-

#44

Film FunVIERDE JAARGANG

THE MARX BROTHERS JACQUES TATI (DEEL 2) VERA-ELLEN: STILLE LIEFDE FILMNIEUWS ? JEANNE MOREAU, JERRY LEWIS 1 Tekst en foto’s: Thys Ockersen/Still-photo

Gastredacteuren: Film Fun Thomas Leefang, Bram Reijnhoudt, Hans van Pelt Vormgeving: Hille Tymstra Film Fun is een tijdschrift van Thys Ockersen Thys Ockersen Films dat maandelijksverschijnt Wilhelminaweg 54 en geleverd wordt aan een 2042NR ZANDVOORT select gezelschap Tel: 0611599953 geïnteresseerden. ßthysockersenfilms.com [email protected] Dit is nummer 44 De Film Fun-uitgaven kunnen 4e jaargang - augustus 2017 hier ©2016: Thys Ockersen Films/Film Fun worden gedownload.

INHOUD CAGNEY 3 | TATI 20 | GINA 27 | STILLE LIEFDE 28 | CARTOONS 30 | IM 31 : ‘Televisie niet educatief? Elke keer als ik dat Deding Marx-broers aanzet, pak ik een boek en ga lezen!’

R is een tijd geweest zonder televisie citaten, meestal in het Engels omdat de Een zonder dvd’s. Films konden alleen typisch Amerikaanse humor van de Broers in een bioscoop worden bekeken en soms, zich nu eenmaal niet altijd gemakkelijk laat bij speciale gelegenheden, in een filmmu- vertalen. Een dialoogje als ‘The garbage seum of een verenigingsgebouw waar een man is here.’ ‘Tell him we don’t want any!’ 16mm-projector achterin de zaal opgesteld (‘De vuilnisman is er’ ‘Zeg hem dat we niks werd. Niet zelden moesten recensenten tij- nodig hebben!’), daar is nog uit te komen. dens de voorstelling aantekeningen maken Dat is al een stuk minder het geval met ‘You of snel een aardige dialoog, ‘one-liner’ go Urugay and I go mine!’ of ‘wisecrack’ noteren. Dat gebeurde het De Marx-broers maakten van 1929 tot meest bij films van W.C. Fields en die van 1949 dertien hoofdfilms, een oeuvre dat de Marx Brothers en leverde heel lezens- door telkens nieuwe generaties werd en waardige besprekingen op. wordt ontdekt. In tegenstelling tot de films Het gesproken woord van Fields en van van hun nakomers doen die van de Broers de Marx-broers verliest in druk namelijk nog steeds heel modern aan. Ze kwamen niets aan kracht en esprit. Een recensie van aan het begin van de jaren zeventig van de een film van de Marxen bevatte de nodige vorige eeuw opnieuw in de Nederlandse Op de set van A Night at the Opera. Groucho Marx, schrijver Al Boasberg, actrice Kitty Carlisle en regisseur Sam Wood.

3 bioscopen nadat Pieter Goedings, op advies chelaarsdochter Minna Schoenberg. Het van wijlen de ‘culturele-marginalia-deskun- zijn: Leonard Marx (1886-1961, zijn arties- dige’ Tom M.F. Steen met succes Marx Bro- tennaam werd Chico), Adolph, later Arthur thers-films ging projecteren in zijn Amster- Marx (1888-1964, Harpo), Julius Henry Marx damse ‘Old Time Movie Club’. (1890-1977, Groucho), Milton Marx (1893- Fred van Doorn vertelde in het weekblad HP 1977, Gummo) en Herbert Marx (1901-1979, van 31 mei 1972: ‘Waar hoor je tegenwoordig Zeppo). in een bioscoop nog zo’n collectief gebulder De Broers hadden er in het -the- dat er minutenlang niets meer van het geluid ater al een hele carrière opzitten toen ze in te horen is? Waar zie je nog iemand uit zijn 1929 begonnen (zonder Gummo overigens) stoel vallen van het lachen om een grap uit aan hun loopbaan in de cinematografie. Vijf grootvaders tijd? Het antwoord is simpel: bij jaar eerder maakten Groucho, Harpo, Chico een film van de Marx Brothers.’ en Zeppo met twee vrienden (Al Posen en In augustus 1978 draaiden Monkey Business Max Lippman) de intussen zoekgeraakte uit 1931 en Duck Soup uit 1933 voor uitgela- ‘stomme’ filmHumorRisk . De buitenopnamen ten volle zalen in de commerciële bioscopen weren gedraaid in Fort Lee in New Jersey, de The Movies en City in Amsterdam, in Scala interieurscènes in een kleine studio aan Tenth in Nijmegen en in Odeon in Den Haag. Een Avenue in New York. jaar daarop presenteerde City in de hoofdstad Door filmvorsers over de hele wereld wordt Duck Soup. Peter van Bueren tekende er in al jaren gezocht naar een kopie van deze eer- de Volkskrant bij aan: ‘Groucho Marx en zijn ste Marx Brothers-film. In 1971 vroeg Richard broers waren geniaal en hebben de knagende J. Anobile aan Groucho Marx waar die film tand des tijds ook zonder fluor doorstaan.’ nou eigenlijk over ging. Groucho antwoordde: De VPRO zond in de jaren tachtig dikwijls ‘Geen flauw idee. Moet ik me herinneren wat films uit van ‘de meesters van de zwarte film- ik vijftig jaar geleden deed? Kom nou, laten komedie’; de complete reeks ‘features’ van de we doorgaan met het interview.’ Marx Brothers werd in de maand augustus Op het moment dat de Broers zich helemaal Zeldzame foto van de broers uit hun variététijd. Van 1994 voor de zoveelste keer vertoond in het gingen toeleggen op film, waren zij niet meer boven naar onder: Harpo, Groucho, Chico en Zeppo. Filmmuseum in Amsterdam. Reden voor de van de jongste. Ze zouden als kwartet in vier NOS-actualiteitenrubriek Nova daar ruim films optreden, daarop volgden negen films en Duck Soup (Leo McCarey); voor MGM: aandacht aan te besteden. Hun totale oeuvre Mr. Green’s Reception was een van de acts die de Marx met Groucho, Chico en Harpo, vijf met alleen A Night at the Opera (Sam Wood) en A Day Borothers voor de Eerste Wereldoorlog op het toneel is intussen verkrijgbaar op dvd. Een ‘collec- vertoonden. De vier waren toen Groucho, Gummo, Chico Groucho en twee met Harpo solo. at the Races (Sam Wood); voor RKO: Room tor’s item’ voor fans van de komieken is een en Harpo. In 1917, toen Gummo in dienst ging, werd hij Het bekendst zijn de films die de Marxen Service (Bill Seiter); weer voor MGM: At the op last van moeder Minnie Marx, die hun manager was, luxe ‘tin box’ met als toegift herdrukken van vervangen door Zeppo, de ‘normake’ Marx Brother. van 1929 tot 1949 maakten: voor Paramount: Circus (Edward Buzzel) en Go West (Edward de scripts van de Marx Brothers-films. (onder regie van regie Robert Buzzel) en (Charles Reisner); Florey en Joseph Stanley), Animal Crackers voor United Artists: De gebroeders Marx. Er zijn er vijf geweest, Marx uit New York City, die vanuit de Elzas (Victor Heerman), Monkey Business (Norman (Archie L. Mayo) en Love Happy (David Miller). vijf zonen van de joodse kleermaker Samuel naar de VS kwam, en diens vrouw, de goo- McLeod), (Norman McLeod)

4 Film Fun #44 Augustus 2017 5 BOVEN: Duck Soup, hun laatste film met Zeppo, werd een klassieker, spelend in de bankroete staat Freedonia. BOVEN: Klassieke scène uit A Night at the Opera. Groucho krijgt seeds meer bezoekers in zijn scheepshut. ONDER: In A Night in Casablanca jaagt Groucho op de verder onbekend gebleven Roemeense actrice Lisette Verea ONDER: In Horse Feathers blijkt ook Zeppo een vrouwenjager te zijn. Het object van zijn bewondering is Thelma Todd.

6 Film Fun #44 Augustus 2017 7 Love Happy uit 1949 wordt beschouwd als een van hun mindere film. Maar de bijrollen mogen er zijn. BOVEN: Vera- is onmisbaar in de films van de Marx Brothers als de defige, rijke dame die met een stalen gezcht de Ellen, hier met Harpo, schittert als danseres en ONDER: Groucho ontfermt zich over Marilyn Monroe. attenties en spot van Groucho ondergaat. BOVEN in The Big Store en ONDER in Duck Soup.

8 Film Fun #44 Augustus 2017 9 Op de vraag waarom de Broers na twintig prestatie. jaar(!) van theater overstapten naar film, heeft Groucho Marx maakte aan het eind van zijn Groucho als spreekbuis van de familie gezegd: leven nog mee dat de films van de Broers via ‘Paramount bood ons zoveel geld, we konden de tv bij een jong publiek populair werden. het ons niet veroorloven het aanbod te wei- Jeugdige intellectuelen waren (en zijn nog) geren.’ weg van de Marx-broers, er werd (en wordt) gedweept met het stel humoristische provo- Hun filmnamen kregen de Marxen als ‘vau- cateurs. Logisch, want ondanks de gekun- devillians’ van Art Fisher, een man die in stelde romantische plots en de vaak dwaze Hollywood wat bijverdiende met het beden- muzikale intermezzo’s in de meeste van hun ken van ‘nicknames’. De voornamen van de films, dendert de anarchistische, bijna surrea- Broers waren geïnspireerd op de dagbladstrip listische slapstick over het doek. Mager’s Monks, die op 25 april 1904 voor het eerst verscheen in The New York Journal. De Van 5 oktober 1950 tot 21 september 1961 in de ‘comics’ van Charles Gus Mager (1878- bood de NBC Groucho Marx de gelegenheid 1956) voorkomende figuurtjes hadden namen in de televisiequiz You Bet Your Life de deelne- die verwezen naar hun obsessies. mers ‘van man tot man’ op het kantje af grof te Zo kende de strips een Knocko, een Rhymo, beledigen. De sarcastische humor van Grou- een Sherlocko, een Hamfatto en een Nervo. Groucho thuis De omroepmaatschappij ABC zond You Bet Your Life met cho, bijgenaamd ‘De Grootvorst van de Bele- kreeg zijn naam omdat hij nogal Groucho als quizmaster voor de radio uit sinds 1947. diging’, viel bij het publiek zeer in de smaak, romantisch was aangelegd en meisjes in de het programma haalde dan ook hoge kijk- en volksmond een ‘chick’ werden genoemd; excentriek voor, hun humor te agressief, hun woordspelingen volgen elkaar in hoog tempo waarderingscijfers. Na ruim dertig jaar, in het Harpo werd natuurlijk Harpo door z’n harp; ‘one liners’ te joods-Amerikaans en vrijwel op, alsof hij ze met een mitrailleur afvuurt en voorjaar van 1995, werden de geregistreerde Gummo werd Gummo omdat hij toentertijd onvertaalbaar met behoud van ‘de grap’. Vooral ze hem zomaar invallen. Wat vaak het geval afleveringen met groot succes herhaald onder gek was op schoenen met spekzolen en Grou- Groucho beledigde in hoog tempo alles en zal zijn geweest. de titel The Best of Groucho. cho werd Groucho (Brompot) omdat hij nogal iedereen (‘Weet je wat er met jou aan de hand Omdat het ‘Hollywood’ in 1928 lukte syn- Ook op de televisie nam Groucho, net als mopperend en geïrriteerd (‘grouchy’) op alles is? Je vaste lasten zijn te hoog en je voorhoofd chroon gesproken tekst te laten horen in films, in de films, zijn gesprekspartners onbarmhar- en iedereen reageerde. te laag!’) en de fratsen van de Broers waren zo gingen de studio’s er van uit dat de toeschou- tig in de maling. In 1984 zond de VPRO, tot Herbert Marx was de jongste en de gewoon- krankzinnig dat ze amper zijn te beschrijven. wers nu ook waar voor hun geld moesten krij- groot plezier van de Marx Brothers-fans, een ste van de Broers. Hij kreeg de enige ‘fake’- Het analyseren van een Marx Brothers- gen. Zelden is er zoveel in films gekletst als paar afleveringen uit van You Bet Your Life. naam waar niets achter steekt, Zeppo. Art film komt in principe neer op goed oplet- in de beginperiode van de ‘talkies’. Groucho Om Groucho’s infame brutaliteit werd ook Fisher kon aan Herbert geen specifieke ken- ten wat Groucho met zijn geschminkte snor, Marx liep hierin als kletsmeier voorop. De hier uitbundig gelachen. Groucho tegen een merken ontdekken om die in een grappige grote Havanna-sigaar, sleetse pandjesjas en vertaler die bij een film van de familie Marx quizdeelnemer, een tengere bebrilde figuur: artiestennaam te verwerken. rare sluipgang allemaal zegt. Hij praat con- moest zorgen voor de Nederlandse onderti- ‘En, wat is je beroep?’ De kandidaat: ‘Boom- In Europa zijn de films van de Broers nooit stant, tegen zichzelf, tegen zijn medespelers tels, had geen gemakkelijke schnabbel. Wie chirurg.’ Groucho, vals grijnzend en met zijn populair geweest, althans niet bij het door- en tegen het publiek (Groucho in een inter- de morbide grappen en sardonische ‘terzijdes’ ogen rollend: ‘Boomchirurg hè... Bent je wel snee bioscooppubliek. De Marx-broers waren view: ‘Soms zeiden ze vanuit een bioscoop- van Groucho wist om te zetten in adequaat eens verliefd geworden op een patiënt?’ daar in de jaren dertig en veertig toch wat te zaal ineens iets terug, dat was heel lastig!’). De Hollands, leverde een niet geringe literaire Omdat Groucho Marx ook voor de tv-came-

