Wegwijs in Sts – Knowing Your Way in Sts

WEGWIJS IN STS – KNOWING YOUR WAY IN STS

Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Editors: (Niet op titelpagina!) Harro van Lente Tsjalling Swierstra Sally Wyatt Ragna Zeiss

Compilation and layout of text: Sabine Kuipers

Illustrator and cover designer: Mirko Reithler

Contents

INTRODUCTIE: DE DOCHTER VAN 17 5 DOING DEMOCRACY 11 Technoscience, democracy, and human rights – René Gabriels 13 STS and citizenship – Govert Valkenburg 19 Transparency – Joseph Wachelder 23 From the democratisation boulevard to the muddy road. Practising engagement in STS – Roland Bal 27 Crossing boundaries: the curious case of basic income – Julia Backhaus 31 Technologische cultuur – Tsjalling Swierstra 35 BICYCLES AND BEYOND 39 Bicycle technologies and cycling cultures – Harry Oosterhuis 41 Biking like a boy – Jenny Slatman 47 Het zeilschip-effect en de elektrische auto – Marc Dijk 51 Obduracy: de hardheid van techniek – Anique Hommels 53 ENGINEERING WATER AND NATURE 57 Après Wiebe le déluge: water, engineering, and politics – Cyrus Mody 59 Samen werken aan integrale ruimtelijke opgaven – Trudes Heems 63 Water quality: it could have been otherwise – Ragna Zeiss 69 Of Dutch, dikes and dams – Anna Wesselink 75 Dam builders: the game of SCOT – Alexandra Supper and Sally Wyatt 81 Biodiversity – Jens Lachmund 89 Nature-cultures – Raf de Bont 93 SOUNDS OF MUSIC 97 Piepende oren: over de rol van wetenschap in het ontstaan van publieke problemen – Karin Bijsterveld 99 How STS provides a new way of thinking about musical instruments and their sounds – Trevor Pinch 105 How to make a new pipe organ sound old – Peter Peters 111 POWERS OF KNOWLEDGE 115 Boilerplate – Ger Wackers 117 Quantification and classification: the politics of counting and sorting – Jess Bier 121 De geschiedenis van de waarheid – Geert Somsen 127 STS and the understanding of risk – Frederic Bouder 131 Het verleden van de toekomst – Rein de Wilde 135 Co-productie – Rik Wehrens 141

3 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Dementie en de ethiek van etnografisch onderzoek: de clown, de antropoloog en het ERCIC – Ruud Hendriks 145 Interdisciplinariteit – Anna Wolters 151 Technologie en behoefte: de wonderlijke omdraaiing van gevolg en oorzaak – Harro van Lente 155 HOW HEALTHY IS MEDICINE? 159 Collectieve vormgeving van gepersonaliseerde geneeskunde: een vergelijkend perspectief – Erik Aarden 161 On ‘Big Science’ Can we characterise Wiebe as a ‘Big Scientist’? – Niki Vermeulen 167 The social construction of sport doping: Body enhancement beyond good and evil – Toine Pieters 171 Bodies and bicycles – Bernike Pasveer 175 Hoe het ‘gewone’ bijzonder is – Jessica Mesman 179 Technologie in de gezondheidszorg: het nut van een WTO perspectief – Agnes Meershoek 183 Geloven in technologie over de co-constructie van religie en technologie – Michiel van Well en Maarten Verkerk 187 TRAVELLING KNOWLEDGE 193 Science, society and technology studies have some good stories to tell! – Ruth Mourik 195 Natuurkunde tussen bijgeloof, industrie en activisme – Ernst Homburg 199 Glances behind the scenes: the construction and dissemination of knowledge and technology in different times and spaces – Marith Dieker, Lisa van Diem and Claudia Egher 205 Je brein als een waterklok: metaforen in de wetenschap – Ties van de Werff 217 Bridging knowledges: a plea for professionalizing knowledge brokerage – Louk Box 221 GOING SOUTH 227 Virtual travelling of a nano-enabled anti-tuberculosis drug – Trust Saidi 229 Doing research to make a difference – Annapurna Mamidipudi 233 Science and technology in the global south – Koen Beumer and Andreas Mitzschke 237 Questioning the obvious about small hydro projects in India – Johanna I. Höffken 243 Innovation for tuberculosis control in India – Nora Engel 247

ABOUT THE CONTRIBUTORS / OVER DE AUTEURS 251

INTRODUCTIE: DE DOCHTER VAN 17 Waarom heeft wetenschappelijke kennis een streepje voor op andere vormen van kennis? Waarom is het vanzelfsprekend dat een fiets twee gelijke wielen heeft? Wat zou India aan nanotechnologie kunnen hebben? Hoe zou maatschappelijke inspraak over nieuwe technologie georganiseerd kunnen worden? Dit soort vragen wordt gesteld in het vakgebied Science, Technology and Society Studies, ofwel STS. Dit vakgebied is in de afgelopen 40 jaar opgekomen en dit boek is geschreven als introductie. De lezer die we in gedachten hebben is de slimme jonge meid die wel weet wat er in de wereld te koop is maar ook bereid is om verrast te worden. STS uitgelegd aan je dochter van 17, dat is de formule van dit boek. We nodigen de lezer uit om - als dochter van 17 - in dit boek mee te gaan langs bekende en onbekende plaatsen binnen en buiten de wetenschap, om open te staan voor de bijzondere vragen en verrassende antwoorden van STS, in acht delen en twee talen. De hoofdstukken zijn geschreven door collega’s en oud-collega’s van professor Wiebe Bijker die sinds 1994 in Maastricht hebben gewerkt in het STS onderzoeksprogramma dat Wiebe heeft opgezet: Maastricht University Science, Technology and Society Studies (MUSTS). We kunnen wel zeggen dat Wiebe niet zozeer in het vakgebied van STS heeft gewerkt, maar aan het vakgebied. In wat STS nu is, is de hand van Wiebe Bijker zichtbaar. Hij stond aan de wieg van wat STS een vakgebied maakt, zoals centrale theorieën en concepten, iconische voorbeelden, wetenschappelijke verenigingen en het opleiden van nieuwe onderzoekers. Door de hand van Wiebe te volgen krijgen we ook een introductie in STS, dat is de gedachte van het boek. We volgen enkele thema’s die centraal staan in STS en deel uitmaken van het werk van Wiebe Bijker: democratie, water en natuur, transport, geluid, macht van kennis, gezondheid, kennis op reis en technologie buiten Europa.

Goede ideeën Dit boek als geheel geeft een introductie in de vragen, invalshoeken en antwoorden van STS. Het eerste hoofdstuk laat zien hoe je als wetenschapper in een vakgebied succesvol kan zijn en volgt daarbij de bijdragen van Wiebe Bijker. Wat is er nodig voor een productieve en inspirerende carrière in de wetenschap? In de eerste plaats heb je goede ideeën nodig. Het eerste goede idee van Wiebe was een theorie die vertelt hoe een technisch apparaat, of technologie, tot stand komt. Hoe kun je bijvoorbeeld begrijpen dat een fiets eruit ziet zoals die er nu uit ziet, met twee gelijke wielen en trappers ertussen die met een ketting verbonden zijn met het achterwiel. We weten namelijk ook dat er andere soorten fietsen hebben bestaan. In het museum of in oude films zien we dan mensen op rare fietsen met een klein achterwiel en een groot voorwiel. Heel onhandig ziet dat eruit; je denkt dan dat onhandige bestond omdat de ‘echte’ fiets nog niet bekend was. Maar dat is

5 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS geschiedvervalsing. Wiebe bestudeerde in de jaren ’80, samen met Ellen van Oost, de geschiedenis van de fiets en zij kwamen tot heel andere inzichten.

Symmetrisch Wiebe liet zich inspireren door ontwikkelingen in de wetenschapsfilosofie waarin niet alleen het falen van wetenschap uit sociale factoren werd verklaard, maar ook de successen. Het is buiten de filosofie nog steeds gebruikelijk om vooral voor wetenschappelijke dwalingen een verklaring te geven: hoe kan het dat iets wordt aangehangen terwijl (later) blijkt dat het niet klopt? Welke belangen, groepsprocessen en andere maatschappelijke factoren hebben geleid tot deze situatie? Voor wetenschappelijke successen is de redenering vaak anders. Veel mensen vinden het onnodig om te onderzoeken waarom een wetenschappelijke overtuiging wordt aangehangen. De verklaring lijkt immers simpel: iets geldt als wetenschappelijke waar omdat het waar is. Waarom denkt iedereen in de wetenschap dat Einstein gelijk heeft? Omdat hij gelijk heeft! Toch is deze redenering onbevredigend. We weten bijvoorbeeld dat wetenschap vooruitgang boekt, dat wil zeggen dat wat we nu voor waar houden anders is dan wat we honderd jaar geleden voor waar hielden. Als je wetenschappelijke vooruitgang koestert moet je ook erkennen dat wat we nu voor waar houden over honderd jaar misschien niet langer als waar wordt gezien. Dus als we willen begrijpen waarom iets nu als waar geldt, moet je dezelfde vragen stellen als voor dwalingen: welke belangen en maatschappelijk processen spelen hier? Zowel ware als niet-ware wetenschap moet je dus op dezelfde manier onderzoeken. In de wetenschapsfilosofie moet je, met andere woorden, symmetrisch zijn. Wiebe nam, met Ellen van Oost en later ook Trevor Pinch, de gedachte van symmetrie over in de bestudering van technologie. Als je wilt begrijpen waarom technologie eruit ziet zoals het eruit ziet, moet je symmetrisch te werk gaan. Je moet verklaren wanneer een technologie faalt, maar ook wanneer een technologie werkt. En hiermee opende hij een nieuw veld van vragen. Tot dan toe werd gedacht: we hoeven alleen te verklaren waarom een technologie die niet goed werkt er toch is: welke denkbeelden, belangen en maatschappelijke krachten zijn hier werkzaam? Een technologie die werkt, ja, die is er natuurlijk omdat het werkt. Een fiets, bijvoorbeeld, is er omdat het heel handig is dat er fietsen zijn. Maar als je symmetrisch te werk gaat, stel je andere vragen. Dan wil je weten: waarom vinden we fietsen dan handig? En voor welke problemen zijn fietsen dan een oplossing? En wat is ‘een fiets’ dan eigenlijk? In de wereldberoemd geworden studie van de geschiedenis van de fiets wezen Wiebe en zijn collega’s op de lange tijd (het laatste kwart van de 19e eeuw) waarin het nog helemaal niet duidelijk was wat een fiets nou eigenlijk was en wat je ermee zou moeten. Betekenisflexibiliteit noemden ze dat: de ene groep, vooral ouderen, vond zo’n fiets met een hoog voorwiel maar gevaarlijk en onhandig terwijl een andere groep, vooral jonge mannen, het hoge voorwiel juist waardeerde omdat het snelheid gaf en

lekker gevaarlijk was. Daarmee kon je indruk maken. Die verschillende betekenissen leidden vervolgens weer tot verschillende routes voor nieuwe ontwerpen: voor de ouderen kwamen er fietsen met kleinere voorwielen en voor de jonge macho’s fietsen met juist grotere wielen. De verschillende routes kwamen uiteindelijk samen (closure noemt Wiebe dat) toen bleek dat je met een laag voorwiel, maar met een ketting en luchtbanden toch ook heel snel kon fietsen. Deze ideeën van hoe technische ontwikkelingen verlopen (met betekenissen, groepen en closure) zijn bekend geworden als de theorie van de Social Construction of Technology (SCOT). Studenten in de gehele wereld hebben Wiebe’s studie van de fiets als hét voorbeeld gezien van hoe je STS kunt doen. De belangrijkste les van SCOT is dat het ook anders had kunnen gaan. Het is zeker niet zo dat er in één keer een fiets is bedacht. Het ontstaan van de fiets is een lang maatschappelijk proces waar verschillende ideeën over wat het probleem is en wat de oplossingen zijn met elkaar strijden. En waar zo’n strijd eindigt weet je nooit van tevoren. It could have been otherwise, zeggen STS onderzoekers dan.

Democratisering Een ander belangrijk idee van Wiebe Bijker is de democratisering van technologie. Als het immers zo is dat het vroeger anders had kunnen lopen, betekent dat dat het nu ook anders kan lopen. Als we nu hopen dat, zeg, computers of robots veel voor ons in petto hebben, is nog niet gezegd wat voor computers of robots dat dan moeten worden. En aangezien we het belangrijk vinden dat democratisch wordt besloten over wetten en regels, zouden we ook democratisch moeten kunnen beslissen hoe toekomstige technologie eruit ziet. Het klinkt logisch, maar het is nog steeds iets waarvan velen overtuigd moeten worden en hier heeft Wiebe op vele plaatsen voor geijverd en verder over nagedacht. Democratisering is vooral belangrijk als je beseft dat technologie met kwetsbaarheid gepaard gaat, een thema dat Wiebe ook op allerlei wijzen heeft onderzocht. Een dijk houdt het water tegen, maar kan breken – een dijk brengt dus niet alleen bescherming maar ook kwetsbaarheid mee. Een computer regelt het spoorverkeer en voorkomt botsingen, maar als die faalt wordt het meteen op heel veel plaatsen tegelijk echt gevaarlijk. Hoe je de democratisering van technologie vervolgens wilt organiseren is een lastige puzzel, want wie moet wanneer over wat meepraten? Hier zijn geen algemene recepten voor te geven, maar dat maakt het idee niet minder belangrijk.

India Het inzicht dat het ook anders had kunnen gaan en dat er niets natuurlijks of vanzelfsprekends is aan het gebruik van technische apparaten en systemen, heeft Wiebe ook gebruikt bij ontwikkelingsvraagstukken. De term ‘ontwikkeling’ roept dan al vragen op. Want hoe en door wie wordt eigenlijk bepaald wat wel en niet ontwikkeld is? Is meer technologie ook automatisch meer ontwikkeling? Is industriële, technologische

7 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS productie beter dan traditionele productie? Doorgaans denken we dat ‘high tech’ bij westerse landen hoort en ‘low tech’ bij ontwikkelingslanden. Zoiets nieuws als nanotechnologie zou dan niet bij Afrika of India horen. Maar ook dat is volgens Wiebe weer te snel geredeneerd. Wat we ontwikkelingslanden noemen zijn niet alleen maar armer; ze zijn in de eerste plaats anders en alleen daarom al interessant. Ze leren ons meer over hoe technologie en maatschappij samenhangen. Bij het weven in India, bijvoorbeeld, bestaat er sinds lang een onderscheid tussen de eeuwenoude, traditionele vaardigheid van het handmatig weven bij mensen thuis - veelal op het platteland - en het moderne, grootschalige weven in een fabriekshal met grote machines - veelal in de stad. Het ambachtelijke weven geldt dan als iets van vroeger, iets waar geen ontwikkeling meer in zit; vernieuwing zou alleen bij de moderne textielproductie kunnen. Innovatie hoort in deze gedachte dan bij ‘high tech’ en niet bij ambachtelijke weverij. Toch, als je beter kijkt, zie je dat het niet klopt. Ook hier geldt weer: je moet niet vertrouwen op bekende schema’s, je moet onderzoeken, goed kijken, goed vragen. Samen met Annapurna Mamidipudi heeft Wiebe het traditionele weven in India onderzocht. Als je goed kijkt en goed vraagt wordt duidelijk dat er juist veel ontwikkeling zit bij het traditionele weven. Er zijn allerlei aanpassingen en vernieuwingen, zozeer dat je kunt spreken van de innovatie van handweverij, een innovatie die anders is georganiseerd dan wat we normaal veronderstellen bij innovatie (grote industrie, grote investeringen) en daarom ook juist een interessante spiegel.

Bruggen bouwen Goede ideeën alleen zijn niet voldoende in de wetenschap. Je kunt pas echt succesvol zijn als anderen bereid zijn om met je mee te denken en te werken. Je moet dus netwerken maken. Wiebe Bijker verstaat deze kunst als geen ander. Hij heeft bijvoorbeeld in Nederland gewerkt aan het opzetten van een opleiding voor promovendi in het gebied van STS. Dit is uiteindelijk, in 1987, de landelijke onderzoeksschool Wetenschap, Technologie en Moderne Cultuur (WTMC) geworden en Wiebe heeft hier eindeloos veel voor gedaan, onder andere als directeur. Ook internationaal heeft hij netwerken gevormd en gevoed. Wetenschap kan niet zonder zulke netwerken en verenigingen. Bij het vakgebied STS zijn vooral de Society for Social Studies of Science (4S), de European Association for the Study of Science and Technology (EASST) en de Society for the History of Technology (SHOT) van belang. Jaarlijks organiseren ze een congres en ze zorgen ervoor dat de goede onderzoekers bekend worden. Ook hier is Wiebe organisatorisch actief (ook als ‘president’ van de 4S) en kreeg voor zijn bijdrage aan het vakgebied twee zeer prestigieuze prijzen: de John Desmond Bernal Prize (4S) (2006) en de Leonardo da Vinci Medal (SHOT) (2012). Ook buiten het vakgebied werden zijn persoonlijke inzet, visie, en kwaliteiten gewaardeerd. In 2009 werd Wiebe benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Een wetenschapper is niet iemand die zijn of haar dagen vult met achter een bureau zitten en moeilijke artikelen schrijven. Een wetenschapper moet ook bruggen bouwen en anderen meekrijgen, ook als die anderen andere uitgangspunten hebben. Een mooi voorbeeld is hoe Wiebe Bijker, samen met Roland Bal en Ruud Hendriks, voor de Gezondheidsraad een uitgebreide studie heeft gedaan in de jaren negentig. Met hun STS aanpak konden ze laten zien hoe deze Gezondheidsraad tot adviezen komt en hoe deze adviezen gezag krijgen. Waar wordt de grens tussen een deskundig en een niet- deskundig advies getrokken en hoe wordt deze grens bewaakt en onderhouden? Een ander voorbeeld is het werk voor NWO, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Deze landelijke instelling zorgt ervoor dat het geld voor wetenschap verdeeld wordt; als je ideeën hebt over hoe wetenschap moet zijn moet je ook hier werk verrichten. Wiebe werkte hier onder andere aan maatschappelijk verantwoord innoveren en Science for Global Development.

Ondertussen in Maastricht Een succesvolle wetenschapper werkt niet alleen aan onderzoek en netwerken, maar zorgt ook dat de volgende generatie onderzoekers verder kan werken aan de wetenschap. Wetenschap kan pas verder als het voort kan bouwen op wat er al bereikt is en een succesvolle wetenschapper moet dan ook een goede docent zijn die dit uit kan leggen. Als er iets genoemd moet worden waar Wiebe in uitblinkt is het onderwijs. Na zijn eigen studie technische natuurkunde en filosofie begon hij als docent natuurkunde aan de middelbare school. Als jonge docent dacht hij na over hoe lesgeven beter kon en schreef hij een nieuw lesboek: Exact Natuurkunde. Toen hij later als hoogleraar in Maastricht begon heeft hij nieuwe masteropleidingen in STS opgezet. Samen met andere Europese universiteiten is hij een gedeelde masteropleiding European Studies on Society, Science and Technology (ESST) begonnen. Later heeft hij een masteropleiding gestart die vooral gericht is op het leren van onderzoek doen: Cultures of Arts, Science and Technology (CAST). Veel auteurs uit dit boek hebben één van de deze opleidingen gevolgd; de hoofdstukken laten zien hoezeer zij zijn gevormd door hun leermeester.

Toewijding Door Wiebe Bijker te volgen, wordt duidelijk wat een succesvolle wetenschapper in huis moet hebben: ideeën die aansluiten op de problemen van dat moment, het mee kunnen nemen van anderen in netwerken, het kunnen bouwen van bruggen en een inspirerende leermeester zijn voor een volgende generatie. Dochter van 17, tenslotte nog dit. Je kunt van alles en nog wat doen in je leven - er zal van alles op je pad komen en er zal van alles van je gevraagd worden. Je weet vast nog niet wat je allemaal wilt beginnen of wat je precies wilt bereiken. Dat hoeft ook nog niet en veel raad kunnen we je ook niet geven. Hooguit dit: het loont om iets met

9 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS toewijding te doen. Het voorbeeld van Wiebe Bijker laat zien wat het oplevert om met toewijding te denken, te bouwen en te onderwijzen. Hij heeft honderden mensen over de hele wereld overtuigd en met zijn plannen meegekregen. Dat is niet een éénmalige actie, dat is een inspanning die dag in dag uit, jaar in jaar uit geleverd is. De auteurs die een hoofdstuk voor dit boek wilden schrijven laten zien dat ze door deze toewijding in gang zijn gezet en geraakt. Toewijding werkt, in STS en daarbuiten.

10 DOING DEMOCRACY

The title of Wiebe’s inaugural lecture was Democratisering van de Technologische Cultuur (1995), reflecting his long-standing interest in and commitment to finding ways of making technological culture more democratic. As Chair of the Health Council of the Netherlands and Vice-chair of the governmental Committee Societal Dialogue Nanotechnologies he was able to put some of these ideas into practice.

Doing Democracy

TECHNOSCIENCE, DEMOCRACY, AND HUMAN RIGHTS

René Gabriels

In a world in which the global and local are connected to each other in very different ways, it is not easy to understand the role technoscience plays. Wiebe Bijker has contributed greatly to a better understanding of technoscience. Perhaps the most important contribution is that he renewed the STS agenda with his strong plea for a democratization of technological culture. He rightly criticizes the fact that for a long time the STS agenda was hardly questioned "the normative and political issues related to the application of STS insights." With his advocacy of a politicization of STS Wiebe Bijker dissociates himself from mainstream STS. It would be nice if more scholars would follow in his footsteps. For that purpose, they should not only address issues like climate change, severe poverty or the infringement of privacy in cyberspace, but also enrich their intellectual toolbox to do justice to the relationships between technoscience, democracy and human rights.

The politicization of STS One cannot understand the world without taking into account the role of technoscience. For instance, it is impossible to grasp globalization if one doesn’t consider the impact of modern information and communication technologies. Wiebe Bijker argues convincingly that STS is not only important for understanding the role of technoscience, but also for developing democratic politics. The problem of mainstream STS is that it yields many interesting case-studies showing how technoscience de facto is socially constructed, but doesn’t address sufficiently it’s role with regard to political issues. In order to do this STS has to enlarge its conceptual toolbox. Some scholars, like Michael D. Gordin, Sheila Jasanoff and Bruno Latour, did that. However, the concepts they deliver are helpful to understand technoscience, but not to address its democratization adequately. The reason is that they don’t elaborate that much on concepts like democracy, democratization, let alone human rights. The radical proposal of Wiebe Bijker to politicize STS can contribute to the democratization of technoscience. In order to politicize STS it’s good to bring once again the interpretive flexibility of observations and propositions to the attention. Because social constructivism focuses on this interpretive flexibility it can criticize the standard view of technoscience. Scientific facts are not found in nature, as the standard view suggests, but are the outcome of social constructions: scientists interpret what they observe and read differently and try to transform one of the possible interpretations into generally accepted knowledge. This is often a highly political process. For instance, before the idea that climate change was mainly caused by people became generally accepted knowledge there was a controversy among scientists between those who

13 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS supported this idea and those who refuted it. In order to politicize STS one has to consider that not only the subjects of research – scientists and engineers - have to deal with interpretive flexibility, but also STS scholars themselves. STS can also be politicized by showing that not only technoscience is value-laden, but also STS itself. For instance, the research on scientific advisory bodies done by Wiebe Bijker, Roland Ball and Ruud Hendriks is not value free, because they have an idea of how the democratization of scientific advice ought to be. The standard view of technoscience leads necessarily to its depoliticization, because it doesn’t recognize the interpretive flexibility of observations and propositions and that technoscience isn’t value-free. STS creates space for its politicization if it would recognize that. The further politicization of STS can be done in at least two ways: procedural and substantive. Firstly, by asking the question how citizens who are affected by decisions around technoscience can influence the decision-making process. Which democratic procedures must be followed? Secondly, the question may be asked what standards must guide the reflection on ethical issues regarding technoscience. Are human rights a suitable candidate?

The democratization of technoscience Because of the consequences of the application of scientific research (e.g. genetic engineering) may have, it makes sense to give citizens who might be affected a voice. Democracy means that citizens can influence political decisions that affect their quality of life. Therefore it is important that they have a say in the debate about the question whether the truth that scientists are trying to figure out is significant. Establishing the truth is significant if it serves the public interest. The scientific significance of research has to be determined by democratic procedures, because they give citizens the opportunity to figure out whether it serves the public interest. Philip Kitcher points out that democratic states are struggling with the problem of unidentifiable oppression. He is referring to the fact that citizens are often ignorant about the negative consequences that the actions of political leaders have for them and their (grand)children. Here one can think about the impact the lack of measures against climate change can have for future generations. To solve this problem, according to Kitcher, generating public knowledge is indispensable. When citizens use public knowledge based on scientific research they could participate in political debates in a well-informed way. Citizens would then be able to form a better judgment about whether a particular research proposal is significant and should be financed by the government. The fear is that such a democratization of technoscience leads to stupid decisions, because citizens do not have enough knowledge to make correct judgments about complex issues. They would be ignorant regarding fundamental research, some social sciences and the humanities because they do not see the usefulness of it. Even though Kitcher acknowledges the problem of the tyranny of ignorance, he has not opted for an

14 Doing Democracy expertocracy where only scientific experts determine the political direction. He argues that the ideal of a well-ordered technoscience is a solution to both the tyranny of ignorance and expertocracy. According to him, technoscience is well-ordered "when its specification of the problems to be pursued would be endorsed by an ideal conversation, embodying all human points of view, under conditions of mutual commitment" (Kitcher 2011, p. 106). The premise is that a good public opinion should precede the decision-making process in order to avoid the tyranny of ignorance. The democratization of technoscience is not only about the voice of the citizen in setting the scientific agenda, but also about certifying research results as public knowledge. For this, research results should be sufficiently true and meaningful. Whether research results are sufficiently true is determined on the basis of scientific standards (methods, peer review, etc.) which are valid within a specific scientific community. Citizens can play a role in certifying research results as public knowledge, because the determination of whether they are meaningful is based on value judgments.

Academic capitalism and human rights Science is value-laden because the choice what kind of research has to be done is normative and in the technological application of scientific knowledge values are at stake. Values are crucial in determining whether the truth that scientists try to figure out is significant. While science has the task to figure out the truth, it is the task of democracy to determine whether a certain truth is meaningful. In this way, besides an expert also a layperson has a voice within technoscience. Everyone has the status of a layperson when it comes to the question which values are important in assessing the significance of scientific research. Technoscience doesn’t have to be value-free, because one can have a rational discussion about cognitive claims (facts) as well as normative claims (values). People are able to discuss in a reasonable manner about the question whether specific value judgements are justified. Although most STS researchers recognize that technoscience is not value-free, they remain fixated on cognitive issues and avoid a rational discussion about normative claims. As long as they treat cognitive claims and normative claims asymmetrically, focus more on facts than on values, they are flawed positivists. If the criticism of STS shouldn’t be limited to a critique of the standard view of technoscience, STS should leave the methodological nationalism behind, criticize academic capitalism and take human rights as normative standards seriously. Since many problems STS focuses on have a transnational character, it is important to leave the methodological nationalism behind. Many STS scholars are guilty of methodological nationalism: technoscience is primarily investigated at the level of the nation-state, implying that relevant transnational phenomena are neglected. Doing research, these STS scholars have mostly the nation-state in their mind. Methodological

15 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS nationalism means that scientists identify the society with the territorially defined nation-state. Because globalization also affects technoscience, the methodological nationalism should be replaced with – as Ulrich Beck rightly argued - a methodological cosmopolitanism. The nation-state should not be the point of departure for research, but the world society. Technoscience should also be placed in the context of the world society, because it depends on communication networks that transcend the nation- state. The Dutch science policy, for instance, is not only a domestic issue, because it is partly the result of the growing influence of the European Union and McKinsey (Münch 2009). Several researchers point out that business has gotten more and more grip on the academic world. They speak in terms of the commodification of academic research (Radder 2010). Although some benefit from this development it undermines the creation of public knowledge that serves the common interest. The democratization of technoscience is precisely systematically frustrated by the rise of academic capitalism (Cantwell & Kauppinen 2014). The term academic capitalism refers to the phenomenon that scientific knowledge has become a commodity which must be sold at the best possible price. That implies that some companies and researchers are triggered to ensure intellectual property rights at the expense of others. Many cases, especially in the field of medicines, show that that isn’t in the interest of those who cannot afford some commodities. Regarding the substance of the politicization of STS there is a lack of conceptual tools to address normative issues. These include the question which normative standards should be applied on a (trans)national level when it comes to the assessment of political decisions regarding scientific research and its technological application. Human rights can fulfil that role. On that basis, one could criticize intellectual property rights that are partly responsible for severe poverty. Severe poverty is a violation of socio-economic human rights (Pogge 2007). The politicization of STS includes more research on the impact that intellectual property rights have on technoscience and the normative question how STS scholars ought to relate to that. Human rights provide STS scholars with arguments to criticize expertocratic visions. The replacement of a democracy with an expertocracy would be a violation of civil and political human rights. With his versatile research Wiebe Bijker shows how to address the democratization of technological culture. Thanks to him and some others STS is nowadays less ignorant with regard to normative and political issues. In order to do justice to his plea for a democratization of technological culture STS scholars must leave methodological nationalism behind, criticize academic capitalism and reflect on general ideas of human rights and democracy. Because of the global-local nexus STS continuously has to abstract from concrete cases and contextualize general ideas as human rights and democracy. In addition to that, STS has to discuss how technoscience is in the light of what can and must be done.

16 Doing Democracy

Suggestions for further reading Cantwell, B., & Kauppinen, I. (Eds.). (2014). Academic Capitalism in the Age of Globalization. Baltimore: Johns Hopkins University Press. Kitcher, P. (2011a). Science in a Democratic Society. New York: Prometheus Books. Münch, R. (2009). Globale Eliten, lokale Autoritäten. Bildung und Wissenschaft unter dem Regime von PISA, McKinsey & Co. Frankfurt am Main: Suhrkamp. Pogge, Th. (Ed.). (2007). Freedom from Poverty as a Human Right. Oxford: Oxford University Press. Radder, H. (Ed.). (2010). The Commodification of Academic Research. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.

Doing Democracy

STS AND CITIZENSHIP

Govert Valkenburg

Scholars in science and technology studies are the first to recognize that technologies are social in many ways: they are made by people who live social lives, and the social lives of those people are strongly influenced by the technologies that are present in those lives. I will explain in this chapter why it is important to not only look at the technologies themselves, but also at who maybe matters most: the person, or the citizen. After all, our concern with technology would be pretty useless, if it were not for specific problems they pose to us and our fellow humans. A citizen, in a most general form, is a member of a political community. If you are a citizen of your country, this means that you have certain rights and duties. For example, being a citizen means that you have a right to vote and even actively participate in ruling the country – doing politics, that is. (Of course, not all countries are so well organized as to have a democratic system where citizens can vote, but we are talking about the general and somewhat idealist idea.) Also, it means that you are entitled to protection by the police and the legal system, and that you can use public infrastructures and move freely. On the other side, it means that you have to pay taxes, that you have to respect the rights of others, and that you have to comply with the law. To put it briefly, being a citizen is what it means to be a part of a society. Let us now put these two things together: that technologies are an important part of our social lives, and that we live those social lives importantly by being citizens. Then the logical question follows: what does it mean to be a citizen of a distinctly technological social world? How can a citizen participate, as in general politics, in choosing the ways technologies are made? What rights should a citizen have, regarding the technologies that are or are not available? How does citizenship relate to changing technology, and does citizenship itself change with it? (After all, if there is anything that changes all the time, it is the technologies surrounding us; so we had better be aware that citizenship in a technological world is not likely to remain the same forever!) One of the first reasons to consider yourself a citizen of a state is that the state imposes consequences on your life that are inescapable. In this light, it seems no more than reasonable that you have at least some say in how those things happen. Not all on your own of course, but together with the other members of the state – that is why we call it politics. Much like the state and its laws and taxes, technologies also have far- reaching consequences for our lives. For example, the roads and railways we build, are important factors for how we can relate to our family at a distance. And the internet we use every day, has important consequences for how we do our work and our hobbies, how we communicate, and what kind of identity we are able to present. Hence, also regarding technologies, it is not so strange to think of them as something that should be part of what we manage together.

19 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

A second reason is closely related to the first. Technologies are not only related to the consequences we suffer (as if technologies are only bad?!). They are also related to positive choices we make about what kind of life we want to live. For example, many medical technologies are too big and complex to be owned by individual persons, but are typically owned by hospitals and universities. This means that if we are convinced that these technologies are good to have, then we will have to organize them in a collective manner. Or alternatively, think of the internet. Nobody owns the internet, but it does require maintenance and management. Thus, we need to organize at a collective level how we want this management to take place, what we want the internet to be, and what we want it to accomplish for us. The logical question is then of how to do this. How do we arrange politics in such a way that it is able to deal with questions of technology, many of which are highly complex and where we are tempted to let them to the discretion of experts who probably know best? The first thing to note here is that this might not merely be a responsibility of politicians, but also of people involved in science, technology and innovation. Experts hold important knowledge about technology, and with this knowledge comes power: it puts experts at an advantage, because they can use this knowledge strategically when discussing a specific technology. Also, the development of technology usually takes place at locations where only a limited number of people have access: design laboratories, research institutes, etc. This incurs the risk that those who are not involved in the development of a specific technology, do not stand any chance to ensure that their interests are served by the technology. Thus, another reason comes to mind why it is important to speak of citizenship, not just of politics: we associate politics with institutions like parliaments, ministries, policy departments etc. In contrast, technology development takes place everywhere in society, and therefore its management is also something that takes place everywhere. Unfortunately, ‘everywhere’ is not quite a word that makes things easier. Not only does it mean ‘many places’, it also means ‘very, very different places’. Building a road or a communication network requires very different ways of decision making than does the acceptance of specific medical technologies, or the use of surveillance cameras in the local shopping centre. This also means that for each of these cases, ‘being a citizen’ means different things. Yet, even if these different processes of decision making require different ways of involving the citizen, there is still one important principle that STS has taught us. This is that we should never assume that citizens lack the relevant knowledge to participate in decision making. For indeed, the thought is all too attractive: for complex technological issues, we best ask the experts to inform politicians, and then an efficient and accurate decision can be made. However, this idea disregards a few important things. First, even if it were the case that citizens do not understand enough of complex technologies to participate in decision making, they are nonetheless members of society who live under

20 Doing Democracy the consequences of the technology. If we fail to make sure that they can participate, we are in effect building a technocracy. This would mean the end of democracy. Second, it is just not the case that citizens do not understand enough. Even if they did not go to medical or engineering school, or studied particle physics, they still have knowledge that is salient to how technologies should be made. For one thing, they might have important knowledge about the practical context in which a technology will operate – perhaps even more than the ‘official’ experts. For example, if a novel digital technology is proposed to be used in schools, then the teachers probably have a better view on how this will work out than the ICT experts. And if chemists devise new agricultural techniques, then farmers, environmental organizations and perhaps even tourists have interesting views to contribute about how it will work in practice, which the chemist can by no means oversee entirely from their lab bench. Rather than seeing the formal experts’ knowledge as most important, these different kinds of knowledge should all be seen as important and relevant. This is not to repeat the questionable idea that ‘science is just another opinion’, but it is to say that when it comes to decisions that concern our actual lives, other viewpoints than science might matter just as much. So, how can all this be done? It is of course a complex task to make sure that all these pieces of interests and knowledges of citizens are brought to the places where they matter to technology development, be it design labs, parliaments, universities and so on. In some sense, the answer is that there is not one single answer but many partial answers. For a technological society to deal with its many different technological challenges, it I good if there are many different ways in which people can engage with them. Democratization in the form of public debates might be good for some things and perhaps less so for others. In some cases, we should really grant the experts a stronger voice, and in some cases this might not be wise. In most cases it seems at least reasonable that it is clearly and publicly explained why things are done in a particular way. But then again, in the case of security technologies, the explanation of some parts might exactly undermine the very security for which the technology was built. Thus, citizenship is on the one hand something that society should grant to its members: a sufficiently broad range of ways people can voice their concerns and share their knowledge. And on the other hand, it is something people have to ‘do’ and that takes a bit of an effort: acquire some degree of information, make an effort to acquire access to the places where their voice matters, and keep an eye to the interests of others. And then, social life will still not be perfect – but paying attention to our ‘technological citizenship’ might be the way to make best of it.

21 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Suggestions for further reading Frankenfeld, P. J. (1992). Technological citizenship: A normative framework for risk. Science, Technology, & Human Values, 17(4), 459-484. Sclove, R. (1995). Democracy and technology. New York: Guilford Press. Turner, B. S. (1997). Citizenship studies: A general theory. Citizenship Studies, 1(1), 5-18. http://dx.doi.org/10.1080/13621029708420644 Valkenburg, G. (2012). Sustainable technological citizenship. European Journal of Social Theory, 15(4), 471- 487. http://dx.doi.org/10.1177/1368431011423605 Valkenburg, G., Bijker, W. E., & Swierstra, T. E. (2015). Secure and Low-Carbon Energy is Citizens’ Energy. A manifesto for human-based governance of secure and low-carbon energy transitions. Maastricht/Torino: The MILESECURE2050 project.

22 Doing Democracy

TRANSPARENCY

Joseph Wachelder

As a field of enquiry, Social Constructivism of Technology (SCOT) has long promoted the democratization of science and technology. Once it was acknowledged that the development of technology did not follow simple rules based on uncontroversial scientific insights, technical efficiency or economic profit, a new challenge presented itself. How to distribute the possibilities for influencing technological developments more equally? In other words, how can one stimulate the democratization of science and technology? One strategy pursued involved the establishment of Science Shops, which aim at bringing science and technology within the reach of non-specialists. Science Shops provide research for free to NGOs and other interest groups, also as a way to stimulate research on topics which may differ from the ones prioritized by stakeholders with vested or commercial interests. Science Shops may thus contribute to identifying overlooked or emerging societal problems. In addition to Science Shops, other instruments were developed to democratize technological culture. In an article on the Maastricht University Science Shop, Wiebe Bijker (1996) mentions three of them: good education, public debates and scientific advisory councils for policy and government. Bijker himself in fact engaged with each one of them. I will zoom in on the ambivalent role of scientific advisory councils in democratizing science and technology. In particular, I will address the question of the extent to which advisory councils for policy and government should be transparent. In a world in which science and technology are omnipresent, politicians cannot do without scientific advice. Since the beginnings of representative democracy, governments and parliaments have been performing a balancing act between the limits of technocracy and those of idiosyncratic judgement. Scientific advice, to be sure, is not objective by nature. Dissent and opposing views are part and parcel of the scientific process. Without debate scientists cannot reach consensus. In retrospect, however, the truthfulness or factuality of many scientific views and ideas proved to be a temporary or preliminary matter. How, then, and to what extent should politicians and citizens rely on advice from scientific councils? In an article on scientific advice published in the British Medical Journal, Ronald Bal, Wiebe Bijker and Ruud Hendriks (2004) highlight two main challenges for scientific advisory councils in our society: the demand for public participation and the call for transparency. The focus on public participation is the oldest of these two challenges. The authors suggest different avenues for advisory councils to create opportunities for public participation by identifying three types of expertise. To gain insight into experiential expertise, which is grounded in personal experience, one may organize hearings with representative groups. Consequential expertise (on the implications of specific advice for various stakeholders) is obtained through oral consultation with

23 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS representatives from organizations potentially affected by the advice. Contributory expertise, however, should be reserved for professionals and experts on the advisory council. The second main challenge for advisory councils, the call for transparency in governance and policy issues, is of a more recent origin. As Bal, Bijker and Hendriks indicate in their article, they studied the advisory procedures and processing of the Health Council of the Netherlands. They were actually impressed by it and recommend its approach to other advisory councils. The Dutch practice boils down to providing full substantive transparency as regards issues of content, yet only partial procedural transparency about the debates within the advisory council. This substantive transparency regarding content implies that its reports should be open and accessible to the public: the argumentation in support of the final recommendations should be clear and easy to follow by the general public. As regards details pertaining to the advisory procedure, however, the three authors recommend only partial disclosure. They argue for example that it is not relevant to publish the full minutes of the considerations, because the disclosure of (provisional) disagreements among actors involved would hamper the debate on and communication of the final consensus. During the process, experts should feel free to give their arguments in full, without feeling any restrictions. To support their argument, the authors refer to Goffman’s distinction between backstage and frontstage. Like in the theatre, “the activities backstage cannot be displayed without radically changing the meaning of the performance” (2004, 1340). This take on scientific advice gave rise to some controversy. An editorial in the same issue of the journal advocated openness about dissenting voices (Abassi, 2004, 0-g). And in the journal’s next issue, John R. Kemm reacted that “benign paternalism is no answer to mature democratic making of public policy” (2005, 602). The title of the contribution by Bal, Bijker and Hendriks and that of Kemm’s letter to the editor well reveal the different points of view of the authors. The three authors specifically address democratization, while Kemm’s reply focuses on democracy. Following a constructivist perspective, Wiebe Bijker is inclined to think in terms of historical processes, situated in specific contexts and dynamic processes of change. Following this logic, there are many definitions of democracy, rather than just one. An institution designed to arrive at balanced judgements represents one context of democracy, whereas a political arena to fight divergent interests represents another. Moreover, determining the outcomes of interventions in democratic processes is highly dependent on the criteria of evaluation. The call for transparency, for instance, is often motivated by the need for increasing democratic legitimacy; yet this intended effect is not necessarily achieved. Although full access to governmental information may greatly help in fighting corruption, it is not easy to define the relationships between openness, transparency and democracy. Rather than elaborating on the extensive political, legal and management literature on transparency and democracy here, I will return to the

24 Doing Democracy history of technology to argue that linking transparency strictly to openness and democracy overlooks another important historical connotation of transparency. As I indicated, Bal, Bijker and Hendriks refer to the theatre to support their argument for partial transparency by claiming that changing backstage procedures will affect the performance on the frontstage. In my view this theatrical metaphor is well chosen, also because it allows me to introduce an overlooked meaning of transparency. Since the Enlightenment, science and technology have largely been connected to rationality exclusively. In pre-modern times, however, it was common to address natural magic in scientific treatises as well. This secular magic has actually continued to play a major role in modern times, even if it has long been underestimated (During, 2002). In theatres and similar venues, science and technology have continued to amuse, entertain and educate audiences, whereby transparencies were an important part. One can think of, for instance, the transparent screens and slides used in magic lantern shows. Or think of the audiences of cinema, the main mass medium before the arrival of television. Instead of feeling tricked, people would realize that they were attending or watching a show, a performance, a projection. The illusion of transparency is not total; projection shows make use of the suspension of disbelief. Nor is this type of entertainment at odds with the rationality of science or democratic politics. Science in fact grew popular in part by combining entertainment and instruction. Famous popularizers of science in nineteenth-century Victorian England employed transparencies. Magic lantern shows addressed the misery of the poor (Vogl-Bienek, 2016). If, in other words, the theatre employs partial transparency, it does so not only for reasons of entertainment but also for the sake of education and emancipation. I would like to argue, then, that we should approach transparency as a deliberate act towards opening up a particular perspective on reality, rather than some assumed unmediated window on reality. Indeed, being open about the limits of openness may be more beneficial to democracy than sticking to the illusion of immediate transparency. When it comes to learning how to deal with partial transparency, another instrument for enhancing the democratization of science and technology mentioned by Wiebe Bijker is crucial: education. Our educational system, I feel, should foster and stimulate inquisitive minds to deal with transparency and multiple perspectives on the world as it is in critical, creative ways.

Suggestions for further reading Abbasi, K. (2004). Why nakedness is bad. BMJ, 329, 0-g. Bal, R., Bijker, W. E., & Hendriks, R. (2004). Democratisation of scientific advice. BMJ, 329, 1339-1341. Bal, R., Bijker, W. E., & Hendriks, R. (2005). Authors advocate getting dressed for public performance, not nakedness is bad. BMJ, 330, 602. Bijker, W. (1996). Een middel tot democratisering van de technologische cultuur. In W.L.M. Hendriks- Lemmen, J.G.A. van Mierlo, B.C.M.E. Niessen, P.G.W. Rompen & J.C.M. Wachelder (Eds.). Veranderende wereld, veranderende wetenschap: Tien jaar Wetenschapswinkel Universiteit Maastricht (pp. 41-44). Maastricht: Wetenschapswinkel Universiteit Maastricht.

25 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

During, S. (2002). Modern enchantments: The cultural power of secular magic. Cambridge, MA/London: Harvard University Press. Kemm, J. R. (2005). Secrecy and democracy don’t mix. BMJ, 330, 602. Vogl-Bienek, L. (2016). Lichtspiele im Schatten der Armut: Historische Projektionskunst und Soziale Frage. Frankfurt am Main/Basel: Stroemfeld Verlag.

26 Doing Democracy

FROM THE DEMOCRATISATION BOULEVARD TO THE MUDDY ROAD. PRACTISING ENGAGEMENT IN STS

Roland Bal

You must by now have noticed something weird about technology: the way that it influences our lives. Yes, we live in a ‘technological culture’, as Wiebe Bijker has so forcefully argued. But what does that actually mean—not only for technology, or for our culture, but for us, as scholars of those technological cultures? For one thing, it means that we cannot leave technologies to the engineers alone; if technologies have such a profound effect on our lives, then other considerations than efficiency or safety come into play. You would think that citizens, politicians as well as social scientists should somehow be involved in the development of new technologies and the ways these enter our worlds. But that is easier said than done—how could such ‘lay’ persons be involved and what role could they possibly play? This is a question that has haunted Science & Technology Studies for many years, and—as you may imagine—is still much debated in the field. Even the name for the field is part of that debate: should it be science & technology studies or science, technology and society? Whereas the former stresses the academic work in the field, the latter more seems to hinge on the societal concerns that are behind much of its activities. Whilst both are abbreviated as STS, there is in fact a fierce discussion underlying this, going back to the very roots of the field. One of the roots of STS lies in the movement of so-called ‘concerned scientists’ that began in post WW II times, at that point particularly concerned with the dangers of nuclear war. In the following decades, this concern widened to all kinds of societal effects from technologies—i.e. environmental degradation through toxic chemicals, the influence of new information technologies on jobs and jobs markets, and the like. Physicists, chemists, and other scientists started to study such effects, but also the processes of technology development and how these might be influenced. Their movement was picked up in the social sciences and humanities (e.g. philosophy, sociology, history), where there was already somewhat of a tradition to study science and technology. Together, these formed a powerful movement. In the Netherlands, this was expressed for example in the building of so-called ‘science shops’ in which citizens and citizen groups (e.g. the environmental movement, labour unions) were helped to answer questions through scientific projects. Also courses on science & society were developed for university students, to learn them about the societal consequences of science and technology. And finally, university departments for STS were established. These new departments, besides studying processes of science and technology development and their relation to societies and cultures, also in a way professionalised the democratisation of science and technology. All kinds of methods were developed to

27 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS enhance ‘lay’ input into processes of technology development. Lay panels for examples discussed possible social consequences of technology development and citizen juries were formed to advise on measures that could be taken to steer technology development in the ‘right’ direction. This movement also had an institutional effect, in the sense that for example citizen participation became part of more official processes of technology assessment and management, for example in environmental assessments of large infrastructural projects and through the erection of specific bodies for technology assessment that had a broader, citizen-focuses, perspective. An example in the Rathenau Institute in the Netherlands, which organizes citizen involvement in discussions about technologies. Whilst such procedures proved valuable—e.g. in sparking societal discussions on technology development and in gaining new insights on what citizens find important in such developments—their overall success is contested. It has proved difficult to find good representations of citizens (i.e. mostly highly educated, white, middle-aged men would participate) and actually influencing the course of technology development through such processes proved difficult as well. Meanwhile, the ‘academic’ version of STS also gained new insights into the relation between science, technology and society that had consequences for the ways in which to further the democratisation of science and technology. The relation between technology and society was for example found not to be one-sided; in fact, developments in society have a profound influence on the development of technology. The development of mobile phones for example cannot be understood without taking into account the ways in which youngsters started to use their phones. Moreover, technology is not some sort of monolith; actually, technology development is a messy practice in which there is a constant struggle between different paths than can be taken and many new developments in fact fail. In fact, for a technology to succeed, it does not only have to work technologically sound, but it also has to create a practice in which it can be used. These new insight also created new ways for opening up technology development for societal scrutiny, i.e. by studying the ways in which technologies are used in practice and the ways in which technology developers interact with user groups. Such studies for example look at the ways in which elderly patients use newly developed eHealth applications, or how Indian farmers use irrigation techniques. In studying eHealth Jeanette Pols for example found that whereas some technologies increase sociality for elderly, others in fact create a higher dependence on care arrangements. The latter would then also lead to higher healthcare costs, rather than delivering on the promise of higher efficiency. In a study in the use of medication systems in hospitals, we found that nurses and medical specialists in many cases ‘worked around’ the system, allowing for many mistakes to happen. Adjusting the system to the practice of communication between these professionals could prevent many of these mistakes. Such studies thus allow for much more intricate analyses of technology development and for adjusting technologies to societal needs.

28 Doing Democracy

Such studies in a way try to ‘act with’ technology, rather than confronting technology development from the outside, looking for the ‘frictions’ in technologies-in- use and building on these to further technology development in relation to societal valuations. In this, they also build on an intricate understanding of technologies and societies ‘in the making’ rather than discussing the pros and cons of finished technologies. For students of technology, this means that they have to learn how to study such micro-practices of use—and in this regard methods like ethnography have become more fashionable in STS—but also to link these to larger-scale developments in order to influence policy. STS thus both relies in practices of ‘zooming in’ and of ‘zooming out’. Acting with technologies in use also makes STS in a way more ‘experimental’ in the sense that the outcomes of studies are uncertain and that even the values that are at play become apparent only during projects. Rather than finding ourselves on a democratisation highway, STS researchers have become more modest, understanding that their interventions have to be worked out in the muddy roads of practice. Engaging with technologies in practice has however also made STS work much more exciting, as it allows for interacting with many different actors and the real problems they face.

Suggestions for further reading Bal, R., & Mastboom, F. (2007). Engaging with technologies in practice: travelling the North-west passage. Science as Culture, 16(3), 253-266. Bijker, W. E. (1993). Do Not Despair - There is Life After Constructivism. Science, Technology & Human Values, 18(2), 113-138. Bijker, W. E. (2003). The need for critical intellectuals: a space for STS. Science, Technology & Human Values, 28(4), 443-450. Hommels, A., Mesman, J., & Bijker, W. E. (2014). Vulnerability in technological cultures: New directions in research and governance. Cambridge, MA.: MIT Press. Zuiderent-Jerak, T. (2015). Situated Intervention. Sociological experiments in health care. Cambridge, MA: MIT Press.

Doing Democracy

CROSSING BOUNDARIES: THE CURIOUS CASE OF BASIC INCOME

Julia Backhaus

Science and Technology Studies (STS) has long since been interested in boundaries, understanding them as socially constructed. In this context, the word ‘boundaries’ refers not only to borders between countries, but also between different categories like male and female, or science and non-science. The idea of ‘boundary-work’ has been developed to describe the effort that people put into making boundaries appear especially clear, or intentionally fuzzy – thereby constructing or deconstructing boundaries. For example, a line drawn on a map might demarcate one territory from another, a garment could be designed to deliberately cast doubt on the wearer’s gender or a statement about the rigorous use of scientific methods might differentiate between objective truth and subjective experience. STS scholars understand how fragile and porous boundaries between different categories are and seek opportunities to study the phenomenon of ‘boundary-work’ in more detail. A great case to study boundary-work is basic income, the idea of unconditional payments made in cash to every individual. Some people even suggest that these payments should be high enough to cover all basic living expenses. The idea was first mentioned over 500 years ago by Thomas More in his book ‘Utopia’ as a way to prevent theft. In 1795, a guaranteed income was described as ‘a right and not a charity’ by Thomas Paine in his pamphlet ‘Agrarian Justice’. Since then, the idea has been continuously discussed in academic circles, sometimes in policy circles, and recently also in society more widely. Basic income seems to be one of those ideas that, once conceived, never disappear again. Suggesting that we should not have to earn but should be granted a basic income, simply because we exist, appears to be too intriguing, too counter-intuitive, too debatable, and too fundamental to subside into oblivion. But what about those boundaries? Basic income has always reached across country boundaries. The philosopher- revolutionary Thomas Paine, for example, wrote about a guaranteed minimum income in France at the time of the French revolution, and the idea accompanied him when he returned to the U.S. a few years later. The ensuing list of basic income proponents on both sides of the Atlantic is long. The idea became very popular in North America during the 1960s and 70s, and in Europe during the following decade. Yet, country borders are not the only boundaries the idea has crossed. In 1986, a group of philosophers, sociologists and economists founded the Basic Income European Network “to serve as a link between individuals and groups committed to or interested in basic income, and to foster informed discussion on the topic”. By 2004, the network had welcomed so many non-European members that its name was changed into Basic Income Earth Network, preserving its acronym. Today, BIEN is a network of networks with affiliate organisations in 23 countries, edits the

31 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS academic journal Basic Income Studies, organises yearly congresses and conscientiously covers basic income-related news on its website. Although it is an academic organisation, it has always operated across the science-policy boundary: the idea it studies and promotes is scientifically interesting and politically relevant. Many of its members are both, academics and active in politics. Our Western welfare systems are held in place by policies to integrate people into the labour market and to support those who cannot be integrated. For basic income to make any political headway, reducing or even entirely abolishing the necessity to work for money, policy-makers demand scientific proof that this is a better and economically feasible arrangement. It hardly surprises, then, that basic income supporters, including BIEN members, are trying to provide scientific evidence as well as political ammunition – occasionally blurring boundaries between scientific and political advocacy. Some offer sharp critique of our current welfare systems, arguing that a basic income would be more just, humane or financially efficient. Some study the effects of hitting a ‘win for life’ jackpot on people’s decision-making or conduct basic income-inspired experiments. Yet again others rally for the idea, pointing to all the moral and scientific arguments in favour of basic income that have been gathered over the centuries. One concrete example of work at the science-policy boundary can be found in Canada where a guaranteed annual income experiment tested a basic income variant between 1974 and 1979. When the costs of running the field test became higher than planned and political support dwindled, the so-called MINCOME experiment was discontinued, without analysis and publication of results. Scientists were asked to put the original data, comprising thousands of pages with interview transcripts, site visit documentations and survey answers into permanent storage – fate unknown. It took decades until some results were published. Recently, political interest rekindled: the provincial government of Ontario decided to run another basic income experiment, starting in 2017. This time around, scientists caution that sufficient sums should be allocated to the thorough evaluation and dissemination of findings. The Canadian case shows how basic income stretches across boundaries, gathering scientists and policy-makers around a common project. STS scholars call concepts or ideas that maintain a fairly stable meaning in different spheres ‘boundary objects’. Basic income is a prime example of a boundary object because it might take on slightly different forms in different settings but its core is always guarded. The fluidity of the concept, for example in terms of the amount paid, and its stability in terms of, for example, its insistence on individuality, allows the idea to travel between different spheres, including the scientific, political and societal, sparking reflection, debate and change. Recently, citizens without party affiliation or academic background of relevance to the topic also started promoting the concept more actively. Especially in the last ten years, a lot of initiatives emerged that reach across the usually upheld boundaries between policy, science and society. In Germany, for example, a single individual

32 Doing Democracy spontaneously started an online petition that managed to gain support by 50,000 co- signatories and achieved a public hearing in front of the German Parliament. Since then, more petitions have been organised at national and international levels. Switzerland provides another example of citizens’ engagement in boundary-work. In 2008, the idea to start an initiative for a popular vote on a basic income was born. A very diverse group, including a small team called Initiative Basic Income, BIEN- Switzerland, a former Vice-Chancellor, and a bunch of tech-savvy youngsters, who called themselves Generation Basic Income, helped to write the initiative text, collect 100,000 supporting signatures and motivate people to vote. The group organized remarkable public performances: a truck unloading 8 million golden-glittering Fünferlis (Swiss cent coins), people handing out real notes of 10 Swiss Francs for free, and a Guinness world record for the biggest poster ever displayed publicly, provocatively asking: “What would you do if your income was taken care of?”. Not least due to these sensational activities, the world was watching when 23 per cent of the Swiss electorate voted in favour of a basic income. Interestingly, the carefully crafted initiative text proposed a constitutional amendment for the introduction of a basic income, while also suggesting that the law ought to regulate specifics. In other words, while the citizen initiative bridged the policy-society boundary, it also drew a clear boundary between what should be decided by society at large and what should be worked out by policy- makers. A couple of years ago another strategy emerged to spread the idea of basic income further: crowd-funding. Some people are fascinated by basic income, yet so fed up with the political stalemate and ideological trench wars that they opt for a different approach. In 2014, the first basic income crowd-funding initiative started in Germany. Similar initiatives exist in other countries – and more are underway. Give Directly, supported by American corporations, aims to make monthly payments of about 20 Euros to 26,000 Kenyans over a period of twelve years. The latter example works across boundaries between science and society: it is civil society-led, yet follows an experimental design. Everyone is, of course, acutely aware of the limitations of experimentation to test the effects of basic income, whether administered through crowd-funding or through policy-programmes: some individuals will receive payments, not the entire population, and participants will know that they receive the money for a limited time only, which is likely to affect their decision making. The ‘un-testability’ of basic income has led Philippe Van Parijs, BIEN founding member, long-term chair and still active supporter, to suggest that, in the face of scientific uncertainty, it will take bold political decision making to make ‘utopia’ real. The example he gives is Otto von Bismarck, Chancellor of the Republic of Germany, who in the late 1800s almost single-handedly implemented health, accident and pension insurances, thereby laying the foundation for our modern welfare societies.

33 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Acknowledgements The research that this contribution is based on was carried out in collaboration with Bonno Pel, Université Libre de Bruxelles, who also kindly reviewed earlier drafts of the text. We collaborated with a consortium of 12 partners from Europe and Latin America on the TRANSIT project, studying transformative social innovation and generously co- funded by the European Commission under grant agreement n° 613169. I would also like to thank my colleagues at Maastricht University, Laura Kurth and Tsjalling Swierstra, for their helpful suggestions.

