Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Tucholskiego Z Dnia 26.02.2018 R

Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Tucholskiego z dnia 26.02.2018 r. zatwierdzona Uchwałą nr 2018.3.1 Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego

Załączniki

2 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Spis Treści

Załącznik 1. Wzór formularza konsultacji społecznych ...... 2 Załącznik 2. Wskaźnik zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców ...... 3 Załącznik 3. Podstawowe wskaźniki przedsiębiorczości (2013 r.) ...... 4 Załącznik 4. Ilość miejsc noclegowych oraz liczba osób korzystających na ORSG Powiatu Tucholskiego w roku 2014 r...... 4 Załącznik 5. Przesłanki świadczące o niskim potencjale gospodarczym ...... 5 Załącznik 6. Wzór ankiety dla przedsiębiorców ...... 6 Załącznik 7. Potrzeby w zakresie usług socjalnych i aktywizacji społeczno-zawodowej na ORSG ...... 10 Załącznik 8. Najprężniej działające organizacje pozarządowe działające na ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 13 Załącznik 9. Rozmieszczenie szkół i przedszkoli ...... 15 Załącznik 10. Potrzeby w zakresie rozwoju edukacji na wszystkich poziomach kształcenia ...... 17 Załącznik 11. Zmiany liczby dzieci w wieku 3-5 lat i stanu obsługi w zakresie edukacji przedszkolnej na terenie gmin Powiatu Tucholskiego w okresie 2008-2013 ...... 21 Załącznik 12. Wyniki sprawdzianu szóstoklasistów w gminach Powiatu Tucholskiego w latach 2011-2014 ...... 21 Załącznik 13. Wyniki egzaminu gimnazjalnego na terenie powiatu w roku 2014 ...... 22 Załącznik 14. Struktura szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez Powiat Tucholski ...... 23 Załącznik 15. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 23 Załącznik 16. Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie ...... 25 Załącznik 17. Wykaz form chronionych (bez pomników przyrody i użytków ekologicznych) na terenie powiatu tucholskiego ...... 26 Załącznik 18. Sytuacja kanalizacyjna oraz potrzeby w zakresie rozwoju sieci wodno-kanalizacyjnej gmin ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 29 Załącznik 19. Odcinki dróg wskazywane jako wymagające realizacji dróg rowerowych w pierwszej kolejności ...... 30 Załącznik 20. Budynki użyteczności publicznej poddane termomodernizacji ...... 31 Załącznik 21. Budynki użyteczności publicznej wskazywane do termomodernizacji ...... 32 Załącznik 22. Małe elektrownie wodne na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 33 Załącznik 23. Uchwała nr 2015.5.1 Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 34 Załącznik 24. Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFRR z listy podstawowej ...... 36 Załącznik 25. Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFS z listy podstawowej ...... 39

Załącznik 1. Wzór formularza konsultacji społecznych 3 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

W ramach konsultacji społecznych Strategii Rozwoju ORSG Powiatu Tucholskiego, stanowiącej część systemu programowania Polityki Terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego planowanej do wsparcia w ramach wydzielonych środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego zaprasza do zgłaszania uwag do przedmiotowego dokumentu. Formularz zgłaszania uwag do Strategii Rozwoju ORSG Powiatu Tucholskiego Termin zgłaszania uwag: od 09 czerwca 2015 r. do 30 czerwca 2015r. (data wpływu) ______

 Czego uwaga dotyczy? (przedmiot uwagi, wskazanie miejsca w tekście)

……………………………………………… Strona: ………. Akapit: ……… Rozdział: ………

 Rodzaj uwagi (zaznacz właściwe): ☐ korekta, ☐ uzupełnienie, ☐ dodatkowa treść  Treść proponowanych zmian:

………………………………………………… ………………………………………………… ………………………………………………… …………………………………………………

 Uzasadnienie (z czego wynika potrzeba wprowadzenia zmian):

……………………………………………….. ______ Autor uwagi:

Imię i nazwisko: …………………………………………………….., ew. firma/organizacja/instytucja ……………………………

 Dane kontaktowe autora:

nr telefonu: ………………, e-mail: ………………………….., adres: …………………………………………………..

Prosimy o zgłaszanie uwag na niniejszym formularzu, w następujący sposób:  bezpośrednio do Urzędów Gmin wchodzących w skład ORSG Powiatu Tucholskiego - w zakresie dotyczącym tych podmiotów  mailowo na adres promocja@tuchola.pl wpisując jako tytuł "ORSG Powiatu Tucholskiego - uwagi" lub  w formie pisemnej (osobiście lub pocztą) na adres Powiat Tucholski, Wydział Rozwoju Lokalnego i Funduszy Europejskich, ul. Pocztowa 7, 89-500 Tuchola. Strategię Rozwoju ORSG Powiatu Tucholskiego można pobrać ze strony internetowej Powiatu Tucholskiego pod adresem http://www.tucholski.pl/news/strategia-orsg-powiatu-tucholskiego--- konsultacje-spoleczne lub otrzymać do wglądu na miejscu w siedzibie Starostwa Powiatowego w Tucholi, ul. Pocztowa 7, 89-500 Tuchola, pokój nr 103 (Wydział Rozwoju Lokalnego i Funduszy Europejskich)

Załącznik 2. Wskaźnik zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców 4 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednostka 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

90 94 97 103 100 102 101 103 103 104 101 99 100 100 Tuchola - miasto

Tuchola - obszar 38 40 45 47 44 45 44 44 45 43 44 44 46 46 wiejski Cekcyn 56 5 59 63 60 60 61 61 63 58 61 62 62 62 Gostycyn 55 60 63 64 61 63 62 65 68 70 71 67 68 71 Kęsowo 37 36 38 40 39 42 42 45 45 45 46 47 48 50 Lubiewo 51 52 57 59 58 58 59 57 58 59 61 56 55 58 Śliwice 61 58 60 61 58 59 62 61 65 59 57 59 62 61

62 63 67 70 67 69 69 70 71 70 70 68 69 70 ORSG Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 3. Podstawowe wskaźniki przedsiębiorczości (2013 r.)

osoby fizyczne osoby fizyczne podmioty na 1000 prowadzące podmioty wpisane prowadzące Jednostka samorządu mieszkańców w działalność do rejestru REGON działalność terytorialnego wieku gospodarczą na na 10 tys. ludności gospodarczą na produkcyjnym 100 osób w wieku 1000 ludności produkcyjnym Województwo kujawsko- 914 143,5 68 10,7 pomorskie Powiat tucholski 703 110,5 54 8,4 Powiat bydgoski 1064 164,4 86 13,2 Powiat sępoleński 740 117,2 54 8,6 Powiat świecki 742 115,3 56 8,7 Powiat chojnicki 868 137,9 70 11,0 Powiat starogardzki 881 138,0 71 11,1 Powiat tucholski na tle 23 19 18 17 18 powiatów województwa Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 4. Ilość miejsc noclegowych oraz liczba osób korzystających na ORSG Powiatu Tucholskiego w roku 2014 r. 5 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Udzielone Turyści Udzielone Korzystający

Obiekty Miejsca noclegi zagraniczni noclegi rezydenci ogółem noclegowe rezydentom korzystający z turystom Pokoje (Polacy)

(Polakom) noclegów zagranicznym

------

Jednostka Jednostka terytorialna

obiekty obiekty hotelowe obiektyinne noclegowe razem obiekty hotelowe obiekty hotelowe obiektyinne noclegowe razem obiekty hotelowe obiektyinne noclegowe razem obiekty hotelowe obiektyinne noclegowe razem obiekty hotelowe obiektyinne noclegowe razem obiekty hotelowe obiektyinne noclegowe razem ORSG 1 19 51 134 1659 8763 16076 12825 52454 14 150 34 234 Cekcyn 0 1 0 0 100 0 510 0 510 0 20 0 20 Gostycyn 0 5 0 0 519 0 1483 0 5272 0 58 0 58 Kęsowo 0 1 0 0 20 0 119 0 417 0 6 0 30 Lubiewo 0 5 0 0 513 0 9359 0 29481 0 0 0 0 Śliwice 0 2 0 0 154 0 522 0 4918 0 0 0 0 Tuchola – obszar 1 4 51 134 313 8534 2100 12533 6075 14 16 34 22 wiejski Tuchola 0 1 0 0 40 229 1983 292 5781 0 50 0 104 - miasto Źródło: GUS BDL

Załącznik 5. Przesłanki świadczące o niskim potencjale gospodarczym

O niskim potencjale gospodarczym świadczą m. in.: Powiat prezentuje bardzo niskie wartości (w przeliczeniu na 1 mieszkańca) wpływów podatkowych z tytułu udziałów (i budżetów gmin i budżetu powiatu) w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych. Lokuje się dopiero na 17 pozycji wśród 19 powiatów. W stosunku do większości powiatów, są to wpływu niższe o kilkadziesiąt procent, w stosunku do powiatów o najwyższych wartościach - są one niższe 3-4-krotnie. Powiat prezentuje dosyć niski wskaźnik osób pracujących w podmiotach zatrudniających powyżej 9 pracowników. W działalnościach: przemysł i budownictwo, handel i naprawy; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości oraz pozostałe usługi - jest to zaledwie 147,8 pracujących na 1000 mieszkańców. Lokuje to powiat na 14 pozycji wśród 19 powiatów ziemskich. W zakresie działalności handel i naprawy jest to pozycja 17. Takie wskaźniki świadczą przede wszystkim o stosunkowo małym potencjale firm większych - które mają szczególnie duże znaczenie w stymulowaniu rozwoju obszarów i pobudzaniu lokalnego runku, np. przez kooperację. Dane o dojazdach do pracy w roku 2011 wskazują, że aż 49% wyjeżdżających z gmin powiatu do pracy, wyjeżdżało poza teren powiatu (a więc bardzo duża jest skala zaspokajania potrzeb na pracę poza powiatem). Jednocześnie ma miejsce ogromna dysproporcja pomiędzy dojazdami a wyjazdami do pracy. Spoza terenu powiatu na teren powiatu do pracy dojeżdżało tylko 176 osób, podczas gdy z terenu powiatu do pracy poza terenem powiatu wyjeżdżały aż 1462 osoby. Pośrednio świadczy to o potencjale powiatowej gospodarki, która nie jest w stanie zapewnić mieszkańcom powiatu pracy na terenie powiatu. Pośrednio o niskim poziomie rozwoju gospodarczego świadczy także najwyższy udział ludności utrzymywanej - wg NSP 2011 jest to aż 36,1% ogółu, podczas gdy w powiatach ziemskich jest to najczęściej 30-34%. W grupie tej mieszczą się dzieci i młodzież (pod względem ich udziału powiat nie wyróżnia się szczególnie), ale także osoby nie pracujące (więc pod tym względem sytuacja powiatu jest niekorzystna na tle innych). Powiat tucholski należy do obszarów o najmniej sprzyjających warunkach prowadzenia gospodarki rolnej. Sytuacja w poszczególnych gminach jest bardzo zróżnicowana, niemniej jednak, ogólne wskaźniki sytuują powiat wśród najmniejszych producentów żywności. Niesprzyjające warunki rozwoju rolnictwa wynikają przede wszystkim z charakteru pokrywy glebowej. Na terenie powiatu około 40% stanowią gleby rdzawe o małej i bardzo małej 6 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego przydatności dla rolnictwa. W gminie Śliwice ich udział sięga 2/3 ogółu powierzchni, a w gminie Cekcyn - połowy. Ponad 1/3 powierzchni powiatu stanowią gleby płowe oraz brunatne wyługowane. Ich przydatność rolnicza jest dobra lub średnia. Cechą charakterystyczną powiatu jest duży udział (sięgający 20%) gleb organogenicznych - mułowo-torfowych, torfowych i murszowo-torfowych. Szczególnie duże powierzchnie gleb tego typu notuje się w gminach Cekcyn i Śliwice. Optymalnym wykorzystaniem tych gleb jest utrzymywanie trwałych użytków zielonych. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 6. Wzór ankiety dla przedsiębiorców

ANKIETA PRZEDSIĘBIORCY DLA POWIATU TUCHOLSKIEGO

Szanowni Państwo! Prosimy o udzielenie odpowiedzi na pytania z poniższej ankiety nt. aktualnej sytuacji Waszych przedsiębiorstw. Ankieta jest całkowicie anonimowa. Wyniki ankiety będą gromadzone i wykorzystywane przez firmę Dorfin Grant Thornton w celu opracowywania Strategii Rozwoju Obszaru Społeczno - Gospodarczego powiatu tucholskiego.

Wypełnienie ankiety zajmie kilka minut, a zebrane informacje ułatwią nam zaplanowanie działań prowadzących do poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej.

1. Na terenie jakiej gminy firma działa?

Tuchola

Cekcyn

Gostycyn

Kęsowo

Lubiewo

Śliwice

2. Jaka jest skala zatrudnienia?

samozatrudnienie

mniej niż 10 pracowników

od 10 do mniej niż 50 pracowników

od 50 do mniej niż 250 pracowników

powyżej 250 pracowników

3. W którym roku firma rozpoczęła swoją działalność?

4. Podaj dominującą branżę

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

górnictwo i wydobywanie 7 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

przetwórstwo przemysłowe

wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych

dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

budownictwo

handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

transport i gospodarka magazynowa

informacja i komunikacja

działalność finansowa i ubezpieczeniowa

działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne

edukacja

opieka zdrowotna i pomoc społeczna

działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

pozostała działalność usługowa

gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

organizacje i zespoły eksterytorialne

inna jaka ?

5. Od ostatnich dwóch latach sprzedaż

rośnie

nie zmienia się

spada jeśli spada, to co jest tego główną przyczyną?

8 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

6. Od ostatnich dwóch latach wynik finansowy

rośnie

nie zmienia się

spada jeśli spada, to co jest tego główną przyczyną?

7. Co jest największą barierą w rozwoju? Maksymalna liczba odpowiedzi - 5.

brak rynków zbytu

ograniczony dostęp do środków finansowych

brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach

niska rentowność

brak terenów inwestycyjnych

wysokie koszty pracy

biurokracja centralna

biurokracja lokalna

brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

braki w infrastrukturze lokalnej (np. drogi, internet)

braki w infrastrukturze przedsiębiorstwa (np. budynki, maszyny)

inne jakie ?

8. Braki w której infrastrukturze lokalnej stanowią największą barierę w rozwoju? W przypadku braków w infrastrukturze wskaż konkretną barierę. W przeciwnym wypadku pomiń to pytanie.

drogi

internet

gaz

prąd

wodno - kanalizacyjna

9. Czy firma zamierza w najbliższych latach rozwijać działalność poprzez Tak Nie

9 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego budowę/rozbudowę zakup maszyn/urządzeń zakup technologii zatrudnianie pracowników

10. W jakich zawodach planują Państwo zatrudniać pracowników? Jeśli firma planuje zatrudniać pracowników, proszę wymienić najbardziej pożądane zawody. W przeciwnym przypadku proszę pominąć to pytanie.

Dziękujemy za wypełnienie ankiety.

10 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 7. Potrzeby w zakresie usług socjalnych i aktywizacji społeczno-zawodowej na ORSG

Jednostka Potrzeby w zakresie aktywizacji społeczno- Potrzeby w zakresie rozwoju usług wsparcia Potrzeby w zakresie rozwoju usług opiekuńczych terytorialna zawodowej rodziny i pieczy zastępczej Cekcyn . trening kompetencji społecznych i zawodowych . budowa świetlicy dziennego pobytu dla osób . utworzenie Centrum Wspierania Rodziny, w w ramach KIS, starszych w Zalesiu, ramach którego będzie funkcjonować: gminna . zrealizowanie kursów zawodowych oraz kursu . doposażenie w sprzęt i artykuły niezbędne w opiece świetlica terapeutyczna, KIS, punkt konsultacyjny prawa jazdy kat. B, oraz remont i dostosowanie pomieszczeń do dla osób uzależnionych, grupa samopomocowa . skierowanie do wykonywania prac społecznie – potrzeb wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego. dla rodzin dzieci niepełnosprawnych, klub użytecznych albo staży, seniora, pogotowie dla rodzin, wypożyczalnia . program aktywności lokalnej. sprzętu rehabilitacyjnego i pomocniczego, . wspieranie rodzin w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo-wychowawczych (zatrudnienie asystentów rodzin, warsztaty wzmacniające kompetencje itp.), . utworzenie Centrum Dziecka i Rodziny Gostycyn . kursy edukacyjne dla członków OSP (kursy . prowadzenie placówki wsparcia dziennego . prowadzenie Spółdzielni Socjalnej, pilarza, prawo jazdy kat. C, kursy ratownictwa przeznaczoną dla osób, które z powodu choroby lub . Dom Dziennego Pobytu, medycznego kwalifikowanej pierwszej pomocy), innych przyczyn wymagają pomocy innych osób . Utworzenie Klubu Dziecięcego, . aktywna integracja młodzieży wiejskiej w . (przeszkolenie zatrudnionej i zatrudnienie utworzenie mieszkań socjalnych. Młodzieżowych Drużynach Pożarniczych przy OSP, dodatkowej kadry opiekuńczej i specjalistycznej, prowadzenie zajęć dla uczestników) Kęsowo . treningi kompetencji i umiejętności . świadczenie usług opiekuńczych w miejscu . Gminne Centrum Wsparcia Rodziny (warsztaty społecznych, poradnictwo specjalistyczne, zamieszkania osób niepełnosprawnych, starszych i „Szkoła dla rodziców”, zatrudnienie asystenta mediacji rodzinnej oraz udzielanie informacji o zależnych oraz doposażenie miejsca zamieszkania w rodziny, tworzenie alternatywnych form spędzania prawach i uprawnieniach, zajęcia wspierające podstawowy sprzęt rehabilitacyjny, zatrudnienie 2 wolnego czasu i grup wsparcia dla, udzielanie aktywizację zawodową w tym: trenera pracy, wykwalifikowanych opiekunek środowiskowych, doradcy zawodowego, zakup sprzętu rehabilitacyjnego, porad itp.). . kursy zawodowe i szkolenia, prace . zatrudnienie osób pomagających osobom starszym interwencyjne i społecznie użyteczne, staże i i niepełnosprawnym oraz osób prowadzących przygotowanie zawodowe w miejscu pracy, zajęcia dla osób starszych, zakup sprzętu . promowanie zdrowego stylu życia i aktywności niezbędnego dla osób starszych, prowadzenie zajęć fizycznej , dla osób starszych, . zajęcia rehabilitacyjnych i badań specjalistycznych dla osób niepełnosprawnych, . kształtowanie pozytywnych wzorców, wypełnianie wolnego czasu wartościowymi formami,

11 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Lubiewo . skierowanie wybranych uczestników do Klubu . wsparcie rodzin objętych współpracą z asystentem Integracji Społecznej i przeprowadzenie rodziny poprzez realizację form aktywnej treningu kompetencji społecznych integracji, kursów i szkoleń, działań integracyjnych i zawodowych, – działania wspierające proces aktywizacji . zrealizowanie kursów zawodowych oraz kursu społeczno – zawodowej osób zagrożonych prawa jazdy kat. B, ubóstwem lub wykluczeniem społecznym . skierowanie do wykonywania prac społecznie – użytecznych albo staży, . program aktywności lokalnej, . wsparcie osób niepełnosprawnych (realizacja form aktywnej integracji, kursów i szkoleń, działań integracyjnych (Klub Integracji Społecznej – reintegracja społeczna i zawodowa, kursy zawodowe i/lub doskonalące umiejętności, działania integracyjne np. wyjazdy), kursy, szkolenia i działania integracyjne wg zapotrzebowania). Śliwice . skierowanie uczestników do Klubu Integracji . utworzenie punktu pomocy rodzinie udzielającego Społecznej i przeprowadzenie treningu pomocy w zakresie problemów życia i rozwoju kompetencji społecznych i zawodowych, osobistego, problemów życia rodzinnego (m. in. . zrealizowanie kursów zawodowych, alkohol i przemoc), trudności we wzajemnych . skierowanie do wykonywania prac społecznie – relacjach, pomocy w rozwiązywaniu konfliktów użytecznych albo staży. itp., udzielanie bezpłatnego poradnictwa specjalistycznego (min. prawnego, psychologicznego, rodzinnego), . zatrudnienie asystenta rodziny do pracy z rodzinami doświadczającymi problemów opiekuńczo – wychowawcze w celu tworzenia możliwości w poszukiwaniu rozwiązań związanych z trudną sytuacją życiową, . przeprowadzanie szkoleń i warsztatów dla rodziców. Tuchola . wsparcie rodziców powracających na rynek . przeprowadzenie kursów dla asystentów osób . utworzenie mieszkania chronionego dla osoby pracy po przerwie związanej z urodzeniem zależnych, którzy następnie będą pełnić swoje niepełnosprawnej z zaburzeniami psychicznymi, dziecka poprzez zapewnienie opieki nad funkcje w miejscu zamieszkania osób . stworzenie systemu wsparcia dla młodych dziećmi do lat 3 w formach przewidzianych niepełnosprawnych, rodziców w wieku 18-26 lat poprzez grupy przez prawo, wsparcia koordynowane przez asystentów . przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i rodziny, 12 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

integracja mniejszości narodowych i etnicznych . utworzenie Centrum Pomocy Dzieciom i poprzez warsztaty rękodzielnicze, dyskusyjny Dorosłym Osobom Niepełnosprawnym oraz ich klub filmowy, zajęcia kulturalne, Rodzinom (doradztwo w tym prawne, . borowiackie zajęcia pozalekcyjne skierowane do zatrudnienie asystentów osób niepełnosprawnych, mniejszości narodowych, etnicznych oraz osób tłumacza osoby głuchoniemej, logopedy psycho- wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem pedagoga). społecznym. Powiat . organizacja kursów dla osób bezrobotnych . uruchomienie i prowadzenie punktu rehabilitacji . szkolenia i wsparcie dla rodzin zastępczych, Tucholski dających możliwość przystąpienia do egzaminu dzieci i młodzieży aktywizacja bezrobotnych rodziców zastępczych, państwowego w celu uzyskania świadectwa z . budowa i wyposażenie 2 placówek opiekuńczo- kwalifikacji w zawodzie opiekun medyczny, wychowawczych . aktywizacja zawodowa osób biernych . wdrożenie w mieszkaniu chronionym systemu zawodowo poprzez rozwinięcie umiejętności wsparcia w miejscu zamieszkania psychospołecznych, budowanie prawidłowych usamodzielnianych wychowanków w postaci interakcji z otoczeniem, powrót do aktywności zatrudnienia asystenta, społecznej i zawodowej, . pozyskanie mieszkań chronionych, . stworzenie sieci współpracy służb zatrudnienia, . bony dla podopiecznych przez okres pierwszych służb społecznych (publicznych i trzech miesięcy samodzielnego zamieszkania niepublicznych), podmiotów ekonomii przez wychowanka usamodzielnianego z społecznej na rzecz wsparcia osób, rodzin i rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej, środowisk zagrożonych ubóstwem lub . zapewnienie lepszego dostępu do wykluczeniem społecznym w oparciu o specjalistycznych usług wsparcia dla rodzin i osób indywidualną ścieżkę reintegracji, (poradnictwo, terapia itp.), . pomoc usamodzielnianym wychowankom w . szkolenia i terapie dla wychowanków placówki formie umożliwienia im skorzystania z kursów opiekuńczo-wychowawczej, kwalifikacyjnych, studiów oraz kursu prawa . budowa Powiatowego Centrum Wsparcia jako jazdy kat. B oraz możliwości uzyskania zwrotu skupiska usług społecznych. kosztów dojazdu, . aktywizacja osób niepełnosprawnych, . zwiększenie zatrudnienia poprzez umożliwienie odbycia szkoleń przygotowujących do pracy w charakterze opiekuna dziecka do lat 3 (szkolenia, środki na podjęcie działalności gospodarczej). Źródło: Opracowanie na podstawie informacji z urzędów gmin, GOPS i PCPR 13 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 8. Najprężniej działające organizacje pozarządowe działające na ORSG Powiatu Tucholskiego

Organizacja pozarządowa Gmina Zakres działalności Towarzystwo miłośników Cekcyn Towarzystwo zajmuje się inicjowaniem i podejmowaniem Ziemi Cekcyńskiej społecznych działań dotyczących kształtowania właściwego stosunku do środowiska. Propaguje turystyczne walory regionu poprzez wydawnictwa promocyjne; organizowanie imprez kulturalnych w gminie. Organizuje różne formy wypoczynku, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży oraz współpracuje z jednostkami oświatowymi w zakresie realizacji zapisów strategii edukacyjnej gminy. Koordynuje projekty gminne w zakresie edukacji elementarnej. Działa na rzecz wzmacniania więzi międzyludzkich i międzypokoleniowych. Współpracuje również z innymi jednostkami i organizacjami przeciwko wykluczeniu społecznemu. Stowarzyszenie Wspierania Cekcyn Zajmuje się organizacją Festiwali Muzycznych, edukowaniem Kultury Muzycznej mieszkańców w zakresie kultury muzycznej i działalnością na rzecz „Talent” ożywienia kulturalnego w gminie Cekcyn. Stowarzyszenie Cekcyn Głównym filarem działalności jest kultywowanie tradycji regionu Agrorozwoju Sołectwa Borów Tucholskich oraz podejmowanie i wspieranie działań na rzecz Małe Gacno „Jagoda” edukacji i wychowania (w tym z zakresu edukacji elementarnej). Inicjuje, realizuje i koordynuje programy dotyczące rehabilitacji, rewalidacji oraz terapii wspomagających rozwój osób niepełnosprawnych. Stowarzyszenie Na Rzecz Cekcyn Stowarzyszenie wspiera aktywność mieszkańców sołectwa w Ekorozwoju Sołectwa działaniu na rzecz lokalnej społeczności. Stowarzyszenie prowadzi i Krzywogoniec rozwija wieś tematyczną – Wioskę Grzybową oraz prowadzi działalność wydawniczą w zakresie promocji wioski tematycznej. Stowarzyszenie na Rzecz Cekcyn Organizacja ma na celu zinwentaryzowanie wszystkich materialnych i Ocalenia Śladów niematerialnych śladów przeszłości na terenie gminy Cekcyn. Przeszłości w Gminie Prowadzi edukację regionalną, w zakresie dziedzictwa kulturowego, Cekcyn „Światło” pielęgnowania pamięci o ludziach żyjących na tych terenach, a także szerzy tolerancji kulturowej, w tym religijnej. Stowarzyszenie CekcynNet Cekcyn Prowadzi działalność w zakresie rozbudowy sieci internetowej i zapewnienia mieszkańcom i instytucjom dostępu do internetu. Stowarzyszenie Kół Cekcyn Prowadzenie działalności integracyjnej członków Stowarzyszenia; Gospodyń Wiejskich organizowanie kursów i szkoleń, podnoszących kwalifikacje kobiet; Gminy Cekcyn organizowanie warsztatów, kiermaszy, wystaw oraz spotkań, imprez i pokazów. Gminny Ludowy Klub Cekcyn Popularyzacja i rozwój piłki nożnej wśród dzieci, młodzieży i Sportowy „CIS” Cekcyn dorosłych. W okresie zimowym - organizacja turniejów piłkarskich na hali widowiskowo-sportowej. Polski Związek Emerytów, Cekcyn Organizacja i prowadzenie działalności kulturalnej dla seniorów. Rencistów i Inwalidów Organizacja wycieczek, różnych form wypoczynku i rekreacji, Koło Nr 2 w Cekcynie pikników, wieczorków tanecznych i spotkań z okazji różnych świąt, rocznic. Fundacja Zrównoważonego Cekcyn Celem fundacji jest tworzenie warunków dla rozwoju turystyki oraz Rozwoju Lokalnego wspieranie inicjatyw w zakresie edukacji, kultury, ochrony zabytków „Cisowy Fyrtel” i rozwoju gospodarczego. Stowarzyszenie Społeczno- Gostycyn Działalność na rzecz poszanowania wartości przyrodniczych i Kulturalne BURCHAT kulturalnych Gostycyna, i okolic, a także jego teraźniejszy i przyszły rozwój. Stowarzyszenie Gostycyn Celem stowarzyszenia jest aktywizacja społeczna i zawodowa Mieszkańców i Miłośników mieszkańców w oparciu o lokalne zasoby kultury materialnej i Piły nad Brdą "BUKO" niematerialnej. Stowarzyszenie „BUKO” prowadzi Górniczą Wioskę bazującą na historii i zabytkowej podziemnej kopalni węgla brunatnego, która jest jedyną tego typu kopalnią w Polsce północnej. Stowarzyszenie na Rzecz Kęsowo Wspieranie wszechstronnego i zróżnicowanego rozwoju społecznego,

14 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Rozwoju Kęsowa kulturalnego i gospodarczego Kęsowa, wspieranie demokracji i budowanie społeczeństwa w środowisku lokalnym działanie na rzecz zwiększenia udziału młodych ludzi w życiu publicznym, poprawa walorów estetycznych i krajobrazowych regionu oraz jego promocja, promocja kultury fizycznej, sportu i turystyki. Stowarzyszenie na Rzecz Kęsowo Wspieranie rozwoju społecznego, kulturalnego, gospodarczego Rozwoju Sołectwa Żalno sołectwa Żalno, wspieranie demokracji i budowanie społeczeństwa obywatelskiego w środowisku lokalnym, działania na rzecz zwiększania udziału młodych ludzi oraz samotnych i niepełnosprawnych w życiu publicznym, poprawa walorów estetycznych i krajobrazowych regionu oraz jego promocja, promocja kultury fizycznej, sportu i turystyki. Stowarzyszenie Bizon Kęsowo Pozyskiwanie i gromadzenie środków finansowych na działanie Tuchółka stowarzyszenia, prowadzenie działalności w zakresie sportu i rekreacji ruchowej dla członków Stowarzyszenia , mieszkańców wsi Tuchółka oraz mieszkańców gminy Kęsowo, organizowanie zawodów, imprez sportowych i rekreacyjnych dla swoich członków , mieszkańców wsi Tuchólka oraz mieszkańców gminy Kęsowo, udział w turniejach organizowanych w gminie Kęsowo oraz powiecie tucholskim, prowadzenie działalności wychowawczej i popularyzatorskiej w zakresie kultury fizycznej. Stowarzyszenie Rozwoju i Kęsowo Działanie na rzecz rozwoju i promocji wsi Piastoszyn, propagowanie Promocji Wsi Piastoszyn walorów wsi Piastoszyn m.in. turystycznych i agroturystycznych oraz działania na rzecz ich ochrony, inicjowanie oraz prowadzenie działań oświatowych, kulturalnych, artystycznych, sp[ortowych, rekreacyjnych, wspieranie działań na rzecz społeczności lokalnej, kreowanie postaw patriotycznych oraz zasad moralnych i etycznych. Stowarzyszenie na Rzecz Kęsowo Aktywizowanie i integrowanie środowiska lokalnego, organizacja Adamkowa i Pamiętowa imprez, kursów, szkoleń , obozów oraz innych działań dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Stowarzyszenie Pomóżmy Kęsowo Aktywizowanie i integrowanie środowiska lokalnego, wspieranie Gminie Kęsowo lokalnego rozwoju społecznego, kulturalnego, gospodarczego i oświatowego, inicjowanie i wspieranie działań na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów społecznych, promowanie regionu, integracja, aktywizacja pomoc inwalidom, osobom niepełnosprawnym starszym i potrzebującym oraz promocja kultury fizycznej, sportu i rekreacji. Stowarzyszenie Rozwoju Lubiewo Celem Stowarzyszenia jest: wszechstronny rozwój i promocja gminy Gminy Lubiewo „Bory” Lubiewo z wykorzystaniem jej walorów krajobrazowych i przyrodniczych, rozwój i aktywizacja społeczności lokalnej, rozwój gospodarczy oraz promocja produktów lokalnych. Stowarzyszenie Edukacji i Lubiewo Celem organizacji są przede wszystkim działania edukacyjne związane Rozwoju Wsi Klonowo nad z prowadzeniem szkoły publicznej wg projektu „Mała Szkoła” dla Brdą „KLON dzieci klas I-III oraz wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 4-6 lat. Towarzystwo Miłośników Śliwice Celem stowarzyszenia jest prowadzenie obywatelskiej inicjatywy Ziemi Śliwickiej "Knieja mieszkańców dla zapewnienia wszechstronnego rozwoju ziemi śliwickiej, jej popularyzacja, budzenie zainteresowań przeszłością oraz teraźniejszością ziemi śliwickiej a także wspieranie inicjatyw społecznych i kulturalnych mieszkańców gminy. Towarzystwo zajmuje się organizowaniem rajdów pieszych, organizowaniem corocznego konkursu fotograficznego "Bory i Borowiacy". Borowiackie Towarzystwo Tuchola Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie upowszechniania Kultury kultury, promocji regionu, edukacji regionalnej. BTK jest organizatorem lub współorganizatorem wielu świąt, uroczystości i imprez. Lokalna Grupa Działania Tuchola Celem głównym LGD są działania wpływające na rzecz rozwoju „Bory Tucholskie” obszarów wiejskich, wykorzystanie ich potencjału i poprawę 15 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

konkurencyjności jako miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności ekonomicznej. Stowarzyszenie Pomocowo- Tuchola Celem stowarzyszenia jest przeciwdziałanie uzależnieniom i Rozwojowe „Bory patologiom społecznym, a także pomoc w przezwyciężaniu trudnej Tucholskie” sytuacji życiowej. Miejski Ludowy Klub Tuchola Celem klubu jest upowszechnianie kultury fizycznej. Klub prowadzi Sportowy „Tucholanka” sekcje piłki nożnej i siatkowej, lekkiej atletyki, brydża i kręgli klasycznych. Stowarzyszenie Rodzin Tuchola Celem stowarzyszenia jest wspieranie rodziny i systemu pieczy Zastępczych Powiatu zastępczej, profilaktyka uzależnień, organizowanie wypoczynku dla Tucholskiego i dzieci i młodzieży, prowadzenie działalności dydaktycznej, Sępoleńskiego „Dziecko w oświatowej i szkoleniowej w środowisku dziecięcym. Rodzinie” Towarzystwo Rozwoju Tuchola Towarzystwo podejmuje działania na rzecz przeciwdziałania Regionalnego „Promocja bezrobociu, wspierania przedsiębiorczości, nauki, kultury, sportu i Borów Tucholskich” turystyki. Źródło: Opracowanie własne

Załącznik 9. Rozmieszczenie szkół i przedszkoli

Rodzaj szkoły Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Tuchola Śliwice Z. S. Licealnych i Technicznych - ul. Świecka 89a w Tucholi Zespół Szkół Zespół Licealnych i Szkół szkoła Agrotechnicznych - ul. Ponadgim- ponadgimnazjalna Nowodworskiego 9- nazjalnych 13 w Tucholi w Śliwicach Zespół Szkół Ogólnokształcących – ul. Pocztowa 8a w Tucholi Tuchola nr 1 Tuchola nr 3 Bysław Tuchola nr 5 Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Legbąd Śliwice szkoła Zielonka Pruszcz Żalno Klonowo Kiełpin Śliwiczki podstawowa Iwiec Drożdzienica (szkoła Raciąż Lińsk niepubliczna) Stobno Mały Mędromierz (szkoła niepubliczna) Wielki filia szkoły Mędromierz Sucha podstawowej Wielka Klonia Kęsowo Bysław Tuchola gimnazjum Cekcyn Gostycyn Śliwice Żalno Lubiewo Stobno Tuchola nr 1 przedszkole Cekcyn Gostycyn Żalno Bysław Śliwice Tuchola nr 2 oddział Zielonka Wielki Kęsowo (2) Lubiewo Tuchola – w 3 Śliwice przedszkolny przy Iwiec Mędromierz Żalno (1) Bysław szkołach Lińsk 16 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Rodzaj szkoły Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Tuchola Śliwice szkole Wielka Drożdzienica Legbąd Śliwiczki Klonia (1) Raciąż Piastoszyn (1) Stobno Kiełpin Kęsowo (2) Legbąd punkty Żalno (1) Raciąż przedszkolne Drożdzienica Stobno (1) Kiełpin Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

17 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 10. Potrzeby w zakresie rozwoju edukacji na wszystkich poziomach kształcenia

Potrzeby w zakresie wsparcia nauczycieli i Potrzeby infrastrukturalne w zakresie Jednostka Potrzeby z zakresu rozwijania kompetencji innych pracowników pedagogicznych generowania nowych miejsc i poprawy jakości terytorialna kluczowych uczniów ukierunkowane na podniesienie świadczonych usług kompetencji lub kwalifikacji Cekcyn . budowa przedszkola, . zajęcia mające na wyrównywanie szans edukacyjnych . podnoszenie kompetencji nauczycieli . zakup wyposażenia niezbędne do prowadzenia dzieci z niepełnosprawnościami, wychowania przedszkolnego, związane z zajęć rozwijających kompetencje kluczowe . wdrożenie platformy edukacyjnej i kursów e – nowo powstałymi miejscami i poprawą learningowych, jakości edukacji przedszkolnej . szkolenia e-learningowe oraz projekt edukacyjny z obszaru kompetencji cyfrowych, . zajęcia: matematyczne, fizyczne, informatyczne, z języków obcych, z pedagogiem, z zakresu doradztwa zawodowego, zajęcia rozwijające uzdolnienia Gostycyn . wyposażenie pracowni do nauki języków obcych . realizacji zajęć pozaszkolnych rozwijających kompetencje . zwiększenie kwalifikacje/kompetencje w w szkołach na terenie gminy, kluczowe: astronomia, fizyka, matematyka, chemia, zakresie: metod indywidualnej pracy z . zakup sprzętu do prowadzenia zajęć przyroda, biologia, informatyka, język angielski, język uczniem, korzystania z nowoczesnych rozwijających kompetencje klucze (m. in. tablice niemiecki technologii informacyjno – interaktywne, komputery), komunikacyjnych, wykorzystywania metod . wdrażanie usług elektronicznych w szkołach, eksperymentu naukowego w edukacji, . zakup tablic interaktywnych do szkół, diagnostyki psychologiczno – pedagogicznej . wyposażenie sal multimedialnych w szkołach. umożliwiającej wczesne rozpoznanie potrzeb edukacyjnych i deficytów rozwojowych uczniów oraz kształtowania umiejętności interpersonalnych i społecznych Kęsowo . wyposażenie punktów przedszkolnych w: . prowadzenie zajęć rozwijających dla przedszkolaków . szkolenie w zakresie kształtowania postaw podstawowe meble oraz wyremontowanie (np. logopedycznych , rytmiki, teatralnych itp.), wyjazdy kreatywności, innowacyjności i pracy łazienek i wyposażenie jadalni dla dzieci do miejsc atrakcyjnych dla przedszkolaków (ZOO, parki zespołowej oraz podnoszenia kwalifikacji przedszkolnych, place zabaw, rozrywki, kino, itd.). /kompetencji w zakresie wykorzystywania . zakup sprzętu do nauki języka obcego, metod eksperymentu naukowego w edukacji, . zakup pomocy dydaktycznych niezbędnych do wdrażanie nowoczesnych technik nauki prowadzenia zajęć rozwijających dla języków obcych. przedszkolaków, specjalistycznego sprzętu i narzędzi dostosowanych do rozpoznawania potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci, . zakup nowoczesnego sprzętu dydaktycznego z branży rolniczej, mechnicznej, gastronomicznej,

18 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Śliwice . doposażenie sal lekcyjnych do zajęć edukacji . powadzenie zajęć pozalekcyjnych z matematyki dla . dokształcanie nauczycieli przedszkoli w wczesnoszkolnej w pomoce dydaktyczne do uczniów kl. I-III szkoły podstawowej, kierunku podjęcia i realizacji nowych metod nauczania matematyki, . dodatkowe zajęcia dla dzieci w wieku przedszkolnym pracy (język angielski, studia magisterskie . zakup pomocy do prowadzenia zajęć (język angielski, metoda klucz do uczenia się moduł uzupełniające, klucz do uczenia się moduł : dodatkowych i zajęć z języka angielskiego w „Literatura”, edukacja przez ruch, zajęcia rytmiczno- „Literatura”, metody aktywizujące min. : przedszkolu, taneczne, Mały Medyk. „Edukacja przez ruch” metoda Doroty . rozbudowa i adaptacja przedszkola Dziamskiej, aktywne słuchanie muzyki Betii „Borowiaczek” w celu utworzenia nowych miejsc Staruss). przedszkolnych wraz z zakupem wyposażenia. 19 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Potrzeby w zakresie wsparcia nauczycieli i Potrzeby infrastrukturalne w zakresie Jednostka Potrzeby z zakresu rozwijania kompetencji innych pracowników pedagogicznych generowania nowych miejsc i poprawy jakości terytorialna kluczowych uczniów ukierunkowane na podniesienie świadczonych usług kompetencji lub kwalifikacji Tuchola . rozbudowa oraz wyposażenie Przedszkola nr 2 i . dodatkowe zajęcia stymulujące dla przedszkolaków . utworzenie 2 x 1/4 etatu nauczyciela doradcy zwiększenie liczby miejsc przedszkolnych (gimnastyka, logopedia, warsztaty muzyczne, zajęcia do spraw edukacyjno-zawodoznawczych, ruchowe), . zwiększenie możliwości edukacyjnych . doradztwo zawodowe w szkołach gimnazjalnych nauczycieli. poprzez m. in. organizacje spotkań z pracodawcami, lekcje edukacyjno-zawodoznawcze, utworzenie stanowiska doradcy zawodowego, . program doradztwa zawodowego w gimnazjach, . wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w Przedszkolu nr 2 (gimnastyka korekcyjna, zajęcia z logopedii, zajęcia ruchowe), . zajęcia doskonalące porozumiewanie się w językach obcych (j. angielski, j. niemiecki), . kompetencje matematyczne i naukowo-techniczne, . kompetencje informatyczne, . kompetencje w zakresie podstaw i umiejętności niezbędnych na rynku pracy w zakresie kreatywności, innowacyjności i pracy zespołowej. Powiat . zakup sprzętu niezbędnego do prowadzenia zajęć . szkolenia z języka angielskiego i niemieckiego oraz . podniesienie kwalifikacji kadr leśnych oraz Tucholski rozwijających kompetencje kluczowe w ZSO i kulturoznawstwa dla uczniów ZSO, edukacja przyrodniczo-leśna studentów oraz ZSLiA (m. in. tablice multimedialne, . wyjazdy uczniów ZSO do krajów anglo- i nauczycieli poprzez realizację zadań oprogramowanie, komputery), niemieckojęzycznych, dydaktycznych, . wyposażenie pracowni do nauki w zawodzie . realizacja cyklu zajęć podnoszących kompetencje . dostarczenie kompetencji logistyk. matematyczne uczniów ZSO i ZSLiA zakończone wykładowcom/nauczycielom jako liderom przeprowadzeniem konkursów: „Matematyczny postępu technicznego - wyjazdy Maraton Maturzysty”, „Taktyk Praktyk”, „Główka studyjne/staże u pracodawców -uzyskanie pracuje”, certyfikatów po branżowych szkoleniach . prowadzenie zajęć pozalekcyjnych w ZSO i ZSLiA w zakresie nauk matematyczno - przyrodniczych oraz technologii informatyczno - komunikacyjnych realizujących ideę szkolnego ruchu naukowego, . współpraca między gimnazjami, szkołami ponadgimnazjalnymi, uczelniami i pracodawcami . szkolenie grup uczniowskich pod kątem umiejętności 20 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

21 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 11. Zmiany liczby dzieci w wieku 3-5 lat i stanu obsługi w zakresie edukacji przedszkolnej na terenie gmin Powiatu Tucholskiego w okresie 2008-2013

Jednostka 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba dzieci w wieku 3-5 lat ORSG 1488 1517 1642 1766 1833 1812 Cekcyn 204 226 241 265 270 260 Gostycyn 156 155 184 207 217 215 Kęsowo 122 133 143 181 189 183 Lubiewo 214 206 221 223 224 234 Śliwice 211 199 221 217 219 207 Tuchola 581 598 632 673 714 713 Tuchola - miasto 389 384 401 429 462 466 Tuchola - obszar wiejski 192 214 231 244 252 247 Liczba dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym ORSG 484 634 791 1089 1077 1101 Cekcyn 63 64 105 126 111 131 Gostycyn 56 56 70 86 90 101 Kęsowo 48 59 69 165 166 141 Lubiewo 53 82 109 145 153 126 Śliwice 63 120 134 134 131 124 Tuchola 201 253 304 433 426 478 Tuchola - miasto 177 218 262 321 327 380 Tuchola - obszar wiejski 24 35 42 112 99 98 Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 12. Wyniki sprawdzianu szóstoklasistów w gminach Powiatu Tucholskiego w latach 2011-2014

2011 2012 2013 2014 2011-14 2011 2012 2013 2014 2011-14 gmina przeciętny wynik egzaminu szóstoklasisty pozycja gminy wśród 144 gmin województwa Cekcyn 22,92 21,29 21,78 29,25 23,81 112 79 102 1 42 Gostycyn 25,34 20,70 21,46 22,30 22,45 30 95 111 133 102 Kęsowo 24,03 19,07 25,24 22,55 22,72 71 135 13 127 89 Lubiewo 21,19 22,92 21,99 23,03 22,28 144 19 98 111 107 Śliwice 25,05 19,58 21,95 22,03 22,15 40 128 99 136 112 Tuchola 25,51 21,86 22,62 24,63 23,66 26 52 78 54 45 Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

22 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 13. Wyniki egzaminu gimnazjalnego na terenie powiatu w roku 2014

Język angielski Język angielski - Język niemiecki Język

- poziom poziom - poziom niemiecki -

a ze

wos podstawowy rozszerzony podstawowy poziom

i i

Język

polski

Historia

przyrodnic Matematyk

Przedmioty rozszerzony Gmina Liczb Wyni Liczb Liczb Wyni Wynik Wynik a k Liczba a a k Wynik średni w % średni średni w

Liczba zdających 1) zdają średni zdających zdają zdają średn w % % cych w % cych cych i w% 43, Cekcyn 70 58,97 50,47 48,19 49 57,12 49 31,49 21 50,95 0 - 43 48, Gostycyn 55 67,55 61,42 51,18 37 58,89 8 55,5 18 57,39 18 41,06 47 42, Kęsowo 55 64,05 56,58 47,67 29 63,76 20 42,3 26 57,5 8 44,25 27 40, Lubiewo 77 53,06 52,23 44,61 42 49,79 10 34 35 49,46 35 24,97 7 45, Śliwice 78 60,62 61,58 47,71 78 54,71 78 28,97 0 0 - 67 48, Tuchola 189 64,29 58,06 51,2 120 64,45 27 68,19 69 51,58 60 29,35 61 Pozycja gminy wśród 143 wśród 104 wśród 44 Gmina wśród 144 gmin wśród 142 gmin gmin gmin gmin Cekcyn 120 137 58 81 88 106 51 - Gostycyn 17 15 20 35 75 8 22 16 Kęsowo 55 73 72 97 33 33 21 11 Lubiewo 142 132 93 129 134 86 61 38 Śliwice 101 13 39 95 102 119 - - Tuchola 52 49 19 34 25 5 46 31 1) liczba zdających dla egzaminów z języka polskiego, historii i wiedzy o społeczeństwie, matematyki i przedmiotów przyrodniczych Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

23 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 14. Struktura szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez Powiat Tucholski

Liczba uczniów Szkoły wchodzące w skład 2013/2014 Zespół Szkół Licealnych Zasadnicza Szkoła Zawodowa 217 i Technicznych Technikum nr 1 419 RAZEM 636 Zasadnicza Szkoła Zawodowa 176 Zespół Szkół Licealnych Technikum nr 2 325 i Agrotechnicznych RAZEM 501 Liceum Ogólnokształcące 339 Zespół Szkół Gimnazjum Powiatowe 88 Ogólnokształcących RAZEM 427 Szkoła Podstawowa Specjalna 42 Specjalny Ośrodek Gimnazjum Specjalne 49 Szkolno - Wychowawczy Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna 34 Szkoła Przysposabiająca do Pracy 17 Przedszkole Specjalne 6 RAZEM 148 Szkoła Policealna (technik ochrony fizycznej osób i mienia, technik turystyki wiejskiej, technik administracji, technik 99 informatyk, technik rachunkowości, technik bhp, opiekun osoby starszej) Tucholskie Centrum Technikum dla Dorosłych 9 Edukacji Zawodowej Technikum Uzupełniające 17 Uzupełniające Liceum - Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych 289 RAZEM 414 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Śliwicach - 72 Zasadnicza Szkoła Zawodowa (wielozawodowa) RAZEM 2198 Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 15. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na ORSG Powiatu Tucholskiego

Gmina Miejscowość Obiekt  Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św.  Plebania Cekcyn Cekcyn  Ogrodzenie murowane  Teren przykościelny z drzewostanem Gostycyn . Kościół parafialny p.w. Św. Marcina Kamienica . Założenie pałacowo-parkowe Gostycyn Łyskowo . Budynek gospodarczy - ptaszarnia Motyl . Założenie dworsko-parkowe Wielka Klonia . Założenie dworsko-parkowe 24 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Gmina Miejscowość Obiekt Brzuchowo . Park podworski . Kościół parafialny p.w. Chrystusa Króla Jeleńcz . Cmentarz przykościelny Zespół kościoła ewangelickiego, ob. rzym.- kat. Filialnego p.w. św. Bernarda: . Kościół Kęsowo . Pastorówka, ob. plebania Kęsowo . Budynek gospodarczy Pałac w Kęsowie Założenie dworsko-parkowe: Tuchółka . Dwór . Park Żalno . Dwór Bralewnica . Pałac Zespół kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego: Kościół . Cmentarz przykościelny . Ogrodzenie murowane Bysław . Cmentarz rzym.-kat. Parafii p.w. Przemienienia Pańskiego . Murowane ogrodzenie cmentarza od strony zach., płn., i częściowo wsch. Lubiewo . Kaplica grobowa Franciszki z Perkowskich Biernackiej z działkami nr: 408/1, 408/2, 408/3 Zespół klasztorny Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo: Bysławek . Kościół p.w. św. Wawrzyńca z klasztorem . Dom kapelana . Ogrodzenie zewnętrzne i wewnętrzne wraz z bramami Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny: Kościół . Cmentarz przykościelny Śliwice Śliwice . Grota Matki Boskiej z Lourdes . Ogrodzenie cmentarza przykościelnego . Cmentarz parafialny rzym.- kat. Tuchola Zespół kościoła filialnego p.w. św. Jana Nepomucena: . Kościół Dąbrówka . Kaplica grobowa Janta Połczyńskich . Cmentarz przykościelny . Dwór Kiełpin . Założenie dworsko-parkowe Legbąd-Fojutowo . Awedukt Mała Komorza . Założenie dworsko-parkowe Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Trójcy:

. Kościół Raciąż . Cmentarz . Mauzoleum rodziny Janta- Połczyńskich . Ogrodzenie 25 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Gmina Miejscowość Obiekt . Dzielnica Starego Miasta . Kościół parafialny p.w. Św. Jakuba Ap. (d. zbór ewangelicki) . Cmentarz jeńców wojennych Tuchola (miasto) . Cmentarz jeńców wojennych z wojny polsko bolszewickiej . Cmentarz rzym.-kat. parafii p.w. Bożego Ciała . Fragmenty murów miejskich . Bryła i elewacje spichlerza Wysoka . Dwór Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rejestru Zabytków Kujawsko-Pomorskiego Konserwatora Zabytków

Załącznik 16. Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie

Źródło: Tucholski Park Krajobrazowy

26 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 17. Wykaz form chronionych (bez pomników przyrody i użytków ekologicznych) na terenie powiatu tucholskiego

a) Rezerwaty przyrody

Rok Nazwa Powierzchnia Rodzaj Gminy utworzenia Cisy Staropolskie im. Leona 116,9 ha leśny 1956 Cekcyn, Lniano Wyczółkowskiego Bagno Grzybna 6,26 ha torfowiskowy 1982 Tuchola Jezioro Zdręczno 15,74 ha florystyczny 1982 Tuchola Jeziorka Kozie 12,3 ha torfowiskowy 1984 Tuchola Źródła Rzeki Stążki 250,02 ha krajobrazowy 1994 Cekcyn Dolina Rzeki Brdy 1681,5 ha krajobrazowy 1994 Cekcyn, Gostycyn, Tuchola Rezerwat Cisów Jelenia Góra im. 4,39 ha florystyczny 1995 Cekcyn Kazimierza Szlachetki Czapliniec Koźliny 23,21 ha faunistyczny 1996 Lubiewo Bagna nad Stążką 478,45 ha torfowiskowy 1999 Cekcyn Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

b) Parki krajobrazowe

Nazwa Opis Tucholski Park Krajobrazowy został powołany na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w 1985 roku. Obejmuje swymi granicami południowo-wschodnią część zwartego kompleksu Borów Tucholskich o powierzchni 36.983 ha, a otulina 15.946 ha W granicach województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się 25660 ha w parku i 12059 ha w otulinie, a w granicach województwa pomorskiego znajduje się 11323 ha w parku i 3887 w otulinie. Powierzchnia chroniona w gminach powiatu tucholskiego: Tuchola - park: 12690 ha, otulina: 3081 ha Cekcyn - park: 7310 ha, otulina: 4058 ha Śliwice - park: 4780 ha, otulina: 2120 ha

Tucholski Park Lubiewo - park: 230 ha, otulina: 1960 ha Krajobrazowy (1) Gostycyn - park: 650 ha, otulina 840 ha Udział gmin powiatu w ogólnej powierzchni chronionej (park z otuliną): Tuchola – 29,8% Cekcyn – 21,5% Śliwice – 13,0% Lubiewo – 4,1% Gostycyn – 2,8% Aż 71,2% Tucholskiego PK leży więc w granicach powiatu tucholskiego. W strukturze parku nieco ponad 86% powierzchni zajmują lasy, niespełna 9% użytki rolne, ponad 2% - wody. W otulinie ponad 48% zajmują tereny rolne, 37% - lasy, 4% - wody, a ponad 10% tereny pozostałe (w tym zabudowane). Wdecki Park 16 lutego 1993 roku, w celu zachowania w warunkach zrównoważonego rozwoju i 27 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Nazwa Opis Krajobrazowy (2) popularyzacji tych wartości utworzono Wdecki Park Krajobrazowy (Rozporządzenie Nr 52/93 Wojewody Bydgoskiego z dnia 16.02.1993r. (Dziennik Urzędowy Woj. Bydgoskiego nr 10 poz. 133). W ciągu istnienia parku ze względu na zmianę uwarunkowań administracyjnych i nowelizację ustawy o ochronie przyrody aktualizowano powyższy dokument, obecnie obowiązuje rozporządzenie nr 29/2004 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 02.11.2004 (Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego nr 111, poz. 1888). oraz Statut Wdeckiego Parku Krajobrazowego, stanowiący załącznik do Uchwały Nr XII/210/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 września 2011. Park wraz z otuliną objął swym zasięgiem obszar 23 786,39 ha, z czego 4 609,15 ha stanowi otulina. Pod względem administracyjnym Park leży w granicach siedmiu gmin powiatów świeckiego i tucholskiego. Aż 75,3% powierzchni parku, a 72,2% łącznej powierzchni parku i otuliny leży w gminie Osie. W gminach powiatu tucholskiego, w granicach Wdeckiego PK znajduje się: Śliwice – park: 300 ha, otulina – brak na terenie gminy Cekcyn – park: 282 ha, otulina – brak na terenie gminy Część Wdeckiego PK na terenie gminy Śliwice stanowi 1,57% powierzchni parku (a w stosunku do powierzchni parku łącznie z otuliną – 1,26%), a na terenie gminy Cekcyn – 1,47% (1,18%). Krajeński Park Krajobrazowy utworzony został w 1998 roku. Jego obecna powierzchnia wynosi 73 850 ha. Jest największym wśród ośmiu parków krajobrazowych województwa kujawsko- pomorskiego. Rozprzestrzenia się w granicach czterech gmin powiatu sępoleńskiego: Sępólno Krajeńskie, Więcbork, Kamień Krajeński i Sośno, w gminie Kęsowo w powiecie tucholskim i gminie Mrocza w powiecie nakielskim, przy czym największe jego połacie mieszczą się w czterech gminach: Sępólno Krajeńskie, Więcbork, Kamień Krajeński i Kęsowo. Krajeński Park Lasy zajmują około 29 % powierzchni. Są one bardzo zróżnicowane, zachowały się tu prawie Krajobrazowy (3) wszystkie zbiorowiska leśne, takie jak: bory sosnowe i mieszane, lasy liściaste, grądy, dąbrowy, buczyny oraz łęgi i olsy. Aż 2/3 powierzchni parku to tereny rolne i tak duży ich udział jest jednym z wyróżników Krajeńskiego PK. Na terenie powiatu tucholskiego (w gminie Kęsowo) Krajeński PK zajmuje 8330 ha – a więc leży tu około 1/9 ogólnej powierzchni Parku. Gmina Kęsowo weszła w graniach Parku w roku 2004 wraz z poszerzeniem jego pierwotnych granic. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

c) Obszary chronionego krajobrazu (4)

Nazwa Rodzaj Gminy Powierzchnia Ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemu ekosystemów Śliwicki OChK leśny Śliwice, 26 487 ha racjonalna gospodarka leśna, polegająca na Osie, zachowaniu różnorodności biologicznej Cekcyn, siedlisk kompleksu Borów Tucholskich Lniano, Lubiewo OChK Zalewu wodny i leśny Koronowo, 28 687 ha zachowanie różnorodności biologicznej Koronowskiego Gostycyn, siedlisk, ochrona zbiorników wód Lubiewo, powierzchniowych (naturalnych i sztucznych, Osielsko, płynących i stojących) wraz z pasem Sicienko, otaczającej roślinności, prowadzenie Pruszcz, racjonalnej gospodarki leśnej w Dolinie Brdy, miasto zwiększanie istniejącego stopnia pokrycia Bydgoszcz terenów drzewostanami, w szczególności na 28 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Nazwa Rodzaj Gminy Powierzchnia Ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemu ekosystemów terenach porolnych tam, gdzie z przyrodniczego i ekonomicznego punktu widzenia jest to możliwe; sprzyjanie tworzeniu zwartych kompleksów leśnych o racjonalnej granicy polno-leśnej; tworzenie i utrzymywanie leśnych korytarzy ekologicznych. OChK Doliny wodny Gostycyn 1000 ha zachowanie różnorodności biologicznej Rzeki siedlisk, ochrona rzeki Kamionki wraz z Kamionki pasem otaczającej roślinności OChK Doliny wodny Koronowo, 650 ha zachowanie różnorodności biologicznej Rzeki Sępolenki Gostycyn siedlisk, ochrona rzeki Sępolenki wraz z pasem roślinności okalającej. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

d) Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Nazwa Powierzchnia Charakterystyka (5)

Dolina Rzeki 358,41 ha (w Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Rzeki Ryszki” utworzony został w Ryszki gminach 1997 roku. Przedmiotem ochrony jest dolina rzeki Ryszki mocno wcięta w Cekcyn, równinę sandrową Borów Tucholskich, zróżnicowana pod względem Lniano, Osie) florystyczno-fitosocjologicznym i charakteryzująca się niezwykle malowniczym krajobrazem. Jest to głęboka dolina rzeki z licznymi rozcięciami erozyjnymi zboczy i niewielkimi rozlewiskami w korycie oraz przyległymi terenami leśnymi ze stanowiskami lęgowymi zimorodka oraz rzadkimi i chronionymi roślinami. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

e) Obszary Natura 2000

Nazwa Powierzchnia Gminy

Doliny Brdy i Stążki w 3948,4 ha Cekcyn, Gostycyn, Tuchola Borach Tucholskich Kościół w Śliwicach 0,1 ha Śliwice Bory Tucholskie 322535,8 ha Cekcyn, Gostycyn, Kęsowo, Lubiewo, Śliwice, Tuchola ponadto: w woj. kujawsko-pomorskim: Osie, Warlubie, Nowe, Lniano, Drzycim, Jeżewo w woj. pomorskim: Bytów, Lipnica, Studzienice, Lipusz, Parchowo, Kościerzyna, Brusy, Dziemiany, Karsin, Stara Kiszewa, Kaliska, Konarzyny, Czersk, Czarna Woda, Osieczna, Zblewo, Lubichowo, Skórcz, Chojnice, Osiek, Skórcz m., Smętowo Graniczne Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (1) Informacje według http://www.tuchpark.tuchola.pl/informacje.php (2) Informacje według http://parki.kujawsko- pomorskie.pl/wpk (3) Informacje według http://www.krajenskiparkkrajobrazowy.org.pl (4) Informacje według Uchwały nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 marca 2011r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (5) Informacja według http://www.aktywnawies.pl

29 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 18. Sytuacja kanalizacyjna oraz potrzeby w zakresie rozwoju sieci wodno- kanalizacyjnej gmin ORSG Powiatu Tucholskiego

Gmina Opis Cekcyn Gmina od 28.10.2016 r. należy do aglomeracji Cekcyn. Ścieki komunalne z terenu gminy trafiają do oczyszczalni ścieków komunalnych w Tucholi. Według ewidencji Urzędu Gminy, na terenie gminy zlokalizowanych jest 230 zbiorników na nieczystości ciekłe oraz funkcjonują 62 przydomowe oczyszczalnie ścieków. Planowane inwestycje – Budowa automatycznej stacji uzdatniania wody w Cekcynku. Gostycyn Gmina należy do aglomeracji kanalizacyjnej Gostycyn, która oprócz obszaru gminy Gostycyn obsługuje także osiem miejscowości z gminy Koronowo. Według ewidencji Urzędu Gminy na terenie gminy zlokalizowanych jest 145 zbiorników na nieczystości ciekłe (2006 r.) oraz funkcjonują 34 przydomowe oczyszczalnie ścieków (2010 r.). Planowane inwestycje: . budowa kolektora sanitarnego Gostycyn – Tuchola wraz z budową wodociągu, . modernizacja i rozbudowa sieci wodociągowej w sołectwie Piła, . budowa przyzagrodowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy. Kęsowo Gmina należy do aglomeracji kanalizacyjnej Tuchola. Ścieki komunalne z terenu gminy trafiają do oczyszczalni ścieków komunalnych w Tucholi (sieć kanalizacyjna połączona jest z kolektorem biegnącym ze wsi Bladowo do oczyszczalni ścieków komunalnych w Tucholi). Na terenie gminy funkcjonuje łącznie 59 przepompowni ścieków oraz 34 przydomowe oczyszczalnie ścieków komunalnych. Urząd Gminy nie prowadzi ewidencji zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe. Planowane inwestycje: . sieć wodociągowa w Pamiętowie. Lubiewo Gmina należy do aglomeracji kanalizacyjnej Lubiewo. Ścieki trafiają do oczyszczalni w miejscowości Bysław. Według ewidencji Urzędu Gminy, na terenie gminy zlokalizowanych jest ok. 200 zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe oraz funkcjonuje 314 przydomowych oczyszczalni ścieków. Planowane inwestycje: . remont przepompowni ścieków, . budowa sieci wodociągowej spinającej wodociąg Bysław i Lubiewo, . remont stacji uzdatniania wody w Bysławiu i Lubiewie, . budowa przydomowych oczyszczalni ścieków dla terenów nieobjętych systemem kanalizacji. Śliwice Gmina należy do aglomeracji kanalizacyjnej Śliwice. Ścieki z terenu gminy trafiają do oczyszczalni w Śliwicach. Według ewidencji Urzędu Gminy na analizowanym terenie zlokalizowanych jest 188 zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe oraz funkcjonuje 47 przydomowych oczyszczalni ścieków. Aktualnie do sieci kanalizacyjnej podłączone są wszystkie miejscowości, które spełniają ekonomiczne warunki podłączenia dla sieci zbiorczej. Spośród miejscowości, które warunków ekonomicznych nie spełniają, wskazuje się następujące, które z innych względów (głównie środowiskowych) powinny być podłączone do sieci: Główka, Okoniny, Brzeźno, Linówek, Łoboda, Łąski Piec. Ścieki z miejscowości Krąg odprowadzane są do oczyszczalni gminy Czersk (miejscowość Krąg znajduje się w graniach aglomeracji Czersk). Z miejscowości Łąski Piec planuje się odprowadzanie ścieków do Gminy Osie (miejscowość Łąski Piec nie znajduje się jednak w graniach aglomeracji Osie). Tuchola Gmina Tuchola objęta jest aglomeracją kanalizacyjną Tuchola, z oczyszczalnią w mieście Tuchola, obejmującą także miejscowości gmin Cekcyn i Kęsowo. Według ewidencji Urzędu Miejskiego, w gminie funkcjonuje 39 przydomowych oczyszczalni ścieków. Planowane inwestycje: . budowa kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej w m. Rzepiczna, . budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągu w m. Biała, . budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągu w m. Łosiny, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Przy Szosie Sępoleńskiej, . budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągu w m. Raciąski Młyn, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Słupy, 30 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Gmina Opis . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Wysoka Wieś, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Huby, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Dąbrówka, . budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągu w m. Klocek, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Jesionowo, Stobno i Kiełpin, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Legbąd, . budowa kanalizacji sanitarnej w m. Mały Mędromierz, . remont stacji uzdatniania wody w miejscowościach Raciąż, Kiełpin i Stobno, . modernizacja oczyszczalni ścieków dla aglomeracji Tuchola. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego, Informacje z urzędów gmin

Załącznik 19. Odcinki dróg wskazywane jako wymagające realizacji dróg rowerowych w pierwszej kolejności

Jednostka Odcinki dróg Cekcyn  Cekcyn – Rudzki Most  Cekcyn – Bysław  Cekcyn – Wierzchlas  Cekcyn – Krzywogoniec – Małe Gacno Gostycyn  ścieżka pieszo-rowerowa Gostycyn – Piła (kontynuacja)  ścieżka pieszo-rowerowa Łyskowo-Tuchola  ścieżka pieszo-rowerowa Kamienica –Pruszcz  ścieżka pieszo-rowerowa Gostycyn – Wielka Klonia Kęsowo  ścieżka pieszo – rowerowa Tuchółka – Jeleńcz  ścieżka pieszo – rowerowa Tuchółka – Żalno  ścieżka pieszo – rowerowa Żalno - Piastoszyn  ścieżka pieszo – rowerowa Kęsowo - Pamiętowo  ścieżka pieszo – rowerowa Kęsowo - Obrowo  ścieżka pieszo – rowerowa Kęsowo - Jeleńcz  ścieżka pieszo – rowerowa Kęsowo - Adamkowo (przebieg przez ulicę Pamiętowską)  ścieżka pieszo – rowerowa Kęsowo - Drożdzienica (do bunkra) Lubiewo  ścieżka pieszo-rowerowa Bysław-Bysławek  ścieżka pieszo-rowerowa Bysław-Wełpin  ścieżka pieszo-rowerowa Bysław-Lubiewo  ścieżka pieszo-rowerowa Bysław-Tuchola  ścieżka pieszo-rowerowa z Minikowa do jeziora w Bysławku  ścieżka pieszo-rowerowa Szumiąca - Piła Śliwice  010209C Rosochatka - Jeziorna - Okoniny Nadjezione  010216C Lińsk – Zarośle  010217C Lińsk - Lisiny  010218C Brzozowe Błota - Zarośle Dw.  010219C Brzozowe Błota - Kamionka  010222C Okoniny Nadjeziorne - Główka  010223C Okoniny Nadjeziorne – Zarośle  Lińsk – Brzozowe Błota wzdłuż drogi powiatowej (1,5 km)  Lińsk – Okoniny Nadjeziorne wzdłuż drogi powiatowej (3 km)  Lińsk – Wielkie Gacno (6 km) 31 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednostka Odcinki dróg  Śliwice – Rosochatka - Lipowa – Śliwice (12 km)  Rosochatka – Okoniny (11 km) Tuchola Przy drogach wojewódzkich:  Tuchola-Bladowo,  Tuchola – Kiełpin,  Tuchola-Legbąd,  Tuchola-Mały Mędromierz,  Tuchola – łączniki pomiędzy istniejącymi ścieżkami rowerowymi na ul. Świeckiej, Bydgoskiej i Warszawskiej, Przy drogach powiatowych:  Tuchola-Raciąż,  Tuchola-Plaskosz (Gołąbek). Przy drogach gminnych:  Tuchola – ciąg ulic Pocztowa–Dworcowa,  Tuchola – rozbudowa promenady pieszo-rowerowej nad j. Głęboczek. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 20. Budynki użyteczności publicznej poddane termomodernizacji

