ISSN 1425-8730

KWARTALNIK GMINY TURAWA NR 2/61/2005 BIERDZANY ♦ KADŁUB TURAWSKI ♦ KOTÓRZ MAŁY ♦ KOTÓRZ WIELKI ♦ LIGOTA ♦ OSOWIEC ♦ RZĘDÓW ♦ TURAWA ♦ WĘGRY ♦ ZAKRZÓW ♦ ZAWADA Cena 2 zł

Vrzyjemnego wypoczynku nad Jeziorami Turawskimi życzy Wójt fjminy Turawa oraz Kolegium Redakcyjne „Pali” Drugi partner zagraniczny Gminy Turawa Saalleider - Höhe

W dniach 20 - 23 maja 2005 roku zapoznawali się delegacja Gminy Turawa (Wójt Gminy, z projektami mają­ radni, sołtysi, przedstawiciel duchowień­ cymi na celu roz­ stwa, mniejszości niemieckiej, pracowni­ wój obszarów wiej­ cy Urzędu Gminy) przebywała w ramach skich, sfinansowa­ Diese Veranstaltung wird finanziert rewizyty w Saalfelder-H öhe w Turyngii nymi przez Unię wNiemczech. Europejską (mię­ aus Mitteln der Europäischen Union und Wizyta miała na celu przypieczętowa­ dzy innymi w ra­ der Gemeinde Saalfelder Höhe nie partnerstwa obu gmin poprzez mach programu podpisanie niemieckojęzycznej wersji „Odnowa wsi”) umowy partnerskiej. Aktu podpisania oraz przez Gminę dokonali Waldemar Kampa Wójt - Gmi­ Saalfelder-Hóhe, Przenośna tablica informująca, że Spotkanie jest finansowane ze środków ny Turawa oraz Wolfgang Peter Bur­- z zasadami fun­ Unii Europejskiej i Gminy Saalfelder - Hóhe mistrz Gminy Saalfelder - Höhe. Polskoję­ kcjonowania i or­ Twinning), o czym na każdym kroku in­ zyczna wersja została podpisana w dniu ganizacji gminy partnerskiej, z dużym (ok. formowała specjalnie przygotowana prze­ 130 pracowników) przedsiębiorstwem rol­ 18 września 2004 roku podczas gminnych nośna tablica. uroczystości dożynkowych w Ligocie Tu- nym wykorzystu-jącym odchody zwierzę­ Dodajmy, że Gmina Saalfelder - Hóhe ce do produkcji biogazu. rawskiej. w Turyngii jest drugą gminą partner­ Podpisanie układu partnerskiego (Part­ Spotkanie przedstawicieli obu gmin ską Gminy Turawa. Pierwsze partner­ przebiegało pod hasłem „ Problemy bez­ nerschaftsvertrag) nastąpiło podczas fe­ stwo Gmina Turawa zawarła z Miastem pieczeństwa i ochrony środowiska stynu wiosennego w jednej z miejscowo­ Wetter w Północnej Nadrenii Westfalii ści Gminy Saalfelder-H öhe w obecności w zjednoczonej Europie” i zostało sfi­ wNiemczech. licznie zgromadzonych mieszkańców. nansowane z budżetu Gminy Saalfelder- Tomasz Golec Poza samym aktem podpisania partner­ Hóhe oraz programu Unii Europej­ Kierownik Referatu stwa przedstawiciele Gminy Turawa skiej „Miasta i gminy bliźniacze” (Town Urząd Gminy Turawa

W dążeniu do niemiecko-polskiego porozumienia i do pogłębienia dobrosąsiedzkich I przyjacielskich kontaktów, wybrani w wolnych wyborach przedstawiciele

Im Streben für die polnisch - deutsche Überzeugung und der GMINY SAALFELDER HOHE Vertiefung der freundschaftlichen nachbarschaftlichen Beziehungen i schließen die freiheitlich gewählten Vertreter GMINY TURAWA zawierają der Gemeinde Tarawa und der Gemeinde Sanlfeldcr Höhe

UKŁAD PARTNERSKI einen Partner« haftsvertrag.

Beide Parteien verpflichten sich zur Unterstützung entsprechend ihrer Obie strony zobowiązują się do popierania ze wszystkich stt Kräfte im humanitären, kulturellen, kirchlich - religiösen, współpracy między mieszkańcami, między wspólnotami religijnymi, związkami wirtschaftlichen, touristischen und sportlichen Bereich. i innymi ugrupowaniami w dziedzinie kultury, oświaty, sportu i rozwoju gospodarczego. Gemeinde Saatfelder Höhe, den 2 1. Mai 2005

Turawa, dnia 18 września 2004 r. FOr die Gemeinde Saalfelder Höhe Für die Gemeinde Turawa Za Gminę Turawa Za Gminę Saalfelder Höhe ido i fik i Wolfgang Peter Waldemar Kampa Waldemar Kampa Wolfgang Peter Bürgermeister Bürgermeister Wójt Gminy Burmistrz Informacja o pracy radnych gminy w okresie styczeń - maj 2005 roku W numerze: Drugi partner zagraniczny Prace Rady Gminy Gminy Turawa ...... 2 Realizowane inwestycje W omawianym okresie odbyły się 4 se­ kontroli w firmie LOBBE, obecnie REMON- sje Rady Gminy. DIS. Rada Gminy wnioski pokontrolne g m in n e ...... 4 W dniu 28 stycznia br. radni zapoznali skierowała do Wójta Gminy wyznaczając Realizacja budżetu za 2004 5 się z działalnością Gminnej Spółki Wod­ termin odpowiedzi. nej na terenie gminy, wysłuchali informa­ Natomiast w dniu 22.04.br radni Rady Jubileusz Księdza cji z działalności Rady Powiatu i pracy Gminy ocenili wykonanie budżetu za Proboszcza...... 6 2004 r. Przyjęty został wniosek Komisji Wójta Gminy w II półroczu 2004 r. Co słychać w Domu Dziecka... 7 Na powyższej sesji dokonano zmiany Rewizyjnej o udzielenie absolutorium, któ­ wiceprzewodniczącego Rady Gminy. Od­ ra zwróciła uwagę na fakt, iż zarówno plan Niezwykła podróż ...... 7 dochodów jak i wydatków został zrealizo­ wołano radną Danutę Matysek a funkcję K u lisy ...... 7 tę objął radny Ryszard Kogut. W związku wany w kwocie wyższej niż planowano ze zmianą na stanowisku wiceprzewodni­ w uchwale budżetowej Nr XIV/127/2004. Co wiem o swojej czącego zaszła konieczność wprowadze­ Członkowie Komisji Rewizyjnej zwrócili G m in ie ...... 8 nia zmian w składach osobowych stałych również uwagę, iż pomimo niskiego wy­ 0 naszych Staubeckach, czyli komisji Rady Gminy. konania dochodów z tytułu sprzedaży Przewodniczący poszczególnych komi- mienia i w podatku od nieruchomości zo­ historia budowy jeziora sji przedstawili sprawozdania z pracy stały wykonane większe inwestycje zapla­ turawskiego ...... 9 nowane w roku 2004. Natomiast wydatki w minionym roku i plany pracy na rok Flora w rejonie Jeziora bieżący. bieżące zrealizowano w 98%. Komisja nie D użego ...... 11 Kolejna sesja odbyła się w dniu stwierdziła wydatkowania środków nie 25.02.2005 r. i zwołana została na podsta­ ujętych w planie wydatków. 0 Turawskiej Pile - Tartaku ... 12 wie § 14 ust.3 Statutu Gminy, jako tzw. se­ Po zapoznaniu się dodatkowo z opinią Wiersz Matki Hrabiego ...... 13 sja pozaplanowa w związku z koniecz­ Regionalnej Izby Obrachunkowej 14 obec­ nością wprowadzenia zmiany do Planu nych na sali radnych głosowało za udzie­ Wernisaż w Turawskim leniem absolutorium Wójtowi Gminy. Rozwoju Lokalnego Gminy Turawa, któ­ G im nazjum...... 14 ry przyjęty został uchwałą Rady Gmi­ Na tej samej sesji radni przyjęli spra­ ny w dniu 4 czerwca 2004 r. Jednakże wozdanie z realizacji Gminnego Programu Kapliczki i krzyże Gminy plan ten nie zawierał zadania pod nazwą Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów T u ra w a...... 15 „Budowa drogi dojazdowej do oczysz­Alkoholowych. Młodzież w hołdzie czalni ścieków w Kotorzu Małym ”, a za­ W omawianym okresie radni podjęli istniała taka konieczność, ponieważ Gmi­ łącznie 29 uchwał, a w tym w sprawie: papieżow i...... 16 na zamierzała wystąpić do Urzędu Mar­ - górnych stawek opłat za wywóz nieczy­ Rozstrzygnięto konkurs na stości stałych, szałkowskiego Województwa Opolskiego a lb u m ...... 16 o dofinansowanie ww. zadania inwe­ - zmiany budżetu gminy, stycyjnego z Europejskiego Funduszu - zasad i trybu przyznawania świadczeń Unia Europejska Regionalnego w ramach Zintegrowane­ w ramach zadań własnych gminy na po­ w przedszkolu ...... 17 go Programu Operacyjnego Rozwoju moc w dożywianiu dzieci i młodzieży, Regionalnego. - zawarcia porozumienia międzygminne­ Wszystkie dzieci rodzą się Sesja w dniu 18 marca poświęcona była go pomiędzy gminami Tarnów Opolski, mądre i bogate ...... 17 w głównej mierze sprawom oświatowym. Ozimek, Chrząstowice i Turawa w za­ Informacja dla właścicieli Radni przeanalizowali wykorzystanie kresie bezpieczeństwa i porządku pu­ bud yn kó w ...... 18 środków finansowych przez poszczegól­ blicznego, ne placówki oświatowe w 2004 r., zwraca­ - powołania Wiejskiej Izby Regionalnej Zainteresowanie Izbą jąc szczególną uwagę na sieć przedszkoli Gminy Turawa z siedzibąw Ligocie Tu- nie m a le je ...... 19 na terenie gminy Turawa. Niezbędnych rawskiej, informacj i w tym zakresie udzielił obecny - ustalenia diet dla przewodniczących or­ Humor śląski ...... 19 na sesji dyrektor GZEAS pan Jerzy Mu­ ganów wykonawczych jednostek po­ Bieg po życie...... 19 sielak. Do sprawy funkcjonowania siatki mocniczych gminy, przedszkoli na terenie gminy radni posta­ - nadania nazwy ulicy w Zawadzie, Tenis stołowy ...... 20 nowili powrócić w późniejszym okresie, - zasad dokonywania okresowych ocen LZS „Strażak” Węgry 21 po sporządzeniu arkuszy organizacyjnych kwalifikacyjnych pracowników samo­ kiedy będzie ostatecznie wiadomo ile rządowych mianowanych, Krzyżówka nr 5 1 ...... 22 dzieci zapisanych jest do poszczególnych - regulaminu pomocy materialnej o cha­ Święto w przedszkolu placówek. rakterze socjalnym dla uczniów zamiesz­ w W ęg rach...... 22 Na omawianej sesji Komisja Rewizyj­ kałych na terenie gminy Turawa. na przedstawiła wyniki przeprowadzonej K. Ptaszyńska Nowinki Zakrzowskie 23 fA L A CZLE.V/ILC 2005

Kwartalna informacja o postępach w realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Turawa 2004 - 2008 Realizowane inwestycje gminne

