Projektowanie, budowa i utrzymanie infrastruktury w transporcie szynowym Zarządzanie majątkiem technicznym jako podstawa racjonalnego planowania rozwoju i utrzymania infrastruktury kolejowej – założenia i przegląd systemów Technical asset management as basis for rational planning of railroad infra- structure maintenance and development – assumptions and systems review

Maciej Kaczorek Aleksandra Falana

Mgr inż.

PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Mgr inż. Biuro Strategii i Rozwoju Politechnika Warszawska, Wydział PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Transportu Biuro Strategii i Rozwoju

[email protected] [email protected]

Streszczenie: Artykuł porusza problematykę zastosowania metody i systemów zarządzania majątkiem technicznym w procesie planowania utrzymania i rozwoju infrastruktury kolejowej. Ze względu na skalę działalności zarządców infrastruktury kolejowej warunkiem skuteczności tego działania staje się w coraz większym stopniu zastosowanie odpowiednich metod zarządczych i narzędzi informatycznych wspierają- cych podejmowanie decyzji. Zarządzanie majątkiem technicznym, jako część zarządzania zasobami (ang. Asset Management) to działalność zmierzająca do osiągnięcia stanu równowagi pomiędzy czynnikami takimi jak: koszty, ryzyko, wydajność w taki sposób, aby zrealizować założone cele zarządcy infrastruktury. W artykule przedstawiono założenia i najważniejsze cechy i funkcjonalności systemów służących do zarządzania majątkiem technicznym. Przedstawiono przegląd systemów uwzględniający ocenę ich zaawansowania i główne wdrożenia w podmiotach związanych z infrastrukturą kolejową. Jako efekt przeglądu systemów wskazano kluczowe obszary przyszłego wykorzystania i związane z nimi korzyści.

Słowa kluczowe: Zarządzanie majątkiem technicznym; Zarządzanie zasobami; Utrzymanie infrastruktury kolejowej; Inwestycje; rozwój infrastruk- tury kolejowej.

Abstract: The paper deals with the application of the method and systems for technical asset management in the process of the planning of railroad infrastructure maintenance and development. Due to the scale of operations of rail infrastructure managers, the application of ap- propriate management methods and IT tools supporting decision making, keeps increasingly resulting in the condition of the eff ectiveness for this measure. Technical asset management as part of Asset Management is an activity aimed at achieving a balance between factors such as: costs, risk, and effi ciency, in such a way so as to meet the objectives of the infrastructure manager. The paper presents assumptions and the most important features with functionalities of systems used to manage technical assets. A review of systems including an assessment of their advanced technology and main implementations in entities related to railroad infrastructure have been presented. As a result of systems review, key areas of future use and related benefi ts have been identifi ed.

Keywords: Technical asset management; Asset management; Railroad infrastructure maintenance; Investment; Railroad infrastructure develop- ment.

Diagnoza postawiona przez autorów Sama zmiana strukturalna jest jed- Uwarunkowanie rozwoju Białej Księgi z 1996 roku [1] wskazuje na nak jedynie szansą dla poprawy efek- i utrzymania infrastruktury kolejowej potrzebę zwiększenia konkurencyjności tywności i konkurencyjności sektora sektora kolejowego wobec transportu kolejowego. W tym obszarze zasadni- W Polsce do przedsiębiorstw prowadzą- lotniczego i drogowego. Jako kluczo- cze znaczenie ma formułowanie, przez cych działalność z zakresu zarządzania wą przyczynę stale zmniejszającego się zobowiązane do fi nansowania infra- infrastrukturą kolejową w skali całego udziału kolei w przewozach zidentyfi ko- struktury kolejowej [2] państwa człon- kraju można zaliczyć jedynie PKP Polskie wano w tym dokumencie m. in. niesa- kowskie, wymagań wobec zarządców Linie Kolejowe S.A. Zarządca narodowej tysfakcjonujące jakość i cenę usług oraz infrastruktury stymulujących do realnej sieci kolejowej 31.12.2017 r. władał m.in. ogólny brak zdolności przedsiębiorstw poprawy funkcjonowania. Ze względu [3]: kolejowych w zakresie dostosowania na skalę działalności zarządców infra- • 18 513 km eksploatowanych linii ko- się do zmieniających się wymagań ryn- struktury kolejowej warunkiem sku- lejowych, ku transportowego. Odpowiedzią na te teczności tego działania staje się jednak • 39 482 rozjazdów, negatywne zjawiska stała się głęboka zastosowanie odpowiednich metod • 25 324 obiektów inżynieryjnych, reforma ustroju kolei w Unii Europej- zarządczych i narzędzi informatycznych • 14 442 przejazdów kolejowych, skiej. Opiera się ona w szczególności wspierających podejmowanie decyzji. • 14 108 budowli (m. in. peronów, na wdrażanym do tej pory rozdzieleniu wiat, ekranów akustycznych). zarządzania infrastrukturą od realizacji Stan techniczny infrastruktury na prze- przewozów. strzeni lat 2010-2016 ulegał sukcesyw-