Jednostka Wykaz budynków Cekcyn  Budynek Urzędu Gminy w Cekcynie  Gminny Ośrodek Kultury w Cekcynie  Szkoła Podstawowa w Cekcynie  Gimnazjum w Cekcynie  Szkoła Podstawowa w Iwcu  Szkoła Podstawowa w Zielonce  Świetlica wiejska w Iwcu  Świetlica wiejska w Krzywogońcu  Świetlica wiejska w Ludwichowie  Świetlica wiejska w Małym Gacnie  Świetlica wiejska w Nowym Suminie  Świetlica wiejska w Wysokiej  Świetlica wiejska w Zielonce  Hala widowiskowo – sportowa  SPZOZ w Cekcynie  Ośrodek Turystyczny w Cekcynie Gostycyn Żaden z budynków publicznych w gminie nie został poddany modernizacji energetycznej. Jedynie w Świetlicy Wiejskiej w Przyrowie zamontowano pompę ciepła do ogrzewania budynku (wymagane są dalsze prace) Kęsowo  Urząd Gminy  Zespół Szkół w Kęsowie  Pałac w Kęsowie  Szkoła Podstawowa w Drożdzienicy Lubiewo Budynki, które zostały poddane termomodernizacji i można ją uznać za zakończoną:  świetlica wiejska w Bysławku, świetlica wiejska w Suchej,  Szkoła Podstawowa w Klonowie, Szkoła Podstawowa w Suchej,  budynek Ośrodka Zdrowia w Bysławiu i Lubiewie,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubiewie Budynki, które zostały poddane termomodernizacji, ale wymagają dalszych prac:  świetlica wiejska w Bysławiu, świetlica wiejska w Płazowie , świetlica wiejska w Trutnowie, 32 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednostka Wykaz budynków świetlica wiejska w Wełpinie, Zespół Szkół w Bysławiu Śliwice  Gminny Ośrodek Kultury w Śliwicach  Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Śliwicach Tuchola  budynek Wiejskiego Domu Kultury w Raciążu (filia TOK Tuchola) Powiat  Dom Dziecka w Tucholi  Dom Pomocy Społecznej w Wysokiej  Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej  Zespół Szkół Licealnych i Technicznych w Tucholi  Zespół Szkół Ogólnokształcących  Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy  Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego; Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Cekcyn

Załącznik 21. Budynki użyteczności publicznej wskazywane do termomodernizacji

Jednostka Wykaz budynków Cekcyn  przedszkole w Zielonce – oddział zamiejscowy w Zdrojach  budynek wielofunkcyjny w Nowym Suminie  świetlica wiejska w Ostrowie  świetlica wiejska w Wielkich Budziskach  obiekt poszkolny „ Stara Szkoła” w Trzebcinach  ośrodek Turystyczny w Zdrojach Gostycyn  budynek Urzędu Gminy w Gostycynie  budynki wchodzące w skład Zespołu Szkół w Gostycynie  szkoła Podstawowa w Pruszczu  budynki świetlic wiejskich  remizy OSP (w Bagienicy, Wielkim Mędromierzu, Małej Kloni, Wielkiej Kloni,  budynek Gminnego Ośrodka Kultury w Gostycynie  budynek SPZOZ w Gostycynie  budynek byłego ośrodka zdrowia przy ul. Bydgoskiej 12  budynek Poczty  budynek policji  budynek Domu Dziennego Pobytu przy ulicy Słonecznej 4 w Gostycynie  budynek byłej szkoły w Kamienicy  budynek wielorodzinny przy ul. Słonecznej 2 w Gostycynie  świetlica Wiejska w Przyrowie  świetlica Wiejska w Małej Kloni  wiejski Dom Kultury w Wielkiej Kloni  4 budynki mieszkalne Wspólnoty Mieszkaniowej w Kamienicy  budynek Wielorodzinny przy ul. Słonecznej 6  budynek wielorodzinny Wspólnoty Mieszkaniowej w Łyskowie - nr 42  Dom Nauczyciela w Bagienicy  świetlica Wiejska w Pruszczu W najbliższym czasie planuje się montaż pomp ciepła w remizach OSP, w budynku Astrobazy, budynku Centrum Sportowo – Rehabilitacyjnego i Domku Miodowym w Wielkim Mędromierzu Kęsowo  świetlica w Obrowie 33 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednostka Wykaz budynków  sala w Drożdzienicy  częściowo szkoła w Kęsowie Lubiewo  Zespół Szkół w Lubiewie  świetlica wiejska w Klonowie  świetlica wiejska w Minikowie  świetlica wiejska w Lubiewicach  świetlica wiejska w Cierplewie  OSP w Lubiewie  Zespół Klasztorny w Bysławku Śliwice  budynek Urzędu Gminy Śliwice, GOPS, Urzędu Stan Cywilnego i archiwum  budynek przedszkola gminnego  budynek gimnazjum i szkoły podstawowej w Śliwicach  budynek OSP Śliwice  świetlica wiejska w Śliwiczkach Tuchola  budynek Urzędu Miejskiego w Tucholi  budynek Tucholskiego Ośrodka Kultury w Tucholi  budynek Przedszkola nr 1 w Tucholi  budynek Szkoły Podstawowej nr 1 w Tucholi  budynek Szkoły Podstawowej nr 3 w Tucholi  budynek Szkoły Podstawowej nr 5 w Tucholi  budynek przy ul. Świeckiej 23 w Tucholi  budynki mieszkalne wielorodzinne Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko – Własnościowa w Tucholi  budynek Powiatowego Urzędu Pracy w Tucholi  budynki Wspólnot Mieszkaniowych Nieruchomości aleja LOP 2 i LOP 4 Planowane jest zamontowanie instalacji solarnej wspierającej sieć CO i CWU w ramach planowanej termomodernizacji Przedszkolna nr 1 Tucholi. Rozważana jest instalacja ulicznych lamp solarnych na terenach słabiej zaludnionych, o wysokim koszcie rozbudowy sieci. Rozważane jest też zainstalowanie źródeł OZE na budynku Tucholskiego Ośrodka Kultury w Tucholi (wiatraki, panele solarne, panele fotowoltaiczne) w ramach planowanej termomodernizacji budynku. Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 22. Małe elektrownie wodne na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego

Określenie położenia MEW Moc Rok Lp. nazwa nazwa cieku, zainstalowana obręb miejscowość nr działki uruchomienia km cieku (kW) Mała Kamionka Elektrownia 1 Gostycyn Kamienica 550/3, 507 w km 13 + 11.10.1994 r. 40,0 Wodna 265 cieku w Kamienicy 312/1, Mała 312/2, Kamionka Elektrownia Wielka 2 Karczewo 312/3, w km 19 + 10.01.1990 r. 40,0 Wodna Klonia 311/1, 000 cieku w Karczewie 311/2 Mała Wielki Kanał Elektrownia Brdy 3 Klocek Zielonka 950 30.06.1992 r. 15,0 Wodna w km 0 + 000 w Zielonce cieku 34 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Określenie położenia MEW Moc Rok Lp. nazwa nazwa cieku, zainstalowana obręb miejscowość nr działki uruchomienia km cieku (kW) Mała Kicz Elektrownia 4 Tuchola Piszczek 3810 w km 0 + 105 07.08.2006 r 20,0 Wodna cieku w Piszczku Mała Elektrownia Szumiąca Szumiąca 5 Wodna Płazowo 190 w km 5 + 650 12.09.2005 r 15,0 Młyn w Szumiącej cieku Młyn Mała Struga Elektrownia Raciąski Ciechocińska 6 Wodna Raciąż 1110 05.08.2005 r 47,8 Młyn w km 5 + 800 w Raciąskim cieku Młynie Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego

Załącznik 23. Uchwała nr 2015.5.1 Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego Uchwała nr 2015.5.1 Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego

z dnia 13.05.2015r. w sprawie: przyjęcia kryteriów wyboru projektów przeznaczonych do realizacji w ramach ORSG Powiatu Tucholskiego oraz zatwierdzenia listy projektów ORSG Powiatu Tucholskiego. Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego uchwala co następuje: 1. Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego przyjmuje następujące kryteria wyboru projektów do realizacji w ramach obszaru powiatowego: a. stopień w jakim projekt wpłynie na realizację założeń strategii województwa; b. stopień w jakim projekt wpłynie na rozwiązanie problemów danego obszaru; c. stopień przygotowania projektu do realizacji; d. zakończenie realizacji projektu do 2018r. 2. Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego rekomenduje do realizacji projekty podstawowe i rezerwowe, znajdujące się na liście stanowiącej załącznik do niniejszej uchwały, potwierdzając iż zawarte na niej projekty: a. wpłyną pozytywnie w znacznym stopniu na realizację założeń strategii województwa, b. wpłyną pozytywnie w znacznym stopniu na rozwiązywanie problemów ORSG Powiatu Tucholskiego, c. zaplanowane są w stopniu pozwalającym na ocenę ich zgodności ze strategią województwa oraz strategią ORSG Powiatu Tucholskiego, a dalsze przygotowanie do realizacji ściśle powiązane jest z terminami ogłoszenia konkursów oraz zapewnienia finansowania. 3. Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego postanawia przekazać zatwierdzoną listę projektów podstawowych, rezerwowych i komplementarnych Urzędowi Marszałkowskiemu 35 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Województwa Kujawsko-Pomorskiego, pełniącemu rolę Instytucji Zarządzającej RPO WK-P, w celu rozpoczęcia procesu negocjacji. 4. Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego postanawia przekazać zatwierdzone listy projektów do konsultacji społecznych, w celu zachowania partnerskiego modelu współpracy, tj. udziału m.in. jst, organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, partnerów społecznych oraz gospodarczych, instytucji rynku pracy, organizacji skupiających pracodawców, instytucji pomocy i integracji społecznej, Lokalnych Grup Działania, szkół i placówek prowadzących kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, kościołów i związków wyznaniowych. Uzasadnienie:

Zgodnie z Porozumieniem na rzecz rozwoju Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego do zadań Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego należy m.in. „zatwierdzanie listy projektów stanowiących integralną część Strategii i jej aktualizacja” oraz „przedkładanie Strategii do zaopiniowania IZ RPO oraz Marszałkowi Województwa Kujawsko- Pomorskiego”. Jednocześnie „Zasady przygotowania Strategii dla Obszarów Rozwoju Społeczno- Gospodarczego w okresie programowania 2014-2020” (stanowiące załącznik do Uchwały nr 38/1294/14 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 17 września 2014 r., zmienione uchwałą 5/135/15 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 4 lutego 2015) przewidują, że „Przedsięwzięcia wskazane do realizacji w ramach polityki terytorialnej będą przedmiotem negocjacji w ramach Kontraktu Regionalnego, tj. porozumienia zawartego pomiędzy jednostkami samorządowymi Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego a IZ RPO”. Niniejsza Uchwała stanowi realizację przedmiotowych zadań KS ORSG, w sposób zgodny z dokumentami programowymi. Zgodnie z przytoczonymi „Zasadami” w Strategii ORSG powinien zostać opisany tryb i zasady naboru projektów. Ma to na celu doprecyzowanie, w jaki sposób zostały wybrane projekty do realizacji w ramach obszarów powiatowych przy jednoczesnym zachowaniu partnerskiego modelu współpracy, tj. udziału m.in. jst, organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, partnerów społecznych oraz gospodarczych, instytucji rynku pracy, organizacji skupiających pracodawców, instytucji pomocy i integracji społecznej, Lokalnych Grup Działania, szkół i placówek prowadzących kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, kościołów i związków wyznaniowych. Niniejsza Uchwała ma na celu realizację przedmiotowych Zasad. „Zasady” rekomendują, aby przy naborze uwzględnione zostały m.in. takie kryteria jak: stopień w jakim projekt wpłynie na realizację założeń strategii województwa, stopień w jakim projekt wpłynie na rozwiązanie problemów danego obszaru, stopień przygotowania inwestycji do realizacji, termin zakończenia realizacji przedsięwzięcia do 31 grudnia 2018 r. itp. W niniejszej Uchwale zalecane kryteria uwzględnione zostały w maksymalnym możliwym stopniu.

Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

36 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Załącznik 24. Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFRR z listy podstawowej

Koszt Wydatki planowane w latach Źródła L.p. Nazwa projektu całkowity finansowania* (zł) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2 077 218,93 Budowa przedszkola EFRR 1. wraz z wyposażeniem w 3 615 603,74 2 150 474,40 1 465 129,34 1 538 384,81 Cekcynie środki własne Modernizacja energetyczna budynku 398 635,07 Domu Dziennego EFRR 2. 590 164,38 82 097,36 508 067,02 Pobytu przy ulicy 191 529,31 Słonecznej 4 w środki własne Gostycynie Budowa kolektora sanitarnego tłocznego z 2 154 630,72 zł terenu gminy Gostycyn EFRR 3. do systemu kanalizacji 3 163 300,00 1 008 669,28 zł 2 560 700,00 565 800,00 Miasta i Gminy Tuchola środki własne realizowanego w dwóch etapach Oświetlenie terenów 85 000,00 użyteczności publicznej EFRR 4. jako źródło 100 000,00 100 000,00 niskoemisyjnej energii na 15 000,00 terenie gminy Gostycyn środki własne 212 500,00 Doposażenie punktów EFRR 5. przedszkolnych na 250 000,00 250 000,00 terenie Gminy Kęsowo 37 500,00 środki własne 127 500,00 Remont zabytkowego EFRR 6. 150 000,00 15 000,00 135 000,00 kościoła w Kęsowie 22 500,00 środki własne Rozbudowa drogi 434 514,18 7. wojewódzkiej nr 240 721 784,36 EFRR 721 784,36 Chojnice- Świecie od km 287 270,18

37 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Koszt Wydatki planowane w latach Źródła L.p. Nazwa projektu całkowity finansowania* (zł) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 12+853 do km 14+303 środki własne polegająca na budowie drogi dla rowerów wraz z infrastrukturą i urządzeniami budowlanymi Rozbudowa i przebudowa Zespołu 839 095,79 Szkół im. Wojska EFRR 8. Polskiego w Lubiewie na 1 571 141,73 1 571 141,73 732 045,94 potrzeby wygenerowania środki własne dodatkowych miejsc przedszkolnych Przebudowa i remont stacji uzdatniania wody w 1 381 320,71 miejscowości Lubiewo, EFRR 9. 1 998 852,32 900 000,00 1 098 852,32 przebudowa i remont 617 531,61 istniejących środki własne przepompowni ścieków Budowa ścieżki 267 000,00 rowerowej na odcinku EFRR 10. 356 000,00 356 000,00 Bysław-Bysławek- II etap 89 000,00 1500m środki własne Modernizacja oświetlenia 315 000,00 ulicznego z EFRR 11. zastosowaniem 420 000,00 420 000,00 105 000,00 technologii LED na środki własne terenie gminy Lubiewo Tworzenie nowych miejsc dla dzieci oraz rozszerzenie świadczenia 840 000,00 usług edukacji EFRR 12. 1 552 493,15 43 000,00 776 246,57 776 246,58 przedszkolnej w 712 493,15 przedszkolu środki własne BOROWIACZEK poprzez adaptację, 38 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Koszt Wydatki planowane w latach Źródła L.p. Nazwa projektu całkowity finansowania* (zł) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 rozbudowę, nadbudowę istniejącego przedszkola Budowa sieci 948 914,01 wodociągowej, kanalizacji EFRR 13. sanitarnej na ul. 1 116 369,42 558 184,71 558 184,71 167 455,41 Łowieckiej, Grzybowej i Środki własne Borowiackiej Walka z wykluczeniem społecznym wraz z 2 245 394,15 integracją mniejszości EFRR 14. narodowych i etnicznych 2 641 640,18 2 641 640,18 396 246,03 na terenie Starówki w środki własne Tucholi, część inwestycyjna Termomodernizacja 900 000,00 kompleksu budynków EFRR 15. 1 058 823,53 1 058 823,53 Szkoły Podstawowej nr 3 158 823,53 w Tucholi. środki własne 872 533,50 Budowa Powiatowego EFRR 16. 1 026 510,00 513 255,00 513 255,00 Centrum Wsparcia 153 976,50 środki własne Modernizacja i dostosowanie zabytkowego budynku 340 000,00 Muzeum Borów EFRR 17. Tucholskich do pełnienia 400 000,00 200 000,00 200 000,00 60 000,00 funkcji nowoczesnego środki własne centrum kultury Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie Rozbudowa drogi 765 769,40 wojewódzkiej nr 240 EFRR 18. poprzez budowę drogi 1 275 432,04 1 275 432,04 509 662,64 rowerowej na odcinku środki własne Bladowo - Tuchola 39 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Koszt Wydatki planowane w latach Źródła L.p. Nazwa projektu całkowity finansowania* (zł) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2 402 805,00 EFRR Budowa Automatycznej 708 001,00 19. Stacji Uzdatniania Wody 3 477 001,00 1 738 500,50 1 738 500,50 środki własne w Cekcynku 366 195,00 WFOŚ Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych *W źródłach finansowania wskazano kwotę dofinasowania z EFRR oraz wkład ze środków własnych. Środki własne należy rozumieć jako środki z budżetu beneficjenta. Dokładniejsze określenie źródeł finansowania wkładu własnego, będzie znane na etapie przygotowywania dokumentacji konkursowej dla konkretnej propozycji projektowej.

Załącznik 25. Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFS z listy podstawowej

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Aktywizacja społeczno – zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez realizację warsztatów 382 500,00 kompetencji społecznych, EFS 1. 450 000,00 150 000,00 150 000,00 150 000,00 szkolenia zawodowe i 67 500,00 zatrudnienie socjalne dla środki własne osób zagrożonych wykluczeniem społecznym zamieszkujących na terenie gminy Cekcyn 268 345,00 EFS 45 100,00 2. Mogę więcej 451 000,00 240 000,00 211 000,00 środki krajowe 182 655,00 środki własne 40 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 „ Dobry start” - poprawa 117 629,01 jakości wychowania EFS 3. 138 387,08 82 494,98 55 892,10 przedszkolnego w Gminie 20 758,06 Cekcyn środki własne Zwiększenie skali oferty wsparcia na rzecz poprawy dostępu do 195 035,00 usług opiekuńczych nad EFS 4. 217 535,00 34 175,00 34 175,00 63 227,00 osobami starszymi, z 22 500,00 niepełnosprawnościami i środki własne zależnymi w Gminie Gostycyn 127 500,00 EFS Nowe techniki uczenia się 15 000,00 5. 150 000,00 40 000,00 55 000,00 55 000,00 w Gminie Kęsowo środki krajowe 7 500,00 środki własne Poprawa jakości życia mieszkańców gminy 212 500,00 Kęsowo poprzez EFS 6. 250 000,00 125 000,00 125 000,00 świadczenie usług 37 500,00 opiekuńczych w miejscu środki własne zamieszkania 136 000,00 Aktywność, Rozwój EFS 7. 160 000,00 160 000,00 Kariera 24 000,00 środki własne 340 000,00 Usługi opiekuńcze dla EFS 8. 400 000,00 200 000,00 100 000,00 100 000,00 osób starszych 60 000,00 środki własne 340 000,00 Uczę się i poznaje świat EFS 9. 400 000,00 200 000,00 100 000,00 100 000,00 od przedszkola 60 000,00 środki własne 41 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Wsparcie osób 123 250,00 niepełnosprawnych w tym EFS 10. 145 000,00 72 500,00 72 500,00 osób z zaburzeniami 21 750,00 psychicznymi środki własne Aktywizacja społeczno – 340 000,00 zawodowa osób EFS 11. zagrożonych 400 000,00 200 000,00 200 000,00 60 000,00 wykluczeniem w gminie środki własne Lubiewo 170 000,00 Aktywny przedszkolak – EFS 12. 200 000,00 150 000,00 50 000,00 zdolny uczeń 30 000,00 środki własne 136 000,00 EFS 16 000,00 13. Europejczyk XXI wieku 160 000,00 60 000,00 60 000,00 40 000,00 środki krajowe 8 000,00 środki własne 119 850,00 EFS Gimnazjalista – artysta - 14 100,00 14. 141 000,00 32 350,00 60 000,00 50 000,00 dokumentalista środki krajowe 7 050,00 środk 119 000,00 EFS 14 000,00 15. Z matematyką za pan brat 140 000,00 56 000,00 42 000,00 42 000,00 środki krajowe 7 000,00 środki własne 85 000,00 Nowoczesne przedszkole EFS 16. 100 000,00 33 000,00 34 000,00 16 500,00 16 500,00 - wykwalifikowana kadra 15 000,00 środki własne Aktywizacja społeczno – 255 000,00 17. 300 000,00 100 000,00 100 000,00 100 000,00 zawodowa osób EFS 42 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 zagrożonych 45 000,00 wykluczeniem środki własne społecznym poprzez

realizację warsztatów kompetencji społecznych, szkolenia zawodowe i zatrudnienie socjalne dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym zamieszkujących na terenie gminy Śliwice (I etap) Aktywizacja społeczno – zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez realizację warsztatów 170 000,00 kompetencji społecznych, EFS 18. szkolenia zawodowe i 200 000,00 100 000,00 100 000,00 30 000,00 zatrudnienie socjalne dla środki własne osób zagrożonych wykluczeniem społecznym zamieszkujących na terenie gminy Śliwice (II etap) „RAZEM KU PRZYSZŁOŚCI” - 1 927 766,85 program rozwijania EFS kompetencji kluczowych 226 796,10 19. 2 267 961,00 755 987,00 755 987,00 755 987,00 uczniów szkół środki krajowe podstawowych i 113 398,05 gimnazjalnych na terenie środki własne gminy Tuchola 43 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Program rozwoju 135 000,00 doradztwa zawodowego w EFS 20. 150 000,00 50 000,00 50 000,00 50 000,00 szkołach gimnazjalnych 15 000,00 gminy Tuchola, część I środki krajowe 7 500,00 środki własne

Aktywne włączenie oraz zwiększenie szans 130 560,00 usamodzielnianych EFS 21. wychowanków 153 600,00 51 200,00 51 200,00 51 200,00 23 040,00 z instytucjonalnej i środki własne rodzinnej pieczy zastępczej (2016-2018) Aktywne włączenie oraz zwiększenie szans 87.040,00 usamodzielnianych EFS 22. wychowanków 102 400,00 51 200,00 51 200,00 15 360,00 z instytucjonalnej i środki własne rodzinnej pieczy zastępczej (2019-2020) Szkoła Inkubatorem 436 050,00 Nowoczesności - EFS absolwent kluczowym 51 300,00 23. 513 000,00 7 000 000,00 168 000,00 168 000,00 170 000,00 partnerem rynku pracy środki krajowe (etap podniesienia 25 650,00 kompetencji) środki własne 1 451 171,00 EFS 170 726,00 24. Nauka - zawód - praca 1 707 260,00 569 086,66 569 086,66 569 086,68 środki krajowe 85 363,00 środki własne 25. Zawód logistyk – 103 000,00 87 550,00 34 400,00 34 400,00 34 200,00 44 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 gwarancją na rynku pracy EFS 10 300,00 środki krajowe 5 150,00 środki własne Akademia Przedszkolaka szansą na dobry start – 361 840,75 centrum wspierania dzieci EFS 26. i wyrównywania szans 453 291,62 113 322,91 113 322,91 113 322,91 113 322,89 91 450,87 edukacyjnych w środki własne Przedszkolu nr 1 w Tucholi Utworzenia nowych 125 655,00 miejsc opieki nad dziećmi EFS 27. do lat 3 w Klubie 148 655,00 38 355,00 73 200,00 37 100,00 23 000,00 Dziecięcym „Bajkowa środki własne Przystań” w Gostycynie 416 500,00 EFS Region nauk ścisłych II – 49 000,00 28. 490 000,00 163 334,00 163 333,00 163 333,00 edukacja przyszłości środki inne 24 500,00 środki własne Organizacja zajęć (klas) 212 500,00 EFS 29. językowych dla wszystkich 250 000,00 250 000,00 grup w gminie Gostycyn 37 500,00 środki własne Organizacja zajęć dodatkowych dla wszystkich grup 297 500,00 EFS 30. wiekowych (np. rytmika, 350 000,00 350 000,00 taneczne, śpiew, 52 500,00 programowanie, IT itp.)w środki własne gminie Gostycyn Organizacja zajęć dla 467 500,00 31. mieszkańców w celu 550 000,00 EFS 550 000,00 nabycia kwalifikacji i 82 500,00 45 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

L.p. Nazwa projektu Koszt Źródła Wydatki planowane w latach całkowity finansowania* 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 umiejętności przydatnych środki własne na rynku pracy w gminie Gostycyn Organizacja zajęć i spotkań dla osób 102 000,00 pochodzących z trudnych EFS 32. 120 000,00 120 000,00 rodzin oraz borykających 18 000,00 się z problemem patologii środki własne w gminie Gostycyn 385 297,88 Rozwój Przedszkola nr 2 EFS 33. 453 291,62 453 291,62 w Tucholi 67 993,74 środki własne Poprawa jakości 177 650,00 wychowania EFS 34. 209 000,00 209 000,00 przedszkolnego w Gminie 31 350,00 Gostycyn środki własne Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych *W źródłach finansowania wskazano kwotę dofinasowania z EFS oraz wkład ze środków własnych. Środki własne należy rozumieć jako środki z budżetu beneficjenta. Dokładniejsze określenie źródeł finansowania wkładu własnego, będzie znane na etapie przygotowywania dokumentacji konkursowej dla konkretnej propozycji projektowej.

Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

26 lutego 2018 r.

Zatwierdzona Uchwałą nr 2018.03.1 Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego

2 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Spis Treści

Wstęp ...... 5 Streszczenie ...... 8 1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 13 1.1 Podział terytorialny i sytuacja demograficzna ...... 13 1.2 Rynek pracy ...... 21 1.3 Pomoc społeczna ...... 34 1.4 Ochrona zdrowia ...... 44 1.5 Edukacja ...... 47 1.6 Kultura ...... 56 1.7 Obszary problemowe wymagające rewitalizacji ...... 59 1.8 Środowisko przyrodnicze ...... 60 1.9 Infrastruktura techniczna ...... 69 1.10 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna ...... 83 2. Terytorialny wymiar wsparcia ...... 87 3. Cele rozwojowe ...... 92 4. Priorytety inwestycyjne ...... 96 5. Tryb i zasady naboru projektów do Strategii ...... 111 6. Lista przedsięwzięć oraz instrumenty realizacji ...... 113 7. Wskaźniki do osiągnięcia w obszarze ...... 179 8. System wdrażania i monitorowania ...... 181

Spis Tabel

Tabela 1. Problemy ORSG Powiatu Tucholskiego...... 10 Tabela 2. Odległości centrów gmin ORSG od większych miast województwa ...... 14 Tabela 3. Obciążenie demograficzne i struktura ludności na terenie ORSG w latach 2003-2013 ...... 18 Tabela 4. Obciążenie demograficzne w gminach ORSG Powiatu Tucholskiego w 2013 r...... 18 Tabela 5. Prognoza liczby ludności (2013-2035) ...... 20 Tabela 6. Wykaz przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 pracowników na terenie ORSG ...... 22 Tabela 7. Oferta terenów inwestycyjnych na ORSG (2015 r.) ...... 27 Tabela 8. Porównanie poziomu bezrobocia powiatu z wybranymi jednostkami (2004-2014) ...... 28 Tabela 9. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej według przyczyn w 2014 r...... 36 Tabela 10. Liczba osób niepełnosprawnych w roku 2013 r. i 2014 r...... 38 Tabela 11. Funkcjonowanie rodzinnej pieczy zastępczej i ośrodków opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży (2014 r.) ...... 40 Tabela 12. Liczba osób opuszczających pieczę zastępczą w latach 2012-2014 ...... 41 Tabela 13. Prognozowana liczba osób usamodzielnionych opuszczających pieczę zastępczą (2015-2020).42 Tabela 14. Ambulatoryjna opieka zdrowotna w 2013 r...... 45 Tabela 15. Zespoły Ratownictwa Medycznego (stan na 2014 r.) ...... 46 Tabela 16. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne na ORSG Powiatu Tucholskiego w 2013 r...... 49 Tabela 17. Szkolnictwo ponadgimnazjalne dla młodzieży na ORSG Powiatu Tucholskiego w latach 2005- 2013 ...... 51 Tabela 18.Liczba zdających, zdawalność przedmiotu i średnie wyniki zdających egzamin w części pisemnej z przedmiotów obowiązkowych w poszczególnych typach szkół w Powiecie Tucholskim w roku szkolnym 2013-2014 ...... 52 Tabela 19. Rozmieszczenie instytucji kultury na terenie gmin ...... 57 Tabela 20. Najważniejsze obszary problemowe wskazane do rewitalizacji ...... 59 3

Tabela 21. Intensywność ruchu turystycznego (2013 r.) ...... 66 Tabela 22. Aglomeracje z terenu ORSG ujęte w KPOŚK ...... 73 Tabela 23. Istniejące ścieżki rowerowe ...... 76 Tabela 24. Pokrycie infrastrukturą telekomunikacyjną w 2013 r...... 78 Tabela 25. Stan infrastruktury energetycznej ...... 79 Tabela 26. Oświetlenie uliczne – stan i potrzeby ...... 84 Tabela 27. Stan prac nad gminnymi planami gospodarki niskoemisyjnej ...... 85 Tabela 28. Główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG Powiatu Tucholskiego .....87 Tabela 29. Cele strategiczne i cele operacyjne ...... 94 Tabela 30. Zgodność Strategii ORSG z dokumentami strategicznymi ...... 96 Tabela 31. Logika interwencji strategicznej ...... 103 Tabela 32. Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszące się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej ...... 111 Tabela 33. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na źródła finansowania...... 113 Tabela 34. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P 2014-2020 ...... 114 Tabela 35. Lista podstawowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFRR ...... 115 Tabela 36. Lista propozycji podstawowa projektów finansowanych w ramach EFS ...... 123 Tabela 37. Lista rezerwowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFRR ...... 157 Tabela 38. Lista propozycji rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFS ...... 166 Tabela 39. Lista propozycji projektów komplementarnych ...... 170 Tabela 40. Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze ...... 179

Spis wykresów

Wykres 1. Zmiana liczby ludności w latach 2004 i 2013 ...... 14 Wykres 2. Gęstość zaludnienia – osoby/km2 (2013 r.) ...... 15 Wykres 3. Ruch naturalny na obszarze (2002-2013) ...... 16 Wykres 4. Migracje ludności (2011-2013) ...... 16 Wykres 5. Struktura wiekowa ludności w 2013r...... 18 Wykres 6. Struktura płci i wieku ludności na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego w 2013r...... 19 Wykres 7. Prognoza liczby ludności na ORSG (2013-2035) ...... 19 Wykres 8. Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON (1995-2013) ...... 21 Wykres 9. Podmioty gospodarki narodowej na terenie ORSG według sekcji PKD w 2013 r...... 23 Wykres 10. Udział procentowy bezrobotnych w poszczególnych grupach wiekowych w ogólnej liczbie bezrobotnych (2014 r.) ...... 29 Wykres 11. Udział bezrobotnych według poziomu wykształcenia (2014 r.) ...... 30 Wykres 12. Dwanaście najbardziej nadwyżkowych zawodów w powiecie tucholskim w 2014 r. wg wskaźnika intensywności nadwyżki zawodów* (2014 r.) ...... 31 Wykres 13. Odsetek klientów pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców (2014 r. ) ...... 34 Wykres 14. Liczba gospodarstw domowych, które korzystały z pomocy społecznej (2010-2014) ...... 35 Wykres 15. Wskaźnik procentowy korzystania z pomocy społecznej w Powiecie Tucholskim wg grup ekonomicznych (2010-2014)...... 35 Wykres 16. Odsetek dzieci objętych opieką żłobkową (2014 r.) ...... 43 Wykres 17. Wskaźnik procentowy dzieci w wieku 3-5 lat i 3-4 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w 2013 r...... 48 Wykres 18. Zmiany liczby dzieci w wieku 3-4 lata w latach 2013 – 2035 na ORSG ...... 48 Wykres 19. Powierzchnia użytków rolnych i gruntów leśnych w ha na obszarze ORSG (2013 r.) ...... 61 Wykres 20. Większe zbiorniki wodne w ha i ich klasa czystości (2013 r.)...... 62 Wykres 21. Liczba miejscowości wg liczby mieszkańców na obszarze ORSG (2013 r.) ...... 70 4 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 22. Udział ludności obsługiwanej przez sieć wodociągową (2013 r.) ...... 72 Wykres 23. Udział ludności obsługiwanej przez sieć kanalizacyjną (2013 r.) ...... 73 Wykres 24. Charakterystyka oczyszczalni ścieków na terenie powiatu (2012 r.) ...... 74 Wykres 25. Długość dróg wojewódzkich i powiatowych wg gmin (2015 r.) ...... 75 Wykres 26. Odpady z gospodarstw domowych (w kg) przypadające na 1 mieszkańca (2013 r.) ...... 81

Spis rysunków

Rysunek 1. Gminy wchodzące w skład ORSG Powiatu Tucholskiego ...... 13

Spis Schematów

Schemat 1. Proces powstawania Strategii ...... 5 Schemat 2. Przygotowanie diagnozy do Strategii ...... 8 Schemat 3. Dokumenty strategiczne, z którymi wykazuje zgodność Strategia ORSG ...... 95

Wstęp

Polityka terytorialna to narzędzie służące realizacji założeń Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 poprzez wykorzystanie m.in. środków unijnych, a w szczególności środków pochodzących z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014 – 2020.

Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego w dniu 4 lutego 2015 roku przyjął założenia polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014 – 2020, które są usystematyzowanym zestawieniem procesu planowania i wdrażania polityki terytorialnej na czterech poziomach:

 Poziom wojewódzki – obejmujący miasta Bydgoszcz i Toruń oraz obszar powiązany z nimi funkcjonalnie (ZIT wojewódzki),  Poziom regionalny i subregionalny – jest to Obszar Strategicznej Interwencji (OSI) obejmujący miasta Włocławek, Grudziądz, Inowrocław i obszar powiązany z nimi funkcjonalnie  Poziom ponadlokalny – obejmujący obszar powiatu ziemskiego (Obszary Rozwoju Społeczno- Gospodarczego),  Poziom lokalny – działający w ramach realizacji idei rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS).

Na poszczególnych poziomach zarządzania polityka terytorialna będzie realizowana poprzez proces programowania, które podstawą są Strategie rozwoju. Określają one uwarunkowania, specyfikę danego obszaru oraz kierunki i przedsięwzięcia rozwojowe.

Obszar Rozwoju Społeczno-Gospodarczego swoim zasięgiem obejmuje jednorazowo jeden Powiat. Starosta Powiatowy jest inicjatorem i koordynatorem przedsięwzięć w ramach ORSG. Ponadto podejmuje działania na rzecz stworzenia warunków dla współpracy w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego. Współpraca Starostwa Powiatowego z pozostałymi jednostkami terytorialnymi z obszaru powiatu i partnerami społeczno-gospodarczymi odbywa się na podstawie porozumienia, którego sygnatariuszami są przedstawiciele Powiatu oraz poszczególnych miast i gmin.1

Proces powstawania Strategii ORSG przedstawia poniższy schemat.

Schemat 1. Proces powstawania Strategii

Źródło: Opracowanie własne

1 Zasady Oceny Strategii Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego przez IZ RPO 6 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Przygotowanie niniejszego dokumentu zostało zlecone firmie Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k. przez Starostwo Powiatowe w Tucholi.

Strategia powstała przy współpracy z reprezentantami Starostwa Powiatowego w Tucholi i przedstawicielami władz gmin: Cekcyn, Gostycyn, Kęsowo, Lubiewo, Śliwice, Tuchola.

Strategię ORSG Powiatu Tucholskiego przygotowywano w zgodzie z ideą dialogu i partnerstwa społecznego. W proces przygotowania Strategii zostały zaangażowane instytucje i podmioty, które mogą mieć wpływ na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej. Partnerzy społeczno-gospodarczy brali udział w dwóch bezpośrednich spotkaniach konsultacyjno-informacyjnych. Podczas pierwszego z nich (18 marca 2015 r.) nie tylko przedstawiono postęp prac nad Strategią, ale też omówiono zasady polityki terytorialnej ze wskazaniem jakie rodzaje przedsięwzięć mogą uzyskać wsparcie w ramach realizacji polityki terytorialnej. Celem spotkania było zachęcenie samorządów, organizacji, przedsiębiorców, parafii, instytucji otoczenia biznesu, instytucje kultury i oświaty itp. do zgłaszania propozycji swoich przedsięwzięć do Strategii w formie fiszek projektowych. Na drugim spotkaniu, które odbyło się 13 kwietnia 2015 r. zaprezentowano wyniki diagnozy ORSG Powiatu Tucholskiego, a następnie podjęto konsultacje dotyczące problemów i celów rozwojowych obszaru, które powinny zostać ujęte w Strategii. Uczestnicy tych spotkaniach na forum zgłaszali swoje pomysły i uwagi, nad którymi następnie wspólnie dyskutowano. Odbyte konsultacje były źródłem cennych wskazówek do przygotowania Strategii.

Wspomniane spotkania miały charakter otwarty w związku z czym do udziału w nich zapraszano nie tylko przedstawicieli samorządów i partnerów społeczno-gospodarczych, ale też mieszkańców. Informacje o terminie i miejscu spotkań otwartych były powszechnie dostępne. Ogłoszenia na ten temat publikowano na stronie internetowej Powiatu Tucholskiego. Podczas spotkań respektowano zasady dobrej wiary, powszechności, przejrzystości i inne zasady kanonu konsultacji społecznych.

We wspomnianych spotkaniach oprócz reprezentantów jednostek samorządu terytorialnego brali udział przedstawiciele:

 Borowiackiego Towarzystwa Kultury w Tucholi  Lokalnej Grupy Działania „Bory Tucholskie”  przedsiębiorców  Nadleśnictwa Tuchola i Woziwoda  Domu Pomocy Społecznej w Wysokiej  Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie  Zespołu Szkół Licealnych i Technicznych  Ośrodka Pomocy Społecznej w Tucholi  Izby Rolniczej  Warsztatów Terapii Zajęciowej  Powiatowego Urzędu Pracy  Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej  Stowarzyszenia Rodziców Dzieci Specjalnej Troski  Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych „Ostoja”  Tucholskiej Izby Gospodarczej  Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli  Związku Harcerstwa Polskiego  Stowarzyszenia Mieszkańców i Miłośników Piły nad Brdą „BUKO”  Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Sołectwa Żalno  Szkoły Podstawowej w Legbądzie. 7

Ponadto regularnie odbywały się posiedzenia Komitetu Sterującego, którego członkami są oprócz przedstawicieli władz samorządowych, także przedstawiciel Lokalnej Grupy Działania „Bory Tucholskie”, przedstawiciel organizacji pozarządowych i przedstawiciel sektora gospodarczego.

Projekt Strategii, uwzględniający przedstawione do tej pory sugestie został poddany trwającym 21 dni konsultacjom społecznym, które odbywały się drogą elektroniczną w terminie od 9 czerwca 2015 r. do 30 czerwca 2015r. Wszyscy zainteresowani mieli możliwość zgłoszenia swoich uwag i wniosków do dokumentu Strategii za pośrednictwem formularza konsultacji (wzór formularza przedstawia załącznik nr 1 do Strategii) drogą elektroniczną oraz w formie pisemnej osobiście lub pocztą na adres Starostwa Powiatowego w Tucholi. Ponadto uwagi można było zgłaszać bezpośrednio w urzędach gmin wchodzących w skład ORSG. W trakcie 21-dniowych konsultacji społecznych nie zgłoszono żadnych uwag.

Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Strategia ORSG jest dokumentem, dla którego należy rozstrzygnąć o konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko2. Przedmiotową decyzję w tej sprawie wydaje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Dla niniejszej Strategii uzgodniono odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Poniższa Strategia ma stać się skutecznym narzędziem w procesie rozwoju Powiatu Tucholskiego.. Dzięki powiązaniu wskazanych w niej celów z planowanymi do realizacji działaniami, zapewniona zostanie ich kompleksowość oraz znacznie lepsza efektywność gospodarowania zasobami i środkami finansowymi. Strategia, oprócz wskazania kierunków rozwoju, stanowić ma podstawowy instrument służący pozyskaniu funduszy unijnych oraz krajowych środków finansowych w perspektywie finansowej 2014 – 2020.

2 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235). 8 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Streszczenie

Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego jest dokumentem stworzonym w celu realizacji założeń polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014-2020 na poziomie ponadlokalnym obejmującym obszar jednego powiatu ziemskiego (ORSG).

Strategia ORSG jest zbiorem wytycznych dotyczących postawionych celów, zadań i środków ich realizacji na podstawie specyfiki analizowanego obszaru. Przedstawia zarys ogólny oraz szczegółowy, określający kierunek działań władz Powiatu, zachowując jednocześnie elastyczność, dającą możliwość wprowadzania zmian określonych jego elementów. Jest również instrumentem umożliwiającym podjęcie wspólnych działań w celu rozwiązywania problemów społeczno-gospodarczych danego obszaru.

Punktem wyjściowym w opracowaniu Strategii Rozwoju Powiatu Tucholskiego było przeprowadzenie diagnozy uwarunkowań i stanu rozwoju ORSG Powiatu Tucholskiego. Diagnoza została opracowana na podstawie „Syntezy diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego” autorstwa mgr Adama Stańczyka. Synteza została przygotowana na przełomie lat 2014/2015 stąd też zawarte w niej dane i wnioski pozostają nadal aktualne. Diagnoza ORSG została uzupełniona o nieujęte w „Syntezie..” elementy, a także analizy dokumentów dostarczonych przez przedstawicieli Starostwa Powiatowego i poszczególnych gmin Powiatu Tucholskiego, danych Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych), jak również ogólnodostępne informacje. Uzupełnieniem tych danych i wniosków z nich wyciągniętych było przeprowadzone wśród przedsiębiorców badanie ankietowe. Diagnoza obejmuje wszystkie najważniejsze obszary (przedstawione na schemacie nr 2), których analiza pozwala dokonać oceny stanu homogeniczności powiatu pod kątem przede wszystkim jakości życia oraz stanu rozwoju gospodarczego i określenia jego cech specyficznych.

Schemat 2. Przygotowanie diagnozy do Strategii

Źródło: Opracowanie własne 9

Z przeprowadzonych analiz wynika, że zróżnicowania wewnątrzpowiatowe są dość łatwo zauważalne w obszarze gospodarczym. Mimo malejącego udziału gminy Tuchola w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych, nadal miasto skupia 41% podmiotów, a cała gmina – połowę wszystkich w powiecie. Wśród gmin powiatu najwyższy wskaźnik przedsiębiorczości (liczba zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON na 1000 mieszkańców) wykazuje gmina Tuchola – 82,6. Na tę uśrednioną dla gminy wartość składa się wskaźnik w mieście wynoszący 99,5 oraz bardzo niski wskaźnik na obszarach wiejskich gminy – wynoszący tylko 46,0. Wysoki wskaźnik dla miasta bardzo zawyża wskaźnik średni dla powiatu (wynosi on 69,3). Najwyższy wskaźnik na obszarach wiejskich powiatu notuje gmina Gostycyn (67,8), nieco gorsze są wskaźniki w gminach Śliwice i Cekcyn (po około 62). Wyraźnie niższy jest natomiast wskaźnik w gminie Lubiewo (niespełna 55), a znacznie niższy – w gminie Kęsowo (48,3).

Ponadto można stwierdzić, że ogólnie pojęta jakość życia w gminie Tuchola jest wyższa. Tu bowiem zlokalizowane są instytucje i organizacje będące w głównej mierze wyznacznikiem tej jakości, m. in. usługi w zakresie ochrony zdrowia świadczy głównie szpital w Tucholi (całe poradnictwo specjalistyczne). W mieście tym zlokalizowana jest także większość szkół ponadgimnazjalnych powiatu oraz placówki świadczące usługi opiekuńcze nad osobami starszymi, z niepełnosprawnościami i zależnymi.

Edukacją przedszkolną jest objętych 60,8% dzieci w wieku 3-5 lat, choć sytuacja w gminach jest zróżnicowana – i tylko w gminie Kęsowo oraz w mieście Tuchola wskaźnik ten może być uznany za wysoki (na poziomie około 80%). Uzyskane wskaźniki przy tak silnie rozdrobnionym osadnictwie są wynikiem dużego wysiłku inwestycyjnego i organizacyjnego samorządów. Jednak wciąż nie zaspokajają potrzeb, tym bardziej, że placówki przedszkolne, ze względu na obsługiwaną grupę docelową, powinny być dostępne w pobliżu miejsca zamieszkania, a więc na obszarach o małej gęstości zaludnienia pożądana jest gęstsza sieć mniejszych placówek, a nie mniejsza liczba dużych.

Homogeniczność całego powiatu wyraża się natomiast w takich aspektach jak pomoc społeczna, edukacja podstawowa i gimnazjalna oraz infrastruktura. W tych obszarach nie widać znaczących dysproporcji wpływających na poprawę lub obniżenie jakości życia mieszkańców. Wszystkie gminy oferują podobne formy aktywizacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych takim wykluczeniem, podobnie przedstawia się sytuacja odnośnie rozwoju usług opiekuńczych. W całym powiecie można zaobserwować zjawisko starzenia się społeczeństwa, będące odzwierciedleniem trendu ogólnokrajowego. Wszędzie więc w równym stopniu należy skupić się nad rozbudową oferty usług dedykowanych osobom starszym. Natomiast nie ma potrzeby tworzenia w żadnej z gmin nowych szkół – wymagają one jedynie remontów, dosprzętowienia oraz rozbudowy oferty zajęć zwiększających kompetencje kluczowe uczniów oraz kwalifikacje nauczycieli.

Wszystkie gminy także w podobnym stopniu borykają się z problemami niedostatków w infrastrukturze technicznej – wszędzie widać duże potrzeby przebudowy dróg lokalnych oraz modernizacji energetycznej budynków.

W poniższej tabeli przedstawiono najważniejsze problemy i bariery rozwojowe, które zdiagnozowano na ORSG Powiatu Tucholskiego.

10 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Tabela 1. Problemy ORSG Powiatu Tucholskiego

Niski poziom rozwoju przedsiębiorczości . Niedorozwój infrastruktury technicznej . Niewielka liczba terenów przeznaczonych pod inwestycje . Duże braki planów zagospodarowania przestrzennego . Niewiele i mało prężnie działające instytucji otoczenia biznesu . Nieliczne firmy większe niż mikro Niezadowalająca jakość edukacji . Niewystarczający wskaźnik dzieci objętych edukacją przedszkolną . Niezadowalający poziom kształcenia . Uboga oferta prorozwojowych zajęć pozalekcyjnych . Niedostosowanie kształcenia zawodowego i szkolenia do potrzeb rynku pracy . Niewystarczające doradztwo zawodowe Nasilające się problemy społeczne . Bardzo wysoki wskaźnik osób bezrobotnych, zwłaszcza wśród osób młodych . Duży udział osób korzystających z pomocy społecznej . Niewystarczające wsparcie dla osób w trudnej sytuacji życiowej, rodzin oraz w zakresie opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi . Niski odsetek dzieci objętych opieką żłobkową . Niezadowalający dostęp do specjalistycznych usług zdrowotnych . Niewystarczające wyposażenie placówek medycznych Braki w infrastrukturze . Słabo rozwinięta sieć dróg, zwłaszcza krajowych i wojewódzkich . Niewystarczający stopień zwodociągowania i skanalizowania gmin, zwłaszcza na obszarach wiejskich . Niski stopień zgazyfikowania gmin . Duże obszary powiatu bez dostępu do szerokopasmowego internetu . Niezadowalająca jakość sieci elektrycznej . Zdegradowane tereny kolejowe, pokolejowe oraz budynki dworców kolejowych . Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej i wielorodzinnych budynkach mieszkalnych . Niedostatecznie rozwinięta sieć ciągów pieszo-rowerowych . Wysoka energochłonność oświetlenia ulicznego Niewystarczające wykorzystanie i ochrona walorów przyrodniczych i kulturowych . Niewystarczający rozwój infrastruktury związanej z obsługą ruchu turystycznego . Niezadowalający stan obiektów dziedzictwa kulturowego . Niewykorzystany potencjał w zakresie rozwoju turystyki zdrowotnej Źródło: Opracowanie własne

Przeprowadzona analiza pozwoliła na wskazanie nie tylko obszarów problematycznych, ale i tych, które świadczą o niewątpliwym potencjale ORSG Powiatu Tucholskiego. Wśród nich należy wymienić:

. czyste środowisko naturalne przejawiające się niskim poziomem emisji zanieczyszczeń . duże nagromadzenie różnorakich form ochrony przyrody . rozwinięta tożsamość i kultura borowiacka . duże zalesienie.

Na bazie tych naturalnych potencjałów Powiat Tucholski posiada wszelkie predyspozycje do rozwijania przede wszystkim: 11

. turystyki (rekreacyjnej, zdrowotnej, rehabilitacyjnej) . produktów turystycznych (agroturystyka, produkcja i sprzedaż ekologicznej żywności wytwarzanej w oparciu o lokalne tradycje, promowanie kultury borowiackiej m. in. poprzez promocję wiosek tematycznych) . gospodarki leśnej opartej na pozyskiwaniu i przetwórstwie drewna, produkcja mebli i domów z drewna.

W rozdziale dotyczącym terytorialnego wymiaru wsparcia zawarto główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG w odniesieniu do poszczególnych priorytetów inwestycyjnych dedykowanych dla polityki terytorialnej.

Terytorialny wymiar wsparcia będzie polegał na skoncentrowaniu się na działaniach o charakterze prorozwojowym i wspieraniu ich dostępnymi instrumentami organizacyjnymi i finansowymi. Wsparcie będzie ukierunkowane na wzmacnianie powiązań funkcjonalnych w ramach powiatu i będzie się odnosić przede wszystkim do następujących obszarów: środowiska, edukacji, włączenia społecznego i przeciwdziałania bezrobociu.

W Strategii ORSG wskazano cele rozwojowe, sformułowane w oparciu o przeprowadzoną diagnozę, których osiągnięcie pozwoli na realizację założeń Strategii. Wśród celów strategicznych znalazły się:

. rozwój przedsiębiorczości i promocja samozatrudnienia . dostosowanie kompetencji mieszkańców do potrzeb rynku pracy . rozwój usług socjalnych i przeciwdziałających bezrobociu . dostosowanie infrastruktury do wyzwań XXI wieku . wykorzystanie i ochrona potencjału przyrodniczego i kulturowego.

Przyjęte cele rozwojowe wykazują zgodność z dokumentami strategicznymi na poziomie wspólnotowym, krajowym, regionalnym i lokalnym.

Uszczegółowieniem przedstawionych celów są priorytety inwestycyjne dedykowane polityce terytorialnej. W Strategii zawarto logikę strategicznej interwencji, która wskazuje metody realizacji przyjętych celów rozwojowych, zasięg terytorialny podejmowanych przedsięwzięć oraz mierzalne rezultaty działań w postaci planowanych do osiągnięcia wskaźników.

Integralną częścią Strategii są propozycje przedsięwzięć, których realizacja pozwoli na osiągnięcie celów Strategii. Ich nabór do Strategii przeprowadzono zgodnie z partnerskim modelem współpracy. Następnie złożone fiszki projektowe zostały poddane procedurze wyboru propozycji projektów przewidzianych do finansowania w ramach polityki terytorialnej zgodnie z dwuetapowym trybem wyboru. Tryb i zasady wyboru zostały określone przez Komitet Sterujący ORSG.

W wyniku przeprowadzonej procedury wyboru stworzono następujące listy propozycji projektowych:

. lista podstawowa (z podziałem na projekty finansowanie z EFS i EFRR) propozycji projektowych, które w największym stopniu spełniły przyjęte przez Komitet Sterujący kryteria wyboru . lista rezerwowa (z podziałem na projekty finansowanie z EFS i EFRR) propozycji projektowych, które spełniają wskazane kryteria w mniejszym stopniu . lista komplementarna (propozycje projektowe przewidziane do dofinansowania poza polityką terytorialną, czyli z innych źródeł). 12 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wszystkie trzy listy zawierające łącznie 221 propozycji projektowych przedstawiają spójny obraz kierunków rozwoju powiatu.

Propozycje projektowe znajdujące się na liście podstawowej będą mogły starać się o dofinansowanie w ramach konkursów dedykowanych polityce terytorialnej. Dla tych działań obliczono wartości wskaźników planowane do osiągnięcia w każdym z obszarów objętych wsparciem.

Aby osiągnąć zamierzone cele i utrzymać wskazane kierunki rozwoju konieczne jest wprowadzenie odpowiednich mechanizmów gwarantujących właściwe wdrażanie, monitorowanie i ewaluację Strategii. W tym celu stworzono system wdrażania i monitorowania Strategii.

W proces wdrażania Strategii zostaną zaangażowane oprócz jednostek samorządu terytorialnego, m. in. organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa, partnerzy społeczni oraz gospodarczy, instytucje rynku pracy, organizacje skupiające pracodawców, instytucje pomocy i integracji społecznej, lokalne grupy działania, szkoły i placówki prowadzące kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, kościoły i związki wyznaniowe.

Organem nadzorującym realizację Strategii jest Komitet Sterujący, w skład którego wchodzą po jednym upoważnionym przedstawicielu powiatu i gmin z obszaru powiatu, przedstawiciel Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz przedstawiciele sektorów społecznego i gospodarczego.

Ustalenia niniejszej Strategii są przedmiotem negocjacji z Instytucją Zarządzającą Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. IZ RPO dokona oceny Strategii, a następnie zostanie zawarte porozumienie pomiędzy ORSG Powiatu Tucholskiego a IZ RPO. Ustalenia porozumienia będą określały wzajemne zobowiązania stron w zakresie realizacji planowanych i ustalonych przedsięwzięć oraz zakładanych do osiągnięcia wskaźników.

Monitoring Strategii będzie polegał przede wszystkim na zbieraniu informacji na temat realizacji projektów Strategii w celu sprawdzenia ich zgodności z przyjętymi założeniami.

W monitorowanie postępów realizacji Strategii zaangażowany będzie Komitet Sterujący i IZ RPO.

13 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej ORSG Powiatu Tucholskiego

1.1 Podział terytorialny i sytuacja demograficzna

Podział terytorialny

Obszar Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego (ORSG) składa się z sześciu gmin:

 Tuchola – gmina miejsko-wiejska  Cekcyn – gmina wiejska  Gostycyn – gmina wiejska  Kęsowo – gmina wiejska  Lubiewo – gmina wiejska  Śliwice – gmina wiejska

Rysunek 1. Gminy wchodzące w skład ORSG Powiatu Tucholskiego

Źródło: Opracowanie własne

Powiat Tucholski, który w całości obejmuje ORSG, jest jednym z 19 powiatów ziemskich województwa kujawsko-pomorskiego, w strukturze którego należy do jednostek o dużej powierzchni, małej liczbie ludności, bardzo małej gęstości zaludnienia.

Zajmuje powierzchnię 1075 km2 i jest zamieszkiwany przez około 48,3 tys. osób. Na terenie powiatu znajduje się tylko jedno miasto. Gminy powiatu pod względem liczby mieszkańców należą na tle województwa do jednostek: dużych (Tuchola), przeciętnych (Cekcyn, Lubiewo, Śliwice) i małych (Gostycyn, Kęsowo). Pod względem zajmowanej powierzchni, gminy Cekcyn i Tuchola należą do bardzo dużych, Śliwice i Lubiewo do dużych, Gostycyn do średnich, a Kęsowo zalicza się do mniejszych.

14 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

ORSG graniczy z powiatami: świeckim, bydgoskim i sępoleńskim w województwie kujawsko- pomorskim oraz chojnickim i starogardzkim w województwie pomorskim

O potencjale powiatu w znacznej mierze decyduje jego położenie względem strategicznych miast województwa. Odległości pomiędzy centrami gmin wchodzących w skład ORSG Powiatu Tucholskiego a wybranymi miastami województwa kujawsko – pomorskiego są znaczne, w większości przypadków przekraczają 50 km.

Tabela 2. Odległości centrów gmin ORSG od większych miast województwa Odległość od Odległość od Torunia Odległość od Jednostka terytorialna Bydgoszczy w km w km Grudziądza w km Tuchola 61 92 71 Cekcyn 67 86 65 Gostycyn 48 90 82 Lubiewo 52 79 57 Kęsowo 60 105 84 Śliwice 80 119 56 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.odleglosci.info

Ludność i gęstość zaludnienia3

Gminy Powiatu Tucholskiego cechują się zróżnicowaną liczbą mieszkańców. Do gmin dużych na tle województwa należy gmina Tuchola – z liczbą mieszkańców prawie 20,5 tysiąca zajmuje 14. pozycję wśród 144 jednostek w regionie. Pozostałe gminy zaliczają się do średnich lub małych (zwłaszcza Kęsowo). Wyróżnikiem gmin powiatu jest bardzo mała gęstość zaludnienia na obszarach wiejskich – wśród 127 jednostek tego typu (zaliczają się do nich 92 gminy wiejskie oraz 35 wiejskich części gmin miejsko-wiejskich) gmina o najwyższym wskaźniku - Kęsowo, lokuje się dopiero na 82. pozycji, a gminy Cekcyn i Tuchola należą do najsłabiej zaludnionych obszarów wiejskich w województwie. Jeśli jednak ze wskaźnika gęstości zaludnienia wyłączy się powierzchnie leśne, to wskaźniki w większości gmin powiatu ulegają znaczącej zmianie (co wynika z bardzo dużego zalesienie niektórych gmin) – i tak gmina Śliwice lokuje się na 15., a gmina Cekcyn – na 23. pozycji w województwie.

Wykres 1. Zmiana liczby ludności w latach 2004 i 2013

2004 2013

13949

13937

6678

6506

6396

6098

5900

5652

5580

5402

5219

5203

4451 4410

Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola (miasto) (obszar wiejski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

3 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 15 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Niska gęstość zaludnienia (45 osób na 1 km2) jest czynnikiem istotnie ograniczającym rozwój – wpływa na koszty zapewnienia obsługi w zakresie infrastruktury (jest to więc ważny czynnik kształtowania budżetów lokalnych), ale także ogranicza rozwój przedsiębiorczości (mały popyt generowany przez dany obszar). Fakt, że wskaźnik na obszarach bezleśnych jest korzystniejszy, wpływa pozytywnie tylko na niektóre z wymienionych powyżej aspektów – bo znaczna ich części zależy jednak od wskaźnika ogólnego. Gęstość zaludnienia jest niestety cechą bardzo trwałą – a więc stanowi w praktyce niezmienne niekorzystne uwarunkowanie rozwoju.

Wykres 2. Gęstość zaludnienia – osoby/km2 (2013 r.) 789

26 38 41 36 32 29

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

Miasto Tuchola w okresie dekady 2004-2013 zanotowało minimalny spadek liczby mieszkańców (różnica wynosi 27 osób). Taka zmiana nie stanowi zagrożenia dla funkcjonowania miasta, ale należy zauważyć, że na terenie województwa jest duża grupa miast, które w tym okresie zanotowały wzrosty zaludnienia. Taki proces miał miejsce między innymi w kilku miastach powiatowych. Na ich tle Tuchola traci więc wizerunkowo poprzez ubytek mieszkańców.

Na obszarach wiejskich powiatu wszystkie gminy zanotowały wzrost zaludnienia w okresie 2004- 2013. Warto zauważyć, że w skali województwa aż 40% obszarów wiejskich zanotowało w tym okresie spadki. Tymczasem skala wzrostu na obszarach wiejskich gminy Tuchola oraz w gminach Lubiewo i Cekcyn (odpowiednio – wzrost o 6,8%, 4,4% i 4,3%) należała do najwyższych w skali województwa i lokowała te gminy odpowiednio na pozycjach 21., 26. i 29. wśród 127 w województwie. Zdecydowanie wyższe przyrosty notowały tylko gminy podmiejskie (tu w ciągu dekady liczba ludności zwiększała się nawet o kilkadziesiąt procent) – jeśli uwzględni się tylko tradycyjne obszary wiejskie, to wspomniane gminy powiatu należały do obszarów o najwyższej skali wzrostu liczby mieszkańców. W gminie Śliwice zmiana wyniosła w tym okresie 2,9%, w gminie Kęsowo – 1,2%, a w gminie Gostycyn – 0,7%. Wartości bezwzględne przyrostu liczby mieszkańców w powiecie (na obszarach wiejskich) w okresie 2004-2013 wynosiły: Tuchola – 408, Cekcyn – 282, Lubiewo – 248, Śliwice – 178, Kęsowo – 41, Gostycyn –16.

Zmiany liczby ludności na terenie powiatu mają miejsce przede wszystkim wskutek przyrostu naturalnego. Gminy powiatu notują znaczącą przewagę liczby urodzeń nad liczbą zgonów. Bardzo pozytywny jest fakt, że w przeciwieństwie do większości obszarów nie notuje się tu znaczących spadków liczby urodzeń. 16 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Ruch naturalny i migracje ludności4

Powiat Tucholski, podobnie jak inne obszary leżące poza strefami podmiejskimi największych miast, nie jest wolny od problemów związanych z niekorzystnym przebiegiem procesów demograficznych i struktur będących ich konsekwencją. Niemniej jednak w wielu aspektach wyróżnia się stosunkowo pozytywną sytuacją. W ostatnich latach powiat cechował się stosunkowo korzystną dynamiką ludności, wskutek której w roku 2013 liczył o 2,6% mieszkańców więcej, niż w roku 2002. Zmiana ta, aczkolwiek może wydawać się niewielka, wyróżnia powiat bardzo pozytywnie, bowiem poza obszarami podmiejskimi Bydgoszczy i Torunia (gdzie ma miejsce bardzo silny napływ z tych miast), większość powiatów notuje stagnację, a nawet spadek liczby ludności. Korzystniejszy trend zmian liczby ludności notowały w tym czasie tylko wspomniane powiaty podmiejskie bydgoski i toruński oraz powiaty brodnicki, grudziądzki i nakielski.

Wykres 3. Ruch naturalny na obszarze (2002-2013)

12,6 11,5 10,5 9,58 9,22 8,67

0,4

1,9 1,3

2002 2009 2013

urodzenia żywe na 1000 osób zgony na 1000 osób przyrost naturalny na 1000 osób

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

Wykres 4. Migracje ludności (2011-2013) 337 339 297 252 252 236 Zameldowania

Wymeldowania

2011 2012 2013 Saldo migracji -45 -101 -87

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

Dodatni bilans zmian liczby ludności powodowany jest stosunkowo wysokim dodatnim przyrostem naturalnym, który rekompensuje ujemne saldo migracji międzypowiatowych. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że podobnie jak we wszystkich powiatach, także w tucholskim zmniejszyła się liczba urodzeń. Na korzystnym, wciąż stosunkowo niezmiennym poziomie, utrzymuje się liczba zgonów. Zarówno

4 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 17 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

wskaźniki urodzeń, jak i zgonów są w powiecie lepsze od średnich – powiat stanowi 2,3% ludności województwa, ale koncentruje w ostatnich latach aż 2,6-2,8% liczby urodzeń, a tylko 2,0-2,2% liczby zgonów. Pod względem wskaźnika przyrostu naturalnego, powiat corocznie lokuje się wśród najlepszych w województwie. Saldo migracji międzypowiatowych jest w ostatnich latach corocznie ujemne (co oznacza, że każdego roku więcej ludności opuszcza powiat, niż do niego przybywa z innych powiatów) – jednak ujemne saldo charakteryzuje zdecydowaną większość powiatów, a na ich tle, wartości w Powiecie Tucholskim są stosunkowo korzystne, bowiem wskaźnik ten jest relatywnie niewielki.

Struktura wiekowa ludności

W 2013 r. ORSG Powiatu Tucholskiego zamieszkiwało 10 196 osób w wieku przedprodukcyjnym (21,1%), 30 683 osoby w wieku produkcyjnym (63,5%) i 7 404 osoby w wieku poprodukcyjnym (15,3%). Najwyższym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym (22,7%) charakteryzuje się gmina Śliwice. Gmina ta wraz z gminą Kęsowo ma najniższy wskaźnik udziału mieszkańców w wieku poprodukcyjnym (13,9%). Analiza wykazała, że najbardziej niekorzystnymi wartościami wskaźników cechuje się miasto Tuchola, która posiada najniższy udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym (19,5%) w ogólnej strukturze mieszkańców miasta oraz najwyższy wskaźnik udziału ludności w wieku poprodukcyjnym (17,5%). Analizując strukturę wiekową osób w poszczególnych gminach ORSG można zauważyć, że najwyższy udział mieszkańców w wieku produkcyjnym występuje w gminie Cekcyn (64,8%), a najniższy w gminie Lubiewo (62,5%).

Powiat prezentuje jeden z najwyższych udziałów ludności w wieku przedprodukcyjnym, choć obecnie grupa ta stanowi tylko 21% ogółu ludności, podczas gdy przed dekadą (2003 r.) było to 26%. Mniejszy, niż w większości powiatów jest też udział ludności najstarszej. Grupa poprodukcyjna stanowi 15%, ale jej udział wzrósł w ostatniej dekadzie z nieco ponad 13%. Należy jednak zauważyć, że proces starzenia jest nieuchronny – fakt, iż powiat notuje relatywnie korzystne wskaźniki, tylko nieco łagodzi oraz opóźnia jego skutki, ale nie zapewnia ochrony przed jego społecznymi konsekwencjami.5

W latach 2003-2013 na terenie ORSG udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności zmniejszył się. Zwiększeniu uległ natomiast udział w strukturze mieszkańców w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Analizując ostatnie lata można zauważyć, że wartość wskaźnika obciążenia demograficznego zmniejszyła się z poziomu 64,4 osób w roku 2003 do 57,4 osób w roku 2013. Wskaźnik ten informuje, ile osób w wieku nieprodukcyjnym przypada na 100 osób będących w wieku produkcyjnym.

Biorąc pod uwagę odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym oraz obciążenie demograficzne Powiat Tucholski wypada stosunkowo korzystnie na tle województwa kujawsko-pomorskiego, jak i całego kraju.

5 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 18 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 5. Struktura wiekowa ludności w 2013r.

Tuchola (m.) 19,5 63 17,5 Tuchola (w.) 21,8 63,6 14,7 Cekcyn 21,1 64,8 14,1 Gostycyn 21 63,9 15,1 Kęsowo 21,6 64,5 13,9 Lubiewo 22,5 62,5 14,9 Śliwice 22,7 63,4 13,9 ORSG 21,1 63,5 15,3 Kujawsko-Pomorskie 18,5 63,7 17,8 Polska 18,2 63,4 18,4

wiek przedprodukcyjny % wiek produkcyjny % wiek poprodukcyjny %

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

Tabela 3. Obciążenie demograficzne i struktura ludności na terenie ORSG w latach 2003-2013 Obciążenie demograficzne 2003 2013 Wiek Udział w strukturze Udział w strukturze Liczba osób Liczba osób (%) (%) Przedprodukcyjny 12 299 27,2 10 196 21,1 Produkcyjny 28 643 59,9 30 683 63,5 Poprodukcyjny 6 156 12,9 7 404 15,3 Obciążenie demograficzne 64,4 - 57,4 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Najwyższym wskaźnikiem obciążenia demograficznego na terenie ORSG charakteryzuje się gmina Lubiewo (59,9), najniższym zaś gmina Cekcyn (54,3).

Tabela 4. Obciążenie demograficzne w gminach ORSG Powiatu Tucholskiego w 2013 r. Obciążenie demograficzne 2013 Jednostka terytorialna Status jednostki Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym Tuchola miasto 58,8 Tuchola obszar wiejski 57,3 Cekcyn Gmina wiejska 54,3 Gostycyn Gmina miejska 56,4 Kęsowo Gmina wiejska 55,0 Lubiewo Gmina miejska 59,9 Śliwice Gmina wiejska 57,8 ORSG Powiat 57,4 Kujawsko - Pomorskie Województwo 58,3 Polska Kraj 58,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

19 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Struktura ludności ze względu na płeć

Analiza struktury ludności ORSG ze względu na płeć wykazała, że teren zamieszkuje 24 093 mężczyzn (49,90%) i 24 190 kobiet (50,10%). W przedziałach wiekowych od 0-59 przeważają mężczyźni. Nadwyżka kobiet występuje w przedziałach wiekowych od 60 roku życia.

Wykres 6. Struktura płci i wieku ludności na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego w 2013r.