Nazwa zadania inwestycyjnego: Przypomnijmy, iż Projekt współfinan­ Gminy Turawa to: 15 komputerów, opro­ sowany jest ze środków Unii Europejskiej gramowanie do elektronicznego obiegu Przebudowa (Europejski Fundusz Rozwoju Regional­ (e-obiegu) dokumentów, 2 czytniki pod­ ulicy Dobrodzieńskiej nego) - 75% oraz Budżetu Państwa -10% pisu elektronicznego, 1 kiosk interneto­ w Ligocie Turawskiej w ramach Zintegrowanego Programu wy (infomat). Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Projekt został oceniony przez panel W dniu 14 marca 2005 r. odbył się prze­ ' W tekście zamieszczamy zdjęcia z uli­ ekspertów najwyżej z czterech projektów targ nieograniczony na realizację ww. za­ cy Dobrodzieńskiej w Ligocie Turawskiej złożonych w województwie opolskim oraz dania inwestycyjnego. wykonane w maju 2005 roku. zatwierdzony do realizacji przez Zarząd Zwycięskim oferentem okazało się Województwa Opolskiego. Przedsiębiorstwo Drogowe „Trakt” J. Żło- Ostatnim i najważniejszym krokiem Nazwa zadania: biński, A. Stachurski, K. Biczysko Spół­ przed realizacją Projektu jest podpisanie ka jawna, ul. Matejki 1,46-200 Kluczbork eurząd dla mieszkańca umowy z Wojewodą Opolskim w sprawie (cena netto: 320 041,45 zł,VAT: 70 409,12zł, Opolszczyzny dofinansowania z pieniędzy Europejskie­ cena brutto: 390 450,57 zł). go Funduszu Rozwoju Regionalnego. 25 kwietnia weszła w życie umowa Przypomnijmy, że do projektu przystą­ Obecnie projekt jest na etapie przygoto­ z ww. Wykonawcą na realizację zadania. piło 57 samorządów województwa opol­ wywania Specyfikacji Istotnych Warun­ W tym samym dniu „Trakt” przystąpił do skiego (gminy, powiaty, województwo). ków Zamówienia. prac. Termin zakończenia inwestycji pla­ Projekt polega na zakupie komputerów, Wartość projektu dla 57 samorządów nowano początkowo na 30 czerwca 2005 r. oprogramowania do elektronicznego obie­ wynosi ok. 15 min zł. Udział Gminy Tura­ Jednak ze względu na szybki i sprawny gu (e-obiegu) dokumentów, czytników wa wynosi ok. 120 tysięcy zł, z czego ok. postęp prac Wykonawca przewiduje, że podpisu elektronicznego, kiosku interne­ 75% zostanie zrefundowanych ze środ­ zakończenie Projektu nastąpi w pierwszej towego (infomatu - publicznego punktu ków Europejskiego Funduszu Rozwoju połowie czerwca 2005 r. Jest to wiado­ dostępu do intemetu). Zakres rzeczowy Regionalnego w ramach Zintegrowanego mość pomyślna za­ Programu Operacyjnego Rozwoju Regio­ równo dla miesz­ nalnego (ZPORR). Dostawę sprzętu prze­ kańców, jak i dla widuje się na początek 2006 roku, a za­ Urzędu Gminy Tu­ kończenie realizacji projektu pod koniec rawa, który będzie 2006 roku. mógł wystąpić do Opolskiego Urzę­ Nazwa zadania inwestycyjnego: du Wojewódzkie­ go z wnioskiem Modernizacja budynku o płatność (zwrot Ośrodka Zdrowia 85% poniesionych w Osowcu, Gmina Turawa przez Gminę kosz­ tów związanych Projekt ten Gmina Turawa złożyła do z przebudową Urzędu Marszałkowskiego Województwa ulicy Dobrodzień­ Opolskiego w dniu 4 maja 2005 roku. skiej) już w czerw­ Projekt dotyczy: budowy podjazdu dla cu, czyli w II kwar­ osób niepełnosprawnych oraz przebu­ tale, a nie, jak wcze­ dowy schodów terenowych, ocieplenia śniej planowa­ budynku, wewnętrznej instalacji c.o., za­ no - w lipcu, czy­ daszenia wejścia, budowy zbiornika na li w III kwartale. gaz, przyłącza gazu i wewnętrznej instala- Urząd Gminy liczy, cji gazu płynnego. że dzięki takiemu Całkowite nakłady inwestycyjne na obrotowi spraw, realizację projektu na podstawie spo­ Gmina otrzyma rządzonych kosztorysów inwestorskich wcześniej refun­ według poziomu cen z I kwartału 2005 r. dację i będzie mo­ 230 268,38 złprzy uwzględnieniem po­ gła szybciej zain­ datku VAT. westować zwróco- Zakłada się, że nakłady do wysoko­ ne przez Opolski ści 85% kosztów kwalifikowanych zo­ Urząd Wojewódzki staną refinansowane z Europejskiego pieniądze. Dokończenie na stronie 5 CZLE.W/ILC 2005 i FALA Realizacja budżetu za 2004 r.

Dochody gminy zrealizowano w 2004 r. Na powyższą kwotę składają się W ramach wydatków bieżących zo­ w wysokości 14.622.895,-zł. wydatki inwestycyjne w wysokości stały zrealizowane zadania zlecone gmi­ Struktura dochodów przedstawia się 2.584.149,- zł i wydatki bieżące w wyso­ nie takie jak realizacja wniosków na następująco: kości 11.890.192,-zł. dowody osobiste i paszporty, wypła­ -podatki 6.381.786,-tj. 43,7% W zakresie inwestycji wyasfaltowano ta świadczeń rodzinnych i zasiłków oraz - subwencje 6.113.843,- tj. 41,8% drogi w Turawie - Marszałkach, Trzę- zadania własne gminy, a więc budowa - dochody własne z wyłączeniem podat­ sinie, Kadłubie, Rzędowie i częściowo i utrzymanie urządzeń melioracyjnych, ków 1.199.281,-tj. 8,2% w Bierdzanach, wykonano następny utrzymanie dróg gminnych, prowadze­ - dotacje na zadania własne i zlecone odcinek kanalizacji w miejscowościach nie gospodarki leśnej, mieszkaniowej otrzymane z budżetu państwa Osowiec - Węgry, sporządzono doku­ i komunalnej, utrzymanie jednostek OSP, 789.685,- tj. 5,4% mentacje kanalizacji w kolejnych miej­ LZS-ów, szkół, przedszkoli i jednostek - dotacje otrzymane z gminy Łubniany scowościach, częściowo zostało wymie­ kultury oraz wykonywanie zadań w zakre­ i Powiatowego Funduszu Ochrony Śro­ nione oświetlenie ulic na energooszczęd­ sie opieki społecznej, łącznie z utrzyma­ dowiska na kanalizację ne w miejscowości Zawada, zakończona niem stacji „Caritas”. 135.000,-tj. 0,9% została rozbudowa strażnicy OSP w Osow­ Gmina utrzymuje osiem jednostek OSP, Wydatki zostały zrealizowane w wyso­ cu, zakupiono wiaty przystankowe do wsi siedem LZS-ów, cztery szkoły podstawo­ kości 14.474.341,- zł. Zakrzów, Węgry, Turawa. we, gimnazjum, pięć przedszkoli, przeka­ zuje dotację dla dwóch szkół stowarzy­ szeniowych, stacji „Caritas” i Gminnej Bi­ Realizowane inwestycje gminneInwestor (Gmina Turawa) posiada zdol­ blioteki Publicznej. ność do finansowania przedsięwzięcia. Dokończenie ze strony 4 W ramach przeciwdziałania alkoholi­ Planowane do poniesienia wydatki zo­ zmowi prawie we wszystkich miejscowo­ Funduszu Rozwoju Regionalnego (75% staną ujęte w planie budżetu na poszcze­ ściach działająświetlice środowiskowe. kosztów kwalifikowanych projektu) oraz gólne lata inwestycji. Tradycyjnie największe wydatki reali­ z budżetu państwa (10%) w ramach Zin­ Konieczność realizacji projektu wyni­ zowane są w oświacie (6.809.568,-zł, co tegrowanego Programu Operacyjnego ka znajważniejszych dokumentów stra­ stanowi 47% budżetu), wydatki te sąjed- Rozwoju Regionalnego (ZPORR - 3.5.2.). tegicznych Gminy:Strategii Rozwoju Gmi­ nak w wysokości 4.858.060,-zł refundo­ Pozostałe wydatki Gmina Turawa sfi­ ny Turawa, Planu Rozwoju Lokalnego wane z subwencji oświatowej. nansuje środkami własnymi. Strukturę Gminy Turawa na lata 2004 - 2008, Wielo­ W ubiegłym roku poszczególne szko­ finansowania przedstawia zamieszczona letniego Planu Inwestycyjnego, Budżetu ły wykorzystały następujące środki: poniżej tabela. Gminy Turawa. -Gimnazjum 1.509.697,- - Szkoła Podstawowa Zawada 620.467,- Poz. Źródła finansowania Wartość Struktura finansowania -Bierdzany 481.296,- 1 Środki własne 34 540,26 15,00% - Ligota Turawska 654.781,- I Środki obce (Zintegrowany Program 195 728,12 85,00% - Osowiec 1.117.403,- Operacyjny Rozwoju Regionalnego) - Kadłub Turawski 80.294,- 1 Europejski Fundusz Rozwoju 172701,28 75,00% (dotacja naliczona wg subwencji) Regionalnego - Węgry 419.492,- 2 Budżet państwa 23026,84 10,00% (dotacja naliczona wg subwencj i).

m Ogółem I+n 230 268,38 100,00% Dokończenie na stronie 6

Pozostałe zadania - Regionalna infrastruktura ochrony cyjny Rozwoju Regionalnego, Działa­ nie 3.2 - Obszary podlegające restruk­ inwestycyjne środowiska) - „Budowa kanalizacji sanitarnej nad turyzacji) Pozostałe zadania są obecnie w trakcie Jeziorami Turowskimi oraz w sołec­— „ Wykonanie kanalizacji sanitarnej oceny lub w trakcie przygotowania i bę­ twie Kotórz Wielki i przysiółku Mar- w miejscowości Kotórz Mały, Gmina dziemy o nich informować w następnych szatki” - projekt w trakcie przygoto­ Turawa ” - projekt złożony, obecnie numerach „Fali”: wania, opracowywany w ramach Mię­ w trakcie oceny formalnej (Europej­ - „ Ochrona wód podziemnych oraz ujęć dzygminnego Związku „Trias Opolski” ski Fundusz Rozwoju Regionalne­ wody pitnej dla Miasta Opola i Gminy (Fundusz Spójności) go - Zintegrowany Program Opera­ Turawa (Kotórz Mały, Zawada)” - - „ Budowa drogi do terenów inwesty­ cyjny Rozwoju Regionalnego, Działa­ projekt złożony, pozytywnie oceniony, cyjnych przy Oczyszczalni Ścieków nie 3.2 - Obszary podlegające restruk­ oczekujący na liście rezerwowej (Euro­ w Kotorzu Małym” - projekt złożony, turyzacji) pejski Fundusz Rozwoju Regionalne­ obecnie w trakcie oceny formalnej (Eu­ Tomasz Golec go -Zintegrowany Program Operacyj­ ropejski Fundusz Rozwoju Regional­ Kierownik Referatu ny Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.2 nego - Zintegrowany Program Opera­ Urząd Gminy Turawa FALA CZLE.WILC 2005

Świętowanie 70 urodzin ks. Józefa Swolanego w klubie „Pod Lipą” Jubileusz Księdza Proboszcza