39 6 / 2018 przegląd komunikacyjny Projektowanie, budowa i utrzymanie infrastruktury w transporcie szynowym

Q Q Q Q -- Systemy zarządzania -- Wytyczne  Q Q Q Q dotyczące stosowania  Q  Q Q Q ISO 55001 Q  Q  Q  Q  Q  Q  Q  Q  Q Q Q W jej myśl zarządzanie majątkiem, to  Q Q  Q skoordynowane podejście w wyniku Q którego organizacja kompleksowo za- Q rządza swoimi zasobami infrastruktu- RQG`: RQ0 : VH

40 przegląd komunikacyjny 6 / 2018 Projektowanie, budowa i utrzymanie infrastruktury w transporcie szynowym cję zadań bez pełnej odpowiedzialności podmiotom np. dla organów nadzoru Program ciągłego rozwoju za czas, koszt oraz zakres prac na organi- lub przewoźników. zację zorientowaną na procesy, w której W kontekście bazy danych istotne Zarządzanie zasobami wymaga ciągłe- menadżerowie stają się odpowiedzialni jest zapewnienie jakości i aktualności go rozwoju. Związane jest to z rozwojem za realizację tych procesów mając kon- danych co osiągane jest przez opraco- samych metod zarządzania, rozwojem trolę nad realizacją i wynikami: czasem, wanie procesu monitorowana stanu techniki czy nowych narzędzi pojawia- zakresem prac, kosztem. Przed wdroże- elementów infrastruktury oraz procesu jących się na rynku. W programie cią- niem BPM zasadne jest zorganizowanie aktualizacji bazy danych. Ze względu na głego rozwoju istotne znaczenie ma poszczególnych procesów w sposób duży zakres danych konieczne staje się cykl jakości Deminga: zaplanuj, wykonaj, jednolity w całej organizacji. W ramach wykorzystywanie rozwiązań technicz- sprawdź, popraw. Są to główne czynno- wdrożenia należy określić istniejące pro- nych do inwentaryzacji linii kolejowych ści, dzięki którym możliwe będzie ciągłe cesy, ustalić do nich dane wejściowe wykorzystujących np. dane fotograme- doskonalenie efektywności i kosztów oraz wyniki, przydzielić zadania, kompe- tryczne. we wszystkich procesach. tencje i odpowiedzialności. Następnie W przypadku systemów zarządzania powinny zostać zidentyfi kowane proce- Zasada optymalizacji majątkiem technicznym proces decy- sy, które należy zoptymalizować. z perspektywy cyklu życia zyjny dotyczący prac utrzymaniowych opiera się na ocenie stanu technicznego, Informatyzacja procesów Analizy kosztów cyklu życia (Life Cykle ryzyka, kosztu cyklu życia elementów Cost - LCC) są podstawą wyborów do- infrastruktury, wskaźników wydajności Niewątpliwą cechą profesjonalnego za- konywanych przez profesjonalnego za- linii kolejowych. Informacje te powinny rządzania zasobami jest informatyzacja rządcę infrastruktury. Narzędzia takie po- być także wykorzystywane w procesie procesów. W tym obszarze konieczne siadają funkcjonalność, która umożliwia planowania rozwoju infrastruktury, gdyż jest przejście od odizolowanej, osobistej generowanie kilku wariantów podejść umożliwiają ustalenie priorytetów inwe- wiedzy i informacji do udostępnianej do analizowanego przypadku. Dzięki stycyjnych oraz wstępną ocenę wyma- wiedzy i informacji. Wymaga to spełnie- temu możliwy jest wybór preferowane- ganych nakładów inwestycyjnych. nia kilku warunków: go wariantu, charakteryzującego się naj- • opracowana jednoznacznej struktu- lepszym rozwiązaniem pod względem Przegląd systemów ry zasobów, nakładów fi nansowych oraz efektywno- • opracowana jednoznacznej metody ści. Jest to możliwe jedynie w przypadku Rozwiązania informatyczne klasy