De Binnenduinrand Bij Egmond
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Aardkundig excursiepunt 8 JEROEN SCHOKKER TNO Bouw en Ondergrond, Postbus 80015, 3508 TA Utrecht, [email protected] DE BINNENDUINRAND BIJ EGMOND 6 GRONDBOOR & HAMER NR 1 - 2007 Algemeen: Afbeelding 2. Op 15 oktober 2003 heeft de provincie Noord-Holland, Historische topo• samen met PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, grafische kaart van het duin De Bleek bij Egmond aan Zee benoemd tot de omgeving van tweede aardkundig monument van de provincie. Dit De Bleek rond 1900 duin staat symbool voor de natuurlijke en door de (het duin wordt mens beïnvloede kustduinontwikkeling in Noord- aangegeven met een Kennemerland. sterretje). Bron: Topografische Naam: Dienst, Emmen. De Bleek, een fossiel duin ten zuidoosten van Egmond aan Zee. Lokatie: met het laaggelegen achterland van het huidige West- Provincie Noord-Holland, Gemeente Bergen, in het Friesland en het IJsselmeergebied. Later was vooral het duingebied ten westen van de Van Oldenborghweg. Oer-IJestuarium van belang. Dit was een voorloper van x= 104,2, y = 513,9 (Afb. 2 en 3). het huidige IJ, die vermoedelijk tot na de Romeinse tijd ten noorden van Castricum in zee uitmondde. De ligging Bereikbaarheid: van het Oer-IJ is in het huidige duingebied nog te her• De Bleek is een uitzichtsduin met een voetpad naar de kennen aan een reeks langgerekte duinvalleien tussen top. Parkeren op parkeerplaats 'De Bleek', Van Olden• Egmond en Castricum (vanaf het duin De Bleek te zien borghweg, pal onder het duin, of 1300 m lopen vanaf in zuid-zuidwestelijke richting). bushalte 'Speeltuin de Egmonden', Egmond aan Zee (lijn 165 vanaf Alkmaar NS). Doordat de kustlijn zich in deze periode zeewaarts verplaatste, werden tussen de zeegaten langgerekte Toegankelijkheid: zandige ruggen, z.g. strandwallen, gevormd (Afb. 5). Het duin maakt deel uit van het Noordhollands Duin• Door latere verstuiving ontstond op deze ruggen een reservaat (toegangskaartje te koop bij de automaat aan laag duinreliëf, de Oude Duinen. In de ondiepe natte de• de ingang van het reservaat) en is toegankelijk via een pressies tussen de strandwallen vormde zich door een voetpad naar de top. Bovenop staat een informatiepa• langzaam stijgende grondwaterspiegel een veenlaag, neel. die door latere overstromingen vanuit het Zijper Zeegat, waar nu de Hondsbossche Zeewering ligt, bedekt raakte Eigenaar: met een dunne laag zeeklei. De oudste woonplaatsen PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland in het achterland liggen vrijwel zonder uitzondering op de hoger gelegen strandwallen. Het mooiste voorbeeld wordt gevormd door de bewoningsas Limmen-Heiloo- Afbeelding 1, Linkerpagina: Alkmaar, die vanaf het duin De Bleek zichtbaar is in Zicht vanaf de binnenduinrand op Egmond aan Zee met oostelijke richting. de vuurtoren Van Speyk. Bron: BOHO-team. Sinds de Vroege Middeleeuwen heeft grootschalige ver• stuiving gezorgd voor het ontstaan van de reliëfrijke Jon• Wat is er te zien? ge Duinen, waarvan De Bleek de oostelijke begrenzing Vanaf de top van het duin (35 m +NAP) ontvouwt zich vormt. De vorming van de Jonge Duinen heeft plaats• Afbeelding 3. naar alle kanten een fraai panorama. Westwaarts kijkt gevonden in verschillende fasen en is vermoedelijk een