Kandıra Kıyıları (Kocaeli, Türkiye)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
EOLOJ J T M İ B E E E A T LL Ü N İY E L E O T K M E R N Ü Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt 60, Sayı 1, Ocak 2017 İ T Geological Bulletin of Turkey Volume 60, Issue 1, January 2017 AN 7 KARA-194 Bir Açık Alan Dersliği: Kandıra Kıyıları (Kocaeli, Türkiye) An Outdoor Classroom: The coasts of Kandıra (Kocaeli, Turkey) Ali UZUN Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, 55270 Samsun, Türkiye ([email protected]) ÖZ Türkiye kıyıları giderek artan antropojenik baskılar nedeniyle doğal özelliklerini hızla kaybetmektedir. Buna karşılık araştırma sahasını oluşturan Kocaeli’nin Kandıra İlçesi kıyıları bu olumsuz gidişten şimdilik korunmuş durumdadır. Araştırma sahası Karadeniz sahili boyunca batıda Pınarlı’dan doğuda Babalı Köyü’ne kadar uzanmakta ve önündeki Kefken Adası ile birlikte toplam 65 km uzunluğa sahip bulunmaktadır. Bu çalışmanın öncelikli amacı jeolojik ve jeomorfolojik miras niteliğinde çok sayıda yapı ve şekli bünyesinde barındıran Kandıra kıyılarının eğitim turizmi potansiyeline dikkat çekmek ve sürdürülebilir kullanım ilkelerine bağlı kalınarak gelecek nesillere aktarılmasına katkı yapmaktır. Bu amaçla çalışmada, Coğrafya lisans öğrencileri için bir “kıyı jeomorfolojisi” dersi sahadan seçilen örneklerle işlenmiştir. Çalışma hazırlanırken bir taraftan ilgili literatür incelenmiş, diğer taraftan da 2014 ve 2015 yaz aylarında saha çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Sahada kayalık ve kumsal kıyılara ait birbirinden farklı, çok sayıda ve özgün kıyı şekli vardır. Bu şekillerden bazıları yüksek turistik albeniye sahiptir. Sahanın jeopark statüsüne kavuşturulması durumunda hem kıyının jeolojik ve jeomorfolojik miras özelliği taşıyan jeositleri daha iyi korunacak, hem de yöre insanı turizm yoluyla bu zenginliklerden daha fazla yararlanacaktır. Anahtar Kelimeler: Jeomorfolojik miras, Jeopark, Kandıra, Karadeniz, Kıyı, Kocaeli. ABSTRACT The coasts of Turkey are losing their natural properties due to increasing anthropogenic pressure. The coasts of Kandıra district of Kocaeli province, which is the focus of this study, have protected its natural beauty from these processes until now. The study area is located between Pınarlı village on the west and Babalı village on the east, and its total longshore is 65 km together with the Kefken Island’s coasts. The main aim of this study is to stress the educational tourism potantial of Kandıra coasts which have significant geological and geomorphological properties and to protect them for next generations in accordance with 117 Ali UZUN sustainable utilization principles. For this purpose, we detailed an undergraduate geography course about “coastal geomorphology” with selected forms from the study area. We realized the field works on the summer months of 2014 and 2015, and examined the literature simultaneously during the study. There are many and different typical coastal forms in the study area. Some of these already have a high tourist attraction. If the study area gains a protected status like a geopark, all of the coastal geosites will be protected and the local residents will benefit more from this wealth through tourism. Key