Raadhuisstraat 51-53
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Raadhuisstraat 51-53 Koog aan de Zaan Inventariserende waardestelling Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 Koog aan de Zaan Inventariserende waardestelling Ir. Odwin Ralling november 2014 Uitgevoerd in opdracht van Gemeente Zaanstad Ralling bouwhistorie en restauratie De Vaart 33 1741 DE Schagen 06 1586 9078 [email protected] www.ralling.nl waardestellende inventarisatie 1 Inhoud Voorwoord 2 1 Bouwgeschiedenis 3 2.1 Stedenbouwkundige ontstaansgeschiedenis 3 2.2 Gebruikersgeschiedenis 15 2.3 Bouwgeschiedenis en fasering 15 2 Bouwhistorische beschrijving 16 3.1 Exterieur 16 3.2 Constructie 19 3.3 Interieur 20 3 Waardestelling 21 4 Advies 22 Literatuur 23 Bijlage: kaart kadastraal uittreksel 24 Bijlage: foto’s 25 Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 2 Voorwoord Ten noorden van de Coentunnelweg in Koog aan de Zaan staat schuin tegenover het Raadhuis uit 1908 een voormalig dubbel woonhuis. De ligging met de voorgevel schuin aan de Raadhuisstraat verraadt een historische oorsprong. De situering is georiënteerd geweest op de ooit aanwezige kavelsloten. Deze ontwateringssloten stonden schuin op de binnendijkse wegsloot langs de lage dijk aan de Zaan. Deze ontginningsas en ontwateringssloten hebben het historische slagenlandschap met doodlopende paden gevormd dat kenmerkend is voor de regio. Als gevolg van het dempen van de wegsloot en kavelsloten rond 1920 en de aanleg van de Coentunnelweg met viaduct in 1967 is de historische context rond het perceel slechts op hoofdlijnen afleesbaar. Aanleiding voor het onderzoek is de sloopmelding voor het pand die gemeente Zaanstad heeft ontvangen. Het huidige perceel geniet geen beschermde status. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van gemeente Zaanstad, vertegenwoordigd door mevrouw Marjorie Verhoek, volgens de in 2009 uitgegeven ‘Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek’. De diepgang van het bouwhistorisch onderzoek is een inventarisatie, aangevuld met een waardestelling naar monumentaliteit. Het dient om een gefundeerde mening te vormen over eventueeel aanwezige bouw- en cultuur- historische waarden. De onderzoeksbron is het gebouw zelf. Daarnaast zijn diverse archieven geraadpleegd en is literatuur bestudeerd. De in dit rapport opgenomen tekeningen en foto’s zijn van de hand van de auteur, tenzij anders vermeld. In de fotobijlage is een reportage opgenomen van de huidige toestand. Detail van de kaart van Klaas Sem uit 1794 met de Zaanstroom en de omliggende dorpen (bron: Encyclopedie van de Zaanstreek) Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 3 1. Bouwgeschiedenis 1.1 Stedenbouwkundige ontstaansgeschiedenis Koog aan de Zaan is ontstaan begin 16e eeuw toen inwoners uit Westzaan zich op de westoever van de Zaan vestigden ten noorden van Zaandam. Veel voorzieningen als school, kerk, kerkhof, armen- en weeszorg werden gedeeld met het (oudere) buurdorp Zaandijk ten noorden van Koog. Langs de Lagedijk (Raadhuisstraat e.v.) vormde zich een tweezijdige lintbebouwing. Vanaf circa 1870 vestigden zich diverse fabrieken en bedrijven in het buitendijkse gebied langs de Zaan en werd Koog aan de Zaan een industriedorp. Haaks op de dijk lagen enkele dwarspaden die landinwaarts naar industriemolens leidden. Omstreeks 1870 werd de Stationsstraat aangelegd naar het station (1867). Sindsdien is het gebied tussen de Zaan en spoorlijn Amsterdam- Alkmaar volgebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog volgden uitbreidingen ten westen daarvan (Westerkoog). Grote impact op het gebied rond het Raadhuis in Koog aan de Zaan heeft de door Rijkswaterstaat tussen 1961 en 1965 aangelegde Coentunnel onder het Noordzeekanaal gehad, waarvan de wegverbinding tussen de Zaanstreek en Overzichtskaart van het gebied dat in Amsterdam met een viaduct over de Raadhuisstraat is 1974 is opgegaan in Gemeente Zaan- uitgevoerd. stad (bron: Gemeente Zaanstad) Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 4 Op een maquette uit 1957 is te zien hoe het tracé in Koog de historische dubbele lintbebouwing langs de Raadhuis- straat doorsnijdt. Aan beide zijden van de weg zijn historische panden gesloopt ten behoeve van de aanleg. Aan de westzijde lag een oud schoolhuis aan het Schoolpad. De omliggende bebouwing aan deze latere Schoolstraat moest wijken voor de Coentunnelweg. Het historische pand nummer 47 op de zuidelijkwestelijke hoek van Raadhuis- straat-Schoolstraat is verplaatst naar de Zaanse Schans. Het tracé is zo gekozen dat aan de noordoostzijde het Raadhuis uit 1908 en aan de zuidwestzijde de 17e eeuwse zaalkerk, in 1824 aangepast tot centraalbouw, konden worden gespaard. Maquette uit 1957 met de Coentunnel- weg. Gemarkeerd is het onderzochte perceel Raadhuisstraat 51-53 (bron: Archief Zaanstad). Luchtfoto van de huidige situatie. Gemarkeerd is het onderzochte perceel Raadhuisstraat 51-53 (bron: Google Maps). Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 5 Het onderzochte dubbelperceel met huisnummers 51-53 ligt aan de westzijde van de Raadhuisstraat, vlak ten noorden van de Coentunnelweg. De percelen zijn tegen- woordig bekend als sectie C nummers 3835 en 3836; zie de bijlage voor een (bewerkt) uittreksel van de kadastrale kaart van de huidige situatie. Hierop is te zien dat het vrijstaande dubbele woonhuis nummers 51-53 schuin ten opzichte van de Raadhuisstraat huis, evenals het onlangs gesloopte pand nummer 49 (gelegen tegenover het Raadhuis uit 1908 op nummer 86). Het duidt op een historische oorsprong georiënteerd op de belendende kavelsloten, maar is als zodanig niet meer herkenbaar in de huidige context. Aan de noordzijde wordt het dubbele woonhuis belend door nummer 55 uit 1954, de dienstwoning bij de huidige school Uitsnede van de plankaart bij de De Lindenboom op nummer 57. Dit huis is evenwijdig aan kadastrale minuut van 1828. Gemar- de rooilijn gesitueerd. keerd is de latere situering van het De plankaart bij de kadastrale minuut uit 1828 toont dat de dubbele woonhuis (bron: www.watwas percelen tot dan toe onbebouwd waren. waar.nl) Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 6 Het weiland, dan nog perceel sectie B 392, is volgens de Oorspronkelijk Aanwijsbare Tafel (OAT) bij de kadastrale minuut, evenals de omliggende weilanden eigendom van de schout Evert Smit. Onderstaand bewerkt detail toont de situatie met de evenwijdige kavelsloten schuin op de wegsloot westelijk van de lage dijk langs de Zaan. Het latere dubbele woonhuis is gemarkeerd in dat wat tot dan weiland is. Tussen de kavelsloten is een doodlopend pad aanwezig, het Schoolpad, later de Schoolstraat. Het perceel sectie B nummer 394 is volgens de OAT in eigendom van de Detail van de plankaart bij de kada- gemeente en in gebruik als ‘schoolhuis’. Perceel B 393 is de strale minuut van 1828, bewerkt door bakkerij van Hendrik Bakker. Eind 19e eeuw is hier het pand auteur. Gemarkeerd is de latere nummer 49 gebouwd aan de wegsloot, op dat moment ook situering van het dubbele woonhuis als bakkerij in gebruik door bakker Witkamp. Vanaf circa (bron: www.watwas waar.nl) 1905 is dit perceel eigendom van de heer Hoveling. Van het dubbele woonhuis nummer 51-53 zelf bestaat geen historisch bouwdossier, maar in het dossier van het pand van Hoveling bevindt zich een bouwtekening van een aanvraag tot aanpassing van de winkelruimte uit 1922. Hierop is met potlood de situatie weergegeven en voor het eerst verschijnt het dubbele woonhuis als noordelijke belending, zie bewerkte weergave op de volgende pagina. De wegsloot en de kavelsloot zijn nog maar enkele jaren daarvoor gedempt. De winkel van Hoveling op nummer 49 is opgetrokken met neorenaissance stijlkenmerken. Westelijk is aan de schoolstraat nog het ‘schoolhuis’ te zien. Ralling bouwhistorie en restauratie Raadhuisstraat 51-53 in Koog aan de Zaan november 2014 waardestellende inventarisatie 7 Situatie op de bouwaanvraagtekening uit 1922 met betrekking tot een aanpassing van nummer 49, waarop aangegeven het dubbele woonhuis 51- 53 (bron: Archief Zaanstad, bewerkt door auteur). Opvallend aan de weergave van het dubbele woonhuis is de rechthoekige plattegrond zoals ook de huidige situatie is, maar met twee kleine uitbouwen aan de achterzijde. Mogelijk betreft dit de oorspronkelijke privaten bij elke woning. Van het exacte ontstaan van het perceel zijn geen archivalia aangetroffen tijdens dit onderzoek. Hiertoe kunnen de transportakten in het (niet openbare) archief van het Historisch Kadaster uitsluitsel bieden. Echter, het ontstaan wordt in verband gebracht met de bouw van de Openbare Lagere School aan de Raadhuisstraat rond 1885. Een grondwetsherziening in 1848 resulteerde vanaf 1857 voor het eerst in een scheiding van openbare door de staat bekostigde scholen en scholen die door een bepaalde godsdienstige richting werden bekostigd. In Zaandam werden in 1862 en 1870 bouwvallige scholen vervangen door stenen gebouwen. In 1874 werd in Jisp eveneens besloten tot nieuwbouw. Dit schoolgebouw vertoonde grote gelijkenis met de oude school aan de Raadhuisstraat in Koog aan de Zaan van rond 1885. Zo werd de gemetselde gevel symmetrisch geleed met lisenen, boogfriezen en spaarvelden. De twee woningen zijn vermoedelijk als dienstwoningen bij de school gebouwd. Het schoolgebouw uit 1885 werd in 1954 gesloopt om plaats te maken voor een