Geomorfologische u uit over een breed duingebied dat bestaat uit para• samenspel van klimaatverandering, zeespiegelstijging kaart van de omge• boolduinen en tussenliggende duinvlakten. Aan de en menselijk ingrijpen. Na een droge eerste fase, waarin ving van De Bleek horizon ziet u de zeereep met daarachter de Noordzee. vooral loopduinen ontstonden, volgde vanaf de 14e eeuw (het duin wordt In het noordwesten is de zee verborgen achter het dorp een nattere fase, waarin onder invloed van de aanwe• aangegeven met een Egmond aan Zee met de vuurtoren Van Speyk (Afb. 1). zige vegetatie vooral paraboolduinen zijn gevormd. rondje). De oranje Naar het oosten kijkt u uit over de strandwallen met de tinten geven de reliëf- tussenliggende strandvlakten (Afb. 4). rijke Jonge Duinen Een groot deel van dit gebied is in gebruik als bloembol- weer met de tussen• lengebied. In het noordoosten ziet u de kerktoren van liggende duinval• Egmond aan den Hoef en in het oosten de silhouetten leien, de geeltinten van Alkmaar en Heiloo. Direct ten zuidoosten, aan de het geëgaliseerde voet van het duin, ligt het gebied 'De Bleek', een vlakte landschap van de met lage duinen en struikgewas. Dit gebied laat zien hoe strandwallen met een groot deel van de Oude Duinen er vroeger uitzag. daarop de Oude Dui• nen en de lichtgroe• Aardkundige achtergrond ne tinten de vlaktes Het brede duin- en strandwallengebied tussen Wijk aan daartussen. Verder Zee en Schoorl is pas gedurende de laatste paar duizend naar het oosten lig• jaar ontstaan. Alhoewel de oudste, meest landinwaarts gen de droogmake• gelegen strandwal in deze regio al rond 4500 uC-jaar rijen (donkergroen) voor heden gevormd werd, duurde het lang voordat de en veengebieden kust hier geheel gesloten raakte. Lange tijd bestonden (paars). Bron: Alterra, er een of meerdere openingen in de kust, z.g. zeegaten. (Wageningen UR). Tot ca. 3300 uC-jaar voor heden was het Zeegat van Bergen actief, een grote inham die in verbinding stond GRONDBOOR & HAMER NR 1 - 2007 7 Afbeelding 4. Uitzicht over het strandwallengebied vanaf De Bleek. Deze halvemaanvormige duinen zijn duidelijk te zien bert en in Egmond aan den Hoef werd in de 13e eeuw ten westen van De Bleek. Het duin De Bleek zelf vormt het stamslot van de graven van Egmond gebouwd. Deze onderdeel van de meest oostwaartse duinenrij, de z.g. geestelijke en wereldlijke heersers zorgden voor de aan• binnenduinrand (Afb. 3). Deze duinenrij bestaat uit aan leg en het onderhoud van een stelsel van dijkjes om de elkaar gegroeide paraboolduinen, die zijn vastgelopen op lage delen tussen de strandwallen te beschermen tegen de vegetatiegordel die door de mens werd onderhouden de overstromingen met zout water vanuit het noorden. ter voorkoming van het overstuiven van de landinwaarts De strandwallen waren vooral in gebruik als bouwland gelegen nederzettingen en landbouwgronden. (z.g. geestgronden) en de lage, venige gebieden werden gebruikt als grasland. Cultuurhistorische ontwikkeling Het landschap rond Egmond kent een lange geschiede• Langs de binnenduinrand kwelde zoet grondwater op nis van bewoning en gebruik. Egmond-Binnen herbergt en ontsprongen duinrellen, waardoor deze zone zeer een Vroeg-Middeleeuwse Abdij die gewijd is aan Adel- belangrijk was voor de watervoorziening. In de omge- Afbeelding 5. Dwarsdoorsnede (NW-ZO) door Noord- Holland van Bergen aan Zee naar Jisp. De locatie van de binnenduinrand staat aangegeven met een pijltje. Naar: Roep et al., 1991. 