Już od lat Ow­ Turawa złożyli Księdzu Proboszczowi czarnię Bożą Pa­ życzenia i podziękowania za wszystko co rafii św. Michała dla tych wspólnot uczynił do tej pory. w Kotorzu Wielkim Ksiądz proboszcz zaprosił parafian do prowadzi ks. Pro­ sali „Pod Lipą”w Kotorzu Wielkim. boszcz JózefSwo- Organizację uroczystości wzięła na lany. Towarzyszy swoje barki rada sołecka Kotorza Wiel­ swoim parafianom kiego. Zaangażowały się także rady so­ na co dzień w ich łeckie Kotorza Małego, Turawy - Marsza­ wielkich i małych łek. O oprawę artystyczną zadbali repre­ sprawach, rado­ zentanci wszystkich wiosek. ściach i smutkach, Dostojnemu Jubilatowi życzenia złożyli sukcesach i niepo­ przedstawiciele Rad Sołeckich oraz liczni wodzeniach, oka­ parafianie. zując zawsze szcze­ W świąteczny nastrój wprowadził zgro­ re, autentyczne za­ madzonych gości zespół Ferdynanda Fe­ interesowanie. liksa. Z życzeniami przeplatanymi piosen­ 20 marca święto­ kami i wierszami napisanymi specjalnie na wał wraz z parafia­ tę okoliczność wystąpiły przedszkolaki z Ko­ nami swoje 70 uro­ torza Wielkiego przygotowane przez Tere­ dziny. Na uroczys­ sę Żulewską. Z p. Teresą przyszły także tej Mszy św. spra­ dzieci z Domu Dziecka w Turawie. Składa­ wowanej w inten­ jąc życzenia dziękowały za okazywaną im cji Jubilata przed­ od wielu lat życzliwość. stawiciele grup pa­ Ze swoim repertuarem wystąpiły dzieci rafialnych, Mniej­ z Turawy i Marszałek przygotowane przez szości Niemieckiej Iwonę Słychań. W wykonaniu Justyny, oraz Wójt Gminy uczennicy klasy III SP, usłyszeliśmy kilka utworów na skrzypcach. Realizacja budżetu za 2004 r. życzka zaciągnięta w Wojewódzkim Fun­ Jak zawsze przy różnych uroczysto­ Dokończenie ze strony 5 duszu Ochrony Środowiska i Gospodarki ściach można było i tym razem usły­ Na drugim miejscu pod względem wy­ Wodnej na budowę kanalizacji. szeć piosenki w języku niemieckim datków jest gospodarka komunalna i ochro­ Poniższa tabela przedstawia wpływy wykonane przez dzieci z Kotorza Ma­ na środowiska, która pochłonęła w 2004 r. podatku rolnego, leśnego i od nierucho­ łego oraz chór Mniejszości Niemiec­ środki w wys.2.275.462,-zł tj. 15,7% budżetu. mości z poszczególnych miejscowości kiej. Nie mogło przy tej okazji zabrak­ Na koniec 2004 r. zadłużenie gmi­ oraz wydatki na realizację podstawowych nąć chóru parafialnego pod kierunkiem ny wynosiło 2.400.000,-zł - jest to po- zadań własnych gminy: p.Anny. Dzieci Maryi, ministranci oraz inne Miejscowość Wpływy Wydatki na Remonty Utrzymanie Oświetle- Inwestycje nie zrzeszone w grupach przykościel­ podatku meliorację dróg przedszkoli nie ulic nych dzieci, przypomniały o losie czło­ Bierdzany 68.090,- 704,- 22.098,- 221.566,- 17.030,- 202.140,- wieka, Bożych planach, które nie zaw­ Kadłub 35.866,- 2.173,- 4.663,- 12.622,- 46.515,- sze są tożsame z naszymi. W skeczu na Turawski wesoło pokazali jakie trudności może na­ Kotórz Mały 140.554,- 13.074,- 16.474,- 248.638,- 19.069,- 121.048,- potkać proboszcz w swojej pracy dusz­ Kotórz Wielki 26.499,- 4.691,- 1.584,- 12.369,- 26.638,- pasterskiej. Ligota 39.806,- 7.362,- 23.837,- 19.833,- 20.664,- Przy suto i smacznie zastawionych Turawska stołach wspominano wspólnie prze­ żyte chwile ze swoim Proboszczem i mi­ Osowiec 78.534,- 4.490,- 1.604,- 26.679,- 1.611.880,- ło spędzono czas niedzielnego popo­ Rzędów 51.345,- 975,- 44.274,- 9.284,- 61.972,- łudnia. Turawa 412.388,- 20.758,- 13.199,- 250.836,- 35.756,- 168.400,- Raz jeszcze Księdzu Proboszczowi Węgry 80.291,- 2.309,- 244.028,- 20.104,- 187.681,- życzymy wielu lat z nami, dobrego zdro­ Zakrzów 41.440,- 12.779,- 46.006,- 14.894,- 2.900,- wia, zgody na wolę Bożą i doprowadzenia Turawski nas w komplecie do Domu Ojca. Zawada 159.454,- 16.455,- 16.750,- 233.390,- 48.080,- 79.255,- Rada Sołecka M. Zubeil Kotorza Wielkiego Co słychać w Domu Dziecka W Domu Dziecka wciąż jeszcze trwa Plac jest piękny, zadbany, obsadzony krze- ca koło Wałbrzycha. Wyjechało 22 dzieci remont, prace wewnątrz domu dobiegają wami i dzieci chętnie z niego korzystają. pod opieką wychowawców: A. Janeckiej, końca - w tej części, która była spalona. Pierwszy majowy długi weekend dzie- W. Dzieszkowskiego i A. Bochenka. Cieszy nas fakt, że ekipa remontowa roz- ci spędziły w miejscowości Niedźwiedzi- Dokończenie na stronie 8 poczęła odnawianie elewacji, pięknie wy­ gląda jej odnowiony fragment. Dzieci mają do dyspozycji nowy plac zabaw. Przy urządzaniu placu pracowali Niezwykła podróż co silniejsi wychowankowie i pracowni­ Bychawa jest cy - mężczyźni - naszego domu. Część niewielkim, ale bar­ urządzeń na placu została zakupiona, dzo malowniczym a część podarowana przez sponsorów. miastem leżącym w województwie Gminna reforma oświaty „za lasami” lubelskim. Od wie- lu już lat współpra­ cuje z miastem La Kulisy (cz. II) Chap elle sur Erdre we Francji. W 2000 r. Ówcześni dyrektorzy pozostałych pomiędzy tymi mia­ szkół „zalasami ” tj. Zakrzowa i Ligoty stami został podpi­ bacznie przyglądali się trwającym w ka- sany akt zbliźnia- dłubskiej szkole pracom budowlanym czenia. i z niecierpliwością oczekiwali swojej ko­ Podczas wizyty lejki. A że przysłowia są mądrością naro­ we Francji w maju dów, stąd też „kto pierwszy, ten lepszy ” ubiegłego roku przedstawiciele miast usta­ lato 2005 roku. W ciągu 17 tygodni uczest­ mogło budzić obawy, że dla ich szkół może lili program wymian i współpracy na lata nicy pokonają wszystkie etapy wyprawy nie wystarczyć pieniędzy. W każdej z pla­ 2005-2006. Z inicjatywy mieszkańców mia­ tj. ponad 2000 km, wędrując po rzadko cówek najważniejszym etapem moderni­ sta La Chap elle sur Erdre, powstał wów­ uczęszczanych wiejskich dróżkach i uli­ zacji była m.in. budowa ogrzewania c.o., czas oryginalny projekt - „La Marche au cach małych miasteczek Polski, Czech, Nie­ wewnętrznych sanitariatów i szamba, Coeur de I ’Europe Marsz ku Sercu Eu­miec i Francji. a z remontów - naprawa dachów i komi­ ropy”. Francuzi znaleźli nietypowy spo­ Jednym z etapów tej niezwykłej podró­ nów oraz-jeżeli było to absolutnie nie­ sób na powitanie Polaków w Europie oraz ży była Gmina Turawa. Na teren naszej zbędne - wymiana stolarki. na symboliczne połączenie obu narodów. Gminy, grupa 8 podróżników wjechała Prawie w tym samym czasie na potrze­ W tym roku w dniu 8 maja grupa Fran­ 27 maja i w ośrodku wypoczynkowym by oświaty w Kadłubie został przekazany cuzów wyruszyła zaprzęgiem konnym z „Jowisz” przebywali do 30 mają gdzie od­ budynek z zapleczem gospodarczym, Bychawy do francuskiego miasta La Cha- poczywając czynili przygotowania do dal­ w którym radni postanowili uruchomić pelle sur Erdre. Marsz zwany również szego etapu podróży. Również dla konia przedszkole, a przy licznych pracach spo­ Marszem Pokoju ma być „ symbolem dla właściciele ośrodka „Peters” przygotowali łecznych mieszkańców część sklepową całej ludności Unii Europejskiej", ma doskonałe warunki postoju. zaadaptować na salę gimnastyczną Pra­ umożliwić poznanie innych krajów oraz Z ramienia Urzędu Gminy miałem ce posuwały się szybko i wkrótce przebu­ ugruntować wymianę kultur w Europie. przyjemność opiekować się naszymi dowa szkoły została zakończona. Realizację tego projektu zaplanowano na gośćmi i jestem pełen podziwu dla ich Kiedy obejrzałam niewielką przybu­ determinacji w dą­ dówkę zaczęłam zastanawiać się, dlacze­ żeniu do realiza­ go - przy tak wielkim podwórku szkolnym cji podjętego za­ - nikt nie pomyślał o dodatkowych po­ dania tym bardziej, mieszczeniach na kącik kuchenny (szkoły że nie są to już mło­ zaczęły wprowadzać ciepłe napoje dla dzi ludzie. uczniów) i szatnię, o rozwiązaniu skom­ Pragnę również plikowanego połączenia niektórych klas. tą drogą podzięko­ Wniosek nasunął się sam: ktoś nie wać za każdy gest wszystko do końca przemyślał, nie miał życzliwości jakiej „ wizji ” tej szkoły po modernizacji jak rów­ doświadczyli Fran­ nież żadnej koncepcji co do jej przyszłości. cuzi w trakcie po­ Przewodnicząca Komisji Oświaty bytu na terenie Rady Gm iny Gminy Turawa. Danuta Matysek Jan Stonoga rA L A CZLE.W/ILC 2003

Turniej rozstrzygnięty „Co wiem o swojej Gminie"

Jak zapewne czytelnicy „Fali” pamię­ tają w latach ubiegłych był rozgrywany w naszych szkołach turniej „Co wiem 0 swojej Gminie”. Organizowany był przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Tu- rawskiej z ogromnym zaangażowaniem przewodniczącego tegoż Towarzystwa, pana W. Świerca - ówczesnego wójta Gmi­ ny Turawa. Jednak coraz mniejsze zainte­ resowanie ze strony nauczycieli spowo­ dowało, że zaniechaliśmy organizowania tego turnieju. W tym roku powróciliśmy do trady­ cji organizowania tegoż turnieju jed­ nak w zmienionej formie. Uczniowie szkół podstawowych klas 1-3 zostali popro­ szeni o wykonanie prac plastycznych przedstawiających swoją wieś dawniej Uczestnicy turnieju - uczniowie klas gimnazjalnych. 1 dziś. Uczniowie klas gimnazjalnych mieli od­ komisji bardzo trudno było wybrać zwy­ kursu w kategorii klas gimnazjalnych zo­ powiadać na pytania dotyczące historii, cięzców. Po burzliwej dyskusji wyłoniono: stali: tradycji i kultury wsi Gminy Turawa. Ma­ I miejsce - Jakub Buchta Węgry,- I miejsce - Anna Karwat teriałem potrzebnym do przygotowania II miejsce- Sabina Trzeciok - Węgry, IImiejsce- Monika Matysek i Anna się do turnieju były trzy najważniejsze pu­ III miejsce - Nikola Lepsy Bierdzany, - Musielak blikacje W. Świerca „Turawa - album ”, IVmiejsce- Magda Lewicka Bier­ - IV miejsce- Anna Długosz „ Turawa w grafice i słowie Waltera dzany, V miejsce - Anita Drung Świerca” i „Jak z osady folwarcznej po­ V miejsce - Oliwia Lauer -Ligota Tu- Wszyscy uczestnicy otrzymali nagro­ wstała wieś Turawa rawska. dy rzeczowe. Chciałbym podkreślić, że Rozstrzygnięcie nastąpiło 1.06.2005 r. Następnie gimnazjaliści mogli wyka­ nagrody te ufundowało Towarzystwo w Publicznym Gimnazjum w Turawie. Ko­ zać się swoją wiedzą dotyczącą naszej Miłośników Ziemi Turawskiej. misja konkursowa oceniła dziewięć prac Gminy. Organizator turnieju plastycznych wykonanych przez uczniów W rywalizacji uczestniczyło dziewięciu Jerzy Farys szkół podstawowych. Wkład pracy tych zawodników. Wszyscy wykazali się dużą Zdjęcie z wystawy prac plastycznych malusińskich był ogromny, dlatego też wiedzą merytoryczną. Zwycięzcami kon­ zamieszczamy na tylnej stronie okładki.

Co słychać w Domu Dziecka mamy cichąnadzieję, że może właśnie nam Na wakacjach kilkuosobowa grupa na­ szych wychowanków pod opieką wycho­ Dokończenie ze strony 7 przypadnie jakaś nagroda. Dużą uroczystością w naszym domu wawcy ma wyjechać do Kolonii na Świa­ Zwiedzały tam okoliczne zabytki m.in. była I Komunia Święta wychowanki Sa- towy Zlot Młodzieży i spotkanie z papie­ zamek Grodno w Zagórzu Śląskim, Sztol­ binki Gajewskiej, na uroczystość tę przy­ żem Benedyktem XVI. Oby plany wyjaz­ nie Walimskie, Zalew i zaporę na By­ jechało 25 gości. Serdeczne słowa podzię­ dowe się udały, bo przecież zależy to od strzycy Kłodzkiej, zwiedzały okolice kowania kierujemy do pana J. Ebischa wielu czynników. poruszając się po górach szlakami tu­ Prezesa GS, który zasponsorował 2 torty Zbliża się koniec roku szkolnego, jesz­ rystycznymi. na to święto. cze tylko kilka tygodni nauki i upragnio­ Dziękujemy Urzędowi Gminy Turawa za W chwili obecnej dzieci czekają na ne wakacje. Chcielibyśmy, aby wszyscy wsparcie finansowe tego wyjazdu w wy­ swoje święto - Dzień Dziecka. W tym dniu nasi wychowankowie mogli spędzić je sokości 600 zł. będą miały zorganizowane gry i zabawy z rodzicami. Niestety, nie jest to możliwe Jeszcze przed wyjazdem w góry dzieci oraz konkursy z nagrodami. Kolejny dłu­ w wielu przypadkach. Dlatego też zała­ szykowały prace indywidualne i grupo­ gi weekend zaczyna się dla wychowan­ twiamy dla dzieci różne formy wypoczyn­ we na duży konkurs pt. „Dom pozytyw­ ków już w piątek rano, kiedy mają wyje­ ku m.in. na obozie harcerskim, koloniach, nej energii" ogłoszony przez koncern chać na wycieczkę do Karpacza. Mamy w rodzinach zastępczych. energetyczny „Energia - Pro”. W konkur­ nadzieję, że wyjazd dojdzie do skutku Oby tylko zbliżające się wakacje były sie tym uczestniczyły wszystkie domy i sponsor - Porty Lotnicze - za pośred­ czasem dobrze i bezpiecznie spędzonym dziecka z południowej Polski. Teraz cze­ nictwem posła Jarmuziewicza - przekaże przez nasze dzieci. kamy na rozstrzygnięcie tego konkursu, nam pieniądze na tę wycieczkę. Teresa Żulewska CZŁR.\VlELC 2.003 f A L A O naszych Staubeckach, czyli historia budowy jeziora turawskiego cz. I