34 Doing Democracy

TECHNOLOGISCHE CULTUUR

Tsjalling Swierstra

Het gemak dient de mens. Daarom omringen we ons met steeds meer instrumenten, apparaten, machines – kortom, met techniek. Kijk maar eens om je heen en probeer alle techniek – dus alle door mensen gemaakte dingen die voor ons taken uitvoeren – eens weg te denken. Daar gaat je stoel, daar vallen de muren om, we zijn opeens allemaal bloot, wie een bril draagt ziet niets meer, en onze tong verkent de gaten waar zo net nog onze vullingen zaten. Moderne mensen leven allang niet meer in een natuurlijke omgeving, maar in een kunstmatige – technische - wereld. Geen biotoop, maar een technotoop. En daarom is het belangrijk te onderzoeken wat die techniek niet alleen voor ons maar ook met ons doet. Dankzij al die techniek leven arme mensen in een land als Nederland nu comfortabeler dan een koningin in de Middeleeuwen. Toch is er ook iets heel raars aan de hand met die techniek. In essentie belooft de techniek ons een grotere controle over de wereld, en daarom houden we hier droge voeten, nemen machines ons veel zwaar werk uit handen, duurt kiespijn nooit zo heel erg lang, en hoeven we niet uren of dagen te lopen als we willen weten hoe het met onze vrienden gaat. Je zou dan ook denken dat we dankzij alle techniek inmiddels wel de hele dag lui onder een boom een leuk boek zouden liggen lezen, met af een toe een spelletje voetbal tussendoor om de benen te strekken. Maar zo ziet het moderne leven er helemaal niet uit. Iedereen klaagt tegenwoordig juist dat ze het zo druk hebben– is het niet met hun werk, dan is het wel met hun WhatsApp of Facebook. En veel mensen hebben helemaal niet het idee dat ze de wereld en hun leven in de greep hebben. Ze ervaren de wereld juist als complex, ongrijpbaar en onvoorspelbaar. Er lijkt hier iets heel raars aan de hand. Ja, het is heerlijk dat we dankzij de techniek veel meer comfort en welvaart kennen dan vroeger, dat we langer leven en gezonder zijn, en dat we met een paar klikken gratis toegang krijgen tot meer cultuur dan ooit in de geschiedenis van de mensheid. Maar er is ook die andere kant, van de techniek die steeds haar beloften niet waar maakt. Hoe meer tijdbesparende techniek we maken en gebruiken, des te minder tijd we hebben. Hoe meer techniek ons leven gemakkelijker maakt, des te moeilijker het wordt. Hoe komt het dat techniek haar beloften vaak niet waarmaakt? Het antwoord op die vraag luidt heel in het kort: we onderschatten steeds dat techniek niet alleen een instrument is om beter te doen wat we al deden en om te krijgen wat we al wilden, maar dat nieuwe techniek ons uitnodigt, verleidt, of zelfs dwingt om nieuwe dingen te doen en te willen. En daardoor komen beloften vaak niet uit, en maakt techniek de toestand soms zelfs erger dan die was. Laten we eens kijken naar een alledaags voorbeeld. Chips zijn lekker, maar wel te zout en te vet. Chips maken dik en ongezond. Je kunt dan de oplossing van dit probleem aan de kant van de mensen zoeken. Die moeten maar zelfbeheersing tonen en

35 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS ongezonde chips laten staan. Maar zelfbeheersing is lastig – voor veel mensen te lastig. Je kunt dan in plaats van zo’n sociale oplossing ook zoeken naar een technische oplossing: chips minder ongezond maken. Dan kun je lekker chips eten, zonder dat het geeft. Zo’n technische oplossing bestaat. Light chips bevatten minder zout en vet, en zijn dus ‘gezonder’. Klinkt als een goed idee, maar werkt het ook zo in de praktijk. Deze technische oplossing werkt alleen als mensen evenveel light chips eten als ze daarvoor gewone chips aten. Alleen dan krijgen ze inderdaad minder zout en vet binnen. Maar zo werkt het niet. Mensen eten er juist meer van: enerzijds omdat ze net wat minder smaak hebben, anderzijds omdat het nu toch immers ‘gezonde’ chips zijn. Netto krijgen light chips eters dus meer ongezonde stoffen omdat deze chips nieuw gedrag uitlokten. Wat je bij deze light chips ziet, zie je vaker bij nieuwe technieken. Verwachtingen en beloften komen vaak niet uit omdat deze technieken veranderingen uitlokken in wat we willen, in wat we nodig (denken te) hebben, in wat we van elkaar verwachten, en dus in wat we doen. Nieuwe techniek maakte het gebruik van je smartphone veel goedkoper, maar toch hadden mensen vroeger een veel lagere telefoonrekening. Waarom? Omdat het per keer goedkoper werd, gaat iedereen meer telefoneren of Whatsappen. En omdat iedereen dat doet, moet je wel meedoen, of je wilt of niet, en dus vergroeit iedereen nog meer met haar smartphone. Nu we het toch over mobiele telefoons hebben? Die blijken een heel gunstig effect gehad te hebben op longkanker! Hè? Totdat de telefoon op het schoolplein verscheen, kon een scholier een groot deel van haar zakgeld aan sigaretten uitgeven. Maar opeens moest van datzelfde, beperkte, budget ook gebeld worden. En voor veel scholieren bleek dat belangrijker dan roken. Als een weg wordt verbreed om files tegen te gaan, staan er vaak na een paar jaar weer net zo lange files. Lege wegen trekken namelijk auto’s aan als vliegen naar de stroop. Mensen die eerder de trein namen, worden namelijk als het ware uitgenodigd om nu met de auto naar hun werk te rijden. Ander voorbeeld: schonere auto’s helpen het milieu alleen wanneer mensen niet gaan denken: nu die auto schoon is, kan ik veel meer gaan rijden. Als je auto’s verkoopt die met gemak de 160 kilometer per uur halen, moet je niet verbaasd staan als mensen aan die verleiding geen weerstand kunnen bieden. En als je auto’s steeds veiliger, is er een goede kans dat de chauffeur roekelozer gaat rijden zodat er uiteindelijk juist meer ongelukken gebeuren. Veel technieken maken zo hun beloften niet waar, en soms verergeren ze de boel zelfs. Nu kun je zeggen: dat is niet de schuld van die technieken zelf, maar van de mensen die er verkeerd gebruik van maken. Ja, daar zit wat in. Maar zonder al die technieken, hadden mensen er ook geen verkeerd gebruik van gemaakt. Daar zit ook wat in. Het is dus niet of de techniek of de gebruiker die schuld heeft, maar de combinatie van beide. Soms leidt die combinatie tot verkeerde uitkomsten, zoals hierboven beschreven. Maar soms wordt een onbedoeld resultaat achteraf juist toegejuicht. De anticonceptiepil werd zo’n halve eeuw geleden in Nederland geïntroduceerd. De pil is nu zo normaal geworden dat we gemakkelijk vergeten dat veel mensen zich bij deze introductie grote zorgen maakten over normen en waarden. Als vrouwen zomaar

36 Doing Democracy konden vrijen zonder angst voor zwangerschap, zou dat dan de deur niet openzetten naar seks voor het huwelijk, of zelfs seks zonder huwelijk, en zou het de vrouwelijke deugd van kuisheid niet ondermijnen? Voorstanders probeerden deze zorgen weg te nemen door te zeggen dat de pil vooral gebruikt zou worden binnen het huwelijk, voor de gezinsplanning. Maar al snel kregen de tegenstanders wel degelijk gelijk. Op de introductie van de pil volgden in de jaren zeventig zowel de tweede feministische golf, waarbij meisjes en vrouwen het recht op seksuele zelfbeschikking opeisten, als de seksuele revolutie, waarin het recht op seks buiten het huwelijk werd opgeëist. Seks was er voortaan niet alleen maar om kinderen te krijgen, maar ook voor de liefde en voor de lust. En zo had deze techniek, bedoeld voor heteroseksuele stellen, nog een volkomen onbedoeld en onverwacht effect: homo-emancipatie. Een belangrijk moreel bezwaar tegen homoseksualiteit was dat deze niet de voortplanting diende, en dus pure losbandigheid was. Maar doordat de pil de link tussen seks en voortplanting verbrak, sneed dit bezwaar niet langer hout. Interessant is nu dat we deze door de anticonceptiepil mogelijk gemaakte, en misschien zelfs uitgelokte, veranderingen in de seksuele moraal tegenwoordig niet meer betreuren, maar juist omarmen. Techniek doet kortom veel meer dan ons alleen maar helpen om beter of gemakkelijker te doen wat we al deden. Ze is geen saaie en voorspelbare dienaar, en al helemaal geen ver van mijn bed show. Integendeel. Als we achterom kijken vinden we met het grootste gemak voorbeelden van hoe de technieken veranderden wat we wilden, wat we verwachtten van het leven (het was vroeger heel normaal je niet ouder werd dan dertig of veertig jaar), wat we verstonden onder een mooi en geslaagd leven, waar we recht op meenden te hebben, wat anderen van ons eisten, hoe we naar onszelf keken, wat we zagen als onze plaats in de wereld, hoe we ons de wereld voorstelden, en wat we daarin zagen als onze plaats. Techniek is geen passief instrument dat we naar believen wel of niet gebruiken, maar een actieve kracht die op onverwachte en grillige manieren vorm geeft aan wie we zijn, hoe we in de wereld staan, en hoe we met elkaar omgaan. ‘Cultuur’ is een moeilijk te definiëren begrip, maar laat zich losjes omschrijven als de vanzelfsprekende en gedeelde manieren waarop mensen - op een bepaalde plaats en tijd - de werkelijkheid waarnemen en van betekenis voorzien. Als we cultuur zo opvatten, dan blijkt onze cultuur dus mede gevormd te zijn door alle technieken waarmee we ons omringen. De moderne cultuur is daarom wezenlijk ook een technologische cultuur.

Leestips Swierstra, T. (2010). Het huwelijk tussen techniek en moraal. In: M. Huijer & M. Smits (Eds.). Moralicide. Mens, techniek en symbolische orde (pp. 17-35). Rotterdam: Lemniscaat. Tenner, E., & Rall, J. E. (1997). Why things bite back: Technology and the revenge of unintended consequences. New York: Vintage Books. Verbeek, P. P. (2014). Op de vleugels van Icarus: hoe techniek en moraal met elkaar meebewegen. Rotterdam: Lemniscaat.

BICYCLES AND BEYOND

Wiebe’s PhD research about the history of the bicycle quickly became a classic from which generations of STS students learned how to craft a case study. It was published in English in abbreviated form in the SCOT book in 1987 (with Trevor Pinch), and more fully in 1995, both by The MIT Press.

Bicycles and Beyond

BICYCLE TECHNOLOGIES AND CYCLING CULTURES

Harry Oosterhuis

The bicycle as a mechanism Is the history of the bicycle the history of its technology? That is what two historians of technology, Tony Hadland and Hans-Erhard Lessing, suggest in their recent work Bicycle Design: An Illustrated History, published in 2014 by the renowned MIT Press. Starting with the ‘Draisine’ or ‘running-machine’, which was invented 200 years ago, the authors provide a detailed overview of the vehicle’s technological evolution until today. The idea of fixing cranks and pedals to the front axle of a two-wheeler and balancing while pedalling was a major breakthrough: this was the velocipede, introduced in the mid- 1860s. It was followed in the 1870s by the high-wheeler with the sizeable front-wheel and small rear-wheel, as well as by various tri- and quadricycles. The 1890s saw the advance of the so-called safety bicycle with its chain driven rear-wheel, diamond-shaped frame and pneumatic rubber tires, which is the standard model to this day.

Draisine Velocipede

High-wheeler Safety bicycle

41 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Hadland and Lessing have compiled a huge amount of information on bicycle engineering, but their bold claim that the machine’s technical history has been neglected and that they have filled this gap, is unwarranted. They ignore earlier studies which have not only covered bicycle-technology, but also the socio-cultural dimension of pedalling and the experiences of wheelers. Their approach is rooted in technological determinism. This implies an exclusive focus on technology as the decisive factor in the development of the bicycle. This is in fact a backward move away from the ‘sociocultural turn’ in bicycle history for which Wiebe set the tone more than twenty years ago.

The bicycle as sociotechnical construction Strikingly, Hadland and Lessing do not mention Wiebe’s pioneering work in this field at all. The late nineteenth-century transition from the high-wheeler to the safety is the first case-study in his dissertation Of Bicycles, Bakelites, and Bulbs: Toward a Theory of Sociotechnical Change, which the same MIT Press published in 1995. Wiebe addressed questions which Hadland and Lessing do not ask. Who used the machines and in what ways? What did pedalling mean to them and to the public at large? He demonstrated that the bike’s introduction and adoption in society cannot be understood in a deterministic way, as the inevitable result of a self-propelling succession of technological innovations only, but that the social setting has to be considered. The high-wheeler was not a thing with a given purpose and the same possibilities for all people. For most of them – senior men, women and children – riding it was simply not an option. Not only was it an expensive luxury item, cycling also required considerable sportive agility and guts. It was risky: crashes were not rare. For this very reason the high-wheeler was a challenging ‘danger-machine’ for athletic young macho’s who liked speed and thrill. Other not so fearless wheelers pedalled calmly on safer, physically less demanding tri- and quadricycles. All of this shows, Wiebe argues, that the diversity in the vehicle’s material shape at that time reflected various needs and experiences of different social groups. Wiebe’s bicycle story ends around 1900, when the safety had proved to be more accessible, comfortable and secure as well as faster than the high-wheeler. The first merits were decisive for the average (would-be) cyclist and the second one was crucial for the wheeling macho. Thus a common view emerged among engineers, producers and riders about the bike’s optimal design. Such a consensus brought about what Wiebe calls ‘stabilization’ and ‘closure’: the establishment of the standard and still familiar shape of the two-wheeler. The success of the safety narrowed down the divergent shapes and meanings of pedal-driven vehicles and paved the way for the widespread adoption of cycling as a means of transport. However, does such a closure in cycle engineering signify, as Wiebe suggests, that the vehicle was no longer a different thing for different people? That wheeling became a more or less uniform practice all over the Western world? And that cycling history is not

42 Bicycles and Beyond very exciting any more once the fundamental technological breakthroughs have been realized? Wiebe’s story seems to imply that bicycles are open for divergent meanings only as long as their technology is still in the making. Once a particular model had become the most successful one, the bike lost its sociocultural malleability. Thus Wiebe intimates that this phase in cycle engineering was different from the preceding ones. Do we still find a trace of technological determinism in his argument? His final frame of reference remains technological change – which is understandable in the light of his more general ambition to explain tools and devices as social constructions.

Cycling as sociocultural experience This is the point where I follow another course. I am primarily interested in the sociocultural and political dimension of cycling practices. Even more than the late nineteenth-century, when cycles were used for sports, leisure and conspicuous consumption by the well-to-do, the twentieth century witnessed a wide variety of bicycle experiences based on diverse motivations, attitudes and habits. Such differences were related to class, status, gender, age, ethnicity and national culture. In the decades around 1900 the two-wheeler, as an optimal symbiosis of man and innovative technology, was broadly viewed as a modern ‘freedom machine’. Cyclists participated in dynamic modernity, a new experience of time and space, while at the same time keeping balance and inner tranquility. The ‘mechanical horse’ facilitated flexible individual mobility at an unprecedented speed and widened the rider’s mental horizon. For townsfolk it was also a ‘relaxation device’ which provided healthy compensation for the routines and stress of daily life. Touring in the countryside advanced recreation in nature and tourism. The bicycle was used to discover one’s fatherland and foreign countries. For women the bicycle could be an emancipatory vehicle. It enlarged their independent mobility and loosened constrictive dress codes. The effects of the bicycle as a practical means of transport were even more far- reaching. As a substitute for the horse, it was introduced in postal services, police and fire departments, and the army. Traders, shopkeepers, artisans, doctors and clergymen used it for transporting goods and offering their services. In some countries bikes were employed to bridge long distances in barren areas for economic exploits. The two- wheeler enabled a longer distance between home and work, and thus contributed to the emergence of suburbs. In the countryside it was a socializing vehicle which ended local isolation. Schooling and dating opportunities broadened. Distant relatives and friends, new consumption options and participation in civil society on a regional and even national scale came within reach. Until the First World War cycling patterns and the bike’s public image were rather similar in the Western world. Class distinctions and national differences made their influence felt, however, when, from the 1920s on, it became a utilitarian vehicle for the masses. Cycling changed from a fashionable and exciting pursuit into daily routine. In

43 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Great-Britain, France, Germany and America, the upper and later also the middle class increasingly distinguished themselves from the pedalling working class by switching from the bicycle to motoring. The car began to embody modernity, whereas the two-wheeler was downgraded to the status of an outmoded and inferior ‘humble utensil’ or the ‘poor man’s vehicle’. It was the changing public image rather than a decline of the actual volume of cycle traffic – which peaked in the 1940s and 1950s in many parts of the Western world – that generated the devaluation of wheeling. Policymakers, traffic engineers and urban planners, backed up by the growing motoring lobby, largely excluded cycling from their perspective. The result was that the advance of cars forced most cyclists off highways. Pedalling was more and more considered as dangerous and irresponsible. In the English- speaking nations as well as in the Mediterranean (and to a lesser extent Germany), where cycle levels dropped to the lowest in the Western world, the bicycle became foremost a children’s toy, a means of transport for those who cannot drive or afford a car (youngsters and students) and a fringe mode for losers and eccentrics, or, on the other hand, a tool for sportive recreation and racing (the overwhelmingly male ‘Lycra- and-helmet, daring-and-sweaty’ activity) and, nowadays, also the trendy lifestyle vehicle for yuppies (‘cycle chic’). Bicycle policies and infrastructures, if they exist at all, do not elicit broad support. In the public perception of utilitarian cycling, negative valuations as abnormal, inferior, unsafe, uncomfortable and (too) strenuous stand out. The relatively small minority of regular cyclists share a strong identification with their vehicle and pronounced motives, such as environmental awareness, healthy living and social criticism. All of these associations and images, which to a large extent are class- and status-related, hamper the acceptance of the bicycle as a mainstream transport mode. Whereas in France, Belgium and Italy cycle racing – the bike as a ‘record-breaker’ – has been a source of national pride since the early twentieth century, the Netherlands and Denmark came to be regarded by their own populations as well as others as bicycle nations par excellence. In the last two countries the development of cycling was different from that in other Western countries. Its lasting popularity in daily traffic was not only related to favourable geographical and spatial conditions, effective bicycle policies, and absence of large automobile industries. The socio-political meaning which was attached to the vehicle was crucial. In both countries cycling was associated with civil virtues and typical national qualities: independence, moderation, simplicity, practicality, diligence and perseverance. Think of the cyclist on a solid roadster struggling against the wind as the prototypical Dutchman. The bicycle was praised as an equalising and civilizing tool, as the ‘democratic horse’ for all ranks and file. The vehicle’s diffusion among the working class did not entail that the middle class and policy-makers turned their backs on it. The promoted ideal of the cyclist was the respectable and responsible participant in traffic and public life. The democratic horse advanced the elevation of the lower orders as prudent citizens and their integration in the nation. All of this has contributed to the shaping of a bicycle culture in which practical wheeling is an

44 Bicycles and Beyond entrenched habit among all social strata, age-groups and genders. Riding a bike is hardly associated with a particular social position, status, lifestyle or political orientation. Apart from ethnic minorities, for most Dutch and Danes the usefulness (and for many also fun) of pedalling is self-evident. The different national bicycle cultures which have emerged in the twentieth century are rooted in diverse long-term national trajectories which have shaped the collective meanings, perceptions and experiences of cycling. The variety of national patterns has hardly changed during the last two decades, even though governments across the Western world have launched cycling policies. Apart from building infrastructural facilities, such policies include the promotion of a favorable image of the bicycle as a healthy, sustainable and social means of transport. Policymakers, traffic engineers, urban planners and most bicycle-researchers follow a technocratic approach. They believe that cycling is basically a matter of rational choice and that conscious decision-making can be stimulated by taking the appropriate measures based on technical expertise and design. However, the often assumed causal link between infrastructural planning and promotional activities on the one hand and the volume of bicycle use on the other has not been confirmed. Policies have failed to generate substantial increases of daily cycling in countries with low average levels of wheeling. And in countries with relatively high levels such policies have contributed to their consolidation rather than to further growth. The technocratic approach does not take into account that history and culture – enduring mobility patterns and habits as well as established public images of various means of transport – put limits on what cycling policies can realize in the short run. They are stuck in technological determinism in a similar way as the bicycle-historians Hadland and Lessing are.

Suggestions for further reading Stoffers, M., Oosterhuis, H., & Cox, P. (2010). Bicycle history as transport history: the cultural turn. Mobility in history: themes in transport. T2M Yearbook 2011, 265-274. Oosterhuis, H. (2016). Cycling, modernity and national culture: historiographical essay. Social History, 41(3), 1-16.

Bicycles and Beyond

BIKING LIKE A BOY

Jenny Slatman

Bravery in biking Bikes come in all forms and shapes – bikes with uneven wheels, with even wheels, tricycles, reclining bikes, motorized bikes, mountain bikes, racing bikes and so on. These differences in design and material direct its user to use the bike in a certain way. In that sense, form and shape of the bike shape the biker. Design shapes his or her physical posture – only think of Tom Dumoulin’s bent forward position on his specific aerodynamic time-trail bike – and it invites certain kinds of behaviour. For instance, as Wiebe Bijker has described so colourfully, riding the rather unpractical and even dangerous high-wheeled bike at the end of the 19th century invited young – or at least not too old – men to exhibit their physical abilities and their fearlessness. Indeed a bike is not only a practical vehicle that allows us to move efficiently from A to B and back again. The bike, undeniably, incites behaviour that can be associated with machismo and perhaps even with some sort of courtship display. For instance, while making a ‘wheelie’- pulling up the front wheel, balancing on the rear wheel - one can show one’s skills, one’s bravery, and one’s power. Pulling the bike from a horizontal to a more vertical position – erecting it, as it were – is undoubtedly associated with masculine, or perhaps, boyish behaviour. Peter Sagan, the successful Slovakian professional road bicycle racer, is well-known for pulling up his front wheel occasionally to underline his supremacy. Even though female bike champions such as Marianne Vos or Anna van der Breggen, have shown that women are very capable of sweating it out in the same way as men, I don’t suspect that they would ever celebrate their victories with a boyish wheelie. Bicycle racing might not be very ‘lady-like’, but making wheelies even for tough female racers is ‘not done’. I must confess, though, that I really enjoyed making wheelies when I was a young girl. It made me feel strong and sturdy. But this was before I came to understand that, from a certain age onwards, boys and girls are supposed to move, act and behave in a specific way; either masculine or feminine. Even though the socialization processes that steer socially desired behaviour start immediately after birth, in the first decade of their lives girls are still allowed to join into boyish activities. Once trapped in secondary school, playtime is over. After the age of 12, I never made a wheelie again, alas. But I did not entirely give up biking like a boy.

Gender is (not) about what’s in your pants Biking is gendered. Not all men or boys bike like a boy, but still we can speak of a masculine way of biking which is distinguished from a feminine way of biking. Whereas

47 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS girls and women are supposed to ride the bike in an elegant, upright, lady-like way, boys and men drive the bike in a plumper, unwieldy way; moving their entire body, having their knees wide apart, back and arms bended as if struggling with a strong head wind, and firmly pumping the pedals. I remember that I sometimes biked in this awkward way on purpose when I was 15 or 16 years old. I did this when I had to cycle home after a night out, alone along a rather deserted road in the countryside. If I appeared like a boy or man, instead of a 16 year old girl, in the backlighting of rare passing cars - so I thought - the risk of getting harassed by some drunk or miscreant would be much lower. At these moments, biking like a boy made me feel less vulnerable. As such, I experienced that it could be very functional and rewarding for a girl to act as a man, and thus to transgress given gender norms. Of course, this all happened long before I had ever heard of gender and gender norms. I just did this because I kind of intuitively knew that this was a smart thing to do, as if this was the way in which my world was naturally organized and ordered. Much later I learned that gender is not just a natural thing. The way feminine behaviour is distinguished from masculine behaviour is not simply based upon biological difference but is rather a social construction. Gender, in other words, is not just about what’s in your pants. Although, in the case of biking, one can imagine that what’s in your pants cannot be played down – saddle-soreness, for one, surely manifests itself differently in men and women and I cannot suppress the thought that cycling must involve some sort of self-torture in men. But when we bracket off the possible differences in seat, the typical way of feminine or masculine bike riding cannot be reduced to either feminine or masculine anatomy. The fact that men tend to move their entire body, while women tend to move in a more restricted way, has nothing to do with differences in muscle power or other anatomical differences. Why then do men and women move in such different ways?

Biking techniques The anthropologist Marcel Mauss (1872-1950) would say that the above described different ways of biking refer to different ‘techniques’ of the body. According to Mauss, techniques of the body involve all kinds of daily bodily activities, such as, walking, giving birth, running, marching, swimming, digging, squatting, sleeping, biking and so on. Even though we might be inclined to think that these actions are ‘natural’, Mauss claims that they are based on habits which are shared in a certain society, and which are heavily dependent on education. These habits may change from society to society and even from generation to generation. My swimming education was different than that of my son, and therefore my ‘natural’ way of swimming differs from his. British soldiers in World War I, so Mauss observed, were not able to march in the French way. And whereas for some people squatting forms the basic technique of resting, for those who

48 Bicycles and Beyond are used to comfortable beds and chairs and who have thus acquired different resting techniques, it is a rather exhausting activity. Techniques of the body certainly intersect with technology and technological devices. Mauss also observed that British soldiers were not very skillful in wielding French spades, and therefore had a hard time digging trenches. Their technique of digging was lousy because they were not habituated to the type of digging device. Biking techniques, certainly, also intersect with technology and design. The male bike’s cross-bar, for instance, requires a certain technique of mounting: one leg has to be swung over seat and bar, a bit similar to mounting a horse. This, obviously, is not very practical when you wear a dress or skirt. But even if women do not wear a dress or skirt, mounting your bike as if it were a horse is not considered as a very feminine body technique. In her famous essay Throwing like a girl, the philosopher Iris Marion Young (1949- 2006) writes that even though not all women through a ball in a ‘feminine’ way, we can distinguish between a masculine and a feminine way or technique of throwing. This difference, again, has nothing to do with the difference between female or male biology. We talk about ‘throwing like a girl’ when a girl (or a boy) throws while only using her (or his) forearm. It is throwing without using your entire body – a throw without vitality and without self-assurance. Young claims that it is inherent to feminine body techniques that they are always inhibited, that women do not use the entire potential of their bodily agency. From a very young age, they have learned to not sit or stand straddle-legged, to sit with their legs crossed, and after the onset of breast development it becomes more and more common to cross one’s arms in front of one’s chest. Women, thus, tend to close off, even fence their own body. According to Young this closed body posture can be explained as a way of protecting oneself in a society which is thoroughly sexist. Biking like a boy, then, is all about opening up one’s body, moving as many parts of one’s body as possible and as effective, realizing the full potential of bodily intentionality. The French philosopher Maurice Merleau-Ponty (1908-1961) criticizes the age-old philosophical view that all human behaviour and knowledge is rooted in rational thinking. He claims that the greater part of our actions is steered by a pre- conscious bodily experience of ‘I can’, and not by ‘I think’. Young writes that women who tend to close off their bodies and who ‘throw like a girl’ experience rather an ‘I cannot’ than an ‘I can’. Biking like a boy, by contrast, involves the celebration of the ‘I can’. If we want to change our society into a less sexist one, emancipation programs and affirmative actions do not suffice. These are far too rational and cognitive tools. We have to start with the basics which are the body and body techniques. I propose, therefore, that from now onwards, all boys and girls, with or without dresses or skirts, learn to bike like a boy.

49 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Suggestions for further reading Bijker, W.E. (1995). Of Bicycles, bakelites, and bulbs: Toward a theory of sociotechnical change. Cambridge, MA /London: MIT Press. Mauss, M. (2007 [1935]). “Techniques of the body”. In M. Lock & J. Farquhar (Eds.), Beyond the body proper. Reading the anthropology of material life (pp. 50-68). Durham/London: Duke University Press. Merleau-Ponty, M. (1945). Phenomenology of perception. (Translation by Smith, C., 1962). London/New York: Routledge. Young, I. M. (1990). Throwing like a girl and other essays in feminist philosophy and social theory. Bloomington: Indiana University Press.

50 Bicycles and Beyond

HET ZEILSCHIP-EFFECT EN DE ELEKTRISCHE AUTO

Marc Dijk

Elektrische auto’s krijgen veel aandacht en de overheid biedt belastingvoordeel en oplaadpunten. Toch laat grootschalig gebruik van de elektrische auto waarschijnlijk nog een tijd op zich wachten, en dat kan verklaard worden door het zogenaamde ‘zeilschipeffect’. Het lijkt verstandig dat de Nederlandse overheid aandacht en geld investeert in elektrische auto’s, omdat elektrisch vervoer een belangrijke bijdrage kan leveren aan de vermindering van CO2-uitstoot van wegverkeer - mits de elektriciteit wordt opgewekt via wind, zon, water of atoomkracht natuurlijk. Een team van organisaties, van de ANWB tot technische universiteiten, werkt samen onder vlag ‘Formule E Team’ om het elektrisch rijden te bevorderen. Tijdens de vakbeurs Ecomobiel in Rotterdam worden jaarlijks de elektrische noviteiten gepresenteerd, bijvoorbeeld van Tesla, Nissan Leaf, en de Smart ED. In deze afgelopen jaren is een aantal grote automerken met de eerste serieuze modellen op de markt gekomen. Toch moet dit de verwachtingen van het gebruik van elektrische auto’s niet te groot maken: ook in de jaren ‘90 zijn er een aantal grote fabrikanten met elektrische auto’s op de markt gekomen, maar deze zijn na een paar jaar weer snel verdwenen. Dat de doorbraak van de elektrische auto op zich laat wachten, kan verklaard worden door het zogenaamde zeilschipeffect. Toen in de negentiende eeuw de stoommachine werd uitgevonden, werden de zeeën nog bevaren door schepen met grote zeilen. In plaats van meteen te investeren in een stoomschip begon de scheepsbouw plotseling de zeiltechniek te verfijnen, waardoor zeilschepen groter en sneller werden. Alhoewel stoomschepen zeer gewaardeerd werden om het onafhankelijk van de wind kunnen varen, was het nadeel dat veel vrachtruimte door kolen in beslag werd genomen. Voor lange tochten naar het verre oosten wilde men juist veel vracht meenemen, en bleven zeilschepen lange tijd de voorkeur houden. Ook marine officieren, een tweede belangrijke groep zeevaarders, bleven aanvankelijk zeilschepen gebruiken, omdat de grote schepraden van het stoomschip kwetsbaar waren voor de kogels van de vijand. Voor deze twee groepen werd het stoomschip pas interessant toen de motoren efficiënter werden (minder koolruimte nodig) en de externe schepraden vervangen werden door een schroef. Een derde groep gebruikers was wel direct enthousiast over stoomschepen: de passagiersschepen. Deze hadden minder vrachtruimte nodig en geen last van de schepraden. Door groei van passagiersschepen in de loop van 19de eeuw konden stoomschepen zich verder ontwikkelen, terwijl de meeste schepen (vracht en marine) aanvankelijk zeilschepen bleven. Tegelijkertijd kwamen er ook tussenvormen: zeilschepen met kleine stoompijpen. Het duurde uiteindelijk nog decennia voor het stoomschip definitief doorbrak.

51 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Ook in de auto-industrie van de jaren ’90 bleven de meeste fabrikanten zich richten op de verbetering van de bestaande technieken – benzine en diesel – waardoor die plotseling een stuk schoner werden. Dit remde de ontwikkeling van de elektrische auto: hij bleef duurder en minder praktisch en daarmee minder aantrekkelijk voor de consument. Ook kwam er een tussen vorm: de hybride auto zoals de Toyota Prius, die zowel een benzinemotor als een elektromotor heeft. Iets dergelijks gebeurt momenteel nog steeds in de auto-industrie. Parallel aan de aandacht voor elektrische en hybride auto’s komen er ‘ecotech’ versies van benzine- en vooral dieselauto’s op de markt. Deze modellen met conventionele motoren, die zijn uitgerust met start/stop-systemen, terugwinning van remenergie en aangepaste versnellingsbak, zijn zo’n 15% zuiniger. De grote meerderheid van de autorijders vind schone auto’s belangrijk (als je hem/haar vraagt), maar kiest bij de aanschaf vooral voor de laagste prijs, ook als die auto minder schoon is. Een kleinere groep van auto-liefhebbers betaalt wel meer dan nodig is voor een auto, maar dan voor een krachtiger motor. Een hele kleine groep is bereid meer te betalen voor een schone auto, maar deze groep heeft weinig invloed, omdat er (door de beperkte omvang van de groep) weinig aan te verdienen is.

Zolang autogebruikers geen of weinig rekening houden met CO2-uitstoot bij de aanschaf van een auto, en zolang fabrikanten met bestaande techniek aan de CO2- normen kunnen blijven voldoen, zullen deze benzine- en dieselauto’s de meest verkochte modellen blijven. Pas als deze normen zo streng gesteld worden dat ze met conventionele technieken moeilijk of niet gehaald kunnen worden, bieden volledig elektrische modellen een vruchtbaar alternatief. Als de Nederlandse overheid de verkoop van elektrische auto’s wil stimuleren, moet ze niet alleen de aanschaf subsidiëren, maar zich vooral inspannen om de (Europese) normen voor CO2-uitstoot voor alle auto’s sterk aan te scherpen. Zolang als strenge CO2 normen niet zijn ingevoerd (of in het verschiet liggen), zal het zeilschipeffect zich waarschijnlijk nog lange tijd herhalen, en zijn aanschafsubsidies zonde van het geld.

Leestips Dijk, M., & Yarime, M. (2010). The emergence of hybrid-electric cars: innovation path creation through co- evolution of demand and supply. Technological Forecasting and Social Change, 77(8), 1371-1390. Dijk, M., Orsato, R.J., & Kemp, R. (2015). Towards a regime-based typology of market evolution. Technological Forecasting and Social Change, 92, 276–289.

52 Bicycles and Beyond

OBDURACY: DE HARDHEID VAN TECHNIEK

Anique Hommels

Wie de laatste jaren Maastricht inreed met de auto, kwam terecht in een soort bouwput. Hier werd de A2-tunnel gebouwd. Een grootschalig infrastructuur project, bedoeld om de lange files die daar normaal (vooral in de zomer) staan, op te lossen. Er zijn vier tunnelbakken, in twee lagen bovenop elkaar. De onderste tunnels zijn voor het verkeer dat rechtstreeks doorstroomt richting Eijsden en Luik en naar het noorden, de bovenste twee voor het lokale verkeer. Bovenop de tunnels komt de zogeheten ‘groene loper’, een parkachtige weg met woningen aan weerszijden. De A2 tunnels zijn eind 2016 in gebruik genomen. Voor het jaar 2007 was het helemaal niet vanzelfsprekend dat er tunnels zouden komen op de plek van de A2 in Maastricht. Sinds de jaren ’50, toen de weg door Maastricht werd aangelegd, wordt er wel al gesproken over de mogelijkheid van een verdiepte weg of een tunnel. De tunneloptie is gedurende 60 jaar herhaaldelijk geopperd, vooral toen het autoverkeer steeds drukker werd en mensen gingen klagen dat “de enige stoplichten op de route van Amsterdam naar Genua” in Maastricht te vinden waren. Hoe komt het dat die tunnel er steeds maar niet kwam? Deze vraag wil ik beantwoorden met het STS-concept “hardheid” van techniek, ofwel “obduracy”. Hardheid van techniek verwijst naar het idee dat techniek moeilijk veranderbaar is, of weerstand biedt aan verandering. Dit zie je bijvoorbeeld in steden: als een weg eenmaal aangelegd is, dan blijft deze vaak decennia, soms zelfs eeuwen lang, op dezelfde plek liggen. Infrastructuur (wegen, bruggen, rioleringen, spoorlijnen) heeft een zekere hardheid en is niet makkelijk te verplaatsen, ter verleggen of te veranderen. Hoe valt deze hardheid te verklaren? Er zijn twee standaardverklaringen voor de hardheid van techniek: 1) verandering is te duur of 2) men wordt het niet eens over hoe er veranderd moet worden. STS onderzoek naar de techniekontwikkeling laat zien, dat deze twee verklaringen niet afdoende zijn. Geld speelt natuurlijk een rol bij alle grote infrastructurele projecten en het is een belangrijke factor in afwegingen die gemaakt worden. Maar afwegingen rond geld zijn vaak nauw verbonden met andere belangen. Hetzelfde geldt voor de verklaring dat men het simpelweg niet eens wordt over de verandering. Grote ingrepen in infrastructuur zijn vaak controversieel, maar zelfs als men het eens is, kan verandering nog steeds lang op zich laten wachten. Welke verklaringen doen dan meer recht aan wat er aan de hand is bij pogingen om infrastructuur te veranderen? Hierbij kunnen de we te rade gaan bij STS-onderzoek naar techniekontwikkeling. In de jaren ’80 was het idee dat techniek een eigen pad kiest en daar moeilijk van af te brengen is, heel gangbaar. Dat is het idee van technisch determinisme. STS-onderzoekers hebben dit idee bekritiseerd en er een alternatief model tegenover gezet: sociaal constructivisme. Sociaal constructivisten gaan ervan uit

53 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS dat techniekontwikkeling een sociaal proces is. Maatschappelijke actoren geven betekenissen aan technische artefacten (zoals fietsen, koelkasten, wegen en gebouwen) en geven daarmee richting aan de ontwikkeling van deze artefacten. De vraag die mij interesseert is: Hoe kun je de hardheid van techniek nu verklaren, zonder te terug te vallen op een technisch deterministische verklaring? Hoe kunnen we de hardheid van techniek begrijpen in een sociaal constructivistisch STS kader? We gaan terug naar de A2 tunnel in Maastricht om dit verder onder de loep te nemen. In de jaren ’70 werd de A2 door Maastricht in toenemende mate als een “bottleneck” beschouwd voor het doorgaand verkeer tussen de Randstad en Zuid- Europa. Bewoners van de flatgebouwen langs de straat begonnen te klagen over de toenemende verkeersoverlast (lawaai, stank etc). Rijkswaterstaat en de gemeente Maastricht dachten intussen na over alternatieven. Er barstte een debat los rond de vraag of een oplossing voor de problemen beter gezocht kon worden in een aanpassing van de A2 op de bestaande plek, of een omlegging van het traject om de oostelijke kant stad heen. Een kwestie waarbij de hardheid van bestaande infrastructuur op verschillende manieren op de proef gesteld werd… Het idee van de omlegging van de A2 om de stad heen, stuitte bijvoorbeeld op de gemeentelijk “stadsrand-filosofie”. Maastricht ligt prachtig in het heuvelland en de gemeente had decennia-lang vastgehouden aan het idee van een ‘harde’ stadsrand, waarbij het heuvelland ongemoeid gelaten zou worden door woningbouw en industrie. Een snelweg langs die stadsrand zou een flinke inbreuk zijn op deze gedachte en was als zodanig voor de gemeente niet acceptabel. Deze visie werd ook ondersteund door bewoners van de oostelijke wijken van Maastricht. Na jaren discussie tussen de gemeente, Rijkswaterstaat, de nationale overheid en bewoners is besloten dat de oplossing voor het A2 probleem toch op het bestaande traject gevonden moest worden. Er werden verschillende ontwerpen gemaakt, waar onder een tunnel. Maar ook deze ontwerpen stuitten op problemen: voor de tunneloplossing zouden flats moeten worden gesloopt. Er bleken mensen te zijn die speciale waarde hechtten aan de zogenaamde Gemeenteflat langs de A2. Deze flat was de eerste hoogbouwflat in Zuid Nederland en stond op de voorlopige Monumentenlijst. Deze lijst verleende de flat en daarmee de aanpalende snelweg, een grote mate van hardheid. Ook aan een kerkhof en een oorlogsmonument vlakbij de snelweg werd grote waarde gehecht door omwonenden. Daardoor werd de keuze voor een tunnel bemoeilijkt. Behalve deze overwegingen rond cultureel erfgoed waren er ook technische problemen: hoe kon de snelweg blijven aansluiten op de wegen richting de stad en de omliggende wijken als er een tunnel zou komen? En zou de tunnel geen “natte voeten” krijgen op de locatie van een vroeger overloopgebied van de Maas? Deze dominante waarden en visies zorgden ervoor dat de snelweg door de stad voor lange tijd onveranderd, stevig verankerd in zijn omgeving, op zijn plek bleef. Cultuur en techniek raakten op onverwachte wijze met elkaar verweven in de snelweg door Maastricht. Dit voorbeeld laat zien hoe de hardheid van de snelweg ontstaat door de

54 Bicycles and Beyond betekenissen en waarden (cultureel erfgoed) die actoren toekennen aan de weg en de omgeving ervan. Deze culturele en materiёle verankering stond de aanleg van een tunnel decennialang in de weg. Dat de tunnel er nu toch eindelijk komt na 60 jaar laat zien dat deze hardheid niet onomkeerbaar is, maar dat deze ook weer ongedaan gemaakt kan worden.

ENGINEERING WATER AND NATURE

Wiebe’s father was a world-renowned expert in coastal engineering, and conducted some of the fundamental research for the Delta Project. Wiebe pursued this family interest, particularly following the damage wrought by Hurricane Katrina in New Orleans, and wrote more about dikes, a storm surge barrier in the Netherlands, and flood prevention (published in Social Studies of Science, 2007).

Engineering Water and Nature

APRÈS WIEBE LE DÉLUGE: WATER, ENGINEERING, AND POLITICS

Cyrus Mody

Like many historians and sociologists of technology, I’ve long thought about how to teach our field’s concepts to undergraduate engineers, in hopes of encouraging a more socially responsible and responsive outlook in their future careers. I was lucky to put that thinking into practice in partnership with an electrical engineer, Kevin Kelly, when we developed a course on “Technological Disasters” at Rice University. We taught the course five times, and learned a great deal along the way – hopefully our students did as well. All five times, we covered civil engineering topics – canals, dams, mines, levees, bridges, ports – in the first or second week of the course. That was partly because these technologies supply particularly spectacular historical examples of failure: the Quebec, Tay, and Tacoma Narrows bridges; the Johnstown Flood; the Farmington Mine disaster. More importantly, putting civil engineering disasters first allowed us to introduce students to basic concepts from the SCOT program via Wiebe Bijker’s writings on coastal engineering and water management technologies. Through vivid examples of disasters (Hurricane Katrina, the 1953 North Sea flood) and some successes (the Oosterschelde storm surge barrier) students quickly picked up the SCOT vocabulary: relevant social groups, interpretive flexibility, technological frames, closure. In the rest of the course, we could always ask students SCOT-inspired questions in helping them understand technological successes and failures that other authors had written about: who were the relevant social groups in this case? How did they interpret things differently from each other? How did their disagreements come to closure? Water management technologies are particularly useful in illustrating how people simultaneously organize themselves and their material world, and how the material world – and the needs and desires of other people – sometimes resist organization. No human group can survive without enough water, nor with too much water. Any enduring social formation must therefore organize its members so that a sustainable number of those members have access to water and are protected from flood and storm. Different societies have come to very different solutions to this challenge. Studying those solutions tells us what people value, and how power, authority, and risk are distributed in those societies. Of course, as our students were quick to point out, different societies occupy quite different physical environments. Desert-dwellers must organize themselves differently with respect to water than Pacific islanders do. But that answer is too easy. For one thing, we have agency in shaping our environments as much as our environments do in shaping us. Bijker quotes the old adage, “God created the world, and the Dutch created the Netherlands.” A variety of recent scholarship has shown that that principle applies,

59 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS if less obviously, to the absolutist France of Louis XIV, Franco’s Spain, Cold War America, and the Soviet Union. Different groups also understand the same physical environments differently. Water can’t tell us on its own how scarce it is or how likely it is to flood. To establish those facts, water needs help from humans who themselves have views on how society should organize itself. Hydrogeologists in Palestine during the British Mandate came down on different sides of the question of whether local rock formations held water in part because they were also embroiled in debates about whether more European Jews should migrate to the region. Climate scientists and climate skeptics today have different views on whether the glaciers will melt and the oceans rise – partly because they hold different views on how much consumers should be taxed and manufacturers regulated. Those differences in interpretation are sometimes attributable to bad faith or bias, but more often it’s just that the communities of experts who make a living studying and modifying the environment are part of the societies that live in the very same environments that they study and modify. Sometimes, experts don’t actually reside in the environments that they seek to modify – occasionally with disastrous consequences. American engineers helped build the Dneprostroi Dam in the Soviet Union because the regime gave them an opportunity to build big – only to leave behind a gigantic failure that displaced peasants and farmland without producing much electricity. Likewise, British engineers tried to bring Italian irrigation technologies to colonial India, boosting agriculture in some regions but mangling successful indigenous water management systems elsewhere. Many societies, though, have indigenous experts in water management; and even those that employ globally-circulating experts still entrust high-level decisions about water to local, regional, or national politicians or authorities. That means that approaches to water management often have what historians of science call a “national style” – i.e., decisions about how to manage water that seem rational, even ineluctable, in one society come across as crazy or uninformed in another. National styles in technology aren’t products of intangible zeitgeist or collective unconscious. Rather, they emerge from mundane things like textbooks used in national educational systems, government standards for building materials, accounting systems used by the local insurance industry, iconic historical episodes, etc. Bijker offers the particularly clear example of how American and Dutch coastal engineers think about flooding. In the US, brute force technologies – levees – are the standard tool for flood prevention, but with the expectation that these will fail regularly (say, once a century) and therefore communities must organize to deal with the failure of flood defenses (by training for evacuations, rescues, etc.). The philosophy of the Dutch engineering profession, by contrast, is one of working with the environment in creative ways to ensure a major flood “never” happens (1 occasion in 100,000), and therefore communities need not plan for disaster. As Bijker points out, the difference is

60 Engineering Water and Nature in emphasis, not competence – each country has arrived at a style of engineering which the public and the state continue (so far) to endow with legitimacy and trust. Because technologies such as dams and bridges are large, expensive undertakings that require buy-in from those with political and economic capital, they often reinforce an existing social order. Ancient irrigation systems, for instance in South India or the Eastern Province of Saudi Arabia, were often constructed such that the most and freshest water went to powerful people in the village – and continued to do so from one generation to the next, reinforcing inherited asymmetries between elite and non- elite. One point Kevin Kelly and I always emphasized is that water technologies often reflect – and usually reinforce – inequalities throughout their life cycles. Ric Mizelle, for instance, has shown that the levee system along the Mississippi River was constructed largely by African-American laborers under very hazardous conditions for little or no pay. The levees they built were designed to favor the interests of large landowners, not sharecroppers. When those levees failed in 1927, poor (again, mostly African American) communities were disproportionately flooded. Most of the deaths in those floods were African American men conscripted – sometimes at gunpoint – to plug breaches. When the levees were rebuilt, they again disproportionately protected wealthy white neighborhoods – as was evident when they failed again in 2005. Construction, operation, maintenance, failure, reconstruction – all reflected and reinforced America’s racial and economic order. Sometimes, water technologies can be a tool for elites to engineer a new social order. The British expanded Moghul irrigation projects in colonial Punjab, for instance, to tie down mobile populations and reward communities who had served in the British army. The Soviets used dam reservoirs to displace recalcitrant kulaks. The George W. Bush administration saw the failure of New Orleans’ levees as an opportunity to privatize the city’s school system. Such examples can be depressing. But they also show that neither the physical environment, nor engineering culture, nor social order are given – they must be continually remade, and therefore under the right circumstances they can be remade differently. To use some STS jargon, they can be co-produced with a more democratic polity. Again, Bijker gives a crystal clear example in the Dutch Delta Plan of 1957 and its reimagining in 1974. The 1957 plan was classic high modernist engineering, democratically approved to reinforce an extant social order of humans while revising the mixed natural-social order of humans and nonhumans. That is, it would have expanded the amount of arable land by turning large bodies of saltwater into freshwater and upending the ecologies at the coastal boundary. But in the 1970s, Dutch society changed: divisions of class and religion softened, young people became less deferential to their elders and more concerned for the environment, farming employed a smaller proportion of the populace. The Delta Plan partially caused those changes. Its expense destabilized the political system, and its

61 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS brute force approach inspired youth to protest. And as a result, changes in Dutch society led to a revised Delta Plan that preserved more of the saltwater coastal ecology. In the end, Dutch society, Dutch engineering culture, and the geography of the Dutch coast were coproduced – no one element shaped the others without being shaped in turn. And the social order that emerged was, by most accounts, more democratic than its predecessor. Bijker’s work offers hope, then, that more humane technologies are possible, as are more humane polities. In fact, calls for more responsive engineering can encourage political reform, and vice versa. Conversely, a society’s aspirations – e.g., for universal access to water and protection from storm – can usually only be met through a seamless combination of technical inventiveness and social ferment. Thus, the way forward requires citizens – including citizen-engineers – who don’t just think technologically or socially, but think sociotechnically.

Suggestions for further readings Alatout, S. (2009). Bringing Abundance into Environmental Politics: Constructing a Zionist Network of Water Abundance, Immigration, and Colonization. Social Studies of Science, 39(3), 363-394. Bijker, W. E. (2007). Dikes and Dams, Thick with Politics. Isis, 98(1), 109-123. Graham, L. R. (1993). The Ghost of the Executed Engineer: Technology and the Fall of the Soviet Union. Cambridge, MA/London: Harvard University Press. Mizelle, R. M. (2014). Backwater Blues: The 1927 Mississippi Flood in the African American Imagination. Minneapolis: University of Minnesota Press. Mukerji, C. (2009). Impossible Engineering: Technology and Territoriality on the Canal du Midi. Princeton: Princeton University Press.

62 Engineering Water and Nature

SAMEN WERKEN AAN INTEGRALE RUIMTELIJKE OPGAVEN

Trudes Heems

Maatschappelijke ontwikkelingen leidden aan het begin van het nieuwe millennium tot het beleidsadagium ‘Anders omgaan met water’. In de zoektocht naar passende oplossingen voor dit nieuwe beleid, wordt in het Deltaprogramma gesproken over innovatieve concepten die, waar mogelijk, aansluiten bij de ambitie om ruimte en water meer te integreren. Deze wonderbaarlijke formulering, water(veiligheid) is immers per definitie een ruimtelijke opgave, kan worden verklaard uit het feit dat water en ruimte decennialang, in institutionele zin, twee gescheiden beleidsdomeinen zijn geweest. Ieder met eigen organisaties, cultuur, taal en bijbehorende praktijken. Maar het realiseren van integrale oplossingen voor ruimtelijke opgaven, impliceert multidisciplinaire ambities ten aanzien van opgaven op het snijvlak van water en land. In het huidige debat ligt de focus op intensieve samenwerking van voorheen meer zelfstandig opererende overheden als Rijk, waterschappen, gemeenten en provincies. In deze samenwerking wordt ook nadrukkelijk aansluiting gezocht met kennisinstellingen en marktpartijen. Er wordt echter nog (te) weinig nagedacht over hoe het beste concreet vorm kan worden gegeven aan de samenwerking tussen partijen met verschillende achtergronden, en aan mogelijke risico’s van samen werken aan ruimtelijke opgaven. In de gezamenlijke zoektocht naar integrale oplossingen, is het vaak onduidelijk wie precies waarvoor verantwoordelijk is. Maar ook taal- en kennisbarrières tussen de sectoren water en ruimtelijke ordening zorgen regelmatig voor problemen. Tijdens een bijeenkomst georganiseerd door het Deltaprogramma wordt gewezen op een belangrijke uitdaging: elkaars taal begrijpen. De taal van ruimte en de taal van water. Betrokken partijen hanteren verschillende perspectieven, maar zijn zich hier lang niet altijd van bewust (zie voorbeeld). Bewustwording van de verschillen in perspectief is belangrijk, omdat een gebrek aan wederzijds begrip verwarring, frustratie en zelfs wederzijds wantrouwen kan veroorzaken. Meer inzicht kan bovendien een bijdrage leveren aan het overbruggen van de perspectieven, zoals deze door verschillende partijen worden gehanteerd.

Betrokken partijen en perspectieven In de praktijk kunnen vier verschillende perspectieven op integrale ruimtelijke opgaven worden onderscheiden (figuur 1). Opgemerkt dient te worden dat individuele actoren verschillende perspectieven kunnen hanteren, maar dat de perspectieven voor een belangrijk deel kunnen worden gekoppeld aan specifieke partijen. Voor de onderscheiden perspectieven geldt dat deze zowel individuen/partijen met een water, als met een meer ruimtelijke achtergrond vertegenwoordigen.

63 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

SAMENLEVING OVERHEDEN

THEORETISCH/ Wetenschapsperspectief: Beleidsontwikkelingsperspectief: STRATEGISCH (on)mogelijkheid van betekenisflexibiliteit van integrale kennisontwikkeling. beleidsconcepten.

(o.a. civiele ingenieurs, urban (o.a. ministerie van I&M, RWS, planners, landschaps- Deltaprogramma) architecten, ecologen)

PRAKTISCH/ Privaat perspectief: Beleidsuitvoeringsperspectief: TACTISCH Innovatie en co-creatie in Gebrek aan passende institutionele publiek private kaders. samenwerking. (o.a. provincies, gemeenten, (o.a. Arcadis, AT Osborne, waterschappen) La4Sale, H+N+S, Boskalis, Dura Vermeer) Figuur 1: vier perspectieven op integrale ruimtelijke opgaven (Heems 2013)

Wetenschapsperspectief: (on)mogelijkheid van integrale kennisontwikkeling Voor de ontwikkeling van integrale kennis voor ruimtelijke opgaven is samenwerking tussen verschillende wetenschappelijke disciplines noodzakelijk. Bij dergelijke vraagstukken gaat het om de integratie van functies die traditioneel tot het domein water (systeembeheer, veiligheid) of ruimte (natuur, recreatie, wonen & werken) behoren. Omdat het debat wordt gedomineerd door wetenschappers met verschillende achtergronden en bijbehorende specialistische kennis, is het niet eenvoudig elkaar altijd goed te verstaan. In de beleving van veel waterbouwers (veelal ingenieurs die traditioneel leidend zijn in oplossingen voor water gerelateerde opgaven) gaat het bij integrale ruimtelijke opgaven om het combineren van noodzakelijke water gerelateerde doelstellingen met andere gewenste of mogelijke doelen, waarbij de primaire veiligheid niet mag worden aangetast. Betrokken stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten en ecologen leggen het accent meer op het verbinden van kwalitatieve, ecologische, landschappelijke of stedenbouwkundige ambities met de wateropgaven. De traditionele academische context, waarin veelal specialistisch en monodisciplinair wordt geopereerd, en de manier waarop veel onderzoeksprogramma’s zijn georganiseerd, werken remmend op de integrale ambities. Het gegeven dat onderzoekers vaak werkzaam zijn op verschillende universiteiten en faculteiten, maakt multidisciplinair onderzoek ingewikkeld. Niet alleen vanwege verschillende institutionele cultuur- verschillen en onderzoeksprioriteiten, maar ook vanwege verschillende fysieke locaties. Ook ontbreekt het nogal eens aan de noodzakelijke middelen (tijd en geld) om ambities en verwachtingen goed op elkaar af te stemmen. Wetenschap, hoe innovatief ook, is van

64 Engineering Water and Nature nature theoretisch van aard en wordt voor een belangrijk deel ontwikkeld binnen de grenzen van de eigen discipline. Het gebrek aan formele institutionele ondersteuning en prikkels maakt dat succes van multidisciplinair onderzoek vooralsnog in belangrijke mate afhankelijk is van informele en individuele initiatieven van betrokken onderzoekers. Voor duurzaam succes zijn commitment van betrokken universiteiten en een meer professionele programma ondersteuning met voldoende middelen onontbeerlijk.

Beleidsontwikkelingsperspectief: betekenisflexibiliteit van beleidsconcepten Naast uitingen over oplossingen vanuit een wetenschapsperspectief, wordt het debat over integrale ruimtelijke vraagstukken voor een belangrijk deel gevoed door publicaties en discussies vanuit een beleidsontwikkelingsperspectief. In dit perspectief ligt de nadruk op brede coalitievorming en verwevenheid van de traditioneel gescheiden beleidsdomeinen water en ruimte. Volgens minister Schultz van Haegen is de Dutch delta approach een integrale benadering, waarvan naast preventieve maatregelen (waterkeringen bouwen) ook natuurlijke, economische en ruimtelijke ontwikkelingen deel uitmaken. Om de verschillende achtergronden en belevingen in de beleidsdomeinen water en ruimte te overbruggen en brede coalities te vormen, zijn betekenisflexibele beleidsconcepten nodig. De betekenisflexibiliteit van concepten als ‘bouwen met de natuur’ en ‘adaptief deltamanagement’ maakt het mogelijk om ondanks institutionele verschillen draagvlak en coalities te creëren. Dergelijke concepten roepen door hun naamgeving vooral positieve connotaties op. Dit geldt ook voor veel andere begrippen waarvan beleidsmakers veelvuldig gebruik maken, zoals innovatie en duurzaamheid. Omdat deze begrippen door beleidsmakers bijna nooit expliciet van betekenis worden voorzien, is er voldoende ruimte voor verschillende interpretaties, en is het mogelijk om belangen, problemen en oplossingen van verschillende partijen aan elkaar te koppelen. De gebrekkige civiel-technische kennis in de beleidsarena is in deze context eerder een voor dan nadeel. Maar als richting implementatie wordt geprobeerd meer concreet betekenis te verlenen aan deze concepten, komen coalities onder druk te staan. Vaak ontbreekt een beoordelingssystematiek die praktische besluitvorming mogelijk maakt. Geconcludeerd kan worden dat betekenisflexibele concepten behulpzaam zijn bij het vormen van brede beleidscoalities, maar ook leiden tot problemen en onduidelijkheid bij de implementatie van oplossingen voor integrale ruimtelijke opgaven.

Beleidsuitvoeringsperspectief: gebrek aan passende institutionele kaders In de uitvoeringspraktijk leiden specialistische complexe wetenschappelijke kennis, en de betekenisflexibiliteit van elkaar snel opvolgende beleidsconcepten tot een gebrek aan passende institutionele kaders en concrete handelingsperspectieven. Populaire concepten als ‘Ruimtelijke adaptatie’ roepen bij gemeenten, waterschappen en provincies vooral veel vragen op. Om integrale ruimtelijke oplossingen ook daadwerkelijk institutioneel te verankeren en uit te voeren, moet een vertaalslag worden gemaakt van

65 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS theorie naar praktijk. Bestaande wetgeving en financieringsconstructies sluiten vaak niet aan op de integrale ambities van beleidsmakers. Zo zijn veel geldstromen nog steeds gescheiden, en wordt van uitvoerders al jaren verwacht dat zij handelen in de geest van een nieuwe Omgevingswet die, als alles goed verloopt, pas in 2018 officieel in werking treedt. Vanuit een uitvoeringsperspectief ontbreekt het vooralsnog aan een helder toetsingsinstrumentarium aangaande aansprakelijkheid bij het omgaan met risico’s, en een eenduidig afwegings-en verdelingskader ten aanzien van kosten en baten. De dagelijkse praktijk van beleidsuitvoerende overheden richt zich primair op het verkrijgen van draagvlak voor concrete oplossingen, waarbij veel partijen met verschillende belangen er samen uit moeten zien te komen. Op lokaal niveau vindt bovendien het meeste contact plaats met burgers en spelen electorale belangen een belangrijke rol in de besluitvorming. Naast inhoudelijke kennis, wordt van uitvoerders verwacht dat zij excellent communiceren met belanghebbende burgers, en er ruimte is voor tijdrovende participatie en co-creatie trajecten. Omdat wetenschappers en beleidsmakers weinig rekening houden met de (vaak emotionele) impact van het ontbreken van concrete handelingsperspectieven, moeten uitvoerders zelf op zoek naar inventieve oplossingen om de verschillende aspecten van ruimtelijke opgaven in onderlinge samenhang uit te voeren. Naast pionierswerk van uitvoerende overheden wordt hiervoor ook vaak een beroep gedaan op private partijen.

Privaat perspectief: innovatie en co-creatie in publiek private samenwerking Ook marktpartijen leveren een bijdrage aan het debat over integrale ruimtelijke opgaven. Het gaat hierbij om adviesbureaus en aannemers. In de afgelopen decennia is vanuit verschillende overheden veel kennis en expertise overgeheveld naar marktpartijen. Zo is bijvoorbeeld bij Rijkswaterstaat door verschillende reorganisaties de afgelopen decennia veel specialistische en technische kennis verloren gegaan. Voor innovatieve oplossingen doen overheden steeds vaker een beroep op de markt. Door de crisis is minder geld beschikbaar, en wordt van marktpartijen verwacht dat zij middels innovatie komen tot betaalbare oplossingen. In het huidige tijdsgewricht proberen overheden middels co- creatie te komen tot vernieuwende producten en diensten, nog voordat hierover contractuele afspraken zijn gemaakt. De rol van marktpartijen verschuift steeds meer van adviseur en uitvoerder, naar medeplannenmaker en procesbegeleider. Adviesbureaus en aannemers worden uitgedaagd om met nieuwe technologieën en plannen te komen, die ze het liefst zelf aan bewoners moeten uitleggen. Bij marktpartijen domineert, zeker sinds de economische crisis, een pragmatische en vaak opportunistische toon het debat over integrale ruimtelijke opgaven. Marktpartijen zijn bedreven in het presenteren van aantrekkelijke en verleidelijke vergezichten, waarbij het nogal eens ontbreekt aan een gedegen onderbouwing. Dit roept vragen op omtrent verantwoordelijkheden ten aanzien van voor innovatie kenmerkende risico’s. Hoe kunnen vernieuwende concepten het beste worden geïmplementeerd, zonder dat dit leidt tot onverantwoorde risico’s? meer aandacht voor wat in de literatuur

66 Engineering Water and Nature

‘Responsible Research and Innovation’ wordt genoemd, kan bijdragen aan een meer verantwoorde inbedding van innovaties in de samenleving. Het gaat hierbij om een openbaar en interactief proces, waarbij zowel maatschappelijke- als marktpartijen samen werken aan thema’s als (ethische) aanvaardbaarheid, duurzaamheid en maatschappelijke wenselijkheid van het innovatieproces en verhandelbare producten. Om een dergelijk proces goed te laten verlopen is aandacht voor sense making en het managen van gevoeligheden van cruciaal belang. Het begrip sense making staat hier voor de ontwikkeling en impact van beeldvorming en betekenisverlening aan begrippen door betrokken partijen.

Tot slot: omgaan met verschillen Gebrekkige wisselwerking tussen theorie en praktijk, en complexe samenwerkingsverbanden zorgen voor de nodige uitdagingen voor uitvoerende overheden en marktpartijen. Het blijkt lastig om specialistische wetenschappelijke kennis en integrale beleidsambities te verankeren in de eigen institutionele context, en te vertalen naar concrete handelingsperspectieven. Dit zorgt regelmatig voor bevlogen discussies en uitdagend pionierswerk. In de praktijk worden lokaal veel initiatieven ontwikkeld, maar deze missen vooralsnog onderlinge samenhang en vormen zelden het uitgangspunt voor beleidsontwikkeling. Samenwerking voorbij de eigen institutionele kaders, lijkt nu alleen nog weggelegd voor enthousiastelingen. Beleidsmakers zouden meer aandacht moeten hebben voor zowel de kritische geluiden, als het pionierswerk in de uitvoeringspraktijk. Gezien de betrokkenheid van partijen met diverse achtergronden, zijn processen van sense making en het managen van financieel-economische, bestuurlijk-juridische en sociaal-culturele gevoeligheden van essentieel belang voor het behalen van resultaten die voor betrokken partijen betrouwbaar, relevant en legitiem zijn. Processen van sense making maken kaders zichtbaar die richting geven aan de discussie en besluitvorming over integrale ruimtelijke opgaven. Door deze processen te duiden wordt niet alleen inzicht verkregen in de verschillende perspectieven van betrokkenen, maar nemen ook de mogelijkheden toe om verschillen in beleving en verwachting te overbruggen en misverstanden te voorkomen. Elkaar wederzijds verstaan en begrijpen creëert de mogelijkheid om de woorden en praktische bezwaren die tussen droom en daad staan in complexe samenwerkingsverbanden, voor een belangrijk deel weg te nemen. Meer aandacht voor processen van sensemaking en het managen van gevoeligheden, creëert ruimte voor een verbrede visie op de wateropgaven bij waterbeheerders, en meer bewustwording en kennisontwikkeling ten aanzien van het watersysteem bij ruimtelijke partijen.