0-9 212 2 858 2646 10-19 177 3099 2922 20-29 299 3887 3588 30-39 275 3732 3457 40-49 130 3092 2962 50-59 67 3598 3531 60-69 2359 2521 162 70 i więcej 1468 2563 1095 Nadwyżka liczby mężczyzn Liczba mężczyzn Liczba kobiet Nadwyżka liczby kobiet

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Prognoza liczby ludności

Prognozy liczby ludności wskazują, że do roku 2035 liczba mieszkańców na ORSG zmniejszy się o 6%. Najbardziej widoczny spadek będzie dostrzegać się w grupie mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym, gdzie liczba mężczyzn zmniejszy się o 22%, a kobiet o 24%. Spadek liczebności odnotuje się także w grupie osób w wieku produkcyjnym z 64% w 2013 r. do 57% w 2035 r.. Powszechnie występujący trend „starzenia się” wyrażający się większym udziałem osób starszych w społeczeństwie, wpłynie także na strukturę demograficzną ORSG. Prognozuje się, że w 2035 r. liczba mężczyzn w wieku poprodukcyjnym wzrośnie aż o 90%, natomiast kobiet o 41%. Ogółem liczba osób starszych wzrośnie z 15% w 2013 r. do 25% w 2035%.

Wykres 7. Prognoza liczby ludności na ORSG (2013-2035)

2013 2035

64% 57%

25% 21% 17% 15%

Wiek Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny przedprodukcyjny

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 20 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Tabela 5. Prognoza liczby ludności (2013-2035) 2013 2035 Dynamika (w %) Liczba osób w wieku mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety ORSG Przedprodukcyjnym 5272 4924 4133 3721 -22 -24 Produkcyjnym 16 501 14 182 13 943 12 113 -16 -15 Poprodukcyjnym 2320 5084 4408 7191 90 41 Województwo Kujawsko - Pomorskie Przedprodukcyjnym 199 200 188 733 154 005 145 503 -22,7 -22,9 Produkcyjnym 701 545 631 624 618 753 592 563 -11,8 -6,2 Poprodukcyjnym 113 480 257 982 176 045 272 815 55,1 5,7 Polska Przedprodukcyjnym 3 588 943 3 406 419 2 865 160 2 702 784 -20,2 -20,7 Produkcyjnym 12 859 401 11 562 745 11 522 256 11 046 973 -10,4 -4,5 Poprodukcyjnym 2 181 191 4 896 960 3 275 611 5 063 996 50,2 3,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Powiat Tucholskim należy do powiatów "zewnętrznego kręgu" - nie graniczy z dużymi ośrodkami miejskimi lub ich strefami podmiejskimi. Ponadto leży poza zasięgiem głównych arterii komunikacyjnych. Peryferyjne położenie powiatu (pod względem dostępności komunikacyjnej i uczestnictwa w procesach rozwojowych mających miejsce w województwie)

jest przyczyną, która w znacznym stopniu ogranicza rozwój powiatu i możliwości konkurowania z innymi powiatami. Specyficzne uwarunkowania fizyczno-geograficzne, takie jak duża powierzchnia powiatu (1075 km2), mała gęstość zaludnienia (45 osób na 1 km2), rozdrobnione osadnictwo są przyczyną ponoszenia przez powiat dużych kosztów związanych z realizacją zadań własnych. Rozproszone osadnictwo rodzi konieczność rozwijania sieci infrastrukturalnych na długich odcinkach (w stosunku do liczby korzystających z nich mieszkańców). Z kolei mała gęstość zaludnienia powoduje konieczność utrzymywania większej liczby placówek obsługujących ludność, aby zapewnić komfortową dostępność do nich (np. szkoły). Powiat Tucholski cechuje się dodatnim bilansem zmian liczby ludności (wzrost liczby ludności o 2,6% w 2013 r. porównaniu z rokiem 2002) pomimo ujemnego salda migracji między powiatowych, w sytuacji gdy większość powiatów notuje spadek liczby ludności. Powiat wypada bardzo korzystnie pod względem struktury wiekowej ludności - posiada jeden z najwyższych w województwie udziałów ludności w wieku przedprodukcyjnym (21%) i jeden z najmniejszych udziałów ludności w wieku poprodukcyjnym (15%). Pomimo tak korzystnej sytuacji demograficznej proces starzenia się społeczeństwa jest nieuchronny. W związku z tym gminy ORSG już dziś widzą potrzebę ułatwiania osobom starszym dostępu do usług

społecznych oraz podnoszenia umiejętności opiekuńczych rodzin i opiekunów, rozwój usług świadczonych w środowisku, a także modernizacji i budowy placówek dziennego wsparcia dla osób wymagających pomocy innych (spółdzielnie socjalne, dzienne domy pobytu). Biorąc pod uwagę fakt starzenia się społeczeństwa i związaną z tym konieczność opieki nad coraz większą liczbą osób starszych – rozwój usług opiekuńczych może być doskonałym sposobem na tworzenie nowych miejsc pracy i tym samym obniżenie bezrobocia.

21 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

1.2 Rynek pracy

Podmioty gospodarcze6

W okresie 1995-2013 liczba podmiotów gospodarczych na terenie powiatu wzrosła o 85,5%. Najwyższy wzrost –aż trzykrotny - zanotowała gmina Kęsowo, co wynikało z bardzo słabego poziomu rozwoju w okresie początkowym i wzrostu o charakterze „kompensacyjnym” (nadrabiania strat w stosunku do lepiej rozwiniętych obszarów). W 1995 roku na terenie tej gminy w rejestrze REGON widniały tylko 74 podmioty gospodarcze. Jednak nawet pomimo tak dynamicznego wzrostu, gmina Kęsowo wciąż notuje najniższy wskaźnik wśród gmin powiatu i jeden z najniższych w województwie (jeśli porówna się tylko obszary wiejskie, to na terenie powiatu gmina Kęsowo bardzo nieznacznie wyprzedza obszary wiejskie gminy Tuchola, jeśli uwzględni się wskaźnik dla całej gminy Tuchola – jest on w gminie Kęsowo znacznie niższy). Dużą dynamiką rozwoju cechowały się także gmina Lubiewo (wzrost liczby podmiotów ponad 2,6-razy) oraz gmina Gostycyn (wzrost ponad 2,5-razy). Miasto Tuchola zwiększyło liczbę podmiotów o niespełna 48%. Obszary wiejskie gminy Tuchola oraz gmina Śliwice wykazywały najniższy wzrosty i w całym okresie nawet nie podwoiły liczby zarejestrowanych podmiotów. Poza gminą Kęsowo, gdzie wciąż obserwuje się zwiększanie liczby podmiotów w rejestrze REGON, na terenie całego powiatu widoczny jest niewielki przyrost.

Wykres 8. Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON (1995-2013)

343 Śliwice 182 345 Lubiewo 129 222 Kęsowo 74 2013 Gostycyn 369 145 1995 415 Cekcyn 185 301 Tuchola - obszar wiejski 169 1397 Tuchola - miasto 945

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Analiza udziału gmin w ogólnym potencjale powiatu, wskazuje na duże zmiany, które zaszły w tym zakresie w ostatnich latach. W roku 1995 miasto Tuchola skupiało ponad połowę wszystkich firm, a łącznie gmina Tuchola koncentrowała prawie 61% wszystkich podmiotów. Obecnie miasto skupia tylko 41% podmiotów, a cała gmina – połowę wszystkich w powiecie. Znacznie wzrosło znaczenie gmin: Gostycyn – z niepełna 8% do prawie 11% i Lubiewo – z nieco ponad 7% do ponad 10% wszystkich zarejestrowanych w powiecie podmiotów. Znaczny jest też wzrost udziału w ogólnym potencjale gminy Kęsowo (z zaledwie 4% do 6,5%) choć obiektywnie nie jest to wciąż duży udział. Poprawiło się także znaczenie gminy Cekcyn, a znaczenie gminy Śliwice pozostało w praktyce bez zmian (sytuacja gminy nie jest jednak stabilna – początkowo jej znaczenie rosło, a potem zauważalnie zmalało, obecnie jest porównywalne z stanem z roku 1995 tylko dzięki wzrostowi w ostatnich kilku latach).

Wśród gmin powiatu najwyższy wskaźnik przedsiębiorczości wyrażony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców (załącznik nr 2 do Strategii) wykazuje obszar miejski

6 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 22 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego gminy Tuchola – 100. Ten sam wskaźnik jest bardzo niski na obszarach wiejskich gminy – wynosi zaledwie 46 i tym samym jest najniższym w całym powiecie. Wysoki wskaźnik dla miasta bardzo zawyża wskaźnik średni dla powiatu (wynosi on 70) – wskutek czego żadna gmina wiejska (za wyjątkiem Gostycyna nie przekracza średniej wartości powiatowej. Najwyższy wskaźnik na obszarach wiejskich powiatu notuje gmina Gostycyn (71), nieco gorsze są wskaźniki w gminach Śliwice i Cekcyn (odpowiednio 61 i 62). Wyraźnie niższy jest natomiast wskaźnik w gminie Lubiewo (58) i Kęsowo (50).

Porównanie liczby podmiotów na terenie powiatu tucholskiego z terenem województwa i sąsiednimi powiatami przedstawia załącznik nr 3 do Strategii.

Wśród podmiotów gospodarczych zatrudniających powyżej 50 pracowników na ORSG znajdują się następujące przedsiębiorstwa:

Tabela 6. Wykaz przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 pracowników na terenie ORSG Przedsiębiorstwa Gmina Przedsiębiorstwo Hydrauliki Siłowej "Hydrotor" S.A. Tuchola Z.P.U.H. Janusz Kiedrowski Lubiewo Fabryka Materaców "RELAKS" Sp. z o.o. Śliwice AFPRO FILTERS Sp. z o.o. Tuchola Delta Gartenholz Polska sp. z o.o. Cekcyn HEBAN Domy z Drewna Sp. z o.o. Tuchola Hydraulika Siłowa "HYDROTORBIS" sp. z o.o. Tuchola Przedsiębiorstwo Komunalne Spółka z o.o. Tuchola SLA.WIA Fabryka Mebli Sp. z o.o. Tuchola PSS "Społem" Tuchola Tuchola "Szpital Tucholski" Sp. z o. o. Tuchola "TUCHMET" Spółdzielnia Inwalidów Branży Metalowej Tuchola WUTKOWSKI" Spółka z Ograniczoną Odpowiedzialnością Spółka Komandytowa Śliwice FABRYKA MEBLI "ZABROCCY" Sp. z o.o. Śliwice Firma Handlowa "ARKO" Arkadiusz Alichniewicz Tuchola Przedsiębiorstwo Wielobranżowe --ARKADIA-- Rafał Bonna Gostycyn Przedsiębiorstwo Wielobranżowe "Łuczniczka" Sp. z o.o. Tuchola Źródło: Opracowanie na podstawie danych z urzędów gmin

Najważniejsze branże przemysłu i usług7

Analizując podmioty gospodarki narodowej według sekcji i działów PKD można zauważyć, że najwięcej podmiotów zajmuje się handlem hurtowym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych (sekcja G) - w branży tej działa prawie 23% wszystkich firm funkcjonujących na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego. Drugą branżą, w której działalność gospodarczą prowadzi 14% przedsiębiorstw jest budownictwo (sekcja F), a trzecią w kolejności – przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 11%

7 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 23 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 9. Podmioty gospodarki narodowej na terenie ORSG według sekcji PKD w 2013 r.

Sekcja A 247 Sekcja B 2 Sekcja C 389 Sekcja D 10 Sekcja E 16 Sekcja F 482 Sekcja G 768 Sekcja H 168 Sekcja I 88 Sekcja J 51 Sekcja K 74 Sekcja L 116 Sekcja M 186 Sekcja N 71 Sekcja O 73 Sekcja P 165 Sekcja Q 184 Sekcja R 69 Sekcja S i T 233

Sekcja A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sekcja B – Górnictwo i wydobywanie Sekcja C – Przetwórstwo przemysłowe Sekcja D – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Sekcja E – Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Sekcja F – Budownictwo Sekcja G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja H – Transport i gospodarka magazynowa Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja J – Informacja i komunikacja Sekcja K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sekcja L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Sekcja O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P – Edukacja Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Sekcja S – Pozostała działalność usługowa Sekcja T – Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Ważnym działem gospodarki Powiatu Tucholskiego jest przetwórstwo drewna. W branży związanej z produkcją wyrobów z drewna oraz korka w 2013 r. na terenie ORSG działało 100 podmiotów, w branży leśnictwa i pozyskiwaniem drewna - 88, a w branży zajmującej się produkcją mebli - 31. Tym samym na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, Powiat Tucholski ma najwyższy wskaźnik liczby podmiotów w dziale leśnictwo i pozyskiwanie drewna w odniesieniu do liczby ludności (1,8/1000 mieszkańców; kolejny powiat - sępoleński ma wskaźnik 1,5, a kolejny – świecki – 1,1).

Gmina Cekcyn wykazuje największą wśród 144 gmin województwa liczbę podmiotów w dziale leśnictwo i pozyskiwanie drewna – jest to 37 na 796 w województwie; gmina Śliwice zajmuje pod tym względem miejsce 18., Tuchola – 19., Gostycyn – 21., Lubiewo – 29., a Kęsowo – 79. Pod względem 24 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego wskaźnika tego rodzaju firm na 1000 mieszkańców, gmina Cekcyn zajmuje 1. pozycję, Śliwice – 9., Gostycyn – 14., Lubiewo – 17., Tuchola – 52., a Kęsowo – 63. W produkcji wyrobów z drewna oraz korka prym wiedzie gmina Śliwice – 2 miejsce, gmina Cekcyn – 6., gmina Lubiewo – 14., gmina Tuchola – 18. wśród 144 gmin województwa.

Pod względem produkcji mebli najwyższy wskaźnik wśród 144 gmin województwa ma gmina Śliwice (firm tych jest w gminie 14 na prawie 1400 w całym województwie, w tym 866 poza powiatami grodzkimi, co lokuje gminę na 19. miejscu w województwie - jednak wskaźnik odniesiony do liczby ludności - jest w gminie najwyższy).

Potencjał Powiatu związany z gospodarką leśną został dostrzeżony także w Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. Wśród 9 obszarów strategicznej interwencji, wyróżniono OSI „Bory Tucholskie – strefa wykorzystania potencjałów endogenicznych północno-zachodniej części województwa”. Jest to OSI szczególnie istotny dla Powiatu Tucholskiego. Dedykowany dla wykorzystania walorów i potencjałów, które na terenie powiatu są w największym stopniu rozwinięte, a więc potencjalnie to powiat może w największym stopniu być beneficjentem jego realizacji.

Pod względem ogólnego stanu przetwórstwa przemysłowego, gminy powiatu (poza Tucholą) zajmują dosyć odległe lokaty (gmina Tuchola zajmuje pod względem liczby podmiotów w sekcji C - 16. pozycję, pozostałe od 59. do 128.), ale gmina Tuchola i Gostycyn wyróżniają się dużą liczbą firm w zakresie produkcji artykułów spożywczych (9. i 16. lokata), a gminy Tuchola, Śliwice i Cekcyn dużą liczbą firm w zakresie produkcji wyrobów z drewna oraz korka (odpowiednio: 6., 10. i 12. pozycja). Gmina Tuchola zajmuje 11. pozycję pod względem liczby firm prowadzących produkcję maszyn, 9. – pod względem liczby firm prowadzących produkcję pojazdów samochodowych i naczep oraz 2. pod względem produkcji pozostałego sprzętu transportowego (pod względem wartości bezwzględnych nie są tu duże liczby – odpowiednio: 8, 2 i 5 podmiotów – są to jednak działalności bardzo rzadko reprezentowane w województwie).

Wskaźniki branżowe dla pozostałych rodzajów działalności wskazują, że stosunkowo dobrze rozwinięta jest produkcja artykułów spożywczych w gminie Gostycyn – 4. najwyższy wskaźnik wśród 144 gmin województwa oraz budownictwo (gmina Gostycyn lokuje się na 20. pozycji pod względem ogólnego wskaźnika budownictwa, ale w zakresie robót budowlanych specjalistycznych – na 4. Pozycji).

Powiat Tucholski ze względu na swoje walory przyrodnicze jest utożsamiany z działalnością turystyczną. Szczególnie dwa rodzaje działalności tj. zakwaterowanie i działalność usługowa są związane z turystyką, a więc ich stan rozwoju może świadczyć o potencjale turystycznym.

Gmina Lubiewo lokuje się na 5. pozycji pod względem wskaźnika podmiotów w dziale zakwaterowanie na 1000 mieszkańców – firm takich działa jednak ogólnie w województwie bardzo niewiele (w całym województwie GUS wykazuje ich 685, w tym poza powiatami grodzkimi – 397, a w całym powiecie tucholskim – 19, w gminie Lubiewo – 6. Na terenie powiatu działa 77 gospodarstw agroturystycznych (najwięcej w gminie Cekcyn – 29, gm. Tuchola – 23, gm. Lubiewo – 14, gm. Śliwice – 7, gm. Kęsowo – 3, gm. Gostycyn – 1). Szczegółowe informacje na temat miejsc noclegowych w powiecie przedstawia załącznik nr 4. Z kolei w działalności usługowej związanej z wyżywieniem w całym powiecie wskazuje się 69 podmiotów tego rodzaju, w tym aż 33 w gminie Tuchola, 13 w gminie Lubiewo, 8 – Śliwice, 7 – Cekcyn, 5 – Gostycyn, 3 – Kęsowo. Wartości te – zarówno bezwzględnie, jak i w odniesieniu do liczby mieszkańców, lokują gminy powiatu na odległych pozycjach w województwie (pod względem liczby najlepsza gmina Tuchola jest na 18 pozycji – pozostałe od 52. do 116., pod względem wskaźnika na 1000 mieszkańców – gmina Lubiewo jest na 22 pozycji).8

8 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 25 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiat Tucholski ogółem, ale także każda z gmin powiatu, prezentują relatywnie niskie wskaźniki przedsiębiorczości, a także niskie wskaźniki aktywności osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Niekorzystny jest fakt, że z wyjątkiem powiatu sępoleńskiego, wszystkie powiaty sąsiadujące prezentują wskaźniki korzystniejsze lub znacznie korzystniejsze. Także powiat sępoleński – mniejszy pod względem powierzchni i liczby mieszkańców, w niektórych aspektach jest lepszy od tucholskiego. Wszystkie powiaty sąsiednie (z wyjątkiem bydgoskiego) wykazują wiele podobieństw charakteru do Powiatu Tucholskiego – stąd są postrzegane jako jego potencjalni rywale w procesie konkurencyjności regionalnej. Niskie wskaźniki przedsiębiorczości obniżają znacznie konkurencyjność powiatu i bardzo negatywnie wpływają na jego wizerunek.

Szczególnie niekorzystny jest stan rozwoju działalności handlowych – mających bezpośredni wpływ na jakość życia mieszkańców, ale także tworzący lokalne miejsca pracy. W niektórych gminach słaby stan rozwoju można powiązać z rozproszeniem osadnictwa, ale nie jest to wyjaśnienie dla aż tak niskich ogólnych wskaźników.

W ostatnich latach rozwój przedsiębiorczości na terenie powiatu przebiegał znacznie wolniej niż przeciętnie w województwie oraz wolniej niż w powiatach sąsiednich. W efekcie – powiększyły się dysproporcje pomiędzy powiatem tucholskim, a powiatami sąsiednimi i znacznie obniżyły się pozycje gmin powiatu – niektóre z nich przed 10-15 laty były postrzegane jako obszary o wysokiej przedsiębiorczości, obecnie wszystkie gminy powiatu należy zaliczyć do obszarów na tle województwa wykazujących wskaźniki słabe, bardzo słabe lub co najwyżej – przeciętne.

Analiza struktur przedsiębiorczości pozwala na wskazanie specjalizacji gospodarki powiatu związanej z gospodarką leśną, pozyskaniem i przetwórstwem drewna, w tym produkcją wyrobów z drewna i produkcją mebli. Działalności te zdecydowanie wyróżniają powiat i niektóre gminy, ale należy pamiętać, że nie są na jego terenie równomiernie i powszechnie rozwinięte.

Powiat cechuje się ogólnie niewielkim potencjałem, co ma bezpośrednie przełożenie na jakość życia mieszkańców oraz dochody własne budżetów gmin i powiatów. Ten problem ściśle wiąże się z problemem braku zbilansowania rynku pracy oraz problemem wysokiego uzależnienia mieszkańców od świadczeń pomocy społecznej. Przesłanki wskazujące na słuszność tezy o niewielkim potencjale gospodarczym wskazuje załącznik nr 5 do Strategii.

Działalność przedsiębiorstw w obszarach inteligentnych specjalizacji

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 zakłada szczególne wsparcie dla branż zgodnych z tzw. inteligentnymi specjalizacjami regionu kujawsko- pomorskiego. Inteligentne specjalizacje są to obszary, które mają szczególnie istotny wpływ na rozwój gospodarczy regionu oraz posiadają silne zaplecze naukowe prowadzące wysoko zaawansowane badania, które mogą stanowić podstawę radykalnego rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw9.

W Województwie Kujawsko-Pomorskim wyłoniono osiem następujących inteligentnych specjalizacji:

 Najlepsza bezpieczna żywność - przetwórstwo, nawozy i opakowania  Medycyna, usługi medyczne i turystyka zdrowotna  Motoryzacja, urządzenia transportowe i automatyka przemysłowa  Narzędzia, formy wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych  Przetwarzanie informacji, multimedia, programowanie, usługi ICT

9 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014-2020 26 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 Biointeligentna specjalizacja - potencjał naturalny, środowisko, energetyka  Transport, logistyka, handel - szlaki wodne i lądowe  Dziedzictwo kulturowe, sztuka, przemysły kreatywne

Analizując największych pracodawców na terenie Powiatu Tucholskiego można wskazać, że dominującą branżą na ORSG jest szeroko rozumiane przetwórstwo drewna (m. in. produkcja wyrobów z drewna, mebli, wyrobów architektury drewnianej). Branża ta wpisuje się w inteligentną specjalizację „Biointeligentna specjalizacja - potencjał naturalny, środowisko, energetyka”. Wskazane jest więc rozwijanie tej branży w ramach inteligentnych specjalizacji poprzez doskonalenie oraz rozwój technologii wykorzystywanych do produkcji papieru, wyrobów drzewnych i mebli, a także powiązanie ich z energetycznym wykorzystaniem biomasy.

Instytucje otoczenia biznesu

Na ORSG działa Klaster Turystyczny „Bory Tucholskie”. Skupia on firmy i organizacje działające na terenie Borów Tucholskich w branży turystycznej (noclegi, spływy kajakowe, organizacja spotkań i konferencji itp.). Jego celem jest rozwój współpracy, wspólnego działania i wspierania się różnych środowisk w celu zwiększenie sprzedaży istniejących produktów turystycznych, łączenie ich w pakiety oraz tworzenie nowych, kompleksowych ofert.

Przedsiębiorcy, którzy zdecydują się na realizację swoich inwestycji w gminie Tuchola w wybranych lokalizacjach, mają możliwość ich włączenia w obszar Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i tym samym otrzymania zwolnień w podatku dochodowym. W Powiecie działa również Tucholska Izba Gospodarcza.

W Grudziądzu znajduje się Kujawsko-Pomorski Inkubator Przedsiębiorczości Społecznej. Jego celem jest rozwój sektora ekonomii społecznej na terenie powiatów: tucholskiego, świeckiego, grudziądzkiego ziemskiego i Miasta Grudziądza. Ponadto obecni i przyszli przedsiębiorcy mogą korzystać z pomocy instytucji otoczenia biznesu funkcjonujących w większych miastach regionu kujawsko – pomorskiego.

Powiat Tucholski i gminy z jego obszaru widzą potrzebę podejmowania działań na rzecz utworzenia inkubatorów przedsiębiorczości i stref ekonomicznych na bazie lokalnej specyfiki, a więc specjalizujących się w następujących branżach:

 rozwój przedsiębiorczości na bazie rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego, agroturystyki,  rozwój przedsiębiorczości i działalności turystycznych oraz w zakresie pozyskiwania i przetwórstwa drewna (inkubator turystyczno-leśny)

Partnerem dla obydwu inkubatorów może być Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi. Efektywnym wsparcie dla przedsiębiorców może też być powołanie centrów wsparcia przedsiębiorczości. Takie jednostki mogłyby wspierać lokalnych przedsiębiorców zwłaszcza na wczesnym etapie rozwoju oraz tworzyć sieć współpracy międzysektorowej ze szczególnym uwzględnieniem branży turystycznej.

Tereny inwestycyjne10

Gminy powiatu tucholskiego pod względem planistycznym nie są przygotowane do rozwoju gospodarczego na większą skalę, w tym do wyznaczania terenów inwestycyjnych. Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego są w części gmin zdezaktualizowane i nie mogą być już

10 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 27 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

obecnie skutecznym narzędziem planowania przestrzennego. Brak jest miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na cele P i P/U dla obszarów o większych powierzchniach – gdzie realne byłoby wyznaczenie terenów inwestycyjnych już nawet nie o dużej, ale o średniej skali przestrzennej. Największą ofertę terenów inwestycyjnych posiada Gmina Tuchola. Samorząd gminy współpracuje z Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną, dzięki czemu na wybranych obszarach miasta istnieje możliwość realizacji inwestycji w ramach specjalnej strefy ekonomicznej. Pozostałe gminy albo nie posiadają wyodrębnionych terenów z przeznaczeniem na cele inwestycyjne, albo też ich powierzchnia jest niewielka. Ofertę terenów inwestycyjnych na ORSG przedstawia poniższa tabela.

Na terenie miasta Tuchola, w strefie przemysłowej położony jest teren inwestycyjny pod patronatem Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej o powierzchni 2,28 ha. Obszar przeznaczony na cele przemysłowo-usługowo-składowe, położony 56 km od autostrady A1. W drodze gminnej wodociąg, kanalizacja deszczowa i sanitarna, możliwość wykonania przyłącza energetycznego (nn, SN, WN) i gazowego (niskie i średnie ciśnienie) oraz bocznicy kolejowej. Według stanu z września 2015 r. teren inwestycyjny nie został jeszcze wykorzystany.

Oferta pozostałych terenów inwestycyjnych została przedstawiona w poniższej tabeli.

Tabela 7. Oferta terenów inwestycyjnych na ORSG (2015 r.) Charakterystyka terenu

 Tuchola, ul. Cegielniana, teren typu greenfield, handlowo-usługowy. Uzbrojenie – pełne. Powierzchnia 1,352 ha. Wł. Gmina Tuchola.  Tuchola, ul. Przemysłowa, teren typu brownfield, przemysłowo-usługowo-składowy (biurowiec wraz z halami i parkingiem). Infrastruktura techniczna – pełna. Własność prywatna;  Tuchola, ul. Budowlana, teren o pow. 3,11 ha typu brownfield przemysłowo-usługowo-składowy (mały budynek oraz około 1,5 ha utwardzone betonem). Infrastruktura techniczna – pełna. Własność prywatna;  Tuchola, ul. Miejski Rów, teren typu brownfield po wytwórni mas bitumicznych o pow. 11,14 ha, częściowo utwardzony, częściowo zabudowany budynkami i budowlami o łącznej powierzchni 977,9 m2, infrastruktura techniczna – pełna, własność prywatna (firma w upadłości).  Tuchola, ul. Bydgoska, teren po tartaku o pow. ok. 4 ha, infrastruktura techniczna – pełna. Wł. prywatna;  Tuchola, ul. Kochanowskiego, teren typu greenfield, usługowy. Uzbrojenie – częściowe. Powierzchnia 0,91 ha. Wł. prywatna.  Bruchniewo, gm. Lubiewo, dwie działki o pow. 1,92 ha i 1,41 ha, uzbrojone w sieć elektroenergetyczną i wodociągową, dojazd z drogi powiatowej nr 1030C. Źródło: Informacja Urzędu Miejskiego w Tucholi

Podkreślić należy nieustanny postęp w planowaniu przestrzennym, stąd studia sporządzane jeszcze w ubiegłej dekadzie (według ówcześnie obowiązujących standardów) cechują się w stosunku do opracowań współczesnych - dużo mniejszą wartością merytoryczną oraz wyraźnie mniejszą dokładnością we wskazywaniu przestrzeni na określone rodzaje przeznaczenia. Zmieniające się uwarunkowania formalne, a przede wszystkim coraz szersza i wciąż aktualizowana baza informacyjna o przestrzeni (serwisy o charakterze GIS-owym) sugerują dokonywanie aktualizacji studiów uwarunkowań w cyklach nie dłuższych niż 5-letnie, gdyż starsze opracowania tracą walor pełnej użyteczności. Tylko pozornie w obszarach o małej intensywności procesów rozwojowych, do jakich zaliczają się gminy na terenie Powiatu Tucholskiego, nie zachodzi potrzeba częstej aktualizacji opracowań planistycznych – należy pamiętać, że każdorazowo zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego pozwala na całościową weryfikację założeń polityki przestrzennej z uwzględnieniem bieżących trendów rozwojowych. Brak aktualnych dokumentów planistycznych jest więc uwarunkowaniem obniżającym konkurencyjność gminy - tym bardziej, iż tryb formalny sporządzania studium lub planu miejscowego powoduje, iż ich 28 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego wykonanie jest procesem długotrwałym (a więc brak jest możliwości szybkiego ich uzyskania w przypadku pojawienia się takiej potrzeby). Polityka przestrzenna wymaga więc działań planowych, a nie doraźnych.

Bezrobocie11

Powiat tucholski należy do obszarów o trwałej, wysokiej nierównowadze na rynku pracy. Jest to najważniejszy problem rozwojowy powiatu, bo wiąże się z relatywnie niskim poziomem życia znacznej części mieszkańców.

Powiat cechuje się stosunkowo niewielkimi zróżnicowaniami stanu bezrobocia. Ponieważ wskaźniki nie są istotnie zróżnicowane, to liczba bezrobotnych nawiązuje do liczby mieszkańców, a więc największą liczbę notuje gmina Tuchola, skupiająca 42,6% ogółu bezrobotnych w powiecie (27,2% w mieście i 15,4% na obszarze wiejskim).

Spośród pozostałych gmin w 2014 r. najkorzystniejszy wskaźnik bezrobocia zanotowała gmina Kęsowo (9,59% ogółu bezrobotnych), a najwyższy gmina Cekcyn (13,7%).

Najnowsze dane pokazują, że poziom bezrobocia uległ zmniejszeniu o 2,7 pkt procentowego w porównaniu z rokiem 2013. Na koniec 2014 r. stopa bezrobocia w Powiecie wynosiła 19,2% (spadek zanotowano także w skali województwa – 15,7% i kraju – 11,5%.12

Tabela 8. Porównanie poziomu bezrobocia powiatu z wybranymi jednostkami (2004-2014) Jednostka 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 stopa bezrobocia w powiecie 29,9 28,3 23,8 18,5 15,6 18 19,8 19,6 21,1 21,9 19,2 tucholskim Powiat Tucholski na tle innych obszarów (% wskaźnika notowanego w powiecie tucholskim na tle wybranych jednostek) powiat bydgoski 141,7 142,2 147,8 168,2 175,3 151,3 155,9 155,6 157,5 158,7 160,0 powiat chojnicki 108,7 106,8 101,3 104,5 106,1 97,3 108,8 97 105,5 112,9 112,9 powiat sępoleński 89,3 94,6 91,2 84,9 74,3 76,3 76,4 76,9 85,4 87,6 87,3 powiat starogardzki 96,8 93,4 91,9 97,4 113 90 103,1 97,5 101 114,1 122,3 powiat świecki 115,9 118,4 118,4 114,9 104 100,6 99 107,1 112,2 120,3 123,9 woj. kujawsko-pomorskie 126,7 126,9 124 124,2 117,3 111,1 116,5 115,3 116,6 120,3 122,3 Polska 157,4 160,8 160,8 165,2 164,2 148,8 159,7 156,8 157,5 163,4 167,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS BDL

W strukturze bezrobotnych według grup wiekowych powiat tucholski wyróżnia się bardzo dużym udziałem grupy w wieku 25 – 34 lata (30,1%), a co za tym idzie – niskim udziałem grup starszych. Kolejną najliczniejszą grupą są osoby w wieku 24 lat i mniej (22,2%). W pozostałych grupach wiekowych odsetek bezrobotnych jest dużo niższy. Powyższe dane wskazują, że na ORSG bardzo wyraźnie zaznacza się problem bezrobocia wśród osób młodych.

11 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 12 Informacja o pracy Powiatowego Urzędu Pracy w Tucholi w 2014 r. 29 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 10. Udział procentowy bezrobotnych w poszczególnych grupach wiekowych w ogólnej liczbie bezrobotnych (2014 r.)

30,1%

22,2% 19,1% 17,0% 11,5%

24 lata i 25-34 35-44 45-54 55 i więcej mniej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Informacji o pracy Powiatowego Urzędu Pracy w Tucholi w roku 2014”

Struktura bezrobotnych według stażu pracy wskazuje na szczególnie trudną sytuację osób dotąd niepracujących – którzy stanowią 17,1% ogółu bezrobotnych. Są to jedne z najwyższych wskaźników wśród powiatów województwa. Inną cechą charakterystyczną jest mały udział wśród bezrobotnych osób mających niewielki staż pracy (do 1 roku – 13,7%) – pod tym względem powiat prezentuje najniższy wskaźnik w województwie, co świadczy o tym, że jeśli już mieszkańcy powiatu znajdują zatrudnienie, to bardzo rzadko dochodzi do rozwiązania stosunku pracy w ciągu pierwszego roku pracy. Pozostałe wskaźniki związane ze strukturą bezrobocia wg stażu pracy są typowe i nie wyróżniają Powiatu Tucholskiego. Podobnie jak w innych powiatach wysoki jest wśród bezrobotnych udział osób, które mają zaledwie kilkuletni staż pracy (24,9% stanowią osoby o stażu 1-5 lat, a 16,3% osoby o stażu 5-10 lat). Generalnie wraz ze wzrostem stażu pracy maleje ryzyko pozostania bez pracy – osoby, które mają co najmniej 20-letni staż pracy stanowią tylko 9,2% ogółu bezrobotnych.

Bez wątpienia sytuacja w Powiecie Tucholskim potwierdza generalną tezę, że ludność o najniższym poziomie wykształcenia jest w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, bowiem aż 28,8% ogółu bezrobotnych stanowią osoby legitymujące się wykształceniem zaledwie gimnazjalnym lub nie posiadające nawet takiego wykształcenia. Największą grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (36,9%), co świadczy o tym, iż oferta kształcenia szkół zawodowych nie odpowiada potrzebom rynku pracy, innymi słowy często zawody w jaki kształcą szkoły zawodowe znajdują się wśród zawodów nadwyżkowych13. Bardzo niski jest wśród bezrobotnych udział osób z wykształceniem wyższym – stanowią oni zaledwie 6,5% ogółu bezrobotnych. Nie można jednak generalizować, że zdobycie wyższego wykształcenia gwarantuje sukces na rynku pracy – tak niski udział osób z wyższym wykształceniem wśród bezrobotnych częściowo wynika z faktu, że wciąż ogólnie niski jest udział ludności z wyższym wykształceniem. Zresztą – wśród kobiet, które cechują się wyższym poziomem wykształcenia niż mężczyźni – wskaźnik ten jest już wyraźnie wyższy (7,8% wszystkich bezrobotnych kobiet ma wykształcenie wyższe). Należy się więc spodziewać, że wraz ze wzrostem liczby osób z wykształceniem wyższym, będzie rósł ich udział wśród osób poszukujących pracy. Kobiety ogólnie prezentują wyższy poziom wykształcenia i wśród ludności dorosłej, która kształciła się przed kilkoma dekadami, wyróżniały się zdecydowanym preferowaniem szkół ogólnokształcących, podczas gdy mężczyźni znacznie częściej wybierali szkoły zawodowe. W strukturze osób bezrobotnych cechy te znajdują odzwierciedlenie – w sytuacji gdy ogólnie brak jest pracy, struktura osób bezrobotnych oddaje te generalne struktury społeczne (struktura bezrobotnych jest tu wtórna w stosunku do struktury

13 Więcej na ten temat w rozdziale „Potrzeby rynku pracy na nowe profile kształcenia” 30 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego społecznej). Dlatego też wśród bezrobotnych kobiet tak dużą część stanowią osoby o relatywnie wysokim poziomie wykształcenia (kobiety z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym i ogólnokształcącym – stanowią razem 67,8% bezrobotnych kobiet).

Wykres 11. Udział bezrobotnych według poziomu wykształcenia (2014 r.) 42,7%

36,9% 34,4% 32,4% 28,8% 24,4% 23,0% 18,7%

13,1% 12,3% 9,1% 7,8% 6,5% 4,8% 5,0%

wyższe policealne, średnie średnie zasadnicze gimnazjalne i poniżej zawodowe ogólnokształcące zawodowe

ogółem mężczyźni kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Informacji o pracy Powiatowego Urzędu Pracy w Tucholi w roku 2014”

Przez najbliższą dekadę utrzymywać się będzie zbliżone do obecnego zapotrzebowanie na pracę (prognoza uwzględnia sukcesywne wydłużanie wieku produkcyjnego) - w ciągu dekady grupa produkcyjna zmniejszy się o zaledwie kilkaset osób, a więc około 3%. Wprawdzie w mieście przewiduje się nieco silniejszy spadek, ale na obszarach wiejskich przejściowo grupa produkcyjna będzie się nawet zwiększać. W świetle powyższego całkowicie uzasadnione będą wszelkie działania zmierzające do tworzenia dużej liczby miejsc pracy na terenie powiatu. Wprawdzie w kontekście prognoz demograficznych najczęściej podkreśla się spadek ogólnej liczby mieszkańców i wzrost liczebności grupy poprodukcyjnej, co sugerowałoby znaczące zmniejszenie liczebności grupy produkcyjnej, a więc ograniczenie popytu na pracę w sposób naturalny, to jednak w przypadku Powiatu Tucholskiego silniejsze zmiany o takim charakterze będą następować dopiero w połowie przyszłej dekady. Gminy ORSG widzą konieczność podejmowania działań na rzecz szeroko zakrojonej aktywizacji społeczno-zawodowej zwłaszcza osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez realizację warsztatów kompetencji społecznych, szkolenia zawodowe i zatrudnienie socjalne.

Potrzeby rynku pracy na nowe profile kształcenia14

Rynek pracy najlepiej weryfikuje efekty jakie przynosi system edukacji. Wchodzenie młodych osób na rynek pracy jest uwarunkowane wielkością i strukturą popytu na pracę, a on zależy od wielu czynników, takich jak zmiany gospodarcze, postęp technologiczny czy rozwój gospodarki opartej na wiedzy. W Powiecie Tucholskim udział absolwentów wśród bezrobotnych wynosi 7,1% i należy do zdecydowanie najwyższych wśród powiatów.

Monitoring zapotrzebowania na kierunki kształcenia w 2014 r. przeprowadzony przez Powiatowy Urząd Pracy w Tucholi pokazuje, że większość zawodów w ewidencji stanowiły zawody nadwyżkowe, na

14 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 31 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

które występuje na rynku pracy zapotrzebowanie mniejsze niż liczba osób poszukujących pracy w zawodzie (77,1% ogółu), w tym aż 79,2% to zawody dla których w bazie urzędu pracy brak ofert pracy.

Spośród 617 zawodów ujętych w monitoringu 18,1% to zawody deficytowe, w których zapotrzebowanie przewyższa liczbę osób poszukujących pracy w tym zawodzie, w tym aż 67,8% tych, na które wpłynęły oferty pracy, zaś nie zarejestrowała się żadna osoba bezrobotna. Zawody zrównoważone stanowiły zaledwie 4,7%.

Wśród dziesięciu zawodów, na które lokalny rynek pracy wyrażał największe zapotrzebowanie w pierwszym półroczu 2014 r. są (w kolejności od najwyższego wskaźnika intensywności deficytu): sortowacz surowców wtórnych, karmelarz, operator urządzeń przemysłu szklarskiego, sekretarka, magazynierzy, robotnicy przygotowujący drewno i pokrewni, operator urządzeń oczyszczania ścieków, animator kultury, kosmetyczka, opiekunka dziecięca. Z zestawienia wszystkich 36 zawodów deficytowych wynika, że istniejące zapotrzebowanie rynku pracy tylko w niewielkim stopniu dotyczy zawodów o wysokiej specjalizacji. Natomiast wyniki ankiety jaka została przeprowadzona wśród przedsiębiorców z terenu ORSG w kwietniu 2015 wskazują, że pośród zawodów, w jakich pracodawcy wykazują chęć zatrudnia znalazły się przede wszystkim zawody techniczne, takie jak: operator maszyn, grafik, operator wózka widłowego i ładowarki, pomocnik w branży przetwórstwa drewna, technolog, mechanik, cukiernik, geodeta, programista, operator maszyn CNC, rzeźnik, wędliniarz, kucharz, masażysta, szklarz. Przedsiębiorcy wykazywali także chęć zatrudniania pracowników biurowych, handlowców oraz osób ze znajomością języka niemieckiego.

Jednocześnie brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach jest jedną z najczęstszych barier rozwojowych wskazywanych przez przedsiębiorców.

Wykres 12. Dwanaście najbardziej nadwyżkowych zawodów w powiecie tucholskim w 2014 r. wg wskaźnika intensywności nadwyżki zawodów* (2014 r.)

Technik ekonomista 0,0149

Krawiec 0,0222

Technik handlowiec 0,025

Piekarz 0,0323

Rzeźnik - wędliniarz 0,0476

Specjalistwa ds. administracji publicznej 0,0556

Elektromechanik pojazdów samochodowych 0,0556

Technik architektury krajobrazu 0,0625

Stolarz budowlany 0,0714

Rzobieracz-wykrawacz 0,0714

Sprzedawca 0,0786

Technik rolnik 0,0909

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie tucholskim, raport roczny za 2014 rok”, PUP w Tucholi * zawody o wskaźniku intensywności mniejszym od 0,9 to zawody nadwyżkowe 32 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wśród 30 zawodów nadwyżkowych znalazło się wiele zawodów uzyskanych w trakcie nauki szkolnej. W pierwszej dwunastce znalazło się aż 9 takich zawodów: technik ekonomista (miejsce 1 wśród zawodów nadwyżkowych), krawiec (2), technik handlowiec (3), piekarz (4), rzeźnik-wędliniarz(5), elektromechanik pojazdów samochodowych (7), technik architektury krajobrazu (8), technik rolnik (12).

Przeciwdziałanie bezrobociu powinno skoncentrować się na dostosowaniu oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy, tak aby szkoły nie kształciły w kierunkach, w których występuje największe bezrobocie, ale w tych na które jest zapotrzebowanie. W tym celu konieczne jest nawiązanie ścisłej współpracy pomiędzy szkołami a pracodawcami, Powiatowym Urzędem Pracy i władzami jednostek samorządowych.

Kondycja przedsiębiorstw. Bariery i potrzeby rozwojowe

Aby poznać aktualną kondycje finansową lokalnych firm oraz ich potrzeby i bariery rozwojowe, wpływające w ogromnym stopniu na rozwój gospodarczy obszaru, w kwietniu 2015 przeprowadzono ankietę wśród przedsiębiorstw. Wzór ankiety stanowi załącznik nr 6 do niniejszej Strategii.

Największą grupę respondentów stanowiły mikro i małe przedsiębiorstwa – 26%. W ankiecie wzięły udział także osoby samozatrudnione (24%), średnie firmy (18%) oraz duże przedsiębiorstwa (6%). 43% ankietowanych rozpoczęło działalność gospodarczą przed 2000 rokiem, a 57% po 2000 r. Wśród przedsiębiorstw biorących udział w badaniu wiele posiada kilkudziesięcioletnią tradycję. Osoby biorące udział w badaniu ankietowym, jako dominującą branżę, w której działają najczęściej wskazywały:

 Inne (produkcja mebli, przemysł mięsny, produkcja ciast i pieczywa, serwis rowerów - 19% ankietowanych)  Przetwórstwo przemysłowe (18% ankietowanych)  Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (16% ankietowanych)  Pozostała działalność usługowa (16% ankietowanych)  Budownictwo (8% ankietowanych)  Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (8% ankietowanych)  Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (5% ankietowanych)  Transport i gospodarka magazynowa (3% ankietowanych)  Informacja i komunikacja (3% ankietowanych)  Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (3% ankietowanych)  Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (3% ankietowanych).

Analizując sytuację finansową ankietowanych przedsiębiorstw w ciągu ostatnich 2 lat, zauważyć można poprawę sytuacji gospodarczej. Większość respondentów na pytanie o sprzedaż i wynik finansowy wskazywała na ich wzrost.

Jako najważniejsze bariery rozwojowe wskazywano w kolejności:

 Wysokie koszty pracy (18% respondentów)  Brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach (17% respondentów)  Ograniczony dostęp do środków finansowych (10% respondentów)  Biurokracja centralna (9% respondentów)  Brak rynków zbytu (7% ankietowanych)  Braki w infrastrukturze lokalnej – drogi, internet (7% respondentów)  Braki w infrastrukturze przedsiębiorstwa – budynki, maszyny (7% respondentów) 33 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 Niska rentowność (6% ankietowanych)  Biurokracja lokalna (6% ankietowanych)  Inne (4% ankietowanych)  Brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (4% respondentów)  Brak terenów inwestycyjnych (3% ankietowanych).

Przedsiębiorcy, którzy przystąpili do badania ankietowego jako największe bariery rozwoju pod względem infrastruktury lokalnej wskazywali brak dróg i dostępu do internetu.

Zdecydowana większość ankietowanych zamierza rozwijać prowadzone przedsiębiorstwa, przede wszystkim poprzez rozbudowę, zakup maszyn i urządzeń oraz zatrudnianie nowych pracowników.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje ORSG Powiatu Tucholskiego cechuje się niewielkim potencjałem gospodarczym, o czym świadczą: niski wskaźnik przedsiębiorczości (70 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców – przy czym wysoki wskaźnik dla miasta Tuchola bardzo zawyża średni wskaźnik dla powiatu) i aktywności osób fizycznych, niskie dochody własne budżetów gmin i powiatu, niewiele działających instytucji otoczenia biznesu. Wśród działających podmiotów gospodarczych przeważają mikro i małe przedsiębiorstwa. Niewielka oferta terenów inwestycyjnych, dezaktualizacja studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego są barierą w rozwoju przedsiębiorczości. Główne bariery, które w największym stopniu hamują rozwój

działających już przedsiębiorstw to: wysokie koszty pracy, brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach oraz ograniczony dostęp do środków finansowych. Wśród najpilniejszych potrzeb inwestycyjnych przedsiębiorcy widzą zakup maszyn i urządzeń oraz rozbudowa posiadanych obiektów. Dużo mniejsze jest zapotrzebowanie na zakup nowoczesnych technologii. Wskazane byłoby umożliwienie przedsiębiorcom łatwego dostępu do wsparcia instytucji otoczenia biznesu, a także podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez rozwój infrastruktury, uzbrojenie terenów inwestycyjnych i wsparcie przedsiębiorczości. ORSG Powiatu Tucholskiego charakteryzuje się niekorzystną sytuacją na rynku pracy: wysoką bezwzględną liczbą osób bez pracy (3377 osób w grudniu 2014 r.) i wysoką stopą bezrobocia (19,2% w 2014 r.). Stopa bezrobocia jest corocznie wyższa od średniej wojewódzkiej i krajowej (wynosi około 120% średniej wojewódzkiej 160% średniej krajowej). Wysoki udział wśród bezrobotnych mają osoby młode (26%) i osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (37%). Jednocześnie zawody deficytowe, na które rynek pracy wykazuje zapotrzebowanie to głównie zawody, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe. Z uwagi na fakt, iż powiaty sąsiednie (poza powiatem sępoleńskim) mają lepszą sytuację na rynku pracy, stwarza to szansę na poszukiwanie pracy poza ORSG, co zresztą czyni wysoki odsetek mieszkańców. Z powyższych względem ważnym działaniem będzie prowadzenie aktywizacji społeczno- gospodarczej osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem. Stymulując rozwój gospodarczy powiatu należy wykorzystać występujące potencjały endogeniczne, takie jak: bardzo wysoka jakość środowiska i w związku z tym potencjał dla rozwoju turystyki oraz potencjał dla rozwoju gospodarki leśnej (pozyskiwanie i przetwórstwo

drewna, produkcja mebli). Znaczący potencjał dla rozwoju turystyki może zostać wykorzystany dla zwiększenia liczby miejsc pracy w działalnościach związanych z obsługą pobytu turystów (np. zakwaterowanie, wyżywienie, zapewnienie atrakcji). Może mieć także znaczenie jako uzupełniające źródło

dochodów zwłaszcza w sezonie letnim. 34 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Znaczący potencjał dla rozwoju gospodarki leśnej - Powiat Tucholski wyróżnia się nie tylko dużą ilością podmiotów działających w branży przetwórstwa drewna (produkcja wyrobów z drewna oraz korka - 100 podmiotów, leśnictwo i pozyskiwanie drewna - 88, produkcja mebli - 31), ale też obecnością wysokospecjalistycznych (w skali kraju) szkół - średniej o profilu związanym z gospodarką leśną i wyższej - związanej z ochroną środowiska. Rozwijanie branży związanej z przetwórstwem drewna jest istotne także dlatego, że dziedzina ta wpisuje się w inteligentne specjalizacje regionu kujawsko-pomorskiego i tym samym może uzyskać szczególne wsparcie w ramach Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata 2014-2020. Potencjał związany z gospodarką leśną i turystyką został dostrzeżony w Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 - Plan modernizacji 2020+. Wśród 9 obszarów strategicznej interwencji wyróżniono OSI Bory Tucholskie. Wobec tego obszaru planowana jest interwencja polegająca na stymulowaniu działalności gospodarczych na bazie

wspomnianych potencjałów. Potencjały te stwarzają realne szanse na znaczące zwiększenie miejsc pracy.

1.3 Pomoc społeczna

Jedną z obiektywnych miar sytuacji materialnej ludności, jest skala pomocy udzielanej w ramach systemu pomocy społecznej. Wskaźnik udziału osób korzystających z pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców wyniósł w roku 2014 w Powiecie Tucholskim 14,4% i był wyższy niż wartości w sąsiednich powiatach oraz całym województwie kujawsko pomorskim (11,2% ). Wskaźnik natężenia korzystania z pomocy społecznej w gminach Powiatu Tucholskiego w 2013 r. wyniósł 15,8% i plasował Powiat na siódmym miejscu w województwie. Także we wcześniejszych latach wskaźnik ten był wysoki i corocznie notował powiat wśród obszarów o największych potrzebach.15

Wykres 13. Odsetek klientów pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców (2014 r. )

14,4% 12,5% 12,0% 11,2% 8,1%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OZPS za rok 2014

W 2014 r. najwyższe natężenie korzystania z pomocy społecznej wystąpiło w gminie Śliwice – 20%, a najniższe w gminie Tuchola – 12,1%. Liczba gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w 2014 r. wynosiła 2156 i była niż o 424 gospodarstw w porównaniu z rokiem 2010.

15 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 35 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 14. Liczba gospodarstw domowych, które korzystały z pomocy społecznej (2010-2014)

2570 2010 2014 2156

1056 870

435 262 245 266 260 306 307 284 229 206

Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola OSRG Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

W skali powiatu dostępne są też dane dotyczące szczegółowych struktur wieku osób objętych pomocą. Wynika z nich, że aż 27,9% dzieci żyje w rodzinach objętych pomocą. A ponieważ pomocą objętych jest 12,6% ludności w wieku produkcyjnym, należy wnioskować, że pomoc adresowana jest w dużej mierze do rodzin wielodzietnych. Zarówno w jednej jak i drugiej grupie ekonomicznej powiat wyróżnia się na tle województwa – tylko w 3 powiatach notuje się wyższy udział dzieci i młodzieży zamieszkującej rodziny objęte pomocą a tylko w 5 powiatach notuje się wyższy udział ludności w wieku produkcyjnym żyjącej w rodzinach objętych pomocą. Bez wątpienia fakt, że aż 12,6% ludności w wieku produkcyjnym korzysta z pomocy socjalnej, jest pochodną wysokiego poziomu bezrobocia oraz niskich poziomów dochodów uzyskiwanych przez osoby pracujące (w rodzinach wielodzietnych spełnienie kryterium dochodowego, przy niskim poziomie wynagrodzeń i wysokim poziomie bezrobocia, sugerującym, że jedno z małżonków nie pracuje, nie jest trudne). Warto także zauważyć, że relatywnie niska jest skala korzystania z pomocy przez osoby starsze.16

Wykres 15. Wskaźnik procentowy korzystania z pomocy społecznej w Powiecie Tucholskim wg grup ekonomicznych (2010-2014)

18,5% ogółem 14,3%

34,9% grupa przedprodukcyjna 27,9% 2010

16,2% 2014 grupa produkcyjna 12,6%

3,4% grupa poprodukcyjna 3,3%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Porównanie sytuacji obserwowanej w Powiecie Tucholskim na tle innych powiatów wskazuje, że powiat wyróżnia się dużą skalą pomocy. Wprawdzie na terenie województwa są trzy powiaty o zdecydowanie najwyższym poziomie wskaźnika korzystających (lipnowski, rypiński, grudziądzki), gdzie

16 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 36 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego skala pomocy jest znacznie wyższa, ale w zachodniej części województwa Powiat Tucholski wyróżnia się. Warto jednak zauważyć, że w powiatach o relatywnie dobrej sytuacji gospodarczej, niskim poziomie bezrobocia i znacząco wyższym poziomie rozwoju społecznego, skala zapotrzebowania na pomoc społeczną nie jest nawet 2-krotnie niższa (np. w powiecie bydgoskim wskaźnik ten wynosi około 9%). Nawet w największych i najlepiej rozwiniętych miastach - Bydgoszczy i Toruniu – udział korzystających z pomocy społecznej wynosi kilka procent, a więc jest około 3-4-krotnie niższy, niż w Powiecie Tucholskim.

Przyczyny korzystania z pomocy społecznej są zróżnicowane w poszczególnych gminach. Główne to bezrobocie, ubóstwo, niepełnosprawność, długotrwała choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych.

Tabela 9. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej według przyczyn w 2014 r.

ochrony

karnego

Ubóstwo

Bezrobocie

Alkoholizm

Trudności w

Narkomania

Bezdomność

Bezradność w

macierzyństwa

wychowawczych

zakładu

Jedn. terytorialna

Potrzeba

Potrzeba ochrony

Przystosowaniu do

Sytuacja kryzysowa

ofiar ofiar handlu ludźmi

Przemocw rodzinie

Niepełnosprawność

życia życia opuszczeniu po

Długotrwała choroba sprawach opiekuńczo

Cekcyn 189 0 33 150 100 90 47 1 0 13 0 0 0 Gostycyn 40 2 8 84 17 8 68 4 0 48 0 2 0 Kęsowo 56 0 33 125 94 88 13 0 0 6 0 1 2 Lubiewo 195 0 46 137 96 31 47 0 0 10 0 0 1 Śliwice 242 0 9 180 109 64 118 0 0 1 0 3 0 Tuchola 636 12 98 554 377 128 103 5 0 63 1 17 0 ORSG 1358 14 227 1230 416 409 396 10 0 141 1 23 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów z GOPS

Na ORSG znajduje się 1358 rodzin, które korzystają z pomocy społecznej z powodu ubóstwa (najwięcej w gminie Tuchola – 636 rodzin). Drugą największą grupą korzystających z pomocy społecznej są bezrobotni - 1230 rodzin (najwięcej w gminie Tuchola – 554 rodziny). Osoby z tych rodzin są zagrożone wykluczeniem społecznym lub wykluczone społecznie. Ośrodki Pomocy Społecznej z ORSG podejmują czynności służące przeciwdziałaniu tym negatywnym zjawiskom społecznym w postaci różnego rodzaju form aktywizacji (szkolenia, wykonywanie prac społecznie użytecznych, robót publicznych i prac interwencyjnych). Udzielana jest im również pomoc finansowa w postaci zasiłków i pomoc rzeczowa. W tym zakresie Ośrodki Pomocy Społecznej zgłaszają potrzebę kontynuowania stosowanych form aktywizacji.

Zadania pomocy społecznej na ORSG pełnią gminne ośrodki pomocy społecznej oraz Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi. Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej17 ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na 2000 mieszkańców. W 2014 r. gminie Tuchola ten warunek nie został spełniony. Wśród wielu zadań OPS znajduje się też realizacja poradnictwa specjalistycznego. Według danych OZPS za rok 2014 r. w gminie Tuchola i Śliwice te zadania nie były realizowane.

Głównym zadaniem ośrodków pomocy społecznej jest przyznawanie świadczeń przewidzianych ustawą o pomocy społecznej, analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacja zadań wynikających z rozpoznanych potrzeb oraz ustawy o świadczeniach

17 Art. 110 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. z 2015, Nr 163) 37 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

rodzinnych i funduszu alimentacyjnym. W ramach działań PCPR realizowano projekty dotyczące aktywizacji osób bezrobotnych i pracy socjalnej z rodzinami:

 Projekt „Aktywizacja zawodowa i zmniejszenie marginalizacji mieszkańców powiatu tucholskiego”( w ramach działania 7.1.2 POKL), w którym beneficjenci uczestniczyli w doradztwie zawodowym, wyjeździe integracyjnym, poradnictwie psychologicznym (indywidualnym i grupowym), kursach zawodowych, stażach zawodowych (9 osób).  Pilotażowy projekt „Schematom STOP! Wspólne działania instytucji pomocy społecznej i instytucji rynku pracy” (wraz z 39 innymi powiatami z terenu Polski) mającym za zadanie przetestować innowacyjne metody wspierania rodzin wielodzietnych zagrożonych wykluczeniem społecznym. W ramach projektu podjęto następujące działania:

 Utworzenie i praca Powiatowego Zespołu Koordynującego Współpracę. Celem pracy Zespołu jest utworzenie wspólnej, interdyscyplinarnej platformy wymiany informacji i koordynacji działań podmiotów pracujących na rzecz rodzin wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. W skład PZKW wchodzi 10 jednostek.

 Utworzenie i praca Mobilnej Grupy Interdyscyplinarnej, mającej za zadanie wdrażanie działań na rzecz aktywizacji rodzin wielodzietnych uczestniczących w projekcie, wspólnie zaś wraz z koordynatorem powiatowej współpracy (nowe stanowisko utworzone w pilotażu) członkowie grupy wdrażają Rodzinny Program Aktywizacji Zawodowej, Pomocy i Integracji Społecznej oraz kontraktów rodzinnych.

 Realizacji działań aktywizacyjnych na rzecz rodzin wielodzietnych zagrożonych wykluczeniem społecznym, które w ramach kontraktów rodzinnych biorą udział m.in. w kursach zawodowych, wyjazdach integracyjnych, szkoleniach z zakresu nabywania i doskonalenia kompetencji miękkich, poradnictwie specjalistycznym, terapii rodzinnej, korepetycjach i kursach dla dzieci.

Na terenie ORSG na bieżąco realizowana jest pomoc w formie pracy socjalnej (rozmowy, pomoc w rozwiązywaniu codziennych problemów uczestników i ich rodzin, wyjazdy rodzinne), zasiłki i pomoc w naturze (wypłaty świadczeń).

W poniższej tabeli przedstawiono liczbę osób niepełnosprawnych wg orzeczeń wydawanych przez Powiatowy Zespół Orzekania o Niepełnosprawności. W 2014 r. prawie 4% mieszkańców otrzymało decyzje orzekające o niepełnosprawności. W związku z tym, że Powiatowy Zespół Orzekania o Niepełnosprawności nie jest jedynym organem wydającym decyzje w tym zakresie, dane dotyczące liczby osób niepełnosprawnych są niepełne. Dokładne dane pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. Według danych NSP z 2011 r. na terenie Powiatu Tucholskiego zamieszkiwało 6 637 osób niepełnosprawnych (czyli około 14% ogółu ludności) w tym 475 osób w wieku przedprodukcyjnym (7% ogólnej liczby osób niepełnosprawnych). Zaliczenie do osób niepełnosprawnych oraz ustalenie stopnia niepełnosprawności jest bardzo istotne w kontekście możliwości uzyskania świadczeń społecznych oraz dla sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy.18

18 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 38 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Tabela 10. Liczba osób niepełnosprawnych w roku 2013 r. i 2014 r. Orzeczenia o niepełnosprawności wydawane przez PZON 2013 2014 W tym W tym W tym W tym liczba liczba liczba liczba Gmina Liczba osób dzieci i dzieci i Liczba osób dzieci i dzieci i młodzieży młodzieży młodzieży młodzieży do 16 lat 16-25 do 16 lat 16-25 Cekcyn 51 17 52 29 Tuchola 114 65 121 64 Gostycyn 21 14 28 9 1560 1781 Lubiewo 37 17 42 13 Śliwice 32 14 31 22 Kęsowo 33 12 23 18 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Tucholi

Istotnym zadaniem jest wsparcie integracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. Na ORSG zajmuje się tym Środowiskowy Dom Samopomocy w Tucholi, który jest placówką dziennego pobytu dla osób niepełnosprawnych. Jego podstawowym celem jest rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia. ŚDP prowadzi aktywizację poprzez terapie zajęciowe (m. in. plastyczne, krawieckie, stolarskie, kulinarne) oraz zajęcia terapeutyczne, np. w zakresie muzykoterapii, chromoterapii, esteto terapii. Aktywizację zawodową niepełnosprawnych poprzez kursy zawodowe prowadzi Zakład Aktywności Zawodowej. Ponadto w Małym Gacnie (gm. Cekcyn) rehabilitację dla dzieci, młodzieży i dorosłych prowadzi Ośrodek Rehabilitacji Neuron.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi w ramach rehabilitacji społecznej i zawodowej podejmuje różnorakie działania, m. in.

 turnusy rehabilitacyjne (aktywna rehabilitacja lecznicza połączona z elementami wypoczynku mająca na celu poprawę sprawności i integrację osób niepełnosprawnych)  zwrot pracodawcom kosztów przystosowania miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych  udzielanie osobom niepełnosprawnym pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej albo rolniczej.

Z innych działań można wymienić: podnoszenie świadomości społecznej na temat osób niepełnosprawnych (poradnictwo dla niepełnosprawnych, również w postaci imprez plenerowych, ulotek, strony internetowej), działania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych we współpracy z PUP i PFRON, polegające na likwidacji barier architektonicznych, poszerzeniu oferty rehabilitacyjnej i dostępności sprzętu rehabilitacyjnego, organizacji przedsięwzięć w zakresie sportu, kultury i turystyki.

Ze względu na wzrost znaczenia ekonomii społecznej, na szczególną uwagę zasługują spółdzielnie socjalne, centra i kluby integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej czy zakłady aktywności zawodowej. Na ORSG funkcjonują tylko dwie spółdzielnie socjalne: Spółdzielnia Socjalna „Nadzieja” i Spółdzielnia Socjalna „Progres”, obie placówki znajdują się w Tucholi oraz 5 Klubów Integracji Społecznej (gmina Gostycyn – 72 osoby korzystające, gmina Kęsowo – 40 osób , gmina Lubiewo - 17 osób, gmina Cekcyn – 36 osób, gmina Śliwice). Warsztaty terapii zajęciowej prowadzi Stowarzyszenie Rodziców Dzieci Specjalnej Troski w Tucholi (z warsztatów obecnie korzysta 40 uczestników). W powiecie działa jeden Zakład Aktywności Zawodowej w Tucholi. Ponadto w gminie Tuchola działa Ośrodek Psychoterapii Uzależnień od Alkoholu, Współuzależnień i Profilaktyki oraz Specjalistyczny 39 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (w tym hostel dla 10 osób). Na ORSG brak natomiast Ośrodka Interwencji Kryzysowej.

Na ORSG nie funkcjonuje infrastruktura przeznaczona dla osób bezdomnych, tj. schroniska, noclegownie czy inne miejsca schronienia. Jest to jeden z 10 powiatów w województwie kujawsko- pomorskim, gdzie brak jest tego typu obiektów.

Usługi opiekuńcze świadczone są przede wszystkim w postaci usług opiekunek zatrudnionych przez ośrodki pomocy społecznej. Usługi opiekuńcze i specjalistyczne świadczone są w mieszkaniu osoby, która potrzebuje pomocy lub w ośrodkach wsparcia. Wsparciem objęte są osoby, które z powodu wieku, długotrwałej choroby, inwalidztwa lub innych przyczyn wymagają pomocy drugiej osoby. Według danych Oceny Zasobów Społecznych za rok 2014, odsetek osób w wieku poprodukcyjnym objętych usługami opiekuńczymi należał do najniższych w województwie (0,6% przy średniej dla województwa wynoszącej 1,6%), a w gminie Gostycyn i Śliwice w ogóle nie realizowano usług opiekuńczych.

Dużą rolę odgrywają podmioty skupiające się bezpośrednio na opiece i wsparciu wśród osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, m.in. domy pomocy społecznej, środowiskowe domy samopomocy. W Powiecie Tucholskim działa tylko jeden dom pomocy społecznej w Wysokiej oraz jeden środowiskowy dom samopomocy w Tucholi. Opiekę skierowaną do osób, które zakończyły leczenie, ale wymagają rehabilitacji świadczy Zakład Opiekuńczo-Leczniczy przy NZOZ „Szpital Tucholski” Sp. z o.o. (5 miejsc). Opiekę nad osobami w podeszłym wieku, somatycznie chorymi wymagającymi całodobowej opieki realizuje przeznaczony dla 46 pensjonariuszy Dom Pomocy Społecznej w Wysokiej, który zapewnia usługi bytowe, opiekuńczo – wspomagające i edukacyjne (w formach i zakresie wynikającym z indywidualnych potrzeb). Obecnie z usług tych korzystają 54 osoby, co oznacza, że zapotrzebowanie na tego typu opiekę przekracza możliwości istniejącej placówki. Pod względem odsetka miejsc w domach pomocy społecznej przypadających na 10 tysięcy mieszkańców Powiat Tucholski osiągnął piąty najniższy wynik wśród powiatów ziemskich (9 miejsce przy średniej wojewódzkiej wynoszącej 19).

Podeszły wiek bardzo często powoduje ograniczenie w samoobsłudze, w poruszaniu się, prowadzeniu gospodarstwa domowego. Osoby starsze wykazują się także niską aktywnością w różnych dziedzinach życia społecznego, wynikającą również z niewielkiej dostępnej dedykowanej im oferty spędzania wolnego czasu. Dlatego też wsparcie dla osób starszych powinno zapewniać wszechstronną opiekę zarówno instytucjonalną, w odpowiednich warunkach, jak i w szczególności w ramach środowiskowych form wsparcia i niestacjonarnych usług opiekuńczych świadczonych w środowisku. Ich aktualna liczba i dostępność nie jest bowiem adekwatna do potrzeb. Wśród infrastruktury adresowanej do osób starszych na ORSG brak dziennych domów pomocy oraz domów pomocy tylko dla osób w podeszłym wieku. Najważniejsze zdiagnozowane potrzeby w zakresie rozwoju usług opiekuńczych to przede wszystkim potrzeba tworzenia nowych placówek dla osób starszych w szczególności w formie dziennych domów pobytu. W powiecie potrzebne jest utworzenie sieci gospodarstw opiekuńczych oraz klubów integracji dla osób starszych, a także środowiskowych domów pomocy dla osób z niepełnosprawnością (w tym z zaburzeniami psychicznymi) na bazie gospodarstw rolnych i agroturystycznych. W zakresie poradnictwa rodzinnego zgłaszane są potrzeby zatrudnienia prawnika, psychologa oraz terapeuty a także wsparcie ze strony asystenta rodziny. Pomocy wymagają również osoby niepełnosprawne (zarówno dzieci i dorośli) w formie włączenia społecznego i ułatwienia im dostępu do usług rehabilitacyjnych i sprzętu rehabilitacyjnego, a także zapewnienia asystentury dla osób zależnych w miejscu ich zamieszkania. Zagadnienia te szczegółowo opisuje załącznik nr 7 do Strategii.

Zarząd Szpitala Tucholskiego Sp. z o.o. widzi potrzebę rozbudowy Zakładu Opiekuńczo- Leczniczego, który dwudziestokrotnie zwiększyłby liczbę miejsc (z pięciu do docelowo stu). W gminie 40 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Śliwice istnieje potrzeba utworzenia domu dziennego pobytu oraz Środowiskowego Domu Pomocy Społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

W kontekście starzejącego się społeczeństwa niezwykle istotną rolę pełnią różne formy aktywności skierowane do seniorów. Na ORSG działa 7 klubów seniora:  Klub Seniora „Jesień” działający przy Tucholskim Ośrodku Kultury w Tucholi  Klub Seniora „Promyk” działający przy Wiejskim Domu Kultury w Raciążu  Klub Seniora „Jarzębina” działający przy Spółdzielni Mieszkaniowej w Tucholi  Klub Seniora „Cisowianie” w Cekcynie  Klub Seniora „Wrzos” w Gostycynie  Klub Seniora „Malwa” w Pruszczu  Klub Seniora „Spokojna Przystań” w Kamienicy.

Seniorzy mogą również korzystać z oferty Uniwersytety Trzeciego Wieku przy Wyższej Szkole Zarządzania Środowiskiem w Tucholi. Brak infrastruktury skierowanej do seniorów w postaci klubów i świetlic odnotowano w gminie Kęsowo i Lubiewo.

