Mechanizmy Wpływu W Środowisku Międzynarodowym

Mechanizmy wpływu w środowisku międzynarodowym momentum

Redaktor serii prof. dr hab. Andrzej Mania

Seria wydawnicza Momentum prezentuje zagadnienia i procesy odgrywające ważną rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych, w sferze global nej polityki, gospodarki, wojskowości, bezpieczeństwa, kultury, a także kwestie dotyczące nowych metod badawczych przydatnych do analizy problemów współ czesnego, dynamicznie zmieniającego się świata. Zamiarem wydawców jest, by prace ukazujące się w serii z racji podejmowanej tematyki miały w miarę możliwości charakter interdyscyplinarny przy zastosowaniu analizy porównaw czej i były dyskursem odwołującym się do najbardziej aktualnych dylematów współczesności podejmowanych w badaniach nauki światowej. Małgorzata Zachara

Mechanizmy wpływu w środowisku międzynarodowym Zastosowanie CoG (Centre of Gravity) do analizy procesów decyzyjnych w sprawach globalnych

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Seria: MOMENTUM REDAKTOR SERII prof. dr hab. Andrzej Mania

RECENZENT prof. dr hab. Marek Pietraś

PROJEKT SERII Barbara Widłak

Publikacja dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Studiów Między- narodowych i Politycznych oraz Instytutu Amerykanistyki i Studiów Polonijnych

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszech- niany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy

ISBN 978-83-233-3998-4

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 Spis treści Spis treści

Wstęp ...... 9

1. Założenia i cele ...... 11

2. Koncepcja zarządzania globalnego a badanie mechanizmów wpływu w środowisku międzynarodowym ...... 19

3. Metoda badań, struktura publikacji ...... 23 3.1. Centre of Gravity (CoG) – model analityczny ...... 27 3.2. Centre of Gravity jako uniwersalne narzędzie analityczne ...... 31 3.3. Zastosowanie CoG na potrzeby analizy globalnych procesów decyzyjnych ...... 33 3.4. Perspektywa badawcza, techniki badawcze ...... 35 3.5. Struktura i źródła ...... 36

Część pierwsza. Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego. Perspektywa funkcjonalna w analizie mechanizmów wpływu na arenie międzynarodowej ...... 41

1. Wstęp ...... 43

2. Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym ..... 45 2.1. Spójność w nieuporządkowanym świecie ...... 54 2.2. Wielka rozbieżność czy the rise of the rest? ...... 59 3. Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny ...... 67 3.1. Konkurencyjność narodowa – konceptualizacje i krytyka ...... 71 3.2. Rynek wyobrażeń ...... 79 3.3. Nowy wymiar konkurencyjności – państwowe fundusze majątkowe ...... 81 4. Brokering władzy ...... 87 4.1. Programme for International Student Assessment (PISA) jako broker władzy ...... 93 4.2. Normatywne oddziaływanie brokerów władzy w świetle podejścia neoinstytucjonalnego ...... 95

5 Część druga. Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne ...... 101

Spis treści 1. Wstęp ...... 103

2. Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej ...... 105 2.1. Źródła i zakres oddziaływania ...... 110 2.2. Zarządzanie sieciowe ...... 116 2.3. Znaczenie mechanizmów regulacyjnych ...... 119 3. Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną ...... 123 3.1. Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) ...... 126 3.2. Europejska Federacja Piłki Nożnej (UEFA) ...... 131 3.2.1. Analiza CoG ...... 135 3.3. Państwa ...... 136 3.3.1. Analiza CoG ...... 140 3.4. Światowa Agencja Antydopingowa (WADA) ...... 141 3.4.1. Analiza CoG ...... 145 3.5. Inni aktorzy międzynarodowi ...... 146 3.5.1. Analiza CoG ...... 149 3.6. Podsumowanie ...... 150

Część trzecia. Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią ..... 153

1. Wstęp ...... 155

2. Wpływ technologii informacyjnych i komunikacyjnych na środowisko międzynarodowe ...... 157

3. Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych ...... 167 3.1. Wirtualne ekonomie – alternatywne mechanizmy wpływu ...... 172 3.2. Internet przedmiotów – skala oddziaływań globalnej sieci w przyszłości ...... 175 4. Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW ...... 181 4.1. Państwa ...... 188 4.1.1. Analiza CoG ...... 192 4.2. Unia Europejska ...... 194 4.2.1. Analiza CoG ...... 196 4.3. Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN), Internet Assigned Numbers Authority (IANA) ...... 198 4.3.1. Analiza CoG ...... 201 4.4. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (International Telecommunication Union, ITU) ...... 202 4.4.1. Analiza CoG ...... 203 4.5. Forum Zarządzania Internetem (Internet Governance Forum – IGF) .... 204 4.5.1. Analiza CoG ...... 205

6 Część piąta.Część Przekształcenia sektora międzynarodowego. bezpieczeństwa Część czwarta. Mechanizmy czwarta. Część nowe formuły wpływu, iuczestnicy Produkcja ihandel bronią dyplomacji napoziomie globalnym 3. Broń ( małailekka potencjału militarnego2. Oddziaływanie nastan stosunków 1. Wstęp nawizerunku oparta Studium 8.Dyplomacja AidiLive 7. przypadku: Live 6. „Dyplomacja” prywatnych osób biznesowa”5. „Dyplomacja 4. Informacja publiczności bez Eranadawcy wprocesie decyzyjnym. 3. Technodyplomacja 2. Charakter dyplomacji przekształceń współczesnej 1. Wstęp 5. Studium 5. przypadku. Traktat ohandlu bronią ( broni. charakterystyczne Cechy rynek 4. Międzynarodowy ..Pduoai ...... 270 ...... 7.5. Podsumowanie 266 ...... 7.4. Korporacje międzynarodowe 264 ...... 7.3. Organizacje międzynarodowe 260 ...... 7.2. Państwa 4.1. 7.1. U ..Pńta ...... 301 ...... 5.1. Państwa ..Pduoai ...... 208 ...... 4.7. Podsumowanie 4.6. Światowy SzczytSpołeczeństwa Informacyjnego (World Summit międzynarodowych międzynarodowych 7.4.1. Analiza CoG 7.3.1. Analiza CoG 7.2.1. Analiza CoG 7.1.1. Analiza CoG ...Mranrdw aonręzebdwnawłw ...... 234 ...... 4.1.1. Marka narodowa jako narzędzie budowania wpływu 5.1.1. Analiza CoG 4.6.1. Analiza CoG 205 ...... on Information Society, WSIS) Soft czestnicy procesuczestnicy decyzyjnego. Osoby pr power ...... 275 ...... 215 ...... / smart power Small Arms and Light Weapons ...... 221 ...... 277 ...... 268 ...... 265 ...... 263 ...... 260 ...... 304 ...... 207 ...... 238 ...... 273 ...... ibdwnewzrnu ...... 233 ...... ibudowanie wizerunku ...... 242 ...... 213 ...... ywatne: Geldof Bob Arms Trade Treaty –SALW) ...... 217 ...... 287 ...... 283 ...... –ATT) oo .. 256 .... i Bono ...... 226 .. 246 ... . 294 ..

7 Spis treści 5.2. Międzynarodowe organizacje pozarządowe (INGO) ...... 305 5.2.1. Analiza CoG ...... 310 5.3. Przemysł zbrojeniowy ...... 311 Spis treści 5.3.1. Analiza CoG ...... 314 5.4. Podsumowanie ...... 315 Zakończenie ...... 319

Bibliografi a ...... 327 WSTĘP

1. Założenia i cele

Punktem wyjścia dla prowadzonych w tej publikacji analiz są pytania o sposób realizowania celów w przestrzeni międzynarodowej, o uwarunkowania współ- pracy i rywalizacji oraz charakter zachodzących tam oddziaływań. Jej wątki koncentrują się na technokratycznych aspektach porządku międzynarodowego: kto, w jakim zakresie, za pomocą jakich narzędzi czy sposobów działania jest w stanie wywoływać zamierzone przez siebie efekty w tej sferze. Ale również na jakim podłożu powstają przekonania o zasadności podejmowanych dążeń, w jaki sposób kształtują się wspólnoty interesów wyznaczające działanie? Wy- razem jakich wartości, wyobrażeń czy interpretacyjnych modeli rzeczywisto- ści są realizowane w przestrzeni międzynarodowej cele? Podejmuje się próbę przedstawienia mechanizmów, które sprawiają, że skomplikowana struktura wpływów w różnych fragmentach rzeczywistości międzynarodowej rozwija się, przynosi korzyści zaangażowanym aktorom i prowadzi do przekształceń ładu międzynarodowego. Na podstawie tworzonych przez tych aktorów oddziaływań nawiązywana jest współpraca, rozgrywa się rywalizacja, tworzy się rynek idei. Podstawową analizowaną kategorią jest wpływ poszczególnych aktorów mię- dzynarodowych. Zjawiska i procesy stanowiące przedmiot rozważań zawartych w tej książ- ce zostały dobrane tak, aby obrazowały sposób, zasięg i możliwości działania aktorów przekształcających rzeczywistość międzynarodową. Nowe formy organizacji środowiska międzynarodowego powodują wdrażanie nowych for- muł projektowania i wywoływania zmiany zgodnie z intencją zaangażowanych w proces podmiotów. Działania te powodują skutki w środowisku międzynaro- dowym, upowszechniając nowe wzorce zachowań, modele współpracy lub typy relacji. Mowa jest zatem o sprawowaniu rządów, sterowaniu, zarządzaniu procesami w poliarchicznym, złożonym środowisku międzynarodowym. Zjawiska te są związane z faktem posiadania i dystrybucji władzy, rozumianej tu w sposób ogólny – jako władza kauzalna, zdolność powodowania następstw. Podmioty przekształcające rzeczywistość międzynarodową usytuowane są w układzie nie- hierarchicznym, nie zachodzi pomiędzy nimi relacja nadrzędności i podrzęd- ności, trudno zidentyfi kować, kto sprawuje władzę nad kim, na mocy jakiej