67 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Voorbeeld (in apart kader): In de zoektocht naar concrete oplossingen voor integrale ruimtelijke opgaven, wordt onder meer gesproken over het concept ‘multifunctionele waterkeringen’. In dit debat zijn twee verhaallijnen te onderscheiden. De eerste verhaallijn ‘iedere dijk is multifunctioneel’ wordt nogal eens gebruikt door betrokken waterbouwers. Matthijs Kok van de TU Delft: ‘Multifunctioneel is alles, we doen het ook gewoon voor een groot deel. Een schaap op een dijk is ook multifunctioneel.’ De winst zit volgens Kok in het ontwikkelen van meer gevalideerde kennis, zodat keuzes beter kunnen worden onderbouwd. De context van ruimtelijke ordening speelt in deze verhaallijn een meer ondergeschikte rol. Wel wordt erkend dat op plekken waar ruimte schaars is, bijvoorbeeld in een stedelijke omgeving, functiecombinaties nuttig en nodig kunnen zijn bij een versterkingsmaatregel. In deze verhaallijn zijn multifunctionele waterkeringen een innovatie voor op preventie gerichte waterveiligheidsvraagstukken in met name een stedelijke omgeving, of daar waar bij versterkingsmaatregelen grote maatschappelijke weerstand wordt verwacht. Vanuit een waterveiligheidsperspectief gaat het om relatief dure oplossingen die in het verlengde liggen van het al langer bestaande concept ‘uitgekiend ontwerpen en uitvoeren’ (dit concept vindt zijn oorsprong in het advies van de Commissie Rivierdijken uit 1977). De tweede verhaallijn ‘multifunctioneel gebruik is nieuw’, legt het accent op het vernieuwende karakter van multifunctionele waterkeringen. Binnen deze verhaallijn wordt niet ontkend dat er multifunctionele waterkeringen bestaan, maar multifunctionele waterkeringen zijn volgens kennisinstituut Deltares geen vanzelfsprekendheid: ‘De praktijk leert dat relatief weinig geïntegreerde concepten bestaan waarin waterveiligheidsopgaven tegelijk aangepakt worden met ruimtelijke opgaven’. In de verhaallijn ‘multifunctioneel gebruik is nieuw’ gaat het om de mogelijkheid ruimtelijke kwaliteitsaspecten te combineren met de wateropgaven. Op deze manier kan er zowel in de stad als in het landelijk gebied ruimte ontstaan voor ‘natuur, recreatie, wonen en werken’. Een dergelijke benadering impliceert meer inbreng van partijen met een ruimtelijke achtergrond. De nadruk ligt op het zoeken naar kansen voor natuur en ecologie, of de ontwikkeling van duurzaam klimaatbestendige steden. In deze verhaallijn wordt multifunctionaliteit vaak gerelateerd aan innovatieve concepten als Klimaatdijk of Deltadijk. Volgens Pier Vellinga (verbonden aan de Universiteit van Wageningen) moet er een nieuwe filosofie komen: ‘Ontwerpen gebaseerd op brede multifunctionele dijken waar wat vaker dan in de huidige benadering water overheen mag stromen, zodat mensen bewust blijven van hun kwetsbaarheid’. In deze verhaallijn werkt functiecombinatie eerder kostenbesparend dan kostenverhogend. Het accent ligt op lucratieve meekoppelkansen. Meervoudig ruimtegebruik maakt kostenbesparingen door bouwcombinaties en nieuwe inkomsten uit exploitatie mogelijk, waardoor het uiteindelijke resultaat zelfs ‘goedkoper’ kan zijn.

68 Engineering Water and Nature

WATER QUALITY: IT COULD HAVE BEEN OTHERWISE

Ragna Zeiss

Bert: ‘Do you know what light is, Ernie?’ Ernie: ‘Light comes from a lamp, or from the sun, just like water from a tap.’

This sketch from Sesame Street illustrates something about our relationship to our drinking water. We take it for granted; it is invisible and mundane. Its infrastructure is hidden from everyday life: the water crane lids are hardly visible on the street, covered in chewing gum, mud and cigarette butts; water plants are located at a distance from cities, surrounded by fences; pipelines in homes are behind walls and under floors. In a society where most food comes from supermarkets and not everyone has to walk for hours to collect water, most citizens do not think about the work that is needed to make drinking water clean. Most of us expect water to come out of the tap as soon as we turn it on and we expect this water to be clean. But should we not know what goes into making something that is so important and critical for society, for our everyday life, our health and without which we would not exist? Your answer may be ‘no’: let experts deal with this, so we can focus on other things. STS scholars often take another approach: let’s try to make the invisible and taken for granted visible. They demonstrate that work is needed to create and sustain what we consider everyday normal practices, to make things invisible, and that this is not self-evident. This will be illustrated in this text by asking the following questions: what is (clean) water, who are the experts to whom we leave our drinking water, how are standards defining clean water constructed and how do these work? To answer these questions we need to follow the water and see where it leads us and on the way we encounter history, different cultures, science, technology, standards and classifications. These are all part of making our water clean. And, they could all have been otherwise.

What is (clean) water? In ancient Greece the philosopher Empedokles thought everything consisted of four elements: water, earth, air, and fire. In the second half of the 18th century, after an eventful history in which different alternatives were developed, the Periodic Table of elements was constructed. Since then, water, in chemistry textbooks, has become H2O. However, water from rivers, lakes and from the tap cannot be reduced to H2O. Then, what is this water? The answer is not easy and straightforward. Something fluid, something found in nature, in bodies, in cells, something with different minerals and different tastes at different locations. Something essential for life although it provides no calories or organic nutrients.

69 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Perhaps you assume that there is consensus about when water is clean. In the Netherlands, the answer to this question may be: clean water is clear, see-through, it does not smell, or it meets scientific standards. In ancient Greece, people said: it is clean when it comes from a particular source, a well, a spring, a cistern, although they would disagree about which source provided the best water. The best water had also to do with the temperature of the water. In sub-Saharan Africa some people would argue that the water should be ‘milky’ as that is regarded as more filling. In the UK the answer often is that one should be able to smell and taste chlorine. The chlorine helps to prevent the water from being contaminated in the, often rather old, pipelines. However, if water in the Netherlands smells like chlorine, it is an indication that the water is not clean, that there is a problem with the water. What clean water is, is thus not a-historical, a –cultural, a-societal. What it is differs across historical periods, cultures and societies.

Who are water quality experts? Ordinary citizens, as citizens in earlier historical periods, judge the cleanliness of water on appearance, feeling, taste, and smell. These are the tools we have at hand. However, citizens, at least in Western contexts, are no longer experts on drinking water. In the 19th century new ideas originated about origins of diseases, such as water- borne diseases. Chemistry and microbiology became scientific disciplines and the main bodies of expertise for deciding when water was clean. Until the 1990s each individual water company or water board in the UK had a chief chemist and bacteriologist. They defined good water quality in terms of ‘wholesomeness’. If water was wholesome, it was of good quality. And the company scientists decided what wholesome was, so wholesome could mean something different in for different scientists in different drinking water companies. Water quality remained a local issue which could differ from region to region, although it was now assessed by two scientists. Today, in the West, it can be argued that the experts are humans and non-humans alike: the operators at the treatment plant, the analysts in the laboratory, the data analysers, the automatic sampling machines, the preservatives in sampling bottles that manage to preserve one component of the water quality to be measured, and, very important, the standards determining what clean water is. Today, ordinary citizens or the chief chemist and bacteriologist no longer decide whether the water is clean. The water is clean when it meets the standards. That seems to makes sense, does it not? Scientists know when water is clean and they can measure cleanliness. But why is it then that standards have changed over time? An answer might be that scientists gained more knowledge, new pollutants were discovered (or fabricated), and laboratory equipment has been innovated to detect lower quantities. That is indeed all the case. But there is more: also scientists contest the very idea of what clean water is. And due to different contexts, countries have different problems

70 Engineering Water and Nature with the water and different needs for standards. Let’s take a look at these standards, which we take for granted, and at the now invisible process by which they were constructed to better understand this. We will find that standards are contested and that interests, negotiations, and ideas of fairness played a role in the construction of European water quality standards. The different experts involved in constructing the standards held different views about whether a standard should really count as a public health standard or perhaps as an aesthetic standard or a standard important for operational purposes. If a scientist can convince others that a standard belongs to one of the latter two categories, the standard is given a different status and water companies can perhaps be less concerned about not meeting the standard. Other interests, such as those of industry, also played a role. Discussed was for example when standards would be realistic and some argued that it was important to avoid that satisfactory supplies would be unnecessarily classified as unsatisfactory. However, how ‘(un)satisfactory’ and ‘(un)necessarily’ should be defined, is not something that scientific work can easily resolve. The different contexts in the different countries also played a role. For Denmark securing the catchment area is a measure of protection of drinking water quality. If the catchment area is secured well, not much treatment or stringent standards are needed. For the UK, with a higher degree of industrialisation, controlling discharges and water treatment should ensure water quality requiring different regulations and practices. A standard that makes sense for one country does thus not automatically make sense for another country. Therefore, when one set of standards is constructed for different European countries, issues of fairness enter the negotiations. For example, The Netherlands, Germany and Scandinavia pushed for tighter standards for disinfection-by-products. These result from chemical reactions in water with chemical treatment agents during the water disinfection process and are associated with cancer. For Southern European states chemical treatment of water is much more important than for Northern states because they use more surface water and this standard would form a problem. They argued that if tighter standards were to be set for disinfection-by- products, also the standard for bromate should be tightened. Bromate can when ozone is used for disinfection, a treatment practice common in Northern countries. There were however practical difficulties in analysing bromate below a certain level. A middle way was negotiated. The regulatory standards that govern our water quality are scientific and at the same time political. They are an outcome of negotiations by countries with different interests, practices, and considerations of fairness. They are not ‘the truth’ about what good water quality is and as such they can be revised and opened up again when for example treatment practices, laboratory equipment, and industries change. Also consumers of water still play a role. Although ordinary citizens are no longer seen as experts, the senses (appearance, taste, and smell) have not entirely disappeared in assessing clean water. In the UK specific water quality standards are set

71 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS for the consumers on for example discolouration. These are called aesthetic, not scientific, standards. In some water treatment plants a ‘smell bell’ is used. It magnifies the odour of the water by a thousand times. The treatment workers are trained in how to smell the water and every two hours someone smells the water. This is the fastest way to detect anything unusual in the water.

The smell bell

Making standards work To make these standards work and usable, a whole system of human experts, technologies, and chemicals, laboratory equipment, and sample bottles needs to be in place. The standards, technologies and the water are co-constructed, they influence each other. There is no clean water without any of them and each element is and has to be translated and transformed to construct clean water. Taking water samples is one example of how the water is transformed into different water and then into a number on a computer screen to be able to compare the water – or rather one component of the water- to the standard. When samples are taken they should reflect the water quality as it is at the point and time the sample is taken. However, if a sample is taken and transported to a laboratory to test it, the water changes on the way: the components of the water interact with each other, with the light outside, with the temperature. The different components thus need to be stabilised. Therefore, different bottles with different preservatives are used. Plastic

72 Engineering Water and Nature bottles for metals, glass for pesticides, dark glass if UV light should be avoided, and sterilised bottles for bacteria. Some components can only be tested on the spot as they would change too much during transportation. To be analysed according to the standards, the water can only be dealt with, preserved, transported and analysed in specific ways and is transformed in this process. Once the samples bottles are opened for analysis and the analysis is done, the water will change again. The water at the point the sample was taken becomes water in which one component is core and eventually a number on a computer screen. This is the number that should comply with the standards. The water that the sample represents does no longer exist and cannot be traced back.

What did this story about water teach us? The simple statement that clean water comes from the tap hides complex histories, scientific and political negotiations and disagreements about what clean water is, systems of humans and non-humans transforming water to make compliance with standards possible. Investigating what has become taken for granted and therewith invisible helps to understand an important lesson: it could have been otherwise. The water quality standards, the accompanying systems, and our tap water could have been different if the negotiations had turned out differently. It is not self-evident who the experts are assessing water quality; different (local) systems of water quality expertise exist in different parts of the world, although regulatory standards have gained authority. That it could have been otherwise does not mean that it is also easy to do things otherwise, to change definitions of clean water subject to negotiation by so many experts, or to change the complex systems of standards, technologies, and water in place. And there may not be a reason for change. However, understanding what is behind the taken for granted, opens up space for critical engagement and the imagining of alternatives. Does water just come clean from the tap? Yes, it does, and no, it is much more complex than that.

Engineering Water and Nature

OF DUTCH, DIKES AND DAMS

Anna Wesselink

In the field of Science and Technology Studies it is now taken for granted that the design and selection of technology to deal with problems and/or to develop economically, socially or politically goes hand in hand with impacts of the selected technology on society. Nowhere is this ‘mutual shaping of technology and society’ more obvious than in Dutch water management.

Dikes and dams in the Netherlands Dikes and dams were constructed by Dutch engineers through the centuries to protect the Dutch land and people from flooding and to enable the management of water levels for the benefit of agriculture. They are the concrete manifestation of a sophisticated water management system which also includes specific organisations, such as the Water Boards, and specific laws and regulations that set standards and determine who has to pay for construction and maintenance. This socio-technical system of technologies and institutions has evolved in the specific Dutch context, and in turn it very much shaped Dutch society, economy and landscape. For example, it determines where people can live and work, it enables Dutch and international investment in economic activities, and of course the course of the rivers is maintained by dikes. At a more profound level, the Dutch approach to water management also shaped the Dutch cultural consciousness as a country that successfully fights the ‘water wolf’. This self-image in turn influences the Dutch preparedness to spend money on research and construction of dikes and dams: it became taken for granted that this is part of Dutch culture and society. Such consciousness-shaping storytelling about floods is deeply engrained in a society and in turn it informs the flood management approach in a society at a given point in time. Since the start of civilization, societies have had to cope and give meaning to the devastation brought by floods and define what response is appropriate. The biblical story of the Great Flood is an early example. The biblical story is most likely based on the even earlier Mesopotamian Epic of Gilgamesh, composed around 2000 BCE. Accounts of floods figure in the foundational narratives of other cultures too, for example in Hindu religious books such as the Satapatha Brahmana, and in stories told by various North, Central and South American people. Societies today continue to tell stories about singular flood events. They serve as a reminder of the terrible impacts of floods and to press those in charge to prevent or alleviate future damage. New shared experiences may reinforce existing shared stories. One such disasters was the 1953 storm surge flooding in the southwest delta of the Netherlands. As a response to the 1953 flood disaster, exceptionally high flood protection standards were incorporated in Dutch law. Many billions were spent on reinforcing the dikes and constructing new dams, known as the Delta Works. In turn,

75 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS this had a major impact on Dutch society, economy and technological know-how. A society's cultural background, the physical possibilities and constraints it faces, and the historical development of its economy, political system, education, etc. therefore have a profound effect on e.g. a flood management paradigm. The Dutch strategy consists of surrounding a piece of land by embankments or ‘dikes’ that prevent river and sea water from flooding the land. Excess rainwater and groundwater is either drained by gravity, which is possible as long as the land is above the level of the sea and/or river some of the time, or pumped out by mechanical means when this is not (or not often enough) the case. The first embankments in the Netherlands were constructed in the 10th century. While the land is thus protected from major inundations, this negatively affects land and water management in the long run. The lack of regular flooding causes the land level to drop relative to the water level due to compaction of the (relatively) recently deposited sediment (the graph in Figure 1). In natural deltas this is largely compensated by fresh sedimentation, but this is prevented when the land is enclosed by dikes. Through time the dikes therefore had to be heightened and strengthened in a vicious circle that cannot be broken or 50 % of the country will be permanently flooded. The result is a so-called 'technological lock-in': the choices made in the past to protect the land leads to a vicious cycle of investment in ever more advanced technology in order to keep the water out (depicted in the top half in Figure 1).

Figure 1 History of FRM technology and physical system in The Netherlands1

1 Source: Huisman, P. (ed.) (1998). Water in the Netherlands. Delft: Netherlands Hydrological Society.

76 Engineering Water and Nature

This Dutch response to flooding and flood risks is comprehensible from a historical point of view. Increased prosperity, collective organisation and the accumulation of technical knowledge through experimentation enabled the Dutch to intervene and reduce individual and societal risks. To maintain the Dutch system requires major recurring investments, not only in the technology itself but also in educating professionals to have the right expertise. This is only feasible as long as the political will and financial abilities are present. One recent example of the impact of how a changed society affected the construction of dikes and dams is the so-called ‘ecological turn’ in Dutch water management in the 1970’s. By that time, the environmental impacts of large dams closing off some of the estuaries of the southwest delta became apparent. These dams were constructed as part of the Delta Works, the large flood defence programme that was initiated after a devastating flood in 1953 induced by a storm surge on the North Sea. They provide protection against floods but also negatively impact ecosystem dynamics and water quality. Societal pressure, but also the by-now widespread professional doubts about environmental impacts of large-scale engineering, were instrumental in a decision not to close off the last estuary, the Oosterschelde. Instead, civil engineers rose to the challenge of designing a storm surge barrier which would provide flood protection when necessary but which is are usually open to maintain the existing ecosystem dynamics. These developments can be understood from more general changes in societal attitudes, accumulating expertise and increasing prosperity.

Transferring the Dutch approach internationally The Dutch approach is highly considered internationally so the Dutch have no trouble to promote their water expertise to the rest of the world. The Dutch approach has been copied by other countries from as long ago as the 12th century to create more productive land from marsh areas (e.g. in England and the Baltic countries), usually with technical assistance from Dutch engineers. The Dutch approach is generally seen as a technical solution that can be copy-pasted into other countries in order to prevent all but the most extreme floods from happening. However, keeping in mind that technology needs to be shaped to fit in society for it to be acceptable and effective, (elements of) the Dutch approach are advocated in contexts where it does not fit, which will lead to problems. For example, in situations where expertise and/or funding is lacking, such as poorer countries in the South, the introduction of Dutch dikes and dams creates dependency on foreign expertise and/or money for construction and maintenance. Another example of misfit is the USA, where it is taken for granted that citizens need to look after themselves (for example by insuring themselves), and government interventions (and spending) should be kept to a minimum. The government-led centralised, high-cost Dutch approach paid for by taxation does not fit in this US context.

77 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

The most poignant example of lack of fit is provided by Bangladesh. This country as a whole lies in the Ganges/Brahmaputra/Meghna Delta, the largest delta in the world, where rivers are two orders of magnitudes larger than in the Netherlands. Traditionally, seasonal dikes maintained by (tenant) farmers' collectives kept water off their fields during the dry season, but they overtopped in the monsoon season; 25-30% of the area is then inundated. These floods were highly desired by rural people because they were beneficial to land fertility and enabled fisheries. After devastating floods in 1954/55 when 50-70% of the country was inundated, plans were established to permanently protect the agricultural lands from flooding, with World Bank, USAID and Dutch funding and input. They included large scale construction of dikes. Since then, flood management in Bangladesh has gone through several cycles of learning from the problems triggered by successive proposed solutions. In the 1960s severe river erosion caused the newly constructed dikes to fail. In addition, like in the Netherlands, lack of sedimentation lowered the enclosed land, causing drainage to fail and creating water logging. In the 1970s new plans included provisions for irrigation. This happened at a time when modernisation of agriculture in general was taking place (dubbed the Green Revolution). Following more devastating floods in 1987 and 1988, in the 1990s a Flood Action Plan was formulated, sponsored by the World Bank and the Asian Development Bank. This multi-year effort builds on the technocratic approach of the 1950s but also recognised that the construction of river and coastal embankments to provide full flood protection was technically and financially unfeasible. The overall result of these several decades of plans and their implementation is a river system where some rivers are now dead because they have become disconnected from the network, and ever-decreasing land levels and increasing salinity problems through lack of freshwater leaching. Continuous rehabilitation of the system is required, but the project-oriented donor assistance favours the building of new infrastructures over long-term maintenance or non-structural solutions. Worse, the existence of dikes and dams has enabled rich landowners to establish fish farms on previously cultivated land, expelling the tenant farmers in the process. They are left landless and in impoverished and are forced to migrate to find employment. Counteracting the top-down approaches, in recent years some rebellious tenant- farmers' collectives have taken the initiative to illegally and temporarily cut the embankments to again allow siltation and restore tidal movement. This increased land levels and scoured the river to regain its earlier shape. This approach was labelled 'Tidal River Management' and has now been adopted as in national policy and NGO discourse. Non-structural measures were also developed because it was realised that structural measures would not be enough, or could be constructed soon enough, to alleviate human suffering and damage to the economy and the environment. For example, a flood forecasting and warning system was developed and in the construction of school buildings provisions were made for use as temporary flood shelters. Also, construction and planning guidelines were issued to reduce flood risks: to build all structures of

78 Engineering Water and Nature strategic importance above the flood level with a 100-year return period, and to control developments in the floodplains and wetlands by zoning, the latter of which was less successful. In retrospect, the projects were planned and implemented without sufficient consideration for the availability of institutional capacity and financial resources to guarantee maintenance, but also without sufficient consideration of the power of the rivers. Overall, by copying the key responses of the Dutch approach Bangladesh has rapidly descend into a technological lock-in similar to that of The Netherlands, but without most of the economic and social benefits.

Suggestions for further reading Bijker, W. E. (2002). The Oosterschelde Storm Surge Barrier. A Test Case for Dutch Water Technology, Management, and Politics. Technology & Culture, 43(3), 569-584. Bijker, W. E. (2007). American and Dutch Coastal Engineering: Differences in Risk Conception and Differences in Technological Culture. Social Studies of Science, 37(1), 143-151. Bijker, W. E. (2007). Dikes and Dams, Thick with Politics. Isis, 98(1), 109-123. Bijker, W. E. (2012). Do we live in water cultures? A methodological commentary. Social Studies of Science, 42(4), 624 – 627. Wesselink, A. (2007). Flood safety in the Netherlands: the Dutch political response to Hurricane Katrina. Technology in Society, 29(2), 239-247. Wesselink, A., Bijker, W. E., de Vriend, H. J., & Krol, M. S. (2007). Dutch dealings with the Delta. Nature & Culture, 2(2), 188-209.

Engineering Water and Nature

DAM BUILDERS: THE GAME OF SCOT

Alexandra Supper and Sally Wyatt Illustrations by Mirko Reithler1

“They could have been otherwise”2 is the slogan that best captures the spirit of Science and Technology Studies (STS), especially the version that emphasizes how science and technology are socially constructed. Many STS studies illustrate in fascinating detail how things – objects, artefacts, technologies, systems, infrastructures – could have gone in different directions in the past, or could be otherwise in the future. This central idea has been applied to many different examples. It has also been presented in various styles, from densely written academic articles to jargon-free prose. What these examples have in common is that they exist through the medium of text. But this could also be otherwise. In our contribution, we describe a different medium that is well-suited to communicating the idea that technologies could be otherwise, and we use this to explain some core concepts of the approach known as the social construction of technology (SCOT): the medium of the board game. A board game is a fun and interactive way to engage with concepts, but it also embodies the idea that things could indeed be otherwise and that technologies develop in a multidirectional, nonlinear fashion. After all, board games are designed to be played over and over again, where similar starting conditions lead to different outcomes, depending on player interactions and the luck of the draw or the roll of the dice. We do not provide a complete and fully playable game, but we do offer a starting point for thinking about how a game might be used as a medium to illustrate central concepts of the SCOT approach.

Game Objectives: Problems and Interests The Netherlands is a small country in Western Europe, much of which exists below sea level. Due to its unique geographical position, “keeping the water out”3 is essential for the survival of the country in its current form, and Dutch people have long been engaged in a struggle “against their traditional enemy, the sea”4; indeed, the earliest

1 We thank Mirko Reithler for the beautifully illustrated event cards, and Anna Harris for brainstorming with us about how to translate SCOT into a board game. 2 Bijker, Wiebe E. & Law, J. (1993). General introduction. In W.E. Bijker & J. Law (Eds.) Shaping technology/building society: studies in sociotechnical change (pp.1-14). Cambridge, MA: The MIT Press: 3. 3 Bijker, Wiebe E. (2007). American and Dutch coastal engineering: differences in risk conception and differences in technological culture. Social Studies of Science, 37(1), 143-151: 147. 4 Bijker, Eco W. (1996). History and heritage in coastal engineering in the Netherlands. In N.C. Kraus (Ed.) History and Heritage of Coastal Engineering (pp. 390-412). New York: American Society of Civil Engineers: 390.

81 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS democratic institutions of the country have been dedicated to water management.5 In this game, it is your mission to construct a dam that keeps the country dry. And in line with a political culture (and a water politics) which is “distinctly consensual and oriented toward cooperation and compromise”,6 the game does so not by pitching players against each other as competitors, but by having you work together on securing the Dutch coastline with the help of dams that will keep the water out – while also keeping various other interests and systems in place. Safety from flooding, after all, needs to be balanced with other concerns, such as respect for the environment, cost-efficiency, and being ahead of the game of cutting-edge engineering.

Game Components: Objects and Materials You will need the following: • Game board: A map of the Netherlands, with the sea and major rivers. Along the coastline, the map shows three dams (one clay, two earthen) that exist at the beginning of the game, as well as potential places for additional dams, allowing multiple different possibilities (more small or fewer large dams; further out at sea or closer to shore). Different stretches of the coast are marked by differently coloured lines to indicate that areas as mostly residential (red), fishing-oriented (blue), farming-oriented (black) or nature zones (green), and hybrid zones. The map also shows different places associated with actions that players can activate – for instance, running simulations in a laboratory to test the effects of flooding, or lobbying for extra funding in parliament. • Player tokens: These represent different social groups – red house for local residents, blue fish for the fishing industry, green leaf for environmental activists, black cow for farmers, silver hammer for engineers, orange lion for the Dutch state. Each player chooses one or more tokens, depending on the number of players. The game can be played by 2-6 players. • Blue tiles: These can be placed on the map during the game to represent (imminent) flooding of certain areas. • Dam pieces: There are many types of dams, which can be categorised in different ways: by the materials from which they are made (earth, trees, concrete, steel, etc.), by function (irrigation, hydropower, water supply, flood control, navigation, fishing, recreation), or by design (gravity, arch, buttress, embankment). • Cards with starting conditions, plus notepad: At the beginning of the game,

5 Bijker, Wiebe E. (2002). The Oosterschelde storm surge barrier: A test case for Dutch water technology, management, and politics. Technology and Culture, 43(3): 569-584. 6 Ibid.: 575.

82 Engineering Water and Nature

each player is dealt a card (or several cards, if one person is playing more than one group) that tells them under which conditions their relevant social group is willing to accept a dam. These conditions can change in the course of the game as a result of players’ actions or event cards, so a notepad is used to keep track of those changes. The cards and notes are kept secret from other players. • Event cards: These are stacked, face down, at the edge of the game board, and one card is drawn at the beginning of every round. Event cards can affect current water levels, the stability and feasibility of the construction project, as well as the conditions under which relevant social groups are willing to accept a particular dam design. See pp. 87-88 for examples of event cards.

Background: Interpretive Flexibility and Relevant Social Groups The first and longest phase of the game is ‘interpretive flexibility’. In this phase, the “fluid and ever-changing character”7 of technological artifacts is most prominently on display. As mentioned above, there are different kinds of dams, with different functions and made to different designs. But who do the tokens represent? And why is building the dam more complex than simply stacking up building materials as high as possible? This is where the concepts of ‘relevant social groups’ and ‘interpretive flexibility’ come in. Each token represents a different relevant social group that has a stake in building the dam. The different members of any one specific relevant social group always “share the same set of meanings, attached to a specific artefact”8 , and thus have the same ideas of what problems the technology may address or present and what solutions it can offer. For instance, the local inhabitants (red house token) may judge different types of dams in terms of how likely they are to keep their basements from flooding, but also in terms of how they might affect property prices – they may be reluctant to agree to a dam which is built too close to their backyard, for that reason. The fisheries group (blue fish) may be concerned about the effects on local fish populations, while access to fresh water is the most pressing issue for the farmers’ economic livelihood. The environmentalists (green leaf) will be more concerned with biodiversity and the effects on ecosystems, while policy-makers (orange lion) will worry about costs to the taxpayers. Or, to put it in even more strongly constructivist terms: the different relevant social groups “do not simply see different aspects of one artifact. The meanings given by a

7 Bijker, Wiebe E. (1995). Of bicycles, bakelite and bulbs: towards a theory of sociotechnical change. Cambridge, MA: The MIT Press: 52. 8 Pinch, Trevor & Bijker, Wiebe E. (1984). The social construction of facts and artifacts: or how the sociology of science and the sociology of technology might benefit each other. Social Studies of Science, 14, 399-441: 414.

83 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS relevant social group actually constitute the artifact.”9 At the start of the game, there is not a single dam which some relevant social groups support and others reject – rather, there is a number of possible dams that each poses its own sets of problems and offers its own sets of solutions. This captures the idea of ‘interpretive flexibility’: your goal is not to build the best possible dam, because there is never “just one possible way, or one best way, of designing an artefact”10, but to create a technology that addresses the concerns of a wide variety of relevant social groups, and to convince them not only that the dam offers the best solution, but that the problems solved by your dam are relevant problems in the first place.

Preparation and Gameplay Each relevant social group has its own ideas about what a dam is and where it should be. At the beginning of the game, each group is dealt a card (randomly chosen from a few different ones available for each group) which specifies in relation to a few different criteria (cost, safety, technical innovation, eco-friendliness) what types of dams they are or are not willing to accept. Players are not able to see exactly what the other players’ cards say: while other players may be able to guess that environmentalists are concerned about eco-diversity, they do not know the exact threshold of acceptability for that group, nor whether they are equally concerned about the well-being of bees and of voles. To start, each player selects one or more of the tokens (depending on the number of players) representing the relevant social groups. The player who has last seen a beaver (providing date and location) begins the game. Each round consists of two actions, one for the group as a whole and then individual actions for each relevant social group. 1. Group: As you try to build a dam which fits the needs and expectations of the different relevant social groups, you also have to deal with the effects of external events, represented on the event cards. Thus, at the beginning of each round, one of the players turns over an event card and performs the instructions given on the card – for instance, by adding blue tiles to represent flooding. 2. Individual: The starting player chooses an action that affects the state of the game or influences other players’ definition of the technology. To do so, you select a particular location on the game board by placing your player token on it, and then perform the action associated with it. For example, if you are in parliament, you can lobby for funding; or if you are in the laboratory, you do research on new dam designs; or if you are at the dam, you can repair it). All

9 Bijker (1995): 77. 10 Pinch & Bijker (1984): 421.

84 Engineering Water and Nature

other players do the same, and at the end of the round, another event card is drawn. An important goal of the game is to find the boundaries of acceptability for different relevant social groups, and to identify possibilities for consensus, so that a dam can be built that addresses everyone’s concerns – or at least the concerns of those who have sway in the immediate surroundings of the proposed dam (e.g. fishers and residents in a mixed fishing/residential zone; farmers and environmentalists in an area which combines agricultural uses and nature zones). However, players are not allowed to tell their fellow players what their relevant social group is or is not willing to accept; rather, they communicate by reacting to other players’ suggestions. For instance, if the engineers propose a dam design which is unacceptable to local inhabitants in the current form, the player representing local inhabitants can take an action of canvassing against the proposed design. The other players can react to this knowledge that the current dam is unacceptable by trying to find a way to persuade them otherwise, or by proposing (and ultimately building) an alternative dam design. For instance, further research may make new dam designs possible: while some building materials are available at the start of the game, others can be ‘unlocked’ through research actions. Similarly, event cards may also affect under what conditions certain groups are willing to accept the dam.

Finishing: Closure and Stabilization The game ends when closure and stabilization of the dam have been achieved, or when the board is so far covered in blue tiles that ‘nature’ wins and you all drown – whichever happens first. You all win when the Dutch coastline and rivers have been secured by dams which keep the water out in a way which is satisfactory to the different relevant social groups. But if you cannot work together, much of the land gets flooded, and you all lose. There are two principal means of achieving closure. First, players can achieve rhetorical closure: that is, all relevant social groups are persuaded that the problems that they saw with the original dam proposal have been solved by the dam – for instance, after some successful political PR campaigns, the environmentalists come to accept that the proposed dam design does not present a threat to biodiversity after all. A second way of achieving closure is by redefinition of a problem, that is, by positioning the dam as a solution to a different, and even more pressing, problem – for example, if building a dam offers employment to local people whose previous jobs were lost when the agricultural subsidies changed.

Possible extension An alternate version of the game allows players to build a dam in terms of a different theoretical framework. In an actor-network theory version, for instance, beavers are not

85 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS simply featured as an external force on an event card, but are playable characters, to illustrate the idea that non-human actors also have agency for actor-network theory analysts. Different regional varieties are also possible. For example, an Indian version would not only be played on a different map, but would also take into account the different political culture in which the dam would be built.

86 Engineering Water and Nature

87 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

88 Engineering Water and Nature

BIODIVERSITY

Jens Lachmund

In 2006, the European Commission described the state of biodiversity in Europe: At the species level, 42% of Europe's native mammals, 43% of birds, 45% of butterflies, 30% of amphibians, 45% of reptiles and 52% of freshwater fish are threatened with extinction. Birds such as the slender-billed curlew are now so rare that they risk extinction, while the number of common species such as skylark and garden warbler has fallen dramatically. Most major marine fish stocks are below safe biological limits. Some 800 plant species in Europe are at a risk of global extinction. And there are unknown but potentially significant changes in lower life forms, including invertebrate and microbial diversity (European Commission (2006). Question and answers about EU biodiversity policy. Last accessed 20 June 2016, www.europa.eu/rapid/press-release_MEMO- 06-212_en.pdf ) Biodiversity has become the buzzword of nature conservation policy in Europe and worldwide. The concept refers to the variety of life at the level of ecosystems, species, and genes. Biodiversity is seen as an indicator of the health of the biosphere, and its stability or ability to adapt to changing circumstances. While some argue that such diversity is a value in itself, others see biodiversity as an economic resource, for example, because plants might be used to produce pharmaceuticals or other profitable products. On this background, the diagnosis of a loss of existing biodiversity is indeed alarming, and the protection of biodiversity has become an important issue on the environmental agenda. We might tend to see biodiversity as a purely natural-science problem: Something that has been established by natural scientists, and that has to be tackled on the basis of the advice that these scientist give to policy-makers. In this chapter, however, I want to use insights from the social studies of science to highlight some aspects of biodiversity that cannot be reduced to mere factual description: The protection of biodiversity is always a matter of values, culturally specific practices, and politically loaded decisions. I want to make this point in three steps. First, the idea of biodiversity is only one of many possible ways of conceiving nature as a conservation object. People have been concerned about the loss of nature before the term biodiversity was invented, yet they have conceived such natures in other terms. For example, in Central Europe, since the late 19th century, the emerging nature protection movement focused on the ‘landscape’ as a visible whole of vegetation, animals and cultural artefacts. Another term was ‘nature monument’: a concept that referred to outstanding pieces of flora or fauna. American nature preservationists longed very much for the protection of ‘wilderness’ or ‘wildlife’ when they campaigned

89 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS for the first National parks in the late 19th century. Nature, in this perspective were large untouched landscapes as they could be found, for example in the Rocky Mountains. In contrast to these earlier terms, the concept of biodiversity focuses on the number of organism, ecosystems and genes as an object of conservational concern, and thereby allows protectionist to give their conservation claims a clear quantitative form. This has consequences: What is to be protected is thus no longer individual species (if regarded as “nature monument”) or certain visible features of a landscape, but the number that results from the statistical aggregation of the relevant items. Although biodiversity is now used very widely as a concept in nature conservation policies, it has only been invented has shown how the term biodiversity has been in the 1980s. As historian of science Tacacs has shown, it allowed a new group of scientists, the conservation ecologists, to establish themselves as experts on nature conservation. Second, the counting of biodiversity is not self-evident. Statistical findings about the number of species that are lost or retreating, give biodiversity a factual appearance that seems to be beyond any discussion. Yet, STS studies of biodiversity data have shown that the making of such numbers is far-more complicated than their representation in tables and figures suggests. First, it is inevitable that biodiversity data is selective. It is never possible to know all organisms or ecosystems that exist in a certain area. Some species are more likely to catch the attention of the observers than others: species that are easily visible (e.g. birds), that are known to rare (e.g. the panda bear), or that observers (often amateurs) are specifically interested in. These species will thus tend to be overrepresented in the data that is collected about biodiversity. Moreover, when you want to count, you first have to identify what you want to count. In other words, you have to apply a set of species name to the individual plants, animals, or ecosystems that you observe in the field. The names for ecosystems however often reflect quite distinct traditions of the groups of scientists that do the counting. Third, STS enables us to reflect on the normative choices that are involved when the biodiversity-concept is translated into concrete nature protection projects. Let me illustrate this with an example. The so-called Südgelände is a former railway station in the German capital of Berlin (see, Lachmund 2015). Since 1948, when the station was abandoned, the area became overgrown with a dense plant cover, giving the area the image of a wood-like wilderness. Ecological surveys revealed that species diversity was extremely high at the site and that it contained plant and animal species which were threatened or which had been extinguished elsewhere in the region. In 2000, after long- lasting political conflicts, the site was turned into a nature park, not at least to protect its biodiversity. A few years later, however, a survey revealed that the woody vegetation had spread dramatically into the open meadows of the Südgelände, now covering 2/3 instead of the initial 1/3 of the area. The ecologists, however, did not welcome this as a success of their conservation efforts. Since open meadows display higher species diversity than forests, they were warned that the overall biodiversity of the Südgelände was declining. Consequently, active measures of “nature management” were

90 Engineering Water and Nature introduced such moving and the removal of bigger plants. Thereby a further expansion of the woodland was prevented. These measures however created quite some concern of visitors and the activists who had campaigned for the nature park. They experienced this as illegitimate intervention into the dense vegetation of the area that they cherished as a valuable piece of “nature” in the city. Here we see, that the perspective of conservation biologists who conceive nature in terms of the number of species, clashed with the perspective of the local communities that live around the Südgelände. For these communities, the beauty of the natural scenery and the practical experience of being in a wood seemed to matter more than the sheer number of species. Such clashes have been described in many studies of biodiversity policies. They are even more significant in the global South, where biodiversity protection is often promoted by Western (often former colonial) states, NGOs, or even firms. Their attempt to transform large chunks of the land into nature reserves, often clashes with the ways in which local people use, and thereby, often also cater for these areas in their own specific ways (e.g. traditional farming practices). It has also to be considered that biodiversity thinking meanwhile often blends into economic thinking, such as with the widespread justification of biodiversity protection in terms of so-called “ecosystem services” (that is the value of biodiversity in terms of money, based on the supposed ‘service’ that it does to humans). There has thus been much concern about the exploitation of the pharmaceutical properties of local plants and related indigenous medical knowledge by Western firms. It is also problematic when international policy schemes or local conservation projects draw on definitions of biodiversity which abstract from those aspects that make nature meaningful for the people who life with them locally. All of this does not mean that there is something intrinsically wrong with the very concept of biodiversity, and that one should stop using it. STS studies of the practices and conventions that underlie the making of biodiversity, however, might lead to a more reflective use of the concept and, probably, a more inclusive and democratic politics of nature.

Leestips Nicolson, M. (1989). National styles, divergent classifications. A Comparative case study from the history of French and American plant ecology. Knowledge and Society: Studies in the Sociology of Science Past and Present, 8, 139-186. Takacs, D. (1996). The idea of biodiversity. Philosophies of paradise. Baltimore: Johns Hopkins. Turnhout, E., & Boonman-Berson, S. (2011). Databases, scaling practices, and the globalization of biodiversity. Ecology and Society, 16(1), 35-48. Turnhout, E., Waterton, C., Neves, K., & Buizer, M., (2013). Rethinking biodiversity: from goods and services to ‘living with’. Conservation Letters, 6, 154-161. Waterton, C. (2002). From field to fantasy: Classifying nature, constructing Europe. Social Studies of Science, 32(2), 177-204.

Engineering Water and Nature

NATURE-CULTURES

Raf de Bont

In March 2016, the journal Movement Ecology ran an article entitled ‘Are White Storks Addicted to Junk Food?’. The article, discussing the research findings of scientists from the University of East Anglia, tells a remarkable story. Interested in the impact of global environmental change on the migration patterns of animals, the scientists decided to probe the behavioral adaptations of one of the most iconic migratory species: the white stork. The winter migration of storks from Europe to Africa – studied in detail since the beginning of the 20th century – began to alter from the 1980s onward. More and more individuals gave up on their migration to Africa, spending the entire year in Spain and Portugal. Recent research with GPS tags indicates that this new stork behavior partially relies on the open landfills of Southern Europe. It is there that storks are able to find a year-round supply of food. In this way, non-migrating storks increase their breeding opportunities as compared to the storks who continue to undertake the dangerous travel to the south. It enables them to select the best breeding sites and to start breeding earlier in the season. Adaptation to landfills proves crucial in what, at first sight, seems to be a somewhat ‘unnatural’ selection. The issue is one of political significance. The landfill sites of Spain and Portugal, after all, are threatened by closure because of a European Union Landfill Directive. This regulation, which was created with an environmental logic in mind, leads to the progressive replacement of open landfills by covered waste processing facilities. Scientists warn that this can have serious consequences for the European stork populations. They fear these might drop dramatically. The junk food-eating storks made it into a global news story. They were reported on in journals ranging from The Daily Mail over National Geographic to Science. The reason the stork story was conceived as newsworthy, of course, is because it challenged widespread conceptions of what counts as ‘natural’. Eternal migration patterns are seen as belonging to the realm of nature, but recent adaptations of wild animals to landscapes polluted by humans are mostly framed as a disturbance of that very same nature. The success of waste-eating storks is slightly eerie. And we do not immediately expect bird-lovers to campaign for the preservation of landfill sites. Our expectations about storks, bird protectors and European Union Directives are shaped by the longstanding dichotomy in western thought between ‘nature’ and ‘society’. Western thinkers – and environmentalists in particular – have often defined nature in contradistinction to society. In this way nature is presented as something timeless and untouched by human societies and their histories. The age-old migration patterns of storks seemed to fit this category well, at least until presumedly wild birds grew addicted to Spanish waste.

93 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

In his book We Have Never Been Modern (1993), Bruno Latour sees the careful distinction between the categories of ‘nature’ and ‘society’ as the product of a typically modern project of purification. Yet, he also believes the purifying never entirely worked. While modernity insisted on the dichotomy, Latour claims, it also continuously produced so-called hybrids in which politics, science, technology and nature mix. It is this continued hybridity that made Latour state that we have never been modern. Hybridity is also what we encounter in and around the landfills of Southern Europe, where Spanish waste, lazy storks, EU legislation, British scientists and GPS tags all interact in multiple ways. It is in the interaction between these various agents (and several more) that old migratory patterns are changed. In line with Latour’s ideas on hybridity, social scientists and humanities scholars developed a new vocabulary to talk about the changing relations of humans with the non-human world. One particularly influential notion has been that of nature-culture. It is a term Latour used only cursorily, but that has been picked up by anthropologists, geographers and science and technology scholars. The term can be seen as a somewhat provocative attempt to transgress an old dichotomy, encapsulating the idea that nature and culture are always closely intertwined. The coining of the term, then, has spurred research into the ways in which this intertwinement takes place in practice, and how it changes through time. The success of the term nature-culture can be seen as a sign of the times. In the 21st century it has become hard to imagine a ‘pure’ nature unrelated to human societies. Human-induced changes in the environment, after all, have become more obvious than ever before. Spain’s landfills offer only one example of the drastic alterations we currently experience. Scientists, for instance, also stress that the changes in stork migration are probably influenced by the increasingly mild European winters due to climate change. Moreover, they suggest that Spanish storks find extra food in rice fields, where they are often seen foraging on the invasive Red Swamp Crayfish. This crayfish, native to North-eastern Mexico and the southern parts of the United States, has reached Spain via shipping and aqua-cultural activities, and has spread quickly. By now, it is has become so prevalent in the storks’ diet that it influences the pigmentation of their skin and beaks. What we see arising is a hybrid nature-culture indeed. Yet, it would be wrong to see the advent of nature-cultures as only a recent phenomenon, as a product of late modern environmental disturbance or globalization. Landfills, invasive crayfish and human-induced climate change may only have entered the news in the last decades, but nature-cultures have been there since time immemorial. Again the storks offer a good illustration. Ecologists describe the bird as a ‘culture follower’, which means that it breeds in villages and cities and forages in meadows in close vicinity to humans. Environmental historians have shown how the species benefited from the conversion of woodland to meadows in the Middle Ages, and how its numbers were negatively affected by the draining of wetlands and industrialization in the nineteenth century. Culturally cherished as symbols of fertility,

94 Engineering Water and Nature storks became early objects of protection notably in northern Europe. From at least the early twentieth century they would breed on artificially erected nests. Their population numbers and behaviour were influenced by changing hunting legislation, international conservation measures and captive breeding. Even before it started to eat junk food, the white stork did not inhabit a pure natural world as Latour’s moderns conceived it. It has been wandering through hybrid geographies for centuries – depending on and adapting to human agricultural methods, human hunting practices and humans’ love for charismatic large birds. It has been implicated in nature-cultures in ever changing constellations. Also the white stork, so it seems, has never been modern.

Suggestions for further reading Gilbert, N., et al. (2016). Are White Storks addicted to Junk Food? Impacts of Landfill Use on the Movement and Behaviour of Resident White Storks (Ciconia Ciconia) from a Partially Migratory Population. Movement Ecology, 4(7). Haraway, D. (2003). The Companion Species Manifesto: Dogs, People and Significant Otherness. Chicago: Prickly Paradigm Press. Hinchliffe, S. (2007). Geographies of Nature: Societies Environments Ecologies. London: Sage. Latour, B. (1993). We Have Never been Modern. Cambridge, MA: Harvard University Press. Whatmore, S. (2002). Hybrid Geographies: Natures Cultures Spaces. London: Sage.

SOUNDS OF MUSIC

Music is an important part of Wiebe’s family life. And music, musical instruments, sound and noise have become objects of STS enquiry in Maastricht and elsewhere.

Sounds of Music

PIEPENDE OREN: OVER DE ROL VAN WETENSCHAP IN HET ONTSTAAN VAN PUBLIEKE PROBLEMEN

Karin Bijsterveld

Nog uit geweest? Nog naar een popfestival geweest afgelopen weekend? Of naar een club met een DJ? Oordopjes meegenomen of gekregen van de organisatoren? De kans dat je ze gebruikt of aangeboden krijgt, is de afgelopen jaren groter geworden. Waarschijnlijk heeft iemand je verteld dat je gehoorschade kunt oplopen en de piep in je oren niet meer kwijtraakt wanneer je onbeschermd wordt blootgesteld aan luide muziek. Het is een sprekend voorbeeld van een probleem dat ooit als een persoonlijk probleem werd gezien, maar nu een “publiek” probleem is: een probleem dat in de media wordt besproken en waarvoor experts cijfers aandragen, overheden regels verzinnen, professionals zich verantwoordelijk voelen en bedrijven oplossingen aandragen. Ooit waren de piep en het doof worden domme pech. Tegenwoordig is het een probleem dat maatschappelijk aandacht verdient. Hoe kan dat en hoe draagt wetenschap daaraan bij? En waarom laten zelfs de woorden “blootgesteld aan” dat al zien?

Publieke problemen Er is nauwelijks een plaats te verzinnen waar de verschuiving van persoonlijke naar publieke problemen zo vaak zichtbaar is als op de middelbare school. Al eeuwenlang pesten kinderen elkaar. Maar het is pas sinds de jaren negentig van de vorige eeuw een publiek probleem. In die jaren gingen experts het pesten zien als iets dat kinderen blijvende schade kon toebrengen, als een verschijnsel waaraan iets te doen viel en iets gedaan moest worden. Ministeries begonnen scholen voor te schrijven dat zij verantwoordelijk waren en dat ze pestprotocollen moesten invoeren om het treiteren tegen te gaan. Een ander voorbeeld is alcoholgebruik. Ooit was een pilsje op een schoolfeestje heel gewoon. Nu is het bij wet verboden voor je achttiende alcohol tot je te nemen. Laat alcohol nu net het probleem zijn dat door Joseph Gusfield, dé socioloog achter de theorie van publieke problemen, werd uitgewerkt. Of beter gezegd: het probleem van rijden-onder-invloed. Gusfield begreep niet waarom bewustwordingscampagnes in de Verenigde Staten zich vooral richtten op het gedrag van de automobilist terwijl het vestigingsbeleid van cafés—vaak pal naast de snelweg—ongemoeid werd gelaten. Hij zocht de wortels voor deze aanpak onder meer in het Puriteinse geloof dat Amerika domineerde in de tijd—de eerste decennia van de twintigste eeuw—dat auto rijden gewoner werd en het probleem in het openbaar werd besproken. Dat geloof schreef matigheid voor en zocht de oorzaak van onmatigheid bij het zondige individu. Rijden-

99 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS onder-invloed kwam dus wel op de publieke agenda, maar de oplossing werd jarenlang op individueel niveau gezocht, in een meer beheerst gedrag van automobilisten. Daarmee maakte Gusfield duidelijk dat maatschappelijke problemen niet zomaar bestaan, maar in een bepaalde samenleving vorm krijgen. Hoe het probleem precies gedefinieerd wordt, hangt af van wie zich er waar en wanneer mee bemoeien. Zo is de probleem-eigenaar de persoon of de instelling die aangeeft wat de oorzaken en gevolgen van een probleem zijn, en wie het zou moeten oplossen. Een probleem- verantwoordelijke is degene die geacht wordt een oplossing voor het probleem te zoeken. En dan zijn er de vele instanties en bedrijven die daadwerkelijk oplossingen aandragen en uitvoeren. Nog interessanter is dat met de opkomst en aanpak van het probleem ook nieuwe groepen ontstaan, zoals die van dronken automobilisten—pas dronken na veroordeling op grond van een bepaald promillage alcohol in het bloed—of advocaten die zich specialiseren in het verdedigen van dergelijke automobilisten. Waarna, althans in het geval van rijden-onder-invloed in de Verenigde Staten, vrijwel niemand meer op de gedachte kwam dat het zou kunnen helpen geen cafés langs te snelweg te bouwen. In onze samenleving werpt de overheid zich vaak op als probleem-eigenaar. Maar de problemen zelf worden overheden nogal eens ingefluisterd door vertegenwoordigers van de wetenschap, zeker sinds de ontkerkelijking dominees en pastoors geleidelijk van hun autoriteit beroofde. Zo spelen psychologen en pedagogen vandaag de dag een grote rol in het maken van de pestprotocollen. En hebben audiologen—artsen met specialistische kennis van gehoororganen — van zich laten horen in de zaak van de gehoorschade onder jongeren. Daarbij werken ze veel met cijfers: ze “dramatiseren” publieke problemen met behulp van gegevens, zou Gusfield zeggen. Daarmee bedoelt hij niet dat onderzoekers manipuleren of bewust overdrijven, maar dat ze de urgentie van een probleem aangeven met behulp van statistieken en tabellen. Problemen zijn niet vanzelfsprekend, ze worden vanzelfsprekend gemaakt. De presentatie van cijfers is daarin een belangrijke troef.

Luisteren naar machines Toen artsen voor het eerst geïnteresseerd raakten in gehoorproblemen die voortkwamen uit het handelen van mensen zelf, ging het hen vooral om werksituaties. Al in de achttiende eeuw wezen ze erop dat mensen in “hamerende” beroepen, zoals hoefsmeden of kuipers die wijnvaten timmerden, snel doof werden. Deze mensen werden soms in bepaalde wijken of op eilandjes bij elkaar gezet. Dan hadden anderen geen last van hun lawaai. In de negentiende eeuw werden de “boilermakers” berucht. Zij maakten grote ketels voor stoommachines. Jonge jongens moesten in de ketels de nagels tegenhouden die er van buiten af in werden geslagen—en werden stokdoof. Met de opkomst van de arbeidersbeweging in de negentiende eeuw ontstond meer aandacht voor dergelijke beroerde arbeidsomstandigheden. Maar wie vooral indruk

100 Sounds of Music maakten, waren de militaire vliegers die na de Tweede Wereldoorlog in de Verenigde Staten massaal invaliditeitsuitkeringen aanvroegen. Niet alleen had het lawaai in de vliegtuigen hun gehoor beschadigd, maar militaire wetgeving gaf hen ook recht op tegemoetkomingen. En daarmee kreeg de zaak opeens urgentie voor de Amerikaanse overheid. Een dergelijke gang van zaken is niet ongewoon: experts schrijven over een bepaald probleem, maar de preventie ervan wordt pas echt van belang als iemand moet “dokken”. Dat ging ook spelen toen arbeiders in de loop van de twintigste eeuw recht kregen op uitkeringen op basis van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. De oplossing voor gehoorproblemen werd echter niet direct in het reduceren van geluidsniveaus gezocht, maar in het afsluiten van de oren. Ook hier richtte de aandacht zich dus op individuen. In Nederland werden vanaf de jaren vijftig campagnes opgezet om arbeiders zo ver te krijgen oordopjes in te doen. Maar die liepen daar niet erg warm voor. Aanvankelijk dachten bedrijfsartsen dat arbeiders de oordopjes onprettig en niet stoer vonden, of dat ze simpelweg niet snapten dat ze doof konden worden. Maar dat wisten de werkers dondersgoed. Pas vanaf de jaren zestig lieten de artsen de arbeiders zelf over aan het woord. Wat de medici over het hoofd hadden gezien was dat fabrieksarbeiders informatie aan het geluid van machines ontleenden. Ze hoorden of een machine lekker liep of niet. Ze hoorden of en waar er mogelijk iets ontregeld was. En ze wilden met elkaar kunnen communiceren. Bovendien “stond” het lawaai ergens voor: het verwees naar inkomsten als ze stukloon hadden, en naar iemands plaats in de fabrieksorde. Wie de grootste en meest lawaaiige machines aankon, deed ertoe. Ingenieurs dachten daar al jaren anders over. Zij zagen lawaaiige machines als inefficiënte machines. De combinatie van beide perspectieven leidde tot nieuwe voorstellen. Gehoorbescherming moest de oren niet langer volledig afsluiten, en het geluid van machines moest worden gedempt tot een bepaald niveau. Bovendien werd naar machines luisteren vanaf de jaren zeventig geleidelijk minder belangrijk: tegenwoordig is op meters en computerschermen te lezen hoe machines het doen.

Onveilig gebruik en gevaarlijke blootstelling Onder jongeren is het gebruik van oordopjes niet populair. De Vlaamse KNO-arts Annick Gilles en haar collega’s stellen op basis van een enquête uit 2013 onder 749 jongeren dat 11 procent in de disco en 20 procent op festivals gehoorbescherming zegt te dragen. De meerderheid doet dat dus niet. De jongeren zeggen er niet aan te denken, geen lawaai te ervaren, de oordopjes te vergeten of ze niet comfortabel te vinden. Maar dat is op basis van meerkeuze-antwoorden. Misschien is er meer aan de hand, net als eerder bij de fabrieksarbeiders. Je zou er zelf eens onderzoek naar kunnen doen, bij voorbeeld door in clubs of tijdens festivals te observeren wanneer jongeren oordopjes in of uit doen, en ze zo te interviewen dat ze de antwoorden kunnen geven in hun eigen woorden.

101 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Voor gehoorschade onder jongeren is al wél veel publieke aandacht. In Nederland draagt de Nationale Hoorstichting daaraan sinds 1995 bij, met een prominente rol voor audiologen.1 Vlaanderen heeft in 2013 zijn wetgeving voor werknemers uitgebreid naar muziekevenementen. Wie een concert of festival wil organiseren moet daarvoor een milieuvergunning aanvragen. Er zijn drie categorieën: een vergunning voor evenementen met een gemiddeld maximum geluidsniveau van 85 dB(A) gedurende 15 minuten, tussen 85 dB(A) en 95 dB(A), en tussen 95 dB(A) en 100 dB(A) gedurende 60 minuten. Voor een vergunning in de tweede categorie geldt dat het geluid nauwkeurig moet worden gemeten en dat het niveau goed zichtbaar moet zijn voor degene die de muziek draait. Voor de derde categorie is het gratis uitdelen van oordopjes verplicht. Het is interessant om te zien dat in dergelijke maatregelen over “bloot staan” aan geluid en “milieuvergunningen” wordt gesproken. Daarmee wordt uitgedrukt dat jongeren, net als werknemers, bescherming verdienen. Want wie ergens aan bloot staat, kan daar niets aan doen en is een slachtoffer. En wie bescherming moet bieden ligt al gedeeltelijk besloten in het woordje “milieu,” omgeving. Omgevingsproblemen zijn immers het domein van overheden. Deze probleemdefinitie is nog niet dominant, maar wint wel terrein. Een voorbeeld is een veel geciteerde verklaring die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in februari 2015 naar buiten bracht: Volgens de WHO lopen zo’n 1,1 miljard tieners en jongvolwassenen risico op gehoorschade door onveilig gebruik van muziekspelers … en door blootstelling aan schadelijke niveaus van geluid in lawaaiige uitgaansgelegenheden zoals nachtclubs, bars en sportlocaties. Gehoorschade kan verwoestende gevolgen hebben voor iemands fysieke en mentale gezondheid, opleiding en werk. Een analyse … van gegevens uit studies in middelrijke en rijke landen laat zien dat van de tieners en jongvolwassenen tussen de 12 en de 35 jaar bijna 50 procent wordt blootgesteld aan onveilige niveaus van geluid door muziekspelers, en 40 procent wordt blootgesteld aan potentieel schadelijke niveaus van het geluid van uitgaansgelegenheden. Van zo’n onveilig niveau is bij voorbeeld sprake bij blootstelling aan meer dan 85 decibel (dB) gedurende 8 uur of 100 dB gedurende een kwartier.2 Het getal van 1,1 miljard zet de zaak gelijk op scherp: hier is sprake van een gigantisch probleem, geheel in lijn met Gusfield’s kijk op “dramatisering” van problemen. Ook weet de WHO zeker wat een “onveilig” niveau is, terwijl Nederlandse arbeidswetgeving

1 http://www.hoorstichting.nl/ (13 mei 2016). 2 http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2015/ear-care/en/ (9 mei 2016).

102 Sounds of Music deze niveaus pas schadelijk acht bij vijf dagen per week gedurende tien jaar.3 Bovendien is veelzeggend dat waar de eerste alinea nog van onveilig “gebruik” van muziekspelers spreekt, de tweede alinea dit in termen van “blootstelling” verwoordt. De door de WHO gepresenteerde oplossingen voor muziekevenementen kunnen na deze opmaat bijna geen verrassing meer zijn. Jongeren dienen oordopjes te gebruiken. Overheden horen strikte wetgeving ten aanzien van recreatief lawaai op te leggen en bewustwordingscampagnes te ontwikkelen. En de bazen van clubs moeten veilige geluidsniveaus hanteren, aan hun personeel “chill out” ruimten ter beschikking stellen en bezoekers oordopjes aanbieden. Zelfs in de verklaring verschuift de aandacht van hetgeen jongeren zelf dienen te doen, naar wat voor hen moet worden gedaan.

Nog op uit gestaan? Nu is het nog aan jou of je die oordopjes wel of niet indoet. Maar misschien controleren bewakers in de toekomst, nog los van maximaal toegestane geluidsniveaus, eerst of je oordopjes inhebt voor je het festivalterrein op mag. Tegen die tijd betekent de vraag of je “nog uit bent geweest” misschien wel of je oren nog op “uit” hebben gestaan.

Leestips Bijsterveld, K. (2008). Mechanical Sound: Technology, Culture, and Public Problems of Noise in the Twentieth Century. Cambridge, MA: The MIT Press. Gilles A., Thuy I., De Rycke E., & De Heyning P.V. (2014). A little bit less would be great: Adolescents' opinion towards music levels. Noise & Health, 16, 285-291. Gusfield, Joseph R. (1981). The Culture of Public Problems. Drinking-Driving and the Symbolic Order. Chicago/London: The University of Chicago Press.

3 http://www.hoorzaken.nl/gehoorschade-jeugd-who/ (9 mei 2016).

103

Sounds of Music

HOW STS PROVIDES A NEW WAY OF THINKING ABOUT MUSICAL INSTRUMENTS AND THEIR SOUNDS

Trevor Pinch

We are probably all familiar with musical instruments and many of us play them. In this contribution I would like to outline a new approach to how we think about these instruments. This new approach comes from the field of Science and Technology Studies (STS). The clue to thinking about musical instruments in a new way can be seen in this quote from Robert Moog ,who is considered one of the key inventors of the electronic music synthesizer. Musical instrument design is one of the most sophisticated and specialized technologies that we humans have developed. (Pinch and Trocco 2002:v) Instruments are of course technologies. They are essentially machines that can be mass produced and marketed. There are piano factories and synthesizer factories just as there are factories for other products. By thinking of instruments as technologies we open them up to the sort of analysis of technology which scholars in STS advocate. The big intellectual move in STS in the 1980s – initiated by Wiebe Bijker – was not only to look at the impact of technology on society but also how society impacts technology. The impact of technology on society is well studied and understood. Think for example of a new technology such as the “silent disco” (Figure 1).

Figure 1 – The Silent Disco

105 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

With the aid of wireless headphones dancers can now dance in a silent room and different groups of dancers in the same room can even experience different music tracks. This technology impacts the society of dancers. They now move in silence and the choreography of the dance floor, with different sorts of music playing at once, can be very different. It even allows for a different sort of social interaction. What I recall from discos in the 1960s was how hard it was to talk to your dancing partner because of the noise. Now it is easy to talk by removing your headphones, and romance may even blossom more easily! All this is the impact of technology on society. Now let us take a piece of technology such as the synthesizer shown in Figure 2. This technology seems to be a solid container (we might call it a black box) existing without humans. How can society impact it? This is the question which the social construction of technology (SCOT) set out to answer in the 1980s.

Figure 2

One way to show how society impacts technology is to look for what we called “relevant social groups”, who share a meaning of the technology. The early synthesizers had two very distinctive designs and attracted different social groups of users. On the East Coast

106 Sounds of Music of the USA in the mid-1960s was Robert Moog who built modular electronic synthesizers with keyboards (monophonic keyboards at this stage – one note at a time). On the West Coast at the same time was Don Buchla with a similar technology, but Buchla famously rejected having keyboards as the standard interface. Influenced by avant garde composers such as John Cage, Buchla reasoned that with a new source of sound – electronics – why be stymied by the old interfaces that came over from pianos organs, and harpsichords? Rather than keyboards he designed new sorts of interfaces involving arrays of touch plates and wands to interact with the instrument. Moog, on the other hand, considered the keyboard as something that turned his machine into something you could make music with and designed his whole instrument around keyboards, embedding a technical standard known as “the volt per octave” standard, within the machine. Other manufacturers followed Moog and used a similar standard but Buchla, who rejected keyboards, also rejected this standard. The keyboard with octaves based upon the twelve notes of the chromatic scale meant that the Moog could be more easily used for playing the repertoire of western art music. Buchla’s users wanted more experimentation and the Buchla synthesizer (known initially as a “music box”) allowed them to make sweeps of sound and avoid the trap of sounding like emulations of more conventional instruments. Of course these differences were not absolute: the Moog in the hands of an imaginative musician could be used for exploration and the Buchla too could be used for standardized sounds. This then is a way of tracing how society and culture impacts technology. Music is part of our culture and does not have to be about the twelve note chromatic scale. But with the keyboard hardwired into the synthesizer as with Moog’s later designs such as the Minimoog (Figure 2), along with the volt per octave standard, it is as if part of our musical culture and society is getting embedded within the technology. The mass reproduction of the technology and its use by many users in a way reproduces our society and culture. The machine transmits our society and culture. Revealing how this process works shows the power of the STS way of looking at the world. This difference in meaning of technology between social groups is called “interpretative flexibility” within the Social Construction of Technology approach. There are two different meanings of the synthesizer available: an instrument for the avant- garde to explore on or a more conventional instrument. The other side to the notion of interpretative flexibility is closure. Often a dominant meaning of a technology will prevail. How this happens involves a process of closure, whereby other meanings get closed off. It is when we study the process of closure within STS that we see how this approach differs radically form conventional fields like musicology, history of music and organology. In STS we “follow the instruments” and this often leads us to a wider range of users – the instrument may not even be used for music at all! In the case of the synthesizer, making advertisements was soon taken up a completely new use for the instrument. Moog’s second customer was Eric Siday, who famously used the synthesizer to make the sound of coffee percolating in a Maxwell House coffee commercial. Other

107 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS new uses were for movie special effects and for psychedelic experimentation. The full radicalness of the STS method here can best be illustrated by the story of the bus “FURTHER”. Musicologists do not usually think about music on buses as part of the story of instruments, but this was the very place where one of Buchla’s first instruments was used. It was installed on the bus called FURTHER used by Ken Keesey and his bunch of followers, known as the “merry pranksters”, as they drove across America in 1966 in the attempt to turn America on to LSD (LSD was legal back then!) (Figure 3). The Buchla synthesizer played through a loud speaker on the roof of the bus would process the voices of the pranksters and make weird electronic sounds which enhanced the spacey feel and disorientation of the drug experience. This is all described in Tom Wolfe’s famous book of the period, The Electric Kool-Aid Acid Test.