en- opisu funkcjonalności elementów posiadania bazy danych z informacjami terprise dla zarządzania majątkiem infrastruktury, o kosztach oraz o przewidywanym okre- technicznym oferowane są przez wiele • ustandaryzowany przegląd wszyst- sie użytkowania. Analizy kosztów cyklu dostawców oprogramowania. Repre- kich możliwych czynności utrzyma- życia wskazują alternatywy i są mocnym zentują one różny stopień komplek- nia i remontów dla każdej branży. narzędziem do informowania osób de- sowości oferowanych funkcji oraz za- Zastosowanie rozwiązania komplekso- cyzyjnych o konsekwencjach fi nanso- awansowania. Kompleksową analizę wego, czyli wdrożenie systemu Enterpri- wych podejmowanych przez nich dzia- oferowanych systemów IT od wielu lat se Asset Management doprowadzi m.in. łań. prowadzi amerykańska fi rma Gartner, do: Inc. To przedsiębiorstwo z niemalże • jednej niezawodnej i kompletnej Zarządzanie ryzykiem i jego 40-letnim doświadczeniem wykorzystu- bazy danych elementów infrastruk- integracja z procesami decyzyjnymi je do syntetycznej oceny metodę ma- tury, gicznego kwadratu (magic quadrant) • jednego źródła dla wszystkich in- Ryzyko określa w sposób jednoznacz- uwzględniającą zestaw zunifi kowanych formacji wpływających na efektyw- ny i spójny relacje między kosztami a kryteriów [7]. Jest to ocena uniwersalna ność, efektywnością. Umiejętności oraz jakość i w przypadku każdego zastosowania • jednego źródła danych dla kontroli i organizacji zarządzającej infrastrukturą wymagane jest zweryfi kowanie oceny pomiarów, pozwala na odpowiednią ocenę strefy względem konkretnych celów zarząd- • jednego rzetelnego długotermino- wpływu ryzyka co wpływa na optymal- cy infrastruktury. Gartner, Inc. defi niuje wego planu fi nansowego utrzyma- ne realizowanie założonych celów Spół- cztery pola magicznego kwadratu (rys. nia i remontów, ki. Analizowanie ryzyka powinno być in- 3.) • jednego źródła danych związanych tegralną częścią podejmowania decyzji Systemy zarządzania majątkiem tech- z jednostkowymi kosztami utrzyma- związanych z utrzymaniem i remontami. nicznym wdrażane są przez wielu za- nia i remontów, rządców infrastruktury na całym świecie. • stworzenia bazy informacji o zreali- Tablice wskaźników na wszystkich Oprogramowanie to stosowanie jest zowanych kosztach elementów in- poziomach organizacji także przez przedsiębiorstwa budow- frastruktury i linii kolejowych, lane zajmujące się utrzymaniem infra- • stworzenia bazy informacji o historii Efektywność i koszty muszą być zarzą- struktury. W tabeli 1 przedstawiono ze- utrzymania i remontów, dzane w sposób skoordynowany. Dla- stawienie dostawców oprogramowania • wdrożenia narzędzi do analiz kosz- tego też potrzebne są tablice wskaźni- i zarządców infrastruktury, którzy wdro- tów cyklu życia, ków do kontrolowania efektywności, żyli tego typu oprogramowanie. • wdrożenie narzędzi do zarządzania kosztów, jakości technicznej w relacji z Na podstawie analizy dostępnych ryzykiem. zdefi niowanymi celami. Tablice wskaźni- informacji dotyczących powyższych Ponadto możliwe stanie się udostępnia- ków powinny być połączone z jednym systemów powstał przegląd ich funk- nie, na bazie utworzonej bazy danych, źródłem informacji i obliczane w sposób cjonalności. Szczególnie istotne w pro- wybranych informacji uprawnionym automatyczny. cesie planowania rozwoju i utrzymania