11 12 Wstęp su decyzyjnego stanowisu decyzyjnego istotę zarządzania globalnego, traktowanego zarówno na arenie międzynarodowej (problemów globalnych). Takie rozumienie proce- wanie problemów dotyczących wielu lub aktorów większości funkcjonujących wstawania siatki regulacyjnej, zespołu wstępu,wyjaśnione wdalszejczęści traktuje siętutaj jako jedenzetapów po- wowanie ianalizowanie mechanizmów Proces wpływu. decyzyjny, cozostanie dzące wprzestrzeni międzynarodowej stanowią ramy, tłoumożliwiające obser- już podjęte. Nie władzy. mazatem bez wpływu natomiast wpływu, wywarcia zakłada,żedziałanie to wpływu wywarcie zostało się dotego, żeposiadaniewładzystanowi możliwość działań podjęcia wcelu Różnica wpływu. międzytymidwomadzy wywierania terminami sprowadza te wsensie funkcjonalnym są związane: zsobą jestrezultatem każdy wpływ wła- jejwykorzysta świadomość iumiejętność władzęmożnadziaływania, przekształcić wrealny wpływ, jedynie posiadając jej samej relacji władzy. strony Zdrugiej automatycznie relacja niewywołuje ta od- zrobienia czegoś”. Rezultaty oddziaływani władzy działanie procesu częścią niejestwarunkiem, innych „nakłonienia do musi podjęte, zostać aby zrealizować „oddziaływanie”. Wodniesieniu dorelacji Nomos, Kraków 1976,s.90–91. na kogoś, nacoś” defi nienie innych dozrobienia czegoś…”, jednakniejestona tożsama zwpływem, naukwaną nagruncie społecznych wbardzo różnorodny sposób powodowaniaw sensie następstw mają one tożsamy z„władzą” wymiar defi nego środowiska międzynarodowego mówi sięzatem o„wpływach”, chociaż zasady władczej. Wodniesieniu dorelacji wramach zachodzących anarchicz- zrobili wość nakłonienia innych dozrobienia czegoś, czego wprzeciwnym razieby nie jak ipoprzez nie wego, którego skutki ujawniają sięzarówno wobrębie stosunków społecznych, Giddensem jako „twórcza przekształcania”, zdolność rodzaj związku przyczyno- o identyfi PWN, Warszawa 2002,s.39. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012,s.56–61. względu nato, szansa naczymta polega” swej woli, wbrew oporowi, także wramach stosunku pewnego społecznego, bez niowanym jako nakogoś, „oddziaływanie nacoś”, „skutek oddziaływania 5 4 3 2 1 Prezentowany opiera sięnazałożeniu, wywód żeprocesyzacho- decyzyjne R.A. Dahl M. Weber, A. Giddens, Por. M. Zachara, Słownik języka polskiego 4 . Sednem relacji władzyjestzatem. Sednem umożliwiające oddziaływanie „nakło- kowanie mechanizmów „władzy” wpływu, określanej zaAnthonym , Th Gospodarka ispołeczeństwo –za Nowe zasady metody socjologii krytyka interpretatywnych socjologicznej: pozytywna eConcept of Power 2 5 . Max Weber defi . Kategoria zawiera wpływu wsobie element działania, które Global governance. Ład międzynarodowy pozakończeniu stulecia Ameryki , PWN,Warszawa 1989,s.756. , „Behavioral Science”, Vol. 2,1957,s.201–215. niuje władzęjako przeprowadzenia „szansę norm umożliwiających izasad rozwiązy- rys socjologii rozumiejącejrys 3 . Robert Dahl uznaje Dahl władzęzamożli- . Robert nia. Nie zmieniato faktu, żekategorie a mogąsiępojawić istnienia wwyniku , Wydawnictwo Naukowe 1 . Chodzi więc. Chodzi nio- , , zmiany wśrodowisku międzynarodowym jako koncepcja analityczna, jakipraktyka polityczna zmierzająca dowywołania wywodu. mułowano pytania oraz hipotezy badawcze wyznaczające przebieg niniejszego międzynarodową. Opierając sięnaprzedstawionych założeniach, powyżej sfor- rodnych podmiotów, które powodują następstwa, przekształcając przestrzeń (12.08.2015). rodowych O.L. PAN”, XVIII 2013,http://www.pan-ol.lublin.pl/wydawnictwa/TPol8/Marzeda.pdf New International a of ceptualization Practice dzynarodową? przestrzeńwspółczesną mię- rakter wpływów kształtujących zwala najpełniej ujawnić cha- Jakie ujęcie teoretyczne po- dzynarodowych? obecnych wstosunkach mię- rakterze podmiotów wpływu Jakie czynnikidecydują ocha- międzynarodowej? chanizmów naarenie wpływu stopniu naprzekształcenia me- mowych rzutują wnajwiększym Zmiany jakich obszarów proble- wiska międzynarodowego? wają nalogikę zmiany środo- w największym stopniu wpły- Jakiego rodzaju przekształcenia wej iprzedmiotowej)? (w jego strukturze podmioto- dowisku międzynarodowym nia zmian jakościowych wśro- Jakie konsekwencje są zaistnie- 6 Przedmiotem opisu uczyniono wtej Por. K.Marzęda-Młynarska, Pytanie badawcze Szczegółowa hipoteza Szczegółowa badawcza badawcze Pytanie w ten proces. pomiędzy zaangażowanymi podmiotami akcji ioddziaływań międzynarodowej, rodzaje pozwalający zaobserwować inter- dla analizy sterowania jesttu sposób procesami wprzestrzeni wielu form iszerokiego grona uczestników. Punktem wyjścia problemówwiązywania zasprawą napłaszczyźnieglobalnej jako żeskoncentrowana roz- kooperacyjnego jestnasposobach governance Global nieposiadających formalnej legitymacji dodziałania. dowych czycoraz podmiotów szersze aktywności spektrum Slaughter, m.in.wzrost czyli znaczeniareżimów międzynaro- kategorieność, „potęgi współdziałania” opisywane przez A.M. stopniu determinowany jestprzez postępującą konkurencyj- międzynarodowym onowych cechach jakościowych wdużym określaniaSposób potrzeb irealizowania celów wśrodowisku cesów transnarodowych. technologiispodarki, informacyjnych, regulacji pro- sposobów być najpełniej zobrazowane go- poprzez dosfery odniesienia Nowe cechy jakościowe środowiska międzynarodowego mogą terakcji wprzestrzeni transnarodowej. się puli problemów globalnych, wyłanianie sięnowej in- sfery środowiska międzynarodowego,współzależność poszerzanie nia sięnowego porządku międzynarodowego postępująca są: Kluczowymi kategoriami etapu dlawspółczesnego tworze- celówpodmioty oraz ich sposoby realizowania. tam procesami,cymi charakter obieranych przez poszczególne narodowego sterowania przekształceniu ulegasposób zachodzą- sięnowychW rezultacie cech wykształcenia środowiska między- Global Governance asaDecision-Making Process: Th , „Teka Komisji Politologii iStosunków Międzyna- książce mechanizmy działania różno- 6 . stanowi analityczną, perspektywę dogodną eOldCon- 13 Założenia i cele 14 Wstęp uprawnień zarządczych: „Dlaczego to właśnietyjesteś usteru?” balnym, rzadziej, niżmożna by przypuszczać, padapytanie oźródła posiadanych kształcania systemu międzynarodowego, jakiglobalnego, kwestionowane. niesą w danym przestrzeni fragmencie między skuteczniej nabieg rzeczywistości, wpływa nieniami organów publicznych iregulatorów prywatnych grupa druga –jeślita co domiędzynarodowej. sięrozdźwięk Zmniejsza między możliwościami iupraw- Zacierają sięróżnice pomiędzy tym,coprzynależy dodomeny narodowej, atym, stanowić mógłby klucz analityczny dointerpretacji procesów międzynarodowych. istnieje jedenuporządkowany fragmentaryczny, niespójny, oparty nanadrzędnym efektywności. Nie kryterium co publiczne, zarządzania Sposób atym,coprywatne. wukładzieglobalnym jest waniu uległyrole ipolityczne. społeczne Rozmywają sięgranice pomiędzy tym, bezpieczeństwa. Przetaso- ku potęgi, –znaczeniesuwerenności, wymiary kryteria się podstawowe kategorie relacji międzynarodowych wie- wyznaczające tryb w XX publikacji istotne są zwielu powodów. siękontekst Zmienia ogólny, przekształciły University Press, Cambridge 2010,s.359. politics Global międzynarodowej jestskuteczny wpływ. składających sięnarezultat możliwości przekształcania wpostaci przestrzeni decyzyjne. Nadrzędnądecyzyjne. cech wobiegu ekonomicznym,obecność możliwości posiadanie naciała wpływania mającej charakter sieci, realną władzęgeneruje również dostęp doinformacji, i realizowania własnych wyobrażeń. Wwarunkach ekonomii opartej nawiedzy, się nadominacji, zdebaty, możliwości wykluczenia narzucenia swojego zdania nicowane. Ta władzaniemusi być –icoraz rzadziejjest–formalna. Może opierać dorealizacji tych ścieżek wyznaczania przekonań. zróż- władzysą takiej Kryteria przekonań ustalania oddziaływania, otym,cokonieczne, możliwe isłuszneoraz powiedź: „To, żejestem wstanie przekształcać rzeczywistość”. Jest to władza która utrzymuje wruchu procesy globalne, pozwalając imsięrozwijać. w konstrukcji formalnej one są samo istotne tak dladziałania tej sieciinterakcji, do działających międzynarodowo organizacji pozarządowych. Pomimo różnic i instytucji zarządzania gospodarką światową przez korporacje międzynarodowe innych.sze od Siećobejmuje ta różnorodnych aktorów Unii –od Europejskiej mianownik. Wzarządzanych przez siebie sprawowania regulacyjnych funkcji ikontrolnych, alektóre łączyjedenwspólny sieci podmiotówdziaływania oróżnym statusie formalnym iróżnych tradycjach tworzone ioperacyjne tywne wprzestrzeni transnarodowej rezultatem są od- 7 Jak zresztą twierdzą autorki książki Wątki rozpatrywane dlarealizacji zadań badawczych prezentowanych wtej Na pytanie: „Co sprawia, jestzatem żeto właśnietymaszwładzę?” jednaod- D.D. Avant, M.Finnemore, S.K.Sell, [w:] [w:] Who Governs the Globe? ą spajającą katalog stałych izmiennych elementów , uchwytny dlaopisu naukowego mechanizm, który Conclusion: Authority, Legitimacy and Accountability in , red. D.D. Avant, M.Finnemore, Cambridge S.K.Sell, Who Governs the Globe? obszarach skuteczne są lub skuteczniej- narodowej –jejuprawnienia do prze- proponuje rozwiązania akceptowane , napoziomie glo- 7 . Ramy norma- wspólnych oraz kwestie, których długofalowe nakondycję oddziaływanie świa- boru, jakiego dokonują grona obejmują decyzyjne, żywotnych większość spraw w działaniach dyplomatycznych napoziomie globalnym. Sąone rezultatem wyznaczeniu wspólnotowy, zyskałogląd priorytety który coraz wyznacza częściej nahierarchię spoglądania ne zmieniłyperspektywę negocjowanych spraw. Na studiów przypadków. dę tej debaty. Mechanizmy te wyeksponowane wkażdym są zzaprezentowanych angażowanych wprocesyizarządcze aktorów decyzyjne iagen- priorytety ustala lub promując nowe ujęcia problemów międzynarodowych oraz to, jakgrono za- aktorzy zabezpieczając zewnętrzni, interesy grup przez siebie reprezentowanych lematyki tej książkiinteresujący jestsp który macharakter przede międzyrządowy. wszystkim Zpunktu widzeniaprob- Wmniejszymzakresieterystyce. badasiętu natomiast proces tworzenia polityki, przyi ustala zaangażowaniu szerokiej gamy aktorów, oróżnych celach icharak- naregulacjach środowiskade wszystkim transnarodowego, które negocjuje się nym środowisku międzynarodowym jestmożliwa. Analizakoncentruje sięprze- analizować czynnikiiuwarunkowania, ich ilemechanizmy ważności, decydowania osprawach wspólnych; próbuje się tem badania tutaj są aktorzy nietyle stosunków międzynarodowych ihierarchia i konfi dowe określa jego dynamikę, zakres wpływów zaangażowanych wniego aktorów tów lub przekształcenia środowisko celów Zmienne wyjściowych. międzynaro- stron, nacisk zagadnień, negocjacji wywierania decyzyjny obejmuje różnorodne etapy –rozpoznania interesów, wagi ustalania działanie nakierowane narealizację wspóln dynamika przekształceń.i wysoka jętym jestwielowymiarowość środowiska międzynarodowego, aktorów wielość też zagadnieniaporuszane wpublikacji. Podstawowym założeniem wniejprzy- dzynarodowej kształtowania izasad sięładu globalnego. Wtej sferze mieszcząsię obszarach analiz tworzy sięnowe konceptualizacje równowagi siłwpolityce mię- w literaturze stosunków międzynarodowych, prowadzonych napodstawie w tych czyniestabilnoścido migracji państw. Problematyka jestszeroko ta omawiana działania skutkom klimatu, ocieplenia tychtalog zagadnieńzkażdądekadąjestcoraz szerszy, rozciągając przeciw- sięod z nich natomiast przeprowadzić niejestwstanie samodzielnie wnich zmiany. Ka- bardziej aktorów wszystkich bezpośrednio stosunków międzynarodowych, żaden rów oszerokim wpływu zasięgu–coraz więcejkwestii, które dotyczą mniejlub procesównością globalnych, które powodują, żecoraz więcejjestważnych, obsza- poszczególnych aktorów. Sąone rezultatem znarastającą zachodzących intensyw- problemów globalnych, które wcoraz szerszym zakresie wpływają nazachowania Rozwój organizacji międzynarodowych, postępujące procesy integracyj- Podstawowym obszarem badawczym jestproces decyzyjny –wieloetapowe Treści tej książkiprowadzone wodniesieniu dokontekstu są globalnego, to jest czynnikówgurację decydujących opowodzeniu lub porażce. Przedmio- zanieczyszczenia środowiska naturalnego osób, rządów wjakinadecyzje oddziałują które powodują, żewspółpraca wzłożo- ego dlajego uczestników celu. Proces u, osiągania zakładanych rezulta- 15 Założenia i cele 16 Wstęp takie zadanie dowykonania. niemożliwym takie nej teorii rządzeniainatężenie procesów ujęcia zagadnieniawładzywśrodowisku międzynarodowym. brak Zresztą spój- procesów globalnych, niemają one jednakambicji zaprezentowania całościowego ważań jestwskazanie pewnych zjawisk iprawidłowości wobszarze kształtowania międzynarodowych władzynapoziomie globalnym. obraz roz- Celem struktury ce mają zazadanie uporządkować iwzbogacić między-itransnarodowej.nia rzeczywistości dowchodzenia winterakcjetywacji ipodejmowania wysiłku narzeczkształtowa- międzynarodowego, okoliczności, wktórych podejmują oni współpracę, ich mo- nia prawidłowości wstosunkach międzyzróżnicowanymi uczestnikami systemu kładane nakonkretne, są realizowane wpraktyce działania. siędouchwyce- Dąży sposobu, wjakiideeorganizujące ws o nowych jakościowo cechach. Zgromadzone przykłady mają stanowić ilustrację działania wwaru iobszarów rywalizacji ujęciami stosunków międzynarodowych, ale kretnia sięreguły międzynarodowej gry, ws narodowej iukazanie sięprocesów naich rozgrywających tle decyzyjnych ukon- celów. Przez analizę przekształceń wwybranych obszarach między- współpracy narodową, która powszechnie postrzegana je nowych izwiększenia form współpracy państw iinnych aktorów stosunków międzynarodowych dopodejmowania wciąż rodowej konkurencyjności ( tarnych. Szerokim tłemdlaukazania wzajemnych jestkoncept oddziaływań na- czyuwrealizację polityk innowacyjności wizerunku państw oraz innych podmiotów, obejmuje grupa druga naprzykład należyzaliczyć pierwszych Do zpewności su zarówno jakitwardych miękkich, środków ( oddziaływania wprzestrzeniwpływu międzynarodowej. Ka zmianazasadnicza jakościowa, określająca wości wważnych obszarach polityki międzynarodowej, wktórych dokonuje się stawą dlazestawienia właśnietych zjawisk było dążeniedoujawnienia prawidło- i innych procesów kluczowych bezpieczeństwa międzynarodowego. dlasfery Pod- rządzania nią,iwreszcie problem umiędzynaro rozwoju wkontekścieperspektywy sieciwww globalnej ustalanego modelu za- kwestię prywatnych rosnących oddziaływań regulacji wsferze transnarodowej, bucji informacji, która kształtuje nowe dyplomatycznego, oddziaływania sposoby rynek idei. rynek wpływowych siłynacisku, graczyizewnętrzne które przekształcają polityczny może dyskusję.ta być tymdecyduje układinteresów pod poddane Owyborze Trzeba ianalizy wtej poczynione książ- również żeobserwacje podkreślić, tej publikacjiCelem jestprezentacja mechanizmów współ- sposobów wpływu, Zaprezentowane studia wpracy przypad National Competitiveness półczesne stosunki międzynarodowepółczesne prze- zakresu nasferę oddziaływania między- w przestrzeni międzynarodowej czynią nkach środowiska międzynarodowego arunkowania wdrażani ą narzędzia dyplomacji ikształtowania kazuje aspekty ztradycyjnymi zgodne sposoby zdobywaniasposoby iutrzymywania ków omawiają problematykę dystry- talog ten obejmujetalog zjawiska zzakre- również te, które nich odbiegają. od st jako źródło szans realizowania istniejący wliteraturzeistniejący stosunków dowienia produkcji zbrojeniowej ), który wskazuje motywacje soft a strategii mili- /hardpower ). i ta kategoriai ta określa zakres przestrzenny poczynionych analiz. Dotyczą one tych balny czyporządek światowy?”, odpowiada: pytanie „Czy zarządzanie» «globalne decyzyjny, to model instytucja, system glo- cyzyjnego. Uznano opinii tu trafność Katarzyny Marzędy-Młynarskiej, która na który dokonuje się zasprawą globalnego zarządzania, wkategoriach procesu de- nia jesttu niewątpliwie traktowania sposób projektu politycznego, regulacyjnego, narodową przez różnorodne interakcje lub budowanie relacji. Punktem odniesie- rozmaitych struktur iorganów, aktywnie kształtującychmiędzy- rzeczywistość – wjego centrum znajdują sięuczestnicy, funkcjonowanie, celeoraz znaczenie W odniesieniu dorealizacji tych celów kształtuje sięzakres podmiotowy analizy aktorów, których sumaprzekłada sięnazakres sprawowanej przez nich władzy. ter ścierających wpływów sięzsobą poszczególnych oraz oddziaływania sposoby strzygnięcia regulacyjnego. procesu zarządczego, jego rezultaty niemuszą jednakprzynosić konkretnego roz- regulacyjnym czyzarządczym. Proces decyzyjny może być szerszego częścią opracowania defi lematykę zarządzania globalnego ( w hierarchii władzy. zatem wpływa przekłada uczestnika oddziaływania, sięnazdolności pozycję uczestnicy, doich zdolność przetwarzania iinterpretacji, która wwielu obszarach zyjnego jestjego środowisko informacyjne –zakres informacji, jakimidysponują wianych spraw. Istotnym czynnikiemdeterminującym charakter procesu decy- się nabaziezaangażowania, rozpoznania interesów, nabieg chęci wpływu oma- wobszarzedecyzyjnego problemowym, którego on dotyczy. Uczestnictwo rodzi procesie decyzyjnym jestrozpoznanie interesów podmiotu-uczestnika procesu dowych, bywa kwestionowany. Podstawowym wdanym uczestnictwa warunkiem jednostki, których status, jako odrębnych uczestników stosunków międzynaro- obejmuje tradycyjnych inietradycyjnych aktorów sceny międzynarodowej oraz miotu oraz decyzyjnego środowiska jego działania. Grupa podmiotów decyzyjnych narodową. Tego konieczność zasobą rodzaju zdefi pociąga wybór aktorami stosunków międzynarodowych dowych, które –defi XX IXXIwieku 8 W monografi światawspółczesnego niem dużej liczby aktorów, służącego doefektywniejszego radzenia sobie zwyzwaniami procesu decyzyjnego, przebiegającego nawielu płaszczyznach ipoziomach, zuwzględnie- Wydaje się, żetraktowane empirycznym wwymiarze najbliższe jestspecyfi Należy żechociaż prezentowane podkreślić, rozważania wpisują sięwprob- Analiza koncentruje sięnaprocesach decyzyjnych wsprawach międzynaro- K. Marzęda-Młynarska, , Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014,s.45. i zaprezentowano zjawiska ozasięguioddziaływaniu globalnym procesunicja niejestjednoznaczna zprocesem decyzyjnego niowane jako nieokazjonalne 8 . Globalne zarządzanie bezpieczeństwem na przełomie żywnościowym Przedmiotem zainteresowania jesttu raczejcharak- global governance –przekształcają między- rzeczywistość , celowe interakcje pomiędzy ), przyjęta napotrzeby tego niowania pod- cznej formie cznej 17 Założenia i cele Wstęp wymiarowość. –aby obraz socjologii przywództwa, wzbogacić zjawisk jego wielo- ipodkreślić nowiska spopularyzowane winnych nauki dyscyplinach –zarządzaniu, studiach które muszą być rozwiązywane wielostronnie. terakcji międzynarodowych. znich macharakter Część problemów globalnych, procesów, które mają poziomy lub nawszystkie bezpośredni pośredni wpływ in- Rozprawa nosicechy interdyscyplinarności –przedstawiono sta- wniejpewne 2. Koncepcja zarządzania globalnego a badanie mechanizmów wpływu w środowisku międzynarodowym

Global governance jest niebezpiecznym terminem. Odnosi się nie do rządu światowego (którego powstania już nikt nie oczekuje czy nie chce), lecz czegoś bardziej praktycznego: wspólnego wysiłku czynionego przez suwerenne państwa, organizacje międzynarodowe i innych aktorów niepaństwowych, żeby podołać wspólnym wyzwaniom i korzystać z szans na przeobrażenie granic narodowych. W polityce wewnętrznej zarządzanie jest zrozumiałe wprost. Jest ono wykonywane przez aktualne rządy – formalne, hierarchiczne instytucje posiadające władzę ustanawiania i egzekwowania wiążących zasad. Jednak zarządzanie w sferze międzynarodowej czy transnarodowej jest bardziej złożone i niejednoznaczne. Jest w nim pewna hierarchia – na przykład szczególne uprawnienia przyznane stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ – ale środowisko międzynarodowe pozostaje w stanie anarchii, opierając się na systemie niezależnych, suwerennych części, nieuznających wyższego zwierzchnictwa9. Niniejszy tom zawiera rozszerzenie i pogłębienie tez zawartych w książce Global governance. Ład międzynarodowy po zakończeniu stulecia Ameryki, która ukazała się w 2012 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w której zaprezentowano naturę i sposób kształtowania się nowego ładu międzynarodo- wego w rezultacie oddziaływania procesów globalnych i przybliżono – w ujęciu analitycznym – interpretacje zachodzących zmian dokonywane na gruncie zarzą- dzania globalnego. Istota przekształceń globalnego układu sił najszerzej charakte- ryzowana jest w kontekście mechanizmów władzy, jej ewolucji, zmiennych form i uwarunkowań. Te z kolei najłatwiej dostrzec i poddać systematycznemu opisowi, odnosząc się do konkretnych interakcji zachodzących pomiędzy różnorodnymi podmiotami, których suma przekształca określony fragment sfery międzynaro- dowej. Stąd zamysł, aby procesy decyzyjne, które składają się na procesy zarząd- cze kształtujące rzeczywistość globalną, uczynić przedmiotem badań w kolejnej

9 S. Patrick, Th e Unruled World: Th e Case for God Enough Global Governance, „Foreign Aff airs”, January/February 2014, s. 58–70.

