel. 033-4634215. `Zengroep Oshida'). Zen-meditatie elke ma.avond.

Zen in De Slangenburg Zenkring `Zendo' Stervensbegeleiding Zenmeditatie in het Stiltecentrum van de Elten/Emmerich (D). Elke ma en vrij St.Willibrordsabdij in Doetinchem. avond. Info: Zr Baps Voskuilen, Konings- Omgaan met sterfelijkheid roept vele Een ontmoeting tussen zenboeddhisme en hof 14, 6915 TX Lobith. Tel. 0316-541326. christendom. Elke maand een sesshin. vragen in het leven. Hoe begeleid je Info mevr. A. Hendriksen, Vennenlaan 4, Zen onder de Dom iemand naar zijn naderende einde? Hoe 7009 AP Doetinchem. Tel. 0314-332753. Lange Nieuwstraat 3, postadres: Julianaweg 186, 3525 VL Utrecht. Info: tel. 030- kun je je eigen dood voorbereiden? Wat Zen op de Tiltenberg 2851800; Web: www.zenonderdedom.nl voor uitvaart wil je hebben? Zilkerduinweg 375, 2114 AM Vogelenzang. Beginners: ma en wo 18.45 u; do 20.45 u. Tel. 0252-517044. Ryokan retraite olv olv Ron Sinnige & Arne Blok; Geoefenden: Kloosterlingen in de theravada-traditie Eerw. Hakuun Barnard 16-20/11. Zang-zen ma en wo 20.30 u; do 18.30 u. olv Ron vertellen over begeleiding, meditaties en seminar olv Sekko Takenaka en Carolina de Sinnige & Arie Luikes Butter. rituelen rond sterven. Ruiter 28-30/11. Stilzitten bij wat er gaande is, zenweekend 7-9/12. Zentijd Laan van Meerdervoort 657, Den Haag, Zendo-JAKU postadres: Oude Boomgaardstraat 17, 2513 Info Stephan Ludwig. Tel. 0343-513968 na TN Den Haag. Te1.070-3467977. E-mail: De kunst van 20.00 u. E-mail: [email protected] [email protected]. Meditatieweek La Gomera 1 maart 2002, voor informatie kan flessen zoeken Zengroep Achterhoek je kontakt opnemen met Raoul Destrée. Te1.0314-340885. Zen meditatie elke ma.avond en vr.ochtend. Zentrum Tijdens de vlucht van Kopenhagen naar Oudegracht 297; Costa Ricadreef 333, 3563 Amsterdam wacht zenleraar Rients Zengroep Oshida TG, Utrecht. 030-2882528. Web: Han Fortmann Centrum, René Descartes- www.centrum.nl E-mail: [email protected] Ritskes op inspiratie voor zijn lezing van dreef 21, 6525 GL Nijmegen. Tel. 024- Introductiecursussen: di 9.15, 17.45 en 20.00 die avond. Naast hem begint een 3619010. u. olv Cornelia Wierenga & Dick Verstegen. zwijgzame medepassagier over zijn Zazen-bijeenkomsten: Han Fortmann Doorgaande cursussen: ma, wo en do 17.45 Centrum ma-vrij 8.00-9.30 u. olv Chris en 20.00 u. en wo 9.15 u. olv Nico Tydeman passie: in de stilte van het graven naar Smoorenburg, Irene Klarenaar e.a., di & Willem Scheepers. flessen op zoek gaan naar een portret van 17.15-17.45 u. olv Jozef Wijsmuller, info 024-3651668; do 17.15-17.45 u. olv Chris jezelf. Smoorenburg & Leon Claessen; Dagkapel Dominicuskerk, Prof. Molkenboerstr.7, Nijmegen ma 17.00-18.00 u. olv Wim den Biesen 024-6412984, wo 17.00-18.00 u. olv Interview met Henk Hesselman 024-3232843, do 19.30- 21.30 u. Kanzeon Sangha olv Frans Kamps- Richard Gere hoff 024-3581507; Studentenkerk, Erasmus- laan 15, Nijmegen za 9.00-12.00 u. olv Chris Smoorenburg 024-3236124/27. Richard Gere is acteur (An Officer and a Gentleman, Pretty Woman) en activist Zen in Centrum De Poort Moesstraat 20, 9717 JW Groningen. Tel. voor de Free Tibet-beweging. Daniel 050-5712624. Goleman, auteur van Emotionele Inleidende cursus zenmeditatie, vervolgcursus, meditatie-weekend. Info en folder: intelligentie, sprak hem in New York over Loes Marijnissen 050-3185568. zijn beoefening van het boeddhisme. _ -

Televisie- en radio-uitzendingen van de BOS:

Televisie-uitzendingen vinden plaats op Op de website www.boeddhistischeomroep.nl zondagmiddag, aanvang 14.00 uur, staat de meest recente programma-informatie Nederland 1. en kunnen tevens reeds uitgezonden programma's beluisterd en (deels) bekeken worden. Alle tv-programma's worden de eerstvol- gende zaterdag herhaald op Nederland 1, Radio-uitzendingen vinden plaats op rond de klok van half 1. zondavond van 20.00 uur tot 20.30 uur op Radio 5, Middengolf 747 AM. — advertentie — DE INSPIRERENDE WERELD VAN HET BOEDDHISME

• In oktober verschijnen • Matthieu Ricard & Trinh Xuan Thuan Oneindig dichtbij De monnik en de wetenschapper in gesprek over boeddhisme en de aard van het heelal 464 blz. — pb. — f 49,70 / 910 fr. De psychologie van het ontwaken Watson, Batchelor & Claxton (red.) De psychologie van het ontwaken Boeddhisme en wetenschap in het dagelijks leven ~dgl. Ricnrd & THnh Xunn Timm 432 blz. — pb. — f 49,70 / 910 fr. Pe.110.01...1k 1.111,1WhIg /11,l Fraldid,rw vn dr ...e I. Mi har - • - Asolw Jan de Breet & Rob Janssen De verzameling van lange leerredes [Klassieke Tekstbibliotheek 3] 872 blz. — geb. — f 99,50 / 1821 fr. Digha-Wiánya De verzameling van lange leerredes Dogen Zenji Pck ikde fw mtm A R.. Shobogenzo Zuimonki & Fukanzazengi Juwelen uit de Schatkamer van het Oog van de Ware Leer & Universele aanbeveling voor de beoefening van zazen [Klassieke Tekstbibliotheek 4] 248 blz. — geb. — f 39,45 / 722 fr. MyLggt lonK2bzi-Zinn .-• Met kinderen groei.

over aandachr in Myla & Jon Kabat-Zinn opvoedingen gezin Met kinderen groeien Over aandacht in opvoeding en gezin 432 blz. — pb. — f 49,70 / 910 fr.

Frederick Franck Mens tegen alles in Shobogenzo Zuimonki 192 blz. — pb. — f 34,15 / 625 fr. di Fukanzazengi • Recent verschenen • Mens tegen alles in Taitetsu Unno Frederick Frank Twee rivieren Een kennismaking met de Reine-Land traditie 11.111111111pehr van het Japanse boeddhisme 240 blz. — pb. — f 36,25 / 690 fr.

voor een volledig fondsoverzicht: www.asoka.nl

Verkrijbaar in de boekhandel — Vraag naar onze overzichtscatalogus! Prijswijzigingen voorbehouden

MOS ASOK A A Silh. A Uitgeverij Asoka ~04. POSTBUS 22102, 3003 DC ROTTERDAM 1 T: D10-4113977 1 F: 010-4.113932 € [email protected]