words: Black Sea, Coast, Geomorphological heritage, Geopark, Kandıra, Kocaeli, GİRİŞ Kandıra kıyıları, İstanbul gibi dünyanın Eğitimde açık alan dersleri antik dönemlerden en kalabalık kentlerinden birine günübirlik ulaşım beri yapılagelmektedir. Ünlü filozof Aristo mesafesindedir. Ayrıca, yakın çevresinde Gebze, öğrencilerine yürüyerek ders anlatmasıyla bilinir İzmit, Adapazarı ve Düzce gibi önemli kentsel (İslam Ansiklopedisi 29: 393). Coğrafya başta yerleşmeler bulunmaktadır (Şekil 1). Bu nedenle olmak üzere jeoloji, jeomorfoloji, biyoloji, yüksek bir öğrenci potansiyeline sahiptir. Saha, zooloji ve ekoloji gibi birçok çevre biliminin büyük kısmıyla doğal ortam özelliklerini muhafaza öğretiminde arazi çalışmaları büyük önem taşır etmekte ve çok sayıda yüksek albenili kıyı şeklini (Jonasson, 2011; Kent ve diğ. 2011; Lock, 1998). bünyesinde barındırmaktadır. Bunların çoğu kıyı Coğrafya Lisans eğitimimiz sırasında Prof. Dr. morfolojisinin farklı gelişme aşamalarını temsil Hayati Doğanay bize “coğrafya elle değil, ayakla etmekte ve bu nedenle de jeomorfoloji lisans yazılır” derdi. Benzer şekilde McEwan (1996) da öğrencileri için uygun bir uygulama alanı özelliği bir eserinde “Coğrafyacılar ayaklarıyla öğrenir” taşımaktadır. demektedir. Bu çalışmanın öncelikli amacı Kandıra Dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi kıyılarının zengin jeosit varlığına dikkat ülkemizde de coğrafya lisans eğitimi sırasında çekmek ve bunların eğitim turizmi yoluyla arazi uygulamaları yapılmaktadır. Nitekim halen korunarak kullanılmasına katkı yapmaktır. Bu görev yaptığım Ondokuz Mayıs Üniversitesi, amaçla çalışmaya bir “Kıyı Jeomorfolojisi” Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü dersi uygulama örneği eklenmiş ve bunun diğer Lisans Programının 7 ve 8. dönemlerinde açık alan uygulamaları için de denenebileceği “Arazi Tatbikatları-I ve Arazi Tatbikatları-II” isimli birbirinin devamı niteliğinde iki ders öngörülmüştür. Sonuç olarak, sahanın zengin okutulmaktadır. Haftada dört saat ve 6 AKTS’ye jeosit varlığı ve korunmuş coğrafi özellikleri (Avrupa Kredi Transfer Sistemi) sahip bu dersler bir arada değerlendirildiğinde, buranın başta ilgili dönem başında, üniversite yönetiminin oluru coğrafya, jeoloji, biyoloji ve ekoloji gibi doğa ile birleştirilerek arazide yapılmaktadır. Böylece bilimlerinin lisans öğrencileri için olmak üzere, öğrenciler gerçek hayatta görerek, yaparak ve her kademedeki öğrenciler için cazip bir uygulama yaşayarak öğrenme imkânı bulmaktadır. alanı olabileceği değerlendirilmiştir. 118 Bir Açık Alan Dersliği: Kandıra Kıyıları (Kocaeli, Türkiye) Şekil 1. Araştırma sahasının konum haritası. Figure 1. Location map of the study area. Yöntemler Bulgular Bu çalışma iki yönlü olarak yürütülmüştür. Kandıra kıyılarının ana kayası genellikle Üst Bir taraftan literatür tarama ve değerlendirme Kretase yaşlı birimlerden oluşur. Batıda ince ve işlemleri sürerken, diğer taraftan da arazi orta tabakalı tortul kayalar, doğuda ise bazalt ve çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Literatür andezitlerden oluşan volkanik kayalar yaygındır. çalışmaları sırasında başta coğrafya olmak üzere Ayrıca koyların içinde ve akarsu ağızlarında doğa bilimlerindeki açık alan ders uygulamaları