19 20 Wstęp sposób dzisiajsposób ograniczyć badania wramach tej dyscypliny dooddzia- wyłącznie podstawowymidących ładmiędzynarodowy, kształtującymi podmiotami nie których zależydynamika gry. cele, analizując przyczyny konfl tej struktury, ich identyfi motywacje, obserwując procesy zudziałemuczestników decyzyjne rozlokowanych naróżnych poziomach uwarunkowań strukturalnych wstosunkac stosunków międzynarodowych stosunków Longman, New York 2007, s.38.Zob. również: A.Wojciuk, w jakineoliberałowie defi wpisująwywodu sięwobie te tradycje intelektualne, zbieżne zesposobem, są dla możliwości państwa, winnych – szansę spotęgowania jego wpływu. w omawiane uwarunkowania; wpewnych kontekstach stanowią one zagrożenie nich inicjatyw. opisywanych oddziaływania Zresztą brokerów władzywpisują się które pozycji państw wykorzystywane dowzmocnienia są itworzonych przez stworzyłyglobalnego dlanich nowe możli ją centralną rolę wkształtowaniu stosunków globalnych. Uwarunkowania wieku z realistycznym stosunków oglądem międzynarodowych państwa wciąż odgrywa- łowanych wnioskach niejednokrotnie można przekonanie, odczytać że–zgodnie one porządkujące jednakraczejfunkcje iutrzymujące przejrzystość. Wsformu- pojęciowe zaczerpnięte ztego ujęcia proponuje również pełnią niniejszy wywód, międzynarodowych wpisane tradycyjnie w są rach kompetencje poza wychodzących zarządcze państw wliteraturze stosunków wać ipoddawać kontroli istotne dlasiebie procesy. regulacjom, zdolne żesą te regulacje opracowywać inegocjować, aby porządko- wanie czynników, które sprawiają, żepaństwa iinniaktorzy podporządkowują się nizowania irealizacjicelów. Elementem spaj dzania globalnego procesy wyzwalają konkretne mechanizmy sterowania, orga- możemy, obserwować sposób jakidentyfi szarach które oddziaływań, tu szczegółowemu poddane zostały opisowi. Wten książce. Ich analiza ilustruje naturę przemian wczterech zaprezentowanych ob- blefują, zasady tej są jakustalane gry gracze używają swoich –czymają kart strategię, czypostępują konsekwentnie, czy dzie sięnasam proces, który prowadzi dookreślonego wyniku, nasposób, wjaki wanych większynaciskkła- neoliberalnej Wperspektywie rozgrywkę. wglobalną kartami dysponuje: jakiezasoby, siłyprzypisane atrybuty doaktorów są zaangażo- wtypowaniu wpokera. Realiści rezultatugry skupieni gry natym,kto są jakimi 10 stosunków ogląd Chociaż międzynarodowych opiera sięnaroli państw bę- Na formule podobnej opiera względu siękoncepcja tej nawagę książki. Ze Proporcje, wjakich oceny środowiska międzynarodowego wtreściach tego Wątki międzynarodowej, współpracy kształtowania wobsza- sięoddziaływań J.S. Nye Jr., Understanding International Confl International Understanding , Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010,s.85–86. niują odrębność swojego stanowiska, odwołując siędo iktów lub oraz czynniki, od współpracy pozostałe 10 . kowane iopisywane zarzą- nagruncie wości inowe narzędzia oddziaływania, icts: An Introduction to Th h globalnych zaprezentowano tutaj ającym jesttu skuteczność, poszuki- nurt koncepcji neoliberalnych. Ramy kując krótko- idługoterminowe Dylemat potęgi. Praktyczna teoria eory and History and eory , nych stwarza podejście cza nowych, interesujących konceptualizacji. Takie ramy analizy procesów global- idei, dostar- dynamizujechaosu, również aleposzerza rynek wyboru, spektrum lizowania międzynarodowe rzeczywistości dzynarodowej odsłonie. iglobalnej dyscypliny, opotrzebie refl prób które wyjaśniania, isposobów sięproponuje, świadczyjednakożywotności wskazanie reguły spajającej złożone Wielość oddziaływania. podejmowanych nie iwielowątkowych –całościowej, historii, która wiarygodnej pozwalałaby na których rezultatem byłoby uchwycenie zjawisk siędynamicz- rozgrywających i metodologiczny. Brakuje usystematyzowanych prowadzenia sposobów refl nia nadnaturą zmiany. globalnej ospójne interpretacje okonteksttrudniej współczesności, porządkujący rozważa- rodne grono uczestników, sprawia, stosunków żenagruncie międzynarodowych łych większarola Coraz trudności. procesów współzależnych, różno- łączących przejrzystości od iktórychdalekie są próbę. Wich ramach masięanalizować mechanizmy postępującej zmiany, które rodowe naukowa jako subdyscyplina rodzaju wystawione napewnego zostały interpretacjii sposobów zmiany wjej zarządzać procesami wprzestrzeni międzynarodowej, wnich jako rolę odgrywają narodowej pytaniem wprzestrzeni globalnej. tu Zasadniczym zadanym jestto, jak kompletna izamknięta narealia międzynarodowych. naukowa jejbadania dyscyplina ta Bez byłaby głęboko nie- przyjmuje interakcji pominąć tej stosunków sfery się, woglądzie żeniesposób władzy, ich istoty docieka iuwarunkowań historycznej wkażdejepoce je jednak jego potencjału. jącej system międzynarodowy. Ten określony moment historyczny niewyczerpu- doprowadziło doprzekonania opotrzebie kształceniami naarenie międzynarodowej uschyłku wieku, których XX narastanie międzynarodowej zpoziomu makro. związane globalne Zarządzanie jestzprze- ( ( państwowych ływań międzypaństwami.ływań Kategorie aktorów niepaństwowych ( „Global Governance” 2014,no. 20,s.32. Governance, Authority, Steering and Democracy sub-state Trudno wartościować natemat przyjętych i wartości ana- zasadności ścieżek Wielość spojrzeń nadziedzinęrelacji globalnych powoduje chaos pojęciowy Wobec postępującej życia fragmentyzacji międzynarodowego, ujęć wielości Wątki niniejszejksiążkikoncentrują między- sięnaefektywności współpracy Dominującą transnarodowa jestta perspektywą –zaJamesem N.Rosenau 12 11 T.G. Weiss, Wilkinson, R. J.N. Rosenau, ) współuczestniczą wkształtowaniu) współuczestniczą procesów międzynarodowych. multi-state Change: Complexity and Governance in aGlobalising Space global governance ), międzypaństwowych ( eksji nakierowanej nazrozumienie świata wjego mię- Global governance governance Global Global Governance to the Rescue: Saving International Relations? 12 . systematyczne nastręcza wyjaśnianie niema- , red. J. Pierre, Oxford University Press, Oxford 2000. globalnym stosunki wymiarze międzyna- , pozwalając spojrzeć naprocesy polityki poszukiwania nowej zasady porządku- j. Ich stwarzać wielość może wrażenie dąży do wyjaśniania mechanizmówdąży dowyjaśniania trans-state ) isubpaństwowych non-state [w:] [w:] 11 . ), wielo- Debating Debating eksji, , 21 Koncepcja zarządzania globalnego a badanie mechanizmów wpływu w środowisku międzynarodowym Wstęp w założenia rów naturalny izarządcze. naprocesy Wsposób decyzyjne wpisują sięwięcone samoorganizujące sięsieci, oraz codecyduje poszczególnych owpływie akto- trudno zmieścić wsztywnych zmieścić trudno analitycznych. modelach międzynarodowąwistość przedstawiać w metodologicznego isystematyzacji, jego dialogu międzynarodowego. praktyk politycznych, sfera fragmentyzacja, poszerza pogłębia sięspecjalizacja, podmiotów stosunkó nadecyzje jących polityczną,się rzeczywistością wię handlowych, narozwiązywaniu konfl do rozwiązywania coraz szerszego problemów spektrum regulacji od –począwszy rządzeniaglobalnego, struktury wszystkim Chociaż taki sposób ujęcia niejestwolny sposób taki Chociaż niedostatków od –brakuje tu rygoru global governance , które przedmiotem zainteresowania czyniprzede kszym zróżnicowaniem czynników oddziału- iktów skończywszy. Wśladzazmieniającą w międzynarodowych pojawia sięzmiana ogromną jestambicja, zaletą aby rzeczy- jak największym zróżnicowaniu, które wypracowujące narzędzia potrzebne 3. Metoda badań, struktura publikacji

Niniejsze opracowanie powstało w rezultacie zastosowania metod badawczych właściwych naukom społecznym. Ich uzupełnieniem jest analiza CoG (Centre of Gravity) wykorzystywana do zbadania charakteru powiązań między poszczegól- nymi aktorami zaangażowanymi w prezentowane procesy decyzyjne. Centre of Gravity (CoG) to koncepcja wprowadzona do literatury stosunków międzynarodowych przez Carla von Clausewitza, na bazie której powstało narzę- dzie analityczne szeroko wykorzystywane we współczesnym planowaniu militarnym. Podstawowym terminem, wokół którego prowadzi się analizę, jest środek ciężkości. Koncentruje się on wokół podstawowego źródła władzy, centralnego zasobu – wyznaczającego pozycję, zapewniającego jej utrzymanie oraz warunku- jącego ruchy polityczne lub militarne. Środek ciężkości decyduje o możliwościach i ograniczeniach, wyznacza perspektywę i skalę działania, jego identyfi kacja jako punktu odniesienia dla działania pozwala uporządkować sytuację, opracować plan działania oparty na odpowiednich wytycznych, zakładający możliwe do realizacji cele. Impulsem dla rozwoju koncepcji było pojawienie się w 1982 roku książki ame- rykańskiego pułkownika Harry’ego G. Summersa On Strategy: A Critical Analysis of the Vietnam War13. Przebieg wojny w Wietnamie został przeanalizowany w odniesieniu do klasycznego dzieła Clausewitza, co pozwoliło na krytyczną refl eksję nad przyczynami porażki militarnej USA. „Wybraliśmy środek ciężkości, który nie istniał” – oceniał autor, podczas gdy Wietnamczycy z Północy prawidłowo zidentyfi kowali kluczowy element strategiczny: sojusz Stanów Zjednoczonych i Wietnamu Południowego, oparty na clausewitzowskim pojęciu wspólnoty inte- resów, liderów i opinii publicznej14. Początkowo pojęcie środka ciężkości było stosowane przede wszystkim jako element planowania operacji bojowych. Jego oznaczenie miało służyć optymalnemu wykorzystaniu posiadanych zasobów dla osiągnięcia maksymalnej korzyści. Środek

13 H.G. Summers Jr., On Strategy: A Critical Analysis of the Vietnam War, Presidion Press, Novato, CA 1982. 14 Ibidem, s. 129–130, 135–136.

23 24 Wstęp ma największe szanse być ostatecznym” je punkt, wktórym wróg jest najbardziej bezbronny, aprzeprowadzony tam atak punkt ciężkości jestważnym elementem planowania wojskowego, jako że:„opisu- skupić sięnaatakowaniu swojego słabości wroga, niezaśźródeł jego siły przeciwnika, słabości wyłącznie niezaśjego system do rozłożenia możliwy napięć poziomów analizy Perskiej,w Zatoce sformułował teorię, wktórej wrogie jako siłypostrzegane są den, opierając sięnadoświadczeniach prowadzonych operacji Iwojny podczas narzędzia jestnajważniejszym wskaźnikiemjego wartości. tów. Niemniej jednakwydaje się, żespojrzenie praktyków tego naużyteczność procesów bezpieczeństwa, których działania militarne jednym są wwielu elemen- jak skuteczny atak czyplanowanie wojskowe, lub też wporządkowaniu złożonych wkonceptualizacjiodniesienia podstawowych zagadnieńsztuki wojennej, takich czy też wojen asymetrycznych. Pojęcie ciężkości środka staje sięzatem punktem nia –państw upadłych, rejonów długotrwałych konfl stwa, praktyka wojskowa poszukuje odpowiedzi nabardziej różnorodne wyzwa- jego środek ciężkości. ka, trzebauderzyć wźródła jego przewagi traktuje wojnę wkategoriach pojedynku zapaśniczego –aby pokonać przeciwni- poziomowi operacyjnemu prowadzenia działań przez siłyzbrojne. Clausewitz czysto wojskowej treściach –odpowiadającej współczesnemu do sfery w swoich kontekście bezpieczeństwa, alew miarę swojego rozwoju ono zostało zawężone zastosowania tej koncepcji. UClausewitza owo pojęcie pojawia sięwszerokim pomimo żejego znaczeniezmieniałosięiwciąż prowadzone debaty są natemat CA, Presidio Press 1991,s.20-24. nia, kondycję psychiczną iwolę walki” możliwości czylokalizacje, zktórych siłymilitarne swoją czerpią działa- swobodę nia operacyjnego, wojennej prowadzenia taktyki isposobu działań zbrojnych. Koncept czasów Clausewitza od CoG miałfundamentalne znaczeniedlaplanowa- przewagę przeciwnika było podstawowym decydowały oprzewadze napolu bitwy. Ugodzenie wśrodek ciężkości określający te rodzajeciężkości wyznaczał uzbrojenia, o Defense, 12.04.2001. Robert Leonhard uznaje,Robert żeokreślenie punktu ciężkości dotyczyć mazawsze pułkownik, Amerykański specjalista wrezultacieWspółcześnie, wzrastającej złożoności problematyki bezpieczeń- Pojęcie elementem ciężkości środka jestzasadniczym planowania wojskowego, 18 17 16 15 Współczesne dokumentyWspółczesne defi doktrynalne Zob. J. Warden, R.R. Leonhard, Dictionary of Military and Associated Terms Associated and Military of Dictionary Ibidem , s.7. Th Th eArt of Maneuver: Maneuver-Warfare Th e Air Campaign Air e , Excell Press, San Jose, CA2000. 15 17 . w zakresie obrony powietrznej John War- . isiły. Należy izneutralizować odnaleźć wyznacznikiem skuteczności wyznacznikiem bojowej. ddziały, elementy infrastruktury, które , Joint Publication 1-02,USDepartment of silnych stron: aby zwyciężyć, musisz niują jako „te CoG charakterystyki, iktów, niskiejintensywności eory and eory Airland Battle 16 . Warden utrzymuje, że 18 , Novato, . Antu- łań. Milan Vego proponuje naprzykład następującą defi ciwnika, niejednokrotnie widzianych jako nie brakuje dosiłymoralnej, jednakodniesień ducha oporu czywoli walkiprze- zawsze to zaatakowane. coś,comoże zostać będzie Na poziomie strategicznym Strangesewitza. iIron akcentują fi nie wcale niemusi być bardziej złożone zClau- bezpośrednio niżto wywiedzione dokumentach NATO, uznając, rozumienie ijego żewspółczesne zastosowa- CoG wojskowej wdoktrynie ciężkości obecne Stanów Zjednoczonych ipodstawowych w planowaniu wojskowym. Strange oraz Iron kwestionują rozumienie punktu nie, żeśrodek ciężkości mafundamentalne znaczeniejako koncepcja użyteczna tyczące tej kategorii cechuje stopień pewien wskazują niezgodności, jednocześ- charakter fi stron systemu. Znajduje siętam, gdzie zlokalizowana jestgłówna siławroga, ima Iron, którzy uznają, siędomocnych żeśrodek ciężkości wswej odnosi istocie i zmiany wobszarzewojny: współczesnej Milan Vego, Joseph Strange, Richard ale dlanikogo nieznaczytego samego” nabierała intensywności, że:„Termin «środek ciężkości» znaczycośdlakażdego, John Saxman napisał w1992roku, kiedy debata natemat koncepcji użyteczności skutecznego osłabienia lub eliminacji. i liczebność armii pozostają głównymi naszansę czynnikami jego wpływającymi ny nimnaprzykład zostanie stolica inaczej, będzie państwa, to zasoby arsenału armii, obronna jejzdolność ści iliczebność. Nawet jeśliśrodek ciężkości określo- wartość wyznaczać będą punkt będą wyznaczać wartość ciężkości! ciami systemu wrogich siłmożna zidentyfi siły działają spójny. wsposób Powstaje on jedynie wówczas, kiedy pomiędzy częś- Jego istotę stanowią cechy, które wyposażenie, umiejętności, powodują, żewrogie zastrategicznyje on CoG punkt węzłowy możliwości wyznaczający wrogich sił. uznaje, żeśrodek ciężkości to niejestsiła,źródło siły, Uzna- aleiniesłabość. stwa napolu walkinajpełniej dowspółczesnych odnosi realiów technologicznych, lio J. zkolei, Echevarria który swoje spojrzenie nakwestię uwarunkowań zwycię- National Defence College, Stockholm 2005,s.13–14. Campaign Planning? Campaign Ala., AU Press, 2003.http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/apje.html (12.06.2014). Fort Leavenworth, KS1992,s.4. 21 20 19 wroga nazdolności wpływ lub miałodecydujący czy zniszczeniebędzie innego aktora do nacisku,tecznego którego wywierania poważne naruszenie, przeniesienie, neutralizacja Środek ciężkości –środek „zmasowanej” siły, fi analitycyChociaż zgadzają sięcodotego, żeteoretyczne opracowania do- I wreszcie teoretycy zajmujący wpływową winterpretowaniu pozycję zasad J. Strange, Iron, R. A.J. Echevarria, J. Saxman, zyczny Th e Concept of Center of Gravity: Does It Have Utility in Joint Doctrine and , School of Advanced, School Studies, Military USCommand and Staff General 20 “Reining in” the Center of Gravity Concept, Airpower Journal . Wcentrum tej interpretacji usytuowane możliwo- zostały Understanding Centers of Gravity and Critical Vulnerabilities Critical and Gravity of Centers Understanding zyczną stronę ciężkości, środka twierdząc, że 21 . Amerykański analityk bezpieczeństwaAmerykański 19 kować Ich połączenia. charakter oraz główne źródło skuteczności jego dzia- zycznej lub moralnej oraz centrum sku- nicję nicję CoG: , Maxwell AFB, , Swedish College, 25 Metoda badań, struktura publikacji 26 Wstęp militarnej jestidentyfi Planning Campaign przeciwnika. Zkolei w na środkach ciężkości przeciwnika. Wtej pu 1 tion skonalono widzeniacelów ten militarnych. sposób W różne elementy jego charakterystyki. Wkolejnych dokumentach doktrynalnych do- ma charakter głównej, jednejcechy wprofi zdolności, aleone same niestanowią jego istoty. Nie jestjasne, czyśrodek ciężkości nak potraktowany dosłownie. Środek ciężk JanFeb07/Vego.pdf (20.04.2015). chiczną oraz działań” swobodę umiejscowienie, zktórej sojusze, narody isiłyzbrojne wolę czerpią walki, siłępsy- nie. Środek tam określony ciężkości został jako „charakterystyczna lub zdolność 1993 Joint Publication 3-0,Doctrine for Joint Operations skim dokumencie instruktażowym Koncepcja jako ta, narzędzia podstawa analitycznego, pojawiła sięwamerykań- akcje poszczególnychakcje komponentów składających sięnajego profi postrzegano wówczas jako organizm, całościowy inter- stanowiący jednocześnie zaistniećwinien pełniej we współczesnym pl uznano, żeśrodek ciężkości –jednozpodstawowych pojęć operacyjnych –po- nych wWietnamie, wojskowe jakioperacje wIraku iAfganistanie nieprzyniosły na realizację celów strategicznych. Zarówno zaangażowanie Stanów Zjednoczo- celów dorealizacji zdolność taktycznych ioperacyjnych niezawsze przekładają się MożliwościXX wieku. bojowe armii USAczyteż siłpołączonych NATO, wysoka lizę zaangażowania wojska wrealizację ce działań spektrum militarnych,stwa wyznaczającymi stanowiąc ana- jednocześnie wieku koniec był XX pod konsekwencją refl Renesans koncepcji W centrum stawia siętu zapożyczony Clausewitza od koncept, on niezostał jed- 24 23 22 co skutkować może zupełną porażką oraz jąnadalszestraty wystawia nieodmiennie cenie równowagi całejstruktury, kas wywołując Jeśli operacyjnej. inne, znaczącedlapłynności zos W przypadku każdego kompleksowego organizmu niektóre zkomponentów bardziej są, niż lizowany aktor chce osiągnąć koalicji mają zróżnicowany charakter, akażdy znich dotyczy celu militarnego, który ana- Środki ciężkości zidentyfi realizacji jego celów militarnych, ocharak „Military Review”,„Military 2007,January–February, http://usacac.army.mil/CAC/milreview/English/