10 Film Fun #44 Augustus 2017 11 ra’s zijn onafscheidelijke forse sigaar koes- cho sloeg de plank wel eens mis. In een tv- terde (zijn ‘trade mark’) was uit de originele programma begroette hij z’n collega Lucille tekst nauwelijks op te maken of hij nou ‘fell in Ball met de opmerking: ‘Ik zag net je broer love’ of ‘fell out of’ zei. De vertaling had dus nog, Gehakt!’ net zo goed geweest kunnen zijn: ‘Bent je wel De kern van de humor van de Marx Brothers eens uit een patiënt gevallen?’ G. Brands gaf is wel omschreven als humor die gekneed is in NRC Handelsblad van 9 september 1977 uit gekwetstheid, armoede, honger en ver- toe: ‘Zelfs nu ik wat bedrevener ben gewor- nedering. Vijf joodse jongens hanteerden die den in het volgen van een Engelse dialoog, humor als verdediging tegen de hen vijandig heb ik nog de grootste moeite met de Marx gezinde samenleving; ze zetten zich ermee Brothers.’ af tegen het kwaadaardige establishment, Toen Groucho als quizkandidate een moe- tegen de gehate gevestigde orde. Vandaar dat der van dertien kinderen tegenover zich kreeg Groucho zich in de films graag en vol over- en haar vroeg waarom ze zoveel kinderen gave voordeed als een brallerige autoriteit, had, antwoordde de vruchtbare mevrouw hij maakte in gezwollen taal pratende uilskui- laconiek: ‘Ik houd van mijn man.’ Groucho, in kens van staatshoofden, kapiteins, academici, close-up met opgetrokken wenkbrauwen in hoteldirecteuren, artsen, van iedereen met de camera kijkend: ‘Ik houd van mijn sigaar, ‘kouwe caque’. maar ik haal ‘m er wel eens uit!’ Een quizdeel- In die rollen heeft hij komisch werkende nemer vertelde Groucho tijdens een directe namen als Otis B. Driftwood, Rufus T. Firefly, Zeppo en Harpo met omstanders in The Cocoanuts, de eerste geluidsfilmvan de broers uit 1929. uitzending dat de kelner van Groucho’s favo- Jeffrey Y. Spaulding, Quincey Adams Wagstaff, riete joodse restaurant die ochtend was over- J.Cheever Loophole, Hugo Z. Hackenbush. In een intellectueel de baas, niemand had een leden. Onbewogen zei Groucho Marx, zonder de eerste geluidsfilm van de Broers, The Coco- Groucho Marx kijkt in de films vanachter weerwoord. In de films kwamen vaak lange een seconde bedenktijd: ‘Dood hè. Wist God anuts uit 1929, is Groucho de belachelijke Mr. een ziekenfondsbrilletje sluw de wereld in. ‘medium-’ en ‘longshots’ voor waarin hij eindelijk z’n blik te vangen?!’ Hammer, eigenaar van een strandhotel met Hij was een op het publiek spelend komiek, tegenover de statige karakterspeelster Marga- Tot op de dag dat hij zelf op z’n 86e overleed zeshonderd kamers in Florida. Bij de receptie gooide dubbelzinnige blikken van verstand- ret Dumont (1889-1965) zijn ‘one man shows’ bleef Groucho, de bekendste van de Marxen, rinkelt de telefoon en de drukdoende direc- houding vanaf het doek de zaal in, bewoog kon opvoeren. Over Margaret Dumont zei uiterst ad rem en gevat (‘Televisie niet educa- teur Hammer pakt de hoorn van de haak, zich doorgaans met lange slepende passen, Groucho in het Marx Brothers Scrapbook uit tief? Elke keer als ik dat ding aanzet, pak ik neemt met zichtbare tegenzin een sigaar uit gedroeg zich als een karikatuur van een man 1973: ‘Margaret Dumont was een geweldige een boek en ga lezen!’). Nat Perrin, één van z’n mond en spreekt in hoog tempo de vol- van stand, de grote versierder, een drukpra- actrice. Ik had nooit een betere aangeefster zijn vaste tekstschrijvers, zei tegen Tonko gende krankzinnige monoloog uit: ‘Hallo? tende advocaat van kwade zaken. Daarbij dan zij. Ze noemde me als enige in het vak Dop in Vrij Nederland van 27 januari 1990: Wat zegt u? IJswater op kamer 318? Werkelijk? was hij een uiterst destructieve geest die zijn Julie, omdat mijn voornaam Julius is.’ ‘Groucho behield een verbazingwekkend Hoe kan dat nou?! O, u wilt ijswater hébben! tegenstanders (iedereen tegen wie hij het Margaret Dumont, die van Groucho de talent om alledaagse conversaties in hilariteit Dat is andere koffie. Hebt u ijs? Nee, ik heb woord richtte dus) beter dan een Lenny Bruce eretitel ‘vierde Marx-broer’ kreeg, deed mee te laten eindigen. Maar op den duur had het geen ijs. Hier op Kokospalmenstrand is geen of een verbaal wist te liquideren in zeven films van de Marxen. Zij beeldde iets dwangmatigs, omdat hij niet van ophou- sneeuw en geen ijs. Haal wat uien, daar gaan (‘Is het waar mevrouw dat uw man van u gaat met verve de met valse aristocratie omklede den wist. Groucho kon gewoon niet stoppen.’ uw ogen van wateren. (stilte) Wat? (stilte) Ja, scheiden zodra hij kan zien?’). bourgeoisie uit, een vleesgeworden lid van de Dat wreekte zich onherroepelijk, ook Grou- u ook!’ Groucho was in de films en ook privé ieder- ‘nouveaux riches’.

12 Film Fun #44 Augustus 2017 13 Chico Marx is een heel ander type dan broer teren niet, vandaag niet en morgen niet!’ Groucho. Gekleed in een ribfluwelen Tiroler In hetzelfde jaar verzucht Stan Laurel warem- pak, compleet met mal Alpenjagers hoedje, pel hetzelfde in de ‘two reeler’ One Good Turn moest hij doorgaan voor een Italiaan met een tegen Mary Carr. Amerikaans accent of een Amerikaan met een De namen die Chico in de films had waren Italiaans accent. Die gimmick nam Chico mee stukken minder interessant dan die van Grou- van de NBC-radioserie Flywheel, Shyster, and cho: Chico heette eenvoudig Binelli, Ravelli, Flywheel (1931/1933), waarin hij Emmanuel Chicolini, Pirelli en Barovelli. Ravelli speelde (met als vaste uitdrukking: Broer nummer 3, (die luisterde ‘Atsa fine. boss!’), de assistent van advocaat naar flauwe namen als Wacky, Pinky, Stuffy Waldorf T. Flywheel (Groucho). Uit aflevering en Punchy) is in de films de magische clown 10, uitgezonden op 30 januari 1933: Emanuel die nooit een mond opendoet, maar wel mooi Ravelli (Chico): ‘Mr. Chairiman, Mrs. Chai- kan fluiten. Hij communiceert als iemand met riman, all da little chairimen ans ladeez and een aan het autisme verwante storing via zijn chairimen!’ Waldorf T. Flywheel (Groucho): harp en een op een soort wandelstok gemon- ‘Are you talking English or Chairmen?’ teerde ouderwetse claxon-met-bal, die hij Onvertaalbaar. altijd bij zich heeft. Harpo ‘praat’ door middel In de films pakte Chico de zaken verbaal van gebaren en diverse soorten blaasinstru- minder resoluut aan dan Groucho, die altijd menten. de katalysator van de chaos en het middel- Als niet te genezen kleptomaan (ook dat punt van de handelingen was. Chico verkoopt nog) komen zijn wijde slobberpakken hem bijvoorbeeld sexkaarten, snoepgoed en ijs. natuurlijk goed van pas. Met dat kostuum Tegelijkertijd is hij een één vinger pianovir- lijkt Harpo op een figuur uit de ‘commedia tuoos, die achter het klavier qua muzikaliteit, d’ell arte’, met zijn ‘sprakeloosheid’ legt hij de briljante invallen en ‘performance’ een Victor link naar de tijd van de ‘stomme’ film. Harpo Borge evenaarde. Zijn melodieuze signatuur, kan op momenten dat het zo uitkomt, ineens de ‘Beer Barrel Polka’ uit The Cocoanuts, is een beetje toveren. Met zijn blonde krullen en befaamd. grote kinderlijk onschuldige ogen ziet hij er Chico mag soms mondeling scherp en grap- aandoenlijk uit. Maar schijn bedriegt, Harpo pig uit de hoek komen, het lukt hem nooit het is een geniale zakkenroller (hij ontfutselt niveau van Groucho ook maar te benaderen. Groucho zelfs een keer ongemerkt zijn onder- In Monkey Business uit 1931 zit toch een aar- gebit) en is een absoluut alleseter. dige ‘witz’ van Chico. Tegen zijn broer Harpo Harpo sabbelt als een baby met smaak aan zegt hij: ‘Voor geld doe ik alles. Ik zou iemand telefoons, drinkt inkt, geniet van verse Gluton kunnen vermoorden voor geld. Zelf jou! Nee, en kan vooral bloemen als lekkernij waarde- nee, jij bent mijn vriend, jou vermoord ik ren. Een delicatesse vormen voor hem uni- gratis!’ En in dezelfde film zegt Chico tegen formknopen, vooral glimmende. Of dat alles Groucho: ‘Drie dagen heb ik niet gegeten: gis- nog niet genoeg is: Harpo is een notoir rok- Harpo heeft nooit een woord gesproken in de films. Zijn autobiografie uit 1961 heet Harpo Speaks!