41 6 / 2018 przegląd komunikacyjny Projektowanie, budowa i utrzymanie infrastruktury w transporcie szynowym

Pretendenci (Challengers) Liderzy (Leaders) sprawni dzisiaj albo mog =cy sprawni w odniesieniu do swojej zdominowa 4 du by segment rynku, obecnej wizji i dobrze ukierunkowani na ale nie wykazuj = zrozumienia przyszło V4 kierunków rozwoju rynku

magiczny kwadrat

Niszowi (Niche players) Wizjonerzy (Visionaries) uczestnicy rynku z powodzeniem rozumiej = dok =d zmierza rynek lub skoncentrowani na małych segmentach maj = wizj B zmiany regół rz =dz =cych rynku albo nie s = skoncentrowani i nie rynkiem, ale jeszcze nie działaj = s= bardziej innowacyjni lub nie maj = sprawnie lepszych efektów od innych

3. De# nicje pól magicznego kwadratu Gartner, Inc. Źródło: [7] infrastruktury cechy i funkcjonalności systemów EAM można podzielić na trzy główne obszary: • danych, • analiz i prognoz, • wspomaganie decyzji. W obszarze danych szczególnie istotne są następujące cechy i funkcjonalności 4. Magiczny Kwadrat narzędzi informatycznym do zarządzania majątkiem tech- systemów: nicznym. Źródło: [7] • jedno źródło informacji i repozy- torium danych - dane dotyczące stanu technicznego, żądanie pracy/zlecenia, utrzymania i bezpieczeństwa są za- - łatwe i szybkie sortowanie oraz fi l- • funkcjonalności do zarządzania ry- rządzane w ramach systemu, wyni- trowanie danych, zykiem oraz optymalizacji RAMS (re- ki obchodów, diagnostyki i kontroli - liniowe/przestrzenne lub punktowe liability, availability, maintainability, mogą być łącznie oceniane i warto- odniesienie dla wszystkich właści- and safety), ściowane, wości (atrybutów), • standaryzacja i optymalizacja proce- • narzędzia do importu istniejący da- • zastosowanie modeli degradacji i sów utrzymania i transfer wiedzy w nych i gromadzenia nowych danych prognoz stanu utrzymania elemen- systemie, o elementach infrastruktury kolejo- tów infrastruktury, • zintegrowane i zautomatyzowa- wej (również bezpośrednio z tere- • łatwy dostęp do informacji na temat ne planowanie i monitorowanie nu), elementów infrastruktury, które są wszystkich wykonanych prac i zwią- • wprowadzanie danych odbywa niezbędne do wymiany (zarządza- zanych z nim kosztów robocizny, się w sposób zautomatyzowany i nie gospodarką materiałową do pla- materiałów i usług oraz ich pełna jednocześnie proces ten podlega nowanych prac), przejrzystość, również optymaliza- kontroli (kontrolą objęte są również • generowanie KPI, cja kosztów remontów. dane, które są modyfi kowane), • priorytetyzacja alarmów i usterek w • możliwość bezpośredniego pobie- oparciu o ocenę ryzyka, Podsumowanie rania danych z różnych urządzeń • funkcjonalności systemów informa- (m.in. z komputerów, z pojazdów cji geografi cznej (GIS) lub integracja Planowanie rozwoju i utrzymania in- pomiarowych, z urządzeń mobil- z wiodącymi systemami GIS, frastruktury jest działaniem złożonym nych) dzięki czemu wyelimino- • monitoring aktualnie wykonywa- wymagającym uwzględnienia wie- wana może zostać nadmiarowa nych prac utrzymaniowych. lu uwarunkowań nie tylko o naturze dokumentacja papierowa, nie ma Wspomaganie decyzji: technicznej i technologicznej, ale także konieczności wprowadzania da- • zarządzanie cyklem życia elemen- społecznej, ekonomicznej czy demo- nych do osobnych baz danych, co tów infrastruktury kolejowej, grafi cznej. Analizowane zagadnienie zacznie przyspiesza obieg informa- • wsparcie identyfi kacji i likwidacji systemowego zrządzania majątkiem cji. wąskich gardeł, technicznym, wychodzi na przeciw po- W obszarze analiz i prognoz: • symulacje scenariuszy prac utrzy- trzebie wspomagania podejmowania • zapewnienie powiązania fi zycznego maniowych i remontów, pozwala decyzji w zakresie planowania. Za klu- i logicznego między elementami in- symulować różne scenariusze przez czowe obszary wykorzystania i związa- frastruktury, co możliwe jest zapewnienie rów- ne z nimi korzyści należy uznać: • zestaw funkcji do przechowywania, nowagi między pracami utrzyma- Obszar danych – aktualne, wiarygodne i przeglądania, wizualizacji i analizo- niowymi a inwestycjami, dostępne dane o infrastrukturze. Umoż- wania kondycji i wydajności zaso- • opracowanie budżetu na podsta- liwia w procesie decyzyjnym posługi- bów: wie historii wykonywanej pracy, wanie się poprawnymi danymi, które - możliwość modelowania elemen- kosztów zasobów, poziomu usterek dzięki jednorodnej strukturze mogą być tów infrastruktury zarówno jako za- oraz na podstawie zasymulowanych sprawnie i precyzyjnie porównywane sobów liniowych/przestrzennych, scenariuszy w celu utrzymania ist- i agregowane. Zgromadzenie danych jak i punktowych, niejącej infrastruktury i planowania w jednym miejscu zapewnia ponadto - mapy i raporty (również grafi czne) nowych inwestycji, szybki dostęp, co ma zasadnicze znacze- zawierające przegląd aktualnego • automatyczne przekształcanie wy- nie przy ich analizie w trakcie bieżących ników badań diagnostycznych w procesów biznesowych.

