Fecru'l İslam
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
usûl İslam Araştırmaları Islamic Researches | `O0! Sayı: 20, Temmuz-Aralık 2013 usûl İslam Araştırmaları Islamic Researches | `O0! Sayı: 20, Temmuz-Aralık 2013 ISSN 1305-2632 Sahibi | Publisher İlim Yayma Vakfı adına Yücel ÇELİKBİLEK Yazı İşleri Müdürü | Responsible Manager Osman ACUN Editör | Editor-in-Chief Faruk BEŞER Editör Yardımcısı | Associate Editor Hayati YILMAZ Yayın Kurulu | Editorial Board Ahmet BOSTANCI (Sakarya Ü.) | Bilal GÖKKIR (İstanbul Ü.) | Erdinç AHATLI (Sakarya Ü.) Muhammet ABAY (Marmara Ü.) | Necmettin GÖKKIR (İstanbul Ü.) | Osman AYDINLI (Marmara Ü.) Danışma Kurulu | Advisory Board A. Emin ÇİMEN (İstanbul Ü.) M. Ali BÜYÜKKARA (İ.Şehir Ü.) A. Hikmet ATAN (İstanbul Ü.) M. Emin MAŞALI (Marmara Ü.) Abdulhamit BİRIŞIK (Marmara Ü.) M. Sait ÖZERVARLI (Yıldız Ü.) Abdullah TIRABZON (İstanbul Ü.) Mehmet ÖZŞENEL (Marmara Ü.) Adem APAK(Uludağ Ü.) Mesut OKUMUŞ (Ankara Ü.) Ahmet YAMAN (N.Erbakan Ü.) Muammer İSKENDEROĞLU (Sakarya Ü.) Ali KÖSE (Marmara Ü.) Muhsin AKBAŞ (Katip Çelebi Ü.) Atilla ARKAN (Sakarya Ü.) Musa YILDIZ (Gazi Ü.) Bayram Ali ÇETİNKAYA (İstanbul Ü.) Mustafa KARA (Uludağ Ü.) Bekir KUZUDİŞLİ (İstanbul Ü.) Mustafa KARATAŞ (İstanbul Ü.) Bülent UÇAR (Osnabrück U.) Mustafa ÖZTÜRK (Çukurova Ü.) Cağfer KARADAŞ (Uludağ Ü.) Ömer KARA (Atatürk Ü.) E. Sait KAYA (İstanbul Şehir Ü.) Özcan HIDIR (Rotterdam Islamic U.) Engin YILMAZ (İYV) Raşit KÜÇÜK (İSAM) H. Ahmet ÖZDEMİR (N. Erbakan Ü.) Süleyman KAYA (Sakarya Ü.) H. Mehmet GÜNAY (Sakarya Ü.) Şükrü ÖZEN (Yalova Ü.) Hasan HACAK (Marmara Ü.) Tahsin ÖZCAN (Marmara Ü.) İbrahim Hakkı İNAL (19 Mayıs Ü.) Yaşar YİĞİT (DİB) İbrahim HATİBOĞLU (Yalova Ü.) Yunus APAYDIN (Erciyes Ü.) İsmail ADAK (Yalova Ü.) Zekeriya GÜLER (İstanbul Ü.) İsmail YİĞİT (FSM Vakıf Ü.) 19-20. Sayıların Hakemleri | Referees on 19-20th Issue A.Emin ÇİMEN | Erdinç AHATLI | Fikret SOYAL | H. Mehmet GÜNAY | Hasan HACAK Hatice ARPAGUŞ | Hülya TERZİOĞLU | Mesut OKUMUŞ | Muammer İSKENDEROĞLU Muhammet ABAY | Selim TÜRCAN | Süleyman AKKUŞ | Zülfikar DURMUŞ Son Okuma | Last Reading Bilal DEMİR Usûl İslam Araştırmaları hakemli bir dergidir. Yılda iki sayı olarak yayımlanır. Yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. İletişim | Communication Osman ACUN | Bilal DEMİR Vefa, Akifpaşa Sk. No: 6 Fatih | İSTANBUL | TÜRKİYE Tel: +90 (212) 511 22 90 | e-posta: [email protected] | web: www.usuldergisi.com Mayıs, 2015 İÇİNDEKİLER Editörden 5 – 6 Makaleler Fıkıh Usûlünün İlimler Arasındaki Konumu The Position of Usûl al-Fıqh Among Sciences Adem YIGIN 7 – 46 Mâtürîdî’de İnsanın Sorumluluğu Responsibility of Human in Mâtürîdî Veysi ÜNVERDİ 47 – 80 Allah'a Yaklaşmada İsabetli Olan ve Olmayan Yollar Ways Approaching God with Target and Non-Target/ Excesses Emine ÖĞÜK 81 – 112 Yûsuf Sinânüddîn el-Amâsî (1000/1592) ve “Tebyînü’l-Mehârim” Adlı Eseri Yûsuf Sinânüddîn el-Amâsî and “Tabyîn al-Mehârim” Recep Orhan ÖZEL 113 – 140 Ahmed Cevdet Paşa’nın Tefsir İlmine Katkısı ve Tercüme-i Şerife Adlı Eseri Ahmed Cevdet Pasha’s Contribution to Tafsir Genre and his work Tercume-i Serife Emine ARMAĞAN | Necmettin GÖKKIR 141 – 180 Araştırma Notları İlahiyat Alanında Lisansüstü Çalışmalar -Sorunlar ve Öneriler- Cağfer