14 Film Fun #44 Augustus 2017 15 In 1936 ontmoette de Spaanse surrealist Salvador Dail Harpo Marx in Amerika. Hij bewonderde Harpo, gaf hem een Ook Chico liet in de films graag weten dat de Marx Brothers van oorsprong muzikale clowns waren, Ook in Love Happy harp met snaren van prikkeldraad cadeau en pakte zijn schetsboek. Rechts het resultaat. speelde hij een virtuoos nummer. Op deze promoyiefoto ligt Marilyn Mpnroe op zijn piano. kenjager. Wie de flauwiteiten zo leest kan zeer ver gingen. Simon Carmiggelt vertelde in Volgens regisseur Leo McCarey, regisseur van informatie waarbij geen trivialiteit over het zich misschien niet voorstellen dat zulke gave Het Parool van 3 april 1978 dat toen Harpo hun vijfde film Duck Soup, waren de Broers hoofd wordt gezien. Bedenkers van veel van afwijkingen leuk kunnen zijn. Toch is het zo, zich een keer verveelde hij in de deftige juwe- ‘knettergek’. de dialogen en grappen van de Marx-broers het heeft allemaal een heel komische uitwer- lierszaak Tiffany in New York een bediende Er zou niet met hen zijn te werken. waren Morrie Ryskind (1895-1985), Bert Kal- king, het is absurdistisch grappig. Eén van vroeg hem een presenteerblad met diamanten McCarey hield het na één productie met de mar (1884-1947), Sidney Joseph Perelman Harpo’s beroemdste ‘routines’, een truc waar- te laten zien. Marxen wel voor gezien. De Marx-broers gin- (1904-1979), George S. Kaufman (1889-1961), mee hij al in z’n vaudevilletijd optrad, was het Dat kon. gen zich buiten de studio’s net zo gedragen als Arthur Sheekman (1901-1978) en genoemde verstoppen van alles en nog wat in z’n mouw. Harpo gaf er vervolgens een harde klap onder, in hun films, het liefst in het bijzijn van jour- Nat Perrin (1906-1998). Tekstschrijver Nat Perrin herinnerde zich in zodat alles op de grond viel. Daarna ledigde nalisten, dat leverde de nodige ‘fee publicity’ Allemaal door de wol geverfde routiniers Vrij Nederland van 27 januari 1990 op z’n 84e hij in de consternatie razendsnel zijn zakken, op waarmee zij hun ‘marktwaarde’ konden die het métier volkomen beheersten. Bij het jaar nog hoe hij en zijn vrouw een halve eeuw die volzaten met in een Newyorkse Hema verhogen. Tegelijkertijd voelden de Marxen begin van een door hen geschreven scène eerder in een restaurant afscheid namen van gekochte nepsieraden. Sirenes begonnen te zich als het ware verplicht te beantwoorden hielden de Marxen zich nog wel aan de tekst Harpo: ‘Hoe langer zijn hand werd geschud, loeien, huisdetectives snelden toe, Harpo aan het beeld dat het publiek uit de films van in het script. Maar al gauw is er geen touw hoe meer bestek er uitviel. Ik begrijp nog verliet voldaan de door hem aangerich­te ver- hen had. meer aan vast te knopen en gaan de Broers steeds niet hoe hij in dat restaurant aan het warring en gaf de portier als tip een namaak Aan voorlichting over de Marxen geen ermee aan de haal. Het blijft een intrigerend tafelzilver kwam. Waarschijnlijk had hij het robijn ter grootte van een kippenei. Het mag gebrek, in talloze boeken en beschouwingen stijlmiddel, waarvan overigens in de Angel- op weg naar de wc uit de keuken gestolen.’ allemaal heel ongeloofwaardig lijken, de wordt kennis aangedragen, op YouTube zijn saksische literatuur wel meer voorbeelden De Marx-broers waren gevreesde ‘practi- Marxen haalden dit soort streken meer dan veel fragmenten uit hun films te zien, ‘web- zijn te vinden. Met anekdotes rond de relatie cal jokers’, een vorm van pesterij waarin zij eens uit en kwamen er ongestraft mee weg. sites’ bevatten een verbluffende hoeveelheid tussen de Marx-broers en hun tekstschrijvers

16 Film Fun #44 Augustus 2017 17 zijn heel wat boeken gevuld. Over George S. Thalberg bracht rust en overzichtelijkheid in Kaufman gaat de mare dat hij bij een repetitie ‘het Marxisme’, wat A Night at the Opera uit van de Broers riep: ‘Sorry jongens dat ik jullie 1935 opleverde, één van de betere films van GROUCHO SPEAKS! onderbreek. Hoorde ik daarnet een zin die ik de Marxen. Helaas overleed Thalberg in 1936 heb geschreven of vergis ik me?’ tijdens de productie van A Day at the Races, Als anderen voor de Broers moesten schrij- een slag voor Groucho, die Irving Thalberg Outside of a dog, a book is a man’s best friend. Inside of a dog it’s too dark to read. ven gaf Kaufman het advies: ‘Beperk je in de bewonderde om zijn vakmanschap en inzicht. scripts maar tot: Groucho komt op, Chico United Artists heeft Harpo Marx in 1946 The secret of life is honesty and fair dealing. If you can fake that, you’ve got it made. komt op, Harpo 50.000 dollar gebo- komt op. De rest vul- den als hij in de Anyone who says he can see through women is missing a lot. len zij zelf wel in en Marx Brothers- de rekening wordt film A Night in Outside of a dog, a book is a man’s best friend. Inside of a dog it’s too dark to read. op tijd betaald!’ De Casablanca­—een Marxen hielden zich parodie op Michael I’ve had a perfectly wonderful evening. But this wasn’t it. namelijk, als we al Curtiz’ Bogart/ de verhalen mogen Bergman-klassie- Marriage is a wonderful institution, but who wants to live in an institution? geloven, zelden of ker Casablanca nooit aan hun tek- uit 1942—zou roe- Man does not control his own fate. The women in his life do that for him. sten, ze gebruikten pen: ‘Murder!’ In ze slechts als basis dat geval zou hun Behind every successful man is a woman, behind her is his wife. voor hun improvisa- nieuwe studio A ties. Bij Paramount, waar zij hun eerste films Night in Casablanca promotioneel verge- I read in the newspapers they are going to have 30 minutes of intellectual stuff on television every maakten, hechtte productieleider Herman J. zeld kunnen laten gaan van de slogan: ‘Harpo Monday from 7:30 to 8. to educate America. They couldn’t educate America if they started at 6:30. Mankiewicz (1897-1953) weinig waarde aan Speaks!’, een variant op de slagzin ‘Garbo een logisch verhaal, tenminste als het om een Laughs!’ een slagzin van en voor Ninotchka I remember the first time I had sex - I kept the receipt Marx Brothers-film ging. Bij MGM kwamen uit 1939. De Broers weigerden dat aanbod en ze onder de hoede van Irving Thalberg (1899- de gimmick van de stoïcijns zwijgende Harpo I never forget a face, but in your case I’ll be glad to make an exception. 1936), een echte ‘storyman’ die er van uit- bleef in tact. Niet omdat Harpo niet zou kun- ging dat een goed verhaal altijd de basis van nen praten maar hij deed het ook in werke- I don’t care to belong to a club that accepts people like me as members. een goede ‘’ zal blijven. Daar werd de lijkheid niet graag. Harpo’s vocabulaire nam chaos in de films van de Broers wat ingedamd, na z’n tiende jaar niet meer toe: een vriendje Marry me and I’ll never look at another horse! hoewel er nog genoeg overbleef. duwde hem per ongeluk tweehoog uit het Thalberg legde Groucho uit dat in hun films raam van een school, waar het jochie her- I intend to live forever, or die trying. een overdosis aan komisch materiaal zat, dat senbeschadiging van opliep. Met hulp van er op die manier parels voor de zwijnen wer- ‘ghostwriter’ Rowland Barber schreef Harpo She’s only half jewish. What if she only gets in up to her waist? den geworpen. Niet iedereen, aldus Thalberg, in 1961 een 650 pagina’s dikke autobiografie (Toen een antisemitische zwemclub weigerde zijn dochter toe te laten.) kon die overdaad aan, zeker vrouwen niet, met de door United Artists bedachte en nooit die toch liever een romantische film zagen. gebruikte reclamekreet als titel: Harpo Speaks!