42 przegląd komunikacyjny 6 / 2018 Projektowanie, budowa i utrzymanie infrastruktury w transporcie szynowym

Obszar analiz – prognozowanie Tab. 1. Zestawienie wdrożenia systemów EAM u zarządców infrastruktury i przedsiębiorstw utrzymaniowych Producent oprogramowa- zmian stanu infrastruktury stosownie Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo do planowanych zakresów prac utrzy- nia/nazwa maniowych. Umożliwia przejście od po- Jernbaneverket (zarządca infrastruktury kolejowej) Norwegia dejmowanie decyzji głównie w oparciu SNCF Réseau (zarządca infrastruktury kolejowej) Francja o aktualny stan techniczny do progno- Российские железные дороги - РЖД - RŻD - koleje rosyjskie Rosja zowania zmian stanu technicznego z Stany Zjednoczone Amtrak (zarządca infrastruktury kolejowej) uwzględnieniem czynników różnicują- IBM Ameryki cych związanych z intensywnością (np. Kiwi Rail (zarządca infrastruktury kolejowej) Nowa Zelandia obciążenia ruchem o różnym charak- CNR – Country Region Network (zarządca infrastruktury kolejowej) Australia terze), czy warunkami eksploatacji (np. SBB CFF FFS (zarządca infrastruktury kolejowej) Szwajcaria ukształtowanie terenu). Slovenske zeleznice (zarządca infrastruktury kolejowej) Słowenia Obszar wspomagania decyzji – za- rządzanie cyklem życia elementów Firmy wykonujące prace utrzymaniowe Państwo infrastruktury i symulacje scenariuszy BAM Rail Holandia prac utrzymaniowych. Tworzą warunki Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo ABB do odejścia od reaktywnego podejmo- Ellipse (EAM) (zarządca infrastruktury kolejowej) Wielka Brytania wania działań w zakresie utrzymania, Brookfiield Rail (dawniej WestNet Rail - zarządca infrastruktury kolejowej) Australia na rzecz proaktywnego decydowania o RailCorp (Spółka zajmująca się obsługą i utrzymaniem podmiejskiej i dalekobieżnej Australia () podjęciu tych działań zanim jeszcze doj- infrastruktury kolejowej Sydney) dzie do awarii danego elementu infra- Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo struktury. Stanowią również wskazanie Căile Ferate Române CFR (zarządca rumuńskiej sieci kolejowej) Rumunia do podjęcia działań inwestycyjnych, je- Infor EAM (zarządca kolei dużych prędkości HLS-Zuid) Holandia żeli dalsza interwencja w zakresie utrzy- FEPSA / SCP (zarządca infrastruktury towarowej – sieć i pociągi) Argentyna mania i remontów miałaby być nieopła- calna. Firmy wykonujące prace utrzymaniowe Państwo Asset Rail (jedna z firm, która prowadzi utrzymanie holenderskiej infrastruktury Holandia kolejowe) Materiały źródłowe SAP Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo EAM/LAM [1] Biała księga „Strategia restruktu- ProRail (zarządca infrastruktury kolejowej) Holandia ryzacji wspólnotowych kolei” - Queensland Rail Australia COM(96)421 wersja ostateczna z Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo 30.7.1996 r. MERIDIUM [2] Dyrektywa Parlamentu Europejskie- MERIDIUM APM Rete