1993 Joint Publication 3-0,Doctrine for Joint Operations Operations, Field Manual 100-5 akcentowano, żekampanie militarne Stanów Zjednoczonych koncentrują się uznano, żenajważniejszym elementem planowania kampanii kacja środka ciężkości przeciwnika.kacja 25 January 2002Joint Publication 5-00.1,Joint Doctrine for Centre of Gravity kowane wodniesieniu doteatru działań oraz donarodu/sojuszu/ 22 . 24 , Department of Army, the Washington, 1986,s.179. DC . 1986 Field Manual 100-5,Operations terze taktycznym, operacyjnym, strategicznym. w zachodnich doktrynach wojskowych wzachodnich doktrynach ości jest źródłem siły przeciwka, posiada jestźródłem siły przeciwka,ości posiada lu przeciwnika, czyteż składają się nań lów strategicznych połowie wdrugiej blikacji są oneblikacji są widziane jako źródło siły kadowe zaburzenia iefektywności, spójności eksji nad koncepcjami bezpieczeń- tają one zniszczone, strata powoduje zakłó- anowaniu militarnym. Przeciwnika . November 2000Joint Publica- rozszerza to spojrze- l. , kiedy 23 . ocenę sytuacji operacyjnej. sytuacji operacyjnej. ocenę łączy siętutaj intuicją, zpewną pozwalającą doświadczonym praktykom natrafną rium metodologiczne, które służydoosiągnięci strategiczny skuteczności wymóg napolu zdolności orazzdolności obszarów wrażliwych, słabości. miarów, uwarunkowań kulturowych, które go dotyczą, relacji, które tworzy, jego cesach decyzyjnych składasięidentyfi uczestnika operacji. Na analizę aktorów wposzczególnych uczestniczących pro- cie działania przeciwnika. Analizaśrod nego ciężkości środka musi znaleźćodzwierciedlenie wprzekształconym warian- operacyjnych. neutralizacja lub Zniszczenie, znacząceosłabienie zidentyfi ulegać zmianom naskutek zmieniających charakter icelpodejmowanych działań. Zidentyfi sku konfl ciwnika buduje zrozumienie dlajego idziałań. motywacji Wzmiennym środowi- oraz profi ona niestabiln nacisknadwa elementy: militarnej stanowidoktrynie zarówno rezu myślenia strategicznego. Koncepcja we współczesnej ciężkości obecna środka strategicznego. sięcharakter Zmieniał zagrożeń, działania wojsk sposób isposób sieciowym znajdowała odzwierciedlenie wrosnącej kompleksowości środowiska College, Fort Leavenworth, KS1998,s.14–15,46.J. Saxman, in the Age of Complexity pieczeństwa nym elementem jejprzystosowywania dozmieniających sięuwarunkowań bez- logie militarne, przekształcano rów stwa. Rozwijano nowe konceptualizacje, naszeroką skalęwdrażano nowe techno- zimnej wojny akcentowały dużą dynamikę przekształceń środowiska bezpieczeń- nia międzynarodowej stabilności. rezultatów,takich które poszerzając sferę pokoju, przyczyniłyby siędowzmocnie- wysiłki militarnewysiłki dlaosiąg nym instrumentem planowania strategicznego, skupiającą „gigantyczną soczewką Koncepcja planowaniu ciężkości wzachodnim środka militarnym sięuzna- stała 3.1. Institute, USArmy War College, Carlisle, PA 2007,s.1. Doktryna wojskowaDoktryna uznaje identyfi 26 25 Ewolucja militarnej pojęcia środka ciężkości wdoktrynie była charakterystycz- D.L. Johnson, R.M. R.M. Janiczek, Centre ofGravity iktu dążysiędoidentyfi l przeciwnika. Znajomość celów, zdolności, silnych isłabych stron prze- 25 . Postępująca aktorów współzależność funkcjonujących wukładzie Center of Gravity: Th A Concept at the Crossroads: Rethinking the Center of Gravity , School of Advanced, School Studies, Military USCommand and Staff General nięcia decydującej przewagi wgłównych operacjach” (CoG)–modelanalityczny Joint Publication 5-00.1 stałychkacji czynników, które będą wyznaczać

eSource of Operational Ambiguity and Linear Th Doktryny wojskoweDoktryny zakończeniu po powstałe nież narzędzia analizy iplanowania. ich celów,kacja za- położenia, motywacji, ość i zmienność środowiska izmienność strategicznegoość środka ciężkości przeciwnikakację za ka ciężkości dotyczy każdego głównego ltat, jakiilustrację tych zmian. Kładzie walki, proponując całeinstrumenta- się warunków icelów strategicznych/ a tego celu. Wymogi analityczne kowane ciężkości środki mogą Th e e Concept… uznaje, żeproces analityczny , s.4. , Strategic Studies kowa- inking inking 26

. 27 Metoda badań, struktura publikacji 28 Wstęp pojawiają sięróżne rodzaje środków ciężkości. Na poziomie strategicznym kate- ta działują na charakter środka ciężkości. Na różnym poziomie planowanych działań orazszerszego słabości obszarów spektrum wrażliwych, które od- bezpośrednio dalszychkierunek analiz. Kluczem dozdobyci środek plany ciężkości przeciwnika wyznaczał będzie działania oraz operacyjnego ich może oznaczać osłabienie lub ciężkości. zniszczenieśrodka (np.łączności nadajniki iodbiorniki) mogąbyć krytycznymi, słabymi punktami. Unieszkodliwienie to systemu posiadanie stanowi łączności jedno dodowodzenia azdolności ciężkościśrodkiem (CoG), ikierowania jednązzasadniczych zdolności, oddziaływaniu najego punkty słabe wcelu osiąg licza sięokreślenie: domionych czyniemierzalnych. która przewiduje wprocesie decyzyjnym obecność również elementów nieuświa- rządkowanej analizie informacji towarzyszy głównych sztuka wyboru zmiennych, zdoświadczeńoperacyjnychwyniesioną iplanistycznych. Metodologicznie upo- profi temat nauki jakisztuki wojskowej. Kluczowy aktor procesu łączydane decyzyjnego na określeniusłużący ciężkości opiera środka sięwrównym stopniu nawymogach Określenie tych kategorii stanowi istotę zidentyfi Raz icelanalizy CoG. 27 b) krytycznychwymagań ( krytycznychzdolności ( a) najważniejszychDo komponentów, za- stanowiących obecnie podstawę CoG, c) krytycznych słabych punktów ( Elementy celemdziałań te wojsk będą prze uniemożliwienia, wspierania, utrzymania. działania.ności Może to być naprzykład dozniszczenia,przejęcia, zdolność określa wkont środek ciężkości (CoG) ju zależyśrodek zdolności ciężkoś jakichDo działań jestzdolny, tego Od rodza- narzeczywistość? jakwpływa na pytania:zasprawą może sięstać Co zidentyfi rezultatów, nieproporcjonalnych dozastosowanych środków militarnych umożliwiającenie oddziaływanie osiągnię magań, które niewystarczające są lub wrażliwe na pośrednie lub bezpośred- ciężkości”.w relacji do„środka Mogą nimibyć te zasadniczych spośród wy- wych obszarów wrażliwych możliwych dozidentyfi żowanych wkonfl dowcze, technologicznie zaawansowany sprzęt, wsparcie stron niezaanga- ne określane jako są wymagany rodzaj amunicji, szczegółowe dane wywia- dowodzenia ikierowania. Wplanowaniu wojskowym krytycz- wymagania naprzykład siłmilitarnych zdolności krytyczne, zdolności dosprawowania dzieć napytanie, muszą jakiewymogi być spełnione, aby utrzymać wmocy lu przeciwnika, różnorodnych uwarunkowań jego działań zintuicją ikt itp. Critical Capabilities Critical Critical Requirements Critical Vulnerabilities Critical nięcia założonych rezultatów. Jeśli siłyzbrojne są z zasadniczych wymagań. Elementy zzasadniczych wymagań. systemu ci przeciwnika. „Zasadnicza zdolność”ci przeciwnika. „Zasadnicza ciwnika, naszedziałanie skupi sięnatomiast na a przewagi jesttu stworzenie jaknaj- ekście zakresu,ekście natężenia iskutecz- , CC) –pozwalają, CC) odpowiedzieć cie istotnych lub decydujących , kowanego ciężkości? środka

CR) –pozwalają odpowie- kowania, pozostających , CV)–podstawo- kowany kowany 27 . we obejmują czynnikidemografi którei tendencje, naprzebieg mogąwpływać irezultaty kampanii. Dane wyjścio- (CSL) wU.S. Army War College. Model CSL zakładatrzyetapy: ciężkości przeciwnika, jestzaproponowan nie innych wsparcia metod analitycznego wplanowaniu, naprzykład analizy SWOT. identyfi kluczowychdziaływania, dlauzyskania skuteczn ceptu analitycznego skoncentrować pozwala sięnacelach oraz sfer wyznaczeniu od- kiedy identyfi biona wrezultacie zaplanowanych, określonych wczasiedziałań. Nawet wówczas szczególnaciężkości to najczęściej lub zdolność pewna siła,która osła- może zostać zawarł, lub działań spójność icech przeciwnika. Na poziomie taktycznym środek goria maczęsto abstrakcyjny charakter –to naprzykład sojusz, który przeciwnik War College, Center for Strategic Leadership, 1996,s.12. teriami analizy następujące mogąsięstać elementy: określone wkażdejkategorii czynników analizowanych etapie. wpierwszym Kry- cesu analitycznego zawęzić ich Po liczbę. potencjalnych środków ciężkości, testowaniu każdego by znich, tak wfi i wrogich celów strategicznych. Etap nazidentyfi polega drugi przeciwnika, stworzenie jego profi mi oraz celami politycznymi. Informacje te umożliwiają planiście identyfi międzynarodowe, wojskowe, polityczne, psychologiczne –związane zinteresa- planującego? rezultat Czytaki miałprzełomowy będzie charakter? wiający przeciwnikowi realizację jego ce środka ciężkościcjalnego osiągniętyzos realizacji zamiarówCzy po (pokonaniu, zniszczeniu, opóźnieniu) poten- wobec 28 Na etapie oceny uwagę sytuacji bierze kompleksowe siępod uwarunkowania – aplikację. – określenie czynników iich analizę; – określenie sytuacji; Jednym analitycznych, zpomocniczych modeli określeniu służących środka Pytania sprawdzającePytania charakter identyfi itrafność – inneczynniki, naprzykład: szczególne strategiczne, zdolności kluczowe po- (preindustrialny,– poziom cywilizacyjny industrialny, informacyjny); – typrządów (demokratyczne, autorytarne, feudalne); – główny element kontroli (ciałozarządzające lub rządzące); – kompozycja siły(pojedyncze źródło, równy partner bądźdominujący); P.K. Giles, T.P. Galvin, stacie. kacja środka ciężkości nie jest możliwa, doktryna wojskowa ciężkości niejestmożliwa, środka kacja doktryna zalecastosowa- kacja środka ciężkości środka przedstawia dotegokacja odniesienie kon- trudności, Center of Gravity: Determination, Analysis, and Application czne, ekonomiczne, geografi lu oraz określenie zarówno jego wspólnych, jak tanie skutek powstrzymania, uniemożli- lów, aleumożliwiający realizację celów tencjalne środki ciężkości mogą zostać ciężkości mogązostać środki tencjalne y przez Center for Strategic Leadership ości militarnejości wdanej sytuacji. Jeśli kowanych obszarów brzmią: kowaniu wszystkich czne, historyczne, historyczne, czne, 28 nale pro- , U.S. Army kację kację 29 Metoda badań, struktura publikacji 30 Wstęp Force Research Laboratory, AirForce Offi litarnych Defense Advanced ośrodków: Research Projects Agency (DARPA), Air badawczych czterech istotnych strukturze wamerykańskiej badań iinnowacji mi- panii czyteż zmiany wzdolnościach lub obranych celach. mentami układu strategicznego, wpro MORS, 2002,s.1. następującymi słabości kategoriami ikrytyczne wymogi CoG: zdolności, krytyczne Wprowadzono zmiany dokonstrukcji układu analitycznego, zastępując krytyczne argumentów jej stosowania sięfakt, narzeczzasadności że wymienia modyfi kładem takiej Interesującym, również zpunktu widzeniaprzedmiotu tego opracowania, przy- w odniesieniu dopotrzeb rozpoznania specyfi zastosowaniatrum sprawia, analizy CoG żejejkomponenty modyfi są odpowiadał zmieniającym sięuwarunkowaniom bezpieczeństwa. Szerokie spek- oraz wskazująwym naperspektywę jejrozwoju, aby tak zakres jejzastosowania trzy podmioty. ków by ciężkości, tak wostatecznej puli kandydatów niebyło więcejniż dwa lub potencjalnychna modelu CSL eliminacji isłużyprzede szybszej wszystkim środ- rakterze zarówno aktualnym, jakihistorycznym. Narzędzie wsparcia oparte jest (Disciple) zdolny-CoG doprzeprowadzania porównań izestawień danych ocha- W rezultacie procesu badawczego stworzono program komputerowy Disciple- Analysis U.S. Army War projektu College. Celem było: 30 29 zrealizować te cele, działając taktycznie aby wychwycić strategiczne celewroga oraz ioperacyjne wydedukować, jakplanuje on Analiza przeciwnika oddziało pozwala COIN CoG problemu wojennych, opracowanie atakże inteligentnego wsparcia dlarozwiązania tego złożonego wrogichści oraz sojuszniczych siłnastrategicznym oraz operacyjnym poziomie działań (…) zwiększenieprzejrzystości oraz sformalizowanie procesu identyfi Model analityczny sięprzedmiotem ciężkości stał środka wspólnych wysiłków Finalny etap procesu analitycznego CSL obejmuje refl – siłsprzyjających ( – przeciwnika usprawniającego ( – głównego usprawniającego ( – odpowiedzialnego ( zaCoG Przykłady potwierdzają wplanowaniu popularność koncepcji CoG wojsko- P.R. Mansoor, M.S.Ulrich, G. Tecuci, , „Military Review” 2007,September–October, Review” , „Military s.48. 29 . Development and Deployment of aDisciple Agent for Center of Gravity Analysis jestanalizakacji COIN ( friendly forces friendly Linking Doctrine to Action: ANew COIN Centre-of-Gravity CoG enabler principal facilitator principal counter facilitator counter ). 30 wadzenia zmian iprzesunięć wplanie kam- . ce of Scientifi ); wi myśleć idziałaćniekonwencjonalnie, cznych środowisk operacyjnych. Counterinsurgency ); ); c Research (AFOSR) oraz ele- eksję nadnowymi kacji środka ciężko- środka kacji ) CoG. Wśród ) CoG. kowane , oraz podporządkować działania określonej spójnej wizji. słabościami. Jest narzędziem uchwycić pozwalającym iwyeksponować zależności nazidentyfiże pozwala wpływowi różnorodnych czynników. scenariusza od rozwojuleżności sytuacji, który rozciągnięty jestwczasieipodlega opracowywanych mogąznaczącoodbiegać izdolności od tywacje wzorców wza- wydarzeń. Dodatkowo uwagę, należywziąćpod żezaangażowani aktorzy, ich mo- inne czynniki, które lub narozwój bezpośrednio pośrednio mogąoddziaływać sił, alerównież tło społeczne, konfl schematunej według takiego analizy jestzbudowanie wielowymiarowego obrazu siękonfltoczy ciężkościśrodka iosłabienie ciężkości środka wroga. ze zdolnościami wroga, przygotowanie iscenariuszy metod dlaochrony własnego Jego celemjestzrozumienie własnych porównanie oddziaływania, zdolności ich brzemiennych wskutki zadań analitycznych wtoku planowania wojskowego. przygotowanie dozadań bojowych. Jest to jednoznajtrudniejszych inajbardziej gich oraz sojuszniczych siłumożliwia precyzyjny oraz wsytuację wgląd lepsze bitwy.wygranie Określenie środków ciężkości determinujących działania wro- rowany nazwycięstwo kampanii militarnej, oraz (3)taktyczny, którego celemjest w którym uwaga koncentruje wwojnie, sięnazwycięstwie (2)operacyjny, nakie- zentowano wnimsposób, wjaki wspomina doktrynalny dokument tej formacji – by Stanów marynarki Zjednoczonych Blackman dowódca R. tej formacji Robert W przedmowie domonografi planowania, które zkolei decyduje osukcesie lub porażce działań siłzbrojnych. w jednych sferach idefi zumienie: środowiska konfl przeprowadzaniaCelem analiz środka ciężkości wpraktyce militarnej jestzro- 3.2. on Warfion Th So Foundation prowadzenia działań narzeczbezp NATO wdoktrynie CoG sprawia, żejejre 31 zyskałaswójAnaliza CoG status wplanowaniu wojskowym również dlatego, dogłębnejOkreślenie ciężkości wymaga znajomości środka sytuacji, wktórej Literatura wojskowa rozróżnia trzypoziomy konfl J. Strange, iktu, wktórym sięnietylko mieściłyby zdolności militarne ścierających się Centre ofGravity ghting no. Series, 4,Quantico, VA 1996,s.VI. at We Can All Speak the Same Language ikt, iwktórej działają jego poszczególne strony. prowadzo- Celem Centers of Gravity and Critical Vulnerabilities: Building on the Clausewitzian Clausewitzian the on Vulnerabilities: Building Critical and Gravity of Centers cytów winnych. Zrozumienie wyjściowym jestwarunkiem kowanie relacji międzyśrodkami ciężkości akrytycznymi jako uniwersalnenarzędzieanalityczne iktu, zaangażowanych motywacji stron, ich przewagi iprezentującej możliwości napotrze- analizy CoG kulturowe, demografi marines ieczeństwa międzynarodowego. myślą oprowadzeniu wojny zultaty mogądziśkształtować strategię , Marine Association, Corps Perspectives Warfi czne, etniczneoraz wszelkie ghting iktów: (1)strategiczny, ,

