VAN WIERDEN EN TERPEN Nieuwsbrief Nummer 17 (Juli 2012)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
VAN WIERDEN EN TERPEN Nieuwsbrief nummer 17 (juli 2012) Oudste bewoners Dronrijp maakten eerst een huispodium van plaggen De eerste mensen die zich rond 500 voor Chr. steilkanten onderzocht in Achlum, Jelsum en op de kwelderwal ten zuiden van Dronrijp Oosterbierum. vestigden, bouwden eerst een kleine verhoging De terp ten zuiden van Dronrijp die nu onderzocht van plaggen, een huispodium, voor ze aan hun wordt, ligt op de oudste kwelderwal van Westergo. In de periode van 500 voor Chr. vormde deze huis begonnen. Het traditionele model dat ze kwelderwal de meest noordelijke kustlijn; direct ten direct op de kwelderwal gingen wonen, blijkt noorden ervan begon het open water van de zee. ook hier niet te kloppen. In Westergo liggen de terpen in lange rijen op de kwelderwallen. Op iedere afzonderlijke terp stonden Dat zegt dr. Johan Nicolay van het Groninger maximaal vier of vijf huizen. Instituut voor Archeologie van de Rijksuniversiteit Groningen in het Friesch Dagblad van woensdag 27 Enorme dobbe juni. Nicolay wordt geïnterviewd over de opgraving Net als bij andere terpen in Friesland heeft Nicolay op de terp aan de Longbuorren, even ten zuiden van ook in Dronrijp sporen aangetroffen van pioniers- Dronrijp, die plaatsvindt in het kader van het werk in waterbeheer. Een spectaculair voorbeeld is meerjarige terpenproject van het Groninger Instituut de enorme dobbe die in het profiel van de terp te voor Archeologie in samenwerking met de zien is. De dobbe is drie meter diep geweest en Provincie Fryslân en de Vereniging voor heeft een doorsnede gehad van 25 meter. Meestal Terpenonderzoek. Eerder werden in dit kader al worden dobbes op de terp gevonden, maar deze is naast de terp aangelegd. Dat betekende dat er extra Inhoudsopgave maatregelen moesten worden getroffen om de 3 Opgraving in de terp van Arkum dobbe tegen de zee te beschermen, in de vorm van 5 Steilkantonderzoek in Oosterbeintum een dijk, om het water van die kant tegen te 6 Onder de kerkvloer van Ezinge houden. 7 Zodenhuizen waren geen schamele hutten De grootte van de dobbe houdt wellicht verband met 8 Walvisbotten uit de Friese terpen de omvang van de veestapel. In de Romeinse tijd, 9 Nieuw onderzoek naar Friese terpschoenen zo rond het jaar nul, was dit een rijk gebied. Maar 10 Tweede Romeins zegeldoosje om iets van de veestapel te kunnen zeggen, zou je 11 Alsengemme in Groningen eigenlijk ook de stal moeten zien. En die hebben de 12 Isotopen Oosterbeintum archeologen tot nu toe nog niet in het profiel en het 14 Twee terpen Leeuwarden beschermd 15 Runendag in Fries Museum vlak eronder aangetroffen. Wel hebben ze drie 16 Themadag terpen en wierden fragmenten terra sigilata, Romeins aardewerk, 17 Recensie opgravingsverslag Hallum aangetroffen. 18 Expositie over Ezinge in Wierdenland In de dobbe werden onder meer twee fragmenten 19 Vikingen! in het Drents Museum van walvisbot aangetroffen. Deze stukken zijn ooit 20 Hoogtelijnenkaart aangespoeld geweest en langs de kust verzameld om 22 Jaarverslag 2011 er voorwerpen van te maken: een rond gewicht uit 23 Jaarrekening 2011 een wervel en een mogelijk kapblok uit een kaakfragment. 