AHMP Olawa Intro.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ATLAS HISTORYCZNY MIAST POLSKICH Redakcja naukowa ROMAN CZAJA TOM IV ŚLĄSK Redakcja naukowa MARTA MŁYNARSKA-KALETYNOWA ZESZYT 12 OŁAWA Redakcja naukowa RAFAŁ EYSYMONTT Opracowali MAŁGORZATA CHOROWSKA, RAFAŁ EYSYMONTT, MARIA FRANKOWSKA, ELŻBIETA KOŚCIK, MARTA MŁYNARSKA-KALETYNOWA, SŁAWOMIR MOŹDZIOCH, MARCIN SIEHANKIEWICZ Wybór i opracowanie kartografii historycznej: Rafał Eysymontt Praca naukowa finansowana w ramach programu Opracowanie redakcyjne: Krzysztof Uściński Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Opracowanie typograficzne: Marcin Siehankiewicz „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2014-2017 Tłumaczenie na język angielski: Jacek Słupski Projekt nr 11H 13 0215 82 Prace kartograficzne: Jarosław Połamarczuk, Marcin Siehankiewicz Prace techniczne: Lidia Nowacka Koordynacja prac wydawniczych: Jadwiga Dunaj Recenzenci: Bogusław Krasnowolski, Zdzisław Noga Publikacja przygotowana we współpracy z Archiwum Państwowym we Wrocławiu Wydawca: Instytut Archeologii i Etnologii PAN ISBN 978-83-63760-59-5 Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza © Autorzy, Redaktorzy i Wydawca 2015 50-118 Wrocław, ul. Więzienna 6 Wydrukowano w Drukarni Księży Werbistów, ul. Klasztorna 4, Górna Grupa, PL 86-134 Dragacz WROCŁAW 2015 THE HISTORICAL ATLAS OF POLISH TOWNS Academic editing ROMAN CZAJA VOLUME IV SILESIA Academic editing MARTA MŁYNARSKA-KALETYNOWA BOOK 12 OŁAWA Academic editing RAFAŁ EYSYMONTT Prepared by MAŁGORZATA CHOROWSKA, RAFAŁ EYSYMONTT, MARIA FRANKOWSKA, ELŻBIETA KOŚCIK, MARTA MŁYNARSKA-KALETYNOWA, SŁAWOMIR MOŹDZIOCH, MARCIN SIEHANKIEWICZ Compilation and elaboration of historical cartography: Rafał Eysymontt Scientific work founded by the Ministry of Science and Higher Education Editing: Krzysztof Uściński as a part of a “National Program of Development of Humanities” Typographic editing: Marcin Siehankiewicz project for the years 2014-2017 Translation into English: Jacek Słupski Project number 11H 13 0215 82 Cartographic works: Jarosław Połamarczuk, Marcin Siehankiewicz Technical works: Lidia Nowacka Coordination of publishing works: Jadwiga Dunaj Reviewers: Bogusław Krasnowolski, Zdzisław Noga Publication prepared in cooperation with the State Archive in Wrocław Publisher: Institute of Archeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, ISBN 978-83-63760-59-5 Department of Research on Culture of Late Antiquity and Early Middle Ages © Authors, Editors and Publisher 2015 50-118 Wrocław, ul. Więzienna 6 Printed in: Drukarni Księży Werbistów, ul. Klasztorna 4, Górna Grupa, PL 86-134 Dragacz WROCŁAW 2015 WPROWADZENIE Atlas Oławy jest dwunastym zeszytem, zainicjowanej w 1998 r. śląskiej Następnie Oława przejęta została przez cesarstwo austriackie Habsburgów, serii (tomu IV) Atlasu Historycznego Miast Polskich, publikowanego od a czasowo, w latach 1697–1734, stała się siedzibą Jakuba, syna króla Jana 1993 r. pod redakcją Antoniego Czacharowskiego, a od 2004 r. pod re- III Sobieskiego. W wyniku wojny o Śląsk między Austrią a Prusami przeszła dakcją Antoniego Czaji, profesorów z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika Oława w ręce Fryderyka Wielkiego, króla pruskiego. w Toruniu. Ukazuje się on z inicjatywy i pod patronatem Międzynarodowej Dobra koniunktura dla miasta trwała od ostatniej ćwierci XVIII w. Komisji Historii Miast (Commission Internationale pour l’ Histoire de Villes). aż do rozpoczęcia wojen napoleońskich, kiedy uległa znacznemu osłabie- Głównym celem publikacji atlasów historycznych miast, wytyczonym przez niu. Po 1815 r. rozpoczęły się na wielką skalę akcje porządkowe w mie- to gremium naukowe jest, stworzenie zasobów źródłowych do badań po- ście, m.in. likwidowano średniowieczne mury obronne i w związku z tym równawczych nad urbanizacją Europy i przemianami przestrzennymi jej obszar przestrzeni miejskiej w Oławie znacznie się powiększył. Miasto miast. zmieniło strukturę zabudowy; w 1842 r. uruchomiono linię kolei na trasie do Oława, niewielkie miasto 27 km na południowy wschód od Wrocławia, Wrocławia. Otwarcie drogi żelaznej, obok istniejącej dotychczas wodnej leży między Odrą i dolnym biegiem jej lewego dopływu, Oławy. Ważnymi drogi odrzańskiej, wpłynęło na rozwój przemysłu. Wiek XIX odcisnął pozy- czynnikami rozwoju osiedla miejskiego w Oławie było dogodne położenie: tywne piętno na wyglądzie miasta. zarówno na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, biegnących z pół- Wzrost liczby ludności w ciągu XIX w. do blisko 7,5 tysiąca, a do nocy na południe i z zachodu na wschód, jak i na styku odmiennych stref I wojny światowej do 9 tysięcy, był następstwem industrializacji regionu. fizjograficznych – urodzajnych gleb, najintensywniej zasiedlanych ziem Po II wojnie światowej drastycznie zmienił się obraz demograficzny