8 GRONDBOOR & HAMER NR 1 - 2007 ving van Egmond werd het zoete, schone water tevens ruimte. Toch is het fantastische uitzicht vanaf het duin gebruikt als grondstof voor een papiermolen. Daarnaast het werk van een mooi samenspel van mens en natuur. zijn de veldjes langs de binnenduinrand in de 17e en 18e De natuur schiep de landschappelijke vormen en de eeuw gebruikt om het gewassen linnen te bleken. Het randvoorwaarden voor gebruik, en de mens gebruikte gebied 'De Bleek', aan de zuidwestelijke voet van het dit landschap met respect. Juist de combinatie van na• uitzichtsduin, is zo'n veldje. Bijzonder aan dit gebied is tuur- en cultuurhistorie maakt dit tot een fascinerende ook, dat het oorspronkelijke reliëf van de Oude Duinen plek die het verdient om goed beschermd te worden. (aangeduid met de term 'nollenland') hier bewaard is gebleven. Op veel andere plekken is het oorspronkelijke SELECTIE GERAADPLEEGDE LITERATUUR reliëf verdwenen en is het nollenland omgevormd tot De Groot, T.A.M., De Jong, D.p Lenselink, G., Koopstra, vlakke bloembollenakkers. R. & Van der Valk L., 1994. Holoceen. De jongste ontwikkeling van het landschap. In: Rappol, De Jonge Duinen zijn altijd veel minder aantrekkelijk M. & Soonius, CM. (red.). In de bodem van geweest voor bewoning en landbouw. Aanvankelijk Noord-Holland. Lingua Terrae, Amsterdam, werd het woeste gebied vooral gebruikt voor de jacht op pp. 97-UO. konijnen en ander wild. Toch is vanaf 1500 in de Jonge Khodabux, E., 2005. Behoud van het aardkundig erfgoed Duinen rond Egmond aan Zee en andere dorpen, zoals van Noord-Holland. In: Eigenaardig Nederland. Wijk aan Zee, een zeer karakteristiek cultuurlandschap KNNV, Utrecht, pp. 149-152. ontstaan, het zeedorpenlandschap. De inwoners van Roep, T.B., Van der Valk, L. & Beets, D.J., 1991. Egmond ('Dèrpers') lieten geiten grazen in de duinen Strandwallen en zeegaten langs de Hollandse en maakten in de duinvalleien kleine akkertjes tot vlak kust. Grondboor en Hamer 45, p. 115 -124. boven het zoete grondwater (Afb. 6). Schoorl, H. & Beekman, F., 2000. Duinlandschap. In: Het Nederlandse landschap. Een his- Door de menselijke activiteiten verarmde het van nature torisch-geografische benadering (8e druk). voedselarme gebied steeds verder en bleef het gevoelig Matrijs, Utrecht, pp. 40 - 53. voor verstuiving. Hierdoor ontstond een afwisseling van Westerhoff, W.E., De Mulder, E.FJ. & De Gans, W., 1987. open en begroeide duinen, diep verscholen akkertjes Toelichtingen bij de geologische kaart van en stuifkuilen. Tegelijkertijd ontwikkelde zich, door de Nederland 1:50.000. Blad Alkmaar West (19W) verarmde bodem, een zeer bloemenrijke vegetatie. Met en Blad Alkmaar Oost (190). Rijks Geologische name ten noorden van Egmond aan Zee is dit kleinscha• Dienst, Haarlem. lige cultuurlandschap in de duinen nog steeds goed herkenbaar. Bedreigingen Het duin- en strandwallengebied bij Egmond is een kwetsbaar gebied, waarop veel druk ligt. Het wordt in• tensief gebruikt voor landbouw en recreatie. Daarnaast vragen infrastructuur en woningbouw steeds meer Afbeelding 6. Akkertjes van het zeedorpenlandschap. GRONDBOOR & HAMER NR 1 - 2007 9 .