18 Film Fun #44 Augustus 2017 19 Als we de huwelijkslevens van de Mar- start onder de beatgeneratie. Dat de Marxen xen laten voor wat ze zijn en alleen dat van toen door de jeugd helemaal voor vol werden Groucho er even uitlichten: hij is driemaal aangezien en geaccepteerd, bewees de Britse getrouwd geweest. Zijn echtgenotes (Ruth, popgroep ‘Queen’ met het in november 1975 WIM LINDNER Kay en Eden) bleken stuk voor stuk niet in uitbrengen van een langspeelplaat met de titel staat het lang met hem uit te houden. Ze van een Marx Brothers-film uit 1935:A Night De laatste der werden in het openbaar net zo meedogen- at the Opera. In december 1976 werd die plaat loos door Groucho aangepakt als aangeefster gevolgd door een LP onder de titel: A Day at Mohikanen Dumont in zijn films. De dames Marx grepen the Races, naar een film van de Broers uit 1937. den. Ik had bewust voor deze aanpak gekozen, al gauw naar de fles en namen al dan niet met Groucho vond het een hele eer, maar wond DEEL 6: Jacques Tati en Trafic 2 omdat ik een “productioneel” zeer langzame tegenzin afscheid van hun kwelgeest. zich er quasi serieus over op dat de filmtitels en erg langdurige productie verwachtte. Ik Tot zijn dood toe kwam Groucho zijn finan- zonder zijn toestemming waren gebruikt. Een interview door wilde niet met te veel mensen opgezadeld zit- ciële verplichtingen na, hij betaalde zijn ‘exen’ Hij maakte daar op een curieuze manier Thys Ockersen ten. keurig de alimentaties. In 1970, Groucho is een eind aan door in de pers aan te kondi- Het was een lastige productie, omdat Tati er dan 80 jaar, kwam de 29-jarige secretaresse gen bezig te zijn met een satirische filmThe Toen ik met Jacques Tati ging werken bleek niet tegen kon dat hij niet over alles de baas Erin Fleming in zijn leven. Groucho en zij Queen Story, waarin zou worden aangetoond al gauw dat hij erg onzeker was. Ik kende de was. Hij had niet het laatste woord. De heer werden vrienden, tegen journalisten zei hij hoe amateuristisch Queen stukken uit het man niet en had geen idee of dat te maken had Dorfmann had mij tot zijn vertegenwoordiger over het leeftijdsverschil: ‘Een man is zo oud werk van Bernstein, Klemperer, Gershwin en met de breuk met Haanstra en dat het voor gemaakt en hij heeft mij ook altijd rugdekking als de vrouw die hij voelt!’ En: ‘Heren, mijn Beethoven had gestolen. EMI, de platenmaat- hem misschien een hele opgave was om er nu gegeven. Dat uitte zich ook op de set. Ieder- relatie met Erin is zuiver lichamelijk!’ schappij van Queen, speelde het spelletje mee alleen voor te staan in een vreemd land. Was een werd door Tati getutoyeerd, behalve ik. Ik Over de formatie de Marx Brothers ver- en liet weten dat de twee recente ‘releases’ van het een onzekerheid die voortkwam uit angst was Monsieur Wim (uit te spreken als Wiem) telde Groucho in 1946 in een interview voor de popgroep in de VS uit de handel zouden voor herhaling? Zijn laatste film Playtime was en vous (als hij Frans sprak). CBS-radio: ‘De Marx-broers zijn altijd broers worden genomen. totaal geflopt en had hem in een faillissement Tati was ook zeer achterdochtig. Ik heb nooit geweest. Wij waren al broers voor de War- Er ontstond een voorspelbare lucratieve gestort. een woord Nederlands gesproken in zijn ners!’ Al is het aandeel en de inbreng van ‘run’ op die lp’s. Groucho Marx spande wel Kortom, ik ging van start met een zeer onze- gezelschap. Als iemand iets in het Nederlands Chico en Harpo in de films van de Marxen vaker de media voor z’n karretje om iets dat kere man die soms geen idee had wat hij aan tegen ons zei, dan gaf ik altijd direct een korte groot geweest, toch worden die films door de hem zogenaamd niet beviel een halt toe te het doen was en/of moest doen. Het was een samenvatting en gaf dan in het Engels ant- fans van Groucho (Marx-broer nummer 1) roepen. Toen het roddelblad Confidential moeizame start. woord. Ik was altijd zeer correct en zeer voor- gezien als producties van Groucho & Co. begin 1950 Groucho’s liefdesleven als nogal We hadden een kleine crew, maar iedereen zichtig in mijn omgang met Tati. De bizarre buitenbeentjes van de cinema- tumultueus omschreef en hem ‘een joodse was en voelde zich zeer betrokken. Iedereen Ik zal proberen om via enkele anekdotes een tografie zijn over de hele wereld populairder Errol Flynn’ noemde, stuurde hij aan een paar deed alles. De camera mensen bijvoorbeeld beeld te geven van wat het was om met Tati dan ze ooit waren. De komst van televisie en grote kranten een kopie van de brief die hij werkten mee aan het decor en iedereen zette een film te maken. het gemeengoed worden van achtereenvol- aan de redactie van Confidential zou hebben zich in voor alle klusjes die er bij een film nu gens videocassette, beeldplaat en dvd hebben gezonden: ‘Als u doorgaat met het plaatsen eenmaal gedaan moeten worden. De catering Tati “regeerde” met ijzeren vuist over de Fran- de films van de Marx Brothers uiteindelijk van die onzin over mij, voel ik me vrij te over- was zeer informeel en bijna huiselijk. sen in de crew. Met de Hollanders lukte dat binnen ieders bereik gebracht. wegen mijn abonnement op te zeggen. U bent Ik denk dat deze aanpak Tati geholpen heeft bij niet zo erg. En hoewel er goed werd samen In de jaren zeventig ging de ‘revival’ van dus gewaarschuwd!’ het maken van zijn film. Hij was als het ware gewerkt waren we toch tamelijk gescheiden. de films van de Marx-broers onstuimig van —Thomas Leeflang aan het werk temidden van een clubje vrien- De taal werkte natuurlijk ook in Tati’s voor-

20 Film Fun #44 Augustus 2017 21 was ze wel geschikt voor de rol, omdat ze het een regelmatig terugkerend vrijdagritueel. juiste typetje was. Tati haatte haar. Waarom? Omdat ze onaf- SIGARET hankelijk was. Ze was namelijk steenrijk Ze Ergens tijdens de productie had ik een andere verdiende als wereldfotomodel en ze was ver- auto gekocht, bij de dealer, een VW. Mijn loofd met Alec Wildenstein, een beroemde oude auto was inmiddels zo aan flarden gere- Parijse art-dealer, billionair, privévliegtuig (en den dat hij ook geen inruilwaarde meer had. dat in die tijd), eigen racepaarden in Dauville, We hebben hem aangehouden als productie/ appartement in New York, etc. etc. Kortom. boodschappen auto. Maria was zeer rijk en Tati had geen cent. De dealer had de nieuwe (2e hands) keurig In de weekends ging ze altijd naar Parijs en opgepoetst en als nieuw afgeleverd. leefde ze “on top of the world” en door de Ik weet niet meer hoe ik eraan kwam, maar ik week was ze bij ons een gewone leuke collega. had een strip met de tekst “VERBODEN TE In Parijs een driesterrenrestaurant en bij ons ROKEN” en ik dacht, een goed idee en ik heb een broodje met kaas. die strip op mijn dashboard geplakt. Vaak als het vrijdag was en Marie aan het eind Het toeval wilde dat ik Tati die avond naar van de middag op tijd weg moest, ging Tati zijn hotel reed en bij het instappen vroeg hij haar sarren. Hij ging dan zogenaamd nog met wat het betekende. Volgens mij wist hij dat haar repeteren of iets bespreken of wat dan verrekt goed, maar ja. Ik vertaalde dus en zei

Trafic (1971). Jaques Tati als Monsieur Hulot op de voorgrond. ook. Alles om er voor te zorgen dat ze te laat dat ik de auto graag schoon wilde houden. Ik op Schiphol zo zijn. Ook met een privé vlieg- rookte niet. deel. Niemand van “ons” was echt goed in voelde zich na zo’n gesprekje duidelijk een tuig kun je niet zo maar opstijgen als je dat We stopten voor het hotel en Tati begon Frans. stuk beter. Tati kwam er natuurlijk toch ach- zelf leuk vindt. Je krijgt een bepaald “slot” toe- opeens een serieus gesprek over het werk, zijn ter, maar ik geloof dat hij er heimelijk toch wel gewezen waarin je moet vertrekken. Als je die werk. Hij vertelde hoe hij een groot bewonde- MARCEL 1 waardering voor had dat ik dat deed. mist duurt het soms uren voor je weer aan de raar van W.C. Fields was en hoe die zijn werk Marcel was een eenvoudige Parijse arbeiders beurt bent. Zeker met een privévliegtuig op beïnvloed had. Kortom een zeer persoonlijk jongen. Nooit in het buitenland geweest en Een Française die zich buiten de opnamen Schiphol. Dan hebben alle grote maatschap- en interessant gesprek. gekozen als “type”. Hij was geen acteur. Tati aan Tati’s gezag onttrok was de Amerikaanse pijen voorrang. Dat gebeurde heel af en toe wel eens vaker. werkte niet graag met beroepsacteurs. hoofdrol speelster: Tati ging Maria dan dus pesten, vooral als Ik luisterde uiteraard met veel belangstel- Hij was duidelijk doodongelukkig in ons land hij wist dat haar verloofde op haar wachtte. ling. Geheel in gedachten stak Tati opeens en dat was te merken. Hoe, weet ik niet meer, MARIA KIMBERLY Ik moest dan ingrijpen. Ik ging dan voor de een sigaret op en al rokend vertelde hij ver- maar ik kwam er achter dat hij met zijn oude Maria was een beeldschoon mens. Een camera staan en zei dan vriendelijk: Marie, je der. De as viel, toevallig, ergens in de auto en moeder leefde en voor haar zorgde. Hij miste beroemd fotomodel, die op alle grote covers moet nu echt weg. Prettig weekend. Tati had op een bepaald moment leunde hij met één haar duidelijk. Ik vroeg of ze een telefoon had, in de wereld heeft gestaan. Ze was een gewel- dan iets van: We zijn net bezig, enz. Maar dan arm op de leuning van mijn stoel en al rokend dat was het geval en vanaf dat moment liet ik dige collega die ook met de crew optrok, wat zei ik even vriendelijk: Dat is dan jammer, liet hij de as heel kunstig overal achter in de hem af en toe in mijn kantoor (stiekem) met Tati niet altijd even leuk vond, en ze werkte maar Marie gaat nu weg. Marie smeerde hem auto terecht komen. Al pratend heeft hij toen zijn moeder bellen. Tati mocht dat natuurlijk ook met alles mee. Ze hielp bij de catering, dan met een algemeen: Tot ziens allemaal. Tot (geheel in gedachten) mijn hele auto bevuild niet weten. Marcel was dan weer gelukkig en etc. etc. Acteren kon ze absoluut niet. Toch maandag. Tati begon dan te mokken. Dit was en nadat hij de peuk in de asbak had uitge

22 Film Fun #44 Augustus 2017 23 lijk gesprek gehad en een veer om 8 à 9 uur weer in Amsterdam zou lijk zeer dringend.’ “Oscar”-performance zijn. Ik had ook gevraagd of hij mij even wilde Na, pakweg tien minuten een slaperige Tati van een groot acteur die bellen als hij er was. Ik was gewoon thuis. aan de telefoon. geheel in gedachten een Zondagavond, 10 uur, geen telefoontje. Ik ben toen losgebarsten: ‘Oh, meneer Tati! sigaret rookt. Vreemd, want Marcel was over het algemeen Marcel wordt vermist Ik heb teneinde raad betrouwbaar en precies. Ik belde het hotel, de politie gebeld om te vragen of er mis- MARCEL 2 geen nieuws en Marcel was er niet. schien ergens een ongeluk is gebeurd. Ook de In de film speelt een Het hotel waar de Fransen sliepen was een Franse politie is ingeschakeld. Die zijn naar kleine sportauto een eenvoudig stadshotel, geen telefoon op de zijn huis gegaan om te kijken of hij misschien belangrijke rol. Ik geloof kamers, maar beneden zat een nachtportier, niet vertrokken was. Zijn moeder is daar zo een SEAT. Ik weet niet een werkstudent. Dat was de opzet. van geschrokken dat ze een hartaanval heeft veel van auto’s. Deze Ik weer bellen om 11 uur, om 12 uur! Toen zei gehad en die ligt nu op intensive care. Maar auto moest uit Parijs de werkstudent, die ons kende, opeens: niemand weet waar Marcel is. Ook langs de komen en kon bij de dea- ‘Meneer Lindner, ik moet u iets vertellen, Belgische wegen wordt gezocht.’ ler worden opgehaald, maar u mag niet zeggen dat u het van mij Kortom, ik ben doorgegaan en doorgegaan maar wel op een werk- heeft.’ iedere keer roepend, ik weet dat u op Marcel dag. Kortom iemand Ik: ‘Wat is er dan?’ gesteld bent enz. enz. Ik heb Tati een uur door- moest die auto ophalen. Hij: ‘Marcel is allang terug. Hij was er al om 8 gezaagd. Ik dacht: WRAAK Ik zal je krijgen. Het leek mij de ideale uur maar hij mocht u niet bellen van meneer klus voor Marcel. Hij Tati. Meneer Tati heeft de telefoon de hele De volgende ochtend was iedereen natuur- was tenslotte chauffeur avond bewaakt om te beletten dat wie dan ook lijk gewoon op de set. Toen ik Marcel zag liep en dan kon hij ook een u zou bellen. U maakt zich duidelijk zo onge- ik met uitgespreide armen op hem af en riep weekend naar Parijs. rust dat ik het u maar vertel. Maar belooft u (Tati stond ernaast): ‘Marcel, daar ben je dan! Tati was dus tegen. Hij mij, dat u het niet van mij gehoord heeft.’ Meneer Tati en ik hebben ons vannacht zulke wilde iemand anders Ik was razend, dacht maar aan één ding: zorgen gemaakt! Wat geweldig dat je er bent!’ sturen. Een zekere Daan, wraak! Tegen Tati: ‘U zult ook wel blij zijn, dat Marcel onze productie assistent Maar wat??? weer veilig in ons land is.’ en autospecialist. Ik zei En zo ben ik ook hier een tijdje doorgegaan. dus: Nee!. Marcel gaat. WRAAK De crew begreep er niets van, maar een enke- Tati mokken, maar ja… Opeens wist ik het en ik ben rustig gaan sla- ling die iets wist en de stukken waren gauw Trafic monsieur ‘Wiem’ had pen. De wekker op 3 uur en vervolgens het weer aan elkaar gepast. Tati was een lijk, ge­sproken en dat was dat. hotel weer gebeld. De arme werkstudent door gebrek aan slaap. Er is de hele dag niets drukt, bedankte hij voor het gesprek, stapte Marcel zou dus op een vrijdagochtend naar kwam slapend aan de telefoon en ik zei, dat ik gedaan. uit en zei: Tot morgen. Parijs gaan en Tati wilde dat hij dezelfde dag dringend Tati moest spreken. Af en toe riep ik: ‘Kom jongens, wat doen we Ik bleef achter in mijn nu smerige auto, razend terug zou komen met de auto. Ik zei wederom: Hij: ‘Maar die slaapt.’ Ik: ‘Dat begrijp ik, maar vandaag? En teksten tegen Tat als: Wat zult u maar moest toch ook wel lachen. Nee! Marcel komt zondag aan het eind van de het is heel dringend. Ik moet hem direct spre- blij zijn dat Marcel weer veilig bij ons is. Tati Ik begreep dat Tati een streek met me had uit- dag naar Amsterdam. ken. Geef mij de schuld maar, maar je moet kon mij wel vermoorden en bleef de hele dag gehaald, maar ik had een interessant persoon- Met Marcel had ik afgesproken dat hij onge- hem uit bed halen. Ik wacht wel. Het is weke- mokken.