Figure 3, Ken Kesey with his bus “FURTHER”

Another key place in following the use of the Moog turns out to be retail music stores. The Minimoog in 1970 became the first ever synthesizer to be sold in retail music stores. A charismatic salesman, David Van Koevering, was responsible. It is not easy persuading a music store to take a new instrument, especially one as complicated as the Minimoog with its 34 knobs and switches. Van Koevering compared it to selling a violin in a music store for the first time. Imagine there is no repertoire or music for the violin and the music storeowner plays the horse hair bow across the cat gut strings for the first time to make a squeaky sound. “You expect me to sell that?” Van Koevering developed a new way of selling the instrument by lending it to musicians in clubs and getting their audiences to appreciate it before bringing the musician to the music store to close the deal. A commercial success, the Minimoog set the path whereby synthesizers became de facto keyboard instruments for mass consumption (things have

108 Sounds of Music changed a bit recently with software synths and a revival of interest in alternative interfaces and controllers).

Sound Now we are at our last point in our story: how sound plays a role. Sound studies is one of the most exciting new interdisciplinary fields connected to STS. With the synthesizer a new electronic soundscape came into being. It was the distinctive sound made by synthesizers that was the newest and hardest thing to describe. Moog, himself, referred to the early sounds of the synthesizer as “weird shit”. In the fifty years since the invention of the synthesizer we have become saturated by electronic sounds. Part of the project on the social construction of the synthesizer must tackle this sonic aspect, but sound is the hardest part to write about. What sounds typified this new instrument? One way to track this is via the session musicians who first used the synthesizer in recording studios and who described a repertoire of about 20 to 30 sounds that stabilized. Some sounds never stabilized. Jim Morrison of the Doors described one such sound as “broken glass falling from the void into creation” but no one could reproduce that sound (early synth players describe losing many great sounds because the analog gear could not reproduce again exactly what was heard). An example of a sound that did stabilize and is still with us still today is the bass sound of the Moog synthesizer – a characteristic of its unique low-pass filter. It is used in genres of music such as hip hop and EDM. Also the yawling monophonic sound of the synth so typical of prog rock is easily recognizable and has lasted.

Conclusion Musical instruments and their sounds can be recast in a new way through the lens (and ears!) of the STS scholar. This is an exciting new area to open up for study as the worlds of music and technology increasingly became blended today. Music is one of the most powerful emotional experiences we have and it is gratifying that ideas developed by Wiebe Bijker and others in the 1980s in a very different context have opened up this area for study.

Suggestions for further reading Bijker, W. E., Hughes, T., & Pinch, T. J. (Eds.). (1987, 2012). The Social Construction of Technological Systems: New Directions in the Sociology and History of Technology. Cambridge, MA: MIT Press. Bijker, W. (1995). Of Bicycles, Bakelites and Bulbs. Cambridge, MA : MIT Press. Pinch, T. J., & Bijker, W. E. (1984). The Social Construction of Facts and Artifacts: Or how the sociology of science and the sociology of technology might benefit each other. Social Studies of Science, 14, 339-441. Pinch, T. J., & Bijsterveld, K. (Eds.). (2012). The Oxford Handbook of Sound Studies. New York/Oxford: Oxford University Press. Pinch, T. J., & Trocco, F. (2002). Analog Days: The Invention and Impact of the Moog Synthesizer. Cambridge, MA: Harvard University Press.

109

Sounds of Music

HOW TO MAKE A NEW PIPE ORGAN SOUND OLD

Peter Peters

The first pipe organ that I ever listened to hung on a wall in a Protestant church in Emmeloord, the central town in the Noordoostpolder, where I lived as a kid in the 1960s. Of the sound of this musical instrument I have no recollection, nor do I remember having looked at it with special interest. It was just there, and as everything else in the polder it was young – only five years older than me. I know now that it was built by the Dutch organ builder Willem van Leeuwen, and its objective, unromantic sound was said to reflect the sober spirit of the post-war era of rebuilding the country. As many other pipe organs from this period, its sound ideal and design was derived from organs built in the 17th and 18th century, hence their stylistic label of neo-baroque. Only with hindsight do I see the irony of this new musical instrument sitting on newly acquired land pretending to sound old. For someone studying the social shaping of technologies, pipe organs present a fascinating research area. Organs are not only artistic mirrors of their time, but they also embody technological and artisanal histories (Snyder, 2002). Around 1700, pipe organs were seen as the most complex things people could make. The builders of these musical machines have since many centuries incorporated technological innovations in their work. Studying pipe organs thus resonates with a broader interest in music and technology that scholars in Science, Technology and Society studies (STS) developed in recent years. Musical instruments are key to understanding music as a form of culture (Pinch and Bijsterveld, 2004). How to study the pipe organ as an STS researcher? A musicologist might focus on the music that was written for the organ in relation to musical styles. Music historians would trace the ways people used these musical instruments in their daily life as well as the meanings they gave to them. The classification of different types of organs and their technical evolution would be of interest for an organologist. An STS researcher combines these perspectives. She wants to understand how people shape the construction of a musical instrument through the way they use them as well as through the meanings they give to them. For a pipe organ, understanding how its construction is socially shaped assumes that we see these instruments not as neutral vehicles of musical meanings and social relations. On the contrary, the interesting question becomes how pipe organs, as objects, are ‘thick’ with knowledge and crafts, and how musical values and ideals are embedded in them (Bijker, 2007).

How to build an organ that would sound good to Bach? One way that STS researchers would attempt to answer this question is to meticulously follow and observe the actual work that people do when they design and build an organ. What problems do they encounter and how do they solve them? How do they

111 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS argue for the choices they make? This work becomes even more revealing if the ‘actors’ are trying to leave the beaten trails and make something new. This is the case in the Orgelpark, a concert venue in Amsterdam that aims to give the pipe organ a new place in musical life. It has two romantic organs, a neo-baroque organ, and a recently built replica of the oldest organ in the Netherlands. In 2013 the private foundation that funds the Orgelpark decided to build a new organ for playing music from the baroque period, especially music by Johann Sebastian Bach. The monumental organ built by Zacharias Hildebrandt in Naumburg, Germany, tested by Bach himself in 1747 is taken as the historical reference. How do the people at the Orgelpark build an organ that would sound good to Bach? Since 2013, I have been following their work as an STS-researcher, learning not only from, but also with the organ builders, and collecting many stories about the pipe organ in the making. One is about the construction of its pipes. An organ sounds when air (‘wind’) from the bellows enters a pipe. The organist decides what pipes will sound by pressing keys on the keyboard and opening stops, ranks of pipes that have the same sound character. Organ pipes come in two types: flue pipes and reed pipes. I focus on the flue pipes that produce a tone analogous to a recorder flute. Wind is blown into the pipe where it escapes through the pipe mouth. The vibrations this causes are amplified by the resonator, the pipe’s tube, causing a sustained sound. In the Orgelpark it was decided to construct flue pipes as Hildebrandt would have built them in the 1740s. How did the builders support their argument that this would result in a sound quality that Bach would have praised? Two examples will illustrate this.

Casting and scaling organ pipes Flue pipes are made of metal sheets that are hammered around metal beams into circular and conical shapes that are soldered together. These sheets are cast on a casting bench. The casters poor hot metal in a box with a narrow opening. By sliding the box over the bench, a sheet is cast. The faster the sheet cools down, the harder the metal becomes. Old pipes are usually hard, and according to the organ builders in the Orgelpark this is why they sound better than modern pipes. Therefore they use an 18th century casting box and a casting bench that is covered by stone and a linen cloth, causing the metal to cools down more quickly. To work in the style of Hildebrandt, the casters had to unlearn their modern way of working and practice the old skill of casting hard sheets (see Figure 1). Our ears are sensitive to the frequencies in speech and higher tones, not so much to low sounds. Organ builders compensate for this by making lower pipes bigger than higher pipes to give them more wind, and thus power. This is why the lowest sounding pipe in a big organ resembles a modest tree standing 32 feet tall, and the highest is thinner than a pencil. The familiar ascending and descending rows of pipes in an organ

112 Sounds of Music façade enable us to hear all these pipes equally loud. To achieve this equality, organ builders use scaling diagrams where the diameters of octave pipes increases by a ratio as they descend into the bass. In modern organ building, this ratio is fixed as the fourth root of 8 and called the normal scale or ‘Normal Mensur’, developed by J.G. Töpfer in the 19th century. When constructing the pipes for the new Amsterdam organ, the builders skip this modern standard, and instead use the Pythagorean scaling ratio that was used at the time of Hildebrandt. This leads to subtle differences in the loudness within a stop or row of pipes. This results in a liveliness of the sound that modern organs often lack, they argue, but that was common in the days of Bach.

Changing musical values By going back to baroque organ-building practices, the people at the Orgelpark challenge the technological frame in which present day organ builders are included (Bijker, 1997). This modern repertoire of solutions to the problems of organ building is relatively stable, which results in standardized organs. The shift to a technological frame of baroque solutions corresponds to the historically inspired performance practice (Lawson & Stowell, 1999) that became popular since the 1970s. By using period instruments and by relearning old playing techniques, musicians should get rid of the romantic bias in the interpretation of musical works from the 18th century and earlier. These musical values will be embedded in the pipes of the new organ in the Orgelpark and its sound. In 1954, a year before he built the organ for the church in Emmeloord, Willem van Leeuwen worked on a new organ in the neo-baroque style of his days. This meant that he would use a mechanical keyboard action – using copper wires and wooden battens to transfer the movement of the key through the organ to the valve below the pipe mouth – instead of the electro-pneumatic action that was common in romantic organs at the time. He also used a combination of stops that mimicked 18th century organs. After serving for decades, this Van Leeuwen organ was acquired by the Orgelpark in 2010 only to be removed six years later to make room for the new baroque organ based on the Hildebrandt in Naumburg. Sixty years separate the two technological and musical-aesthetic frames that help to explain the rationale behind this removal: in 2017, we make organs sound old in new ways.

Suggestions for further reading Bijker, W. (1997). Of Bicycles, Bakelites and Bulbs: Toward a Theory of Sociotechnical Change. Cambridge: MIT Press. Bijker, W. (2007). Dikes and dams, thick with politics. ISIS, 98, 109-123. Lawson, C., & Stowell, R. (1999). The historical performance of music: An introduction. Cambridge: Cambridge University Press. Snyder, K. J. (Ed.). (2002). The organ as a mirror of its time: North European reflections, 1610-2000. Oxford/New York: Oxford University Press. Pinch, T., & Bijsterveld, K. (2004). Sound studies: New technologies and music. Social Studies of Science, 34(5), 635-648.

113 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Figure 1: Slanted casting bench, Plate LXIV from Dom Bédos, L’Art du facteur d’orgues (1770)

114 POWERS OF KNOWLEDGE

Many in STS are concerned with how knowledge is made, and made to travel, in sometimes very difficult circumstances. Recently he worked with his daughter, Else Bijker, to explore how trust and control combine to produce knowledge in human malaria trials (also with Hans Sauerwein, published in Social Studies of Science, 2016).

Powers of Knowledge

115

Powers of Knowledge

BOILERPLATE

Ger Wackers

When you take it on board, Science and Technology Studies (STS) does not only change how you look at and understand the role of science and technology in society. It changes your outlook on the world. STS invites you on a journey, visiting a wide variety of practices, to look for the various ways in which these practices shape our world; and how in turn that world shapes us. Sometimes a single concept can have such an outlook-changing effect. It may make you sensitive to a particular figure or process that you hadn´t noticed before. Then you see it everywhere around you. The notion of a technology’s script did that for me (Akrich 1992). That is, the idea that technologies are inscribed with a list of things that a user must know and be able to do in order to be a proper user. Think for example of a train station and a do-it-yourself ticket machine with a touch screen and drop down menus. I have observed older and not so digitally skilled people being excluded by the machine, because they did not master the required skills. They went on the train nonetheless, trying their luck with the human conductor. Some scripts are stricter than others are. An airport’s security control would not have allowed them to get on the plane and try their luck with a flight attendant or with the pilot. Technologies with strict scripts offer you a take-it-or-leave-it choice. They discipline their users into docile subjects: put all your belongings on a belt to be scanned, take your laptop out of the briefcase, leave behind your half-finished bottle of water, take off your belt, your shoes, and stand still to be patted down by a stranger-in-uniform. Train station ticket machines and airport security systems are obvious examples of everyday technologies that govern our lives. There is another category of ‘technologies’ though, that plays its disciplining role in a less conspicuous way. Yet, they are all around us and shape our lives: documents, in all their various forms and formats. What do documents do? In our lives, in our work, in our education. Documents are so ubiquitous that we rarely consider them as part of the infrastructure of technologies that govern and shape our daily lives; or we focus exclusively on the content of text and language, neglecting non-textual features. Yet documents perform important roles in the play of governance! A birth certificate documents that some-body has arrived into the world. A death certificate certifies that some-body has died. A passport documents its holder’s identity and allows her to pass border control, whereas those who are not able to provide such a document are stopped. Living in Norway now, I receive a small pension after my late wife from a Dutch insurance company. Each year they ask me to document that I am ‘still alive’. It is not sufficient that I fill out and sign the document myself. I have to find a person holding an official, public office and make her fill out the form, stamp and sign it to confirm that I am not dead yet. With legal documents that have to travel across

117 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS national borders, there are also signed documents that certify the authenticity of the signature on yet another document (apostille). Without documents we wouldn’t properly exist, or nobody would know if we had died. Thinking about documents, you may be tempted to think of text and language first. The importance of what language does in the shaping of our world has long been recognized in the philosophy of language. There it can be traced back to J.L. Austin´s influential theory of speech acts in How to do things with words (1955). In the more recent literature on the agency of documents there is not only a shift from language to non-linguistic elements like tables, signatures, brackets, fonts and other graphical elements (Riles 2006). Scholars also identify a reverse process through which textual elements lose their linguistic functions to become graphical elements that are no longer read. It seems that they are designed to not-be-read, just to be accepted: recurrent, standardized textual sequences that have become boilerplate. The term refers to the sheet steel that in the early 20th century was used to make boilers. In early printing days, this sheet steel was used to make durable printing plates for standard graphical designs like advertisements. Produced and distributed from a central workshop, the boilerplates were sent to multiple newspapers. In every newspaper, the advertisement would look the same. When you Google it, you will find that the term boilerplate is used in website design to refer to the standard html-code underlying recurrent graphical elements. In contract it is used to refer to recurrent, standard text that comprises large portions of contract templates (Radin 2012). However, bits of text can also be boilerplate when they are not acknowledged as such. Jacob provides an account of how informed consent forms in health care and research are not properly read, just signed. Although these documents enact a user- subject position saying ‘Do not Sign this form without Reading and Understanding its Content’ (Jacob 2007: 255), most users will sign or tick off the box because they want to move the process along. These documents then translate into boilerplate phrases in academic papers stating that the research project has been approved by the Institutional Review Board, that informed consent forms have been acquired from all participants, and that participants have been properly anonymized. Together these documents constitute what Jacob and Riles (2007) call a bureaucracy of virtue, through which researchers enact a kind of moral responsibility, that, more often than not, is being taken for granted. Few address the ethical implications of the identity theft committed, by routinely and without question silencing research participants in this way, allowing only the researcher to speak on their behalf. In our digital age we may recognize boilerplate text in privacy statements, license agreements and cookie warnings equipped with tick boxes (Radin 2012). The text itself may be hidden behind a link or outside of the screen window. The text behind the link usually is quite comprehensive, many meters long if you would care to print it. You may have encountered them, and ticked them off without reading, when you opened your Facebook or your ITunes account. Probably you will tick them off without reading when

118 Powers of Knowledge you download and install the next update of the software for your mobile phone or tablet. Did you think about what it is these boilerplate texts do? What is it I do when I click the ‘I accept’ box without reading the text? Is the service provider limiting the extent of his legal and economic liability? What future rights for compensation am I waiving? Yet, and I think it is fair to say, we routinely tick these boxes without reading the ‘small print’ hidden behind the link. Why? Because the document’s script is unwavering, like airport security control: when we fail to tick the box we will not be allowed access to the service we want or need. Accept or Leave! In my work as a teacher I am concerned about the role of boilerplate in the work we ask students to do and submit for evaluation. The template for the writing of academic papers is such a boilerplate document. IMRA is perhaps the best-known template, providing a script and guidelines for organizing a paper in specific sections for an Introduction, Methods, Results and Analysis and Discussion. As a teacher and sensor of bachelor papers in a nursing school I see many students, and not so few supervisors of student work, who are overly concerned with following these guidelines. The boilerplate produced in this type of writing is not only often repetitive and uninspiring to read. It performs obedience to authority, rather than independent, creative and critical thinking and writing. Instead of trying to find out in a bachelor thesis whom they might become as professional nurses, students ask about the criteria used in evaluation and marking, about the lower and upper limit of the allowed number of pages and word count, about whether this paper they found is a scientific or a professional article. Instructions and templates provided to the students by the staff, constitute, to paraphrase Jacob and Riles (2007), a bureaucracy of obedience to guidelines. This preoccupation with form instead of substance and argument is not without consequence. It produces health care practitioners that derive their ‘standards of care’ from guidelines produced elsewhere. Observing guidelines and protocols becomes more important than the development of and reliance on their own professional experience; more important than tailoring care to the situated needs of patients and their families.

Suggestions for further reading Akrich, M. (1992). The de-scription of technical objects. In W. E. Bijker & J. Law (Eds.). (1992). Shaping Technology / Building Society: Studies in Sociotechnical Change. Cambridge, MA: MIT Press, pp. 205-224. Jacob, M-A. (2007). Form-Made Persons: Consent Forms as Consent’s Blind Spot. Political and Legal Anthropology Review, 30(2), 249-268. Jacob, M-A., & Riles, A. (2007). The New Bureaucracies of Virtue: Introduction. Political and Legal Anthropology Review, 30(2), 181 – 191. Radin, M. J. (2012). Boilerplate: The Fine Print, Vanishing Rights and the Rule of Law. Princeton, NJ: Princeton University Press. Riles, A, (Ed.). (2006). Documents: Artifacts of Modern Knowledge. Ann Arbor: University of Michigan Press.

119

Powers of Knowledge

QUANTIFICATION AND CLASSIFICATION: THE POLITICS OF COUNTING AND SORTING

Jess Bier

If you’ve ever counted something, then you’ve taken part in an act of quantification. Quantification is the practice of counting and measuring. Counting is sometimes presented as being objective, as in independent from both society and politics. On the surface, this seems to make sense: If you count six of something, then it would seem that there are six things, and that this doesn’t depend on what those things they are, or who is doing the counting. Some STS scholars disagree. We argue that counting is both social and political, including that it depends on who and what are being quantified. To understand why, it helps to recognize that quantification isn’t just the counting itself. Quantification includes the work necessary to make or observe things that can be counted and measured. For example, let’s pretend that you live in a house with a lot of cats. If you count them, and there are six of them, then the quantity of cats that you have is six. But to count the cats without them climbing all over each other, or climbing all over you, you might have to separate them somehow. That work of separating is part of quantification too, and it relies in part on one’s relationship with the cats—including who is doing the counting—and your ability to separate them—which also depends on what is being counted. Researchers could explain this relationship by saying that the quantitative data, such as the number of cats, is related to the qualitative characteristics, such as the definitions and descriptions of the category of cats.

Quantification is Social: The Quality of Quantity Quantitative data, which comes from the word quantity, is often contrasted with qualitative data, which comes from quality. Quantitative data usually consists of tables of numbers, such as a table of different quantities of animals, or different measurements of their height or length. Researchers might perform statistical analyses on such a table to see, among other things, what the average height is of the animals, and how much one animal deviates from that average. By contrast, an example of qualitative data might be a literary text, an account of an interview with someone, or field notes from a researcher who participated in a community meeting. Historically quantitative and qualitative data were considered to be opposed to each other, and qualitative data was seen as more closely related to social concerns and society more broadly. Increasingly, however, quantitative and qualitative data are seen as having a complex relationships, with many types of data involving both quantitative and qualitative aspects. For example, with the cats, you might have a table of their

121 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS heights, but then combine this with written accounts of their appearance and behavior over time. Quantification is perhaps the one major commonality among many fields of science. Most sciences use some form of quantification, and this is particularly true in fields like physics and chemistry. Some scientists also believe that quantification is the reason why, in their view, science is more truly objective than other kinds of knowledge. In contrast, qualitative data are more often used in the humanities and social sciences, and particularly disciplines like history and literary studies. But there is nothing natural or obvious about these kinds of divisions between different subjects. Just as there is no hard and fast division between qualitative and quantitative methods, there are no purely quantitative or qualitative academic disciplines. In addition, many researchers are increasingly focusing on interdisciplinary work, with the result that the divisions among disciplines, and the division among qualitative and quantitative data are changing. Despite such changes, the practice of quantification continues to have tremendous power in broader debates. STS researchers have focused on the social and political aspects of such debates, which often hinge on the definitions of the categories being counted. For example, quantitative data is commonly (and mistakenly) believed to be more objective or true than qualitative accounts, and because of this it can be used to legitimize a particular social or political position. So, in a public debate over abuse against cats, calls might be made to look at the quantitative ‘facts’. The relevant facts might include statistics about the number of different cats abused in one area in comparison to others, or about the number of cats who die every year due to abuse. These facts can be incredibly helpful when developing policy for the care of animals, but they are not universally true. Instead, the definitions are social because they come from debates and relationships within society. The social contexts of such facts are therefore very important. For example, the definition of abuse is key, and such definitions will be different in different times and places. Farmers have long sought to control the lives and deaths of animals as a means for their own survival. So the definition of animal abuse on a cattle farm might differ from abuse in a natural environment where a particular species is endangered, or in city where many animals are pets.

Where Social Meets Political: Classifying Cats To understand why this social character of quantification is also political, it helps to go more deeply into quantification as an act that is more than just counting. For quantification also depends on classification or attempts to define and sort things into different categories. Because it involves counting and measuring, quantification also requires us to decide what a particular ‘thing’ (or person, animal, characteristic, etc.) is.

122 Powers of Knowledge

For example, to count cats, it is necessary to first have some idea of what a cat is, and what makes a cat different from a dog. So quantification is closely related to classification, or the practice of sorting things according to a specific set of formal rules. Maybe you live with dogs and cats, but then you want to give only the cats a particular medicine. You would first sort the cats from the dogs, maybe even separating them into different areas of the house or apartment, to make sure that only the kittens get the medicine. But to classify them in this way, you first need to determine the categories for what a dog or a cat is. You would also need to define some category that includes both, like an animal or a living thing, in order to tell the difference between the animals and the non-living objects in the house. This act of telling the animals apart from each other, or apart from objects, might seems easy. But it can be incredibly challenging, for example, for firefighters who enter a building on fire. In rooms full of smoke and debris, they need to quickly classify and distinguish the living beings from burning objects, in order to rescue those inside before it’s too late. Many people do these kinds of classification regularly in their everyday lives, but definitions of categories like dog and cat can become incredibly complicated. Often you might use outward characteristics, including both quantitative and qualitative ones. Some examples might include: A dog is larger than a cat (but not always). A cat has pointier ears than a dog (but not always). In English, a cat’s call is said to sound like meow while a dog’s call sounds like bark (but not always). Usually you would use an intuitive combination of a number of these factors to differentiate between the animals. The measures might be highly subjective. For example, the sounds of the word meow is a qualitative approximation of the sound a cat makes, but the word for a cat’s call can differ widely in different languages, and the sound of a meow can vary widely depending on the cat involved, or the particular place and time. Biologists classify dogs and cats in a different way. Rather than referring only to externally visible or audible features, they look at internal characteristics, like the shape of bones or the skeleton, as well as aspects of an animal’s DNA. They then consider how bone structure and DNA, among other factors, from one animal might relate to those of other animals, both within and beyond the particular category. So when refining their category for cats, they consider differences among individual cats as well as differences between domestic cats and larger felines like tigers and leopards, as well as differences between felines and other animals. Biological classification has long been contentious. One example is whales, which were long believed to be fish but now are classified as mammals. Dinosaurs have also been the subjects of ongoing debates over classification. The mosasaurus, an enormous aquatic dinosaur whose skeleton was discovered near Maastricht in 1764, was the subject of heated discussions among scientists because opinions differed about whether it was a lizard, a bird, or something else entirely. Over the past few decades, the practice of quantification has spread into vast areas of public and private life, and the relevant forms of classification have become the

123 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS subject of criticism. One major controversy is over determining how productive laborers are throughout the workday, such as by counting the number of hours they work or how much they produce. There are debates about whether it is helpful to quantify productivity in this way at all. For if only quantitative methods are used when studying productivity, then that might leave out many of the most fruitful aspects of work, including practices like brainstorming, daydreaming, or efforts to build professional relationships with colleagues, which are crucial but might be difficult to quantify. It’s hard to put a number on how productive a chat at the coffee machine was, even if it proved essential to a future project. Because counting pins a number on something, quantification is closely related to efforts to monetize, or give a price or monetary value to everything. Yet from a qualitative perspective, such quantification involves fundamental changes that might diminish the quality of work and of life more broadly. For example, cats and other pets cost money and do not bring a clear quantifiable value to a household, but many would argue that they still might greatly enrich some peoples’ lives in ways that are difficult to put a number on.

Quantification is Political: Counting Kittens STS researchers agree that we need to think about and discuss how quantitative data is made and used, and what it’s ultimate aims should be. This kind of attention to quantification is important, because quantification practices are always political. In some cases they can even be said to include a form of violence. To explain how quantification can be political, let’s return to the example of counting cats, and a related hypothetical situation. Suppose that a worker in a veterinary clinic might count four cats and then get four cages, putting one cat in each cage. It seems simple enough. But what if those cats consisted of a mother and three newborn kittens? Separating the kittens from their mother at such a young age not only risks starving them, it also might be very traumatic for the kittens. So the practice of classifying kittens as individual cats, and its relation to the protocol of separating every individual cat, has serious consequences for their wellbeing and the wellbeing of the mother. In this case, the cat and the kittens together might more productively be considered to be one individual cat. Families might be a more relevant category instead. Even holding dogs and cats separately might be traumatic for a dog and a cat who grew up together and are used to being housed in the same space. They might experience their enforced separation as a violent intrusion into their lives. So in some cases, the practice of separating animals from each other might have more detriments than benefits. So the classifications necessary for quantification, such as the biological definition of an individual cat, also often rely on qualitative characteristics that are both social and political. With this in mind, STS researchers have called for greater attention to the

124 Powers of Knowledge societal politics of both quantitative and qualitative data. To understand why this is important, consider a different example that is nonetheless related to the example above: public transportation. The seats in movie theaters, trains, and cars, might feel very differently depending on whether they are divided, with one person per seat, or combined in the style of benches. Benches permit people to sit together if they want to, but they also invite close contact among strangers, and this might be welcome or unwelcome depending on the situation or the people involved. Seat designs are related to safety regulations, which involve counting how many people can fit into an enclosed space like a train car. But counting passengers quantitatively, or quantifying how many passengers can fit into one train car, also relates to qualitative definitions of who or what a passenger is. Providing individual seats makes it easier to count how many people might sit at one time, but it also involves separating people from each other and defining them primarily as lone individuals. For example, Individual seats are often designed on an average notion of an individual passenger, which, at least in Europe and North America, historically revolved around the average size and expectations of a relatively wealthy adult white male. Making children sit separately from their guardians in seats the size of an average adult can be dangerous in a moving vehicle, if the children are too short to reach hand- holds that might keep them from falling out of their seats. In addition, if the seats are too small, then they become uncomfortable for anyone larger than that size. In addition, sitting in close proximity to others might be uncomfortable for those who might be on the receiving end of a sexual or physical threats. Societal practices around families can differ widely in different contexts, so there is no one-size-fits-all passenger or train design. So the notions passengers and individuals seem to be objective and obvious. But on a deeper level, we can see that they have specific historical and geographical contexts. While it appears to make rational sense to count all people as if every passenger were the same, this might actually involve discriminating against everyone who doesn’t fit that average mold. And there are so many ways to deviate from the ‘norm’, that the group of people who don’t fit a normal seat, in one way or another, might include nearly everyone who rides the train! For these reasons, science and technology researchers have critiqued the assumption that quantification is always better or more objective. Instead, they call for us to acknowledge that quantification is both social and political. Further studies are also needed of particular quantification practices and how they are related to their relevant social, geographical, historical, and cultural contexts. It is unhelpful to assume that numbers are automatically more true than other kinds of knowledge, or to belive that any one method of counting is naturally more independent or objective than others. Both quantitative and qualitative researchers agree: it is important not to take numbers for granted.

125 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Suggestions for further reading Bowker, G. C., & Star, S. L. (1999). Sorting Things Out: Classification and Its Consequences. Inside Technology. Cambridge, MA: MIT Press. Pavlovskaya, M. E. (2006). Theorizing with GIS: A Tool for Critical Geographies? Environment and Planning A, 38(11), 2003-2020. Porter, T. M. (1992). Quantification and the Accounting Ideal in Science. Social Studies of Science, 22(4), 633-51. Scott, J. C. (1998). Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. Yale Agrarian Studies. New Haven: Yale University Press.

126 Powers of Knowledge

DE GESCHIEDENIS VAN DE WAARHEID

Geert Somsen

Wetenschapsgeschiedenis is een van de meest fascinerende deelgebieden van STS. Maar op het eerste gezicht zou dit vak helemaal niet moeten bestaan. Want wat is er historisch aan wetenschap? De wetten van Newton gelden vandaag de dag, maar deden dat net zo goed honderd, duizend en honderdduizend jaar geleden. DNA bepaalt jouw erfelijkheid nu, maar deed dat ook bij Karel de Grote, Julius Caesar en Trix, de dinosauriër. Wetenschappelijke kennis verandert niet. Die geldt gewoon, los van de geschiedenis. Dit is de gangbare manier waarop over wetenschap wordt gedacht en gesproken, bijvoorbeeld op Discovery Channel. Als er daar historische ontwikkelingen aan bod komen, dan hebben die steevast de vorm van Grote Ontdekkingen. De waarheid was er al, maar lag verborgen, totdat een geniale myth buster ten tonele verscheen en ontdekte wat wij nu weten. Einstein en E = Mc2, Darwin en evolutie, Galilei en het zonnestelsel. Zulke verhalen zijn altijd heroïsch, maar ook een beetje saai. Want de ontdekking zelf verschijnt steeds als een simpele en voorspelbare gebeurtenis. De Ontdekkers hoefden in feite alleen maar hun ogen te openen. Het drama ligt vooral bij hun tegenstanders: de jaloerse collega’s, de priesters, de dogmatici, die allerlei redenen hadden om maar niet te erkennen wat ‘evident’ het geval was. Zij haalden van alles uit de kast om de waarheid tegen te houden, maar uiteindelijk natuurlijk tevergeefs. De moraal van deze verhalen is dat wetenschap zich ontwikkelt ondanks de geschiedenis. De historische omstandigheden, de wereld van mensen van vlees en bloed, staan alleen maar in de weg. STS zet dit beeld op zijn kop. Volgens STS’ers, en wetenschapshistorici geïnspireerd door STS, is er minstens zoveel drama aan de kant van de ontdekkers. Wetenschappers die uiteindelijk gelijk zouden krijgen, waren net zo gedreven door hun tijd als hun tegenstanders. Zij zijn minstens zo kleurrijk als de villains van het verhaal. Hun werk werd ook gevormd door historische omstandigheden. Wetenschappelijke kennis is het product van menselijke creativiteit en de heersende cultuur – net als schilderkunst, muziek of architectuur. En toch zijn wetenschappelijke feiten geen fictie. Hoe kan dit? Wel, een van de eerste lessen van STS is dat feiten nooit naakt zijn. Feiten bestaan alleen binnen een kader, observaties worden gedaan vanuit een bepaald perspectief. En de meest ingrijpende historische ontwikkelingen draaien niet zozeer om de ontdekking van nog onbekende naakte feiten als wel om veranderingen van perspectief. Neem het verschijnsel verbranding. De Franse chemicus Antoine Lavoisier beweerde in de jaren 1780 dat stoffen verbranden door zuurstof aan zich te binden. Zijn tegenstanders dachten echter dat verbrandende stoffen iets uitscheiden: een hete, lichte substantie – flogiston genaamd – die zichtbaar wordt in vlammen. Lavoisier wees

127 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS er echter op dat bijvoorbeeld ijzer zwaarder wordt als het verbrandt; er wordt dus iets aan toegevoegd. Maar de anderen brachten daar tegenin dat flogiston duidelijk lichter was dan lucht: vlammen gaan immers omhoog. Het tilde het ijzer dus enigszins op zolang het er nog in zat en maakte het zwaarder zodra het ontsnapte – als een hete- luchtballon die wordt losgeknipt. Dezelfde observaties konden zo op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. En welk perspectief uiteindelijk de overhand zou krijgen, werd niet bepaald door ontdekkingen maar door omstandigheden. Lavoisiers interpretatie was een onderdeel van een algehele systematisering van chemische kennis die hij trachtte door te voeren. En dergelijke systematiseringen kregen de wind in de zeilen na de Franse Revolutie en ten tijde van Napoleon, die ook het metrieke stelsel en een consistent rechtssysteem over Europa verspreidde. Lavoisier zelf had toen al het loodje gelegd onder de guillotine (om redenen die niet met zijn scheikunde te maken hadden). Maar zijn systematische chemie, inclusief zuurstoftheorie, veroverde met Napoleon de wereld. Zo drukt de geschiedenis haar stempel op de wetenschap. En draagt onze huidige kennis de sporen van het verleden. Ook jij hebt op school iets geleerd over de zwaartekracht. Misschien vond je dat boeiend, misschien ook niet, maar je hebt vast nooit vermoed dat Isaac Newton dat concept ooit geïntroduceerd heeft om God weer een plaats in de wereld te geven. Newton leefde in een tijd waarin religie bijzonder explosief kon zijn (voor ons niet helemaal onvoorstelbaar). En het gebrek aan religie, atheïsme, werd al helemaal als levensgevaarlijk gezien. De toen heersende natuurkunde, die van René Descartes, kwam daar echter verdacht dicht bij in de buurt. Descartes beschreef het heelal als een gigantische machine, die geheel op eigen kracht draaide. God had die machine misschien geschapen, maar speelde daarna geen rol meer. Newton kon dit wereldbeeld niet accepteren. Hij maakte het zijn levenswerk om theorieën te ontwikkelen waarin God wel aan de touwtjes trok – bijvoorbeeld via een ongrijpbaar instrument als de zwaartekracht, een kracht die immers ‘iets’ nodig had om overgebracht te worden. Newton zei dat hij niet wist wat dat ‘iets’ was, maar het moest een onzichtbare macht zijn, die in de hele schapping opereerde. Het is duidelijk waar hij aan dacht. Hiermee is niet gezegd dat zwaartekracht zomaar een verzinsel is. En ook niet dat je gelovig moet zijn om het begrip te gebruiken (latere natuurkundigen haalden God weer uit Newtons wereldbeeld). Maar wel dat de natuurkunde die jij op school leerde voor een deel gevormd is door godsdienstkwesties uit de zeventiende eeuw en de religieuze gedrevenheid van Newton. Onze wetenschap is als een stad. Als je even verder kijkt dan de glimmende etalages, zie je dat het een samenraapsel is van elementen uit verschillende tijden. Een kerk uit de middeleeuwen, een woonwijk uit de jaren 20, een kantoorgebouw uit 1970. Wie met deze blik door de straten loopt, kan een stad lezen als het voortbrengsel van de geschiedenis. Zo is het ook met onze kennis. Abstracte wiskunde? Een creatie van de Romantiek, toen rusteloze zielen de waarheid in zichzelf gingen zoeken. Ruimtevaart?

128 Powers of Knowledge

Een product van de Koude Oorlog. En wat te denken van Darwins evolutietheorie met haar ‘struggle for life’ en ‘survival of the fittest’? Het is geen wonder dat die ontstaan is in Victoriaans Engeland: de eerste industriële samenleving, waar competitie het hoogste goed was en marktwerking alleen maar tot vooruitgang leek te kunnen leiden. Is het misschien daarom dat Darwins ideeën vandaag opnieuw zo populair zijn? STS laat zien dat wetenschap een onderdeel is van de geschiedenis, van de cultuur, om de eenvoudige reden dat het mensenwerk is. Mensen maken kennis, en dat doen ze met de ideeën en middelen van hun tijd. Mocht je nog twijfelen over wat je straks wil gaan studeren, laat je dan ook niet afschrikken door de zogenaamde kloof tussen alfa en bèta, tussen natuur- en cultuurwetenschappen. Ze draaien allemaal om mensen. En met een fris brein en een open blik kun je er prima tussen overstappen. Vraag dat maar aan Wiebe.

129

Powers of Knowledge

STS AND THE UNDERSTANDING OF RISK

Frederic Bouder

The study of risk has known a prodigious development over the past 50 years or so, highlighting our readiness to take risks in order to secure benefits as well as increasing anxieties about new ‘Frankenstein’ technologies.

When STS meets Risk Analysis Risk is often defined as an estimate of likelihood X consequence. Risk really surfaced in the early days of naval exploration and trade. Around 1750 BC the Babylonians had already developed a pioneering insurance scheme - recorded in the Code of Hammurabi -to ensure sailing merchants against the risk of shipwreck. The so-called Age of Discovery from the end of the 15th century brought this approach to a new dimension. As Europeans ventured on the Oceans it became important to estimate how safe was the transatlantic journey bringing precious metals and goods back to Europe. As such risk became closely intertwined with narratives of entrepreneurial endeavor, closely linked to optimistic ideals of adventure and progress. Risk was thus not only associated with possible harm, but also importantly entailed promises for future gains. With the emergence of contemporary ‘risk society’ in which people have become less secure about the future, technological innovation has increasingly been perceived as worrisome. In all fairness competing science ‘stories’ are stressing both the benefits and the negative consequences of technologies. News outlets are filled with stories of wonder drugs and terrible failures. Yet, after so many high-profile disasters- from the Bhopal gas tragedy to the Mad Cow Crisis (or Bovine spongiform encephalopathy)- many people have lost trust in Scientists and Governments. Should I worry about the nuclear waste incinerator that is being built in my backyard? About the genetically modified organisms that populate my diet? About the side effects of my medicines? About nanoparticles in new sunscreens? In this day and age risk conceptualisations have often drifted away from individual and social benefits towards an emphasis on adverse outcomes. Many public controversies revolve around scientific uncertainties and the harm that technologies may bring. To underline that a particular risk may come with large societal benefits is not an easy line to take. In other words, there appears to be a disincentive to collectively undertake risky activities that could potentially have high rewards. As a result, there is a chiasm between how technological innovators and developers talk about risks and how many laypeople perceive risks. The danger for STS scholars who are studying the impact of science and technology on human health and the environment would be to simply oscillate between these two positions. Instead, they have a lot to contribute by reflecting on the ups and downs of technology. The Society for Risk Analysis’s glossary defines risk as a ‘’systematic process to comprehend the nature of risk and to express the risk, with the available knowledge’’.

131 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

At its most basic level risk analysis has been conceptualised as a two-step endeavor: risk assessment aims to identify, evaluate, and measure the probability and severity of harm (i) ; and risk management aims to decide what to do with this information (ii). A traditional statement is that risk assessment and management rests on rational analysis methods. The critical input of toxicology, probabilistic methods, the formal weighing of costs, risk and benefits has led to the belief that risk is an expert matter that should be delegated to specialists. Yet, as ‘’normal science’’ is limiting, so is ‘’normal risk analysis’’. What about the values and biases that may interfere with risk assessment and risk management? What about people’s perceptions and preferences? Risk is ‘tangible’ and subject to probabilistic assessment; but risk is also ‘perceived’ and subject to contingent interpretation. Importantly, normal risk analysis also fails to address the anxious and sceptic public perceptions that frame risk as a negative experience. Over the course of the past decades, a significant body of work has emerged, which tries to balance the promises of science and technological development with their potential harmful consequences for health or the environment. An expert-led approach that focuses entirely on eliminating negative consequences cannot achieve this balancing goal. On the other hand, the goal may be achieved by an approach that puts individual and social preferences at the centre. Perception and communication studies therefore play a central role to move away from the expertocratic model. They create the conditions of an expert-lay risk dialogue that helps member of society make better decisions for themselves. Perceptions play a central role for shaping views about risks and benefits as well as risk acceptance. An entire branch of risk analysis has uncovered the drivers of risk perception. It is now well-established that risk perceptions and social preferences vary between activities and that it becomes therefore crucial to factor perception drivers into decision making and sensible risk communications. While experts tend to focus primarily on rationalisations of expected harm, including likelihood and magnitude of death, other factors, some of them positive, also shape lay perceptions: a perceived benevolence of nature, a sense of security when situations look familiar, voluntary and controllable, or concerns for the vulnerable (e.g. children), to highlight only a few critical examples. Understanding these variables can help to develop a more nuanced approach to risk. Engaging with people’s fears as well as biases may, paradoxically, help to return to a more optimistic attitude towards risk-taking. Maybe STS scholars would like to explore these avenues.

More questions than answers for the future One of the starting points of the science and technology studies (STS) perspective on science is that claims of scientific ‘’objectivity’’ and ‘’rationality’’ are erroneous and naïve, if not dubious. Science should be taken as socially conditioned and constructed rather than objective representations of nature. ‘’Normal science’’ typically fails to account for the production of facts by scientists, much similar to technologies, which

132 Powers of Knowledge are more than mechanistic solutions. Technological innovations often result from more or less conscious choices that are situated in social, political, historical and anthropological contexts. Their study tells us much about how humans and societies are organised and how they envisage their future. These fundamental assumptions are of crucial importance for the understanding of so-called natural hazards as well as technological risks. Who are the risk creators and who are the risk bearers? Who is vulnerable and who is resilient? Why? How can systems and societies shape different trajectories? STS Scholars have indeed been active at exploring and analysing how different relationships to scientific and technological uncertainties shape different outcomes.

Suggestions for further reading Bernstein, P. (1996). Against The Gods: The Remarkable Story of Risk. New York: John Wiley & Sons. Bouder, F., & Löfstedt, R. (Eds.). (2013). Risk. Major Works Series Vol 1-4. Oxon: Routledge.

133

Powers of Knowledge

HET VERLEDEN VAN DE TOEKOMST

Rein de Wilde

Over de toekomst zal steeds meer worden gepraat, voorspelde Nederlands eerste ‘futuroloog’ Fred Polak meer dan een halve eeuw geleden. Dat heeft hij goed gezien. Je kunt de laatste jaren geen krant meer opslaan, geen televisie aanzetten, geen digitale berichtendienst als NU.nl meer volgen, of men heeft het over de maatschappij van morgen, de lange-termijn ontwikkeling van de wereld of de technologische innovaties die in het verschiet liggen. Zal ons voedsel steeds duurder worden, maar olie goedkoper? Zal de atmosfeer al maar warmer worden en het terrorisme steeds brutaler? Zullen robots ons veel werk uit handen nemen en blijven we tot zelfs boven de honderd gezond? Zowel de vrees voor negatieve trends als onze fascinatie voor allerlei beloftevolle ontwikkelingen zijn langzamerhand even grenzeloos als de toekomst zelf. Toch weten we vaak niet hoe we de profetieën van 'trendwatchers' en andere zogenaamde toekomstkenners moeten beoordelen. Hoe kunnen we het kaf hier van het koren scheiden? Op het einde van de vorige eeuw was men bijvoorbeeld erg onder de indruk van de opmars van het internet en hoorde je alleen maar positieve voorspellingen. In de 21e eeuw zouden we altijd en overal met iedereen in contact staan. Daardoor zouden op den duur ook conflicten tussen volken en naties verdwijnen. Aan internetfraude of het hacken van data, dacht men niet. En dat meer communicatie evenzeer tot meer ruzie kan leiden, dat waren de internetoptimisten ook even vergeten. Beetje naïef? Jazeker, maar besef wel dat niets zo moeilijk is als het juist voorspellen van de toekomst. Waarom is dat eigenlijk zo lastig? Blijven we bij het voorbeeld van technische innovaties: waarom lukt het zelfs bij zoiets concreets als een nieuwe techniek vaak niet om de groei of toepassing ervan goed te voorspellen? Techniekhistoricus Nathan Rosenberg doet ons daarvoor vier redenen aan de hand: 1. Is een techniek succesvol dan krijgt ze na verloop van tijd bijna altijd nieuwe, onvoorziene functies. Een hamer is bedoeld om te spijkeren, maar kent in potentie veel meer toepassingsmogelijkheden. Dit ‘potentiële gebruik’ -dat soms het bedoelde gebruik in de schaduw stelt- laat zich echter nauwelijks voorspellen; daarvoor zijn -zeker tegenwoordig- innovaties en hun toepassings- omgevingen veel te complex. Meer dan een eeuw geleden, toen de (vaste) telefoon populair werd, werden telefoniebedrijven verrast door de snelle groei van het niet-zakelijke telefoonverkeer. Meer recent had men de populariteit van het SMS-en niet voorzien, en -vlak daarop- ook niet de bijna even snelle neergang daarvan, dit vooral als gevolg van de opmars van, ook door niemand voorziene, gratis communicatie 'apps' zoals WhatsApp. 2. Het succes van een uitvinding is afhankelijk van ‘complementaire‘ uitvindingen. Voorspellingen die gaan over de toekomst van onze samenleving hebben vaak een duidelijk conditioneel karakter oftewel een 'mits' clausule. Die olieprijs, ja die

135 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

zal blijven dalen, mits er geen oorlog uitbreekt. De economie, oh die zal blijven groeien; tenminste, mits de Europese Unie niet uit elkaar valt. Enzovoort. Het lot van een uitvinding is net zo afhankelijk van allerlei 'mitsen'. Dat kunnen maatschappelijke ontwikkelen zijn (blijft de economie het goed doen of niet bijvoorbeeld), maar het lot van een nieuwe techniek kan evenzeer afhangen van hoe het andere technologische innovaties vergaat. Het is vaak zo dat een nieuwe techniek pas ‘werkt’ als ook een of meer andere uitvindingen zijn gedaan. Daarbij doet zich regelmatig het probleem voor dat die ‘complementaire’ uitvindingen nog helemaal niet bestaan. Elektrische auto's hebben een geweldige toekomst, mits het lukt veel betere accu's te ontwikkelen dan de huidige. Maar juist van deze accu-innovatie weten we niet hoe snel die vorderingen weet te maken. Nog een voorbeeld, van wat langer geleden, waarin een 'mits' juist onverwacht wegvalt en er zo een toepassing in het verschiet komt die eerst letterlijk onzichtbaar was. Ingenieur Charles Townes ontwikkelde in de jaren vijftig van de 20e eeuw een apparaat dat optische frequenties kon versterken en dat bleek achteraf een belangrijke doorbraak in de ontwikkeling van de lasertechnologie (hij kreeg er uiteindelijk de Nobelprijs voor). Maar Townes werkte toentertijd bij de telefoonfirma Bell, en daar waren zijn bazen niet bijster enthousaist: ze willden op zijn vinding niet eens patent vragen. De uitvinding zou van geen enkel belang zijn voor de telefoonindustrie. In eerste instantie ook een logische beslissing, want de directie van Bell Labs had er geen vermoeden van dat de glasvezeltechnologie snel daarna zou opkomen. En zonder die nieuwe technologie hadden lasertechniek en telefonie inderdaad niets met elkaar te maken. Pas in het licht van de nieuwe wijsheid achteraf is de beslissing van Bell Labs dus een dom besluit. 3. Of een nieuwe techniek uiteindelijk succesvol is, hangt niet alleen van de techniek af, maar wordt ook door veel andere factoren bepaald. Het meest snelle passagiersvliegtuig voor lange afstanden is nog altijd de Concorde. Maar vliegen doet dit technisch geavanceerde toestel niet meer. Na een tragische crash in juli 2000 werd de hele vloot aan de grond gehouden. Uiteindelijk zouden de Concordes nooit meer vliegen, niet zozeer vanwege dat ene ongeluk, maar vooral om bedrijfs-economische redenen. Het werd het Frans- Britse toestel definitief verboden om over het vaste land van de Verenigde Staten te vliegen, zodat alleen de (verlieslijdende) route Parijs/London -New York overbleef. Niet- technische zaken of omstandigheden kunnen natuurlijk ook positief uitpakken. De telegraaf, die je achteraf de voorloper van de telefoon kunt noemen, was een uitkomst op zee, wat ook spoorde met de verwachtingen van de uitvinder ervan, Marconi, die dacht dat deze eerste draadloze manier van communiceren alleen op stoomschepen ingang zou vinden. Dat bleek te beperkt gedacht. En gelukkig maar voor hem, want succesvol werd de ‘wireless’ pas nadat iemand op het idee kwam er ook aan

136 Powers of Knowledge

land gebruik van te maken, in eerste instantie voor het overseinen van.... sportuitslagen! 4. De toekomst moet altijd concurreren met het verleden en de uitslag van die strijd staat niet bij voorbaat vast. De toekomst volgt wel op het verleden, maar dat wil niet zeggen dat het verleden ophoudt te bestaan. De typemachine heeft potlood en papier niet verdrongen, en ook de computer is daar niet in gelaagd. Radio is nog springlevend, ook al hebben we inmiddels TV, YouTube en Spotify. En munt- en papiergeld wil maar niet verdwijnen ook al zitten onze zakken vol betaalkaarten. Verrassend is dat terwijl thuis films kijken steeds gemakkelijker is geworden, niettemin het bioscoopbezoek de laatste jaren juist weer toeneemt. Bij nagenoeg alle innovaties geldt dat vooraf niet goed is in te schatten in welke mate ze oude technieken of gewoontes aan de kant weten te schuiven. Vier redenen dus waarom we de toekomst slecht kunnen voorspellen, ook als het om heel concrete innovaties gaat. Nu de vervolgvraag: als het voorspellen van de toekomst zo enorm lastig is, waarom stoppen we daar dan niet mee? Waarom niet wat meer over het heden spreken of desnoods terugblikken op vroeger, in plaats van ons over te geven al dat gespeculeer over de toekomst? Wel, het antwoord heeft met onze behoeftes te maken. Ook al is het praten over de toekomst vaak een en al speculatie, we kunnen niet zonder. Vooruitkijken is een noodzaak, zeker voor hedendaagse, moderne mensen. Voorspellingen en verwachtingen geven ons leven richting, zoals een religieus geloof dat ook doet. Bovendien hoort het scheppen van verwachtingen bij de kunst van het innoveren. Wie bijvoorbeeld financiële steun voor een nieuw project wil verwerven, moet allerlei beloftes doen omtrent de te verwachten kwaliteit en winstpotentie van het nog te ontwikkelen product. Daarbij kan het geen kwaad het eigen project zo te presenteren dat het aansluit bij op dat moment populaire toekomstbeelden. Als politici smachten naar milieuvriendelijke techniek, benadruk dan dat aan die vraag kan worden voldaan mits de overheid de innovatie financieel steunt. Toch kunnen we meer en minder blind gehoor geven aan onze behoeften. En daar precies ligt voor techniekhistorici en STS-onderzoekers een kans: hun missie is niet ons het speculeren over de toekomst af te leren (wat ze nooit zou lukken), maar wel om ons toe te rusten met inzichten die ervoor kunnen zorgen dat we al die profetieën minder snel voor zoete koek aannemen. Waar zij die inzichten vandaan halen? Onder andere door goed 'achterom' te kijken, naar de geschiedenis van de toekomst. Van die geschiedenis is te leren omdat er bij het voorspellen van de toekomst bijna altijd dezelfde soort denkfouten worden gemaakt, zowel vroeger als nu. Techniekhistoricus Joseph Corn onderscheidt er drie en heeft ze ook een naam gegeven. 1. Om te beginnen de veel gemaakte totale revolutie fout: in dit geval veronderstel je dat een nieuwe techniek ons hele leven ingrijpend zal veranderen. Zo dacht men in de jaren vijftig dat atoomenergie een compleet

137 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

nieuwe tijd zou inluiden, een tijdperk van overvloed en ongekend veel vrije tijd. Dit idee van een totale ommekeer, het voortdurend hopen dat morgen alles anders zal zijn dan gisteren, is altijd een prominent motief geweest in het denken over de toekomst. In de jaren zestig van de 20ste eeuw dacht men werkelijk dat binnen afzienbare tijd robots al het gewone werk zouden overnemen en dat wij ons hele leven zouden (kunnen) blijven studeren. 2. Maar ook de tegenovergestelde fout wordt vaak gemaakt, door Corn de veronderstelling van sociale continuïteit genoemd. Dit is de neiging om nieuwe technologie primair op te vatten als een verbeterde versie van bestaande technologie. De spoorweg zag men eerst als louter een verbeterde vaarweg, de auto als niet meer dan een verbeterde koets, en de stofzuiger als een goedkope dienstmeid. Wie zo redeneert onderschat vaak de sociale reikwijdte van innovaties. Zo zijn mede vanwege de auto mensen verder van hun werk gaan wonen en vakanties er heel anders uit gaan zien. 3. Beide bovenstaande fouten maak je des te sneller wanneer je geloof hecht aan de mogelijkheid van een zogenaamde technologische fix. Dat wil zeggen, het idee dat een bepaalde innovatie in één klap een hardnekkig probleem kan oplossen. Het resultaat van deze redeneerfout is vaak een te zonnig toekomstbeeld, waarin alle accent valt op de verbeteringen die het nieuwe ons brengt. Dat innovaties ook nieuwe problemen kunnen oproepen, wordt dan vaak gemist. Dankzij laptop en Wifi kun je nu overal werken, in de trein en zelfs op plein en strand: een stap vooruit nietwaar? Nu ja, totdat je erachter komt dat collega's ineens verwachten dat je op die plekken ook inderdaad aan het werk en dus altijd bereikbaar bent! Goed beschouwd ligt aan alle drie denkfouten hetzelfde misstand ten grondslag: de neiging om bij voorbaat aan een innovatieve techniek of een nieuw apparaat één vaststaand, gefixeerd effect toe te schrijven. Het internet maakt van de wereld een overzichtelijk dorp? Of is het effect meer een soort chaotische stad? Dit is een verkeerd dilemma, leren STS-onderzoekers ons. Internet doet meerdere dingen met de wereld en omgekeerd is ook het internet niet één, vaststaande technologie. Het kent inmiddels talloze toepassingen en beïnvloedt ons leven op velerlei manieren: een veelvoud van effecten kortom, en bijna allemaal onvoorzien. Ten slotte: hoe kunnen we, samenvattend, voorspellingen en verwachtingen beter op waarde te schatten? Drie aanwijzingen helpen je op weg. 1. Vraag je bij uitspraken over de toekomst steeds af: wie doet deze voorspelling en waarom? Soms ontmasker je zo alleen goede bedoelingen, maar soms stuit je bij dit doorvragen op belanghebbenden die een bepaald product (en de toekomst die daarbij hoort) slim proberen te verkopen. 2. Realiseer je, nog beter dan voorheen, dat toekomstige ontwikkelingen, zelfs van zoiets ‘hards’ als techniek, altijd complexer en ongewisser zijn dan je in eerste instantie zou denken. En dat ze dus ook onvoorspelbaarder zijn dan je graag zou willen.

138 Powers of Knowledge

3. Ga op excursie naar de geschiedenis van de toekomst. Kennis van dat verleden maakt je gevoelig voor historische denkfouten, zoals het overschatten of juist onderschatten van de maatschappelijke effecten van een nieuwe techniek.

Leestips Corn, J. J. (1986). Imagining tomorrow: History, technology, and the American future. Cambridge, MA: MIT Press. de Wilde, R. (2000). De voorspellers: een kritiek op de toekomstindustrie,. Amsterdam: De Balie. Rosenberg, N. (1998). Uncertainty and technological change. In D. Neef, et al. (Eds.), The Economic Impact of Knowledge (pp. 17-34). Boston: Butterworth Heinemann. Silver, N. (2012). The Signal and the Noise: The Art and Science of Prediction. London: Allen Lane.

139

Powers of Knowledge

CO-PRODUCTIE

Rik Wehrens

Wetenschap en samenleving Wie het nieuws volgt, zal het misschien niet eens meer opvallen hoeveel zaken te maken hebben met wetenschap en technologie. Een willekeurige greep uit de kranten op de dag dat ik dit stuk schrijf, maakt dat al duidelijk. De Volkskrant bericht over de overeenstemming die Opec (een organisatie voor olie-exporterende landen) in Algiers heeft bereikt over het beperken van de olieproductie. Hoewel de lagere productie de olieprijs omhoog lijkt te stuwen (de prijs steeg in enkele uren met bijna 6 procent), blijven analisten sceptisch. Zo zien onderzoekers in dienst van Goldman Sachs geen reden om hun verwachtingen voor de olieprijs in 2017 aan te passen (De Volkskrant, 29- 09-2016). In het NRC lezen we (onder de rubriek “Tech en media”) een recensie van de manier waarop het onderzoeksteam MH17 zich in de media presenteert. Volgens de auteur is het een verademing als de journaals en de talkshows gewoon de feiten benoemen en de twijfelzaaiers in het stof laten bijten (NRC, 29-09-2016). Wat volgt is een lofzang op de autoriteit waarmee het onderzoeksteam zijn resultaten presenteert en staaft door “karrevrachten informatie”. Dat wordt als bijzonder fijn gezien in een tijdsgeest waarin social media elk feit in twijfel trekken en er zelf gefabriceerde feiten, of op z’n minst gerede twijfels, tegenover plaatsen. Dergelijke nieuwsberichten maken duidelijk hoezeer onze samenleving is doordrongen van wetenschap en techniek. Wetenschappelijke kennis en technologische ontwikkelingen zijn zodanig intiem verbonden met vrijwel alle aspecten van ons dagelijkse leven, dat we er bijna niet eens meer bij stilstaan. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de economische voorspellingen die door wetenschappers worden gedaan tijdens het ‘doorrekenen’ van de plannen van politieke partijen. Te denken valt ook aan de morele discussies die ontstaan door nieuwe mogelijkheden om je ongeboren kind te laten onderzoeken op veel voorkomende aandoeningen. Of denk aan vragen rondom de status van bewijsmateriaal dat door middel van nieuwe genetische onderzoeksmethoden in rechtszaken wordt gebruikt. In alle voorbeelden zien we terug hoezeer wetenschap en technologie de maatschappij vormen. Het omgekeerde is echter evengoed het geval. Maatschappelijke ontwikkelingen vormen immers net zo goed de ontwikkeling van wetenschap en technologie. Zo kunnen patiënten zich mobiliseren en ervoor zorgen dat hun ervaringskennis onderdeel wordt van officiële ziekteclassificaties, zoals nu bij ME lijkt te gebeuren (De Telegraaf, 27-09-2016). Sociale groepen oefenen invloed uit op het eigenlijke design en gebruik van nieuwe technologieën. En daar komt nog bij dat technologieën soms op een geheel andere manier gebruikt worden dan de designers voor ogen hadden (het internet is een mooi voorbeeld).

141 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Hoewel de verwevenheid van wetenschap en technologie met onze cultuur een van de centrale uitgangspunten van STS vormt, wordt er toch nog in veel vakgebieden gedacht dat wetenschap volledig los staat van de maatschappij. Dat is ook het beeld dat lang heeft bestaan: de wetenschapper als een beetje een wereldvreemd type, die zich het liefst opsluit op zijn zolderkamer om van daaruit in alle rust te reflecteren op de wereld. Ook binnen de gezondheidszorg bestaat een dergelijk beeld. Zo is er veel aandacht voor de ‘kloven’ tussen wetenschappers en beleidsmakers. Die worden vaak gezien als elkaars tegenpolen, haast alsof het verschillende wezens zijn. Als onderzoekers van Mars komen, dan zijn de beleidsmakers afkomstig van Venus. We kennen allemaal de stereotyperingen wel. Beleid is bureaucratisch en onderzoek komt uit de ivoren toren. Terwijl beleidsmakers liever gisteren dan vandaag antwoord hebben op beleidsvragen, nemen onderzoekers eindeloos de tijd. En terwijl beleidsmakers liever een duidelijk en helder antwoord krijgen op hun vragen, zijn onderzoekers er vooral in bedreven om tot zes decimalen achter de komma precies te willen zijn, of om juist meer problemen dan antwoorden te formuleren. Beide bloedgroepen spreken dus als het ware een andere taal. Dat zou ook kunnen verklaren waarom de resultaten van zoveel onderzoek 'op de plank' blijven liggen of in bureaulades stof liggen te happen. Vanuit deze insteek is het belangrijkste probleem dat er haast onoverbrugbare kloven lijken te bestaan tussen de wereld van de wetenschap en de wereld van beleidsmakers.