uznając, żezapre- 31 . Obecność . Obecność 31 Metoda badań, struktura publikacji 32 Wstęp do procesów planowania wojskowej, nieobejmujących sfery arezultaty osiągnięte na dane liczbowe. Ma grupową lub etniczną,wolę przełożyć walki, chociaż niesposób tych kategorii kości służyskutecznemu przeprowadzeniu ataku nych czynników, gdy napoziomie podczas operacyjnym określenie cięż- środka poziomie wojnywyższym iwyposażony wwięcej nieuchwytnych, niematerial- rakter wojskowy ipozawojskowy. Ten identyfi rodzaj drugi zwykle wierać niemilitarne komponenty. Milan Vego twierdzi, może miećcha- żeCoG szerzej. Może być określony tr niezależnieod realizowania przezeń celów militarnych. posiadanego wojska czyrodzajów wsparcia, którego można mu udzielićpodczas skowych. Wplanowaniu kampanii ostatecznie wszystko sprowadza siędoliczby z teoretyków utrzymują, dorealizacjicelów sięmoże wyłącznie żeodnosić woj- określony potęgi.się ioddziaływania Został napotrzeby wojskowe iniektórzy dodziałania,zdolność rozróżnić pozwalającym strategiczne formowania obszary siędocałego katalogu odnoszą aktorówrystyki stosunków międzynarodowych. aktor niepaństwowy, sojusz, organizacja międzynarodowa. jego charakte- Kryteria narodowym. przecież „przeciwnik”, Bo którego lupę bierze to państwo, pod CoG, wej, dostarcza aanaliza CoG wartościowej oceny sytuacji wśrodowisku między- Wojna istrategie militarne ważny są światło namożliwości icechy podmiotów kształtujących stosunki międzynarodowe. rania budowania wpływu, koalicji, realizowania celów. bienie ciężkości, środka w warunkach zaśpolityki międzynarodowej –dowywie- atakubezpośredniego lub zastosowania pośrednich nastawionych taktyk naosła- ne zpunktu widzeniaprzygotowań dodziałania. Wwarunkach militarnych –do opisywaniai takiego potęgi, aby jejkonceptualizacja informacje niosłazsobą cen- Koncepcjaoddziaływań. porządkuje zasady defi konfi uniwersalności. niających sięuwarunkowań środowiska polityki ibezpieczeństwa, stanowi ojego ciężkościśrodka ewoluowała, żepojęcie to dostosowywane może być dozmie- strumentarium skutecznego oddziaływani jest naźródłach siły, przewagi –natych elementach, które stanowią bazęlub in- koncentruje sięwokół możliwości neutralizacjiprzeciwnika. Koncepcja skupiona 2008, s.VII–26. 32 środek ciężkości uznaćmożna zatem tożsamośćZa przywództwo cywilne, Nie brakuje jednakstanowisk, wktórych środek ciężkości interpretowany jest jestpewnym schematemCoG poznawczym, określającym siłę, defi porządkowaniaSposób rzeczywistości Jest to narzędzie doidentyfi Perspektywa militarna, wktórej zakorzenione jestpojęcie środka ciężkości, M. Vego, gurację warunkówgurację jejwzmacniania ibudowania różnorodnych zajejpomocą Joint Operational Warfare: Th

szerokie zastosowanie, może być stosowany wodniesieniu kowania ianalizowania siły–defi eory and Practice eory mi elementami międzynarodo- rzeczywistości proponowany rzucapewne przez CoG a na rzeczywistość. Fakt,a narzeczywistość. żekoncepcja ybu realizacjiybu celów militarnych iza- niowania strategicznych zasobów 32 , National Defence College, Stockholm . niuje ją,ustala kowany jestna niującym nia sięfi stosowana dowymogów środowiska współczesnego międzynarodowego. Zmie- przestrzeniwspółczesnej międzynarodowej. bardziej precyzyjny, możliwyuchwycenia dopełniejszego obraz przekształceń nie perspektywy stawianych przez nich diagnoz jestuznawana całejkoncepcji. zasłabość Połącze- dzynarodowych wogóle. zwierciedlony jejanalizy, wsposobie można dodziedziny odnieść relacji mię- odsłoną stosunków międzynarodowych, cesów kształtujących sferę bezpieczeństwa. Jako żejestona pierwszoplanową nego, należy wplanowaniu irealizowani realizacji wizjibezpieczeństwa. governance w sprawach globalnych wnich marginalną lubrolę. odgrywające Teoretycy która obejmuje dzisiaj wcześniej podmioty niezaangażowane wprocesy decyzyjne również akcentuje postępującą złożoność polityki międzynarodowej, izmienność rażeń ostanie bezpieczeństwa wglobalizu planowania operacyjnego, jako żeokazała sięprzydatna wporządkowaniu wyob- giej połowie wieku, lat aby 90.XX doinstrumentarium nastałe wejść narzędzi ska międzynarodowego. ponownie odczytana koncepcjazostała Klasyczna wdru- odpowiedzią i nanieprzewidywalność ich wewnętrznych procesów decyzyjnych. wojskowej Wdoktrynie się stało CoG ujawni widzeniaświata sposób ich orazw pełniejszy sposób motywacje, charakter uporządkowane spojrzenie iźródła nawłaściwości siłyposzczególnych aktorów w analizie wybranych sfer stosunków międzynarodowych jestprzekonanie, że mikę zmian wtrakcie zachodzących rozgrywającego sięprocesu. jako narzędzia analizy wy w tymobszarze mogąmiećdaleko bardziej różnorodny charakter. Wartość CoG wykorzystana wczterech studiach przypadków omówionych wniniejszejmono- do innych podmiotów biorących udziałwprocesie decyzyjnym. Analizazostała wpływających imożliwości nasytuację danego aktora, przedstawienie go wrelacji lem analizy jestuporządkowanie zebranych danych, zestawienie komponentów zastosowaniem schematów analitycznych zawartych wdokumentach NATO. Ce- w literaturze przez Milana Vego, Richarda Irona iJoego Strange’a zjednoczesnym Podstawą wniniejszymopracowani analizy CoG 3.3. ZastosowanieCoGnapotrzebyanalizy globalnych Trzeba zauważyć, wcoraz żeanaliza większym zakresie CoG staje sięprzy- Uzasadnieniem jako punktu CoG wykorzystania perspektywy odniesienia procesów decyzyjnych lozofi niewypracowali własnych narzędzi an a prowadzenia wojny, rodzaje zagrożeń, technologie tworzone dla global governance raża sięrównież wtym,żebierze uwagę ona dyna- pod Aby osiągnąćskuteczność reagowania militar- inarzędzia planowania tworzy operacyjnego dynamikę zmian środowi- współczesnego u zadań uwagę brać dynamikę pod pro- jącym sięświecie. Zarządzanie globalne jącym sposób postrzegania tej postrzegania domeny,sposób od- u jestjejujęcie prezentowane alizy, ametodologiczna strona global 33 Metoda badań, struktura publikacji 34 Wstęp Przebieg analizy muł dyplomatycznych, naprzykładzie inicjatyw Live Aidoraz Live 8. uchwalania Traktatu ohandlu bronią (ATT) oraz rozpowszechniania nowych for- wprzestrzeni międzynarodowej,dzy prywatnej zarządzania internetem, procesu tycznych dlakierunku rozwoju stos grafi Allied CommandŹródło: Operations Comprehensive Operations Planning Directive, NATO 2013,s. 4–40. Tabela 1.Matrycaśrodka ciężkości i zachowania aktora oraz poprawienia warunków wśrodowisku operacyjnym? zdolności, relacje, konkretne zasoby, atakże Które luki słabości, lub braki wkluczowych elementach systemu oraz konieczne warunki, cechy, Wnioski Rzeczownik zelementami atrybutywnymi. i chronienia, gdy dotyczy sojusznika. namierzenia,Do gdy dotyczy przeciwnika, lizować? które lub naCoG jeneutra- mogąoddziaływać cechach, zdolnościach, relacjach iwpływach, mentach systemu oraz koniecznych warunkach, Jakie słabości, luki są ibraki wkluczowych ele- szkodę lub stratę. pletne lub ich brakuje inarażają na zdolność Występują, gdy kluczowe niekom- są wymogi punkty Krytyczne Rzeczownik, złożony jednostka, system, rzecz. i chronienia, gdy dotyczy sojusznika. namierzenia,Do gdy dotyczy przeciwnika aktor aby polega, osiągnąćswoje cele? Jaki jestgłówny element potencjału, naktórym cia danego celu. Jest głównym źródłem potencjału doosiągnię- CoG – zestawienie czynników wszystkich analizowanego wpływu podmiotu, we- – zdefi – identyfi i. Zaprezentowano wnich procesy wzakresie kilku decyzyjne symptoma- nych słabych punktów.nych słabych możliwościdług kryteriów krytycznych, krytycznych, wymagań krytycz- siędopotencjalnego CoG; odnoszących niowanie sytuacji, która pozwoli wyłonićlistę kluczowych czynników kacja kacja celu; Oceniany dojegoosiągnięcia celiwarunki wpływy, mogąbyć wykorzystane dozmiany zdolności unków międzynarodowych obszarów: wła- Rzeczowniki, rzeczy. nika izapewnienie go wprzypadku sojusznika. Uniemożliwienie wprzypadku wpływu przeciw- rami? aktywa, fi kluczowych jakkonkretne takich zdolności CoG, potrzebnewy dostwo nieczne warunki, cechy, zdolności, relacje iwpły- Jakie te kluczowe są elementy systemu oraz ko- by dopodtrzymania tych niezbędne zdolności. To szczegółowe warunki, komponenty lub zaso- Wymagania krytyczne Słowo kluczowe do… –zdolność padku sojusznika. padku przeciwnika iwykorzystanie go wprzy- Wywarcie lub uniemożliwienie wprzy- wpływu dóbr lub systemem politycznym?dystrybucją ślonego działania,kontrolę albo nadludnością, przeciwnikapozycji lub zmuszenia go dookre- przeciwnikiem jakzagrożenie czysytuacją, taką bycie iutrzymanie dominującej nad pozycji Jakie główne są środki umożliwiające zdo- CoG To główne dające zdolności potencjał CoG. krytyczne Zdolności zyczne zasoby irelacje zinnymi akto- rzenia i podtrzymania rzenia ipodtrzymania transnarodowej, praktyki dyplomatyczne, produkcja ihandel cyberprzestrzeń, rami tematycznymi omawianymi wrozdziałach drugim–piątym (regulacja sfery nia charakteru wpływów decydujących zarządzania osposobie czterema obsza- decyzyjnych, uwarunkowań poszczególnych wpływu aktorów. Dlazobrazowa- przy realizacji zadań badawczych związanych zfunkcjonalnymi aspektami sieci oraz instrumentów Ana oddziaływania. mechanizmów wśrodowisku wpływu mię i cechach. Metodą czynnikową posłużono sięzkolei przy analizie uwarunkowań narodowej, która widziana jestjako zbiór sieciozróżnicowanym składzie, zasięgu ich uczestników, alerównież stanowi spektywę badania prezentowanych 3.4. Perspektywa badawcza,technikibadawcze przekształcają tych pozycję aktorów. międzynarodowej. jestidentyfi Celem łania naarenie międzynarodowej ikształtujących procesy wpolityce decyzyjne żeniu dojaknajpełniejszej oceny cech aktorów izdolności podejmujących dzia- zastosowanastała jako narzędzie porządkujące. Pełni ona rolę wspierającą wdą- planów operacyjnych. Koncepcja prezentowana CoG wniniejszejmonografi Pod uwagę brane cechy są sytuacji izmienneprzekształcające od jąwzależności Stosowanie wplanowaniu analizy CoG wojskowym służycelom operacyjnym. Cele ciągłymzmianom.podlega łożeniem, żekonfi Problem CoG. inośność jestanalizowanytrwałość wuję ne lub niewpływają nazachowania, negatywne emocje) amają istotny na wpływ niekwantyfiże wartości na abstrakcyjne elementy mające oddziały Obejmuje różnorodne komponenty siłyoraz relacje międzynimi. Zwraca uwagę Ocena problemu znaczenie powiązań sieciowych ( decyzyjnych. Pewną rolę wprowadzeniu akcentujące analizy podejście odegrało ne rozważania teoretyczno-pojęciowe poprzedzają analizę konkretnych procesów procesówwpływem globalizacji. re tworzy perspektywę opisu międzynarodowej rzeczywistości pozostającej pod chowania aktorów. podstawę teoretyczną Za obrano ujęcie dowiska (systemu międzynarodowego), którego specyfi Podstawową badawczą perspektywą przyjętą wbadaniach śro- jest perspektywa Wątki uporządkowane zkluczem zgodnie myślenia zostały dedukcyjnego –ogól- czynnikówguracja składających danego sięnapozycję aktora kowalne, pozytyw- niemierzalne(naprzykład wizerunek, network approach zjawisk zuwzglę kacja źródeł wpływu iuwarunkowań, źródeł wpływu kacja które sposób ujmowaniasposób między- rzeczywistości liza porównawcza wykorzystana została wanie nadany stan rzeczy. się, Zakłada dzynarodowym, struktur decyzyjnych ), które określa nietylko per- dnieniem cech sieciłączącej czne cechy kształtują za- c iu dynamicznym, zza- global governance , któ- i zo- 35 Metoda badań, struktura publikacji 36 Wstęp jąca sięzmiana ilościowa sięgrono –nietylko poszerza aktorów zaangażowanych rodzaju zmianę jakościową wstosunkac konkurencyjnym jest coraz szerszy, konkurencyjności apól jestcoraz więcej. Tego teresującym badawczym, polem jako żezestaw narzędzi używanych wwyścigu zabiegają zakresu oposzerzenie swoich wpływów. Konkurencyjność jesttu in- wieku. Podmiotyw XXI tworzące zhierarchizowany układmiędzynarodowy stale jako jednejzpodstawowychrencyjności kategorii opisujących świat społeczny ko-, jakidługoterminowej. Ważną analizy częścią jestodwołanie siędokonku- zwierzchniej możliwe jestich działanie, zgodne zarówno krót- wperspektywie rzającej sięgrupy uczestników procesów międzynarodowych oraz braku władzy czynników powodujących to, żepomimo rozbieżności interesów posze- ciągle jających złożoną i poliarchiczną międzynarodową. rzeczywistość Poszukuje się dzynarodowego oraz analizowanych wliteraturze kierunków jego ewolucji. Nieuchronniekształceń. pojawiają sięrefl klucz interpretacyjny stosowany wnimprze- wodniesieniu dozachodzących zarządzania globalnego jako opisywania sposobu świata, proponującego pewien funkcjonalnym.oparta nakryterium strzeni międzynarodowej –prezentacja dzi w jakimzakresie, jakich zapomocą rów wprzestrzeni transnarodowej. Poszukuje sięodpowiedzi napytanie oto, kto, trujące sięwokół iuwarunkowań zasad skutecznego różnych oddziaływania akto- wytycznych dodalszejanalizy. Główne ramy rozważań stanowią wątki koncen- wprowadzający; tłaprezentowanych jejcelemjestustalenie zjawisk iokreślenie Treści uporządkowane wpięciu znich zostały macharakter Pierwsza częściach. 3.5. Strukturaiźródła rzeniu charakterystyki organizacyjnej uczestników procesów decyzyjnych. różnychpodstaw formuł wprzestrzeni międzynarodowej współpracy oraz two- kumentów sięszczególnie stała przydatna przy identyfi na każdym etapie opracowywania treści pracy. Technika badania zawartości do- liza literatury przedmiotu oraz analiza danych statystycznych, wykorzystywane w procesie zmiany zachodzenia wśrodowisku międzynarodowym. rezultatów służyłoprezentacji mechanizmów poszczególnych wpływu podmiotów matycznych. stanowisk Zestawienie podmiotów ich uczestniczących, ewolucji oraz towarzyszącej procesowi decyzyjnemu wkażdym zwymienionych obszarów te- w tych fragmentach zadań badawczych wykorzystano analizę debaty politycznej zbrojeniowy) posłużono sięstudiami przyp Jednym zzałożeń przyjętych wmonografi W związku rozłożeniem ztakim akcentów przywołuje sięgłówne wyznaczniki Spośród zastosowanych technik ana- badawczych największą rolę odgrywały: narzędzi może zarządzać procesami wprze- h międzynarodowych dokonu- pogłębia eksje natemat porządku natury mię- ałań, państw dążeńimotywacji została adków. zrealizowania Do zakładanych i jestposzukiwanie punktów spa- kowaniu normatywnych kowaniu z 1985roku oraz Live 8z2005roku. kultury iżyciaprzez publicznego postaci naprzykładzie przedsięwzięć Live Aid Studium przypadku traktuje ozjawisku ról dyplomatycznych podejmowanych aktorzy budują określony acoztymidzie–wytyczają wizerunek, wpływów. strefy rzędzia iformuły, dziękiktórym kształtuj dyskursywnego relacji międzyaktorami. wymiaru Analiziepoddawane te są nanowych formuł komunikacyjnych naarenie międzynarodowej inowych zjawisk nia sięsystemu zarządzania sieciąwww. globalną Studiumoraz wcyberprzestrzeni. przypadku poddaje analizie proces kształtowa- wania państw, przedsiębiorstw iludzi wwarunkach gospodarki opartej nawiedzy informacji wywołanych upowszechnieniem internetu, funkcjono- sposób atakże je on prawidłowości rewolucyjnych zmian wobszarze dostępu iwykorzystywania w kształtowaniu przestrzeni władzyskoncentrowano trzeciej. sięwczęści Ukazu- Piłkarskichderacji (FIFA, UEFA). tych procesów opisuje sprawowania sposób władzyŚwiatowej iEuropejskiej Fe- i uzupełniana jestokolejne poziomy. Studium przypadku obrazujące charakter układzie struktura okazuje regulacyjna sięniewystarczająca wnowych warunkach rodowego napoziom transnarodowy. Wkonsekwencji wypracowana wstarym przepływów –ludzi, towarów, informacji –przesunęły sięzpoziomu międzyna- Jej rzeczywistość. cechą współczesną cych charakterystyczną jestto, żestrumienie istotnie przyczynia siędozrozumienia me inicjowane izatwierdzane przez prywatnych regulatorów. Jest to zjawisko, które dowego handlu, komunikacji iwspółpracy, coraz więcejobszarów regulacyjnych, ważnych dlafunkcjonowania międzynaro- w przestrzeni transnarodowej. sięnaturę Bada konsekwencji idocieka faktu, że w przestrzeni ponadnarodowej. nak stanowią oni czynnikwprzekształc dzy zewzględu naich zmienny charakter ipłynnekompetencje, niewątpliwie jed- brokerów oddziaływań punkty ocenę opełną Ichociaż trudno odniesienia. wła- czać informacje, pośredniczyć międzystronami czyteż tworzyć dlanich istotne znaczeniepodmiotów gotowychnej ipodnosi dostar- mediacyjne, funkcje podjąć Sieciowy charakter wyma współpracy rze międzynarodowej, która obejmuje coraz więcejaktorów pozapaństwowych. cji, kształtowania opinii związana jestzcharakterem wsfe- przestrzeni decyzyjnej Rosnąca potrzeba negocjowania, identyfi rozmaitepełnią pośredniczące, funkcje nie strzeni ponadnarodowej –aktorów, którzy wramach poszczególnych procesów dotychczas realizowane wtej sferze wchodzą funkcje, wnowe role. w ważneprocesy alezaczynają kształtujące rzeczywistość, oni sprawować inneniż Część czwarta dotyczy czwarta Część zmian wpraktykach dyplomatycznych, pojawiania się Na problematyce informacji itechnologii informacyjnych jako zmiennej analizuje drugiej W części sięwzrost dynamiki podmiotów prywatnych Dowodzi tego fragment brokerów analizujący oddziaływania władzywprze- ga stworzenia przestrzeni mediacyj- pewnej ającym się schemacie dystrybucji władzy dystrybucji sięschemacie ającym kacji lubkacji tworzenia płaszczyznkoopera- e siędialognaarenie międzynarodowej, chanizmów kształtują- oddziaływania jestporządkowanych przez ustalenia zbędne doskutecznejzbędne ich realizacji. 37 Metoda badań, struktura publikacji 38 Wstęp debacie ostosunkach międzynarodowych która wtej sferze nieustannie się dokonuje. fragmentu tego wzorca przybliża naszatem dozrozumienia charakteru zmiany, tworzy sięprzecież iewo relacji, które istotą stosunków są poprze globalnej jącej sięrzeczywistości Trade Treaty Trade jące proces powstawania międzynarodowego Traktatu ohandlu bronią ( obraz kierunków tych przeobrażeń tworzy więcsymptomemwykorzystywania są p jest jednym znajstarszych instrumentów Zmiany jego oddziaływania. wsposobie iwładzywprzestrzeniwpływu międzynarodowe jest szczególne interesująca poszukiwania wperspektywie czynników budowania konkurencyjności iprawidłom zglobalizowanego Ewolucja rynku. tego obszaru bronią, postępującego umiędzynarodowienia tych sfer, ich wymogom poddania literatury przedmiotu zzakresu wego zarządzania oraz sposobów nim.Poszczeg byłoczęścią śledzeniedebaty natemat przekształceń środowiska międzynarodo- żywnościowym prace: Katarzyny Marzędy-Młynarskiej daczy, czego owocem kolejne są publikacje. Na uwagę zasługują przede wszystkim Kraków 2012) problematyka sięprzedmiotem stała ta zainteresowania innych ba- Ameryki stulecia zakończeniu po wy omawiającej istotę zarządzania globalnego ( wuje, żewkilkalat ukazaniu po sięjej sy Łoś-Nowak, Romana Kuźniara, Marka Piet międzynarodowych. Należy prace tu autorstwa wymienić Edwarda Haliżaka, Tere- również przecenić dorobek polskich ba wątpliwie nacharakter miaływpływ opracowanych wtymtomie treści. Trudno David Held, Anthony G.McGrew, Timothy J. Sinclair, Kaldor. Mary Ich prace nie- należą: James N.Rosenau, Ernst O. Czempiel, O. Keohane, Robert Joseph S.Nye, interdyscyplinarny nacałymświecie na stan stosunków międzynarodowych i formułami komunikacji iorganizacji nadich oddziaływaniem atakże społecznej, obszarze. Badania nadprocesami integracji globalizacji, gospodarczej, nowymi organizowania procesu badawczego wyznaczają wątki wpływowych wtym pozycji gadnień problemowych. myślenia Sposób o wych Niniejsza monografi Książka ta przybliżaKsiążka ta specyfi 33 Ostatnia książkidotyczy część przekształceń w obszarze produkcji ihandlu , Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2015. M. Kozub-Karkut, –ATT). oraz Magdaleny Kozub-Karkut Global Governance wewspółczesnej debacie ostosunkach międzynarodo- a jestrezultatem procesu badawczego, którego nieodzowną luuje we luuje kę działania i wywierania wpływu wprzekształca- kę wpływu działania iwywierania global governance międzynarodowych. System międzynarodowy dług wzorca kontaktów –rozpoznanie nawet , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, . Do najważniejszych. Do autorów wtymzakresie pionierskiej monografi gruncie napolskim daczy przemian współczesnych stosunków 33 z ukazanie uwarunkowań kontaktów oraz rzeobrażenia reguł gry. globalnej Pewien global governance . Globalne zarządzanie bezpieczeństwem Global governance. Ład międzynarodo- również studium przypadku omawia- stosunkach międzynarodowych oraz rasia. Autorka zsatysfakcją odnoto- Global governance wewspółczesnej ólne rozdziały analizy wynikiem są j, potencjał militarny ponieważ oraz czterech omawianych za- rozwijane wsposób są Arms i, i, stosowania analizy wadzenia twórczego zprof. sporu dr. hab. AndrzejemManią. Inspiracją dlaza- publikacji, był przywilej wymiany opinii, aniejednokrotnie również szansa pro- procesuną częścią badawczego, którego rezultaty zaprezentowano wniniejszej które okazały iżyczliwość jejpomoc wtrakcie realizacji projektu. Nieodłącz- Książkę tę dedykuję mojej córeczce –Milenie. i analizowania zjawisk wtej przestrzeni. myślenia nasposób miały duży au wpływ udzielone przez recenzenta książki–prof. dr Szczególnie zaścennedlaostatecznego kształtu opracowania okazały sięsugestie pieczeństwa globalnego prowadzone stosunków międzynarodowych siędy stały Autorka pragnie wprzygotowanie podziękować zawkład tej osobom, pracy Centre of Gravity * (CoG) do wyjaśniania zjawisk dowyjaśniania zzakresu (CoG) z pułkownikiem Marcinem Szymańskim. torki ostosunkach międzynarodowych skusje natemat uwarunkowań bez- . hab. Marka Pietrasia, którego prace