24 Film Fun #44 Augustus 2017 25 het waren nauwelijks kippen te noemen. Het Dan kun je ook niet begrijpen wat ik zeg. waren monsters, misgeboorten, gedrochten. In dit kerstreces was er een speciale nacht- Sommige hadden twee koppen, andere waren voorstelling in bioscoop Calypso van de film reusachtig groot en op één of andere manier Playtime. mismaakt. Kortom, we stonden temidden van Het begon om 12 uur ’s avonds. Aangezien een kippen-inferno. Tati (ik ook) keek stom- de film lang is, werd het dus nachtwerk. Ik verbaasd en vervolgens keek hij mij aan en zei: was bij familie op Tweede Kerstdag in Den ‘Maar dat is helemaal niet komisch!’ Hij had Haag, maar riep dat ik helaas terug moest gelijk, het was monsterlijk. naar Amsterdam om Playtime te zien. Vervolgens ging Tati temidden van al deze Oké, dat was dus eindelijk geregeld. Ik haalde monsters een komische kip voorspelen, met op 2 of 3 januari Tati van Schiphol. Voor we armen als fladderende vleugels, mank en wel. ook maar iets konden zeggen als ‘hallo’ of Het was een ongelooflijk gezicht. Het idiote ‘gelukkig nieuwjaar’ of wat dan ook kwam Tati was, dat hij inderdaad een komische manke op mij af en zei heel direct en tamelijk bot: kip was. Heb je Playtime gezien. Ik werd zo giftig dat De twee heren keken met grote belangstelling ik heel luid en duidelijk zei: ‘Non!’ en begrepen precies wat Tati bedoelde. Ze gin- We hebben daarna geen woord meer gespro- gen in conclaaf en kwamen met de oplossing. ken. Hij wist dat ik loog maar de titel Playtime Ze zouden een paar normale kippen nemen is nooit meer tussen ons gevallen. Playtime (19670 en van elk een pootje breken. Tati kon op die land zou dat wel weer een probleem zijn. manier kiezen wat voor kleur kip en aan welke (Wordt vervolgd) MANKE KIP Ik nam dus contact met Wageningen en ver- kant mank gelopen moest worden. In de film komt een komisch auto-ongeluk telde mijn probleem. Ik kreeg onmiddellijk Ik (opgefokt) riep toen: ‘Houden jullie niet voor. Er zouden verschillende auto’s letterlijk alle medewerking, want bij academisch opge- van dieren?’ Ze keken me stomverbaasd aan in elkaar rijden en uit één van de auto’s (een leiden was Tati zeer populair. Kortom geen en zeiden: ‘We houden niet van kippen. Het Deux CV) zou een man stappen, die mank probleem. Twee heren zouden naar de set is ons vak.’ Éen van hen zei toen: ‘Denkt u dat liep door het ongeluk. De achterklep van komen en een paar voorbeelden meebrengen. uw huisarts van u houdt?’ de 2CV zou open pringen en er zou een kip We waren ergens aan het draaien en ruim uit de auto springen, die op dezelfde manier voor de afspraak kwamen twee gesloten flinke PLAYTIME mank liep als zijn baas en achter hem aan zou busjes aanrijden met de twee dierenartsen. Het was Kerst en er werd een week pauze gaan. We moesten dus een manke kip hebben. Ze waren nieuwsgierig en wilden graag kij- genomen. Tati en natuurlijk alle Fransen gin- Tati gebruikte een van zijn beproefde manie- ken, wat natuurlijk geen probleem was. Uit de gen naar huis voor de feestdagen en wij, de ren om mij op te fokken en begon: In Frankrijk twee bussen kwam een zacht gekakel, dat van Hollanders, hadden een week vrij. is zoiets geen probleem. Je hoefde alleen maar alles beloofde. Tati had mij vaak gevraagd of ik Playtime had een briefje in een kippenhok te leggen met Na enige tijd was Tati klaar om een manke kip gezien. Die vraag kwam als hij een verhaal een beschrijving van de scène en dan kwam te casten. Dus de twee busjes werden geopend begon en dan middenin een zin stopte. Als ik er vanzelf wel een kip naar voren om zich te en er sprongen tientallen manke kippen. Het dan zei dat dat helaas niet het geval was dan melden om de scene te spelen. Maar... in Hol- probleem was niet, dat ze niet mank waren, maakte hij zijn verhaal niet af en besloot met:

26 Film Fun #44 Augustus 2017 27 Mijn stille liefde

Verspreid over de aardbol ligt een geheim- een schamel rokje van gescheurde lappen. Of zinnig produkt van de industriële revolutie een herenkostuum voor een tapsolo waar de in verscholen opslagplaatsen weggestouwd. vonken van afspringen, met als hoogtepunt Hoogst brandbaar, explosief zelfs, of in het een lang aangehouden roffel als mitrailleur- beste geval moeilijk afbreekbaar. Het is geen vuur. Een Balinese boogie-woogie, een ara­ gif, het is geen afval. Het is een sluimerende besque achter de strijkplank, niets is haar te wereld van de fantasie die, tot leven gewekt dol. Doris Day, Ginger Rogers en Rita Hay- door gebundeld licht, een daverend worth in één persoon verenigd! door schouwspel zou opleveren van de (Wie Vera-Ellen werkelijk was? Bram Reijnhoudt verlangens, angsten en filosofieën Het heeft me nooit echt geïnte- van hele generaties. Film. resseerd, maar als ik het voor de Als alle films ter wereld eens gelijktijdig volledigheid nasla lees ik haar ware naam: door duizenden lichtstralen konden worden Vera-Ellen Westmeyr Rohe. En verder: ‘Nam geprojecteerd tegen het uitspansel van een danslessen vanaf haar tiende jaar om gezond- tent, zo groot als het eiland Pampus! Tegen heidsredenen. Gehuwd geweest met de dan- de toegangsprijs van een maandsalaris zou ser Robert Hightower. Leidt nu een terugge- ik, onder het voorwendsel natuurlijk dat mijn trokken bestaan.’ Waar bemoei ik me eigenlijk kennis van de Russische klassieken opfrissing mee?) behoeft, een stijve nek riskeren om een glimp Mijn scherpste herinnering aan haar gaat op te vangen van dat lieve sterretje: Vera- terug naar een paginagrote foto in de Chee- Ellen. rio, een ‘gezellig maandblad voor 85 cent’, dat Wat zou er van mijn stille liefde overblij- kort na de oorlog begon te verschijnen als een ven in dat reusachtige planetarium, waar het uitgave van De Wereldkroniek. Lachend, en door wensdromen aangekoekte beeld uiteen- met de blonde krullen dit keer op zolder, staat valt in de oorspronkelijke componenten? Zó zij tegen een overnaads getimmerd schuurtje is zij mij bijgebleven: Zachtblauw en blond, geleund. Witte shorts met wijde pijpen, zoals een wonderlijk stemgeluid dat het midden vroeger de badmode was. De horizontale houdt tussen kirren en koeren, een lachebek streepjes van haar blouse gaan hier en daar met een wippende paardestaart, een huise- over in milde golvingen, want een Jane Russell lijk type voor stamppot van rauwe andijvie. was zij niet. De rechterknie steekt iets naar Maar pas op! Eén dreun op de tam-tam is vol- voren, waardoor het fijn geciseleerde boven- doende om haar het fornuis te doen vergeten. been enerzijds een sensueel glimlicht vangt Dan geeft zij zich over aan een oerwouddans en anderzijds een flatteuze schaduw werpt op in een decor van wilde schaduwen. Ze draagt de gestrekte linkerknie, die anders te knob-