Co-productie Het is echter de vraag in hoeverre het beeld dat in de gezondheidszorg lijkt te bestaan – het beeld dat wetenschappers en beleidsmakers zich in verschillende werelden bevinden – ook wel een realistische weergave van de dagelijkse praktijk is. Zijn de grenzen tussen wetenschap en beleid wel zo hard? Hebben we inderdaad te maken met heel verschillende culturen? Of zijn er wellicht andere verklaringen te vinden voor de verschillen en ‘kloven’ die men ervaart? Het wetenschap- en techniekonderzoek neemt immers als uitgangspunt dat in de huidige maatschappij wetenschap en samenleving (en dus ook beleid) zodanig met elkaar verweven zijn dat we deze domeinen niet afzonderlijk van elkaar kunnen bestuderen. Daarnaast wordt in het wetenschap- en techniekonderzoek sterk afstand genomen van het idee dat de invloed van wetenschap en technologie op onze samenleving eenzijdig zou zijn. Het vakgebied benadrukt juist dat wetenschap en technologie óók door sociale praktijken gevormd worden. Hoe kan het dan dat het in de ervaring van veel mensen toch erop lijkt dat de domeinen van wetenschap en beleid zo ver uit elkaar liggen? Het theoretische concept ‘co-productie’, dat binnen het wetenschap- en techniekonderzoek is ontwikkeld, biedt als het ware een alternatieve bril om de relaties tussen wetenschap en beleid mee onder de loep te leggen en dergelijke vragen beter te begrijpen. De term ‘co-productie’ is ontwikkeld door Sheila Jasanoff. Volgens haar is het onmogelijk om de manier waarop we de wereld bestuderen (door middel van

142 Powers of Knowledge wetenschappelijk onderzoek) en weergeven (bijvoorbeeld in wetenschappelijke modellen) los te zien van de manieren waarop we zelf kiezen om in die wereld te leven (denk aan het beleid dat overheden ontwikkelen om de samenleving vorm te geven). Co-productie richt zich dus op hoe onderzoek en beleid gezamenlijk en in interactie met elkaar vorm krijgen. Vanuit het idee van ‘co-productie’ kan men vraagtekens plaatsen bij het traditionele zwart-wit onderscheid tussen wetenschap en beleid, waarbij ‘feiten’ worden toegeschreven aan de wetenschap en ‘waarden’ aan beleid. In plaats daarvan wijst co- productie juist op de constante verwevenheid tussen wetenschappelijke inzichten en de normen en waarden die wij als samenleving vanzelfsprekend vinden. Wetenschap staat niet los van de samenleving, wil Jasanoff hiermee zeggen. Enerzijds bedoelt zij hiermee dat wetenschappers zelf onderdeel zijn van sociale groepen en praktijken, met hun eigen regels, normen, waarden en gebruiken. Anderzijds bedoelt zij dat we ons in de dagelijkse praktijk niet passief aanpassen aan nieuwe wetenschappelijke kennis en technologie, maar dat wij hier mede betekenis en vorm aan geven.

Wat levert het begrip ‘co-productie’ aan inzichten op? Binnen het wetenschap- en techniekonderzoek zijn er heel wat studies geweest naar het samenspel tussen wetenschappers en beleidsmakers. Veel van dat onderzoek heeft zich gericht op de werkwijze van allerlei adviesorganen of netwerken die zich als het ware op de grens van beide werelden lijken te bevinden. Zo hebben Roland Bal, Ruud Hendriks en Wiebe Bijker een etnografische studie gedaan naar de Gezondheidsraad – een van de belangrijkste wetenschappelijke adviesorganen van de Nederlandse overheid. Zelf heb ik onderzoek gedaan naar langdurige samenwerkingsverbanden in de publieke gezondheidszorg – de zogeheten Academische Werkplaatsen. Wanneer we dergelijke adviesorganen analyseren vanuit de bril van ‘co-productie’, dan valt op dat het strikte onderscheid tussen wetenschap en beleid vaak vooral op papier bestaat. In de dagelijkse praktijk blijkt er veel meer sprake te zijn van een onderlinge wisselwerking. Dat komt doordat adviesorganen als de Gezondheidsraad als het ware op een koord dienen te balanceren. Enerzijds moeten zij voldoende afstand hebben van beleidsmakers, om te voorkomen dat zij het verwijt van belangenverstrengeling krijgen. Anderzijds moeten zij nabij genoeg zijn om te kunnen weten wat er speelt en te kunnen anticiperen op hoe een adviesrapport gaat ‘landen’ bij beleidsmakers. Hoe slagen dergelijke adviesorganen daar nu in? Wat veel wetenschap- en techniekonderzoek heeft laten zien, is dat het creëren van afstand als het ware ‘voor de bühne’ gebeurt. Het is een ‘front stage’-verhaal dat wordt uitgedragen om op die manier legitimiteit te creëren. Tegelijkertijd is er ‘achter de schermen’ veel meer ruimte om gezamenlijk te onderhandelen. Kortom: de grenzen tussen wetenschap en beleid blijken helemaal niet in beton gegoten, maar blijken ‘achter de schermen’juist behoorlijk kneedbaar te zijn. Het voordeel van zo’n perspectief is dan ook dat het ons in staat stelt om verder te kijken dan het ‘officiële verhaal’. Zo valt beter te begrijpen waarom de

143 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS grenzen tussen wetenschap en beleid voor legitimiteitsdoeleinden vaak veel strikter worden gepresenteerd dan zij in de praktijk zijn. Terwijl het klassieke beeld is dat de autoritaire wetenschapper (liefst in witte jas) zijn kennis deelt met beleidsmakers, die vervolgens op basis van die kennis beslissingen nemen, blijkt er in de praktijk vaak al heel wat coördinatiewerk achter de schermen plaats te vinden. Hoewel we hiermee misschien denken aan ‘achterkamertjespolitiek’, blijken dit soort informele uitwisselingen heel waardevol te zijn. Ze helpen in het bereiken van compromissen en het doorvoeren van aanpassingen (zowel in onderzoeksdesigns als in beleid) die niet mogelijk zouden zijn wanneer er in volledige openheid over onderhandeld zou moeten worden. Het concept van ‘co-productie’ helpt dan ook om beter te begrijpen hoe onderzoek en beleid gezamenlijk en in interactie met elkaar geproduceerd worden. Hoewel de term misschien anders doet vermoeden, gaat co-productie niet automatisch uit van consensus tussen de betrokken personen. Integendeel: zoals de term binnen STS wordt gebruikt, richt co-productie zich juist expliciet op wat we de ‘micro-politiek’ van samenwerking kunnen noemen: het verkennen van hoe de dynamische grenzen tussen wetenschap en beleid gevormd worden en voor welke doeleinden. Die grensbepaling is niet neutraal. Wij hechten als samenleving immers veel waarde aan de wetenschap. Een belangrijke vraag die binnen STS gesteld wordt, is dus waar het domein van beleid ophoudt en waar het domein van de wetenschap begint. Maar ook: wie bepaalt deze grens en wordt deze grens door alle partijen als acceptabel gezien? Zoals de bovengenoemde voorbeelden laten zien, zijn dat vragen die dagelijks relevant zijn in onze samenleving, waarin wetenschap een onlosmakelijk onderdeel is van overheidsbeleid, maar even vaak bekritiseerd wordt.

Leestips Bal, R. A., Bijker, W. E., & Hendriks, R. P. J. (2002). Paradox van wetenschappelijk gezag. Over de maatschappelijke invloed van adviezen van de Gezondheidsraad. Den Haag : Gezondheidsraad. Jasanoff, S. (Ed.). (2004). States of knowledge: the co-production of science and the social order. London: Routledge. Wehrens, R. L. E., Bekker, M. P. M., & Bal, R. A. (2014). Op het scherp van de snede: academische werkplaatsen balanceren tussen coördineren en verantwoorden, pp. 24-31. In M. Jansen, K. Burhenne & M. Middelweerd (Eds.). Hoge hakken in de klei: Verankering van de Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid kansrijk in een ondernemende GGD. Geleen: Academische Werkplaats Publieke Gezondheid/GGD Zuid Limburg.

144 Powers of Knowledge

DEMENTIE EN DE ETHIEK VAN ETNOGRAFISCH ONDERZOEK: DE CLOWN, DE ANTROPOLOOG EN HET ERCIC

Ruud Hendriks

Clown over de vloer Wie er als zeventienjarige een grootouder komt bezoeken of stage loopt, komt in het verpleeghuis voor mensen met dementie soms voor een verrassing te staan. Wie verwacht er nu een clown aan het verpleeghuisbed? De clown, toonbeeld van levendigheid, staat haaks op het huidige, somber stemmende beeld van de verpleeghuiszorg. Voor een onderzoeker als ik is zo’n schijnbare tegenstelling spannend. Wat doet zo’n clown op de afdeling psychogeriatrie? Om op die vraag antwoord te vinden, heb ik mij ondergedompeld in de wereld van de miMakker – een clown die zich heeft gespecialiseerd in het contact met mensen met dementie. Ik deed dat op eenzelfde manier als antropologen met culturen ver weg: door als vreemde binnen te komen en de clownsopleiding te volgen, en later ook in de zorgpraktijk, raakte ik langzaam vertrouwd met de wereld van miMakkus. Als aspirant- clown leerde ik van alles over leegmaken en aarden, openstaan voor emoties, de kunst van het overdrijven en andere clownstechnieken die in de communicatie met mensen met dementie van waarde zijn. Dat ik slechts matig getalenteerd bleek als clown was voor mij als onderzoeker een zegen: het maakte me attent op wat normaal gesproken verborgen blijft. Zo vond ik het moeilijk om ‘uit mijn hoofd’ te komen en me over te geven aan de situatie. Maar juist daardoor zag ik hoe nodig dat is om contact te krijgen en hoe buitengewoon als dat wél lukt. Neem de ontmoeting van de clown Fien en mevrouw Vriends. Die verloopt deels stroef omdat mevrouw Vriends afhoudend reageert op Fiens uitnodiging tot contact. “Ga maar weg...” vertelt ze Fien. Maar in plaats van die reactie op te vatten als een teken van onwil, kijkt Fien of mevrouw Vriends mogelijk wel contact wil maar niet kan maken. Toestemming vraagt de miMakker door middel van ‘afstemming.’ Door op de tast mee te gaan in hoe de ander fysiek, emotioneel, zintuiglijk in zijn vel zit, leert de clown subtiele signalen te lezen. Door zorgvuldig af te stemmen, bijvoorbeeld op het ritme van iemands ademhaling, probeert de clown dichterbij de ander te komen: In welke sfeer zit mevrouw Vriends? Welke emotie heeft haar reactie? Is zij angstig of somber? Kan Fien daarin meegaan? Kan zij haar stemming mogelijk ombuigen? Instemming kan zich gaandeweg ontvouwen in dit contact, dat mevrouw Vriends een gelegenheid biedt – vertrouwen, interesse, rust, aandacht, nabijheid – waarin haar voorkeur zich kan vormen en weerklank kan vinden. Misschien wel voor het eerst in

145 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS dagen of weken. Die instemming kan ook altijd nog weer in een afwijzing veranderen, weet een van de clownsdocenten. En omgekeerd. Wat wil de bewoner? Door zo goed mogelijk af te stemmen moet de miMakker daarachter zien te komen. Dat is moeilijk omdat het over een uur alweer anders kan zijn. (Rauh 2013, 34)

Informed consent Tot zover de clown en haar manier van afstemming. Ik denk dat we van die clown iets kunnen leren voor een ander probleem, waarmee onderzoekers steeds meer te maken hebben. In ons onderzoek proberen mijn collega’s en ik de inbreng van mensen met dementie altijd serieus te nemen en het onderzoek met hun instemming doen. Maar hoe doe je dat en hoe garandeer je dat? Voor dat laatste worden tegenwoordig procedures bedacht, maar zijn dat de goede voor elk onderzoek? Inbreng van mensen met dementie aan onderzoek over het leven met dementie is belangrijk. Als patiënt ervaren zij wat het betekent om met dementie te leven. Hun bijdrage in onderzoek is echter helemaal niet vanzelfsprekend. Als gevolg van hun ziekte lukt het mensen vaak niet om hun gedachten te vormen en ervaringen onder woorden te brengen. Hun stem krijgt maatschappelijk weinig steun en aandacht. Als het de patiënt al lukt om te vertellen, twijfelden veel wetenschappers tot voor kort of ze zulke informatie wel konden vertrouwen. Er zijn ook ethische twijfels. Het gaat om kwetsbare mensen, is de gedachte, die je niet mag schaden. Onderzoek, bijvoorbeeld naar een nieuwe behandelmethode, levert niet alleen kennis op, maar kan voor deelnemers ook belastend zijn. Die moeten daarom in staat worden gesteld om mogelijke voor- en nadelen te overzien en alle beschikbare informatie af te wegen, voor zij een bewust besluit kunnen nemen over deelname. Aan die voorwaarde voor zogeheten informed consent zou bij dementie vaak niet kunnen worden voldaan – mensen met dementie zouden onvoldoende in staat zijn om hun belang te overzien en onafhankelijke wil te uiten. Dat roept de vraag op hoe onderzoek dat de inbreng van mensen met dementie serieus wil nemen dan wél verantwoord kan worden.

Lange tijd beperkte de eis van ethische verantwoording op basis van informed consent zich tot onderzoek waarin proefpersonen een medische interventie ondergaan of mee doen aan een psychologisch experiment. Niet dat andere soorten onderzoek geen risico’s, schade of ongemakken met zich mee konden brengen. Maar gevoelige kwesties als een zorgvuldige omgang met minderjarigen of mentaal kwetsbare personen werden vaak opgelost door vakgenoten onderling en tijdens het doen van onderzoek. Afgelopen decennia is het vertrouwen in het traditionele gezag van dokters en schoolmeesters echter flink geslonken. In de wetenschap kwamen daar geruchtmakende schandalen bij, waarbij onder meer vertrouwelijke informatie op

146 Powers of Knowledge straat kwam te liggen. Mede daardoor zijn er steeds meer regels gekomen waaraan ethisch verantwoord onderzoek moet voldoen. Maar de tendens om steeds meer vakgebieden van buiten en bovenaf te verplichten om aan dezelfde regels te voldoen, stuit ook op weerstand. Critici tekenen vooral protest aan tegen de vanzelfsprekendheid waarmee informed consent als heilige graal van verantwoorde wetenschap wordt omarmd. Zij wijzen erop dat informed consent een specifieke (klinisch-experimentele) vorm van onderzoek veronderstelt, waarin zoveel mogelijk zaken van tevoren zijn vastgelegd. Zulk onderzoek gedijt het best in een laboratoriumachtige omgeving, waar de onderzoeker zoveel mogelijk controle probeert te hebben over wat er kan gebeuren, variërend van de manier waarop proefpersonen worden bevraagd tot het uitsluiten van storende invloeden van buiten. Proefpersonen weten meestal niet of ze een echte of nepbehandeling krijgen, of welke opzet er precies achter een experiment zit, om te voorkomen dat dit van invloed is op hun reacties. Over die procedure worden deelnemers van tevoren geïnformeerd. Na afloop horen zij dan alsnog hoe het zat (debriefing).

Vreemde eend in de bijt Maar zijn zulke procedures van toepassing op elke vorm van onderzoek? Etnografisch onderzoek, bijvoorbeeld, zoals mijn collega’s en ik vaak doen, heeft een totaal andere opzet. Is informed consent daar ook een passende oplossing? Wie etnografisch veldwerk doet, zoals ik in de wereld van de miMakkusclown, gaat een duurzame sociale relatie aan met de ander. De onderlinge rolverdeling daarbij is omgekeerd aan die in het klinisch-experimentele model: leden van de onderzochte gemeenschap nemen niet zozeer deel aan een door jou gecontroleerd onderzoek, maar bepalen, afhankelijk van hoe het onderlinge contact zich ontwikkelt, in hoeverre jij als aspirant-lid tot hun wereld kunt worden toegelaten. Zij leren jou wat de belangrijke vragen en ideeën zijn waar het in hun wereld om draait. Je dompelt jezelf dus onder in een ‘natuurlijke’ sociale situatie die juist niet door jou als onderzoeker is ontworpen of wordt beheerst. Dat vraagt een open en flexibele houding – wie vasthoudt aan zijn eigen ideeën kan de cultuur van de ander nooit in diens termen leren begrijpen. Informed consent is een vreemd eend in de bijt van zulk onderzoek. Enerzijds ontbreekt het de antropoloog aan overzicht en controle die hem in staat zouden stellen deelnemers van informatie te voorzien. Informed consent veronderstelt anderzijds dat leden van de onderzochte gemeenschap onwetend en afhankelijk zijn, in plaats van in het bezit van kennis en ervaringen die zij eventueel bereid zijn met de onderzoeker te delen. De papierwinkel rond informed consent past evenmin bij etnografisch onderzoek. Als jij besluit mee te doen aan een experimentele studie moet je een formulier tekenen waaruit blijkt dat je volledig bent geïnformeerd en begrijpt wat het onderzoek behelst. Maar zo’n formele eerste stap bedreigt de zorgvuldige opbouw van een etnografische

147 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS vertrouwensrelatie waarin mensen zelf bepalen hoeveel en welke informatie ze onder welke voorwaarden met de onderzoeker willen delen. Bovendien dreigt zo’n juridische procedure de voor de antropoloog cruciale gewone gang van zaken te verstoren in de levende gemeenschap waar het onderzoek zich op richt.

Afgelopen jaar besloten collega’s en ik een nieuw etnografisch onderzoeksproject in de dementiezorg ter toetsing voor te leggen aan het Ethical Review Committee Inner City faculties (ERCIC), een universitaire commissie die bekijkt of onderzoek ethisch verantwoord is. Met een aantal van hun toetsingscriteria konden we goed uit de voeten, zoals die over bescherming van mentaal kwetsbare deelnemers tegen mogelijke risico’s en ongemak van het onderzoek. Zo is het bijvoorbeeld denkbaar dat mensen last hebben van het feit dat ze worden geobserveerd. In dat geval, schreven we onder meer, gaat hun welbevinden voor en trekken we ons terug. Andere vragen, zoals die over het bewust misleiden van deelnemers en daarbij behorende debriefing, slaan de plank helemaal mis. Ze lijken rechtstreeks afkomstig uit het medisch-experimentele model en niet van toepassing op etnografisch onderzoek. Het lastigst was de eis van informed consent. Ons project probeert ervaringen van mensen met dementie, die daarmee instemmen, in het onderzoek te betrekken. Maar we realiseren ons dat veel van hen moeite hebben om de reikwijdte van het onderzoek te begrijpen of hun eerdere instemming weer kunnen vergeten. Vanuit het standaardmodel van ethische toetsing gedacht, beschikken zij niet meer over de juridische en/of mentale capaciteiten om informed consent te kunnen geven. Voor deelname aan onderzoek is in dat geval het akkoord nodig van hun wettelijk vertegenwoordiger of eerder verleende toestemming van de betrokkene (bijvoorbeeld bij opname in het verpleeghuis). Volgens de ERCIC regels vormt dementie een speciaal probleem. Maar vanuit etnografisch perspectief bezien is afstemming met de ander altijd een uitdaging en levert dementie wat dat betreft geen uitzonderlijke en/of bij voorbaat onoverkomelijke problemen op. In plaats van een enkelvoudig beslismoment vooraf, zien wij instemming in ons project als onderdeel van een zorgvuldig opgebouwde vertrouwensrelatie. Die relatie biedt gelegenheid om in eenvoudige woorden en op informele, non-verbale wijze af te tasten of mensen al dan niet instemmen met de interactie. In die opvatting resoneert niet toevallig de manier waarop ook in de praktijk van de persoonsgerichte dementiezorg op respectvolle wijze met kwetsbare ouderen wordt omgegaan: door dichtbij de beleving van bewoners te blijven en ongeacht hun juridische en/of mentale vermogens gevoelig te blijven voor verbale en non-verbale uitingen van henzelf. Juist in dat contact buiten de taal (en formulieren) om, vindt de etnograaf ten slotte ook een bondgenoot in de clown. Want ook al zijn etnografen geen clowns, ook van Fien valt te leren hoe je op een verantwoorde manier mensen met dementie in onderzoek kunt betrekken. Voor Fien betekent respect voor de wens van mevrouw

148 Powers of Knowledge

Vriends: stilstaan bij hoe zij er bijzit, hier en nu. Blijven zoeken, telkens opnieuw naar haar kijken, gelegenheden creëren die de kans op contact voor de ander zo groot mogelijk maken. Met diezelfde omstandigheden biedt Fien mevrouw Vriends de mogelijkheid om op elk moment weer af te haken. Ook daarin lijkt haar missie op die van de antropoloog: instemming is altijd voorlopig. Maar dat ontslaat de veldonderzoeker niet van de morele plicht om te blijven proberen voorwaarden te creëren voor contact. En dat betekent dat je tijdens veldwerk moet blijven afstemmen op de gevoelens, ervaringen en stemmen van de mensen waarmee je werkt.

Met dank aan Ike Kamphof

Suggestions for further reading Bell, K. (2014). Resisting commensurability: Against informed consent as an anthropological virtue. American Anthropologist, 116(3), 511-522. Hendriks, R. (2015). Clownszicht als respiciō: Respectvol (om)kijken naar mensen met dementie. Ethiek en Maatschappij, 17,19-43. Hendriks, R., Hendrikx, A., Kamphof, I., & Swinnen, A. (2016). Goede verstaanders. Wederzijdse articulatie en de stem van mensen met dementie. In G. van Hove, A. Schippers, M. Cardol & E. de Schauwer (Eds.), Disability Studies in de Lage Landen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Lederman, R. (2006). The perils of working at home: IRB “mission creep” as context and content for an ethnography of disciplinary knowledges. American Ethnologist, 33(4), 482-491. Macdonald, S. (2010). Making ethics. In M. Melhuus, J. P. Mitchell JP & H. Wulff (Eds.), Ethnographic Practice in the Present. Oxford/New York: Berghahn Books.

149

Powers of Knowledge

INTERDISCIPLINARITEIT

Anna Wolters

Alsof de wereld uit hokjes bestaat! Toch bestuderen wetenschappers haar vaak zo. Elk hokje heeft zijn eigen onderwerp. In het ene zijn bijvoorbeeld dieren gestopt, in het andere taal en in weer een ander sociaal gedrag. Dat maakt de organisatie overzichtelijk. Zo’n hokje heet een studierichting als je aan de universiteit gaat studeren en kiest voor biologie, Frans, sociologie, of wat dan ook. Wetenschappers zelf spreken van een vakgebied of discipline. Over de wisselwerking tussen disciplines, ook interdisciplinariteit genoemd, gaat dit hoofdstuk. Maar eerst hoe het eraan toegaat in een discipline zelf. Vaak hoor je dat wetenschap een optelsom is van kennis, methode en theorie. Toch is dat niet alles. Er is ook nog zoiets als groepsgevoel. Wetenschap bedrijven is namelijk mensenwerk. De meeste wetenschappers raken vergroeid met hun eigen discipline. Ze voelen zich thuis op het terrein waar ze als student veel hebben geleerd en waarvan ze de gebruiken kennen. Binnen een discipline praten, denken en werken wetenschappers ongeveer hetzelfde. Onbewust nemen ze elkaars manieren over. Je kunt gerust zeggen dat elke discipline een eigen stijl heeft. Die is bij sociologen bijvoorbeeld net wat anders dan bij letterkundigen of biologen. Vergelijk het met verschillen tussen kranten, zoals de NRC en de Volkskrant, of tussen stadsbewoners, zoals Amsterdammers en Rotterdammers. In zo’n vergelijking zit ook altijd iets van competitie over wie de beste of de belangrijkste is. Wetenschappers zijn dus niet alleen heel vertrouwd met de inhoud en stijl van hun vakgebied, ze zijn er trots op bovendien en vinden hun eigen discipline veel waard.

Leentjebuur spelen en samenwerken Wisselwerking tussen disciplines zie je terug in de inrichting van de universiteit, als je tenminste goed kijkt. Een universiteit biedt tegenwoordig makkelijk honderd studierichtingen aan, van Arabisch tot Zweeds en van Bijbelstudies tot Informatie- technologie. Studenten kiezen er eentje van, hooguit twee, en doen specifieke kennis op. Wie na het afstuderen zijn kost gaat verdienen aan de universiteit, specialiseert zich nog verder. Zo kan het dat de ene bioloog alles weet van muggen en de ander juist van olifanten, terwijl ze allebei beroepsmatig geen idee hebben van taal of sociologie. En toch: elk modern vakgebied heeft wel iets gemeen met een ander. Sommige disciplines zijn zelfs ontstaan door een aantal traditionele gebieden bij elkaar te voegen. Cultuurwetenschappen is zo’n smeltkroes. Om de moderne Westerse cultuur te bestuderen, put deze nieuwe discipline uit filosofie, kunst en literatuur, geschiedenis en sociologie. Ook zijn er vakgebieden die van oudsher graag met elkaar optrekken, zoals natuurkunde en scheikunde. Wetenschappers zijn dan wel dol op hun eigen discipline, maar ze spelen dus regelmatig leentjebuur bij elkaar. Met de kennis, methoden en theorieën van een ander vakgebied doen ze hun voordeel. Waarom zou je het ei van

151 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Columbus gaan uitvinden als je het gratis kunt krijgen bij je wetenschappelijke buurhokje? Wie speurt, ziet dat de wetenschap aan de universiteit weliswaar is georganiseerd in disciplines, maar ook dat van elkaar lenen iets heel gewoons is. Zo gewoon, dat men het niet eens benoemt. Toch is het interdisciplinariteit. Er is nog een tweede soort wisselwerking tussen disciplines. Soms heeft een onderwerp zoveel verschillende kanten dat het interessant is om het interdisciplinair te onderzoeken. Door onderzoek krijg je meer kennis van een onderwerp. Door interdisciplinair onderzoek krijg je ook meer kennis, maar dan van meer aspecten van het onderwerp. Bij interdisciplinair onderzoek zijn wetenschappers van twee, drie, vier of nog meer gebieden echt samen aan het werk. Ieder komt uit zijn eigen hokje om met elkaar nieuwe kennis te maken of oplossingen te zoeken. Voorbeeld: een gezondheidskundige wil achterhalen hoe het kan dat mensen steeds dikker worden. Ze begint met het stellen van vragen. Zijn het volwassenen of kinderen, mannen of vrouwen, armen of rijken? Wat eten ze? Wanneer? En zijn ze gezonder of ongezonder dan iemand die niet dik is? Die vragen kan ze makkelijk zelf onderzoeken, daar is ze voor opgeleid. Maar ze wil meer weten. Waaróm eten mensen te veel? Eten ze nu anders dan vroeger? Betekent dik zijn overal en altijd hetzelfde? Is dik zijn erg? Die vragen gaan over gedrag, over de maatschappij, over de tijd waarin we leven. De gezondheidskundige vindt het belangrijke aspecten, maar ze heeft te weinig in huis om er zelf onderzoek naar te doen. Het onderwerp gaat immers over veel meer dan alleen haar eigen discipline. Daarom vraagt ze aan een psycholoog, een socioloog en een historicus om samen met haar te onderzoeken hoe het kan dat mensen steeds dikker worden. En zo ontstaat er een interdisciplinair onderzoek.

Hindernissen nemen Hoe slim het ook is om een bepaald probleem met een gemengde groep te onderzoeken, het gaat niet vanzelf. De organisatie van de wetenschappen in losse disciplines werpt de eerste hindernis op. Wetenschappelijk onderzoek vindt meestal plaats binnen de afzonderlijke specialisaties. Daardoor is er weinig ervaring met interdisciplinair werken. Wetenschappers kénnen vaak niet eens onderzoekers van andere vakgebieden met wie ze samen iets kunnen uitpluizen. Financiën zijn de tweede hindernis. Zonder geld geen onderzoek. Maar subsidiegevers geven liever bedragen aan één discipline dan aan samenwerkingsprojecten, dat vinden ze overzichtelijker. De gezondheidskundige uit het voorbeeld hierboven had echter geluk: zij kreeg subsidie voor het onderzoek naar dik worden. Helaas liep ze al snel na de start tegen een derde obstakel aan. Het kostte de interdisciplinaire groep namelijk enorm veel tijd om elkaars vakgebied en vaktaal een beetje te begrijpen. Daar kwam nog bij dat sommige groepsleden alleen interesse hadden in de onderzoeksvragen die op hun eigen terrein lagen. Ze keken zelfs een beetje neer op de anderen. De groep had te kampen met heel wat onderlinge verschillen en met competitie. Het interdisciplinaire onderzoek schoot

152 Powers of Knowledge pas op toen ze snapten dat een welwillende houding en de wens om van elkaar te leren even belangrijk waren als de eigen kennis, methode en theorie. Een extraatje was dat de disciplines zichzelf ook een beetje konden vernieuwen nadat ze met de inhoud, stijl én mensen uit een ander vakgebied in aanraking waren gekomen.

Laten we dit vaker doen Interdisciplinariteit hoort bij wetenschap. Interdisciplinair onderzoek kan de maatschappij bovendien veel opleveren. Maar de drie hindernissen (gebrek aan ervaring, geld en openheid) zijn vaak te hoog. Toch lijkt er iets te veranderen. Er komt meer belangstelling voor interdisciplinair onderzoek naar vernieuwende wetenschappelijke ontwikkelingen. Een voorbeeld is nanotechnologie, techniek die werkt met onzichtbaar kleine materialen of deeltjes. Met nanotechnologie zou je bijvoorbeeld mayonaise zonder vet kunnen maken, of een pil met een computertje erin. Omdat gewone mensen die piepkleine technologie vroeg of laat gaan gebruiken, wilden onderzoekers hen bij de ontwikkelingen betrekken. Ook scholieren trouwens. En die waren heel nieuwsgierig en leergierig. Dankzij de interdisciplinaire aanpak ontstond er een wisselwerking tussen technici en toekomstige gebruikers. De maatschappij sprak zich uit over de verdere ontwikkeling en dat was weer inspiratie voor de mensen in het laboratorium. Een interdisciplinaire aanpak kan er dus ook voor zorgen dat wetenschap, technologie en samenleving beter op elkaar aansluiten en dat is alleen maar goed. De wereld bestaat immers niet uit hokjes!

153

Powers of Knowledge

TECHNOLOGIE EN BEHOEFTE: DE WONDERLIJKE OMDRAAIING VAN GEVOLG EN OORZAAK

Harro van Lente

Wat is er eerst, behoefte of technologie? Is er eerst een behoefte en ontstaat een nieuwe technologie om daaraan tegemoet te komen? Of ontstaan behoeften pas nadat een technologie gebruikt wordt? Het standaardbeeld wil dat technologie wordt ontworpen en gebruikt om problemen op te lossen en behoeften te bevredigen: eerst behoefte, dan technologie. Deze volgorde is belangrijk voor het zelfbeeld van ingenieurs die zichzelf zien als oplossers van gegeven problemen in de maatschappij. De volgorde is ook belangrijk voor bedrijven om zich te rechtvaardigen voor hun nieuwe producten en systemen: zij kunnen dan immers beweren dat producten er niet zijn omdat bedrijven dit willen, maar omdat er nu eenmaal behoefte aan is. En als er problemen met de producten zijn (zoals, zeg, de vele milieuproblemen van vliegverkeer) komt dat door behoeften. Mensen willen nu eenmaal vliegen, zullen vliegmaatschappijen zeggen, daar helpt geen moedertje lief aan. Tenslotte is het standaardbeeld belangrijk voor politici die investeren in nieuwe technologie: dit maakt het immers mogelijk om aan de behoeften van burgers tegemoet te komen. Democratisch toch? De gedachte ‘eerst behoefte, dan technologie’ staat in de techniekfilosofie bekend als instrumentalisme: de idee dat technologie een instrument is om al bestaande problemen op te lossen en om tegemoet te komen aan geformuleerde en zichtbare behoeften. Het achterliggende beeld is dat van de mens die in een vijandige natuur moet zien te overleven en dan een bondgenoot vindt in de technologie. Zo hebben mensen behoefte aan kleding omdat ze van nature een vacht missen, hamers zijn er om de zwakke vuist meer kracht te geven en messen omdat de ‘klauwen’ van mensen niet indrukwekkend zijn. Technologie maakt het mogelijk om ons staande te houden en om iets wat we nodig vinden mogelijk te maken. Zo zijn er auto’s en vliegtuigen om de vele gewenste verplaatsingen mogelijk te maken en zijn er fototoestellen omdat we anders geen foto’s kunnen maken. De taak van ingenieurs, zo wil het standaardbeeld, is om na te gaan wat er problematisch is in de maatschappij en hiervoor met een oplossing te komen. Als het te lastig is om met een schep een kuil te graven biedt een graafmachine een oplossing voor dit probleem. Als het te lang duurt om lopend ergens te komen is de fiets een mooie oplossing. Als het zoeken in bibliotheken en kaartenbakken te omslachtig is, is internet de voor de hand liggende oplossing. De gedachte dat er eerst behoeften zijn en daarna (en daarom) technologie, is plausibel, wijdverbreid, geliefd en toch niet juist. Het is geschiedvervalsing. De vele gedetailleerde studies van de opkomst van nieuwe technologieën waar STS bekend om staat, laten dat goed zien. De geschiedenis van de fiets bijvoorbeeld, is uitgebreid onderzocht door Wiebe Bijker. Hij beschrijft hoe aan het eind van de negentiende eeuw

155 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS allerlei variaties uitgeprobeerd werden. Er waren variaties in de grootte van de wielen, de plaats van de trappers, de veersystemen, de kettingen en de stangen. Al met al duurde het 25 jaar voordat er een model ontstond dat we nu herkennen als een fiets: twee gelijke wielen, luchtbanden, met een ketting aangedreven door trappers tussen de wielen. Wiebe Bijker gebruikt dit voorbeeld om iets te kunnen zeggen over hoe technologische ontwikkelingen verlopen: niet volgens een rechte lijn maar met vele zijpaden waarvan de meeste niet overleven. Het voorbeeld van de fiets laat ook iets zien over behoefte. De bonte en wilde stoet modellen uit de begintijd die we nu slechts met moeite als fiets zouden herkennen roept de vraag waar ontwikkelaars eigenlijk mee bezig waren. Groot, klein, snel, langzaam, licht, zwaar, 2, 3, of 4 wielen? Wisten ze dan niet waaraan behoefte was? Nee, dat wisten ze niet. De ‘fiets’ bestond niet eens: er was lange tijd geen consensus over wat een ‘fiets’ is, wat je ermee zou moeten en wat je ervan zou kunnen verwachten. Er was geen behoefte aan fietsen. Wel was er nieuwsgierigheid naar wat je met die vreemde apparaten zou kunnen; er was bereidheid om van alles uit te proberen. En in het uitproberen zijn in de loop van de tijd nieuwe verbindingen en praktijken ontstaan. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk geworden om naar je werk te fietsen in plaats van lopen. Met het ontstaan van nieuwe gewoonten en nieuwe praktijken (zoals woon-werk verkeer) is de fiets vanzelfsprekend geworden, een vertrouwd element in de inrichting van het dagelijks leven. Dit wordt dit ook wel ‘domesticatie’ genoemd. Net zoals wilde dieren gedomesticeerd worden en als tamme dieren een nuttig onderdeel van de huishouding zijn, zo wordt nieuwe technologie ook getemd en opgenomen in de vertrouwde stoffering van het leven. Langzamerhand wordt besloten wat een ‘fiets’ is en wat we ervan kunnen verwachten. En naarmate het gebruik van fietsen gewoner en vertrouwder wordt, wordt het niet alleen onopvallender maar ook onmisbaarder. Het leven gaat zich voegen rond de mogelijkheid van fietsen. Het wordt bijvoorbeeld mogelijk om verder van het werk te wonen. Als er dán geen fiets beschikbaar is, wordt dit ervaren als gemis, als een onvervulde behoefte. De behoefte aan de fiets staat dus niet aan het begin maar aan het eind van de lange weg van nieuwsgierig uitproberen en domesticeren. Dus eerst technologie, dan behoefte. Bedrijven weten het: zonder het maken van nieuwe behoefte heeft nieuwe technologie geen kans. Peter Drucker, één van de bekendste onderzoeker en adviseurs van bedrijven stelde in 1954: “There is one valid definition of business purpose: to create a customer”. Het doel van bedrijven is om klanten te maken en bedrijfskunde bestudeert hoe bedrijven meer of minder succesvol kunnen zijn in het maken van klanten. Een mooi voorbeeld is het succes van George Eastman (1854-1932), de ontwikkelaar van de Kodak fotocamera. Aan het eind van de 19e eeuw is fotografie een omslachtige activiteit voor specialisten die raad weten met lichtgevoelige emulsies op glazen platen en het ontwikkelen van negatieven. Hun fototoestel was een flink apparaat dat je niet zomaar even meeneemt. Eastmans idee was om van fotografie een

156 Powers of Knowledge laagdrempelige activiteit te maken en hij deed dat met twee gecombineerde strategieën. De eerste was technisch. Hij bedacht een procedé om fotograferen eenvoudiger te maken: in plaats van glas als drager van de lichtgevoelige emulsie gebruikte hij celluloid. Met dit nieuwe flexibele materiaal was het mogelijk om de lichtgevoelige laag op te rollen. Hij plaatste de rol in een gesloten doos die alleen in de fabriek geopend hoefde te worden. Gebruikers hoefden nu niets meer te weten van het aanbrengen van emulsies en van het ontwikkelen van foto’s. Zij konden na het maken van foto’s het gehele apparaat met de volle filmrol naar de fabrikant sturen. Die stuurde dan de ontwikkelde foto’s met het apparaat met nieuwe, lege filmrol terug. De tweede strategie was gericht op het maken van behoeften. Eastman presenteerde fotograferen als een simpele bezigheid (‘you push the button, we do the rest’) die zelfs door kinderen gedaan kon worden. Fotografie was tot dan toe een ernstige bezigheid voor de cruciale momenten van het leven, zoals een huwelijk. Nu werd het ook als een activiteit voorgesteld die bij het dagelijks leven hoort. Waarom niet veel vaker foto’s nemen? Een goede vader fotografeert op verjaardagen en ook vakanties zijn ideale gelegenheden om te fotograferen. Reclames lieten weten dat het zonder fototoestel op vakantie gaan een pijnlijke misser was; je kon dan net zo goed niet gaan. De twee strategieën hebben gewerkt. Foto’s zijn alomtegenwoordig en een onlosmakelijk onderdeel van het dagelijks leven. Geen foto’s kunnen nemen voelt nu als een gemis, een probleem dat opgelost moet worden. Foto’s maken is nu een behoefte. Vroeger niet, nu wel – omdat en nadat de producten van Eastman gekocht en gebruikt zijn, gekocht en gebruikt zijn, gekocht en gebruikt zijn. Tegenwoordig is deze dubbele strategie van het ontwikkelen van nieuwe producten en het maken van klanten standaard voor bedrijven. De budgetten voor ‘Research & Development’ en voor marketing zijn ongeveer even groot. Beide budgetten zijn gigantisch en dat is niet voor niets. Het maken van producten en het maken van klanten is nu eenmaal een enorme klus: het vraagt veel geld maar ook intelligentie, creativiteit en doorzettingsvermogen. Het maken van technologie en klanten is een bijzondere prestatie. Zodra het echter gelukt is, zodra mensen inderdaad het nieuwe kopen en gebruiken en ‘klanten’ zijn geworden draait de verklaring echter rigoureus om. Dat er klanten zijn komt dan ineens niet meer door de enorme inzet van de ondernemer, de verklaring wordt nu opgehangen aan iets geheel anders: behoefte! Als een duveltje uit een doosje springt deze factor als verklaring naar buiten. Het gevolg wordt gepromoveerd tot oorzaak. En het wordt nog gekker. Er wordt beweerd dat de behoefte er altijd al was! Een ‘latente behoefte’ heet deze mysterieuze factor in marketingonderzoek. Deze was vooraf niet te zien en niemand wist dat hij bestond maar hij was er wel - misschien al wel eeuwen - en heeft ervoor gezorgd dat we nieuwe technologie hebben. Wat een magie! Alsof je de kleur wit verklaart door een witfactor en de aanwezigheid van de witfactor bewijst door te wijzen naar de kleur wit. Logici noemen dat een cirkelredenering.

157 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

De miraculeuze omdraaiing van oorzaak en gevolg heeft ook gevolgen voor de ondernemer. Het enige dat de ondernemer nu zou hebben gedaan is het ‘bedienen’ van de behoefte, zoals het zo onderdanig klinkt in bedrijfskundige boeken. De ondernemer wordt hiermee gereduceerd van energieke en creatieve ontwikkelaar tot een gedweeë invuller van een bestaand schema. De redenering is dan dat er al een behoefte aan foto’s maken bestond en het enige wat Eastman heeft gedaan is het vervullen van deze behoefte. Hij is een rolmodel voor een goede ingenieur door een probleem succesvol op te lossen. Wat is het probleem dat Eastman met het fototoestel oplost? Het probleem dat er geen fototoestellen zijn. Die omdraaiing van oorzaak en gevolg is in STS-onderzoek vaker naar voren gekomen. In een beroemde studie over wetenschappers in een laboratorium hebben Bruno Latour en Steve Woolgar laten zien hoeveel werk het vraagt om een ‘feit’ te maken. Wetenschappers zijn druk bezig om geld aan te vragen voor een onderzoeksproject en voor het inhuren van staf, het aanschaffen en instellen van apparaten, het besluiten wat de juiste data zijn, het maken van argumenten om de data met vragen te koppelen, het schrijven van een artikel schrijven en opsturen aan een wetenschappelijk tijdschrift. Ze moeten ervoor zorgen dat het artikel met de argumenten en de data geloofwaardig en relevant wordt gevonden, dus ze moeten goed verwijzen naar andere artikelen en werk in andere laboratoria. En voor dit alles hebben ze veel geld nodig, veel energie, overtuigingskracht en doorzettingsvermogen. Maar als het dan zo ver is dat het artikel wordt gepubliceerd en als anderen verwijzen naar het werk van de wetenschappers die een ‘feit’ hebben ontdekt, draait het om. Het succes van de wetenschapper ligt dan niet meer aan het werk dat deze heeft verzet, nee het ligt aan het ‘feit’ dat ‘ontdekt’ is. Het feit was er al die tijd al, zo is de redenering en lag de hele tijd al te wachten op de wetenschappers om het te ontdekken. Zoals Michelangelo beweerde over zijn beeldhouwwerken: hij creëerde ze niet, de standbeelden zaten in al in de steen en zijn enige taak was om de overtollige steen te verwijderen. Is de omdraaiing van oorzaak en gevolg erg? Ja, toch wel. Geschiedvervalsing is sowieso onbevredigend, maar vaak staat er nog meer op het spel. In het geval van behoeften brengt de omdraaiing ook zelfopgelegde machteloosheid met zich mee. Als behoeften gezamenlijk ontstaan met nieuwe technologie brengt dat een onvermogen met zich mee om goed met de nieuwe technologie om te gaan. De ervaring is dat als we eenmaal behoefte hebben aan foto’s of fietsen of auto’s of vliegen, we daar niet graag meer afstand van doen. Als we behoefte als oorzaak zien, dan komt nieuwe technologie ons als onvermijdelijk voor: als de nieuwe technologie slaagt komt dat omdat er behoefte aan is en dan moet het ook slagen. Als we behoefte daarentegen als gevolg zien, worden we aangespoord om bij nieuwe technologie beter op te letten welke behoeften zullen volgen. Willen we de nieuwe behoefte wel? Of hebben we liever andere behoeften?

158 HOW HEALTHY IS MEDICINE?

Wiebe has long been concerned with the vulnerabilities of technological cultures, and what those might mean for people. For example, the nuclear disaster in Fukushima in 2011 prompted him to reflect on the implications of vulnerability for the health of people. In 2016, Wiebe and his daughter Else wrote an article on the construction of scientific knowledge in controlled human malaria infection trials (2016).

159

How Healthy is Medicine?

COLLECTIEVE VORMGEVING VAN GEPERSONALISEERDE GENEESKUNDE: EEN VERGELIJKEND PERSPECTIEF

Erik Aarden

In het voorjaar van 2013 publiceerde de Amerikaanse actrice Angelina Jolie een spraakmakend artikel in de New York Times. In het artikel vertelde ze over haar beslissing om preventief haar borsten te laten verwijderen (en reconstrueren) naar aanleiding van de identificatie van een afwijking in het BRCA1 gen. Bepaalde veranderingen in dit gen worden in verband gebracht met een sterk verhoogd risico voor het krijgen van borsten eierstokkanker. Om dat risico te verminderen besloot Jolie tot een operatie. De reden om haar beslissing en het daaropvolgende medische traject in detail te beschrijven, zo stelt ze in het artikel, is om andere vrouwen te laten profiteren van haar ervaringen en te informeren over de mogelijkheid om door middel van een bloedtest, het risico te identificeren en actie te ondernemen. Het artikel van Angelina Jolie kreeg bijval vanuit verschillende hoeken. Velen prezen haar moed en openheid in het bespreekbaar maken van een gevoelig thema en de bijdrage die haar artikel kom leveren aan het bekend worden van de mogelijkheden die genetische diagnostiek biedt aan, in dit geval, vrouwen met een verhoogd risico op borstkanker. Verschillende stemmen uit de medische wereld gingen zelfs een stap verder en verbonden het artikel aan beloftes voor de geneeskunde van de toekomst. De Amerikaanse arts en auteur Eric Topol, bijvoorbeeld, haalt het voorbeeld van Angelina Jolie aan in zijn boek “The Patient Will See You Now.” In dat boek bepleit hij dat de geneeskunde zoals we die kennen, waar artsen heer en meester zijn over het behandelen van zieke patiënten, zijn langste tijd heeft gehad. In plaats daarvan zal in de toekomst de patiënt zelf de touwtjes in handen hebben. Geneeskunde zal dan door een combinatie van biologische technieken (zoals genetische diagnostiek) en informatietechnologie (zoals smartphones, stappentellers en andere ‘draagbare’ meetinstrumenten) gericht zijn op het inschatten van risico’s en voorkomen van ziektes. In de visie van Topol is de keuze van Angelina Jolie dan ook een voorbeeld van een eerste stap richting een toekomst gekenmerkt door ‘gepersonaliseerde’ geneeskunde.

Volgens verschillende commentatoren, artsen en medisch onderzoekers wordt gepersonaliseerde geneeskunde gekenmerkt door de samenkomst van verschillende technische revoluties. Aan de ene kant heeft de snelle ontwikkeling van biologische analysetechnieken sinds het begin van deze eeuw ertoe geleid dat onderzoekers het functioneren en falen van het menselijke lichaam in steeds meer detail kunnen begrijpen. Zo breidt bijvoorbeeld de kennis over de samenhang tussen genetische veranderingen en het risico op en verloop van bepaalde aandoeningen (met name kankers) zich in rap tempo uit. Tegelijkertijd draagt de revolutie in informatietechnologie, en met name de mogelijkheid apparaten met grote capaciteit voor het verwerken van data permanent met

161 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS ons mee te dragen, eraan bij dat toenemende kennis over het menselijk lichaam in verband gebracht kan worden met informatie over gedrag, omgeving, enzovoort. Om een (sterk versimpeld) voorbeeld te geven: het genetisch testen van de BRCA genen maakt het mogelijk vrouwen met een sterk verhoogd borstkankerrisico te identificeren. Maar niet alle vrouwen met een genmutatie krijgen ook daadwerkelijk kanker. De combinatie van genetische informatie en data verzameld met behulp van smartphones kan er wellicht echter toe bijdragen uit te vinden of, bijvoorbeeld, er bij mutatiedraagsters een verband is tussen lichaamsbeweging (gemeten met in de telefoon geïntegreerde stappentellers) en het krijgen van kanker. Hoewel dergelijke toepassingen nog grotendeels toekomstmuziek zijn, wordt er veel geïnvesteerd in medisch onderzoek in deze richting. Uiteindelijk zal dit volgens enthousiastelingen niet alleen leiden tot ‘personalisering’ van risico-inschatting en gezondheidsadvies voor ieder van ons, maar ook tot grotere persoonlijke controle over onze gezondheid. We krijgen immers op het individu toegesneden medisch advies en hebben permanent toegang tot relevante gegevens en metingen met betrekking tot onze gezondheid via onze telefoon of andere draagbare apparaten. Gepersonaliseerde geneeskunde wordt dus niet alleen voorgesteld als een technische revolutie, maar ook als revolutie in de individuele controle die we hebben over onze gezondheid. Het is echter maar zeer de vraag of deze toekomst ook werkelijk zo tot stand zal komen. De voorstelling dat technische ontwikkelingen oorzaak zijn van radicale sociale veranderingen in de medische zorg miskent hoe de sociale organisatie van de zorg evenzeer vorm geeft aan de manier waarop technische mogelijkheden worden toegepast. Sterker nog, de technische ontwikkelingen nemen zelf andere vormen aan al naar gelang de specifieke sociale omstandigheden waarin ze zich ontwikkelen. Dit blijkt bijvoorbeeld als we kijken hoe genetische diagnostiek voor borstkankerrisico’s wordt aangeboden in verschillende landen. We kunnen dan zien hoe BRCA-tests er in die landen er heel anders uit komen te zien en onder andere omstandigheden worden toegepast. Die verschillen zijn een gevolg van de manier waarop de gezondheidszorg in ieder land is georganiseerd, genetische tests in het repertoire van bestaande diagnostische technieken zijn opgenomen, en hoe beslissingen worden genomen over welke zorg voor wie beschikbaar is. De verschillen hebben op hun beurt belangrijke gevolgen voor hoe de toekomst van de gepersonaliseerde geneeskunde er in ieder land uit zal komen te zien.

Genetische borstkankerrisico’s in drie Europese landen Zelf in de context van Europese landen die relatief veel op elkaar lijken zijn gezondheidszorgsystemen zodanig verschillend dat ze ieder een opvallend eigen manier hebben ontwikkeld om genetische tests te organiseren, financieren en aan te bieden. Dat blijkt wanneer we kijken naar Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dit zijn alle drie relatief welvarende landen met geavanceerde nationale gezondheidszorgsystemen en de technische capaciteiten om genetische diagnostiek uit te voeren. Toch

162 How Healthy is Medicine? organiseren ze ieder genetische diagnostiek op een andere manier, hanteren andere toegangscriteria voor vrouwen die bezorgd zijn over hun risico en hanteren daarmee andere perspectieven op genetische risico’s en de wijze waarop daarmee in de routine van de zorg mee om moet worden gegaan. Een belangrijk verschil tussen deze drie landen in het beschikbaar maken van genetische tests is de organisatorische context waarin genetische tests worden aangeboden en de wijze waarop gezondheidszorg wordt vergoed. In Nederland kennen we de basisverzekering die de meeste gebruikelijke vormen van medische zorg dekt. Daartoe behoren ook genetische onderzoeken, die wettelijk echter alleen aangeboden mogen worden in universiteitsziekenhuizen. Dat betekent dat genetische diagnostiek in Nederland geconcentreerd is, wat de mogelijkheid biedt tot een relatief vergelijkbaar aanbod in het hele land. Dat is een belangrijk verschil met zowel Duitsland als Groot- Brittannië, al is het in het eerste geval het aanbod dat anders geregeld is en in het tweede geval de vergoeding. In Duitsland wordt namelijk genetische diagnostiek en het daarbij behorende erfelijkheidsadvies zowel in universitaire ziekenhuizen aangeboden als in zelfstandige genetica-klinieken. Artsen met een relevante vooropleiding kunnen zo’n kliniek openen en de ziekenfondsen in Duitsland moeten de daar geleverde zorg dan ook betalen. In Groot-Brittannië zijn daarentegen genetisch specialisten ook vrijwel uitsluitend te vinden in universiteitsziekenhuizen (maar niet met dezelfde strenge wettelijke beperkingen als in Nederland), maar is het de vraag of genetische diagnostiek ook vergoed wordt. Het land kent namelijk niet de basisverzekering of ziekenfondsen zoals in Nederland en Duitsland, maar betaalt gezondheidszorg rechtstreeks uit de belastingen. Mensen betalen dus geen premie, maar het totale budget voor de zorg wordt verdeeld over regionale commissies die bepalen hoeveel geld er voor verschillende medische vakgebieden beschikbaar is. Het kan dus zijn dat er in de ene regio meer geld beschikbaar is voor genetische tests dan in andere. Deze verschillen in organisatie hebben gevolgen voor de toegang die individuele vrouwen hebben tot genetische tests om borstkankerrisico’s vast te stellen, maar de precieze criteria voor het al dan niet aanbieden en vergoeden van een test hangen ook af van de richtlijnen die gelden voor ziekenhuizen. Die richtlijnen en criteria zijn er op gericht de test aan te bieden aan vrouwen met een beduidende kans op een genetische mutatie, zonder zoveel tests uit te voeren dat het onbetaalbaar wordt of vrouwen onnodig ongerust worden gemaakt. In Duitsland is de kans op een mutatie het enige criterium, vastgelegd in richtlijnen en in de praktijk gebracht door een samenwerkings- verband van universiteitsklinieken die slechts onderscheid maken tussen vrouwen die wel of niet voor een test in aanmerking komen. Zowel in Nederland als Groot-Brittannië is dit niet het geval en wordt er onderscheid tussen verschillende risicogroepen gemaakt, die worden ingedeeld op basis van familiegeschiedenis—dat wil zeggen, het aantal vrouwen in de familie dat al (op jonge leeftijd) borstkanker heeft gehad. Slechts voor de groep met het hoogste risico wordt de kans op een mutatie waarschijnlijk geacht en dus een test aangeboden. Maar de criteria en vooral consequenties van een

163 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS positief testresultaat zijn weer verschillend. In Nederland bestaat er voor vrouwen met een mutatie een gespecialiseerd voorzorgtraject dat aangeboden wordt door verschillende , samenwerkende afdelingen van academische ziekenhuizen. In Groot- Brittannië lijkt de test daarentegen vooral tot doel te hebben aanvullende informatie te bieden. Die kan van groot belang zijn voor, bijvoorbeeld, familie van de geteste vrouw, maar heeft nauwelijks invloed op de verdere zorg die zijzelf ontvangt. De verschillen tussen deze landen zijn dus niet alleen organisatorisch van aard. De genetische test, en daarmee het genetisch risico, hebben een duidelijk andere betekenis in elk land. In Duitsland dient de test om een scherp onderscheid te maken tussen vrouwen met en zonder erfelijk verhoogd risico; in Nederland helpt de test in het maken van een meer gradueel onderscheid tussen verschillende risiconiveaus; en in Groot-Brittannië is de test slechts een van de verschillende methodes om een verhoogd borstkankerrisico met erfelijke achtergrond vast te stellen. De manier waarop genetische tests voor, in dit geval, borstkankerrisico’s beschikbaar worden gesteld en worden vergoed zegt daarmee ook iets over hoe in verschillende landen tegen genetische risico’s wordt aangekeken en hoe zorgsystemen met nieuwe technologische mogelijkheden in de geneeskunde omgaan.

Gepersonaliseerde Geneeskunde als Collectieve Verantwoordelijkheid Wat betekenen deze verschillen nu voor de beloofde ‘gepersonaliseerde’ geneeskunde van de toekomst? In de eerste plaats maken de verschillen tussen landen duidelijk hoe ‘dezelfde’ technische ontwikkelingen er heel anders uit komen te zien onder andere omstandigheden. Culturele verschillen in de omgang met risico’s en nieuwe technische ontwikkelingen beïnvloeden hoe technologie er in de alledaagse praktijk anders uit komt te zien. De vergelijking die medici graag maken tussen real-time reisadvies via navigatiesoftware en op het individu toegesneden gezondheidsadvies dat ons de ‘gezonde’ weg wijst heeft dan ook een belangrijk tekort. Of we files of ziektes kunnen vermijden hangt namelijk sterk af van welke infrastructuur daarvoor is aangelegd. Ten tweede laat de vergelijking echter ook zien wat de gevolgen zijn van deze verschillen. Afhankelijk van de organisatie van de zorg worden vrouwen met hetzelfde risicoprofiel in verschillende landen heel anders behandeld. Om die reden kunnen we de ontwikkeling van de geneeskunde van de toekomst niet afwachten of aan de medisch experts overlaten, maar moeten we ons de vraag stellen hoe we er voor kunnen zorgen dat technische ontwikkelingen aan de gezondheid van zoveel mogelijk mensen bijdragen. Zelfs als ons een toekomst wordt beloofd waarin geneeskunde zich volledig richt op het individu is het nodig collectief te debatteren en beslissen over de manier waarop die zorg in specifieke omstandigheden georganiseerd en toegankelijk gemaakt kan worden.

164 How Healthy is Medicine?

Leestips Over verschillen in genetische diagnostiek voor borstkanker: Aarden, E. (2016). Translating Genetics Beyond Bed and Bedside: A Comparative Perspective on Health Care Infrastructures for ‘Familial’ Breast Cancer. Applied & Translational Genomics, 11, 48-54. Aarden, E., Hoyweghen, I. van, & Horstman, K. (2011). Constructing Access in Predictive Medicine. Comparing classification for hereditary breast cancer risks in England, Germany and the Netherlands. Social Science and Medicine, 72(4), 553-559

Over verschillen in ‘technologische cultuur’: Bijker , W. (2007). American and Dutch Coastal Engineering. Differences in Risk Conception and Differences in Technological Culture. Social Studies of Science, 37(1), 143-151.

Over visies op de geneeskunde van de toekomst: Topol, E. (2015). The Patient Will See You Now. The Future of Medicine is in Your Hands. New York: Basic Books.

165

How Healthy is Medicine?

ON ‘BIG SCIENCE’ CAN WE CHARACTERISE WIEBE AS A ‘BIG SCIENTIST’?

Niki Vermeulen

Big Science My most recent interaction with Wiebe entailed an interview for another collection that discusses the history of STS in the context of the 50th anniversary of the Science Studies Unit (SSU) in Edinburgh. During this conversation he stated that it is important to revisit classic ideas and theories from social sciences and philosophy and early thinkers in science studies such as Merton. As such, I think this collection is an excellent opportunity to revisit concepts – be it old or new – and I will contribute ‘Big Science’ to this collection. The origin of Big Science lies in the United States, the country known for its Big Mac and big buildings such as the Empire State (Vermeulen, 2009). Inspired by big projects in physics, most importantly the development of the atom bomb in the so-called Manhattan project, physicist Alvin Weinberg coined the term big science in 1967, while it was further developed by historian of science Derek de Solla Price in his book Little Science, Big Science (1983/86). Their work is part of a pile of books with the word BIG in the title, that all address growth as a distinctive phenomenon of modern society, covering big business, big government, big democracy, big school, big machine, big foundations and big cities. Like all these ‘big books’, Weinberg and De Solla Price write about increasing dimensions in science full of wonder and admiration, but at the same time evaluate them critically. Growth is described as part of progress and an inevitable exponent of modern industrial society, while it is also seen as a source of problems. Thereby the books on bigness breath the ambivalence of the modern condition: “To be modern is to find ourselves in an environment that promises us adventure, power, joy, growth, transformation of big ourselves and the world – and, at the same time, that threatens to destroy everything we have, everything we know, everything we are” (Berman, 1983: 15). Accordingly, the concept of big science has an ambivalent understanding of growth in science. Proponents present large-scale science as the new and more effective way to perform research nowadays, as collaborative projects can produce results that would be impossible for specialized individuals working alone to achieve. In contrast, according to opponents big science industrializes, bureaucratizes and politicizes research and dilutes creativity. Besides being normative and evaluating the worth of large-scale efforts in science, the big science concept also developed empirical significance, starting with De Solla Price’s book that studies what type of transformation are actually taking place in science. Originally a physicist, Price became interested in the history of science, and the annual expansion of the Philosophical Transactions journal published by the Royal Society

167 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS triggered his fascination for what he later would call big science: “the piles made a fine exponential curve against the wall, I (…) discovered that exponential growth, at an amazingly fast rate, was apparently universal and remarkably longlived” (Price, 1986: 18). This stimulated his work on the quantitative measurement of scientific development and the quantitative measuring of science: scientometrics. In addition to big science being a quantitative empirical phenomenon, the concept also became connected to qualitative studies of scientific transformation. Against the background of the development of Science and Technology Studies, big science has been used to look into historic and contemporary practices of research collaboration. Detailed case studies of different forms of big science in fields as diverse as astronomy, ecology, physics and space research enriched the empirical understanding of big science. The emergence of large- scale research complexes is perceived as a broader trend and common features are not only found in growing numbers but also in large, expensive instruments, industrialisation, centralisation, multi-disciplinary collaboration, institutionalisation, science-government relations, cooperation with industry, and internationalization, themes that also feature prominently in more recent studies of scientific collaboration. Consequently, an exclusive concern with the attributes of bigness, is being replaced with a more significant and interesting question of how science becomes larger.

Big Scientists In my PhD thesis Supersizing Science; on the emergence of large-scale projects in biology (2009) I have written about ‘Big Science’ and the ways in which biology could be seen as big science. However, and while talking with and writing about some pretty big figures in the life sciences, I have not explicitly elaborated on the character of ‘big scientist’ and I think it is fitting in this context to reflect a bit on this idea, while asking if this can help to characterise Wiebe and his career? As with the concept of Big Science, the concept of ‘Big Scientists’ has many connotations. Most prominently, people might think about a famous scientist. In this respect we have to think of Wiebe’s national and international prizes, including Officier in de Orde van Oranje Nassau, the Bernal Prize and the Da Vinci Medal. And although STS is not on the list of Noble Prizes, all these prizes show that Wiebe is very well respected in the community and I always knew that a letter of recommendation from Wiebe was a good thing to have. Everybody knows him and doing a PhD with him gave me a little of this authority too. However, at the same time the question is if Wiebe is actually really a ‘scientist’. While having a training as engineer, he after all did work most of his career in the Faculty of Arts and Social Sciences of Maastricht University. However, this for a long time was called the Faculty of Arts and Science, and in my view it is especially the combination of scientific rigour with a social science perspective that characterises Wiebe’s ground-breaking work in STS.