Ferroviaria Italiana (zarządca infrastruktury kolejowej) Włochy go i Rady 2012/34/UE z dnia 21 listo- (Asset Performance) Firmy wykonujące prace utrzymaniowe Państwo Strukton Rail (jedna z firm, która prowadzi utrzymanie holenderskiej infrastruktury pada 2012 r. w sprawie utworzenia Holandia jednolitego europejskiego obszaru kolejowe) kolejowego Dz.U. L 343 z 14.12.2012. OXAND Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo [3] www.plk-sa.pl Simeo™ SBB CFF FFS (zarządca i przewoźnik) Szwajcaria (Asset Performance SNCF Réseau (zarządca infrastruktury kolejowej) Francja [4] Opracowanie Urzędu Transportu Solution) Kolejowego, Sprawozdanie ze stanu (zarządca infrastruktury kolejowej) Belgia bezpieczeństwa ruchu kolejowego TPG (operator transportu publicznego w Genewie) Szwajcaria w 2016 r., Warszawa 2017 Zarządca infrastruktury olejowej Państwo [5] Program wieloletni Pomoc w zakre- Mer Mec RAMSYS (Railway Maintenance Decision Rete Ferroviaria Italiana (zarządca infrastruktury kolejowej) Włochy sie fi nansowania kosztów zarządza- Support System) nia infrastrukturą kolejową, w tym Mumbai Railway Vikas Corporation, MVRC (zarządca podmiejskiej kolei) Indie jej utrzymania i remontów do 2023 Brookfield Rail (dawniej WestNet Rail - zarządca infrastruktury kolejowej) Australia INSPECTION TECHNOLOGY Network Rail (zarządca infrastruktury kolejowej) Wielka Brytania roku, Uchwała nr 7/2018 Rady Mini- SYSTEMS RAMSYS strów z dnia 16 stycznia 2018 r. RailCorp (zarządca infrastruktury kolejowej na południu Australii) Australia [6] EIM asset management working Zarządca infrastruktury kolejowej Państwo group „Good practice guide to asset ProRail (zarządca infrastruktury kolejowej) Holandia management planning for rail infra- Slovenske zeleznice d.d., (zarządca i przewoźnik) Słowenia structure management”, 2014 (zarządca infrastruktury kolejowej) Dania [7] Gartner, Inc. https://www.gartner. Jernbaneverket (zarządca infrastruktury kolejowej) Norwegia com/technology/research/metho- ERDMANN IRISSYS® dologies/research_mq.jsp International Railway NetworkRail (zarządca infrastruktury kolejowej) Wielka Brytania Inspection and Services HighSpeed1(zarządca linii dużych prędkości HS1) Wielka Brytania [8] Międzynarodowy Związek Kolei System (UIC), Guidelines for the Application Israel Railways ltd (zarządca i przewoźnik) Izrael of Asset Management in Railway In- Office National des Chemins de Fer du Maroc (zarządca i przewoźnik) Maroko frastructure Organisations, 2010 DB Netz AG (zarządca infrastruktury kolejowej) Niemcy [9] PN-ISO 55000 Zarządzanie aktywa- Železnice Srbije a.d. – spółka akcyjna serbskich kolei Serbia mi -- Informacje ogólne, zasady i ter- Российские железные дороги - РЖД - RŻD - koleje rosyjskie Rosja minologia Liikennevirasto - fińska agencja transportowa, zarządca infrastruktury kolejowej, Finlandia drogowej oraz transportu śródlądowego Źródło: opracowanie własne 43 6 / 2018 przegląd komunikacyjny