Raadhuisstraat 51-53

Koog aan de

Inventariserende waardestelling

Ralling bouwhistorie en restauratie

Raadhuisstraat 51-53

Koog aan de Zaan

Inventariserende waardestelling

Ir. Odwin Ralling

november 2014

Uitgevoerd in opdracht van Gemeente

Ralling bouwhistorie en restauratie

De Vaart 33 1741 DE Schagen 06 1586 9078 [email protected]

www.ralling.nl

waardestellende inventarisatie 1

Inhoud

Voorwoord 2

1 Bouwgeschiedenis 3

2.1 Stedenbouwkundige ontstaansgeschiedenis 3 2.2 Gebruikersgeschiedenis 15 2.3 Bouwgeschiedenis en fasering 15

2 Bouwhistorische beschrijving 16

3.1 Exterieur 16 3.2 Constructie 19 3.3 Interieur 20

3 Waardestelling 21

4 Advies 22

Literatuur 23

Bijlage: kaart kadastraal uittreksel 24 Bijlage: foto’s 25

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 2

Voorwoord

Ten noorden van de Coentunnelweg in Koog aan de Zaan

staat schuin tegenover het Raadhuis uit 1908 een voormalig

dubbel woonhuis. De ligging met de voorgevel schuin aan

de Raadhuisstraat verraadt een historische oorsprong. De

situering is georiënteerd geweest op de ooit aanwezige

kavelsloten. Deze ontwateringssloten stonden schuin op de

binnendijkse wegsloot langs de lage dijk aan de Zaan. Deze

ontginningsas en ontwateringssloten hebben het historische

slagenlandschap met doodlopende paden gevormd dat

kenmerkend is voor de regio. Als gevolg van het dempen

van de wegsloot en kavelsloten rond 1920 en de aanleg van

de Coentunnelweg met viaduct in 1967 is de historische

context rond het perceel slechts op hoofdlijnen afleesbaar.

Aanleiding voor het onderzoek is de sloopmelding voor het

pand die gemeente Zaanstad heeft ontvangen. Het huidige

perceel geniet geen beschermde status.

Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van gemeente

Zaanstad, vertegenwoordigd door mevrouw Marjorie

Verhoek, volgens de in 2009 uitgegeven ‘Richtlijnen

bouwhistorisch onderzoek’.

De diepgang van het bouwhistorisch onderzoek is een

inventarisatie, aangevuld met een waardestelling naar

monumentaliteit. Het dient om een gefundeerde mening te

vormen over eventueeel aanwezige bouw- en cultuur-

historische waarden.

De onderzoeksbron is het gebouw zelf. Daarnaast zijn

diverse archieven geraadpleegd en is literatuur bestudeerd.

De in dit rapport opgenomen tekeningen en foto’s zijn van

de hand van de auteur, tenzij anders vermeld. In de

fotobijlage is een reportage opgenomen van de huidige

toestand.

Detail van de kaart van Klaas Sem uit

1794 met de Zaanstroom en de omliggende dorpen (bron: Encyclopedie van de Zaanstreek)

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 3

1. Bouwgeschiedenis

1.1 Stedenbouwkundige ontstaansgeschiedenis

Koog aan de Zaan is ontstaan begin 16e eeuw toen inwoners

uit zich op de westoever van de Zaan vestigden

ten noorden van Zaandam. Veel voorzieningen als school,

kerk, kerkhof, armen- en weeszorg werden gedeeld met het

(oudere) buurdorp ten noorden van Koog. Langs de

Lagedijk (Raadhuisstraat e.v.) vormde zich een tweezijdige

lintbebouwing. Vanaf circa 1870 vestigden zich diverse

fabrieken en bedrijven in het buitendijkse gebied langs de

Zaan en werd Koog aan de Zaan een industriedorp. Haaks

op de dijk lagen enkele dwarspaden die landinwaarts naar

industriemolens leidden. Omstreeks 1870 werd de

Stationsstraat aangelegd naar het station (1867). Sindsdien

is het gebied tussen de Zaan en spoorlijn -

Alkmaar volgebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog volgden

uitbreidingen ten westen daarvan (Westerkoog).