Metoda badań, struktura publikacji

Część pierwsza NOWE JAKOŚCIOWO CECHY ŚRODOWISKA MIĘDZYNARODOWEGO. PERSPEKTYWA FUNKCJONALNA W ANALIZIE MECHANIZMÓW WPŁYWU NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ NOWE JAKOŚCIOWO CECHY ŚRODOWISKA MIĘDZYNARODOWEGO...

1. Wstęp

Celem tej części książki jest zdefi niowanie obszarów, które w największym stopniu przyczyniają się do przeobrażenia współczesnego ładu międzynarodowego, wykształcenia jego nowych jakościowo cech i uwarunkowań rzutujących na zachowania podmiotów operujących w ramach tego ładu. Tak określony problem badawczy umiejscowiono w trzech zasadniczych obszarach zagadnień: prze- kształceniach międzynarodowych stosunków gospodarczych i ich konsekwencjach w sferze wpływów politycznych, rozwoju sieciowych i hybrydowych formuł zarządzania procesami, ważnymi dla uczestników stosunków międzynarodo- wych, charakterystyce i znaczeniu tzw. brokerów władzy. Dążono do zidentyfi - kowania logiki zmiany w środowisku międzynarodowym poprzez analizę kluczowych zjawisk i procesów w wymienionych obszarach: dysproporcji w poziomie rozwoju, znaczenia opinii publicznej i rywalizacji o nią oraz oddziaływań pod- miotów transnarodowych czy warunków funkcjonowania struktur sieciowych. Poprawne zdefi niowanie uwarunkowań funkcjonowania uczestników stosunków międzynarodowych umożliwia interpretowanie ich motywacji, preferencji i celów oddziaływania na rzeczywistość decyzyjną. Podstawą dla analizowania prawidłowości w wymienionych obszarach stało się podejście funkcjonalne, akcentujące dążenie do efektywności w działaniach podmiotów aktywnych w przestrzeni międzynarodowej. Funkcjonalne spojrzenie na dynamikę spraw międzynarodowych skłania do analizy procesów i interakcji poszczególnych aktorów według klucza efektywności, zdolności do wyznaczania celów i osiągania etapów na drodze do ich realizacji. Funkcjonalny racjonalizm postrzega układy i porozumienia zawierane na gruncie międzynarodowym przez pryzmat potrzeb aktorów w nich uczestniczących. Rodzaje tych potrzeb, sposoby oraz konsekwencje ich realizowania uznano za przejawy zmiany zachodzącej w środowisku międzynarodowym. Omówione zagadnienia pełnią funkcję wprowadzenia do szczegółowych problemów zaprezentowanych w kolejnych rozdziałach tej pracy. Właściwie na- kreślone tło pozwala bardziej precyzyjnie analizować prawidłowości i związki przyczynowo-skutkowe mechanizmów wpływu, nawet jeśli zachodzą one w zło- żonej i fragmentarycznej rzeczywistości międzynarodowej. Prowadzone rozwa-

43 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... specyfi tym samym dotworzenia jakościowo nowych procesów zarządzania oswoistej szczególnych aktorów, iich ich możliwości motywację Przyczyniają wpływu. się przekształceń środowiska międzynarodowego, zmieniają ponieważ po- położenie Omawiane wrozdziale zjawiska ipro narodowej oraz transnarodowej, intencjonalnego przekształcania rzeczywistości. miotów skutków dowywoływania poprzez wprzestrzeni aktywność między- Kluczem interpretacyjnym tu kategorie będą władzykauzalnej, pod- zdolności punkt prowadzenia dlasposobu odniesienia badań przedstawionych wtej książce. żania mieszcząsięwramach ujęcia ce, strukturze oraz dynamice. global governance cesy zostały uznanecesy zostały za„punkty ciężkości” , którego założenia stanowią 2. Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym

Próba ujęcia złożoności współczesnego systemu międzynarodowego prowadzi analityków przez szerokie spektrum opisów i etykiet, rozciągające się od „wieku postmodernistycznego” do „wieku wiedzy”. Mechanizmy globalnego przyspieszenia w wielu sferach sprawiły, że arena międzynarodowa jest obszarem intensywnych przetasowań, które wpływają na niemal wszystkie sfery życia i działań ludzi. Podłożem spajającym ruchy aktorów na scenie międzynarodowej, zarówno tych formalnych, jak i nieformalnych, jest perspektywa globalna – zdarzenia i procesy, które wywołują reakcję, są punktem startowym zaangażowania, debaty, wykraczają poza zasięg władzy i wpływu terytorialnie określonych aktorów. Mają one przede wszystkim charakter transnarodowy – ta sfera rzeczywistości społecznej jest sceną wielu procesów, których zasięg ma powszechny charakter. Wywołują one, lub potencjalnie mogą wywoływać, globalne skutki, zmieniając sposób myślenia i oddzia- ływania w stosunkach międzynarodowych oraz metodę opisywania tychże.

(…) jest to przestrzeń o specyfi cznych cechach, zwłaszcza na tle dominującej wertykal- nej logiki organizacji i funkcjonowania wnętrza państwa i horyzontalnej logiki organizacji funkcjonowania środowiska międzynarodowego. Specyfi kę tę określa przede wszystkim jednoczesne funkcjonowanie w obu tych odmiennych środowiskach, niejako na ich „przecięciu”. Przestrzeń transnarodową tworzą więc działania i procesy, które wyrastając z wnętrza państwa, jednocześnie funkcjonują na poziomie środowiska międzynarodowe- go. W konsekwencji „łączą” oba te środowiska i „zamazują” wcześniejszy bardzo wyraźny podział między tym co wewnątrzpaństwowe i tym co międzynarodowe34. Przekształcenia w sferach globalnych w różnym stopniu dotyczą wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych. Strategie korporacyjne, polityki

34 M. Pietraś, Przestrzeń transnarodowa jako poziom analizy w nauce o stosunkach między- narodowych [w:] Poziomy analizy w nauce o stosunkach międzynarodowych, red. E. Haliżak, M. Pietraś, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013, s. 97; zob. również: M. Zachara, Global governance. Ład międzynarodowy po zakończeniu stulecia Ameryki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 62–67; H. Dumała, Transnarodowe sieci terytorialne w Europie, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012, s. 329–332.