28 Film Fun #44 Augustus 2017 29 belig zou zijn voor een gezellig maandblad tiek en een stralend karakter zijn geweest die als de Cheerio. Want we hebben hier bij uit- destijds indruk maakte op mijn doorwoelde zondering niet te maken met een uitgekiende calvinistische gemoed. Om een onsmakelijk studiofoto, maar met een zogenaamde ‘privé- beeld te gebruiken: zij was als een vrolijke opname’ bij natuurlijk licht. Het onderschrift bloem, ontsproten aan een puberteitspuist. karakteriseerde haar, als ik het wel heb, als Een opeenhoping van een heel ander soort ‘een pittig danseresje in opkomst en een zon- vrouwen was immers aan haar voorafgegaan: netje in huis’. De spijker op de kop. smachtende blondines met sluike haren en De foto is mét mijn leerboek Staatsinrich- ingevallen wangen, die op berenvellen voor ting, waarin zij was geplakt, verloren gegaan open haarden zondige verlangens opriepen. en ik kan mij niet met zekerheid herinneren of De Franse actrice Madeleine Sologne was zij ook in dit geval een halsbandje droeg. Vera- het prototype, Marlene Dietrich een goede Ellen droeg regelmatig halsbandjes, dikwijls tweede. Na een curieuze omweg via Sabu (de van zwart fluweel met een hangertje. Het gaf halfnaakte dief uit The Thief of Bagdad en de haar iets poezeligs. Tegen beter weten in stelde olifantenjongen uit EJephant Boy) kwam ik ik mij voor dat in het hangertje een opgerold bij Veronica Lake en Lauren Bacall in rustiger briefje zat met in haar moeders handschrift: vaarwater terecht. Vera-Ellen was de thuisha- ‘Terug te bezorgen op Hoofdstraat 15, Knol- ven. lendam’. Op het Amerikaanse equivalent van Te zeggen dat ik nu nog van haar wakker dat adres woonde haar moeder immers in On lig zou overdreven zijn. Maar toch… Op the town. Vera-Ellen zelf was in die film naar zoek naar de grote emotie probeer je je gêne de grote stad getrokken om een kans te wagen voor ‘Het Werkteater’ te overwinnen, luis- Paul Thomas Anderson en Daniel Day Lewis maken een nieuwe film bij het ballet en zij schaamde zich diep voor ter je uren naar Wagner of begin je voor de de kermistent waar zij om den brode buik- vierde keer in Under the Vulcano. En steeds, heeft hij op zijn zestigste besloten om er mee dansen moest. Tegenover Gene Kelly (die mij op onverhoedse momenten, dringt zich het DANIEL DAY LEWIS op te houden. Daniel Day Lewis is alleen maar een al te brutale bek had) hield ze vol dat ze beeld naar voren van een kleine blonde lache- Daniel Day Lewis maat na lange tijd weer interessant in heftige rollen. Als je hem als een New­yorkse van geboorte was die alles van bek, één slank been parallel geheven aan de een film. Niet ongewoon voor de ongewone , zichzelf ziet in bv The unbearable lightness of het leven wist en Cultuur met een hoofdletter strijkplank. talentvolle acteur die voor het laatste te zien being of 9 ½ waarvoor hij zich niet hoeft in te schreef. ‘The girl next door’ in vermomming. Leve de film! was in 2012 in Lincoln de film van Steven spannen dan zie je een oninteressante man. Maar ik en velen met mij die haar carrière in Spielberg. Het is algemeen bekend dat de acteur een bescheiden reeks showfilms en bladen als Naschrift: Dit is eind jaren tachtig geschre- vaak zo diep in zijn rol verdwijnt dat hij met The Picturegoer hadden gevolgd, wij wisten ven en sindsdien ben ik overgestapt op moeite weer terugkeert naar zijn normale leven ROBERT DOWNEY JR dat de waarheid precies andersom lag. Zij was Ingrid Bergman. met vrouw en kinderen. Hij werkt nu aan een Ook een andere talentvolle acteur, Robert de Ster en het vrolijke buurmeisje, dat was nu Het hier en daar gezwollen taalgebruik heb nieuwe film van Paul Thomas Anderson met Downey jr. , heeft zo zijn bedenkingen om juist de vermomming! Zo gaf het sterrensys- ik ook afgeschaft, maar na aftrek van een wie hij There will be blood maakte waarin hij weer Iron Man te spelen, de rol die voor zijn teem van Hollywood in die dagen een extra- paar puntjes overdrijving sta ik er nog wel een meedogenloze oliemagnaat speelde die glansvolle come-back zorgde. Hij heeft dit dimensie aan het bioscoopplezier. achter. On the Town blijft een topfilm. over lijken ging. Voor Daniel Day Lewis is het een paar keer gedaan in de Iron Man films ( Het moet de combinatie van bedekte ero- B.R. spelen van een rol een uitputtingsslag en daarom 3x) , maar ook in The Avengers films ( 3x), in

30 Film Fun #44 Augustus 2017 31 Captain America ( 1x) en nu in de nieuwste Spiderman film: Spiderman Homecoming. Aangezien Downey zo’n zestig miljoen dollars per Iron Man film kan opstrijken is het moeilijk om nee te zeggen om het ijzeren kostuum niet aan te trekken. Hij wil stoppen voordat het een beschamende vertoning wordt. Maar hij hoeft niet bang te zijn dat hij werkloos zal zijn, want een nieuwe Sherlock Holmes film is aangekondigd en een versie van Dr.Doolittle is in preproductie.

dochter Lisa Marie Presley hem De Franse ambassadeur en de helden Spencer Stone, Anthony Sadler en Alek Skarlatos ELVIS EN DE KOLONEL aanklaagde. De rechter vond dat de werkwijze van Tom Parker niet in het belang van de erfgename was en in DE 15.17 NAAR PARIJS 1982 werd geschikt. Clint Eastwood heeft de smaak te pakken van echt gebeurde drama’s. Eerst filmde hij American Deze kleurrijke figuur die op 26 juni Sniper over een scherpschutter in Irak . Toen kwam Sully over een gezagvoerder van een vliegtuig 1909 in Breda als Dries van Kuijk dat een noodlanding maakte in de Hudson rivier. Hij was van plan om een film te maken over de werd geboren en illegaal Amerika bevrijding van een gijzelaar in een jungle door een commando team, maar die film komt er niet. inkwam wordt nu een film gemaakt: Het gaat nu om een om een terroristische aanval in 2015 van een zwaar bewapende man, Ayoub El- Elvis & The Colonel. Omdat hij Khazzani, op een snelheidstrein van Amsterdam naar Parijs die gestopt werd door drie militairen: Amerika nooit meer uit kon zorgde Spencer Stone, Anthony Sadler en Alek Skarlatos. hij er voor dat Elvis nooit een Het komt niet veel voor dat filmpersonages gespeeld worden door de echte personen. Audie Murphy optreden buiten de USA deed en tot deed het in 1955 met To hell and back toen hij al acht jaar acteerde. Hoewel hij liever gezien had Parker’s chagrijn moest Elvis zijn dat Tony Curtis zijn rol vertolkte. Mohammed Ali speelde zich zelf in diensttijd in Duitsland voltrekken. The Greatest in 1977 wat beter was dan Will Smith in Ali in 2001. Coral Ongetwijfeld is het voor een acteur Browne trad ooit op met een toneelstuk in Rusland in 1958 en werd in een rol om te smullen, maar de de kleedkamer opgezocht door Guy Burgess, een van de Cambridge vertolker is nog niet bekend ( ook niet Spies die in Rusland woonde. Hij had dringende behoefte om weer eens van Elvis ) en ook niet of de jeugd van Engels te spreken. Dit incident werd een tv film van John Schlesinger , De man achter Elvis Presley, Colonel Tom Parker Parker, Dries van Kuijk in Nederland wordt An Englishman Abroad met Coral Browne als zichzelf en Alan Bates als was Presley’s exclusieve manager tot en met ( en na opgenomen. Colonel Tom Parker Burgess. Stone, Sadler en Skarlatos zullen zichzelf spelen en hebben ook ) zijn dood. “Ik blijf hem managen” verkondigde hij overleed in Las Vegas op 21 januari het oorspronkelijke boek (mee)geschreven. De rol van Ayoub El-Khazzani waarmee hij bedoelde dat hij nog steeds hoge percentages 1997, nadat hij vele uren aan de wordt gedaan door Ray Corasani. Het is nog onduidelijk of Clint naar CS binnenhaalde van alles wat met Elvis te maken had totdat roulette tafels had doorgebracht. Amsterdam komt voor de beginopnamen. Ray Corasani als de terrorist.

32 Film Fun #44 Augustus 2017 33 I N M E M O R I A M die door de Russische revolutie van het wereld toneel verdween, maar over nazaten in de tegenwoordige tijd en elk verhaal RED WEST N Robert West, Bolivar, Tennessee, 8-3-193 ? 18-7-2017, Memphis, Ten. ( van de acht) staat op zichzelf. Weiner Acteur, stuntman maar vooral bekend als lid van de inner verklaart: “ We zijn op een plaats in onze circle van Elvis Presley, ook wel bekend als de Memphis Maffia. geschiedenis waarbij mensen kijken voor Groeide op met Elvis op de lagere school, speelde football en DE DEADWOOD een verbintenis met hun verleden. Er is een deed aan boksen. Werd later Elvis’ chauffeur, maar werd na debat gaande over wie een Romanoff is en Elvis’ diensttijd zijn bodyguard. Hij zou in zestien Elvis-films FILM wat er met hen is gebeurd. Voor mij is het optreden of stuntwerk doen. Zijn eerste filmrol was als indiaan De Deadwood tv-serie die in 2004 van start ging verhaal dat we allemaal ons afvragen wie in in Flaming Star in 1960. In 1961 trouwde hij met Pat, een en drie seizoenen liep werd afgebroken terwijl veel we zijn en wie we zeggend dat we zijn.” secretaresse van Elvis. Red West begon ook liedjes te schrijven mensen op meer hadden gehoopt. Het was een Voormalige schrijvers van Mad Men waarbij ‘Seperate Ways’ door Elvis werd gezongen en andere bikkelharde serie met een grimmige kijk op het ruige werken aan de nieuwe serie die door liedjes die door Pat Boone, Ricky Nelson en Johnny Rivers wild west leven in het stadje Deadwood in South Amazon wordt geproduceerd voor 50 werden opgenomen. Behalve bij Elvis zat hij ook in tv-series Dakota rond de late negentiende eeuw. Het draaide miljoen dollars. Tegen de tijd dat de serie als Bonanza, Maverick, heel erg om sheriff Bullock (Timothy Oliphant) die in première gaat komt ook Weiners eerste Peter Gun, Get Smart, Hondo, The wild west, Mission op moest boksen tegen kroegbazen Al Swearengen boek Heather,the Totality uit. Matthew Impossible en in non-Elvis films alsJohnny Goldfarb (Ian McShane) en Cy Tolliver (Powers Booth) die op Weiner is als sinds zijn schooltijd in de please come home, Framed, Walking Tall part two, The hun beurt overtroffen werden in gemeenheid door Tsarenfamilie geïnteresseerd en in de Alamo 13 days of glory, Road House, Natural Born ene George Hurst ( Gerald McRanay). De bedenker Russische literatuur. Hij studeerde vier Killers, The Rainmaker en I still know what you did David Milch mikt op een bioscoop film war van maar jaar Russisch. Weiner zal niet alleen last summer. Rollen die meestal met actie te maken en ding zeker is, nl dat Powers Booth die onlangs is meeschrijven en produceren aan The hadden. In 1976 werden hij, zijn neef Del `Sonny ` overleden niet terugkeert. Maar het is ook moeilijk Romanoffs , maar ook alle episodes West die ook bodyguard van Elvis was en bodyguard West en Presley sparren thuis bij Elvis om de andere castleden van de serie weer bij elkaar regisseren. Twee Mad Men spelers, John Dave Hebler door Elvis’ vader Vernon ontslagen te brengen, want die hebben andere verplichtingen. Slattery en Christina Henricks doen mee omdat ze te hardhandig waren opgetreden tegen fans van Elvis. Vernon Presley had niet veel Het enige wat makkelijk is de Deadwood set op en verder o.a. Jack Huston, Amanda Peet, op met de entourage van zijn zoon. Ze schreven daarna een boek over Elvis en hun leven de California’s Melody Ranch want daar wordt Isabelle Huppert en Marthe Keller. als bodyguards dat twee weken voor Elvis’ dood uitkwam, Elvis what happened. Red West momenteel de Westworld serie gedraaid. overleed door een vergroting van de aorta. Zijn zoon John Boyd West is ook acteur.