KARADAŞ 181 – 198 Tanıtım ve Değerlendirmeler Yahya İbn Adî, Tehzîbü’l-Ahlâk: Ahlâk Eğitimi (Metin-Çeviri) Hülya GÖNDEŞ 199 – 202 Fecru’l İslam Mustafa ÖZKAN 202 – 206 Yayın İlkeleri 207 – 208 EDİTÖRDEN Usûl’ün 20. Sayısını Sunarken Söz verdiğimiz gibi, 20. Sayımız da kısa sürede elinize ulaşmış oldu. Müteakip sayılar da aynı hızla bunu izleyecek inşallah. Bu sayımız Usûl ismine uygun bir içerikle çıkıyor. Dr. Adem Yığın’n kaleme aldığı ‘Fıkıh Usûlünün İlimler Arasındaki Konumu’ başlıklı yazısı usul açısından önemli. Çünkü biz Modern Dönem İslamiyatçılarının en büyük sorununun usul eksikliği olduğunu düşünüyoruz. Kısaca vusulsüzlüğümüz, usulsüzlüğümüzdendir diyoruz ve Usulü Fıkhı sadece Fıkıh ilim dalının değil, bütün İslamî ilimlerin usulü olmak üzere ‘Anlamanın Esasları’ olarak görüyoruz. Dr. Veysi Ünverdi’nin ‘Mâtürîdî’de İnsanın Sorumluluğu’ başlıklı araştırması, yine Kaza ve Kader gibi günümüzde tekrar tartışılmaya başlanan ana meselelerin anlaşılmasına ışık tutabilir. Çünkü hem insanın fiillerini kendi iradesiyle yapıyor olması, hem de Allah’ın olacak olan her şeyi ezelde yazmış bulunması, bağdaştırıl- ması zor iki çelişik durum gibi gözükmektedir. Ümit ediyoruz ki, çalışma yine böyle çelişik gibi gözüken, hem insanın kendi iradesinde özgür olması, hem de Allah’ın dilemesi olmadan hiçbir şey dileyememesi meselesinin anlaşılmasına da bir katkı sağlayacaktır. Bilindiği gibi ‘kurbet’ kavramı İslam’ın temel kavramlarından biridir. Kulu Al- lah’a yaklaştıran her eylem bir kurbet’i ifade eder. Zaten kulluğun gayesi de budur. Yine Kuranı Kerim’in işaretiyle Allah’a yaklaştıran yollar pek çoktur. Ancak O’nun şanına layık olmayan bir davranış kurbet/yaklaştırıcı ibadet olamaz, aksine İslam’ın en temel kavramı olan tevhdi bozan ve şirk anlamına gelebilen bir sapmaya dönü- şebilir. Dr. Emine Öğük’ün ‘Allah'a Yaklaşmada İsabetli Olan ve Olmayan Yollar’ başlıklı makalesi bu sınırın belirlenmesinde yol gösterici bir çalışma gibi gözükü- yor. Dr. Recep Orhan Özel’in ‘Yûsuf Sinânüddîn el-Amâsî ve “Tebyînü’l-Mehârim” Adlı Eseri’ başlıklı makalesi hem İslam fıkhındaki Helaller-Haramlar edebiyatının eski bir örneğini sunması, hem de müellifin yaşadığı 16. Asır Osmanlı sosyal haya- tına ve kültürel yapısına ışık tutması açısından yararlı bir eserin tanıtılmasını sağlı- yor. Bu sayımızda dikkat çeken çalışmalardan biri de Emine Armağan ve Dr. Nec- mettin Gökkır’a ait ‘Ahmed Cevdet Paşa’nın Tefsir İlmine Katkısı ve Tercüme-i Şe- rife Adlı Eseri’dir. Bununla Ahmet Cevdet Paşa’nın hukukçu ve tarihçi kimliğinin ötesinde bir de Kur’an ilimlerine aşinalığını ve bu konudaki usulünü belirlerken kaleme aldığı ‘Lügat-i Kur'aniye Hakkında Lâhika-ı Şerife’ adlı kısa Kur’an sözlü- ğünü tanımış olacağız. Sayımızın bir başka önemli çalışması Dr. Cağfer Karadaş’ın ‘İlahiyat Alanında Lisansüstü Çalışmalar: Sorunlar ve Öneriler’ başlıklı yol gösterici makalesidir. Ma- kale bir bakıma İlahiyatlardaki akademik çalışmaların usul açısından ulaştığı biri- kimi eleştirel biçimde gözler önüne sermekte, hem yeni çalışmalara yapacak olan- lara, ihmal etmemeleri gereken hazır bilgiler sunmakta, hem de yeni çalışmalar yap- tıracak hocalara bir tecrübe aktarımı kazandırmaktadır. Bu sayımızda ayrıca iki de kitap