Grote impact op het gebied rond het Raadhuis in Koog aan

de Zaan heeft de door Rijkswaterstaat tussen 1961 en 1965

aangelegde Coentunnel onder het Noordzeekanaal gehad,

waarvan de wegverbinding tussen de Zaanstreek en

Overzichtskaart van het gebied dat in Amsterdam met een viaduct over de Raadhuisstraat is 1974 is opgegaan in Gemeente Zaan- uitgevoerd. stad (bron: Gemeente Zaanstad)

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 4

Op een maquette uit 1957 is te zien hoe het tracé in Koog de historische dubbele lintbebouwing langs de Raadhuis- straat doorsnijdt. Aan beide zijden van de weg zijn historische panden gesloopt ten behoeve van de aanleg. Aan de westzijde lag een oud schoolhuis aan het Schoolpad. De omliggende bebouwing aan deze latere Schoolstraat moest wijken voor de Coentunnelweg. Het historische pand nummer 47 op de zuidelijkwestelijke hoek van Raadhuis- straat-Schoolstraat is verplaatst naar de . Het tracé is zo gekozen dat aan de noordoostzijde het Raadhuis uit 1908 en aan de zuidwestzijde de 17e eeuwse zaalkerk, in 1824 aangepast tot centraalbouw, konden worden gespaard.

Maquette uit 1957 met de Coentunnel- weg. Gemarkeerd is het onderzochte perceel Raadhuisstraat 51-53 (bron: Archief Zaanstad).

Luchtfoto van de huidige situatie. Gemarkeerd is het onderzochte perceel Raadhuisstraat 51-53 (bron: Google Maps).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 5

Het onderzochte dubbelperceel met huisnummers 51-53 ligt aan de westzijde van de Raadhuisstraat, vlak ten noorden van de Coentunnelweg. De percelen zijn tegen- woordig bekend als sectie C nummers 3835 en 3836; zie de bijlage voor een (bewerkt) uittreksel van de kadastrale kaart van de huidige situatie. Hierop is te zien dat het vrijstaande dubbele woonhuis nummers 51-53 schuin ten opzichte van de Raadhuisstraat huis, evenals het onlangs gesloopte pand nummer 49 (gelegen tegenover het Raadhuis uit 1908 op nummer 86). Het duidt op een historische oorsprong georiënteerd op de belendende kavelsloten, maar is als zodanig niet meer herkenbaar in de huidige context. Aan de noordzijde wordt het dubbele woonhuis belend door nummer 55 uit 1954, de dienstwoning bij de huidige school Uitsnede van de plankaart bij de De Lindenboom op nummer 57. Dit huis is evenwijdig aan kadastrale minuut van 1828. Gemar- de rooilijn gesitueerd. keerd is de latere situering van het De plankaart bij de kadastrale minuut uit 1828 toont dat de dubbele woonhuis (bron: www.watwas percelen tot dan toe onbebouwd waren. waar.nl)

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 6

Het weiland, dan nog perceel sectie B 392, is volgens de Oorspronkelijk Aanwijsbare Tafel (OAT) bij de kadastrale minuut, evenals de omliggende weilanden eigendom van de schout Evert Smit. Onderstaand bewerkt detail toont de situatie met de evenwijdige kavelsloten schuin op de wegsloot westelijk van de lage dijk langs de Zaan. Het latere dubbele woonhuis is gemarkeerd in dat wat tot dan weiland is. Tussen de kavelsloten is een doodlopend pad aanwezig, het Schoolpad, later de Schoolstraat. Het perceel sectie B nummer 394 is volgens de OAT in eigendom van de Detail van de plankaart bij de kada- gemeente en in gebruik als ‘schoolhuis’. Perceel B 393 is de strale minuut van 1828, bewerkt door bakkerij van Hendrik Bakker. Eind 19e eeuw is hier het pand auteur. Gemarkeerd is de latere nummer 49 gebouwd aan de wegsloot, op dat moment ook situering van het dubbele woonhuis als bakkerij in gebruik door bakker Witkamp. Vanaf circa (bron: www.watwas waar.nl) 1905 is dit perceel eigendom van de heer Hoveling.