1 Tot voor kort was het voor het Groninger Instituut voor Archeologie niet mogelijk om walvisbotten te determineren, omdat men zelf geen vergelijkings- collectie bezit. Om alle walvisbotten uit recente terpopgravingen te kunnen determineren, zijn de collecties geraadpleegd van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam, het Natuurmuseum Fryslân en Naturalis in Leiden. Welke resultaten dit onderzoek opleverde, is te lezen op pagina 8 van deze Nieuwsbrief. De opgraving in Dronrijp-zuid maakt deel uit van een langlopend onderzoeksproject, dat een beter De steilkant van Dronrijp-Oost. Foto: Paulien Bakker beeld moet geven van de tweeduizend jaar dat er in het Friese kustgebied is geleefd. In 2009 werd gegraven in Achlum, in 2010 in Jelsum en in 2011 in Oosterbeintum. Trouwe lezers van de Wie de resultaten van het onderzoek naar het ‘Mededelingen’ van de Vereniging voor Terpen- grafveld van Oosterbeintum nog eens wil nalezen, onderzoek hebben hier in vorige nummers al het raadplege de Jaarverslagen 73-74 (1989-1990) van een en ander over kunnen lezen. de Vereniging voor Terpenonderzoek, een thema- Door niet alleen te kijken naar sporen van nummer dat overigens nog steeds verkrijgbaar is via bewoning, maar ook goed na te gaan hoe de de Verenigingswinkel (zie pagina 23). eigenlijke terp overgaat in het omringende landschap, komen ook elementen als akkers, sloten, Stabiele isotopen van Oosterbeintum dobbes en dijken aan het licht. Die sporen geven Onlangs heeft een Schotse archeozoöloge, Ellen veel informatie over de manier waarop de vroege McManus, overigens nieuwe onderzoeksmethoden bewoners van het kustgebied omgingen met de zee, toegepast op het botmateriaal uit het grafveld van en welke rol de omgeving speelde. Oosterbeintum. Ze deed onderzoek naar stabiele Ter afsluiting van het meerjarige project zal dr. isotopen van koolstof en stikstof uit het botmateriaal Johan Nicolay ook nog een onderzoek doen op een van 34 mensen, twee honden en het enige paard uit terp even ten oosten van Dronrijp, waar het vroegst het grafveld. bewoonde deel van het terpenland te vinden is, Daarnaast mat zij de 13C en 15N waarden van enkele aldus de onderzoeksleider in het Friesch Dagblad schapen-, runder- en varkensbotten, een los van 27 juni. hondenbot, een los paardenbot en een walvis- fragment. De dobbe van Oosterbeintum De botten worden verondersteld de dieren te In september vorig jaar leidde Nicolay ook al het vertegenwoordigen waarvan de terpbewoners het onderzoek op de terp van Oosterbeintum, een vlees en de melk consumeerden. McManus verlaten terp even ten oosten van Hegebeintum. Het concludeert dat mannen en vrouwen hetzelfde aten. vroegmiddeleeuwse grafveld van deze nederzetting werd al in 1988 en 1989 opgegraven. Nu kwam de Migrantenstromen rest van de nederzetting in beeld. Metingen van het mineraal strontium uit het In het 120 meter lange profiel ten oosten van de tandemail maken volgens de Schotse archeologe weg werd ook al een dobbe gevonden, net als in migratiestromen zichtbaar. McManus vermoedt dat Dronrijp. Onder in die dobbe werd een scherf een twintig tot dertig jaar oude man (graf 460) en Ruinen-Wommels aardewerk met geometrische twee meer dan 45 jaar oude individuen (uit versiering uit de vroege- tot midden-ijzertijd dubbelgraf 485) in Noord-Scandinavië werden aangetroffen (ca. 600 tot 200 v. Chr). Nadat de geboren. Ze moeten geruime tijd voor hun dood dobbe in onbruik raakte en gedempt werd, is door naar Friesland zijn geëmigreerd. Hun graf is de zee een dik pakket klei afgezet en is de locatie gedateerd op 440-485 na Chr. en was daarmee