45 46 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... refl rodowej, by tak mogłyone być efektywne napoziomie globalnym. Przedmiotem międzynarodowej. nia zsytuacją,wktórej stanowi globalna działań perspektywa naarenie podłoże utracił cechy statyczności, poddając sięciągłejewolucji. Mamy zatem doczynie- zmiennych podmiotu oddziałujących wukładziewładzy, napozycję asam układ władzy międzynarodowej. Jej charakter jestdynamiczny, rozbudowuje sięlista forach międzynarodowych. Istotnie to naprzekształcenia wpływa wobszarze ces decyzyjny wsprawach globalnych, które zdominowały polityczną agendę na stemu globalnego, osiągnięty. niezostał punkt krytyczny, który oznaczałby przejście zsystemu międzynarodowego dosy- i zakres wpływów aktorów operujących transnarodowo wciąż sięposzerzają, ale stwami lub gospodarkami narodowymi. transnarodowych Rola oddziaływań systemy współczesne cym polityczny iekonomiczny interakcje są międzypań- badania instytucji międzynarodowy alizacji. Funkcjonalny racjonalizm –wykorzystywany szczególnie szeroko do celów dowyznaczania zdolności ności, iosiągania etapów nadrodze doich re- analizy procesów iinterakcji poszczególnych aktorów według klucza efektyw- przedmiotem namysłu nanajważniejszych międzynarodowych forach? zależy ich hierarcha? Dlaczego niektóre paląceproblemy niesą współczesności je mechanizm spajający worganizowaniu spraw międzynarodowych? czego Od dzynarodowego. Ułatwia poszukiwanie odpowiedzi napytanie: Jak funkcjonu- lub uwarunkowań porozumienia. Przybliża zatem prawidłowości systemu mię- interakcji poszczególnych naobserwację pozwala aktorów, dynamiki konfl sceny międzynarodowej. prowadząc Ścieżka na zilustrowanie pewnych wyobrażeń natemat cech icharakteru współczesnej z nich ich jednakpojedynczo rozwiązaniu. nie jest wstanie podołać kich, które dotyczą uczestników wszystkich systemu międzynarodowego, żaden na baziektórego podejmuje siępróby rozstrzygnięć dylematów globalnych –ta- przekształcenia wpływają nastan porządku dotycząsób podmiotów niemalwszystkich stosunków międzynarodowych, aich globalnych zmiany, wyzwań, nierówności –kwestii, które wzróżnicowany spo- debaty publicznej konstruują swe znaczeniepo zuwarunkowańbezpośrednio wieku globalnego. Na międzynarodowych forach uzupełniającym, coraz więcejjednakodnotowuje sięprocesów, które wynikają znich tegoDla większości rodzaju kontekst jestkontekstem drugoplanowym, zostają właśnie, powszechnym wodniesieniu otakim dotendencji charakterze. państw, programy działających międzynarodowo organizacji pozarządowych po- eksji wobszarze stosunków międzynarodo Pojawiła siępotrzeba rozszerzenia za Nieustannie jednakrozszerza się grono podmiotów zaangażowanych wpro- Należy przy tymzaznaczyć, żedominującym rodzajem interakcji kształtują- Funkcjonalne spojrzenie nadynamikę spraw międzynarodowych skłania do Analiza procesów decyzyjnych dotyczących problematyki pozwala globalnej ch – postrzega układych iporozumienia – postrzega zakresu struktur władzymiędzyna- wpływu międzynarodowego jako całości. a doosiągnięciaróżnorodnych celów wych jestrównież proces decyzyjny, jęcia globalnego dobra wspólnego, iktu Practice Princeton University Press, Princeton, NJ1984;O. Schachter, sposób dzynarodowych potrafi międzynarodowej, państwa ponieważ niepaństwowych zpomocą aktorów mię- uczestniczących. Formalna inieformalna współpraca pojawia sięwprzestrzeni międzynarodowymwierane nagruncie przez pryzmat potrzeb aktorów wnich jest wstanie dotrzymać przyjętych ze ustaleń zań, też alepozwala wyodrębnić przypadki, wktórych państwo, czyinnego rodzaju nie podmiot tycznej, skuteczności wewnętrznego procesu de Agreements Law Policy” 1989,17(3),s.471–503. w wyniku podporządkowaniaw wyniku sięustaleniom –uświadamianiawspółpracy poszczególnym aktorom korzyści, jakieodniosą na przymusie, iperswazyjnego uzasadniania konieczności narzecznegocjacji porzucenie regulacji modelu ustalania międzynarodowych, który oparty jest mowanych międzynarodo wspołeczności chowania? Jakie konsekwencje powoduje wzrastająca kodyfi warunkiem sankcji? Czyregulacje uzgodnione międzynarodowo kształtują za- rodowego. skłonne są p Czy podmioty przedmiotem debaty prowadzonej stosunków nagruncie iprawa międzyna- aktorówcji międzynarodowych, którzy podporządkowują sięregulacjom, jest aktorówjących międzynarodowych doprzyjmowania reguł. Problem motywa- w analizach funkcjonalnych namysł nad przyjęcia międzynarodowych zobowiązań. łączeniu ich zkonkretnymi zachętami, korzyściami państwa motywującymi do zapewniający podporządkowanie wukładziesieciowym międzynarodowej.struktury Reputację uznaje sięzapodstawowy mechanizm jącego korzyści zharmonizacji zachowań dlapojedynczego aktora oraz całości strzegania postanowień wdrożenia modelu opartego nazarządzaniu –akcentu- zachowań aktorów wnich uczestniczących ków realizacji porozumienia powinny być jawne, costwarza możliwość oceny przyjmowaniastości. Sposób zobowiązań, proces negocjacyjny, zmiana warun- funkcjonowania porozumień międzynarodowych przejrzy- wzmacniapotrzebę ich realizacji. Uznanie elementu reputac informacjinia sięnapodstawie ojego dotychczasowych zobowiązaniach istopniu uczestnictwo,godność, oce- dostęp dokooperacji dokorzyści. partnera Zdolność 38 37 36 35 Istotny zpunktu widzeniaproblematyki tej monografi Ścierają sięargumenty sankcji stojącej narzeczwzmocnienia nastrażyprze- R.O. Keohane, A. Chayes, A.H.Chayes, R.B. Bilder, Tego rodzaju interpretacyjna podstawa nietylko wodniesieniu dowoli jestzasadna poli- , Martinus Nijhoff 35 . Ujęcie to koncentruje sięnainterpretowaniu zachowań państw oraz , Harvard University Press, Cambridge, MA1995. International Th Aft er Hegemony: Cooperation and Discord in the World Political Economy , Dordrecht 1991. ą rozwiązać problemy, których niemogąrozwiązać winny Th ird Party Dispute Settlement e New Sovereignty: Compliance with International Regulatory względu nabrak kompetencji administracyjnych cyzyjnego, który prowadzi do przyjęcia zobowią- rzestrzegać ustalonych tylko pod zasad yjnego jako mechanizmu bazowego dla skutecznością mechanizmów skłania- 38 wej? Niektórzy zbadaczypostulują . 36 . , „Denver Journal of International International Law in Th 37 . Warunkuje ona wiary- i jestzobrazowany regułkacja przyj- eory eory and , 47 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 48 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... rzędne znaczenie–implementacja iefektywność tożsamości, które miałystanowić b niano wagę wyłaniających sięnorm, wiedzy, wymianę kształtowanie sięwspólnych racjonalistyczn wramachwszystkim podejść reżimów międzynarodowych ich funkcjonowania isposobu prowadzono przede zobowiązań. Jest on podstawowym krokiem przemieniającym intencje działania musi, przyjmować formalnych ram, askutkuje wprowadzeniem wżycie przyjętych w środowisku międzynarodowym wanego” i„nieakceptowanego” postępowania, instytucje redukują niepewność wadzonych iopracowywaniu negocjacjach strategii. Tworząc wzorce „akcepto- budują historię istanowisk, ich aktywności która jestpunktem wpro- odniesienia kształtują ramy interakcji, pozwalają działań naocenę poszczególnych aktorów, międzynarodowych. Stanowią one fora prowadzenia polityki międzynarodowej, datkową, kluczową dlautrzymania ładu międzynarodowego instytucji funkcję Politics” 1980,vol. 32,no. 3,s.357–405. vol. 32, s.331–356;E.Haas, Ithaca, NY1993,s.173–206. Market E.B. Skolnikoff Eff and ministracji, odpowiednie regulacje nagr (odpowiedni budżetustaleń narealizacjępostanowień, stopień wyszkolenia pracowników ad- dotyczących ochrony środowiska. Czynnikadministracyjny, techniczna dorealizacji zdolność realizacji zobowiązań wynikających zprzyjętyc badawczyczy zarządczych. Zespół prowadzony przez Harolda K.Jacobsona prześledził sposób 1995, no. 1, s.119–148. cobson, E.B. Weiss, również dostarczają wsparcia, zarówno pełnią rolę normotwórczą, jakikontrolną. Zob. H.K.Ja- międzynarodowe, które nietylko wymagają podporządkowania sięprzyjętym standardom, ale wającą nastopień podporządkowania sięprzyjętym ustaleniom. Wtymkontekście instytucje trafnie sięwpisywałytrafnie wjejramy bezpieczeństwa oraz etap rozwoju międzynarodowego systemu ekonomicznego, godny grunt dorozwoju wlatach wieku –specyfi 80.XX zbieżne zinteresami są innych uczestnik Aktorzyności. realizują zaich pośrednictwem własnedługoterminowe cele, które celów iwróżnorodnych konfi międzynarodowych. Reżimy to układy funkcj niu czynników, wokół których organizuje uczestników sięaktywność stosunków Dla prowadzonych tu rozważańteorii reżimów miałynad- dwa będą wymiary 41 40 39 Funkcjonalne ujęcie stosunków między Perspektywę tę przyjmuje również teoria reżimów koncentrująca sięnabada- O.R. Young, G. Garrett, B.R. Weingast, D.G. Victor, K.Raustiala, E.B. Skolnikoff ectiveness of International Environmental Commitments [w:] [w:] Ideas and Foreign Policy , MITPress, Cambridge, MA1998, s.1–46. International Regimes: Problems of Concept Formation Compliance with International Environmental with Compliance Accords Why Collaborate? Issue-Linkage and International Regimes Ideas, Interests, and Institutions: Constructing the EC’s Internal wedługguracjach, nadrzędnego priorytetu skutecz- , red. J. Goldstein, R.O. Keohane, University Cornell Press, 40 . Debatę natemat charakteru rozwijających się 39 azę dlamiędzynarodowego działania. uncie wewnętrznym), okazał sięistotą zmienną,wpły- . , Introduction and Overview ów reżimów. Teoria reżimów zyskałado- h przez ich rządy międzynarodowych regulacji narodowych wskazuje również nado- ego oraz konstruktywistycznego. Oce- onalne, zawierane dlaróżnorodnych 41 . Etap może, alenie pierwszy , red. D.G. Victor, K.Raustiala, ka ówczesnych stosunków [w:] [w:] , „World Politics” 1980, , „Global Governance” Th e Implementation , „World systemy organizacji, które razemtworzą porządek międzynarodowy pewien niknięcia isystematycznego opracowania, kowanej siatki schematów regulacyjnych iporządków doprze- władzy–trudnej ce rzeczywistość polityki międzynarodowejce rzeczywistość nanowopostawienia wielkich pytań oźródła ładu istosunki władzy, wyznaczają- centując globalny kontekst analizy rzeczy red. P.M. Haas, R.O. Keohane, M.A.Levy, MITPress, Cambridge, MA1993,s.3–24. Institutions kierunku wołuje zmianę wpożądanym, zpunktu widzeniacelu wprowadzenia tej regulacji, zumiana jesttu jako mechanizm, nab czy kreowania określonego stanu działanie. rzeczywrzeczywiste Efektywność ro- E.O. Czempiel, Cambridge University Press, Cambridge 1992. które one im przynoszą, podołania iperspektyw nance kształtują, uczestników, którzy biorą wnimudział,analizuje ujęcie oprzyjęciu decyzji zgodności, zobowiązań, które respektowane. będą powania wporównaniu jestniewystarczający zdynamiką spraw wymagających to nowych obszarach daje osobie znaćpróżnia –rozwój regulacyjna reguł postę- reguł. tempa –wobec Zdrugiej transnarodowej, powiększania sięsfery wcoraz tów, które winteresie mię społeczności w przestrzeni międzynarodowej. prawne –to niektóre zinteresujących aspektów tworzenia sięsiatki regulacyjnej W jego centrum znajduje się regułom Nie legalności. –projektem jestteż –inigdy niebędzie skończonym. cji, niepodporządkowuje sięutrwalonym prawa nagruncie międzynarodowego zaprojektowanynie został przez żadnezciałzewnętrznych, nieuzyskałlegityma- częściami precyzyjnego mechanizmu zarządzania który wspólną, rzeczywistością Power,Authority and Global Governance tetu Warszawskiego, Warszawa 2006,s.525;D. Held, A.G.McGrew, międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika K. Marzęda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008,s.67–74. późnowestfalskiego ładu międzynarodowego Punktem wyjścia tegoPunktem myś sposobu wyjścia 45 44 43 42 stopniai dopewnego sterować różnymi aspektami globalnego życia, niekoniecznie będąc cesy, mogłyby –pojedynczo, wtandemie lub zbiorowo sprawować władzę (tj. kształtować (…) pomysł, żeniezliczone formy zarządu oraz formalne, samo jaknieformalne tak pro- Mechanizmy różnorodnych procesów decyzyjnych, które oddziaływania, je Z jednejstrony rozwój prawa międzynarodowego demonstruje aspek- wielość Zob. np.: Kuźniar, R. M. Zachara, R.O. Keohane, P.M. Haas, M.A.Levy,

Governance without Government: Order and Change in World Politics . Wjego ramach zjawiska prezentuje globalne sięwkontekście wyzwań, [w:] [w:] 42 . Zróżnicowanie wiążącejposzczególnych mocy reżimów, ich podłoże Institutions for the Earth: Sources of Eff Global governance… Porządek międzynarodowy wczesnej globalizacji , Polity Press, Malden, MA2002;M.Pietraś, [w:] [w:] , red. E.Haliżak, Kuźniar, R. Wydawnictwa Uniwersy- Późnowestfalski ład międzynarodowy azie którego przyjęta reguła/regulacja wy- lenia oświeciebyło wyobrażenie skompli- Th e Eff e wistości międzynarodowej,wistości skłaniają do dzynarodowej wymagają ustanowienia zawierającej niepełne fragmentaryczne, 44 ective International Environmental Protection . International Environmental of ectiveness 43 . Założenia tego podejścia –ak- tego. Założenia podejścia Governing Globalization: , red. J.N. Rosenau, , red. M.Pietraś, [w:] [w:] global gover- Hybrydowość Stosunki Stosunki 45 . Są , 49 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 50 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... rzeczywistości, którerzeczywistości, tworzą celów dowyznaczania podłoże iich realizowania. te reżimy, wszakwyłącznie są te procesy które decyzyjne, mają zmieniania moc warunkującemukryterium skuteczności. ich istnienie–kryterium Interesujące ce sięnasiebie „poszarpane”, jednemu porządki podlegają regulacyjne niepełne 1987. Technology of History and Sociology no. 9,s.1379.Zob. również: Law: Towards aLegal Framework for Global Governance Activities formalniejak podmioty umocowane charakterze, mogądziałaćnarzeczinteresu publicznego samo skutecznie tak niemające legitymacji, opierające sięnaprawie prywatnym lub te omieszanym towania procesów międzynarodowych, które prowadzą downiosku, żepodmioty niczych liniiujęcia łania zostaje stopnia ijejnieposiadającymi dopewnego zniesiona. Jedną zzasad- a prywatnymi, formalnymi inieformalnymi, legitymacje posiadającymi dodzia- w przestrzeni międzynarodowej. Wyraźn kto, wjakimzakresie, jakich zpomocą nalne ujęcie procesów międzynarodowy kwestii istotnych zpunktu widzeniainteresów Tego społeczności. typu funkcjo- przymusić zróżnicowanych aktorów we wspólnym dowspółpracy rozwiązywaniu wiają siępytania oto, jakieargumenty, sankcją poza jakiemotywacje potrafi efektywnościnień wymagających rośnie. regulacji, znaczenie kryterium Poja- prawniewiążących nie jestwstanie za międzynarodowej,W rzeczywistości wktórej ustanawianie formalnych norm Jego znaczeniezwiązane jest również zkategorią potrzeby, której zaspokojenie stanowi wartość, uznana zainteres danego podmiotu, jestona ponieważ dlatego podmiotu korzystna, wartościowa. rodzajpewien związanej wartości zestanem lub przedmiotem. Konkretna okoliczność może zostać do stosunków międzynarodowych jestdaleko podstawę interesu mniejprecyzyjne. Za uważa się w odniesieniu doprawodawstwa irelacji władzywpolityce wewnętrznej państw, wodniesieniu i spójność ujęcia Wobec zawiłości terminologicznych, sporów oźródła, implikacje teoretyczne, rębnia omawianą ideę, jestkoncentracja naskutecznym działaniu „Global Governance” 2014,no. 20,s.31–32. 49 48 47 46 zamałokontestowanympodążający dogmatem efektywności governance Global poziomach polityki globalnej którychpomocą one działają, samo ja tak powiązanymi zformalnym więcej, (…)te rządem).Co formy władzyimechanizmy za Należy zwrócić uwagę nafakt, żeokreślenie „interes publiczny”, szeroko stosowane A.von Bogdandy, P. Dann, M.Goldmann, T.G. Weiss, Wilkinson, R. Zarys problematyki.Zarys Spory terminologiczne global governance jestrozumiane przeważnie jako proces wswej technokratyczny, istocie global governance Th eSocial Construction of Technological Systems: New Directions in the Global Governance to the Rescue: Saving International Relations? 46 , red. W. Bijker, T. Hughes, T. Pinch, MITPress, Cambridge, MA . najbardziej czytelnym kluczem, który wyod- są badania są specyfi w instytucjonalnej siecidecyzyjnej narzędzi jestwstanie zarządzać procesami gospodarować rosnącego zakresu zagad- ch kładzieakcent przede nato, wszystkim [w:] M. Zachara, M.Zachara, [w:] k ich główne założenia, istniejąnawszystkich a różnica międzyaktorami publicznymi Developing thePublicness of Public International Global governance… , „German Law Journal” 2008, ikształ- ki uczestnictwa 48 . 47 . Nakładają- , s.21–32. 49 . Jest to ą , sowy ładwyróżniasowy sięprzede wszystkim: ulega istotnym przekształceniom. Wśród czynników redefi zjawisk wprzestrzeni międzynarodowej niepozostawiają wątpliwości, żesfera ta międzynarodowej. go wywołującego zmianę, przekształca który układsiłwpolityce jednocześnie wowania władzynaarenie międzynarodowej. punkt tezy ojakościowej wyjścia zmianie wuwarunkowaniach imetodach spra- Industrial Development Organization &Leuven Centre for GlobalGovernance Studies, 2011,s.20. Wiley and Sons, Inc., New York–London–Sydney 1966,s.15–16. Flathman,s. 5;R.E. J. Drążkiewicz, tu zatem prakseologiczny pojęcia interesu, wymiar go zcelami wiążący danej zbiorowości. Zob. np.: rozpoznane istanowią punkty wprocesie odniesienia decyzyjnym. Większe mieć znaczeniebędzie systemywszystkie czyposzczególne wartości wartości, nabaziektórych rodzą sięinteresy, zostały kategoriioddziaływanie interesu rozumianego wsensie aksjologicznym jestograniczone. Nie oraz celu, którego realizacja również niesie zeso Order? podmioty odgrywające rolę mediatorów odgrywające podmioty wkształtowaniu procesów globalnych nie tworzone uzupełniają brokerzy współcześnie władzy–to pozapaństwowe charakter izakres wpływów ich uczestników określa coraz więcejzmiennych. „twarde” kategorie potęgi wramach licznych reżimów iprocesów decyzyjnych, zdarzeńguracje kształtujących układsiłwsferze ponadnarodowej. międzynarodowych oraz oddziaływani dowaną strukturą, naktórą tradycyjnych składają sięwpływy aktorów stosunków 51 50 – rosnące potrzeby nieustannej adaptacji wiedzy iposzerzania – niewiążące ( – decentralizację kompetencji politycznych przy integracji jednoczesnej sfer – powstawanie reżimów regulujących zróżnicowane iinteresy wartości akto- – wzrost aktorów uczestnictwa pozapaństwowych wkształtowaniu polityki, współczesnychBadacze stosunków międzynarodowych ianalitycy nowych Wyodrębnia sięposzczególne elementy iuwarunkowania procesu decyzyjne- Centra władzywprzestrzeni międzynarodowej –państwa iorganizacje przez planie stosunkó napierwszym Chociaż jestnieustająco globalne Zarządzanie przekształcającym sięprocesem, rozbu-