Van het dubbele woonhuis nummer 51-53 zelf bestaat geen historisch bouwdossier, maar in het dossier van het pand van Hoveling bevindt zich een bouwtekening van een aanvraag tot aanpassing van de winkelruimte uit 1922. Hierop is met potlood de situatie weergegeven en voor het eerst verschijnt het dubbele woonhuis als noordelijke belending, zie bewerkte weergave op de volgende pagina. De wegsloot en de kavelsloot zijn nog maar enkele jaren daarvoor gedempt. De winkel van Hoveling op nummer 49 is opgetrokken met neorenaissance stijlkenmerken. Westelijk is aan de schoolstraat nog het ‘schoolhuis’ te zien.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 7

Situatie op de bouwaanvraagtekening uit 1922 met betrekking tot een aanpassing van nummer 49, waarop aangegeven het dubbele woonhuis 51- 53 (bron: Archief Zaanstad, bewerkt door auteur).

Opvallend aan de weergave van het dubbele woonhuis is de rechthoekige plattegrond zoals ook de huidige situatie is, maar met twee kleine uitbouwen aan de achterzijde. Mogelijk betreft dit de oorspronkelijke privaten bij elke woning. Van het exacte ontstaan van het perceel zijn geen archivalia aangetroffen tijdens dit onderzoek. Hiertoe kunnen de transportakten in het (niet openbare) archief van het Historisch Kadaster uitsluitsel bieden. Echter, het ontstaan wordt in verband gebracht met de bouw van de Openbare Lagere School aan de Raadhuisstraat rond 1885. Een grondwetsherziening in 1848 resulteerde vanaf 1857 voor het eerst in een scheiding van openbare door de staat bekostigde scholen en scholen die door een bepaalde godsdienstige richting werden bekostigd. In Zaandam werden in 1862 en 1870 bouwvallige scholen vervangen door stenen gebouwen. In 1874 werd in Jisp eveneens besloten tot nieuwbouw. Dit schoolgebouw vertoonde grote gelijkenis met de oude school aan de Raadhuisstraat in Koog aan de Zaan van rond 1885. Zo werd de gemetselde gevel symmetrisch geleed met lisenen, boogfriezen en spaarvelden. De twee woningen zijn vermoedelijk als dienstwoningen bij de school gebouwd. Het schoolgebouw uit 1885 werd in 1954 gesloopt om plaats te maken voor een nieuw schoolgebouw, tegenwoordig bekend als De Lindenboom. Op een bestaande situatie bij de bouwaanvraag van de nieuwe school staat de oude school van rond 1885 afgebeeld (zie volgende pagina). De historische oriëntatie op de kavelsloten, op dat moment nog aanwezig, is gelijk aan die van het dubbele woonhuis.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 8

Bestaande situatie bij de bouwaanvraag uit 1958 met betrekking tot de nieuwbouw van de school, waarop aangegeven de oude school en het dubbele woonhuis 51-53 (bron: Archief Zaanstad, bewerkt door auteur).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 9

Op de voorgestelde nieuwe situatie bij de aanvraag uit 1958 staat de nieuw te bouwen school afgebeeld met de nieuwe dienstwoning. De oude woningen nummers 51 en 53 blijven gehandhaafd.

Nieuwe situatie bij de bouwaanvraag uit 1958 met betrekking tot de nieuwbouw van de school, waarop aangegeven het dubbele woonhuis 51- 53 (bron: Archief Zaanstad, bewerkt door auteur). Na het gereedkomen van de nieuwe school in 1960 en de ingebruikname van de nieuwe Coentunnelweg met viaduct in 1965 is de omgeving van het dubbele woonhuis ingrijpend gewijzigd en heeft het een verweesd karakter gegeven. Op de volgende pagina’s is middels historische foto’s een indruk gegeven van de historische ontwikkeling van de omgeving rond het dubbele woonhuis.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 10

Weg en wegsloot van de Raadhuisstraat rond 1890 richting het noorden met links het pand nummer 47, dat in 1967 is verplaatst naar de Zaanse Schans. Achter de brug naar de Schoolstraat het winkel-woonhuis van bakkerij Witkamp. (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Weg en wegsloot van de Raadhuisstraat rond 1900 richting het zuiden met rechts het pand van manfacturier- stoffeerder Hoveling op nummer 49, opvolger van bakker Witkamp. Links werd in 1908 het nieuwe Raadhuis gebouwd (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