168 How Healthy is Medicine?

A more negative meaning of the term ‘Big Scientist’ is the scientific bureaucrat or people managing big projects. While science is in need of excellent managers, these people can also be characterised as hierarchical or a bit dull. Consequently, De Solla Price was worrying in the context of increasing scales in science, if the maverick scientists would disappear – someone who would think outside of the box and who makes unusual connections. Here Wiebe seems to strike a balance again, not a bureaucrat nor a maverick, but combining his role of thorough thinking with the role of manager. He has successfully administered a thriving research group through the years, was Dean of the Department, while also playing a vital role in the establishment of WTMC –which recently won the new 4S infrastructure prize- and there are much more projects and units he steered skill-fully through the sometimes rough political waters of the academic world. Moreover, he is not scared to talk to power and make connections with policy, efforts that spanned his career from early involvements in the movement against nuclear arms to the analysis of the Dutch Health Council, his participation in many funding panels, facilitating interdisciplinary research, and his research activities in India in the context of the globalisation of STS. Wiebe is certainly tall, but can we characterise him as big in terms of size? After my PhD defence he gave me the famous pot of self-produced Bijker honey, and with that a postcard picturing a big elephant and a much smaller girl and he had written on it: the question is who learns from whom. I would obviously not dare to characterise him as an elephant here, but according to research from the University of Stirling elephants have personalities to match their size. During a 38 year-long study of a herd of elephants in Amboseli National Park in Kenya Professor Phyllis Lee and Cynthia Moss (2012) found that “Leadership is not equal to power or assertion in elephants, but illustrates the respect accorded to individuals as a function of their problem-solving ability”. In addition, leadership is not about dominance –as in many other animals- but more about their ability to get agreement. Moreover, reliability turned out to be a very important feature of elephants: being consistent at making good decisions and helping to care for infants in the herd, while staying calm when faced with threats. Finally, the study stated how “males develop strong friendships”, which is certainly something Wiebe did during his career.

169 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

To sum up, can we characterise Wiebe as a big scientist or as an elephant in STS? I guess Wiebe cannot be framed in such ways, as he certainly does not resemble anybody else: cliché but also true. He is very much his own maker with own beliefs and convictions, and his ideas are always well-grounded and clearly presented. He is a great communicator whose integer presence is apparent and felt. As such, I am glad to know he will not disappear from the academic stage completely, but stays active as a researcher while leaving the Maastricht group in capable hands.

Suggestions for further reading Berman, M. (1983). All that is solid melts into air: the experience of modernity. London: Verso. Lee, P. C., & Moss, C. J. (2012). Wild female African elephants (Loxodonta africana) exhibit personality traits of leadership and social integration. Journal of Comparative Psychology, 126(3), 224-232. Price, D. J de Solla (1963). Little Science, Big Science. New York: Columbia University Press / Price, D. J. de Solla (1986.) Little science, big science ... and beyond. New York: Columbia University Press. Vermeulen, N. (2009). Supersizing Science; on the emergence of large-scale projects in biology. Maastricht: Maastricht University Press.

170 How Healthy is Medicine?

THE SOCIAL CONSTRUCTION OF SPORT DOPING: BODY ENHANCEMENT BEYOND GOOD AND EVIL

Toine Pieters

Regardless of the official zero-tolerance doping rules of the International Olympic Committee, and the ban of 118 Russian athletes (for their ties to the Kremlin’s state- sponsored doping program) the number of doped athletes at the Rio de Janeiro 2016 games was far higher than official statistics made it seem. We are waiting for new detection technologies to trace the latest generation of doping agents in Olympic athletes’ blood samples that are now in storage. Sport is tough, mean and uncompromising. The possibility of gaining high national, social and commercial recognition from winning gold medals has motivated scientists, doctors, coaches and athletes to consider ignoring the rules while looking to improve performance. Since the late nineteenth century, there has been a willingness to experiment with new techniques, drugs, food, etc. in modern sports. However, the challenge is how to use performance-enhancing technologies and substances that won’t be detected by the anti-doping hunters. The latest promising performance enhancer is genetic doping – manipulating the human genetic code to increase an athlete’s muscle mass, endurance or more efficient oxygen use. Since it is almost impossible to detect gene therapy as a form of enhancement means there is an opportunity to freely dope. However, the anti- doping community is as determined as ever to stop gene doping in any form by reminding the public of the rules of fair play and the risks to the athletes’ health. There are well-known reports of increasing injuries and deaths of professional and amateur elite athletes due to adverse reactions from doping. These reports fuel the debates on the honesty and moral uprightness of top-class sports and their ability to continue delivering on the promise of ‘Citius, Altius, Fortius’, the Olympic motto – ‘Faster, Higher, Stronger.’ In this short paper I will discuss how the history and future of sport doping continue to interfere with human body enhancement efforts.

Analysis of the issue Like other drugs and medications, performance-enhancing agents are surrounded by complex circumstances, with many actors, social systems, and institutions. Several biomedical, psychological, social, economic and cultural factors affect sport drug use and all constantly interact. The doping agents are more than just material objects with effects on an athlete’s body. They also change athlete’s relationships individually and within their community based on the needs, demands and fears in their social world. Even though drugs in general develop and mutate with social and technological change, they share a common circular pattern of promise, hope and disappointment. One of the drivers behind this circular process is the double bind between doping and anti-doping, which is a cat-and-mouse game between sport authorities, the drug

171 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS industry and drug users. I would like to argue that we need a new form of rule-making based on a careful study of the social construction of sport doping and body enhancement. The process of doping development and use highlights how the development of doping products responds to social, economic and technological change. As yet, little is known about the doping landscape other than the doping/anti-doping connection continues to produce products, expertise and practices on both sides as part of a kind of endless ‘arms race’. Furthermore, drug use in sport continually crosses over traditional boundaries (e.g. legal/illegal, medical/non-medical, moral/immoral) and occasionally causes extremely powerful social responses (the ‘war on dope’) from institutions like national and international anti-doping agencies (e.g. World Anti-Doping Agency [WADA]). To increase our understanding of the social-embeddedness of doping practices I will discuss the historically unclear boundaries between body enhancement in sports and in society as a whole.

Body enhancement as a historical and social phenomenon Since the 1900s, and in almost every decade, a new doping agent becomes popular (e.g. cocaine, amphetamines, hormones, EPO) until disappointment in the drug’s ability to improve performance and noticeable or significant drug-related problems appear, and until another doping candidate (molecule, substance or technology) is introduced. Ironically, professional and amateur elite sportspersons’ use of doping has coincided with an escalation of the war on dope. Paul Dimeo, the sports doping historian, has convincingly shown that doping in sport is a by-product of the rational, technological and scientific approach to the human body as a performance machine. He argues that in the past fifty years athletes have gradually become less human. The elite athlete can be thought of as physically trapped in a world that goes beyond such traditional moralities as fair play or even good health. Performance sport does not practice either of these moralities. I agree with Dimeo that elite sport is and never has been about a level playing field – it is about the exact opposite – it tries to make the playing field unequal. The global mass audiences want to see the fastest man or woman on the planet or the highest jumper. As the media takes over sport imagery, the spectators want to identify with the triumphant athlete as well as the tragic consequences of the principle of ‘the winner takes all’. If the winner is not considered to be more superhuman than his or her peers, spectators in general do not seem to care very much about how they got to be so good at their sport. According to the philosopher John Harris, in his book Enhancing Evolution, human enhancement has always been both a conscious and unconscious part of human development and evolution. He highlights the familiar attempts humans have made to not only better ourselves in the sense of improving our wealth and wellbeing, but

172 How Healthy is Medicine? literally to better our bodies. Many of us are already enhanced with glasses, laser eye surgery, laser hair removal, artificial hips and knees, and pacemakers. All of us have benefited from enhancing technologies such as vaccination, vitamins, Ritalin or Viagra. Indeed, the military and academics at least do not seem to have qualms about chemical enhancement. American top scientists and US pilots are said to be using attention- enhancing and/or sleep-reducing medications (amphetamines). I agree with Harrison that every day we strive to enhance ourselves (and our children). We approve of enhancement if the benefits outweigh the harms for good reason. In doing so, we continue to change our world and ourselves. We know by experience that any new form of body enhancement will create possibilities, but also problems. Athletes, doctors, coaches and anti-doping agencies constantly argue against and re- negotiate the boundaries between therapeutic (healing) and non-therapeutic doping. As a result, most athletes carry a medical certificate that allows the use of therapeutic agents as a safeguard from the doping police. Genetic enhancement will only further blur the boundaries between therapeutic and non-therapeutic, between natural and artificial and thus intensify the debates on the rules and regulations for doping in sport.

Towards a future of ‘better’ humans and athletes The internet has already substantially changed the course of sport doping agents and enhancement technologies. And there is good reason to believe that the social media will further alter the meanings, trade and uses of doping in sport. Information from authorized sources is increasingly available to both professional and lay audiences, which allows athletes, coaches and doctors to interfere with body enhancement and sport doping developments at a much earlier stage. Furthermore, the internet has contributed to a new group of informed consumers who actively seek the most promising enhancement and sport doping agents and the best physicians for managing issues of treatment, advice, care and support. These consumers shop around for the best product, service and price. This consumer shift towards shopping for enhancement seems to fit smoothly with a long-term process of reordering public and private responsibilities for health and fitness. This shift also mirrors a shift of where issues of health and fitness are discussed to consulting rooms, households or fitness training centres as consumers increasingly take charge of their own body management and their children’s. Armed with better and more easily available information about health and fitness, consumers actively consider the benefits, risks and costs of body enhancement options on offer. One road to excellence could be regenerative medicine, which uses the powers of stem cells regrowth to repair and replace diseased or damaged tissue. Another option might be using new forms of reproductive technologies. The same biotechnology that can repair and replace diseased or damaged tissue may enhance normal performance in a healthy person. Once again the difference between therapeutic action and enhancement

173 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS is hard to see. As part of the historical double bind between doping and anti-doping consumers, producers and regulators start renegotiating the rules of the game. It is not surprising that various approaches are tried given the complex knowledge and practices available to the public. Will elite sportsmen and -women participating in Olympic games have a future in the post-genetic era? Of course, I would say. Just as the Rio de Janeiro 2016 Olympics were different from what will materialize at the Tokyo 2020 Olympics in terms of facilities, communication and marketing, doping use and doping regulation. Every new Olympic event will be judged on its own merits and within a particular timeframe. Athletes as well as spectators will continue to change as part of human evolution. This is part of our enduring efforts to produce better humans and set new records beyond good and evil.

Suggestions for further reading Dimeo, D. (2007). A history of drug use in sport 1876-1976; beyond good and evil. London: Routledge. Harris J. (2007). Enhancing evolution; The ethical case for making better people. Princeton, NJ: Princeton University Press. Hoek, S. van der, & Pieters, T. (2009). Supergenen en turbosporters; Een nieuwe kijk op doping. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. Hon, O. de (2016). Striking the right balance; effectiveness of anti-doping policies. Utrecht: Utrecht University. Pieters, T., & Hon, O. de (2013). Citius, altius, fortius; wat artsen moeten weten over oude en nieuwe doping NTvG, 157: A6450.

174 How Healthy is Medicine?

BODIES AND BICYCLES*

Bernike Pasveer

In 2012, Julie Livingston wrote a book called Improvising Medicine. In that book she describes what it took to set up an oncology ward in Maputo, Mozambique. In the introduction to the book she writes: “I myself cannot remember a time before cancer … I can also not remember a time before oncology. I was raised in the home of an oncologist who ran a cancer research lab … [In our hose] oncology was a religion of sorts. Some of my dearest friends survived their cancers because of oncology … [In] 1997, to my surprise, I found myself peeling apart cancer and oncology for the first time, so thoroughly interwoven had they been in my imagination. In September of that year, for the first time in my life, I saw untreated advance cancer – that is, cancer without oncology.” Quite likely, most of the readers of this volume too have grown up in a world where 'cancer' is always 'with oncology', that is: with and through the knowledge, the technologies, the medications, the cures, the dying provided by modern biomedicine; a world where cancer was or is without oncology, the idea that ICBO - It Could Be (and often Is) Otherwise, is unimaginable (and often deemed undesirable too). Some years ago my daughter went off to study medicine. Off into the world where cancer-with-oncology is the only possible cancer to think with, and where other modes of enacting the body and its afflictions are never referenced - or only perhaps in terms of backwardness and urgently to-be-brought-in-line with biomedical doings. But she's also my daughter. And so we talk about ICBO a lot. As long as we talk bicycles and bakelites and bulbs, she's fine with it: that the bikes we use are a slightly random outcome of historically and culturally specific interactions and negotiations between potential and actual users, producers, technological possibilities and imaginaries. And that the appropriateness of technologies is always contextual, so that we are for example sometimes stuck with machines which eat much more energy than we currently find responsible simply because in some other time (non-renewable) energy was not an issue the same way it is today. When we move to the human body, things quickly become more confusing for her. She can live with the idea that technologies put all reproductive responsibilities with women, not because reproduction naturally takes place in their bodies but because we've managed to stay away from knowing and making the male body fit for intervening in its reproductive functioning (Oudshoorn, 2003). And that in other times or places on the globe, people have different knowledge of the body, and they deal with diagnosis and cure in other ways, is also still fine (Mueller-Rockstroh, 2005). But the idea that knowing the human body through biomedicine is one possible (albeit very widespread and powerful) way amongst others – makes her slightly uncomfortable. And that the bodies and the diseases we have are a slightly random outcome of

175 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS historically and culturally specific interactions and negotiations between potential and actual users, producers, technological possibilities and imaginaries, causes distress and disbelief. It is out of the question. She asks: do I not at least think that biomedicine’s doings are more true, more correct, more in line with the 'given' body, than these other ways? I tell her the story of Alzheimer's in India as I found it is Cohen's No Aging in India. He recalls a geriatrists' conference where an Indian academic stated that India knew no Alzheimer's disease, leaving his audience of equally studied men and women baffled. In the heated conversation that followed people argued that it was simply not possible that Alzheimer's did not exist in India, that the Indians did maybe not yet have the technologies and the knowledge to diagnose it properly. Other terms were offered, and one of these - senility - sparked the Indian geriatrist: yes, senility did absolutely present itself in many elderly Indian people, and increasingly so. But senility was not about the individual's brain going haywire, he said, it was a symptom or an effect of dysfunctional families, families that failed to care for their aging members, as a result of which they would drift away from the caring and accommodating and 'normalizing' collective. And under the influence of 'Western' individualism, this was increasingly the case, leaving more and more elderly alone and senility becoming a prominent feature of old age in India. Any cure would have to be directed to maintaining or repairing the importance of the family-collective. The reaction to the geriatrist's 'no Alzheimer's in India' claim was full of cancer-with- oncology rhetoric, I tell her: Alzheimer's is taken to be a universal phenomenon, something given and to be discovered by biomedicine. Not 'having it' is only about not yet having the right technologies and knowledge to detect it - about backwardness. But Cohen tells the story as a being about how 'Alzheimer's disease' results from the technologies and knowledges and diagnostic procedures we have put in place for it. And that at the time of this geriatrists' conference, old age, including old people's strange behaviour, was known and dealt with in other ways. He tells it as a story of ICBO. It may very well be that today there is Alzheimer's in India: that the MRI-scanners and the biomedical textbooks and diagnostic procedures have become the norm; and that this has fed into a culture of individualization in India; and that in some places there may still be senility and no Alzheimer's disease. Do I not then perhaps please think, she asks, that biomedicine is at least the best of all these possible worlds? My answer is that even within biomedicine too, ICBO is often all over the place, that even within biomedicine the body is often not a singular entity (Mol 2002). Who knows what new conversations this will bring about. And who knows: maybe there will come a time where, just as Wiebe and Else did, we will co-author an article about ICBO and the biomedical body.

*The conversations in this short narration are partly based on real discussions with my daughter, and partly on imaginary conversations given the stories she brings home.

176 How Healthy is Medicine?

Suggestions for further reading Cohen, L. (1998). No Aging in India. Berkeley: University of California Press. Livingston, J. (2012). Improvising Medicine. Durham & London: Duke University Press. Mol, A. (2002). The Body Multiple. Durham & London: Duke University Press. Mueller-Rockstroh, B. (2005). Ultrasound Travels. Maastricht: Maastricht University Press. Oudshoorn, N. (2003). The male pill. A biography of a technology in the making. Durham, NC: Duke University Press.

177

How Healthy is Medicine?

HOE HET ‘GEWONE’ BIJZONDER IS

Jessica Mesman

In ons dagelijks leven vergeten we hoe bijzonder het is dat alles zijn gang gaat. Dat er water uit de kraan komt, dat je kunt fietsen, dat de melk die je uit de koelkast haalt, koud is en ook dat de pen die je je loslaat naar beneden valt. Waarom zouden we ons daarover verbazen? Het is immers gewoon. Zo gewoon dat we er niet meer over nadenken dat het er is en hoe we het gebruiken. Het vakgebied ‘Science and Technology Studies’ (STS) laat echter zien dat het ‘gewone’ heel bijzonder is. Sterker nog, het laat zien dat het heel veel werk kost om iets zo gewoon mogelijk te maken. STS is een vakgebied dat onderzoek doet naar de manier waarop de wereld waarin wij leven gestalte krijgt. Het probeert te achterhalen wat er allemaal voor nodig is om dingen en ideeën gewoon te maken. Wie heeft dit bedacht en wie hebben zich ermee bemoeid, welk materiaal was nodig om het apparaat te bouwen of het idee te ontwikkelen, hoeveel geld was er mee gemoeid en waar kwam dat vandaan, wie waren voor en wie waren tegen en hoe zijn ze het eens geworden? Als je met de STS-bril naar dagelijkse dingen kijkt, blijkt het heel bijzonder te zijn dat ze er gewoon zijn, want niets is als ‘gewoon’ begonnen. Dat de koelkast in de keuken, onze fiets of auto voor de deur, de thermometer in het kastje in de badkamer of het bestaan van de zwaartekracht, als gewoon wordt beschouwd, moeten we eigenlijk als een buitengewone prestatie beschouwen. Wat we hier zien is een omkering van wat we gewend zijn. Immers, de wetenschap richt zich toch juist op wat bijzonder is: die zeldzame bloem, die onoplosbare problemen in de natuurkunde of het onbegrepen gedrag van mensen en dieren. Jazeker, maar het interessante van ‘Science and Technology Studies’ is dat het andersoortige vragen stelt. Het is een vakgebied dat juist niet de gewone wetenschappelijke weg bewandeld waar men probeert het onbekende te duiden en een antwoord tracht te formuleren op de vele vragen. Nee, STS probeert juist te achterhalen waarom om deze vragen op tafel liggen en geen anderen en waarom juist deze antwoorden en gebouwde apparaten als oplossing worden gezien. Het is geïnteresseerd in ‘het gewone’ omdat ‘heel gewoon’ juist heel bijzonder is. STS is een vakgebied dat dus eigenlijk tegen-intuïtief te werk gaat.

Laten we een ander voorbeeld nemen van deze tegengestelde denkrichting van STS: exnovatie. In heel de wereld steekt men veel tijd en middelen in innovatie. Innovatie is de ontwikkeling en invoering van nieuwe dingen: apparaten of processen. Innovatie leidt tot verbetering van de manier waarop we dingen doen en gebruiken. In STS wordt veel onderzoek gedaan naar innovatie omdat innovatieprocessen ons iets kunnen vertelt over de wijze waarop iets nieuws zich in de vertrouwde wereld nestelt en daar deel vanuit gaat maken. Maar binnen STS zijn er ook onderzoekers die een studie naar

179 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS exnovatie doen. Exnovatie richt zich niet op het ‘nieuwe’ maar op het ‘reeds bestaande’. Immers, wat reeds bestaat is niet per definitie minder waard, minder interessant of doet er niet meer toe. Onderzoek naar exnovatie bestudeert hoe we praktijken kunnen verbeteren op basis van wat er al is. Niet door de invoering van iets nieuws (innovatie), maar door het met andere ogen kijken naar wat er al is en dit in te zetten voor verbetering. Een voorbeeld: hoe zorgen docenten voor orde in de klas? We zeggen dan al snel “daar zijn ze voor opgeleid”. Dat klopt, maar docenten doen veel meer dan het toepassen van regels want iedere klas is toch weer anders. Wat is dan dit meer? Wat is wijs en wat is handig om een groep bij de les te houden? Het antwoord op deze vraag doet ertoe maar deze kennis en kunde is echter niet altijd zichtbaar voor anderen. In veel gevallen zijn docenten zelf zich ook niet bewust van alles wat zij inzetten om de les in goede banen te leiden. Wat geldt voor de situatie in de klas geldt ook voor meer complexe situaties zoals op de Eerste Hulp post van een ziekenhuis of het drukte op het spoorwegnetwerk rond Utrecht in de ochtendspits. Hoe wordt hier alles in goede banen geleid? Het is belangrijk om zicht te krijgen op alle kennis, vaardigheden en dingen die hierin een rol spelen. Hiermee rijst de vraag waarom we geld en energie moeten steken in onderzoek naar wat er al is. Dat weten we immers toch al? Bovendien willen we de bestaande situatie toch juist verbeteren? Dus is het niet veel slimmer om dan iets nieuws te verzinnen? Nieuwe apparaten, ideeën en procedures dragen zeker bij tot verbetering, maar dat kunnen de dingen die al bestaan en gebruikt worden, ook. En dat laatste wordt nu juist vaak vergeten. We zitten zogezegd bovenop een pot met goud, maar zien deze rijkdom niet omdat we onze blik naar buiten hebben gericht: in de toekomst of elders. Maar ook de bestaande situatie waar we midden in zitten met de bijbehorende dagelijkse routines bieden waardevolle mogelijkheden voor verbetering. We zien dit echter niet omdat de alledaagsheid – daar komt het weer – zo gewoon is dat het naar de achtergrond van ons blikveld is verschoven. Een voorbeeld van exnovatie binnen het STS vakgebied is een onderzoek naar patiëntveiligheid. In de gezondheidszorg wordt veel aandacht besteed aan de veiligheid van patiënten zodat ze bijvoorbeeld de juiste medicatie krijgen en ook alle apparatuur goed blijft werken. Fouten in de behandeling kunnen tot onveilige situaties leiden met soms zeer ernstige gevolgen. Als we ons indenken wat er allemaal kan gebeuren als iemand de verkeerde medicijnen krijgt of dat het beademingsapparaat niet goed staat ingesteld, begrijpen we het belang van veiligheid in de gezondheidszorg. Niet verwonderlijk dat ziekenhuizen en wetenschappers de handen ineen hebben geslagen om te onderzoeken waarom het toch soms fout gaat. Als de oorzaak van fouten en vergissingen wordt weggenomen zal de zorg veiliger worden. Maar met al deze aandacht voor wat er misgaat kijken deze studies dus eigenlijk niet naar veiligheid, maar naar onveiligheid. Welnu, een STS onderzoeker vraagt zich niet alleen af hoe het komt dat er fouten worden gemaakt in een ziekenhuis, maar verwondert zich ook over het feit dat er

180 How Healthy is Medicine? eigenlijk niet veel méér fouten worden gemaakt. Anders gezegd: waarom het zo vaak goed gaat? Als we bedenken hoe kwetsbaar patiënten op een intensive care zijn, hoe ingewikkeld de apparatuur daar is en dat er veel veel beslissingen in een kort tijdsbestek moeten worden genomen, zou je verwachten dat er iedere vijf minuten iets mis zou gaan. Maar dit gebeurt niet. Wat maakt dat er niet veel vaker iets mis gaat? Waar komt deze veiligheid vandaan? Beter gezegd: wat gaat er goed en welk werk moet worden verzet dat maakt dat dingen goed gaan? In deze vraag staat niet de onveiligheid centraal maar veiligheid zelf. Niet preventie maar behoud staat voorop. Terwijl iedereen probeert om fouten te voorkomen, probeert de STS-onderzoeker juist te begrijpen hoe veiligheid in elkaar zit. Niet omdat onderzoek naar fouten niet goed is. Welnee, we kunnen veel leren van onze fouten, maar ook van de dingen die wel goed gaan. Onderzoek naar wat goed gaat in plaats van wat misgaat, naar wat is en niet perse hoeft te veranderen, is een typisch STS-standpunt.

Kortom, Science and Technology Studies’ wordt gekenmerkt door het stellen van andersoortige vragen: tegen-intuïtieve vragen. Door het zoeken van antwoorden op andere plekken: daar waar we het niet meer verwachten.

181

How Healthy is Medicine?

TECHNOLOGIE IN DE GEZONDHEIDSZORG: HET NUT VAN EEN WTO PERSPECTIEF

Agnes Meershoek

Woensdag 20 mei 1989. We arriveerden al vroeg in de ochtend in het ziekenhuis Annadal op de afdeling hart katheterisatie. We werden door de verpleegkundige kort geïnformeerd over wat er met de patiënt aan de hand was en hoe de behandeling plaats zou vinden. Daarna hezen we ons in de loodschorten en gingen we de behandelkamer binnen. We stelden ons in de hoek van de ruimte op, zover mogelijk van de patiënt vandaan, maar met goed zicht op de behandelopstelling. De patiënt werd binnen gereden en gepositioneerd onder een grote monitor. De behandeltafel werd in gereedheid gebracht en daarna kwam de arts assistent in operatiekleding de ruimte binnen. Hij groette de patiënt, die alleen plaatselijk verdoofd was, vriendelijk en startte zijn werk: het lokaliseren van de lies slagader en het inbrengen van de katheter. Vanaf dat moment veranderde de richting van zijn blik; niet de patiënt, maar de monitor kreeg zijn volle aandacht en liet hem niet mee los. Het verder inbrengen van de katheter en later de contrastvloeistof werd nauwlettend op de monitor gevolgd. Die monitor moest daarvoor door de operatie assistent, die ook gebiologeerd naar het scherm keek en aanwijzingen over de plaats en het richten van de katheder gaf, steeds in de juiste positie gedraaid en geplaatst worden. Daarbij stootte de monitor met enige regelmaat tegen de patiënt. Na enige tijd liet het scherm zien dat de katheter niet verder kon, omdat de contrastvloeistof op de monitor een dunne in plaats van een dikke lijn zien. Al snel was het team het er over eens dat daar het ballonnetje moest worden opgeblazen om de ader weer breder te maken. Dat werd op de monitor nauwlettend in de gaten gehouden en nadat het ballonnetje een aantal keren was opgeblazen en weer leeg gelaten, werd het verwijderd. De contrastvloeistoflijn op de monitor veranderde in een lijn met gelijke breedte. Een analyse van de introductie van de hartkatheterisatie en angioplastiek in de gezondheidszorg met behulp van concepten uit het vakgebied Wetenschap- en Techniek Onderzoek (WTO), vormt een goede illustratie van de relevantie van WTO voor het veld van de gezondheidszorg. Volgens WTO ontwikkelt technologie zich niet autonoom, maar in interactie met de context waarin ze moet gaan functioneren (Akrich, 1992; Bijker, 2001). Technologie werkt ook niet vanzelf maar moet werkend worden gemaakt door haar in te bedden in de (sociale) context. En het introduceren van een technologie is niet louter instrumenteel in de zin dat het gewoon bestaande processen overneemt of efficiënter maakt. Technologie doet veel meer en vaak andere dingen dan waar ze oorspronkelijk voor bedoeld was. De hartkatheterisatie is vanuit dat perspectief niet gewoon een nieuwe behandelmethode voor aderverkalking. Het analyseren van de behandeling laat zien hoe ons begrip van het lichaam verandert onder invloed van

183 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS röntgentechnologie. Niet de patiënt van vlees en bloed, maar de monitor die het lichaam op een bepaalde manier zichtbaar maakt, vertegenwoordigde de ‘echte’ patiënt. Bestudering van de medische literatuur over de diagnostische criteria voor het vaststellen van (het risico op) hartfalen voor en na de introductie van de techniek van hart katheterisatie en angioplastiek (het openen van de ader met behulp van het ballonnetje) laat zien dat wat hartfalen in het algemeen en aderverkalking in het bijzonder andere aandoeningen werden onder invloed van de introductie van een nieuwe techniek. Niet de klinische verschijnselen, maar het beeld van de binnenkant van onze aderen met behulp van röntgentechnologie zichtbaar gemaakt werd doorslaggevend. De symptomen die duiden op hartfalen verschoven en bepaalde personen met nauwelijks klachten die voorheen niet als patiënt werden beschouwd, waren dat nu opeens wel. Kennis over hartfalen en de technologie om het hartfalen op te sporen en te verhelpen zijn met andere woorden niet simpel ontdekkingen van wat altijd al aanwezig was en nu zichtbaar wordt, maar ze zijn de resultante van een complex proces waarin werk verzet moet worden om de technologie en klinische praktijk op elkaar af te stemmen. Dat proces verliep niet rechtlijnig, maar grillig en het apparaat ‘hartkatheter’ was slechts één klein onderdeel in grote verzameling van verschillende elementen die op elkaar afgestemd moeten worden: ‘harde’ elementen zoals de monitor, de contrastvloeistof, het röntgenapparaat en de aders van de patiënt, maar ook ‘zachte’ elementen zoals het herkennen van de (nieuwe) symptomen, aanpassen van de diagnose categorieën, de vaardigheden van de arts en de operatie assistent om de liesslagader te vinden, monitorbeelden te lezen, en de katheter goed te leiden etc. Ook bij het diagnosticeren van andere ziektes, zoals bijvoorbeeld reumatoïde artritis, zien we vergelijkbare processen: de introductie van de anti-CCP bloedtest (een test die de aanwezigheid van bepaalde antistoffen in het bloed kan vaststellen) voor het opsporen van reumatoïde artritis gaf een drastische verschuiving in het soort patiënten dat wel en niet met typische en a-typische reumatoïde artritis wordt gediagnosticeerd. Dergelijk inzicht in het werk dat moet worden verzet om ziekte te bestrijden en in hoe uiteindelijke preventie en behandelingstechnieken de resultante zijn van een complex proces waarin verschillende actoren, zoals patiënten, behandelaars, beleidsmakers, maar ook laboratoria, bacteriën of virussen, de microscoop, een sputum- of bloedmonsters een rol spelen is om meerdere redenen relevant. Zoals gezegd laat het zien dat ons begrip van ziekte niet gegeven is, maar plaats en tijd afhankelijk en aan voortdurende verandering onderhevig. Dergelijke veranderingen hebben maatschappelijke consequenties. Niet alleen voor wie wel en niet een medische behandeling zal krijgen; maar bijvoorbeeld ook voor wie wel en geen recht heeft op bepaalde sociale arrangementen of privileges die op ziekte gebaseerd zijn, zoals de ziekte- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Op de tweede plaats maakt dit inzicht duidelijk dat de ontwikkeling van techniek niet op voorhand vast ligt, maar dat het beloop bepaald wordt door specifieke interacties in

184 How Healthy is Medicine? een specifieke context. In dat proces worden impliciet of expliciet keuzes gemaakt die de loop van het proces beïnvloeden, verschil maken voor hoe de uiteindelijke preventie- en behandeltechnieken eruit zien, en de verantwoordelijkheden, baten en lasten voor het beheersbaar maken van de ziekte anders verdelen. Het beloop van de ontwikkeling is dus mede het gevolg van de keuzes die tijdens de ontwikkeling worden gemaakt. Dat betekent ook dat de ontwikkeling van technologie tot op zekere hoogte te sturen valt en het van belang wordt zorgvuldig af te wegen wie er in dat proces betrokken moet worden (Bijker, 2001). We zien de laatste tijd dan ook dat in dit proces meer inbreng van patiënten en burgers komt. Ten slotte helpt het inzicht dat technologieën werken omdat ze in een specifieke context werkzaam worden gemaakt ook inzichtelijk te maken waarom het zo moeilijk is om technologie naar andere contexten te verplaatsen (De Laet, 2002; Leach & Scoones,2006). Dat is uitermate relevant voor bestrijding van ziekten die wereldwijd voorkomen, zoals malaria, TB, HIV/aids, diarree etc. Sinds jaar en dag worden technische oplossingen in het ontwikkelingsbeleid in het algemeen en in het domein van de gezondheidszorg in het bijzonder gezien als panacee om sociale en gezondheidsproblemen op te lossen. Simpele technische oplossingen zoals vaccines, medicijnen, latrines en zoutoplossingen zouden samen met voorlichtingscampagnes eenvoudig een einde moeten kunnen maken aan wereldwijde misère. Helaas is de werkelijkheid weerbarstiger. De ogenschijnlijk eenvoudige oplossingen die in westerse landen ziekten effectief hebben bestreden of onder controle gebracht, brengen niet zomaar hetzelfde resultaat op andere plaatsen op de wereld. Een zoutoplossing is simpel in een wereld met een waterleiding systeem dat gezuiverd water in alle huishoudens brengt, maar het is niets situaties waar geen schoon drinkwater is. En ondanks enorme inspanning van bijvoorbeeld de Global Alliance on Vaccines (Gavi; Wereldwijde alliantie voor Vaccinatie) is er voor vrijwel geen enkele infectieziekte een wereldwijde vaccinatie dekking. Het toedienen van een vaccinatie lijkt misschien een eenvoudige oplossing, is er in de praktijk heel wat voor nodig om het vaccine haar beoogde werk te laten doen. Zonder stabiele elektriciteit om koeling van het vaccine te waarborgen; zonder opgeleide gezondheidswerkers die vaccines kunnen toedienen; zonder mogelijkheden voor transport van vaccines, gezondheidswerkers en kinderen; zonder ‘therapietrouw’ om de hele reeks vaccinaties te kunnen zetten; brengt een vaccine geen soelaas. Pas als deze infrastructuur is aangelegd en de vaccine is afgestemd op en ingebed in de specifieke lokale situatie, zal deze ogenschijnlijk eenvoudige oplossing haar werk kunnen doen. Beter inzicht in het werk dat moet worden verzet om een vaccine, of andere ogenschijnlijk eenvoudige technologie, effectief te maken in de ene setting, en het complex van interactieve relaties dat er mee gemoeid is, biedt een verklaring voor de weerbarstigheid van verplaatsen van technologische oplossingen, maar kan ons ook helpen deze oplossingen in nieuwe contexten werkzaam te maken.

185 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Leestips Akrich, M. (1992). The de-scription of technical objects. In W. E. Bijker & J. Law (Eds.), Shaping Technology/ Building Society; Studies in Sociotechnical Change. Cambridge, MA: MIT Press. Bijker, W.E. (2001). Understanding technological culture through a constructivist view of science, technology and society. In S. H. Cutcliff & C. Mitcham (Eds.), Visions of STS: Counterpoints in Science, Technology and Society Studies. Albany, NY: State University of New York Press. De Laet, M. (2002). Research in Science and Technology Studies: Knowledge and Technology Transfer. Amsterdam: Elsevier Science. Leach, M., & Scoones, I. (2006). The Slow Race: Making Technology Work for the Poor. London: Demos.

186 How Healthy is Medicine?

GELOVEN IN TECHNOLOGIE OVER DE CO-CONSTRUCTIE VAN RELIGIE EN TECHNOLOGIE

Michiel van Well en Maarten Verkerk

Is er een relatie tussen technologie en religie? In de moderne westerse samenleving denken de meeste mensen dat dat niet het geval is. Technologie zou gaan over ‘harde’ dingen die rationeel, neutraal en innovatief zijn, terwijl religie zou bestaan uit ‘zachte’ verhalen die spiritueel, normatief en conservatief zijn. Deze beelden zijn cultureel diep verankerd zijn in het denken van de hoog technologische en seculiere cultuur van West- Europa. Maar het is de vraag of die beelden wel recht doen aan de werkelijkheid. De Japanse samenleving, bijvoorbeeld, is zowel hoog technologisch als diep religieus. En, hoewel anders van aard, valt hetzelfde te zeggen over de Verenigde Staten, waar juist in Silicon Valley spiritualiteit en innovatie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In Nederland vonden de Verlichting en Industriële Revolutie plaats in een tot in haar haarvaten religieuze samenleving. De tegenstelling tussen technologie en religie vinden we dus niet terug in de Nederlandse geschiedenis noch op andere plaatsen in de wereld. Maar hoe verhouden technologie en religie zich dan wel tot elkaar? Hoe kunnen we hun onderlinge relatie onderzoeken? En wat is de betekenis daarvan voor zichzelf als seculier beschouwende culturen? In het technologie onderzoek is weinig oog en aandacht voor de rol van religie. Tegelijkertijd bieden de socio-technologische theorieën en benaderingen alle ruimte om aandacht te besteden aan de rol van religie. Wij vullen die ruimte door gebruik te maken van Bijkers socio-technologische theorie voor verandering en daarin het heilige, het sacrale een plek te geven.

Theorie Het technologie onderzoek en met name het onderzoeksprogramma Social Construction of Technology (SCOT) heeft ons geleerd dat technologie ontwikkeling niet slechts een technische aangelegenheid is. Technologie ontwikkeling is mensenwerk: de mens speelt met de dingen en de ontwikkeling van technologie en samenleving gaan hand in hand op en zijn onlosmakelijk verbonden. Technologieontwikkeling moeten we daarmee ook niet langer proberen te begrijpen als een lineair rationeel proces naar een vooraf bepaald doel. Een technologie heeft tijdens zijn ontwikkeling vaststaande intrinsieke betekenis of doel. Technologie en samenleving geven elkaar gaandeweg vorm en betekenis van technologie ontstaat een samenspel tussen mensen en dingen. Als technologieontwikkeling geen autonoom doel of intrinsieke betekenis heeft, kan de werking van technologie (het succes) niet de verklaring zijn voor de technologie. De uitdaging is om het succes of falen juist met dezelfde begrippen en op dezelfde manier te verklaren. De verklaringen van succes of falen moet met andere woorden symmetrisch zijn. In zo’n verklaring is het niet mogelijk om vooraf te bepalen wat we technologie en wat we

187 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS samenleving noemen. We moeten daarom naar de ontwikkeling van het geheel van technologie-en-samenleving kijken. De verklaring van die ontwikkeling is noch puur technologisch noch volledig sociaal-cultureel. Juist het samenspel tussen of de co- constructie van technologie en samenleving moeten geanalyseerd worden. Om zicht te krijgen op de verwevenheid van technologie en samenleving is het van belang om aandacht te geven aan de verschillende actoren die in de technologische ontwikkeling een rol spelen. Wat zijn de relevante sociale groepen? Waar willen ze het technologische artefact voor gebruiken? Hoe beoordelen ze het? Welke waarde hechten ze eraan en welke betekenis schrijven ze het artefact toe? In de praktijk blijkt dat de verschillende relevante sociale groepen vaak een eigen interpretatie van het artefact te hebben. Ook blijkt dat in de loop van de tijd dat er uit die verschillende interpretaties – we noemen dat de ‘interpretatieve flexibiliteit – toch een herkenbaar artefact ontstaat met een stabiele betekenis. Dit roept de vraag op hoe er consensus kan ontstaan tussen de relevante sociale groepen over de dominante en voorlopig stabiele betekenis van het artefact. Die dominante betekenis noemen we het ‘gedeelde technologisch frame’. Een technologisch frame kan allerlei ongelijksoortige elementen bevatten zoals doelen, kernproblemen, oplossingsstrategieën, gangbare theorieën, tacit knowledge, ervaringskennis, testprocedures en exemplarische voorbeelden. In het veld van het technologieonderzoek worden religieuze elementen niet als zodanig benoemd, maar ze zouden een onderdeel kunnen zijn van het technologisch frame. We denken daarbij aan overtuigingen, rituelen, tradities, wereldbeelden en religieuze visies. SCOT opent daarmee een ruimte om de wisselwerking tussen technologie en religie te onderzoeken. Hoe deze ruimte in te vullen? Met SCOT hebben we een aanpak om de co- constructie van technologie en samenleving te onderzoeken, maar hoe krijgen we daarbij religie in het oog? Een mooi vertrekpunt geeft Bronislaw Szerszynski in zijn boek Nature, Technology and the Sacred. Hij zet zich af tegen de visie van Max Weber die stelt dat we onder invloed van wetenschap en techniek de natuur hebben gezuiverd van mysterieuze krachten en goddelijke ingrepen. In zijn visie zou de moderniteit gekarakteriseerd kunnen worden als een ‘onttovering van de wereld’. In deze benadering wordt het moderne seculiere gezien als iets vanzelfsprekends, als een fenomeen dat geen verklaring nodig heeft, terwijl het sacrale wordt gezien als iets afwijkends, als iets dat wel verklaard moet worden. Szerszynski laat zien dat onder invloed van de moderniteit de werkelijkheid niet onttoverd is, maar dat de ene betovering (religie) is vervangen door de andere (wetenschap). Daarmee ontstaat een symmetrische aanpak: het seculiere is niet iets totaal anders dan het sacrale, maar het is juist een bepaalde vorm of constructie van het sacrale. In het christelijk-sacrale staat het geloof in God centraal en in het seculier-sacrale het geloof in de mens en zijn/haar rationele vermogens. In deze benadering is het seculiere dus een ‘religieus frame’ van het moderne sacrale. Een religieus frame geeft vorm aan onze ervaring en onze begrip van het sacrale en daarmee aan onze benadering van natuur en technologie. Met zijn

188 How Healthy is Medicine? aandacht voor symmetrie in verklaringen en met zijn concept religieus frame sluit Szerszynski goed aan bij het denken van Bijker waarin de begrippen symmetrie en technologisch frame een prominente plek hebben. Hoe kunnen we het sacrale een plek geven in het onderzoek naar de verwevenheid van technologie en religie? De concepten relevante sociale groepen, technologische frame en artefacten zijn belangrijke elementen om de socio-technologische ontwikkeling te duiden. In aanvulling daarop geeft het boek Les formes élémentaires de la vie religieuse van de socioloog Émile Durkheim een bruikbare manier om de begrippen sacraal en religieus te gebruiken in onderzoek. Ook Durkheim verwijst naar het sacrale als hij religie beschrijft. Durkheim beschrijft het religieuze als ‘ a unified system of beliefs and practices relative to sacred things, i.e., things set apart and forbidden--beliefs and practices which unite in one single moral community called a Church, all those who adhere to them.’ In deze definitie spelen drie elementen een belangrijke rol: geloof, morele gemeenschap en praktijk (ritueel). Deze drie elementen kunnen we gebruiken om religie in relatie tot technologieontwikkeling te verkennen zonder haar inhoudelijk (metafysisch of dogmatisch) te definiëren. Dergelijke elementen sluiten goed aan bij de socio- technologische benadering. Ze levert een beschrijving van religie zonder religie als verklaring te nemen. En ze heeft oog voor groepen en voor (techno-religieuze) frames met daarin visies, verlangens en al dan niet technische rituelen/praktijken. Wat Durkheim echter toevoegt aan de relaties tussen mensen (relevante sociale groepen of morele gemeenschappen), dingen (artefacten of rituelen) en verhalen (bijvoorbeeld over geloof, hoop en theorie) is het sacrale. De elementen ontsluiten en co-creëren het sacrale. Daarmee ontstaat een toegevoegde conceptuele kracht waarin de elementen aan elkaar verbonden raken en het geheel meer is dan de som der delen.

PAZIO en het seculiere sacrale in de praktijk Aan de hand van de ontwikkeling van een actueel en innovatief concept in onze seculiere samenleving onderzoeken we of de theoretische beschrijving in de praktijk ook toepasbaar is en tot een beter begrip van techno-religieuze ontwikkeling leidt. We kijken daarom hieronder naar de ontwikkeling van het gezondheidsportaal PAZIO in de context van Universitair Medisch Centrum Utrecht.

Morele gemeenschap De ontwikkeling van het gezondheidsportaal PAZIO begint met een clubje bevlogen mannen van in de dertig die een idee ontwikkelen over wat ze in eerste instantie een Patiëntgebonden Virtuele Zorginfrastructuur (PVZ) noemen. Dat doen ze niet geïsoleerd op hun zolderkamer, maar vanuit Mediportaal, een klein zorg ICT bedrijfje dat verbonden is aan het grote Universitair Medisch Centrum Utrecht. Daar hebben ze hun kantoor en daarmee hebben ze een professionele organisatie, die ze de context en

189 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS faciliteiten geeft om tot een idee te komen en uit te werken. Ze ontwikkelen een klein netwerk van partijen en personen vanuit de UMCU omgeving. Die partijen hebben allen hun eigen belangen en ideeën bij het ontwikkelen van het PVZ. De ontwikkeling van een PVZ-project is in eerste instantie vooral intern en op de belangen van de partners zelf gericht: het is een optelsom van particuliere perspectieven. De interpretatieve flexibiliteit van het PVZ is op dat moment dan ook nog erg groot: iedereen heeft zijn eigen ideeën erbij. Tegelijkertijd is het PVZ een kristallisatiepunt, een totem, waar omheen het geloof, de groep en de gewoonten zich kunnen ontwikkelen. In subsidieaanvragen worden de ideeën, uitgangspunten en overtuigingen steeds explicieter en de interpretatieve flexibiliteit kleiner. Er wordt een stuurgroep ingesteld die de ambities van het project moet bewaken en sturen. Er wordt een missie opgezet om relevante sociale groepen te overtuigen van het verlossend potentieel van PAZIO. Er ontstaat verdere stabilisatie als er een subsidie van twee miljoen wordt binnen gehaald. Interessant is de rol van de patiënt in de groeiende morele gemeenschap. ‘Patiënt centraal’ ontwikkelt zicht tot het credo van het project. De patiënt is enerzijds het icoon voor het project, anderzijds is er in de praktijk van het ontwikkelproces nauwelijks een rol voor de patiënt ‘in levende lijve’. De paradox ontstaat dat de patiënt enerzijds zo ‘heilig’ wordt beschouwd dat ze onaanraakbaar en apart gezet wordt, tegelijkertijd is ze zo futiel en apart dat er geen actieve rol voor haar in het project is weggelegd. De patiënt is een heilige irrelevante sociale groep. Ze is heilig in de zin dat het credo ‘patient centraal’ overal in de zorg gepredikt wordt, ze is irrelevant omdat in de praktijk de patiënt vooral patient moet zijn en geen ruimte krijgt om een actieve rol te spelen in zorg of zorginnovatie.

Geloof Met de stabilisatie van de groep kristalliseert ook het ‘geloof’ in PAZIO uit. Dat wordt het meest expliciet in de promotiefilm die wordt gemaakt voor de Kick off van het met twee miljoen euro gesubsidieerde ontwikkelproject. Het interessante aan de film is dat deze niets vertelt over de functionaliteit, werking of techniek van PAZIO. De film heeft vooral een inspirerend karakter waarin de beloften van deze benadering centraal staan en de kijker hoop wordt gegeven. De film duurt negen minuten waarin diverse beoogde gebruikers van PAZIO de revue passeren en hun verwachtingen van dit portaal verwoord worden. De film start en eindigt met op de vlees geworden patiënt, mevrouw De Wolf, die meerdere chronische ziekten heeft. We zien haar schuifelen door het winkelcentrum in Leidsche Rijn en wat moeizaam in haar auto klimmen. Mevrouw de Wolf is naar eigen zeggen ‘hartpatiënt, diabeet, longpatiënt en zeer allergisch voor allerlei dingen. Ik heb toch regelmatig ziekenhuisbezoek, regelmatig bezoek bij de huisarts, fysiotherapie, het is niet prettig. Af en toe begin je weleens zo’n beetje het gevoel te krijgen van alweer.’ Als ze in de auto zit, is ze weer vrij om te gaan en rijdt ze vlot en vol zelfvertrouwen rond. Dan horen we de voice-over.

190 How Healthy is Medicine?

‘Stel u wilt als patiënt zelf de regie over uw ziekte en behandeling’. ‘Stel u wilt als patiënt makkelijk toegang tot al uw gegevens’. ‘Stel u wilt als patiënt vanuit huis contact met uw zorgverlener.’ ‘Stel dat u al deze wensen met één klik van de muis kunt verwezenlijken’ Mevrouw De Wolf reageert daarop: ‘voor mijn persoonlijk leven zou dat betekenen dat ik gewoon wat meer vrijheid heb, niet altijd de verplichting heb om naar een arts te gaan omdat je het gewoon via internet kunt vragen of regelen, dus het geeft je meer vrijheid en ook minder verplichtingen.’ De film presenteert de voor PAZIO beoogde gebruikers, patiënt en professionals met hun problemen, hun hoop en hun verwachtingen. De film introduceert PAZIO op overtuigende wijze als ‘verlosser’, zonder dat de kijker verteld wordt hoe dit portaal hem/haar gaat ‘verlossen’. We krijgen in de film geen inzicht in wat PAZIO is, hoe ze technisch in elkaar zit of hoe het praktisch werkt, laat staan hoe ze betrouwbare informatie, verbeterde communicatie en integratie van systemen en applicaties gaat realiseren. In deze film is PAZIO zowel het onderwerp als de grote afwezige. In negen minuten wordt echter een grote inspiratie voor innovatie gecreëerd, want wie kan er tegen het verlangen naar vrijheid van mevrouw De Wolf zijn? Het ‘geloof’ in PAZIO is een geloof in de vrijheid van het individu en verlossing door de technologie. Daarmee haakt PAZIO aan op een bredere onderstroom in onze cultuur. Waar in vroeger tijden het geloof in God centraal stond, voert hier het (post-)moderne individu de boventoon. Het individu als de maat der dingen. Het individu dat in de weg van wetenschap en techniek zijn/haar eigen vrijheid vormgeeft en zijn/haar gezondheid beheerst. Met andere woorden, PAZIO verlost de patiënt van zijn afhankelijkheid en ongemak. Het sacrale is niet verdwenen maar heeft een andere gedaante aangenomen.

Rituele praktijken Hoe dit geloof nu te praktiseren? Uit het technologieonderzoek weten we dat technologie alleen werkt als ze verweven is met ‘praktijken’. Praktijken staan echter niet op zichzelf, ze zijn altijd verbonden zijn aan het heilige en dat we ze daarom beter kunnen duiden als rituelen. Rituelen ontsluiten/mediëren het heilige. De rituele praktijken die rond PAZIO geconstrueerd worden verwijzen dan ook naar de belofte van verlossing door (medische) wetenschap en technologie en naar ambitie om de patiënt centraal te stellen in het zorgproces. Om toegang te krijgen tot PAZIO en daarmee tot het heilige moet de patiënt een ritueel door om zich te authentiseren met DigiD. Een patiënt moet leren zich digitaal zorgvuldig te gedragen. Zijn eigen arts in het gezondheidscentrum te selecteren, een vraag per consult online te stellen binnen het aantal tekens dat per consult online wordt vrijgegeven. Zorgvuldigheid, bescheidenheid, geduld en vertrouwen zijn voorwaarden om PAZIO te ontsluiten en haar verlossende vrijheid te realiseren door zelfmanagement.

191 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Inzichten Het heilige krijgt zo vorm door een samenspel van geloof om het sacrale te conceptuali- seren, rituele praktijken om het sacrale te ontsluiten en een morele gemeenschap die het sacrale levend houdt. Het voorgaande zouden we ook in termen van relevante sociale groepen, technologische frames en (praktijken en procedures rond) artefacten kunnen beschrijven. De verbindende schakel van het sacrale voegen we hier aan Bijkers theorie van sociotechnologische verandering toe. Met het sacrale maken we zichtbaar dat religie ook in een seculiere technologische cultuur onverminderd een rol speelt en ontdekken we dat de verwevenheid van mensen, dingen en overtuigingen meer is dan de som der delen.

Leestips Bijker, W. E. (1995). Of Bicycles, Bakelites and Bulbs, towards a theory of Sociotechnical Change. Cambridge, MA: MIT Press,. Durkheim, E., (2001 [1912]). The Elementary Forms of Religious Life. Oxford: Oxford University Press. Szerszynski, B. (2005). Nature, Technology and the Sacred. Oxford: Blackwell Publishing. Verkerk, M. J. (5 februari 2010). Herordening van het sacrale. Religie, ethiek en zorginnovatie. Oratie Universiteit Maastricht. Well, M. D. J. van (2006). Deus et Machina, over de verwevenheid van technologie en religie. Den Haag: Stichting Toekomstbeeld der Techniek.

192 TRAVELLING KNOWLEDGE

As generations of Wiebe’s students can testify, Wiebe is proud of his early career as a secondary school teacher of physics. He draws on those pedagogical skills constantly to help his own ideas travel, to his ideas to students and other audiences far beyond Maastricht and academia.

Travelling Knowledge

193

Travelling Knowledge

SCIENCE, SOCIETY AND TECHNOLOGY STUDIES HAVE SOME GOOD STORIES TO TELL!

Ruth Mourik

It is a hard job to try to explain what a Science, Technology and Society (STS) researcher is doing. This job is even more difficult when you are working in the real world and not doing fundamental research at the university. When I did my PhD, my supervisor Wiebe Bijker had one very important advise about this. He told me that the best way to test if I really understood a theory and how to use it, was to see if I could explain it to my grandparents at a birthday party. In normal language, not jargon. So, how do you go about explaining to your grandmother some of the premises of STS? Research that for example states, in a nutshell, that the world is a very complex system and everything shapes everything. And that this complexity needs to be embraced, not reduced because otherwise what you do will not really have an impact or really change anything long-term. And that when one element of that system is changed other aspects change as well, but that you cannot always see or predict how this will work out. But that to make change last many elements need to change. Another important field of research I work with states that to achieve true change those people affected by that change need to be involved in the decisions to be made (democratisation of technology). The most often heard reaction from people I work with is: “ ok, we understand what you say and why it is important; but how can we go about using these insights in our projects?” If you do not have an answer to that question, policy makers, industry, NGOs and even those affected by a change process will not make use of the valuable insights and lessons STS can provide. And to be honest, this is still happening a lot. I believe that we need to find a way to make sure those valuable STS insights and research is used in practice. Certainly given the many societal challenges such as climate change and the energy transition we need to find a solution to. So Wiebe’s advice to be able to talk about what I do with my grandparents was potentially one of the most powerful ones he gave. Because in fact, being able to talk to people in a language both you and they understand is necessary for whatever dialogue. One language that works really well at connecting people is storytelling (Janda and topouzi 2013; Mourik and Rotmann 2013). Storytelling is a very powerful tool that allows a very complex situation to be told in meaningful ways e.g. as learning stories, drama stories, love stories or horror stories. Stories allow for the building up of history, context to a situation, lock-in situations, characters, problems and solutions. But potentially even more important, stories allow for the creation of characters that the listener can get to know, learn to care about, identify with, and they provide an excellent means to put those affected center stage, giving them and other players a voice. Stories allow for the creation of a dialogue between different voices, writing their

195 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS own story so that the other voices can really learn to understand the other’s perspective In the text below an example is given to demonstrate what storytelling can do, better then lengthy reports... The first story represent the voice of policymakers developing subsidy schemes for retrofitting of residential buildings. It is the story told by the policy makers and heard by those people expected to react to the subsidy scheme and start retrofitting their home (which they do not). The second story demonstrates why the first the story does not resonate with the people targeted. Their voice, their story demonstrates that they need something altogether different to be able to start retrofitting. These stories are quite effective at opening up the dialogue between policymakers, designers of interventions and people living in homes in dire need of energy efficiency.

A traditional approach to retrofitting of rental homes: the voice of the policy makers We know that money makes the world go round. Your homes energy performance is really bad and we know your energy bill is relatively high. We did a survey some time ago, remember? And when we asked you responded that you do care about the environment and about the sustainability of your home. So what we plan to do is retrofit your home so that the energy bill becomes less. We planned that a long time ago because we are obliged to upgrade the energy performance of our housing stock… Oh by the way, of course you pay part of that retrofitting, on a monthly base, by means of an increased rent. But with the expected energy savings your total living costs should be the same. You only need to make a one off decision to say yes to this process, oh and 70% of your neighbours as well by the way, otherwise the economy of scale is really bad for us. Yes, you will need to allow strangers in your home. How many? Pff. Several? An insulation team, a solar team, euh, perhaps a heating guy.. A painter for outside who of course needs to be able to come inside to cross to the back of your home. We have the technologies, you do not need to know anything about these. We will make the decisions. We think we might put some cavity wall and roof and floor insulation. That should get you a warmer home. Perhaps repaint the façade and of course put up some solar panels otherwise we won’t be able to achieve the label B. If you don’t know how certain installations work, well read the manual… How long the retrofitting will take? No idea, a few weeks? A mess? Well yes, but you get a nice warm home in return! If we can also give you a new kitchen or bathroom? Well no, this is an energy focused retrofitting!? If we can give you a guarantee your energy bill will be lower? Well, depending on how you behave it should be lower, but that is your risk.

196 Travelling Knowledge

What counts for us is how many homes we can insulate, and if we manage to increase the energy performance to a label B. Oh, and how many KWh are saved of course. Do not worry, we do the number crunching, based on the average home in your neighbourhood we can calculate the expected savings. You want to know if you indeed saved energy and money? Well, your yearly energy bill will tell you if you did. If you didn’t save it’s probably because you didn’t behave as efficiently as you should have. You already are as efficient as you can? You are alone, unemployed or elderly? Not able to buy A++ appliances? You use candles instead of lighting? You only heat one room in your home, and walk around with a double layer of clothing? Yes, well, we can’t make everyone happy…sorry

A better approach to retrofitting: the voice of the home owner Our place is unique, like all places, so do not use a one-size-fits all. The people living here are diverse, and we have different backgrounds, capacities, needs and wishes. Our home is part of a neighbourhood with networks, a history and specific opportunities and threats to your retrofitting actions. Get to know us! Talk to us! Find out how we experience our place, our homes and what matters to us. Energy and Efficiency will most likely not be all important to most of us. But other things might. You need to find out how your retrofitting and efficiency gains might help achieve our non-energy related goals! If you want us to accept the retrofitting and use the homes and installations the way they should you need to engage us! We are the experts here, we know our home and place best! But we do not know the new stuff and installation you put in, so teach us how to use them. But more importantly, we are going to feel the change for better or worse so we deserve to participate. And that means more than just being informed! We want to be able to advise, but consulted, co-decide. This is our home! And our bill in the end! We do not want to bear all the risks, some of us simply cannot, some of us are too vulnerable. And if we feel the distribution of risks and benefits is unfair we will not trust you anymore and if we can we will oppose and challenge you! So make sure risks are removed or that we fully understand them and that we can have a good discussion on trade-offs. However, perhaps not all of us can be fully engaged. We need you to help us be able to engage. We need resources such as time, money, people, meeting space. We need knowledge and we need skills to participate. For example, we might need training to know how to use the installations or smart thermostat and feedback displays. Find out what we need and help us achieve that. Of course we want to feel ownership to some extent. You will be gone when the retrofitting is done, but we will still live here. We want to discuss with you how much we

197 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS can and what to be responsible for certain things, such as maintenance of installations or training of new neighbours. So what we want is a learning process around retrofitting where you appreciate our diversity, invite us to engage and accept some do not want to engage at all, protect us against unfair distribution of costs and benefits, negotiate trade-offs with us, help us build up the capacity to be engaged and able to use our home and its installations effectively, and help us be able to feel ownership. But perhaps most importantly, we want you to understand we live in our home, that energy is a means to achieve things that matter to us, and that EE might not be relevant to us, but perhaps it can help us achieve things that do matter to us, such as a healthy home, less draught, a new kitchen, and yes, also save money for more important stuff. So we need to also see how you and I, WE collectively learn why things work out well or do not. So yes, we need to monitor the actual energy saved. But we also need to monitor the process, and how we learn together to make sure you do as well or even better next time.

THE END

Suggestions for further reading Janda, K., & Topouzi, M. (2013). Closing the loop: Using hero stories and learning stories to remake energy policy. Proceedings of ECEEE Summer Study, European Council for an Energy-Efficient Economy, Presqu’île de Giens, France. Mourik, R., & Rotmann, S. (2013). Most of the Time what we do is what we do most of the time. And sometimes we do something new. Analysis of Case-studies IEA DSM Task 24 Closing the Loop – Behaviour Change in DSM: from Theory to Practice. Deliverable 2 for IEA Implementing Agreement DSM Task 24. 161pp.

198 Travelling Knowledge

NATUURKUNDE TUSSEN BIJGELOOF, INDUSTRIE EN ACTIVISME

Ernst Homburg

Nederlandse kinderen houden niet van exacte vakken. Hoewel er de laatste jaren in het VWO sprake lijkt van een licht groeiende belangstelling voor het profiel Natuur & Techniek, vormen de leerlingen die deze variant kiezen nog steeds een minderheid. Vooral natuurkunde staat als notoir moeilijk bekend of, nog erger, als oninteressant. Universiteiten en beroepsorganisaties spannen zich al jaren in om met name onder meisjes de weerstanden tegen dat vak weg te nemen. Pogingen om het vak aantrekkelijker te maken zijn niet van vandaag of gisteren. In een Werkboek voor de MAVO van de methode Exact Natuurkunde uit de jaren tachtig staat onderstaande foto van twee spelende kleuters. Op het eerste gezicht zou je denken dat die meisjes leuk in de weer zijn met hun karretje. Maar nee hoor, ze doen aan natuurkunde! Een citaat uit het Werkboek schept daarover duidelijkheid: ‘Als ik op mijn kar zit’, redeneert Sanne, ‘en [mijn vriendinnetje] probeert mij vooruit te duwen, dan lukt dat met geen mogelijkheid. Want als iemand tegen mijn kar duwt, dan duwt mijn kar net zo hard terug. Deze reactiekracht is net zo groot als de duwkracht, maar tegengesteld gericht. (…) mijn kar blijft [dus] stilstaan.’

Sanne op haar kar

Akelig slim die Sanne, denk je als je dit leest. Het Werkboek gaat echter verder met een zin die menig MAVO-leerling tot wanhoop zal hebben gebracht: ‘Welke fout zit er in de redenering van Sanne?’ Nu moet er echt nagedacht worden, en de krachten en

199 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS schuifspanningen buitelen in het arme hoofd van de leerling over elkaar heen, tot de moed wordt opgegeven met de verzuchting: waarom moet ik dit eigenlijk weten? Er is echter hoop. Wie met een historische bril naar het natuurkunde onderwijs kijkt, die constateert dat de inhoud en de contouren van het vak steeds veranderd zijn, mede onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen. Daarover gaat dit hoofdstuk. We mogen verwachten dat er ook in de 21ste eeuw wegen gevonden worden om het vak beter bij de belevingswereld van leerlingen te laten aansluiten.