Korzystanie z pomocy społecznej często powiązane jest z problemami socjalnymi. Problemom tym z kolei w znacznym stopniu towarzyszą problemy związane z wychowaniem dzieci, w tym ich problemy w szkole, braki w umiejętnościach społecznych i życiowych, choroba alkoholowa. W rodzinach z problemami socjalnymi najczęściej występuje także problem długotrwałego pozostawania bez pracy. Ponadto pojawiają się również dezorganizacja życia rodzinnego i niewydolność w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych, gdzie biologiczni rodzice nie mogą lub nie potrafią wypełnić swoich obowiązków rodzicielskich. W konsekwencji dzieci z takich rodzin trafiają do rodzin zastępczych, adopcyjnych oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Tabela 11. Funkcjonowanie rodzinnej pieczy zastępczej i ośrodków opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży (2014 r.) Liczba rodzin Liczba placówek Liczba dzieci i młodzieży w sprawujących Liczba dzieci opiekuńczo - Gmina placówkach opiekuńczo rodzinną pieczę w rodzinach wychowawczych dla dzieci i wychowawczych zastępczą młodzieży

Cekcyn 10 16 0 0 Gostycyn 4 6 0 2 Kęsowo 8 11 0 1 Lubiewo 6 12 0 1 Śliwice 3 6 0 1

Tuchola 37 69 1 4 ORSG 68 120 1 9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PCPR w Tucholi

Na ORSG w 2014 roku w 68 rodzinach zastępczych znajdowało się 120 dzieci19. Odsetek dzieci umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej wyniósł w 2014 r. 78,7% ogólnej liczby dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej. Natomiast odsetek dzieci umieszczone w zawodowych rodzinach zastępczych w stosunku do ogólnej liczby dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej wyniósł 17,8%. Wśród

19 Dane Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi 41 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

rodzin zastępczych przeważały rodziny spokrewnione – 50,8% ogółu rodzin zastępczych. 20. Na ORSG w 2014 r. działało 7 zawodowych rodzin zastępczych.

Rodziny zastępcze, samotnie wychowujący dzieci, wielodzietne lub rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi mają zapewniony szerszy dostęp do bezpłatnego poradnictwa specjalistycznego. Na bieżąco rodziny te mają wsparcie koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, regularnie informowane są również o możliwości skorzystania z porady prawnej, psychologicznej bądź terapii rodzinnej i mediacji. Wszyscy mieszkańcy powiatu mogą korzystać z bezpłatnej porady prawnej i psychologicznej. Powstała grupa wsparcia dla rodzin zastępczych, w której pracach uczestniczy psycholog. W ramach działań na rzecz rodzin zastępczych organizowano szkolenia oraz comiesięczne spotkania, w ramach których rodziny wraz z psychologiem omawiały swoje bieżące problemy wychowawcze, tworząc tym samym grupę wsparcia.

Wśród potrzeb w zakresie pieczy zastępczej znajduje się utworzenie rodzinnego domu dziecka, przeprowadzenie szkoleń ustanowionych rodzin zastępczych, świadczenie usług poradnictwa i terapii dla ustanowionych rodzin zastępczych oraz poszerzanie struktur wspierających rodziny zastępcze (koordynator rodzinnej pieczy zastępczej). Wsparcia wymagają także wychowankowie placówek opiekuńczo-wychowawczych poprzez organizację szkoleń i programów terapeutycznych. Powiat Tucholski widzi potrzebę wybudowania i wyposażenia 2 placówek opiekuńczo-wychowawczych (każda dla 14 wychowanków). Szczegółowe potrzeby w tym zakresie przedstawia załącznik nr 7.

Tabela 12. Liczba osób opuszczających pieczę zastępczą w latach 2012-2014 Pełnoletnie osoby opuszczające pieczę 2012 2013 2014 zastępczą

Rodzinne formy pieczy 0 14 15 zastępczej

Placówki opiekuńczo- 2 5 6 wychowawcze

Instytucje, o których mowa w art. 88 ust. 1 ustawy o 5 3 3 pomocy społecznej21

Razem 7 22 24

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Oceny zasobów pomocy społecznej za rok 2014 „ PCPR w Tucholi

20 Dane OZPS za rok 2014 21 Osoba pełnoletnia opuszczająca dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, specjalny ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniający całodobową opiekę i młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zwana dalej "osobą usamodzielnianą", zostaje objęta pomocą mającą na celu jej życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem przez pracę socjalną, a także pomocą: 1) pieniężną na usamodzielnienie; 2) pieniężną na kontynuowanie nauki; 3) w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym; 4) w uzyskaniu zatrudnienia; 5) na zagospodarowanie - w formie rzeczowej. 42 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Bardzo ważna jest potrzeba wsparcia osób pełnoletnich opuszczających pieczę zastępczą – w 2014 r. na ORSG pieczę zastępczą opuściły 24 pełnoletnie osoby. Prognozowana liczba osób opuszczający pieczę zastępczą (rodzinną i instytucjonalną) w najbliższych latach corocznie będzie wynosić 10 osób (poza rokiem 2015 kiedy to pieczę zastępczą opuści 11 osób). Znacznym problemem z jakim borykają się osoby usamodzielnione jest brak mieszkania, co wydatnie uniemożliwia im spokojne wejście w dorosłe i samodzielne życie. Obecnie na ORSG funkcjonują dwa mieszkania chronione w gminie Tuchola przeznaczone dla wychowanków z placówki opiekuńczo wychowawczej.

Tabela 13. Prognozowana liczba osób usamodzielnionych opuszczających pieczę zastępczą (2015-2020) Usamodzielnieni 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Instytucjonalna piecza 5 4 4 4 4 4 zastępcza

Rodzinna piecza 6 6 6 6 6 6 zastępcza

Razem 11 10 10 10 10 10

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PCPR w Tucholi

Podsumowując, ośrodki pomocy społecznej w minionych latach aktywizowały klientów znajdujących się w szczególnych warunkach na rynku pracy, zwłaszcza z powodu niepełnosprawności i bezrobocia. Część osób objętych tą formą pomocy poprawiła swoją sytuację życiową - znalazła zatrudnienie i tym samym przestała korzystać z usług pomocy społecznej bądź ograniczyła korzystanie do niezbędnego minimum. Nie zmienia to jednak faktu, że nadal wiele osób potrzebuje pomocy, w związku z czym instytucje pomocy społecznej w poszczególnych gminach wyrażają zapotrzebowanie na kontynuowanie ww. form aktywizacji. W kolejnych latach podjęte zostaną dalsze działania w celu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i uaktywniające podejmowanie przez osoby korzystające z ośrodków zmian w zakresie aktywności społecznej i zawodowej. Ośrodki oferują kompleksową pomoc, wsparcie wielowymiarowe i długoterminowe, efektywne działania, łączące zarówno reintegrację społeczną osób zagrożonych lub wykluczonych społecznie, jak i uzyskanie przez nich zatrudnienia.

Poszczególne gminy ORSG wskazują na konieczność kontynuowania i rozwijania form aktywizacji społecznej. Działania podejmowane w tym obszarze powinny być skierowane na aktywizację społeczno- zawodową osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez różnego rodzaju warsztaty i szkolenia. Kompleksowym wsparciem należy objąć rodziny wymagające pomocy w zakresie wypełnienia ról społecznych i opiekuńczo-wychowawczych poprzez tworzenie i rozwój punktów/centrów pomocy rodzinie (tym samym zwiększy się dostęp do specjalistycznych usług wsparcia), a także przez pomoc ze strony asystentów rodziny. Szczegółowo potrzeby w zakresie rozwoju usług społecznych oraz aktywizacji społecznej i zawodowej przedstawia załącznik nr 7.

Opieka nad dziećmi do lat 3

Względy ekonomiczne oraz potrzeby rozwoju gospodarczego i społecznego wymuszają coraz większą potrzebę opieki nad najmłodszymi dziećmi. Niezbędne w tym zakresie jest odpowiednie wsparcie osób powracających na rynek pracy po urlopie macierzyńskim/rodzicielskim związane właśnie z zapewnieniem im możliwości pozostawienia dziecka pod opieką podmiotom lub osobom zewnętrznym. Opieka może być zorganizowana w formie żłobka, klubu dziecięcego ale również może być sprawowana przez nianię czy dziennego opiekuna.

Na ORSG, mimo 1571 dzieci w wieku do 3 lat (dane za 2014 r.) funkcjonują tylko trzy niepubliczne placówki opieki nad dziećmi do lat 3: w Tucholi (żłobek „Wesoła Żabka”), Cekcynie (opieka nad dziećmi 43 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

„Bajkowa Kraina”) i Śliwiczkach (żłobek „Wesoła Dolina”) , oferujące łącznie 45 miejsc dla dzieci. Placówki te otrzymują dotacje celowe z budżetu gminy na każde dziecko objęte opieką. Mimo to miesięczny koszt opieki żłobkowej wynosi kilkaset złotych, co dla wielu rodziców może być barierą zniechęcającą lub nawet uniemożliwiającą korzystanie z tego typu opieki nad dzieckiem.

Wykres 16. Odsetek dzieci objętych opieką żłobkową (2014 r.)

4,7% 4,3% 4,0%

2,0% 1,4%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

W 2014 r. odsetek dzieci objętych opieką żłobkową wyniósł zaledwie 1,4%. Tym samym wskaźnik ten jest niższy niż w powiatach sąsiednich i w województwie kujawsko-pomorskim. Biorąc pod uwagę poszczególne gminy, wartości wskaźnika są określane tylko dla gminy Cekcyn i Tuchola, gdyż tylko tam znajdują się podmioty świadczące opiekę nad dziećmi do lat 3. Odsetek dzieci objętych opieką wynosi w tych gminach 4,3% (Cekcyn) i 1,9% (Tuchola).

Powiatowy Urząd Pracy w Tucholi działając w porozumieniu z Urzędem Miejskim w Tucholi chce zwiększać zatrudnienie osób bezrobotnych właśnie w obszarze opieki nad dziećmi do lat 3. W tym celu chce realizować kursy kompetencyjne i udzielać wparcia przy podejmowaniu prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Mniejsze zapotrzebowanie mieszkańców obszarów wiejskich usługami żłobkowymi wynika zapewne z tego, że rolniczy charakter wielu gospodarstw domowych pozwala na to, iż opiekę nad dzieckiem sprawują członkowie rodziny. Potrzeby w tym względzie jednakże, choć nie zasadnicze, obejmują rozszerzenie oferty różnorodnych form wsparcia dla osób powracających na rynek pracy po urlopach macierzyńskich/rodzicielskich/wychowawczych w zakresie opieki nad dziećmi najmłodszymi oraz specjalnych działań aktywizacyjno-szkoleniowych.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Z pomocy społecznej na ORSG w 2014 r. korzystało 14,4% mieszkańców. Wielkość ta jest wyższa od średniej dla województwa wynoszącej 11,2% oraz od średniej krajowej wynoszącej 8,5%. Głównymi powodami korzystania z pomocy społecznej są: bezrobocie, ubóstwo, niepełnosprawność, długotrwała choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych. W ramach udzielania pomocy społecznej na terenie powiatu podejmowane są różnorakie działania o charakterze aktywizacyjnym skierowane do osób zagrożonych wykluczeniem

44 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

społecznym, bezrobotnych, niepełnosprawnych w postaci kursów, szkoleń, poradnictwa zawodowego i psychologicznego, pomocy rodzinom w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo-wychowawczych, przeciwdziałania zjawiskom patologicznym. Podejmowane działania przynoszą wymierne efekty (zaprzestanie lub ograniczanie korzystania z pomocy społecznej), co nie zmienia faktu, że potrzeby w tym zakresie są nadal ogromne. Poszczególne gminy postulują konieczność kontynuowania wskazanych form aktywizacji. Istotnym zadaniem pomocy społecznej jest wsparcie integracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. Potrzebne jest także zapewnienie im lepszego dostępu do rehabilitacji i usług opiekuńczych. Według danych z ostatniego spisu powszechnego z 2011 r. na ORSG

około 14% ogółu ludności posiadało orzeczenie o niepełnosprawności. Z uwagi na fakt, że społeczeństwo ORSG jest społeczeństwem starzejącym się (choć obecnie ten proces przebiega dość łagodnie), poszczególne gminy będą w najbliższym czasie odczuwały silną potrzebę rozwoju usług opiekuńczych dla osób starszych. W związku z powyższym istnieje potrzeba tworzenia nowych domów pomocy społecznej, domów dziennego pobytu oraz zwiększania liczby miejsc w istniejących placówkach. Ponadto będzie wymagała rozbudowy oferta usług opiekuńczych świadczonych w środowisku, skierowanych do osób starszych, wymagających opieki, samotnych i z zaburzeniami psychicznymi. Szczególną grupę osób zagrożonych wykluczeniem społecznym stanowią osoby przebywające/opuszczające rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo – wychowawcze. Dlatego niezmiernie ważne jest zapewnienie wsparcia rozwoju wszystkich form pieczy zastępczej (zwłaszcza rodzin zastępczych) oraz odpowiednio rozwiniętych usług profilaktyczno-wspierających. Na terenie ORSG opiekę nad dziećmi do lat 3 świadczą 2 żłobki. W 2014 r. odsetek dzieci objętych opieką żłobkową był niższy niż średnia dla województwa kujawsko-pomorskiego (4,3%) i wynosił zaledwie 1,4%. Zainteresowanie rozwijaniem systemu opieki nad dziećmi do lat 3 na ORSG jest niewielkie. Może to wynikać z rolniczego charakteru wielu gospodarstw, gdzie opiekę nad dziećmi sprawują rodzice lub dziadkowie.

1.4 Ochrona zdrowia

Analiza dokonana na potrzeby „Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020” wykazała, że sytuacja województwa w zakresie dostępności leczenia ambulatoryjnego i szpitalnego różnych specjalności porównaniu z resztą kraju wymaga poprawy. Województwo wyróżnia się dużą umieralnością dorosłych z powodu chorób układu oddechowego oraz wysoką częstością hospitalizacji z tego powodu osób w wieku poprodukcyjnym (dla osób w wieku produkcyjnym nie różni się ona od przeciętnej dla ogółu województw). Problemem w województwie są również nowotwory złośliwe, z powody których hospitalizuje się częściej niż przeciętnie w kraju i również częściej stanowią one przyczynę niepełnosprawności. Znaczącym problemem są również ponadprzeciętnie długie okresy oczekiwania na leczenie lub badania np. w zakresie chirurgii urazowej (180 dni, w kraju 100 dni), neurochirurgii (299 dni, średnio - 83 dni), neurologii (54 dni, gdy w Polsce średnio 31). Ponadprzeciętnie długi jest czas oczekiwania na leczenie na oddziałach urologicznych i okulistycznych oraz łączy się z odległymi terminami wizyt w poradniach tych specjalności (na wizytę u okulisty czeka się najdłużej w Polsce - 75 dni, średnio w kraju 36 dni). Czas oczekiwania na wykonanie tomografii komputerowej należy do najdłuższych w Polsce.22 Na obszarze Powiatu Tucholskiego funkcjonuje jeden szpital: „Szpital Tucholski” NZOZ Sp. z o.o. w Tucholi. Opieka specjalistyczna w gminach wiejskich realizowana jest w bardzo niewielkim stopniu. Właściwie cała opieka specjalistyczna skupia się wokół „Szpitala Tucholskiego”, w którym funkcjonuje:

 14 poradni specjalistycznych,

22 Dane dotyczące województwa kujawsko-pomorskiego pochodzą z załącznika nr 1 do Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014-2020. 45 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 8 oddziałów (Chirurgii Ogólnej, Ginekologiczny, Położniczy, Oddział Pediatryczny, Oddział Neonatologiczny, Oddział Chorób Wewnętrznych, Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Kardiologia),  10 pracowni,  nocna i świąteczna opieka zdrowotna,  Izba przyjęć,  Stacja Dializ,  Szkoła rodzenia,  Ratownictwo Medyczne,  Zakład Opiekuńczo-Leczniczy.

Szpital dysponuje obecnie 144 łóżkami23. Aktualne potrzeby szpitala sprowadzają się do rozbudowy Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego, budowy pomieszczeń dla nocnej i świątecznej podstawowej opieki zdrowotnej oraz rozbudowy Działu Fizjoterapii.

W 2013 r. w województwie kujawsko-pomorskim w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej ogółem udzielono 14,8 mln porad (średnio 7,1 porad na 1 mieszkańca). Liczba porad udzielonych na ORSG wyniosła w tym samym okresie 270,9 tys., co stanowi 1,83% wszystkich porad udzielonych w województwie. Na 1 mieszkańca obszaru, przypadło średnio 4,3 porad lekarskich.

Tabela 14. Ambulatoryjna opieka zdrowotna w 2013 r.

Przychodnie w Porady udzielone w ramach Praktyki Porady lekarskie ramach podstawowej Jednostka terytorialna ambulatoryjnej lekarskie ambulatoryjne opieki zdrowotnej na opieki zdrowotnej 1 mieszkańca

Cekcyn 1 2 21164 3,0 Gostycyn 1 1 31020 6,0 Kęsowo 2 1 17412 4,0 Lubiewo 2 2 23972 4,0 Śliwice 1 3 27561 5,0 Tuchola 3 12 149785 4,0 Powiat tucholski 10 21 270914 4,3 Powiat bydgoski 33 12 488312 3,8 Powiat sępoleński 13 11 240610 4,2 Powiat świecki 32 12 577649 4,4 Województwo 758 375 14827206 4,4 kujawsko-pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Na ORSG funkcjonuje jedna jednostka ratownictwa medycznego - NZOZ Szpital Powiatowy w Tucholi „Szpital Tucholski” Sp. z o.o. obejmująca 3 zespoły ratownictwa medycznego. Zespół w Tucholi obejmuje jedną karetkę specjalistyczną, zespół w Gostycynie obejmuje jedną karetkę podstawową, a zespół w Śliwicach składa się z karetki podstawowej24.

23 http://www.szpitaltuchola.pl/, http://www.bip.miasto.tuchola.pl/?id=3 24 http://www.bip.bydgoszcz.uw.gov.pl/files/zalaczniki-do-artykulow/zespoly_ratownictwa_medycznego_2014.pdf 46 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Tabela 15. Zespoły Ratownictwa Medycznego (stan na 2014 r.) Liczba zespołów ratownictwa Lokalizacja zespołu medycznego S* P** 89-520 Gostycyn ul. Bydgoska 12 1 89-500 Tuchola ul. Nowodworskiego 14 - 18 1 89-530 Śliwice ul. Szkolna 7 1 * S - zespół specjalistyczny, w skład którego wchodzą co najmniej 3 osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny **P – zespół podstawowy, w skład którego wchodzą co najmniej 2 osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny. Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.bip.bydgoszcz.uw.gov.pl/files/zalaczniki-do artykulow/zespoly_ratownictwa_medycznego_2014.pdf

Pilną potrzebą jest przywrócenie na terenach gmin opieki ambulatoryjnej nad kobietami, zwłaszcza w zakresie opieki okołoporodowej w okresie ciąży (porodu, połogu i opieki nad noworodkiem) oraz w zakresie profilaktyki. W 2013 roku w województwie kujawsko- pomorskim wskaźnik wczesnego objęcia opieką kobiet w ciąży, liczony jako stosunek liczby wizyt pierwszorazowych do 14 tygodnia ciąży do ogólnej liczby wizyt pierwszorazowych wynosił 79,4%. Najwyższym wskaźnikiem (powyżej 90%) charakteryzowały się powiaty grudziądzki, golubsko-dobrzyński, aleksandrowski, Włocławek i Toruń. Powiat Tucholski ze wskaźnikiem 43% oraz inowrocławski 53% znalazły się na ostatnich miejscach wśród powiatów w województwie.25

Gminy zgłaszają również potrzeby w zakresie modernizacji i wyposażenia w nowoczesny sprzęt istniejących placówek opieki zdrowotnej. Niedobory istnieją również w zakresie sprzętu przeznaczonego do rehabilitacji.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Usługi w zakresie ochrony zdrowia w poszczególnych gminach ograniczają się do podstawowej opieki zdrowotnej. Na ORSG działa jeden szpital – „Szpital Tucholski” NZOZ Sp. z o.o. w Tucholi, który praktycznie jako jedyna placówka świadczy specjalistyczną opiekę zdrowotną. Szpital zgłasza potrzebę rozbudowy Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego, co zapewni zwiększenie liczby miejsc w Zakładzie. Konieczne jest wsparcie zwłaszcza placówek POZ i punktów rehabilitacji poprzez ich modernizację i wyposażenie w sprzęt diagnostyczny i rehabilitacyjny. Biorąc pod uwagę prognozy demograficzne, niezmiernie ważne w najbliższych latach będzie dostosowanie oferty w zakresie usług ochrony zdrowia w szczególności do potrzeb osób starszych, a także opracowanie programów profilaktycznych mających na celu zachowanie sprawności fizycznej i psychicznej ludności do późnego wieku oraz ograniczenie kosztów opieki medycznej i usług opiekuńczych. Niezbędne będzie również zwiększenie liczby lekarzy specjalistów w dziedzinie geriatrii. Pilną potrzebą zgłaszaną przez gminy ORSG jest przywrócenia opieki ambulatoryjnej nad kobietami w okresie ciąży i w zakresie profilaktyki (Poradnie K).

25 GUS BDL 47 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

1.5 Edukacja

Analiza wykształcenia mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego w roku 2014 wskazuje, iż społeczeństwo charakteryzuje się niskim poziomem wykształcenia. Mieszkańcy z wykształceniem wyższym stanowią jedynie 16,6% ogółu mieszkańców regionu. Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowią najliczniejszą grupę mieszkańców regionu (29,4%). Druga najliczniejsza grupa to osoby z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym (22,4% osób), a trzecią osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym (21,4%).26 Aby poprawić te statystyki niezbędne jest zdiagnozowanie stanu istniejącego oraz potrzeb edukacyjnych na wszystkich poziomach kształcenia, a następnie inwestowanie w kształcenie, szkolenie (w tym zawodowe) na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie.

Powiat Tucholski charakteryzuje się specyfiką wykształcenia ludności. Wyróżnia się najwyższym w województwie odsetkiem osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym – jest to 29,4% jeśli liczyć w ogóle mieszkańców, a prawie 41% wśród mężczyzn i prawie 23% wśród kobiet. Skutkiem tak dużego udziału grupy z wykształceniem zasadniczym zawodowym jest niski jest udział grupy z wykształceniem średnim ogólnokształcącym – lokuje powiat wśród 19 powiatów ziemskich na 16. pozycji (mężczyźni na 18., kobiety – na 14.). Pozostałe wskaźniki nie wyróżniają powiatu. Pod względem udziału ludności z wykształceniem wyższym, Powiat Tucholski lokuje się wśród powiatów ziemskich na 10 pozycji (mężczyźni na 8., kobiety na 11.), pod względem udziału grupy z wykształceniem średnim zawodowym – na 8. (mężczyźni – na 10., kobiety – na 4. – także ten wskaźnik potwierdza, że kształcenie zawodowe w powiecie zawsze posiadało silną pozycję).27 Załącznik nr 9 do niniejszej Strategii pokazuje rozmieszczenie na ORSG szkół i placówek wychowania przedszkolnego.

Edukacja przedszkolna

Wskaźnik upowszechnienia wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 3-5 lat w roku 2013 w województwie kujawsko-pomorskim wyniósł 67,4% (w tym okresie wskaźnik dla kraju wynosił 74,1%). Na tym tle obszar ORSG charakteryzuje się niższym wskaźnikiem na poziomie 60,8%.28 Natomiast przyrost naturalny na ORSG osiąga wartości dodatnie. W ciągu ostatniej dekady gminy powiatu dokonały ogromnego postępu w zakresie edukacji przedszkolnej. Liczba dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym zwiększyła się około 3,5-krotnie i obecnie powiat notuje wskaźnik obsługi na poziomie 60,8%, choć sytuacja w gminach jest zróżnicowana – i tylko w gminie Kęsowo (77%) oraz w mieście Tuchola (81,5%) wskaźnik ten może być uznany za wysoki. Na terenach wiejskich (poza gminą Kęsowo) sytuacja dzieci objętych edukacją przedszkolną przedstawia się bardzo niekorzystnie. Najniższy wskaźnik notuje obszar wiejski gminy Tuchola – niespełna 40%.29 Zmiany liczby dzieci w wieku 3-5 lat w latach 2008-2013 i stanu obsługi w zakresie edukacji przedszkolnej przedstawia załącznik nr 11. Analiza danych w odniesieniu do grupy dzieci w wieku 3-4 lat prezentuje jeszcze słabsze wyniki. Najmniej dzieci w wieku 3-4 lat objętych edukacją przedszkolną jest w gminie Gostycyn (18,7%), najwięcej w mieście Tuchola (66%). Jest to spowodowane z jednej strony niewystarczającą liczbą miejsc w istniejących placówkach przedszkolnych, a z drugiej strony tym, że w miejscowościach wiejskich najczęściej małe, 3-4 letnie dzieci wychowują się w domu, pod opieką rodziców i dziadków, rzadko są posyłane do przedszkoli.

26 Statystyczne Vademecum Samorządowca 2013, GUS, Warszawa 2013. 27 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 28 Dane GUS BDL 29 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 48 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Uzyskane wskaźniki jednoznacznie wskazują, że potrzeby w zakresie edukacji przedszkolnej na ORSG są bardzo duże. Placówki przedszkolne, ze względu na obsługiwaną grupę docelową, powinny być dostępne w pobliżu miejsca zamieszkania, a więc na obszarach o małej gęstości zaludnienia pożądana jest gęstsza sieć mniejszych placówek, a nie mniejsza liczba dużych.

Wykres 17. Wskaźnik procentowy dzieci w wieku 3-5 lat i 3-4 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w 2013 r. 81,6% 77,1% 67,0% 66,0% 59,2% 59,9% 60,8% 53,9% 53,9% 50,4% 47,0% 42,9% 40,3% 39,7% 30,8% 33,6% 31,9% 18,7%

Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola Tuchola ORSG (miasto) (obszar wiejski)

odsetek dzieci w wieku 3-4 lat odsetek dzieci w wieku 3-5 lat

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Na ORSG uwidacznia się trend typowy dla całego województwa, jak i kraju czyli spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. Spadek liczby dzieci w wieku 3-5 lat będzie niższy na obszarach wiejskich niż w mieście. W 2025 r. prognozowany spadek liczby dzieci w porównaniu z rokiem 2013 wyniesie 21% na terenach wiejskich i 28% w mieście.

Pomimo stopniowego spadku liczby dzieci w wieku 3-5 lat, rozwijanie i budowa przedszkoli, punktów przedszkolnych, oddziałów przedszkolnych pozostaje zasadne, ze względu na obecnie bardzo niskie wskaźniki objęcia edukacją przedszkolną i tym samym zbyt małą liczbę miejsc w infrastrukturze przedszkolnej. W związku z tym pomimo spadku liczby dzieci, zapotrzebowanie na miejsca w placówkach edukacji przedszkolnej choć zmaleje, to nie zostanie zaspokojone.

Wykres 18. Zmiany liczby dzieci w wieku 3-4 lata w latach 2013 – 2035 na ORSG

ogółem miasto wieś

1 812 1

1 650 1

1 430 1

1 401 1

1 346 1

1 300 1

1 236 1

1 211 1

1 075 1

1 067 1

994

928

466

414

355

334

306 283

2013 2015 2020 2025 2030 2035

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL 49 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednym z głównych wyzwań i potrzeb w zakresie rozwoju edukacji przedszkolnej wynikających z RPO WK-P na lata 2014 -2020 jest podniesienie stopnia jej upowszechniania oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej. Gdyby przyjąć za satysfakcjonujący poziom obsługi w zakresie edukacji przedszkolnej na poziomie 85% dzieci w grupie 3-5 lat, to potrzeby w zakresie miejsc w przedszkolach na terenie powiatu szacuje się na ponad 400.

Pilną potrzebą dostrzeganą przez wszystkie jednostki ORSG jest zwiększenie liczby miejsc przedszkolnych poprzez rozbudowę i budowę nowych przedszkoli, doposażenie istniejących obiektów, a także poprawa jakości usług edukacyjnych poprzez dodatkowe zajęcia stymulujące rozwój dzieci i podnoszenie kwalifikacji nauczycieli. Potrzeby w tym zakresie przedstawia załącznik nr 10.

Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne

Poniższa tabela zawiera podstawowe statystyki dotyczące szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego na ORSG Powiatu Tucholskiego.

Tabela 16. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne na ORSG Powiatu Tucholskiego w 2013 r. Jednostka szkoły podstawowe l. uczniów w szkołach gimnazja l. uczniów w terytorialna podst. gimnazjach 2005 2010 2013 2005 2010 2013 2005 2010 2013 2005 2010 2013 Tuchola (m.) 4 4 4 1117 932 933 3 3 3 872 637 518 Tuchola (w.) 7 5 4 445 347 321 1 1 1 174 141 121 Cekcyn 3 3 3 501 414 431 1 1 1 299 244 209 Gostycyn 4 4 4 432 343 308 1 1 1 265 232 172 Kęsowo 3 3 3 381 301 262 2 2 2 234 175 154 Lubiewo 4 4 4 521 436 431 2 2 2 261 270 226 Śliwice 3 3 3 470 453 418 1 1 1 256 201 217 ORSG 28 26 25 3867 3226 3104 11 11 11 2361 1900 1617 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na terenie ORSG w 2013 roku znajdowało się w sumie 25 szkół podstawowych i 11 gimnazjów. Do szkół tych uczęszczało łącznie 4721 uczniów. W latach 2005-2013 można zaobserwować spadek liczby uczniów na obu poziomach kształcenia. Liczba uczniów szkół podstawowych zmalała o prawie 20% z 3 867 w roku 2005 do 3 104 w roku 2013. Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku gimnazjów - spadek wyniósł ponad 31% (z 2 361 do 1 617 uczniów). Zmiana ta była uwarunkowana w dużym stopniu niżem demograficznym. Spadek liczby uczniów wpłynął na zmniejszenie liczby szkół podstawowych – na przełomie 8 analizowanych lat ubyło 3 szkoły z obszaru wiejskiego gminy Tuchola.

Niż demograficzny to nie jedyny problemem, z jakim boryka się obecnie szkolnictwo w całym kraju, w tym szkolnictwo regionu kujawsko – pomorskiego. Kolejnym problemem istotnym dla rozwoju regionu jest niska jakość edukacji, przejawiająca się m.in. niskim poziomem wyników edukacyjnych uczniów, który plasuje region w grupie województw osiągających niższe niż przeciętne w Polsce wyniki sprawdzianów w szkołach podstawowych i egzaminów gimnazjalnych.

Obiektywnym wskaźnikiem pozwalającym na porównywanie jakości kształcenia na poziomie podstawowym, jest sprawdzian w klasie szóstej szkoły podstawowej, obejmujący wiadomości i umiejętności określone w wymaganiach ogólnych i szczegółowych w podstawie programowej kształcenia ogólnego - w odniesieniu do języka polskiego, matematyki i języka obcego nowożytnego. Poza nielicznymi gminami województwa, które regularnie notują bardzo korzystne lub bardzo niekorzystne wyniki sprawdzianu, większość gmin cechuje się dużą coroczną zmiennością wyników. Tak jest też z gminami 50 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego powiatu tucholskiego, choć niestety częściej lokują się one w grupie jednostek słabszych, a rzadziej – w grupie lepszych. Dobrą ilustracją są szkoły z gminy Cekcyn – gmina w roku 2014 lokowała się na 1. miejscu wśród 144 gmin województwa, ale w 3 poprzednich latach zajmowała lokaty: 112, 79 i 102.30 Wyniki sprawdzianu szóstoklasistów w okresie 2011-2014 przedstawia załącznik nr 12.

Próba uśrednienia wskaźników za ostatnie 4 lata (nie jest to wskaźnik w pełni miarodajny) wskazuje, że w powiecie wyróżniają się pod względem wyników sprawdzianu dwie gminy - Tuchola (gdzie coroczne wyniki są bardziej wyrównane, mniejsza jest coroczna zmienność) oraz Cekcyn (gdzie dzięki bardzo korzystnemu wynikowi za rok 2014, gmina zyskuje najwyższą średnią 4-letnią w powiecie). Pozostałe gminy prezentują wyraźnie niższy od tych dwóch i bardzo wyrównany poziom wyników. Niepokojący jest fakt, że w pojedynczych rocznikach, w gminach zdarzają się wyniki poniżej połowy możliwych do uzyskania punktów (jak Śliwice i Kęsowo w 2012 r.). Dwie najlepsze gminy powiatu lokują się jednak dopiero w piątej dziesiątce gmin województwa. Najlepsza gmina w województwie w tym okresie - Osielsko – zanotowała wynik na poziomie 27,3 pkt., a więc o około 3,5 pkt. lepszy niż najlepsze gminy powiatu. Jest to bardzo duża różnica.31

W 2014 roku gminy Powiatu notowały zróżnicowane wskaźniki w egzaminie gimnazjalnym (załącznik nr 13 do Strategii). Najkorzystniej zaprezentowały się szkoły z gminy Gostycyn, które w zakresie większości przedmiotów uzyskały korzystne wyniki (historia i wiedza o społeczeństwie – 15 pozycja wśród 144 gmin, język polski – 17/144, matematyka – 20/144, język niemiecki poziom podstawowy – 22/104; bardzo korzystny wynik, jednak przy tylko 8 osobach zdających, uzyskał rozszerzony angielski – 8 pozycja na 142 gminy, w których zdawano ten egzamin). Dobry wynik zanotowały także gimnazja z Tucholi i Kęsowa. Bardzo niekorzystnie natomiast wypadły gimnazja z gmin: Lubiewo (142. pozycja z języka polskiego, 132. z historii i wiedzy o społeczeństwie, 129. z przedmiotów przyrodniczych, 134. z angielskiego podstawowego i 38. na 44 z niemieckiego rozszerzonego) i Cekcyn (120. pozycja z języka polskiego, 137. z historii i wiedzy o społeczeństwie, 106. z angielskiego).32

Pod względem wyników uzyskiwanych z egzaminu gimnazjalnego z matematyki, także w poprzednich latach gminy powiatu notowały zróżnicowane wyniki. W roku 2013 wysoką pozycję zanotowała gmina Gostycyn (16/144), a w roku 2012 – gmina Lubiewo (12/144). W 2012 nawet najsłabsza gmina (Cekcyn) lokowała się w pierwszej połowie gmin województwa (72/144), a 2013 najsłabsza gmina (Tuchola – 79) lokowała się nieco poniżej mediany wojewódzkiej.33

Duży wpływ na osiąganie wysokich efektów kształcenia ma między innymi jakość i dostępność infrastruktury edukacyjnej, oferta zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, a także poziom kwalifikacji nauczycieli. Obecnie niezwykle ważne jest położenie odpowiedniego nacisku na rozwijanie kompetencji kluczowych uczniów na wszystkich poziomach kształcenia, co wynika z Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie.

Kompetencje kluczowe wybrane z katalogu wskazanego w Zaleceniu to:

 Porozumiewanie się w językach obcych,  Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne,  Kompetencje informatyczne,  Umiejętność uczenia się,  Kompetencje społeczne,  Inicjatywność i przedsiębiorczość.

30 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 31 Ibidem 32 Ibidem 33 Ibidem 51 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Kompetencje kluczowe stanowią połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Są one szczególnie niezbędne do samorealizacji i rozwoju osobistego, integracji społecznej, bycia aktywnym obywatelem i zatrudnienia. Kompetencje te mają istotne znaczenie w społeczeństwie wiedzy i gwarantują większą elastyczność siły roboczej, umożliwiając jej szybsze dostosowanie się do stałych zmian w świecie, w którym zachodzą coraz liczniejsze wzajemne powiązania. Stanowią również ważny czynnik innowacji, produktywności i konkurencyjności, a ponadto mają wpływ na motywację i zadowolenie. Zdobywanie kluczowych kompetencji jest spójne z zasadami równości i dostępu dla wszystkich34. W tym zakresie szkoły ORSG chcą wprowadzać dodatkowe zajęcia edukacyjne rozwijające właśnie kompetencje kluczowe. Aby podnosić poziom edukacji potrzeba też doposażenia istniejącej infrastruktury edukacyjnej. Szczegółowe informacje w tym zakresie zawiera załącznik nr 10 do Strategii.

Szkolnictwo ponadgimnazjalne

Poniższa tabela przedstawia podstawowe dane statystyczne dotyczące szkolnictwa ponadgimnazjalnego dla młodzieży na ORSG Powiatu Tucholskiego.

Tabela 17. Szkolnictwo ponadgimnazjalne dla młodzieży na ORSG Powiatu Tucholskiego w latach 2005- 2013

Liczba placówek Liczba uczniów

Rok

Licea Licea

Jednostka

terytorialna

(wraz ze

Technika Technika

Zasadnicze Zasadnicze

specjalnymi)

ogólnokształcące ogólnokształcące

szkoły zawodowe

2 11 4 406 1059 427

2013

Tuchola 2 10 4 472 1126 531

2010

2 9 4 511 1161 489

2005

- - 1 - - 72

2013

Śliwice - - 1 - - 71

2010

------

2005

- 0 - - 0 -

2013

Gostycyn - 0 - - 0 -

2010

- 1 - - 61 - 2005

34 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/962/WE z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie [Dz.U. L 394 z 30.12.2006] 52 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Liczba placówek Liczba uczniów

Rok

Licea Licea

Jednostka

terytorialna

(wraz ze

Technika Technika

Zasadnicze Zasadnicze

specjalnymi)

ogólnokształcące ogólnokształcące

szkoły zawodowe

2 11 5 406 1 059 499

2013

ORSG 2 10 5 472 1 126 605

2010

2 10 4 5111 1 222 489 2005

Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Technikum nr 1 działające przy Zespole Szkół Licealnych i Technicznych kształci w następujących zawodach: technik ekonomista, handlowiec, technik hotelarstwa, informatyk, logistyk, mechanik, technik organizacji usług gastronomicznych. Z kolei Technikum nr 2 (Zespół Szkół Licealnych i Agrotechnicznych) oferuje kształcenie na kierunkach: technik ekonomista, technik agrobiznesu, technik architektury krajobrazu, technik obsługi turystycznej, technik rolnik.

Na terenie powiatu znajduje się również Technikum Leśne im. Adama Loreta w Tucholi, dla którego organem prowadzącym jest Minister Środowiska. Szkoła znajduje się na 9 miejscu wśród techników o najwyższym poziomie kształcenia w województwie kujawsko-pomorskim35.

Strukturę szkolnictwa ponadgimnazjalnego na ORSG Powiatu Tucholskiego przedstawia załącznik nr 14 do Strategii.

Spośród 16 661 absolwentów w 2013 r. w województwie kujawsko - pomorskim, którzy przystąpili do wszystkich egzaminów obowiązkowych - 81,51% otrzymało świadectwa dojrzałości, czyli zdało egzamin maturalny (w kraju odsetek ten wyniósł 80,1%)36.

W 2014 r. do egzaminu maturalnego na terenie powiatu przystąpiło łącznie 347 uczniów, egzamin zdało 219, czyli około 63%. Liczbę zdających, zdawalność przedmiotu i średnie wyniki zdających egzamin w części pisemnej z przedmiotów obowiązkowych w poszczególnych typach szkół w Powiecie Tucholskim przedstawia poniższa tabela.

Tabela 18.Liczba zdających, zdawalność przedmiotu i średnie wyniki zdających egzamin w części pisemnej z przedmiotów obowiązkowych w poszczególnych typach szkół w Powiecie Tucholskim w roku szkolnym 2013-2014 Język Polski Matematyka Język angielski Język niemiecki Język rosyjski Przystąpiło 347 347 237 110 0 Zdało 335 230 221 108 0 Zdało w % 97 66 93 98 - Wynik w % 50 40 66 60 - Źródło: Sprawozdanie z egzaminu maturalnego przeprowadzonego w roku szkolnym 2013/2014 w województwie kujawsko- pomorskim. Zeszyt ogólny

35 Ranking Techników 2015, www.perspektywy.pl 36 Sprawozdanie z egzaminu maturalnego przeprowadzonego w 2013 roku w województwie kujawsko-pomorskim, OKE w Gdańsku 53 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Szkoły ponadgimnazjalne, podobnie jak szkoły niższych szczebli również muszą położyć duży nacisk na rozwijanie kompetencji kluczowych. Oferta szkół w zakresie doskonalenia tych kompetencji sprowadza się do realizacji zajęć z zakresu matematyki, języka polskiego i języków obcych, informatyki oraz przedsiębiorczości. Szkoły te podobnie jak podstawówki i gimnazja nie mają oferty w zakresie zajęć doskonalących miękkie kompetencje kluczowe. Potrzeby szkół z terenu ORSG przedstawia załącznik nr 10 do Strategii.

Kształcenie zawodowe

Kształcenie zawodowe cieszy się stosunkowo dużą popularnością, co jednak nie przekłada się na sytuację na rynku pracy. Absolwenci szkół zawodowych stanowią w regionie największą grupę bezrobotnych - w okresie do 12 miesięcy od ukończenia nauki średnio co trzeci absolwent w końcu 2011 roku pozostawał w ewidencji powiatowych urzędów pracy37.

Bardzo istotny wpływ na nieadekwatną w stosunku do potrzeb rynku pracy ofertę kształcenia ma niski poziom współpracy szkół zawodowych i pracodawców, czego przejawem jest m.in. duży rozdźwięk między oczekiwaniami pracodawców względem kwalifikacji jakie ich zdaniem powinien posiadać absolwent szkoły zawodowej a realizowanymi w tych szkołach programami nauczania38.

Na ORSG kształcenie zawodowe prowadzą:

 Zasadnicza Szkoła Zawodowa (Zespół Szkół Licealnych i Technicznych w Tucholi)  Zasadnicza Szkoła Zawodowa (Zespół Szkół Licealnych i Agrotechnicznych w Tucholi)  Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna (Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Tucholi)  Szkoła Przysposabiająca do Pracy (Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Tucholi)  Centrum Kształcenia Praktycznego (Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej)  Szkoła Policealna (Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej)  Zasadnicza Szkoła Zawodowa wielozawodowa (Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Śliwicach)

Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole Szkół Licealnych i Technicznych prowadzi kształcenie w następujących zawodach: mechanik pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych, sprzedawca, elektryk, fryzjer, piekarz, cukiernik, kelner, stolarz, ślusarz, murarz-tynkarz, lakiernik, monter robót wykończeniowych w budownictwie, rzeźnik-wędliniarz, monter instalacji i urządzeń sanitarnych, kamieniarz, kominiarz, fotograf, ogrodnik, blacharz samochodowy, krawiec i inne.

Z kolei w Zasadniczej Szkole Zawodowej Zespołu Szkół Licealnych i Agrotechnicznych kształci się w zawodzie mechanik operator oraz w szkole wielozawodowej, gdzie zajęcia w szkole odbywają się jako uzupełnienie szkolenia realizowanego w zakładzie pracy.

Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym oferuje kształcenie w zawodach: kucharz małej gastronomii, malarz tapeciarz, masarz-wędliniarz, rolnik ogrodnik, mechanik pojazdów samochodowych, szwaczka (krawcowa), oraz w innych zawodach w zależności od indywidualnych potrzeb uczniów. Natomiast Szkoła Przysposabiająca do pracy kształci w kierunku pomoc domowa.

Centrum Kształcenia Praktycznego działające przy Tucholskim Centrum Edukacji Zawodowej prowadzi kształcenie w zawodach: kucharz, mechanik pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych, elektromechanik, operator obrabiarek skrawających, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych. Z kolei Szkoła Policealna również działająca przy Centrum oferuje

37 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2011/2012. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2012 38 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 - 2020 54 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego następujące kierunki: technik ochrony fizycznej osób i mienia, technik turystyki wiejskiej, technik administracji, technik informatyk, technik rachunkowości, technik bhp, opiekun osoby starszej.

Aby sprostać potrzebom rynku pracy i zapewnić najwyższą jakość kształcenia zawodowego szkoły muszą ciągle rozwijać infrastrukturę edukacyjną, w szczególności pracownie i warsztaty kształcenia praktycznego, rozbudowywać ofertę zajęć pozalekcyjnych oraz podnosić kwalifikacje i kompetencje nauczycieli przedmiotów zawodowych. Potrzeby szkół w tym zakresie przedstawia załącznik nr 10.

Doradztwo edukacyjno – zawodowe na wszystkich poziomach kształcenia

Doradztwo edukacyjno – zawodowe ma na celu wspieranie uczniów w planowaniu własnej ścieżki kształcenia i kariery zawodowej. Zadaniem doradztwa jest także wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia.

Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej prowadzi doradztwo zawodowe zarówno w formie porad zawodowych grupowych, jak i indywidualnych skierowanych do osób dorosłych i młodzieży. Udzielana pomoc dotyczy przede wszystkim wyboru zawodu czy kierunku kształcenia, a także wskazania jakie szkolenia powinien podjąć zainteresowany aby rozwinąć swoje kompetencje w zgodzie z możliwościami psychofizycznymi i potrzebami rynku pracy. Doradca współpracuje również z nauczycielami i rodzicami w procesie orientacji zawodowej uczniów. Doradcy zawodowi działają także przy szkołach gimnazjalnych.

Szkoły ponadgimnazjalne oferują możliwość odbycia stażu lub praktyki w zakładzie pracy. Ma to na celu zapoznanie ucznia z rzeczywistymi warunkami pracy w zawodzie.

Główną potrzebą w zakresie rozwoju doradztwa edukacyjno –zawodowego jest zwiększenie jakości świadczonych usług (przede wszystkim w gimnazjach, ale też w liceach pod kątem wyboru kierunku studiów) poprzez zatrudnienie specjalistów zajmujących się wyłącznie tym tematem oraz stworzenie bazy pracodawców współpracujących w organizowaniu stażu w swoich firmach. Szczegółowe informacje odnośnie tych potrzeb zawiera załącznik nr 10 do Strategii.

Kształcenie ustawiczne dorosłych

Strategia Europa 2020 uznaje uczenie się przez całe życie i rozwijanie umiejętności za kluczowe elementy odpowiedzi na szeroko pojętą gospodarczą i społeczną strategię Unii Europejskiej, a także obecny kryzys gospodarczy oraz starzenie się społeczeństwa. Uczenie się dorosłych daje osobom, które dotknęło bezrobocie lub restrukturyzacja oraz które stanęły przed koniecznością transformacji zawodowej, możliwość podniesienia kwalifikacji lub przekwalifikowania, w istotny sposób przyczyniając się także do włączenia społecznego, aktywności obywatelskiej i rozwoju osobistego.39

Odsetek osób w wieku 25-64 lata, które kształcą lub dokształcają się, wyniósł w 2014 roku dla 28 krajów Unii Europejskiej 10,7%. W Polsce wskaźnik ten osiągnął poziom znacznie niższy – 4,0%. W województwie kujawsko – pomorskim sytuacja przedstawiała się jeszcze gorzej – wartość wskaźnika to 3,8%.40 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego zakłada podniesienie wartości tego wskaźnika do 10% w 2020 roku, zaś strategiczne ramy Europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia („ET

39 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 - 2020 40 Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=trng_lfse_04&lang=en 55 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

2020”) zakładają podniesienie wskaźnika do 15% dla wszystkich krajów UE41. Dlatego niezwykle ważne jest podniesienie we wszystkich regionach stopnia upowszechnienia uczenia się przez całe życie.

Kształceniem ustawicznym na ORSG zajmuje się m. in. Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej, które prowadzi kształcenia w formach pozaszkolnych oferując różnego typu kursy i szkolenia, m. in.: kurs bhp, kurs w zakresie „małej przedsiębiorczości”, kurs pedagogiczny, językowy, spawalniczy, komputerowy, kurs magazyniera, kurs operatorów-programistów obrabiarek CNC.

Organizacją szkoleń skierowanych do osób bezrobotnych i poszukujących pracy zajmuje się Powiatowy Urząd Pracy w Tucholi. PUP prowadzi różnorakie kursy i szkolenia zarówno przygotowujące do wykonywania konkretnego zawodu, jak i aktywizujące do założenia własnej działalności gospodarczej („ABC prowadzenia działalności gospodarczej”). Urząd zajmuje się również przygotowaniem zawodowym dorosłych. Celem tego działania jest zdobycie przez osoby dorosłe (bezrobotne i poszukujące pracy) kwalifikacji lub umiejętności zawodowych potwierdzonych świadectwami i certyfikatami. Przygotowanie zawodowe dorosłych odbywa się w formie praktycznej nauki zawodu i przyuczenia do pracy.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Około 60,8% dzieci w wieku 3-5 na ORSG (2013 r.) jest objętych edukacją przedszkolną (wskaźnik dla województwa wynosi 67,4%). Istniejące placówki nie zaspokajają istniejących potrzeb, dlatego jedną z najważniejszych potrzeb ORSG Powiatu Tucholskiego jest zwiększanie liczby miejsc w przedszkolach poprzez rozwój i tworzenie nowych placówek. Istniejące przedszkola wymagają doposażenia i modernizacji. Konieczne jest również zapewnienie dodatkowych zajęć rozwijających zdolności psychofizyczne dzieci oraz podnoszenie kwalifikacji i kompetencji kadry nauczycielskiej. Problemem edukacji na ORSG na wszystkich poziomach kształcenia jest niezadowalający poziom kształcenia, wyrażający się niskim poziomem wyników edukacyjnych uczniów oraz niewystarczającą ofertą zajęć pozalekcyjnych w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych uczniów. Szkoły co prawda prowadzą dodatkowe zajęcia z matematyki, przedmiotów przyrodniczych, języka polskiego i języków obcych, natomiast w ograniczonym stopniu oferują rozwijanie kompetencji kluczowych w zakresie umiejętności uczenia się czy zwiększania

kreatywności i twórczości ucznia. Dlatego też istnieje potrzeba rozwijania oferty zajęć pozalekcyjnych w zakresie kompetencji kluczowych, przy jednoczesnym podnoszeniu kwalifikacji kadry nauczycielskiej w tym zakresie, co w efekcie pozwoli dodatkowo rozbudować ofertę tych zajęć. Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowią największą grupę bezrobotnych (36%). Może to świadczyć o niedostosowaniu szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy (wśród zawodów nadwyżkowych wiele z nich to zawody, w których kształcą zasadnicze szkoły zawodowe) i tym samym o braku ścisłej współpracy pomiędzy szkołami i pracodawcami. Szkolnictwo zawodowe wymaga rozwoju infrastruktury edukacyjnej, w szczególności pracowni i warsztatów kształcenia praktycznego, a także oferty zajęć pozalekcyjnych w zakresie

przedmiotów zawodowych. Istotne w tym względzie jest również podnoszenie kwalifikacji i kompetencji nauczycieli przedmiotów zawodowych oraz przede wszystkim współpraca z lokalnymi firmami umożliwiająca uczniom dostęp do praktycznej nauki zawodu w przedsiębiorstwach. Doradztwo edukacyjno - zawodowe prowadzone przez szkoły jest niedostatecznie rozwinięte. W związku z tym, zachodzi większe prawdopodobieństwo, że wielu uczniów kształci się dalej w kierunkach nieodpowiednich ich predyspozycjom. Dlatego też działaniem zasadnym i

41 Konkluzje Rady z dnia 12 maja 2009 r. w sprawie strategicznych ram Europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia („ET 2020”), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2009/C 119/02. 56 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

koniecznym jest zatrudnienie bądź ścisła współpraca gimnazjów (ale też szkół ponadgimnazjalnych) z profesjonalnymi doradcami edukacyjno – zawodowymi. Kształcenie ustawiczne osób dorosłych sprowadza się do organizacji kursów, warsztatów i szkoleń zarówno w zakresie zdobywania praktycznych umiejętności, jak i rozwijania przedsiębiorczości, podnoszenia wiedzy pozwalającej na rozpoczęcie prowadzenia własnych

działalności gospodarczych. Pomimo podejmowania działań na rzecz aktywizacji gospodarczej, na terenie powiatu nie będzie możliwe zbilansowanie rynku pracy. Zakłada się utrzymywanie stanu nierównowagi pomiędzy podażą miejsc pracy, a popytem na miejsca pracy. Oznacza to, że istotna część mieszkańców zmuszona będzie do poszukiwania pracy poza granicami powiatu. Realne jest więc utrzymywanie w najbliższych latach nawet kilkunastoprocentowej stopy bezrobocia. Z powyższym zagadnieniem wiąże się dążenie do zapewnienia mieszkańcom powiatu jak najlepszego poziomu wykształcenia oraz jak najlepszych kwalifikacji, dzięki którym na zewnętrznych rynkach pracy będą zdolni do skutecznego konkurowania z mieszkańcami innych powiatów.

1.6 Kultura i społeczeństwo obywatelskie42

Kultura

Powiat nie prezentuje szczególnie cennych walorów kulturowych mierzonych dziedzictwem materialnym. Są one wprawdzie uzupełnieniem walorów przyrodniczych – wzmacniają ogólną atrakcyjność, ale w porównaniu z obszarami o dużym nasyceniu dziedzictwem kulturowym i obiektami zabytkowymi, atrakcyjność Powiatu Tucholskiego jest wyraźnie mniejsza i raczej nie stanowi wystarczającego potencjału, by wyłącznie na jej podstawie budować produkt turystyczny. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków zawiera załącznik nr 15 do Strategii.

Niedostatek zabytków jest rekompensowany przez działania lokalnych społeczności na rzecz wykreowania atrakcji kulturowych jakimi są na przykład wioski tematyczne (górnicza, miodowa, jabłoni, grzybowa, borowiacka, kwiatowa, cisowa) oraz ogólnie duża aktywność społeczna w kierunku propagowania kultury borowiackiej. Wśród obiektów dziedzictwa kulturowego, szczególnie w mniejszych i mniej zurbanizowanych miejscowościach, znaleźć można pozostałości charakterystycznego budownictwa związanego z kulturą grupy etnicznej Borowiaków, zamieszkującej ten teren. Drewniane chałupy pochodzące z połowy XIX w. spotkać można między innymi w: Cekcynku, Ludwichowie, Małym Gacnie, Ostrowie, Starym Suminie, Trzebcinach, Zielonce, Suchej, Krągu, Lińsku, Rosochatce, Śliwicach, Raciążu, Rzepicznej.

Na obszarach o lepszych warunkach rozwoju rolnictwa, zachowało się kilkanaście dworów (często z parkami). Można je spotkać między innymi w: Dąbrówce, Kiełpinie, Małej Komorzy, Wysokiej, Kęsowie, Tuchółce, Małej Klonii, Motylu, Wielkiej Klonii, Starym Suminie. W Kamienicy atrakcją jest XVIII-wieczny pałac. W kilkunastu miejscowościach atrakcjami krajoznawczymi są także XIX-wieczne lub z początku XX w. - kościoły, w tym zwłaszcza zespół klasztorny w Bysławku. Wśród najciekawszych obiektów zabytkowych w Tucholi wymienić należy pozostałości XIV w. zamku i murów miejskich. W Raciążu zachowały się pozostałości grodziska. Interesującym elementem dziedzictwa kulturowego - jak się wydaje możliwym do wykreowania na produkt markowy połączony z organizacją imprez plenerowych, jest system umocnień (linia obronna) z zachowanymi bunkrami z lat 30-tych, położony w gminie Kęsowo. Unikatowym w skali kraju jest inny element dziedzictwa historycznego, a mianowicie funkcjonujący pod koniec II wojny światowej poligon rakietowo-doświadczalny "Heidekraut" ("Wrzos") w gminie Cekcyn. Bardzo ciekawą atrakcją powiatu, specyficzną ze względu na charakter zastosowanych rozwiązań i rzadkość w tej części kraju, jest głębinowa kopalnia węgla brunatnego w Pile.

42 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 57 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wśród występujących na ORSG obiektów zabytkowych oraz obiektów spełniających funkcje kulturalne renowacji lub przebudowy wymagają:

. kościół p.w. św. Bernarda w Kęsowie, . pałac w Kęsowie przy ul. Głównej, . kościół parafialny p.w. Chrystusa Króla w Jeleńczu, . ogrodzenie i bramy cmentarza rzymskokatolickiego w Bysławiu, Parafia Rzymskokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Bysławiu, . budynek Muzeum Borów Tucholskich w Tucholi (dostosowanie obiektu do pełnienia funkcji nowoczesnego centrum kultury) . pomieszczenia kolejowej wieży ciśnień w Wierzchucinie (adaptacja z przeznaczeniem na potrzeby edukacyjno-historyczno-kulturalne), . modernizacja sal tematycznych Gminnego Ośrodka Kultury w Gostycynie (sala muzyczna – wygłuszenie sali i zakup sprzętu nagłaśniającego, sala widowiskowa – powiększenie sceny, zakup kotar i mechanizmu przesuwającego, sala komputerowa – remont sali i zakup wyposażenia, remont zaplecza kuchennego wraz z wyposażeniem), . budynek Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Tucholi przy ul. Pl. Wolności 23 (wymiana stolarki okiennej; budynek znajduje się w strefie ochrony konserwatorskiej).

Wsparcia wymagają również inne obiekty spełniające funkcje kulturalne dla lokalnych społeczności, takie jak świetlice wiejskie. Zapotrzebowanie w tym zakresie zgłosiła gmina Gostycyn (utwardzenie parkingów przynależnych do budynków świetlic wiejskich w Małej Kloni, Bagienicy, Pruszczu oraz remont i wyposażenie budynków świetlic wiejskich na terenie gminy) oraz gmina Kęsowo (remont istniejących świetlic wiejskich).

Tabela 19. Rozmieszczenie instytucji kultury na terenie gmin Gmina Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Tuchola Śliwice instytucje kultury – gminny Tuchola ośrodek kultury lub dom Cekcyn Gostycyn - Lubiewo Śliwice filia - Raciąż kultury Brzozie Kamienica Drożdżenica Bysław Biała Lipowa Iwiec Pruszcz Kęsowo Bysławek Białowieża Krąg Krzywogoniec Przyrowa Obrowo Cierplewo Bladowo Lubocień Ludwichowo Mała Klonia Pamiętowo Klonowo Kiełpin Brzeźno Małe Gacno Wielka Klonia Krajenki Lubiewice Klocek Linówek Nowy Sumin Łyskowo Przymuszewo Minikowo Legbąd Byłyczek Ostrowo Bagienica Jeleńcz Płazowo Łosiny Rosochatka instytucje kultury – Wielkie Wielki Żalno Sucha Rzepiczna Okoniny świetlice wiejskie Budziska Mędromierz Tuchółka Trutowo Stobno Nadjeziorne Wysoka Wieszczyce Wełpin Mały (przy Kościele) Zalesie Piastoszyn Mędromierz Okoniny Zielonka Wielka Lisiny Zdroje Komorza Śliwiczki Śliwice Lińsk Łąski Piec Tuchola biblioteka Cekcyn Gostycyn Kęsowo Bysław Śliwice Raciąż Pruszcz Żalno Iwiec Wielka Klonia filie biblioteki Drożdzienica Lubiewo Tuchola Śliwiczki Małe Gacno Wielki Piastoszyn Mędromierz Źródło: A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 58 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Społeczeństwo obywatelskie

Na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego działa 88 stowarzyszeń zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym, 3 fundacje, 53 jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej, a także 12 stowarzyszeń zwykłych, 13 stowarzyszeń kultury fizycznej i 23 uczniowskie kluby sportowe.

Niewątpliwym potencjałem endogenicznym powiatu jest zespół cech społecznych składających się na tożsamość borowiacką. Jest to zagadnienie całkowicie niewymierne, jednak dostrzegane zarówno z poziomu społeczności powiatu (gdzie jest czynnikiem spajającym społeczeństwo powiatu), jak i z poziomu województwa (gdzie dostrzega się przede wszystkim ponadprzeciętną aktywność społeczną mieszkańców gmin powiatu). Tożsamość borowiacką można zaliczyć do potencjałów Powiatu Tucholskiego ponieważ poprzez integrację i aktywność społeczną, sprzyja tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego i wspomaga szeroko rozumiany rozwój społeczny. Jest to więc nietypowy potencjał - „zespół pozytywnych cech społecznych” - który będzie katalizował wykorzystanie pozostałych potencjałów.

Zestawienie organizacji pozarządowych najprężniej działających w poszczególnych gminach ORSG Powiatu Tucholskiego zawiera załącznik nr 8.

Powiat tucholski jest znany z dużej aktywności społecznej. Zagadnienie to jest statystycznie niemierzalne (dostępne dane dotyczą tylko wybranych aspektów – całkowicie niereprezentatywnych dla rzeczywistej aktywności lokalnych społeczności) – stąd nie można opierać się na oficjalnych i porównywalnych statystykach. Podkreślić należy, że obserwowana duża skala aktywność jest wypadkową z jednej strony dużego zaangażowania mieszkańców, ale z drugiej – dużej aktywności lokalnych instytucji kultury, które inicjują społeczną aktywność i prowadzą cykliczne imprezy, niekiedy o bardzo długiej tradycji. Presja wywierana przez mieszkańców w kierunku zapewnienia tego typu aktywności skutkuje także dobrym rozwojem bazy – nie tylko świetlic wiejskich, które na terenie powiatu są infrastrukturą bardzo powszechną, ale także różnego rodzaju infrastruktury służącej nieformalnej integracji społecznej, np. w czasie imprez plenerowych, codziennej albo weekendowej rekreacji – zaliczyć tu należy zwłaszcza różnego rodzaju przestrzenie publiczne (place zabaw, obiekty sportowe, kąpieliska). Bez wątpienia aktywność społeczna jest ważnym elementem budowania społeczeństwa obywatelskiego i tworzy lepsze warunki szeroko rozumianego rozwoju społecznego. Duża aktywność jest także świadectwem dużej integracji i poczucia wspólnoty, więzi, tożsamości lokalnej.

Oceniając aktywność społeczną, należy zwrócić uwagę na trzy zasadnicze aspekty:

 szeroką ofertę i wysoki poziom uczestnictwa w regularnych zajęciach organizowanych przez gminne instytucje kultury – adresowanych do wszystkich grup wiekowych,  duże zaangażowanie w inicjowaniu i formalizowaniu aktywności przez zainteresowane grupy, przejawiające się na przykład w zakładaniu stowarzyszeń, grup, zespołów, itp.,  bardzo dużą liczbę cyklicznych imprez odbywających się w każdej z gmin – w zdecydowanej większości prowadzonych przez lokalny lub powiatowy samorząd – jeśli uwzględni się wszystkie imprezy okolicznościowe, festyny tematyczne, różnego rodzaju imprezy artystyczne, przeglądy, konkursy, festiwale, cykliczne zawody sportowe będące okazją dla integracji społecznej - ich liczbę można szacować na kilkaset rocznie. Sztandarową i największą imprezą są Dni Borów Tucholskich, ale co najmniej kilkanaście imprez legitymuje się co najmniej kilkuletnią tradycją i ponadlokalnym zasięgiem oddziaływania.

Dane przedstawiane przez poszczególne urzędy gmin potwierdzają dużą skalę uczestnictwa – zarówno w zajęciach stałych prowadzonych przez gminne placówki kultury, jak i w licznych imprezach masowych. Specyficznym i bardzo dobrze reprezentowanych w powiecie rodzajem aktywności, są wioski tematyczne. 59 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Powiat nie cechuje się szczególnymi walorami kulturowymi - posiada niewielką ilość obiektów zabytkowych. Wiele z nich jest w złym stanie technicznym i wymaga renowacji.

Atrakcje kulturalne zapewniają głównie prężnie działające społeczności lokalne, czego przykładem są wioski tematyczne oraz silnie rozwinięta kultura borowiacka. Podejmowane działania cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony turystów odwiedzających kompleks Bory Tucholskie i są podstawą

rozwoju społeczno-gospodarczego. Instytucje kultury, jak i obiekty zabytkowe wymagają wsparcia finansowego, zarówno w odniesieniu do samej infrastruktury, jak i do prowadzonej działalności. Takie wsparcie pozwoli na pełniejsze wykorzystanie posiadanych potencjałów lokalnych. Społeczeństwo obywatelskie jest na ORSG bardzo dobrze rozwinięte, co wyraża się w dużej liczbie działających organizacji pozarządowych. Rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego i aktywności społecznej w ogóle sprzyja tożsamość borowiacka, która jest niewątpliwym potencjałem endogenicznym powiatu i wyjątkowym zjawiskiem w skali województwa. Tożsamość borowiacka jest

czynnikiem mającym ogromne znaczenie dla szeroko rozumianego rozwoju społecznego, a pośrednio wpływa też na rozwój gospodarczy.

1.7 Obszary problemowe wymagające rewitalizacji

Rewitalizacja jest ważną częścią myślenia o rozwoju miasta czy gminy i powinna stać się kluczowym programem społecznym i gospodarczym w odniesieniu do zidentyfikowanych tam obszarów problemowych. Służy podniesieniu atrakcyjności danego obszaru dla podmiotów gospodarczych i potencjalnych nowych jego mieszkańców, jak również wsparciu rozwoju kapitału społecznego oraz podniesieniu jakości życia mieszkańców. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych powinna mieć charakter złożony i interdyscyplinarny, dlatego kluczowe jest prowadzenie zintegrowanych, czyli równoległych i wzajemnie uzupełniających się działań w wielu sferach .

Zidentyfikowanie obszarów problemowych o negatywnych zjawiskach natury społecznej, gospodarczej, przestrzennej, środowiskowej i funkcjonalnej oraz wskazanie potencjalnych sposobów ich zniwelowania w kontekście nadania tym obszarom nowej jakości funkcjonalnej i zapewnienia warunków do ich zrównoważonego rozwoju nastąpi w Lokalnych/Gminnych Programach Rewitalizacji, do opracowania których będą zobowiązane wszystkie jednostki samorządu terytorialnego, chcące prowadzić procesy rewitalizacyjne.

Programy Rewitalizacji muszą być zgodne z ustawą o rewitalizacji oraz z wytycznym Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju w tym zakresie. Dokumenty te określają, w jaki sposób należy wyznaczyć obszary problemowe wymagające przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych. Jednocześnie należy nadmienić, że ze środków przewidzianych na realizację niniejszej strategii będzie finansowana jedynie rewitalizacja obszarów miejskich. Środki na rewitalizację obszarów wiejskich będą przewidziane w ramach realizacji mechanizmu RLKS.

Tabela 20. Najważniejsze obszary problemowe wskazane do rewitalizacji Jednostka terytorialna Obszary problemowe Cekcyn Rewitalizacja terenów przy dworcach kolejowych w Cekcynie i Wierzchucinie. Gostycyn W miejscowości Pruszcz rewitalizacji wymaga teren nieczynnej stacji kolejowej Pruszcz Bagiennica. Obszar ten charakteryzuje się historyczną zabudową, która jest w złym stanie technicznym, podobnie jak przestrzeń wokół dworca. Obszar 60 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednostka terytorialna Obszary problemowe zdegradowanym jest teren po PGR w miejscowości Kamienica – Osiedle. Kęsowo Dworzec PKP w Żalnie – remont budynku z przeznaczeniem na wypożyczalnię sprzętu rehabilitacyjnego i świadczenie usług wsparcia rodziny Śliwice Zdegradowany dworzec kolejowy, który został przejęty przez gminę od PKP. Przeznaczony na cele społeczno – kulturalne (poczekalnia dla podróżnych, miejsce spotkań mieszkańców). Tuchola Rewitalizacji wymaga obszar teren Starego Miasta w Tucholi (przede wszystkim budynki Tucholskiego Ośrodka Kultury i Szkoły Podstawowej nr 1 oraz połączenie drogowe pomiędzy nimi, a także tereny zielone na Placu Zamkowym). Rewitalizacji powinien zostać poddany także budynek dworca kolejowego w Tucholi. Obiekt wymaga remontu oraz nadania mu nowych funkcji społecznych (oprócz funkcji dworca kolejowego). Obszarem zdegradowanym, wymagającym zagospodarowania i nadania nowych funkcji śródmiejskich są tereny wokół dworca i wzdłuż linii kolejowych w kierunku ulicy Bydgoskiej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z urzędów gmin

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Głównymi obszarami problemowymi w gminach są tereny przy dworcach kolejowych byłych lub nadal działających. Większość budynków dworcowych nie jest już wykorzystywana, są w bardzo złym stanie technicznym i wizualnym, szpecą otoczenie. Tymczasem obiekty te mogłoby zostać zaadaptowane na cele społeczne i po przeprowadzeniu remontów z powodzeniem służyć lokalnym społecznościom.

