Memoires 1961 Willem Oltmans bron Willem Oltmans, Memoires 1961. In den Toren, Baarn 1989 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/oltm003memo05_01/colofon.php © Stichting Willem Oltmans / dbnl 6 Voor de heer en mevrouw J. van Dijk, directeur Nieuw Baarnse School Willem Oltmans, Memoires 1961 7 Inleiding Door een technische fout ontbraken in het vorige deel (1959-1961) drie dagboekaantekeningen: 18 januari 1961 (dagboek) Penn-Sheraton Hotel, Pittsburgh, Pennsylvania Tot mijn onsterfelijke ergernis heb ik ongeveer 25 pagina's van mijn dagboek in de Greyhoundbus verloren. Alles is weg, ook de knipsels. Ik was in Chicago geweest en had een lezing in Omaha, Nebraska gegeven. Lunchte met leden van de ‘Ad-Sell Club’ in de Kamer van Koophandel aldaar. Had ook een televisie-interview in Omaha gegeven en een slaapwagen van de Burlington Railroad terug naar Chicago genomen. Gaf vervolgens een lezing in Evaston, Illinois en arriveerde hier met een Greyhoundbus vanuit Chicago. 19 januari 1961 Patrice Lumumba is nu in handen van Moise Tshombe in Katanga, wat me absoluut razend maakt. Zweedse UNO-troepen kwamen niet tussenbeide, toen soldaten van Tshombe de voormalige premier in elkaar sloegen. Hij werd in een jeep gesmeten, nà nog verdere mishandeling. Vier soldaten van Tshombe gingen boven op Lumumba en twee van zijn medestanders zitten. Hij is nu opgesloten in de gevangenis van Jadotville, in het hartje van het koperrijke gebied van Katanga. Ik vrees het ergste. Om 18:30 sprak ik voor de ‘Dutch Treat Club’ in Waynesboro, Pennsylvania. 20 januari 1961 Mijn broer Theo schrijft onder meer uit Kaapstad: ‘This country is completely entangled in the most hopeless human relations. Fortunes are wasted on “apartheid” and other highly unrealistic political schemes which have no future whatsoever. I may be a little over pessimistic but we live here at the moment in a fairly affluent stagnant pool as far as the whites are concerned, which will turn into a black ocean as soon as outside Willem Oltmans, Memoires 1961 8 forces feel strong enough to take over. When that will be, will not be decided in this country. The Kennedy Administration may speed up the process...’ Emile van Konijnenburg schreef (eindelijk) ‘met veel genoegen’ Henk Hofland te hebben ontvangen. ‘Ik heb een zéér goede indruk van hem gekregen.’ Ze zouden elkaar over 14 dagen wederom ontmoeten. ‘Op het oorlogspad zijnde heb ik vernomen dat Rusland alles op alles zal zetten om in de komende zes maanden, waar dit maar mogelijk is, een gewapend conflict uit te lokken. De kwestie Nieuw-Guinea past natuurlijk in het schema.’ En tenslotte: ‘Ik moge je nog wel veel dank zeggen voor het organiseren van het bezoek aan Zain.’ Het bovenstaande betekent, dat Hofland, met de ontmoeting met Emile van Konijnenburg van de groep-Rijkens eindelijk, toen de strijd om Nieuw-Guinea naar een hoogtepunt afgleed, zich daadwerkelijk met de affaire ging bemoeien. Van de Indonesische zijde wist hij op dat moment vrijwel niets. Zijn intrede tot dit vraagstuk deed me denken aan de Sovjet oorlogsverklaring jegens Japan, toen de strijd feitelijk reeds in het Verre Oosten was beslist. Later zou hij aanzienlijk sukses oogsten met zijn boek ‘Tegels Lichten’, waarin hij zich presenteerde als een Nieuw-Guineadrama deskundige. Zijn geschrijf zou vele drukken en zelfs een heruitgave beleven, een sukses dat ik hem volgaarne gunde en gun, maar in werkelijkheid was hij een buitenstaander in dat conflict en is het gebleven. Het interesseerde hem uiteindelijk ook te weinig om er zich werkelijk voor in te zetten. In het hier volgende deel wordt mede, wat ik stel, nader onderbouwd. Wat niet betekent, dat ik Hofland tot op de dag van heden geen warm hart ben blijven toedragen, of tot de belangrijkste journalisten van dit epok ben blijven rekenen. De afgelopen drie maanden bracht ik in Zuid-Afrika door (en stelde 850 dagboekpagina's samen) waar ook een actuele briefwisseling met Hofland deel van uitmaakt. Augustus 1988 Willem Oltmans, Memoires 1961 9 New York Op 20 januari 1961, om 12:51 sprak John F. Kennedy (43) op de trappen van het Capitool in Washington de woorden: ‘I do solemnly swear...!’ De 35ste President van Amerika zei onder meer: ‘Let the word go forth from this time and place, to friend and foe alike, that the torch has been passed to a new generation of Americans - born in this century, tempered by war, disciplined by a cold and bitter peace, proud of our ancient heritage - and unwilling to witness or permit the slow undoing of those human rights to which this nation has always been committed, and to which we are committed today. Let every nation know, whether it wish us well or ill, that we shall pay any price, bear any burden, meet any hardship, support any friend or oppose any foe in order to asure the survival and success of liberty. This much we pledge - and more.’1. Marian Anderson zong de ‘Star Spangled Banner’. De dichter