Oławy, na zachodzie, po lewej stronie Odry, oraz terenów leśnych na wschodzie, ale już w 1965 r. liczba ludności w mieście przekroczyła liczbę sprzed II woj- o sporadycznym osadnictwie po prawej stronie tej rzeki. ny światowej. W ciągu następnych lat nastąpił dalszy rozwój demograficzny Oława powstała na terytorium wczesnopiastowskiego grodu Ryczyna – do ponad 32 tysięcy mieszkańców. Jednocześnie zaczął rozwijać się (jego pozostałości znajdują się w nadodrzańskich lasach). Początki tego przemysł chemiczny, spożywczy, powstały: fabryka wagonów, przedsiębior- osiedla, dawnej majętności Włostowiców, sięgają XI lub początków XII w., stwa budowlane. Oprócz nowoczesnej zabudowy Oława otrzymała nowe kiedy to została nadana przez Piotra Włosta klasztorowi Benedyktynów na tereny rekreacyjne. Miasto zostało otoczone terenami zieleni – kompleksem Ołbinie we Wrocławiu. W 1206 r., drogą zamiany z opactwem ołbińskim, ogródków działkowych oraz rozległym parkiem (21 ha) wzdłuż rzeki Oławy. przeszła Oława w ręce księcia śląskiego Henryka Brodatego. Dzięki dzia- Ideą autorów Atlasów Historycznych Miast Polskich jest przedstawienie łalności tego władcy został utworzony okręg prawa niemieckiego z ośrod- dziejów miasta zgodnie z najnowszym stanem wiedzy. Zachował się bardzo kiem w Oławie, na którego czele stanął książęcy wójt. Być może pełnił bogaty zasób kartografii historycznej Oławy, zgromadzony w bibliotekach on jednocześnie funkcję lokatora ośrodka miejskiego. Uzyskując Oławę, i archiwach polskich oraz europejskich. Do atlasu dołączamy wybór najcen- promował Henryk Brodaty na jej terenie i na jej zapleczu akcję koloniza- niejszych map, które są podstawą rekonstrukcji średniowiecznego miasta cyjną Walonów i Niemców. Już od początków XIII w. istniała tu produkcja i jego zaplecza a także dalszego rozwoju przestrzennego i funkcjonalnego sukiennicza z udziałem osadników walońskich. Na wczesny rozwój osiedla Oławy. wskazywałoby także funkcjonowanie tam od XII w. dwóch kościołów, któ- Materiał źródłowy opublikowany w niniejszym wydawnictwie stanie się, re nosiły rzadkie wezwania św. Świerada i św. Błażeja (patrona tkaczy). jak mamy nadzieję, bodźcem do dalszych dociekań badawczych o lokal- Najpóźniej w połowie lat 30. XIII w. została wytyczona przestrzeń miejska. nym, a także ponadregionalnym znaczeniu. Służyć też może celom zwią- Natomiast późnośredniowieczna Oława w obrębie murów obronnych zawie- zanym z ochroną zabytków i planowaniem przestrzennym, a także być rała dwa człony o odrębnej metryce i funkcji. Jednym było miasto lokacyjne, ważnym elementem edukacji regionalnej mieszkańców. drugim – zamek wzniesiony w połowie XIV w. i pełniący rolę warowni oraz Wydawnictwo przygotowane zostało ze środków grantu w ramach Naro- siedziby książąt legnicko-brzeskich. W ostatniej tercji XIII w., pod rządami dowego Programu Humanistyki nr 11H 13 0215 82. Powstało we współpracy Henryka IV jego następcy Henryka V, jawi się Oława jako ukształtowane z Archiwum Państwowym we Wrocławiu, depozytariuszem najważniejszych przestrzennie miasto o dobrze rozwiniętej gospodarce, które zostało także materiałów źródłowych dotyczących miasta. ośrodkiem jednostki terytorialno-administracyjnej, dystryktu. Zmienne losy polityczne Oławy od pierwszych dziesięcioleci XIV w. Marta Młynarska-Kaletynowa aż do wymarcia legnicko-brzeskiej dynastii Piastów w 1675 r. ukazują Rafał Eysymontt niespokojne dzieje władztwa Henryków, rozdrobnionego na dzielnice. 3 INTRODUCTION The Atlas of Oława is the twelfth volume of the 1998-launched Silesian reflects the restless history of the region ruled by Henrys, which was frag- series (Volume IV) of ‘A Historical Atlas of Polish Towns and Cities’, whose mented into provinces. Afterwards, Oława was taken over by the Austrian publication started in 1993 under the editorial leadership of Prof. Antoni Empire of the Habsburgs. Temporarily, in the years 1697–1734, it was the Czacharowski from the Mikołaj Kopernik University of Toruń, and which seat of Jakub, son of King John III Sobieski. As a result of a war for Silesia since 2004 has been edited by Prof. Roman Czaja from the same university. between Austria and Prussia, Oława passed on to Frederick the Great, The undertaking was begun on the initiative and under the auspices of the King of Prussia. International Commission for the History of Towns and Cities (Commission The town’s good economic situation in the last quarter of the 18th c. Internationale pour l’Histoire des Villes). The main objective of the publica- lasted until the beginning of the Napoleonic Wars. After 1815 the town be- tion of historical atlases of towns and cities set out by this scientific body gan some large-scale changes, e.g. by demolishing the medieval defensive is to create source resources for comparative studies into the urbanisation walls, as a result of which