De voorgevel van het dubbele woonhuis Raadhuisstraat 51-53 rond 1900 gezien richting het westen met voetbrug over de wegsloot. De gevelindeling is spiegel- symmetrisch met entrees op de hoeken en vier paarsgewijs geplaatste zesruits empire schuifvensters (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Blik over de wegsloot richting het zuiden met rechts een gedeelte van de Openbare Lagere School van rond 1885. Erachter is rechts van de brug het dubbele woonhuis nr 51-53 te zien (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 11

Voorgevel van de Openbare Lagere School van rond 1885 met nog de originele barokke omlijsting van de centrale ingangspartij. Het gebouw werd in 1954 gesloopt om plaats te maken voor de huidige school (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Foto van 5 mei 1945 ten tijde van de bevrijding. Rechts de Openbare Lagere School van rond 1885 met gewijzigde ingangspartij. Ernaast is het dubbele woonhuis nr 51-53 te zien, alsook de de neorenaissance gevel van het pand van Hoveling op nummer 49. Uiterst links is het Raadhuis uit 1908 te zien (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Een detail van een tweede foto uit de meidagen 1945, waarop de Binnen- landse Strijdkrachten zijn aangetreden voor de school, toont het dubbele woonhuis ernaast nog beter. Het beeld onderbouwt de veronderstelde relatie als dienstwoningen bij de school (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

In 1954 wordt de school van rond 1885 gesloopt. Hier een blik op de achterzijde tijdens de werkzaamheden (bron: beeld- bank Archief Zaanstad).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 12

Panorama van rond 1930 met centraal het Raadhuis uit 1908. Links is in vogelvlucht de achterzijde met aanluiving van het dubbele woonhuis nr 51-53 te zien (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Detail van het panorama van rond 1930. De bouwmassa van het dubbele dwarshuis met aanluiving is goed te herkennen. Op de aanluiving is een gemetselde dubbele schoorsteen aan- wezig ten behoeve van de oorspron- kelijke keukens (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

De panden nummers 45, 47 en een gedeelte van 49 voor sloop rond 1955. Hier is het viaduct van de Coentunnel- weg gekomen (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 13

De bouw van het viaduct van de Coen- tunnelweg in 1967. Op de achtergrond het Raadhuis uit 1908 (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

De gereedgekomen nieuwe school rond 1965, gezien vanaf de achterzijde met het speelveld (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 14

Foto uit 1987 van de linker zijgevel van het dubbele woonhuis nr 51-53. De huidige grote dakkapellen aan de achterzijde zijn nog niet geplaatst.

Twee foto’s van het dubbele woonhuis uit 1999. De empirevensters in de voor- gevel zijn gewijzigd in H-vensters (bron: beeldbank Archief Zaanstad).

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 15

1.2 Gebruikersgeschiedenis

Binnen het tijdsbestek van dit onderzoek is over de gebruikers niets aan het licht gekomen. Van een historisch bouwdossier van het perceel is geen sprake. De transportakten die opgevraagd kunnen worden bij het niet openbare archief van het Historisch Kadaster zullen de eigendomswisselingen kunnen vaststellen en daarmee inzicht verschaffen in het gebruik. Verondersteld wordt dat het dubbele woonhuis rond 1885 is gebouwd als dienstwoningen bij de Openbare Lagere School. Aangezien de nieuwbouw daarmee een gemeente- lijke aangelegenheid is geweest kunnen de oude secreta- riële archieven ook nog licht werpen op de oorsprong en het gebruik.