Od zarania swoich dziejów tutejsi miesz­ nia zaznaczają jednak, że tak wysoki po­ przez siebie jednej z 3 niżej wymienio­ kańcy byli nękani wylewami rzek w dorze­ ziom fali kulminacyjnej utrwalony na nych miejscowości lub wykup za ko­ czu Odry a i samej Odry. Niektóre z nich znaczniku umocowanym na budynku rzystną cenę. Nowe gospodarstwo moż­ były katastrofalne w skutkach. W pamię­ walcowni w Jedlicach, spowodowany na było otrzymać w rozparcelowanych ci zachowały się do dziś te z 1854 i 1903 został prawdopodobnie przyczyną lo­ folwarkach hrabiego na Turawie, w Za­ roku. Na Odrze też jeszcze z 1930 roku. kalną. Najpewniej zatarasowaniem kory­ krzowie Turawskim i Ligocie Turaw- Nie mówiąc o całkiem świeżej powodzi ta rzeki poniżej Jedlic szczątkami zerwa­ skiej. Także w Dębskiej Kuźni wybu­ „stulecia” z lipca 1997 roku. nych mostów lub innych budowli albo dowano kilka nowych gospodarstw. Do Urodzony w 1896 roku na Zaodrzu kłodami drzew. dziś można je rozpoznać po tzw. stylu w Opolu liryk i poeta stron rodzinnych Obliczono też, że wystąpił wtedy prze­ frankońskim. Hans Niekrawietz, zwany też piewcąOdry, pływ wody 200 m3/s co jak na taką rzekę W Zakrzowie i Ligocie osiedlali się rol­ w swej jedynej częściowo autobiograficz­ jest w istocie wielkościąniebotyczną. Dla nicy przede wszystkim z Zamościa, Krzy- nej powieści pt. „ Wiatr wieje od Odry ”przykładu w czasie powodzi w 1997 r. prze­ śliny i Ługu. W Dębskiej Kuźni osiedlali opisuje własne przeżycia w czasie tej pływ fali kulminacyjnej na tej rzece wyno­ się głównie rolnicy z Kotorza Wielkiego, słynnej z 1903 roku powodzi. sił 100m3/s. którzy utracili swoje pola na terenie jezio­ Po powodziach następowały znów Wybuch I wojny światowej przerwał ra. Niektórzy rolnicy za pieniądze z od­ okresy suszy i niedoboru wody w rzekach. rozpoczęte prace przygotowawcze. Po jej szkodowania zakupili sobie gospodarstwa W czasach, kiedy głównymi drogami zakończeniu na podstawie ustawy w innych miejscowościach. transportu były rzeki, była to znów klę­ z 4.12.1920 r. powrócono do przerwanych Kilkanaście ha ziemi omej za pole utra­ ska. Toteż kiedy na Górnym Śląsku w szyb­ prac. Na przestrzeni następnego dziesię­ cone otrzymało probostwo z Kotorza Wiel­ kim tempie zaczął rozwijać się przemysł za­ ciolecia opracowano kilka założeń projek­ kiego na Reitenbuchu tj. na wschód od równo przetwórczy jak i wydobywczy, wą­ towych, które w miarę postępu badań dzisiejszej oczyszczalni w Kotorzu Małym. skim gardłem stał się wywóz tam wytwo­ i wiedzy w tej nowatorskiej dziedzinie sys­ To też były ziemie hrabiowskie. rzonych dóbr. tematycznie modernizowano. Hrabia sprzedał państwu pod budo­ Wybudowano wtedy kanał gliwicki, Najstarsze znane sąz datą 14.06.1930, wę jeziora oraz na pole dla przesiedlonych pogłębiono Odrę aż do Wrocławia, jak 27.02.1931 i 24.04.1931 r. Do obliczeń rolników i fary kotorskiej ziemie wartości i wybudowano na tym odcinku 22 stop­ przyjęto maksymalnie 250 m3/s fali kulmi­ 1 630 000 marek. Ta suma umożliwiła nie wodne ze śluzami. Później doszedł jesz­ nacyjnej. Zaprojektowano wytwarzanie mu uwolnić się całkowicie od zadłużenia cze transport kolejowy. energii elektrycznej zarówno na wlocie jak i zmodernizować pozostałe gospodar­ Po latach to okazało się niewystar­ i wylocie Małej Panwi. Na wylocie 2 tur­ stwa. Zaznaczyć należy, że zarówno czające. Zaczęto wtedy, celem przedłu­ biny Kapłana z dwoma generatorami hrabia jak i rolnicy i inni mieszkańcy za­ żenia i usprawnienia żeglugi na tej rzece, prądotwórczymi po 0,9 MW każda. Na lanych terenów skorzystali na tych rozważać budowę sztucznych jezior na wlocie natomiast jedną turbinę o wydaj­ transakcjach - otrzymali gospodarstwa jej dopływach w miejscach stworzonych ności 10m3/s. nowoczesne lub dobrą cenę za wykup do tego przez naturę. Miejsca takie zna­ Planowano wyprodukowanie tam i byli zadowoleni. leziono na rzece Nysa Kłodzka koło 700.000 KWh energii elektrycznej rocznie. Obszar ziemi przeznaczonej do zala­ Otmuchowa i Małej Panwi na wschód Powierzchnia jeziora miała wynieść nia należał mniej więcej po 1/3 do hra­ od Turawy i Kotorza Wielkiego. Miały­ 22 km2. Pojemność 93 min m3 plus biego na Turawie, w tym rolników i pro­ by magazynować wodę w czasach jej 16 min m3 rezerwy powodziowej. Wyso­ bostwa z Kotorza Wielkiego; 1/3 to lasy nadmiaru i oddawać do Odry w czasie jej kość piętrzenia wody 176,10 m n.p.m. co nadleśnictwa Krasiejów i Zbicko; 1/3 sta­ niedoboru. odpowiada 13 m nad przyległym terenem nowiły ziemie uprawne i łąki rolników Na podstawie ustawy Landtagu Pru­ poniżej wału głównego. Szerokość wału ze Szczedrzyka, a przede wszystkim je­ skiego z 30.IV.1913 roku o regulacji rze­ u podstawy wynosi w najszerszym miej­ go przysiółków: Zamościa, Krzyśliny ki Odry i usprawnieniu gospodarki scu 100 m, szerokość korony 5 m, wał i Ługu. Zamoście musiało opuścić 29 ro­ wodnej w jej dorzeczu, zaczęto jeszcze wznosi się na wysokość do 15 m nad naj­ dzin, a Krzyślinę 13. Z Kotorza wyemi­ w tym roku badania terenu, tj. pomia­ niższą okolicą. growało 14 rodzin z tego 6 do Dęb­ ry geodezyjne, przepływy wody w tych Już latem 1928 i 1929 r. po zakończeniu skiej Kuźni. rzekach i warunki budowy sztucznych pomiarów geodezyjnych prowadzone Na Ługu miało swoje wielkie, kilkudzie- jezior. były prace przy badaniu kosztów wy­ sięciohektarowe gospodarstwa 5 rolni­ Stwierdzono wtedy ponad wszelką właszczeń i ustalaniu z mieszkańcami te­ ków. Największe gospodarstwo i młyn wątpliwość, że w czasie wielkiej powodzi renów planowanych pod zalew sposobu wiatrak należały do Mathiasa Ledwika. Na w 1854 r. fala kulminacyjna na Małej Pan­ rekompensaty. wlocie Libawki do jeziora stał młyn wod­ wi była w Jedlicach 3 m wyższa niż w cza­ Istniały dwie możliwości: otrzyma­ ny Ledwików tzw. gruchot.

sie powodzi z 1903 r. Autorzy opracowa­ nie nowego gospodarstwa w wybranej Dokończenie na stronie 11 Mapa terenów zalanych wodami Jeziora Turawskiego i projektowana linia wału zaporowego. CZLEAVlLC 2005 mmm m mmmmmm T A L A _ _ <^>

0 naszych Staubeckach... dę do zraszania łąk, napędu młyna w Trzę- rodziło się wreszcie rozpoczęcie tej olbrzy­

Dokończenie ze strony 9 sinie i Turawie, tartaku w Turawie i sta­ miej budowli, ale o tym już w następ­ wów hodowlanych, a dawniej i turaw- nym odcinku. Z posiadłości hrabiego na terenie skich hut. Na dzisiejszej Rybaczów- Wycinek mapy prezentuje nam wy­ jeziora połowę stanowiły lasy w tym ce stała nowoczesna cegielnia i Leśni­ gląd terenu przed zalaniem jeziora, jego uroczy Wildpark inaczej zwany Anne- czówka. miejscowości i przebieg wału zaporowe­ mariepark. Drugą połowę stanowiły Tyle wyliczanka i wybiegliśmy zbyt go jeziora. Linia przerywana północnego stawy hodowlane, doskonałe zrasza­ do przodu. Należy jeszcze podkreślić, że skrzydła projektowanego wału wskazuje, ne łąki i ziemie uprawne folwarku tereny obecnego jeziora w opinii ludzi że wtedy tj. w październiku 1933 r. nie zde­ na Kucharach, rolników i probostwa jeszcze je pamiętających były bajecznie cydowano się jeszcze co do jej ostatecz­ Kotorza Wielkiego. W tym folwarku piękne - zwłaszcza Dębowy zagajnik, nego przebiegu. prowadzono dużą hodowlę jałówek. Wildpark, partia stawów hodowlanych C.d.n. A tuż obok na Małej Panwi była zapora i cała pradolina Małej Panwi! Teraz Alfred Kupka tzw. Gać, która kierowała kanałami wo­ czas wracać do czasów kiedy w bólach

Flora i fauna akwenów turawskich - stan i zagrożenia Flora w rejonie Jeziora Dużego

Turawskie akweny wodne, położo­ stępujących tu ne są na Obszarze Chronionego Kraj­ dawniej pierwot­ obrazu Lasów Stobrawsko - Turawskich. nych lasach łę­ Ze względu na zróżnicowanie sie­ gowych i grądo­ dlisk akweny te obfitują w interesu­ wych są liczne jące zbiorowisko roślinne i zwierzęce, pomnikowe w tym także rzadkie gatunki roślin i zwie­ okazy dębów rząt. szypułkowych Atrakcją przyrodniczą Turawy jest i bezszypułko- przede wszystkim obszar wokół Jeziora wych. Jeden Dużego. Zbiornik wybudowano w dol­ z nich, stojący nym biegu Małej Panwi w latach 1933 - między Turawą 1938. a Rzędowem, jest Jest to zbiornik retencyjny o po­ jednym z najstar­ wierzchni 22 km2 i pojemności ponad szych i najoka­ 100 min m3. Należy do najpiękniejszych zalszych dębów sztucznych zbiorników wodnych w kra­ bezszypułko- ju. Duża powierzchnia zapewnia dos­ wych w Polsce. konałe warunki do uprawiania żeglar­ W lasach po­ stwa i innych sportów wodnych. Osło­ rastających brze­ nięte lasami od wiatru piaszczyste plaże gi jeziora wystę- i słoneczne zatoki zapewniają warun­ puje również ki przyjemnego wypoczynku i stano­ wiele interesują­ wią doskonałe tereny rekreacyjne dla cych gatunków mieszkańców Opolszczyzny i sąsiednich grzybów. Do naj- województw. ciekawszych Brzegi Jeziora Dużego, od południa należy zaliczyć i zachodu porastają głównie bory sos­ żagwicę listko- nowe i lasy mieszane, w których spot­ watą, szmaciaka kać można wiele osobliwości florys- gajęzistego oraz tycznych. Do najciekawszych, obję­ gwiazdosza grze­ tych ochroną roślin zaliczyć należy bieniastego, któ­

m.in. pomocnika baldaszkowatego, rego owocniki Rys. Walter Śwlerc naparstnicę zwyczajną i lilię złoto­ w kształcie kil- Brzegi Jeziora Dużego porastają głównie bory sosnowe i lasy mieszane. głową, kwitnące okazy bluszczu pos­ kuramiennej politego i storczyki. gwiazdy spotykane sąw lesie koło ośrod­ okolicy, będący przecież w zasięgu ręki Jest tu także jedyne miejsce wystę­ ka „Borowik”. a często przez nas niedoceniany i niezau- powania bardzo rzadko spotykane­ W kolejnych artykułach postaram się ważany. go w naszym kraju silnie pachnącego czytelnikom przedstawić ów przepię­ Walter Świerc goździka sinego. Pozostałością po wy­ kny i bogaty świat przyrody najbliższej F A L A TTirmini^ ^ mmm mm m CZŁB-WlŁC 2 0 05 O Turowskiej Pile - Tartaku

Prezentowany obok obraz jest ksero­ kopią fotokopii obrazu olejnego na płót­ nie o wymiarach 75x100 cm. Przedstawia stary tartak w Turawie będący poprzed­ nikiem, ostatniego znanego nam nowo­ czesnego tartaku. Stał z tyłu starego domu, teraz ul. Ogrodowa 6 od strony południo­ wej zamieszkałego wtedy, przez obsługę tartaku. Obecnie mieszkajątam rodziny: Fach, Kiełbas, Duda i inni. Tartak napędzany był wodami kanału wschodniego, jak i huta naprzeciw domku ogrodnika. W miejscu tej huty przy drodze do folwarku Kuchara został zbudowany w 1872 r. nowy tartak. Kopię tego obrazu i historię jego po­ wstania dostarczył mi uprzejmie Ksiądz Radca Józef Swolany proboszcz w Koto- rzu Wielkim. Otóż wiosną 1871 r. zwiedziła - można by powiedzieć wizytowała - Turawę przy­ szła narzeczona i żona hrabiego Karla von fot. Stary Tartak Garnier, później sza matka Hubertusa Hed­ wig von Blumenthal w towarzystwie swo­ nia 1872 r. Następnego już dnia nowo­ cę - Demag - do ciężkich prac załadunko­ ich rodziców. Wrażenie na niej wywarł żeńcy udali się w podróż poślubną do wych. Urządzono stołówkę, gdzie dwie przede wszystkim stary tartak, który jak Turawy. panie gotowały dla załogi wysokokalo­ się dowiedziała miał ulec likwidacji. Hra­ Po tym obszernym, ale chyba ciekawym ryczne posiłki i kawę. Napoje chłodzące bia zamierzał wybudować nowy w miej­ dla naszych czytelników opisie wracamy też wydawano za darmo. W końcu urzą­ scu starej huty. już do dokończenia dziejów turawskiego dzono węzeł higieniczno - sanitarny. Zauroczona poprosiła o namalowanie tartaku. Nadszedł wreszcie rok 1990, a w nim jego obrazu i taki powstał. Sama zaś napi­ Od 1943 do 1945 r. w miejsce powoły­ przemiany polityczne w całym bloku ko­ sała wiersz o tym tartaku, a w nim o le- wanych do Wermachtu mężczyzn zatrud­ munistycznym i demokratyzacja życia po­ sie, który pomaga niszczyć, o architekcie, niono jeńców angielskich, których część litycznego. W Polsce gospodarzami w te­ który z jego belek buduje piękny pałac, mieszkała w domu za młynem w Turawie renie, choć ze skąpymi funduszami stały ale i o deskach, z których będzie dla niego i część w baraku przy moście we Fazańcu się znowu gminy. Właśnie turawska gmi­ trumna. Całość kończy optymistycznym po północnej stronie Małej Panwi. na chciała przejąć tartak jako mienie ko­ akcentem o zmartwychwstaniu! Jeszcze później już w ostatnim roku woj­ munalne. Wystosowano odpowiednie pi­ Wiersz ten jest napisany na odwrocie ny zatrudniono tam, ale też do prac w le- sma. Odpowiedź niestety była negatyw­ wzmiankowanego obrazu. Ręczne pismo sie, internowanych Włochów. Mieszkali na. Rada pracownicza OPPD tj. Opolskie gotyckie przez te 134 lata od jego napisa­ w krytej hali jeździeckiej w miejscu obec­ Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego nia i wycierania się na ścianach jest miej­ nego sześcioraka przy ul. Ogrodowej 3. nadesłała odpowiedź, że nie zgadzają się scami niezwykle trudne, wprost można by Po wojnie gdy rzucono hasło „Cały na skomunalizowanie tartaku w Turawie, powiedzieć niemożliwe do odczytania. naród buduje swoją stolicę” w tarta­ gdyż podważyłoby to egzystencję całe­ Dokonał tego jednak uprzejmie pan ku maksymalnie wykorzystano wszelkie go ich przedsiębiorstwa - nic dodać, nic Maksymilian Wowro z Berlina. Wspierał moce produkcyjne, praca szła na dwie ująć! go przy tym zachętą i dobrym słowem pan zmiany. Powiększono o prawie 0,5 ha No a potem? Potem widzieliśmy ciągły JózefMatysek z Kotorza Wielkiego. Obu w kierunku wschodnim składowisko tar­ spadek produkcji - podobno kłopoty ze panom dziękuję. Wiersz ten drukujemy na cicy i o 0,5 ha składowisko surowca w kie­ zbytem - redukcje zatrudnienia, aż w lu­ następnej stronie „Fali” w miejsce dotych­ runku północnym, już poza ogrodzonym tym 2000 r. tartak przestał istnieć. Kto mógł czas publikowanych wierszy hrabiego terenem tartaku. Teraz rośnie tam dziki szedł na emeryturę, a kto nie osiągnął wie­ Hubertusa, który widocznie odziedziczył drzewostan. ku emerytalnego musiał dojeżdżać do tar­ po matce zdolności poetyckie. Trzeba pochwalić, że polepszono też taku w Suchym Borze. Jeszcze można dodać, że 11 listopa­ warunki pracy. Zmechanizowano wiele Teraz w 2003 roku, gdy piszę te słowa, da 1871 r. odbyły się w Berlinie oficjalne ciężkich prac jak cięcie kłód i belek po­ po tartaku nie ma śladu z wyjątkiem budki zaręczyny Jadwigi von Blumenthal z hra­ przez wprowadzenie pił ręcznych elek­ transformatorowej, kilku żelbetonowych bią Karlem von Garnier. Natomiast ich trycznych, jedno i dwuosobowych, a póź­ nieczynnych słupów oświetleniowych