Kuvaterner yaşlı alüvyonlara ve eski kum incelenmiş ve elde edilen veriler uygulamadan depolarına rastlanır (Şekil 2). kaynaklanan birikimlerimizle birleştirilerek Kandıra kıyıları jeomorfolojik özellikleri birlikte değerlendirilmiştir. Arazi çalışmaları itibariyle Kefken Adası batısı ve doğusu şeklinde ise 2014 ve 2015 yaz aylarında yürütülmüştür. ikiye ayrılabilir. Kefken Adası batısında genellikle Sahadan seçilen kıyı şekilleri fotoğraflanarak kayalık kıyılar, doğusunda ise kumsallar hâkimdir. dersin işlenmesinde kullanılmıştır. Çalışmayı Kayalık kıyıların egemen olduğu batı kesimde görsel yönden zenginleştirmek için CBS küçük koyların içinde dar alanlı kumsallara, tekniklerinden yararlanılmış, Global Mapper kumsalların yaygın olduğu doğu kesimde ise dar yazılımı kullanılarak sahanın sayısal yükseklik alanlı kayalıklara rastlanır. Kıyı gerisi ise parçalı modeli haritası üretilmiştir. yüksek düzlüklerden oluşmaktadır. Birbirine yakın mesafelerden denize dökülen kısa boylu akarsular kıyı gerisindeki sahayı yarmış ve ana hatlarıyla bir plato görüntüsü kazandırmıştır (Şekil 3). 119 Ali UZUN Şekil 2. Araştırma sahasının jeoloji haritası (MTA, 1/500.000 ölçekli Jeoloji haritaları, İstanbul ve Zonguldak paftaları esas alınarak hazırlanmıştır). Figure 2. Geological map of the study area (based on MTA 1/500.000 scale geological maps, Istanbul and Zonguldak sheets. Şekil 3. Araştırma sahasının üç boyutlu haritası. Figure 3. 3D map of the study area. Araştırma sahasındaki kıyı şekilleri parmak kayalar, kök kayalar, tafoniler, petek iki ana başlık altında ele alınabilir. Bunlardan şekiller ve kıyı karstı şekilleri öncelikle sayılabilir. birinci grubu kayalık kıyılarda dalga erozyonuyla Depolanmalı kıyılarda ise enine kumul setleri, oluşmuş şekiller, ikinci grubu ise depolanmalı barkanlar, rüzgâr oyukları, kum gölgeleri ve kum kıyılarda rüzgâr hareketleriyle oluşmuş şekiller oluşturur. Kayalık kıyı şekilleri arasında abrazyon dalgacıkları (ripple mark) dikkati çeker. Sahada platformları, deniz mağaraları, tüneller, kemerler, ayrıca biyojenetik kıyı şekillerine de rastlanır. 120 Bir Açık Alan Dersliği: Kandıra Kıyıları (Kocaeli, Türkiye) Kefken Adası Kayalık kıyılar Coğrafyada ada, etrafı sularla (deniz, göl, akarsu) Araştırma sahası kıyıları genellikle yüksek yamaç çevrili kara parçası olarak tanımlanır (İzbırak, eğimlerine sahip kayalık kıyılardan oluşmaktadır. 1975; Moore, 1974). Ancak çalışma sahasında Coğrafi terminolojide falez olarak tanımlanan olduğu gibi, bazen ada tanımına uymakla birlikte bu kıyılar dalgaların darbe tesiri, suyla taşınan ada sayılmayan küçük adacıklar ve kayalıklar malzemelerin sürtünmesi ve kimyasal çözünmeye da vardır. Gerçek adaları bunlardan ayırabilmek bağlı olarak aşınmaktadır (Şekil 5a). Özellikle için ada tanımını, üzerinde toprak ve bitki örtüsü burunlarda etkili olan dalga erozyonu, falezlerin gelişmiş etrafı sularla çevrili kara parçası şeklinde alttan oyulmasına ve falez çentiklerinin oluşmasına genişletmek gerekir. Kefken Adası, Türkiye’nin sebep olmaktadır. Çentiğin gelişmesiyle askıda Karadeniz kıyısında yer alan iki adasından biridir. kalan üst kısımlar yer çekiminin etkisiyle Diğeri ise Giresun Adası’dır. Kefken Adası çökmekte ve böylece falez cephesi gerilemektedir