het enige tijd niet meer bewoonbaar geweest. oudste van Oosterbeintum. Zij werden helemaal aan In de loop der tijd werd de terp hoger en breidde de westkant van het grafveld begraven. McManus zich voornamelijk richting het zuiden uit, waar het vermoedt dat dit samenhangt met hun status als vroegmiddeleeuwse grafveld is gelegen, dat in 1988 vreemdeling. en 1989 werd opgegraven. Vijf andere mensen zijn volgens McManus Meer over de opgraving in september 2011 is te immigranten uit Noord-Denemarken. Meer hierover lezen op pagina 5 van deze Nieuwsbrief. kunt u lezen op pagina 12 in deze Nieuwsbrief. 2 Ondanks het kille weer en de natte omstandigheden werd de open dag in Arkum op 28 januari goed bezocht. Over de gehele dag hebben in totaal 500 tot 600 mensen de opgraving bezocht. Foto: GIA Opgraving Arkum werpt licht op vroege ontginningen Tussen 16 januari en 5 maart 2012 heeft het aangetroffen, gelegen bovenop op een ingeklonken Groninger Instituut voor Archeologie met de veenlaag. Door inklinking, oxidatie en exploitatie hulp van vrijwilligers van het Argeologysk van het omliggende gebied is het veen rondom de Wurkferbân en het Archeologisch Steunpunt terp grotendeels verdwenen. Door de vondst van het onverstoorde podium werd Sneek een archeologische opgraving uitgevoerd door de provincie en gemeente besloten tot een bij het buurtschap Arkum in de gemeente definitieve opgraving van het te verstoren gebied. Súdwest-Fryslân. Een verslag van Joris Daarbij werd besloten om het oorspronkelijke Geuverink en Marco Bakker. profiel van de sleuf te verlengen in noordwestelijke richting om meer te weten te komen over het Reden voor het onderzoek was de toekomstige landschappelijk gebruik door de terpbewoners van bouw van een melkveestal. Uit vooronderzoek was de directe omgeving van de terp. Uiteindelijk is de gebleken dat in de bodem oude terplagen aanwezig opgraving ook nog eens uitgebreid met de aanleg waren die mogelijk dateren uit de (Romeinse) van een profiel gericht op het zuidwesten, dwars op ijzertijd. Daarmee zou deze vindplaats behoren tot het oorspronkelijke profiel, op basis van het sterke de vroegste bewoning van dit gebied. Dit vormde vermoeden dat hier de kern van de huisplaats zou voor de gemeente en provincie de aanleiding om de liggen. terp verder archeologisch te laten onderzoeken. De definitieve opgraving heeft een grote In eerste instantie werd een proefsleuf gegraven hoeveelheid vondstmateriaal opgeleverd. Dit bestaat dwars door het aangenomen terplichaam. Hierbij voornamelijk uit aardewerk, waaronder acht werd een goed geconserveerd kleipodium complete potten. Andere goed vertegenwoordigde 3 materiaalcategorieën zijn natuursteen, waaronder keren actief is opgehoogd met kleizoden. Omstreeks een maalsteen van tefriet uit de Eiffel, en dierlijk het begin, of kort na het begin van de jaartelling botmateriaal, waaronder de complete schedel van lijkt de terp verlaten te zijn. Hiervan getuigt een een hond. Daarnaast zijn er veel archeologische vegetatiehorizont met daar overheen een natuurlijke grondsporen vastgelegd en gedocumenteerd. overslibbingslaag van klei. Rondom het podium is een grote ringsloot aanwezig In het begin van de midden-Romeinse ijzertijd (100 en zijn er op en nabij de terp meerdere kleinere - 250 n. Chr.) raakt de terp weer bewoond. Na een greppels, sloten, waterputten en kuilen relatief korte bewoning is de terp echter nog in de aangetroffen.