Betekenis-flexibiliteit Net als andere producten van de geschiedenis van de mensheid is ‘natuurkunde’ ooit uitgevonden, en vervolgens voortdurend van inhoud en betekenis veranderd. Zulke veranderingsprocessen zijn in het moderne techniekonderzoek door onder andere Wiebe Bijker, Trevor Pinch en Ellen van Oost geanalyseerd als processen van variatie en selectie. Waarom ziet bijvoorbeeld de fiets eruit zoals wij hem kennen, met twee wielen van gelijk formaat, rubberbanden, en een ketting? De vorm van de fiets is geen natuurlijk gegeven. Wie naar de uitvinding van de fiets kijkt, ziet dat diverse groepen op anders tegen de fiets aankeken, andere problemen signaleerden, en met verschillende oplossingen kwamen. In de theorie van ‘de sociale constructie van techniek’ wordt ervan uitgegaan dat voorwerpen als de fiets geen eenduidige betekenis hebben, maar dat sociale groepen aan zo’n voorwerp verschillende betekenissen toekennen. We noemen dat ‘betekenisflexibiliteit’. Vaak wordt één betekenis na enige tijd de meest dominante. Er treedt stabilisatie op. Wanneer echter na verloop van tijd nieuwe maatschappelijk groepen nieuwe problemen opwerpen kan de betekenis van het betreffende ‘technische artefact’ weer veranderen, hetgeen tot aanpassingen van dat artefact kan leiden. Artefacten, maar ook vakgebieden zoals de natuurkunde, zijn sociale constructies, die in een voortgaande opeenvolging van variaties en selecties – van problemen en oplossingen – kunnen veranderen, stabiliseren, en destabiliseren. De ontwikkeling van de natuurkunde vormt daarvan een treffende illustratie.

Natuurkunde als middel tegen vooroordeel en bijgeloof Ongeveer twee eeuwen geleden werd natuurkunde nog nergens op scholen voor voortgezet onderwijs gedoceerd. Het was een vak waaraan alleen aandacht werd besteed op de universiteiten, de instellingen waar de maatschappelijke elite werd opgeleid. In de tijd rond de Franse Revolutie ontstonden er – sterk paternalistische – pogingen om het volk te verheffen door het geven van meer onderwijs. Het was in die context dat voor het eerst in Nederland een eenvoudig natuurkundeleerboek op de markt kwam, bestemd voor de gewone man: de Volks-natuurkunde van Johannes Buijs. Voor de Amsterdamse leraar Buijs was de natuurkunde niet zozeer een abstract wiskundig bouwwerk van begrippen, maar de ware kennis over de door God geschapen

200 Travelling Knowledge natuur. De maatschappelijke bovenlaag had toegang tot die kennis, maar bij het lagere volk heerste nog veel wanbegrip en bijgeloof. Om dat wanbegrip uit te bannen presenteerde hij zijn tekst in de vorm van een dialoog tussen een eigenaar van een landgoed en diens tuinman. Deze man ‘was wel niet misdeeld van oordeel en gansch niet onvatbaar; maar opgevoed zijnde door zeer bijgeloovige ouders, kwelde hij zijn Landheer dikmaals met bijgeloovige verhalen (…)’. Daar moest wat aan worden gedaan. Een beschavingsoffensief via kennis van de natuurkunde was hier op zijn plaats. Zo zien we in het boek de Heer en zijn Tuinman op een koude dag rond een vuur zitten, waarbij de Heer vraagt: ‘Wel hoe komt het dat (…) gij die warmte voelt, gij raakt immers het vuur zelve niet aan?’ De Tuinman, inmiddels al redelijk ingevoerd, komt zelf op het idee dat er waarschijnlijk een stof is die van het vuur afstraalt. Inderdaad, zegt zijn Heer, dat noemen wij de ‘warmtestof’, een onweegbare stof die alles van zich afstoot. Dit voorbeeld sluit naadloos aan bij een studie van Brian Wynne over de natuurkunde in Engeland in de negentiende eeuw. Hij betoogt daarin dat de academische en maatschappelijke elites een voorkeur hadden voor natuurkundige theorieën waarin onweegbare stoffen zoals ether en warmtestof een rol speelden, omdat zij bijdroegen aan het beeld van een kosmische orde die aansloot bij hun conservatieve moraal en hun religieus bewustzijn. Het genoemde beschavingsoffensief onder de volksklasse moest dat harmonische natuurbeeld verankeren, en zo tevens de maatschappelijke orde garanderen. Door de opkomende middenklassen onder invloed van de industrialisatie, zo betoogt Wynne, kwam voor dit natuurbeeld waarin immateriële, onweegbare stoffen een rol speelden, een strikt mechanisch atomisme in de plaats, dat goed aansloot bij het groeiend gebruik van de stoommachine. De inhoud en betekenis van de natuurkunde veranderden.

Natuurkunde en de (Maastrichtse) industrialisatie Zoals bekend is Maastricht een van belangrijkste centra van de vroege industrialisatie in Nederland. Vanaf 1833 stichtten Petrus Regout en anderen daar hun glas- en aardewerk- fabrieken, later uitgebreid met metaal-, geweer-, en papierfabrieken. Halverwege de eeuw telde Maastricht reeds meer dan duizend fabrieksarbeiders, een voor die tijd groot aantal in Nederland. Het voortgezet onderwijs op de belangrijke stadsschool, het Atheneum, paste zich aan bij deze ontwikkelingen. Maastricht was in Nederland in die tijd een van de weinig steden waar natuurkunde gedoceerd werd in het middelbaar onderwijs. Toen Pieter Rijke in 1835 aantrad als leraar natuurkunde bedacht hij dat de fabrikanten in de industrialiserende stad Maastricht ook veel nut van lessen ‘scheikunde, toegepast op kunsten en fabrijken’ zouden hebben. In 1840 startte dat onderwijs. Na Rijke’s benoeming tot hoogleraar natuurkunde in Leiden zetten zijn opvolgers Von Baumhauer,

201 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Van Kerckhoff en Verver dit onderwijs voort. In 1848 viel het besluit om het Atheneum in twee afdelingen te spitsen; naast de gebruikelijke klassieke afdeling kwam er nu een ‘industrieschool’, speciaal voor toekomstige fabrikanten en technici, onder leiding van Van Kerckhoff, in 1851 opgevolgd door Daniël J. Steyn Parvé. De school beschikte over voor die tijd uitstekende laboratoriumfaciliteiten. Van Kerckhoff gaf samen met Steyn Parvé ook avondonderwijs chemie en fysica voor ambachtslieden. Zij zochten contact met de plaatselijke industrie. In maart 1850 deden beide professoren een koelbloedige proef op het gebied van warmteoverdracht in een ijzergieterij in Maastricht. Zij staken hun handen eerst in koud water, en vervolgens razend vlug ‘in gesmolten ijser (…) zonder letsel te ondervinden.’ Steyn Parvé vertaalde ook het elementaire leerboek natuurkunde van Johann Crüger uit het Duits en kwam later met een eigen Leerboek der Natuurkunde (1858-1860) voor de hogere klassen. De verschillen tussen dit boek en dat van Buijs konden haast niet groter zijn. Het was up-to-date, en wiskunde en de gedetailleerde bespreking van experimenten werden niet geschuwd. Het sloot daarmee goed aan bij de behoefte van een groeiend aantal technici, ingenieurs, fabrikanten. Het concept ‘warmtestof’ werd daarbij door Steyn Parvé krachtig verworpen. Het idee van een ‘onweegbare stof is eigenlijk een onding’, schrijft hij. Warmte is niets anders dan het resultaat van de trillingen van moleculen en voorwerpen. Het is een bewegingstoestand; een idee dat naadloos aansloot bij de opkomst van de stoommachine, een toestel dat door Steyn Parvé uitvoerig besproken wordt. Via Rijcke en Steyn Parvé, die door Thorbecke tot adviseurs waren benoemd om de Wet op het Middelbaar Onderwijs voor te bereiden, werd de Maastrichtse aanpak vanaf 1863 over geheel Nederland uitgerold. De Maastrichtse ‘industrieschool’, met zijn gedegen onderwijs in de natuurwetenschappen en excellente laboratorium, stond model voor de Hogere Burgerschool (HBS). Volgens verschillende schrijvers stond deze onderwijshervorming aan de basis van een ‘Tweede Gouden Eeuw’ van de Nederlandse wetenschapsbeoefening. Deze bracht onder andere verschillende Nobelprijzen voor natuur- en scheikunde met zich mee, onder andere die van Peter Debye, opgeleid aan de HBS in Maastricht, die de industrieschool was opgevolgd.

Natuurkunde en maatschappij Gedurende een volle eeuw heeft het onderwijsmodel van Steyn Parvé, en leerboeken die leken op het zijne, het natuurkunde-onderwijs in Nederland gedomineerd. In plaats van een wereldbeeld ter bestrijding van bijgeloof, was natuurkunde een theoretische en wiskundige basisdiscipline geworden, die de grondslag moest leggen voor de techniek en industrialisatie. Het was een moeilijk vak, dat echter het voordeel had dat degenen die het beheersten door deze kennis konden stijgen op de maatschappelijke ladder.

202 Travelling Knowledge

Kinderen uit niet-academische milieus klommen op tot ingenieur, wetenschapper, of, bijvoorbeeld, hoogleraar kustwaterbouwkunde. Na de Tweede Wereldoorlog, vooral vanaf de jaren zestig, veranderde natuurkunde nogmaals van betekenis. Het vak kwam eerst in diskrediet doordat fundamentele natuurkundige kennis een rol had gespeeld in de ontwikkeling van de atoombom. Daarnaast werd Nederland een welvaartstaat waarin sociale stijging via kennis van natuurwetenschappen minder belangrijk werd. Tenslotte nam ook de (relatieve) betekenis van de industrie af. Nederland werd een diensteneconomie, waarin je als jurist of econoom minstens zo goed carrière kon maken dan als natuurkundige. Deze ontwikkelingen leidden tot een destabilisatie van de klassieke betekenis van natuurkunde als middelbare schoolvak. Nieuwe groepen gingen zich ermee bemoeien, waaronder ‘activistische’ natuurkunde-studenten die meer maatschappelijk relevant onderzoek wensten, en die in het onderwijs een meer thematische aanpak voorstonden, waarbij de natuurkundige lesstof niet geïsoleerd werd van de maatschappij. In de leermethode Exact natuurkunde, die vanaf 1982 verscheen, zien we al deze elementen terug. In het hoofdstuk over warmte en verwarmen lezen wij bijvoorbeeld: ‘het winnen en verbranden van fossiele brandstof kent allerlei nadelen’. Vervolgens worden dan ‘uitputting’ (beperkte voorraden), ‘vervuiling’ (rookgassen, zure regen, broeikaseffect), en ‘aantasting van het landschap’ genoemd. De betekenis-flexibiliteit van het begrip natuurkunde kan moeilijk treffender geïllustreerd worden. Want een vermelding van ‘nadelen’ zal men in de boeken van Buijs en Steyn Parvé tevergeefs zoeken. Hebben deze vernieuwingen tot stabilisatie geleid? Is natuurkunde in een nieuwe betekenis uitgekristalliseerd? Op mondiaal niveau zeker niet. In landen als India, China, en Korea is een natuurkunde-opleiding van oude mathematische snit nog steeds een belangrijke route tot sociale stijging. In Nederland lijkt de eerdere kritische houding ten opzichte van natuurwetenschappen wat afgenomen te zijn. Robbert Dijkgraaf preekt voor volle zalen de sterren van hemel. En de opvolgers van Sanne komen eraan. Op een ‘Ladies Physics Day’ in Leiden voor leerlingen van 5 en 6 VWO werd een van de meisjes gewonnen voor het vak natuurkunde, want: ‘Tijdens het speeddaten zag ik dat er ook aandacht is voor communicatie. Dat vond ik fijn om te merken.’ Zo blijven betekenissen veranderen. In plaats van activisme, komt er nu weer meer oog voor het individu. De dialoog met de tuinman kan worden voortgezet.

Leestips Bijker, W., Kortland, K. & Wever, A. de (1982-1991). Exact natuurkunde. (leerboeken, werkboeken, docentenhandleidingen; meerdere delen en edities). Amsterdam: Meulenhoff Educatief. Bijker, W., en Oost, E. van (1983). De sociale constructie van gebruiksvoorwerpen. Wetenschap & Samenleving, 35(4), 27-34. Homburg, E. (2015). Wetenschapsbeoefening, 1750-1950. In Limburg. Een geschiedenis, Deel 3 (pp. 355-394). Maastricht: Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG).

203

Travelling Knowledge

GLANCES BEHIND THE SCENES: THE CONSTRUCTION AND DISSEMINATION OF KNOWLEDGE AND TECHNOLOGY IN DIFFERENT TIMES AND SPACES

Marith Dieker, Lisa van Diem and Claudia Egher

“The intellectual excitement, if we may use these grandiose words once more, has continued long after the workshop.” With these words Wiebe Bijker, Trevor Pinch and Thomas Hughes illustrate the long- lasting influence of a workshop in which 30 scholars from the fields of sociology and history of technology came together in the summer of 1985. During this workshop, the attending researchers discussed a broad range of issues, which led to various new insights. Many of these insights were published in journals and books, and have since then been presented to different audiences all over the world. To understand the processes of the construction and dissemination of knowledge and technology, of facts and artefacts, there are a number of questions one could ask. What kind of circumstances and beliefs create the need for a type of knowledge or technology? How do the various people and organisations involved relate to each another? What media are used to communicate with one another and with the public about a certain topic? And what is the role of technology in these processes and practices? Based on our PhD research projects at Maastricht University, we will discuss in this essay how new knowledge and technologies have been constructed and disseminated in our fields of study. The three case studies presented here span a time period from the late nineteenth century to today, and range from discussions on colonial hygiene, to the development of car radio technologies, to how people diagnosed with bipolar disorder deliberate their treatments on the internet. While these topics are seemingly very different, they all try to uncover in what ways people have communicated what they thought was the most true, or the most valuable, with regards to their particular interests. At the same time, these case studies reveal some of the differences and commonalities between approaches in the history of science, and the sociology of knowledge and technology. In tracing these processes, we are very aware of our own background as young researchers. When writing this essay we came to one important conclusion: the intellectual excitement referred to by Wiebe Bijker and his colleagues in the quote above has indeed continued long after their workshop. In fact, it has inspired and influenced several generations of researchers since the 1980s. We are very glad to have experienced Wiebe’s own intellectual excitement first hand. His enthusiasm, rigour, and extreme knowledgeability has made him an extraordinary teacher. We hope to carry forward some of the lessons he has taught – both in terms of content as in terms of style – on to our students. The following three case studies aim to reflect this intention and are written in the format of a dialogue between students and their teacher. The

205 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS short essays relate to our individual PhD researches and emphasize our common ground: the theme of knowledge construction and dissemination.

Mosquito nets, topees and segregation: the case of knowledge construction and dissemination of colonial hygiene Lisa van Diem

Teacher: “The upcoming weeks we are going to discuss a new topic: how does knowledge develop and travel? We will do this by looking at three specific case studies. But let’s start with the basics: does any of you know what a case study is?”

Student: “The study of one particular phenomenon?”

Teacher: “Indeed. With a particular focus on the specific time and place in which it occurs, and on the various factors that may be influencing it on different levels. During our next meetings, you will see that case studies can be used in order to approach a variety of topics, using different methods for data collection as well as for analysis. Today we will take a look at one particular case study by discussing quite an unusual historic topic. Most of your history lessons so far have dealt with big historical events like the Second World War or the Industrial Revolution. Today, however, we are going to discuss how knowledge developed and travelled in the case of colonial hygiene in the late nineteenth and early twentieth century. First things first, does any one of you have an idea of what I exactly mean by colonial hygiene?”

Student 1: “Never heard of it.”

Student 2: “Hygiene in the colonies?”

Teacher: “And what does that entail?”

Student: “That hygiene should be improved in the colonies?”

Teacher: “And what do you mean by ‘hygiene’?”

Student: “You know, washing your hands, cleanliness of yourself and the things you use.”

Teacher: “That is only a small part; as you will see, colonial hygiene implied much more. Any thoughts about why interest in this arose internationally around the 1880s?”

206 Travelling Knowledge

Student: “Because a lot of colonial powers were extending their territory and there was the scramble for Africa?”

Teacher: “Yes. Colonial hygiene was a new field of knowledge and practice that started to develop from roughly the 1880s onwards. At the beginning it was mostly concerned with the question: how can we keep the troops and colonisers alive in the colonies? This was a question colonial powers had been dealing with in earlier days as well. The high morbidity and mortality rate of Europeans in the colonies, that is the number of people that got ill and the number that died, became an even more pressing problem with the expansion of colonial realms, the division of Africa between new and old colonial powers, and because colonial rulers were intensifying their presence and influence in their colonies. The people involved in colonial hygiene at that time were interested in measures that would prevent people from getting sick. Both personal as more general measures were discussed. They included, for instance, using a mosquito net, wearing a topee (a particular helmet against the sun), sticking to a certain diet, vaccinations, segregation, drainage of swamps and improving the water quality. Discussions on colonial hygiene also included scientific research into certain diseases, as it was necessary to understand the nature of an illness in order to prevent it. All kinds of beliefs played a role in the focus of scientific research and measures. For example, doctors believed that the climate influenced the way the body worked, and that this effect was different on the ‘white’ body as opposed to that of the natives. Another example is the case of malaria. Doctors believed that poisonous fumes were responsible for the fever. However, over time they slowly started to discover that a lot of the tropical diseases they encountered were actually caused by parasites. Now who do you think were involved in these discussions? ”

Student 1: “Doctors?”

Student 2: “Government officials?”

Teacher: “Exactly! Medical experts, colonial officials and administrators and, in some cases, even engineers or explorers, discussed and published on these problems, albeit most often within their own group. These groups were sometimes even competing for authority. The drive for people to get involved in research in this field and to join discussions was not always just out of noble and good intentions. Of course, the advancement of medical science or the wish to contribute to preventing people from getting ill or dying played a role, but often people were also led by career motivations. They wanted recognition as experts in the field. Furthermore, trying to prevent people from getting ill or dying was in this case not innocent. It served a bigger economical motive. European white men had to be kept alive in order to be able to dominate in the

207 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS colony. The indigenous people had to be kept alive and healthy to be able to work for their oppressors in the exploitation of the colony.

Student 3: “But what about the indigenous population? Did they play a role in the knowledge exchange?”

Teacher: “Very good point! Of course, they did! For instance, the Jesuits learned already in the seventeenth century from the indigenous population in South America that chewing on the bark of the cinchona tree could cure malaria. Later, the active substance of the bark was extracted and was produced as an antimalarial medicine under the name quinine. Also, European doctors looked at the diet of the indigenous population to see how they stayed healthy in tropical climates. However, we do not know that much about the actual contributions by indigenous people because these were often not acknowledged in publications. Later, from the twentieth century onwards, doctors of indigenous decent trained in colonial medical schools also entered the international debate.

Student: “You said that the different people involved often discussed things within their own group, but did people from the same group also discuss it with similar experts from other nationalities?”

Teacher: “Good point! Yes, they did! The discussions that were held were not confined to the borders of the nation states because, to put it bluntly, keeping people alive and healthy in the colonies was an issue that all nations with colonies had to deal with. Furthermore, the whole colonial project in the late nineteenth, early twentieth century was becoming more and more an international issue. The discussions on colonial hygiene were fed by exchanges of knowledge across various levels, international, national, and local, and were led by people who moved between these levels. They exchanged knowledge with the other people in those transnational networks.”

Student: “Did they all more or less apply the same measures in their colonies?”

Teacher: “No, the international exchange that took place did not cause a linear development of ever expanding knowledge on colonial hygiene, nor did everyone agree with each other. Practices and beliefs often differed per country. Let’s take the case of malaria again. For a long time, this was one of the major causes of high morbidity and mortality rates among Europeans in the colonies. However, the methods used in order to prevent malaria differed per colony. In the English colonies, there was an emphasis on fighting the mosquito. In a lot of other colonies, the emphasis was on preventive treatment with quinine. Each coloniser, in short, believed their method was the most appropriate one.

208 Travelling Knowledge

Now how did discussion and knowledge circulation actually take place? What kinds of media were involved?”

Student: “Journals and letters?”

Teacher: “Yes! But there was also personal contact and people travelled in order to enhance their knowledge or to discuss issues with peers. Experts met each other at congresses and made study trips. You have now learned something about how in knowledge construction and dissemination all kinds of factors play a role, like competition and recognition, and that knowledge circulation also can involve actual movement of people with different beliefs and practices. Next time we will tackle a different case study.”

Contemplating car radios: the social construction of a new technological system Marith Dieker

Teacher: “I was very happy to overhear some of your conversations last week, when you explored the issue of knowledge construction in the context of colonial hygiene issues. Today I would like to discuss with you how different opinions can influence something that is seemingly very ‘hands-on’ or practical. We will look into the development of new material objects and technological systems. So let’s start with a first question: who do you think is involved in the design of a new product or service?”

Student 1: “The designer… but that is probably not the only person?”

Student 2: “Also the customer! If you buy something new you want the product to do something in particular for you, or to look a certain way. So the product needs to fulfil those demands from the customer.”

Teacher: “You are very right. The designer and the customer are indeed both involved with the design of something new. Today I would like to introduce you to a theoretical framework, that is, to a particular approach to study a certain phenomenon. Together, I would like to investigate the ‘social construction of technology’. This framework is also known as SCOT. In this framework the designer and customer are called two ‘relevant social groups’. Last week you pointed at many different relevant social groups in the case of colonial hygiene issues, such as the doctors, the government officials, the local people in the colonies… they all influenced the way in which knowledge about colonial hygiene was discussed, right? Now, let’s see if we can see similar processes at work in a very different field. I would like to investigate with you how different ideas took shape

209 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS and were later adapted and adopted by various relevant social groups in the process of the design of the car radio since the beginning of the twentieth century.”

Student: “The car radio? I was in the car with my mother last weekend, and we were in a good mood and wanted to hear a nice song so we could sing along. She asked me to search for a nice song so that she could keep her eyes on the road… I had to press the search button of the radio quite a few times to switch stations, but we did not find a song we both liked. In the end we put on a CD, haha!”

Teacher: “What you mention here is very interesting. When you pushed a single button, did the radio automatically scan for a new station?”

Student: “Yes. Sometimes I had to try again because the reception was not very good, and sometimes we just did not like the song or they were just talking on the radio. So I searched for another station a few times. Or… I guess I made the radio search for another station.”

Teacher: “Right. So the radio was able to pick up the best radio frequencies with a single push on a button. The first common car radios, however, could only be operated by manually turning a dial. Drivers or passengers had to twist the tuning knob and had to carefully search for the right frequency. Preferably, experts in the field of traffic safety argued, by listening to the radio instead of looking at the dial. Otherwise the driver could get too distracted and not pay enough attention to surrounding traffic and the road ahead. To reduce that distraction, car radio manufacturers, who were influenced by several other relevant social groups such as motorist associations and policy makers who each had their own opinions, discussions and priorities, created the push-button technology that is now common in all car radios.”

Student: “So the designers changed the technology and design of the car radio to fit the idea that the radio should be easier to operate? That makes sense, because it is safer.”

Teacher: “That is what they believed, yes. So the value of safety was built into the design of the car radio.”

Student: “But still, there are many different designs for car radios.” Teacher: “Indeed. Even when the push-button system was introduced and various radio manufacturers adopted this technology in their designs, there were several ways in which they thought they could provide the best ways to enable drivers to operate the car radio. Especially when digital technologies were more and more integrated in the car radios in the course of the 1980s and 1990s a whole new range of possibilities was

210 Travelling Knowledge being developed to inform drivers about the situation on the road. Could you identify some of the relevant social groups and their motivations in that process?”

Student 1: “Hmm, there are still the car radio manufacturers and drivers. But now it is also about the content of what is broadcasted on the radio, so broadcasting organisations are also involved.”

Student 2: “And this reminds me of the particular reports for drivers: the traffic jam updates. They also need to get their information from somewhere and they must have made agreements between the radio stations and the radio hosts and the traffic reporters about who will say what, and when.”

Student 3: “Also, traffic information is not only on the radio, but it can also be seen on the screen of the navigation system, right? So the producers of those devices are also in that loop.”

Teacher: “You are very right. When you look at the relevant social groups in the case of the radio traffic reports we can identify the car radio manufacturers and the drivers, but also the broadcasters, the organisations that gather and process information about the situation on the road, such as the road authorities and national motorist associations. And, indeed, also the makers of navigation systems and services are part of that network in which information about the situation on the road is being shared. Each one of these parties had their own objectives and ideas about how the system should be organised, what kinds of technologies should be developed to make it work and how those technologies should look like. Each of these stakeholders had a different kind of interpretation of the problems and solutions at hand, which is called ‘interpretative flexibility’.”

Student: “To bring all those people and ideas together must have been quite a challenge?!”

Teacher: “Yes, you can certainly say that. For years, people had been working together in special working groups and committees to come to agreements about the ways in which their international networks of technological systems and affiliated organisations and people could, or should, work together. To make things more difficult, the technologies and technological possibilities as well as for example the economic, political and environmental contexts continuously changed over time! So there were many factors they had to take into account when they tried to come to any agreement.”

Student: “But I suppose they did at some point? Otherwise we would not be able to get the traffic reports now?”

211 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Teacher: “Well, we can say that enough issues were resolved to come to a system that enables us now to listen to radio traffic reports and receive the latest updates on our navigation systems. In the framework of SCOT we call this process of coming to some kind of workable agreement ‘closure’.”

Student: “But still I do not entirely understand… whose opinions are then valued most in that process of coming to some sort of conclusion of what is the best way to do things, and why?”

Teacher: “That is indeed a very interesting question. Next time we will address the online construction and dissemination of knowledge about a mental condition. Then we will discuss how people with different kinds of expertise use the internet to share information and exchange views, thereby contributing to the dissemination of knowledge and to the development of new insights.”

“Ok, Google”: Bipolar disorder and the online dissemination of knowledge Claudia Egher

Teacher: “Over the last few meetings, we have learned about the ways in which particular types of knowledge have been disseminated across different locations, using different technologies, and involving people with different interests and occupying different positions in relation to them. In so doing, we have travelled in time and today we will talk about the circulation of knowledge through a medium that I am sure all of you are familiar with - the Internet. You may, however, be less familiar with the condition we will discuss in relation to it, namely bipolar disorder. This is a mood disorder, characterised by the alternation of depressive and manic episodes, and marked by episode-free intervals. During a depressive episode, people experience extreme sadness and hopelessness, whereas manic episodes are characterised by unusually high levels of excitement and energy. Who do you think are the experts on this condition?”

Student 1: “The psychiatrists and psychologists.”

Student 2: “Also geneticists and neurologists, right?”

Teacher: “Indeed. Given the complexity of factors thought to play a role in bipolar disorder, this condition is studied by different kinds of professionals. As they look into the origin and location of bipolar disorder in different areas and processes of the body, they understand rather different things by it. While for psychiatrists bipolar disorder represents an illness located in the brain, for psychologists it is a set of particular

212 Travelling Knowledge thought patterns and behaviours exhibited by an individual. This has consequences for the ways in which bipolar disorder can be diagnosed and for the type of treatment that can be prescribed. But wherein lies the expertise of the specialists you mentioned?”

Student1: “They know a lot about it.”

Student2: “They also have great practical abilities, and try to further knowledge about this condition.” Teacher: “All right. And are the specialists you mentioned equally endowed with expertise about bipolar disorder? Are all psychiatrists, for instance, equally knowledgeable about it?”

Student: “Well, some of them may be better than others...just like some teachers get to the point quicker than others...What does the Internet have to do with all this?”

Teacher: “We will now get to that. Have you ever looked up health information online? If so, where?”

Student 1: “I use Google to find official sites where medical information is provided.”

Student 2: “When my grandma got sick, I looked into blogs and forums as well. It was quite useful, as people with the same condition explained how they felt, what treatment had worked for them…”

Student 3: “Yeah, but you can't really trust such information, can you? I mean, these people do not have medical knowledge.”

Student 2: “But they do know how it feels like to be sick…”

Student 3: “I would rather try to look up pieces written by famous specialists ... the problem is that not all of them write in English.”

Student 4: “A large number does, though. Besides, why would you be interested in what doctors from another country have to say?”

Student 3: “To compare. Perhaps doctors elsewhere have different ideas.”

Student 4: “I doubt that. In the end, we're talking about medical knowledge, not astrology...and you would want your treatment to be selected on the best evidence, right?”

213 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Teacher: “Do you think the information you can find about bipolar disorder differs depending on where the contributor comes from?”

Student 1: “It shouldn't...”

Student 2: “Well, it might make a difference, since some medicines are not allowed in all countries, and there may be different rules for insurance coverage. That would certainly show on the advice people give online.”

Teacher: “That is true. Even though transmitted online, knowledge about bipolar disorder is shaped by the culture and dominant values of the society in which it is produced. Researchers are not outsiders, they are influenced by what the people around them find important and meaningful at any given moment in time, by what is considered to be a relevant medical finding, by the funds they receive, and by the tools they can use in order to construct as well as disseminate that knowledge.”

Student: “Yes, but they all share it using the same medium, right?”

Teacher: “True, but, as you already mentioned, there are different types of online platforms. Some of them are non-interactive, and you can only read information, without being able to alter it. But there are many interactive platforms, where readers can become contributors, and provide their own views and experiences. So when knowledge about bipolar disorder is disseminated online, it is shaped by the type of platform where it is provided, and the technologies used for articulating it. The knowledge on non-interactive platforms may seem more authoritative, because it cannot be easily challenged by readers. On interactive platforms, however, readers can share their own ideas, thereby nuancing, building upon or even contradicting the knowledge put forward by others.”

Student: “Not to mention that you can share your views in so many ways: as podcasts, videos, drawings, interactive environments, online games...”

Teacher: “Indeed. And the technology you choose in order to express your opinions influences the knowledge disseminated, it modifies the information that is shared. What could inform such a choice?”

Student 1: “Well, I guess it's a matter of personal preference. Some people may prefer to type, while others might be better at explaining things verbally...”

Student 2: “I think it's also a matter of the amount of time you are willing to invest in this- you might know a lot, but only have the time to type a comment here and there.”

214 Travelling Knowledge

Student 3: “Yes, but in that case it may not be so obvious that you know that much... Besides, your comment might be easily lost among the many others.”

Teacher: “That is correct. Choices regarding the platforms and technologies used to share one's knowledge depend on one’s skills, personal preferences, types of knowledge, as well as financial resources. All these elements influence one’s visibility online.”

Student 1: “So the internet may not be that democratic, after all…”

Student 2: “But on the positive side, this way more people can make their views known, right?”

Teacher: “True. In fact, with the development of the so-called web 2.0 technologies the relations between patients, researchers, and clinicians have changed considerably. Researchers acknowledge the value of the knowledge of people diagnosed with bipolar disorder, and a lot of the experiences they share online are collected and analysed for scientific purposes. At the same time, people diagnosed use the Internet to exchange views, and share practical advice. They also evaluate medical professionals, the quality of the care they received, and the effects of particular treatments.”

Student 1: “Yes, well, the downside is that there is so much information that in the end you no longer know what is what...”

Student 2: “I disagree. I think it is better to be exposed to more information rather than less. After all, trying to distinguish between more and less credible information should further our critical thinking, right?”

Student 1: “And how could a single individual do that?”

Teacher: “That is an interesting question for you to ponder on. Through the talks we’ve had over these last weeks, we could glance at various processes through which knowledge is constructed and disseminated. We have seen that knowledge is developed, or after these classes, we would now say ‘constructed’, in cooperation between different people and groups and that it is disseminated via different media and across time. It is not restricted by borders of any kind. Yet, knowledge is in constant development and is not universal. It is guided by what different groups or individuals find important or true. We have also learned that there are different types of knowledge and that not only scientific experiments play a role in constructing that knowledge, but also preferences and personal experiences. And with that I would like to conclude today’s session.”

215 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

We (the authors) are all part of the last cohort of students of the MSc Cultures of Arts, Science and Technology programme who graduated with Wiebe Bijker as director of studies, in the fall of 2013. We are very grateful for the many things that we have learned from Wiebe and for the fact that we can call him our mentor.

Suggestions for further reading Barth, V., & Cvetkovski, R. (Eds.). (2015). Imperial Co-operation and Transfer, 1870-1930. London/New York: Bloomsbury Academic. Bijker, W. E., Hughes, T. P., & Pinch, T. J. (1987). The Social construction of technological systems: New directions in the sociology and history of technology. Cambridge, MA: MIT Press. Rose, N. (2007). The Politics of Life Itself. Biomedicine, Power, and Subjectivity in the Twenty-First Century. Princeton: Princeton University Press.

216 Travelling Knowledge

JE BREIN ALS EEN WATERKLOK: METAFOREN IN DE WETENSCHAP

Ties van de Werff

Een man in een witte jas, voorovergebogen over allerlei ingewikkeld-uitziende reageerbuisjes en apparaten. Dat is hoe we de wetenschapper graag zien. De witte jas en de grote machines staan symbool voor zijn objectiviteit: de wetenschapper als uitvinder en ontdekker van nieuwe feiten over de wereld. De wetenschapper die de natuur ontrafelt en aan ons laat zien. Toch klopt dat beeld niet helemaal. Wetenschap gaat niet alleen over droge feiten, maar ook over verbeelding. Net als singer songwriters, dichters en romanschrijvers moeten wetenschappers soms creatieve verbanden leggen. Ze fantaseren wat af! En dat is eigenlijk niet eens zo gek. Om nieuwe of ingewikkelde dingen te onderzoeken en te bespreken, moet je ze wel eerst kunnen verzinnen en beschrijven. Daarvoor gebruiken wetenschappers, net als andere schrijvers, vaak metaforen. Een metafoor is een vorm van beeldspraak (een manier van spreken of schrijven) waarbij je een ding vergelijkt met een ander ding. Bijvoorbeeld: een geheugen als een zeef. Natuurlijk is je geheugen niet echt een zeef (dan had je hoofd wel een erg rare vorm gehad). Hiermee zeg je eigenlijk dat je geheugen te slecht is om dingen vast te houden; gedachten sijpelen weg als door de gaatjes van een zeef. Gelukkig kun je je geheugen “opfrissen”, zodat die gedachte je weer “te binnen schiet” en je zelfs een “ijzeren geheugen” krijgt – allemaal metaforen. Als je er eenmaal op let, dan merk je dat onze spreektaal bol staat van de metaforen. Zo ook in de wetenschap. Metaforen zijn erg handig. Door iets wat moeilijk te vatten is (slecht geheugen) te vergelijken met iets wat we al kennen (zeef), kun je het gemakkelijker bespreken. Dat maakt dat metaforen onmisbaar zijn voor de wetenschap. Een mooi voorbeeld zijn onze hersenen. Al sinds de oude Grieken filosoferen we over de geest en de hersenen. Wat doen onze hersenen precies? En wat is dat eigenlijk, de geest? Werden zulke vragen lang beantwoordt door te verwijzen naar de ziel en God, sinds de Verlichting zijn het de wetenschappers die zich buigen over de betekenis van onze hersenen. Door de geschiedenis heen hebben wetenschappers en filosofen veel verschillende metaforen gebruikt om kaas te maken van ons brein. Als we kijken naar deze geschiedenis van hersenmetaforen, snappen we misschien beter waar de verbeelding van wetenschappers vandaan komt.

Van waterklok tot telegraaf De oude Grieken waren een inventief volkje. Zo ontwikkelden ze een slim watersysteem om het droge land vruchtbaar te maken, bestaande uit een web van lange sloten en tunneltjes. De Grieken gebruikten water ook om de tijd mee te meten: door water langzaam uit schalen met gaatjes te laten druppelen, konden ze bijhouden hoe lang een toespraak van een politicus mocht duren. Toen de filosoof Empedocles in de 5e eeuw

217 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS voor Christus het menselijke lichaam wilde beschrijven, verwees hij dan ook naar deze ‘waterklok’ en de watertunnels: het lichaam is als een gesloten systeem van stromende sappen (slijm, bloed, gele gal en zwarte gal). Een paar eeuwen later zou de Romeinse arts Claudius Galenus (129-200 BC) deze metafoor overnemen en toepassen op de hersenen. Volgens Galenus waren de hersenen gevuld met een soort geest of ‘pneuma’, dat in evenwicht gehouden moest worden. Te veel slijm in je hoofd zou leiden tot lusteloosheid, en van te veel zwarte gal zou je depressief worden. De watertechnologie van de oude Grieken vormde de inspiratie voor filosofen om de hersenen en de geest te begrijpen als een systeem van stromende sappen (een zogenaamd pneumatisch systeem). Maar toen nieuwe technieken werden uitgevonden, veranderde ook het beeld van de hersenen. Zo vergeleek de Franse filosoof en wiskundige René Descartes (1596-1650) in 1664 het menselijk lichaam met een klok: een perfect werkend mechanisme, waarin alle onderdelen mooi op elkaar zijn afgestemd. Met God als een klokkenmaker. Niet toevallig werden in Descartes’ tijd door ontwikkelingen in de geometrie en wis- en natuurkunde (denk aan Newton en Galilei) de eerste mechanische klokwerken gemaakt. Al waren de hersenen als een klok, volgens Descartes was de geest toch iets heel anders: de geest of de ziel was niet van sappen, organen of andere materie gemaakt. Hoe die immateriële geest en het materiële lichaam (waaronder de hersenen) zich tot elkaar verhouden, bleef een beetje vaag bij Descartes. Tot op de dag van vandaag buigen filosofen en anderen over dit zogenaamde filosofische lichaam-geest probleem. Voor de Franse arts Julien Offray de La Mettrie (1709-1751) was dit echter helemaal geen probleem. Hij beschreef in 1748 het brein als een verzameling springveren en snaren, een machine die zichzelf in beweging kan houden doordat de veren elkaar steeds opwinden. Ook La Mettrie vergeleek de hersenen met een klok, maar ook met een vioolsnaar: “Zoals de snaar van een viool of een klavecimbel trilt en geluid geeft, zo worden ook de snaren van de hersenen getroffen door geluidsgolven en er toe

218 Travelling Knowledge geprikkeld de woorden waardoor ze geraakt werden terug te kaatsen of te herhalen.” (Van den Haak, 2013; p. 88). Deze metafoor is niet zo vreemd; La Mettrie leefde in de hoogtijdagen van de klassieke muziek. Het snelle, bijna onbewuste vingerwerk van een violist die hij zag in Parijs zette hem aan het denken. Begin 19e eeuw ontstond er weer een nieuwe metafoor voor het brein. Rond 1840 verscheen de eerste elektromagnetische telegraaf. De telegraaf was een apparaat om berichten over lange afstanden te versturen. Via draden die vaak langs spoorlijnen werden aangelegd, konden berichten via elektrische signalen worden doorgeseind (denk aan Morse-code, wat verwijst naar Samuel Morse – inderdaad, een uitvinder van de telegraaf). Je raadt het al: ook de telegraaf werd een metafoor om de hersenen te begrijpen. Zowel de filosoof Hermann von Helmholtz (1821-1894) als de grondlegger van de moderne neurowetenschap Ramon y Cajal (1852-1934), zagen de zenuwbanen in de hersenen als draden waardoor informatie via kleine elektrische pulsjes stroomt. Even later, in de eerste helft van de 20e eeuw, werd deze metafoor verfijnd door de hersenen te vergelijken met een soort regelende telefooncentrale. De laatste metafoor voor het brein is er eentje die we nog steeds vaak gebruiken: je hersenen als computer. In 1950 kwam de wiskundige Alan Turing met de zogenaamde Turing-test, waarmee hij wilde laten zien dat machines ook intelligent gedrag kunnen vertonen. Algauw ontstond het idee dat de hersenen zelf functioneren als een computer. Volgens wiskundige John Von Neumann (1903-1957) ‘verwerken’ hersenen input (zoals geluid, geur, smaak, zicht) net als een processor tot output (bijvoorbeeld betekenisvolle informatie). Je hersenen vormen de hardware – processors, RAM geheugen, harde schijf – terwijl je gedachten de software vormen. Inmiddels lijkt ook deze metafoor aan een update toe te zijn. Sommige wetenschappers vergelijken de hersenen tegenwoordig met het internet: een kluwen van samenwerkende netwerken zonder echt centrum.

Het allerlaatste technologische snufje? Leuk en aardig, al die verschillende metaforen voor het brein, maar wat laat deze korte geschiedenis nou eigenlijk zien? Drie dingen. Allereerst zien we door deze historische bril dat we onze hersenen door de eeuwen heen altijd vergeleken met de laatste technologieën. Van waterklok tot vioolsnaar, en van telegraaf tot computer; onder invloed van technologische ontwikkelingen dachten we in de loop van de geschiedenis steeds anders over ons brein. Blijkbaar verbeelden wetenschappers onze hersenen vooral in termen van de allernieuwste hightech gadgets uit hun tijd. Wetenschappers gebruiken metaforen om iets abstracts, moeilijks of onbekends te vergelijken met iets dat we wel gemakkelijk begrijpen. Dat is niet raar. Wat wel onhandig is, ten tweede, is dat we zulk gebruik van metaforen wel verwachten bij romanschrijvers of dichters maar niet bij wetenschappers. Met als gevolg dat we wetenschappelijke metaforen vaak over het hoofd zien en heel letterlijk nemen.

219 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Niemand zal beweren dat je geheugen echt de vorm heeft van een zeef. Maar wel dat je hersenen precies zo werken als een computer. Je hersenen zijn geen computer, net zoals je hersenen ook geen vioolsnaar zijn. Door te verwijzen naar technologie – zo aanwezig in ons dagelijks leven – vergeten we vaak dat metaforen vooral een hulpmiddel zijn om iets beter te kunnen communiceren. Tot slot zet deze korte geschiedenis je aan het denken over onze eigen tijd. We zijn geneigd te denken dat zo’n Griekse Empedocles nogal een flapdrol moet zijn geweest met zijn saptheorie, want onze kennis is natuurlijk veel beter. Maar ook al hebben wij dure en indrukwekkende hersenscanners, ook wij ontkomen er vooralsnog niet aan om metaforen te gebruiken om de hersenen te duiden (dankzij Descartes’ probleem). En waarschijnlijk is de computer of het internet niet de laatste metafoor die we zullen gebruiken. Hoe zullen we onze hersenen in de toekomst zien? Gezien de geschiedenis zullen we waarschijnlijk te rade gaan bij de hipste technologische snufjes. Je brein als virtueel hologram of als een nog-uit-te-vinden telepathische paddenstoel. Dat is voer voor de wetenschapsfilosofen en –historici van de toekomst.

Leestips Daugman, J.G. (2001). Brain Metaphor and Brain Theory. In W. Bechtel et al. (Eds). Philosophy and the Neurosciences: A Reader. West-Sussex: Wiley-Blackwell. Epstein, R. (2016). The Empty Brain. In Aeon. Retrieved September 30th from https://aeon.co/essays/your- brain-does-not-process-information-and-it-is-not-a-computer. Haak, N. van den (2013). De Machinemens. Amsterdam: Eburon. Brain Theory and Metaphor.

220 Travelling Knowledge

BRIDGING KNOWLEDGES: A PLEA FOR PROFESSIONALIZING KNOWLEDGE BROKERAGE

Louk Box1

For cognitive justice to emerge, attention needs to be paid to the professionalization of knowledge brokerage. Knowledge brokers have been defined as people or organizations that move knowledge around and create connections between researchers and their various audiences. The concept, however, needs widening to include brokers between different knowledges2, assuming that a plurality of theories of knowledge may coexist at a given time and place. The question then becomes: what is the role of intermediaries between the respective knowledge-communities, and which professional ethic may guide their activities?

Knowledge brokers Knowledge brokers are, in Morgan Meyer’s words “people or organizations that move knowledge around and create connections between researchers and their various audiences.”3 The term ‘broker’ is used in the sense of ‘honest broker’, which goes beyond the limited meaning that it has in the terms ‘stock broker’ or ‘real estate broker’. It goes, thereby, well beyond the competitive sphere of the market, and applies to non-market exchanges as well. Meyer’s definition is concise, but has drawbacks. First of all, it is researcher centred (“researchers and their various audiences”). It would be better to stress the general intermediary role between different producers and users of knowledge. Moreover, the stress is on ‘moving knowledge around’ which might give the wrong impression of knowledge transfer, criticized above. Rather, knowledge brokerage increasingly refers to knowledge integration and to innovation4. Thirdly, the definition stresses the creation of connections, but hardly goes into the real work of brokers, which is to play an active role in knowledge production. In other words, brokers have specific professional skills, and may generate a specific form of brokered knowledge themselves.

1This contribution is partially based on a lecture at Maastricht University for doctoral researchers associated with W.Bijker on 10-2-2012. The author thanks Sally Wyatt and an anonymous reviewer for thoughtful comments on a preliminary version of this paper. 2 For the use of knowledge-in-plural, see C. Odora Hoppers and H.Richards Rethinking thinking: Modernity’s “other” and the transformation of the university. Pretoria (University of South Africa) 2012 3 M.Meyer (2010) ‘The Rise of the Knowledge Broker’ Science Communication, 32 (1): pp.118 - 127 4 A.B. Hargadon and R. I. Sutton(1997) ‘Technology Brokering and Innovation in a Product Development Firm’ Administrative Science Quarterly 42 (4): pp. 716-749

221 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

I therefore prefer the definition of a knowledge broker as an intermediary, that aims to develop relationships with, among, and between producers and users of knowledge by providing linkages, knowledge sources, and in some cases knowledge itself.5 An intermediary can be a person or an organization; knowledge produced may refer to technical know-how or other specific insights. Knowledge brokers have gone under other names in the literature like bridges, intermediaries, knowledge exchange professionals, transfer agents, etc.6 Although many different types of knowledge brokers are discussed in the literature, most authors would appear to agree with Hargadon (2002): “Knowledge brokering involves exploiting the preconditions for innovation that reside within the larger social structure by bridging multiple domains, learning about the resources within those domains, linking that knowledge to new situations, and finally building new networks around the innovations that emerge from the process.”7 Few authors investigated three aspects of knowledge brokerage that I became acquainted with during my research on experimenting cultivators in the Caribbean and Central America.8 These are: 1. the specific brokerage role between knowledges based on quite different, at times even conflicting, premises or epistemologies. Specifically, what is the available empirical evidence of successful brokerage between indigenous/ traditional/locally situated knowledge bearers and Western/modern/globally oriented knowledge bearers? 2. The professionalization of the knowledge broker role. In other words: Which professional skills, requirements and standards are needed for effective knowledge brokerage? 3. Ethical concerns, relating to the question: What are the ethical standards for good knowledge brokerage, especially in cases of conflicting world views, values or interests? These three concerns are relevant when one asks the question: can knowledge brokerage contribute to achieve greater cognitive justice? Or, alternatively: what contribution might be expected from knowledge brokers in combatting prevailing

5 This definition is based on the Wikipedia entry “Knowledge broker" 6 On different knowledge worker roles see W.Reinhardt, B.Schmidt, P.Sloep, H.Drachsler (2011) ‘Knowledge Worker Roles and Actions—Results of Two Empirical Studies. Knowledge and Process Management 18 (3) : pp.150–174 7 A. B. Hargadon (2002) ‘Brokering knowledge: Linking learning and innovation’ Research in Organizational Behavior 24: pp 41–85 8 L.Box (1985) The adaptive farmer: sociological contributions to adaptive agricultural research on cassava and rice cultivation in the Dominican Republic (1981 - 1984). Wageningen (Department of Rural Sociology of the Tropics and Subtropics, Agricultural University) (with F.J.Doorman)

222 Travelling Knowledge cognitive injustices? For it is in this context that some of the problems with the very notion of brokerage become evident.

Cognitive justice Shiv Vishvanathan coined the concept of Cognitive Justice in the late 1990s. Vishvanathan sees cognitive justice as based in a conception of democracy when he states: Democracy as a theory of difference has to recognize not the universal validity of science but the plural availability of knowledges, that no form of knowledge can be forcibly museumized and that memory and innovation intrinsically go together. The idea of alternatives in science allows for alternative sciences, for competing universalisms.9 Vishvanathan brilliantly links this notion of plurality to the one of playfulness: Cognitive justice is not a lazy kind of insistence that every knowledge survives as is, where is. It is an idea which is actually more playful in the sense the Dutch historian Johan Huizinga suggested when he said play transcends the opposition of the serious and the non-serious. Play seeks encounters, the possibilities of dialogue, of thought experiments, a conversation of cosmologies and epistemologies.10 He concludes: The idea of cognitive justice thus sensitizes us not only to forms of knowledge but to the diverse communities of problem solving. What one offers then is a democratic imagination with a non-market, non-competitive view of the world, where conversation, reciprocity, translation create knowledge […] as a collaboration of […] a manifold heuristics of problem solving, where a citizen takes both power and knowledge into his own hands.11 Cognitive justice refers to a fundamental equality of different knowledges, based in respect for the different theories of knowledge (i.e. epistemologies) underlying them. It notes the oppression of many knowledges by one dominant form of Western technoscience and rejects this. Instead, Vishvanathan makes a plea for a more playful concept of knowledge, seeking “encounters, the possibilities of dialogue, of thought experiments, a conversation of cosmologies and epistemologies.”

9 S.Vishvanathan (2009) ‘The Search for Cognitive Justice’ Seminar 597 see http://www.india- seminar.com/2009/597/597_shiv_visvanathan.htm 10 Ibid. 11 Ibid.

223 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

How will these encounters, these possibilities of dialogue, these conversations of cosmologies and epistemologies be orchestrated? Who will engage the parties in the dialogue and based on which understanding? And perhaps most important of all, how can this be done respectfully, that is: under which ethics? Vishvanathan and others have made the case for cognitive justice – now comes the question of the institutional arrangements and professional transformations that are needed to promote it.

Brokers for cognitive justice: an emergent profession? The functioning of knowledge exchange professionals in Western academia has been the subject of numerous studies. Knight and Lightowler (2010) argue that “the ambiguity and hybridity of specialist knowledge exchange roles as they are emerging currently in university social science settings lead to challenges, [..] at different stages of knowledge exchange appointments.”12 Three recent doctoral dissertations under Wiebe Bijker’s direction, each faced such challenges. Annapurna Mamidipudi in her Towards a Theory of innovation for Handloom weaving in India (2016)13 critically reviews different roles in handloom weaving and the respective knowledges associated with them. It is exactly in the linkage of such knowledges that she could explain the remarkable resilience of this trade in India. Koen Beumer does something comparable for a ‘high-tech’ industry like nanotechnology in Nanotechnology and development: Styles of governance in India, South Africa, and Kenya (2016).14 Beumer carefully analyses different styles of technology governance associated with the respective pressure groups. In so doing he offers precious insights for those who broker understanding between such groups. Trust Saidi stresses the intensity of emerging multidisciplinary collaborations in his Travelling Nanotechnologies (2016), including local knowledge-holders like village practitioners.15 Each in their own way, these authors show the importance of brokerage between knowledge holders, be they academic, technician, policy-maker or village health practitioner. Each author thus contributes to a better understanding of how to promote cognitive justice.

12 C. Knight & C.Lightowler (2010) ‘Reflections of 'knowledge exchange professionals' in the social sciences: emerging opportunities and challenges for university-based knowledge brokers’ Evidence and Policy 6(4): pp.543 - 556 13 A. Mamidipudi 2016Towards a Theory of innovation for Handloom weaving in India. Maastricht University (Doctoral diss.) 14 K. Beumer (2016), Nanotechnology and development: Styles of governance in India, South Africa, and Kenya. Maastricht University (Doctoral diss.). 15 T. Saidi (2016), Travelling Nanotechnologies. Maastricht University (Doctoral diss.)

224 Travelling Knowledge

For these reasons I suggest that universities look into the specificities of this emerging profession. In Europe, Maastricht University could take the initiative through the network of studies of science and technology in society (ESST) for a course or summer programme in knowledge brokerage. Maastricht University is well placed because its Faculty of Arts and Social Sciences houses a multidisciplinary research programme involving social scientists, philosophers and media studies. Knowledge brokerage touches all three of these, in addition to other disciplines in the sciences. Such a programme needs to be both theoretically based and professionally oriented. It needs to reflect on Vishvananthan’s remarkable lucidity incorporated in the allied notions of democracy, plurality and playfulness. It also needs to orient next generation of students to the practical solutions to knowledge mediation and creation that authors like Mamipudi, Beumer and Saidi brought to light.

225

GOING SOUTH

In 2013, Wiebe became chair of WOTRO, the part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO) responsible for science for global development. This reflected and reinforced a new interest in the practices of science and technology for development, in collaboration with colleagues from Africa and India.

Going South

227

Going South

VIRTUAL TRAVELLING OF A NANO-ENABLED ANTI-TUBERCULOSIS DRUG

Trust Saidi

Tuberculosis (TB) has affected humankind for over 5000 years and remains a major global health problem causing illnesses among millions of people each year. The disease ranks as the third leading cause of death of an infectious sickness worldwide, after the Human Immunodeficiency Virus (HIV) and malaria. Africa is one of the continents with high disease burden of TB. The disease adversely affects the socio-economic development of the continent. The prevalence of TB in Africa is both a medical and social problem. The disease has evolved over a period of years into multi-drug resistant strains which are difficult to manage. An analysis of TB infections in Africa reveals that the disease disproportionately affects the poor. The challenges in controlling TB in Africa are poverty-driven and the situation is further worsened by the fact that many TB patients seek treatment very late when the disease has reached an advanced stage. The patients who remain undetected continue infecting many others. This is because access to medication in Africa is limited to public sector clinics, which are difficult and expensive to reach, particularly in rural settings where the nearest clinic or doctor is far away. This results in many people dying needlessly of TB, which is a curable disease if it is properly managed. There is treatment for TB, which consists of conventional drugs. It involves a combination of four first line anti-tuberculosis drugs that were developed more than four decades ago. After taking the four first line anti-tuberculosis drugs, the patients are placed on two more drugs for a period of four months with possibilities for extension to six months if the patient does not show signs of recovery. The conventional anti- tuberculosis drugs are administered daily in high doses due to the fact that they are easily excreted from the body through urine and sweat. The treatment involves patients taking a cocktail of 12 drugs daily, which is cumbersome, considering that the treatment stretches for a period of six months. The daily uptake of high doses of drugs causes adverse effects which means that many patients do not comply with the prescribed treatment. The non-compliance consequently leads to the emergence of the multi-drug resistant TB strains for which the treatment is more complicated as it consists of very expensive and highly toxic medication. In an attempt to find lasting solutions to the challenges in the treatment of TB, researchers in South Africa used nanotechnology in the development of a drug for treating TB. They employed innovative ways of treating TB by encapsulating the conventional TB drugs with nanoparticles with the aim of reducing the dose frequency from daily to once a week and reducing the total standard treatment time from six to two months. This is intended to promote compliance with the treatment. The conventional anti-tuberculosis drugs are known to be effective in treating the disease,

229 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS but the problem rests on adhering to the daily schedules, which are burdensome to the patients.

The solution Given the novelty of nanotechnologies, their intriguing properties and yet some potential for harm, various considerations have to be made in balancing potential risks and benefits. In most cases, the scientists working in the laboratories take a leading role in the assessment of technologies because of their expertise. While this is important, the downside is that it is restricted to a few groups of people and it excludes the other relevant social groups, especially those who lack the technical knowledge to be engaged. The classical approach of Medical Technology Assessment is to evaluate technologies after they enter the market place. However, a growing number of policy- makers argue that new technologies should be evaluated before they diffuse into routine clinical practice. This is because the assessment of medical technologies at a very early stage of development helps to improve health outcomes by minimising wrong investment and preventing social and ethical conflicts. It creates opportunities for constructive feedback on the technology before it becomes deeply entrenched in society. In an attempt to involve the missing groups, this paper deviated from the norm by not limiting the assessment of the technology to the experts, but also incorporating the laymen who are experts in their own right. To achieve this, an experiment was conducted which involved taking the technology virtually from the laboratory to different social groups for assessment. The experiment on virtual travelling of the drug was meant to facilitate the assessment of the drug at an early stage regarding its potential risks and benefits, as well as its future impact on clinical and non-clinical patient outcomes. With virtual travelling, the drug travelled to new sites such as hospitals, homes and streets for evaluation by the different social groups. The places where the drug travelled as a virtual artifact formed the sites where the technology was appraised and different meanings attached. This paper uses the two concepts from the Social Construction of Technology (Pinch and Bijker, 19871) namely ‘relevant social groups’ and ‘interpretive flexibility’ to depict the situatedness of the new drug, not as a bounded object in a fixed place, but rather flexible, mutable and mobile in a variety of worlds.

1 Pinch, T.J., and Bijker, W.E. (1987). The Social Construction of Facts and Artifacts: Or How the Sociology of Science and the Sociology of Technology Might Benefit Each Other. In W. Bijker, T. Hughes and T. Pinch (Eds.), The Social Construction of Technological Systems. Cambridge, MA: MIT Press.

230 Going South

Balancing the potential risks and benefits The relevant social groups interpreted the drug differently in terms of potential risks and benefits. The assessment of the drug by the different relevant social groups resulted in four different forms of the drug as shown in Table 1.

Relevant Social Meaning attached Benefits of the drug Risks of the drug Group to the drug Researchers of Life-saving drug Improved patient Considered unknown risks of the drug the drug compliance

TB patients Long overdue user Low dosage Focused on the known risks of friendly drug Short period of medication conventional TB drugs

Nurses Better option Prescriptions easy to follow Focused on the known risks of conventional anti-TB drugs Home-based Burden remover Reduced work load Paid less attention on unknown risks care givers

Table 1: Interpretive flexibility of the nano-enabled anti-tuberculosis drug

In the eyes of the researchers, the drug was a lifesaver that would positively change the treatment and control of TB. To them, the new drug was superior to the conventional TB medicine, which had failed to cure TB for a long time. In this context, the new drug came as a lifesaver in the sense that it would ensure that the patients complied with the treatment, thereby enhancing the chances of curing the disease. The TB patients had their own way of interpreting the potential risks and benefits of the drug. Their assessment of the drug was based on their first-hand experience with conventional anti-tuberculosis drugs. They indicated that the drug would make it more convenient for them to get treatment as out-patients. The patients felt that they could manage to come to hospital at least once a week, unlike the conventional anti- tuberculosis drugs, which required them to travel daily for supervised treatment. They found the drug to be appealing to their situation as it was easy to use; hence, they interpreted it as user-friendly. The nurses had their own interpretation of the nano-enabled anti-tuberculosis drug. As the health practitioners, the nurses had seen the challenges of the conventional drugs. Since the nurses are responsible for dispensing the drugs, they faced resistance from TB patients who refused to take the drugs with the excuse that they are too many and unbearable. The nurses bear the burden of persuading the patients to take the drugs to ensure compliance to the treatment; hence, they interpreted the new drug as a better option. The nurses were also concerned about the risks of themselves

231 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS contracting the disease from TB patients who do not complete the conventional treatment. The caregivers form the interface between the patients and the medical practitioners. In the execution of their duties, the caregivers face insurmountable challenges in providing food and attending to hygiene needs. They face financial constraints as well as physical and psychological exhaustion. Given such a background, the considerations by the caregivers in balancing the potential risks and benefits of the drug were influenced by the circumstances that they found themselves in as they cared for the TB patients. As a result, the caregivers interpreted the drug as a burden remover.

Conclusion The considerations that were made in balancing the potential risks and benefits by the relevant social groups not only rested only on the technical properties of the drug, but more importantly on the social aspects. This shows that as soon as technologies are deployed to users, other issues also start to matter. Different meanings are given to the technologies depending on the social groups and their contexts. In the context of the nano-enabled anti-tuberculosis drug, the potential risks and benefits were assessed in the context of the experiences of the different relevant social groups with the challenge of TB. Thus, a better understanding of the mutual dependence of technologies and society at different policy levels is important.

Suggestions for further reading Bijker, W. E. (1997). Of bicycles, bakelites, and bulbs: Toward a theory of sociotechnical change. Cambridge, MA : MIT Press. Joss, S., & Durant, J. (1995). Public Participation in Science: The Role of Consensus Conferences in Europe. London: Science Museum. Latour, B. (1992). Where are the Missing Masses? In W. E. Bijker & J. Law (Eds.) Shaping Technology/ Building Society. Cambridge, MA: MIT Press. Löfstedt, R.E. (2005). Risk Management in Post-Trust Societies. New York: Palgrave Macmillan.

232 Going South

DOING RESEARCH TO MAKE A DIFFERENCE

Annapurna Mamidipudi

Is doing research any good? Of course, we all want to understand the world better, and that is in itself a good thing, but how does our learning help others? If you are a doctor, or an engineer, or a musician or even a football coach, it seems fairly straightforward that your job means doing things that can improve the human condition –practically, socially, or even aesthetically. But what about research in Science and Technology Studies? We as researchers could of course explain our findings clearly, and hope that others would be smart enough to use them and make better technologies, better choices and change the world to a better place. But what I am interested in is this: how can our research by itself make any difference? In other words: can learning about the world go together with changing that world and making a difference? To answer this question, I will tell you about the handloom weavers of Andhra Pradesh in South India. Handloom weaving in India is a more than 5000-year-old technology, taught by weaver parents to their children, and passed on as a traditional occupation. Handloom weavers work at their homes, in villages where most people are weavers. Today more than 4 million weavers continue to weave by hand. But life is hard for some of these weavers: as they are dependent on far away markets, and have to compete against machine-made products, only about half of the handloom weavers are able to make a reasonable living. This is an interesting situation. On the one hand, many handloom weavers make a living from producing beautiful fabric. But on the other hand, rather than encouraging and supporting those weavers who are vulnerable to become sustainable, modern society sees the whole group as unsustainable. It typically does not think of weavers’ knowledge as being of value: because people mostly think of new technologies as being better than old. But this is not always true, or we would not still use bicycles, or hammers and nails, or grow food organically, when we have modern cars, electric drills and chemical fertilizers. So how do these old technologies manage to survive? How do handloom weavers who use old technologies still make a living? And more important, if our scientific research is to make a difference, what can we learn from the successful weavers, so that other, more vulnerable weavers too can make a better living?