ślub odbył się również w Berlinie 30 kwiet- niej i spalinowych. Wybudowano suwni­ Dokończenie na stronie 13 CZLEAN/ILC 2 0 0 5 FALA

0 Turawskiej Pile - Tartaku żony dach. Spłonę­

Dokończenie ze strony 12 ła w październiku 1959 r. podpalona i fragmentów ogrodzenia. W widocznym przez nieznanego miejscu stoi tablica z napisaną informacją, sprawcę. że cały teren jest do sprzedaży. Do opracowa­ Ludzie mówią, że hrabia się w grobie nia tego tematu przewraca! No a co, teraz OPPD może ist­ korzystałem z na- nieć?! Wszelki komentarz wydaje się zbęd­ stępujących ny, mieszkańcy Turawy i tak swoje źródeł:„Das Majo­ wiedzą, Teren został wykupiony i jak wieść rat Turawa” Księ­ niesie i tablica wskazuje w celach speku­ dza Kahla, „An lacyjnych. W związku z tym, apel do władz Rena” Hubertusa gminy, aby terenów tych nie przeznaczać von Garnier oraz na działki i do zabudowy indywidualnej z informacji Księ­ tylko rekreacyjnej. Żeby nie opłacało się dza Radcy Józe- fot praca z cjWUOsobową elektrycznie napędzaną piłą ręczną na placu różnym przedsiębiorcom, liczyć na szyb­ fa Swolanego, surowca. kie bogacenie się poprzez handlowanie Ś.p. Roberta Dłu­ naszą ziemią. gosza z Marszałek i wielu innych oraz wia- budowania zamieniają się w ruinę. Pola Nasze zdjęcie przedstawia cięcie kłód domości własnych. pszenno - buraczane porośnięte lasem, dwuosobową piła elektryczną na składzie Alfred Kupka zaniedbany zdewastowany Park w Tura- surowca. Obok stoi kierownik tego działu wie itd. Majątki te dawały utrzymanie wię­ Posłowie pan Stefan Buhl. W głębi, w wysokich cej niż setce ludzi. butach z drążkiem w ręku stoi pan Józef Żal ogarnia, że demokracja i wolność Otuchą tylko napawają prace remon- Tarara, dziadek właściciela użyczonego osobista zostały u nas okupione wi- towe prowadzone nareszcie przy 270 lat nam uprzejmie zdjęcia pana Rolada doczną i znaczną dewastacj ą kwitnących stoj ącym Pałacu i j est pewność, że przy- Długosza z Kotorza Wielkiego. Całkiem kiedyś, dobrze prosperujących pohra- najmniej on nie zniknie z powierzchni zie- w tyle widoczne są wrota wybudowanej biowskich dóbr jak Tartak, który zniknął mi, dając świadectwo wysokiej kultury w 1892 r. hrabiowskiej stodoły i jej ośnie­ powierzchni ziemi, czy PGR którego za- materialnej naszej ziemi.

Wiersz Matki Hrabiego...

Zum Abschluss der Serie „ Gedichte Es steht in gotischer Handschrift auf der besucht. Ihre Vermählung fand am 30. des letzten Grafem Hubertus von Garnier Rückseite eines Ölgemäldes in Grösse April 1872 in Berlin statt. Die 134 Jahre Turawa", präsentieren wir ein Gedicht 75x100 cm, welches das alte bis 1872 in alte stark verwischte Handschrift ist le­ seiner künftigen Mutter der Hedwig von Turawa existierende Sägewerk darstellt. ider stellenweise schwer, ja fast nicht les­ Blumenthal, spätere Gräfin von Garnier Dieses Gemälde entstand auf Ihre Bitte bar. Dies gelang dennoch dem Herrn Ma­ Turawa. Dieses Gedicht unter dem Titel als Sie im Frühjahr 1871 mit Ihren Eltern ximilian Wowro aus Berlin - herzlichen „ die Schneidemühle ” wurde von Ihr unter das Gut Turawa als künftige Gemahlin des Dank - „Schneidemühle ” war die damal- dem Datum 1 Mai 1871 in Berlin verfasst. hiesigen Besitzers Graf Carl von Garnier ge Bezeichnung für ein Sägewerk. Die Schneidemühle

So friedlich schaust die Mühle! Wie blickt so stolz der Künstler Er sieht die Bäume modern So schuldlos morsch und alt Auf das was er vollbracht Doch aus der dunkeln Gruft Und doch hilfst du zerstören Dann Frühlingsblumen spriessen Den schönen grünen Wald! Da fühlt den Todesengel Verbreitend süssen Duft Er durch die Seele ziehn, Zerschneid’st die stolzen Bäume aus deinen Brettern zimmert Ein selig glücklich Ahnen In ruhlos wilder Hast man einen Sarg für ihn! Die Seele Ihm durchweht Der Mensch sie dann verwandelt Sagt dass auch er vom Tode Zum Schlosse, zum Palast! In diesem Haus gebettet Zum Leben aujferstehtü! Liegt Er bis Morgen bald Wie ragt so hoch zum Himmel Und traümt so still und friedlich Hedwig von Blumenthal Des mächtigen Baues Pracht von dir du schöner Wald! Berlin A. D. l.Mai 1871 Wernisaż w Turawskim Gimnazjum

„Piękno jest prawdą a prawda pięknem go chce i wytrwale zmierza do celu, nato­ gólnie pani Marii Syboń i panu wójtowi To wszystko, co należy wiedzieć ” miast w pracach Mireli widać ogromną Waldemarowi Kampie, dzięki którym wy­ Te słowa z wiersza Jerzego Szymika, radość z tego co robi - bo trzeba lubić stawie mógł towarzyszyć piękny folder były mottem wystawy prac plastycznych, i kochać świat rysując np. zwykłą szczot­ i mały poczęstunek. której wernisaż miał miejsce 1 kwietnia w kę do włosów. Dziękuję wszystkim przybyłym go­ Publicznym Gimnazjum w Turawie. Ze swojej strony chciałbym podzięko­ ściom za wytworzenie szczególnej atmos­ Na wystawie zatytułowanej „gruszki wać dziewczynom za to, że zgodziły się na fery podczas wernisażu, a kto nie dotarł w popiele” prezentowały swoje prace ab­ udział wystawie i pokazanie swoich prac niech żałuje! solwentki naszego gimnazjum: Paulina w murach turawskiego gimnazjum. Zygfryd Mazur Ptaszyńska, Bożena Kała, Magdalena Podziękowania należą się także tym Zdjęcia z wernisażu zamieszczamy rów­ Kisiel, Natalia Libor, Mirela Swierc oraz wszystkim, którzy przyczynili się do zor­ nież na tylnej stronie okładki gościnnie Agnieszka Żulewska. Wszyst­ ganizowania wystawy i wernisażu - szcze­ kie dziewczyny obecnie są uczennicami Liceum Sztuk Plastycznych w Opolu. Licznie przybyłych na wernisaż gości powitał dyrektor gimnazjum pan Jerzy Musielak, następnie głos zabrał wójt gmi­ ny pan Waldemar Kampa, który pogra­ tulował talentu i pracowitości oraz wrę­ czył młodym artystkom przepiękne róże. Dziewczyny zaprezentowały na wysta­ wie swoje prace rysunkowe, malarskie i rzeźbiarskie, jakie wykonująna co dzień w szkole, pracując nad swoim warsztatem artystycznym. Paulina i Bożena oprócz prac rysun­ kowych i malarskich o świetnej kolorysty­ ce, zaprezentowały swoje rzeźby. Pauli­ na pokazała odlewy w brązie, a Bożena prace w gipsie (konie) świadczące o zna­ komitym wyczuciu formy przestrzennej. Magda pokazała prace malarskie i kom­ pozycje graficzne a Agnieszka prace ma­ larskie oraz satyryczne szmacianki - wska- zujące, że jest bystrym i inteligentnym ob­ serwatorem świata. Pracowitość i ogromny talent widać w szkicach, rysunkach i pracach malar­ skich Natalii i Mireli, które dopiero od kilku miesięcy uczęszczajądo „plastycz- niaka”. Z autoportretówNatalii można przypuszczać, że jest osobą, która wie cze­ CZŁR.W/IŁC 2005 f ALA ■■ Kapliczki i krzyże Gminy Turawa

Bardzo popularne na Śląsku są ka­ świętego, chroniące mieszkańców przed pliczki upamiętniające św. Jana Nepomu­ powodziami. cena. Ten czeski czternastowieczny ka­ Najbardziej chyba znana kapliczka upa­ płan nie zdradził tajemnicy spowiedzi mo- miętniająca św. J. Nepomucena znajduje narchini czeskiej i poniósł męczeńską się obok Publicznego Gimnazjum w Tura- śmierć. wie. Jednak uczennica tegoż Gimnazjum Wiadomo, że w okresie Średniowiecza S. Jaguś opracowała historię kapliczki ku wpływy czeskie na Śląsku były ogromne. czci św. Nepomucena, znajdującąsię w Ka­ Dlatego na terenie Gminy Turawa znaj­ dłubie Turawskim. dują się kapliczki upamiętniające tego Jerzy Farys Kapliczka św. Jana Nepomucena w Kadłubie Turawskim

Kapliczka znajduje się w Kadłubie Tu­ rawskim przy ulicy Głównej, częściowo na prywatnej posiadłości państwa Panicz, naprzeciw kościoła pod wezwaniem Mat­ ki Boskiej Różańcowej. Kapliczka została zbudowana prawdo­ podobnie na przełomie XVII i XVIII wieku przez bogatych chłopów z miejscowości Kadłub. W tym czasie przez wioskę w bar­ dzo głębokim rowie płynęła rzeczka, któ­ ra prowadziła do lasu. W owym lesie wpływała do rzeki Bryniczanka. Ponie­ waż kiedyś bywały obfite opady deszczu, rzeka często wylewała, co prowadziło do powodzi. Chłopi obawiając się zala­ nia ich dobytków modlili się do święte­ go Jana Nepomucena i postanowili zbudować kapliczkę pod jego wezwa­ niem. Wierzyli, że ustrzegnie ich to przed powodzią. Jan Nepomucen urodził się w 1350 r. w Nepomuku koło Pragi. W 1380 r. zo­ stał wyświęcony na kapłana. Studiował prawo na Uniwersytecie w Pradze i Pa­ dwie. Następnie bardzo szybko piął się od stopnia do stopnia w hierarchii kościelnej. W 1390 r. został wplątany w sieć intryg króla Wacława IV Luksem- burczyka. Został poddany bardzo wyszu­ kanym bestalskim torturom. Na wpół żywego Męczennika zrzucono w nocy z mostu do rzeki Wełtawy. Jego ciało zna­ gach polnych. Nie ma kościoła ani daw­ z drewna. Niestety nie ma na niej daty wy­ leziono dopiero po kilkunastu dniach i po­ nej kaplicy, by święty nie miał swojego rzeźbienia. Wiadomo tylko, że jest zabyt­ chowano w kościele świętego Krzyża ołtarza, figury, obrazu, sztandaru. Był kiem, co jakiś czas odnawiana przez miesz­ w pobliżu rzeki. czczony powszechnie jako patron mostów kańców Kadłuba Turawskiego. W Polsce kult świętego Jana Nepomu­ i jako orędownik chroniący od powodzi. Ludzie mieszkający w pobliżu dbają cena należy do najpospolitszych. Ponad W środku kapliczki stoi rzeźba wyżej ojej wystrój. kilkaset jego figur można spotkać na dro­ opisanego Jana Nepomucena wykonana Sybilla Jaguś Młodzież w hołdzie papieżowi