1.8 Środowisko przyrodnicze

Dostępne dane statystyczne i wyniki analiz Inspekcji Ochrony Środowiska potwierdzają, iż Powiat Tucholski charakteryzuje się wysoką jakością środowiska, niskim poziomem emisji zanieczyszczeń oraz dużym udziałem powierzchni chronionych - w zakresie wymienionych cech lokuje się wśród obszarów o najkorzystniejszych uwarunkowaniach w regionie. Należy do obszarów o największym udziale powierzchni chronionych. Wskaźnik ten wynosi 64,4% i lokuje powiat na drugiej pozycji, po powiecie sępoleńskim (77,6%). Średni udział powierzchni chronionych w powierzchni województwa wynosi 32,4%. Oprócz powiatów sępoleńskiego i tucholskiego, tylko brodnicki notuje udział obszarów chronionych na poziomie ponad 50% (55,2%), a świecki, golubsko-dobrzyński i bydgoski - powyżej 40%. Bezwzględna powierzchnia obszarów chronionych w Powiecie Tucholskim wynosi 69,2 tys. ha i jest to obok powiatu świeckiego (70,9 tys. ha) najwyższa wartość wśród powiatów województwa. Na terenie powiatu leży prawie 12% wszystkich obszarów chronionych w województwie.43

Grunty, lasy i wody44

Podstawowym wyróżnikiem struktury użytkowania gruntów są: bardzo duży udział lasów i gruntów leśnych, a także duże zróżnicowanie struktur w poszczególnych gminach - w strukturze użytkowania gruntów na terenie powiatu zaznaczają się wyraźne różnice między gminami, będące pochodną ich położenia w obrębie jednostek fizyczno-geograficznych i odmiennym charakterze. Gminy Śliwice i Cekcyn są bardzo silnie zalesione, gminy Tuchola i Lubiewo mają charakter przejściowy, a gminy Gostycyn, a zwłaszcza Kęsowo – mają charakter rolniczy. Ze względu na różnice w wielkości gmin, największą powierzchnię użytków rolnych wykazuje jednak gmina Tuchola. Gmina Kęsowo wyróżnia się dużym udziałem łąk, a gmina Gostycyn – największą powierzchnią sadów.

43 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 44 Ibidem 61 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 19. Powierzchnia użytków rolnych i gruntów leśnych w ha na obszarze ORSG (2013 r.)

Tuchola 10287 11566 użytki rolne Śliwice 4197 11979 Lubiewo 7911 7021

Kęsowo 8493 1371 grunty leśne oraz Gostycyn 8319 4186 zadrzewione i zakrzewione Cekcyn 5548 17872

Źródła: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Powiat Tucholski charakteryzuje się najwyższym wśród powiatów województwa wskaźnikiem lesistości - lasy i grunty leśne zajmują aż 48,2% powierzchni ogólnej, przy średniej wojewódzkiej 2-krotnie niższej i wskaźnikach dla kolejnych powiatów wynoszących - niespełna 41% (powiat bydgoski) i ok. 35% (powiat świecki i toruński).

ORSG Powiatu Tucholskiego należy do obszarów o najmniej sprzyjających warunkach prowadzenia gospodarki rolnej. Sytuacja w poszczególnych gminach jest bardzo zróżnicowana, niemniej jednak, ogólne wskaźniki sytuują powiat wśród najmniejszych producentów żywności. Niesprzyjające warunki rozwoju rolnictwa wynikają przede wszystkim z charakteru pokrywy glebowej. Na terenie powiatu około 40% gleb stanowią gleby rdzawe o małej i bardzo małej przydatności dla rolnictwa. W gminie Śliwice ich udział sięga 2/3 ogółu powierzchni, a w gminie Cekcyn - połowy. Ponad 1/3 powierzchni powiatu stanowią gleby płowe oraz brunatne wyługowane. Ich przydatność rolnicza jest dobra lub średnia. Cechą charakterystyczną powiatu jest duży udział (sięgający 20%) gleb organogenicznych - mułowo- torfowych, torfowych i murszowo-torfowych. Szczególnie duże powierzchnie gleb tego typu notuje się w gminach Cekcyn i Śliwice. Optymalnym wykorzystaniem tych gleb jest utrzymywanie trwałych użytków zielonych.

Oś hydrograficzną powiatu stanowi rzeka Brda. Biegnie przez powiat na odcinku ok. 40 km w swej środkowej części. Łączna długość rzeki wynosi 238 km, a powierzchnia dorzecza 4627 km². Jest spławna na odcinku 210 km. Średni przepływ w środkowym biegu (Tuchola) wynosi 19,9 m³/s, w dolnym biegu (Smukała) 27,4 m³/s. W północnej części powiatu na wschód od Brdy biegnie Wielki Kanał Brdy zbudowany w XIX wieku, w celu nawodnienia łąk czerskich leżących w Borach Tucholskich. Ma długość 21 km (z czego ok. 2/3 na terenie powiatu) i głębokość 1 m. Głównymi dopływami Brdy są na terenie powiatu: Kamionka (długość rzeki 61 km, w powiecie tylko odcinek środkowy stanowiący granicę oraz dolny), Sępolna (zw. także Sępolenką, długość rzeki 42 km, stanowi południową granicę powiatu), Kicz (21 km, w całości na terenie powiatu), Bielska Struga (28 km) ze Zwierzynką, Stążka z Rakówką (w całości na terenie powiatu), Czerska Struga (18 km, częściowo w powiecie) i Raciąska Struga (13 km, w większości w powiecie). Ponadto lokalnie istotne znaczenie mają: Prusina (19 km, częściowo w powiecie) – najważniejszy ciek wschodniej części powiatu oraz Wytrych (spore znaczenie ekologiczne dla gminy Kęsowo, dopływ Kamionki), Suska Struga i Byszewska Struga – główne cieki w gminie Lubiewo. Większość obszaru powiatu leży w zlewni Brdy. Jedynie niewielka część (ok. 10-15% powierzchni powiatu - zlewnia Wdy to na terenie powiatu niemal w całości zlewnia cząstkowa Prusiny) obejmująca większość gminy Śliwice leży w zlewni Wdy. W południowej części powiatu na odcinku kilku kilometrów znajduje się niewielka północna odnoga Zbiornika Koronowskiego. Ma tu maksymalną szerokość kilkuset metrów.

62 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 20. Większe zbiorniki wodne w ha i ich klasa czystości (2013 r.)

Jezioro Białe 53,7 Jezioro Cekcyńskie 121,0 Jezioro Długie 64,0 Klasa II Jezioro Drzycimskie 38,7 Jezioro Głęboczek 17,4 Klasa III Jezioro Mukrz 43,3 Jezioro Okonińskie 106,5 Poza klasą Jezioro Stobno 89,2 Jezioro Szpitalne 66,4 Jezioro Ślepe 107,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Wojewódzkiego Inspektoratu Województwa (http://www.wios.bydgoszcz.pl/webmapa/wody/spisjezior.html)

Na terenie powiatu dosyć duża jest liczba jezior – aż 109 liczy ponad 1 ha powierzchni, a około 30 – ponad 20 ha. Jeziora w powiecie nie należą jednak do dużych na tle województwa – zaledwie kilka ma powierzchnię ponad 100 ha, a największe - Wielkie Cekcyńskie (ok. 130 ha) zalicza się co najwyżej do średnich. Inne największe jeziora, to: Okrągłe (Ślepe), Stobno, Okonińskie, Szpitalne i Bysławskie Duże. Wskaźnik jeziorności gmin jest przeciętny na tle północno-zachodniej części województwa. Około 40 jezior zostało sklasyfikowanych jako przydatne dla turystyki, przy czym najwyższą klasę przydatności otrzymały: Raciąskie i Sztuczne (gm. Tuchola), Okrągłe, Okonińskie, Brzeźno (gm. Śliwice), Wielkie Cekcyńskie, Miały, Suchom, Trzebcińskie (gm. Cekcyn), Szpitalne i Środkowe (gm. Gostycyn).

Obszary chronione45

Powiat Tucholski powszechnie postrzegany jest jako obszar o wyjątkowo wysokiej jakości środowiska. Jest to skutkiem nie tylko bardzo małej skali generowanych tu oraz napływających z zewnątrz zanieczyszczeń środowiska, ale także z występowania walorów przyrodniczych, będących podstawą objęcia znacznej jego części systemem ochrony. Na terenie powiatu występuje większość form chronionych, jakie ustanowiono w polskim prawie. Obecnie obowiązującym aktem jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Ustawa ta w art. 6 stanowi, że formami ochrony przyrody są:

 parki narodowe;  rezerwaty przyrody;  parki krajobrazowe;  obszary chronionego krajobrazu;  obszary Natura 2000;  pomniki przyrody;  stanowiska dokumentacyjne;  użytki ekologiczne;  zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;  ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Głównym ich celem jest obecnie promocja terenów nimi objętych (jako terenów równowagi pomiędzy działalnością człowieka a zachowaniem walorów) oraz prowadzenie badań nad środowiskiem i edukacji ekologicznej. Sam fakt włączenia w sieć rezerwatów biosfery nie wiąże się z nałożeniem dodatkowych rygorów ochronnych – te wynikają z faktu obejmowania przez rezerwaty biosfery obszarów objętych już wcześniej krajowymi formami chronionymi. Podkreślić należy szczególną wartość

45 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 63 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

promocyjną włączenia danego obszaru do Sieci Rezerwatów Biosfery – sam fakt, iż funkcjonują one pod patronatem UNESCO jest swoistym potwierdzeniem występowania walorów o randze światowej. Obecnie Sieć Rezerwatów Biosfery liczy 631 obiektów w 119 krajach, w tym 10 znajduje się w Polsce. Jest to więc forma stosunkowo unikatowa i włączenie do niej powiatu ma duże znaczenie promocyjne i prestiżowe.

Obszar powiatu w dużej części (ale tylko gmina Cekcyn w całości) został objęty powołanym 2 czerwca 2010 roku Rezerwatem Biosfery Bory Tucholskie (załącznik nr 16). Jest to największy tego typu obszar w Polsce, a część leżąca w granicach Powiatu Tucholskiego stanowi około ¼ całej powierzchni Rezerwatu. Rezerwaty biosfery nie są formą ochrony przyrody w rozumieniu prawa ochrony przyrody (nie są wymieniane w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, która definiuje rodzaje form chronionych).

Zasoby przyrodnicze powiatu są podstawowym elementem kształtowania jego atrakcyjności turystycznej. Ekologiczny system obszarów chronionych wzmacnia ich rangę, świadcząc o wysokiej jakości, małym stopniu przekształceń i walorach dydaktyczno-naukowych. Praktycznie wszystkie formy chronione są dostępne dla zwiedzających, w przypadku niektórych utrudnienia w dostępie związane są z ich specyficznym położeniem, a nie z polityką ochrony. Znaczna część cennych zasobów połączona jest szlakami pieszymi, ułatwiającymi systematyczną i ukierunkowaną penetrację, a przez niektóre rezerwaty biegną szlaki wodne.

Oceniając charakter walorów i stan ochrony przyrody w poszczególnych gminach, należy zwrócić uwagę na następujące uwarunkowania:

 gmina Cekcyn – gmina prawie w całości objęta jest ochroną w randze parku krajobrazowego (mniejsza zachodnia część) oraz otuliny parku i obszaru chronionego krajobrazu (pozostała część gminy); na jej terenie leżą także rezerwaty przyrody. Pod względem rangi walorów przyrodniczych (zarówno wartości ekologicznej, jak też przydatności dla turystyki, bogactwa zasobów i stopnia przekształceń antropogennych) jest to najcenniejszy obszar w powiecie. Uwagę zwraca znaczne zalesienie, duża jeziorność, obecność rzek (oprócz Brdy także Bielskiej Strugi i Stążki)

 gmina Gostycyn – gmina o najmniejszych walorach przyrodniczych na terenie powiatu, co wiąże się z faktem małego zalesienia i występowania dobrej jakości gleb, stanowiących podstawę dla rozwoju, na większości terenu gminy rolnictwa i zagospodarowania typowego dla dobrze nierozwiniętych obszarów rolniczych; obszary cenne przyrodniczo znajdują się we wschodniej części gminy i są w randze parku krajobrazowego (niewielka część) oraz obszarów chronionego krajobrazu (w części jako otulina parku). Walory krajoznawcze prezentują także doliny Sępolenki i Kamionki, przecinające gminę równoleżnikowo.

 gmina Kęsowo – gmina w zdecydowanej większości leży na terenie Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Małe zalesienie i rolnicze wykorzystanie większości gminy, powoduje wrażenie, iż nie są to obszary szczególnie cenne przyrodniczo, ale należy pamiętać o założeniach utworzenia Krajeńskiego PK, związanych właśnie z zachowaniem tego typu krajobrazu. Na szczególną uwagę ze względów ekologicznych zasługują: rozległe obniżenie w zachodniej części gminy oraz dolina Kamionki.

 gmina Lubiewo – chroniona w randze obszaru chronionego krajobrazu i otuliny parku jest północna i zachodnia część gminy (ok. 2/5 powierzchni ogólnej) obejmująca dolinę Brdy, tereny zalesione i największe jeziora. Obszary te nie są szczególnie cenne przyrodniczo jednak wykazują bardzo korzystne walory dla rozwoju turystyki (jest to obszar koncentracji zagospodarowania turystycznego). 64 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 gmina Śliwice – cały obszar gminy objęty jest ekologicznym systemem obszarów chronionych, przy czym większość (ok. 2/3) w randze obszaru chronionego krajobrazu, a pozostała część to parki krajobrazowe; na terenie gminy wyróżnia się zespół przyrodniczo-krajobrazowy rzeki Prusiny.

 gmina Tuchola – obszary bardzo cenne – obejmujące m.in. rezerwaty przyrody, znajdują się we wschodniej i północnej części gminy, objętej ochroną w randze parku krajobrazowego i jego otuliny; uwagę zwraca przede wszystkim dolina Brdy; pod względem rangi zasobów przyrody, gmina lokuje się za gminą Cekcyn – wykazuje ten sam typ i charakter zasobów (stanowią one ciągłość przestrzenną z tymi w gminie Cekcyn), jednak zajmują tu one mniejszą powierzchnię i stanowią mniejszy udział w całej powierzchni gminy.

Szczegółowy wykaz obszarów chronionych zawiera załącznik nr 17 do niniejszej Strategii.

Walory turystyczne46

Wśród atrakcji krajoznawczych szczególnie dobrze znanych poza granicami powiatu zaliczyć można: dolinę Brdy, Tucholski Park Krajobrazowy, rezerwaty przyrody w tym zwłaszcza rezerwat „Cisy Staropolskie”, akwedukt w Fojutowie - miejsce dwupoziomowego skrzyżowania cieków wodnych. Nieco mniejsze znaczenie mają dolina Kamionki oraz centrum edukacji ekologicznej w Woziwodzie. Bardzo interesująca dla organizacji turystyki pieszej oraz rowerowej (a także konnej) jest rzeźba terenu gminy Kęsowo i sąsiadujący fragment gminy Gostycyn. Obszar ten może być atrakcyjny także, dlatego, że jest w bardzo małym stopniu zalesiony, natomiast prezentuje duże zróżnicowanie rzeźby z wysokościami względnymi sięgającymi nawet kilkudziesięciu metrów.

Szczegółowa waloryzacja terenu powiatu pod względem jego przydatności i atrakcyjności dla rozwoju turystyki została przeprowadzona przez Instytut Turystyki. Wśród jezior o największej przydatności dla turystyki wymieniano: jez. Średniak, jez. Wielkie Mędromierskie, północny fragment jez. Koronowskiego (położony w granicach powiatu), jez. Okonińskie, jez. Białe, jez. Wielkie Cekcyńskie, jez. Drzycimskie, jez. Wlk. Bysławskie, jez. Stoczek, jez. Piaseczno, jez. Okrągłe. Doliny: Brdy, Bielskiej Strugi, Szumionki, Stążki, Rakówki, Kamionki, Sępolnej oraz okolice jezior, zwłaszcza: Wielkiego Cekcyńskiego, Gwiazda, Okonino, Okonińskiego, Białego, Okrągłego, Stobno, Śpierewnik, Szpitalnego i Suskich (Małego i Dużego), zostały uznane za tereny o atrakcyjnym, bądź bardzo atrakcyjnym środowisku dla rozwoju turystyki. W przeprowadzonej klasyfikacji terenów pod względem ich przydatności dla zainwestowania turystycznego, za bardzo przydatne uznano: okolice jeziora Wlk. Cekcyńskiego (w sołectwie Cekcyn), okolice jez. Okonińskiego wraz z sołectwami: Śliwice, Lińsk, Rosochatka, Okoniny Nadjeziorne; sołectwo Legbąd, tereny nad Brdą w Tucholi oraz Gostycynie; okolice Raciąża i Raciąskiego Młyna. Znaczna część lasów na terenie powiatu została przez Instytut Turystyki określona jako „korzystne dla turystyki”.

Bysław, Cekcyn, Raciąż i Śliwice posiadały w latach 70-tych XX wieku oficjalnie status wsi letniskowych.

Na terenie powiatu wyznaczono kilkanaście szlaków turystycznych - pieszych, rowerowych i wodnych. Ugruntowaną renomę ma przede wszystkim szlak wodny Brdy, który jest powszechnie znany ze spływów kajakowych. Obecnie szlak Brdy może być traktowany jako turystyczny produkt markowy – jest też w skali województwa bez wątpienia najlepiej znaną atrakcją związaną z turystyką wodną. Szlaki wodne wyznaczono także na Wielkim i Małym Kanale Brdy, Raciąskiej Strudze, Stążce, Czerskiej Strudze, Kamionce, Bielskiej Strudze, Sępolnej. Pod względem szlaków pieszych (11 oficjalnych szlaków PTTK oraz szlaki łącznikowe) i rowerowych rejon Borów Tucholskich stanowi największą ich koncentrację w województwie. Zdiagnozowano potrzebę tworzenia nowych ścieżek dydaktyczno-przyrodniczych dla

46 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 65 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

podniesienia atrakcyjności turystycznej określonych rejonów i propagowania wiedzy o środowisku naturalnym:

. ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna Krzywogoniec-Wielkie Budziska-Małe Gacno, . ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna Cekcyn-Rudzki Most, . ochrona i przywrócenie bioróżnorodności w parku w Kęsowie, . renaturyzacja jeziora Jeziorki, . renowacja zbiornika wodnego w miejscowości Trutnowo. Ze względu na swoje walory przyrodnicze Powiat Tucholski utożsamiany jest z działalnością turystyczną. Z turystyką wiąże się przede wszystkim dwa rodzaje działalności tj. zakwaterowanie i gastronomia. Według danych GUS BDL w 2014 r. na ORSG znajdowało się 20 obiektów noclegowych (w tym 1 hotel w Tucholi i 19 innych obiektów). Dane te nie uwzględniają licznych gospodarstw agroturystycznych występujących we wszystkich gminach. To głównie one obsługują ruch turystycznych na ORSG. Działalność usługową związaną z wyżywieniem w Powiecie prowadzi 69 podmiotów (aż 33 w gminie Tuchola, 13 w gm. Lubiewo, 8 w gm. Śliwice, 7 w gm. Cekcyn, 5 w gm. Gostycyn, 3 w gm. Kęsowo). Wartości te lokują gminy powiatu na odległych pozycjach w województwie.47 Z przeprowadzonego badania w ramach realizacji projektu „Borowiackie Szlaki – kompleksowa redukcja presji turystycznej w Rezerwacie Biosfery Bory Tucholskie” wynika, że większość odwiedzających Bory Tucholskie przyjeżdża tu cyklicznie (ponad 70% respondentów). Na początku sezonu turyści najczęściej korzystają z pól biwakowych i kempingów (40%), a pod koniec sezonu z oferty prywatnych noclegów, agroturystyk i ośrodków wczasowych. Biorąc pod uwagę atrakcje jakie oferuje pobyt w Borach, turyści najchętniej korzystają z kąpielisk, spływów kajakowych i ścieżek edukacyjno-przyrodniczych. Mało znane i rzadko odwiedzane były liczne na ORSG wioski tematyczne. Poziom zadowolenia z infrastruktury turystycznej w skali od 1 do 5 ankietowani najczęściej oceniali jako średni (średnia ocen dla zaplecza usługowego – noclegi, gastronomia, handel to 3,91 i 3,90, oznakowania miejsc atrakcyjnych turystycznie – 3,82 i 3,63, zaplecza technicznego – parkingi, toalety, dostęp do internetu – 3,74 i 3,71). Najwyżej oceniono rodzaj dostępnych atrakcji, bezpieczeństwo, czystość i estetykę. Indeks satysfakcji turystów w Borach Tucholskich wskazuje, że atrakcje turystyczne, porządek, zaplecze techniczne i ceny usług, mimo że są oceniane dość dobrze, wypadają poniżej oczekiwań turystów. Zdecydowana większość badanych była zadowolona z pobytu w Borach Tucholskich (67,6% i 77,3%) i poleciłaby przyjazd w Bory swoim znajomym (66,8 i 79,3%).48 Intensywność ruchu turystycznego badana przy pomocy różnych wskaźników pokazuje, że rozwój bazy noclegowej na ORSG (12,2) w 2013 r. był niższy niż w województwie kujawsko-pomorskim (32,9). Liczba noclegów udzielonych w 2013 r. w Powiecie Tucholskim stanowiła zaledwie 2,4% wszystkich noclegów udzielonych w województwie kujawsko-pomorskim. Rozpatrując wskaźnik gęstości ruchu turystycznego (tj. liczby osób korzystających z obiektów noclegowych przypadających na 1 km2 powierzchni) można zauważyć, że Powiat Tucholski osiągnął wartości o niższe (21,5) niż średnia dla województwa (48,2) oraz nieco niższe niż wartości wskaźnika w sąsiednich powiatach, ale wyższe niż w powiecie sępoleńskim. Turystyka choć dobrze rozwinięta na ORSG nie wykorzystuje w pełni posiadanych potencjałów. Należy podejmować działania, które będą silniej przyciągać turystów i zwiększać ruch turystyczny. Przede wszystkim, jak wynika z badań przeprowadzonych w ramach projektu „Borowiackie Szlaki…” należy

47 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 48 „Infrastruktura turystyczna w opinii turystów. Raport końcowy” Badanie realizowane w ramach projektu „Borowiackie Szlaki – kompleksowa redukcja presji turystycznej w Rezerwacie Biosfery Bory Tucholskie” dla Starostwa Powiatowego w Tucholi. Badanie zostało przeprowadzonego w dwóch turach: na początku (lipiec) i końcu (sierpie/wrzesień) sezonu turystycznego. Dlatego też wyniki podawane są jako dwie wartości. 66 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego dążyć do poprawy zaplecza technicznego, tj. zwiększenie dostępu do internetu, zapewnienia szerszego zasięgu telefonii komórkowej, uruchomienia toalet, parkingów, naprawy dróg, ale także poprawienia jakości oferowanych usług w zakresie zaplecza noclegowego, gastronomicznego, dostępności i zaopatrzenia sklepów oraz kompletności usług związanych z aktywnym wypoczynkiem. Warto więc podejmować działania na rzecz rozszerzenia oferty noclegowej, poprawy zaplecza technicznego, dostępu do informacji o atrakcjach turystycznych i oznakowania tych miejsc oraz rozwoju zaplecza usługowego. Tabela 21. Intensywność ruchu turystycznego (2013 r.) woj. powiat powiat powiat powiat Wskaźniki kujawsko- tucholski bydgoski świecki sępoleński pomorskie

Rozwój bazy noclegowej (korzystający z noclegów/liczba 12,2 31,4 31,2 16,8 32,9 miejsc noclegowych) Gęstość ruchu turystycznego (korzystający z 21,5 27,5 23,9 9,1 48,2 noclegów/powierzchnia w km2) Gęstość bazy noclegowej (liczba miejsc noclegowych/powierzchnia 1,8 0,9 0,8 0,5 1,5 w km2) Funkcji turystycznej Baretje’a i Deferta (liczba miejsc 3,9 1,1 1,1 1,0 1,3 noclegowych/ludność * 100) Intensywność ruchu turystycznego wg Schneidera (korzystający z 47,9 34,9 35,2 17,3 41,4 noclegów/ludność * 100) Intensywność ruchu turystycznego wg Charvata (udzielone 157,9 72,1 61,4 61,7 151,2 noclegi/ludność * 100) Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Turystyka w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2013”

Dla podniesienia atrakcyjności turystycznej regionu i przyciągnięcia większej liczby turystów konieczne są inwestycje w infrastrukturę turystyczną oraz urozmaicenie oferty rekreacyjnej i turystycznej. Wśród potrzeb i pomysłów w tym zakresie należy wymienić następujące:

. utworzenie skansenu architektury przemysłowej wraz z podziemną trasą turystyczną, . utworzenie muzeum zabytkowych kopalń podziemnych węgla brunatnego w Borach Tucholskich, . zakup chaty borowiackiej i utworzenie w niej muzeum kultury borowiackiej, . utworzenie Borowiackiej Chaty będącej centrum usług turystycznych i informacji biznesowej, . budowa infrastruktury nad jeziorem Tuchółka, . rozbudowa plaży w miejscowości Żalno, . zagospodarowanie jeziora w Wieszczycach, . wyznaczenie miejsc rekreacji nad jeziorem Okonińskim

Turystyka zdrowotna

Bardzo wysoka jakość środowiska przyrodniczego oraz niski poziom emisji zanieczyszczeń to podstawowe składniki na bazie, których Powiat Tucholski może rozwijać turystykę zdrowotną. Zaliczany do światowych rezerwatów biosfery Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie stanowi podstawę dla rozwoju specjalistycznej oferty turystycznej. 67 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi zamierza otworzyć nowy kierunek studiów „ekoturystyka zdrowotna” i poprzez realizację projektu naukowo-badawczego rozwijać turystykę zdrowotną w oparciu o walory przyrodnicze oraz aktywizować społeczność wiejską w kierunku dywersyfikacji źródeł dochodu (rozwijanie działalności pozarolniczej w formie gospodarstw ekoturystycznych). Ten niewątpliwy potencjał endogeniczny obszaru został dostrzeżony w Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. Strategia wskazuje, że zarówno województwo, jak i Powiat Tucholski posiadają wyjątkowe predyspozycje w zakresie turystyki związanej z szeroko pojętym daniem o zdrowie. Rozwój turystyki zdrowotnej w Borach Tucholskich został wskazany jako jeden z potencjalnych markowych produktów turystycznych województwa kujawsko-pomorskiego. Inną istotną dziedziną, która na ORSG również może być rozwijana jest tzw. „srebrna gospodarka”, czyli produkty i usługi kierowane do osób starszych (np. domy spokojnej starości). W związku z rosnącą liczbą osób w wieku poprodukcyjnym popyt na tego typu działalność będzie coraz większy. Obecnie te potencjały Powiatu Tucholskiego nie są wykorzystywane, a poszczególne gminy i mieszkańcy nie czerpią korzyści z faktu posiadania tak wyjątkowych zasobów przyrodniczych. Infrastruktura turystyczna jest słabo rozwinięta. Na ORSG istotnym problemem jest brak obiektów takich jak ośrodki wellness i spa, czy inne obiekty oferujące pobyt związany ze zdrowiem czy urodą. Konieczne jest podjęcie działań na rzecz stymulowania rozwoju działalności gospodarczych opartych na wspomnianym potencjale poprzez wspieranie przedsiębiorców, wyznaczanie terenów inwestycyjnych, szkolenia i aktywizację mieszkańców oraz przygotowanie zaplecza kadrowego.

Edukacja ekologiczna

Celem edukacji ekologicznej jest wykształcenie u mieszkańców powiatu poczucia odpowiedzialności za środowisko. Na ORSG Powiatu Tucholskiego edukacja ekologiczna jest dobrze rozwinięta. Sprzyjają temu między innymi liczne ścieżki edukacyjne i muzea przyrodnicze (w Tucholi i Woziwodzie) oraz prężna działalność nadleśnictw.

Edukację ekologiczną prowadzą jednostki oświatowe, nadleśnictwa, samorząd i organizacje pozarządowe. Jednostki nadleśnictwa z terenu powiatu współpracują ze szkołami w zakresie wdrażania edukacji leśnej.

Działania w zakresie edukacji ekologicznej polegają przede wszystkim na:

 rozprowadzaniu ulotek informacyjnych  zamieszczaniu informacji na stronach internetowych  bezpłatnych szkoleniach i warsztatach  kampaniach edukacyjnych prowadzonych w szkołach i nadleśnictwach  wspieraniu działalności organizacji proekologicznych.

Jednostki oświatowe prowadzą edukację ekologiczną na poziomie przedszkolnym, podstawowym i gimnazjalnym. Działania edukacyjne w szkołach polegają głównie na uczestnictwie w tematycznych zajęciach lekcyjnych, programach edukacyjnych przygotowanych i prowadzonych przez organizacje pozarządowe, wycieczkach o tematyce ekologicznej, organizacji konkursów, wystaw czy prezentacji oraz sporadycznych zajęciach terenowych (sadzenie lasu, akcja sprzątania świata). Edukacja ekologiczna realizowana przez jednostki oświatowe ogranicza się w głównej mierze do przekazywania wiedzy.

Rozwiniętą działalność edukacyjną prowadzą nadleśnictwa z ORSG. 68 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Nadleśnictwo Tuchola posiada m. in. salę edukacyjną z wystawą gleb, w której prowadzi szkolenia o tematyce leśnej. Zajęcia prowadzone są również w Parku Dendrologicznym „Nad Stążką”, gdzie można poznać gatunki różnych drzew i krzewów. Na obszarze Parku działa tzw. „Letnia Klasa” miejsce, w którym odbywają się lekcje przyrody, konkursy i warsztaty. Ważną formą krzewienia edukacji ekologicznej jest Ścieżka Przyrodniczo-Dydaktyczna „Jelenia Wyspa”, które prezentuje charakterystyczne dla Borów Tucholskich zbiorowiska roślinności. Na ścieżce o długości 3,5 km zlokalizowanych jest 10 przystanków informacyjnych. Ponadto Nadleśnictwo Tuchola jest nadleśnictwem dydaktycznym – na jego terenie prowadzona jest praktyczna nauka zawodu dla uczniów Technikum Leśnego w Tucholi. Nadleśnictwo posiada bogatą ofertę edukacyjną skierowaną przede wszystkim do placówek oświatowych.49

Na terenie Nadleśnictwa Trzebciny bazę edukacyjną tworzą przede wszystkim: Leśna Ścieżka Dydaktyczna „Jezioro Wypalanki” o długości 2,5 km z 12 przystankami; sala wystawiennicza w „Sekretarzówce”; Szkółka Leśna Wydry oraz powierzchnie dydaktyczne i doświadczalne w terenie.

Zadania związane z edukacją ekologiczną realizuje Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Woziwodzie. Ośrodek posiada stałe wystawy związane z lasem i gospodarką leśną oraz sale do przeprowadzania zajęć dydaktycznych. W Woziwodzie znajduje się również Zielona Szkoła, w której prowadzona jest działalność edukacyjna skierowana do dzieci i młodzieży. Przez teren Nadleśnictwa Woziwoda biegnie ścieżka edukacyjna o długości 4,5 km. Wiedzie ona przez najciekawszy przyrodniczo teren Borów Tucholskim, czyli Dolinę Rzeki Brdy.

Ze względu na szczególne walory przyrodnicze (Bory Tucholskie) oferta edukacyjna tutejszych ośrodków jest bardzo bogata i cieszy się dużym zainteresowaniem głównie ze strony turystów. Należy podejmować dalsze działania propagujące wśród mieszkańców postawy proekologiczne oraz zachęcające do korzystania z oferty ośrodków edukacyjnych.

Kluczowe wnioski i obserwacje

Powiat Tucholski należy do jednych z ciekawszych, jeżeli nie najciekawszych regionów pod względem walorów przyrodniczych. Cechuje się wysokim udziałem lasów i gruntów leśnych w strukturze użytkowania gruntów (48%) ,znajdują się tu również liczne jeziora o różnej klasie czystości (ponad 100 jezior o powierzchni przekraczającej 1 ha). Na terenie powiatu występuje większość form chronionych, jakie ustanowiono w polskim prawie, w tym także szczególnie cenny przyrodniczo Rezerwat Biosfery „Bory Tucholskie” funkcjonujący pod patronem UNESCO. Jednym z najważniejszych wyzwań w zakresie ochrony przyrody jest przywracanie i zachowanie dziedzictwa naturalnego regionu, np. poprzez budowę ścieżek dydaktyczno- przyrodniczych.

Turystyka choć dobrze rozwinięta na ORSG nadal wymaga rozwijania i wzmacnia. Intensywność ruchu turystycznego jest pod wieloma względami niższa niż w województwie kujawsko-pomorskim. Występują niedobory w zakresie zaplecza noclegowego i gastronomicznego, czy oznakowania istniejących atrakcji turystycznych. Należy wzmacniać potencjał turystyczny, gdyż w przypadku Powiatu Tucholskiego jest to bardzo ważna dziedzina gospodarki oraz instrument promocji powiatu. Specyfika powiatu powoduje, iż w przeciwieństwie do wielu innych powiatów, które podobnie jak Powiat Tucholski nie reprezentują dużego potencjału społecznego czy gospodarczego, powiat jest dobrze znany i łatwo identyfikowany, a cechy które się mu przypisuje budzą zazwyczaj pozytywne skojarzenia. Powiat Tucholski jest utożsamiany przede wszystkim z Borami Tucholskimi,

49 http://www.tuchola.torun.lasy.gov.pl/ 69 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

których zasięg terytorialny jest przecież zasadniczo większy. Pojęcie Borów Tucholskich jest powszechnie znane w całym kraju i pozytywnie konotowane. Jednocześnie także nazwa „Tuchola”, dzięki Borom jest także powszechnie i pozytywnie rozpoznawana – „Tuchola” jest marką na rynku turystycznym.

Należy zauważyć, że powiat znajduje się w punkcie, który dla dalszego rozwoju działalności turystycznych wymaga podjęcia aktywnych działań na rzecz tworzenia i promocji nowych produktów oraz stworzenia sieci podmiotów działających w branży turystycznej. Aktywna

postawa jest niezbędne dla nadążenia za zmieniającymi się oczekiwaniami turystów.

Silnie rozwinięta jest edukacja ekologiczna, prowadzona nie tylko przez placówki oświatowe na rzecz uczniów, ale również przez prężnie działające nadleśnictwa, ośrodki edukacji przyrodniczej, które swoją bogatą ofertę (warsztaty, prelekcje, ścieżki przyrodnicze, zielone szkoły) kierują nie tylko do dzieci i młodzieży z terenu powiatu, ale także do odwiedzających ten region turystów. Jakość środowiska stanowi warunek konieczny dla rozwoju określonych rodzajów działalności gospodarczych - zwłaszcza turystyki (w tym zdrowotnej), usług opiekuńczych dla ludności starszej (działalności komercyjnych polegających na prowadzeniu domów pobytu dla ludności pochodzącej z innych obszarów), rolnictwa ekologicznego . Ma też pewne znaczenie przy pozyskiwaniu nowych mieszkańców, jako czynnik zwiększający atrakcyjność miejsca

zamieszkania. Obecnie potencjały związane z turystyką zdrowotną czy tzw. srebrną gospodarką praktycznie nie są wykorzystywane. Problemem jest brak odpowiedniego zaplecza usługowego.

1.9 Infrastruktura techniczna

Jakość życia – obsługa ludności50

Jakość życia mieszkańców wynikająca z obsługi w zakresie usług publicznych, jest ściśle zależna od stanu rozwoju sieci osadniczej – w tym zwłaszcza od liczby, wielkości i przestrzennych relacji miejscowości. Rozkład wielkościowy i przestrzenny sieci osadniczej w Powiecie Tucholskim jest bardzo zróżnicowany. Na stan rozwoju sieci osadniczej decydujący wpływ mają duże powierzchnie leśne, z powodu, których ma miejsce duże rozproszenie małych miejscowości oraz stosunkowo słabe wykształcenie, na dużej części powiatu, wsi typowo rolniczych stanowiących dominujący typ miejscowości w innych powiatach.

O zróżnicowaniu stanu rozwoju miejscowości najlepiej świadczy fakt, iż liczne są bardzo małe (w tym osady leśne), liczące po kilku - kilkunastu mieszkańców, a jednocześnie największe wsie powiatu zaliczane są do grupy największych miejscowości wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego. W południowej i południowo-zachodniej części powiatu wsie mają przede wszystkim charakter rolniczy, w części północnej i wschodniej największe miejscowości mają charakter usługowy i rzemieślniczy. Wiejską sieć osadniczą, według danych urzędów gmin z terenu powiatu, tworzy 185 miejscowości, z czego aż 56 leży w gminie Tuchola, 53 w gminie Cekcyn, a tylko 15 do 22 w pozostałych gminach. Przeciętna wielkość miejscowości wiejskiej wynosi w powiecie 190 osób.

Miarą rozdrobnienia sieci osadniczej jest także fakt, iż miejscowości sołeckie stanowią (wg GUS) tylko 41% ogółu miejscowości, (ale w gminach Cekcyn i Tuchola zaledwie około ¼), a także fakt, że aż 108 ze 185 miejscowości liczy poniżej 100 mieszkańców, a łącznie zamieszkuje je 11,7% ludności wiejskiej powiatu. Z drugiej strony – tylko 9 miejscowości liczy ponad 800 mieszkańców (4 – od 800 do 1000, a 5 – ponad 1000). Te miejscowości zamieszkuje łącznie 12,7 tys. osób, czyli ponad 36% ogółu. Sieć osadnicza

50 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 70 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego jest więc bardzo rozdrobniona w ujęciu terytorialnym – bowiem składa się z bardzo dużej liczby małych miejscowości, ale jednocześnie ludność powiatu jest bardzo silnie skoncentrowana, bo ponad 1/3 ludności wiejskiej zamieszkuje w zaledwie 9 miejscowościach.

Wykres 21. Liczba miejscowości wg liczby mieszkańców na obszarze ORSG (2013 r.)

do 100 mieszkańców 108 101 do 200 27 201 do 300 19 301 do 400 11 401 do 600 10 601 do 800 1 801 do 1000 4 ponad 1000 5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych urzędów gmin

Duże rozdrobnienie sieci osadniczej jest niekorzystnym uwarunkowaniem rozwoju. Wpływa negatywnie na możliwości rozwoju zagospodarowania służącego podnoszeniu jakości życia. W przypadku rozbudowy sieci infrastrukturalnej znacznie zwiększa koszty, a wielkość poniesionych nakładów w stosunku do liczby odbiorców jest bardzo wysoka. Lokalizacja placówek infrastruktury społecznej jest nieopłacalna (np. zbyt mała liczba młodzieży w wieku szkolnym), co powoduje konieczność dojazdów, a często wiąże się z rezygnacją dużej części mieszkańców z korzystania z usług. Usługi o charakterze rynkowym oraz handel są w małych miejscowościach znacznie gorzej rozwinięte, ponieważ mała liczba mieszkańców znacznie ogranicza popyt na dobra i usługi, a tym samym dochody firm. Jest stwierdzone, że w przypadku dużego rozdrobnienia osadnictwa znacznie mniejsza jest liczba placówek handlowych. W praktyce najmniejsze miejscowości są często pozbawione jakichkolwiek usług i ludność jest całkowicie zależna od potencjału sąsiednich lub dalej położonych miejscowości. Bardzo duża koncentracja zaludnienia w kilku zaledwie miejscowościach sprzyja szybkiemu zapewnieniu wysokiej jakości życia dla dużej części mieszkańców – sytuacja jest tu przeciwna do opisanego wcześniej rozdrobnienia osadnictwa. Koncentracja zaludnienia sprzyja osiąganiu wysokich wskaźników w zakresie np. zwodociągowania lub kanalizacji (mała liczba mieszkańców przypadająca na 1 km sieci). Duże wsie mają dobrze rozwinięty handel i usługi, w tym usługi publiczne – znaczna część ludności gmin powiatu zamieszkuje miejscowości wyposażone w szkołę, gimnazjum, placówkę ochrony zdrowia.

Ważnym problemem powiatu jest duża liczba małych miejscowości niemających perspektyw obsługi na wysokim poziomie i tak duża jest część mieszkańców je zamieszkujących.

Wielkość 200 mieszkańców jest niekiedy uznawana za graniczną wielkość, powyżej której miejscowości nabierają pewnych cech ułatwiających ich rozwój. Potencjał demograficzny jest zazwyczaj wystarczający dla zapewnienia reprodukcji rozszerzonej, a więc jest szansa, że ubytki ludności z powodu zgonów mogą być równoważone urodzeniami. Ponadto jest to liczba mieszkańców uzasadniająca lokowanie pojedynczych usług rynkowych, a także, szczególnie przy skoncentrowanej zabudowie, uzasadniająca inwestycje w zakresie infrastrukturalnym. Miejscowości liczące ponad 200 mieszkańców można więc uznać za prezentujące cechy rozwojowe.

Z punktu widzenia planowania zagospodarowania przestrzennego i wyposażenia w infrastrukturę społeczną i techniczną istotne jest więc, że we wsiach rozwojowych zamieszkuje aż 77% ogółu ludności 71 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

wiejskiej, choć w gminie Gostycyn i Lubiewo wskaźnik ten przekracza znacznie 90%, a w gminie Tuchola wynosi tylko 63%.

Z kolei wsie liczące ponad 400 mieszkańców, które w warunkach Powiatu Tucholskiego można uznać za wsie średnie i duże, powinny bezwzględnie być wyposażane w urządzenia i obiekty infrastruktury poprawiające warunki życia mieszkańców. Miejscowości takich jest 20 i zamieszkiwane są przez połowę ogółu ludności wiejskiej.

Pomimo, iż w skali całego powiatu sieć osadniczą uznać należy za bardzo rozproszoną, a duża liczba małych i bardzo małych miejscowości znacznie utrudnia wyposażanie ich w infrastrukturę służącą podnoszeniu jakości życia, w poszczególnych gminach powiatu notuje się sytuację bardzo zróżnicowaną.

Najkorzystniejsza sytuacja ma miejsce w gminach południowej części powiatu – Gostycyn (zespół przylegających miejscowości Gostycyn i Kamienica stanowi wciąż drugie co do wielkości skupienie mieszkańców wiejskich na terenie powiatu) i Lubiewo (z obiektywnie bardzo dużym Bysławiem i dużym Lubiewem ale dodatkowo czterem innymi wyróżniającymi się miejscowościami). Stosunkowo korzystna, choć wyraźnie gorsza, jest sytuacja gmin Kęsowo (gdzie Kęsowo i Żalno ustępują największym miejscowościom powiatu, ale jednocześnie razem skupiają ponad 1/3 populacji gminy) i Śliwice (w tym przypadku poza bardzo dużymi Śliwicami, są tylko 2 większe miejscowości). Najtrudniejsza jest sytuacja gminy Cekcyn i (zdecydowanie najgorsza) gminy Tuchola, gdzie bardzo duża liczba miejscowości powoduje największe rozproszenie ale jednocześnie najmniejszą koncentrację zaludnienia. Cekcyn pomimo iż należy do największych miejscowości wiejskich województwa i obiektywnie jest bardzo dużą miejscowością wiejską skupia zaledwie 29% całej populacji gminy.

Usługi publiczne - czyli należące do tzw. „zadań własnych samorządów” - realizowane na poziomie gmin i powiatów mają podstawowe znaczenie dla codziennej jakości życia mieszkańców, a w szerszym ujęciu wpływają na szeroko rozumianą konkurencyjność gminy i powiatu. Do tej kategorii usług należą te, z którymi mieszkańcy stykają się bardzo często – stąd jakość realizacji tych usług ma bezpośredni i pośredni wpływ na warunki życia, a liczba miejscowości, w których usługi takie są dostępne wpływa na komfort korzystania z nich.

Oczywiście stan rozwoju usług publicznych jest wypadkową wielu czynników, zarówno zależnych od władz samorządowych, jak i całkowicie od nich niezależnych. Do najważniejszych należą: możliwości finansowe budżetów (najczęściej oceniane jako niewystarczające dla optymalnej realizacji zadań), stan rozwoju sieci osadniczej (przy rozdrobnionej sieci osadniczej zawsze znaczna część miejscowości będzie tego typu usług pozbawiona, a mieszkańcy będą zmuszeni wyjeżdżać ze swej miejscowości, aby z tych usług skorzystać), świadomość władz gminnych co do potrzeby rozwoju danego rodzaju usług (czasem powiązana z presją społeczną).

Gospodarka wodno – ściekowa51

Stan rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej ma kluczowe znaczenie dla trzech aspektów:

 ochrony środowiska – zwłaszcza zasobów wodnych,  jakości życia mieszkańców – poprzez zapewnienie warunków zamieszkania adekwatnych dla poziomu rozwoju cywilizacyjnego początku XXI wieku,  atrakcyjności inwestycyjnej – stan podstawowej infrastruktury technicznej jest bardzo ważny dla większości rodzajów działalności gospodarczych, ale dla niektórych dostęp do sieci – tak wodociągowej, jak i kanalizacyjnej, jest niezbędny. Szereg działalności gospodarczych ma charakter

51 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 72 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

wodochłonny – w procesie technologicznym zużywają duże ilości wody, a niekiedy wytwarzają także duże ilości ścieków. Dostęp do sieci jest tu więc warunkiem niezbędnym, aby daną lokalizację w ogóle rozpatrywać w procesie lokalizacji przedsięwzięcia.

W przypadku Powiatu Tucholskiego drugi i trzeci aspekt są tak samo ważne, jak we wszystkich innych powiatach, ale pierwszy ma znaczenie fundamentalne, gdyż wiąże się z oddziaływaniem na walory będące główną przewagą powiatu nad innymi obszarami – czyli bardzo wysokiej jakości środowisko przyrodnicze. Stan i walory środowiska nie tylko świadczą o unikatowości powiatu, ale też są podstawą rozwoju działalności turystycznych, które w niektórych częściach powiatu są postrzegane jako istotne dla kształtowania bazy ekonomicznej gmin i ludności.

Na terenie powiatu istnieją wciąż duże potrzeby w zakresie zaopatrzenia w wodę z wodociągów komunalnych. Jednoznacznie pozytywnie ocenić można tylko sytuację w gminie Gostycyn, gdzie prawie wszyscy mieszkańcy mają możliwość korzystania z wody z gminnego wodociągu, nieco gorzej wypadają gminy Cekcyn i Kęsowo, gdzie wskaźniki są niższe, ale mogą być uznane za satysfakcjonujące.

W gminie Lubiewo dostęp do komunalnego wodociągu ma już tylko 80% mieszkańców, a w gminie Śliwice i na obszarach wiejskich gminy Tuchola – zaledwie około 70% i 73% mieszkańców. Wśród wszystkich 127 obszarów wiejskich województwa, wskaźniki notowane w gminach Śliwice i Tuchola, lokują je wśród najgorszych gmin.

Miasto Tuchola, podobnie jak większość miast, notuje niemal powszechną obsługę mieszkańców w zakresie zaopatrzenia w wodę (95%). Powiat Tucholski na tle 19 powiatów ziemskich notuje dopiero 14 pozycję i jak się wydaje, jest ona zawyżana przez miasto, notujące dobry wskaźnik, a grupujące dużą część mieszkańców całego powiatu.

Wykres 22. Udział ludności obsługiwanej przez sieć wodociągową (2013 r.)

93% 96% 90% 95% 80% 70% 73%

Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola (miasta) (obszar wiejski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

W przeciwieństwie do zaopatrzenia w wodę, bardzo dobrze na tle innych powiatów wygląda obsługa w zakresie odprowadzenia ścieków. Oczywiście obiektywnie wskaźniki nie są wciąż w pełni satysfakcjonujące i istnieją jeszcze znaczące potrzeby w zakresie rozwoju sieci, ale już obecnie na tle innych obszarów wiejskich województwa, wskaźniki na terenie Powiatu Tucholskiego są bardzo korzystne. Gmina notująca najniższy w powiecie wskaźnik (Lubiewo – 36%) zajmuje 36. pozycję wśród 127 obszarów wiejskich, a gminy o najwyższych wskaźnikach – Gostycyn – 57%, Kęsowo – 56% i Tuchola (obszar wiejski) – 55%, zajmują odpowiednio 6., 10. i 12 pozycję. W najlepszych gminach ze zbiorczej sieci kanalizacyjnej korzystać może obecnie znacznie ponad 50% mieszkańców.

73 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Wykres 23. Udział ludności obsługiwanej przez sieć kanalizacyjną (2013 r.)

85% 57% 56% 55% 45% 46% 36%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Osiąganiu wysokich wskaźników, sprzyja koncentracja zaludnienia w dużych miejscowościach – wskutek powyższego, wskaźniki wynoszące kilkadziesiąt procent ludności gminy, osiągnąć można już przy podłączeniu do sieci kilku największych miejscowości. Wciąż wiele obszarów o bardzo rozproszonej zabudowie nie ma dostępu do sieci kanalizacyjnej. Ze względów ekonomicznych na tych obszarach uzasadnione jest budowanie przydomowych oczyszczalni ścieków.

Polska przystępując do Unii Europejskiej zobowiązała się do wypełnienia wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych zgodnie z określonymi w negocjacjach i zapisanymi w Traktacie Akcesyjnym terminami i okresami przejściowymi. Aby zidentyfikować faktyczne potrzeby w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregować ich realizację w taki sposób, aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych, utworzono Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Program ten zawiera wykaz aglomeracji o Równoważnej Liczbie Mieszkańców RLM > 2 000, wraz z jednoczesnym wykazem niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie należy zrealizować w tych aglomeracjach.

Poniższa tabela przedstawia wykaz aglomeracji z ORSG Powiatu Tucholskiego, ujętych w KPOŚK. Szczegółowy opis sytuacji kanalizacyjnej poszczególnych gmin i ich przynależność do aglomeracji zawiera załącznik nr 18.

Tabela 22. Aglomeracje z terenu ORSG ujęte w KPOŚK Nazwa Gminy wchodzące w Nazwa RLM Wielkość aglomeracji aglomeracji skład aglomeracji oczyszczalni Lubiewo Lubiewo 4 650 Aglomeracja 2-10 tys. RLM Bysław Gostycyn Gostycyn, Koronowo 6 920 Aglomeracja 2-10 tys. RLM Gostycyn Śliwice Śliwice 4 867 Aglomeracja 2-10 tys. RLM Śliwice Oczyszczalnia Aglomeracja powyżej 10 Tuchola Tuchola, Kęsowo 31 032 ścieków tys. RLM w Tucholi Oczyszczalnia Cekcyn Cekcyn 4 838 Aglomeracja 2-10 tys. RLM ścieków w Tucholi Źródło: V Aktualizacja KPOŚK 2017 z dnia 31 lipca 2017 r.

Na tle innych oczyszczalni komunalnych działających na terenie województwa, przepustowość oczyszczalni w powiecie należy uznać za typową i porównywalną – przepustowość jest przede wszystkim 74 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego pochodną liczby obsługiwanych mieszkańców. Dla przykładu – na tle oczyszczalni w Tucholi (o przepustowości rzeczywistej rocznej równej 897 tys. m3 (w roku 2012) - oczyszczalnia w Rypinie ma rzeczywistą przepustowość roczną na poziomie 880 tys. m3, w Wąbrzeźnie – 729 tys. m3, w Nakle – 993 tys. m3, a w Żninie – 1074 tys. m3. Oczyszczalnie w gminach wiejskich w sąsiednim powiecie świeckim, notują przepustowość od kilkunastu do ponad 300 tys. m3 (oczyszczalnia w Gostycynie ma 167, oczyszczalnia Lubiewo-Bysław – 109, a Śliwice – 96).

Szczegółowe informacje o potrzebach w zakresie modernizacji i rozbudowy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w gminach ORSG przedstawia załącznik nr 18.

Pod względem wielkości ładunku zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych, niekorzystnie wyróżniają się oczyszczalnie w Tucholi i Gostycynie. Wskaźnik BZT5 jest tu stosunkowo duży. Jeszcze bardziej niekorzystne są wskaźniki ChZT (chemiczne zapotrzebowanie na ten) – oczyszczalnia w Tucholi zalicza się do największych emitentów tego typu zanieczyszczeń wśród oczyszczalni w województwie. W obydwu tych oczyszczalniach wysoka jest także wielkość odprowadzanej zawiesiny ogólnej. Dane dotyczące skali odprowadzanego azotu i fosforu dostępne są tylko dla wybranych oczyszczalni. W obydwu parametrach oczyszczalnia w Tucholi należy do dużych emitentów.

Wykres 24. Charakterystyka oczyszczalni ścieków na terenie powiatu (2012 r.) Przepustowość rzeczywista (tys. m3/rok) BZT5 (kg/rok) ChZT (kg/rok) Zawiesina ogólna (kg/rok)

Azot ogólny (kg/rok) Fosfor ogólny (kg/rok)

45513

10948

10813

5796

5800

5468

5344

2396

3006

1997

2045

1185

884

897

619

576

167

154

109 96

Gostycyn Lubiewo-Bysław Śliwice Tuchola

Źródło: Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy

Infrastruktura drogowa52

Powiat Tucholski należy do obszarów położonych poza przebiegiem najważniejszych ciągów infrastruktury technicznej i komunikacyjnej znaczenia wojewódzkiego, krajowego, czy międzynarodowego. Przebiegająca przez teren powiatu infrastruktura ma oczywiście duże znacznie dla prawidłowego funkcjonowania regionu, a częściowo także położonych w sąsiedztwie Powiatu Tucholskiego powiatów województwa pomorskiego (zwłaszcza chojnickiego), jednak pod względem rangi i znaczenia nie zalicza się ona do najwyższych kategorii i ustępuje pod tym względem infrastrukturze zlokalizowanej w innych częściach województwa kujawsko-pomorskiego.

W zakresie infrastruktury drogowej na terenie powiatu znaczenie regionalne i ponadregionalne mają:

52 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 75 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 droga wojewódzka nr 240 w relacji Świecie - Tuchola - Chojnice; droga klasy głównej (G),  droga wojewódzka nr 241 w relacji Tuchola - Sępólno - Nakło - Rogoźno; droga klasy zbiorczej (Z),  droga wojewódzka nr 237 w relacji Czersk - Tuchola - Gostycyn - Mąkowarsko; droga klasy głównej (G).

Gęstość dróg wojewódzkich na terenie powiatu jest dosyć niska (choć nie należy też do najniższych). W większości powiatów sytuacja jest lepsza między innymi ze względu na występowanie dróg krajowych, które nie tylko zagęszczają sieć, ale też sprzyjają rozwojowi dróg wojewódzkich; wiele z powiatów ma mniejszą powierzchnię co ułatwia obsługę za pomocą sieci dróg, a także większą gęstość zaludnienia i/lub większą liczbę miast - co również w naturalny sposób sprzyja rozwojowi sieci drogowej; wreszcie część powiatów ma bardziej tranzytowy charakter. Gorsze uwarunkowania rozwoju sieci dróg są więc w dużej mierze wynikiem peryferyjnego położenia oraz występowania określonych - niezbyt sprzyjających - warunków naturalnych. W powiązaniu z drogami powiatowymi sieć dróg wojewódzkich zapewnia jednak warunki do prawidłowej obsługi powiatu. Wszystkie drogi wojewódzkie w powiecie zbiegają się w Tucholi, stanowiącej najważniejszy węzeł drogowy tej części województwa - Tuchola jest jedyną miejscowością położoną na północ od Bydgoszczy i na zachód od Świecia, skąd drogi rangi wojewódzkiej lub krajowej biegną w 5 kierunkach (z Sępólna, Więcborka i Koronowa - w 4 kierunkach). Podkreślić jednak należy, że znaczna część powiatu nie jest obsłużona przez drogi wojewódzkie - dotyczy to całej gminy Śliwice oraz zdecydowanej większości gminy Cekcyn (droga 240 biegnie w jej skrajnie południowej części). Spośród wiejskich siedzib gmin na terenie powiatu przy drodze wojewódzkiej leży jedynie Gostycyn.

Wykres 25. Długość dróg wojewódzkich i powiatowych wg gmin (2015 r.) 396,5

107,1 89,3 72,1 68,6 48,5 47,3 52,9 38,6 18,1 14,3 7,2 11,2 0

Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola razem powiat

długość dróg wojewódzkich (km) długość dróg powiatowych – razem (km)

Źródło: Opracowanie własne – częściowo na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Tucholi

Na terenie województwa, tylko przez teren dwóch powiatów nie biegną drogi krajowe - tucholskiego i rypińskiego. Dostępność powiatu rypińskiego jest jednak lepsza, gdyż sieć dróg wojewódzkich jest tu nieco gęstsza, a odległości do biegnących w sąsiednich powiatach dróg krajowych - nieco mniejsze.

Główną osią komunikacyjną powiatu jest droga nr 240. Pomimo niższej rangi (w randze drogi wojewódzkiej), droga ta jest bardziej obciążona ruchem niż położone najbliżej powiatu drogi krajowe (22 i 25) i pełni dużą rolę także w obsłudze ruchu tranzytowego, uzupełniając sieć dróg krajowych. 76 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Warto zauważyć, że dla mieszkańców wschodniej części powiatu, zwłaszcza gminy Lubiewo, duże znaczenie w zapewnieniu dostępności międzyregionalnej ma - położony stosunkowo niedaleko (ok. 30 km) węzeł drogowy w Świeciu, zapewniający połączenie z dużo ważniejszymi i charakteryzującymi się znacznie większym natężeniem ruchu, drogami krajowymi nr 91 i nr 5.

Większość samorządów zgłasza potrzeby w zakresie modernizacji dróg gminnych i powiatowych. Niewiele dróg zostało przebudowanych ze środków zewnętrznych w poprzednich okresach programowania, dlatego wiele jeszcze wymaga remontów.

Kluczowym dla rozwoju ORSG Powiatu Tucholskiego jest rozwój sieci dróg powiatowych i gminnych. Strategiczne inwestycje w tym zakresie planowane są na drogach 1001C, 1002C, 1003C, 1004C, 1005C, 1006C, 1007C, 1008C, 1009C, 1010C, 1011C, 1012C, 1013C, 1014C, 1015C, 1016C, 1017C, 1110C, 1019C, 1109C, 1021C, 1022C, 1023C, 1024C, 1025C, 1026C, 1027C, 1028C, 1029C, 1030C, 1031C, 1032C, 1033C, 1034C, 1035C, 1036C, 1037C, 1038C, 1039C, 1040C, 1041C, 1042C, 1043C, 1044C, 1045C i 1112C. Szczegóły planowanych inwestycji powiatowych ujęte są w projekcie planu rozwoju sieci drogowej powiatu tucholskiego uchwalonym przez Radę Powiatu Tucholskiego. W stosunku do dróg gminnych analogiczne plany przyjmowane są przez rady poszczególnych gmin.53

Ścieżki rowerowe54

Długość ścieżek rowerowych na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego wynosi niespełna 11 km. Lokalizację ścieżek przedstawia poniższa tabela.

Tabela 23. Istniejące ścieżki rowerowe Jednostka Wykaz dróg Cekcyn Na sieci dróg gminnych nie ma wydzielonych pasów bądź ścieżek rowerowych. Wydzielono jeden ciąg pieszo-rowerowy - przy ul. Dworcowej w Cekcynie w ciągu drogi powiatowej nr 1026C. Gostycyn Ścieżka rowerowa wzdłuż drogi powiatowej nr 1038C: 2 odcinki między Gostycynem a Piłą (1308 m +429m). Kęsowo Ścieżka rowerowa Wieszczyce – Kęsowo, Kęsowo – Tuchółka. Lubiewo Ścieżka rowerowa wzdłuż drogi powiatowej nr 1038C – 751 m (od Bysławka w stronę Bysławia). Śliwice Ścieżka pieszo-rowerowa na odcinku Śliwice – Lińsk wzdłuż drogi powiatowej 1017C (2,3 km) Ścieżka pieszo-rowerowa na odcinku Śliwice – Łoboda wzdłuż drogi powiatowej 1007C (2,3 km) Tuchola Oznakowane ścieżki rowerowe/pieszo-rowerowe: Przy drogach wojewódzkich:  Legbąd-Klocek (do modernizacji). Długość około 3 km;  Tuchola-Rudzki Most;  Tuchola-Szosa Bydgoska. Przy drogach gminnych:  Tuchola: ul. Świecka, długość 0,83 km;  ścieżka rowerowa pomiędzy ul. Podmiejską, a Jeziorną (j. Głęboczek). Długość: 1,47 km.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych urzędów gmin

W większości gmin wykonano różnej długości drogi rowerowe lub inne wydzielone ciągi służące separacji ruchu rowerowego i samochodowego. Kierowano się tu przede wszystkim potrzebami komunikacyjnymi lokalnych społeczności, a więc drogi te nie stanowią spójnej sieci. Także w tej dziedzinie

53 Plan Rozwoju Sieci Drogowej Powiatu Tucholskiego na lata 2016 - 2025 54 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 77 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

identyfikuje się bardzo rozległe potrzeby. Załącznik nr 19 zawiera wykaz najbardziej potrzebnych ścieżek rowerowych.

Transport publiczny55

Transport publiczny na terenie ORSG Powiatu Tucholskiego realizowany jest przez komunikację autobusową międzygminną oraz przez transport kolejowy.

W zakresie infrastruktury kolejowej na terenie powiatu znaczenie regionalne i ponadregionalne mają:

 linia kolejowa nr 201 - w relacji Nowa Wieś Wielka - Gdynia Port przez Bydgoszcz Leśną, Wierzchucin, Lipową Tucholską, Kościerzynę, Somonino i Gdynię; linia znaczenia państwowego,  linia kolejowa nr 208 - w relacji Działdowo – Chojnice przez Lidzbark, Brodnicę, Jabłonowo Pomorskie, Grudziądz, Laskowice, Wierzchucin, Cekcyn i Tucholę; linia znaczenia państwowego na odcinku Jabłonowo Pomorskie – Chojnice,  linia kolejowa nr 215 - w relacji Laskowice Pomorskie - Bąk, linia zaliczana do kategorii „pozostałych” (nie znaczenia państwowego),

Od kilku lat powiat jest obsługiwany w komunikacji kolejowej przez przewoźnika ARRIVA. Obecnie zapewnia on ponad 10 par połączeń z Tucholi do Bydgoszczy. Czas jazdy z Tucholi do Bydgoszczy wynosi przeciętnie od 1 godz. 10 minut do 1 godz. 20 minut (z Cekcyna jest o ok. 10 minut krótszy). Kilka par tych połączeń (ok. 5) realizowanych jest na trasie Bydgoszcz – Chojnice, dzięki czemu w bezpośredniej komunikacji do Bydgoszczy dostępne są też stacje na terenie gminy Kęsowo (Żalno i Piastoszyn) – czas jazdy z Żalna do Bydgoszczy jest o ok. 10 minut dłuższy niż z Tucholi.

Za pomocą przesiadki na stacji w Wierzchucinie dostępne są także miejscowości leżące na północ od tej stacji, na linii prowadzącej w kierunku Kościerzyny – zarówno na terenie gminy Cekcyn, jak i gminy Śliwice. Jest tu dobowo kilka par połączeń. Z przystanku kolejowego w miejscowości Małe Gacno korzysta wiele osób na wózkach inwalidzkich (znajduje się tu Ośrodek Rehabilitacji „Neuron”), tymczasem przystanek usytuowany jest na skarpie i nie dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Generalnych remontów wymagają również przystanki osobowe zlokalizowane na terenie gminy Śliwice (Śliwice, Śliwiczki, Laski Tucholskie, Zarośle, Rosochatka).

Ten sam przewoźnik obsługuje także linię z Czerska do Laskowic Pomorskich, przy której leży stacja w Śliwicach. Liczba połączeń jest mała (ok. 4 par) a czas jazdy do Laskowic wynosi aż ok. 50 minut, a więc dojazd do Bydgoszczy lub Grudziądza wymaga znacznie dłuższego czasu. Linia ta zapewnia jednak dojazd – w krótkim czasie (ok. 20 minut) ze Śliwic do Czerska (jest to ważne dla lokalnych rynków pracy i dojazdów do szkół).

Oceniając dostępność powiatu w komunikacji kolejowej, stwierdzić należy, że biegnące przez jego teren linie nie są wykorzystywane do komunikacji międzyregionalnej - służą właściwie tylko celom lokalnym, przewozom ludności na niewielkie dystanse. Linie 201 i 208, a zwłaszcza linia Kościerzyna - Bydgoszcz (201), cechują się bardzo dużym znaczeniem społecznym. Wschodnia i zachodnia część Powiatu Tucholskiego wykazują dosyć silne i utrwalone od kilkudziesięciu lat ciążenia do Bydgoszczy (wynika to z faktu słabej obsługi tych terenów przez PKS i utrudnionego dostępu - zwłaszcza do Świecia, ale także Tucholi). Bydgoszcz jest dzięki komunikacji kolejowej najłatwiej dostępnym miastem dla mieszkańców niektórych gmin z tych okolic. Układ sieci drogowej w tej części województwa powoduje utrudnioną dostępność Bydgoszczy w samochodowym transporcie indywidualnym (pomimo stosunkowo

55 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 78 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego małej odległości czas jazdy jest bardzo długi), a PKS praktycznie nie prowadzi połączeń bezpośrednich tych gmin z Bydgoszczą. Komunikacja kolejowa jest więc najszybszym, bądź jedynym środkiem komunikacji z Bydgoszczą. Tym samym funkcjonowanie tej linii ma bardzo duże znacznie dla lokalnego rynku pracy i dla młodzieży szkolnej. Jednak ze względu na małe zaludnienie tej części regionu, potoki ruchu, mimo iż w stosunku do liczby mieszkańców tego terenu - duże, są obiektywnie niewielkie i stanowią zagrożenie zawieszenia komunikacji ze względów ekonomicznych. Tak duże znaczenie społeczne transportu kolejowego, związane z niekorzystnymi warunkami funkcjonowania komunikacji PKS i motoryzacji indywidualnej nie jest praktycznie spotykane w żadnej innej części województwa i musi być podkreślane jako jeden z podstawowych argumentów na rzecz utrzymania i wzmacniania pasażerskiego transportu kolejowego na tej linii (leży to także w interesie Powiatu Tucholskiego). Podstawowe znaczenie ma zapewnienie prawidłowej obsługi w relacjach do Bydgoszczy i Chojnic (jako miejsc pracy, nauki i załatwiania różnego rodzaju potrzeb z zakresu handlu i usług). Chodzi więc o wykorzystanie kolei do zaspokajania codziennych, podstawowych potrzeb mieszkańców. Powiat nie ma ambicji posiadania szybkich połączeń międzyregionalnych. Miarą sukcesu będzie funkcjonowanie takiej liczby połączeń i w takich porach, które będą realizowały właśnie te potrzeby ludności. Jest to, w porównaniu z innymi powiatami, sytuacja specyficzna, ponieważ w żadnym z powiatów znaczenie społeczne kolei nie jest tak duże.

Infrastruktura teleinformatyczna

Spośród 178 miejscowości znajdujących się na terenie powiatu tucholskiego, tylko 17 posiada dostęp do sieci światłowodowych, co stanowi 10%. W całym województwie to 13,5% miejscowości, biorąc natomiast pod uwagę cały kraj, to udział ten kształtuje się na poziomie 16,5%. Na ORSG występuje zapotrzebowanie na rozbudowę sieci światłowodowych. Dostęp do internetu znacznie zwiększa oferta firm telekomunikacyjnych.

Tabela 24. Pokrycie infrastrukturą telekomunikacyjną w 2013 r. Liczba Liczba miejscowości z Liczba miejscowości z Jednostka Liczba miejscowości z węzłami dostępowymi węzłami terytorialna miejscowości zakończeniem sieci telekomunikacyjnymi telekomunikacyjnymi światłowodowej Cekcyn 57 2 3 3 Gostycyn 18 4 5 5 Kęsowo 20 2 5 4 Lubiewo 19 3 5 5 Śliwice 25 1 3 2 Tuchola 39 5 9 9 ORSG 178 17 30 28 Kujawsko – Pomorskie 3 754 512 2 821 1 416 Polska 55 049 9 065 40 096 18 615 Źródło: Urząd Komunikacji Elektronicznej

Infrastruktura energetyczna i gazowa56

Bezpieczeństwo energetyczne powiatu – rozumiane jako pewność utrzymywania zasilania o właściwych parametrach oraz dostawę takiej ilości energii jaka jest niezbędna dla funkcjonowania gospodarki i gospodarstw domowych – należy ocenić gorzej, niż w większości powiatów województwa. Ocena taka wynika z ograniczonej dostępności do sieci przesyłowych i zasilających wysokich rang. Powiat leży poza przebiegiem rurociągów paliw, a sieć zasilająca w zakresie energii elektrycznej oraz gazu jest

56 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 79 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

rozwinięta słabiej, niż przeciętnie. Za szczególnie duży problem uważa się słaby rozwój sieci gazowej – wprawdzie przez teren powiatu biegnie gazociąg, który mógłby stanowić podstawę dla rozwoju sieci dystrybucyjnej, ale zbyt mały potencjał odbiorców, czyni w ocenie gestora sieci, jej rozwój nieopłacalnym. O ile w przypadku rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, odpowiedzialność i inicjatywa leży po stronie samorządów gminnych, to o rozwoju sieci gazowej decydują plany gestora sieci, opierające się na symulacjach zapotrzebowania – na które składają się odbiorcy indywidualni, instytucje i przemysł. Na terenie powiatu potencjał nabywczy jest niewielki – stąd też rozwój sieci jak dotąd objął tylko kilka miejscowości i to głównie ze względu na ich położenie w pobliżu gazociągu magistralnego (gazyfikacja nastąpiła niejako „przy okazji” rozwoju sieci o znaczeniu wojewódzkim). Obecnie tylko około 4% ludności wiejskiej w Powiecie Tucholskim ma dostęp do gazu sieciowego. Jest to wskaźnik niski – i pomimo, że tylko 9 powiatów w ogóle posiada dostęp do gazu sieciowego na obszarach wiejskich – nie stanowi przewagi konkurencyjnej powiatu na tle innych.

Spośród infrastruktury technicznej o znaczeniu regionalnym, na terenie powiatu znajdują się: linia elektroenergetyczna WN 110 kV oraz gazociąg wysokiego ciśnienia DN150.

Głównym dostawcą energii elektrycznej na terenie Powiatu Tucholskiego jest ENEA SA oddział w Bydgoszczy - Rejon Energetyczny w Chojnicach. Wprawdzie na terenie powiatu działają małe elektrownie wiatrowe i wodne, jednak mają one symboliczne znaczenie w ogólnej ilości zużywanej energii, wskutek czego powiat uzależniony jest od energii „importowanej” spoza województwa. Linia WN 110 kV biegnie z elektrowni wodnej Żur na Wdzie w gminie Drzycim przez GPZ (główny punkt zasilania) w Tucholi do Chojnic (na terenie powiatu linia biegnie przez środkową część gminy Cekcyn, na północ od Tucholi oraz przez północną część gminy Kęsowo). Linie tego rodzaju oraz zlokalizowane na ich bazie główne punkty zasilania są powszechne na terenie województwa. Do przesyłu energii w dalszych relacjach - zasilanie w relacjach międzyregionalnych - służą linie WN220 kV i 400 kV).

Tabela 25. Stan infrastruktury energetycznej Jednostka Stan infrastruktury energetycznej terytorialna Cekcyn Przez teren gminy przebiega linia napowietrzna wysokiego napięcia WN-110 kV relacji elektrownia wodna Żur – GPZ Tuchola. Główny punkt zasilania w energię elektryczną zlokalizowany jest w Tucholi, z którego jedna linia napowietrzna średniego napięcia zasila wszystkie stacje transformatorowe na obszarze gminy. Budowa każdej nowej stacji transformatorowej spowoduje rozbudowę sieci średniego napięcia. Na terenie gminy znajduje się 86 stacji transformatorowych, głównie są to stacje słupowe typu STS 20/250, STS 20/100 i ŻH 15B, a także 2 stacje parterowe i 4 przestarzałe stacje słupowe typu SB. Niekiedy zbyt długie obwody niskiego napięcia oraz stacje transformatorowe starego typu z lat 60. i 70-tych (około 30 na terenie gminy), w niektórych miejscowościach konieczna jest wymiana stacji, albo też ich dogęszczenie. Lokalizacja każdej nowej, większej inwestycji będzie wymagała budowy nowych urządzeń elektroenergetycznych. Na obszarach wiejskich problemem jest stan sieci niskiego napięcia, która nie jest dostosowana do zwiększonego obciążenia. Konieczna jest modernizacja sieci. Gostycyn Zasilanie odbiorców końcowych w tym przemysłowych i komunalnych na obszarze gminy Gostycyn jest realizowane poprzez linie elektroenergetyczne o napięciu 15 kV pracujące w oparciu o stację GPZ 110/15 kV w Tucholi oraz Sępólnie Krajeńskim. Odbiorcy końcowi na niskim napięciu są zasilani za pośrednictwem 70 stacji transformatorowych SN/nn, z czego 68 z nich stanowią stacje napowietrzne oraz 2 stacje wnętrzowe. Większość z nich to nowoczesne stacje słupowe STS 20, a pewna część to przestarzałe stacje ŻN wymagające wymiany. Aktualne wykorzystanie mocy transformatorowych jest niższe od możliwego. Rozbudowa istniejących stacji pozwoli na znaczne zwiększenie ich mocy. W przypadku lokalizacji na terenie gminy nowych inwestycji niezbędna będzie rozbudowa sieci i lokowanie nowych stacji. Lokalnie występującym problemem są zbyt długie przewody, które wymagają przebudowy. Ponadto na obszarach 80 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Jednostka Stan infrastruktury energetycznej terytorialna rolniczych zbyt duże zagęszczenie słupów stanowi przeszkodę w prowadzeniu gospodarki rolnej. Kęsowo Źródłem zasilania gminy są główne punkty zasilania zlokalizowane w Tucholi, Sępólnie Krajeńskim i Chojnicach. Z punktów tych w kierunku gminy Kęsowo wyprowadzone są linie napowietrzne średniego napięcia 15 kV. Sieć rozdzielcza również została wykonana jako sieć napowietrzna. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 56 stacji transformatorowych, w tym 17 to stacje starszego typu ŻH 15 wybudowane w latach 70-tych. Łączna moc stacji transformatorowych pracujących na potrzeby bytowo-komunalne mieszkańców wynosi około 5 000 kVA. Dużym problemem jest stan sieci niskiego napięcia, która w większości nie jest dostosowana do zwiększonego obciążenia. Ze względu na często zbyt długie obwody niskiego napięcia oraz przestarzały typ stacji ŻH, w niektórych miejscowościach konieczne jest dogęszczenie stacji oraz wymiana na nowy typ. W przypadku lokalizacji na terenie gminy nowej inwestycji niezbędna będzie budowa urządzeń elektroenergetycznych. Lubiewo Głównym punktem zasilania gminy jest GPZ w Tucholi, z którego poprowadzone są dwie linie napowietrzne średniego napięcia. Przez teren gminy nie przebiega sieć wysokiego napięcia. Również sieć rozdzielcza została wykonana głównie jako sieć napowietrzna. Na obszarze gminy znajduje się 99 stacji transformatorowych, głównie są to stacje słupowe typu STS 20/250, STS 20/100, ŻH 15B. Z powodu zbyt długich obwodów niskiego napięcia oraz stacji transformatorowych starego typu, wybudowanych w latach 60. i 70-tych ubiegłego wieku, konieczna jest modernizacja infrastruktury elektroenergetycznej Śliwice Gmina zasilana jest liniami średniego napięcia z głównych punktów zasilania w Tucholi i Czersku. Stan techniczny sieci jest zadowalający. Na terenie gminy znajduje się 79 stacji transformatorowych, większość z nich to stacje typu STS. W wielu miejscowościach nadal działają stacje starego typu ŻH. W zakresie energetyki konieczna jest rozbudowa i modernizacja sieci średniego i niskiego napięcia oraz wymiana stacji transformatorowych typu ŻH na STS Tuchola Źródłem zasilania Miasta i Gminy Tuchola są dwa punkty zasilania 110/15kV w Tucholi i Czersku. Punkt w Tucholi położony w dzielnicy przemysłowej posiada dwa transformatory o mocy 2x25 MVA. Stacja elektroenergetyczna WN/SN w Tucholi jest zasilana dwustronnie liniami napowietrznymi wysokiego napięcia 110 kV z elektrowni wodnej w Żurze (gm. Osie) i z Chojnic. Z GPZ w Tucholi zostało wyprowadzonych 14 linii kablowych i kablowo-napowietrznych średniego napięcia, a z GPZ w Czersku jedna linia napowietrzna średniego napięcia. Linie główne wyprowadzone z głównych punktów zasilania to linie kablowe i kablowo-napowietrzne. Z kolei odgałęzienia z linii głównych terenowych zasilających poszczególne stacje wykonane są liniami napowietrznymi. Na obszarze miasta o zwartej zabudowie sieć średniego napięcia w większości jest wykonana przewodami kablowym, a na pozostałym terenie siecią napowietrzną. Na terenach wiejskich sieć rozdzielcza również została wykonana jako sieć napowietrzna. Wybudowanie każdej nowej stacji transformatorowej spowoduje konieczność rozbudowy sieci średniego napięcia. Na obszarze miasta znajduje się 55 stacji transformatorowych (MSTt, MSTw, STM, MUW, wieżowe – WSRTp, WSTw oraz słupowe STS 20/250, ŻH 15 i SB2A) o łącznej mocy około 17 000 kVA. Na obszarze wiejskim gminy zlokalizowano 142 stacje transformatorowe. W większości są to stacje nowego typu STS 20/400 (8 stacji), STS 20/250 (40 sztuk), STS 20/100 (19stacji), ŻH 15B (30 stacji), jedna wieżowa i cztery stacje parterowe. Łączna moc zainstalowanych transformatorów w tych stacjach wynosi ok. 9 500 kVA. Z uwagi na gabaryty stacji istnieje możliwość ustawienia w nich transformatorów o łącznej mocy około 24 500 kVa (miasto) i 33 000 kVA (obszar wiejski). Taka moc jest w stanie zaspokoić wszystkie potrzeby gminy. Ze względu na czasami zbyt długie obwody niskiego napięcia oraz przestarzałe stacje typu ŻH, w niektórych miejscowościach występuje konieczność dogęszczenia stacji oraz wymiany na nowy typ. . W przypadku lokalizacji na terenie gminy nowej inwestycji niezbędna będzie budowa urządzeń elektroenergetycznych. Źródło: Opracowanie własne na postawie Planów Gospodarki Niskoemisyjnej i Studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego

Problemem występującym we wszystkich gminach jest stan sieci niskiego napięcia, która zasila bezpośrednich odbiorców. Nie jest ona dostosowana do zwiększonego obciążenia. Często istniejące 81 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

obwody niskiego napięcia przekraczają optymalne długości, a stacje transformatorowe z lat 60. i 70-tych są przestarzałe. Tymczasem zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrasta. Zwiększa się liczba urządzeń energochłonnych użytkowanych w gospodarstwach domowych oraz wymagania odbiorców w zakresie jakości dostarczanej energii elektrycznej. Lokalizacja każdej nowej, większej inwestycji wymaga budowy nowych urządzeń elektroenergetycznych. To wszystko wymusza konieczność rozbudowy i modernizacji istniejących sieci, a także wymiany stacji transformatorowych starego typu i budowy nowych stacji.

Biegnący przez teren powiatu gazociąg wysokiego ciśnienia DN150 stanowi również część systemu służącego do zaopatrywania odbiorców na poziomie lokalnym. Odcinek biegnący przez powiat łączy Świecie z Chojnicami (przebieg gazociągu jest zbliżony do przebiegu drogi 240; gazociąg biegnie przez gminy Lubiewo, Cekcyn, Gostycyn, Tuchola oraz Kęsowo) i zasila obecnie stacje redukcyjno-pomiarowe dla gmin Lubiewo, Cekcyn, Tuchola, a potencjalnie może także zaopatrywać gminy Lniano, Drzycim, Gostycyn i Kęsowo. Na wysokości Żalna znajduje się odgałęzienie tego gazociągu do Czerska (DN100; ten gazociąg biegnie przez zachodnią część gminy Tuchola).

Gospodarka odpadami

W zakresie gospodarki odpadami wyzwaniem, jakie stawia sobie województwo na najbliższe lata jest zapobieganie i minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów, wykorzystanie właściwości materiałowych i energetycznych odpadów, zmniejszenie ilości odpadów unieszkodliwianych poprzez składowanie. Organizacja gospodarki odpadami uległa zmianie w 2013 r., kiedy to weszła w życie Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

ORSG wchodzi w skład jednego regionu gospodarki odpadami komunalnymi - Regionu 1 Tucholsko-Grudziądzkiego. Teren obszaru obsługują 3 instalacje RIPOK (Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych), w których unieszkodliwiane są odpady komunalne z terenu powiatu: sortownia odpadów komunalnych w Sulnówku (gm. Świecie) , instalacja do mechaniczno- biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych i składowania, do przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów w Bladowie (gmina Tuchola) oraz sortownia odpadów komunalnych i składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Zakurzewie (gm. Grudziądz).

Wykres 26. Odpady z gospodarstw domowych (w kg) przypadające na 1 mieszkańca (2013 r.)

163,1 160,8 117,1 111,9 95,7 73,6 87,5 41,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W 2013 r. wielkość odpadów z gospodarstw domowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca ORSG Powiatu Tucholskiego wynosiła 117 kg i była znacząco niższa niż średnia dla województwa. Ponad dwukrotnie niższą niż dla terenu ORSG liczbę odpadów na 1 mieszkańca notuje się w gminie Śliwice, zaś największą – zbliżoną do średniej wojewódzkiej – w gminie Tuchola.

82 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Obszar ORSG znajduje się poza przebiegiem najważniejszych ciągów komunikacyjnych o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i wojewódzkim. Przez teren powiatu nie przebiega żadna droga krajowa. Istniejąca sieć dróg cechuje się niską gęstością (jedynie 89 km dróg o znaczeniu wojewódzkim). Sieć dróg lokalnych w dużej mierze jest w złym stanie technicznym i wymaga przebudowy bądź modernizacji. Występujące uwarunkowania są wynikiem peryferyjnego położenia powiatu, jego dużej powierzchni, dużego zalesienia, niskiej gęstości zaludnienia, braku większej ilości ośrodków miejskich (tylko jedno miasto - Tuchola). Słaby rozwój infrastruktury drogowej powoduje, że duże znaczenie na ORSG ma transport kolejowy. Takie zjawisko nie jest praktycznie spotykane w innych rejonach województwa i powinno być wskazywane jako podstawowy argument na rzecz utrzymania i wzmacniania pasażerskiego transportu kolejowego oraz poprawy infrastruktury kolejowej. Na ORSG wciąż występują duże potrzeby w zakresie dostępu do sieci wodociągowej (poziom zwodociągowania wynosi około 87%, a na obszarach wiejskich tylko 83% i należy do najniższych w województwie). Jest to spowodowane dużym rozproszeniem osadnictwa, które powoduje, że rozwój infrastruktury sieciowej jest bardzo kosztowny. Powiat wypada bardzo korzystanie pod względem rozwoju sieci kanalizacyjnej (prawie 50% ludności wiejskiej korzysta ze zbiorczej sieci kanalizacyjnej). Tak wysoki wskaźnik wynika z faktu skanalizowania dużych miejscowości, które zamieszkuje znaczna część ogółu mieszkańców. Wciąż większość małych miejscowości (o małej liczbie mieszkańców) nie ma podłączenia do sieci. Rozwój sieci kanalizacyjnej ma w Powiecie Tucholskim szczególne znaczenie dla ochrony środowiska. Zagadnienie ochrony wód ze względu na bezpośrednie przełożenie stanu czystości wód na atrakcyjność turystyczną jest szczególnie ważne. Bezpieczeństwo energetyczne powiatu wypada znacznie gorzej niż w innych częściach województwa, a to ze względu na brak rurociągów paliwowych oraz słaby rozwój sieci elektrycznej i gazowej. Infrastruktura elektroenergetyczna wymaga modernizacji (w zakresie rozwoju sieci i wymiany stacji transformatorowych), tak aby sprostać rosnącym wymaganiom odbiorców. Słaby rozwój sieci światłowodowej powoduje, że na ORSG występuje dużo zapotrzebowanie na dostęp do internetu stacjonarnego – tylko 17 spośród 178 miejscowości posiada dostęp do sieci światłowodowej. Alternatywą dla słabo rozwiniętych i złej jakości dróg lokalnych oraz słabo rozwiniętej komunikacji publicznej są ścieżki rowerowe. Niewystarczająca długość dróg rowerowych i ciągów pieszo-rowerowych (niespełna 11 km) utrudnia mieszkańcom bezpieczne przemieszczanie się do zakładów pracy, szkół czy ośrodków zdrowia. Brak jest rozwiniętej sieci ścieżek rowerowych (część gmin posiada krótkie odcinki ścieżek rowerowych, a w pozostałych brak ich w ogóle). Rozwój takiej sieci dróg przyczyni się nie tylko do ułatwienia i zwiększenia bezpieczeństwa dojazdów, ale także może zmniejszyć emisję zanieczyszczeń do atmosfery poprzez zachęcenie większej liczby osób (w tym turystów) do korzystania z transportu rowerowego. Rozwój infrastruktury technicznej (sieci drogowej, wodociągowej, kanalizacyjnej, teleinformatycznej i gazowej) na podstawowe znaczenie dla kształtowania nie tylko jakości życia mieszkańców, ale i konkurencyjności gospodarczej (uzbrojenie terenów przeznaczonych pod inwestycje). Biorąc pod uwagę niski poziom rozwoju przedsiębiorczości i niedobory infrastruktury technicznej jest to obszar wymagający interwencji.

83 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

1.10 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna

Efektywność energetyczna oznacza ilość zaoszczędzonej energii ustaloną w drodze pomiaru lub oszacowania zużycia przed wdrożeniem środka mającego na celu poprawę efektywności energetycznej i po jego wdrożeniu, z jednoczesnym zapewnieniem normalizacji warunków zewnętrznych wpływających na zużycie energii57.

Efektywność energetyczna i energia odnawialna są uznawane za filary zrównoważonej polityki energetycznej. Działania służące poprawie efektywności energetycznej mają na celu ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, a także zmniejszenie światowego zapotrzebowania na energię. W związku z powyższym już na poziomie lokalnym należy dążyć do tego, aby w jak największym stopniu realizować projekty przyczyniające się do oszczędności energii.

Od kilkunastu lat w planowaniu rozwoju oraz zarządzaniu przestrzenią przywiązuje się coraz większą wagę do zagadnień gospodarki niskoemisyjnej. Pod pojęciem tym mieści się ogół działań zmierzających do ograniczania emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Cel ten osiąga się za pomocą bardzo zróżnicowanych działań, takich jak przede wszystkim: zwiększanie udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, ograniczanie emisji spalin przez pojazdy samochodowe (na przykład poprzez zachęty do korzystania z transportu publicznego lub transportu rowerowego w miejsce motoryzacji indywidualnej) w tym pojazdy komunikacji publicznej (poprzez zmianę rodzaju zasilania na nisko- lub bez-emisyjne lub zwiększania efektywności istniejących systemów), poprzez ograniczanie utraty ciepła przez budynki (termomodernizacja, zmiana technologii budowy – „inteligentne budynki”), czy wreszcie poprzez zmianę zachowań społecznych w kierunku wykształcania postaw oszczędności energii.

W ostatnich latach na terenie Powiatu Tucholskiego dokonano termomodernizacji szeregu budynków użyteczności publicznej (załącznik nr 20 zawiera wykaz zmodernizowanych energetycznie budynków). Należy podkreślić, że pomimo wykonanych prac potrzeby w tej dziedzinie są nadal znaczne. Budynki użyteczności publicznej i budynki wielorodzinne typowane do termomodernizacji wskazuje załącznik nr 21.

Na ORSG istnieje również problem wysokiej energochłonności oświetlenia ulicznego i związanych z tym wysokich kosztów jego utrzymania. Ogólna liczba lamp na ORSG wynosi 4 472, z czego tylko 40 to lampy LED. Pozostałe to tradycyjne oprawy sodowe lub rtęciowe.

Wysokie zapotrzebowanie sektora oświetlenia ulic wynika w głównej mierze z funkcjonowania energochłonnych oraz przewymiarowanych opraw rtęciowo-sodowych, których eksploatacja wiąże się z znacznymi nakładami eksploatacyjnymi zarówno za samą energię jak i bieżące utrzymanie. Wśród dostępnych na rynku szerokiej gamy technologii ukierunkowanych na poprawę efektywności wykorzystania energii przy jednoczesnym spełnieniu wszelkich norm oświetleniowych na uwagę zasługuje stosowanie: . elektronicznych zapłonników z redukcją mocy, których instalacja generuje oszczędności rzędu 40- 55%, . technologii LED, która dzięki nawet 60% zmniejszeniu zużycia energii, a więc i kosztów eksploatacji, charakteryzuje się stosunkowo krótkim okresem zwrotu inwestycji, . systemów hybrydowych opartych na OZE w miejscach, w których podłączenie do sieci elektroenergetycznej nie jest ekonomicznie lub technicznie uzasadnione.

57 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu. 84 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

W celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej na ORSG zgłaszane są potrzeby modernizacji oświetlenia ulicznego poprzez wymianę istniejących lamp na nowoczesne, energooszczędne lampy (np. hybrydowe, LED). Przyczyni się to nie tylko do pozytywnego wpływy na środowisko, ale również przyniesie gminom spore oszczędności w zakresie opłat za energię elektryczną. W poniższej tabeli zostały przedstawione planowane inwestycje w zakresie wymiany oświetlenia oraz aktualna liczba i rodzaj opraw świetlnych

Tabela 26. Oświetlenie uliczne – stan i potrzeby Jednostka Planowane inwestycje Liczba punktów świetlnych Cekcyn Wymiana 512 opraw sodowych oświetlenia 512 szt. lamp sodowych. ulicznego na oprawy LED. Gostycyn Wymiana punktów świetlnych na zasilane 489 szt. (w tym 372 lampy sodowe i 115 lamp energią słoneczną i wiatrem na terenie gminy rtęciowych). lampy hybrydowe (ok. 10 szt.) Kęsowo Wymiana istniejącego oświetlenia ulicznego na 256 szt. lamp sodowych. oświetlenie diodami LED (około 300 lamp ulicznych. Lubiewo Wymiana 200 lamp na energooszczędne 507 szt. lamp sodowych Śliwice - 550 szt. (w tym 40 lampy LED, 510 lamp sodowych) Tuchola Wymiana 810 punktów świetlnych na 2 158 szt. lamp sodowych. energooszczędne (energooszczędna oprawa oświetleniowa wraz z żarówką LED) w ciągu ulic i miejsc publicznych. Źródło: Opracowanie na podstawie informacji z urzędów gmin

Duże powierzchnie gleb niskich klas, przy rozdrobnieniu rolnictwa, mogą być wykorzystane do zagospodarowania w kierunku produkcji paliw dla energetyki odnawialnej - zwłaszcza wszelkiego rodzaju zrębków, pelletu, słomy, ziarna, itp. na potrzeby grzewcze indywidualnych instalacji przydomowych. Ten typ działalności może być także skojarzony z gospodarką leśną i przerobem odpadów powstających przy przetwórstwie drewna. Ten potencjał powinien być traktowany jako „warunkowy” - może się rozwijać jedynie przy podjęciu skoordynowanych działań na poziomie całego województwa, a co najmniej kilku powiatów. Obecnie istnieją korzystne uwarunkowania wynikające z krajowej i europejskiej polityki klimatycznej, ale zagadnienie jest zbyt złożone (obejmuje jednoczesne stworzenie popytu na paliwa - poprzez wyposażanie domów w instalacje grzewcze, jak i podaży tego paliwa) aby możliwe było do realizacji na poziomie powiatu. Należy jednak pamiętać, że w przypadku podjęcia tego typu inicjatywy na poziomie polityki regionalnej, Powiat Tucholski wykazuje korzystne predyspozycje i może być znaczącym beneficjentem takiego projektu.58

Powiat Tucholski nie wykazuje szczególnych predyspozycji dla rozwoju energetyki wiatrowej i wodnej. Energetyka wiatrowa jest wysoce kolizyjna środowiskowo i w praktyce nie jest możliwa realizacja siłowni na obszarach chronionych. Na terenie powiatu funkcjonują tylko trzy elektrownie – zaliczające się do obiektów niewielkich i pod względem wysokości i pod względem zainstalowanej mocy. Są to technologicznie obiekty stare. W gminie Tuchola wydano dwa pozwolenia na budowę nowych elektrowni ze źródeł odnawialnych:

 Farma wiatrowa Tuchola – trzy wolnostojące turbin VESTAS V90 (2MW) na terenie działek nr ewid. 608 i 651 położonych w miejscowości Kiełpin,

58 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 85 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 Wolnostojące moduły słoneczne (fotowoltaiczne) w obiekcie Mała Elektrownia Słoneczna „ZIELONKA” (moc projektowana – 52 kWp) na terenie działki o nr ewid. 213/9 położonej w miejscowości Zielona Łąka, obręb geodezyjny Klocek.

Za kolizyjną może być także uważana energetyka wodna – zwłaszcza, że większość cieków potencjalnie przydatnych dla celów energetycznych, jest objęta ochroną i to często o wysokiej randze ochrony. W tej sytuacji największe znaczenie mieć może energetyka odnawialna rozproszona, rozwijana na potrzeby własne indywidualnych inwestorów – przede wszystkim instalacje geotermalne i słoneczne zmniejszające koszty codziennego użytkowania budynków mieszkalnych. Rozwój zawodowej energetyki odnawialnej może być utrudniony ze względów środowiskowych, ale także ze względu na konieczność ochrony przestrzeni dla działalności turystycznych – bardzo wrażliwych na tak duże dominanty przestrzenne, jakie stanowią siłownie.59

Wykaz instalacji produkujących energię ze źródeł odnawialnych:

 Elektrownia wiatrowa typ BONUS 600kW, H zw=50,10m, na terenie działki nr ewid. 109 położonej w miejscowości BLADOWO, gmina TUCHOLA.  Elektrownia wiatrowa typu Bonus 600kW o wysokości zawieszenie wirnika Hzw=50.10m na terenie działki nr ewid. 245/1 w miejscowości Jeleńcz, gmina Kęsowo.  Elektrownia wiatrowa typu „ENERCON E40/500” o wysokości zawieszenie wirnika Hzw=64.85m na terenie działki nr ewid. 638 w miejscowości Kiełpin.  sześć elektrowni wodnych – wg tabeli (załącznik nr 22).60

Plany Gospodarki Niskoemisyjnej

Zgodnie z zapisami Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014-2020, realizacja jakichkolwiek działań wpisujących się w zakres Priorytetów Inwestycyjnych 4c i 4e musi wynikać z planów gospodarki niskoemisyjnej dla danego obszaru.

Poniższa tabela zawiera zestawienie informacji o stanie przygotowania takich planów przez poszczególne gminy Powiatu Tucholskiego oraz o celach i założeniach w nich wskazanych, w które wpisuje się Strategia ORSG.

Tabela 27. Gminne Plany Gospodarki Niskoemisyjnej Gmina Opis Cekcyn Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Cekcyn został przyjęty uchwała nr VI/46/15 Rady Gminy Cekcyn z dnia 24 czerwca 2015 r. Strategia ORSG realizuje następujące cele główne Planu:

. zmniejszenie emisji CO2, . poprawa efektywności wykorzystywania energii elektrycznej. Głównym zadaniem w zakresie redukcji emisji na poziomie gminy jest poprawa jakości życia mieszkańców oraz lepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów. Gostycyn Celem strategicznym zwartym w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Gostycyn (uchwała nr XIII/18/2015 Rady Gminy Gostycyn z dnia 29.10.2015) jest poprawa jakości środowiska naturalnego Gminy Gostycyn dzięki działaniom na rzecz redukcji emisji dwutlenku węgla. Cel ten zostanie osiągnięty dzięki realizacji następujących celów operacyjnych: . wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii oraz poprawa efektywności energetycznej obiektów i infrastruktury użyteczności publicznej,

59 Ibidem 60 A. Stańczyk, Synteza diagnozy stanu i uwarunkowań rozwoju obszaru powiatu tucholskiego (2014/2015) 86 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

. modernizacja źródeł ciepła oraz wzrost zastosowania OZE w produkcji energii użytkowej w sektorze mieszkaniowym i gospodarczym, . zmniejszenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych, . promocja i edukacja oraz wspieranie idei proekologicznych. W powyższe wpisują się cele i przedsięwzięcia Strategii ORSG. Kęsowo Gmina jest w trakcie opracowywania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Planowany termin zakończenia prac to marzec – kwiecień 2016 r. Lubiewo Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Lubiewo (uchwała nr IX/63/2015 Rady Gminy Lubiewo z dnia 26.08.2015 r.) zakłada, że realizacja zawartych w nim przedsięwzięć

przyczyni się do zmniejszenia emisji CO2 oraz poprawy efektywności wykorzystania energii elektrycznej. Zgodność z powyższym wykazuje Strategia ORSG. Śliwice Gmina jest w trakcie opracowywania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Planowany termin zakończenia prac to lipiec 2016 r. Tuchola Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Tuchola (przyjęty uchwałą nr XIV/123/15 Rady Miejskiej w Tucholi z dnia 18.12.2015) jest zbieżny z założeniami Strategii ORSG w zakresie następujących celów szczegółowych: . zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych na terenie Gminy Tuchola, . podniesienie efektywności energetycznej budynków i obiektów na terenie Gminy Tuchola, . zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w lokalnej produkcji energii na terenie Gminy Tuchola. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych urzędów gmin

Kluczowe wnioski i obserwacje

Kluczowe wnioski i obserwacje Realizując politykę efektywności energetycznej i gospodarki niskoemisyjnej gminy ORSG w ubiegłych latach dokonały modernizacji energetycznej szeregu budynków użyteczności publicznej. Jednak nadal wiele obiektów wymaga kompleksowej. Zakładanym celem jest poprawa efektywności energetycznej tych obiektów o co najmniej 25%. Jest to główny sposób na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych i poprawę jakości powietrza. Powiat boryka się również z problemem wysoce energochłonnego oświetlenia ulicznego. Zdecydowana większość spośród 4 472 opraw świetlnych to oprawy sodowe, który eksploatacja i utrzymanie

wiąże się z wysokimi kosztami ponoszonymi przez gminy. Obecnie dostępne technologie oświetleniowe dają możliwość znacznego ograniczenia kosztów opłat za energię elektryczną, zmniejszenia poboru elektryczności i tym ograniczenia zanieczyszczenia środowiska. Równie ważne są działania nie inwestycyjne związane z promowaniem gospodarki niskoemisyjnej wśród mieszkańców i przedsiębiorstw. Powiat ma duże predyspozycje do rozwoju produkcji paliw dla energetyki odnawialnej - zwłaszcza wszelkiego rodzaju zrębków, pelletu, słomy, ziarna, itp. na potrzeby grzewcze indywidualnych instalacji przydomowych. Sprzyja temu niska jakość tutejszych gleb oraz rozdrobnione rolnictwo. Natomiast rozwój energetyki wiatrowej i wodnej na ORSG jest mało

prawdopodobny ze względu na szczególne uwarunkowania przyrodnicze regionu i tym samym kolizyjność tych źródeł energii odnawialnej z ochroną środowiska.

87 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

2. Terytorialny wymiar wsparcia

Jednym z najważniejszych założeń Polityki Spójności na lata 2014-2020, oprócz wymiaru społeczno-gospodarczego, jest szerokie uwzględnienie w jej ramach wymiaru terytorialnego, który weźmie pod uwagę potencjały i bariery poszczególnych terytoriów oraz ich wzajemne zależności. Celem takiego podejścia jest wykorzystanie endogenicznych czynników rozwoju obszarów, a także wykreowanie nowych form współpracy pomiędzy JST. Tak rozumiany wymiar terytorialny będzie wspierany w ramach RPO WK-P jako jeden z podstawowych instrumentów realizacji polityki terytorialnej regionu. Podejście terytorialne umożliwi realizację poszczególnych Priorytetów Inwestycyjnych w sposób najlepiej odpowiadający potrzebom poszczególnych ORSG61.

Wsparcie ORSG w wymiarze terytorialnym będzie wyrażało się w koncentracji działań o charakterze prorozwojowym, wspieranych dostępnymi instrumentami finansowymi lub organizacyjnymi. Ponadto wsparcie to będzie polegało na wzmacnianiu powiązań funkcjonalnych w ramach powiatu i zostanie skierowane w szczególności na obszary związane ze środowiskiem, edukacją oraz włączeniem społecznym i przeciwdziałaniem ubóstwu.

W poniższym zestawieniu tabelarycznym zawarto główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG Powiatu Tucholskiego w odniesieniu do poszczególnych priorytetów inwestycyjnych przewidujących zintegrowane podejście do rozwoju terytorialnego oraz założenia skoncentrowania działań zmierzających do wzmocnienia i wykorzystania wewnętrznych potencjałów rozwojowych.

Tabela 28. Główne problemy rozwojowe, uwarunkowania i potencjały ORSG Powiatu Tucholskiego Priorytet Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia inwestycyjny 4c Wspieranie Zwiększona Zdiagnozowanym problemem ORSG Powiatu Tucholskiego efektywności efektywność jest niedostatecznie zmodernizowana infrastruktura budynków energetycznej, energetyczna użyteczności publicznej i budynków wielorodzinnych inteligentnego budynków przejawiająca się w ich niskiej efektywności energetycznej. W zarządzania energią i użyteczności minionych latach dokonano termomodernizacji szeregu wykorzystywania publicznej budynków (urzędy, szkoły, ośrodki zdrowia, placówki odnawialnych źródeł opiekuńcze, świetlice wiejskie). W wielu przypadkach energii w budynkach i wielorodzinnych przeprowadzone inwestycje nie obejmowały kompleksowej publicznych, i w budynków termomodernizacji. Należy podkreślić, że mimo wykonanych sektorze mieszkaniowych prac potrzeby w tym zakresie wciąż są ogromne. Wiele mieszkaniowym obiektów wymaga przeprowadzenia kompleksowej termomodernizacji wraz z montażem urządzeń do produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Szczegółowy wykaz obiektów zmodernizowanych energetycznie, jak i tych, które najbardziej jej wymagają zawiera załącznik nr 20 i 21 do niniejszej Strategii.

4e Promowanie Zwiększone Promowanie strategii niskoemisyjnych jest dla ORSG strategii wykorzystanie niezwykle ważne ze względu na szczególne uwarunkowania niskoemisyjnych dla transportu przyrodnicze. Wysoka jakość powietrza, mnogość obszarów wszystkich rodzajów publicznego w chronionych oraz potencjał dla rozwoju turystyki sprawiają, że terytoriów, w miastach i ich głównym celem ORSG jest obniżanie emisji CO2. W tym szczególności dla obszarach zakresie samorządy widzą konieczność rozwoju sieci ścieżek obszarów miejskich, w pieszo-rowerowych, które będą służyć zarówno mieszkańcom tym wspieranie funkcjonalnych jako sposób dojazdu do pracy czy szkoły, jak i odwiedzającym zrównoważonej ten rejon turystom. Obecnie istniejąca infrastruktura nie

61 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2014 - 2020 88 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Priorytet Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia inwestycyjny multimodalnej zaspokaja potrzeb mieszkańców i turystów i nie zapewnia mobilności miejskiej i bezpieczeństwa. Na ORSG łączna długość ścieżek rowerowych działań adaptacyjnych wynosi 11km. Słaby rozwój sieci rowerowej oraz zły stan mających technicznych dróg lokalnych nie zachęcają do korzystania z oddziaływanie transportu rowerowego. Szczegółowo potrzeby w tym zakresie łagodzące na zmiany przedstawia załącznik nr 19. klimatu Realizacji wymagają także inwestycje związane z modernizacją oświetlenia ulicznego polegającą na wymianie istniejącego oświetlenia na nowe, energooszczędne. Przyczyni się to do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej i opłat za energię. Powodzenie inwestycji w tym zakresie zależy od kwestii własnościowych infrastruktury energetycznej i zgody operatora sieci.

6b Inwestowanie w Zwiększony odsetek Stopień zwodociągowania ORSG Powiatu Tucholskiego jest sektor gospodarki ludności korzystającej niezadowalający - wynosi 87% (na obszarach wiejskich – 83%) i wodnej celem z systemu należy do najniższych w województwie. Jest to spowodowane wypełnienia oczyszczania ścieków dużym rozproszeniem osadnictwa i tym samym kosztownością zobowiązań zgodnego z dyrektywą rozbudowy infrastruktury. Znacznie lepiej wygląda gospodarka określonych w dotyczącą ścieków ściekowa (50% ludności wiejskiej korzysta z kanalizacji). Wciąż dorobku prawnym komunalnych większość małych miejscowości (o małej liczbie mieszkańców) Unii w zakresie nie ma podłączenia do sieci. Rozwój sieci kanalizacyjnej ma w środowiska oraz Powiecie Tucholskim szczególne znaczenie dla ochrony zaspokojenia środowiska. wykraczających poza te zobowiązania Większość samorządów widzi potrzebę rozbudowy sieci potrzeb kanalizacyjnej i wodociągowej, a na terenach o bardzo inwestycyjnych, rozproszonej zabudowie, gdzie budowa sieci jest ekonomicznie określonych przez nieuzasadniona konieczne jest tworzenie przydomowych państwa członkowskie oczyszczalni ścieków. Szczegółowy opis sytuacji kanalizacyjnej gmin ORSG i potrzeb w zakresie gospodarki wodno-ściekowej zawiera załącznik nr 18.

6c Zachowanie, Zwiększona Powiat Tucholski nie posiada zbyt wielu obiektów ochrona, promowanie atrakcyjność obiektów zabytkowych, jednak silnie rozwinięta jest tutaj działalność i rozwój dziedzictwa kultury regionu kulturalna prowadzona przez domy kultury, świetlice wiejskie, naturalnego i kujawsko- stowarzyszenia i inne jednostki. Charakterystyczną cechą tego kulturowego pomorskiego obszaru jest silnie rozwinięta wśród mieszkańców kultura borowiacka i prowadzone przez lokalne społeczności wioski tematyczne. Podejmowane przez społeczność działania kulturalne cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony turystów.

Instytucje kultury i obiekty zabytkowe wymagają wsparcia finansowego zarówno w zakresie infrastruktury, jak i prowadzonej działalności. Otrzymane wsparcie pozwoli na rozwój potencjału turystycznego regionu.

9b Wspieranie Wzrost ożywienia Jednostki samorządu terytorialnego z ORSG Powiatu rewitalizacji fizycznej, społecznego i Tucholskiego widzą konieczność prowadzenia działań gospodarczej i gospodarczego na rewitalizacyjnych. Mają również świadomość, że rewitalizacja w społecznej ubogich obszarach miejskich i pierwszej kolejności powinna prowadzić do zniwelowania społeczności na obszarach negatywnych zjawisk natury społecznej i gospodarczej, a 89 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Priorytet Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia inwestycyjny obszarach miejskich i powiązanych z nimi następnie środowiskowej i funkcjonalnej. wiejskich funkcjonalnie Z uwagi na fakt, iż zidentyfikowanie obszarów problemowych nastąpi w Lokalnych/Gminnych Programach Rewitalizacji na podstawie opracowywanych obecnie Wytycznych, które wskażą sposób wyznaczenia tych obszarów, aktualnie (w tabeli nr 19 Strategii) samorządy samodzielnie wskazały tereny, które powinny być potraktowane priorytetowo przy realizacji działań naprawczych.

10a Inwestowanie w Lepsza jakość usług Powiat Tucholski posiada silnie rozwinięte szkolnictwo kształcenie, szkolenie edukacyjnych w zawodowe. Z przeprowadzonej diagnozy wynika, że oraz szkolenie zakresie szkolnictwa kształcenie zawodowe nie jest dostosowane do potrzeb rynku zawodowe na rzecz zawodowego. Lepszy pracy (absolwenci szkół zawodowych stanowią 36% zdobywania dostęp do usług bezrobotnych). Z tego powodu niezbędne jest podniesienie umiejętności i uczenia edukacyjnych w jakości kształcenia i dostosowanie go do zapotrzebowania się przez całe życie zakresie wychowania zgłaszanego przez pracodawców. W tym zakresie wsparcia poprzez rozwój przedszkolnego wymagają inwestycję związane z modernizacją infrastruktury edukacyjnej (tworzenie i modernizacja pracowni praktycznej infrastruktury nauki zawodu, wyposażenie szkół w nowoczesny sprzęt edukacyjnej i multimedialny). Szczegółowe informacje zawiera załącznik nr szkoleniowej 10.

Poziom objęcia edukacją przedszkolną w powiecie jest dość niski (60,8% dzieci w wieku 3-5 lat jest objęte edukacją przedszkolną, przy średniej dla województwa wynoszącej 67,4%). Istniejące placówki edukacji przedszkolnej nie zaspokajają istniejących potrzeb (biorąc pod uwagę trendy demograficzne potrzeby te będą coraz większe). Dlatego jedną z najważniejszych potrzeb ORSG Powiatu Tucholskiego jest zwiększenie liczby miejsc przedszkolnych poprzez budowę nowych i modernizację istniejących obiektów oraz doposażenie istniejących placówek (załącznik nr 10.)

8 iv Równość Zwiększenie Równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach mężczyzn i kobiet we zatrudnienia osób zgodnie z Priorytetem Inwestycyjnym 8iv ma przejawiać się we wszystkich pełniących funkcje wspieraniu aktywizacji osób powracających na rynek pracy po dziedzinach, w tym opiekuńcze nad urlopach macierzyńskich/wychowawczych/opiekuńczych m.in. dostęp do dziećmi do lat 3. poprzez tworzenie i funkcjonowanie podmiotów świadczących zatrudnienia, rozwój usługi opieki nad dziećmi do lat 3. kariery, godzenie życia Zwiększenie zawodowego i dostępności miejsc W 2014 r. odsetek dzieci objętych opieką żłobkową wyniósł prywatnego oraz świadczenia usług zaledwie 1,4%. Tym samym wskaźnik ten jest niższy niż w promowanie równości opieki nad dziećmi do powiatach sąsiednich i w województwie kujawsko-pomorskim wynagrodzeń za taką lat 3. Na ORSG problem podjęcia zatrudnienia po okresie urlopu samą pracę macierzyńskiego/opiekuńczego/wychowawczego dotyczy przede wszystkim kobiet (stanowią one 14,4% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych). Małe zainteresowanie rozwijaniem form opieki nad dziećmi do lat 3 (żłobki, kluby dziecięce, dzienne nianie/opiekunowie, finansowanie opieki nad dzieckiem) może wynikać z rolniczego charakteru większości gospodarstw z terenu Powiatu Tucholskiego, w 90 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Priorytet Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia inwestycyjny których opiekę nad dziećmi pełnią członkowie rodziny.

9i Aktywne włączenie, Aktywna integracja Dużym problemem, z którym boryka się Powiat Tucholski jest w tym z myślą o osób zagrożonych bezrobocie i ubóstwo. Z tego powodu aż 16,2% mieszkańców promowaniu równych ubóstwem lub korzysta z pomocy społecznej. Instytucje pomocy społecznej w szans oraz aktywnego wykluczeniem minionych latach prowadziły różne formy aktywizacji uczestnictwa i społecznym poprzez społeczno-zawodowej (np. kursy, warsztaty, szkolenia, zwiększaniu szans na poprawę i poradnictwo zawodowe). Tego typu działania w szczególnie zatrudnienie wzmocnienie ich dużym stopniu realizowane były ze wsparciem funduszy zdolności do unijnych w latach 2007 – 2013. Wysoki wskaźnik korzystania z zatrudnienia pomocy społecznej (16,2% w 2013 r.) wskazuje na potrzebę kontynuowania i rozwijania wskazanych form aktywizacji. Takie zapotrzebowanie zgłaszają wszystkie gminy z terenu ORSG (załącznik nr 7).

Dotychczasowe formy aktywizacji osób wykluczonych społecznie bądź zagrożonych wykluczeniem, jak i potrzeby w tym zakresie zostały omówione w rozdziale 1.3 poświęconym pomocy społecznej.

9iv Ułatwianie Zwiększenie Na ORSG usługi opiekuńcze nad osobami starszymi, dostępu do dostępności usług niepełnosprawnymi i zależnymi są świadczone głównie w przystępnych cenowo, zdrowotnych. miejscu zamieszkania tych osób przez opiekunów trwałych oraz Zwiększenie zatrudnionych przez ośrodki pomocy społecznej. Działania te wysokiej jakości usług, dostępności usług uzupełniają instytucjonalne formy opieki w postaci: Domu w tym opieki społecznych w Opieki Społecznej w Wysokiej i Środowiskowego Domu zdrowotnej i usług szczególności usług Samopomocy w Tucholi. socjalnych środowiskowych, świadczonych w opiekuńczych oraz Usługi społeczne świadczą dwie spółdzielnie socjalne, kluby interesie ogólnym usług wsparcia integracji społecznej, kluby seniora i inne placówki oferujące rodziny i pieczy pomoc dla osób i rodzin w trudnej sytuacji życiowej. zastępczej dla osób Prognozy demograficzne wskazują na coraz większą liczbę zagrożonych osób w wieku poprodukcyjnym. Tym samym w kolejnych ubóstwem lub latach będzie rosło zapotrzebowanie na rozwijanie form opieki wykluczeniem i aktywizacji osób starszych. społecznym W związku z powyższym istnieje potrzeba tworzenia nowych domów pomocy społecznej, domów dziennego pobytu oraz zwiększania liczby miejsc w istniejących placówkach. Ponadto będzie wymagała rozbudowy oferta usług opiekuńczych świadczonych w środowisku, skierowanych do osób starszych, wymagających opieki, samotnych i z zaburzeniami psychicznymi (załącznik nr 7).

Gminy wskazują na konieczność rozwoju usług wsparcia rodziny i pieczy zastępczej (zwłaszcza rodzin zastępczych) poprzez tworzenie punktów/centrów pomocy rodzinie (załącznik nr 7).

10i Ograniczenie i Zwiększenie liczby Problem ORSG w zakresie edukacji jest niedostateczna oferta zapobieganie miejsc zajęć pozalekcyjnych w zakresie rozwijania kompetencji przedwczesnemu przedszkolnych. kluczowych uczniów na wszystkim poziomach kształcenia. kończeniu nauki Rozwijanie Większość szkół prowadzi dodatkowe zajęcia w tym zakresie, 91 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Priorytet Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia inwestycyjny szkolnej oraz kompetencji jednak stanowią one kontynuację podstawowego programu zapewnianie równego kluczowych uczniów nauczania (matematyka, przedmioty przyrodnicze, język dostępu do dobrej (ICT, matematyczno- ojczysty, języki obce). Szkoły w ograniczonym stopniu oferują jakości wczesnej przyrodniczych, języki rozwijanie kompetencji kluczowych w zakresie umiejętności edukacji elementarnej obce, kreatywności, uczenia się czy zwiększania kreatywności i twórczości ucznia. oraz kształcenia innowacyjności, pracy Po części jest to wynikiem braku odpowiedniego podstawowego, zespołowej), przygotowania nauczycieli do prowadzenia tego typu zajęć. gimnazjalnego i doradztwo Dlatego też należy z jednej z strony zwiększać ofertę zajęć ponadgimnazjalnego, edukacyjno- pozalekcyjnych rozwijających kompetencje kluczowe, a z z uwzględnieniem zawodowe, rozwijanie drugiej położyć nacisk na podniesienie kompetencji kadry formalnych, zindywidualizowanego pedagogicznej nieformalnych i podejścia do ucznia, pozaformalnych szczególnie ze Istnieje również konieczność rozwoju zindywidualizowanego ścieżek kształcenia specjalnymi podejścia do ucznia o specjalnych potrzebach (np. umożliwiających potrzebami niepełnosprawnego, zdolnego). Dlatego niezmiernie ważne jest ponowne podjęcie edukacyjnymi oraz prawidłowe zdiagnozowanie sytuacji ucznia i odpowiednie kształcenia i szkolenia rozwijanie kształtowanie jego ścieżki edukacyjnej, w związku z czym kompetencji uczniów konieczny jest rozwój poradnictwa psychologiczno – niezbędnych na rynku pedagogicznego. pracy poprzez staże Na ORSG bardzo słabo rozwinięte jest doradztwo edukacyjno- zawodowe zawodowe. W związku z czym wielu uczniów po zakończeniu edukacji może nie sprostać potrzebom stawianym przez rynek pracy.

Należy zapewnić uczniom ze wszystkich poziomów kształcenia możliwość podjęcia właściwej decyzji, co do wyboru dalszej ścieżki kształcenia, czy zawodu. Dlatego też trzeba położyć nacisk na rozwój doradztwa edukacyjno-zawodowego (poprzez zatrudnienie lub współpracę szkół z profesjonalnymi doradcami zawodowymi).

Potrzeby w zakresie rozwoju edukacji przedstawia załącznik nr 10.

10iv Lepsze Zwiększenie szans na Realizacja zadań w ramach priorytetu inwestycyjnego 10iv jest dostosowanie zatrudnienie uczniów powiązana z inwestycjami z priorytetu 10a. systemów kształcenia i szkół zawodowych, w szkolenia do potrzeb szczególności poprzez Szkolnictwo zawodowe wymaga jak najszybszego rynku pracy. podniesienie dostosowania do potrzeb rynku pracy. W związku z tym Ułatwianie efektywności konieczne jest objęcie szkół zawodowych kompleksowym przechodzenia z etapu kształcenia wsparciem: od modernizacji bazy edukacyjnej poprzez kształcenia do etapu zawodowego. dostosowanie programów nauczania do potrzeb zgłaszanych zatrudnienia oraz Uzyskiwanie i przez pracodawców, uatrakcyjnienie prowadzonych zajęć, wzmacnianie uzupełnianie wiedzy, podnoszenie kompetencji nauczycieli, rozwój doradztwa systemów kształcenia i umiejętności i edukacyjno-zawodowego, kończąc na nawiązaniu ścisłej szkolenia kwalifikacji współpracy z przedsiębiorcami w zakresie organizacji praktyk i zawodowego i ich zawodowych przez staży. jakości, w tym osoby dorosłe Wsparcie w ramach priorytetu inwestycyjnego 10iv skierowane poprzez mechanizmy należące do grup będzie także na podniesienie kwalifikacji zawodowych osób prognozowania defaworyzowanych na dorosłych. Kształcenie ustawiczne ma ogromne znaczenie umiejętności, rynku pracy poprzez przy obecnej dynamice rynku pracy. Daje możliwość dostosowania udział w 92 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Priorytet Cel szczegółowy Terytorialny wymiar wsparcia inwestycyjny programów nauczania kwalifikacyjnych zdobywania i uzupełniania kompetencji, zwłaszcza „twardych” oraz tworzenia i kursach zawodowych, i jest sposobem zwiększenia szans na zatrudnienie grup rozwoju systemów kursach umiejętności defaworyzowanych. uczenia się poprzez zawodowych oraz praktyczną naukę innych formach Wśród osób korzystających z tej formy kształcenia zawodu realizowaną w pozaszkolnych największym zainteresowaniem cieszą się te szkolenia, które ścisłej współpracy z kończą się certyfikatem lub nabyciem uprawnień zawodowych. pracodawcami Potrzeby w zakresie rozwoju edukacji przedstawia załącznik nr 10.

Przedstawione powyżej uwarunkowania obszaru, zdiagnozowane potrzeby i planowane kierunki działań w odniesieniu do priorytetów inwestycyjnych objętych polityką terytorialną, wskazują na jednorodność obszarową. Dlatego też z powodzeniem można realizować projekty rozwojowe o charakterze powiatowym z działaniami na poziomie miast i gmin. Określenie wspólnych problemów rozwojowych zapewnia bowiem możliwość podejmowania stałych i skoordynowanych przedsięwzięć. Nie wyklucza się również możliwości podjęcia współpracy z jednostkami sąsiednimi.

Terytorialny wymiar polityki rozwoju wymusza zmianę sposobu współdziałania władz samorządowych na rzecz rozwoju przekraczającego tradycyjne granice formalnych podziałów administracyjnych.

Polityka rozwoju oparta o zasadę zintegrowanego podejścia terytorialnego będzie wspierać proces wzmacniania spójności celów i działań rozwojowych zidentyfikowanych na poziomie lokalnym. 3. Cele rozwojowe

Głównymi potencjałami endogenicznymi ORSG Powiatu Tucholskiego są:

. bardzo wysoka jakość środowiska . niski poziom emisji zanieczyszczeń . bardzo duży udział powierzchni chronionych . tożsamość borowiacka. Pod wymienionymi względami Powiat jest jednym z obszarów o najkorzystniejszych uwarunkowaniach w regionie.

ORSG Powiatu Tucholskiego posiada szczególne predyspozycje do rozwoju funkcji turystycznych poprzez rozwój nowych i istniejących produktów turystycznych na bazie środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego w postaci różnych działalności gospodarczych takich, jak:

. gospodarstwa agroturystyczne . produkcja naturalnej (ekologicznej ) żywności na bazie lokalnych tradycji, przepisów, tzw. produktów lokalnych . komercyjne usługi opiekuńcze dla osób starszych (domy spokojnej starości) . turystyka zdrowotna

W związku z rosnącą popularnością zdrowego stylu życia, warto tworzyć i rozwijać ośrodki wypoczynkowo-rekreacyjne, które nie tylko będą oferować pobyt w Borach Tucholskich, ale też zajęcia i usługi prozdrowotne. Oferta takich miejsc mogłaby obejmować przykładowo wczasy odchudzające, turnusy rehabilitacyjne, turnusy dla sportowców, zajęcia sportowe podnoszące kondycję, nordic walking, zajęcia uczące zdrowego odżywiania, zabiegi dla ciała i wiele innych. 93 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Postępujące starzenie się społeczeństwa jest zjawiskiem powszechnym. Jednocześnie przeciętna długość życia ulega wydłużeniu. W związku z czym zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla osób starszych będzie stale rosnąć. Dla ORSG cechującego się wysoką jakością powietrza i środowiska przyrodniczego rozwijanie komercyjnych usług opiekuńczych dla osób w podeszłym w wieku (np. w formie domów spokojnej starości, domów opieki) jest szansą na tworzenie nowych miejsc pracy. Ze względu na bliskość dużych ośrodków miejskich (Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz) tego typu usługi mogą znaleźć wielu nabywców.

Silnie rozwinięta i kultywowana przez mieszkańców kultura borowiacka głównie poprzez wioski tematyczne jest źródłem wielu tradycyjnych przepisów na potrawy i produkty borowiackie. Począwszy od miodów z borowiackich pasiek, przez zioła zbierane na terenach o wysokiej jakości środowiska, skończywszy na tradycyjnych potrawach przygotowywanych według oryginalnych, starych receptur. Rok rocznie tradycyjne potrawy, produkty regionalne z Powiatu Tucholskiego otrzymują „Perłę” - nagrodę przyznawaną przez Polską Izbę Produktu Regionalnego i Lokalnego. Region ten obfituje w produkty, które mogą spełnić wymogi europejskiego systemu ochrony produktów regionalnych i oznaczeń geograficznych i tym samym stać się rozpoznawalną marką. Niektóre z tych produktów już figurują na liście produktów tradycyjnych prowadzonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Działalność związana z produkcją lokalnych produktów i potraw choć bardzo dobrze rozwinięta (m. in. poprzez wioski tematyczne), jest słabo rozpoznawalna poza ORSG. W związku z czym należy podejmować działania promujące lokalne produkty naturalne i tym samym zwiększać ich sprzedaż.

Rozdrobnione rolnictwo, oparte przede wszystkim na małych, rodzinnych gospodarstwach może być podstawą do rozwoju gospodarstw agroturystycznych. Istotne jest aby agroturystyka oferowała nie tylko miejsca noclegowe, ale i inne atrakcje w postaci, np. możliwości spróbowania/kupienia lokalnych produktów wyrabianych przez gospodarza prowadzącego gospodarstwo agroturystyczne, poznania tradycyjnego, wiejskiego stylu życia itp. W związku z tym, że większość mieszkańców ORSG (32%) posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe, zasadne wydaje się dokształcenia tej właśnie grupy zawodowej w kierunku obsługi ruchu turystycznego, rozwijania samozatrudnienia na bazie gospodarstw agroturystycznych.

Interesującym sposobem promocji regionu są wioski tematyczne. Na ORSG działa 8 takich wiosek, w których można zwiedzać kopalnie węgla brunatnego, degustować miody i potrawy z jabłek, tworzyć kwiaty z filcu, smażyć konfitury, poznawać zastosowanie ziół i wiele innych. Działalność wiosek przyciąga wielu turystów , jednak i ten obszar wymaga większego rozpropagowania.

Duży udział obszarów chronionych w strukturze powierzchniowej ORSG rodzi również szereg ograniczeń dla zagospodarowania terenu. W zależności miejsca położenia obszaru chronionego w stosunku do obszaru prowadzenia aktywności gospodarczej, ochrona przyrody wiąże się z pewnymi ograniczeniami i utrudnieniami w codziennym funkcjonowaniu lokalnej społeczności i rozwoju gospodarczym. W związku z tym konieczne jest podjęcie współpracy z władzami parku, rezerwatów i nadleśnictw w celu wypracowania wspólnego stanowiska i osiągnięcia kompromisu w dziedzinie rozwoju turystyki, jako dobra wspólnego przynoszącego wszystkim wymierne korzyści.

Innym, równie istotnym potencjałem endogenicznym jest gospodarka oparta na przetwórstwie drewna. Na ORSG działa bardzo wiele przedsiębiorstw z tej branży (pozyskiwanie i przetwórstwo drewna, produkcja mebli, domów z drewna). Powiat posiada także specjalizację (w skali województwa, a nawet kraju) w zakresie szkolnictwa leśnego na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym. Może to stanowić podstawę dla rozwoju klastra leśnego, czyli działalności badawczo-rozwojowych i gospodarczych związanych z gospodarczym wykorzystywaniem lasów. 94 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Potencjał ORSG Powiatu Tucholskiego związany z gospodarką leśną został dostrzeżony w Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. Wśród obszarów strategicznej interwencji, wyróżniono OSI „Bory Tucholskie – strefa wykorzystania potencjałów endogenicznych północno- zachodniej części województwa”. Dedykowany dla wykorzystania walorów i potencjałów, które na terenie powiatu są w największym stopniu rozwinięte, a więc potencjalnie to powiat może w największym stopniu być beneficjentem jego realizacji. Rozwijanie branży związanej z przetwórstwem drewna jest istotne także dlatego, że dziedzina ta wpisuje się w inteligentne specjalizacje regionu kujawsko-pomorskiego i tym samym może uzyskać szczególne wsparcie w ramach Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020.

Wszystkie najważniejsze potencjały ORSG wywodzą się ze środowiska przyrodniczego. Jest to więc obszar pełniący w Powiecie Tucholskim szczególną rolę i tym samym może stać motorem rozwoju regionu wpływającym na podniesienie poziomu życia mieszkańców.

Cele rozwojowe

Realizacja Strategii ORSG Powiatu Tucholskiego będzie możliwa poprzez osiągnięcie celów strategicznych i operacyjnych. Katalog celów kluczowych i odpowiadających im celów szczegółowych przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 29. Cele strategiczne i cele operacyjne Lp. Cele strategiczne Cele operacyjne 1.1 Dostosowanie infrastruktury technicznej do potrzeb przedsiębiorczości 1.2 Rozwój specjalizacji opartych na potencjale leśnym (przemysł przetwórstwa drewna) 1.3 Przygotowanie i racjonalne wykorzystanie terenów ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I inwestycyjnych 1 PROMOCJA SAMOZATRUDNIENIA 1.4 Rozwój instytucji otoczenia biznesu 1.5 Powstanie inkubatora przedsiębiorczości 1.6 Opracowanie Studium Uwarunkowań Rozwoju Przestrzennego i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 2.1 Wzrost liczby dzieci objętych edukacją przedszkolną 2.2 Poprawa jakości oraz wzrost różnorodności form kształcenia dla uczniów i nauczycieli, szczególnie w zakresie kompetencji kluczowych DOSTOSOWANIE KOMPETENCJI 2.3 Rozwój form doradztwa zawodowego od poziomu 2 MIESZKAŃCÓW DO POTRZEB RYNKU gimnazjalnego PRACY 2.4 Wparcie kształcenia zawodowego i ustawicznego ułatwiającego zdobycie kompetencji pożądanych na rynku pracy 2.5 Nawiązanie ścisłej współpracy szkół zawodowych z przedsiębiorcami w zakresie stażów i praktyk 3.1 Zmniejszenie poziomu bezrobocia i korzystania z pomocy

ROZWÓJ USŁUG SOCJALNYCH I społecznej PRZECIWDZIAŁAJĄCYCH BEZROBOCIU 3.2 Rozwój usług wspierających rodzinę w wykonywaniu

funkcji opiekuńczo-wychowawczych 95 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Lp. Cele strategiczne Cele operacyjne 3.3 Rozwój form opieki nad osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi wsparcia (np. sąsiedzkich dziennych domów opieki, mieszkań wspieranych i chronionych, rodzinnych domów dziecka itp.) 3 3.4 Rozwój form wsparcia w zakresie opieki nad dziećmi do lat 3 3.5 Ułatwienie dostępu do dobrej jakości usług medycznych (np. przywrócenie poradni K w gminach, wyposażenie placówek w nowoczesny sprzęt diagnostyczny) 4.1 Rozwój sieci dróg oraz poprawa ich jakości 4.2 Modernizacja i rozbudowa infrastruktury wodno- kanalizacyjnej 4.3 Systematyczna gazyfikacja, zwłaszcza terenów przeznaczonych pod rozwój przedsiębiorczości 4 DOSTOSOWANIE INFRASTRUKTURY 4.4 Pokrycie obszaru powiatu siecią internetu DO WYZWAŃ XXI WIEKU szerokopasmowego 4.5 Budowa i modernizacja sieci energetycznej oraz rozwój energetyki rozproszonej 4.6 Rewitalizacja zdegradowanych terenów kolejowych, pokolejowych i budynków dworców kolejowych 4.7 Promowanie i rozwój gospodarki niskoemisyjnej oraz

poprawa efektywności energetycznej 5.1 Aktywna ochrona zasobów przyrodniczych i dziedzictwa WYKORZYSTANIE I OCHRONA kulturowego 5 POTENCJAŁU PRZYRODNICZEGO I 5.2 Dynamiczny rozwój bazy i usług w zakresie turystyki KULTUROWEGO zdrowotnej 5.3 Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej Źródło: Opracowanie własne

Cele Strategii ORSG są zgodne z dokumentami strategicznymi, które przedstawia poniższy schemat.

Schemat 3. Dokumenty strategiczne, z którymi wykazuje zgodność Strategia ORSG Poziom wspólnotowy Poziom krajowy Poziom regionalny Poziom lokalny

Długookresowa Strategia Strategia rozwoju Rozwoju Kraju województwa kujawsko- Strategie rozwoju miast i Strategia Europa 2020 Polska 2030 pomorskiego do roku 2020 gmin ORSG Trzecia fala nowoczesności – Plan modernizacji 2020+

Strategia Rozwoju Kraju Regionalna Strategia 2020 Aktywne Agenda Terytorialna Unii Innowacji Województwa Lokalne Programy społeczeństwo Europejskiej 2020 Kujawsko-Pomorskiego na Rewitalizacji Konkurencyjna gospodarka lata 2014-2020 Sprawne państwo

Krajowa Strategia Rozwoju Założenia polityki Regionalnego 2010-2020 terytorialnej województwa Plany Gospodarki

Regiony kujawsko-pomorskiego na Niskoemisyjnej Miasta lata 2014-2020 96 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Obszary wiejskie

Regionalny Program Koncepcja Przestrzennego Operacyjny Województwa Zagospodarowania Kraju Plany Mobilności Miejskiej Kujawsko-Pomorskiego na 2030 lata 2014-2020 //l Strategia Zintegrowanych Strategie Rozwoju Inwestycji Terytorialnych Krajowa Polityka Miejska Lokalnego Kierowanego dla Bydgosko-Toruńskiego przez Społeczność Obszaru Funkcjonalnego

Plan Zagospodarowania Przestrzennego

Województwa Kujawsko- Pomorskiego Źródło: Opracowanie własne.

Zgodność Strategii z dokumentami strategicznymi

Poniżej wykazano spójność Strategii ORSG z istniejącymi i przygotowywanymi dokumentami strategicznymi na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym oraz lokalnym.

Tabela 30. Zgodność Strategii ORSG z dokumentami strategicznymi Poziom wspólnotowy Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym Strategia Europa 2020 jest długookresowym programem Unii Europejskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Strategia ORSG wykazuje spójność z dwoma z trzech głównych priorytetów Strategii Europa 2020: . Wzrost zrównoważony – transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, efektywniej korzystającej z zasobów i konkurencyjnej . Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytoria W celu realizacji priorytetów zdefiniowano siedem inicjatyw przewodnich stanowiących instrumenty realizacji celów Strategii Europa 2020. Strategia ORSG Strategia Europa 2020 jest zgodna z następującymi inicjatywami: . Europa efektywnie korzystająca z zasobów – to działania na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów oraz transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w większym stopniu wykorzystującej potencjał, jaki dają odnawialne źródła energii . Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – to działania na rzecz modernizacji rynków pracy i wzmocnienia pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie w celu zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej i lepszego dopasowania podaży do popytu na rynku pracy . Europejski program walki z ubóstwem – to działania na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym 97 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Agenda Terytorialna Unii Europejskiej 2020 jest dokumentem, który ma się przyczynić do trwałego wzrostu gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy, jak również do społecznie i ekologicznie zrównoważonego rozwoju poprzez wzmocnienie spójności terytorialnej Europy. Celem Agendy Terytorialnej UE jest wzmocnienie globalnej konkurencyjności i zrównoważenie wszystkich regionów Europy poprzez zidentyfikowanie i zmobilizowanie ich terytorialnych potencjałów. Służyć temu ma wspieranie Agenda Terytorialna Unii policentrycznego rozwoju terytorialnego UE, szczególnie w nowych krajach Europejskiej 2020 członkowskich UE. Fundamentem Agendy Terytorialnej UE są trzy główne cele, z którymi zgodność wykazuje Strategia ORSG: . Rozwój zrównoważonego i policentrycznego systemu miast oraz nowych partnerstw pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi . Zapewnienie równego dostępu do infrastruktury i wiedzy . Zrównoważony rozwój, rozsądne zarządzanie oraz ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego Poziom krajowy Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym

Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030 jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno- gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju. Wizja zapisana w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju zakłada, że w roku 2030 polska gospodarka stanie się gospodarką konkurencyjną i innowacyjną. W Długookresowa Strategia osiągnięciu takiego stanu ma pomóc realizacja jedenastu celów strategicznych Rozwoju Kraju określonych w dokumencie. Strategia ORSG wykazuje spójność z następującymi celami Długookresowej Strategii Polska 2030 Rozwoju Kraju: Trzecia fala . nowoczesności Cel 3 Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki . Cel 6 Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie „workfare state” . Cel 7 Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska Cel 8 Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych

Strategia Rozwoju Kraju 2020 ma charakter średniookresowy. Jej głównym celem jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności Strategia Rozwoju Kraju W Strategii Rozwoju Kraju 2020 określono obszary interwencji. Strategia ORSG 2020 wpisuje się w dwa obszary strategiczne i odpowiadające im następujące cele: Aktywne społeczeństwo . Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka – Cel II.3. Zwiększenie Konkurencyjna innowacyjności gospodarki, Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego, Cel II.6. gospodarka Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Sprawne państwo . Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna – Cel III.1. Integracja społeczna, Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych, Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych 98 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 jest dokumentem określającym cele i sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw, w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Dokument wyznacza cele polityki rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Krajowa Strategia Celem strategicznym KSRR jest efektywne wykorzystanie specyficznych Rozwoju Regionalnego regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągnięcia celów 2010-2020 rozwojowych kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie Regiony długookresowym. Strategia ORSG wpisuje się w następujące cele strategiczne i Miasta operacyjne: Obszary wiejskie . Cel 1 Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów – 1.3. Budowa podstaw konkurencyjności województw . Cel 2 Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych – 2.2. Wspieranie obszarów wiejskich o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe, 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 jest najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju. Wizja zapisana w dokumencie zakłada, że Polska w 2030 roku będzie krajem o ugruntowanych warunkach trwałego i zrównoważonego rozwoju, dobrze zagospodarowanym, sprawnie zarządzanym i bezpieczny. Celem strategicznym polityki przestrzennego zagospodarowania kraju jest efektywne Koncepcja wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów Przestrzennego rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, Zagospodarowania Kraju zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie. Jednym z 2030 celów operacyjnych, które pozwalają urzeczywistnić realizację wizji KPZK jest Cel 2 Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Strategia ORSG wpisuje się w powyższy cel

Krajowa Polityka Miejska jest dokumentem, który ma na celu wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców Uszczegółowieniem głównego celu KPM jest pięć celów szczegółowych, spójnych z celami postawionymi w dokumentach strategicznych Polski oraz Unii Europejskiej, Krajowa Polityka Miejska kreujących miasto konkurencyjne, silne, spójne, zwarte i zrównoważone, sprawne. Strategia ORSG jest zgodna z następującymi celami Krajowej Polityki Miejskiej: . Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia . Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich Poziom regionalny Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym 99 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 identyfikuje specyficzne dla województwa kujawsko-pomorskiego wyzwania, które są związane z koniecznością ograniczenia bezrobocia, poprawą warunków życia ludności wiejskiej, nadaniu impulsów rozwojowych wschodniej części regionu, określeniu założeń polityki miejskiej oraz zbudowania tożsamości marki regionalnej. Określa ona cztery priorytety rozwojowe obszaru, w które wpisuje się Strategia ORSG: . Konkurencyjna gospodarka Strategia rozwoju . Modernizacja przestrzeni wsi i miast województwa kujawsko- . Silna metropolia . pomorskiego do roku Nowoczesne społeczeństwo Strategia ORSG to dokument ściśle powiązany z polityką terytorialną, która jest 2020 – Plan modernizacji instrumentem realizacji Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do 2020+ roku 2020. Strategia ORSG jest zgodna z kierunkami identyfikacji określonymi w Obszarach Strategicznej Interwencji zidentyfikowanych w strategii województwa obejmujących obszar ORSG: . Bory Tucholskie – strefa wykorzystania potencjałów endogenicznych północno- zachodniej części województwa . Wzrost zatrudnienia . Polityka miejska i rewitalizacja miast. Celem głównym, a zarazem wizją Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 jest dynamiczny wzrost innowacyjności Regionu Kujawsko-Pomorskiego w czołowej piątce województw w Polsce. Realizacja celu głównego obejmuje trzy cele strategiczne: . Ukształtowanie innowacyjnych i kreatywnych postaw społeczności regionu, gdzie Regionalna Strategia priorytetem jest odpowiednie rozwinięcie obszaru kształcenia Innowacji Województwa . Ukształtowanie sektora nauki jako zaplecza innowacyjnej gospodarki, cel zakłada Kujawsko-Pomorskiego ukształtowanie sektora nauki, w taki sposób, aby stanowił on efektywne zaplecze na lata 2014-2020 dla rozwijanej innowacyjnej gospodarki . Ukształtowanie regionalnej gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności, cel skierowany jest na ukształtowanie regionalnej gospodarki, jako gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności, wykorzystującej możliwości wynikające z rozwiniętej gospodarki cyfrowej, bazującej na superszybkiej sieci internetowej nowej generacji Strategia ORSG wpisuje się we wszystkie wymienione wyżej cele. W procesie rozwoju regionalnego województwa kujawsko-pomorskiego istotne znaczenie odgrywa polityka terytorialna oparta na zintegrowanym podejściu do Założenia polityki rozwoju społeczno-gospodarczego z uwzględnieniem relacji funkcjonalno- terytorialnej województwa przestrzennych danego obszaru. Jedną z możliwych form realizacji polityki kujawsko-pomorskiego na terytorialnej jest Obszar Rozwoju Społeczno-Gospodarczego obejmujący lata 2014-2020 terytorium wyznaczone granicami powiatu ziemskiego. Strategia ORSG wykazuje zgodność z Założeniami polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014-2020. Celem głównym RPO WK-P 2014-2020 jest uczynienie województwa kujawsko- pomorskiego konkurencyjnym i innowacyjnym regionem Europy oraz poprawa jakości życia jego mieszkańców. Strategia ORSG wpisuje się w cele szczegółowe, określone dla następujących osi Regionalny Program priorytetowych: Operacyjny Województwa . Oś Priorytetowa 3 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna w Kujawsko-Pomorskiego regionie na lata 2014-2020 . Oś Priorytetowa 4 Region przyjazny środowisku . Oś Priorytetowa 6 Solidarne społeczeństwo i konkurencyjne kadry . Oś Priorytetowa 8 Aktywni na rynku pracy . Oś Priorytetowa 9 Solidarne społeczeństwo . Oś Priorytetowa 10 Innowacyjna edukacja Realizacja przedsięwzięć zapisanych w Strategii ORSG przyczyni się do osiągnięcia 100 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

wskaźników określonych w RPO, a tym samym wpłynie na realizację celów szczegółowych i celu głównego

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa jest ściśle powiązany ze Plan Zagospodarowania Strategią Rozwoju Województwa i służy realizacji jej celów poprzez zbudowanie Przestrzennego struktur funkcjonalno-przestrzennych podnoszących konkurencyjność regionu i Województwa Kujawsko- jakość życia mieszkańców. Strategia ORSG wykazuje zbieżność z celami Planu i dąży Pomorskiego do osiągnięcia podobnych rezultatów w odniesieniu do obszaru powiatu. Poziom lokalny Jednostka Dokument Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii terytorialna strategiczny ORSG z dokumentem strategicznym Strategia Rozwoju Powiatu Tucholskiego jest najważniejszym dokumentem strategicznym na poziomie powiatowym, wskazującym główne kierunki jego rozwoju. Podstawowym celem Powiatu Tucholskiego jest zapewnienie mieszkańcom wysokiego standardu życia oraz konkurencyjności gospodarki poprzez właściwą realizację zadań Strategia Rozwoju samorządów i rozwój wielofunkcyjny przy uwzględnieniu zasad Powiat Powiatu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Strategia ORSG Tucholski Tucholskiego wykazuje spójność z celem nadrzędnym oraz celami głównymi Strategii Rozwoju Powiatu Tucholskiego: . Poprawa wewnętrznej i zewnętrznej dostępności komunikacyjnej powiatu . Rozwój gospodarczy i społeczny powiatu . Rozwój funkcji turystycznej powiatu

Strategia Rozwoju Gminy Cekcyn zakłada, że najważniejszym celem jest podniesienie poziomu życia mieszkańców. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez: Strategia Rozwoju . Poprawę stanu skomunikowania gminy Cekcyn Gminy Cekcyn . Rozwijanie przedsiębiorczości i kwalifikacji zawodowych mieszkańców . Lepszą dostępność do usług społecznych i zdrowotnych . Rozwój turystyki Strategia ORSG jest spójna z powyższymi celami. Głównym celem Strategii Rozwoju Gminy Gostycyn jest zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców poprzez tworzenie miejsc pracy, rozwój wielofunkcyjny oraz właściwą realizację zadań gminy. W Strategia Rozwoju dokumencie określono pięć celów strategicznych, z którymi Strategia Gostycyn Gminy Gostycyn na ORSG wykazuje spójność: lata 2007-2013 . Zwiększenie dostępności komunikacyjnej gminy . Rozwój gospodarczy gminy . Rozwój społeczny gminy . Rozwój turystyki na terenie gminy . Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska Strategia Rozwoju Gminy Kęsowo wskazuje jako nadrzędny cel podniesienie standardu życia mieszkańców gminy. Wskazane cele Strategia Rozwoju Kęsowo dotyczące rozwoju gospodarczego, społecznego, turystycznego oraz Gminy Kęsowo poprawy infrastruktury drogowej są zgodne z celami zapisanymi w Strategii ORSG Zgodnie z głównym celem dokumentu Gmina Lubiewo ma zapewnić mieszkańcom możliwe wysoki standard życia. W Strategii Rozwoju Strategia Rozwoju Gminy Lubiewo określono następujące cele główne i kierunki działań, z Lubiewo Gminy Lubiewo którymi spójność wykazuje Strategia ORSG: . Rozwijanie infrastruktury drogowej i poprawa dostępności zewnętrznej i wewnętrznej gminy . Rozwój przedsiębiorczości 101 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

. Wykorzystanie walorów przyrodniczych gminy . Wsparcie usług edukacyjnych, społecznych i zdrowotnych Celem nadrzędnym wskazanym w Strategii Rozwoju Gminy Śliwice jest zagwarantowanie wysokiej jakości życia mieszkańców poprzez tworzenie miejsc pracy, właściwą realizację zadań gminy oraz zachowanie wysokiej Strategia Rozwoju jakości środowiska przyrodniczego. Strategia ORSG wykazuje spójność Śliwice Gminy Śliwice z celami rozwoju gminy Śliwice: . Rozwój funkcji turystycznej . Rozwój przedsiębiorczości i tworzenie miejsc pracy . Rozwój infrastruktury technicznej . Podniesienie poziomu wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców Gmina Tuchola w dokumencie Strategia Rozwoju Gminy Tuchola zakłada, iż nadrzędnym celem jest zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców poprzez tworzenie miejsc pracy i rozwój wielofunkcyjny przy właściwej realizacji zadań gminy i zachowaniu równowagi między rozwojem miasta i obszarów wiejskich gminy. Strategia ORSG wykazuje Strategia Rozwoju spójność z poniższymi celami głównymi zawartymi w Strategii Rozwoju Tuchola Gminy Tuchola Gminy Tuchola: . Poprawa i rozwój dostępności komunikacyjnej . Rozwój gospodarczy poprzez rozwijanie przedsiębiorczości i przyjazny klimat inwestycyjny . Rozwój społeczny realizowany poprzez poprawę jakości kształcenia i dostępności oraz jakości usług medycznych . Rozwój funkcji turystycznych Główne cele i założenia dokumentu oraz zgodność Strategii ORSG z Dokument strategiczny dokumentem strategicznym W Strategii ORSG powinny znaleźć się propozycje projektów z zakresu rewitalizacji społeczno-gospodarczej wynikające z Lokalnych/Gminnych Programów Rewitalizacji. Finansowanie działań rewitalizacyjnych ze środków przeznaczonych na Lokalny/Gminny politykę terytorialną będzie możliwe w sytuacji, gdy projekty będą wynikać Program Rewitalizacji bezpośrednio z Lokalnych/Gminnych Programów Rewitalizacji. Jednostki samorządu terytorialnego, które zdecydują się prowadzić procesy rewitalizacyjne, po pojawieniu się szczegółowych wytycznych dotyczących rewitalizacji, będą zobowiązane do opracowania wyżej wymienionych dokumentów Jednostki samorządu terytorialnego, które w ramach Strategii ORSG chcą realizować działania w ramach PI 4c Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym oraz PI 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów Plan Gospodarki miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i Niskoemisyjnej działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu są zobligowane do opracowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Gminy, które planują przeprowadzić działania finansowane w ramach wyżej wymienionych priorytetów inwestycyjnych rozpoczęły prace nad dokumentem. Stan prac nad Planami w poszczególnych gminach oraz cele zawarte w tych dokumentach zostały opisane w podrozdziale 1.10 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna. Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność to nowy instrument terytorialny – wprowadzony przez KE do realizacji w perspektywie finansowej na lata 2014-2020. Bazuje on na stosowanym w latach 2007-2013 w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Strategia Rozwoju (WPR) i Wspólnej Polityki Rybołówstwa (WPRyby) podejściu LEADER. Lokalnego Kierowanego W ramach RLKS mogą być realizowane działania w ramach następujących przez Społeczność priorytetów, które wchodzą w zakres polityki terytorialnej: . 9d Rozwój lokalny kierowany przez społeczność, . 9vi Włączenie społeczne na obszarach objętych LSR. Strategia ORSG powinna wykazywać zgodność ze Strategiami RLKS, które zostaną 102 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

opracowane na lata 2014-2020. Źródło: Opracowanie własne 4. Priorytety inwestycyjne

Priorytety inwestycyjne dla ORSG Powiatu Tucholskiego stanowią uszczegółowienie celów, które zostały zdefiniowane w rozdziale 3 niniejszej Strategii i są one zgodne z ustalonymi kierunkami rozwoju.

Poniższa tabela przedstawia logikę interwencji strategicznej, wskazującą metody realizacji celów, zasięg terytorialny oraz mierzalne rezultaty realizacji poszczególnych działań w postaci planowanych do osiągnięcia wskaźników. 103 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Tabela 31. Logika interwencji strategicznej Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań

Braki w infrastrukturze - Liczba zmodernizowanych energetycznie Niska efektywność Dostosowanie infrastruktury Kompleksowa modernizacja budynków - 2 szt. energetyczna oraz niewielkie do wyzwań XXI wieku – energetyczna budynków wykorzystanie odnawialnych Promowanie i rozwój Gmina Gostycyn Szacowany roczny spadek emisji gazów użyteczności publicznej, w tym 1. źródeł energii w budynkach gospodarki niskoemisyjnej oraz cieplarnianych – 178,31 t CO2/rok z wykorzystaniem instalacji Gmina Tuchola użyteczności publicznej i poprawa efektywności odnawialnych źródeł energii Zmniejszenie Rocznego zużycia energii wielorodzinnych budynkach energetycznej pierwotnej w budynkach publicznych –

mieszkalnych 483 642,72 kWh/rok

Dostosowanie infrastruktury Długość wybudowanych ścieżek do wyzwań XXI wieku – Gmina Gostycyn Braki w infrastrukturze - Promowanie i rozwój Budowa ścieżek pieszo- rowerowych – 12,50277 km 2. Niedostatecznie rozwinięta sieć Gmina Kęsowo gospodarki niskoemisyjnej oraz rowerowych ciągów pieszo-rowerowych Szacowany roczny spadek emisji gazów poprawa efektywności Gmina Lubiewo cieplarnianych – 337,12 t CO2 energetycznej Gmina Tuchola

Dostosowanie infrastruktury Liczba lamp wymienionych na do wyzwań XXI wieku – Braki w infrastrukturze – Promowanie i rozwój Wymiana oświetlenia ulicznego Gmina Gostycyn energooszczędne – 210 szt. 3. Wysoka energochłonność gospodarki niskoemisyjnej oraz na oświetlenie energooszczędne oświetlenia ulicznego Gmina Lubiewo Szacowany roczny spadek emisji gazów poprawa efektywności cieplarnianych – 186,44 t CO2 energetycznej

Odsetek ludności korzystającej z Braki w infrastrukturze – Dostosowanie infrastruktury Gmina Lubiewo Budowa i modernizacja sieci oczyszczalni ścieków – 67% 4. Niewystarczający stopień do wyzwań XXI wieku – kanalizacyjnej oraz wodnej zwodociągowania i Modernizacja i rozbudowa Gmina Gostycyn Liczba dodatkowych osób korzystających skanalizowania gmin, zwłaszcza infrastruktury wodno- z ulepszonego oczyszczania ścieków –

104 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań na obszarach wiejskich kanalizacyjnej Gmina Śliwice 5856 RLM

Gmina Cekcyn Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę – 1018 osób

Długość wybudowanej kanalizacji sanitarnej – 1670,50 m

Długość wybudowanej sieci wodociągowej – 1148,50 m

Wydajność dobowa wybudowanych ujęć wody – 1152 m3/d

Liczba wybudowanych ujęć wody – 1 szt.

Liczba wspartych stacji uzdatniania wody – 1 szt.

Liczba zabytków nieruchomych objętych wsparciem – 3 szt.

Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w Niewystarczające Wykorzystanie i ochrona objętych wsparciem miejscach należących wykorzystanie i ochrona potencjału przyrodniczego i do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego walorów przyrodniczych i kulturowego – Aktywna Renowacja obiektów Gmina Kęsowo 5. oraz stanowiących atrakcje turystyczne – kulturowych – ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego Powiat Tucholski 2200 odwiedzin/rok Niezadowalający stan obiektów przyrodniczych i dziedzictwa dziedzictwa kulturowego kulturowego Zwiedzający muzea i oddziały w gestii powiatu/1000 mieszkańców – 62 osoby/1000 mieszkańców

Liczba instytucji kultury objętych 105 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań wsparciem – 1 szt.

Wskaźnik ożywienia społeczno- Nasilające się problemy gospodarczego na obszarach miejskich – społeczne - Niewystarczające Rozwój usług socjalnych i 38,71% wsparcie dla osób w trudnej przeciwdziałających sytuacji życiowej, rodzin oraz w Otwarta przestrzeń utworzona, lub bezrobociu zakresie opieki nad osobami rekultywowana na obszarach miejskich – 2 starszymi i niepełnosprawnymi Wykorzystanie potencjału Rewitalizacja społeczno- Gmina Tuchola 7068 m 6. przyrodniczego i Niewystarczające gospodarcza Powiat Tucholski Budynki publiczne lub komercyjne kulturowego – Aktywna wykorzystanie i ochrona wybudowane lub wyremontowane na ochrona zasobów walorów przyrodniczych i obszarach miejskich – 6290 m2 przyrodniczych i dziedzictwa kulturowych – kulturowego Niezadowalający stan obiektów Liczba obiektów infrastruktury dziedzictwa kulturowego zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach – 5 szt.

Liczba miejsc w infrastrukturze przedszkolnej – 544 osób Adaptacja istniejących obiektów Gmina Cekcyn Dostosowanie kompetencji Liczba miejsc w objętej wsparciem Niezadowalająca jakość lub budowa nowych na mieszkańców do potrzeb infrastrukturze przedszkolnej w zakresie edukacji – Niewystarczający potrzeby zwiększania liczby Gmina Kęsowo 7. rynku pracy – Wzrost liczby opieki nad dziećmi lub infrastrukturze wskaźnik dzieci objętych miejsc przedszkolnych oraz dzieci objętych edukacją Gmina Lubiewo edukacyjnej – 5444 osób edukacją przedszkolną poprawa jakości świadczenia przedszkolną. usług edukacyjnych Gmina Śliwice Liczna obiektów infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 4 szt. Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym - 62% Nasilające się problemy Rozwój usług socjalnych Rozwój usług opieki nad 8. Gmina Gostycyn Liczba osób, które powróciły na rynek społeczne – Niski odsetek i przeciwdziałających dziećmi w wieku do lat 3 dzieci objętych opieką bezrobociu - Rozwój form pracy po przerwie związanej

106 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań żłobkową wsparcia w zakresie opieki nad urodzeniem/wychowaniem dziecka, po dziećmi do lat 3 opuszczeniu programu – 3 osoby Liczba osób pozostających bez pracy, które znalazły pracę lub poszukują pracy po opuszczeniu programu – 2 osoby Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, które funkcjonują 2 lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 33,33% Liczba osób opiekujących się dziećmi w wieku do lat 3 objętych wsparciem w programie – 2 osoby Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 – 5 szt. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały Gmina Cekcyn kwalifikacje po opuszczeniu programu – 635 osób Gmina Gostycyn Nasilające się problemy Rozwój usług socjalnych i Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub społeczne – Bardzo wysoki przeciwdziałających Aktywizacja społeczno- Gmina Kęsowo wykluczeniem społecznym poszukujących wskaźnik osób bezrobotnych, bezrobociu - Zmniejszenie zawodowa osób, rodzin i grup pracy po opuszczeniu programu – 195 9. zwłaszcza wśród osób Gmina Lubiewo poziomu bezrobocia i zagrożonych ubóstwem lub osób młodych; Duży udział osób korzystania z pomocy wykluczeniem społecznym korzystających z pomocy Gmina Śliwice społecznej Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub społecznej Gmina Tuchola wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z Powiat Tucholski pracującymi na własny rachunek – 75 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 107 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 73 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 678 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 90 osób

Rozwój usług socjalnych i Inicjatywy ukierunkowane na przeciwdziałających rozwój i poprawę dostępu do Nasilające się problemy Liczba wspartych w programie miejsc bezrobociu - Zmniejszenie usług wsparcia rodziny, usług społeczne – Duży udział osób świadczenia usług społecznych poziomu bezrobocia i opiekuńczych nad osobami korzystających z pomocy Gmina Gostycyn istniejących po zakończeniu projektu – 4 korzystania z pomocy społecznej; Niewystarczające starszymi i niepełnosprawnymi; szt. 10. społecznej; Rozwój form opieki Gmina Kęsowo wsparcie dla osób w trudnej Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub nad osobami Rozwój usług społecznych na sytuacji życiowej, rodzin oraz w wykluczeniem społecznym objętych niepełnosprawnymi i rzecz aktywizacji społeczno- zakresie opieki nad osobami usługami społecznymi świadczonymi w wymagającymi wsparcia; zawodowej osób zagrożonych starszymi i niepełnosprawnymi interesie ogólnym w programie – 70 osób Rozwój usług wspierających ubóstwem lub wykluczeniem rodzinę społecznym

Niezadowalająca jakość Dostosowanie kompetencji Realizacja działań, Liczba miejsc wychowania edukacji – Niezadowalający mieszkańców do potrzeb ukierunkowanych na rozwijanie Gmina Cekcyn przedszkolnego, które funkcjonują 2 lata poziom kształcenia; Uboga rynku pracy – Poprawa jakości kompetencji kluczowych w po uzyskaniu dofinansowania ze środków 11. Gmina Gostycyn oferta prorozwojowych zajęć oraz wzrost różnorodności zakresie TIK, nauk EFS – 87% form kształcenia dla uczniów i matematyczno-przyrodniczych, edukacyjnych; Niewystarczające Gmina Kęsowo doradztwo zawodowe nauczycieli, szczególnie w języków obcych, kreatywności, Liczba dzieci objętych w ramach programu zakresie kompetencji innowacyjności i pracy dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich

108 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań kluczowych; Rozwój form zespołowej; Gmina Lubiewo szanse edukacyjne w edukacji doradztwa zawodowego od przedszkolnej – 872 osoby poziomu gimnazjalnego Podniesienie kompetencji lub Gmina Śliwice kwalifikacji nauczycieli oraz Liczba miejsc wychowania przedszkolnego pracowników pedagogicznych, Gmina Tuchola dofinansowanych w programie – 414 szt. ukierunkowane na rozwój Powiat Tucholski Liczba nauczycieli objętych wsparciem w kompetencji kluczowych programie – 190 osób uczniów i indywidualnego podejścia do ucznia; Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po Rozwój doradztwa edukacyjno- opuszczeniu programu – 190 osób zawodowego; Liczba uczniów, którzy nabyli Działania w zakresie kompetencje kluczowe po opuszczeniu wyposażenia/doposażenia programu - 3 363 osoby szkół w nowoczesny sprzęt i Liczba szkół i placówek systemu oświaty materiały dydaktyczne wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 20 szt. Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych - 25 szt. Liczba nauczycieli prowadzących zajęcia z wykorzystaniem TIK dzięki EFS – 25 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w zakresie TIK w ramach programu – 80 osób Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 3 363 osoby 109 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych - 20 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie – 25 szt. Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych Realizacja wysokiej jakości staży wsparciem w programie, uczestniczących i praktyk zawodowych dla w kształceniu lub pracujących po 6 uczniów szkół i placówek miesiącach po ukończeniu nauki - 756 kształcenia zawodowego we osób współpracy z pracodawcami Liczba nauczycieli kształcenia Realizacja dodatkowych zajęć zawodowego oraz instruktorów Dostosowanie kompetencji pozalekcyjnych i pozaszkolnych praktycznej nauki zawodu, którzy uzyskali Niezadowalająca jakość mieszkańców do potrzeb edukacji – Niedostosowanie rynku pracy – Wsparcie w zakresie przedmiotów kwalifikacje lub nabyli kompetencje po zawodowych i związanych z 12. kształcenia zawodowego i kształcenia zawodowego i Powiat Tucholski opuszczeniu programu – 21 osób nimi kursów i szkoleń, szkolenia do potrzeb rynku ustawicznego ułatwiającego dostosowanych do potrzeb Liczba uczniów szkół i placówek pracy zdobycie kompetencji pracodawców kształcenia zawodowego uczestniczących pożądanych na rynku pracy w stażach i praktykach u pracodawcy – Wsparcie nauczycieli 296 osób kształcenia zawodowego ukierunkowane na podniesienie Liczba nauczycieli kształcenia kompetencji lub kwalifikacji zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie - 21 osób

Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystujących

110 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Zidentyfikowany Zasięg terytorialny L.p. Cel Sposób realizacji celu Wskaźniki celu problem działań doposażenie zakupione dzięki EFS – 3 szt.

Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego – 3 szt.

Źródło: Opracowanie własne 111 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

5. Tryb i zasady naboru projektów do Strategii

Nabór propozycji projektów do Strategii Obszaru Rozwoju Społeczno - Gospodarczego Powiatu Tucholskiego przeprowadzono przy zachowaniu partnerskiego modelu współpracy, tj. udziału m.in. jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, partnerów społecznych oraz gospodarczych, instytucji rynku pracy, organizacji skupiających pracodawców, instytucji pomocy i integracji społecznej, Lokalnych Grup Działania, szkół i placówek prowadzących kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, kościołów i związków wyznaniowych.

Idea partnerstwa była realizowana od samego początku prac nad Strategią. W części diagnostycznej dokumentu dokonano analizy stanu obecnego, problemów i potrzeb rozwojowych całego obszaru w odniesieniu do potrzeb ww. interesariuszy. Gotowa diagnoza została przedstawiona i skonsultowana z partnerami społecznymi podczas otwartego spotkania zorganizowanego w Starostwie Powiatowym. Na spotkaniu tym przedstawiono wzór fiszki projektowej oraz ogłoszono nabór propozycji projektowych do Strategii. Informacja o naborze została podana do wiadomości publicznej także za pośrednictwem strony internetowej Starostwa Powiatowego w Tucholi – www.powiat.tuchola.pl. Propozycje projektowe należało zgłaszać na formularzu omówionej na spotkaniu fiszki projektowej. Ideą naboru pomysłów projektowych było poznanie jak największej liczby planów i pomysłów na dalszy rozwój ORSG w latach 2015 – 2020. Dlatego też nabór fiszek projektowych nie ograniczał się jedynie do obszarów objętych polityką terytorialną.

Procedura wyboru propozycji projektów przewidzianych do finansowania w ramach polityki terytorialnej miała charakter dwuetapowy.

Wstępna selekcja (I etap) polegała na ocenie propozycji projektowych pod kątem ich zgodności z Priorytetami Inwestycyjnymi w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszącymi się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej. Kryterium to wynika z Założeń polityki terytorialnej województwa kujawsko- pomorskiego na lata 2014-2020, gdzie wskazano źródła finansowania działań realizowanych w ramach Strategii ORSG i ma charakter kryterium dostępu. Oznacza to, że propozycje, które spełniły kryterium zgodności z Priorytetami Inwestycyjnymi trafiły na listę projektów poddanych dalszej ocenie, natomiast pozostałe przedsięwzięcia znalazły się na liście komplementarnej.

Tabela 32. Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P na lata 2014-2020 odnoszące się do poziomu powiatowego polityki terytorialnej Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego:

4c - Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym

4e - Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu

6b - Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie

6c - Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego

9b - Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich

10a - Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i

112 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego:

uczenia się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej

Europejski Fundusz Społeczny:

8iv - Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę

9i - Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie

9iv - Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym

10i – Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia

10iv - Lepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Założeń polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014-2020.

II etap wyboru polegał na wskazaniu przedsięwzięć priorytetowych dla ORSG do realizacji w okresie programowania 2014 – 2020. Wyboru zadań mających największy wpływ na rozwój obszaru w kolejnych latach dokonano z uwzględnieniem następujących kryteriów przyjętych przez Komitet Sterujący ORSG Powiatu Tucholskiego:

. stopień w jakim projekt wpłynie na realizację założeń strategii województwa . stopień w jakim projekt wpłynie na rozwiązanie problemów danego obszaru . stopień przygotowania inwestycji do realizacji . termin zakończenia realizacji przedsięwzięcia do 31 grudnia 2018 r.

Ocena przedsięwzięć z uwzględnieniem powyższych kryteriów pozwoliła utworzyć listę podstawową i listę rezerwową propozycji projektów do Strategii ORSG. Każda z nich została podzielona na dwie części – pierwsza zawiera projekty finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a druga przedsięwzięcia finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Komitet Sterujący ORSG rekomenduje do realizacji propozycje projektowe znajdujące się na liście podstawowej i rezerwowej potwierdzając, iż:

. wpłyną pozytywnie w znacznym stopniu na realizację założeń strategii województwa . wpłyną pozytywnie w znacznym stopniu na rozwiązywanie problemów ORSG Powiatu Tucholskiego . zaplanowane są w stopniu pozwalającym na ocenę ich zgodności ze strategią województwa oraz strategią ORSG Powiatu Tucholskiego, a dalsze przygotowanie do realizacji ściśle powiązane jest z terminami ogłoszenia konkursów oraz zapewnienia finansowania.

Postanowienia Komitetu Sterującego w sprawie kryteriów wyboru projektów przedstawia uchwała Komitetu Sterującego ORSG stanowiąca załącznik nr 23 do Strategii. 113 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

W sytuacji, gdy projekt z listy podstawowej zgłoszony przez danego beneficjenta nie będzie mógł zostać zrealizowany, zastąpi go projekt z listy rezerwowej, którego wnioskodawcą jest ten sam beneficjent. Jeżeli po zrealizowaniu wszystkich projektów z listy podstawowej pozostaną oszczędności tzn. pula środków przeznaczonych na politykę terytorialną dla ORSG nie zostanie w pełni wykorzystana, możliwość realizacji uzyskają projekty z listy rezerwowej. Decyzję o tym, które przedsięwzięcie przenieść na listę podstawową i skierować do konkursu, podejmie Komitet Sterujący.

Propozycje projektów z listy komplementarnej przewidziane zostały do finansowania poza polityką terytorialną tj. z innych dostępnych źródeł. Utworzenie listy komplementarnej przedsięwzięć do Strategii ORSG ma na celu pokazanie planowanych działań rozwojowych także w obszarach nie objętych polityką terytorialną w szczególności tych wpływających na rozwój gospodarczy obszaru, niwelujących bezrobocie oraz zwiększających zatrudnienie. W efekcie wszystkie listy planowanych zadań przedstawią spójny obraz kierunków rozwoju Powiatu. 6. Lista przedsięwzięć oraz instrumenty realizacji

Podczas naboru propozycji projektowych wpłynęły 234 fiszki projektowe o łącznej wartości 277 246 020,28 zł, z czego:

. 53 na liście podstawowej (37 909 497,17 zł), . 64 na liście rezerwowej (82 214 208,80 zł), . 118 na liście komplementarnej (157 122 314,31 zł).

Tabela 33. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na źródła finansowania Udział dofinansowania Źródło Wartość całkowita propozycji Wartość dofinansowania propozycji projektowych finansowania projektowych propozycji projektowych w podziale na źródła finansowania

EFS 12 424 381,32 zł 10 439 440,49 zł 37,22% EFRR 25 485 115,85 zł 17 607 831,46 zł 62,78%

Całkowita wartość 37 909 497,17 zł 28 047 271,95 zł 100% projektów Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych.

114 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Tabela 34. Wartość projektów z listy podstawowej w podziale na Priorytety Inwestycyjne w ramach RPO WK-P 2014-2020 Priorytet inwestycyjny Wartość w ramach RPO WK-P Wartość projektów % udział % udział dofinansowania 2014-2020

. 4c 1 648 987,91 zł 4,35% 1 298 635,07 zł 4,63%

. 4e 2 873 216,40 zł 7,58% 1 867 283,58 zł 6,66%

. 6b 9 755 522,74 zł 25,73% 6 887 670,44 zł 24,56%

. 6c 550 000,00 zł 1,45% 467 500,00 zł 1,67%

. 9b 3 668 150,18 zł 9,68% 3 117 927,65 zł 11,12%

. 10a 6 989 238,62 zł 18,44% 3 968 814,72 zł 14,15%

. 8iv 148 655,00 zł 0,39% 125 655,00 zł 0,45%

. 9i 3 181 000,00 zł 8,39% 2 704 100,00 zł 9,64%

. 9iv 867 535,00 zł 2,29% 747 535,00 zł 2,67%

. 10i 5 903 931,32 zł 15,57% 4 887 379,49 zł 17,43%

. 10iv 2 323 260,00 zł 6,13% 1 974 771,00 zł 7,04%

Całkowita wartość 37 909 497,17 zł 100 28 047 271,95 zł 100 projektów Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych 115 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Lista podstawowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFRR

Tabela 35. Lista podstawowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFRR Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Liczba miejsc w infrastrukturze przedszkolnej – 175 osób Liczba obiektów infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 1 szt. 2 077 218,93 Budowa przedszkola Niewystarczający II kwartał Liczba miejsc w objętej EFRR 1. wraz z wyposażeniem Gmina Cekcyn wskaźnik dzieci objętych 2015-II Cekcyn 3 615 603,74 10a wsparciem infrastrukturze 1 538 384,81 w Cekcynie edukacją przedszkolną kwartał 2018 w zakresie opieki nad środki własne dziećmi lub infrastrukturze edukacyjnej – 175 osób

Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym – szacowany - 70%

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków – Niska efektywność 1 szt. Modernizacja energetyczna oraz Szacowany roczny spadek energetyczna budynku niewielkie wykorzystanie 398 635,07 II kwartał emisji gazów cieplarnianych Domu Dziennego Gmina odnawialnych źródeł EFRR 2. 2016 – maj Gostycyn 590 164,38 4c dla budynku – 78,310 t Pobytu przy ulicy Gostycyn energii w budynkach 191 529,31 2018 CO /rok Słonecznej 4 w użyteczności publicznej i środki własne 2 Gostycynie wielorodzinnych Zmniejszenie Rocznego budynkach mieszkalnych zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych – 145 642,720 kWh/rok

116 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Budowa kolektora sanitarnego tłocznego z terenu gminy Gostycyn do systemu kanalizacji Miasta i Gminy Tuchola Odsetek ludności realizowanego w korzystającej z oczyszczalni dwóch etapach Niewystarczający stopień 2 154 630,72 zł Przedsiębiorstw ścieków – 83% (Kolektor przebiega zwodociągowania i III kwartał EFRR o Usługowo Gmina 3. przez następujące skanalizowania gmin, 2015 – 3 163 300,00 1 008 669,28 zł 6b Liczba dodatkowych osób Handlowe Gostycyn miejscowości: zwłaszcza na obszarach 31.12.2016 środki własne korzystających z „Kamionka” Gostycyn, Łyskowo wiejskich ulepszonego oczyszczania oraz Tuchola - koszty ścieków –5 604 RLM dotyczące części leżącej w gminie Tuchola zostały uznane za niekwalifikowalne, co zostało zapisane w fiszce) Liczba lamp wymienionych Oświetlenie terenów na energooszczędne – 10 użyteczności publicznej 85 000,00 Wysoka I kwartał szt. jako źródło Gmina Gmina EFRR 4. energochłonność 2017- III 100 000,00 4e niskoemisyjnej energii Gostycyn Gostycyn 15 000,00 Szacowany roczny spadek oświetlenia ulicznego kwartał 2017 na terenie gminy środki własne emisji gazów cieplarnianych Gostycyn - 1,32 t

Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem 212 500,00 przedszkolnym - 85% Doposażenie punktów Niewystarczający I kwartał Gmina EFRR 5. przedszkolnych na Gmina Kęsowo wskaźnik dzieci objętych 2018-IV 250 000,00 10a Kęsowo 37 500,00 Liczba miejsc w objętej terenie Gminy Kęsowo edukacją przedszkolną kwartał 2018 środki własne wsparciem infrastrukturze w zakresie opieki nad dziećmi lub infrastrukturze 117 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania edukacyjnej – 150 osób

Liczb miejsc w infrastrukturze przedszkolnej – 150 osób

Liczba obiektów infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 1 szt. Liczba zabytków nieruchomych objętych wsparciem - 1 szt. Parafia Parafia 127 500,00 Wzrost oczekiwanej liczby Rzymsko- Niezadowalający stan III kwartał Rzymsko- Remont zabytkowego EFRR odwiedzin w objętych 6. Katolicka obiektów dziedzictwa 2016 – IV Katolicka 150 000,00 6c kościoła w Kęsowie 22 500,00 wsparciem miejscach Jeleńcz - kulturowego kwartał 2018 Jeleńcz - środki własne należących do dziedzictwa Kęsowo Kęsowo kulturalnego i naturalnego oraz stanowiących atrakcje turystyczne – 100 osób/ rok Rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 240 Chojnice- Świecie od Długość wybudowanych km 12+853 do km 434 514,18 ścieżek rowerowych – Niedostatecznie II kwartał 14+303 polegająca na Żalno- EFRR 1,45km 7. Gmina Kęsowo rozwinięta sieć ciągów 2018 – IV 721 784,36 4e budowie drogi dla Piastoszyn 287 270,18 pieszo-rowerowych kwartał 2018 Szacowany roczny spadek rowerów wraz z środki własne emisji gazów cieplarnianych infrastrukturą i – 170 t CO urządzeniami 2 budowlanymi Rozbudowa i Zespół Szkół 839 095,79 Liczba miejsc w Niewystarczający przebudowa Zespołu im. Wojska EFRR infrastrukturze 8. Gmina Lubiewo wskaźnik dzieci objętych 01-12.2017 1 571 141,73 10a Szkół im. Wojska Polskiego w 732 045,94 przedszkolnej – 69 osób edukacją przedszkolną Polskiego w Lubiewie Lubiewie środki własne Liczba miejsc w objętej

118 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania na potrzeby wsparciem infrastrukturze wygenerowania w zakresie opieki nad dodatkowych miejsc dziećmi lub infrastrukturze przedszkolnych edukacyjnej – 69 osób Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym – 43,11% Liczba obiektów infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 1 szt. Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni Przebudowa i remont ścieków – 51,30 % stacji uzdatniania wody Niewystarczający stopień 1 381 320,71 w miejscowości zwodociągowania i Liczba wspartych stacji 06.2016- Gmina EFRR 9. Lubiewo, przebudowa i Gmina Lubiewo skanalizowania gmin, 1 998 852,32 6b uzdatniania wody – 1 szt. 07.2018 Lubiewo 617 531,61 remont istniejących zwłaszcza na obszarach środki własne Liczba dodatkowych osób przepompowni wiejskich korzystających z ścieków ulepszonego zaopatrzenia w wodę – 766 osób Długość wybudowanych ścieżek rowerowych – 1,5 Budowa ścieżki 267 000,00 km Niedostatecznie rowerowej na odcinku Bysław- EFRR 10. Gmina Lubiewo rozwinięta sieć ciągów 05-09.2017 356 000,00 4e Bysław-Bysławek- II Bysławek 89 000,00 Szacowany roczny spadek pieszo-rowerowych etap 1500m środki własne emisji gazów cieplarnianych – 80,04 t

Liczba lamp wymienionych Modernizacja 315 000,00 na energooszczędne – 200 oświetlenia ulicznego z Wysoka 04.2017- Gmina EFRR szt. 11. zastosowaniem Gmina Lubiewo energochłonność 420 000,00 4e 04.2018 Lubiewo 105 000,00 technologii LED na oświetlenia ulicznego środki własne Szacowany roczny spadek terenie gminy Lubiewo emisji gazów cieplarnianych 119 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania – 185,12 t

Liczba miejsc w infrastrukturze przedszkolnej – 150 osób Tworzenie nowych miejsc dla dzieci oraz Liczba miejsc w objętej rozszerzenie wsparciem infrastrukturze świadczenia usług w zakresie opieki nad edukacji przedszkolnej 840 000,00 dziećmi lub infrastrukturze Niewystarczający w przedszkolu 01.07.2015- Przedszkole EFRR edukacyjnej – 150 osób 12. Gmina Śliwice wskaźnik dzieci objętych 1 552 493,15 10a BOROWIACZEK 30.06.2018 Borowiaczek 712 493,15 edukacją przedszkolną Odsetek dzieci w wieku 3-4 poprzez adaptację, środki własne lata objętych wychowaniem rozbudowę, przedszkolnym – 48,30 % nadbudowę istniejącego Liczba obiektów przedszkola infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 1 szt. Długość wybudowanej kanalizacji sanitarnej – 1 670,50 m

Budowa sieci Długość wybudowanej sieci Niewystarczający stopień wodociągowej, 948 914,01 wodociągowej – 1 148,50 m zwodociągowania i kanalizacji sanitarnej na 01.07.2015 – EFRR 13. Gmina Śliwice skanalizowania gmin, Śliwice 1 116 369,42 6b Przewidywana liczba osób ul. Łowieckiej, 31.08.2020 167 455,41 zwłaszcza na obszarach korzystających z Grzybowej i Środki własne wiejskich ulepszonego oczyszczania Borowiackiej ścieków – 252 osób Przewidywana liczba osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia

120 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania w wodę – 252 osób

Wskaźnik ożywienia społeczno-gospodarczego na obszarach miejskich – 38,71% Otwarta przestrzeń utworzona, lub rekultywowana na Walka z wykluczeniem Nasilające się problemy obszarach miejskich – społecznym wraz z społeczne 2 245 394,15 7068 m2 integracją mniejszości 01.01.2018- EFRR 14. narodowych i Gmina Tuchola Tuchola 2 641 640,18 9b Budynki publiczne lub Niezadowalający stan 31.12.2018 396 246,03 etnicznych na terenie komercyjne wybudowane obiektów dziedzictwa środki własne Starówki w Tucholi, lub wyremontowane na kulturowego część inwestycyjna obszarach miejskich – 5390 m2 Liczba obiektów infrastruktury zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach – 4 szt. Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków – Niska efektywność 1 szt. energetyczna oraz Zmniejszenie sprzedaży Termomodernizacja niewielkie wykorzystanie 900 000,00 energii cieplnej na cele kompleksu budynków odnawialnych źródeł 01.03.2017- EFRR 15. Gmina Tuchola Tuchola 1 058 823,53 4c komunalno-bytowe – Szkoły Podstawowej nr energii w budynkach 31.12.2017 158 823,53 1215 GJ/rok 3 w Tucholi. użyteczności publicznej i środki własne wielorodzinnych Zmniejszenie rocznego budynkach mieszkalnych zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych – 338 000 kWh/rok 121 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych 100 t CO2

Budynki publiczne lub Niewystarczające komercyjne wybudowane wsparcie dla osób w lub wyremontowane na obszarach miejskich – 900 trudnej sytuacji życiowej, 872 533,50 Powiat Powiat m2 Budowa Powiatowego rodzin oraz w zakresie EFRR 16. Tucholski/ 2017-2018 Tucholski/PC 1 026 510,00 9b Centrum Wsparcia 153 976,50 Liczba obiektów PCPR opieki nad osobami PR starszymi i środki własne infrastruktury niepełnosprawnymi zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach – 1 szt. Liczba zabytków nieruchomych objętych wsparciem – 1 szt. Liczba instytucji kultury Modernizacja i objętych wsparciem 1 – szt. dostosowanie Niewystarczający rozwój zabytkowego budynku infrastruktury związanej Zwiedzający muzea i Muzeum Borów z obsługą ruchu 340 000,00 oddziały w gestii powiatu I kwartał Tucholskich do Powiat Powiat EFRR na 1000 mieszkańców – 62 17. turystycznego 2017-IV 400 000,00 6c pełnienia funkcji Tucholski Tucholski 60 000,00 osoby/1000 mieszkańców Niezadowalający stan kwartał 2018 nowoczesnego środki własne Wzrost oczekiwanej liczby centrum kultury obiektów dziedzictwa odwiedzin w objętych Rezerwatu Biosfery kulturowego wsparciem miejscach Bory Tucholskie należących do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz stanowiących atrakcje turystyczne – 2000 odwiedzin/rok.

122 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Długość wybudowanych Rozbudowa drogi ścieżek rowerowych – 765 769,40 wojewódzkiej nr 240 Niedostatecznie 01.01.2018 – Gmina EFRR 2,55277 km 18. poprzez budowę drogi Gmina Tuchola rozwinięta sieć ciągów 1 275 432,04 4e 30.09.2018 Tuchola 509 662,64 rowerowej na odcinku pieszo-rowerowych Szacowany roczny spadek środki własne Bladowo - Tuchola emisji gazów cieplarnianych – 13,00 t CO2 Wydajność dobowa 2 402 805,00 wybudowanych ujęć wody Niewystarczający stopień 3 Budowa EFRR – 1152 m /d zwodociągowania i Automatycznej Stacji 04.2017- 708 001,00 19. Gmina Cekcyn skanalizowania gmin, Cekcynek 3 477 001,00 6b Liczba wybudowanych ujęć Uzdatniania Wody w 07.2018 środki własne zwłaszcza na obszarach wody – 1 szt. Cekcynku 366 195,00 wiejskich Liczba wspartych stacji WFOŚ uzdatniania wody – 1szt. Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFRR z listy podstawowej stanowi załącznik nr 24 do Strategii

123 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Lista podstawowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFS

Tabela 36. Lista propozycji podstawowa projektów finansowanych w ramach EFS Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu – 60 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub Aktywizacja społeczno wykluczeniem – zawodowa osób społecznym zagrożonych poszukujących pracy po wykluczeniem Bardzo wysoki wskaźnik opuszczeniu programu – społecznym poprzez osób bezrobotnych, 30 osób realizację warsztatów zwłaszcza wśród osób 382 500,00 kompetencji I kwartał Liczba osób zagrożona młodych EFS 1. społecznych, szkolenia Gmina Cekcyn 2016 – IV Gmina Cekcyn 450 000,00 9i ubóstwem lub 67 500,00 zawodowe i 2018 wykluczeniem Duży udział osób środki własne zatrudnienie socjalne społecznym pracujących korzystających z pomocy dla osób zagrożonych po opuszczeniu programu społecznej wykluczeniem – 10 osób społecznym Liczba osób zagrożonych zamieszkujących na ubóstwem lub terenie gminy Cekcyn wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu – 10 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych

124 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania wsparciem w programie – 60 osób Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wparciem w programie – 3 osoby Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po opuszczeniu programu – 209 osób Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 19 osób Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe Niezadowalający poziom 268 345,00 wykorzystują doposażenie kształcenia EFS do prowadzenia zajęć 01.02.2017- 45 100,00 2. Mogę więcej Gmina Cekcyn Gmina Cekcyn 451 000,00 10i edukacyjnych – 2 szt. Uboga oferta 31.06.2018 środki krajowe prorozwojowych zajęć 182 655,00 Liczba szkół i placówek edukacyjnych środki własne systemu oświaty, które wykorzystują sprzęt niezbędny do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – 2 szt. Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 209 osób Liczba nauczycieli 125 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania objętych wparciem w programie – 19 osób Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie –2 szt. Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych lub doposażonych w ramach programu w sprzęt niezbędny do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz uczniami młodszymi – 2 szt. Liczba uczniów zagrożonych przedwczesnym opuszczeniem systemu oświaty objętych wsparciem w programie – 120 osób Liczba uczniów ze specjalnym i potrzebami edukacyjnymi i uczniów młodszych objętych pracą indywidualną – 20 osób „ Dobry start” - Niezadowalający poziom Liczba miejsc 117 629,01 poprawa jakości kształcenia wychowania 09.2018- EFS 3. wychowania Gmina Cekcyn Gmina Cekcyn 138 387,08 10i przedszkolnego, które 06.2019 20 758,06 środki przedszkolnego w Uboga oferta funkcjonują 2 lata po własne Gminie Cekcyn prorozwojowych zajęć uzyskaniu dofinansowania

126 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania edukacyjnych ze środków EFS – 100% Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 1 osoba Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej – 125 osób Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 52 szt. Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 1 osoba Liczba wspartych w programie miejsc świadczenia usług Zwiększenie skali oferty społecznych istniejących wsparcia na rzecz Niewystarczające wsparcie po zakończeniu projektu poprawy dostępu do dla osób w trudnej II kwartał 195 035,00 – 1 szt. usług opiekuńczych nad Gmina sytuacji życiowej, rodzin 2017 – III Gmina EFS 4. 217 535,00 9iv Liczba osób zagrożonych osobami starszymi, z Gostycyn oraz w zakresie opieki nad kwartał Gostycyn 22 500,00 ubóstwem lub niepełnosprawnościami osobami starszymi i 2019 środki własne wykluczeniem i zależnymi w Gminie niepełnosprawnymi społecznym objętych Gostycyn usługami społecznymi świadczonymi w interesie ogólnym - 5 osób 127 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 10 osób Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po opuszczeniu programu – 150 osób Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe Niezadowalający poziom 127 500,00 wykorzystują doposażenie kształcenia II kwartał EFS Gmina do prowadzenia zajęć Nowe techniki uczenia 2017 – IV 15 000,00 5. Kęsowo/ GZO Gmina Kęsowo 150 000,00 10i edukacyjnych – 3 szt. się w Gminie Kęsowo Uboga oferta kwartał środki krajowe Kęsowo prorozwojowych zajęć 2019 7 500,00 Liczba nauczycieli edukacyjnych środki własne objętych wsparciem w programie – 10 osób Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 150 osób Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie – 3 szt. Liczba osób zagrożonych Poprawa jakości życia Niewystarczające wsparcie ubóstwem lub mieszkańców gminy dla osób w trudnej 212 500,00 wykluczeniem Kęsowo poprzez sytuacji życiowej, rodzin 01.2016- EFS 6. Gmina Kęsowo Gmina Kęsowo 250 000,00 9iv społecznym objętych świadczenie usług oraz w zakresie opieki nad 12.2017 37 500,00 usługami społecznymi opiekuńczych w osobami starszymi i środki własne świadczonymi w interesie miejscu zamieszkania niepełnosprawnymi ogólnym w programie –

128 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania 15 osób

Liczba wspartych w programie miejsc świadczenia usług społecznych istniejących po zakończeniu projektu - 2 szt. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu - 25 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem Bardzo wysoki wskaźnik osób bezrobotnych, społecznym, zwłaszcza wśród osób 136 000,00 poszukujących pracy po opuszczeniu programu - Aktywność, Rozwój GOPS w młodych EFS 7. 2018 r. Gmina Kęsowo 160 000,00 9i Kariera Kęsowie 24 000,00 25 osób Duży udział osób środki własne Liczba osób zagrożonych korzystających z pomocy ubóstwem lub społecznej wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)- 25 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 129 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 25 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 25 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie - 25 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych usługami społecznymi Niewystarczające wsparcie świadczonymi w interesie dla osób w trudnej IV kwartał 340 000,00 ogólnym w programie – Usługi opiekuńcze dla sytuacji życiowej, rodzin 2016 – IV EFS 8. Gmina Kęsowo Gmina Kęsowo 400 000,00 9iv osób starszych oraz w zakresie opieki nad kwartał 60 000,00 50 osób osobami starszymi i 2018 środki własne Liczba wspartych w niepełnosprawnymi programie miejsc świadczenia usług społecznych istniejących po zakończeniu projektu – 1 szt. Niezadowalający poziom IV kwartał 340 000,00 Liczba dzieci objętych w Uczę się i poznaje świat kształcenia 2016 – IV EFS ramach programu 9. Gmina Kęsowo Gmina Kęsowo 400 000,00 10i od przedszkola kwartał 60 000,00 dodatkowymi zajęciami Uboga oferta 2018 środki własne zwiększającymi ich szanse

130 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania prorozwojowych zajęć edukacyjne w edukacji edukacyjnych przedszkolnej – 150 osób Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują 2 lata po uzyskania dofinansowania ze środków EFS - 100%

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 150 szt.

Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 4 osoby

Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 4 osoby Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które Niewystarczające wsparcie Wsparcie osób 123 250,00 uzyskały kwalifikacje po dla osób w trudnej I kwartał niepełnosprawnych w EFS opuszczeniu programu – GOPS w sytuacji życiowej, rodzin 2017 - IV Gmina 10. tym osób z 145 000,00 21 750,00 9i Lubiewie oraz w zakresie opieki nad kwartał Lubiewo 28 osób zaburzeniami środki własne osobami starszymi i 2018 psychicznymi Liczba osób zagrożonych niepełnosprawnymi ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujących pracy po 131 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania opuszczeniu programu – 10 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek – 3 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 3 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 28 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 28 osób

Aktywizacja społeczno Fundacja Duży udział osób I kwartał 340 000,00 Liczba osób zagrożonych – zawodowa osób Gospodarcza korzystających z pomocy 2017 - IV Gmina EFS ubóstwem lub 11. zagrożonych Pro Europa, społecznej 400 000,00 9i wykluczeniem kwartał Lubiewo 60 000,00 wykluczeniem w gminie partner Gmina społecznym, które 2018 środki własne Lubiewo Lubiewo Bardzo wysoki wskaźnik uzyskały kwalifikacje po

132 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania osób bezrobotnych, opuszczeniu programu – zwłaszcza wśród osób 40 osób młodych Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujące pracy po opuszczeniu programu – 14 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek – 6 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 6 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 40 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 4 osoby

Aktywny przedszkolak Niezadowalający poziom I kw. 2017- Gmina 170 000,00 Liczba miejsc 12. Gmina Lubiewo 200 000,00 10i – zdolny uczeń kształcenia grudzień Lubiewo EFS wychowania 133 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania 2018 30 000,00 przedszkolnego, które Uboga oferta środki własne funkcjonują 2 lata po prorozwojowych zajęć uzyskania dofinansowania edukacyjnych ze środków EFS – 100 %

Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej – 94 osoby Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 2 osoby

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 69 szt.

Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 2 osoby

Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje Niezadowalający poziom 136 000,00 kluczowe po opuszczeniu kształcenia III kwartał EFS Europejczyk XXI 2016 – III Gmina 16 000,00 programu – 100 osób 13. Gmina Lubiewo 160 000,00 10i wieku Uboga oferta kwartał Lubiewo środki krajowe Liczba uczniów objętych prorozwojowych zajęć 2018 8 000,00 wsparciem w zakresie edukacyjnych środki własne rozwijania kompetencji kluczowych w programie

134 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania – 100 osób

Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie – 2 szt.

Liczba szkół, w których pracowanie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt.

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt.

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt.

Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje Niezadowalający poziom 119 850,00 kształcenia III kwartał EFS kluczowe po opuszczeniu Gimnazjalista – artysta - 2016 – III Gmina 14 100,00 programu – 48 osób 14. Gmina Lubiewo 141 000,00 10i dokumentalista Uboga oferta kwartał Lubiewo środki krajowe Liczba uczniów objętych prorozwojowych zajęć 2018 7 050,00 wsparciem w zakresie edukacyjnych środki własne rozwijania kompetencji kluczowych w programie 135 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania – 48 osób

Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie – 2 szt.

Liczba szkół, w których pracowanie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt.

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt.

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt.

Liczba szkół, w których Niezadowalający poziom 119 000,00 pracownie przedmiotowe kształcenia EFS wykorzystują doposażenie Z matematyką za pan 01.09.2015- 14 000,00 do prowadzenia zajęć 15. Gmina Śliwice Gmina Śliwice 140 000,00 10i brat Uboga oferta 30.06.2018 środki krajowe edukacyjnych – 3 szt. prorozwojowych zajęć 7 000,00 edukacyjnych środki własne Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe

136 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania zostały doposażone w programie – 3 szt.

Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 180 osób

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 3 szt.

Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 3 szt.

Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po opuszczeniu programu – 180 osób Liczba miejsc 85 000,00 Nowoczesne Niezadowalający poziom wychowania 09.2015- EFS 16. przedszkole - Gmina Śliwice kształcenia Gmina Śliwice 100 000,00 10i przedszkolnego, które 06.2018 15 000,00 wykwalifikowana kadra środki własne funkcjonują 2 lata po uzyskaniu dofinansowania 137 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania ze środków EFS – 20 %

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 28 szt.

Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej –150 osób

Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 2 osoby Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 2 osoby Aktywizacja społeczno Liczba osób zagrożonych – zawodowa osób ubóstwem lub zagrożonych Duży udział osób wykluczeniem wykluczeniem korzystających z pomocy społecznym, które 255 000,00 społecznym poprzez społecznej I kwartał uzyskały kwalifikacje po EFS realizację warsztatów GOPS w 2016-IV opuszczeniu programu – 17. Gmina Śliwice 300 000,00 45 000,00 9i kompetencji Śliwicach Bardzo wysoki wskaźnik kwartał 45 osób środki własne społecznych, szkolenia osób bezrobotnych, 2018 Liczba osób zagrożonych zawodowe i zwłaszcza wśród osób zatrudnienie socjalne młodych ubóstwem lub dla osób zagrożonych wykluczeniem wykluczeniem społecznym

138 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania społecznym poszukujących pracy po zamieszkujących na opuszczeniu programu – terenie gminy Śliwice (I 16 osób etap) Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek – 7 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 7 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 45 osób Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 0 osób 139 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu – 30 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem Aktywizacja społeczno – zawodowa osób społecznym zagrożonych poszukujących pracy po wykluczeniem opuszczeniu programu – społecznym poprzez Bardzo wysoki wskaźnik 11 osób realizację warsztatów osób bezrobotnych, kompetencji zwłaszcza wśród osób I kwartał 170 000,00 Liczba osób zagrożonych społecznych, szkolenia GOPS w młodych 2019 – IV EFS 18. Gmina Śliwice 200 000,00 9i ubóstwem lub zawodowe i Śliwicach kwartał 30 000,00 wykluczeniem zatrudnienie socjalne Duży udział osób 2020 środki własne dla osób zagrożonych korzystających z pomocy społecznym pracujących wykluczeniem społecznej po opuszczeniu programu społecznym (łącznie z pracującymi na zamieszkujących na własny rachunek – 5 osób terenie gminy Śliwice (II etap) Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 5 osób

140 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 30 osób Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 0 osób

Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu: - 124 osoby Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje „RAZEM KU kluczowe po opuszczeniu PRZYSZŁOŚCI” - Niezadowalający poziom 1 927 766,85 EFS programu - 1905 osób program rozwijania kształcenia 226 796,10 Liczba szkół i placówek kompetencji -1.01.2016- 2 267 961,00 środki krajowe 19. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 10i systemu oświaty kluczowych uczniów Uboga oferta 31.12.2018 113 398,05 środki wykorzystujących sprzęt szkół podstawowych i prorozwojowych zajęć własne TIK do prowadzenia gimnazjalnych na edukacyjnych zajęć edukacyjnych – terenie gminy Tuchola 9 szt. Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 9 szt. Liczba nauczycieli 141 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania prowadzących zajęcia z wykorzystaniem TIK dzięki EFS – 25 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w zakresie TIK w ramach programu – 78 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie - 124 osoby Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie - 1905 osób Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych - 9 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie - 9 szt.

Liczba uczniów, którzy

Program rozwoju nabyli kompetencje 135 000,00 doradztwa zawodowego kluczowe po opuszczeniu Niewystarczające 01.01.2016- EFS 20. w szkołach Gmina Tuchola Gmina Tuchola 150 000,00 10i programu – 495 osób doradztwo zawodowe 31.12.2018 15 000,00 gimnazjalnych gminy środki krajowe Liczba uczniów objętych Tuchola, część I 7 500,00 wsparciem w zakresie środki własne rozwijania kompetencji

142 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania kluczowych w programie – 495 osób Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 2 osoby Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 2 osoby Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt. Liczba szkół i placówek systemu oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt. Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie – 2 szt. Aktywne włączenie Powiat Duży udział osób 01.2016- Powiat 130 560,00 Liczba osób zagrożonych 21. 153 600,00 9i oraz zwiększenie szans Tucholski/PCP korzystających z pomocy 12.2018 Tucholski EFS ubóstwem lub 143 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania usamodzielnianych R społecznej 23 040,00 wykluczeniem wychowanków środki własne społecznym, które z instytucjonalnej i Bardzo wysoki wskaźnik uzyskały kwalifikacje po rodzinnej pieczy osób bezrobotnych, opuszczeniu programu – zastępczej (2016-2018) zwłaszcza wśród osób 10 osób młodych Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujących pracy po opuszczeniu programu – 10 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 3 osoby Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 3 osoby Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie –

144 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania 12 osób Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 1 osoba Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu – 7 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym Duży udział osób poszukujących pracy po Aktywne włączenie korzystających z pomocy opuszczeniu programu – oraz zwiększenie szans społecznej 87 040,00 7 osób usamodzielnianych Powiat 01.2019- Powiat EFS 22. wychowanków Tucholski/PCP 102 400,00 9i Liczba osób zagrożonych Bardzo wysoki wskaźnik 12.2020 Tucholski 15 360,00 z instytucjonalnej i R ubóstwem lub osób bezrobotnych, środki własne rodzinnej pieczy wykluczeniem zwłaszcza wśród osób zastępczej (2019-2020) społecznym pracujących młodych po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 2 osoby Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 2 145 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania osoby Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 8 osób Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 1 osoba Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie, uczestniczących w kształceniu lub pracujących po 6 miesiącach po ukończeniu nauki – Szkoła Inkubatorem 436 050,00 45 osób Nowoczesności - Powiat Niedostosowanie EFS absolwent kluczowym Tucholski/Centr kształcenia zawodowego i 1.12.2015- Powiat 51 300,00 Liczba nauczycieli 23. 513 000,00 10iv partnerem rynku pracy um Edukacji szkolenia do potrzeb 31.08.2018 Tucholski środki krajowe kształcenia zawodowego (etap podniesienia Zawodowej rynku pracy 25 650,00 oraz instruktorów kompetencji) środki własne praktycznej nauki zawodu, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 15 osób Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego

146 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy – 60 osób Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie – 15 osób Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie, uczestniczących w kształceniu lub pracujących po 6 miesiącach po ukończeniu nauki – 600 osób Niedostosowanie 1 451 171,00 Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego i I kwartał EFS kształcenia zawodowego szkolenia do potrzeb Powiat 2016-II Powiat 170 726,00 oraz instruktorów 24. Nauka - zawód - praca rynku pracy 1 707 260,00 10iv Tucholski kwartał Tucholski środki krajowe praktycznej nauki

2018 85 363,00 zawodu, którzy uzyskali Niezadowalający poziom środki własne kwalifikacje lub nabyli kształcenia kompetencje po opuszczeniu programu – 6 osób Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystujących doposażenie zakupione dzięki EFS – 2 szt. Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia 147 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy – 200 osób Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie – 6 osób Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego – 2 szt. Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie, uczestniczących w Niedostosowanie kształceniu lub 87 550,00 Zespół Szkół kształcenia zawodowego i pracujących po 6 I kwartał EFS Zawód logistyk – Licealnych i szkolenia do potrzeb miesiącach po ukończeniu 2016-IV Powiat 10 300,00 25. gwarancją na rynku Technicznych rynku pracy 103 000,00 10iv nauki – 111 osób kwartał Tucholski środki krajowe pracy im. Ziemi 2018 5 150,00 Liczba szkół i placówek Tucholskiej Niezadowalający poziom środki własne kształcenia zawodowego kształcenia wykorzystujących doposażenie zakupione dzięki EFS – 1 szt. Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia

148 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy – 36 osób Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego – 1 szt. Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują 2 lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 100% Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub Akademia nabyli kompetencje po Przedszkolaka szansą Niezadowalający poziom opuszczeniu programu – na dobry start – kształcenia 361 840,75 4 osoby centrum wspierania 01.04.2017 - EFS 26. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 453 291,62 10i Liczba dzieci objętych w dzieci i wyrównywania Uboga oferta 31.10.2020 91 450,87 ramach programu szans edukacyjnych w prorozwojowych zajęć środki własne dodatkowymi zajęciami Przedszkolu nr 1 w edukacyjnych Tucholi zwiększającymi ich szanse w edukacji przedszkolnej – 244 osoby Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 90 szt. Liczba nauczycieli 149 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania objętych wsparciem w programie – 4 osoby Liczba osób, które powróciły na rynek pracy po przerwie związanej urodzeniem/wychowanie m dziecka, po opuszczeniu programu – 3 osoby Liczba osób pozostających bez pracy, które znalazły pracę lub poszukują pracy po Utworzenia nowych opuszczeniu programu – miejsc opieki nad 125 655,00 2 osoby dziećmi do lat 3 w Gmina Niski odsetek dzieci 07.2017- Gmina EFS Liczba utworzonych 27. Klubie Dziecięcym 148 655,00 8iv Gostycyn objętych opieką żłobkową 06.2019 Gostycyn 23 000,00 miejsc opieki nad dziećmi „Bajkowa Przystań” w środki własne w wieku do lat 3, które Gostycynie funkcjonują 2 lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 33,33% Liczba osób opiekujących się dziećmi w wieku do lat 3 objętych wsparciem w programie – 2 osoby Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 – 5 szt. Województwo Niezadowalający poziom 416 500,00 Liczba uczniów, którzy Region nauk ścisłych II Kujawsko- kształcenia 1.09.2016- Powiat EFS 28. 490 000,00 10i nabyli kompetencje – edukacja przyszłości Pomorskie/ 09.2018 Tucholski 49 000,00 kluczowe po opuszczeniu Departament Uboga oferta środki inne

150 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Edukacji prorozwojowych zajęć 24 500,00 programu – 276 osób Partner - edukacyjnych środki własne Liczba uczniów objętych Starostwo wsparciem w zakresie Powiatowe rozwijania kompetencji w Tucholi kluczowych w programie – 276 osób Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 18 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 18 osób Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt. Liczba szkół i placówek systemu oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt. Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 2 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w 151 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania programie – 2 szt. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu - 30 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, poszukujących pracy po Bardzo wysoki wskaźnik opuszczeniu programu - osób bezrobotnych, 25 osób Organizacja zajęć (klas) zwłaszcza wśród osób 212 500,00 Liczba osób zagrożonych językowych dla Gmina młodych Gmina EFS 29. do 2020 250 000,00 9i ubóstwem lub wszystkich grup w Gostycyn Gostycyn 37 500,00 wykluczeniem gminie Gostycyn Duży udział osób środki własne społecznym pracujących korzystających z pomocy po opuszczeniu programu społecznej (łącznie z pracującymi na własny rachunek)- 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 2 osoby

152 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie - 5 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu - 50 osób

Liczba osób zagrożonych Organizacja zajęć Bardzo wysoki wskaźnik ubóstwem lub wykluczeniem dodatkowych dla osób bezrobotnych, społecznym, wszystkich grup zwłaszcza wśród osób 297 500,00 wiekowych (np. Gmina młodych Gmina EFS poszukujących pracy po 30. do 2020 350 000,00 9i rytmika, taneczne, Gostycyn Gostycyn 52 500,00 opuszczeniu programu - śpiew, programowanie, Duży udział osób środki własne 5 osób IT itp.)w gminie korzystających z pomocy Liczba osób zagrożonych Gostycyn społecznej ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)- 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub 153 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 50 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie - 5 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po Organizacja zajęć dla Bardzo wysoki wskaźnik opuszczeniu programu - mieszkańców w celu osób bezrobotnych, 50 osób nabycia kwalifikacji i zwłaszcza wśród osób 467 500,00 Gmina młodych Gmina EFS Liczba osób zagrożonych 31. umiejętności do 2020 550 000,00 9i przydatnych na rynku Gostycyn Gostycyn 82 500,00 ubóstwem lub pracy w gminie Duży udział osób środki własne wykluczeniem Gostycyn korzystających z pomocy społecznym, społecznej poszukujących pracy po opuszczeniu programu - 15 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub

154 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)- 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 50 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie - 5 osób Liczba osób zagrożonych Organizacja zajęć i Bardzo wysoki wskaźnik ubóstwem lub spotkań dla osób osób bezrobotnych, wykluczeniem pochodzących z zwłaszcza wśród osób 102 000,00 społecznym, które Gmina młodych Gmina EFS uzyskały kwalifikacje po 32. trudnych rodzin oraz do 2020 120 000,00 9i borykających się z Gostycyn Gostycyn 18 000,00 opuszczeniu programu – problemem patologii w Duży udział osób środki własne 20 osób gminie Gostycyn korzystających z pomocy społecznej Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub 155 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania wykluczeniem społecznym, poszukujących pracy po opuszczeniu programu - 15 osób

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek)- 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 2 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 20 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 3 osoby

156 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Powiązany Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Zasięg Koszt (zł) PI Wskaźniki projektu problem/potencjał realizacji finansowania Niezadowalający poziom kształcenia 385 297,88 Rozwój Przedszkola nr EFS 33. Gmina Tuchola do 2020 Gmina Tuchola 453 291,62 10i 2 w Tucholi Uboga oferta 67 993,74 prorozwojowych zajęć środki własne edukacyjnych Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują 2 lata po uzyskania dofinansowania ze środków EFS - 100% Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 4 osoby Poprawa jakości Niezadowalający poziom 177 650,00 wychowania kształcenia Liczba dzieci objętych w Gmina Gmina EFS 34. przedszkolnego w do 2019 209 000,00 10i ramach programu Gostycyn Uboga oferta Gostycyn 31 350,00 dodatkowymi zajęciami Gminie Gostycyn prorozwojowych zajęć środki własne zwiększającymi ich szanse edukacyjnych edukacyjne w edukacji przedszkolnej -109 osób Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 25 szt. Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 4 osoby Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych.