Studying handloom weaving as a socio-technical ensemble To understand this, we need to pay attention to how the entire system of handloom weaving works. That means: we should not only look at the weavers, but also at designers who use the fabric, customers who wear it, traders and retailers who buy and sell this fabric, dyers who meet standards of colour-fastness, and so on. We should also look at community organizations that support vulnerable weavers, government

233 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS departments that can make policies so that weavers are supplied with raw material and infrastructure, bankers who lend weaver co-operatives money as capital, and so on. So, we see that handloom weaving is not just about an isolated and vulnerable weaver and his loom. Instead, it is all these different people -or social groups- and their technologies, with different kinds of expertise, who make up an ensemble. Much like musicians and their instruments, listeners and their ipods would make an ensemble that performs and listens to music, we could think of handloom weavers and their customers as being part of a socio-technical ensemble of handloom weaving who make and use handloom cloth. But how does it help to think about handloom weaving as a socio-technical ensemble? Now, think of a designer who wants to use handloom fabric to make shirts, so that more people may buy handloom. To do this, the designer needs cloth that is a bit sturdier than average. If the designer simply asked the weaver for a heavier cloth, the weaver would probably just say no. Not because he doesn’t think it’s a good idea to have stronger fabric and to make shirts, but just because that is not his area of expertise. However, if we look at handloom weaving as an ensemble made up of different kinds of experts, we see that it is probably smart to work with the ‘sizer’, rather than the weaver to make this change. The sizer is one of the experts in the handloom sociotechnical ensemble. The sizer applies starch on to the yarn so that the fine threads are made stronger, and to make the thread ready for weaving. She can use her expertise to strengthen the yarn, so that the weaver can pack more threads into each inch of fabric while weaving. So, you have to convince the sizer to starch the yarn so that the weaver can weave fabric that is dense, and retains its shape when its cut. Another example is if you were a shop owner who wants to sell handloom fabric dyed in natural vegetable colours as a ‘green’ fabric that is environmentally friendly. Rather than just going to a dyer and asking them to convert toxic chemical dyeing to natural vegetable dyes, when you look at the whole ensemble, you would probably decide to talk to the weaving co-operative. This is because changing technologies is a risky thing, and a poor dyer may not want to take a chance. But the co-operative is a bigger organization and more capable of taking the risk, and can hire the dyer so that he can make the change, without taking chances on his livelihood. Again, such fabric would be more expensive than factory-made fabric, and difficult to sell. However, talking to customers in the ensemble and turning it into a ‘green’ technology will help make up for this higher cost. It turns into an advantage, because you describe it as a technology that does not damage the environment through the use of polluting industrial machines. These two examples show how designers, technologists, customers and policy makers can use an understanding of handloom weaving as a socio-technical ensemble, if they want to support handloom weavers in their work and in making a living.

234 Going South

Explicating value of handloom weavers’ knowledge through research Interestingly though, if we closely look at the handloom ensemble, we begin to see that weavers in fact already have a good understanding of how their ensemble works. After all, without a good understanding of this, they would not have survived for so many centuries. How is this knowledge of handloom weaving taught and learnt by the millions of craftspeople, when weavers often don’t go to school, or use textbooks, or learn it as science? By looking at the travels of the weaving technology of Jamdani from the village of Uppada of Andhra Pradesh, we may be able to answer this question. The demand for the Uppada Jamdani fabric is from markets in the city of Hyderabad, while supply is through individual young weavers from the Uppada village. How do weavers know what people at this – far away! – market would like to buy? Using computers, in combination with their old looms, weavers learned to make a new kind of saree while using the old technique of Jamdani. They sold these to distant customers through using mobile phones. By working hard at the loom, sharing knowledge with others in the handloom ensemble, and innovating; they have now been able to keep using their looms to make beautiful fabric. What is more, while making and selling this beautiful fabric, weavers have also been increasing their own knowledge of crafting beautiful products. And the products are also environment friendly! By doing this kind of research, we are able to make all the people involved see this. Suddenly, technology that was looking old and outdated becomes relevant again, in a society that is looking for green technologies that don’t waste the planet’s resources. In the first example of the designer and the shop owner, we see how people who want to work and support handloom weavers can use the concept of the sociotechnical ensemble. Here we see how the researcher uses it to explicate weavers’ own knowledge, so that society can see how valuable weavers’ knowledge is for the future of our planet. But there is one final step to understanding how research can be used to make a difference in the real world. As a researcher, you must be aware that you are already in the real world. You too, as you study the socio-technical ensemble of handloom weaving, are part of the same socio-technical ensemble. Once you know this, you can explore the connection between the world of research, and the real world. And in case the connection is not so explicit, if you choose, you can try a bit harder to make it explicit. Making such a difference requires working together with the social groups in the ensemble that you research, not just studying them. It requires an understanding of how to make connections with people, maybe those who are different, who speak a different language, or who don’t speak at all. Some groups may be prevented by others from participating on equal terms, for example if people say that a scientist’s knowledge is more important than a weaver’s. One thing you can do then, as a researcher, is to try and amplify those voices that may not be heard otherwise. Not by speaking for them, but by listening to them. This might put you in a vulnerable position yourself, and you

235 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS can suddenly find yourself very unpopular. But if you pick your battles well, even if you fail, it will be for a good cause, and in good company, amongst friends who are also trying to do the same; who will give you a helping hand and haul you to your feet when you fall down so that you can try again till you succeed. Then you see how as a researcher, you are at once studying something and changing it. You will be useful, saving the world, doing your job, and being rewarded for it; all in a day’s work, rather like Superman. Or Batgirl, if you will.

Suggestions for further reading For an article that radically changed the way that people thought of labour saving technologies for women in the home, see (Cowan, 1976). For an article on migration in handloom weaving that is a collaboration between activist and scholarly understanding see (Mamidipudi, Syamasundari, & Bijker, 2012). For an article that changed the way that Corporates looked at providing services and goods for poor people see (Prahalad & Hammond, 2002). For an article that uses historical research to understand a contemporary crisis, see (Prasad, 1999). For an article that introduced notions of agency and freedom as important to poor people’s development, see (Sen, 1999).

Cowan, R. S. (1976). The "industrial revolution" in the home: Household technology and social change in the 20th century. Technology and Culture, 17(1), 1-23. Mamidipudi, A., Syamasundari, B., & Bijker, W. (2012). Mobilising Discourses. Economic & Political Weekly, 47(25), 41-51. Prahalad, C. K., & Hammond, A. (2002). Serving the world's poor, profitably. Harvard Business Review, 80(9), 48-59. Prasad, C. S. (1999). Suicide deaths and quality of Indian cotton: Perspectives from history of technology and Khadi Movement. Economic and Political Weekly, 34(5), 12-21. Sen, A. K. (1999). Development as freedom. Oxford: Oxford University Press.

236 Going South

SCIENCE AND TECHNOLOGY IN THE GLOBAL SOUTH

Koen Beumer and Andreas Mitzschke

Science and technology are important for the global South. Scientific insights and technologies can for instance help to solve some of the harshest problems faced by poor people in the developing countries of the global South. One common reasoning is that if technologies have proven their worth in industrialized countries, like the Netherlands, then why could they not be used to solve similar problems in countries in the global South, like India? However, it is not always that simple. Oftentimes technologies that function perfectly well in one country unequivocally fail once brought to another country, even when the problems the technology is supposed to solve are similar. Research in STS has been helpful in understanding why you cannot always take a technology from one place, put it in another place, and expect it to work the same way. STS has taught that technologies only function as a part of a particular context and that context may be very different from one geographical location to another. Hence if we want technologies to work in the global South, it is important to attend to the local context. We illustrate this by giving two examples of technologies that did not function the way they were expected to after bringing them to the global South: genetically modified cotton, and bicycles.

Genetically modified cotton Genetic modification is a technology that can help to create cotton plants with new properties. The conventional method to improve cotton is called cross-breeding: For instance if you have one cotton plant that is very tall and one cotton plant that needs very little water to grow, then you can cross these plants, and some of their descendants will be both tall and require little water. Humans have successfully managed to improve cotton plants this way for thousands of years. But the limitation with this technology is that one can only develop crops using genetic material that is already present in the plants themselves. In the 1970s, however, scientists developed the technology of genetic modification that helped them to overcome this natural barrier. With genetic modification one can take genetic material from another organism – like a bacterium, or a virus – and include it into a plant. Using this technology, scientists have developed a cotton plant that includes genetic material from a bacterium called bacillus thuringiensis (Bt). Containing the genes from the Bt bacterium, the so-called Bt-cotton plant produces a chemical that kills a moth which feeds on cotton plants. The result is that Bt cotton needs less sprays with pesticides because the plant protects itself against the moth. This reduces costs for producing cotton and improves harvests. Farmers in the United States starting growing Bt cotton in 1995 and initially the technology worked as scientists had thought it would.

237 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

In 2002, cotton farmers in India also started to grow the Bt cotton plants. Indian cotton farming was affected by the same moth and the experience of US farmers suggested that Indian farmers would benefit equally – to fight the moth without needing to spray a lot of pesticides. However, this is not what happened. In the five years following the introduction of Bt-cotton, India’s total cotton production indeed increased. The reason for this has been attributed to the introduction of Bt-cotton by some, others however disagree. They argue rising cotton production was instead due to better rainfalls and a growing acreage devoted to cotton production over the years. Also, the use of pesticides in cotton cultivation did not decrease in the long run. Disregarding the success or failure of Bt cotton in India, the subcontinent was shaken by agrarian distress in the same period – Indian farmers committed suicide in large numbers. Certainly this phenomenon cannot be exclusively attributed to Bt cotton. The industry and some researchers for instance convincingly point out that farmers were committing suicide already before Bt cotton was introduced. But remember that the context is important for explaining the success or failure of technologies. And the context for growing Bt cotton in India is very different from that in the United States. For one, whereas the United States has mostly a moderate climate that makes it easy to control pests other than the moth that is targeted by the Bt cotton, India has a tropical climate. In the tropics the overall number and variety of insect pests is larger and farmers therefore have to resort to spraying expensive pesticides even if they grow Bt cotton. Moreover, the financial situation of farmers is very different in the two countries. In the United States, farmers own a lot of land and they are able to farm huge fields using computerized machinery – imagine endless fields with only cotton, maize, or soy beans. In India, by contrast, most farmers do not own more than a few acres of land and they often rely on manual labor instead of machines. As a result, Indian farmers have extremely small margins, making them particularly vulnerable to setbacks. This is important because the seeds of the Bt cotton plant are much more expensive than conventional cotton seeds. Farmers therefore have to lend money to buy these seeds. Activists and NGOs highlight that if the harvest fails, for instance because there is not enough rain, small landholders are stuck with a debt that they cannot pay off. In other words, even if the crop technology that American and Indian farmers use is the same, contextual differences – in climate, in farm size, financial leeway - can result in a rather different performance of the crop technology.

Bicycles Luckily, even if technologies that successfully solve a particular problem in rich developed countries fail to do so in the global South, the effects are not always

238 Going South disastrous. Sometimes people in the global South put their technologies to use in very surprising ways, for radically different purposes. Take the bicycle that is shown in figure 1.1 and figure 1.2. The bicycle has an extra chain attached to the back wheel that connects to a round metal stone on the top of the frame. When the man on the picture pushes the pedals, the bicycle does not move forward, but instead propels the round metal stone to spin very quickly, so that the man on the bicycle can sharpen knifes.

Figures 1.1 and 1.2. A bicycle or a knife-grinder?

Koen encountered this bicycle in late 2010 in Khan Market in New Delhi, India. In the weekends Koen used to go to this old diplomat’s market to have lunch in one of the numerous restaurants. And every weekend this man would come to the market, park

239 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS his customized bicycle in one of the busy alleys, and sharpen the knifes of the cooks working in those restaurants. Certainly this is not what a bicycle is supposed to do. The bicycle was brought from rich developed countries to India to solve problems of mobility. Poor people cannot always afford to buy a car and public transport is often underdeveloped. Bicycles offer a solution to this problem. They provide cheap ways to transport people from one place to another. But that is not how the knife grinder uses the bicycle. Similarly, the bicycles shown in figure 1.3 is also not used to solve the problem of transporting people. Koen encountered this bicycle in New Delhi as well, in late 2012. This man had found a way to attach a great number of products to his bicycle. He would go around his neighborhood, shouting ‘broomsticks! shovels! broomsticks! shovels!’ and people who would need a broomstick or a shovel would come out and buy one. Instead of using the bicycle to transport himself from one place to another, this man turned his bicycle into a mobile store. From an engineering perspective, in both cases the bicycle failed to solve the problems that the technology has proven to solve in rich developed countries: bicycles are not the main mode of transport people for poor people in New Delhi. However, using insights from STS, we can come to a richer understanding of what happened when these bicycles travelled from rich to poor countries. In India, bicycles are used by people with very different needs and experiences from their counterparts in the Netherlands. These users – knife-grinders and broomstick-salesmen – decided Figure 1.3 - A bicycle or a mobile broom-stick store? to take matters in their own hands. The users of the technology matter. They ignored the original script to use bicycles for the transport of people and instead interpreted the bicycle in a way that

240 Going South enabled them to solve problems they encountered in their everyday life, regardless of whether people in rich developed countries envisioned this beforehand.

Conclusion In the case of both genetically modified cotton and bicycles, technologies that functioned perfectly in the context of rich developed countries failed to do so in the context of poor people in the global South. The genetically modified organisms did not increase the profits of small Indian farmers and the bicycles in New Delhi were not used to transport people from one place to another but to sharpen knifes or sell broomsticks. Insights from STS thus help to understand why simply bringing technologies to the global South will hardly ever be enough. This is not to say that we should not try. There are plenty of examples of technologies that have successfully been used to solve problems faced by the poor. Water pumps provide clean drinking water, medication can cure tuberculosis, and mobile phones are used to stay in touch with faraway family and friends. And as we saw in the case of the bicycle, people in the global South can also use technologies to solve problems that the technology was never intended to solve. In the best case technologies hence contribute to development. However, as we have shown in the case of genetically modified cotton and bicycles, one can never entirely predict what will happen once technologies are brought to the global South. But when we try to bring technologies to the global South, STS has taught that we should at the very least try to understand the local context in which the technology is supposed to solve particular problems.

Suggestions for further reading Bijker, W. E. (1995). Of bicycles, bakelites, and bulbs: toward a theory of sociotechnical change. Cambridge, MA: MIT Press. Gaurav, S., & Mishra, S. (2012). To Bt or Not to Bt? Risk and Uncertainty Considerations in Technology Assessment. Indira Gandhi Institute of Development Research (IGIDR) working paper, 2012 - 001(001), 32. Stone, G. D. (2012). Constructing Facts. Bt Cotton Narratives in India. Economic and Political Weekly, XLVII(38), 62-70.

241

Going South

QUESTIONING THE OBVIOUS ABOUT SMALL HYDRO PROJECTS IN INDIA

Johanna I. Höffken

What happens when we put a question mark behind the grand, accepted narratives that we hear around us? One of the things that I find both intriguing and challenging about studying science, technology and society is to do just that: questioning the obvious. It is intriguing because there is the chance of discovering new, other narratives that contradict or complement the stories we already know or hear. It can be challenging because often, finding out what is or questioning the obvious, is not so obvious. In this chapter I will give two examples of this idea of questioning the obvious. These two examples stem from my broader research on small hydroelectric power plants implemented in India1 2.

Green, clean and unproblematic Small hydroelectric plants use the power of flowing water to convert it into electricity. Yet, not their technical characteristics but the way these plants work and function when being built along a steam of water, was what I was interested in: I wanted to know how these small hydro plants are actually doing in practice, on the ground, in India. Considering the broader stories that circulate about small hydro plants, asking this question can be seen as redundant and unnecessary: The general, accepted narrative about small hydro plants is that they are green, clean and, because they are so small, unproblematic. In India, this narrative of small hydro as being a green, clean and unproblematic technology relates to three issues. When hydro plants are mentioned in Indian debates they are mentioned as solutions to three pressing issues, namely the country’s growing electricity demand, the facilitation of lucrative investment opportunities, and climate change considerations. India’s electricity demand is growing rapidly, while its electricity system is struggling with severe performance deficits. The implementation of small hydro plants can help to meet the rising electricity demand in India. The private sector is increasingly involved in the generation of electricity and small hydro plants have emerged as attractive business opportunities and interesting investment objects. All this has contributed to the overall image of small hydropower as a technology that promises green (renewable) and clean (no CO2 emissions) electricity on a small scale,

1 J.I. Höffken, A closer look at small hydropower projects in India: Social acceptability of two storage-based projects in Karnataka, Renew. Sustain. Energy Rev. 34 (2014). doi:10.1016/j.rser.2014.03.014. 2 J.I. Höffken, Demystification and localization in the adoption of micro-hydro technology: Insights from India, Energy Res. Soc. Sci. 22 (2016) 172–182. doi:10.1016/j.erss.2016.09.002.

243 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS often provided by private actors. This image fosters the assumption that – due to their features of being green, clean and small-scale – small hydro plants are an essentially uncontested technology. Large hydroelectric projects in India have a long history of social contestation. These large dams need huge areas that function as water reservoirs. When a large dam is built, water is dammed behind this dam and this causes large-scale submergence of land that often used to be inhabited by people, animals and flora. This is why the building of large dams has clear social and environmental implications. In contrast, small hydro plants are not associated with these consequences. By questioning the obvious STS helps us to ask questions where many do not pose questions (anymore). I did this for the case of small hydro plants in India. What I found was that the general story I heard in national debates did not seem to match what I found when I visited places where small hydro plants were being built. The small size of the plants did not necessarily mean that they just blend into their surroundings without further notice. For example, small hydel plants caused noticeable consequences for farmers cultivating in its vicinity: Often, small hydro developers tinkered with the design of the plants. As a consequence, small hydro plants caused flooding and thus crop loss for farmers. Many farmers started to protest, even violently. The involvement of the private sector seemed more difficult than the general idea of private sector participation in electricity generation suggests. There is a lot of mistrust and accusations between private developers and local inhabitants. Clearly, what questioning the obvious helps us is to unearth different narratives that are often not in line with the general story. Even though the plants may be clean, green and small, they also come with problems. However, these problems were never heard on a grander scale: The contestation of the plants that ensued was not heard further than on regional level. It never became a grand narrative. Questioning the obvious helps to tell stories that remain otherwise unheard.

Small is beautiful My second example which shows the idea of questioning the obvious is also about hydro-electric power plants, but this time on an even smaller scale: the micro-scale. Micro hydro plants, just as the small hydro plants above, use the power of water to generate electricity. Micro hydro plants are usually not connected to the electricity grid. They are used in areas where the grid has not arrived yet or where grid-connection is not feasible. In India many tribal areas, for example in the Eastern Ghats range of central India, are not (yet) grid-connected. Micro-hydro plants offer the possibility to generate electricity in a decentralized way. It is not surprising that “small is beautiful” is the general story one hears about micro hydro plants. “Small is beautiful” often forms the ideological framework for developing sustainable energy technologies, such as micro-hydro plants. E. F. Schumacher coined this phrase in his book “Small is Beautiful: A Study of Economics as

244 Going South if People Mattered”3 and evoked a debate centered around the need for small, local resource-based, i.e. “appropriate” technologies. Many scholars of technology and development sympathize with the statement “small is beautiful”. Typically, a “small is beautiful” technology intervention emphasizes community engagement, control and locality. These aspects gel well with the development practice, which aims to engage local people and enable them to “control” the technology themselves. Questioning the obvious in the case of “small is beautiful” means that we should not stop asking critical questions once the choice for small-scale technologies has been made. We should not take the (small) scale of a technology and its assumed characteristics at face value: Small-scale is not per se beautiful just because of its small size. What I found with regard to the micro hydro projects I studied was that the small projects were indeed beautiful, but this was not the whole story: The notion “small is beautiful” suggests that there is a single relation between the smallness of a technology and the beautiful outcome it may produce. By questioning the obvious I found how important it is to look at the way these small technology interventions are implemented. What I found was that the small scale is beautiful in more ways than just one: there are many ways of implementing the small scale beautifully. As a consequence, different (beautiful) development outcomes can emerge. For example, one likely consequence of the implementation of a micro hydro project is that people become literally “empowered” consumers. But projects can also contribute to empower people to become micro hydro experts themselves, who replicate projects elsewhere. Yet another consequence may be that project- implementation highlights the focus on making people shareholders who manage and sell their electricity on the electricity market. A linear relationship between a certain (small) scale and one (beautiful) development output is likely to overlook important nuances. What kind of empowerment do we want to foster with the micro hydro projects: strengthening people in their role as consumers, do we want to focus on capacity building or rather on promoting skills for handling market mechanisms? These nuances have political consequences and matter for the type of development we aim to facilitate.

Conclusion In this chapter I have given two examples of how I questioned the obvious in the case of small hydroelectric power implemented in India. I have shown that questioning the obvious can help to tell stories that are otherwise not heard. I have also shown how

3 E.F. Schumacher, Small is Beautiful: Economics as if people mattered, Abacus, London, 1973

245 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS questioning the obvious can show political consequences that often are not visible when remaining unquestioned. Questioning the obvious is rewarding, both normatively and intellectually. Normatively, because we can help the less powerful and less influential to tell their stories; intellectually, because we discover new ways of how the world can be seen and understood.

I love the rewards of question marks!

246 Going South

INNOVATION FOR TUBERCULOSIS CONTROL IN INDIA*

Nora Engel

Tuberculosis (TB) is an infectious disease caused by the Mycobacterium tuberculosis which is commonly transmitted through breathing in bacteria and, in its most common form, affects mainly the lungs (pulmonary TB). The disease is curable with a cocktail of anti-TB drugs that have to be taken for at least six months. But, if left untreated, the lungs will gradually be destroyed and eventually the patient dies. TB is a serious problem in India, of the more than 9.6 million new TB cases that are being reported to the World Health Organization in Geneva each year, 2.2mio are occurring in India (World Health Oganization, 2015). It is the country with the highest burden of TB. TB patients are treated for free in the government clinics where they are being observed by a healthcare provider every time when swallowing their pills during the first two months of the standard six months treatment. Although the public tuberculosis program is free, the quality of care is not always good or clinics are too far away from where the patient lives or works and the trips to the clinic thus become unaffordable. In the private sector, to which most Indians turn first even if they are very poor, many different kinds of doctors offer different treatment courses and often inadequate diagnosis, and patients can also buy anti-TB drugs including the antibiotics without prescriptions over the counter in one of the many private pharmacies (Das et al., 2015). Private doctors and pharmacies are hardly regulated in India. When the diagnosis is delayed, wrong tablets are taken, or the treatment is interrupted, or not taken long enough, drug resistance can develop (Udwadia, Pinto, & Uplekar, 2010). Suffering from multi-drug resistant tuberculosis (MDR-TB) means that a patient may have a much more dangerous and severe disease that is not always curable. It also means to suffer from more terrible side effects when taking the much more expensive drugs which, on top of all, include one daily injection. Finally, the treatment for MDR-TB has to be taken for two years. Tuberculosis is also called a disease of poverty. It is often exacerbated by malnutrition, stress to the immune system and poor or dense housing, all of them common in poorer neighbourhoods. TB can also make patients poorer, when they cannot go to work and lose their job and/or have catastrophic expenses from all the healthcare costs (doctor’s fee, diagnostic tests, costs involved in traveling to the clinic). TB is thus a social and a clinical problem. Through our research, we found that TB control in India needs innovation in technological aspects (such as better and faster diagnostics), but also in how TB control is organized (finding ways to involve the unregulated private providers), in service delivery (making treatment guidelines more patient-friendly) and in the policy response to TB (for instance changes in policies that respond to emerging drug resistance). We also found that one of the main goals of TB control is to control very different actors

247 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS and elements: the disease, healthcare providers, bacteria, data, processes of treatment and diagnosis, public opinion, etc. Different actors are involved with one or more aspects of a long list of control and coordination work. Infectious strains, for instance, need to be killed or made harmless, potential causes of the disease and sources of transmission of infectious strains, certain aspects of human behaviour (spitting, stigma, sanitation or water storage) or environmental factors (pollution, population density, poverty) need to be prevented, eliminated or limited. Furthermore, the disease in patients needs to be controlled with various treatment schemes, service delivery models and tools. Medical providers (private and public physicians, pharmacies, hospitals, community workers) need to be trained, supervised, controlled and coordinated to act towards the common goal of TB control. Patients who are fighting the disease need to be motivated, monitored and provided with access to the treatment. Data about the disease and its development needs to be collected, monitored and controlled. Global health actors (international organisations, donors, pharmaceutical companies) need to be coordinated. Diagnostic and treatment tools need to be standardised, evaluated and used in a coordinated way. And lastly, different public sectors and governmental departments (such as health services, infectious disease control departments, science and technology departments, drug development departments, sanitation and environmental departments, and finance departments) need to be coordinated (Engel, 2015). Innovation and control in coping with a disease such as tuberculosis are related. Innovation of a new diagnostic test, for instance, requires control through standardisation to be feasible for the TB programme. A diagnostic test for TB needs to be conducted every time in the same way so that it produces reliable and comparable results for the TB programme, where test are run across a country with thousands of small laboratories. Therefore, the different steps to operate the device, the reagents that are used, the way the result is displayed, the steps to check whether the device performs correctly and the manufacturing process all need to be standardized. The test needs to be a product in a box that you can deliver and open and it will operate in the same way anywhere. At the time of our research, an international non-governmental organisation, called Foundation for Innovative New Diagnostics (FIND), was testing together with the Indian government, whether a new diagnostic test for MDR-TB, developed as a product-in-a-box in Europe, would work in the Indian TB programme. But this test had not been developed with the Indian TB programme in mind and thus it did not fit in easily. It required complicated changes in the laboratories which needed extra material, management systems and staff. This led to changes in the staff social hierarchies, environment and culture (existing staff was not prepared or qualified to operate the new diagnostic technique and thus new junior staff had to teach senior staff). This is likely to cause challenges when scaling up the technology across the country. Researchers in Indian medical colleges, on the other hand, were using their own MDR-TB tests that they had developed in-house. They fit better into the local

248 Going South laboratories. But they were not standardized as a product-in-a-box. They were not a commercially available kit with all the steps specified, because these researchers did not have the money, time or ambition to do so. They were mostly academics. They felt excluded from the efforts of the government to innovate together with the international NGO (Engel, 2012). This example shows that the way standardization (a practice of control) is done, might not fit the local context. It also shows that developing a diagnostic test which is not standardised – as some of the academics in Indian medical colleges have done – is not an option for the Indian TB programme and will fail to be taken into consideration by the decision-makers. Control through standardization shapes the innovation (in this case the new diagnostic test). However, control through standardisation can also jeopardise innovation. Control practices of standardisation requirements can exclude potentially valuable expertise, such as the expertise of academics in Indian colleges, and innovations as a result face challenges in the field. We conclude that efforts to innovate and control cannot be separated, meaning that there is no innovation without control and control efforts will not be successful without innovation. They also both influence each other. Control efforts shape innovations, and innovations challenge and make control efforts change. In other words, innovation and control are both necessary and both shape each other (Engel, 2015). The healthcare workers, researchers and decision-makers involved in TB control in India all have to deal with this struggle between innovation and control in different ways. As the example showed, fostering innovation at any price is not advisable. In each innovation situation, a healthy balance between efforts to control the disease and efforts to innovate the control strategies needs to be negotiated between the actors involved. This research showed that the Indian TB control efforts are leaning too much towards control and there is not much open negotiation between the different actors.

*adapted from: Engel, N., & Bijker, W. (2012). Innovating Tuberculosis Control in India. Economic and Political Weekly, 47(4), 111-118.

Suggestions for further reading Das, J., Kwan, A., Daniels, B., Satyanarayana, S., Subbaraman, R., Bergkvist, S., et al. (2015). Use of standardised patients to assess quality of tuberculosis care: a pilot, cross-sectional study. The Lancet Infectious Diseases, 15(11), 1305-1313. Engel, N. (2012). New diagnostics for multi-drug resistant Tuberculosis in India: Innovating control and controlling innovation. BioSocieties, 7(1), 50-71. Engel, N. (2015). Tuberculosis in India: A case of innovation and control. Delhi: Orient BlackSwan Ltd. Udwadia, Z. F., Pinto, L. M., & Uplekar, M. (2010). Tuberculosis Management by Private Practitioners in Mumbai, India: Has Anything Changed in Two Decades? PLoS ONE, 5(8), e12023. World Health Oganization. (2015). Global Tuberculosis Report 2015. Geneva: World Health Organization.

249

ABOUT THE CONTRIBUTORS / OVER DE AUTEURS

Erik Aarden In de winter van 2001 maakte ik, als student Cultuur- en Wetenschapsstudies te Maastricht, in een onderwijsgroep onder leiding van Wiebe kennis met STS. Geïnspireerd door zowel de inhoud als Wiebes heldere uitleg, studeerde ik (ruim) twee jaar later bij hem af op een onderzoek naar mobiliteitsmanagement in de regio Utrecht. Na mijn afstuderen schreef ik “aan de andere kant van de Maas” een proefschrift waarop dit hoofdstuk gebaseerd is, alvorens opnieuw met Wiebe samen te werken in verschillende projecten, waaronder een Marie Curie project dat ik deels in Maastricht en deels aan Harvard uitvoerde. Sinds 2014 ben ik verbonden aan de Universiteit Wenen.

Julia Backhaus Dear Wiebe, I signed up for the Master in Cultures of Arts, Science and Technology in 2006 and vividly remember the first lecture you gave for us ‘CASTies’ (as we soon started calling ourselves). The doors to a beautiful(ly complicated, socially constructed) world blew open widely. You argued enthusiastically and exhaustively that ‘we’ as scientists can and perhaps ought to work in the service of society and engage with society and policy directly. Thank you for shaping my academic identity so profoundly! And in return, let me tell you a little secret: sometimes, we CASTies refer you as ‘Papa Wiebe’ – and when we do, there are reverberations of fond memories, admiration and gratitude. Wishing you all the best for what is to come.

Roland Bal Coming of age in STS, I have lived through many of the discussions discussed here—and many times met Wiebe on my path; first as an undergrad where I did work in a Dutch science museum guided by Wiebe and looking into discursive constructions of water quality in the Netherlands, then as an assistant professor in Maastricht, in which time we tried to understand the workings of the Health Council of the Netherlands. Currently a professor in healthcare governance I often work with practitioners (in regulatory agencies, patient organizations, healthcare professionals), engaging in forms of ‘interventionist STS’. As in many other respects, Wiebe has been and still is a great source of inspiration in this work.

Koen Beumer & Andreas Mitzschke Koen Beumer is a postdoc at the University of Groningen and an assistant professor at Utrecht University, where he studies the way emerging sciences and technologies like nanotechnology and biotechnology are used to address development issues. Andreas

251 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Mitzschke currently writes his PhD thesis at Maastricht University. He studies the public controversies about genetically modified crops in India and Europe to understand how crop biotechnology and public involvement in this issue shape democratic political cultures in a globalised world. They both got to know Wiebe Bijker as an inspiring teacher while studying the research master Cultures of Arts, Science, and Technology (CAST). Later, they continued to learn (numerous, countless things) from him as he supervised their PhD projects.

Jess Bier Jess Bier is an assistant professor of urban sociology at Erasmus University Rotterdam. Jess was lucky to get to know Wiebe Bijker at Maastricht University, where he was the chair of the Technology and Society Department—and also of her dissertation committee. Together with W. Bernard Carlson and Trevor Pinch, Wiebe is also an editor of the Inside Technology series at MIT Press, which includes Jess’s book, Mapping Israel, Mapping Palestine: How Occupied Landscapes Shape Scientific Knowledge. The book, and her research more broadly, owes a great debt to Wiebe’s work, particularly his studies of scientific expertise and the social construction of technology. Overall her research brings together science and technology studies (STS), critical geography, and postcolonial theory.

Karin Bijsterveld Karin Bijsterveld is a historian and professor of Science, Technology and Modern Culture at Maastricht University. Her research focuses on themes at the crossroads of Science and Technology Studies and Sound Studies. Wiebe co-inspired her to follow a symbolic interactionist approach to the sciences, and asked her to join his department on Technology & Society Studies in 1995. He allowed her to focus on sound although television had a higher strategic priority. This expressed his understanding of what makes researchers tick. This and Wiebe’s eye for rich courses under the umbrella of easy-to-recall structures are important sources of inspiration.

Raf de Bont I am an Assistant Professor at the History Department of Maastricht University and my research deals with the history of science and the environment in the nineteenth and twentieth centuries. My recent publications include: Stations in the Field: A History of Place-Based Animal Research, 1870-1930 (The University of Chicago Press, 2015) and with Jens Lachmund (eds) Spatializing the History of Ecology: Sites, Journeys, Mappings (Routledge, 2017). The way I got to know Wiebe most closely is through common supervision. His supervision style – which I try to mimic – is both generous and practical, while stimulating clear and independent thinking on the side of the student.

252

Frederic Bouder Frederic Bouder is interested in the regulation and communication of risks. Throughout his academic career, at both Maastricht University as well as King’s College London, he has developed policy oriented research on risk communication and risk regulation, with a strong European and transatlantic dimension. His research has particularly focused on the critical aspects of the acceptability and tolerability of risks in the medical, health and safety and food areas. Frequently, his research has highlighted these two issues in policy decisions that fall within a grey area where the benefits for society are clearly recognizable but where simultaneously the risks are perceived as significant. What Wiebe taught me is that STS can be very inclusive and that STS scholars can warmly welcome new insights, including from cognitive research.

Louk Box I did my doctoral research on educational broadcasting in Brazil (Columbia University) and subsequent work on adaptive agricultural research in the Caribbean and Central America (Wageningen Agricultural University). I alternated academic appointments with professional ones in the field of educational and development policymaking, ultimately combined as rector of Erasmus University’s International Institute of Social Studies. Currently, I am emeritus professor in international cooperation at Maastricht University and honorary fellow in development education at the University of South Africa.

Marith Dieker I am currently a PhD candidate at Maastricht University under the supervision of Karin Bijsterveld and Wiebe Bijker. In my interdisciplinary research project Talking You Through: Traffic Information and Car Radio, 1950s-now, for which I obtained a NWO grant, I explore various socio-technical systems that make up the backbone of the practices for gathering and processing data for the latest traffic information update on radio. I also investigate differing presentation practices, and ways in which radio traffic reports are appropriated by motorists in different Western countries, in order to contribute to discussions on sustainable mobility.

Lisa van Diem I am doing a joint PhD at Maastricht University and the University of Ghent under the supervision of Nico Randeraad, Kiran Patel and Christophe Verbruggen. My research project is titled Discussing colonial hygiene: transnational networks on colonial hygiene between the 1880s and 1914 in a Dutch and Belgian context and is part of the Transnational Intellectual Collaborative (TIC) Belgium consortium. In my research I explore the negotiation of colonial hygiene and the role the Dutch and the Belgians played in discussions and networks on this topic. I study how they developed expertise and authority. Furthermore, I pay special attention to the relation between colonial hygiene and colonial rule.

253 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Marc Dijk Wiebe, ik ben dankbaar dat ik via ESST (2001-2002) kennis heb gemaakt met jou en je werk. Je sociaal-constructivistische aanpak van technische verandering voegde voor mij veel toe aan de ‘realistische’ economische en technische studies die ik kende. Tegenwoordig werk ik (voor studies van duurzaamheid, innovatie en transities) vaak met een hybride aanpak, met constructivistische en realistische elementen (voor jou wellicht veel te ‘blurry’!), waarin jouw SCOT aanpak een belangrijke leidraad is voor het begrijpen van de perspectieven van stakeholders. Ik dank je ook dat je beschikbaar was voor feedback en advies bij onderzoeksvoorstellen, en zal je missen als collega van een zuster-faculteit.

Claudia Egher I am a PhD candidate at Maastricht University, supervised by Sally Wyatt and Tamar Sharon. In my project Mental Health Expertise Online: The production of expertise on bipolar disorder on online platforms in English and French, funded by the NWO, I study how distinct scientific perspectives and local values and practices shape the ways in which expertise on mental health is articulated on interactive and non-interactive online platforms. I also investigate the roles different modalities and materialities play in the enactment of online expertise and the skills required to successfully do so.

Nora Engel I am assistant professor in global health at Maastricht University and study innovations in global health such as point-of-care diagnostics for TB and HIV. Wiebe was my ‘doctor- father’, and thus I learned immensely from Wiebe about STS, how to conduct a research project, how to write about it and what it means to be an academic using STS to look at the world. This essay is based on an article that we published together in Economic and Political Weekly, one of the most prestigious and widely-read academic journals in India. It was an honour to publish the core argument of my PhD together with Wiebe, who is one of the world’s most renowned STS scholars, in this particular journal.

René Gabriels Before I got to know Wiebe in person, I knew him already from his instructive and challenging publications. I will not be the only one who thanks to him has learned to look with different eyes to an everyday object such as the bicycle. When I came to work in Maastricht in 1999, Wiebe was my immediate neighbour. Because his office was next to mine, he was the one I first informed on 11 September 2011 of the attacks in New York. Even though he was affected by my bad news, he managed to keep the peace. Since then I have benefited more from his calm.

254

Trudes Heems Van 2012 tot 2017 was ik als postdoc op de TU Delft verbonden aan het STW programma ‘Integral and Sustainable Design of Multifunctional Flood Defences’ (MFFD). Mijn onderzoek ‘Design Support for MFFD: Making Sense and Managing Sensitivities’ richtte zich op Multi Actor Governance. Samen met Baukje Kothuis promoveerde ik in september 2012 in Maastricht op onderzoek naar de Nederlandse omgang met overstromingsdreiging. Van Wiebe leerde ik mijn liefde voor onderzoek te vertalen in wetenschap. Als geen ander gaf Wiebe mij de ruimte om mij zowel persoonlijk als professioneel te ontwikkelen. Momenteel ligt de nadruk in mijn werk op onderzoek naar de impact van toeristische activiteiten op de constructie van ‘cityscapes’ in kwetsbare Europese historische binnensteden.

Ruud Hendriks Mijn eerste kennismaking met etnografisch veldwerk was tijdens het blok Sociale Constructie van Medische Technologie, onderdeel van mijn studie Gezondheidsweten- schappen. Onder leiding van Wiebe Bijker togen we naar het Sint Annadal ziekenhuis waar we ons onderdompelden in de technologische cultuur van de afdeling hart- en vaatziekten. Als onderzoeker, werkend bij de cap-groep Wijsbegeerte (FASoS, Universiteit Maastricht), heb ik sindsdien altijd geprobeerd om veldwerk en theoretische reflectie met elkaar te combineren. Het project over de maatschappelijke rol van de Gezondheidsraad waarin Wiebe, Roland Bal en ik twee jaar intensief met elkaar samenwerkten, herinnerde mij eens te meer aan het belang, maar vooral ook aan het plezier om samen met bevlogen collega-onderzoekers op ontdekking de wereld in te mogen trekken.

Johanna I. Höffken I currently work as Assistant Professor in the group Technology, Innovation and Society at Eindhoven University of Technology. My ongoing research includes ethnographic studies in India, where –together with a team - I study the development and implementation of smart grids in rural areas ( indiasmartgrids.com) . Another line of my research activities revolves around the issue of urbanization, especially the notion of “smart cities” – and how this takes shape in India. Wiebe contributed crucially to the fact that I study innovation dynamics in India from an STS perspective! It was him who introduced me to doing STS in India during my PhD under his supervision. Through this I found my passion for India which has not left me ever since.

Ernst Homburg Ernst Homburg studeerde scheikunde in Amsterdam (1978) en promoveerde 1993 in de letteren in Nijmegen. Zijn laatste boek Solvay: History of a Multinational Family Firm verscheen 2012 bij Cambridge University Press. Ik ontmoete Wiebe begin jaren tachtig tijdens de maandelijkse colloquia op ‘De Boerderij’ in Twente. Kort daarna kwamen

255 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Trevor Pinch en Wiebe op bezoek in Nijmegen om hun ideeën over innovaties te toetsen aan historisch onderzoek dat mijn collega’s en ik daar deden. Vanaf eind jaren tachtig gebruikten wij het zgn. SCOT-model van in het project over ‘Geschiedenis van de Techniek in de 19de Eeuw’. Sinds september 1993 zijn Wiebe en ik bovendien naaste collega’s in Maastricht.

Anique Hommels Associate Professor Technology & Society studies, FASOS. Ik studeerde in 1995 af onder begeleiding van Wiebe en promoveerde in 2001 bij Wiebe en Karin Bijsterveld. Ik ken Wiebe sinds 1991 toen ik als jonge student Cultuur- en Wetenschapsstudies vanuit Enschede naar Maastricht kwam. Wiebe was mijn mentor in het eerste jaar en is dat eigenlijk altijd gebleven. Hij werd mijn afstudeerbegeleider en daarna mijn promotor. We werkten samen aan vele projecten op het gebied van onderzoek (van het PROTEE project tot en met ons ‘vulnerability’ boek) en delen veel ideeën over het geven van onderwijs. De laatste jaren begeleidden we ook AIO's samen. Niet alleen is Wiebe een fantastische docent en onderzoeker maar hij is ook een hele goede coach, met veel aandacht voor het proces. Zijn enorme optimisme en rotsvaste vertrouwen in mensen zijn voor mij een groot voorbeeld.

Jens Lachmund I am a sociologist who has specialized in STS. For a long time, my work has focused on the social construction of medical knowledge and technology, mostly in a historical perspective. Later my research interest has shifted to the city, and to the relationship between nature, science, and politics. After having worked in Bielefeld, Hamburg, and Berlin, I moved to Maastricht where I have been a lecturer since 2002. The work of Wiebe Bijker has long been a source of inspiration for my work. When I came to Maastricht, I was happy to be able to experience the further development of his research, to benefit from his stimulating comments, and to enjoy the enthusiasm with which he directed the department.

Harro van Lente Sinds september 2014 in Maastricht, hoogleraar Science and Technology Studies en capgroepvoorzitter Maatschappijwetenschap en Techniek. Als student aan de Universiteit Twente had ik mijn eerste kennismaking met het onderzoek naar wetenschap, technologie en samenleving; er werd met spijt gesproken over Wiebe Bijker die vertrok naar Maastricht. Later, als promovendus maakte ik hem mee als gedreven docent in de opleiding van de landelijke onderzoeksschool WTMC. Toen ik na mijn promotie twijfelde over een carrière in de wetenschap was Wiebe voor mij een voorbeeld van hoe je hoogleraar kon zijn: inspirerend, open, betrokken. Zo zou ik het ook wel willen. Het is dan ook bijzonder voor mij om het stokje van Wiebe over te nemen.

256

Annapurna Mamidipudi My first introduction to STS and SCOT was in a meeting in the upstairs offices of the Centre for World Solidarity, in the winding side streets of Tarnaka, in Hyderabad, in 2006, when Bijker, as he was introduced, and continues to be addressed by many of his Indian colleagues, made a presentation about how technology was socially shaped. He was already then a very important man, but as his wife and chief sceptic Tonny Acampo said to me encouragingly, holding her thumb and forefinger a tiny millimeter apart, ‘only to a verrrry small group of people’. I found the discipline and understated politics of academic STS new and fascinating, since it disrupted hierarchies by drawing technology and society together: explicating what generally only experts from only one or the other side understood. Importantly for me, it addressed the gap that I had already been struggling with for a few years as a practitioner in an NGO, intervening in technology to support livelihoods of vulnerable handloom weavers. Later that year, witness to Wiebe Bijker’s ambition in co- organizing with Shiv Vishwanathan, a workshop where twenty-five fiery Indian activists and scholars would attempt to rewrite Gandhi’s ‘Hind Swaraj’, I cautiously broached to an enthusiastic Wiebe, the idea of conceptualizing handloom weaving as socio-technology, in order to explicate sustainability and innovation in traditional handloom technology. It has been ten exciting years of learning; across cultures, continents and coffee shops, telling and re- telling the story of how handloom comes to be a socio-technical ensemble; and of making our own place in the story. Not the story that is often told - “Once upon a time there was a King” but a story of the ages which begins each time with “anaganaga oka nethagaadu…” : or ‘Once upon a time, there was a weaver…..”

Agnes Meershoek Agnes Meershoek studied Health Sciences, specialization Theory of Health Sciences from 1985-1991 at Maastricht University. She received her PhD in 1999 at the same university. Wiebe Bijker was the supervisor of her Master and her PhD thesis. At the moment she is Associate Professor at the Department of Health, Ethics and Society, Maastricht University. Her research in the field of Work, Health, Citizenship and Professionalization is strongly influenced by STS theories. Furthermore she is coordinator of the elective track ‘Implementing innovations on a global scale’ of the Master of Science in Global Health at Maastricht University.

Jessica Mesman Samen met mijn medestudenten in de opleiding ‘Filosofie van de Gezondheids- wetenschappen’ heb ik het geluk gehad om in 1987 les van Wiebe te krijgen. Het enthousiasme voor het vakgebied, de helderheid van iedere uitleg in combinatie met zijn grote toegankelijkheid, maakte op mij een diepe indruk. Vanaf dat moment werd Wiebe mijn voorbeeld voor de wijze waarop onderwijs gegeven kan worden. Samen met enkele collega’s volgde ik Wiebe op zijn uittocht uit de vakgroep ‘Wijsbegeerte’ om

257 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS een eigen groep te beginnen: Maatschappijwetenschap en Techniek. Als snel groeide de vakgroep uit tot een enthousiaste groep met veel promovendi. Maar meer dan alles is Wiebe van belang geweest bij mijn eigen promotie. Mede aan hem heb ik mijn carrière te danken en ben blij om als universitair hoofddocent bij te dragen aan het STS vakgebied.

Cyrus Mody I was a student in the Cornell Science and Technology Studies Department in the late ‘90s and early 2000s, when SCOT and SSK were the house theories in Ithaca. The department’s graduate students therefore heard a great deal about Wiebe the scholar. Trevor Pinch, though, also shared with us his deep, genuine fondness for Wiebe the person. It was through Trevor that I first met Wiebe at a reception at a 4S conference, possibly in 1999. Wiebe was rhapsodizing exuberantly about the hydraulic models that his father and other civil engineers built to predict the effects of dams, canals, levees, etc. It was there I first saw – and have seen many times since – that Wiebe the scholar and Wiebe the person are the same. Wiebe’s scholarship is just more Wiebe – humane, compassionate, helpful, lively, incisive.

Ruth Mourik I did my PhD under the supervision of Wiebe. During my PhD I started working for the Energy Research Center of the Netherlands, to contribute to the energy transition and to solving the climate change challenge. In 2009 I founded Duneworks, a research and advice company that aims to deliver STS insights into practice. This career is with no doubt a legacy of Wiebe who taught me that researchers can be normative, and should try to have an impact in the world beyond research. His passion for democratization of innovation is something I share deeply and try to incorporate in all of my work.

Harry Oosterhuis Since 1992 I teach history at the Faculty of Arts and Social Sciences of Maastricht University. I am also affiliated to the Huizinga Research School for Cultural History and I am part of the STS research group which was headed by Wiebe Bijker. My research focuses on the cultural and social history of psychiatry and mental health care, of sexuality and gender, of health and citizenship, and of bicycling and cycling policies.

Bernike Pasveer Bernike Pasveer is a sociologist of science & technology. My work focuses on the study of how the human body’s so-called ‘natural achievements’ such as giving birth, being talented and dying, are produced through and in situated arrangements of knowledge, technologies, and socio-cultural practices. I have been employed at FASoS since 1996. I worked most closely with Wiebe when together we supervised the PhD project of

258

Babette Mueller-Rockstroh, from 2001-2005. My version of ICBO has become more radically constructivist than Wiebe's, and in a way, I owe that to him.

Peter Peters As amateur musicians, Wiebe and I share an interest in music. In studying how a new pipe organ is built in Amsterdam, I will use insights on technological innovation from STS to understand musical cultures of the 21st century. Most of what I know about innovation comes from an EU-project that Wiebe did together with Bruno Latour and Steve Woolgar at the end of the 1990s. In this PROTEE project, Wiebe, Anique Hommels and I wrote case studies on automated guided vehicles at the ECT Delta container terminal in Rotterdam. We travelled and wrote together. At the moment, I meet Wiebe to discuss my organ project. That Wiebe is able to fruitfully cover the ground between sea containers and pipe organs not only exemplifies the versatility of the field he helped to establish, but also his own broad range of interests.

Toine Pieters Toine Pieters is head of the Freudenthal Institute and professor in the History of Pharmacy and Allied Sciences at Utrecht University. He has published extensively on the history of drugs, medical history, sports doping, and digital humanities. He is the project leader and research coordinator of multiple projects in the field of digital humanities with a focus on semantic text mining and linked data. Toine started as a PhD student in Wiebe´s Maastricht group in the early 1990s. He came straight from the life sciences laboratory to the STS community. As a clean slate in humanities, he became interested in the world of Harry Collins and Bruno Latour supporters. It was great fun to witness the fierce constructivist (theory that people ‘construct’ their world understanding and knowledge based on their experiences and thoughts about those experiences) debates of the early days in the smoky cellar (yes, in those days senior academics still enjoyed smoking in public gatherings) of the Elisabeth house. Under Wiebe’s enthusiastic guidance, Toine managed to survive as a PhD student and finish his thesis published in The Routledge Studies in the History of Science, Technology and Medicine Series with the title Interferon: The Science and Selling of a Miracle Drug.

Trevor Pinch My current position is Goldwin Smith Professor of Science and Technology Studies at Cornell University. Like Wiebe, my first degree is in physics. I first met Wiebe in the early 1980s when I had a one-room Center at Bath University for the ‘Social Construction of the Sun’. At the time he was working on the Social Construction of Technology – so we decided to collaborate. This eventually led to the famous ‘School Bus Book’, The Social Construction of Technological Systems. My more recent work has been on sound and music including, Analog Days, and (with Wiebe’s former student Karin Bijsterveld), The

259 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Oxford Handbook of Sound Studies. In 2012 I received an honorary degree from Maastricht University and Wiebe presented it!

Trust Saidi Trust Saidi is a Zimbabwean who was supervised by Professor Wiebe Bijker in his PhD thesis titled Travelling nanotechnologies, which was part of integrated project called: Nanotechnologies for development in India, Kenya and the Netherlands – Towards a framework for democratic governance of risks in developing countries. He is a postdoctoral fellow in Health Innovation at the University of Cape Town in South Africa.

Jenny Slatman When I was appointed as a post-doc researcher at the Faculty of Arts and Social Sciences in Maastricht in 2001, just after having defended a philosophical PhD thesis at the University of Amsterdam, I had never heard of something like Science and Technology Studies. It was especially through listening to Wiebe’s talks and interventions at various meetings that I learnt how to productively apply a STS approach in my own work. Currently, I am professor of Medical Humanities at Tilburg University, and I am especially interested in issues related to the meaning of the body and embodiment in healthcare.

Geert Somsen Op het moment dat ik dit schrijf, zit ik in Berlijn, een tijdje weg met een Marie Curie- beurs. Maar normaalgesproken doceer ik wetenschapsgeschiedenis aan de Universiteit Maasstricht. Wiebe is mijn lichtend voorbeeld als het gaat om promovendibegeleiding en het leiden van werkbesprekingen – dingen die geen bijzaak zijn, maar essentiële omstandigheden in de totstandkoming van wetenschap.

Alexandra Supper I am an assistant professor at the Faculty of Arts and Social Sciences, Maastricht University. My current research focuses on the role of sensory and bodily practices in scientific practice, and on the dynamics of (inter)disciplinary academic communities and cultures. Originally trained as a sociologist at the University of Vienna, I became interested in STS when I took two courses with Wiebe Bijker during an exchange year at Maastricht University as an undergraduate student. The passionate, inquisitive and encouraging atmosphere of those courses first gave me the idea that I could conceivably become a researcher, and that STS is a field worth exploring further.

Tsjalling Swierstra Ik ontmoette Wiebe voor toen ik lid werd van het WTMC-bestuur, waarvan hij destijds voorzitter was. Ik herinner me hoezeer ik onder de indruk was van zijn kundige manier om de vergadering te leiden. Van Wiebe heb ik ook proberen te leren dat je niet veel

260

hoeft te zeggen om veel gezag te hebben. Jaren later kwam ik hem weer tegen toen ik in Maastricht solliciteerde als hoogleraar (techniek)filosofie. Weer was hij vooral stil, behalve dat hij bij alles wat ik zei even gepijnigd en woest keek. Later heb ik geleerd dat dat Wiebes denk-gezicht is, maar toen werd ik er zo zenuwachtig van dat ik niet anders kon dan hem maar direct te vragen of ik iets heel verkeerds had gedaan of gezegd. Waarop hij meteen voorover schoot om breed en bemoedigend naar me te lachen. En eigenlijk is hij daar sindsdien niet meer mee opgehouden. Wiebe, ik dank je voor je wijsheid en je humor, maar vooral ook voor je hulp en warme welkom.

Govert Valkenburg I am a researcher at Maastricht University. Together with Wiebe, I have worked here on two projects. One investigated radical changes in the energy system. These so-called transitions are so complex that it is not easy for politics to address them, and this is what we tried to make clearer. The other is about making biogas from rice straw in India. We investigate how we can make sure that small farmers can use these technologies to their own benefit, and still remain independent from the big corporations that make the biogas technologies. Wiebe and I first met when I was working on my PhD thesis, and he gave great advice on how I could improve my work. I was then investigating how politics becomes more difficult than usual, whenever new technologies appear that make us think differently about things.

Maarten J. Verkerk Ik studeerde chemie, theoretische natuurkunde en filosofie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. In 1982 promoveerde ik op een materiaalkundig onderwerp aan Technische Universiteit Twente. In 2004 verdedigde ik een tweede proefschrift op het kruispunt van techniek, organisatie en filosofie aan de Universiteit Maastricht. Ik ben bijzonder hoogleraar Christelijke Filosofie aan de Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit Maastricht. Ik ben tevens lid van de Raad van Bestuur van VitaValley, een innovatienetwerk in de zorg. Ik leerde Wiebe kennen bij mijn benoeming aan de Universiteit Maastricht. Samen met Wiebe begeleid ik de promotie van Michiel van Well.

Niki Vermeulen Although I am currently a lecturer in Science, Technology and Innovation Studies (STIS) of the University of Edinburgh, my interest and education in STS can be traced back to Maastricht University and to Wiebe Bijker. I first met him when I was a student and he taught on dikes and the modernisation of the Netherlands. He stood out as an excellent teacher and I remember his course on the democratisation of technology as the most challenging course during my entire student life. Consequently, I was happy to have him as a supervisor during my PhD which I completed in 2009.

261 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Joseph Wachelder Being an associate professor in the Department of History of Maastricht University, I had the privilege to collaborate with Wiebe Bijker throughout his stay at this university. His presence, as well as the organizational structure of the Faculty of Arts and Social Sciences, greatly contributed to making my historical work, as a member of the MUSTS research group, an interdisciplinary affair. We frequently worked together in different roles and on various projects. I coordinated a course in the Research Master CAST when Wiebe was its programme director. In 1996, I served as the chair of the secretariat of a public debate on nature development, which was chaired by Wiebe. In the same year he contributed to a volume on Science Shops which I co-edited. We share the conviction that education is a stimulating and essential dimension of academic life. His advice to graduates who aspire to an academic career has also become my advice to them. Without disavowing the intricacies of academic life, its key elements are rather straightforward: good teaching and quality research.

Ger Wackers Having worked as a laboratory technician in Narvik in Norway, and having studied medicine in Maastricht, Wiebe Bijker introduced me to Science and Technology Studies. He accepted my invitation to become a co-supervisor on my PhD-work. I joined him when the Department of Technology and Society Studies (TSS) was first established. Later Wiebe gave me the space I needed to explore possibilities to return to Narvik and to the north, where I now work at the Department of Health and Care Sciences of UiT The Arctic University of Norway. Wiebe taught me that trusting the people you work with earns you credit and credibility. And I learned how to supervise in a way that leaves ownership of the project with the student. I do to the students I supervise what Wiebe did to me: urging them to grow, develop and find out whom they can become!

Rik Wehrens Na mijn bachelor cultuurwetenschappen in Maastricht koos ik in 2005 voor de nieuwe onderzoeksmaster CAST – Cultures of Art, Science and Technology. Deze master – opgezet door Wiebe Bijker - was toen gloednieuw. Met een handvol medestudenten werden ik twee jaar lang ondergedompeld in de wondere wereld van de wetenschap. Niet alleen door lezen en luisteren, maar ook door zelf onderzoek te doen heb ik in die twee jaar erg veel geleerd en is mijn interesse in onderzoek alleen maar toegenomen. Na mijn masterstudie ben ik in Rotterdam aan het iBMG (Instituut Beleid en Management van de Gezondheidszorg, Erasmus Universiteit) een promotie-onderzoek begonnen naar de interactie tussen wetenschap en beleid. Inmiddels werk ik daar als universitair docent. Ik zie Wiebe als een van mijn grote voorbeelden. Iemand die ontzettend belezen is, altijd goedgehumeurd, vriendelijk en ondanks zijn status en drukke agenda altijd tijd vrijmaakt voor zijn studenten. Ik kijk nog altijd met enorm veel

262

plezier en genoegen terug op mijn studietijd in Maastricht en de bezielende begeleiding van Wiebe (en ook de andere CAST-docenten).

Michiel D.J. van Well Ik studeerde Scheikunde aan de Universiteit Utrecht en Wetenschaps- en Technologiedynamica aan de Universiteit van Amsterdam en leerde Wiebe in die tijd kennen bij de WTMC summerschools. Daarna werkte ik bij het Rathenau Instituut en de Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT). Bij STT was ik projectleider van onder meer een verkenning over de verwevenheid van technologie en religie. Wiebe Bijker gaf me het laatste zetje om dat onderwerp op te pakken en was lid van de stuurgroep voor de verkenning. Tegenwoordig werk ik bij Vital Innovators onder meer aan de ontwikkeling van PAZIO. PAZIO is ook de casus die ik bestudeer als buitenpromovendus aan de UM. Mijn proefschrift gaat over de rol van religie in technologieontwikkeling. Wiebes theorie over socio-technologische ontwikkelingen is zowel een belangrijke inspiratie als een essentiële bouwsteen voor mijn proefschrift. Daarbij heb ik het voorrecht dat Wiebe mij, samen met Maarten Verkerk, wil begeleiden. Ik kan me geen betere leermeester wensen.

Ties van de Werff Ties van de Werff is a PhD-student at the Faculty of Arts & Social Sciences, and a researcher at Arts Faculty Maastricht / Hogeschool Zuyd, and a former CAST-student of Wiebe. During class, I often wondered whether Wiebe had an extra sense organ or brain skill I hadn’t heard of before. Because when Wiebe was lecturing or explaining something – whether about his own research experiences or some methodological musings – he always magically anticipates possible thoughts, questions or associations we students might have. Yet he made sure to give praise to his students as if they came up with the question at hand. Wiebe is truly one of the best teachers I have ever had the pleasure of experiencing.

Anna Wesselink I was employed as PhD researcher at the University of Twente in 2001-2007 to study decision making around climate change adaptation in the Dutch part of the Meuse river. I struggled for more than one year to find an approach that fitted with my professional experience as a hydrologist. Then I came across Wiebe’s work on bicycles, bakelite, and bulbs and considered studying the Dutch dikes in a similar fashion. In the end, my research went in another direction, but it was the reason for me to contact Wiebe. I was very happy that he agreed to share my PhD supervision with Professor Huib de Vriend, civil engineer at Delft Technical University. The most important thing Wiebe has taught me is to recognise normativity in my own (and others’) research and to be able to suspend it in order to tell a balanced and comprehensive story. More generally, he has enabled me to make the 180 degree turn from positivist and unhappy engineer to constructivist and happy social scientist.

263 Wegwijs in STS – Knowing your way in STS

Rein de Wilde De benoeming van Gerard de Vries tot hoogleraar Wijsbegeerte in wat toen nog de Faculteit Algemene Wetenschappen heette, bracht ons in het jaar 1987 nagenoeg tegelijkertijd naar Maastricht. Het College van Bestuur stemde erin toe dat Gerard twee vacatures mocht vervullen, en zijn keuze viel op ons beiden. Dat is inmiddels dertig jaar geleden, een periode waarin wij promoveerden, hoogleraar werden en de faculteit dienden als decaan, steeds jij eerst en ik wat later. Wat je onveranderd bleef voor mij en vele anderen: een inspirerende en warme collega op wie je altijd rekenen kon.

Anna Wolters Aan de faculteit Cultuurwetenschappen van de UM volgde ik van 2007 tot 2009 de onderzoeksmaster CAST. Wiebe liet zijn studenten kennismaken met de inhoud en stijl van Science, Technology, and Society studies (STS). Hij nodigde ons uit voor de vakgroepcolloquia zodat we de manieren van STS’ers konden afkijken. Na CAST solliciteerde ik op een promotieplek bij de geneeskundefaculteit en werd aangenomen. Wiebe had kennelijk precies de goeie dingen over me gezegd toen de voorzitter van de selectiecommissie hem belde. Ik heb nu een bedrijf voor kwalitatief onderzoek en projectbegeleiding, Wetenschapsbureau Anna Wolters, www.waw.nu. Mijn interdisciplinaire proefschrift denk ik in 2017 te mogen verdedigen. Hopelijk is Wiebe erbij.

Sally Wyatt I am Professor of Digital Cultures in Development at Maastricht University, and I also work for the Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. My work focuses on how people use digital technologies to find health information, and on how scholars in the humanities and social sciences incorporate digital technologies in their research practices. My PhD adopted a SCOT perspective in order to understand the development of public sector networks in the UK and the US. Wiebe Bijker agreed to take on the role of supervisor, at a distance (I still lived in London at the time) and in what were very unpleasant circumstances (for me). It worked for me. Wiebe’s generosity then and since improved the course of my professional life immeasurably.

Ragna Zeiss Assistant professor in Science and Technology Studies at the Faculty of Arts and Social Sciences, Maastricht University. In 1994 I met Wiebe at an open day as an upcoming student and was immediately attracted by the interdisciplinary STS focus of the programme of which Wiebe was a founding father, investigating science, technology, environment and culture. As a student-assistant I worked with Wiebe Bijker and Trevor Pinch on the project ‘SCOT Revisited’. During my seven years away from Maastricht I always kept in touch with Wiebe, and in 2007 returned as assistant professor. Wiebe, I have been privileged to work with you on many international research projects and PhD supervision. I admire you and learned a great deal from your exceptional people skills:

264

teaching, leading projects and coaching by your genuine interest in people (including their private life), by providing confidence and trust and a balance of freedom and supportive intervention. You have been a mentor to so many people. Thank you for your support and confidence in me!

265