Nie milkną echa pontyfikatu Jana Paw­ w której trzeba by­ ła II. Kim był ten człowiek dla każdego kato­ ło wykazać się wie­ lika, chrześcijanina, a nawet dla ludzi innych dzą na temat na­ wyznań religijnych, nie trzeba tu wyjaśniać. szego Wielkiego Ukochali Go wierzący i niewierzący. On, Papieża. W komi­ który na chrzcie otrzymał imię Karol, a na sji oceniającej wy­ boisku piłkarskim w latach chłopięcych, niki uczestników był przez kolegów nazywany Lolkiem, konkursu na za­ swoim życiem zdobył serca wszystkich ka­ proszenie organi­ tolików na całym świecie oraz wzbudził zatorów zasiedli: podziw polityków i ważnych tego świata. ks. proboszcz Jó­ Chociaż od śmierci Jana Pawła II upły­ zef Swolany, sio­ nęło już wiele dni, to wciąż w środkach stra Anuncjata, masowego przekazu, w dziełach literackich wicedyrektor gim­ pojawiają się opracowania związane nazjum mgr Eryka Matysek oraz nauczy­ trety papieża, były wnikliwie oceniane z życiem Karola Wojtyły. Należy tu wspo­ ciel języka angielskiego mgr Damian przez wymienioną komisję konkursową. mnieć niektóre wydania książkowe np. Niedźwiedzki. Trzy najlepsze drużyny reprezentujące po­ „ Od małego Lolka do Jana Pawła Wiel­ 13 maja przeprowadzono eliminacje szczególne klasy otrzymały nagrody kiego ”, „ Z Wadowic do Rzymu ", „5 mi­ drużyn klasowych. W finale konkursu książkowe ufundowane przez księdzaJó­ nut z Janem Pawłem II”, a wkrótce na walczyło siedem dwuosobowych zespo­ zefa Swolanego. ekranach polskich kin ukaże się film pt. łów. Drużyny odpowiadały na pytania Naszym zdaniem konkurs o Janie Paw­ ,, Historia człowieka, który został papie­przygotowane przez organizatorów, roz­ le II był bardzo ciekawy i udany. Pozwolił żem Na pewno Jan Paweł II nie był obo­ wiązywały krzyżówkę, a nawet rysowały on poznać bliżej historię człowieka, który jętny również uczniom Publicznego Gim­ z pamięci portret papieża. W czasie kon­ był papieżem. Mamy nadzieję, że w przy­ nazjum w Turawie. kursu młodzież, przy akompaniamencie szłym roku w dniu urodzin Jana Pawła II Klasa Ila wraz z wychowawczynią fletów i gitar odśpiewała ulubioną pieśń podobny konkurs znowu się odbędzie. panią mgr Urszulą Dudą, przygotowała Jana Pawła II „Barka Anita Drung i przeprowadziła w dniu 18 maja olimpia­ Wszystkie odpowiedzi na pytania, roz­ Anna Karwat dę dla uczniów miejscowego gimnazjum, wiązania krzyżówki oraz narysowane por­ uczennice klasy Ila

„Wczoraj i dziś mojej miejscowości - Ocalić od zapomnienia” Rozstrzygnięto konkurs na album

Publiczna Szkoła Podstawowa w Bier- ności wyszukiwania i docierania do róż­ znawczych, estetycznych oraz sposo­ dzanach była inicjatorem i organizato­ nych źródeł informacji, rozbudzanie zain­ bu przekazu informacji. Zawierały m.in. rem konkursu na album, którego tematyką teresowania przeszłością i współczesno­ opisy warunków przyrodniczych i geogra­ była historia i współczesność miej­ ścią swojego regionu oraz promowanie ficznych, dzieje szkół, kościołów, OSP, scowości, z któiych pochodzą uczestnicy. swojej miejscowości. zwyczajów i tradycji kultywowanych Celem, w jakim został ogłoszony kon­ Prace, jakie wpłynęły na konkurs, by­ w danych miejscowościach, zajęć lud­ kurs, było poznanie historii swojej małej ły bardzo ciekawe. Prezentowały wyso­ ności w przeszłości i obecnie, a nawet

Ojczyzny, kształtowanie u dzieci umiejęt­ ki poziom pod względem wartości po­ Dokończenie na stronie 17 CZŁR.W/IŁC 2005 FALA Unia Europejska w przedszkolu

Miesiąc maj obfitował w różne akcje Z okazji rocznicy wstąpienia Polski do Później rozpoczęły się gry i zabawy skierowane pod kątem Unii Europejskiej. Unii wszystkie dzieci wzięły udział w pięk­ prowadzone przez wodzireja. Rodzice, Najpierw dzieci z Przedszkola Publicz­ nym, kolorowym pochodzie po ulicach dzieci i goście próbowali typowe dania nego w Kotorzu Małym i Oddział naszych wsi. Dzieci prezentowały stroje z Niemiec i Francji - białą kiełbasę i cia­ Przedszkolny w Kotorzu Wielkim brały z różnych krajów, niosły flagi z państw unij­ steczka francuskie. Była aukcja prac dzie­ udział w konkursie prac plastycznych nych i flagę Unii. Podczas pochodu dzie­ cięcych, także oglądanie sprzętu straży „Mama, tata i ja w Unii Europejskiej”. ci swym wyglądem wzbudzały duże zain­ pożarnej z OSP Kotórz Wielki. Wszyscy W konkursie tym dzieci otrzymały wyróż­ teresowanie. świetnie się bawili, pomimo upału. nienie, wszystkie prace były bardzo po­ Ostatni weekend maja dzieci spędziły W najbliższym czasie tj. 02.06. przed­ mysłowe i ciekawe. na Festynie rodzinnym „ Z Europą na ty”.szkolaki wyjeżdżajądo ZOO w Opolu. Pierwszą część festynu wypełnił Już niebawem będziemy żegnać star- program artystyczny w wykonaniu szaki, a na tej uroczystości będzie prezen- Rozstrzygnięto konkurs na... dzieci. Oddział w Kotorzu Wielkim za­ tacja kolejnych krajów Unii - Włochy i Holandia. Dokończenie ze strony 16 prezentował tańce i piosenki z Niemiec, oddział w Kotorzu Małym prezento­ Teresa Żulewska przepisy kulinarne charakterystyczne wał program o Francji. Duże zaintere­ Zdjęcie z pochodu zamieszczamy na dla określonej wsi. sowanie wzbudził pokaz mody fran­ tylnej stronie okładki W albumach można znaleźć cieka­ cuskiej. we fotografie, mające często wartość historyczną, ilustracje, które dzieci wy­ konały własnoręcznie, kopie doku­ mentów, a wśród nich świadectwo wy­ Wszystkie dzieci rodzq dane przez Szkołę Podstawową w Bier- dzanach w 1902 roku oraz wywiady i legendy. 17 maja 2005 roku komisja konkursowa się mqdre i bogate w składzie: Mając na uwadze myśl zawartąw tych kursu Gminnego na album o swojej ro­ - Stanisława Brzozowska sekretarz - UG słowach stworzyliśmy warunki do indy­ dzinie pt.: „Ali about me”. w Turawie, widualnego rozwoju uczniów Społecz­ II miejsce zajęła uczennica naszej szkoły - Walter Świerc - przewodniczący To­ nej Szkoły Podstawowej w Węgrach. Kół­ Aurelia Trzeciok. warzystwa Miłośników Ziemi Turaw- ka zainteresowań są tak zharmonizowa­ - Uczestniczyliśmy również w konkur­ skiej, ne z obowiązkowym planem zajęć, że sie na Kronikę naszej miejscowości, - Jerzy Farys - historyk z Publicznego każde dziecko może w nich aktywnie organizowanym przez SP w Bierdza­ Gimnazjum w Turawie uczestniczyć. Wynikiem tego są widocz­ nach: „ Wczoraj i dziś mojej miejsco­ dokonała oceny prac dzieci i przyznała: ne osiągnięcia w różnorodnych konkur­ wości - ocalić od zapomnienia”. Była w kategorii klas I-III: sach na szczeblu szkolnym, gminnym i wo­ to praca zbiorowa naszych uczniów. I miejsce - Publiczna Szkoła Podsta­ jewódzkim. W kategorii klas IV - VI zajęliśmy wowa w Bierdzanach - Gminny Konkurs Ortograficzny kl. I-III I miejsce. w kategorii klas IV - VI: (organizowany w naszej szkole). - Uczniowie klasy II brali udział w Gmin­ 1 miejsce- Społeczna Szkoła Podsta­ Do finału zakwalifikowały się uczenni­ nym Konkursie Plastycznym „Moja wowa w Węgrach, ce: Iwona Konieczny kl. I, Martina miejscowość dawniej i dziś ”. II miejsce - Publiczna Szkoła Podsta­ Richter kl. II. - Uczeń klasy VI Rafał Jończyk zajął wowa w Bierdzanach, Martina Richter została finalistką kon­ II miejsce w gminnym Konkursie Ma­ III miejsce- Publiczna Szkoła Podsta­ kursu wojewódzkiego. tematycznym. wowa w Osowcu, - Gminny Konkurs Recytatorski poezji - Uczeń klasy IISteven Leckner zajął IVmiejsce- Publiczna Szkoła Podsta­ niemieckiej (organizowany w naszej I miejsce w „ Biegu po życie” - memo­ wowa w Zawadzie. szkole). riale im. Wojtka Siudyły organizowa­ Autorzy wszystkich nagrodzonych Do etapu powiatowego zakwalifikowali nym przez Gimnazjum w Turawie. prac otrzymającenne nagrody ufundowa­ się uczniowie naszej szkoły: Carsten - Od 2 lat nasza szkoła wychodząc na­ ne przez Publiczną Szkołę Podstawową Halupczok kl. V, Dirk Czok kl. VI, przeciw potrzebom i zainteresowaniom w Bierdzanach. Amanda Drąg kl. VI. młodzieży z naszej wioski organizuje 2 czerwca 2005 roku odbyło się uro­ W konkursie powiatowym I miejsce za­ kurs tańca towarzyskiego w dwóch gru­ czyste podsumowanie konkursu połączo­ jęła. Amanda Drąg, a III miejsce Car­ pach wiekowych. Na zajęcia pod kie­ ne ze zwiedzaniem zabytkowego kościoła sten Halupczok, kwalifikując się do runkiem Pana Zbigniewa Karpińskie­ w Bierdzanach, po którym oprowadził etapu wojewódzkiego. go uczęszcza grupa 40-osobowa. ks. proboszcz Gerard Wilk. - Nauczycielka j. angielskiego, pani Uświetniają oni swoimi wspaniałymi

Opracowała Barbara Ruczyńska Agnieszka Tracz była inicjatorkąKon- Dokończenie na stronie 18 fA L A CZLE.W/IŁC 2 0 0 5

Wszystkie dzieci rodzą się... - W związku ze zbliżającym się Dniem nych klas, pokazywać różnice w stylach Dokończenie ze strony 17 Dziecka Polski Związek Wędkarski - życia mieszkańców terenów górskich. umiejętnościami każdą imprezę szkolną okręg Opolski zorganizował zawody Wbrew utartym opiniom, że tylko duża i środowiskową. wędkarskie, w których uczennica kla­ szkoła daje duże możliwości jesteśmy naj­ - 10-osobowa grupa „śpiewających” sy V Dominika Rybczyńska zdobyła lepszym przykładem na to, że w małej szko­ uczniów brała udział 30.05.2005 r. I miejsce. le można zrobić wiele - łatwiej i szybciej w przesłuchaniu zorganizowanym - W dniach 18 - 22 maja 2005 r. wszyscy docierając do indywidualnych potrzeb przez Towarzystwo Śpiewacze im. uczniowie naszej szkoły uczestniczyli i zainteresowań dziecka. K. Szymanowskiego w Łodzi. Cała gru­ w zajęciach „Zielonej Szkoły” realizu­ Dyrektor pa zakwalifikowała się do przesłuchań jąc program edukacyjno - wychowaw­ Ewa Pietras ogólnopolskich - „Wielki Finał Wa­ czy „Zdobywamypatent turysty”. Za­ kacyjnej Piosenki jęcia miały na celu integrować dzieci róż- Zaproszenie Serdecznie zapraszam Serdecznie zapraszamy mieszkańców Gminy Turawa oraz gości na Festyn Re­ kreacyjno - Sportowy „Lato w Zawa­ do udziału w konkursach dzie ”, który odbędzie się 25 - 26 czerwca 2005 roku wokół boiska sportowego przy 1. na najpiękniejszy przydomowy ogró­ O szczegóły dotyczące konkursu moż­ ulicy Kolanowskiej. dek we wsiach Gminy Turawa w mie­ na pytać w Urzędzie Gminy Turawa O wszystkich atrakcjach oraz progra­ siącu sierpniu. Chęć udziału w konkur­ w Referacie Rolnictwa. mie informujemy na afiszach. sie należy zgłosić sołtysowi danej wsi 2. na najlepiej oświetloną zagrodę w okre­ Dla każdego coś interesującego. najpóźniej do dnia 20 lipca2005 roku. sie Świąt Bożego Narodzenia (o szcze­ Przyjdź z rodziną oraz znajomymi i przeko­ Sołtysi przekażą listy kandydatów do gółach poinformujemy w kolejnym nu­ naj się sam. Urzędu Gminy, który powoła komisję merze , fali”- 3/2005) Sołtys wsi Zawada konkursową i w sierpniu oceni ogródki Wójt Gminy Turawa Andrzej Skrzipczyk oraz zadecyduje o przyznaniu nagród. Informacja dla właścicieli budynków Organ podatkowy przypomina, że od nieruchomości sporządzoną na for­ ku podatkowego lub zaistnienia zda­ osoby fizyczne są ustawowo obowią­ mularzu wg ustalonego wzoru, w termi­ rzenia w zakresie podatku od nierucho­ zane złożyć właściwemu organowi podat­ nie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczno­ mości np.: rozbudowa lub nadbudowa kowemu informację w sprawie podatku ści uzasadniających powstanie obowiąz­ budynku mieszkalnego, wybudowanie nowego budynku mieszkalnego, gos­ podarczego, garażu oraz budynków zwią­ Pani zanych z prowadzeniem działalności go­ Ricie Gabryś spodarczej. Jeżeli podatnik stwierdzi, że powierzch­ wyrazy szczerego i głębokiego współczucia nia budynków wykazanych do opodat­ z powodu śmierci kowania w decyzji w sprawie podatku od nieruchomości na 2005 r. lub w decyzji Ojca w sprawie łącznego zobowiązania podat­ składają kowego na 2005 r. jest niezgodna ze sta­ nem faktycznym jaki podatnik posiada, Wójt Gminy Turawa, pracownicy Urzędu Gminy organ podatkowy prosi o aktualizację po­ oraz Przewodniczący Rady i Radni Rady Gminy Turawa wierzchni do dnia 1.08.2005 r. Od trzeciego kwartału 2005 r. będzie przeprowadzana kontrola pomiarowa Rodzinie tragicznie zmarłej u podatnika przez komisję, którą Wójt wy­ znaczy z urzędu. Klaudii Szmolke Formularz informacji o nieruchomo­ ściach dostępny jest na stronie interne­ wyrazy głębokiego współczucia towej urzędu gminy: www.bip.turawa.pl składają oraz w Urzędzie Gminy Turawa pokój 37 I piętro. Sołtys, Rada Sołecka i mieszkańcy Zakrzowa Turowskiego Regina Długosz CZLE-WlLC 2 0 0 5 FALA '< § > Wiejska Izba Regionalna w Ligocie Turawskiej zaprasza Zainteresowanie lzbq nie maleje