DEBORAH WATLING N Buckinghamshire, 2-1-1948 ? 21-7-2017, Norwich, GB Dochter van de bekende Britse acteur Jack Watling en actrice DE ROMANOFF Patricia Hicks, zuster van actrices Dilys en Giles Watling. Ze kwam op jonge leeftijd terecht als Alice bij de BBC in The life NAZATEN of Lewis Carroll (1965). Maar een paar jaar later werd ze pas Matthew Weiner de bedenker van de tv serie Mad Men echt bekend als de partner van Dr.Who, Victoria Waterfield, en The Sopranos heeft ene nieuwe tv serie bedacht The in Dr. Who Romanoffs, maar het gaat niet over de Tsarenfamilie Matthew Weiner

34 Film Fun #44 I N M E M O R I A M I N M E M O R I A M

in de tweede serie. Patrick Throughton was toen de dokter. Afgezien van veel tv-werk zat ze zijn toneelopleiding aan het Parijse Conservatoir zat hij al in klass- in 1973 in de filmThat’ll be the day met David Esssex en Ringo Starr en in 1975 in Take me ieke stukken van Shakespeare, Hugo en Pirandello. In 1955 werd High met Cliff Richard. Begin jaren tachtig stopte ze met acteren, maar kwam in de jaren hij ontdekt door René Clair die hem een bescheiden rol gaf in Les negentig terug als Victoria in een korte film met Tom Baker als Dr.Who en een tv-film zonder Grandes Manoeuvres. En daarna in La Française et l’Amour en Tout Dr.Who.Uiteindelijk was haar laatste werk in 2013 The Five(ish) Doctors Reboot waaraan veel l’Or du Monde. Hoewel hij met de oude garde Franse cineasten werkte spelers uit de Dr. Who-series meewerkten. Ze was nog jaren actief om verdwenen Dr.Who- behoorde hij toch tot de nieuwe jonge acteurs van de Nouvelle Vague: afleveringen te traceren. Ze overleed als gevolg van kanker. Alain Delon, J.P. Belmondo, J.C. Brialy, J.P. Cassel Claude Brasseur en Jean Rochefort. Toch bleef toneel ook zijn grote liefde. Hij had JOHN HEARD N Washington, DC 7-3-1945 ? 21-7-2017, Palo Alto, Ca nauwelijks hoofd­rollen in de Nouvelle Vague-films, maar hij was een John Heard werd aan het begin van zijn carrière gezien als een talent- welkome bijrolspeler zoals in Le Caporal Epinglé van Jean Renoir als vol en succesvol jong acteur hoewel er altijd verwarring was met tijd- een filosofische krijgsgevangene, als een van de vijf mannen die verantwoordelijk zijn voor de genoten William Hurt en vooral John Hurt. In 1981 had hij een opval- dood van Jeanne Moreau’s echtgenoot in La Mariee Était en Noir van Francois Truffaut en in lende rol als Jack Kerouac in Heart Beat tegen over Nick Nolte als twee Louis de Funès-komedies Oscar en Les Grandes Vacançes. In 1966 speelde Claude Rich Neil Cassady en Sissy Spacek als Carolyn Cassaday. Ook memorabel in de monsterproductie Brandt Parijs? Twee rollen, die van Generaal Leclerc en van Luiten- was zijn vertolking van fysiek en psychisch gehandicapte oorlogsvet- ant Pierre de La Fouchardière. In latere jaren wijdde hij zich toch meer aan toneelrollen dan eraan in Cutter and Bone tegenover Jeff Bridges. Al was het duidelijk het spelen in films. dat hij niet op kon tegen geweldenaren Nolte en Bridges. Het lukte In de jaren negentig tot heden was hij weer meer in films te zien, bijvoorbeeld Le Colonel hem niet om zijn sterstatus te handhaven, ook al zat hij nog in kwalit- Chabert, La Fille d’Artagnan, Asterix & Obelix: Mis- eitsfilms alsTrip to Beauntiful als de onsympathieke zoon van Ger- sion Cleopatra. In 2011 was hij nogal opvallend als aldine Page en als volwassen rivaal van Tom Hanks dank zij viagra oversekste oude vriend van o.a. Jane in Big. Hij bleef gestadig werk krijgen, maar het was Fonda, Geraldine Chaplin en Guy Bedos in Et si on bekend dat hij een groot drankprobleem had. Tegen vivait tous ensemble? de tijd (1992) dat hij een bijrol in The Pelican Brief had Hij was vanaf 1959 getrouwd met actrice Catherine was hij dik geworden en zag hij er slecht uit. Maar hij Rich (Renaudin). Ze hadden twee dochters en een had tenminste nog enig succes met de vaderrol van aangenomen zoon. Dochter Delphine is actrice Claude Rich met Claude Gensac en Louis de Funes in Oscar Macaulay Culkin in de twee Home Alone-films. Hij John Heard met Catherine O’Hara in Home Alone en dochter Natalie is kunstenares. Claude Rich is was ook goed gecast als een verlopen, corrupte poli- overleden aan longproblemen. tieman in de tv-serie The Sopranos. Hij bleef tot het einde toe werken, hoewel nooit meer in prominente bijrollen waarvoor hij herinnerd zou worden. Hij was in 1979 ruim een jaar JUNE FORAY N une Lucille Forrer, Springfield, 18-9-1917 ? 26-7-2017, Ca getrouwd met Margot Kidder. Daarna nog twee keer. Hij werd in een hotelkamer gevonden Al vanaf haar twaalfde deed ze met haar stem oude vrouwtjes en de doodsoorzaak is nog niet bekend. na. Ze had een spraaklerares die in de regio van Springfield een radioprogramma deed. Daar begon ze te werken voor de CLAUDE RICH N Straatsburg, 8-2-1929 ? 20-7-1917 Orgeval, Fr radio, maar toen ze naar Californië verhuisde ging ze daar Vrolijke acteur die op jonge leeftijd vanwege de dood van zijn vader met zijn moeder in radiowerk doen. June werd beschouwd als een tovenares met 1935 naar Frankrijk verhuisde. Daar kreeg hij belangstelling voor het toneelspelen. Tijdens haar stem. In de jaren dertig sprak ze dieren in bij de serie

36 Film Fun #44 Augustus 2017 37 I N M E M O R I A M I N M E M O R I A M

Speaking Animals. Het was daarna een kleine stap naar cartoons. In 1943 was haar eerste beroemde vader, maar aanvankelijk bang voor Oli- officiële korte tekenfilmThe egg cracker suite, waarin ze de stem van ‘Oswald the lucky rab- ver Hardy omdat ze hun films zag en meemaakte dat bit’ was. In 1950 was haar eerste grote Disneyfilm Cinderella als Lucifer de Kat. Ze zou een Hardy haar vader sloeg. Lois trouwde met acteur lange carrière tegemoet gaan als stemartieste. Ze zat o.a. in de cartoons: De Bugs Bunny Show; Rand Brooks die de eerste man van Scarlett O’Hara Mr. Magoo, The Flintstones, Peter Pan, The Woody Woodpecker Show, maar ook leende ze (Vivien Leigh) speelde in Gone With the Wind en een haar stem aan gewone tv-komedies: The Programs, The Twilight Zone, Bewitched. sidekick was van western idool Hopalong Cassidy The Incredible Hulk, The Red Skelton Show. Haar laatste werk was in 2014 voor de korte in twaalf films. Ze trouwden in 1948, kregen twee tekenfilmRocky and Bullwinkle. Soms was ze voor de camera te zien zoals in The Johnny Car- kinderen en gingen in 1978 uit elkaar. Daarna trou- son Show in 1962 als Mexicaans meisje, maar het liefs deed ze haar ‘voice’-werk. wde Lois met de Britse schrijver en illustrator Tony Haar tweede echtgenoot was Howard Donovan, een scenarioschrijver. In 2000 kreeg ze een Hawes. Lois was op latere leeftijd heel erg bezig het ster op Hollywood Boulevard. erfgoed van haar vader in stand te houden. Vaak werd ze geïnterviewd voor programma’s over Laurel en Hardy. In 1993 bezocht ze Nederland, als gast op een Europse conventie van Laurel LEONARD LANDY N LA, 2-7-1933 ? 26-7-2017 Palm Desert, Ca & Hardy-fans. Overleden na een lange ziekte. Een van de boefjes in deOur Gang-komedies van Hal Roach Studios. De serie ging over kinderen uit een JEANNE MOREAU N Parijs, 23-1-1928 ? 31-7-2017, Parijs) arme buurt die avonturen beleefden. Leonard stond Haar vader was een bareigenaar in Montmartre, haar bekend als ‘Percy met de sproeten en de grote oren. moeder een Engelse danseres. Ze Zijn eerste film wasFeed ’Em and Weep in 1938. Later volgde toneellessen aan het Conservatoire de Paris en was hij niet langer Percy, maar Leonard. Zijn filmcarri- debuteerde op het toneel in 1948. Dat maakte zoveel ère duurde tot 1941 en hij maakte 21 korte Our Gang- indruk dat ze lid werd van de prestigieuze Comédie films. De laatste wasFightin’ Fools. De serie werd toen Française. In 1953 maakte ze haar filmdebuut inDor - geproduceerd door MGM. Er zijn nu nog maar vijf toir des grandes van Henri Decoin. Ze werkte met acteurs uit die films in leven. Robert Blake is een van hen. de belangrijke naoorlogse regisseurs: Marc Allegret, In 1980 zat hij in een Our Gang-reunie gesponsord door het Laurel & Hardy Genootschap Gilles Grangier, Jean Dreville en Jacques Becker met ‘Sons of the Desert’. De laatste reünie was in 2014. wie ze haar opvallendste film deed, de thriller Touchez pas au Grisbi (1954). Daarin had ze als tegenspelers LOIS LAUREL N Beverly Hills, 10-12-1927 ? 28-7-2017, LA Jean Gabin en Lino Ventura. Maar het zouden de jon- Dochter van komiek Stan Laurel en diens eerste gere, Nouvelle Vague- vrouw Lois Nelson. Het echtpaar kreeg ook een regi­s­seurs zijn die haar omarmden als de Franse vrouw zoon in 1930, Stanley Robert, maar die leefde in de moderne Franse films. Het begon in 1957 met de thrillerAscenseur pour l’échafaud niet lnger dan negen dagen. Lois was incidenteel van Louis Malle, die vooral opviel door het (toen) ongewone gebruik van jazztrompettist te zien in de Laurel en Hardyfilms The( Chimp, Miles Davis. In 1958 schokte ze Frankrijk en de wereld met Les Amants van Louis Malle Swiss Miss, The Bullfighters). Ze was in 1995 te waarin ze echtgenoot en kind verlaat en zomaar met een man een affaire heeft, met wie ze zien in een aflevering van de Britse tv-serie Last onmiskenbaar­—althans op de of the summer wine. Ze was stapelgek op haar geluidsband­—een orgasme beleeft. De film werd in veel landen, ook in Nederland, verboden.