Plan finansowy realizacji projektów w ramach EFS z listy podstawowej stanowi załącznik nr 25 do Strategii. 157 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Lista rezerwowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFRR

Tabela 37. Lista rezerwowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFRR

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

środki własne: Modernizacja oświetlenia ulicznego III kwartał Wysoka energochłonność oświetlenia 250 000,00zł; 1. z zastosowaniem technologii LED Gmina Cekcyn 2016-I Gmina Cekcyn 1 000 000,00 4e ulicznego EFRR: na terenie gminy Cekcyn kwartał 2019 750 000,00zł Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: Termomodernizacja budynków III kwartał odnawialnych źródeł energii w 92 500,00zł; 2. użyteczności publicznej na terenie Gmina Cekcyn 2016-IV Gmina Cekcyn 370 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i EFRR: Gminy Cekcyn kwartał 2018 wielorodzinnych budynkach 277 500,00zł mieszkalnych Budowa ścieżki pieszo-rowerowej środki własne: wzdłuż drogi powiatowej z Gmina Niedostatecznie rozwinięta sieć Gostycyn - Wielka 125 250,00zł; 3. 2016-2018 835 000,00 4e miejscowości Gostycyn do Gostycyn ciągów pieszo-rowerowych Klonia EFRR: miejscowości Wielka Klonia 709 750,00zł Niska efektywność energetyczna oraz środki własne niewielkie wykorzystanie 30 000,00 Modernizacja energetyczna Gmina odnawialnych źródeł energii w 05.2015 - 4. Kamienica 200 000,00 EFRR 4c budynku byłej szkoły w Kamienicy Gostycyn budynkach użyteczności publicznej i 05.2018 170 000,00 wielorodzinnych budynkach

mieszkalnych środki własne: IV kwartał Modernizacja sal tematycznych GOK w Niezadowalający stan obiektów 60 000,00zł; 5. 2016 - III GOK w Gostycynie 400 000,00 6c GOK Gostycyn Gostycynie dziedzictwa kulturowego EFRR: kwartał 2017 340 000,00zł Termomodernizacja budynków Gmina Niska efektywność energetyczna oraz Instrument wielorodzinnych, Wspólnot i Gostycyn w niewielkie wykorzystanie finansowy – II kwartał Spółdzielni Mieszkaniowych oraz partnerstwie ze odnawialnych źródeł energii w pożyczka 6. 2016 – II Gmina Gostycyn 1 170 000,00 4c budynków użyteczności publicznej wspólnotami i budynkach użyteczności publicznej i (wartość kwartał 2018 zlokalizowanych w terenie Gminy spółdzielniami wielorodzinnych budynkach produktu Gostycyn mieszkaniowy mieszkalnych finansowego od

158 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

mi oraz GOK 100 000 zł do w Gostycynie 2 000 000 zł) środki własne: Modernizacja oświetlenia ulicznego Gmina Wysoka energochłonność oświetlenia 120 000,00zł; 7. 2017-2018 Gmina Kęsowo 800 000,00 4e na terenie miny Kęsowo Kęsowo ulicznego EFRR: 680 000,00zł Parafia środki własne: Rzymsko- Parafia Rzymsko- Remont zabytkowego kościoła w Niezadowalający stan obiektów 15 000,00zł; 8. katolicka 2016-2016 katolicka Jeleńcz- 100 000,00 6c Jeleńczu dziedzictwa kulturowego EFRR: Jeleńcz- Kęsowo 85 000,00zł Kęsowo Gmina Lubiewo w porozumieniu z Gminą środki własne: Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Gostycyn, Niedostatecznie rozwinięta sieć 05.2017- 195 121,95zł; 9. Szumiąca - Piła 500 000,00 4e na odcinku Szumiąca-Piła Powiatem ciągów pieszo-rowerowych 04.2018 EFRR: Tucholskim 304 878,05zł oraz Nadleśnictwem Zamrzenica Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: Termomodernizacja obiektów Gmina odnawialnych źródeł energii w 04.2017- 105 625,00zł; 10. użyteczności publicznej na terenie Gmina Lubiewo 250 000,00 4c Lubiewo budynkach użyteczności publicznej i 09.2018 EFRR: Gminy Lubiewo wielorodzinnych budynkach 144 375,00zł mieszkalnych Parafia środki własne: Rzymskokatoli Parafia 140 000,00zł; Przebudowa i odbudowa cka pw. Niezadowalający stan obiektów Rzymskokatolicka pw. EFRR: 11. ogrodzenia i bram cmentarza 2016-2018 700 000,00 6c Przemienienia dziedzictwa kulturowego Przemienienia 525 000,00zł; rzymskokatolickiego w Bysławiu Pańskiego w Pańskiego w Bysławiu inne środki: Bysławiu 35 000,00zł 159 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: Modernizacja energetyczna odnawialnych źródeł energii w 01.07.2015- 99 000,00zł; 12. budynków użyteczności publicznej Gmina Śliwice Gmina Śliwice 660 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 30.11.2017 EFRR: w Gminie Śliwice wielorodzinnych budynkach 561 000,00zł mieszkalnych Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: Modernizacja energetyczna odnawialnych źródeł energii w 01.07.2015- 147 000,00zł; 13. budynku szkoły podstawowej i Gmina Śliwice Gmina Śliwice 980 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 30.11.2017 EFRR: gimnazjum w Gminie Śliwice wielorodzinnych budynkach 833 000,00zł mieszkalnych Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: Modernizacja energetyczna odnawialnych źródeł energii w 01.07.2015- 55 500,00zł; 14. budynku remizy OSP w Śliwicach Gmina Śliwice Gmina Śliwice 370 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 30.11.2017 EFRR: oraz świetlicy w Śliwiczkach wielorodzinnych budynkach 314 500,00zł mieszkalnych środki własne: Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Niedostatecznie rozwinięta sieć 01.07.2015- 138 000,00zł; 15. Gmina Śliwice Lińsk-Okoniny 930 000,00 4e Lińsk – Okoniny ciągów pieszo-rowerowych 30.11.2017 EFRR: 782 000,00zł środki własne: Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Niedostatecznie rozwinięta sieć 01.07.2015- 180 000,00zł; 16. Gmina Śliwice Lińsk-Wielkie Gacno 1 200 000,00 4e Lińsk – Wielkie Gacno ciągów pieszo-rowerowych 30.11.2017 EFRR: 1 020 000,00zł środki własne: Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Niedostatecznie rozwinięta sieć 01.07.2015- 93 000,00zł; 17. Gmina Śliwice Rosochatka-Śliwice 620 000,00 4e Rosochatka – Śliwice ciągów pieszo-rowerowych 30.11.2017 EFRR: 527 000,00zł

160 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: Termomodernizacja kompleksu odnawialnych źródeł energii w 01.01.2017- 572 500,00zł; 18. budynków Szkoły Podstawowej nr Gmina Tuchola Gmina Tuchola 2 400 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 31.12.2017 EFRR: 1 w Tucholi. wielorodzinnych budynkach 1 827 500,00zł mieszkalnych

Niska efektywność energetyczna oraz środki własne: niewielkie wykorzystanie 150 000,00zł; Termomodernizacja kompleksu odnawialnych źródeł energii w 01.01.2018- EFRR: 19. budynków Szkoły Podstawowej nr Gmina Tuchola Gmina Tuchola 1 100 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 31.12.2018 850 000,00zł; 5 w Tucholi. wielorodzinnych budynkach inne środki: mieszkalnych 100 000,00zł środki własne: Przebudowa oświetlenia miejskiego Wysoka energochłonność oświetlenia 133 875,50zł; 20. w Tucholi na energooszczędne, Gmina Tuchola 03-09.2016 Tuchola 892 500,00 4e ulicznego EFRR: etap 1 758 625,00zł środki własne: Przebudowa oświetlenia miejskiego Wysoka energochłonność oświetlenia 68 625,00zł; 21. w Tucholi na energooszczędne, Gmina Tuchola 03-09.2017 Tuchola 457 500,00 4e ulicznego EFRR: etap 2. 388 875,00zł Niewystarczający stopień środki własne: Rozwój sieci wodno-kanalizacyjnej zwodociągowania i skanalizowania 01.01.2018- 2 997 555,79zł; 22. na terenach wiejskich gminy Gmina Tuchola Gmina Tuchola 19 983 705,22 6b gmin, zwłaszcza na obszarach 31.12.2018 EFRR: Tuchola wiejskich 16 986 149,43zł Niska efektywność energetyczna oraz Termomodernizacja oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: przebudową systemu grzewczego odnawialnych źródeł energii w 01.01.2017 - Urząd Miejski w 300 000,00zł; 23. Gmina Tuchola 2 000 000,00 4c budynku Urzędu Miejskiego w budynkach użyteczności publicznej i 31.12.2017 Tucholi EFRR: Tucholi wielorodzinnych budynkach 1 700 000,00zł mieszkalnych 161 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Niska efektywność energetyczna oraz Termomodernizacja oraz niewielkie wykorzystanie środki własne: przebudowa systemu grzewczego z odnawialnych źródeł energii w 01.01.2018- Ośrodek Kultury w 700 000,00zł; 24. wykorzystaniem OZE budynku Gmina Tuchola 1 400 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 31.12.2018 Tucholi EFRR: Tucholskiego Ośrodka Kultury w wielorodzinnych budynkach 700 000,00zł Tucholi mieszkalnych

Szkoła Inkubatorem Powiat 3 146 400,00 Niedostosowanie kształcenia Nowoczesności - absolwent Tucholski/Cen EFRR 25. zawodowego i szkolenia do potrzeb 2015-2016 Powiat Tucholski 3 312 000,00 10a kluczowym partnerem rynku pracy trum Edukacji 165 600,00 rynku pracy (etap inwestycyjny) Zawodowej środki własne

Niska efektywność energetyczna oraz Kompleksowa modernizacja niewielkie wykorzystanie 2 125 000,00 budynku przy ul. Świeckiej 23 w Powiat odnawialnych źródeł energii w Budynek przy ul EFRR 26. Tucholi na podstawie 2017-2020 2 500 000,00 4c Tucholski budynkach użyteczności publicznej i Świeckiej 23 w Tucholi 375 000,00 przeprowadzonego audytu wielorodzinnych budynkach środki własne energetycznego mieszkalnych

Powiatowa Powiatowa Stacja środki własne: Stacja Poprawa estetyki elewacji poprzez Niezadowalający stan obiektów Sanitarno- 6 700,00zł; 27. Sanitarno- 2016-2017 45 000,00 6c wymianę stolarki okiennej dziedzictwa kulturowego Epidemiologiczna w EFRR: Epidemiologicz Tucholi 38 250,00zł na w Tucholi Instrument Niska efektywność energetyczna oraz finansowy – Spółdzielnia Spółdzielnia niewielkie wykorzystanie pożyczka Mieszkaniowa Mieszkaniowa Docieplenie budynków odnawialnych źródeł energii w (wartość 28. Lokatorsko – 2015-2020 Lokatorsko – 4 680 000,00 4c mieszkalnych wielorodzinnych budynkach użyteczności publicznej i produktu Własnościowa Własnościowa w wielorodzinnych budynkach finansowego od w Tucholi Tucholi mieszkalnych 100 000 zł do 2 000 000 zł)

162 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Zgromadzenie Sióstr Termomodernizacja Zespołu Niska efektywność energetyczna oraz Miłosierdzia Klasztornego w Bysławku niewielkie wykorzystanie środki własne: św. prowadzonego przez odnawialnych źródeł energii w 226 219,80zł; 29. Wincentego a b. d. Klasztor w Bysławku 1 508 132,00 4c Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia budynkach użyteczności publicznej i EFRR: Paulo, św. Wincentego a Paulo, Prowincja wielorodzinnych budynkach 1 281 912,20zł Prowincja Chełmińsko-Poznańska mieszkalnych Chełmińsko- Poznańska środki własne: Prokuratura Niska efektywność energetyczna oraz 205 000,00zł; Termomodernizacja obiektu wraz Okręgowa w niewielkie wykorzystanie EFRR: przebudową systemów Bydgoszczy/St odnawialnych źródeł energii w Budynek przy ul 850 000,00zł; 30. grzewczych i wymianą oświetlenia 2017-2020 2 055 000,00 4c arostwo budynkach użyteczności publicznej i Świeckiej 23 w Tucholi Prokuratura na energooszczędne w budynku Powiatowe w wielorodzinnych budynkach Okręgowa w przy ul. Świeckiej 23 w Tucholi Tucholi mieszkalnych Bydgoszczy: 1 000 000,00zł

Niska efektywność energetyczna oraz Powiat niewielkie wykorzystanie środki własne: Modernizacja budynku Tucholski/Pow II kwartał Powiat odnawialnych źródeł energii w 60 450,00zł; 31. Powiatowego Urzędu Pracy w iatowy Urząd 2016-III Tucholski/Powiatowy 403 000 4c budynkach użyteczności publicznej i EFRR: Tucholi Pracy w kwartał 2019 Urząd Pracy w Tucholi wielorodzinnych budynkach 342 550,00zł; Tucholi mieszkalnych

Przedsiębiorst Przedsiębiorstwo Instrument wo Komunalne Komunalne w Tucholi finansowy – w Tucholi Sp. z Niska efektywność energetyczna oraz Sp. z o.o. (zarządca Modernizacja budynku Wspólnot pożyczka o.o. (zarządca niewielkie wykorzystanie Nieruchomości Mieszkaniowych Nieruchomości (wartość Nieruchomości odnawialnych źródeł energii w 01.04.2016- Wspólnoty 32. aleja LOP 2 i aleja LOP 4 w celu 200 000,00 produktu 4c Wspólnoty budynkach użyteczności publicznej i 30.09.2016 Mieszkaniowej zmniejszenia zapotrzebowania na finansowego od Mieszkaniowej wielorodzinnych budynkach Nieruchomości LOP 2 i energię nieodnawialną 100 000 zł do Nieruchomości mieszkalnych Wspólnoty 2 000 000 zł) LOP 2 i Mieszkaniowej

Wspólnoty Nieruchomości LOP 4 163 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Mieszkaniowej w Tucholi) Nieruchomości LOP 4 w Tucholi) Aktywna ochrona zasobów Skansen architektury przemysłowej Stowarzyszenie przyrodniczych i dziedzictwa Stowarzyszenie środki własne: wraz z podziemną trasą turystyczną Mieszkańców i III kwartał kulturowego Mieszkańców i 135 000,00zł; 33. oraz muzeum zabytkowych Miłośników 2015-IV 900 000,00 6c Miłośników Piły nad EFRR: podziemnych kopalń węgla Piły nad Brdą kwartał 2018 Rozwój infrastruktury turystycznej i Brdą "BUKO" 765 000,00zł brunatnego w Borach Tucholskich "BUKO" rekreacyjnej

Chorągiew środki własne: Kujawsko- Chorągiew Kujawsko- 20 000,00zł, 34. Pracownia Inspiracji Nasilające się problemy społeczne 2016-2023 3 000 000,00 9b Pomorskiej Pomorskiej ZHP EFRR: ZHP 2 980 000,00zł

Fundacja Adaptacja pomieszczeń wieży Zrównoważon środki własne: ciśnień w Wierzchucinie na ego Rozwoju Niezadowalający stan obiektów wieża ciśnień w 105 000,00zł; 35. 2016-2017 700 000,00 6c potrzeby edukacyjno-historyczno- Lokalnego dziedzictwa kulturowego Wierzchucinie EFRR: kulturalne „Cisowy 595 000,00zł Fyrtel” Pallmed Sp. z Niska efektywność energetyczna oraz Termomodernizacja Ośrodka Pallmed Sp. z o.o. o.o. Właściciel niewielkie wykorzystanie środki własne: Rehabilitacyjnego Leśna Oaza Właściciel Ośrodka Ośrodka Leśna odnawialnych źródeł energii w I-IV kwartał 700 000,00zł; 36. (pompy ciepła, instalacje co, Leśna Oaza w 3 500 000,00 4c Oaza w budynkach użyteczności publicznej i 2016 EFRR: wymiana oświetlenia, Okoninach Okoninach wielorodzinnych budynkach 2 800 000,00zł termomodernizacja budynków) Nadjeziornych Nadjeziornych mieszkalnych

164 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Niska efektywność energetyczna oraz Chorągiew niewielkie wykorzystanie środki własne: Dom Harcerza – Pracownie Kujawsko- odnawialnych źródeł energii w 01.07.2016- Chorągiew Kujawsko- 120 000,00zł; 37. 800 000,00 4c Inspiracji Pomorskiej budynkach użyteczności publicznej i 28.02.2018 Pomorskiej ZHP EFRR: ZHP wielorodzinnych budynkach 680 000,00zł mieszkalnych

510 000,00 II kwartał Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Gmina Niedostatecznie rozwinięta sieć EFRR 38. 2017 - IV Tuchółka-Żalno 600 000,00 zł 4e Tuchółka-Żalno Kęsowo ciągów pieszo-rowerowych 90 000,00 kwartał 2018 środki własne

Gmina Niska efektywność energetyczna oraz Termomodernizacja budynków Gostycyn w niewielkie wykorzystanie 229 500,00 użyteczności publicznej partnerstwie z odnawialnych źródeł energii w II kw. 2016- EFRR 39. Gmina Gostycyn 270 000,00 4c zlokalizowanych na terenie Gminy ochotniczymi budynkach użyteczności publicznej i II kw. 2018 40 500,00 Gostycyn strażami wielorodzinnych budynkach środki własne pożarnymi. mieszkalnych

Budowa ścieżki pieszo – 467 500,00 rowerowej wzdłuż drogi Gmina Niedostatecznie rozwinięta sieć I kw. 2017 – EFRR 40. wojewódzkiej z miejscowości Gmina Gostycyn 550 000,00 4e Gostycyn ciągów pieszo-rowerowych II kw. 2018 82 500,00 Pruszcz do miejscowości środki własne Kamienica

35 000,00 Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Gmina Niedostatecznie rozwinięta sieć 05.2017- EFRR 41. Szumiąca-Piła 70 000,00 4e na odcinku Szumiąca-Piła Lubiewo ciągów pieszo-rowerowych 04.2018 35 000,00 środki własne 165 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Budowa wodociągu z miejscowości Gostycyn do miejscowości Piła Niewystarczający stopień 879 869,28 oraz w miejscowości Piła wraz z Gmina zwodociągowania i skanalizowania I kw. 2018- EFRR 42. budową przydomowych Gmina Gostycyn 1 035 140,33 6b Gostycyn gmin, zwłaszcza na obszarach 30.11.2018 155 271,05 oczyszczalni ścieków przy wiejskich środki własne budynkach do których zostanie doprowadzony wodociąg

255 000,00 III kwartał Gmina Niezadowalający stan obiektów EFRR 43. Rewitalizacja pałacu w Kęsowie 2018 – IV Pałac w Kęsowie 300 000,00 6c Kęsowo dziedzictwa kulturowego 45 000,00 kwartał 2020 środki własne

Budowa ścieżki pieszo – 382 500,00 rowerowej wzdłuż drogi Gmina Niedostatecznie rozwinięta sieć IV kw. 2018 EFRR 44. wojewódzkiej z miejscowości Gmina Gostycyn 450 000,00 4e Gostycyn ciągów pieszo-rowerowych IV kw. 2020 67 500,00 Łyskowo w kierunku miejscowości Środki własne Tuchola

Rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 600 000,00 240 Chojnice – Świecie dla Gmina Niedostatecznie rozwinięta sieć II kw. 2019 EFRR 45. rowerów wraz z infrastrukturą i Żalno - Piastoszyn 1 000 000,00 4e Kęsowo ciągów pieszo-rowerowych IV kw. 2020 400 000,00 urządzeniami budowlanymi – II Środki własne etap

Rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 599 142,92 237 oraz drogi powiatowej nr Niedostatecznie rozwinięta sieć 01.03.2020- EFRR 46. 1009C poprzez budowę drogi Gmina Tuchola Gmina Tuchola 1 150 000,00 4e ciągów pieszo-rowerowych 31.10.2020 550 857,08 rowerowej na odcinku Tuchola - Środki własne Jesionowo

166 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Niska efektywność energetyczna oraz niewielkie wykorzystanie 1 700 000,00 Kompleksowa modernizacja Szpital odnawialnych źródeł energii w 01.02.2018 – EFRR 47. energetyczna budynku Szpitala Tucholski Sp. z Powiat Tucholski 2 000 000,00 4c budynkach użyteczności publicznej i 31.12.2019 300 000,00 Tucholskiego Sp. z o.o. o.o. wielorodzinnych budynkach Środki własne mieszkalnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

Lista rezerwowa propozycji projektów finansowanych w ramach EFS

Tabela 38. Lista propozycji rezerwowa projektów finansowanych w ramach EFS

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Kompleksowe wsparcie rodzin środki własne: umożliwiające ich aktywne Niewystarczające wsparcie dla osób w 145000,00zł; włączenie społeczne oraz trudnej sytuacji życiowej, rodzin oraz IV kwartał 1. Gmina Cekcyn Gmina Cekcyn 900 000,00 EFS: 9iv przeciwdziałanie ich wykluczeniu w zakresie opieki nad osobami 2017-2020 765 000,00zł społecznemu poprzez utworzenie starszymi i niepełnosprawnymi

Centrum Wspierania Rodziny

Wdrażanie nowych technik uczenia Niezadowalający poziom kształcenia poprzez wyposażenie pracowni do Gmina 2. 2017-2018 Gmina Gostycyn 80 000,00 b.d. 10i nauki języków obcych w szkołach Gostycyn/GZO Uboga oferta prorozwojowych zajęć na terenie Gminy Gostycyn pozalekcyjnych

Asystentura dla osoby zależnej jako Niewystarczające wsparcie dla osób w środki własne: system wsparcia w jej trudnej sytuacji życiowej, rodzin oraz 01.01.2016- 20 000,00zł; 3. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 400 000,00 9iv funkcjonowaniu w miejscu w zakresie opieki nad osobami 31.12.2016 EFS: zamieszkania. starszymi i niepełnosprawnymi 380 000,00zł 167 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Utworzenie mieszkania Niewystarczające wsparcie dla osób w środki własne: chronionego dla osoby trudnej sytuacji życiowej, rodzin oraz 01.01.2016- 3 000,00zł; 4. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 60 000,00 9iv niepełnosprawnej z zaburzeniami w zakresie opieki nad osobami 31.12.2016 EFS: psychicznymi w Tucholi starszymi i niepełnosprawnymi 57 000,00zł

Zwiększenie zatrudnienia osób środki własne: pełniących funkcje opiekuńcze nad Niski odsetek dzieci objętych opieką 01.01.2016 - 66 600,00zł; 5. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 1 332 000,00 8iv dziećmi do lat 3 w Gminie żłobkową 31.12.2018 EFS: Tuchola, etap 1. 1 26 400,00zł Zwiększenie zatrudnienia osób środki własne: pełniących funkcje opiekuńcze nad Niski odsetek dzieci objętych opieką 01.01.2019 - 133 200,00zł; 6. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 2 664 000,00 8iv dziećmi do lat 3 w Gminie żłobkową 31.12.2022 EFS: Tuchola, etap 2. 2 530 800,00zł Wsparcie istniejących placówek wychowania przedszkolnego w Niezadowalający poziom kształcenia środki własne: zakresie poprawy jakości 01.01.2016 - 27 977,81zł; 7. świadczenia usług edukacyjnych na Gmina Tuchola Uboga oferta Gmina Tuchola 559 556,25 10i 31.12.2018 EFS: terenie gminy Tuchola - dodatkowe prorozwojowych zajęć 531 78,44zł zajęcia stymulujące rozwój dzieci, pozalekcyjnych etap I. Wsparcie istniejących placówek wychowania przedszkolnego w Niezadowalający poziom kształcenia środki własne: zakresie poprawy jakości 01.01.2019 - 37 303,75zł; 8. świadczenia usług edukacyjnych na Gmina Tuchola Uboga oferta Gmina Tuchola 746 075,00 10i 31.12.2022 EFS: terenie gminy Tuchola - dodatkowe prorozwojowych zajęć 708 771,25zł zajęcia stymulujące rozwój dzieci, pozalekcyjnych etap II Program rozwoju doradztwa środki własne: zawodowego w szkołach Niewystarczające doradztwo 01.01.2019 - 5 000,00zł; 9. Gmina Tuchola Gmina Tuchola 100 000,00 10i gimnazjalnych gminy Tuchola, zawodowe 31.12.2020 EFS: część II 95 000,00zł

168 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Bardzo wysoki wskaźnik osób Włączenie społeczne osób bezrobotnych, zwłaszcza wśród osób środki własne: Powiat niepełnosprawnych „Odkryj swój młodych 01.2019- 19 920,00zł; 10. Tucholski/PCP Powiat Tucholski 132 800,00 9i potencjał razem z nami!” na lata 12.2020 EFS: R 2019-2020 Duży udział osób korzystających z 112 880,00zł pomocy społecznej Bardzo wysoki wskaźnik osób Włączenie społeczne osób bezrobotnych, zwłaszcza wśród osób środki własne: Powiat niepełnosprawnych młodych 01.2016- 39 675,00zł; 11. Tucholski/PCP Powiat Tucholski 613 500,00 9i „Odkryj swój potencjał razem z 12.2018 EFS: R nami!” na lata 2016 – 2018 Duży udział osób korzystających z 582 825,00zł pomocy społecznej

Niezadowalający poziom kształcenia środki własne: Powiat 83 965,00zł; 12. Uczeń kompetentny 2016-2018 Powiat Tucholski 1 679 300,00 10i Tucholski Uboga oferta EFS: prorozwojowych zajęć pozalekcyjnych 1 595 335,00zł

Niedostosowanie kształcenia Wyższa Szkoła środki własne: zawodowego i szkolenia do potrzeb Zarządzania 07.2016- 70 000,00zł; 10i 13. E-dukacja przyrodniczo-leśna rynku pracy Powiat Tucholski 1 150 000,00 Środowiskiem w 06.2019 EFS: v

Tucholi 1 080 000,00zł Niezadowalający poziom kształcenia Bardzo wysoki wskaźnik osób Zwiększenie zatrudnienia bezrobotnych, zwłaszcza wśród osób środki własne: Powiat zawiązanego z sprawowaniem młodych 01.01.2016- 350 000,00zł; 14. Tucholski/PUP Powiat Tucholski 350 000,00 9i opieki nad osobami chorymi i 31.12.2017 EFS: w Tucholi niesamodzielnymi Duży udział osób korzystających z 0,00zł pomocy społecznej 169 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Źródła L.p. Nazwa projektu Beneficjent Powiązany problem/potencjał Zasięg terytorialny Koszt (zł) PI realizacji finansowania

Bardzo wysoki wskaźnik osób Zwiększenie aktywności związanej bezrobotnych, zwłaszcza wśród osób środki własne: z poszukiwaniem pracy i podjęciem Powiat młodych 01.01.2016- 100 000,00zł; 15. zatrudnienia przez osoby bierne Tucholski/PUP Powiat Tucholski 100 000,00 9i 31.12.2017 EFS: zawodowo, dla których pup ustalił w Tucholi Duży udział osób korzystających z 0,00zł III profil pomocy pomocy społecznej Utworzenie Centrum Pomocy Stowarzyszenie Niewystarczające wsparcie dla osób w środki własne: Dzieciom i Dorosłym Osobom Rodziców Dzieci trudnej sytuacji życiowej, rodzin oraz 01.01.2016 - 15 000,00zł; 16. Powiat Tucholski 300 000,00 9iv Niepełnosprawnym oraz ich Specjalnej Troski w zakresie opieki nad osobami 31.12.2018 EFS: Rodzinom - ETAP I, 2016-2018 r. w Tucholi starszymi i niepełnosprawnymi 285 000,00zł Kontynuacja działalności Stowarzyszenie Niewystarczające wsparcie dla osób w środki własne: prowadzenia Centrum Pomocy Rodziców Dzieci trudnej sytuacji życiowej, rodzin oraz 01.01.2019- 13 500,00zł; 17. Dzieciom i Dorosłym Osobom Powiat Tucholski 270 000,00 9iv Specjalnej Troski w zakresie opieki nad osobami 31.12.2021 EFS: Niepełnosprawnym oraz ich w Tucholi starszymi i niepełnosprawnymi 256 500,00zł Rodzinom - ETAP II, 2019-2021 Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

170 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Lista propozycji projektów komplementarnych

Tabela 39. Lista propozycji projektów komplementarnych Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny Budowa świetlicy dziennego pobytu dla osób starszych w I-IV kwartał 1. miejscowości Zalesie Gmina Cekcyn 2016 Zalesie 600 000,00 Likwidacja barier architektonicznych budynku Urząd Urzędu Gminy w Cekcynie – Gminy w 2. budowa windy zewnętrznej Gmina Cekcyn 2016-2017 Cekcynie 300 000,00 Rozwój jakości systemu usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania chorego, niepełnosprawnego poprzez doposażenie w sprzęt i artykuły niezbędne w opiece oraz remont i dostosowanie pomieszczeń do potrzeb wypożyczalni sprzętu IV kwartał Gmina 3. rehabilitacyjnego. Gmina Cekcyn 2015-2017 Cekcyn 150 000,00 Rewitalizacja terenów przy I kwartał dworcach kolejowych w 2016-III Cekcyn, 4. Cekcynie i Wierzchucinie Gmina Cekcyn kwartał2017 Wierzchucin 500 000,00 Przebudowa ulic w Cekcynie ( ul. Główna , ul. Wczasowa , ul. Szkolna, ul. Okrężna , ul. Krótka)wraz z przebudową wodociągu i kanalizacji IV kwartał deszczową. Łącznie ok . 4,0 2015-III km dróg gminnych i kwartał 5. powiatowych Gmina Cekcyn 2017 Cekcyn 6 000 000,00 Rozbudowa drogi gminnej Nr I kwartał droga 010313 Cekcynek – Knieja - 2016-III gminna Huta Łącznie ok . 4,0 km dróg kwartał Cekcynek- 6. gminnych Gmina Cekcyn 2017 Knieja-Huta 4 500 000,00 II-III Budowa infrastruktury kwartał Gmina sportowej w gminie Cekcyn 7. Gmina Cekcyn 2016 Cekcyn 2 500 000,00 Rozbudowa dróg gminnych Nr 010340C – ul. Kolejowa, nr 010344C ul. Tartaczna, nr 010333ul. Przytorze w Cekcynie wraz z zmianą lokalizacji nienormatywnego przejazdu kolejowego oraz IV kwartał uzbrojenie terenów 2016-III inwestycyjnych. Łącznie ok . kwartał 8. 1,4 km dróg gminnych Gmina Cekcyn 2017 Cekcyn 2 500 000,00 Budowa ścieżki przyrodniczo Krzywogoni – dydaktycznej na trasie ec-Wielkie Krzywogoniec-Wielkie Budziska- 9. Budziska-Małe Gacno Gmina Cekcyn 2016-2018 Małe Gacno 1 800 000 Przebudowa i remont budynku gminnego w celu utworzenia IV kwartał Gmina 10. Centrum Wspierania Rodziny Gmina Cekcyn 2015-2018 Cekcyn 800 000,00 Budowa ścieżki przyrodniczo Cekcyn- – dydaktycznej na trasie Rudzki 11. Cekcyn – Rudzki Most Gmina Cekcyn 2016-2018 Most 1 800 000,00

171 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny Zakup chaty borowiackiej urządzenie w nim muzeum Gmina 12. kultury borowiackiej Gmina Cekcyn 2016-2018 Cekcyn 200 000,00 Realizacja programu wspierania rodziny w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo wychowawczych poprzez zatrudnienie asystentów rodzin a także organizację warsztatów wzmacniających kompetencje I kwartał Gmina 13. rodzin Gmina Cekcyn 2016-2018 Cekcyn 180 000,00 IV kwartał Utworzenie Centrum Dziecka 2015-III i Rodziny w gminie Cekcyn kwartał Gmina 14. Gmina Cekcyn 2018 Cekcyn 74 280,00 Kursy edukacyjne dla członków OSP dla potrzeb lokalnego rynku pracy i społecznego zaangażowania w życie ochotniczych straży Gmina 15. pożarnych Gmina Gostycyn 2016-2018 Gostycyn 110 000,00 Prowadzenie Spółdzielni Socjalnej w Gostycynie jako Gmina podmiotu ekonomii Gostycyn/G 16. społecznej Gmina Gostycyn/GOPS 2015-2018 OPS 200 000,00 Utworzenie Domu Dziennego Pobytu oraz Klubu Dziecięcego w Gostycynie w Gmina 17. budynku przy ul. Słonecznej 4 Gmina Gostycyn 2015-2018 Gostycyn 1 000 000,00 Aktywna integracja młodzieży wiejskiej w Młodzieżowych Drużynach Pożarniczych przy Gmina 18. OSP w gminie Gostycyn OSP Gostycyn 2016-2018 Gostycyn 25 000,00 E-wsparcie dla Ochotniczych Straży Pożarnych w budowaniu świadomości i odpowiedzialności w ochronie środowiska oraz podnoszenie własnych umiejętności OSP Gostycyn/Gmina Gmina 19. personalnych Gostycyn 2016-2018 Gostycyn 54 000,00 Kompleksowa rewitalizacja nieczynnej stacji PKP wraz z terenami przyległymi w 20. miejscowości Pruszcz Gmina Gostycyn 2017-2017 Pruszcz 6 000 000,00 Borowiacka Chata - utworzenie centrum usług turystycznych i informacji biznesowej jako element zachowania, promowania i rozwoju dziedzictwa naturalnego i kulturowego oraz wspierania lokalnych przedsiębiorców na wczesnym etapie rozwoju własnych inicjatyw biznesowych Gmina 21. (działania społeczne) Gmina Gostycyn 2017-2018 Gostycyn 720 000,00 Zmniejszenie bezrobocia Gmina 22. gminy poprzez wsparcie Gmina Gostycyn 2016-2018 Gostycyn 1 200 000,00

172 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny przedsiębiorczości, uzbrojenie terenów inwestycyjnych oraz rozwój infrastruktury drogowej Adaptacja budynku po byłej szkoły w Kamienicy na 23. mieszkania socjalne Gmina Gostycyn 2016-2017 Kamienica 600 000,00 Rozbudowa boisk sportowych wraz z oświetleniem oraz montażem siłowni zewnętrznej i wewnętrznej przy Centrum Sportowo- Rehabilitacyjnym w Gmina Gostycyn/GKS Gmina 24. Gostycynie Myśliwiec 2017-2018 Gostycyn 1 600 000,00 Modernizacja/utworzenie placów zbaw na terenie gminy Gmina 25. Gostycyn Gmina Gostycyn 2017-2018 Gostycyn 400 000,00 Modernizacja starych i budowa nowych sieci wodociągowych w sołectwie Piła wraz z budową przyzagrodowych oczyszczalni ścieków na I-IV kwartał Gmina 26. terenie gminy Gostycyn Gmina Gostycyn 2018 Gostycyn 1 500 000,00 Wdrażanie elektronicznych usług oferowanych przez Gmina 27. szkoły w Gminie Gostycyn Gmina Gostycyn/GZO 2017-2018 Gostycyn 75 000,00 Wdrażanie nowych technik uczenia poprzez zakup tablic interaktywnych w szkołach na Gmina 28. terenie Gminy Gostycyn Gmina Gostycyn/GZO 2017-2018 Gostycyn 120 000,00 Podnoszenie jakości usług edukacyjnych poprzez wyposażenie sal multimedialnych w szkołach Gmina 29. na terenie Gminy Gostycyn Gmina Gostycyn/GZO 2017-2018 Gostycyn 45 000,00 Budowa zespołu budynków wielofunkcyjnych składających się z Domu Seniora z funkcją kulturowo – edukacyjną (warsztaty artystyczne, uniwersytet trzeciego wieku) oraz obiektów o charakterze rekreacyjnym (basen, kręgielnia, strzelnica sportowa, punkt gastronomiczny) wraz z niezbędną infrastrukturą Gmina 30. techniczną i turystyczną Gmina Gostycyn 2015-2018 Gostycyn 13 910 000,00 Zakup Rehabilitacyjnych szyn CPM do przychodni w I-IV kwartał SPZOZ 31. Gostycynie SPZOZ Gostycyn 2016 Gostycyn 40 000,00 Poprawa dostępu do usług medycznych w przychodni w Gostycynie poprzez zakup aparatu USG z kompletem SPZOZ 32. głowic SPZOZ Gostycyn 2017-2018 Gostycyn 150 000,00 Remont dróg powiatowych przebiegających przez Gminę Gmina 33. Gostycyn Gmina Gostycyn 2017-2018 Gostycyn 9 000 000,00 Utwardzenie parkingów Świetlice 34. przynależnych do budynków GOK w Gostycynie 2016-2018 wiejskie w 90 000,00 173 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny świetlic wiejskich w Małej Małej Koni, Kloni, Bagienicy, Pruszczu Bagienicy, Pruszczu Gostycyn, Lubiewo, Cykl imprez kulturalnych Cekcyn, kultywujących tradycje i Kęsowo, zwyczaje regionu Śliwice, 35. GOK w Gostycynie 2016-2018 Tuchola 360 000,00 Modernizacja świetlic wiejskich wraz z miejscami postojowymi wokół budynków Gmina 36. na terenie Gminy Gostycyn GOK w Gostycynie 2017-2018 Gostycyn 500 000,00 Poprawa efektywności działań OSP w Gostycynie w zakresie ratownictwa poprzez zakup samochodu ratowniczego wraz z wyposażeniem oraz przeprowadzenie szkoleń członków OSP w w/w OSP w 37. zakresie OSP w Gostycynie 2016-2017 Gostycynie 350 000,00 Zakup średniego samochodu ratowniczo – gaśniczego dla OSP w Gostycynie wraz z wyposażeniem w zakresie II-IV działań ratowniczo – kwartał OSP w 38. gaśniczych oraz OC. OSP w Gostycynie 2017 Gostycynie 1 250 000,00 Rozbudowa i modernizacja remizy OSP w Gostycynie wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu i utworzenie gminnego centrum OSP w 39. zarządzania kryzysowego. OSP w Gostycynie 2016-2018 Gostycynie 300 000,00 Zakup sprzętu pożarniczego dla OSP i wzmocnienie służb ratowniczych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania Gmina 40. skutków katastrof. Gmina Gostycyn 2017-2018 Gostycyn 264 000,00 Gminne Centrum Wsparcia Gmina 41. Rodziny GOPS w Kęsowie 2016-2017 Kęsowo 200 000,00 Realizacja programu wspierania rodzin z terenu gminy Śliwice w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo- wychowawczych poprzez zatrudnienie asystenta rodziny I kwartał Gmina 42. (etap I) GOPS w Śliwicach 2016-2018 Śliwice 138 000,00 Realizacja programu wspierania rodzin z terenu gminy Śliwice w wypełnianiu ról społecznych i opiekuńczo- wychowawczych poprzez zatrudnienie asystenta rodziny Gmina 43. (etap II) GOPS w Śliwicach 2019-2020 Śliwice 102 000,00 Punkt pomocy rodzinom z Gmina 44. terenu gminy Śliwice (I etap) GOPS w Śliwicach 2016-2018 Śliwice 120 000,00 Punkt pomocy rodzinom z Gmina 45. terenu gminy Śliwice (II etap) GOPS w Śliwicach 2019-2020 Śliwice 180 000,00

174 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny Wykonanie sieci wodociągowej 46. w Pamiętowie Gmina Kęsowo 2017-2018 Pamiętowo 1 500 000,00 Budowa infrastruktury nad jezioro 47. jeziorem Tuchółka Gmina Kęsowo 2017-2018 Tuchółka 500 000,00 Modernizacja budynku na dom dziennego pobytu dla osób starszych i niepełnosprawnych Gmina Kęsowo/ NZOZ Gmina 48. oraz jego wyposażenie Kęsowo 2017-2018 Kęsowo 1 500 000,00 Zakup niezbędnego sprzętu NZOZ medycznego do NZOZ Kęsowo i 49. Kęsowo i Żalno Gmina Kęsowo 2017-2018 Żalno 500 000,00 Modernizacja istniejących placów zabaw na terenie Gmina 50. Gminy Kęsowo Gmina Kęsowo 2017-2018 Kęsowo 150 000,00 Remont świetlic wiejskich na Gmina 51. terenie gminy Kęsowo Gmina Kęsowo 2017-2018 Kęsowo 1 000 000,00 Rozbudowa plaży w 52. miejscowości Żalno Gmina Kęsowo 2017-2018 Żalno 500 000,00 Zagospodarowanie jeziora w Wieszczycac 53. Wieszczycach Gmina Kęsowo 2017-2018 h 200 000,00 Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej w Park w 54. Parku w Kęsowie Gmina Kęsowo 2016-2016 Kęsowie 100 000,00 Dostosowanie siedziby Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kęsowie do potrzeb osób GOPS w 55. niepełnosprawnych Gmina Kęsowo 04-07.2016 Kęsowie 150 000,00 Poprawa jakości życia mieszkańców gminy Kęsowo poprzez świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania (zakup sprzętu GOPS w 56. rehabilitacyjnego) Gmina Kęsowo 2016-2017 Kęsowie 80 000,00 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków dla terenów nieobjętych systemem kanalizacji ściekowej, przebudowa obiektów socjalno-magazynowych na oczyszczalni ścieków w Bysławiu oraz zakup wozu 07.2016- Gmina 57. asenizacyjnego Gmina Lubiewo 06.2017 Lubiewo 3 700 000,00 Gmina Lubiewo i Budowa instalacji właściciele odnawialnych źródeł energii Gmina Lubiewo i właściciele nieruchomo 58. nieruchomości 2017-2018 ści 3 000 000,00 Renowacja zbiornika wodnego 59. w miejscowości Trutnowo Gmina Lubiewo 2015-2017 Trutnowo 28 000,00 Przebudowa ulicy 13 lutego w Bysławiu wraz z budową 60. oświetlenia ulicznego Gmina Lubiewo 04-10.2017 Bysław 1 527 568,50 Przebudowa drogi gminnej Sucha-Cierplewo o długości Gmina 61. 2100m Gmina Lubiewo 06-08.2017 Lubiewo 1 200 000,00 Przebudowa ulicy Lipowej i Ks. Czarnowskiego z budową chodników i ciągu pieszo- Gmina 62. rowerowego z odwodnieniem Gmina Lubiewo 06-10.2016 Lubiewo 1 118 594,62 175 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny w m. Lubiewo Jezioro Renaturyzacja jeziora Jeziorki 63. Gmina Lubiewo 2015-2017 Jeziorki 200 000,00 Przebudowa ul. Okrężnej z łącznikami i częścią ul. Krótkiej w Bysławiu wraz z budową kanalizacji deszczowej i przebudową sieci Gmina 64. wodociągowej Gmina Lubiewo 04-09.2016 Lubiewo 692 204,19 I kwartał Wsparcie rodzin z terenu 2016-IV gminy Lubiewo kwartał Gmina 65. GOPS w Lubiewie 2018 Lubiewo 75 000,00 Ochrony obszarów przyrodniczych Gminy Śliwice poprzez wyznaczenie miejsc rekreacji dla mieszkańców i turystów nad jeziorem 01.07.2015- Gmina 66. Okonińskim. Gmina Śliwice 30.11.2016 Śliwice 1 680 000,00 Gminny Ośrodek Aktywni Seniorzy Gminny Ośrodek Kultury w Kultury w 67. Śliwicach 2016-2018 Śliwicach 183 940,00 Stworzenie systemu wsparcia dla młodych rodziców w grupie wiekowej 18-26 lat (dopuszcza się udział w projekcie rodziców niepełnoletnich za zgodą ich opiekunów prawnych) poprzez grupy wsparcia koordynowane przez asystentów rodziny - 01.01.2016- Gmina 68. „Świadomy rodzic”. Gmina Tuchola 31.12.2018 Tuchola 300 000,00 Modernizacja oczyszczalni ścieków dla aglomeracji Gmina 69. Tuchola Gmina Tuchola 2016-2018 Tuchola 7 138 000,00 Wdrożenie systemu elektronicznego składania Powiat wniosków dla klientów PCPR Tucholski/P 70. w Tucholi Powiat Tucholski/PCPR 2016-2020 CPR 200 000,00 Dom Zakup platformy (windy) dla Pomocy mieszkańców DPS Wysoka Dom Pomocy Społecznej w Społecznej 71. Wysokiej 2015-2016 w Wysokiej 85 000,00 Modernizacja obiektu SOW w SOW w 72. Tucholi SOW w Tucholi 2015-2020 Tucholi 345 000,00 Starostwo Bezpieczny urząd – Starostwo Powiatowe w Powiatowe bezpieczny obywatel 73. Tucholi 2015-2016 w Tucholi 60 000,00 Szpital Budowa ZOL Tucholski 74. Szpital Tucholski Sp. z o.o. b.d - 2017 Sp. z o.o. 4 500 000,00 Budowa pomieszczeń dla Szpital nocnej i świątecznej opieki Tucholski 75. zdrowotnej POZ Szpital Tucholski Sp. z o.o. b.d - 2018 Sp. z o.o. 1 100 000,00 Powiat Aktywizacja osób z Tucholski/P niepełnosprawnością 76. Powiat Tucholski/PCPR 2016-2020 CPR 500 000,00 77. Doskonalenie systemu opieki Powiat Tucholski/PCPR 2015-2018 Powiat 785 000,00

176 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny nad dzieckiem przebywającym Tucholski/P w rodzinnej pieczy zastępczej. CPR Wsparcie rodzin zastępczych na lata 2015-2018 Doskonalenie systemu opieki nad dzieckiem przebywającym w rodzinnej pieczy zastępczej. Powiat Wsparcie rodzin zastępczych Tucholski/P 78. na lata 2019-2020 Powiat Tucholski/PCPR 2019-2020 CPR 533 000,00 Szpital Rozbudowa i nadbudowa Tucholski Działu Fizjoterapii 79. Szpital Tucholski Sp. z o.o. b.d - 2018 Sp. z o.o. 900 000,00 Wsparcie usamodzielnianych wychowanków z instytucjonalnej i rodzinnej Powiat 80. pieczy zastępczej Powiat Tucholski/PCPR 2016-2018 Tucholski 151 500,00 Wsparcie usamodzielnianych wychowanków z instytucjonalnej i rodzinnej Powiat 81. pieczy zastępczej Powiat Tucholski/PCPR 2019-2020 Tucholski 119 500,00 Zwiększenie dostępu do specjalistycznych usług wsparcia dla osób i rodzin z dziećmi poprzez prowadzenie Powiatowego Centrum 11.2015- Powiat 82. Wsparcia Powiat Tucholski/PCPR 12.2018 Tucholski 770 000,00 Zwiększenie dostępu do specjalistycznych usług wsparcia dla osób i rodzin z dziećmi poprzez prowadzenie Powiatowego Centrum 01.2019- Powiat 83. Wsparcia Powiat Tucholski/PCPR 12.2020 Tucholski 520 000,00 Zwiększenie zatrudnienia zawiązanego z sprawowaniem Powiat Tucholski/PUP w 01.01.2016- Powiat 84. opieki nad dziećmi do lat 3 Tucholi 31.12.2016 Tucholski 330 000,00 Punkt rehabilitacji dla niepełnosprawnych dzieci i 11.2015- Powiat 85. młodzieży "Ruch po zdrowie" Powiat Tucholski/PCPR 12.2018 Tucholski 1 211 600,00 Wsparcie wychowanków placówki opiekuńczo- wychowawczej poprzez organizację szkoleń, Powiat Tucholski/Dom Powiat 86. programów terapeutycznych Dziecka 2016-2018 Tucholski 120 000,00 Baza Hufca ZHP Tuchola Chorągiew (Remont, rozbudowa, Kujawsko- adaptacja oraz wyposażenie Chorągiew Kujawsko- Pomorskiej 87. obiektu HOSW w Białej) Pomorskiej ZHP 2016-2023 ZHP 3 000 000,00 Germapol s.c. Izabela i - Germapol s.c. Izabela i Jarosław 88. Jarosław Łęgowik 2015-2017 Łęgowik 1 100 000,00 Germapol s.c. Izabela i - Germapol s.c. Izabela i Jarosław 89. Jarosław Łęgowik b.d. Łęgowik 600 000,00 Centro-Pasz - Centro-Pasz Wojciech Wojciech 90. Świetlik 2015-2018 Świetlik 700 000,00 Art Max - 91. Art Max Hanna Karolewska 2015-2016 Hanna 150 000,00 177 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny Karolewska Art Max - Hanna 92. Art Max Hanna Karolewska 2015-2016 Karolewska 250 000,00 EduFarma w Wielkiej Wielka 93. Komorzy Jadwiga Ryduchowska b.d. Komorza 1 500 000,00 Modernizacja specjalistycznego gospodarstwa (hodowla krów Powiat 94. mlecznych) + biogazownia Jadwiga Ryduchowska b.d. Tucholski 10 000 000,00 Przydomowa oczyszczalnia 95. ścieków w Dąbrówce Jadwiga Ryduchowska b.d. Dąbrówka 50 000,00 Ośrodek Wczasowy "Bory Tucholskie" - Przedsiębiorstwo w Produkcyjno – Usługowo – Okoninach Handlowe – MARS Sp. z o. Nadjeziorny 96. o. w Osielsku 2015-2017 ch 1 168 500,00 Park technologiczny oraz inkubator przedsiębiorczości 97. w Tucholi, ul. Bydgoskiej Jadwiga Ryduchowska b.d. Tuchola b.d. Przedsiębior stwo Usługi - Geodezyjne Przedsiębiorstwo Usługi Łukasz 98. Geodezyjne Łukasz Fryca 2015-2016 Fryca 225 000,00 Opta - Timber Sp. 99. Opta Timber Sp. z o.o. 2015-2016 z o.o. 800 000,00 Przedsiębior stwo - Przedsiębiorstwo II-IV Wielobranżo Wielobranżowe Arkadia kwartał we Arkadia 100. Rafał Bonna 2017 Rafał Bonna 500 000,00 Kompleksowa Budynek termomodernizacja budynku przy ul. przy ul. Bydgoskiej w Tucholi, Bydgoskiej 101. 1400 m kw. Jadwiga Ryduchowska b.d. w Tucholi 300 000,00 Przystosowanie zabytkowego młynu przy ul. Bydgoskiej w Młyn przy Tucholi do pełnienia funkcji ul. Centrum Sztuk Wszelakich Bydgoskiej 102. wraz z funkcją restauracyjną Jadwiga Ryduchowska b.d. w Tucholi 1 200 000,00 Odbudowa zabytkowego Młyn przy młyna przy ul. Bydgoskiej w ul. Tucholi i stworzenie dla niego Bydgoskiej 103. nowej funkcji Jadwiga Ryduchowska b.d. w Tucholi 5 000 000,00 BOGSIA” Handel Artykułami Spożywczy mi i - Przemysłow „BOGSIA” Handel ymi Artykułami Spożywczymi i Grzegorz Przemysłowymi Grzegorz Krzyżelewsk 104. Krzyżelewski 2015-2016 i 250 000,00

178 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny Firma JAN- - PES 105. Firma JAN-PES Tuchola 2015-2016 Tuchola 400 000,00 Fabryka - Mebli 106. Fabryka Mebli „Zabroccy” 2017-2018 „Zabroccy” 10 000 000,00 Pallmed Sp. z o.o. Ośrodek Rehabilitacyj - ny Leśna Oaza w Pallmed Sp. z o.o. Ośrodek Okoninach Rehabilitacyjny Leśna Oaza I-IV kwartał Nadjeziorny 107. w Okoninach Nadjeziornych 2016 ch 7 500 000,00 Zakład Produkcyjno - II-III -Usługowy Zakład Produkcyjno- kwartał Tomasz 108. Usługowy Tomasz Bystroń 2015 - 2017 Bystroń 1 476 000,00 IV kwartał Grażyna 2016-IV Pietrzyk - Grażyna Pietrzyk Grantex kwartał Grantex 109. Kęsowo 2018 Kęsowo 1 500 000,00 Heban do II domy z - Heban domy z drewna Sp. z kwartał drewna Sp. z 110. o.o. 2016 o.o. 900 000,00 Klik do wiedzy – zwiększenie kompetencji cyfrowych uczniów z gminy Cekcyn 09.2016- Gmina 111. Gmina Cekcyn 150 000,00 poprzez wdrożenie platformy 06.2018 Cekcyn edukacyjnej i kursów e – learningowych Sieć współpracy międzysektorowej (podmiotów publicznych, społecznych i gospodarczych) na rzecz aktywnej integracji osób zagrożonych ubóstwem lub II kwartał wykluczeniem społecznym Lokalna Grupa Działania 2016 – IV Powiat 112. 900 000,00 poprzez poprawę ich „Bory Tucholskie” kwartał Tucholski zdolności do zatrudnienia, 2018 realizowana na bazie lokalnych zasobów przyrodniczych i kulturowych, ze szczególnym uwzględnieniem branży turystycznej I kwartał Ogrzewanie przyjazne Gmina Gostycyn/ 2016 - IV Gmina 113. 100 000,00 środowisku SPZOZ Gostycyn kwartał Gostycyn 2017 Budowa i wyposażenie dwóch placówek opiekuńczo – wychowawczych Powiat Tucholski/Dom 2016-2018 Powiat 114. 1 000 000,00 przystosowanych dla 14 Dziecka w Tucholi Tucholski wychowanków na terenie Powiatu Tucholskiego Rewitalizacja dworca PKP w I kwartał Dworzec 115. Gmina Kęsowo 400 000,00 Żalnie 2018 – IV PKP w 179 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Okres Zasięg L.p. Nazwa projektu Beneficjent Koszt (zł) realizacji terytorialny kwartał Żalnie 2020 Walka z wykluczeniem społecznym wraz z integracją 116 mniejszości narodowych i Gmina Tuchola 2017-2022 Tuchola 1 200 000,00 etnicznych na terenie Starówki w Tucholi, część społeczna Termomodernizacja budynków Domu Parafialnego Parafia Rzymskokatolicka p. i Kościoła p. w. Najświętszego 06.2017- 117 w. Najświętszego Serca Pana Legbąd 556 692,00 Serca Pana Jezusa w Legbądzie 12.2019 Jezusa, Legbąd z wykorzystaniem energii odnawialnej Wykorzystanie energii odnawialnej w celu II kw. 2017 termomodernizacji Domu Parafia Rzymskokatolicka p. 118 – IV kw. Tuchola 2 484 935,00 Parafialnego i Kościoła p. w. w. Bożego Ciała, Tuchola 2019 Bożego Ciała w miejscowości Tuchola Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych 7. Wskaźniki do osiągnięcia w obszarze

W wyniku realizacji propozycji projektowych ujętych na liście podstawowej zostaną osiągnięte wartości wskaźników przedstawione w poniższej tabeli

Tabela 40. Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze Fundusz PI Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze

4c Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków - 2 szt.

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych – 178,31 t CO2/rok Zmniejszenie Rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych – 483 642,72

kWh/rok

4e Liczba lamp wymienionych na energooszczędne – 210 szt.

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych – 515,43 t CO2 Długość wybudowanych ścieżek rowerowych – 12,50277 km

EFRR 6b Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków – 67% Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków – 5856 RLM Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę – 1018 osób Długość wybudowanej kanalizacji sanitarnej – 1670,50 m Długość wybudowanej sieci wodociągowej – 1148,50 m Wydajność dobowa wybudowanych ujęć wody – 1152 m3/d Liczba wybudowanych ujęć wody – 1 szt. Liczba wspartych stacji uzdatniania wody – 1 szt.

6c Liczba zabytków nieruchomych objętych wsparciem – 3 szt.

180 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Fundusz PI Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze Wzrost oczekiwanej liczby odwiedzin w objętych wsparciem miejscach należących do dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz stanowiących atrakcje turystyczne – 2200 odwiedzin/rok Zwiedzający muzea i oddziały w gestii powiatu/1000 mieszkańców – 62 osoby/1000 mieszkańców Liczba instytucji kultury objętych wsparciem – 1 szt.

9b Wskaźnik ożywienia społeczno – gospodarczego na obszarach miejskich – 38,71% Otwarta przestrzeń otworzona lub rekultywowana na obszarach miejskich – 7068 m2 Budynki publiczne lub komercyjne wybudowane lub wyremontowane na obszarach miejskich – 6290 m2 Liczba obiektów infrastruktury zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach - 5 szt.

10a Liczba miejsc w infrastrukturze przedszkolnej – 544 osób Liczba miejsc w objętej wsparciem infrastrukturze przedszkolnej w zakresie opieki nad dziećmi lub infrastrukturze edukacyjnej – 544 osób Liczba obiektów infrastruktury jednostek organizacyjnych systemu oświaty – 4 szt. Odsetek dzieci w wieku 3-4 lata objętych wychowaniem przedszkolnym - 62%

EFS 8iv Liczba osób, które powróciły na rynek pracy po przerwie związanej urodzeniem/wychowaniem dziecka, po opuszczeniu programu – 3 osoby Liczba osób pozostających bez pracy, które znalazły pracę lub poszukują pracy po opuszczeniu programu – 2 osoby Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, które funkcjonują 2 lata po uzyskaniu dofinansowania ze środków EFS – 33,33% Liczba osób opiekujących się dziećmi w wieku do lat 3 objętych wsparciem w programie – 2 osoby Liczba utworzonych miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 – 5 szt.

9i Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, które uzyskały kwalifikacje po opuszczeniu programu – 635 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujących pracy po opuszczeniu programu – 195 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek – 75 osób Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 73 osoby Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 678 osób Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 90 osób

EFS 9iv Liczba wspartych w programie miejsc świadczenia usług społecznych istniejących po zakończeniu projektu – 4 szt. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych usługami 181 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

Fundusz PI Wskaźniki planowane do osiągnięcia w obszarze społecznymi świadczonymi w interesie ogólnym w programie – 70 osób Liczba miejsc wychowania przedszkolnego, które funkcjonują 2 lata po uzyskaniu EFS 10i dofinansowania ze środków EFS – 87%

Liczba dzieci objętych w ramach programu dodatkowymi zajęciami zwiększającymi ich szanse edukacyjne w edukacji przedszkolnej – 872 osoby

Liczba miejsc wychowania przedszkolnego dofinansowanych w programie – 414 szt. Liczba nauczycieli objętych wsparciem w programie – 190 osób Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 190 osób Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po opuszczeniu programu - 3 363 osoby Liczba szkół i placówek systemu oświaty wykorzystujących sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych – 20 szt. Liczba szkół, w których pracownie przedmiotowe wykorzystują doposażenie do prowadzenia zajęć edukacyjnych - 25 szt. Liczba nauczycieli prowadzących zajęcia z wykorzystaniem TIK dzięki EFS – 25 osób Liczba nauczycieli objętych wsparciem w zakresie TIK w ramach programu – 80 osób Liczba uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych w programie – 3 363 osoby Liczba szkół i placówek systemu oświaty wyposażonych w ramach programu w sprzęt TIK do prowadzenia zajęć edukacyjnych - 20 szt. Liczba szkół, których pracownie przedmiotowe zostały doposażone w programie – 25 szt.

EFS 10iv Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego objętych wsparciem w programie, uczestniczących w kształceniu lub pracujących po 6 miesiącach po ukończeniu nauki - 756 osób Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po opuszczeniu programu – 21 osób Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestniczących w stażach i praktykach u pracodawcy – 296 osób Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu objętych wsparciem w programie - 21 osób Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystujących doposażenie zakupione dzięki EFS – 3 szt.

Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposażonych w sprzęt i materiały dydaktyczne niezbędne do realizacji kształcenia zawodowego – 3 szt. Źródło: Opracowanie własne na podstawie fiszek projektowych

182 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

8. System wdrażania i monitorowania

Planowanie strategiczne jest procesem ciągłym. Dla osiągnięcia zamierzonych celów strategicznych i kierunków rozwoju wymagane jest stworzenie efektywnych mechanizmów gwarantujących konsekwentne wdrażanie, monitorowanie i ewaluację efektów Strategii.

Zgodnie z nowymi uwarunkowaniami polityki regionalnej w kraju, polegającej na wielopoziomowym modelu zarządzania rozwojem jednostek samorządu terytorialnego, koniecznym i celowym działaniem w okresie realizacji Strategii będzie tworzenie warunków dla ścisłej współpracy władz Powiatu z partnerami samorządowymi i ich jednostkami organizacyjnymi oraz partnerami prywatnymi i pozarządowymi.

W proces wdrażania Strategii, podobnie jak w proces jej tworzenia, zostaną zaangażowane instytucje i podmioty, które mogą mieć wpływ na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej ORSG. Oprócz jednostki samorządu terytorialnego będą to m. in. organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa, partnerzy społeczni oraz gospodarczy, instytucje rynku pracy, organizacje skupiające pracodawców, instytucje pomocy i integracji społecznej, lokalne grupy działania, szkoły i placówki prowadzące kształcenie ogólne, zawodowe i ustawiczne, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, kościoły i związki wyznaniowe itp.

Strategia ORSG wykazuje gotowość do realizacji zadań ORSG. Projekty wskazane na liście podstawowej i rezerwowej są zaplanowane w stopniu pozwalającym na ocenę ich zgodności ze Strategią województwa oraz Strategią ORSG Powiatu Tucholskiego. Dalsze bardziej zaawansowane przygotowania zostaną podjęte po zapewnieniu finansowania i ogłoszeniu terminów rozpoczęcia konkursów.62

System wdrażania

System wdrażania Strategii jest procesem, w którym działania operacyjne wynikają ze sformułowanych w dokumencie długoterminowych celów strategicznych i operacyjnych. Ponadto Strategia stanowi dokument o charakterze kierunkowym i koncepcyjnym. Jednym z elementów procesu jej wdrażania są działania mające na celu propagowanie i upowszechnianie informacji na temat jej zawartości i przyjętych założeń. Głównym celem tych działań jest aktywizacja wybranych organizacji i środowisk do współudziału w realizacji Strategii.

Inicjatorem i koordynatorem przedsięwzięć związanych z wdrażaniem Strategii ORSG jest Starosta Tucholski oraz Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego, których zadaniem są działania na rzecz stworzenia warunków dla współpracy w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego. Równie istotne dla należytej realizacji zadań strategicznych jest zaangażowanie wszystkich gmin wchodzących w skład Powiatu Tucholskiego, będących sygnatariuszami Porozumienia na rzecz rozwoju Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego, a także partnerów społeczno-gospodarczych. Zadania tych ostatnich będą sprowadzać się przede wszystkim do samodzielnego lub partnerskiego realizowania projektowanych przedsięwzięć.

Organem nadzorującym realizację Strategii jest Komitet Sterujący, w skład którego wchodzą po jednym upoważnionym przedstawicielu Stron Porozumienia, przedstawiciel Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz przedstawiciele sektorów społecznego i gospodarczego. Przewodniczącym Komitetu Sterującego jest Starosta Tucholski. Do zadań Komitetu w zakresie prac nad Strategią w szczególności należy:

62 Uchwała nr 2015.5.1 Komitetu Sterującego ORSG Powiatu Tucholskiego z dnia 13.05.20115 w sprawie kryteriów wyboru projektów przeznaczonych do realizacji w ramach ORSG Powiatu Tucholskiego oraz zatwierdzenia listy projektów ORSG Powiatu Tucholskiego. 183 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego

 Zatwierdzenie Strategii i jej aktualizacja  Przedkładanie Strategii do zaopiniowania Instytucji Zarządzającej RPO (IZ RPO) oraz Marszałkowi Województwa Kujawsko-Pomorskiego  Przygotowywanie na podstawie zasad wyboru projektów, wskazanych w Strategii Rozwoju Obszaru Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego, propozycji szczegółowych kryteriów wyboru projektów i uzgodnienie ich w porozumieniu z Marszałkiem Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz IZ RPO  Wybór projektów, w tym opracowanie listy rankingowej projektów, jej aktualizacja, przedkładanie do zaopiniowania Marszałkowi Województwa Kujawsko-Pomorskiego  Zatwierdzanie listy projektów stanowiących integralną część Strategii i jej aktualizacja  Przygotowanie i zatwierdzenie rocznego raportu monitoringowego nt. wdrażania Strategii, a następnie przekazywanie tego dokumentu do oceny i zatwierdzania IZ RPO  Zatwierdzanie innych dokumentów wymaganych przez IZ RPO  Reprezentowanie Stron Porozumienia w kontaktach z instytucjami zewnętrznymi w sprawach związanych z opracowywaniem i wdrażaniem Strategii  Współdziałanie z innymi poziomami polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego.

Komitet realizuje swoje zadania zgodnie z Regulaminem pracy Komitetu Sterującego ORSG, określającym szczegółowe zasady oraz tryb jego pracy.

Uchwały Komitetu Sterującego podejmowane są zwykłą większością oddanych i ważnych głosów przy udziale co najmniej połowy członków. Zwykła większość głosów oznacza, że liczba głosów ważnych „za” jest większa od liczby głosów „przeciw”. Ilość głosów wstrzymujących się nie wpływa na wynik głosowania. Każdy członek w głosowaniu ma jeden głos, z wyjątkiem przedstawiciela Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego, który pełni funkcję opiniodawczo-doradczą oraz przedstawicieli sektorów społecznego i gospodarczego, pełniących funkcję doradczą.

Ustalenia wynikające z niniejszej Strategii będą przedmiotem negocjacji pomiędzy jednostkami samorządu ORSG a Instytucją Zarządzającą Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 (czyli Zarządem Województwa). IZ RPO dokona oceny Strategii pod kątem spełnienia wymogów wskazanych w „Zasadach Oceny Strategii Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego przez IZ RPO”. Wydana opinia będzie odnosiła się głównie do przyjętych kierunków i celów rozwojowych, przyjętych wartości wskaźników, list projektów i harmonogramu finansowego. Po uzyskaniu pozytywnej opinii ze strony IZ RPO zostanie podpisane porozumienie (Kontrakt Regionalny) pomiędzy danym ORSG a IZ RPO bez zobowiązań finansowych. Ustalenia Kontraktu będą określały wzajemne zobowiązania stron w zakresie realizacji planowanych i ustalonych przedsięwzięć oraz zakładanych do osiągnięcia wskaźników.

System monitorowania

Podstawą skutecznego wdrażania działań służących osiąganiu celów Strategii ORSG jest dysponowanie wiedzą na temat postępów osiąganych w zakresie wdrażanych kierunków interwencji oraz zdolność do reagowania na pojawiające się różnice pomiędzy przyjętymi założeniami a uzyskiwanymi efektami realizacji kluczowych zadań. Dla efektywnej realizacji zapisów Strategii, niezbędne jest stworzenie systemu monitoringu realizacji jego ustaleń.

Monitoring będzie polegał na systematycznym gromadzeniu i opracowywaniu informacji oraz danych zbieranych od wszystkich realizatorów projektów w ramach Strategii. Proces ten będzie służył identyfikacji realizowanych przedsięwzięć oraz porównaniu ich zgodności z założeniami Strategii. System ten będzie wykorzystywany do ciągłego śledzenia zdarzeń, tendencji i procesów zachodzących na ORSG,

184 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego które mogą wywierać pozytywny lub negatywny wpływ na osiąganie przyjętych celów rozwoju. Pozwala to na zwiększenie zdolności sygnatariuszy porozumienia na rzecz rozwoju ORSG do szybkiej i skutecznej reakcji na zmiany zachodzące zarówno w jej otoczeniu, jak i wewnątrz niej.

System monitorowania strategii ORSG obejmuje:

 Ocenę poziomu realizacji wskaźników zgodnie z matrycą logiczną Celów Tematycznych, Priorytetów Inwestycyjnych, jak i wybranymi wskaźnikami produktu i rezultatu oraz spełnienie przez wskaźniki warunków SMART  Analizę i ocenę stopnia realizacji przyjętych celów Strategii oraz adekwatność doboru do nich wskaźników  Analizę i ocenę harmonogramu wdrażania Strategii  Dokonywanie odniesień do Strategii rozwoju województwa  Monitoring ogólnego poziomu rozwoju obszaru

Sprawozdawczość z monitoringu dokonywana będzie przez Komitet Sterujący. Okresowa ocena stopnia realizacji Strategii odbywać się będzie w oparciu o raporty cząstkowe przygotowywane przez sygnatariuszy Porozumienia na rzecz rozwoju ORSG - informacje podmiotów zaangażowanych w jej realizację na temat przygotowywania i realizacji przedsięwzięć oraz osiągniętych lub planowanych do osiągnięcia wskaźników. Informacje zbiorcze na temat procesu wdrażania Strategii zostaną zawarte w raporcie analitycznym, co pozwoli na weryfikację realizowanej polityki wsparcia, obiektywną ocenę poziomu realizacji założonych celów oraz dokonywanie niezbędnych korekt procesu wdrażania.

Sprawozdania z realizacji strategii będą zatwierdzane przez Komitet Sterujący ORSG. Wnioski płynące z monitoringu będą stanowiły podstawę do ewentualnej aktualizacji Strategii poprzez modyfikację poszczególnych elementów przyjętych ustaleń strategicznych, w tym dokonywanie korekt wartości wskaźników w procesie realizacji zamierzonych działań.

Komitet Sterujący będzie przygotowywał i zatwierdzał roczne raporty monitoringowego nt. wdrażania Strategii, a następnie dokument ten będzie przekazywany do oceny i zatwierdzenia przez IZ RPO.

Postęp prac w zakresie wdrażania założeń Strategii oraz realizacji przedsięwzięć ujętych w przedmiotowym dokumencie będzie również podlegał monitorowaniu przez Instytucję Zarządzającą RPO do końca 2018 r. w okresie kwartalnym, a po 2018 r. w okresie półrocznym.