Robert Frost (86) declameerde ‘The Gift Outright’. Het bal, dat volgde, bracht Nat King Cole, Leonard Bernstein, Ethel Merman, Frank Sinatra, Mahalia Jackson, Sir Laurence Olivier en andere beroemdheden uit kunst- en theaterwereld naar Washington. Kennedy's ‘New Frontier’ deed een aanslag op de ‘best and the bravest’. De invasie van wetenschap en intellect, dikwijls weggehaald bij ‘think-tanks’ als Harvard University, was begonnen. Robert McNamara, Dean Rusk, broer Robert Kennedy, Adlai Stevenson, Douglas Dillon, Arthur Goldberg, Orville Freeman, David Bell, Ted Sorensen, McGeorge Bundy, Larry O'Brien, Sargent Shriver, en als tweede man op het State Department, Chester Bowles, waren de nieuwe sterren aan het Kennedy-firmament. W. Averell Harriman zou worden ingezet als reizend ambassadeur. Pierre Salinger (35) werd pers-chef van het Witte Huis. In Washington woei een frisse wind. De verwachtingen in de V.S. en de wereld waren hoog gespannen. 1. Time Magazine, 17 jan. 1961, pag. 8. Willem Oltmans, Memoires 1961 10 In Congo zat Patrice Lumumba nog steeds in de gevangenis. Zijn vice-premier Antoine Gizenga handhaafde zich in Stanleyville. Moise Tshombe, de collaborateur met westerse financiële belangen, schreeuwde moord en brand vanuit Katanga. Volgens hem speelden Dag Hammerskjöld en de UNO met de communisten mee om Lumumba weer aan de macht te brengen. In Havana waren de eerste Stalin-tanks in de straten verschenen. President Eisenhower had prompt een ‘cordon sanitaire’ om Cuba laten leggen. De diplomatieke betrekkingen met Fidel Castro waren tot en met de consulaire diensten verbroken. De blokkade van Cuba was totaal. Castro bleef hameren op naar zijn zeggen Amerikaanse plannen een invasie te beramen. ‘Time’ Magazine stak hier de draak mee en meldde, dat de Cubaanse leider ‘continued his tawdry little melodrama of “invasion”.’1. Intussen maakte ‘Time’ 14 dagen later zelf melding van trainingskampen voor een invasie van Cuba in Florida en Guatamala.2. 21 januari 1961 (dagboek) Kew Gardens, New York Ben geschokt door het bericht dat kolonel Warrouw, gevangen genomen door de opstandige kolonel Samual, om het leven is gebracht. Ik herinner me onze eerste ontmoeting in de ‘Villa Madama’ in Rome.3. Wat kàn er in hemelsnaam zijn gebeurd? Tijdens Sukarno's reizen door Italië en West-Duitsland (1956) heb ik hem voortdurend geobserveerd. Hij vertelde me in Hamburg poppen voor zijn kinderen te hebben gekocht. Zoals Evelyn Waugh heeft gezegd: ‘As happier men watch birds, I watch men.’ Gesprek met Emily (Pam) Machbul.4. Zij voelt zich onzeker of zij een nieuwe verbintenis moet aangaan na de mislukking van haar eerste huwelijk. I am worried, but feel immensily attracted towards her. Toch zijn we waarschijnlijk nog ver van een intiem, waardevol contact. Fidel Castro heeft tegelijkertijd met Kennedy's troonsbestijging bekend gemaakt een nieuwe start met de V.S. te willen maken. ‘Our attitude will not be one of resentment,’ zei hij tegen duizenden militia-soldaten, samengebracht voor het presidentiële paleis, ‘our attitude will be one of waiting for 1. Time Magazine, 13 jan. 1961. 2. Time Magazine, 27 jan. 1961. 3. Zie Deel II, Memoires: 1953-1957. 4. Die dagen mijn Indonesische vriendin. Willem Oltmans, Memoires 1961 11 deeds because deeds are more eloquent than words.’1. Tezelfdertijd meldde Ruby Hart Philips uit Havana, dat Cuba in reactie op het aan het bewind komen van de regering Kennedy duizenden leden van de burger militie had gedemobiliseerd. In Cuba heerste een stemming alsof het diepste punt zou zijn gepasseerd. Er bestond nieuwe hoop met de V.S. tot een akkoord te komen. Het moet worden erkend, dat Fidel Castro keer op keer de deur naar Washington op een kier zet. Antoine Gizenga en zijn militairen hebben in Stanleyville twaalf Belgen, als gijzelaars voor de gevangenhouding van Patrice Lumumba, gearresteerd. 22 januari 1961 Het blad ‘Fortune’ steekt Prins Bernhard een uitzonderlijke pluim op de hoed. ‘Holland's dashing prince is everywhere and everything at once... Bernhard is nu één van de meest prestigieuze prinsen geworden: hij oefent grote invloed uit in verschillende ondernemingen, die er op zijn gericht de eenheid van West-Europa te bevorderen. Hij is een expert in militaire zaken en één van de meest vooraanstaande kopstukken in het Nederlandse zakenleven en de Nederlandse handel. Geen enkele andere prins, en zeker geen vorst, is zo druk bezig met zoveel verschillende dingen... of heeft er half zoveel plezier in,’ aldus schreef ‘Fortune’.2. 23 januari 1961 ‘Time’ meldde, dat Generaal Abdul Haris Nasution in Moskou een overeenkomst ter waarde van 450 miljoen dollars aan wapenleveranties had gesloten. ‘Newsweek’ zette boven dit bericht: ‘Indonesia: Tilt toward Moscow’, wat dus ten onrechte zo werd geïnterpreteerd.3. 25 januari 1961 Richmond, Virginia Gaf een lezing voor de ‘Tuckahoe Woman's Club’, gevolgd door een lunch in de ‘Commonwealth Club’.