Niedawno naszymi gośćmi byli Zadaniem Izby jest nie tylko gromadze­ nia resztki kultury materialnej gminy Tu­ najmłodsi uczniowie ze Szkoły Podsta­ nie pamiątek przeszłości. W połowie sierp­ rawa. wowej w Bierdzanach. Dzieci ciekawi­ nia rozpoczną się kilkudniowe warsztaty Izba zaprasza do odwiedzania w ponie­ ło wszystko, chciały dotknąć i wziąć plecenia koron żniwnych, na które już zgło­ działki i środy w godz. 9.00 -10.00 lub w każ­ do ręki wystawione eksponaty. Wielu siły się gospodynie ze Stemalic w powie­ dym innym terminie po telefonicznym z nich przypomniało sobie, że takie sa­ cie oleskim. uzgodnieniu (tel. kontaktowe: 421 30 62, me są jeszcze u dziadka, cioci czy u są­ Będąc od niedawna placówką gminną 0 604 887 743). Adres: Ligota Turawska, siada. zwracamy się do wszystkich mieszkańców ul. Główna 18. Namacalnym dowodem ich zaintereso­ o przekazywanie różnych pamiątek, aby Sołtys wsi wania jest przygotowanie podobnej wy­ wspólnie ocalić od zniszczenia i zapomnie- Danuta Matysek stawki w bierdzańskiej szkole. W pierwszej połowie czerwca będzie­ my gościć przejeżdżających przez naszą gminę grupę harlejowców. SPORT w GMINIE * Humor „Bieg po iyue" slqski 14 maja 2005 r. w sobotni słonecz­ 2. Andrzej Lebioda Bierdzany - ny poranek można było wystartować 3. Marcin Leja Dąbrówka- - Francek ponoć żeś się ożenił? w VI Turawskim Biegu Przełajowym, po­ 0PEN PANIE - Ano prowda. święconym pamięci Wojtka Siudyły. - No to musisz być szczęśliwy? Przed Publicznym Gimnazjum w Tura­ 1. Irena Czuta-Pakosz Kędzierzyn- - Ano muszę. wie, które wespół z LZS-em Turawa orga­ Koźle (Technik Komomo) ♦ ♦ ♦ nizowało ten bieg, spotkali się młodzi i tro­ 2. Teresa Uciechowska - Opole (Ko­ - Prowda Mamulko, ten nowy pelc- chę starsi miłośnicy biegania. momo) mantel podarowali Wom Tatulek na Wa­ Imprezę rozpoczął krótkim przemówie­ 3. Justyna Pach - Głuchołazy sze urodziny? niem Wójt Gminy Turawa Waldemar 0PEN PANOWIE - Ty głupieloku! Jak bych se miała na Kampa i później zawodnicy wyruszyli na Tatulka oglądać to ani ciebie nie mom trasy. 1. Robert Studziński - Głuchołazy ani pelcmantla. Jako pierwsze pobiegły dzieci z rocz­ 2. Norbert Smuda - Opole (Komomo) • ♦ ♦ ♦ nika 1998 i młodsze. Honorowymi star­ 3. Przemysław Podstawka - Lisieńci- Jedna pora przyszła na ślub do ko­terami tego biegu byli państwo Siudyło- ce (Komomo) ścioła. Organista już zaczął śpiewać wie. Później na poszczególnych dys­ Bieg nasz nabiera coraz większego i grać, ksiądz wychodzi w ornacie, zbli­ tansach ścigały się dzieci, które przyje­ rozgłosu, o czym świadczą osoby, któ­ ża się do młodej pory i widzi, że młody chały do Turawy z okolicznych szkół. re nas w tym roku odwiedziły, a byli pon jest pijany jak bela. Zgorszony tymTradycyjnie imprezę kończył bieg pań m.in. Irena Czuta-Pakosz, wicemi- widokiem powiado: i panów na dystansie odpowiednio 2000 m strzyni świata w biegach górskich, wiel­ - Przecie to obraza bosko! Do sakra­ i 5000m. ka propagatorka sportu w Komornie; mentu małżeństwa nie można przyjść był Marian Jakubowski - 6 zawod­ w takim stanie. 1993 - 92 chłopcy nik mistrzostw świata w biegach gór­ - Księżoszku - odezwała się młodo 1. Dariusz Pawłowski - Turawa skich; był Adrian Błaziński z „Gazow­ pani - czy oni myślą, że on by tu ze mną 2. Klaudiusz Firlus - Łubniany nika” Wawelno - znany młody za­ przyszoł, kiejby był trzeźwy? 3. Rafał Reichel - Bierdzany wodnik; był wreszcie Sławomir Dul ♦ ♦ ♦ z Głuchołaz, który jako osoba nie­ 1991 - 90 dziewczęta - Małżeństwo jest portem w kierym pełnosprawna jest wpisany do Księ­ spotykają się dwa statki z morza życia - 1. Krystyna Kurpierz - Łubniany gi Rekordów Guinessa (290 km pado Paulek. 2. Paulina Listowska - Namysłów w 23 h), jest kilkakrotnym rekordzistą A na to Francek: 3. Katarzyna Nowak - Jełowa świata, biegał w maratonach ulicz­ —Hm, tóż jo musioł sie na pewno w tym1991 - 90 chłopcy nych w Londynie; była Teresa Ucie­ porcie spotkać z okrętem wojennym! chowska, również znana młoda sport­ 1. Łukasz Pankowski - Olszyna (Tech­ Zebrał i opracował smenka. nik Komomo) W. Ś w ierc Dokończenie na stronie 20 fA L A CZLEAVllLC 2005

Bieg po życie Tenis stołowy Dokończenie ze strony 19 Oprócz tego była bardzo silna ekipa Sympatyków tenisa stołowego pragnę li. Kategoria dziewcząt Technika Komomo. poinformować, że Kamila Borkowska do klas IV Bieg ten nie odbyłby się bez wsparcia (obecnie uczennica I kl. V LO w Opolu) I miejsce -Sandra Gola sponsorów, byli nimi: zdobyła podwójne mistrzostwo woje­ PSP Osowiec klasa IV - Urząd Gminy Turawa, wództwa na 2005 r. - w kategorii juniorek - Gminne Zrzeszenie LZS, i seniorek. II miejsce - Dominika Cebula PSP Zawada klasa IV - Auto-Motor-Yacht Zygmunt Spyra, ♦ ♦ ♦ - Sklep Warzywniczy Turawa, III miejsce - Natalia Skieresz W tym roku, z pewnym opóźnie­ - Stolarstwo Syboń Turawa, PSP Zawada klasa IV niem, bo w miesiącu marcu, odbyły - Pralnia Panda z Opola (przyziemie IV miejsce - Teresa Małek się Mistrzostwa Gminy Szkół Podsta­ Tesco), PSP Zawada klasa IV wowych i Gimnazjum w tenisie sto­ - Jarek Przyszlak z Ttirawy, V miejsce - Julia Barty la łowym. - Hurtownia Wód i Napojów Zawada, SSP Węgry klasa IV Po raz kolejny, rewelacją tych tur­ - Towarzystwo Miłośników Ziemi Tu­ niejów był Łukasz Farys, uczeń IV kla­ VI miejsce - Daria Powroinik ra wskiej. SSP Węgry klasa IV sy Szkoły Podstawowej w Ligocie Tu- Najmłodszym uczestnikiem biegu był rawskiej, który okazał się najlepszym VII miejsce -Adrianna Bieniek Marcin Nowak z Turawy (2002 r.), a naj­ tenisistą w kategorii do klas czwar­ PSP Ligota Turawska klasa IV starszym Andrzej Woiniak z Krapkowic tych, do klas szóstych, a w kategorii VIII miejsce - Ewa Adamiec (1956r.). klas gimnazjalnych zajął wysokie, trzecie PSP Zawada klasa IV Szczególne podziękowania należą miejsce. IX miejsce - Nicola Brisch się Jarkowi Przyszlakowi za trud i zaan­ To nie koniec sukcesów młodego te­ SSP Węgry klasa IV gażowanie przy organizacji a także nisisty. W cyklu szkolnych turniejów X miejsce - Sara Gapska i Natalia wszystkim pracownikom gimnazjum tenisa stołowego uplasował się na Lukasiewicz w Turawie, którzy byli i przyczynili się do III miejscu w województwie, w katego­ PSP Osowiec klasa IV organizacji sobotniej imprezy. Podzięko­ rii do klas IV. III. Kategoria chłopców wania kieruję również do „Panoramy ♦ ♦ ♦ do klas VI Opolskiej ” za objęcie patronatem nasze­ go biegu. Wyniki turnieju szkolnego I miejsce - Łukasz Farys Zapraszamy za rok zarówno chętnych tenisa stołowego PSP Ligota Turawska klasa IV do biegania, jak i też ewentualnych spon­ II miejsce - Marcin Byra sorów do współpracy. o mistrzostwo gminy PSP Osowiec klasa VI Ze sportowym pozdrowieniem Turawa III miejsce -Adam Okwieka Adam Bochenek PSP Bierdzany klasa VI I. Kategoria chłopców IV miejsce - Denis Stych do klas IV PSP Zawada klasa V IV miejsce - Joanna Jakusz PSP Osowiec klasa VI I miejsce - Łukasz Farys V miejsce - Fabian Lesik PSP Bierdzany klasa VI V miejsce - Amanda Iłczyk PSP Ligota Turawska klasa IV PSP Osowiec klasa VI VI miejsce - Patryk Gawlica II miejsce - Daniel Wiench SSP Węgry klasa V VI miejsce -Aneta Adamiec PSP Bierdzany IV PSP Zawada klasa V VII miejsce - Dariusz Kozioł III miejsce -M ichał Budnik PSP Osowiec klasa VI VII miejsce - Sandra Gola PSP Osowiec klasa IV PSP Osowiec klasa VI VIII miejsce - Patryk Wieszała IV miejsce - Paweł Kornek PSP Osowiec klasa VI VIII miejsce - Weronika Kania PSP Zawada klasa IV PSP Zawada klasa VI IX miejsce -Adam Łabaza V miejsce - Robert Ciasto PSP Bierdzany klasa VI IX miejsce - Katrina Pawuś PSP Zawada klasa IV PSP Ligota Turawska klasa V X miej see - Paweł Juszczyk VI miejsce - DawidPawuś PSP Zawada klasa V X miejsce - Agnieszka Pielorz PSP Ligota Turawska klasa IV PSP Ligota Turawska klasa V VII miejsce - Daniel Pawuś IV. Kategoria dziewcząt PSP Ligota Turawska klasa IV do klas VI V. Kategoria chłopców do klas gimnazjalnych VIII miejsce - Damian Adamiec I miejsce -Angelika Andruszków PSP Ligota Turawska klasa IV PSP Osowiec klasa VI I miejsce - Tomasz Wiech IX miejsce - Klaudiusz Nikodem II miejsce -Martyna Szymczykowska PG Turawa klasa III SSP Węgry klasa IV PSP Zawada klasa VI II miejsce - Tomasz Stych X miejsce - Krzysztof Kohlbrenner III miejsce - Weronika Klimek PG Turawa klasa III

PSP Osowiec klasa IV PSP Zawada klasa V Dokończenie na stronie 21 CZLEAVlLC 2005 ■■M M M M Mmmmmm fA L A LZS „Strażak" Węgry