38 Film Fun #44 Augustus 2017 39 I N M E M O R I A M I N M E M O R I A M

Jeanne Moreau manifesteerde zich dus als een actrice zonder vrees. Hoewel ze als volwas- SAM SHEPARD N Samuel Shepard Rogers 3, Fort Sheridan,Illinois, 5-11-1943 ? 27-7- sen vrouw van dertig concurreerde met jongere nieuwkomers (Macha Meril, Anna Karina, 2017, Kentucky Corinne Marchant, Sophie Daumier, Marie France Boyer) werd ze toch het vrouwelijke Sam Shepard was al vanaf zijn negentiende bezig met gezicht van de Nouvelle Vague. Ze werd populair in Italië met La Notte en Moderate canta- off-off-Broadway-toneel. Hij schreef stukken voor bile. Na haar samenwerking met Louis Malle kwam François Truffaut in haar leven met wie Theatre Genesis, maar ze werden ook elders gespeeld. ze in 1962 de essentiële Nouvelle Vague-film maakte,Jules et Jim, gebaseerd op een roman Ook was hij acteur. Hij schreef voor films, zoalsMe van Henri-Pierre Roché uit 1953, waarin een jonge vrouw aan de vooravond van de Eerste and my brother (1968) en Zabriskie Point (1970) van Wereldoorlog af en aan een relatie heeft met twee vrienden, een Oostenrijker (Oskar Werner) Michelangelo Antonioni. Sommige van zijn toneel- en een Fransman (Henri Serre). Het was weer een rol die precies paste bij de vrijgevochten, stukken waren: Buried Child, Curseof the Starving zelfstandige Jeanne Moreau. De samenwerking met Moreau werd voortgezet met La mariée Class, True West en A lie of the mind. Zijn toneelstuk- était en noir, waarin Jeanne Moreau als kersverse bruid wraak neemt op de mannen die haar ken waren statements over het bruidegom uit baldadigheid neerschoten. De film was een eerbetoon aan Alfred Hitchcock, maar was niet geslaagd. Moreau en Malle zouden elkaar weer vinden in 1965 in de avonturen moderne Westen en wonnen veel prijzen, waaronder filmViva Maria, waarin Malle zijn favoriete actrices Jeanne Moreau en Brigitte Bardot voor de Pulitzer-prijs in 1979 voor het stuk Buried Child. het eerst samenbracht. De film viel helaas alleen maar op door een vrolijke scène waarin de Sam Shepard was al betrokken geraakt bij de film twee dames een striptease volbrengen. Renaldo and Clara met Bob Dylan. En hij zou ook werk leveren aan de Bob Dylan-song Jeanne Moreau was ook internationaal geliefd ‘Brownsville Girl’ van het album Knocked out girl uit 1986. Door het vele schrijven was het in Engelstalige films. Tenslotte was ze van acteren naar de achtergrond Britse afkomst. Ze werkte met Joseph Losey, geraakt. In 1978 had Terence Malick hem gevraagd voor de rol van landeigenaar in Days of Elia Kazan, Tony Richardson en Orson Welles. Heaven. Shepard was misschien niet de meest begenadigde acteur, maar hij had een Ze was getrouwd met de acteur Jean-Louis geweldige présence: hij was eens soort moderne cowboy. Hij was een fervent rodeorijder op Richard met wie ze een zoon had en heel kort de bronco en op de stier. met regisseur William Friedkin voor wie ze In 1984 zat hij als Chuck Yeager, de eerste piloot die de geluidsbarrière doorbrak, in The nasynchronisatiewerk deed. Ze had verhoudin- Right Stuff over de eerste astronauten van het Mercury-programma. Hij kreeg een Oscar- gen met Tony Richardson, Louis Malle, Fran- nominatie. Veel filmrollen zouden volgen zoalsCrimes of the Heart, Country, Frances. Baby çois Truffaut , Pierre Cardin en Miles Davis. Boom, Steel Magnolias, Thunderhearten The Pelican Brief. Hij speelde in Fool of Love van Maar de man die hen allemaal overtroefde was Robert Altman naar zijn eigen script en toneelstuk met in 1970 Lee Marvin tijdens de western Monte Kim Basinger. Nadat hij getrouwd was met componiste/ Walsh. Over hem zei ze: ‘Now, that’s a man!’ actrice O-Lan Jones (één kind) had hij een relatie van Haar carrière breidde zich uit met het reg- 1982 tot 2009 met actrice Jessica Lange met wie hij ook isseren van films en ze maalde er niet om haar in films speelde (twee kinderen). Hij was recentelijk ouderdom te verbergen door face-lifts. Ze samen met de actrice Mira Kirshner. Een uitspraak van speelde in films tot en met 2015. hem was: ‘Ik deed nooit mijn best om een filmrol te spelen; ik zie mijzelf als schrijver.’ Overleden aan ALS Brigitte Bardot en Jeanne Moreau in Viva Maria (Amyotrofe laterale sclerose). Shepard in in The Right Stuff

40 Film Fun #44 Augustus 2017 41 I N M E M O R I A M I N M E M O R I A M

ROBERT HARDY N Gouchestershire, 29-10-1925 ? 3-8-2017, Londen JERRY LEWIS N Jerome Joseph Levitch, New Jersey, 16-3-1926 ? 20-8-2-2017, Robert Hardy was een klassiek geschoolde acteur die een lange carrière Las Vegas had als karakteacteur. Hij had het voorkomen van een autoritaire persoon Je hield van Jerry Lewis of je vond er niets aan— er was geen middenweg. En dan waren er en daarom was hij zo geschikt om een aantal malen Winston Churchill te nog de mensen die hem leuk hadden gevonden toen hij optrad met zanger Dean Martin en op spelen. Waar hij bij het publiek tv, in nachtclubs en in films het duo Martin & Lewis vormde. Dat gebeurde bij toeval in een het meeste succes mee had was nachtclub toen Jerry begon Dean lastig te vallen tijdens het zingen van een liedje. Het was een de tv=serie All creatures great soort improvisatie en voorbode van wat Dean later zou meemaken in het Rat Pack met Frank and small als dierenarts Sieg- Sinatra Sammy Davis jr. en Peter Lawford. fried Farnon in Yorkshire. Eigenwijs, humoristisch, Maar voor 1946 was dit iets geheel nieuws flamboyant. Veel interessanter dan de hoofdfiguur en het sloeg aan. Ook al werden Deans James Herriott. Van 1978-1990 en dankzij de vele liedjes versjteerd, hij accepteerde het tien herhalingen populariteit met die rol tot in alle eeu- jaar lang. De slimme producer Hal Wallis wigheid. Hij was twee maal getrouwd en had drie Robert Hardy en Christopher Timothy in All creatures great and small zette ze in films en ze kregen ook interna- kinderen. tionaal succes, voor- namelijk natuurlijk bij kinderen, want het was clowneske JOSEPH BOLOGNA N Brooklyn, 30-12-1934 ? 13-8-2017, Ca humor. De intelligen- tere humor lag meer Komisch acteur van Italiaanse afkomst die schreef, bij Jackie Gleason, Jack Benny en Bob Hope. produceerde, regisseerde en acteerde. Was get- Op het hoogtepunt van hun succes in 1957 rouwd met de comédienne Renée Taylor met wie maakten ze hun laatste filmHollywood or hij veel samenwerkte (o.a. Woman of the year, Bust. Jerry had zich al gemanifesteerd als Made for each other). Werd vooral bekend als bedenker van veel gags en had regie ambi- vertolker van snelle versierders, maar hij kreeg ties. Thuis had hij al op 16-mm komische in 1982 schitterende kritieken voor zijn rol van films gemaakt met zijn vrienden, zoals Janet komiek King Kaiser (geïnspireerd op Sid Caesar) Leigh en Tony Curtis, in de hoofdrol. En in My favourite year met Peter O’Toole. Zat ook net als bij Laurel en Hardy waar Stan in The Big Bus, Chapter Two. Blame it on Rio, The Laurel (anoniem) op de achtergrond veel Woman in Red en op tv in Torn between two lov- werk verrichtte en Oliver Hardy snel na afloop van de opnamen naar de golfbaan ging, was ers. Zat ook twee keer in de tv-comedy Married Jerry de creatieve geest en Dean de golfer. with children en in de spin-offTop of the Heap die De bemoeizucht van Jerry irriteerde Dean en het interrumperen van zijn mooie liedjes Met zijn vrouw Renée Taylor geen succes was. Renée Taylor kreeg grote bekend- maakte hem nog kwader. Toen de samenwerking ophield was Jerry niet alleen zijn grote broer heid op late leeftijd als de vraatzuchtige moeder van Fran Dresscher in The Nanny, waar Bolo- kwijt waar hij enorm tegenop keek, maar hij viel in een gat en wist niet of hij alleen nog wel gna ook twee keer aan meedeed. een carrière had. Hij maakte vlak voor zijn dood nog een komedie met zijn vrouw onder regie van hun zoon Hij maakte in 1957 The delicate delinquent, die een Martin & Lewis-film had moeten wor- Gabriel Bologna, Tango Shalom, die nog moet uitkomen. den, maar Deans rol werd gespeeld door Darren McGavin, wat geen succes was. Hij ging dus Overleden aan kanker in de pancreas. solo verder en Dean voer er ook wel bij, want die had in 1958/1959 meteen twee succesvolle

42 Film Fun #44 Augustus 2017 43 niet alleen, hij leerde het filmvak van een van zijn regisseurs, Frank Tashlin, die cartoons en komedies maakte. In 1960 zat Paramount heel erg verlegen om een film en Jerry improviseerdeThe Bellboy, waarin hij in een hotel een piccolo (Jerry) in grappige situaties zette en zelf de regie deed. VOLGENDEHANGING IS A MAANDLIVING Een weinig coherente film, maar wel leuk en succesvol. Jerry Lewis was nu op weg om zijn ambitie waar te maken, namelijk om in de voetsporen van Charlie Chaplin, INDe beulFILM van FUNEngeland 45 en Harold Lloyd de totale filmmaker te worden. Paramount liet hem zijn gang gaan zolang het geld binnenst- roomde. In 1963 had hij een film die zeer gewaardeerd werd, The Nutty Professor, een komische vari- Pierrepoint ant op het Dr.Jekyll/ Mr. Hyde-thema. Hij speelde een nerd- achtige professor die via een drankje een gladde, onaangename gigolo wordt. Zelfs de critici moesten nu toegeven dat hij een bijzondere komedie had gemaakt. En ook het buitenland aanvaardde hem als een groot talent. Vooral Frankrijk. Wat in Amerika tegen hem begon te werken was zijn inzet in Telethons die 24 uur duurden, om geld in te zamelen voor gehandicapte kin- deren. Die liepen over van sentiment, maar buiten Amerika zagen mensen die niet, dus zijn image werd daar niet aangetast. In 1971 kwam hij op het idee om een uiterst serieuze film te maken The day the clown cried, waarin hij een Duitse clown speelde die Hitler beledigt en in een concentratiekamp komt. Daar begeleidt hij kinderen naar de gaskamer. De film kwam nooit uit, maar wie de films van Lewis goed kent en hem een serieuze scène ziet doen, die zijn altijd tenenkrommend. Deze film blijft tot 2025 verborgen voor het grote publiek, maar zo’n dertig minuten zijn op Yout- Tube te zien. Het is verschrikkelijk. Lewis heeft pas onlangs toegegeven dat de film ‘bad is, very bad’. Hij is die klap nooit meer helemaal boven gekomen. Hij heeft nog een keer succes gehad met een serieuze rol van tv-personality die door een fan (Robert de Niro) ontvoerd Steve McQueen wordt in The King of Comedy van Martin Scorsese. De tijd zal leren of hert oeuvre van Jerry Lewis bestendig is, ook in Frankrijk.

44 Film Fun #44 Augustus 2017 45