tanıtımı yer almaktadır: Harun Kuşlu çevirisi ve İlhan Kutluer editörlüğü ile hazırlanan ‘Yahya İbn Adî, Tehzîbü’l-Ahlâk: Ahlâk Eğitimi (Metin-Çeviri)’ adlı eserle, Ahmed Emin’in çıktığından beri çok eleştiri alan, Fecru’l İslam adlı eseri. Birincisini Hülya Göndeş, ikincisini ise Mustafa Öz- kan dergimiz için hazırladılar. Sunması bizden, değerlendirilmesi sizden, Tevfik Allah’tandır. Eleştiri ve değer- lendirmelerinize, saygı ve sevgi ile sunulur. Dr. Faruk Beşer Fıkıh Usûlünün İlimler Arasındaki Konumu Adem YIGIN* Öz: Bir ilmi anlamanın en iyi yollarından birisi, o ilmin ilim tasnîflerindeki yerinin belirlenmesidir. Bu, bir ilmin kendi içyapısının anlaşılmasında önemli olduğu kadar diğer ilim dallarıyla olan ilişkisinin ortaya konulması açısından da önem arz etmek- tedir. Bu makalede, İslâm medeniyetine has bir ilim dalı olarak fıkıh usûlünün usûlcü olanlar ve olmayanlar tarafından yapılan ilim tasnîflerindeki yeri tespit edil- meye çalışılacaktır Anahtar Kelimeler: Fıkıh usûlü, usûlcü, ilim, ilimler tasnîfi The Position of Usûl al-Fıqh Among Sciences Abstract: One of the best ways to understand a discipline is to determine its position in the classifications of sciences. That is important in understanding the internal structure of a science as well as putting out its relationship with other branches of science. In this article, the position of usûl al-fiqh as a branch of sciences which is a peculiar to Islamic civilization, will be tried to determine in the classifications of sciences made by jurists and non-jurists Keywords: Usûl al-fıqh, jurist, science, classification of sciences İktibas / Citation: Adem Yıgın, “Fıkıh Usûlünün İlimler Arasındaki Konumu”, Usûl, 20 (2013/2), 7 - 46. Giriş Klasik metinlere bakıldığında ilim kavramının bazen “bilgi” anlamında, ba- zen de “tedvîn edilmiş ilimler”i ifade etmede, diğer bir deyişle “bilim dalı” an- lamında kullanıldığı görülür. “Bilim dalı” anlamındaki ilim kavramının da farklı kullanımları söz konusudur. Nitekim ilim kavramı ile bazen bir ilmi oluş- turan meselelerin kendisi, bazen o ilmi oluşturan meselelerin delillere dayalı ** Dr., 29 Mayıs Üniversitesi, Uluslararası İslam ve Din Bilimleri Fakültesi, İslam Hu- kuku Bölümü Öğretim Görevlisi. 8 Adem Yıgın olarak sonuçlandırılması ve hükme bağlanması (tasdîki), bazen de sonuçlan- dırma ve hükme bağlama faaliyetlerinin (tasdîklerin) çokça tekrar edilmesi ile ortaya çıkan meleke kastedilir. Kimi zaman meseleler, onları çözmede kullanı- lan ve açıklığı ya da başka bir ilimde ispat edilmiş olması sebebiyle ilmin kendi meselelerine geçmeden önce kabul edilmiş tasavvur (mahiyet bilgisi) ve tasdîk (hüküm bilgisi) şeklindeki ilkeler (mebâdi’) ve konudan (mevzû) oluşan top- lama da ilim kavramı nispet edilir. Hakîkî tanımı dikkate alındığında ise ilim, meseleler ve onlarla ilgili tasdîklerin tasavvur edilmesinden ibarettir. Dolayı- sıyla bilim dalı anlamında ilim, gerçekte meseleleri ve onlara dair gerçekleştiri- len tasdîkleri ifade eder. İlkeler ve konular ise, aslında bu anlamda ilmin haki- katinden olmayıp kendilerine duyulan ihtiyaçtan dolayı onun bir parçası olarak kabul edilmişlerdir. Burada ilim denildiğinde, daha çok bir ilmin “meseleler”i ve onlara dair gerçekleştirilen