Ludowy Zespól Sportowy „Strażak” Stworzono podstawy bazy i zaplecza Węgry powstał wiosną 1994 r. z inicja­ sportowego. tywy ówczesnego Zarządu OSP Wę­ Opiekę nad młodzieżą roztoczył Jerzy gry oraz sporej grupy miejscowej, uspor­ Zientarski - ceniony społecznik i nauczy­ towionej młodzieży. Początkowo w klu­ ciel. Pracą szkoleniową zajęli się również bie działały dwie sekcje: piłki nożnej i te­ Alojzy Lotko i Marek Obrycki. nisa stołowego. Zapał młodzieży był tak wielki, iż już wkrótce pojawiły się pierwsze efekty pra­ cy i sukcesy. Drużyna piłkarska trampka­ Tenis stołowy rzy z powodzeniem zagrała w finale roz­ Dokończenie ze strony 20 grywek Podokręgu ZPN w swojej grupie by, a przewodzi jej, grający trener, Jo­ III miejsce - Łukasz Farys wiekowej. achim Bawej. PSP Ligota Turawska klasa IV Następne lata przyniosły pasmo Zawodnicy najdłużej związani z klu­ IV miejsce- Paweł Jendryca sukcesów juniorów, którzy w swoim do­ bem to: Dawid Drąg, Krzysztof i Ma­ PG Turawa klasa III robku zapisywali kolejne awanse, a osta­ tecznie skuteczną grę w II lidze roz­ rek Gawlik, Dariusz Konieczko, Da­ V miejsce - Oliwer Kubuś grywek. riusz Lyra, Andrzej i Marek Maty- I PG Turawa klasa I Po latach pracy wyłącznie z młodzieżą sek, Michał Morawiec i Damian Wie­ VI miejsce -Adam Ciasto w 1999 r., powstała w klubie drużyna se­ czorek. PG Turawa klasa III niorów, która już po dwóch sezonach gry, Poza nimi kadrę tworzą: Rafał Drąg, VII miejsce - Marek Małek przebojem wdarła się w szeregi „B” klasy. Marcin Haliniak, Andrzej Halupczok, PG Turawa klasa I Największym sukcesem tej drużyny było Mateusz Kałuża, Krzysztof Lisoń, Remi­ VIII miejsce - Krystian Pikos wicemistrzostwo klasy „B” w sezonie giusz Matuszek, Piotr Panek, Artur Po- PG Turawa klasa I 2001 /2002 . wrosnik, Piotr Rybin, Artur i Robert Sło­ IX miejsce - Denis Kotula W tym czasie zaszły też spore zmiany wik, Alfred i Bernard Tarara, Rajmund PG Turawa klasa I w Zarządzie Klubu, który stara się zapew­ Wiench. X miej sce - Józef Mróz nić jak najlepsze warunki zawodnikom, Klub bazuje w większości na swoich PG Turawa klasa II a efekty jego działania są wyraźnie wi­ wychowankach lub młodzieży wywodzą­ doczne. Obecnie trzon Zarządu tworzą: cej się z okolicznych miejscowości. VI.Kategoria dziewcząt Prezes -Andrzej Matyszok, v-ce Prezesi Obecna drużyna to mieszanka ruty­ do klas gimnazjalnych - Mariola Matyszok i Waldemar Kam- ny z młodością gdyż odmładzanie składu I miejsce - Izabela Andruszków pa, a także Alfred Lotko i Daniel Niem­ to rzecz nieodzowna, choć nie zawsze PG Turawa klasa I czyk. może ona iść w parze z doskonałymi wy­ II miejsce - Patrycja Kania Dobrze układa się też współpra­ nikami. PG Turawa klasa II ca klubu z pozostałymi organizacjami Najbliższe plany włodarzy klubu to ponowienie pracy z najmłodszymi adep­ III miejsce - Patrycja Barty la działającymi na terenie miejscowości, tami piłkarstwa, którzy w przyszłości od­ PG Turawa klasa III a którym losy sportu i sportowców nie są nosiliby sukcesy na miarę swoich star­ IV miejsce -Joanna Cieśla obojętne. szych kolegów. PG Turawa klasa I Kadra zawodników, jedynej w tej chwili w klubie, drużyny seniorów, liczy 23 oso­ Daniel Niemczyk V miejsce -Anita Drung PG Turawa klasa II VI miejsce -A neta Weber PG Turawa klasa I VII miejsce -M artyna Friedrich PG Turawa klasa I VIII miejsce - Angelika Andruszków PSP Osowiec klasa VI IX miejsce -Anita Szymczykowska PG Turawa klasa II X miejsce -Amanda Iłczyk PSP Osowiec klasa VI Organizatorzy turnieju pragną podzię­ kować panu Zygfrydowi Klimkowi, pre­ zesowi OSP w Węgrach, za udostępnie­ nie i przygotowanie sali. Roman Borkowski Krzyżówka nr 51

Znaczenie wyrazów: 1 2 3 4 8 9 6 3 . Poziomo: ■5 ■ ■7 ,0 1- kawałekmateriałuzposzarpanymi brze­ ■ ■ ■ 36 ■ ■i ■ gami; 7- trudna lub przykra sytuacja, po­ 11 wodująca niepokój; 10-jeszcze osesek ■ ■ ■’2 3 , 15 a już uparciuch; 11- mały odcinek okręgu; . 13 17 ■ ■ 12- maluje nie tylko obrazy; 13- zdrowy roz­ ■ ■ ■ ■ 14 sądek; 14-umożliwia pierwotniakowi poru­ 28 27 ■ ■ ■ 31 3 13 szanie się; 15- plemię, ród; 16- komórka krwi lub malutka jej cząstka; 17- policzek, znie­ ■ ■ ■ ■ 26 2 ■ ■ ■ 17 18 19 20 21 22 23 waga; 20- gliniany niedobitek; 24- zawinisz ■ ■ ■ 16 - poniesiesz karę; 27- jej dotknięcie cuda 25 26 czyni; 28- awantura, zatarg; 29- porusza się ■ ■ | 24 ■ . ■ za pomocą wioseł; 30- dożywotnie wygna­ 27 nie z kraju; 31- lalka na dłoni aktora; 24 ■ ■ 9 39 2 , 32- wytyczona droga; 35- służy do wiesza­ ■ ■ 32 ■ ■ ■ ■ nia prania na sznurze; 39- dwuczuby ptak 30 wodny; 42- zamieć, zawieja; 43- powstaje 1 6 35 ■ ■" 29 18 z wyrazów; 44- praca, działanie; 45- złe zdro­ 33 34 wie, proces patologiczny; 46- gruby do upo­ ■ ■ ■12 ■;v■‘ ■ 35 36 37 38 39 40 41 lowania; 47- wymienisz w kantorze; 38 25 ■ ■ 48- pistolet imć pana Kmicica; 49- materiał na obrus kuchenny; 50- bawi niemowlę. ■ ■ ■42 22 33 ■ ■ 3 ■ 43 44 Pionowo: 20 | ■ ■ 2- oręż Neptuna; 3- składnik wyrazu; 4- niezdara, niedołęga; 5- błona śluzowa; ■ ■ ■ 14 ■ ■ ■ 46 47 6- chroni mienie; 7- scalanie gruntów; <■ ■ ■ 8- lico, twarz; 9- granica pewnego okre­ 48 ślonego obszaru, skraj; 17- obszycie chu­ ■ ■ 3 , ■ 10 ■ .. ■ ■ steczki; 18- ryba z karpiowatych lub część 49 50 ogrodu z różami; 19-... lekarstwa lub ta­ 21 l l ■ 19 baki; 21- czynność, robota, praca; 22- do 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 14 15 16 ocierania po kąpieli; 23- wypieka nie tyl­ ' 2 ' 3 ko chleb; 24- zimna potrawa z pokrajanych 17 22 27 28 29 jarzyn i mięsa z majonezem; 25- z biedą ■ 2" ■21 _ ■24 2'1 26 30 31 1 34 35 38 39 40 41 de GAULLE w parze; 26- futrzana na głowę; 33- poli­ ■33 36 ■37 cyjny samochód; 34- „niedokończona” - Beethovena; 36- część pleców między żebrami a miednicą; 37- sposób bycia, Opracował: Piotr Jendrzej nienaadres:UrządGminy wTurawieul. ogłada; 38- mała rzeka; 39- do zasłonięcia Wśród Czytelników, którzy do 15 sierp- Opolska 39c, Redakcja „Fali”, wylosowa­ czegoś; 40- spisek zbrojny, bunt; 41- ko­ nia 2005 r. prześląprawidłowe rozwiąza- na zostanie nagroda książkowa. niec karnawału. Święto w przedszkolu w Węgrach 1 czerwca to dzień wspaniałej zabawy Gospodarze przygotowali dla nas pie­ wiedzili nasze przedszkole parę dni przed w naszym przedszkolu. Zaprzyjaźniona czone kiełbaski i słodkości. Dużą atrakcją świętem dzieci. z nami rodzina PaństwaLotko udostęp­ dla dzieci była możliwość obserwacji eg­ Personel i dzieci z Przedszkola Publicz­ niła nam miejsce do zabaw i harców. Dzie­ zotycznych ptaków, o których bardzo cie­ nego w Węgrach serdecznie dziękują ci próbowały swych sił w licznych kon­ kawie opowiadał Pan B. Lotko. Po po­ wszystkim, którzy sprawili nam w tym dniu kursach i zabawach sportowych. Najwię­ wrocie do przedszkola czekały na dzieci wiele radości i miłych przeżyć. cej emocji i śmiechu dostarczyło nam niespodzianki - zabawki, sprzęt sportowy Agnieszka Dykta przeciąganie liny i skoki w workach. oraz artykuły papiernicze. Prezenty otrzy­ Wszystkim dopisywały świetne humory maliśmy od gości z miasta Wetter - We- Fotografie zamieszczono na sąsiedniej i... apetyt. ngem wNordheim - Westfalen, którzy od­ stronie i tylnej części okładki CZŁE.W/IŁC 2005 FALA Nowinki Zakrzowskie

• Zrealizo- wano pierwszą część projektu pt. „Ratujmy to, co najcen­ niejsze W maju gó­ rale ze Spytko­ wic koło Rabki panowie: Sta­ nisław Donta- lik, Tadeusz Superman i Adam Biela wymienili zniszczone gonty na dachu drewnianego to, co najcenniejsze". Konkurs bę­ kościoła i pomalowali całość impregnatem. dzie prowadzony pod nadzorem pana Na tak duży zakres prac wystarczyło im Zygfryda Mazura nauczyciela - gim­ trzy i pół dnia. Dodatkowe gonty zakupił nazjum. Z najpiękniejszych prac po­ Ksiądz Proboszcz. wstanie album o Zakrzowie. Dziękujemy Panu Wójtowi za udostęp­ Na laureatów obydwu konkursów nienie ekipie mieszkania w domu nauczy­ czekają nagrody. ciela, państwu Żmuda i Mencel za po­ • Dużym utrapieniem mieszkańców moc w zakwaterowaniu ekipy oraz Księ­ Zakrzowa są wałęsające się bezpań­ dzu Proboszczowi z Radawia za nieodpłat­ skie psy. Przejezdni upatrzyli sobie ne odstąpienie 201 impregnatu, gdyż taka wieś, jako idealne miejsce do pozby­ ilość zabrakła nam do dokończenia prac. wania się swoich czworonogów. Nie­ • Uwaga dzieci i młodzież! które psy są przygarniane przez W czerwcu zapraszamy do konkursu mieszkańców wsi, inne na koszt gmi­ rysunkowego pn. „Zakrzów Turowski ny odwożone są do schroniska, a wła­ wczoraj i dziś ”, Prace można wykonywać ściciele mają kłopot z głowy i mogą dowolną techniką na papierze formatu A4, sobie kupować kolejnego szczeniaka. w świetlicy w Zakrzowie Turawskim • 8 maja do Pierwszej Komunii (uczniowie szkoły podstawowej) i w przed­ Świętej przystępowały zakrzowskie szkolu (przedszkolaki). Wszelkie materia­ trojaczki: Sonia, Milena i Mateusz ły zostaną zakupione ze środków pocho­ Pielorzowie, a tak niedawno święto­ dzących z dotacji. waliśmy ich narodziny. Również gimnazjalistów zapraszamy do M. Zubeil konkursu fotograficznego pn. „Pokażmy

Na zdjęciach: Święto dzieci w przedszkolu w Węgrach Od lewej: Wójt Gminy Turawa, Waldemar Kampa oraz Burmistrz Gminy Saalfel- Przedstawiciele Gminy Turawa z Burmistrzem Wolfgangiem Peterem (w jasnej der — Hóhe, Wolfgang Peter podczas uroczystości podpisania niemieckojęzycz­ marynarce). Szerzej na stronie 2. Artykuł pt. Saalfelder Hóhe. nej wersji umowy partnerskiej.

Prace plastyczne uczniów szkół podstawowych klas I-III na konkurs „Co wiem Przedszkolaki z Kotorza Wielkiego w pochodzie Unii Europejskiej. o swojej Gminie”. Szerzej na stronie 8. Szerzej na stronie 17.

I\la zdjęciach powyżej: Wernisaż w Turawskim Gimnazjum. Na zdjęciach poniżej: Święto dzieci w przedszkolu w Węgrach. Szerzej na stro­ Szerzej na stronie 14. nach 22 - 23.

Kwartalnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Turawskiej „Fala” - Finansowany z budżetu Gminy Turawa Kolegium Redakcyjne: Jerzy Farys - Redaktor naczelny, Teresa Żulewska - Sekretarz, Walter Świerc, Tomasz Golec, Stanisława Brzozowska, Jan Stonoga. Z redakcją stale współpracują: Waldemar Kampa, Alfred Kupka, Piotr Jendrzej, sołtysi wsi, stowarzyszenia sportowe, nauczyciele szkół i przedszkoli. Druk: Drukarnia NOT, 45-061 Opole, ul. Katowicka 50, tel. (77) 453-74-91 w. 40; skład komputerowy: INSERAT Redakcja nie odpowiada za treść umieszczonych reklam i ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów.