Democraat februari 2018 het ledenmagazine van de Gemeenteraadsverkiezingen 21 maart 2018 politieke vereniging D66

p.04 Bustour & canvassen p. 21 Dubbelinterview p. 42 Bart Somers Doe mee met met Kajsa Ollongren en Wereldburgemeester de campagne! spreekt op D66-congres Democraat tekst 02 Democraat 03 voorwoord inhoudsopgave

voor iedere raadszetel zullen moeten knokken. Democraten, Dat wij het vertrouwen van de kiezer nooit als vanzelfsprekend mogen beschouwen, maar iedere Het wordt een zinderende eindsprint. Onze keer opnieuw moeten verdienen. bustour is van start en onze vrijwilligers kleuren de straten D66-groen. Nog drie weken en dan Ook in de gemeenten worden de kiezers door mogen we naar de stembus. populisten getrakteerd op geschreeuw en ontregeling. Gelukkig krijgen ze nog niet overal Bij de Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar kandidaten op de been. Wilders doet mee in haalden we bijna anderhalf miljoen stemmen, dertig gemeenten, Kuzu in dertien en Baudet onze één-na-beste uitslag ooit. En met 19 zetels durft enkel en alleen te mikken op de hoofdstad. werden wij – niet alleen in een peiling, maar nu En toch blijft het gevaar reëel. Want geschreeuw ook écht – de grootste progressieve partij van verandert niets. Het geeft geen goed onderwijs, 08. Nederland. verschoont geen bedden, bouwt geen huizen, geen windmolens, geen toekomst. Het reinigt Canvassen doe je zo! Nu staan de gemeenteraadsverkiezingen voor niet de lucht die wij inademen; het vervuilt alleen de deur. Waar gaan die over? Wat staat er op maar. Het vergiftigt langzaam ons politieke en het spel? Natuurlijk, verkiezingen gaan over de sociale klimaat. toekomst. Concreet betekent dat deze keer: blijft uw gemeente een plek waar mensen voor elkaar zorgen, elkaar weten te vinden en waar onze “Wij zijn de grootste kinderen goed onderwijs genieten? Een plaats waar ieder mens met recht kan zeggen: ‘hier groene, liberale ben ik thuis’? ledenpartij van het land.

Ons doel bij deze verkiezingen is eenvoudig Dít is ons moment” maar ambitieus: alle progressieve kiezers naar de stembus krijgen, en dus in zoveel mogelijk D66’ers geven wél antwoorden. Dat is niet altijd gemeenten de grootste worden. spectaculair, niet sexy, niet in 280 tekens te vangen. Soms is het zoeken naar het compromis Wij kunnen het populisme verslaan, dat hebben en soms is het zelfs het herstellen van eigen poli- we gezien, maar we zijn er nog lang niet. Na tieke fouten. Maar het is vooral serieus werken, het landelijke succes kruisen we nu de degens wikken, wegen, verbinden, testen, bespreken en 21. in de gemeente. Als oud-burgemeester van – bovenal – uitvoeren. Doen. Wageningen en wethouder in Leiden besef ik Een kabinet maar al te goed dat iedere plek een eigen dyna- Op heel veel plekken in Nederland maakt miek kent. Dat onze afdelingen in hechte teams D66 nu al het verschil. Wij zeggen ‘ja’ tegen van wethouders gewaagde combinaties van partijen. Ja tegen verantwoordelijkheid en vooruitgang. Ja tegen beter onderwijs. Ja tegen zorg op maat. Ja tegen betaalbare woningen. Ja tegen een groene én 05. campagneleider 32. dubbelinterview VMS duurzame gemeente. 34. ALDE Party-congres Natuurlijk zullen we in de laatste weken van de 10. koplopers campagne de verschillen weer benadrukken, maar 37. ondertussen in… D66 zal nooit zwelgen in het eigen gelijk. Wij 12. kandidatentraining Italië zullen altijd blijven zien wat er bij de ander wél deugt van zijn plannen en ideeën. 14. lokale onderwijsagenda 38. op werkbezoek met… Sophie in ’t Veld De partij staat er nu uitstekend voor. Wij zijn de 16. nieuwe generatie grootste groene, liberale ledenpartij van het land. 40. Liberal International Dít is ons moment. Wij zetten door. 18. in gesprek met…

Jeroen Mooijman Foto Jeroen Tjeerd de Groot 42. wereldburgemeester Ik vraag jullie, democraten: steek je nek uit. Ga in gesprek met mensen. Overtuig ze van ons verhaal. 25. 4 vragen over de Wiv 44. uit de vereniging Praat met vrienden, bel een familielid, klop op de deur van de buurvrouw. Laat het D66-geluid luid 26. interview 46. D66-koppel en duidelijk horen. Alleen zo brengen wij onze Annelien Bredenoord Bijgesloten in de seal van dit nummer idealen dichterbij. Stap voor stap. Stem voor stem. 47. ledenpagina vindt u onze raamposter. Doe mee en 29. essay hang ’m voor uw raam of deur! Alexander Pechtold Mr. Hans van Mierlo Stichting 48. ik ben D66 Democraat illustratie 04 tekst 05 campagne GR2018 Studio Maanzaad Reyer van der Vlies

Op woensdag 21 maart vinden de gemeen- Route bustour Maart teraadsverkiezingen plaats. Amper een jaar Assen na de Tweede Kamerverkiezingen – met de

Heerenveen op één na beste uitslag ooit! – neemt Sjoerd Donderdag 1 | Kick-off-dag Den Haag CS p Voorschoten p Katwijk p Teylingen p Kaag en Sjoerdsma opnieuw de rol van campagne- Braassem p Zoetermeer p Leiden leider op zich. Hij is vastberaden het succes Emmen Vrijdag 2 Rotterdam CS p Schiedam p Vlaardingen te overtreffen: “Ik wil vechten voor het Goes Middelburg Vlissingen p p p progressieve geluid in élke gemeente.” Hoorn Zaterdag 3 Amsterdam p Congres 107 Rotterdam

Zondag 4 Rotterdam CS p Bergen op Zoom p

Zwolle Breda p Tilburg

Lelystad Maandag 5 Utrecht CS p Wageningen p Deventer p Lochem p Zutphen p Doetinchem p Arnhem “Elke stem Haarlem Amsterdam Donderdag 8 | Internationale Vrouwendag Hardewijk Utrecht CS p Renkum p Lingewaard p Berg en Dal Amstelveen p Beuningen p Wijchen p Nijmegen p Heumen kan het Enschede Vrijdag 9 Rotterdam CS Waalwijk Apeldoorn p ’s-Hertogenbosch Boxtel Helmond Leiden p p p p Geldrop-Mierlo p Eindhoven verschil Utrecht Den Haag Zaterdag 10 Leiden CS p IJmond (Heemskerk/ Beverwijk/Velsen) p Alkmaar p Hoorn p Purmerend Delft Arnhem Zaandam Amstelveen Wageningen p p maken” Doetinchem Rotterdam Zonderdag 11 | Klimaatdag Utrecht CS p Hilversum p De Bilt p Zeist p IJsselstein

Gorinchem Maandag 12 Utrecht CS p Assen pTynaarlo p Nijmegen Oldambt p Coevorden p Apeldoorn Op het moment dat deze Democraat op uw mat valt, rijdt de ‘s-Hertogenbosch Donderdag 15 Delft p Gouda p Nieuwegein D66-campagnebus al door het land. Op 1 maart heeft de officiële p Houten p Almelo p Enschede kick-off plaats in Den Haag; vervolgens rijdt de bus – volgestouwd met vrijwilligers, parlementariërs, bewindspersonen én flyers – tot Vrijdag 16 | Onderwijsdag Utrecht p Zwolle en met de verkiezingsdag op 21 maart door stad en land. Uiteraard p Emmen p Ommen p Ede-Wageningen station is Tweede Kamerlid, tevens landelijk campagneleider voor D66, Utrechtse Heuvelrug Bergen op Zoom p Sjoerd Sjoerdsma ook weer van de partij. Vlissingen Eindhoven Zaterdag 17 Delft Pijnacker-Nootdorp p Waar haal je de energie vandaan om opnieuw zo’n grote Lansingerland Zoetermeer Gouda p p p p verkiezingscampagne te leiden? Amstelveen p Haarlem CS “Campagne voeren is het mooiste wat er is! Natuurlijk leef ik voor Zondag 18 Den Haag CS p Scheveningen p Delft mijn portefeuilles in de Tweede Kamer (o.a. Buitenlandse Zaken, Doe mee! p Rotterdam p Utrecht p Amsterdam Internationaal Strafrecht, Emancipatie, red.), maar ik vind niks leu- De D66-campagnebus rijdt vanaf 23 ker dan met mijn idealen de straat op te gaan. De vorige campagne februari tot 21 maart door het hele land. Maandag 19 Rotterdam CS p Dordrecht wilden we per se winnen van het populisme. Dat is gelukt, dankzij Onderweg stoppen we voor flyeracties p Gorinchem p Breda p Tilburg p Eindhoven een fantastische uitslag voor D66. Maar we kunnen nu niet achter- en werkbezoeken bij onze lokale afde- over leunen. In veel gemeenten – en voor het eerst in alle vier de lingen. Koffie, fris en lunch wordt elke Dinsdag 20 Amsterdam Sloterdijk p Wageningen grootste steden – doen extreemrechtse partijen mee. Ik wil blijven Doe dag verzorgd door onze D66-buscrew. Arnhem Nijmegen Eindhoven Rotterdam p p p p vechten voor het progressieve geluid in élke gemeente. Elke stem mee! Nooit eerder geflyerd? Geen probleem, u wordt bijgepraat op de bus! Actuele kan het verschil maken. In veel gemeenten gaat het om een nek-aan- routes en tijden (klik op de datum) en  d66.nl/bustour nekrace. De vorige keer won D66 in Den Haag met een heel kleine het aanmeldformulier vindt u op:  instagram.com/d66-insta marge van de pvv. Die winst is te danken aan onze vrijwilligers, d66.nl/bustour Maastricht onze campaigners, die op het juiste moment bereid waren de straat op te gaan. Stel je voor dat ze dat niet hadden gedaan!” p campagne GR2018 06 07

Welke lessen neem je mee uit de vorige campagne? “Onze leden werden soms hoorndol van alle spotjes, posters en Bent u al Historische flyers. Maar we waren enorm goed zichtbaar vorig jaar – en dat is verkiezings- cruciaal, hebben we gezien. Daarbij is het belangrijk dat de afdelin- campagne-proof? gen gezamenlijk optrekken. Door gezamenlijk campagnemateriaal reeks in te kopen, kunnen we nu betere deals sluiten en zijn we wéér Nog geen campagnejas in de kast hangen? ontzettend zichtbaar: van posters in bushokjes tot grote billboards Bestel ’m in onze webshop! EP2009 langs de weg. Verder werkt de online-campagne heel goed. Straks D66 haalt 3 zetels in het Europees krijgen mensen bijvoorbeeld via landelijke nieuwswebsites zoals U vindt al onze campagnejasjes, hoodies, sjaals, parlement: de eerste verkiezings- nu.nl een boodschap en gezicht te zien van hun lokale D66- mutsen, handschoenen en tassen in onze webshop. winst sinds 15 jaar lijsttrekker. Politiek is mensenwerk. We zijn niet alleen trots op Voor mooie D66-promotie- en cadeauartikelen bent onze politici, ze vormen ook een afspiegeling van Nederland.” u hier ook op het juiste adres. Bestellingen vanaf GR2010 25 euro worden gratis geleverd! D66 groeit met meer dan 500 En qua campagne-activiteiten? raadszetels: in steden als “D66 is steeds meer een canvaspartij geworden. Aanvankelijk d66webshop.nl Haarlem, Delft en Leiden wordt voelen veel leden weerstand om langs de deuren te gaan en aan te D66 zelfs de grootste Sjoerd Sjoerdsma (achterste rij, midden) tijdens in-gesprek-met-actie in Utrecht bellen voor een praatje. Maar als ze het eenmaal hebben gedaan, Doe merk ik dat ze vaker willen. De reacties zijn namelijk onwaarschijn- mee! TK2010 lijk leuk. Mensen willen graag hun verhaal kwijt. Ze waarderen het D66 is weer een helemaal terug als ze serieus worden genomen en er interesse in ze wordt getoond. Geef gul! met 10 Tweede Kamerzetels “In een persoonlijk In een persoonlijk gesprek is de urgentie van een verkiezing (7 zetels winst) bovendien veel beter over te brengen. Toen we de vorige keer langs Geen tijd om te helpen, maar wilt u de campagne voor deze belangrijke gesprek is de urgentie de deuren gingen, vroegen veel mensen of de verkiezing spannend verkiezingen wel steunen? Doneer! Dat kan heel simpel via deze drie speciale PS2011 zou worden. In Den Haag ging het tussen D66 en pvv, dus nou crowdfunding-acties: In de provincies groeit D66 van 9 van een verkiezing veel en of! Dat gaf voor veel mensen de doorslag. Overigens wil ik niet naar 42 Statenleden; in de Eerste alleen het resultaat van de laatste verkiezingen overtreffen, maar Kamer van 2 naar 5 senatoren beter over te brengen” hoop ik vooral dat we het weer goed doen in gemeenten in héél GEMEENTETOUR Nederland.” Doneer voor een schone bustour door TK2012 het hele land en voor bekers koffie voor D66 groeit door van 10 naar Hoe kun je als lid helpen bij deze campagne? onze vrijwilligers! 12 zetels Veel mensen kijken bij de gemeenteraadsverkiezingen “We hebben inmiddels meer dan 28.000 leden. Dat zijn dus ruim naar wat er in de landelijke politiek gebeurt. Vier jaar 28.000 D66-ambassadeurs! Ik roep iedereen op om de laatste GR2014 geleden was D66 een oppositiepartij, nu zitten we in de weekenden voor de verkiezingen tijd te maken voor de campagne. D66 wordt in 38 gemeenten de regeringscoalitie. Maakt dat straks verschil? Meld je aan om mee te gaan met de landelijke bustour, of om te grootste partij: in 18 van de 20 “We moeten zorgen dat we profiteren van het regeren. Ik dat canvassen of op straat te flyeren met je lokale afdeling. Heb je per grootste steden komt D66 in het veel mensen positief zijn over onze kabinetsdeelname. D66 is een ongeluk een vakantie geboekt? Check dan gauw je annuleringsver- stadsbestuur partij die verantwoordelijkheid neemt en ‘ja’ durft te zeggen om zekering. Heb je die niet? Hang dan in elk geval de raamposter die Nederland vooruit te helpen, ook als het moeilijk wordt. In 2014 met deze Democraat wordt meegestuurd voor je raam. Je kunt de TV-SPOT EP2014 is D66 in veel gemeenten in het lokaal bestuur terechtgekomen. campagne ook financieel steunen, via onze crowdfundingsacties Geef gul en zorg dat het progressieve D66 haalt voor het eerst in de Dat heeft tastbare resultaten opgeleverd, zoals beter onderwijs, (zie kader, red.). Binnen een paar seconden regel je dan via iDeal en optimistische geluid van D66 in elke partijgeschiedenis de meeste meer huizen voor gezinnen met middeninkomens en schonere een kop koffie voor de bustour-vrijwilligers of een bijdrage aan de huiskamer te zien én te horen is! stemmen en krijgt een extra (4de) lucht. Ook in 2017 hebben we na de Tweede Kamerverkiezingen campagnespot. Tot slot: spoor de mensen om je heen aan om op zetel in Brussel ‘ja’ gezegd. Dat heeft gezorgd voor het groenste regeerakkoord ooit, 21 maart op D66 te stemmen!”  met een record aan investeringen in onderwijs, zorg en werk. Daar PS2015 hebben we voor gevochten tijdens de onderhandelingen.” BILLBOARDS De achtste verkiezingswinst op Sponsor onze grote rij. D66 telt nu 67 Statenleden en Maar er was ook kritiek op deze coalitie vanuit onze campagneposters heeft in 9 van de 12 provincies achterban. Doe mee met langs de wegen en zorg zitting in het college. In de Eerste “Het is geen geheim dat D66 liever met GroenLinks in een regering uw afdeling! dat D66 overal en altijd Kamer verdubbelt de D66-fractie had gezeten. Toch hebben we sindsdien tien procent meer nieuwe Wilt u meehelpen met flyeren zichtbaar is! van 5 naar 10 zetels leden gekregen. Dat is een grote blijk van waardering. Ik hoor leden en canvassen in uw gemeente van GroenLinks wel eens verzuchten dat ze het jammer vinden dat of regio? Meld u aan bij het TK2017 hun partij niet meeregeert. Wij maken nu hun klimaatambities campagneteam van uw lokale D66 haalt haar op één na beste D66-afdeling. U vindt de waar. Mensen weten dat het ‘groene’ regeerakkoord van ons moest uitslag ooit: 19 zetels in de contactinformatie van uw Tweede Kamer. Op 26 oktober komen. Ik ben ervan overtuigd dat ze het resultaat zien, op lande- afdeling op: lijk én lokaal niveau. Verder is het belangrijk dat we een ervaren d66.nl/partij/d66-in-het-land treedt het Kabinet-Rutte III aan; politiek leider hebben, die níet in het kabinet zit. Alexander kan D66 levert zes bewindslieden ons verhaal en onze idealen herkenbaar en scherp blijven vertellen. Meedoen? Ga naar: Op het laatste D66-congres zei hij niet voor niets tegen onze crowdfunding.d66.nl GR2018 bewindspersonen: maak jullie borst maar nat. Wij houden onze 21 maart 2018 bestuurders scherp.” Democraat tekst 08 09 canvassen Jessica Hoogenboom

Flyers uitdelen, in-gesprek-met-acties: de meeste In koppels de wijk in campagnevrijwilligers draaien er hun hand niet Zo gezegd, zo gedaan. Nadat iedereen zijn campagnejas heeft aangetrokken, trekken we in viertallen – twee koppels voor om. Maar langs de deuren gaan – bij mensen aan weerszijde van elke straat – Boeimeer in. Een diverse en thuis aanbellen dus – vinden veel D66’ers toch rustige jaren-vijftig-wijk, waar D66 – net als in heel Breda wel een beetje spannend. Democraat loopt een – de tweede partij werd (na de vvd, met slechts duizend stemmen verschil) tijdens de Tweede Kamerverkiezingen middag mee met D66 Breda. van 2017. Maddy van Hemel (nr. 2) en Bart Lauwen (nr. 12) doen samen het woord, ik schrijf mee. Bij de eerste twee deuren komt geen reactie, maar de derde zwaait meteen open. We schrikken ervan. Een oudere man kijkt ons breed grijnzend aan. “Ha, de partij van mijn zoon!” Hij vertelt over het burgerinitiatief dat zijn zoon onlangs door de raad heeft gekregen. Van Hemel legt uit dat we vandaag door de wijk Maddy van Hemel in gesprek Canvassen gaan om bewoners te vragen naar waar ze tevreden en min- We eindigen – anderhalf uur en tien gesprekken later – in aan de deur in Breda. der tevreden over zijn. “Helaas, ik ben een zeer tevreden het klassieke biljartcafé ‘Boeimeer’. Daar worden we burger. Maar ik zal mijn zoon de hartelijke groeten doen, luidkeels begroet door een stoet buurtbewoners die zojuist fijne dag en succes!” de carnavalsuitdossing heeft getest (“Hééé, D66’ers! Gratis Even verderop zien we na het aanbellen de gordijnen bier?!”). Fractievoorzitter en lijsttrekker Tim van het Hof, doe je zo! bewegen. Een grijze dame opent moeizaam haar huiska- grinnikend: “Ja, binnenkort heet Breda weer even Kielegat, merraam. “Sorry hoor, ik durf de deur niet meer open te en dat is even geen goed moment om te canvassen. Ook iets doen, ik heb een insluiper gehad. Van wie bent u? D66? Oh, om rekening mee te houden, als Brabantse afdeling.”  ik stem altijd op jullie! Nee, ik heb verder eigenlijk geen Twintig D66’ers – campagnevrijwilligers en (kan- Get out the vote wensen of klachten, ik woon hier al 22 jaar met veel plezier. didaat-)raadsleden – druppelen de vergaderzaal van het Zoet en Makker gaan vandaag in op de do’s en don’ts, en Veel succes hoor!” voormalige Kapucijnenklooster in Breda binnen. Jeanine wat het beste werkt. “Als je vlak voor de verkiezingsdag Zoet en Marijn Makker, voormalig campagnecoördinatoren zit, dan wil je zoveel mogelijk twijfelaars spreken en van D66 Amsterdam, geven hier een workshop canvassen, D66-stemmers naar de stembus krijgen. Get out the vote, “In verkiezingstijd wil je zoveel waarna het ‘langs de deuren gaan’ in praktijk zal worden noemen we dat in mooi Nederlands. Kies dan een wijk 10 canvas-tips gebracht – waarover later meer. waarvan je weet dat daar vaak op D66 wordt gestemd.” mogelijk twijfelaars spreken  Kies een goed moment, bijvoorbeeld een Canvassen doen we hier al langer, vertelt Maddy van Zoet vult aan: “Een mooi moment is bijvoorbeeld vlak en D66-stemmers naar de zaterdagmiddag. Bel niet aan als het al donker is, Hemel, nummer 2 op de lijst, en sinds eind jaren negen- nadat de stemkaart op de mat is gevallen, dan zijn mensen stembus krijgen” of tijdens etens- of kinderbedtijd (of tijdens een tig actief voor D66 Breda. Maar niet vaak, vult Faissal alert op het feit dat ze hun stem moeten gaan bepalen.” belangrijke voetbalwedstrijd). Boulakjar, campagneleider en nummer 3 op de lijst, aan. De Buiten verkiezingstijd kan het juist weer goed zijn om  Ga altijd in koppels langs de deur, liefst met afdeling is flink gegroeid het afgelopen jaar (naar ruim 340 wijken in te gaan waarvan je weet dat er minder vaak op Weten wat er speelt meerdere koppels tegelijk door één straat. leden), maar actieve campagnevrijwilligers zijn op twee D66 wordt gestemd, zegt Makker. “Luister wat er speelt, Enkele deuren verderop opent een jonge vader de deur.  Draag altijd je campagnejas, zodat je handen te tellen. Boulakjar: “Dan moet je keuzes maken: daar leer je veel van.” Ook hij is erg tevreden over de wijk: “Veel groen, veel duidelijk herkenbaar bent. een middagje flyeren op een drukke markt, of twintig voorzieningen en een heel actieve wijkraad.” Een puntje  En vergeet je flyers niet! Of neem deuren langs in één wijk.” Canvassen draait om luisteren en ontvangen, zeggen Zoet van kritiek is het nieuwe afvalsysteem, waarbij restafval ‘in-gesprek-met’-vellen mee en vraag om een goede tip. en Makker. “Als je aan het flyeren bent, ben je vooral aan in ondergrondse containers moet worden gestopt. “Voor  Wees vrolijk en voorkomend; besef dat je het zenden. Bij canvassen vraag je mensen naar wat zíj sommige oudjes is dat nog best een eindje lopen.” En het op dat moment hét gezicht van de partij bent. belangrijk vinden. Waar ze tevreden over zijn of juist parkeren wordt steeds lastiger, zegt hij. “Maar misschien  Leg uit wat je komt doen, en bedenk van ontevreden.” Beide campagnemethodes dienen in verkie- wordt dat beter als het ziekenhuis weg is.” De vrijkomende tevoren een concrete openingsvraag, zoals: zingstijd hetzelfde doel – mensen naar de stembus krijgen bouwgrond, waar het Amphia Ziekenhuis nu nog staat, “Wat vindt u van het nieuwe winkelcentrum?” – maar de manier waarop is wezenlijk anders. “En dat komt later nog verschillende keren voorbij in de gesprek- Of: “Als u één dag burgemeester zou zijn…?” maakt canvassen ook zo leuk. De meeste mensen reageren ken. De meeste bewoners zeggen te hopen dat er geen  Wees voorbereid: hoe wordt er in deze wijk heel positief als ze naar hun mening wordt gevraagd. Dus hoogbouw komt, en dat de gemeente de inspraak goed gestemd? Wie wonen er, wat speelt er? er komen vaak leuke gesprekken uit, ook als de mensen bij regelt, “en niet pas gaat luisteren als alles al beklonken is.”  Voorkom onprettige of onveilige situaties; wie je aanbelt niet D66-minded zijn.” Van Hemel weet wat er speelt en herkent de zorgen, en dat ga niet in op uitnodigingen om binnen te komen.  Ga geen politieke discussies aan; je komt om Een aantal vrijwilligers zegt het toch wat ongemakkelijk is bij deze ‘deurgesprekken’ soms wel handig, zegt ze. “Je te luisteren. Als mensen graag stemadvies willen, te vinden, bij mensen aanbellen – “een beetje alsof je een hoeft echt niet alles over zo’n wijk te weten, maar het helpt vertel dan waarom jij zélf op D66 stemt. Jehovagetuige bent.” Makker: “Ik vond de eerste keer ook wel als je je van tevoren even verdiept: wat speelt hier, en  Moeilijke vraag? Bel een betrokken raadslid, best spannend. Maar… de enige manier om te ontdekken wat weten en vinden we daarvan?” geef het mailadres van het raadslid, of verwijs dat het werkt én dat het heel leuk is, is om het gewoon een naar de website. Landelijke D66-standpunten kun keer te doen!” je ter plekke checken in de D66 Nu app. Democraat tekst 11 lijsttrekkers Jan Vincent Meertens

Said Kasmi Koplopers

Hij is de nieuwe D66-leider in de tweede grootste stad van Nederland; zij wil de huidige eenmansfractie in een Achterhoekse krimpgemeente uitbreiden en versterken. 4 vragen aan D66-lijsttrekkers Said Kasmi (42) en Loes ten Dolle (23).

Loes ten Dolle

Said Kasmi (42), letterd zijn, waarvan een aanzienlijk deel meer ruimte voor fietsers en voetgangers lijsttrekker analfabeet. Eén op de vier kinderen groeit gekomen. We hebben er ook voor gezorgd op in armoede. Wij zien dat afkomst, de dat het binnenklimaat in scholen verbeterd D66 Rotterdam wijk waarin je opgroeit en het inkomen is. De lucht was niet in orde en daardoor van je ouders bepalend zijn voor het werden kinderen vermoeid en konden Commissaris bij woningcorporatie onderwijs dat je krijgt. Wij gaan er alles ze zich minder goed concentreren. Dat is Woonbron; lid van de Raad van aan doen om die ongelijkheid achter ons te verbeterd en daarmee is de prestatie van de Loes ten Dolle (23), mij de ruimte geven mezelf te scholen en mogelijkheden. Ik zal me ook inzetten voor Toezicht van Pameijer Gezondheidszorg laten in Rotterdam. leerlingen omhoog gegaan.” lijsttrekker te ontwikkelen. Ik besloot: met deze fractie verenigingen; vrijwilligers zijn immers “Verder staat er veel druk op onze woning- ga ik ervoor!” het fundament van onze samenleving. D66 in Rotterdam: markt. We willen de komende jaren 60 D66 Winterswijk Tenslotte zijn duurzaamheid en goede zorg 1250 leden; 6 zetels & 2 wethouders duizend woningen bouwen. Vooral voor “Wij gaan er alles een rode lijn in ons programma.” rotterdam.d66.nl starters en mensen met middeninkomens, aan doen om de Student Rechtsgeleerdheid Radboud “Ik wil de kracht die nu nauwelijks aan een woning kunnen Universiteit Nijmegen; lid commissie van jongeren tegen Wat heeft D66 de afgelopen vier jaar in komen in de stad. Voor de toekomst van ongelijkheid achter Samenleving gemeente Winterswijk; Winterswijk bereikt? “We waren met Rotterdam is ook het vergroenen van vulploegleider Action Winterswijk krimp inzetten” onze eenmansfractie vaak de ‘sleutelstem’ Wat was je motivatie om lijsttrekker onze economie heel belangrijk. De haven ons te laten” in de raad, dus ook vanuit de oppositie te worden? “Mijn motivatie zit in de is nog steeds gericht op de oude, vervui- D66 in Winterswijk: hebben we een stempel kunnen drukken. opgave die mijn stad heeft om armoede te lende industrie. We moeten toe naar een 28 leden; 1 zetel Een recent voorbeeld is ons aangenomen bestrijden, werkgelegenheid te creëren en circulaire economie. Niet alleen vanwege Wat vind je de grootste uitdaging van de winterswijk.d66.nl Wat zijn de grootste uitdagingen in amendement over de afdracht van 20 euro gelijke kansen in het onderwijs te bieden. gezondheidsoverwegingen, maar ook a.s. gemeenteraadsverkiezingen? “De Winterswijk en wat wil je bereiken? per jaar per lid van sportverenigingen aan Mijn ouders komen uit Marokko; mijn om te kunnen blijven concurreren in de pvv, denk en 50Plus gaan meedoen “Winterswijk is een krimpgemeente. We de gemeente. De raad heeft die afdracht vader is hier als gastarbeider gekomen. veranderende wereld. Rotterdam loopt in Rotterdam. Ik vrees dat we te maken krij- hebben te maken met vergrijzing en voor- ingevoerd tijdens de economische crisis. Zij hebben nooit de kans gehad om goed daarin achter.” gen met versplintering en meer verdeeld- Wat was je motivatie om lijsttrekker te zieningen kunnen steeds moelijker in stand Wij vonden dat deze niet meer nodig was. onderwijs te volgen. Ik ben opgegroeid heid. De bestuurbaarheid van de stad gaat er worden? “Door mijn deelname aan debat- worden gehouden. Door samenwerking in Zo kunnen we iets teruggeven aan vereni- met de wetenschap dat gelijke kansen Wat heeft D66 de afgelopen vier jaar in dan niet op vooruit. Kunnen we straks nog wedstrijden tijdens mijn studie groeide de regio moet daar een goede balans in wor- gingsleden in Winterswijk.” en onderwijs enorm belangrijk zijn om Rotterdam bereikt? “We maken al acht redelijke coalities vormen? We zien nu al mijn interesse in de politiek. Daarom heb ik den gezocht. We zijn een bruisend dorp en mee te kunnen doen in de samenleving. jaar deel uit van het stadsbestuur. Een heel verharding van het politieke debat. Partijen drie jaar geleden D66 Winterswijk bena- we willen de jeugd behouden. Het is voor Wat vind je de grootste uitdaging van de Onderwijs is de beste emancipatiemotor; belangrijke bijdrage is de verlevendiging en die populistische taal gebruiken en angst derd. Ik werd uitgenodigd om een steun- mij dan ook essentieel dat we de kracht van a.s. gemeenteraadsverkiezingen? “Om het geeft mensen de kans om het meeste vergroening van de binnenstad. We zien en verdeeldheid zaaien. Zij zetten alles wat fractievergadering bij te wonen. Sindsdien jongeren tegen krimp inzetten. Er moet een jongeren te motiveren daadwerkelijk te uit hun leven te halen.” meer bezoekers. Dat is niet alleen goed voor we aan vooruitgang hebben geboekt op het heb ik elke vergadering bijgewoond. Ik goede balans in het woningaanbod komen, gaan stemmen. Hopelijk op D66, natuur- de leefbaarheid, maar ook voor de werk- spel. Ik hoop dat de kiezers in Rotterdam werd gevraagd om eens na te denken over voor zowel jong als oud. Er zijn genoeg lijk. Mijn leeftijd is een voordeel: ik ben een Wat zijn de grootste uitdagingen in gelegenheid. Door de introductie van de dit zien en zullen kiezen voor verbinding, het lijsttrekkerschap. Daarvoor heb ik de geschikte woningen, maar die staan te ver- van hen, sta midden tussen de jongeren, Rotterdam en wat wil je bereiken? milieuzone is de uitstoot van roetdeeltjes in plaats van voor verdeeldheid, door op tijd genomen, het is tenslotte een grote pauperen op bungalowparken. Die zouden ook met mijn werk. Ze kunnen ervan “Rotterdam heeft het hoogste werkloos- met 30 procent afgenomen en daardoor is D66 te stemmen.” verantwoordelijkheid. Maar een lijsttrekker we kunnen benutten als woonruimte voor op aan dat ik ook voor hen zal opkomen heidspercentage van Nederland. En we de lucht in korte tijd schoner geworden. doet het natuurlijk niet alleen; onze steun- zowel jongeren als ouderen. We denken in Winterswijk. Ik wil er zijn voor álle hebben 120 duizend mensen die laagge- Daar ben ik echt trots op. En er is veel fractie heeft veel actieve leden, die nog teveel in beperkingen in plaats van Winterswijkers – jong en oud.”  Democraat tekst 12 13 opleiding & training Frans Dijkstra

je daarop blijven hameren.” Collega-trainer Van Egmond valt hem bij: “Onderwijs is steno voor ons hele programma. Het staat aan de basis van alles, de kern van kansengelijkheid. Met onderwijs als uitgangspunt kun je over alles praten. Maar dat moet je wel voort- durend uitdragen en overbrengen. Dat is de kernboodschap waar “Vraag nooit: kiezers zich in herkennen.” “Voor ons is het is er nog ruimte?” vanzelfsprekend dat D66 dé onderwijspartij is. Toch moet je daarop Je staat hoog op de kandidatenlijst voor de blijven hameren” gemeenteraadsverkiezingen en wat doe je dan? Je laat je aanscherpen door ervaren Sturen met geld partijgenoten. Democraat schoof aan bij Tijdens de lange trainingsdag, van schemering tot schemering, een landelijke trainingsdag in Arnhem. komen talloze onderwerpen voorbij. Zo praat Martijn Leisink, D66-wethouder van financiën in Arnhem, de kandidaat-raadsleden Over campagne voeren, kernboodschap- bij over gemeentefinanciën, en hoe je daar als raadslid invloed pen en sturen met geld. op uit kunt oefenen. “Geld is geen doel maar een middel. De gemeentebegroting gaat niet over geld, maar over de doelen die je als raad hebt gesteld.” Als die begroting eenmaal op tafel ligt, ben je eigenlijk al te laat om daar nog iets aan te veranderen. Je kunt als raadslid daarom het beste meteen beginnen aan jouw doelen voor Het winterse ochtendlicht dringt voorzichtig door tot de het vólgende jaar, zegt Leisink. “Kies drie thema’s waarop je je wilt vergadertoren bij het centraal station van Arnhem. Deze trainings- concentreren, en neem ook drie dingen waarop je wil bezuinigen. dag – voor kandidaat-raadsleden in Oost-Nederland – begint met Die moet je in de voorjaarsnota zien te krijgen.” een campagnemodule door trainer Adriaan Andringa, campagne- Gemeenten ontvangen voor het merendeel van hun taken geld van Bijna achthonderd kandidaat-raadsleden van manager van het Landelijk Bureau van D66. Die begint met een het Rijk, via het Gemeentefonds, legt Leisink uit. Maar hij maakt D66 hebben zich afgelopen winter laten trainen door het waarschuwing: “De successen die je de afgelopen jaren hebt geboekt, korte metten met de algemene aanname dat de rijksoverheid voor- Landelijk Bureau van D66. Tijdens acht trainingsdagen, zijn de komende periode even van ondergeschikt belang. In cam- schrijft waaraan de gemeente het geld precies zou moeten uitgeven. verspreid over het hele land, kregen ze campagnetips pagnetijd gaat het minder over wat je bereikt hebt, dan over wat “Uiteraard moet je wettelijke gemeentetaken, zoals jeugdzorg, en informatie over het aankomende politieke werk, en je in de toekomst voor elkaar wil gaan krijgen. Kiezers moeten het uitvoeren. Maar hoeveel je daaraan uitgeeft, mag je zelf weten. was er aandacht voor het sociaal-liberale gedachtegoed. gevoel hebben dat ze jou hun toekomst kunnen toevertrouwen.” Gemeenten hoeven alleen aan de éigen gemeenteraad verantwoor- Er waren verkennende en verdiepende modulepakketten, Zijn collega-trainer Annelou van Egmond, communicatiestrateeg ding af te leggen over de uitgaven van het geld.” bedoeld voor nieuwe en ervaren kandidaat-raadsleden. en voormalig lid van het Landelijk Bestuur van D66, voegt toe: De nadruk in de trainingen lag vooral op de praktijk: “Mensen zijn op zoek naar mensen zoals zijzelf, mensen die ze Bepaal je eigen agenda kernachtige presentatie, vraagstukken doorgronden begrijpen en vertrouwen. Dat vinden ze belangrijker dan de details Een van de deelnemers, een lid van Leisinks eigen Arnhemse en geld vinden. De theorie zat vooral in het huiswerk van beleidsvoorstellen”. Andringa: “Er is niet veel aandacht voor de gemeenteraad, wil weten hoe je als raadslid financiële dekking vooraf, zoals de speciaal voor deze training ontwikkelde concrete dingen die we lokaal regelen. Dat is jammer, maar ook wel vindt voor je plannen. De wethouder grijnst. “Dat ga ik je niet ver- D66-handleiding Sturen met geld. Gemeentefinanciën: een compliment. Als we dingen goed regelen, zijn kiezers er ook tellen, want dan word je me te lastig.” Vervolgens, serieus: “Vraag wat & hoe. niet echt mee bezig. Pas als zaken fout gaan, komt er veel aandacht.” nooit: is er nog ruimte? Het antwoord luidt dan namelijk ‘nee’. Ga zelf op zoek. Ga praten met ambtenaren. Dat doen raadsleden bar d66.nl/partij/talentontwikkeling-opleiding Onderwijs is de basis weinig, terwijl de meeste ambtenaren graag hun kennis doorgeven. De deelnemers krijgen de opdracht in een paar woorden, hooguit Je kunt ook met de gemeente-accountant praten. En bij de reken- een tweet, zichzelf neer te zetten. Dat valt niet mee. De meesten kamer kun je jouw thema’s aandragen als studieonderwerp. Maak komen met mooie beleidsvoornemens – keurig verwoord, maar het jezelf makkelijk door je eigen agenda te bepalen, en niet die van saai. Andringa schudt zijn hoofd. Het moet anders. Zelf is hij lijst- het college te volgen. Als je je beperkt, dan weet je minstens even trekker van D66 in Voorschoten en hij heeft zijn kernboodschap veel als de wethouder. En als jouw dekking deugt, dan heeft jouw al klaar: Alle kinderen en jongeren in Voorschoten moeten toegang voorstel al bijna gewonnen.” houden tot goed onderwijs. De zaal mompelt. “Is goed onderwijs De deelnemers schrijven al die tips gretig op, want daar kunnen ze niet een beetje een open deur?”, vraagt een deelnemer. Andringa: echt iets mee als ze (weer) in de raad worden gekozen. “Je gaat het “Nee, goed onderwijs is nooit een open deur voor D66. Voor ons nog moeilijk krijgen met ons, Martijn”, zegt het Arnhemse raadslid is het vanzelfsprekend dat D66 dé onderwijspartij is. Toch moet tegen zijn wethouder.  Democraat tekst 14 15 onderwijs Reyer van der Vlies

deze samenwerking graag uitbreiden naar BREDA D66 is dé onderwijspartij; landelijk, maar ook lokaal. Maar bijvoorbeeld de zorg, creatieve industrie en landbouw. De gemeente kan hierin een belang- hoeveel invloed heeft een gemeente op goed onderwijs – DEN HAAG rijke rol spelen, omdat ze contacten onderhoudt behalve het regelen van goede huisvesting? We vroegen het met zowel scholen als bedrijven. Wij willen die werelden met elkaar verbinden. Scholen willen aan D66’ers Tim van het Hof, die zich hard maakt voor een hun leerlingen immers goed voorbereiden op DEN brede onderwijsagenda in Breda, en Fonda Sahla die een de arbeidsmarkt en hun talenten ontwikkelen; HAAG het bedrijfsleven heeft behoefte aan die goed weekendschool in Den Haag coördineert. opgeleide, talentvolle mensen. Het uitvoeren van de onderwijsagenda kost dus op deze manier dus niet per se veel geld; de gemeente speelt vooral een faciliterende rol.” “Onze onderwijsagenda

De onderwijsagenda richt zich niet kost niet per se veel BREDA alleen op kinderen, maar ook op vol- geld; de gemeente wassenen. Vraagt dat niet om een heel andere aanpak? speelt vooral een “‘Een leven lang leren’ betekent dat het volgen faciliterende rol” van een opleiding niet ophoudt na je 18de. Het is daarom belangrijk dat we ook aansluiting Lokale zoeken met het middelbaar beroeps- en hoger taalklas is dat ouders les kunnen krijgen, terwijl onderwijs. We moeten blijven investeren in hun kinderen ook op school zitten. Dat scheelt onderwijs, ook voor mensen die al een diploma een zorg. Ouders die de taal niet beheersen, zijn op zak hebben of nooit gehaald hebben. Neem vaak minder betrokken bij de ontwikkeling van onderwijsagenda de John F. Kennedyschool in Breda, daar krijgen hun kind en missen zelf kansen. Zo komt alles laaggeletterden taalles. Het bijzondere van deze weer samen.” 

Tim van het Hof In de Strategische onderwijsagenda Breda Kun je een voorbeeld geven van wat die staat een brede waaier van onderwerpen: samenwerking tussen scholen oplevert? van voortijdig schoolverlaten tot sport en “Als je middelen verdeelt op basis van het aantal Best practice: koos voor de weekendschool, beweging, en van volwasseneneducatie tot leerlingen, dan geef je scholen een prikkel om dat in samenwerking met een het belang van taal en techniek. zoveel mogelijk leerlingen binnen te willen halen. De Transvaal Universiteit buurthuis tot stand kwam. Tim van het Hof, fractievoorzitter en lijsttrekker Het is echter niet in het belang van goed onder- Van het geld worden onder D66 Breda: “D66 – die in Breda in een coalitie wijs – en van de leerlingen – dat scholen leerlin- Fonda Sahla coördineert de Transvaal Universiteit, een andere educatieve uitstapjes zit met vvd, sp en PvdA – wilde graag dat de gen van elkaar af proberen te pakken. Scholen ‘weekendschool’ voor leerlingen van basisschool Het Galjoen betaald. gemeente meer ging doen voor onderwijs dan verschillen veel van elkaar. Het is beter om een in de Haagse Transvaalbuurt. Daarnaast is ze kandidaat-raadslid alleen de huisvesting goed regelen. Dat heeft leerling die niet op zijn plek is, in goed overleg te voor D66 Den Haag. Ze legt uit hoe deze weekendschool Als coördinator bereidt Fonda ertoe geleid dat er een onderwijsagenda is geko- plaatsen op een school waar hij of zij wel tot zijn werkt en wat een gemeente kan doen om te investeren in goed Sahla de lessen voor, zorgt men, die samen met de sector is opgesteld. De recht komt. Daardoor komt de ontwikkeling van onderwijs. dat er materiaal is, zoekt naar DEN gemeente heeft er een aantal jaar geleden al voor talenten ook centraler te staan.” geschikte gastdocenten en denkt mee over de planning. Ze HAAG gekozen om de huisvestings- De Transvaal Universiteit is bedoeld voor kinderen van groep merkt dat kinderen, leraren en ouders enthousiast zijn over de middelen voor scholen in het Taal en techniek zijn speerpunten in jullie 6-8 (9-12 jaar). Zij melden zich vrijwillig aan om op zaterdag- Transvaal Universiteit, mede omdat er oog is voor de individu- basis- en voortgezet onderwijs onderwijsagenda. De gemeente gaat ochtend extra lessen te volgen. Die lessen zien er heel anders ele leerling. De weekendschool biedt kansen om hun vaardig- door te decentraliseren. Dat wil echter niet over het curriculum. Hoe zorgt uit dan wat zij doordeweeks gewend zijn. De weekendschool heden te ontwikkelen én om alvast om zich heen te kijken: wat zeggen dat de schoolbesturen Breda dan toch voor beter onderwijs? werkt namelijk met thema’s, zoals sociale media, kunst & zou ik later willen worden? gezamenlijk mogen bepalen “Ten eerste krijgen scholen dankzij die door- cultuur, filosofie & religie. Elk thema bestaat uit vijf lessen. hoe zij het ‘geld voor de bak- decentralisering meer ruimte om zich te specia- De introductieles wordt vaak gegeven door een (vrijwillige) Initiatieven ondersteunen stenen’ onderling verdelen. liseren. In de techniek verwachten we een tekort gastdocent. Iemand uit de praktijk, bijvoorbeeld een wijkagent, De gemeente Den Haag zet zich al jaren actief in om het Hierdoor hoeven zij niet meer op de arbeidsmarkt. We zijn daarom blij met verpleegkundige of een hoogleraar. Een vaste leraar helpt de onderwijs te stimuleren. Volgens Sahla is het belangrijk dat de met elkaar te concurreren om initiatieven als het Technasium, dat zich vooral kinderen om onderzoekend te leren. De leerlingen krijgen wethouder Onderwijs zich inzet voor lokale initiatieven. Wat het geld, maar kunnen ze samen richt op techniekonderwijs. Ten tweede werkt de opdrachten waar ze gezamenlijk over nadenken. Zo leren ze dat betreft heeft haar gemeente het getroffen: eerst was dat afspreken waar de middelen gemeente samen met scholen én bedrijven. De om samen te werken en daardoor is het ook makkelijker om huidig D66-minister Ingrid van Engelshoven [zie ook het inter- het best op hun plek zijn. De Uitvindfabriek is daarvan een goed voorbeeld. moeilijke onderwerpen te behandelen, zoals de holocaust. view op pagina 21, red.]; nu is dat de ervaren D66-wethouder mogelijkheid om samen te Dit initiatief probeert leerlingen uit het basis- Saskia Bruines. Als het om gemeentelijk onderwijsbeleid gaat, werken is een randvoorwaarde onderwijs enthousiast te maken voor techniek. Gemeentelijke subsidie hoeft het overigens niet altijd om geld te gaan, zegt Sahla. geweest voor de huidige Het gaat om een samenwerking van bedrijven, Het geld voor de Transvaal Universiteit komt uit een subsidie “Soms is het belangrijker dat de gemeente een podium biedt onderwijsagenda.” scholen en de gemeente. Het lokale mkb plukt van de gemeente voor ‘extra schoolactiviteiten’. Scholen mogen en in gesprek wil gaan met mensen die hetzelfde doel hebben, daar uiteindelijk de vruchten van. We zouden zelf bepalen hoe ze dat geld besteden. Basisschool Het Galjoen namelijk: goed onderwijs.” Democraat tekst en foto’s 16 17 nieuwe generatie Frans Dijkstra

Fleur Jeffrey 17 jaar én Gijsen (18) Eelman (18) Nummer 4 op de kandidatenlijst Nummer 3 op de kandidatenlijst in de top-5 voor D66 Nederweert voor D66 Texel Toen ze met school op excursie ging naar “Op het strand zullen ze me niet vaak de Tweede Kamer raakte Fleur Gijsen zwaar onder de meer zien”, zegt Jeffrey Eelman. “Twee zetels moet Ze waren nog maar zeventien jaar oud indruk. In de vergaderzaal ging ze even zitten op zo’n lukken, en een derde… wie weet.” Dat de leden hem toen ze in de top-5 van de kandidatenlijst blauwe zetel. Dat deden de andere leerlingen ook, om zo hoog op de lijst zetten, hoger dan een bekende te geinen. Maar zij was serieus. Ter plekke besloot ze oud-wethouder, verbaasde hem ook. Het maakt hem voor de gemeenteraadsverkiezingen dat ze daar ooit in ’t echt wilde zetelen. “Ik ben een van nog actiever dan hij al was. belandden. Verslaggever Frans Dijkstra de weinigen op school die politiek interessant vindt. Zijn politieke belangstelling ontwaakte tijdens de lessen ging op Texel en in Nederweert kennis- Niemand praat erover. Ook mijn vrienden niet. Maar maatschappijleer op de enige middelbare school van het we hebben gelukkig genoeg andere dingen om het eiland. Op zijn veertiende kwam hij in de leerlingen- maken met een nieuwe generatie over te hebben.” raad, inmiddels is hij de voorzitter. Dat betekent veel D66-politici – inmiddels stemgerechtigd. Het politieke zaadje begon al eerder te ontkiemen overleg met de schoolleiding, vooral over inkrimping. tijdens de lessen maatschappijleer op de havo. Toen ze Minder docenten, meer zelfstudie, dat is onontkoom- twee dagen mocht meelopen met een wethouder in baar. Over een paar jaar zijn er van de 800 leerlingen nog haar Limburgse woonplaats Nederweert besloot ze om 600 over. Want het gaat achteruit met de jeugd op Texel. bestuurskunde te gaan studeren. Ambtenaar worden Jeffrey: “Als je na de middelbare school verder wil leren, leek haar ook best mooi. “Helemaal niet saai, wat moet je naar ‘de overkant’, zoals wij dat noemen. De iedereen denkt”, zegt ze. Maar op die blauwe zetel wist meesten komen niet meer terug van het vasteland, want ze dat het uiteindelijk de politiek moest worden. 3 op Texel zijn er nauwelijks banen voor hoger opgeleiden. Alleen voor welke partij was even de vraag. Het moest En dan moet je ook nog een woning zien te krijgen hier, een middenpartij zijn: cda – nog altijd de grootste in dat is niet makkelijk. Dus het eiland vergrijst.” Nederweert – of D66, die hier voor het eerst in twintig “De meeste jongeren jaar weer meedoet met de verkiezingen. Ze ging op komen niet terug; het Jeffrey vond het heerlijk om op te groeien op het onderzoek uit. De jonge lijsttrekker van D66 gaf de Noord-Hollandse waddeneiland. Maar nu begint hij doorslag. Hij wilde een jonge top-vijf op de kandidaten- eiland vergrijst” toch te verlangen naar een leven in Amsterdam, waar lijst en Fleur paste daar prima in, ook al was ze toen nog hij aan de vu politicologie wil studeren. “Daar kan ik maar zeventien jaar oud. Ze staat op plaats 4, dus de kans naar een debat gaan, dat is vanuit hier onmogelijk want dat ze nu echt in de raad komt, is nog klein. Dat weer- je moet altijd nog met de boot terug.” Maar eerst maar houdt haar niet om politiek actief te zijn. “D66 is voor eens de verkiezingsuitslag afwachten. Nederweert een nieuw avontuur”, zegt ze. “Dat trekt Veel jongeren op Texel grijpen naar drank en drugs, me. We gaan voor twee van de zeventien raadszetels.” bleek in september vorig jaar uit een ggd-onderzoek. Ruim een kwart heeft een lager zelfbeeld dan elders in Voor haar ouders was het even wennen. Zelf hebben de regio en lijdt onder eenzaamheid. “Zelfmoord komt ze niets met politiek, maar ze steunen Fleur in haar veel voor”, weet ook Jeffrey. Hij snapt het wel. “Als je ambitie. Wel waren ze even bezorgd of ze het allemaal op school niet lekker ligt, dan kun je het vergeten. Je zou kunnen. Want ze heeft het druk. Natuurlijk met komt overal dezelfde mensen tegen.” school in Weert. Op zaterdag en een halve zondag werkt De meeste jongeren op Texel werken hard, naast school. ze in de winkel van bakkerij Tommie. In haar vrije tijd Minderjarige raadsleden? Als de school om drie uur uitgaat, haasten ze zich naar speelt ze saxofoon bij de plaatselijke harmonie en ook hun baantje om vier uur. Jeffrey ook. Hij werkt in de gitaar in een bandje met haar vader. “Dat zijn allemaal Raadsleden in Nederland moeten minimaal keuken van een strandpaviljoen, waar hij begonnen is als 4 50-plussers en we spelen muziek uit hun jeugd. Dat 18 jaar zijn. Een kandidaat die jonger is, mag afwasser. “Ik vind het leuk werk, want we maken echte vind ik ook leuk.” echter wel op de kandidatenlijst (maar moet maaltijden, geen fast food. Het is ook een leuke ploeg Haar broer steunt D66 ook, maar hij blijft buiten de meerderjarig worden tijdens de zittingsduur mensen. Maar over politiek praat ik daar niet, dat kan politiek. Het was wél even schrikken voor Fleurs vriend, van de nieuw te kiezen gemeenteraad). niemand iets schelen.” want die is voor Forum voor Democratie. “In de zomer Indien de minderjarige kandidaat voldoende Met zijn beste vriend, die ook in de leerlingenraad zit, “D66 is voor Nederweert zaten we in de tuin te barbecueën. Mijn vriend, mijn stemmen heeft voor een raadszetel, neemt kan hij het er wel over hebben. Maar met zijn vriendin een nieuw avontuur; broer en ik zaten heftig over politiek te discussiëren, ter- een vervanger diens plek in. Op de dag van weer niet. “Zij gaat helemaal op in muziek. Dat houdt wijl mijn ouders verbaasd toekeken. Dat was wel gek.” de 18de verjaardag mag de kandidaat het spannend tussen ons.”  dat trekt me” alsnog zijn/haar raadszetel opeisen en moet de vervanger vertrekken. Democraat tekst fotografie 18 19 in gesprek met… Milan Assies Jeroen Mooijman

de eilanden zelf. Dat remt ontwikkelingen. Tjeerd: “Ja, mijn portefeuille luidt officieel: Fractievoorzitter Terwijl we voor grote uitdagingen staan: bodem- Landbouw; Visserij; Natuur; Dierenwelzijn; Alexander Pechtold dalingen en de stijgende zeespiegel vormen een Voedsel(productie); Krimp. Ik ben altijd bezig over Tom Rustebiel en gevaarlijke cocktail. Daar moet je wat mee. Dat geweest met de verduurzaming van onze voed- de relatie tussen lande- werd ook breed erkent.” selproductie, dierenwelzijn en natuur. Waar ik lijk en lokaal: ook zit, ik kijk altijd wat er beter kan. Dan is het Tjeerd: “Ja, we lopen achter op Duitsland, die natuurlijk ook de sport om het daadwerkelijk “Het kabinet gaat de Wadden effectief bescher- daar al een nationaal park van heeft gemaakt, en voor elkaar te krijgen. Als student deed ik mee men dankzij één actief lid ook op Denemarken. Het is tijd dat dit geregeld aan een onderzoek naar een toen nog op te van D66. Het verhaal van wordt. Maar hoe kwam jouw voorstel in het zetten Europees netwerk van natuurgebieden. Tom is het verhaal van onze regeerakkoord terecht?” Als wetenschapper schreef ik een proef- partij. Van een nationale schrift over hervormingen van het Europese maar ook een Europese en Tom: “Nou, ik schreef het bij mij thuis, met hulp Landbouwbeleid, en als medewerker van Laurens zéker een lokale partij. Een van de afdeling Friesland; we zijn natuurlijk Jan Brinkhorst mag ik mij de geestelijk vader partij die mensen en ideeën allebei Waddenprovincies. Het voorstel kreeg op noemen van de eerste nota over dierenwelzijn, verbindt. (…) Dit is het grote onze ledenvergaderingen een meerderheid. We met de mooie titel Houden van Dieren. Toen verschil tussen D66 en de hebben ons amendement vervolgens ingediend puur lokale partijen. Die zijn als een snelweg zonder op het verkiezingscongres in Amsterdam, waar afrit. Natuurlijk, ze hebben het via digitale stemming werd aangenomen en “Ons amendement werd wortels in de gemeenschap, in het landelijke verkiezingsprogramma terecht- maar geen toegang tot de kwam. D66 nam het vervolgens succesvol mee aangenomen en zo kwam boomtoppen van Brussel of in de coalitieonderhandelingen. En zo kwam het het Binnenhof. In de Tweede in het regeerakkoord terecht. Daar kwamen veel het in het verkiezings- Kamer zien we het omge- positieve reacties op, want veel natuurbescher- programma – en keerde. Daar zitten landelij- mingsorganisaties willen dit al decennialang ke partijen, met nauwelijks regelen.” uiteindelijk in het Het voorstel van het Gronings D66-raadslid toegang tot lokale ideeën.” regeerakkoord – terecht” Lees verder op: Tjeerd: “Ik denk sowieso dat in het regeerakkoord Tom Rustebiel om tot één beheersorganisatie in – Tom d66.nl/toespraak-alexander- veel dingen goed voor de natuur zijn geregeld. het Waddengebied te komen, haalde het regeer- pechtold-congres-106 Het is voor het eerst sinds jaren dat er weer extra geld is voor natuur. Naast één autoriteit voor akkoord. Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot, met de Waddenzee, jouw voorstel dus, hebben we was er nog geen dierenpartij in de Kamer. De ‘natuur’ in zijn portefeuille, was onder de indruk namelijk ook 275 miljoen extra geld voor de laatste jaren heb ik vanuit het bedrijfsleven, de Waddenzee geregeld. Een primeur! Provincies zuivelsector, gewerkt aan de verduurzaming en nodigde hem uit voor een goed gesprek. krijgen ook extra geld voor natuur. Het is nood- van de zuivelketen. Waar je ook zit, je kan altijd zakelijk dat we onze natuur en bijdragen aan een betere wereld. En die begint biodiversiteit verbeteren, want met natuur en voedsel wat mij betreft. Wat is die gaan zienderogen achter- jouw verhaal eigenlijk, Tom?” uit.” Hij voegt enthousiast toe: We nemen plaats in de prachtige “D66 krijgt het voor elkaar!” Tom: “Ik heb eerst bij de Business School van fractiekamer van D66, waar sinds de Tweede de Rijksuniversiteit Groningen gewerkt en Kamerverkiezingen van vorig jaar maar liefst 19 Tom: “Ja, precies, en dat is ook daarna ben ik als opleidingsontwikkelaar bij de fractieleden rond de tafel zitten. Tjeerd de Groot het verschil tussen ons en Hanzehogeschool Groningen aan de slag gegaan. In is er daar één van. Hij is onder de indruk van wat een partij die besluit niet mee Nu werk ik op het Alfa-college, een ROC, in een Tom Rustebiel voor elkaar heeft gekregen: zijn te doen. Je kan telkens wel communicatiefunctie. De omgekeerde volgorde voorstel om tot één beheersorganisatie van het zeggen: het is niet genoeg, we van hoe ik zelf mijn studietijd heb doorlopen: op Waddengebied te komen, kwam via het congres willen meer, meer, meer, maar het mbo begonnen, en me vervolgens naar boven in het landelijke verkiezingsprogramma, en als wij er niet hadden gezeten, gewerkt.” vervolgens in het regeerakkoord van de nieuwe dan was er helemaal niks gesprek coalitie terecht. gebeurd. Je moet de kansen Tjeerd: “Dat is wel een mooi D66-verhaal over om dingen te realiseren wel het benutten van kansen die ons onderwijs je Tjeerd: “Vertel eens, hoe kwam je op dit pakken.” geeft!” voorstel?” Tjeerd: “Hetzelfde geldt voor Tom: “Ja! Daarnaast heb ik ook twee jaar bij Tom: “Er zijn veel verschillende belangenver- dierenwelzijn; er is nog nooit Natuurmonumenten gewerkt. Daar maakte ik met… enigingen rondom de Waddenzee actief, van een regeerakkoord geweest kennis met de dynamiek van de Waddenzee en de visserij en landbouw, tot de toeristische sector en waarin zoveel over dierenwel- enorm ingewikkelde organisatie eromheen. Het natuur. En er zijn ook verschillende overheden bij zijn is opgeschreven.” was een interessante inkijk in de gepolariseerde betrokken, want het gebied is echt enorm groot. wereld tussen landbouw en natuur. Toen zag ik Je hebt alleen al met drie provincies te maken, een Tom: “Dierenwelzijn zit ook in ook dat samenwerking daar niet altijd van nature bak gemeenten en drie provinciale landschappen, jouw portefeuille?” wordt gezocht, helaas. p in gesprek met… 20 Democraat tekst foto’s 21 dubbelinterview Marishka Neekilappillai Jeroen Mooijman

“Verder ben ik raadslid in vaak dat iets niet kan, maar dan blijken sommigen Groningen. Ik doe daar groen, dat gewoon al te doen. Die lopen alleen tegen verkeer en de herinrichting hindernissen aan en dan is het aan de politiek om van de binnenstad. Groningen deze proberen weg te nemen. is – na Amsterdam en Utrecht – de hardst groeiende stad van het land, dus er ligt veel druk op de ruimte. Ik zoek naar “Het is voor het eerst manieren om groen te koppelen sinds jaren dat er weer Een kabinet aan klimaatadaptatie, zoals leefbaarheid, gezondheid en extra geld is voor natuur. biodiversiteit. Als dat bij elkaar Zo hebben we 275 komt, krijgt een motie heel veel miljoen extra voor de steun. Anders blijf je hangen van wethouders op discussies over tien bomen Waddenzee geregeld” die ergens wel of niet gekapt moeten worden. Dat moet ook – Tjeerd besproken worden, maar als je een stap verder wilt, moet je meer next-level gaan nadenken. “Om nog even terug te komen op dat gepolari- Ik ben er bijzonder trots op dat seerde debat over voedsel en natuur: door meer Groningen nu ‘natuurinclusief’ vanuit de kringloop naar onze voedselproductie gaat bouwen en meer parken, te kijken, kom je met oplossingen die goed zijn meer natuur en een beter water- voor de aarde en voor de boer. Onlangs werd systeem krijgt. De uitvoering een voorstel om wettelijke belemmeringen voor van deze motie betekent een stadsbrede vergroe- kringlooplandbouw in kaart te brengen met ning, die je in elke wijk gaat merken.” algemene stemmen aangenomen. Daarnaast Minister voor Buitenlandse Menno Snel Staatssecretaris van wil ik gezond leren eten aanmoedigen. Als je Handel en Ontwikkelings- Staatssecretaris Infrastructuur en Waterstaat Tjeerd: “Dat zie ik echt als onze rol, om die jong gezond leert eten, bijvoorbeeld met een samenwerking van Financiën, GR2018 in Groningen tegenstellingen te overstijgen met inhoudelijke schoolmoestuin, betaalt dat zich later uit. Ik zet Minister van Sociale zie ook p. 48 Ingrid van Engelshoven Kajsa Ollongren Zaken en Werkgelegenheid ideeën. Hoe naïef het ook klinkt, het werkt wan- me ervoor in hier extra geld voor te regelen, zodat Minister van Onderwijs, Vicepremier en minister Niet alle inwoners van neer je ideeën brengt op een manier die mensen dit niet op het bordje van leraren komt. Dat is Cultuur en Wetenschap van Binnenlandse Zaken de provincie Groningen niet bedreigend vinden, maar inspirerend. Dat trouwens ook echt iets voor de gemeenteraad.” en Koninkrijksrelaties kunnen op 21 maart naar is wat ik jou ook wel hoor zeggen. Dat is het de stembus. Inwoners van begin van verandering. En wat je net zei – over Tom: “Andersom heb ik een mooi voorbeeld Groningen, Haren en Ten Boer stemmen pas op 21 die gepolariseerde wereld tussen landbouw en over scooterwetgeving. De Tweede Kamer had november 2018 voor een natuur, en het gebrek aan samenwerking – dat is in december besloten dat gemeenten zelf mogen nieuwe gemeenteraad voor een Tweede Kamerlid ook heel belangrijk. bepalen om scooters naar de rijbaan te verban- vanwege de herindeling tot Dat je je niet ingraaft in deze kleine wereld op nen. Ik had hierover mail-contact met onze één gemeente per 1 januari het Binnenhof, maar nadrukkelijk wat doet met Kamerleden en Matthijs Sienot, die 2019. Dit geldt ook voor organisaties om ons heen. Dat je het gesprek met zelf raadslid zijn geweest en die de discussie goed inwoners van de nieuwe ze aangaat.” kennen. Een paar dagen na de Kamerbeslissing gemeenten Westerkwartier diende ik een motie in om dat voor Groningen en Het Hogeland. Inwoners Tom: “Dat kan je als raadslid ook gebeuren, dat ook te regelen. Met succes, want scooters gaan van Midden-Groningen en je helemaal opgezogen wordt door de verga- straks naar de rijbaan. Zonder dat goede contact Westerwolde zijn op 22 november 2017 al naar de dercyclus. Voor je het weet, klop je jezelf op de met de fractie had ik niet zo vlot kunnen antici- stembus geweest vanwege borst als je vergadert en vergadert en dan af en peren.” de herindeling van hun ge- toe een motie indient. Hoe ga je daarmee om als meenten per 1 januari 2018. Kamerlid?” Tjeerd: “Ja, dat tweerichtingsverkeer is belang- rijk. Als je alles goed timet, informatie deelt en Tjeerd: “Ik lees in het reces de vergaderstukken de juiste bewoordingen kiest, kan je op heel veel Op 26 oktober 2017 werd het kabinet-Rutte iii (vvd, cda, van het komend kwartaal. Dat is echt zo’n stapel terreinen een heel krachtig geluid laten horen.” ■ [houdt handen halve meter uit elkaar, red.] lees- D66 en cu) beëdigd. D66 levert zes bewindslieden, onder wie werk. Dan heb ik dat gehad, zodat ik de rest van maar liefst vier vrouwen. Redacteur Marishka Neekilappillai sprak mijn tijd kan besteden aan de buitenwereld. Ik wil met ondernemers en organisaties spreken die met twee van hen: Kajsa Ollongren en Ingrid van Engelshoven. al bezig zijn met waar ik me op richt. Ik krijg dan Over het wethouder- en ministerschap, over de aanstaande ‘het-kan-wel-momenten’. Veel mensen zeggen verkiezingen en over de staat van Nederland. dubbelinterview 22 23

ullie zijn allebei wethouder geweest bestuurder. Je bestuurt omdat je politicus bent; dat is het belangrijk om economisch op eigen benen te staan. Die van een grote stad. In hoeverre kun rechtssysteem dat we hebben. Ik zal ook proberen om voorbeeldrol van vrouwen aan de top is belangrijk. Zeker je een wethouder met een minister herkenbaar te zijn als D66’er. Overigens – als ik het niet ook in onze partij moeten we vrouwen blijven oproepen vergelijken? probeer, dan ben ik het tóch. Heel veel standpunten waarin om je vinger op te steken om raadslid of bestuurslid te Kajsa – “In beide ambten ben je een politieke ik geloof, zijn standpunten waar D66 voor staat. Ik vind worden. Blijf niet aan de kant staan.” bestuurder die verantwoording aflegt aan de ook echt dat wij dankzij het onderhandelingsresultaat van Kajsa – “Ja, grijp de kans als je die krijgt. Aarzel niet teveel, J volksvertegenwoordigers. Toen als wethou- het regeerakkoord meer dan genoeg herkenbaar zijn op doe het gewoon. Dankzij D66 zit in dit kabinet een redelijk der aan de gemeenteraad; nu als minister aan het parlement. onze portefeuilles als D66-bewindslieden.” aantal vrouwen. Gemengde teams zijn beter – het is een Als wethouder is het vaak heel concreet waar je mee bezig Ingrid – “Het feit dat je D66’er bent, zit zo in je genen dat ik cliché, maar wel waar. Het kabinet is in allerlei opzichten bent. Als minister moet je soms over wetgeving en beleid niet het partijprogramma erbij hoef te pakken om te kijken nog geen afspiegeling van de maatschappij, maar langzaam nadenken op een hoger abstractieniveau. Een mooie illus- hoe D66 over een bepaalde kwestie denkt. Natuurlijk dien bewegen we wel richting een betere afspiegeling.” tratie daarvan is dat ik als minister van bzk verantwoorde- je de Kroon en ligt er een regeerakkoord, maar je zit op lijk ben voor het openbaar bestuur, terwijl ik als wethouder die plek omdat D66 deelneemt aan de coalitie. Iedereen Het regeerakkoord heet Vertrouwen in de toe- zelf onderdeel uitmaakte van het openbaar bestuur.” verwacht ook dat je een zekere D66-kleur geeft aan je komst. Hoe ziet dat vertrouwen er volgens jullie Ingrid – “Het college van burgemeester en wethouders is portefeuilles.” uit? Waar mogen we als samenleving trots op zijn? inderdaad vergelijkbaar met de ministerraad. Je raakt als Kajsa – “Nederland is een vooruitstrevend land waar heel wethouder gewend om in hoog tempo veel besluiten te veel ruimte is voor verschillende mensen en opvattingen. nemen, maar de besluiten die je als minister neemt, hebben “Er wordt wel eens gezegd dat Vrijheid, tolerantie en internationale samenwerking meer impact en liggen meer onder een vergrootglas. Als passen goed bij Nederland. Dat komt onder andere omdat wethouder heb je veel meer in de hand wanneer je wel of je in Den Haag een beetje op Nederland van oudsher een open land is geweest; dus ook niet in de pers komt.” afstand staat, maar wij nemen mensen van buiten heeft aangetrokken die ondernemend Kajsa – “Ja, soms voelt het bijna als een glazen huis. Iedereen en nieuwsgierig waren, want anders waren ze niet geko- kijkt echt letterlijk met je mee. Vandaag heb ik bijvoorbeeld als voormalig wethouders veel men. Die mensen met verschillende wortels hebben hier de ministerraad gehad. Je komt ’s ochtends aan, en dan lokale ervaring mee” altijd een warme ontvangst gehad, en hebben zich verder staan er journalisten te wachten om je te bevragen over bij- kunnen ontplooien. Als je door de eeuwen heen kijkt, dan – Kajsa voorbeeld een kwestie die in de kranten heeft gestaan. We heeft dat Nederland gekenmerkt, en ook gevormd.” gaan weg uit de ministerraad, en dan lopen we opnieuw Ingrid – “Het is altijd goed om je te realiseren hoe goed langs journalisten die allerlei vragen aan je stellen. Er is erg dingen in Nederland geregeld zijn. We hebben goed veel belastingstelling voor hetgeen je als minister aan het Welk signaal geeft D66 af door de meeste vrouwe- onderwijs, goede huisvesting en heel goede gezondheids- doen bent.” lijke bewindslieden te leveren? zorg. Je mag zeggen wat je vindt. Er is hier heel veel ruimte Ingrid – “Dat hogere abstractieniveau zie ik trouwens ook als Kajsa – “Alexander heeft over de D66-bewindslieden wel om jezelf te zijn. Het is goed om dat te blijven beseffen. een belangrijk verschil. Als wethouder in Den Haag hield ik eens gezegd: ik ben voor kwaliteit gegaan, maar ik kon echt Natuurlijk zijn er ook altijd zaken die beter kunnen, en mij bijvoorbeeld bezig met een universiteit die hier een ves- niet meer mannen vinden.” natuurlijk zijn er ook mensen die het minder goed heb- tiging heeft. Als minister van ocw ben je verantwoordelijk Ingrid – “Het signaal dat D66 hiermee geeft, is dat er genoeg ben of die onzeker zijn over de toekomst. Maar over het voor álle universiteiten in Nederland.” vrouwen te vinden zijn, anders dan anderen vaak beweren. algemeen gesproken gaat het heel erg goed met ons land. Kajsa Ollongren Ik ben ook minister van emancipatie. Ik vind dat je een Uit onderzoek blijkt ook dat Nederlanders een van de Leiden, 1967 Hoe neem je die lokale ervaringen als wethouder zekere voorbeeldfunctie hebt om te laten zien – ook naar gelukkigste volkeren ter wereld zijn.” mee in je ministerschap? jonge vrouwen toe die voor een keuze staan – dat het dus Kajsa – “En dat geeft ons land een voorsprong. Vervolgens Opleiding Kajsa – “Dit kabinet heb ik wel eens een wethouderskabinet kan. Het is heel erg leuk om beslissingen te nemen, en heb je ook de verantwoordelijkheid om met die voorsprong Economie (1 jaar) en 2007 – 2011 genoemd. Het is een enorm voordeel dat in het kabinet Geschiedenis, Universiteit van Plaatsvervangend secretaris- veel voormalig wethouders zitten. We weten allemaal hoe Amsterdam generaal en raadadviseur de besluiten die wij op landsniveau nemen effect op lokaal Ecole Nationale d’Administration Algemene Zaken (AZ) (Parijs en Straatsburg) 2011 – 2014 beleid kunnen hebben. Er wordt wel eens gezegd dat je in Leergang Internationale Secretaris-generaal ministerie Den Haag een beetje op afstand staat, maar wij nemen als Betrekkingen, Instituut van AZ voormalig wethouders al die lokale ervaringen mee.” Clingendael 2014 – 2017 Ingrid – “Het wethouderschap is een heel nuttig voortraject. Locoburgemeester en D66- Als minister ben ik bijvoorbeeld verantwoordelijk voor Loopbaan wethouder (Economische het mbo-onderwijs. Als wethouder had ik regelmatig te 1992 – 2001 Zaken en Cultuur), gemeente maken met een roc-instelling, waardoor ik weet hoe zo’n Beleidsmedewerker Amsterdam instelling werkt.” Economische Zaken (EZ) 2017 – heden Hoofd Parlementaire Zaken EZ Vicepremier en minister Zie je jezelf primair als D66-politicus of als 2001 – 2007 van Binnenlandse Zaken en Directeur Europese Integratie en Koninkrijksrelaties bestuurder? Strategie (EZ) Kajsa – “Allebei – het kan ook niet echt anders. Ik zit op deze 2005 – 2007 plek, omdat D66 mij daarvoor naar voren heeft geschoven. Plaatsvervangend directeur- Maar als je in deze stoel zit, dan moet je ook het algemeen generaal Economische Politiek belang vertegenwoordigen als bestuurder. Je wil de dingen (EZ) doen die goed zijn voor Nederland; daarvoor hebben we het regeerakkoord waar we op terug kunnen vallen. Maar er zijn ook kwesties die niet in het regeerakkoord staan. Zowel de minister als de wethouder is een politieke dubbelinterview 24 Democraat Illustratie 25 borrelpraat Erik Haverkort

wereldwijd iets te doen. Meedenken en meebeslissen over Ingrid van Engelshoven hoe Europa nog beter kan functioneren, bijvoorbeeld. Er Delfzijl, 1966 Dezer dagen gaat het vooral over de gemeenteraads- tegen moeten beschermen. Daarvoor gebeurt echt heel veel in de wereld, en daarin moeten we verkiezingen. Maar soms begint iemand ineens over hebben veiligheidsdiensten wel moderne onze rol willen spelen. Ik heb ook het gevoel – het gaat Opleiding middelen nodig. natuurlijk economisch wat beter – dat we nu wat meer Beleids- en bestuursweten- 2007 – 2013 de Wiv. Voor je het weet, zit je in een discussie waarvan schappen, Radboud Universiteit Partijvoorzitter D66 over de dijken heen kijken, mee willen doen en onderdeel je ook niet precies weet waar het over gaat. Daarom En hoe zit dat dan met privacy? Nijmegen 2008 – 2010 willen zijn van een oplossing voor de problemen die in Toen de wet in 2016 werd besproken in de Nederlands recht, Universiteit Senior adviseur bij Dröge & van hierbij vier vragen (én antwoorden), zodat ook jij de de wereld bestaan. Of het nu gaat over de omgang met Tweede Kamer, maakte D66 zich zorgen Leiden Drimmelen. discussie aan kan gaan bij de koffieautomaat, tijdens de Brexit, de versterking van de Europese Unie of allerlei 2010 – 2014 over privacy. Dat ging bijvoorbeeld om de onrust in de wereld. Ik zie het zelfvertrouwen terugkomen, Loopbaan D66-wethouder (Onderwijs en de borrel of terwijl je aan het canvassen bent. mogelijkheid om willekeurig en massaal en ik hoop dat wij als D66 in deze kabinetsperiode onze 1989 – 1996 Dienstverlening), gemeente Den gegevens van mensen te verzamelen. stempel hierop gaan drukken.” Beleidsmedewerker Tweede Haag Daarom hebben we in het regeerakkoord Kamerfractie D66 2014 – 2017 dit geregeld: van een zogenaamd sleepnet Secretaris D66-fractievoorzitter Locoburgemeester en D66- “kan, mag en zal geen sprake zijn”. De “Ik vond het altijd ontzettend wethouder (Kenniseconomie, aivd mag niet bij iedereen rondneuzen. 1997 – 2001 Internationaal, Jeugd en Alleen aan de hand van strenge selectie- leuk om op straat en langs Consultant Pauw & van Onderwijs), gemeente Den Haag Spaendonck 2017 criteria: zo gericht mogelijk en alleen de deuren het gesprek aan te 2001 – 2004 Tweede Kamerlid voor D66 als het echt noodzakelijk is. Daarnaast is gaan met de kiezer” Hoofd strategie-afdelingen, 2017 – heden veel informatie die jij online verstuurt ministerie van Verkeer en Minister van Onderwijs, Cultuur versleuteld (en dus niet zomaar in te zien). – Ingrid Waterstaat en Wetenschap Toch kan het zijn dat jij bijvangst bent van 2004 – 2008 een onderzoeksopdracht naar iemand. Directeur Stichting Verantwoord Dan is de kans heel klein dat die gegevens Op 21 maart vinden de gemeenteraadsverkie- Alcoholgebruik (STIVA) ook echt bewaard of bekeken worden. Bij zingen én het raadgevend referendum over de de eerste filtering wordt al ongeveer 98 Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten procent van de data verwijderd. Tenslotte (Wiv) plaats. Veel mensen kijken naar de landelijke moet de aivd ook vóóraf toestemming politiek, ook als het om lokale verkiezingen gaat. vragen aan een onafhankelijke commissie. Welke tips hebben jullie voor onze lokale campagnevrijwilligers? Ingrid – “Allereerst: door met heel veel vrijwilligers in je In het regeerakkoord gemeente op de been te zijn, bereik je heel veel mensen met hebben we geregeld: van je eigen D66-verhaal. Daarom is het goed om te beden- ken welke kwesties belangrijk zijn voor onze potentiële een zogenaamd sleepnet kiezers, en wat hen motiveert om naar de stembus te gaan. “kan, mag en zal geen Ik vond het altijd ontzettend leuk om op straat en langs de sprake zijn” deuren het gesprek aan te gaan met de kiezer. Vraag hen wat zij lokaal belangrijk vinden, en wat wij als D66 daar lokaal in kunnen betekenen.” 4 vragen Kajsa – “Het feit dat wij als D66 er altijd in slagen om heel Dus D66 is nu vóór de Wiv? zichtbaar te zijn in de gemeenten gedurende de hele cam- Ja. Met de wijzigingen in het regeer- pagne – zeker in de laatste fase – met een optimistische en over de Wiv akkoord zijn onze zorgen geborgd. De herkenbare boodschap, is volgens mij het allerbelangrijkste. angel is voor ons uit de wet. Zonder deze Ik zou heel graag alle vrijwilligers willen oproepen om vol wet kunnen diensten als de aivd in dit energie en met je eigen verhaal – precies wat Ingrid zegt, het digitale tijdperk hun belangrijke werk verhaal dat past bij jouw gemeente – de straat op te gaan. En Wat is de Wiv? diensten dezelfde bevoegdheid voor die niet doen. De nieuwe bevoegdheden natuurlijk, wat er landelijk gebeurt, interfereert altijd met Grote kans dat je gesprekspartner niet internetkabels, die ze nu ook al hebben zijn nodig om terroristische netwerken lokale verkiezingen. Er zullen tijdens de campagne dus ook over de Wiv begint, maar over de ‘sleep- voor communicatie over de telefoon en te monitoren en om de veiligheid van zeker mensen zijn die je vragen stellen over de Wiv of over wet’. Daarom goed om even te weten waar via satellieten. onze militairen op missies te kunnen het referendum (zie pagina hiernaast). Het zou dan fijn zijn het precies over gaat. Wiv staat voor ‘Wet waarborgen. Uiteraard blijven wij kritisch als je daar een antwoord op kunt geven. Maar: je bent er om op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten’. Waarom is die nieuwe wet nodig? meekijken naar hoe de wet in de praktijk campagne te voeren voor de gemeenteraadsverkiezingen. De huidige wet stamt nog uit de tijd dat Zonder deze wet kunnen diensten als de uitwerkt. Daarom hebben we ook in Dus kom in zo’n gesprek vooral terug op je eigen agenda, we Snake speelden op een oude Nokia. aivd in dit digitale tijdperk hun belang- het regeerakkoord geregeld dat de wet en wat jij als D66’er wil helpen realiseren in jouw dorp of Die wet liep dus achter op de digitale rijke werk niet doen. Het gaat voorbij aan versneld, al binnen twee jaar, geëvalueerd stad. Dat is volgens mij de kern van de campagne die wij realiteit van vandaag en ging uit van de romantiek uit James Bond-films, maar wordt. ■ allemaal gaan voeren. Als we de energie vasthouden die we communicatie via satelliet en zendmast het gaat wel degelijk over het voorkomen ook bij de vorige verkiezingen hebben gezien, dan heb ik – niet via internetkabels onder de grond. van terroristische aanslagen. Over onze daar alle vertrouwen in.” ■ De Tweede en Eerste Kamer hebben nationale veiligheid. Over onze militai- Op 21 maart 2018 is er een ingestemd met de vernieuwing van deze ren die we veilig moeten houden in het raadgevend referendum over wet. Hiermee krijgen onze inlichtingen- buitenland en spionage waar we onszelf de Wiv. Democraat tekst 26 27 interview Marishka Neekilappillai

Dinsdag Donorwet aangenomen! Het initiatiefwetsvoorstel van D66- Tweede Kamerlid werd op 13 februari jl. met 38 stemmen vóór en Senatordag 36 tegen aangenomen door de Eerste Kamer. “Tot op het laatste moment was het spannend. Dit is een heel belangrijk moment voor alle patiënten die op de Op 13 februari stemde de Eerste Kamer in met wachtlijst staan voor een nieuw orgaan of mensen die in de toekomst een orgaan het D66-initiatiefwetsvoorstel voor een Actieve nodig hebben”, aldus Dijkstra. “Aan Donor Registratie (ADR-systeem). Vóór die veel keukentafels is orgaandonatie het afgelopen jaar onderwerp van gesprek spannende, hoofdelijke stemming, sprak geweest. Nu is het belangrijk dat de redacteur Marishka Neekilappillai met Annelien donorwet zorgvuldig wordt uitgevoerd. Bredenoord, Eerste Kamerlid voor D66 én Er moet een duidelijke voorlichtingscam- pagne komen voordat de wet halverwege hoogleraar Ethiek van Biomedische Innovatie. 2020 in werking treedt.” “D66 heeft hier jaren naartoe gewerkt.” d66.nl/wat-houdt-nieuwe-donorwet-in Annelien Bredenoord (1979), hier aan het woord in de plenaire zaal van de Eerste Kamer, is sinds 2015 lid van de Eerste Kamerfractie van D66. Portefeuilles: volksgezondheid, medische ethiek, privacy, databescherming, Foto Eerste Kamer / Hans Kouwenhoven prostitutie en familierecht. Daarnaast is ze hoogleraar Ethiek van Biomedische Dit nummer ging ter perse op 14 februari. Innovatie aan het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht.

r wordt wel gezegd dat het politieke primaat bij de Hoe gaat dat proces? Specifieker, hoe ging dit proces rondom de week erop verder te gaan. Pia heeft vervolgens op verzoek van níet geregistreerd staan, aanmoedigt om te bepalen wat er met Tweede Kamer ligt, omdat de leden rechtstreeks het ADR-wetsvoorstel? En wat was jouw rol hierin? “Nadat de woordvoerders in de Eerste Kamer een brief opgesteld om haar hun lichaam gebeurt na hun overlijden. We kunnen redelijkerwijs worden gekozen. Eerste Kamerleden worden indirect wet in september 2016 was aangenomen in de Tweede Kamer, zienswijze te geven op die positie van nabestaanden in het nieuwe aannemen dat het aantal geregistreerde donoren dan omhoog zal gekozen door de leden van de Provinciale Staten. heeft het nog anderhalf jaar bij ons in de Eerste Kamer gelegen. voorstel.” gaan. Daarmee zullen meer mensen op de wachtlijst een perspec- EHoe kijk jij daar tegenaan? “Tweede Kamerleden zitten aan het We hebben verschillende vragenrondes gehad, deskundigen- tief krijgen, is er meer kans op uitoefening van zelfbeschikking dan politieke stuur. Zij dienen initiatiefwetsvoorstellen in, en maken bijeenkomsten georganiseerd, en op 30 januari en 6 februari is onder het huidige systeem, en is er meer hoop op duidelijkheid eigen afwegingen hoe een wetsvoorstel past in de politieke lijn het wetsvoorstel plenair in de Eerste Kamer behandeld. In de “Als Eerste Kamerlid voor nabestaanden bij plotseling overlijden. Natuurlijk is er ook van hun partij, hun verkiezingsprogramma en – in het geval schriftelijke vragenrondes heb ik bijvoorbeeld vragen gesteld over een prijs die je betaalt, namelijk dat mensen die géén donor willen van coalitiepartijen – het regeerakkoord. Pas daarná komt het de grondwettelijke aspecten van het voorstel. Hoe verhoudt zich ben je terughoudend zijn zich moeten uitschrijven, en dat mensen die twijfelen moeten wetsvoorstel bij ons in de Eerste Kamer terecht. Als Eerste bijvoorbeeld het recht op lichamelijke integriteit met een actief registreren dat ze de keuze aan de familie laten – of zich voorlopig Kamerlid ben je dus terughoudend bij wetgeving die nog ‘aan de donorregistratiesysteem? En hoe verhoudt het huidige tekort aan bij wetgeving die nog als ‘nee’ registreren. Maar ik vind het redelijk dat we als samenle- overkant’ is, hoewel we natuurlijk wel afstemmen en elkaar op donoren zich met de inspanningsverplichting van de overheid om ving elkaar vragen om in beweging te komen bij zo’n aanhoudend de hoogte houden – zéker bij een wetsvoorstel als het Actieve adequate gezondheidszorg aan te bieden?” ‘aan de overkant’ is” maatschappelijk probleem.” Donor Registratie-systeem.” Hoe bereid je je voor op dit soort vragenrondes? “De rechtssta- De gemiddelde leeftijd van senatoren is 58 jaar. Jij was 35 jaar Dit voorstel raakt niet alleen aan onze partij, maar ook aan jouw telijke kant van een wetsvoorstel onderzoek je door literatuur te Hoe kom je vervolgens tot een oordeel op basis van de criteria toen je je kandidaat stelde voor de Eerste Kamerfractie van portefeuilles én aan jouw vakgebied. Hoe ga je daarmee om? lezen en gesprekken met deskundigen aan te gaan. Het advies van die je net noemde: rechtsstatelijkheid, uitvoerbaarheid en D66. Wat waren jouw beweegredenen? “Ik was al heel lang actief “Sinds 2010 – of misschien zelfs wel eerder – staat het adr- de Raad van State over een wetsvoorstel lees ik ook altijd goed handhaafbaarheid? “In het geval van de hoofdelijke stemming bij D66. Op een gegeven moment stel je jezelf dan de vraag of je systeem in ons verkiezingsprogramma. D66 heeft hier dus al jaren door, omdat het vaak een rechtsstatelijke analyse bevat. Verder over het adr-voorstel geldt dat het een zogenaamde vrije kwestie ook een politiek vertegenwoordigde functie wil vervullen. De naartoe gewerkt. Maar het is echt de verdienste van ons Tweede maak ik een lijstje met vragen die ik wil uitzoeken, zoals in dit is: alle senatoren maken hun eigen afweging. Als woordvoerder op beschouwende, onderzoekende maar toch óók politieke rol die Kamerlid Pia Dijkstra dat ze de handschoen heeft opgepakt en geval de vraag hoe het precies zit met de rol van familieleden. De dit onderwerp heb ik mijn collega’s van de D66-fractie geadviseerd je als Eerste Kamerlid hebt, sluiten aan bij mijn karakter en mijn een initiatiefvoorstel heeft gemaakt. Natuurlijk is dit een bijzon- rol van nabestaanden bleek in het laatste debat in de Eerste Kamer om vóór het wetsvoorstel te stemmen. Wat mij betreft is het voor- werk als hoogleraar Ethiek van Biomedische Innovatie. Op het dere wet, maar ik heb het wetsvoorstel, net als andere wetten, ook een belangrijk thema. Omdat er op 30 januari, na een hele dag gestelde adr-systeem een aanzienlijke verbetering ten opzichte gebied van onderwijs, universiteit, gezondheidszorg, big data, beoordeeld volgens de Eerste Kamer-criteria: rechtsstatelijkheid, debatteren, tegen elf uur ’s avonds nóg vragen open lagen – en ook van het huidige beslissysteem voor orgaandonatie. Kern van het privacy en medische ethiek speelt er veel. Over de wetgeving op uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid.” wat vermoeidheid toesloeg, is besloten het debat te schorsen en nieuwe wetsvoorstel is dat het de bijna 9 miljoen mensen die nu deze onderwerpen wilde ik graag meepraten. En omdat de Eerste interview 28 Democraat tekst 29 essay Van Mierlo Stichting

Kamer een parttime orgaan is, kan ik ook mijn academische werk Elke dinsdag komt de D66-senaatsfractie bijeen, en vindt de blijven uitoefenen. Die combinatie vind ik fantastisch. Daarnaast plenaire vergadering van de Eerste Kamer plaats. Hoe ziet jouw was ik ook gemotiveerd door het feit dat bijna 70 procent van dinsdag er gemiddeld uit? “’s Ochtends begin ik meestal rond 9.30 De democratie is in beweging. Nationaal en lokaal klinkt de roep de Eerste Kamerleden blanke mannen van tegen de 60 jaar zijn. uur met een kopje koffie met een gast van buiten. Ook heb ik regel- Ook in een Eerste Kamer heb je diversiteit nodig om tot betere en matig een overlegje ‘aan de overkant’ met een van onze Tweede om vernieuwing en wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen rechtvaardige beslissingen te komen. Dat ik vrouw en 35 jaar was, Kamerleden, of regel ik klusjes als fractiesecretaris. Om 11.00 uur van burgerparticipatie. Sociaal-liberalen zijn het aan hun stand vond ik dus een extra reden om mij te kandideren. Ik ben er dan begint onze fractievergadering. Daarin bespreken we actuele zaken ook trots op dat mijn partij mij op de kandidatenlijst heeft gezet, of verdiepen we ons in bepaalde dossiers. Soms zijn daar gasten bij, verplicht om aan die ontwikkeling bij te dragen, stellen Daniël dat is namelijk niet vanzelfsprekend.” zoals D66-leden van een thema-afdeling. Van 12.45 uur tot 13.30 Boomsma en Susanne Dallinga. uur hebben we lunch in de Noenzaal. Het restaurant van de Eerste Senatoren hebben soms ‘dubbele petten’ op; zij zijn vaak Kamer is echt een ontmoetingsplek. Wat ik sowieso leuk vind aan maatschappelijk actief én zij toetsen wetsvoorstellen. Hoe ziet de Eerste Kamer is dat de sfeer heel gemoedelijk is. Debatten zijn de wisselwerking tussen politiek en wetenschappelijk onderzoek scherp en inhoudelijk, maar de sfeer is heel fijn. er bij jou uit? “Als je een bijdrage wil leveren aan de grote maat- “Om 13.30 uur begint de plenaire vergadering, die wordt geopend schappelijke uitdagingen op het gebied van big data, healthy urban door voorzitter Ankie Broekers-Knol. Eerst zijn er stemmingen. living, klimaatproblematiek en vluchtelingenproblematiek, moet Het kan zijn dat je per fractie stemt, maar soms is er ook hoof- je als wetenschappers interdisciplinair samenwerken. Dit noemen delijke stemming. Dan wordt de hele namenlijst van senatoren wetenschapssociologen het ‘vervlechtingsmodel’. Dat is een andere opgenoemd, en zeg je ‘voor’ of ‘tegen’. Na de stemmingen begint visie op wetenschap dan het klassieke ‘Olympus-model’, waarbij het plenaire debat. Soms neem ik daaraan deel, als het gaat om een universiteiten en laboratoria worden beschouwd als een soort onderwerp dat in mijn portefeuilles valt. Zo niet, dan ga je naar van afgeschermde kokers, die zelfstandig kennis ontwikkelen die de commissievergaderingen – ik ben bijvoorbeeld lid van de vaste objectief en waardenvrij is. Wetenschap is niet waardenvrij – ideo- commissies voor vws, Justitie & Veiligheid, en Immigratie & logische overtuigingen kunnen een rol spelen. De visie van mijn Asiel. Daarin bespreken senatoren van alle fracties beleidsstukken onderzoeksgroep is dat het politieke domein en het kennisdomein en wetsvoorstellen.” minder gescheiden zijn dan mensen denken. In beide domeinen gaat het wat mij betreft uiteindelijk om het verbeteren van de Hoeveel tijd ben je eigenlijk bezig met je Eerste Kamerwerk? kwaliteit van leven, maar natuurlijk zijn de aanpak en de spelregels “Op vrijdag staan de vergaderstukken meestal al in de Eerste totaal verschillend. Kamer-app, en maak ik dan een inschatting hoeveel tijd ik nodig “Daarnaast vind ik het belangrijk dat er in de politiek meer evidence heb om deze stukken voor te bereiden. Dan weet ik vóór de vrijdag- based beslissingen worden genomen. Bij de behandeling van middagborrel hoeveel weekend er over zal zijn, haha. Overigens de Wet cliëntenrechten, over de elektronische verwerking van neem ik voor een groot plenair debat altijd een paar dagen vrij, gegevens in de zorg, ben ik gaan praten met patiëntenverenigingen, want die voorbereiding is niet te doen in één weekend. Uiteindelijk artsen, apothekers, ziekenhuisjuristen en it’ers. Het is dan handig ben ik zo tussen de 15 en 20 uur per week bezig met mijn Eerste dat ik in een ziekenhuis werk, ik loop makkelijk even bij collega’s Kamerwerk. Wat betreft die app: wij hebben een heel modern naar binnen. Andersom kan ik mijn ervaring ten aanzien van iPad-systeem. De hele wereld is daar jaloers op. Er zijn zelfs buiten- politieke besluitvorming weer meenemen in een adviserende rol landse delegaties die speciaal komen kijken naar de digitalisering naar de gezondheidszorg en de universiteit. En ik vertel regelmatig van onze Eerste Kamer!”  in mijn colleges aan geneeskundestudenten over besluitvorming op het gebied van gezondheidszorg en de achtergronden van de debatten. Studenten vinden dat heel erg leuk.”

Krijg een boek Meer lezen over de kijk van Annelien Bredenoord op medisch-ethische kwesties?

Maak kans op een exemplaar van Redelijk Radicaal. Vijftig jaar D66 (€ 19,99 in de boekhandel). Dit boek staat vol met beschouwende essays van huidige en voorma- lige D66-senatoren, met thema’s als medische ethiek, democratie en rechtsstaat, emancipatie, Europa, vrijheid en duurzaamheid. Samen kijken zij kritisch terug, maar vooral vooruit, naar een toekomst waarin het prakti- sche en soms radicale idealisme van D66 onverminderd noodzakelijk blijft.

Mail uw naam en (post)adres o.v.v. van ‘Redelijk Radicaal’ naar: [email protected] en wie weet valt dit boek binnenkort op uw deurmat! essay 30 31

2017 was een levendig jaar voor de democratie over de vraag hoe meer flexibiliteit in het woningaanbod van democratie geldt dat ze staan of vallen met betrokken- De VMS bij uw afdeling? in Nederland. Van allerlei kanten klonk de roep om ver- van de gemeente gecreëerd kon worden. De gemeenteraad heid van mensen zelf. De Mr. Hans van Mierlo Stichting (VMS), het onaf- nieuwing en discussieerde men over of experimenteerde steunde de voorstellen unaniem. hankelijke wetenschappelijk bureau van D66, heeft men met nieuwe vormen van inspraak en zeggenschap. Democratische vernieuwing tot doel het sociaal-liberale gedachtegoed verder te Het debat over de voor- en nadelen van het referendum Twee vormen van democratie De politieke noch de maatschappelijke democratie is ‘af’. ontwikkelen en te verspreiden binnen en buiten D66. laaide op, de regering stelde een staatscommissie in over Niet alleen vertegenwoordiging in de nationale en lokale Integendeel. Als het om het staatsbestel gaat, vallen grote De VMS organiseert daartoe o.a. trainingen en work- de ‘herziening van het parlementair stelsel’ (commis- politiek speelt een rol bij democratische vernieuwing. tekortkomingen op. Eens in de vier jaar kiezen we met shops door het hele land. Interesse om voor uw sie-Remkes) en lokale partijen experimenteerden met Naast deze ‘politieke democratie’, staat de ‘maatschap- slechts één stem regering én parlement. Dat is een margi- D66-afdeling een workshop of lezing te organiseren? G1000-bijeenkomsten, burgerraden en andere vormen pelijke democratie’. Politieke democratie gaat over de nale invulling van democratische betrokkenheid en komt Mail naar: [email protected] van (digitale) burgerparticipatie. Telkens speelde de vraag: manier waarop we bestuurders en andere machthebbers de scheiding der machten niet ten goede. Daarnaast zien moeten we niet toewerken naar andere vormen van verte- aanwijzen en ter verantwoording roepen, bijvoorbeeld we de ledengroei van D66 helaas niet terug bij alle partijen. Meer informatie & verder lezen: genwoordiging in en betrokkenheid bij onze democratie? door (vierjaarlijkse) verkiezingen – evenredig of bij meer- De deelname van mensen aan het maken van beleid en het vanmierlostichting.d66.nl derheid? – of door directere vormen van democratische nemen van politieke beslissingen is zeer beperkt. Politiek en vmswebshop.nl Democratie is meer dan stemmen zeggenschap, zoals referenda, volks- en burgerinitiatieven lijkt toch vooral iets voor ‘professionals’, zo constateerde de Vanuit sociaal-liberaal oogpunt is dit een positieve ontwik- en het direct kiezen van bestuurders zoals de burgemeester. commissie-Remkes al. Willen we de politieke democratie keling. Het vergroten van individuele zeggenschap over Veranderingen in de politieke democratie vragen meestal versterken, dan zijn innovatieve vormen van burgerpartici- vertegenwoordiging en bestuur is een belangrijk uitgangs- om wijzigingen van de (Grond)wet. En het initiatief ligt patie op nationaal en lokaal niveau nodig. punt van ons gedachtegoed. Democratie is immers veel uiteindelijk bij regering en parlement. Bij de politiek dus. meer dan stemmen. Het staat of valt met deelname aan het Evengoed verdient de maatschappelijke democratie meer bestuur van het land. In een democratie zijn er rechten vast- aandacht. Het vergroten van directe zeggenschap binnen gelegd in de Grondwet om die deelname mogelijk maken. maatschappelijke kaders maakt democratie ‘tastbaar’ en Maar die rechten zijn betekenisloos als er geen betrokken Zowel politieke als geeft mensen eigenaarschap over onze samenleving. Het burgers zijn om ze in de praktijk te brengen. is om die reden dat we initiatieven moeten toejuichen De discussie gaat over de vraag hoe het in Nederland anders maatschappelijke democratie om artsen en ander zorgpersoneel ook in het beleid van en beter kan. Meer (correctieve) referenda? Ruimte voor staat of valt met betrokkenheid ziekenhuizen te laten meebeslissen, om studenten te laten burgerinitiatieven? Digitale consultatie en inspraak, zoals meebeslissen over waar hogescholen of universiteiten hun in Estland? Of misschien (meer) gebruik maken van loting, van mensen zélf geld aan besteden, en om iedere Nederlander het recht te bijvoorbeeld voor de leden van de senaat of het parlement, geven mee te beslissen over de manier waarop pensioen zoals de Vlaamse schrijver David van Reybrouck in zijn wordt opgebouwd. En vergeet niet de oplaaiende discussie boek Tegen verkiezingen voorstelde? Over een ding lijkt in De maatschappelijke democratie gaat over zeggenschap over het democratisch gehalte van ‘techbedrijven’ als ieder geval overeenstemming: eens in de vier jaar stemmen voor mensen over bijvoorbeeld de gezondheidszorg, Facebook, Twitter en Google en hun invloed op dagelijkse is te karig. woningcorporaties en scholen. Denk aan ondernemingsra- informatievoorziening. den, cliëntenconsultaties en huurderscommissies. Kortom, Ook op lokaal niveau beweegt de democratie. Op verschil- democratie die bij wijze van spreken elke dag plaatsvindt. Genoeg redenen dus voor verbetering van de democratie. lende plaatsen in het land zijn experimenten toegepast Die maatschappelijke democratie is minstens zo belangrijk Sociaal-liberalen zijn het wat ons betreft zowel met oog op met (gelote) burgerraden. Dat gebeurde als de politieke. Het versterken van betrokkenheid en waar ze vandaan komen als waar ze naartoe willen, aan hun bijvoorbeeld in Rotterdam, op initiatief van invloed van mensen kan niet beperkt blijven tot staatsstruc- stand verplicht om daar een grote bijdrage aan te leveren.  (het begin dit jaar tot de droefenis van velen turen en parlementaire initiatieven. Het gaat er ook om dat idee: bent u al abonnee? overleden) D66-raadslid Gerda Eeuwijk. zeggenschap door mensen zélf met eventueel helpende idee is het tijdschrift van de Mr. Hans van Mierlo De gemeente Groningen riep op initia- hand wordt georganiseerd. In het onderwijs, op de werk- Stichting en verschijnt vier keer per jaar. Het tief van D66-raadslid Wieke Paulusma vloer, in de zorg, over pensioenen. Actieve participatie Het Landelijk Bestuur van D66 heeft de wens uitgesproken tot een laatste nummer – met als thema: Democracy and een coöperatieve wijkraad in het leidt tot eigenaarschap, en eigenaarschap is een teken van bestuursresolutie te komen over democratische vernieuwing. Op its discontents – is in december 2017 verschenen; leven, met échte beslissingsbe- betrokkenheid en verantwoordelijkheid van mensen zélf. het D66-congres van 18 november 2017 te Leeuwarden is aange- de volgende editie verschijnt in maart. voegdheid en de beschikking over kondigd dat deze resolutie tijdens het najaarscongres van 2018 een budget. Een ander voorbeeld is De politieke en de maatschappelijke democratie zijn twee wordt gepresenteerd. Abonneren? Ga naar: de zogenaamde ‘sociale raad’ in Peel kanten van dezelfde medaille. De eerste gaat met name over vanmierlostichting.d66.nl/idee en Maas in Limburg, bestaande uit de invloed en controle op macht. De tweede gaat uit van Daniël Boomsma is wetenschappelijk medewerker bij de Mr. Hans en vul het formulier in. burgers die bij loting zijn verkozen. zelfbestuur; government by the people in de gevleugelde van Mierlo Stichting (VMS). Susanne Dallinga is secretaris van de Afgelopen jaar boog deze raad zich woorden van Abraham Lincoln. Maar voor beide vormen Permanente Programmacommissie (PPC). Kosten: € 36 per jaar (€ 21 voor een digitaal abonnement)

Onze De Mr. Hans van Mierlo Stichting heeft de vijf richting­wijzers uitgewerkt in essays. Richtingwijzers Deze kunt u downloaden via de website of bestellen in een mooie hardcover uitgave – afzonderlijk óf alle vijf verzameld in een Bestellen: vmswebshop.nl heeft u ze al? prachtige bewaarcassette: de Richtingwijzerbox. Online lezen: vanmierlostichting.d66.nl/vmspublicaties Democraat tekst en foto 32 33 dubbelinterview Milan Assies

Op 1 januari volgde Coen Brummer Tweede Kamerlid Joost Sneller Er is dus, zoals in de Het was vast wennen om van het middel- vorige editie van de Democraat stelde, lange-termijndenken van de VMS ineens op als directeur van de Mr. Hans van Mierlo Stichting (VMS). Beide een gevaar dat het gedachtegoed stilstaat in de actualiteit van de Tweede Kamer D66’ers zijn nu terug op de plek waar hun loopbaan jaren geleden als je in een coalitie zit? terecht te komen? begon. Redacteur Milan Assies vroeg hen hoe het wetenschappelijk Joost – “Coen interviewde laatst Michael Joost – “Bij de VMS was ik met heel veel Ignatieff voor idee, het tijdschrift van verschillende onderwerpen tegelijk bezig. bureau en de Tweede Kamerfractie van D66 elkaar kunnen versterken. de VMS. Hij was leider van de Canadese Als Kamerlid in een fractie van negentien liberale partij en ervoer dat je in de macht heb je de vrijheid om je helemaal op zoveel dingen aan je hoofd hebt, dat je je eigen onderwerpen te storten. Ja, de bewust tijd en aandacht moet besteden schijnwerpers staan wel op de Kamer, maar aan die vernieuwing. Anders gebeurt het er zijn ook veel inhoudelijke debatten en niet. En als progressieve partij moet je gesprekken waar de buitenwereld minder programmatische stilstand te allen tijde van meekrijgt.” voorkomen.” Coen – “Designated survivor [zie kader, Bouwen aan Coen – “De politieke angst om macht te red.] heeft de buitenwereld toch zeker wel verliezen moet niet je ontwikkeling en je bereikt.” nieuwe plannen gaan dwarsbomen, want Joost – “Ja, het is grappig hoe dat soort daar zal je uiteindelijk nog meer voor dingen gaan. Ik had twee voorstellen bij het gedachtegoed moeten betalen.” bespreken van de begroting van Algemene Joost – “Zetelbehoud is geen doel an sich; Zaken: één was het openbaar maken van daar zijn zetels niet voor. Die heb je om de agenda van de ministerraad – bepaald idealen te bereiken. Het is goed dat er geen kleinigheid, wat mij betreft – de ander Wat is de kracht van het wetenschappelijk instituten zijn die je daaraan herinneren.” was Designated survivor. De één had een bureau van een politieke partij? klein stukje op pagina 4 van De Telegraaf, Joost – “Coen heeft een boek geschreven Moet er altijd een bepaalde wrijving zijn de ander… [maakt knalgeluid, red.] werd over de strijd tussen ideeën en macht [Vuile tussen een politieke partij en het weten- supergroot [het bericht haalde zelfs Teletekst Handen (2015), red.] waarin een interview schappelijk bureau? 101, red.].” stond met Ab Klink, die vóór zijn tijd als Coen – “Niet per se. Het ligt er aan hoe Coen – “Politiek is een proces van kleine cda-minister directeur van hun weten- beiden zich opstellen. Kijk, als een direc- stapjes. Het gaat om die stip aan de horizon. schappelijk bureau was. Klink zei: ‘je moet teur van een wetenschappelijk bureau bij In het geval van dit voorstel: de macht moet de actuele politiek niet voor de voeten lopen, Nieuwsuur gaat zitten en zegt: nou, dit altijd democratisch gelegitimeerd zijn.” daar heb je geen mandaat voor. De toege- voorstel is écht niet sociaal-liberaal, dan voegde waarde zit in de lange tot middel- krijg je natuurlijk wrijving.” Waar gaat de VMS zich het komend jaar lange termijn.’ Daar ben ik het mee eens.” Joost – “Ik denk dat het goed is om te op focussen? Coen – “We bouwen verder aan het politiek realiseren dat als de macht dichterbij komt, Coen – “We hebben een vol programma met gedachtegoed van D66. Dat zijn vaak the- er een zware verantwoordelijkheid op de publicaties over migratie, burgerschap en ma’s die niet iets zijn voor de politiek van schouders van het wetenschappelijk bureau kansengelijkheid, en over medische ethiek. vandaag, maar die in de toekomst belangrijk “Zetelbehoud rust om daar een duidelijke positie in te En we brengen een canon van het sociaal-li- gaan worden.” behouden.” beralisme uit.” is geen doel Coen – “Het is niet voor niets dat deze Joost – “Het is belangrijk om de lange lijn te D66 zit voor het eerst sinds elf jaar weer instituten in principe onafhankelijk zijn. zien. Kijk naar wat er in het regeerakkoord in de coalitie. Verandert dat de rol van een an sich; Dat is juist om dit te bewaken. Maar dat staat over de arbeidsmarkt en pensioenen. wetenschappelijk bureau ten opzichte van betekent niet dat Joost en zijn collega’s in de Die grote hervormingen komen onder de rest van de partij? krant moeten lezen wat wij doen. Er is goed andere voort uit projecten die de vms jaren zetels Joost Sneller (links) begon als Joost – “Nou, je moet de continuïteit niet contact en dat is belangrijk.” geleden heeft gedaan. Het is voor een partij stagiair bij de Tweede Kamerfractie onderschatten. Wij zijn nooit een tegen- belangrijk om de blik naar buiten gericht heb je om van D66 en bleef daar negen jaar partij geweest die maar wat aanrommelt; werken. Hij was net anderhalf Verschillen de wetenschappelijke bureaus te houden, op wat de ontwikkelingen in we hebben constructief en verantwoor- idealen te jaar directeur van de Van Mierlo van politieke partijen veel van elkaar? de ‘echte’ wereld zijn – buiten die Haagse delijk oppositie gevoerd. Dat is iets dat de Stichting (VMS), toen hij in oktober Coen – “Nou, je hebt een soort spectrum vierkante kilometer.”  afgelopen jaren ook door kiezers herkend bereiken” een telefoontje kreeg: hij werd (als als je naar Nederlandse wetenschappelijk en gewaardeerd is.” nr. 22 op de lijst) alsnóg Kamerlid, bureaus kijkt. Het bureau van de SP is heel vanmierlostichting.d66.nl Coen – “Het blijven nadenken over politiek omdat drie fractieleden in het nieu- erg gericht op het doen van onderzoek dat gedachtegoed is voor een partij die in de we kabinet stapten. hun politici ten goede komt. Bijvoorbeeld regering zit nóg belangrijker dan in opposi- Coen Brummer (rechts) begon als enquêtes over klachten van bepaalde tietijd. In de oppositie heb je meer prikkels stagiair bij de VMS, en werkte daar- beroepsgroepen. Dat zit heel erg dicht op Designated survivor is een Amerikaanse tv-serie na als persvoorlichter voor de D66- over een kabinetslid – tevens ‘aangewezen overle- om te vernieuwen. In regeringstijd moet de politiek. Bij de TelderStichting, van de fractie in de periode dat Sneller daar ver’ – die zich schuil moet houden als het voltallige je niet enkel tevreden zijn met het feit dat politiek secretaris was. Na drie jaar vvd, is het eerder het omgekeerde, dat landsbestuur bijeenkomt. Indien het gehele lands- je invloed hebt, je moet ook verder kijken als speechschrijver op het ministerie bureau heeft veel ruimte en staat meer op bestuur uitgeschakeld wordt, bijvoorbeeld door dan het regeerakkoord. Dat is volgens mij van Justitie en Veiligheid, volgde hij afstand van de fractie. Ik denk dat je het een aanslag, dan mag hij/zij namens de regering de uitdaging van een wetenschappelijk zijn oud-collega per 1 januari op als meest effectief bent als je in het midden handelen. D66 wil deze regeling ook in Nederland bureau.” directeur van de VMS. gaat zitten.” treffen. d66.nl/democratische-legitimatie

Democraat tekst foto’s 34 35 ALDE Party Milan Assies Jeroen Mooijman

De Partij van de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa is een pan-Europese politieke partij, waarbij Europese partijen (en individueel geïnteresseerden) zich kunnen aansluiten. De alde Party Pan-Europese vormt, samen met de European Democratic Party, de op drie na grootste fractie in het Europees Parlement: de alde Group, onder leiding van Guy Verhofstadt. Het partijcongres in Amsterdam was, zeker gezien de nade- inspiratie rende Europese parlementsverkiezingen in 2019, belangrijk voor alle aanwezigen. Voor D66 was het weekend nóg iets spannender, aangezien voormalig lid van het Landelijk Bestuur Annelou van Egmond zich verkiesbaar had gesteld Begin december vond in Amsterdam het voor de positie van vice president (zie ook p. 36).

38ste congres van de alde Party plaats. Meningsverschillen Meer dan duizend liberale democraten Een wandeling door het congrescentrum is een bijzondere name over campagnevoeren, het positioneren van je partij ervaring. Overal lopen bekende Europese politici rond, en je politieke boodschap, en Fighting Populism. vanuit heel Europa kwamen samen in gemakkelijk aanspreekbaar; overal hoor je het geluid van de millennial-generatie, opgegroeid zonder oorlog, congrescentrum rai om een politieke geëngageerde discussies in diverse talen. Want, hoewel Millennial-generatie zich bewuster moeten worden van het belang van een iedereen lid is van dezelfde Europese partij: meningsver- Aangezien het congres dit keer in Nederland plaatsvond, verenigd Europa. lijn uit te zetten, nieuwe leiders te kiezen, schillen zijn er zeker. waren zowel D66 als de vvd – beiden lid van de alde Op de laatste congresdag werd bekend dat Annelou van met oude bekenden te praten en nieuwe In de plenaire zaal werd gestemd over resolutions: stuk Party – nauw betrokken bij het evenement. Alexander Egmond tot vice president is verkozen (zie foto). Een betere voor stuk grote dilemma’s waar Europa voor staat, zoals Pechtold en gaven beiden keynote speeches en afsluiter van het alde Party-congres had de D66-delegatie, liberalen te leren kennen. migratie, defensiesamenwerking en klimaatbeleid. deelden hun visie op een liberaal Europa. De D66-leider onder leiding van de Tjeerd Dierckxsens, Internationaal Daarnaast waren er – net als bij een D66-congres – diverse benadrukte de interne en externe dreigingen waar Europa Secretaris van D66, zich niet kunnen wensen.  themasessies waar congresgangers aan konden deelnemen. op dit moment voor staat, en noemde klimaatverandering In het kader van de verkiezingen in 2019 gingen die met de grootste uitdaging van deze tijd. Ook stelde hij dat Meer informatie: internationaal.d66.nl | aldeparty.eu

Congresgangers aan het woord

Niklas Drexler Eva Tovmasyan Richard Moore Jorge Tanarro Katka Cseh Kanstantin FDP, ANC, Liberal Democrats, Individual Member, Momentum, Party of Freedom and Progress, Duitsland Armenië Verenigd Koninkrijk Spanje/Nederland Hongarije Wit-Rusland

“Dit is mijn eerste partijcongres, maar ik ben wel “Het is niet de eerste keer dat ik op een congres “Ik ben al mijn hele leven groot voorstander van “Ik kom uit Madrid, maar woon in Nederland. Ik “Ik ben al drie keer eerder naar een partijcon- “Het is enorm belangrijk dat Wit-Russen op dit eerder bij evenementen van de jongerenbeweging van de ALDE Party ben, maar het is wel de eerste Europese integratie. Zo was ik begin jaren zestig ben erg politiek betrokken, maar spreek de taal hier gres van ALDE geweest, maar dat was altijd als soort Europese congressen komen. Mijn partij van de ALDE Party, LYMEC, geweest. Ik heb me op keer dat ik stemrecht heb. We proberen als dele- secretaris-generaal van Liberal International (zie niet goed genoeg om bij een partij actief te wor- Individual Member. Ik ben blij dat ik nu mijn eigen heeft geen stemrecht, omdat ze niet full members dit congres voorbereid door de amendementen en gatie altijd om met een diverse groep te komen. ook p. 40-41, red.). Later was ik betrokken bij de den. Dus ging ik op zoek naar een pan-Europese partij kan vertegenwoordigen. Momentum zit nog zijn. Maar het is voor ons alleen al heel leerzaam resoluties die ik het belangrijkst vond door te lezen. Ik ben het jongste delegatielid én de enige vrouw. oprichting van de voorloper van de ALDE Party: partij. ALDE sloot het meest aan bij mijn politieke niet in het parlement, maar ik heb goede hoop dat om te zien hoe een congres eruit zou moeten zien; Ik denk dat het heftigste debat die over Europees Een van de voordelen van een congres als dit, is ELDR. Ik ben van een generatie die te jong was om overtuiging. De groep Individual Members is geen dat na onze verkiezingen in april wel het geval is. hoe een stemming in z’n werk gaat; hoe je reso- defensiebeleid zal zijn. Uit de conceptresolutie en dat je met zoveel verschillende liberalen uit ver- in de oorlog te vechten; ik was 14 toen het ophield. partij, maar we hebben als groep wel delegatiele- Een congres als deze is belangrijk voor het vormen luties moet schrijven. De themasessies zijn ook de amendementen blijkt wel dat er uiteenlopende schillende landen kan praten. Het geeft me nieuwe Maar ik ben me zeer bewust van de horror die den die tijdens congressen kunnen stemmen. Dit van coalities met andere Europeanen die onze erg informatief. Ik was net bij de sessie Fighting meningen zijn over hoe ver Europese integratie op ideeën en inspiratie over waar je je als lid van de voorkomt uit totalitarianisme. Europese democra- is de eerste keer dat ik een congres van de ALDE ideeën delen. Elke partij, elk land is sterker als het Populism, erg interessant. Na het congres heb ik het gebied van defensie moet gaan.” liberale familie mee bezig moet houden. Overigens, tieën moeten samenwerken; ze lijken zoveel meer Party bezoek. Het is heel fascineren om hier rond sterke partners heeft. Het is daarom belangrijk om niet heel veel tijd meer, maar ik ga nog proberen naast dit congres heb ik de afgelopen dagen ook op elkaar dan dat ze van elkaar verschillen. De te lopen en allerlei bekende politici te zien. En je onderdeel van deze big family te zijn. En het is om iets van de stad te zien, of een lokaal biertje meegedaan aan een trainingsprogramma van Europese Unie werkt zoveel beter dan alles wat kunt ze gewoon benaderen en een gesprek met geweldig om van elkaar te kunnen leren.” te drinken.” D66 in Den Haag.” eraan vooraf ging. Moeten we het hervormen? Ja! ze beginnen. Heel indrukwekkend.” Tekst & foto’s Milan Assies Maar om het uiteen te laten vallen, is stupide.” Democraat 36 Democraat tekst 37 afscheid column Jasper Simons

te staan, maar is geen lid van onze liberale alde-club Ondertussen in Europa. (Radicali Italiani is dat wel, maar die partij is electoraal onbeduidend.) Annelou, bedankt! Dan is er de MoVimento Cinque Stelle, een diverse in… Italië bottom-up-beweging van hervormingsgezinden en radicalen. Leden zijn zowel anti-mondialisering, Sinds Annelou van Egmond betrokken raakte bij D66, won anti-corruptie en euro-sceptisch, als pro-homohuwelijk, de partij elke verkiezing. Tijdens het najaarscongres nam ze pro-directe (e-)democratie en pro-duurzaamheid. In Jasper Simons (27), oud-redacteur van rap tempo heeft de partij – die per regio overigens sterk onder luid applaus afscheid, maar gelukkig zijn we haar niet Democraat, doet een PhD politicologie aan verschilt in standpunten – zijn opmars gemaakt. Tot voor kort was ex-komiek Beppe Grillo de voorman, nu kwijt: in december werd ze verkozen tot vicepresident de European University Institute in Florence. is dat de jonge Luigi di Maio. van alde Party – de Europese partij waarvan D66 lid is. Hij doet graag een poging de Italiaanse Ten slotte het derde, rechts-conservatieve en populis- parlementsverkiezingen voor u te duiden. tische blok. Dat bestaat enerzijds uit de Forza Italia van comeback kid Berlusconi, die gewoon weer meedoet ondanks dat hij door zijn veroordeling voor belasting- ontduiking tot 2019 geen politieke functie mag vervul- Ingrid van Engelshoven, D66-minister van OCW, Sjoerd Sjoerdsma, Tweede Kamerlid en landelijk len. Anderzijds is er Lega Nord, die tot het aantreden van standaard opmaak? haalde Annelou in 2006 binnen toen ze partijvoorzit- campagneleider van D66, zat met Annelou in het Over de Italiaanse politiek wordt doorgaans leider Matteo Salvini actief streefde naar de onafhanke- Annelou van Egmond ter werd: “Annelou was niet alleen een hele fijne Campagne Kernteam: “Als campagneleider is Beeld: Portretsporadisch Jasper inbericht Florence in Nederlandse media. Wat vooral lijkheid van noordelijke regio’s. Momenteel wint de Amsterdam, 1960 collega om mee samen te werken, zij heeft ook het belangrijk om een goed team om je heen te blijft hangen, zijn de seksueel en fiscaal geladen caprio- partij gek genoeg ook aan populariteit in het Italiaanse een nieuwe kwaliteitsstandaard neergezet voor verzamelen. Het werk vraagt om veel enthousi- len van Silvio Berlusconi, het technocratisch bezweren zuiden. Het streven naar onafhankelijkheid van die Opleiding D66-campagnes en -communicatie. Ik hoop dat asme en bereidheid om lange dagen te draaien. van de Italiaanse bankencrisis door Mario Monti, en het noordelijke regio’s heeft namelijk plaatsgemaakt voor Politicologie en Nederlands we met haar vertrek de ‘Van Egmond-standaard’ En weten hoe we stemmen kunnen winnen om (verloren) constitutionele referendum van de afgetreden anti-immigratiestandpunten en euroscepsis. Recht, Universiteit van kunnen behouden.” onze idealen te realiseren. Een cruciale functie in Matteo Renzi. Amsterdam dat team is er een die zich het best laat beschrij- Tweestrijd of proteststem Loopbaan D66 Alexander Pechtold, D66-fractievoorzitter, kan zich ven als de kruising tussen een brandweerman en Tijdens mijn verblijf hier, sinds september, is me vooral Welk blok het grootste wordt, is lastig te voorspellen. 2006 geen campagne zonder Annelou herinneren: “Met masterchef. Annelou vulde die positie perfect duidelijk geworden dat de Italiaanse politiek ongeloof- Mogelijk ontstaat er een op personen gerichte twee- Woordvoerder Alexander Annelou kan ik lezen en schrijven. In 2006 werd in. Een duizendpoot, die meedacht van strategie lijk complex en onstuimig is. Maar wanneer ik door de strijd tussen Renzi, Berlusconi en/of di Maio. De Partito Pechtold ze onze campagnecoördinator, en tijdens die tot woordvoering, duizend brandjes bluste en stad fiets of met mijn Italiaanse vrienden spreek, heb Democratico van Renzi verliest echter al sinds 2014 aan 2009 eerste nationale campagne hield ze me op de de heerlijkste gerechten voor ons kookte tijdens ik niet het idee dat de verkiezingen erg leven. Men lijkt populariteit in de peilingen, terwijl Cinque Stelle al even Woordvoerder Sophie in ’t Veld been. Tussen optredens en debatten door kreeg onze brainstorms.” vooral erg ontevreden over de corruptie, partijpolari- lang sterk in de lift zit. Zal de onvrede over de Italiaanse 2009 ik van haar in de auto mint-chocolaatjes toege- satie en de lamgelegde besluitvorming. Ter illustratie: politiek zich vertalen in een proteststem? Wat de uitslag Co-auteur verkiezings- stopt. Die campagne bleek het begin van de weg Rob Meyer, voormalig voorzitter van D66 Midden Italië staat net boven Saoedi-Arabië op plaats 60 van de ook wordt, de formatie wordt een lastige. Vooral omdat programma EP omhoog. Sinds het aantreden van Annelou is er Nederland, wist Annelou altijd te vinden als er brand 2016 Corruption Perception Index; de huidige regering is Cinque Stelle de mogelijkheid tot samenwerking tot nu 2010 was: Co-auteur verkiezings- geen houden aan. Tien jaar achter elkaar verkie- “Annelou is naar mijn mening de merknaam de 64ste sinds 1946, en geen enkele regering heeft de rit toe heeft verworpen. programma TK zingsoverwinningen. Alleen al daarom ga ik haar gebleken van de meest betrouwbare en vooral uitgezeten. Daarom gebeurt er helaas maar weinig aan de (Weer) nieuwe verkiezingen zijn dus beslist niet 2016 enorm missen. Gelukkig raken we Annelou niet bereikbare D66-generator, die voortdurend – slecht functionerende arbeidsmarkt, de hoge belasting- uitgesloten…  Auteur Een nieuw Appèl helemáál kwijt. Op naar tien jaar verkiezings- en veelal op de achtergrond – voor D66 aan het druk en de migratie-problematiek. 2011 – 2017 overwinningen met alde!” draaien is geweest. Politiek is vaak zeer complex. Geen wonder dat er zo’n gelatenheid heerst. Lid Landelijk Bestuur Zeker als het gaat om interne verschillen in visie. (Communicatie & Campagne) Sophie in ’t Veld, D66-delegatieleider in het Europees Als regiovoorzitter krijg je daar met regelmaat Schisma’s en blokken 2012 – 2017 Parlement, werkte nauw met Annelou samen tijdens en op de meest onmogelijke momenten mee te Waar gaan de aanstaande parlementsverkiezingen over? Lid Campagne Kernteam EP-verkiezingen in 2009 en 2014: “Twee succesvolle maken. Je komt soms behoorlijk ingewikkelde si- En wie maken er kans op regeringsdeelname? In Italië Heden campagnes onder leiding van Annelou spreken tuaties tegen waarbij vooral snel gehandeld moet zijn er verschillende schisma’s: tussen het noorden 2005 – heden voor zich: ze is een echte professional en haalt het worden. Even sparren met Annelou leverde altijd en de Mezzogiorno; tussen de gevestigde orde en de Directeur-eigenaar van beste uit mensen. Tijdens die campagnes trokken weer nieuwe inzichten en constructieve oplos- buitenstaanders; en tussen de winnaars en verliezers Commedia Consult (o.a. we intensief met elkaar op. Als lijsttrekker kon ik singen op. Regelmatig dermate effectief, dat een van mondialisering. Deze kloven typeren grotendeels de woordvoerder van bewindsper- rekenen op de beste ondersteuning, begeleiding persbericht – mijn feitelijke aanleiding om altijd partijpolitiek en verkiezingsthema’s. sonen EZ, OCW, BuZa, I&M) en adviezen. Maar ook: Sultana’s uit haar tas, als eerst Annelou te bellen – achteraf niet eens meer In Italië gaan partijen bovendien al vóór de verkiezingen 2017 – heden onderweg de maaltijd er weer eens bij inschoot. nodig bleek!”  dwarsverbanden aan, en zodoende zijn er drie coalitie- Vicepresident ALDE Party Daarnaast is Annelou een heerlijk mens; ze heeft blokken in beeld. Ten eerste, de huidige regeringscoalitie in Brussel een onverwoestbaar goed humeur en veel gevoel van de Partito Democratico, een mix van sociaaldemo- voor humor. En in tijden van stress blijft ze on- craten, christendemocraten en centrumlinkse partijen. Bijzonder verstoorbaar kalm. Voor de campagne richting de Ondanks zijn eerdere aftreden, is Renzi weer de voor- De Italiaanse parlementsverkiezingen hebben plaats op Was in 2010 finalist in Opvolger Landelijk Bestuur D66: 4 maart 2018. Dit nummer ging ter perse op 14 februari. MasterChef Europese verkiezingen in mei 2019, en zeker ook man. Deze partij lijkt overigens het dichtst bij D66 de campagne voor de alde-Spitzenkandidat, is Thomas Hermans werd tijdens het de toevoeging van Annelou aan het alde-partij- najaarscongres gekozen tot bestuur de allerbeste keuze!” bestuurslid Communicatie & Campagne. Democraat tekst en foto’s 38 39 werkbezoek Jan Vincent Meertens

Sophie in ’t Veld, namens het Europees Parlement rapporteur voor de herziening van de eu-Opvangrichtlijn, kwam naar Amsterdam om te zien en te horen wat de succesfactoren zijn van de alom geprezen “Het is in ieders belang ‘Amsterdamse Aanpak Statushouders’. dat nieuwkomers zo snel mogelijk meedoen in de samenleving. Taalles is daarvoor het Dit zijn de startpunt”

(azc), spreken over zaken als opleiding en werkervaring. Daarmee maak je hun wachttijd betekenisvoller.” En ze heeft ook indrukwekkende cijfers voor 2017: 326 gezelschap op locatie in het Carrégebouw van de verhalen personen uitgestroomd uit de bijstand; 454 parttime aan voormalige Bijlmer Bajes. Daar zit niet alleen de Refugee het werk; 833 gestart met een opleiding; 2.115 mensen die Company, maar ook het Movement Hotel, restaurant a intensief worden begeleid naar werk en scholing. Beautiful Mess en een atelier van Design Agency. Je kunt er eten, de hamam bezoeken, logeren in een Een belangrijk onderdeel uit het aangenomen voorstel celblok, of gewoon koffie drinken. Keurig verzorgd door van In ’t Veld is snelle toegang tot taallessen en de mensen die na een vreselijke tijd en moeizame ontsnap- ijdens de Olympische Zomerspelen van 2016 arbeidsmarkt. “Leer nieuwkomers in Europa direct de ping hun gastvrijheid kunnen tonen en hun talent weer Emerentia Meijburg en Sophie in ’t Veld in Rio de Janeiro had het internationale vluch- taal, zodat ze een goede start maken met integreren en kunnen gebruiken. telingenteam een eigen vlag: feloranje met een sneller aan het werk kunnen. Het is in ieders belang dat Bakker: “Wij benaderen asielzoekers vanuit de veel- zwarte balk, geïnspireerd op een zwemvest. ze zo snel mogelijk meedoen in de samenleving. Taalles zijdigheid van hun identiteit. We doen een beroep op T is daarvoor het startpunt.” Fractievoorzitter Van Dantzig hun talenten en vermijden dat zij vooral aangesproken Ontworpen door de Syrische vluchteling en kunstenares gemaakt dat de lidstaten van de Europese Unie er zeer Yara Said. Zij heeft – mede dankzij de ‘Amsterdamse verschillende standaarden op nahouden. Daarom is vult aan: “Dat zien wij ook in Amsterdam. Hoe sneller worden op één aspect van hun identiteit, namelijk: Aanpak Statushouders’ – veel werkervaring en een groot herziening nodig. mensen de taal kunnen leren, naar school gaan of kunnen vluchteling-zijn”. In ’t Veld knikt instemmend: “Jullie netwerk opgedaan, en is nu een veelgevraagd kunstena- In ’t Veld kreeg brede steun voor haar voorstel om de nor- werken, hoe groter de kans dat zij voor zichzelf kunnen zetten in op de wortel en zo min mogelijk op de stok”. res en vormgeefster. De vlag wordt momenteel tentoon- men voor opvang van asielzoekers in de hele Europese zorgen als ze eenmaal een verblijfsstatus hebben.” Die talenten koppelt The Refugee Company vervolgens gesteld in het Victoria and Albert Museum in Londen. Unie gelijk te trekken. “Europa kan dan gezamenlijk De gemeente Amsterdam introduceerde Taalboost, een aan bedrijven die met de gemeente samenwerken. Zo asielzoekers een opvang kan bieden, in lijn met Europese intensieve taalopleiding op maat waarin conversatie en werd de Refugee Company door Booking.com gevraagd Europees schoolvoorbeeld waarden.” Maanden heeft ze – samen met alle fracties, praktische toepassing voor op de werkvloer centraal om 25 gastheren en -vrouwen te leveren voor een Het zijn dit soort verhalen waarnaar D66-Europarle- van links tot rechts – gewerkt aan een voorstel voor staan. Samen met de taalles wordt ook de screening en groot evenement. “Naast de hosting hebben we ook mentariër Sophie in ’t Veld op zoek is tijdens haar fatsoenlijke opvang. “Met het besluit laten we zien dat matching opgepakt. Wat zijn de talenten van de nieuw- de vormgeving gedaan. Een groot deel van de mensen werkbezoek aan Amsterdam. In ’t Veld is namens het het Europees Parlement tot duurzame oplossingen kan komer? En hoe past dat bij de vraag van werkgevers? die toen meededen is nog steeds betrokken bij Refugee Europees Parlement rapporteur voor de herziening van komen. Nationale regeringen zetten te vaak in op deten- Company”, vertelt Bakker. de eu-Opvangrichtlijn. tie, maar dat is niet de oplossing.” Nu onderhandelt ze De kracht van het traject zit hem in het brede maatschap- Ze zegt al bij het begin van haar bezoek niet om chau- namens het ep met de Europese Raad (de lidstaten) over pelijke draagvlak, legt programmamanager Meijburg uit. De succesvolle ontwerpster van de vlag van het vluch- vinistische redenen naar Amsterdam te zijn gekomen, deze nieuwe Europese regels. En daarvoor is ze op zoek De landelijke en lokale politiek, de gemeente, vrijwilli- telingenteam, Yara Said, werd hier ook opgevangen. Net maar omdat de stad een Europees schoolvoorbeeld is. naar verhalen en voorbeelden. Naar een aanpak die werkt. gers, maatschappelijke organisaties én het bedrijfsleven als Khaled, die aan een baan als stock controller werd Naast haar staat Reinier van Dantzig, fractievoorzitter en doen mee. En niet alleen uit menslievendheid: onderzoe- geholpen. En Muaz, die nu als tandarts in een ortho- lijsttrekker van D66 Amsterdam; hij neemt het compli- Indrukwekkende cijfers kers hebben vastgesteld dat één euro geïnvesteerd twee dontiepraktijk werkt. En Saeed, die met zijn portfolio ment graag in ontvangst. Ook ‘Den Haag’ is enthousiast. De gemeente Amsterdam startte in juli 2016 – onder euro resultaat oplevert. De gemeente heeft tien miljoen en werkervaring een fulltime baan vond als grafisch Tweede Kamerlid : “Het toont aan dat D66 bevlogen aanvoering van toenmalig D66-wethouder euro gekregen voor het programma, onder andere om ontwerper. Sophie in ’t Veld schrijft en schrijft. Dit zijn ook over de verschillende niveaus – zowel lokaal, als Kajsa Ollongren (o.a. Economische Zaken) en toenmalig meer klantmanagers aan te nemen en te trainen. Zij de verhalen die ze zocht.  landelijk als op Europees niveau – heen haar stempel kan D66-fractievoorzitter Jan Paternotte – met de nieuwe begeleiden nu 50 statushouders per persoon, in plaats drukken op beleid. De Amsterdamse aanpak is bijvoor- aanpak voor statushouders. van de 250 van voorheen, vertelt Meijburg. beeld ook terug te vinden in het regeerakkoord.” Emerentia Meijburg, programmamanager van de gemeente Amsterdam, houdt tijdens het werkbezoek Bezoek aan de Refugee Company De huidige eu-Opvangrichtlijn stamt pas uit 2013, maar een inspirerend verhaal. “De gemeente wil vluchtelingen Een spil in dit Amsterdamse netwerk is de Refugee de vluchtelingencrisis van 2015 heeft pijnlijk duidelijk zo vroeg mogelijk, liefst al in het asielzoekerscentrum Company. Directeur Fleur Bakker ontvangt het D66- Democraat tekst en foto’s 40 41 Liberal International

Ruim zestig liberale en democratische partijen uit de hele wereld zijn lid van Liberal International (li). Onlangs kwamen ze bijeen in Zuid-Afrika. Oud-Tweede Kamerlid Boris van der Ham – namens D66 vertegenwoordigd in het mensenrechtencomité van li – was erbij.

Boris van der Ham en DA-partijleider Mmusi Maimane

70 jaar Universele Mensenrechten

In 1948 is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen door Hoe bevrijd je je de Verenigde Naties. Voor het eerst in de geschiedenis werd afgesproken dat mensenrech- ten universeel zijn. Hoe staat het er 70 jaar later voor met van je bevrijder? mensenrechten wereldwijd? Wat is een ‘menswaardig be- staan’? En zijn mensenrechten écht universeel? Arme buitenwijk van Kaapstad, Zuid-Afrika D66 Internationaal en het men- senrechtencomité van Liberal International staan dit jaar stil bij het 70-jarig bestaan van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens tijdens Het zijn spannende tijden in Zuid- wordt pas volwassen als de kiezer zich ook kan strenge religieuze wetten in zijn land. Ook chris- achter in de zaal aangehoord. Hij vindt wetgeving twee bijeenkomsten met Boris Afrika. Pas in 2019 zijn er landelijke verkiezingen, bevrijden van haar bevrijder.” tenen worden in streng-islamitische landen in belangrijk, maar zegt dat er nog veel meer nodig van der Ham en internationale maar de campagne is nu al voelbaar. Het anc is al het nauw gedreven omdat ze als godslasteraars en is. “In veel landen – vooral in Afrika – is de experts en politici. sinds de afschaffing van de apartheid in 1994 aan Religie als bindmiddel én splijtzam afvalligen worden gezien. En ook humanisten en gezondheidszorg in handen van religieuze Liberal International de macht. Maar dat kan weleens gaan veranderen. Tijdens de bijeenkomst staat er op initiatief van atheïsten zijn het afgelopen jaar actief vervolgd in organisaties. Lange tijd waren zij de enigen die Door falend beleid en corruptie van president D66 een debat gepland over ‘religie en levens- landen als Soedan, Pakistan en Maleisië. Religieus een beetje structuur in de samenleving brachten. SAVE THE DATE Liberal International (LI) Jacob Zuma en andere anc’ers, verliest de partij beschouwing’. In Zuid-Afrika zijn enkele extremisme neemt ook toe onder hindoes in Dat was mooi, maar vaak zijn die organisaties Individual or – opgericht in 1947 – is een steeds meer aanhang. percentages van de bevolking moslim en hindoe; India, en onder boeddhisten in Myanmar. buitenlands gefinancierd. Door Amerika, of door Collective Identity wereldwijde federatie van Het belangrijkste alternatief is de Democratic vijftien procent is niet-godsdienstig. Ongeveer Saoedi-Arabië. Als je voor de meest primaire gelijkgezinde liberale partijen. Alliance (da), een partij die al jaren lid is lid van tachtig procent noemt zichzelf christelijk, onder- levensbehoeften afhankelijk bent van een 9 april 2018 Momenteel zijn er meer dan 65 Liberal International. Als zij met andere opposi- verdeeld in verschillende stromingen. Tijdens bepaalde godsdienst, zorgt dat voor slaafsheid. Groningen liberale partijen aangesloten, Academiegebouw RUG tiepartijen een coalitie vormen is verandering het Apartheidsregime stelden blanke orthodox- “Mensen overtuigen Ook hier moet een volwassen samenleving zich waaronder D66 en de Liberal (in samenwerking met Party of Canada van premier nabij. Lokaal is dit al gebeurd. In grote steden als christenen dat het discrimineren van de zwarte gaat trager dan het gaan bevrijden van de bevrijder.” studentenvereniging SIB) Justin Trudeau. Kaapstad en Johannesburg heeft de da inmiddels bevolking vanuit de Bijbel te verdedigen was. veranderen van een wet” LI is vertegenwoordigd bij de leiding van het stadsbestuur. Het andere deel van de blanke en de zwarte Ik vraag hem of ik zijn naam mag opschrijven 11 april 2018 de Verenigde Naties en orga- bevolking hield zich juist vast aan een andere voor dit artikel. Hij schudt zijn hoofd. “Ik kom uit Utrecht niseert diverse bijeenkomsten Om de verkiezingsstrijd van da te ondersteunen, visie op de Bijbel. een conservatief-islamitisch gezin, maar ik heb Stadskasteel Oudaen over vrijheid en democratie strijkt de jaarlijkse bijeenkomst van Liberal Wetgeving is niet genoeg gestudeerd. Heel stiekem durf ik je wel te zeggen: over de hele wereld. Sinds International neer in Johannesburg. da-partij- Religie is ook in veel andere landen zowel Liberalen van over de hele wereld moeten opkomen Psst, ik geloof eigenlijk vooral in wetenschap. Maar De bijeenkomsten zijn van 2014 zit Boris van der Ham leider Mmusi Maimane heet ons van harte bindmiddel als splijtzwam. Zoals in Europa en voor ieders persoonlijke recht om te geloven of als ik mijn kritiek hardop zeg, krijg ik niet zozeer 20.00-21.30 uur met borrel namens D66 in het Human na afloop. Rights Committee van welkom en neemt ons mee in zijn strijd: “Nelson Amerika, waar in het publieke debat moslims niet te geloven wat je wilt, stelt de tekst die met problemen met de overheid, maar met mijn Mandela staat symbool voor de bevrijding van continu onder vuur liggen. Tegelijk riskeer je succes in stemming wordt gebracht tijdens de familie. Daarom hou ik mijn mond maar. Vrijheid Liberal International. Meer informatie? het Apartheidsregime. Maar het anc is niet meer in dertien streng-islamitische landen de dood- li-bijeenkomst in Johannesburg. Wetten die krijg je niet alleen via de wet, maar hangt ook af Kijk op: internationaal.d66.nl liberal-international.org de partij van toen. Ze gedraagt zich alsof ze een straf als je van geloof verandert of helemaal niet dit fundamentele mensenrecht in de weg staan van de dreiging uit je familie. Ik zeg: gun de ander of neem contact op met eeuwigdurend recht heeft op de macht. Mensen religieus bent. De liberale moslim Raif Badawi moeten worden bestreden. om een eigen mix aan ideeën te mogen samen- International Officer van D66 willen dat het eerlijker wordt, opener, en dat er kreeg in Saudi-Arabië een lange gevangenisstraf Na de stemming over deze tekst raak ik in gesprek stellen. Maar mensen daarvan te overtuigen, gaat Martine van Schoor: banen komen. De Zuid-Afrikaanse democratie en stokslagen omdat hij kritiek uitte op de met een jonge Arabier. Hij heeft de discussie trager dan het veranderen van een wet.”  [email protected] Democraat tekst 42 43 interview Jan Vincent Meertens

Het populisme biedt eenvoudige keuzes en is een contrast met onze complexe samenleving, schrijft u in uw boek Samen leven (2016). Wat is volgens u de oplossing? “Dat is het inzicht dat mensen niet één maar vele identiteiten hebben. Elk mens is uniek en moet als een individu worden benaderd. Een authentiek liberale benadering, die niet in de val trapt van klassiek links of klassiek rechts. Die kijken vaak naar mensen als onderdeel van een groep. Links om te pamperen en rechts om te stigmatiseren. Men gaat dan een doelgroepenbeleid voeren, waardoor je mensen opsluit in een idee van identiteit en waardoor je hen niet meer als volwaardige “Een inclusieve samenleving is burgers beschouwt. Maar de tijd is voorbij dat we moeten kiezen wie we zijn. We zijn het sterkste wapen tegen extremisten” het allemaal én tegelijk: Syriër én Mechelaar én Vlaming én Belg én Europeaan. Het inzicht dat een ander anders mag zijn, geeft vrijheid aan ons zelf. Populisten een gepolariseerde en verzuurde stad. Niet Aboutaleb. Er is moed nodig om de eigen proberen die vrijheid van ons af te pakken meer, we gaan op een ontspannen manier mensen een spiegel voor te houden, om op en terroristen rekruteren onder hen die zijn met elkaar om. Het resultaat van beleid te treden; pas dan ben je een echte leider. uitgesloten. Een inclusieve samenleving is dat respect voor iedereen uitdraagt. Wij Op uw congres heb ik een boodschap het sterkste wapen tegen extremisten.” zijn bijvoorbeeld een stad die seksuele van hoop. Dat radicalisme bestreden kan intimidatie op straat zeer consequent worden. Dat de populisten niet moeten Geen enkele jonge Mechelaar is naar aanpakt. Weer: door preventie waar het winnen. En dat diversiteit kan lukken. Ik Syrië of Irak afgereisd. Wat is de essentie kan, en repressie waar het moet. Zo gaan ben daar zeer optimistisch over.”  van de Mechelse aanpak? “Aan de linker- we met de campagne ‘Neen is neen’ naar zijde roept men om een preventieve aanpak jeugdclubs om jongeren voor te lichten, en aan de rechterzijde om een repressieve en hen door middel van rollenspellen te aanpak. In Mechelen kiezen wij voor een laten voelen hoe het is om geïntimideerd combinatie van die twee: preventie waar te worden. Maar wij hebben dit jaar ook 24 het kan, repressie waar het moet. En door proces-verbalen uitgeschreven. Ik tolereer goed te begrijpen dat veiligheidsbeleid niet dat iemand wordt lastiggevallen op een sociaal beleid is. Door burgerschap te onze straten. Dat geldt zowel voor een creëren. Door ook in verloederde wijken vrouw met een hoofddoekje, als voor een Wereldburgemeester de parken op te knappen en drugsdealers vrouw met een minirokje.” van de straat te halen, zodat die bewoners zien dat ook zij als volwaardige Mechelaars Hoe staat u eigenlijk tegenover het dragen De Vlaamse liberaal Bart Somers – verkozen tot ’s werelds beste worden gezien. En dat ze zich kunnen iden- van een hoofddoek in publieke functies? tificeren met de stad. Armoede, verloede- “Er zijn veel steden in België waar een amb- burgemeester – is een van de hoofdsprekers op het D66-congres op ring en terrorisme zijn geen fataliteit. Wij tenaar geen zichtbare religieuze symbolen 3 maart a.s. in Rotterdam. Redacteur Jan Vincent Meertens vroeg de kunnen die gezamenlijk ontsnappen door mag dragen. De ambtenaar moet neutraal te investeren en door naar de mensen toe te zijn. De lijn die we volgen in Mechelen gevierde burgervader van Mechelen naar de kern van zijn boodschap. stappen. Maar ook door burgers medever- is een andere. Wij zeggen: we moeten de antwoordelijk te maken. Wie alleen rekent diversiteit niet verbergen. Anders is morgen op de overheid, verkijkt zich op de natuur iemand die een shirt van kv Mechelen ’s Werelds beste burgemeester U volgt D66 al lang, begrijp ik? “De eerste Somers fractievoorzitter is in het Vlaams samenleving? Maar de realiteit is een heel van onze tegenstander. Elke burger zal zijn draagt een probleem voor iemand die voor Begin 2017 werd Bart Somers (1964) D66’er door wie ik bijzonder was gefasci- Parlement, red.) probeert het liberalisme andere. In onze steden zijn mensen met deel moeten doen: als ouder, stadsgenoot, Anderlecht is [voetbalclubs, red.]. Bij de uitgeroepen tot 2016 World Mayor. Deze neerd, was Jan Terlouw. Zijn Koning van aan beide zijden te overspannen; D66 én een migratieachtergrond van de tweede buur, collega, familielid. De zijlijn is geen politie is dat anders. Daar draagt men een prijs wordt tweejaarlijkse uitgereikt door Kantoren was het eerste politieke boek dat de vvd, bij wijze van spreken.” of derde generatie in overtal. Ze zijn hier optie.” uniform. Dat is een uiting van neutraliteit. de internationale denktank City Mayors. ik ooit gelezen heb. Jan stond bij de laatste geboren en opgegroeid. Ze zijn burgers Daar waar een uniform gedragen wordt is De jury stelde dat Somers sinds zijn Europese verkiezingen bij Open Vld op Wat is de kern van uw boodschap als van onze samenleving. De grote uitda- In oktober 2018 zijn er gemeenteraads- het uniform standaard.” burgemeesterschap (in 2001) Mechelen “getransformeerd heeft van een veeleer de lijst – als lijstduwer. Wij waren erg blij burgervader? “In het politieke debat ging is veel meer de vraag hóe we dat verkiezingen in België. Ziet u het succes verwaarloosde stad tot een van de en de waardering voor uw beleid terug in U spreekt op 3 maart op het D66-congres met zijn enorme ervaring. Als beginnend maken we vaak de fout door samenleven organiseren, dat samenleven in diversiteit. meest aantrekkelijke plaatsen in België” politicus heb ik ook nauw samengewerkt in diversiteit heel sterk te herleiden tot Hoe bewaken en herijken we gedeelde de peilingen? “In deze stad stemde in 2003 in Rotterdam. Wat is uw boodschap aan en tot “een rolmodel voor integratie met de Jonge Democraten. Wij droomden een discussie over de omgang met nieuw- spelregels? Hoe begrijpen we dat we ruim 30 procent extreem rechts. Vandaag onze leden? “Rotterdam is natuurlijk een van vreemdelingen” heeft gemaakt. van een progressief liberale partij, maar dat komers. Wie laten we toe en wie niet, allemáál moeten integreren in die is dat nog 8 procent. In de peilingen staat prachtige stad om in op te treden. En ik Mechelen telt 86.000 inwoners en meer is nooit echt gelukt. Mijn partij (waarvan en hoe integreren we deze mensen in de nieuwe realiteit?” mijn partij nu op 43 procent. We waren heb veel bewondering voor burgemeester dan 128 nationaliteiten. Democraat 44 45 uit de vereniging

Nederland Europees idee? kleurt groen! Mail de PCC! Heeft u een goed idee voor ons Op deze zogenoemde ‘deelnamekaart’ ziet Europees verkiezingsprogramma? u in welke gemeenten u op 21 maart (donker- groen) of bij herindelingsverkiezingen De Europese Parlementsverkie- (lichtgroen) op D66 kunt stemmen. Dat zingen zijn in aantocht! Daarom betekent dat circa 95 procent van de kiezers gaat de Permanente Programma op D66 kan stemmen! De ‘witte vlekken’ zijn Commissie (PPC) van start met het Maak kennis gemeenten waar D66 (nog) niet meedoet schrijven van het Europees verkie- aan deze gemeenteraadsverkiezingen. zingsprogramma 2019-2024. PPC- met D66! voorzitter Annet Aris: “Nog nooit Vrijdag 20 april waren de Europese verkiezingen zo belangrijk voor de toekomst van Tweede Kamer der vrijheid, veiligheid en welvaart van Meebeslissen, meedenken en andere leden ontmoeten? Kom naar Congres 107! U kunt Staten-Generaal Route66 500 miljoen Europeanen. Dat vraagt stemmen op kandidaten voor diverse verenigingsfuncties, en er worden verschillende om een sterk D66-programma en moties behandeld. Daarnaast zijn er inhoudelijke sessies en speeches van o.a. Bent u lid van D66 en wilt u de Zeven deelnemers van het talentenpro- daarvoor zijn de ideeën van onze ‘wereldburgemeester’ Bart Somers (zie p. 42) en partijleider Alexander Pechtold. partij graag beter leren kennen? gramma Route66 reisden af naar Libanon. leden onmisbaar.”

Meer informatie: d66.nl/congres Elke derde vrijdagmiddag van de Opvang van vluchtelingen in de regio, hoe Deel uw ideeën met de PPC via: maand (behalve in maart) organi- werkt dat eigenlijk? Dat was de vraag die d66.nl/europeesidee seert D66 een kennismakings- de zeven-koppige Route66-delegatie wilde bijeenkomst in de Tweede Kamer. beantwoorden door deze winter af te reizen Strategisch Plan Archiefvrijwilligers U maakt kennis met de partij, het naar Libanon, waar één op de vier inwoners 2017-2021 sociaal-liberale gedachtegoed en vluchteling is. Ze spraken met de minister van de mogelijkheden om actief te Educatie en de minister van Vluchtelingen, en Nieuw Strategisch Plan voor de politieke Heeft u tijd en zin om het partijarchief worden. Als nieuw lid ontvangt u D66 Internationaal er werden verschillende vluchtelingenkampen vereniging gepresenteerd tijdens van D66 te helpen ontsluiten? automatisch een uitnodiging. Let bezocht, waaronder een permanente locatie Congres 106. op: in verband met beveiliging is In november reisden twintig D66’ers naar met Palestijnse vluchtelingen en een Syrisch Het landelijk partijarchief van D66 wordt vooraf aanmelden een vereiste! het Midden-Oosten voor een fact-finding kamp in de Bekavallei. Partijvoorzitter Letty Demmers presenteerde bewaard en beheerd bij het Documentatie- mission. het nieuwe Strategisch Plan tijdens haar centrum Nederlandse Politieke Partijen Aanmelden: d66.nl/nieuweleden/ Lees het hele reisverslag op: speech op het najaarscongres in Leeuwarden. (DNPP) in Groningen. D66 wil dit archief maak-kennis-met-d66 De reis stond in het teken van onderwijs, route66.d66.nl/lessen-uit-libanon Arabische Na reparatieplan ‘Klaar voor de Klim’ (2007) beter ontsluiten door belangrijke documenten innovatie en duurzaamheid. De invloed en versterkingsplan ‘Verbindende Vereniging’ in te scannen en online inzichtelijk te maken. van het Israëlisch-Palestijns conflict, ook op Richtingwijzers (2013), is het nu hoog tijd voor dit ‘Innova- Te beginnen met onze congres-geschiedenis de wijdere regio, kwam daarbij veelvuldig ter tieplan’ voor onze groeiende en bloeiende (congresagenda, moties e.d.). heeft u tijd Fractiewerk D66 sprake. Op het programma stonden onder Op 15 december werd de vereniging. Doe mee! en zin om hier aan bij te dragen? Mail uw andere gesprekken met het Peres Center for Arabische vertaling van de contactgegevens (o.v.v. ‘archiefvrijwilliger’) Stichting Fractiewerk D66 is een Peace and Innovation, de Nederlandse ver- vijf Richtingwijzers van D66 Meer weten? toekomst.d66.nl naar: [email protected] facilitaire organisatie voor tegenwoordiging in de Palestijnse gebieden, gelanceerd in Libanon. D66-fracties in het hele land. en bezoeken aan verschillende start-ups en innovatieve bedrijven. Tijdens de officiële presentatie in De stichting verzorgt administra- Beiroet reflecteerde een ijzersterk 5de Onderwijssymposium tieve, fiscale en wettelijke aan- Lees het volledige verslag op: gezelschap – politici uit Marokko gelegenheden m.b.t. personeel internationaal.d66.nl en Libanon, Gert Jan Geling (VMS), Op 27 januari vond de vijfde editie van het (ook stagiairs) voor D66-fracties in Milan Assies (D66 Internationaal) Onderwijssymposium plaats, met als gemeenteraden, Provinciale Staten en Emil Kirjas (Liberal International) thema: klasse!LOKAAL. en die van de Eerste Kamer. Een Voor onze verenigingsevenementen zijn wij op zoek naar – op progressief liberalisme in de reactie uit een enquête onder deel- diverse en betaalbare locaties. Arabische wereld. De speciale Spreker Ingrid van Engelshoven, D66-minister nemers (2017): “Het ontzorgt, zowel uitgave is een initiatief van de van Onderwijs, vertelde hoe zij haar functie voor ons als onze fractiemedewer- D66 organiseert regelmatig grote en kleine verenigingsevenementen, zoals Mr. Hans van Mierlo Stichting (VMS) de komende jaren invulling zal geven. Daarna ker, zodat wij ons met onze kern- trainingen en kaderdagen. Het aantal deelnemers varieert van 20 tot 250 en het Internationaal Democratisch konden deelnemers meedoen aan diverse taken kunnen bezig houden, terwijl Oproep personen. Daarvoor zoeken wij diverse locaties die betaalbaar, centraal Initiatief (IDI). workshops gericht op lokale onderwijsinitia- (voorzitter Jonge Democraten) – werden we intussen ook goed werkgever gelegen en goed bereikbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan scholen, culturele tieven. Alvorens het symposium in Rotterdam diverse moties opgesteld voor het kunnen zijn. Erg fijn.” instellingen of bedrijfspanden. Gratis bestellen? Ga naar: werd afgesloten – met een terugblik door Paul D66-congres op 3 maart in Rotterdam. vmswebshop.nl van Meenen (D66-Tweede Kamerlid), Said Meer informatie? Mail Martijn Heeft u zo’n locatie of kent u er één? Mail naar: [email protected] Vragen? Mail naar: Kasmi (D66 Rotterdam) en Kevin Brongers onderwijssymposium.d66.nl Bordewijk: [email protected] [email protected]

Democraat tekst en foto 46 Democraat 47 D66-koppel Jan Remmert Fröling ledenpagina

Campagne / vrijwilliger worden / meedoen

Wilt u graag meedoen aan onze campagnes? Ledenpagina Neem contact op met uw lokale of regionale afdeling via d66.nl/partij/d66-in-het-land, met ons landelijke D66 campagneteam via [email protected] of kijk eens op d66.nl/doe-mee. Uw lokale afdeling doet overigens veel meer dan alleen campagne voeren: ga ook eens naar een borrel, workshop of ledenvergadering van uw eigen afdeling!

♥ Bestuur- en verenigingsondersteuning (BVO) Wilt u graag weten hoe onze politieke vereniging in elkaar steekt? Bent u actief bij uw lokale of regionale afdeling en heeft u daar vragen over of ondersteuning bij nodig, neem dan Of bent u op zoek naar specifieke contact op met de afdeling BVO van het Landelijk Bureau (contact)informatie, afdelingen, via: [email protected] commissies of parlementariërs? U vindt het via: d66.nl/partij Talentontwikkeling / opleidingen Zoals in elke vereniging, D66 organiseert opleidingen en trainingen voor verschil- bloeit ook bij D66 lende doelgroepen. Kijk voor meer informatie op d66.nl/partij/opleidingen of mail naar [email protected] regelmatig iets moois Interesse in het jongerentalentenprogramma van D66? op tussen actieve leden. Elk najaar kunt u zich aanmelden voor de selectie via: route66.d66.nl In dit nummer portret- Ledenadministratie

teren we Erik Bus en Een verhuizing doorgeven? Aan- of afmelden voor een Thema-afdelingen Luz Maria Camacho nieuwsbrief? Uw lidnummer opzoeken? Ga naar MijnD66.nl – beiden actief voor en voer zelf uw wijzigingen door in onze ledenadministratie. Interesse in een specifiek thema? En wilt u daar graag Is uw emailadres (tevens uw gebruikersnaam) gewijzigd of over discussiëren en meepraten, kijk dan eens op D66 in Apeldoorn – heeft u andere vragen? Stuur een mail naar d66.nl/partij/thema-afdelingen tijdens Congres 106 [email protected] of bel 070 356 60 66. U kunt zich aanmelden voor een TA via: MijnD66.nl in Leeuwarden. Contributie / donaties Netwerk

Uw lidmaatschap betaalt u per (digitale) acceptgiro of Voor 10 euro per jaar kan elk D66-lid zich aanmelden bij automatische incasso. Acceptgiro kwijt? Stort uw contributie dit diversiteitsnetwerk: d66.nl/elsborstnetwerk Erik, jij bent de partijveteraan van jullie twee. Vertel? En hoe hebben jullie elkaar ontmoet? op NL 11 RABO 019 199 6807 t.n.v. Democraten 66 o.v.v. Erik – “Ik ben sinds 1980 lid van D66. Nadat ik eerder in Erik – “De zoon en dochter van Luz Maria waren allebei ‘contributie’ en uw ‘lidnummer’ (zie boven). Een extra gift aan D66 Internationaal Holten het een en ander gedaan had voor de partij, ben ik fractie-assistent. Zij had zelf ook interesse in D66, maar de partij kunt u overmaken naar NL 11 RABO 011 304 2396 na mijn verhuizing in 2006 in Apeldoorn actief geworden. twijfelde wat ze daarmee moest doen. Ik stelde haar t.n.v. Democraten 66 o.v.v. ‘gift’. Meer weten? Kijk op Wilt u meer weten over of meedoen aan het internationale Eerst in het bestuur, later in de raad, en sinds 2016 terug in dochter voor om haar moeder mee te laten gaan naar het d66.nl/doneren of mail naar [email protected] netwerk van D66? Kijk op internationaal.d66.nl of mail het bestuur. Nu ben ik penningmeester.” voorjaarscongres in Eindhoven, om haar het reilen en naar: [email protected] Gaat u verhuizen naar (of woont zeilen binnen de partij te laten zien.” u in) het buitenland? Kijk eens op buitenland.d66.nl of mail Lid worden / maken En wat is jouw verhaal, Luz Maria? Luz Maria – “Ja, dat was in 2013. In de auto bleek dat we naar [email protected] Luz Maria – “Ik kom uit Colombia. 27 jaar geleden ben ik wederzijds een enorme klik voelden. En dat gevoel is er Wilt u iemand lid maken? Kijk op d66.nl/cadeaulidmaat- naar Nederland gekomen, enerzijds vanwege het feit dat ik nog steeds! Na dat congres ben ik lid geworden van D66.” schap of stuur hem of haar deze link door: d66.nl/word-lid Mr. Hans van Mierlo Stichting in Colombia met mijn politieke ideeën niet als socioloog Erik – “In mijn geval was die klik sterker dan ik ooit voor

aan de bak zou kunnen komen; anderzijds vanwege de iemand gevoeld had. Dat gaf nogal wat inwendige strijd, De Van Mierlo Stichting (VMS) is het onafhankelijke Maak kennis met D66 problemen die er heersten, zoals drugscriminaliteit.” omdat ik toen nog in een andere relatie zat. Ik was tot wetenschappelijk bureau van D66. Meer informatie Erik – “Naar Colombiaanse begrippen was je behoorlijk dat moment gewend geweest om naar mijn verstand te D66 organiseert elke derde vrijdag van de maand een over haar activiteiten en publicaties (zoals tijdschrift idee), links.” luisteren. Maar bij Luz Maria heb ik gekozen voor mijn kennismakingsbijeenkomst met de partij in de Tweede Kamer. vindt u op vanmierlostichting.d66.nl Luz Maria – “Ja, maar hier in Nederland zou je me relatief gevoel en ik voel me sindsdien happier dan ooit. Mede  Als nieuw lid ontvangt u automatisch een uitnodiging. Meer

rechts kunnen noemen. Ik ben hier veertien jaar getrouwd dankzij D66!” informatie: d66.nl/nieuweleden D66 Nu app geweest en ik heb drie prachtige kinderen gekregen.  Na mijn scheiding moest ik weer aan de bak. Aan mijn Blijf op de hoogte en download de D66 Nu app (voor Landelijk congres Colombiaanse diploma had ik hier niets, daarom ben OPROEP:  Android & iPhone). ik in de thuiszorg gaan werken omdat ik niet bij de Heeft u uw partner (ook) leren kennen bij D66? En Het volgende congres (Congres 107) is op zaterdag 3 maart gemeente aan wilde kloppen. Je bent per slot van wilt u samen geportretteerd worden in de Democraat?  2018 in Rotterdam. Elk lid krijgt voor elk landelijk congres een Meer info rekening verantwoordelijk voor je eigen keuzes, in mijn Stuur een mail met uw contactgegevens naar: uitnodiging (per e-mail) toegestuurd. Voor meer info, kijk op geval om te gaan scheiden.” [email protected]  d66.nl/congres of mail naar: [email protected] d66.nl/partij | [email protected] | 070 356 60 66 Democraat tekst & foto Democraat ik ben D66 Jan Remmert Fröling colofon

Democraat is het ledenmagazine van de politieke vereniging Democraten 66 en wordt verspreid onder al haar leden. Democraat verschijnt drie keer per jaar. Menno Snel (47) is ‘onze’ staatssecretaris Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toe- van Financiën in het kabinet Rutte-III. stemming van D66 worden open- baar gemaakt of verveelvoudigd. Democraat heet hem hierbij van harte Wilt u een adreswijziging door­ geven? Of wilt u de Democraat niet welkom als kersvers D66-lid! meer per post ontvangen? Ga naar MijnD66.nl of stuur een e-mail naar: [email protected]

eindredacteur U bent sinds oktober lid van D66 – welkom! Jessica Hoogenboom “Ik ben inderdaad vrij laat uit de kast gekomen als redactie D66’er. Dit had alles te maken met de banen die ik Milan Assies hiervoor had. Als adviseur van regeringen – eerst als Frans Dijkstra ambtenaar en daarna als bewindvoerder bij het imf Jan Remmert Fröling Jan Vincent Meertens – vond ik dat ik een politiek neutraal profiel moest Marishka Neekilappillai hebben. De regering die je adviseert moet, ongeacht Reyer van der Vlies de eigen politieke koers, overtuigd zijn van de fotografie / illustraties kwaliteit en onafhankelijkheid van je adviezen. Sander van Diepen Dat betekent overigens niet dat ik vind dat je geen Jan Remmert Fröling mening mag hebben; ik stem al mijn hele leven op Erik Haverkort D66 en heb daar ook nooit een geheim van gemaakt.” Jeroen Mooijman beeld voorzijde Ah, dus voor D66 was u geen onbekende? Willem van de Nadort “Ik heb zeker weleens met mensen zoals Wouter en ontwerp / vormgeving Kajsa gesproken over D66-issues, maar nooit vanuit de ontwerpvloot / Studio Maanzaad een formele positie. Maar toen er aan de onderhan- delingstafel over het profiel van de staatssecretaris druk Senefelder Misset van Financiën gesproken werd – en mijn naam voor- bij kwam – wisten de meeste mensen dus wel dat oplage ik sympathie naar de partij had. Voor mij kwam de 29.000 exemplaren vraag overigens als een absolute verrassing. Ik was Den Haag, februari 2018 helemaal niet bezig met een dergelijke stap.” redactieadres Landelijk Bureau D66 Kun u uzelf beschrijven? Wie is Menno Snel? Postbus 660 2501 CR Den Haag “Diplomatiek is een woord dat echt bij me past. Ik ben niet iemand die onversneden en ongezouten Heeft u een vraag of opmerking meningen overal maar rondslingert. Dat zou als voor de redactie? Stuur dan een ambtenaar en bewindvoerder bij het imf ook zeer e-mail naar [email protected] onwenselijk geweest zijn. Ik houd van redelijkheid en ik durf te denken in dilemma’s. Verder houd ik erg van sporten, zoals voetbal, tennis en squash. Je zou kunnen zeggen dat als er een balletje bij betrok- ken is, ik ‘in’ ben.” Bijgesloten in dit nummer: Hoe waren uw eerste maanden aan het Binnenhof? “Mijn eerste maanden zaten vol met hoogtepunten, dus ik heb me nog geen seconde hoeven vervelen. Dat had natuurlijk te maken met de belastingplan- nen waar we mee bezig waren – nog vóór de rege- ringsverklaring had ik een debat met de Kamer, een staatsrechtelijk novum. Maar ook vervelende zaken, zoals de Paradise Papers. Ik heb gemerkt dat het per- spectief echt anders is dan dat van de ambtenaar die de minister adviezen geeft, maar allerlei patronen zijn nog steeds herkenbaar. Alles bij elkaar is het de eerste maanden vreselijk druk geweest, maar ik heb er ook heel veel lol in gehad.”