1.3 Bouwgeschiedenis en fasering

Aangenomen wordt dat de huidige bouwmassa grotendeels tot de ontstaansperiode rond 1885 behoort. Vergelijking van de historische afbeeldingen met de huidige staat van het metselwerk duiden daar op. Er zijn geen aanwijzingen in de vorm van bouwsporen die duiden op een fasering tussen de éénlaagse hoofdmassa met dwars geplaatst zadelkap en de aanluiving aan de achterzijde. Wel zijn de beide aanbouwen aan de achterzijde (mogelijk de oorspronkelijke privaten) verwijderd. De oorspronkelijke dubbele bewoning blijkt uit de indeling van de voorgevel met twee entreedeuren en paarsgewijs geplaatste vensters ten behoeve van de ruggelings aangrenzende woonkamers. Centrale dubbele stookkanalen op de nok en de aanluiving wijzen er ook op. Ook de perceelgrenzen zijn nog altijd gesplitst. Toch is de huidige situatie een indeling voor enkele bewoning. Daarnaast zijn meerdere ingrepen waar te nemen die duiden op herinrichtingen in meerdere fasen. De woningscheidende wand tussen beide woonkamers is verdwenen. De trappen in beide hallen zijn vernieuwd. De ramen van de vensters zijn vernieuwd. De keuken is gerenoveerd, waarbij het dubbele stookkanaal op de aanluiving is verwijderd. Tot slot zijn aan de achterzijde twee grote dakkapellen toegevoegd op het dakschild, waartoe de oorspronkelijke kapconstructie is aangepast. Het vermoeden bestaat dat dit in minimaal twee fasen is gebeurd: een fase rond 1980 heeft mogelijk nog betrekking gehad op een renovatie van de dubbele woning. Rond de eeuwwisseling zal de samenvoeging tot één woning hebben plaatsgevonden.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 16

2. Bouwhistorische beschrijving

2.1. Exterieur

Bouwmassa Het volume van het éénlaagse dwarshuis met zolder- verdieping zonder borstwering onder een zadelkap staat schuin aan de Raadhuisstraat. De nok wordt centraal bekroond door een kleine gemetselde schoorsteen. Aan de achterzijde bevindt zich over de volle breedte van het (voormalig dubbele) woonhuis een aangeluifd volume. Op het achterste dakschild van het zadeldak ontspringen op de knik in het dak twee grote moderne dakkapellen. Zowel het zadeldak als de luif zijn met gesmoorde Oudhollandse pannen gedekt.

Gevels De voorgevel is boven een gecementeerde plint opgetrok- ken in halfsteens verband met rode machinale Waalformaat bakstenen. Het schone werk is voorzien van een vlakke snijvoeg. De gevelindeling is spiegelsymmetrisch met uiterst links en rechts een toegangsdeur, bereikbaar met gemetselde gecementeerde bloktreden die thans deels verscholen gaan onder het met tegels verhoogde maaiveld aan de voorzijde. De deuren zijn beide uitgevoerd met bossingpaneel en glas waarvoor een (links gesneuveld) gietijzeren deurrooster. Boven het eenvoudig geprofileerde deurkalf een éénruits bovenlicht. De huidige vier paarsgewijs geplaatste H-schuiframen zijn vervangen, maar het met kraal geprofileerde kozijnhout is mogelijk nog oorspronkelijk. De zes gevelsparingen zijn aan de bovenzijde afgewerkt met een rollaag. Boven de penanten tussen de vensters zijn twee ventilatieopeningen met gietijzeren luchtroosters aanwezig. De gevel wordt aan de bovenzijde beëindigd door een eenvoudige gootlijst op geprofileerde klossen en dito huizingdeel. In het dakschild met links en rechts waterborden is centraal onder de schoorsteen een klein dakvenster opgenomen.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 17

Het halfsteens muurwerk met plint van de linker zijgevel is gelijk aan de voorgevel. Er in opgenomen is een venster met geprofileerd kozijnhout. Boven een geprofileerd huizingdeel (omgaand vanaf de voorgevel) is de topgevel verticaal beschoten met kraaldelen, welke aan de onderzijde geschulpt zijn uitgevoerd. Het venster in de top bevat thans een éénruits raam. De windveren die de topgevel beëindig- en zijn rijk geprofileerd uitgevoerd. In het muurwerk van de aanluiving is een klein rechhoekig venster opgenomen. Op de overgang van hoofdmassa en aanluiving bevinden zich boven elkaar twee gietijzeren muurankers. De kruisvormige ankers zijn aan de uiteinden vormgegeven als (Franse) lelies. Op deze plaats is het muurwerk verticaal gescheurd. De schuine bovenzijde van het muurwerk van de aanluiving is afgedekt met een rollaag.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 18

De achtergevel bestaat uit een (vernieuwde) horizontale

beschieting met rabatdelen op de aanluiving. De gevel-

indeling is eveneens vernieuwd. Centraal zijn twee dubbele

tuindeuren opgenomen met roedenverdeelde glasdeuren,

geflankeerd door vierkante vensters. De eenvoudige

gootlijst wordt ondersteund door geprofileerde klossen. Het

gesloten karakter van het dakschild is aangetast door de

twee moderne dakkapellen met beschoten wangen. Beide

zijn uitgevoerd met een vast groot middenraam en

draaiende zijramen. Ook aan deze zijde is de schoorsteen op de nok zichtbaar.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 19

De rechter zijgevel is grotendeels identiek uitgevoerd als de linker, zowel wat betreft metselwerk als de uitvoering van de topgevel. Ook de vensterindeling toont gelijkenis. Uitzondering hierop vormt het venster in het muurwerk van de aanluiving. Het huidige vierkante venster is hier vernieuwd, getuige de verhoogde borstwering.

2.2. Constructie

De constructie van het pand is eenvoudig; de bouwmethodiek is traditionele stapelbouw met dragende

gemetselde wanden. Een kelder is geen onderdeel van het pand. De huidige begane grondvloer bestaat uit een houten balklaag die op meerdere plaatsen is verzakt. Een te betreden kruipruimte is niet aanwezig. De enkelvoudige balklaag van de verdiepingsvloer is met kraal geprofileerd en overspant haaks op de voorgevel.

Het (beklampte) gevelmetselwerk is dragend uitgevoerd, alsook de binnenwand die de aangeluifde keuken van de woonkamer scheidt. De gangwanden zijn niet dragend uitgevoerd. Evenals de oorspronkelijke, maar doorbroken, woningscheidende wand was de constructieve functie stabiliserend. De kapconstructie betrof een reeks eenvoudige A-spanten met rechte spantbenen en haanhouten. Rudimentair zijn spanten nog aanwezig, maar vanwege de ingrepen met de dakkapellen zijn de oorspronkelijke haanhouten verwijderd en vervangen om meer stahoogte te verkrijgen.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 20

2.3. Interieur

Het interieur is eenvoudig en geeft, ook ondanks de recente brand, geen blijk van waardevolle onderdelen of historische gelaagdheid. Van oorspronkelijke stookplaatsen is geen sprake; ze zijn vermoedelijk verloren gegaan bij de doorbreking van de woningscheidende wand, waartegen ze geplaatst zullen zijn geweest. Ook de trapopgangen zijn aangepast en vernieuwd bij recente renovaties. De keuken behoort ook tot de fase van een renovatie; het betreft een recente aanpassing. Het heeft evenals de woonkamer behoorlijk wat brandschade opgelopen.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 21

3. Waardestelling

1. Architectonische waarde (inclusief bouwhistorische waarde): Het voormalige dubbele woonhuis is eenvoudig vorm- gegeven. De sobere uitstraling wordt enkel verlevendigd door de rijk bewerkte windveren langs de topgevels. Het ontwerp heeft verder geen esthetische kwaliteit.

2. Cultuurhistorische waarde: Het pand herinnert als (mogelijke) dubbele dienstwoning bij de (verdwenen en vervangen) school in beperkte mate aan de ontwikkeling van het openbaar onderwijs in Koog aan de Zaan vanaf het derde kwart van de 19e eeuw.

3. Stedenbouwkundige waarde (en ensemblewaarde): Het pand is van belang vanwege de situering schuin aan het dorpslint, dat verwijst naar de oriëntatie op de (gedempte) kavelsloten en wegsloot. Echter, het speelt in de huidige situatie een weinig beeldbepalende rol. De oorzaak hiervan is het kleinschalige karakter van het object ten overstaan van de grote ingrepen in de directe omgeving: zuidelijk de aanleg van de Coentunnelweg met viaduct over de Raadhuisstraat en noordelijk het vervangen van de oude school voor de huidige nieuwbouw met nieuwe dienst- woning. Ondanks de ligging aan het lint manifesteert het pand zich verweesd door de gewijzigde context.

4. Gaafheid/herkenbaarheid (in materiaal en/of vorm): De hoofdvorm van het aangeluifde dubbele woonhuis is nog herkenbaar, ondanks de aantastingen met de dakkapellen aan de achterzijde. De materialisering en detaillering zijn op onderdelen in het exterieur nog aanwezig. Het interieur is niet waardevol. In de huidige situatie is het pand echter niet meer in gebruik.

5. Zeldzaamheid: De typologie van eenvoudig dubbel woonhuis heeft weinig zeldzaamheidswaarde. Historische voorbeelden zijn echter zelden gaaf overgeleverd, maar in de loop der tijd altijd aangepast ten behoeve van nieuw gebruik.

6. Fysieke kwaliteit Het casco van het huis is in redelijke staat. Er is een structureel probleem blijkens zettingsscheuren in gevel- metselwerk. Daarnaast is de vloer van de begane grond gezakt, dat duidt op aangetaste balkkoppen. Ook zijn er materiaaltechnisch onderdelen die hersteld of vervangen zouden dienen te worden. Omdat er geen onderhoud meer wordt gepleegd gaat de staat snel achteruit.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 22

4. Advies

De aanleiding voor het verrichten van dit onderzoek is de sloopmelding voor het perceel. Deze waardestellende inventarisatie dient om te komen tot een beargumenteerde keuze in omgang met het pand. Bevat het voldoende waarden om het voor sloop te behoeden of zou het plaats kunnen maken voor een gepaste herontwikkeling? Ondergetekende is van mening dat het voormalige dubbele woonhuis weliswaar historische waarden bezit, maar dat wanneer een balans wordt opgemaakt van de waarde- stellende criteria uiteindelijk te weinig cultuurhistorische waarden aanwezig zijn om het behoud ervan te recht- vaardigen. Het advies gaat hierbij wel om te onderzoeken of aan de toekomstige herontwikkeling voorwaarden kunnen worden gesteld.

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 23

Literatuuropgave

Ankum, L.A.; Franken, G.J.; e.a. –Encyclopedie van de

Zaanstreek, in 2 delen (Wormerveer-Zaanstad, 1991)

Jong, S. de; Schipper, J. – Gebouwd in de Zaanstreek

(Wormerveer, 1987)

Bolten, D.H.G.; Dulm, F.J.L. van; e.a. – Kunstreisboek Noord-

Holland (Zeist, 1987)

Stenvert, R.; Kolman, C.; e.a. – Monumenten in Nederland

Noord-Holland (Zwolle, 2006)

Zantkuijl, H.J. – Bouwen in Amsterdam, Het woonhuis in de

stad (Amsterdam, 2007)

Stenvert, R.; Tussenbroek, G. van – Inleiding in de

bouwhistorie, Opmeten en onderzoeken van oude

gebouwen (Utrecht, 2007)

Haslinghuis, E. J.; Janse, H.; Bouwkundige termen

(Leiden, 2001).

Archiefonderzoek:

Gemeentearchief Zaanstad

Archief Historisch Kadaster

Internet: o.a. www.watwaswaar.nl www.geheugenvannederland.nl www.kadaster.nl

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 24

Bijlage: kaart kadastraal uittreksel

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 25

Bijlage: foto’s

Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014

DSC_0001 achtergevel met aanluiving DSC_0003 bergingen op het erf

DSC_0004 rechter zijgevel DSC_0005 rechter zijgevel detail DSC_0006 rechter zijgevel detail DSC_0007 rechter zijgevel detail

DSC_0008 voorgevel DSC_0017 linker zijgevel detail DSC_0018 linker zijgevel detail DSC_0019 linker zijgevel

DSC_0020 linker zijgevel DSC_0021 linker zijgevel DSC_0022 linker zijgevel DSC_0024 linker zijgevel detail

DSC_0025 voorgevel DSC_0026 detail schoorsteen DSC_0027 voorgevel detail kozijnen DSC_0028 omgeving school De Lindenboom

DSC_0029 omgeving dienstwoning bij de school DSC_0030 omgeving dienstwoning DSC_0031 omgeving nrs 51-53 DSC_0032 omgeving dienstwoning bij school

DSC_0033 omgeving raadhuis overzijde en snelweg DSC_0034 aanzicht vanaf Raadhuisstraat DSC_0010 kap met aanpassing tbv dakkapel DSC_0011 hal met entree

DSC_0012 woonkamer kozijnen voorgevel DSC_0013 woonkamer aanpassing 1 ruimte DSC_0014 woonkamer balken met kraal DSC_0015 woonkamer naar aanluiving

DSC_0016 keuken in aanluiving