P. Subacchi, stopniu zastępują ikontroluj” „zarządzaj zasadę ( politycznegooddziaływania przez współpracę różnych działów rządu; nymi iprywatnymi; prowadzonąlacyjnej dlaułatwienia komunikacji międzyaktorami publicz- rów zaangażowanych wproces tworzenia polityki ikoordynacjęregu- sfery również wobszarze tworzenia norm icelów politycznych; Networks for Prosperity: Achieving Development Goals through Knowledge Sharing , „International Aff Interesy astruktura społeczna New Power Centres and New Power Brokers: Are Th Th ePublic Interest: An Essay Concerning the Normative Discourse of Politics soft

airs” 2008,no. 84(3),s.485. ) instrumenty politycznego oddziaływania wcoraz większym , Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, a zmiennych siłukładających sięwkonfi bą wartość. Wstosunkachbą wartość. międzynarodowych w międzynarodowych wciąż dominują command and control eyShaping aNew Economic niującychdotychcza- 50 . ); , John , UN 51 - . 51 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 52 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... w przyszłości sięwykształcić. torów nieprzynosi wniejuczestniczących konstrukcja wrażenia,żetaka może poddającej sięanalizie konstrukcji, światowej polityki nascenie aobserwacja iak- działania porządkują strukt bądź ustalanie standardówbądź ustalanie postępowania. dzenia pewnych agen zagadnieńdoglobalnej budowaniaod świadomości, wymiany wiedzyprzez narzeczwprowa- aktywność cych władzępublicznących iprywatną rządowych. Testowane nowe są formuły działania, ocharakterze hybryd łączą- międzynarodowych przez korporacje domiędzynarodowych organizacji poza- wych gromadzących szerokie uczestników spektrum państw –od iorganizacji wymagające efektu synergii. wej, stanowi ponieważ ona środowisko wnieporównywalnym doinnych stopniu się wprocesach dokonujących sięprzede wprzestrzeni wszystkich ponadnarodo- i budowaniu doprzekształcania zdolności świata. Potęga współdziałania ujawnia com/2011/06/24/opinion/24iht-edcohen24.html?_r=2 (28.08.2014). horyzontalnym zaangażowaniu istałym przepływie woli wspólnej izasobów” o pojawieniu potęgi współdziałania –jako wpływie sięirosnącym „sieciowym, fragmentarycznym środowisku międzynarodowym. AnnMarie Slaughter pisze te elementy, –wszystkie cyjne które zape zorientowa dowspółdziałania, zdolność ne mogąbyć ukierunkowywane imonitorowane. zajmuje miejsce Centralne tu stępuje przetasowanie kluczowych kompetencji, dziękiktórym procesy global- W odpowiedzi środowiska współczesnego nawyzwania międzynarodowego na- aft Atlantic”, 30.11.2011. s. 115–143. Politics in Areas of Limited Statehood inProvision Developing of Collective Goods Countries M.Beisheim, 2006, 12(4),s.467–498;A.Liese, jak najwięcej jakościowych, prowadzących czych, ułatwiają komunikację inegocjowanie kwestii spornych, takby wywołać Zapewniają one pomiędzy poszczególnymi łączność elementami siecizarząd- nać wpojedynkę” To jestpotęga, która „umożliwia wielu dokonanie tego, czego nikt niemoże doko- er the World Summit on Sustainable Development 55 54 53 52 W naszejprzyszłości jestdaleko więcejsieciniżtraktatów Nie znaczyto jednak,żecoraz częstsza pot W ostatnich dekadach znaczącowzrosła K. Bäckstrand, A.M. Slaughter, Cohen, R. Ibidem . Positive Disruption 54 Democratizing Global Environmental Governance? Stakeholder Democracy . Koncentruje sięona nasprawczości, uzyskiwaniu rezultatów A New Th eory foreory the Foreign Policy Frontier: Collaborative Power urę międzynarodową. Nie maona przejrzystej, łatwo , „Th , red. T. Columbia Risse, University Press, New York 2011, e New York Times”, 23.06.2011,http://www.nytimes. 55 . Zakres ich działania. Zakres rozciągają ifunkcje się Transnational Public-Private Partnerships and the nie nawspółpracę, media- umiejętności wniają skuteczność wmultilateralnym, , „European Journal of International Relations” do założonych rezultatów, interakcji. [w:] [w:] liczba przedsięwzięć międzysektoro- dy czywreszcie regulacyjne funkcje rzeba irosnące dowspół- zdolności Governance without aState. Policies and 52 . , „Th e 53 . nia interesów uczestników stosunków międzynarodowych. teresów. rozwoju nimijestwarunkiem Zrządzanie izabezpiecza- cywilizacyjnego Powodem stanu takiego rzeczyjestcoraz większaliczbaobszarów wspólnych in- na współdziałanie, naciągłenegocjowanie pojawiających sięwjejobrębie racji. 2007. między innymi ataki terrorystyczne z11września 2001 roku, Iwojny wybuch przewidzenie jestnadzwyczaj Na trudne. „czarnych liście łabędzi” znajdują się międzynarodowym łatwo zatem wretrospektywie alewyłącznie –ich wyjaśnić, dzający jestspójny iczytelny. a kiedy już siępojawiają, okazuje się, żeciągprzyczynowo-skutkowy jepoprze- (subiektywnie bardzo małoprawdopodobne), odramatycznych konsekwencjach, do zasadniczych przekształceń wsferach, których dotyczą. które wymykają sięregułom prawdopodobieństwa, aich pojawienie sięprowadzi skazane naniepowodzenie. Świat znalazłsięwerze„czarnych łabędzi” –zdarzeń, skomplikowanymczesnym, wysoce środowisku ekonomiczno-politycznym jest prognozowanie istotnych zdarzeń ietapów rozwojowych procesów we współ- należy książkaautorstwa Nassima Taleba gnoz natemat przyszłych kierunków rozwoju? rozpoznanie może być kompletne? Iczyzabieg ten umożliwia budowanie pro- działania podmiotów projektujących tę p sięnauchwyceniutrują reguły spajającej, powtarzalności czyogólnego schematu niezależnych oddziaływania wyłącznego podmiotów. współpracy,ność te nigdy jako niebyły, żesfery inigdy sięniestaną obszarami samo rozpoznaniełączy tak fundamentalnego interesu własnego jakinieuchron- torami niepaństwowymi. Grono zaangażowanych wzarządzanie nimiaktorów międzynarodowe tworzące pomiędzy grunt państwami dowspółpracy oraz ak- To właśniewodniesieniu dotych obszarów sięreżimy wykształciły najszybciej go, kwestie rozbrojenia, redukcja zarządzanie ubóstwa, doinformacji. dostępem konsekwencje zmiany klimatu, tworzenie międzynarodowego systemu handlowe- Na plan się tu wysuwa katalog pierwszy jak wielkich zagadnieńwspółczesności, ujawniaziście się wsferze zarządzania przestrzeniami iproblemami wspólnymi. ramy oraz współistnienia współdecydowa polityki –współzależn globalnej podłoże governance Improbable 56 zarządzania, sposobów Zmiana która jestgłównym przedmiotem badań międzynarodowaSpołeczność jednakwco Wydarzenia znamionujące punkty zwrotne wżyciu iukładzie społeczeństw „Czarne łabędzie” charakteryzują trzycechy. Sąto wydarzenia nieoczekiwane Do jednychDo znajciekawszych interpretacji wtymwymiarze współczesności Przedstawione procesy wsferze wyżej zachodzące międzynarodowej koncen- N.N. Taleb, , pojawiła przekształceń sięwwyniku przestrzeni wspólnych. Główne prezentująca teorię czarnego łabędzia Th eBlack Swan: Th eImpact of the Highly Improbable rzestrzeń. Do jakiegorzestrzeń. Do jednakstopnia ich ość, któraość, skłania dointegracji itworzy nia naarenie międzynarodowej –wyra- Th eBlack Swan: Th raz większymzakresie skazana jest 56 . Oparta jestona. Oparta natezie, że , Random House,, Random New York eImpact of Highly global 53 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 54 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... doskonalszych narzędzi sterowania środowiskiem różnorodnych oddziaływań. cechujecję dążeniedorównowagi ip uczestnikom stosunków międzynarodowych realizację ich interesów. Jego ewolu- wego, opiera sięnapewnych rozpoznanych prawidłowościach, umożliwiających międzynarodowy,Ład ustanawiający ogólne ramy międzynarodo- współżycia 2.1. Spójnośćwnieuporządkowanym świecie się chaosu wformy, które bardziej sprzyjają realizacji ich potrzeb. wań dojego powstawania, ramy kształtować pewne sprzyjające przekształcaniu powoływania porządku, mogąposzuki wisty. ludzie Chociaż ani tworzone przez nich organizacje niemają możliwości i zmiennych. jakwżyciu Ajednak–podobnie społecznym –ładten jestrzeczy- narzucony czyprojektowany, sięzmozaiki alewyłania wpływów, uwarunkowań brakubec organu zwierzchniego ładniejesttworzony systematyczny, wsposób jasne, żetam również mamy doczy rządku spontanicznym, efektywność rynku. zapewniającym wysoką go przedstawiciela szkoły austriackiej Fr jedlarealizacjiwłasnychi wykorzystywać celów. Podstawową tezą najsłynniejsze- aktorzy transakcjirynku mają uczestnicy szansę uczyć sięobowiązujących reguł liwie nieskrępowanymi, poddawania ich bez interwencji państwa. Na wolnym przekonanie prowadzi dozalecenia,aby wisk ekonomicznych), spontanicznie przekształca sięwpewien tworzony ład. To tworzących ekonomiczną rzeczywistość (nacisknasubiektywizm zja- woglądzie striaków chaos, powodowany złożonością inieprzejrzystością wysoką czynników wsytuacjach gospodarczych.ność Interesujące Au- jestjednak,jakwwywodach można uprzedstawicieli austriackiej szkoły ekonomii, która niepew- podkreśla znaczenie przy projektowaniu przyszłej mozaiki wpływów. z przeszłości. Nie dasięteż przewidywać czynników, które miałyzasadnicze będą zatemczynniki izależności, niesposób ich uchwycenie izamknięcie wspójnej formie. przynosi Zmiana coraz to nowe zjawiskwielość uniemożliwia izłożoność międzynimizależności zachodzących mo stosowania coraz bardziej skomplikowanych struktur analizy matematycznej Taleba przypisem są dorozwijanej wieku teorii napoczątku chaosu: XX pomi- światowej, upowszechnienie komputera, internetu. wynalezienie Rozważania Jeśli ponadnarodowej, rozważania dorzeczywistości te odnieść to staje się myśleniaEcha sposobu podobnego ozjawiskach ekonomicznych znaleźć wzoru, symetrycznie porządkującegowzoru, symetrycznie całedoświadczenie. Jednym z najgłębszych pragnień ludzkich jednolitego jestodnalezienie nienia zporządkiem spontanicznym. Wo- rzewidywalności oraz poszukiwanierzewidywalności coraz budować prognozy danych napodstawie wać najbardziej korzystnych uwarunko- iedricha von Hayeka była opo- wszakta interakcje ekonomiczne uczynićmoż- I. Berlin, I. Berlin, Cztery eseje owolnościCztery u progu XXIwieku funkcjonowanie UMCS, Lublin Zięba, 1999;R. Biznesu, Kraków 1996. budowania przewagi konkurencyjnej. Pod wieku koniec dokonał XX sięgigan- biorstwa efektywność działania osiągają zwykorzystaniem podobnych narzędzi nie iHongkongu działają według podobnych mechanizmów, przedsię- globalne kluczowych zpunktu widzeniainteresu publicznego, dziedzin.Giełdy wLondy- efektów wobszarze ekonomii, organizacji życia społecznego, rozwoju pewnych, dopodobnym wzrostem procedur oddziaływania zapewniających osiągnięcie za tymniepostępuje integracja wyraźna wartości. Mamy doczynieniazniepraw- stwa) posiadają narzędzia ikompetencje do nym sięstrefa, –poszerza wktórej ludzie iich organizacje (grupy interesu, pań- wydaje się, żerozszerza sięzakres centrum rozumianego wujęciu pragmatycz- nej, zintegrowanej struktury, chaotyczny ikonfl ludziom realizować cele. Peryferie charakteryzuje natomiast brak tej wewnętrz- centrum instytucje, ideeiwartości tworzą zintegrowaną przestrzeń, pozwalającą 2000; D. Kondrakiewicz, rolą centrum jestwprowadzanie reguły spajającej porządkowanie świata globalnychod centrów sięzmniejsza sukcesywnie nym państwa rozwijające sięprzynależą do zdominowane przez są centrum. Ichociaż wukładziepolitycznym igeografi w ramach rozpoznanego ładu międzynarodowego. cechą polityki napoziomie globalnym pozostaje dążeniedoharmonizacji działań narodowej, role iaspiracje głównych aktorów Wydaje społeczności. sięjednak,że centra ulegają wpływu przekształcenio wukładzie. podmioty Wmiarę napozostałe pozwalają jakglobalne oddziaływać gólnych aktorów determinują naśrodowisko ich wpływ międzynarodowe, azatem w wielu obszarach możliwe działanie. jestzgodne Rozmieszczenie irola poszcze- interesówności oraz braku władzyzwierzchniej napoziomie międzynarodowym Próbuje sięidentyfi I.M. Wallerstein, European World -Economy in the Sixteenth Century [w:] [w:] i harmonii ozłożonym wrzeczywistości idynamicznym charakterze wem dążeniadoustanowienia przewidywa pująca instytucjonalizacja stosunków 1984, s.37–46. Jeśli spojrzymy narozłożenie globalnych stref wpływów przez pryzmat, taki 59 58 57 W teorii systemu światowego Emanuela Wallersteina iperyferie półperyferie Th J. Kukułka, R.M. Weaver, I. Wallerstein, ePolitics of the World Economy , Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004; Th Teoria międzynarodowych stosunków , red. Kuźniar, R. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005. e Th Idee mają konsekwencje Th kować iopisać mechanizmy powodujące, żepomimo rozbież- ree Instances of Hegemony in theHi e Modern World -System: Capitalist Agriculture and the Origins of the Systemy równowagi sił wstosunkach międzynarodowych Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego. Koncepcje, struktury, , red. I.Wallerstein, Cambridge University Press, Cambridge , przeł. B. Bubula, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły m, zmieniasięukładsiłnaarenie między- międzynarodowych również jestprzeja- , Academic Press, New York 1974;R.J. Watts, realizowania swoich celów, alewślad lnego systemu –poszukuje sięładu tych właśniekategorii, ich zależność , Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa iktogenny układ. 57 story of theCapita of story . Według Richarda M.Weavera Porządek międzynarodowy list Worllist 59 , Wydawnictwo . Wramach d-Econ 58 . Postę- cz- omy

55 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 56 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... Handler Chayes zentujący zręby ogólnej autorstwa teorii spójności Abrama Chayesa oraz Antonii Martinus Nijhoff MIT Press, Cambridge, MA1994,s.30. York 2002. s. 175–205. lub ich ustanowienie wsferach nadzoru pozostających bez Na tymetapie jejrozwoju główne nakierowane wysiłki naujednolicenie są reguł środowiskastii degradacji naturalnego, rządzania kompleksowymi kwe- od –począwszy zagadnieniami współczesności nak integracja wartości, wzorców kulturowych, norm społecznych. i technologii. Wśladzaujednoliceniem reguł prakseologicznych jed- niepodąża między innymi przez skuteczną adaptację zachodnich procedur organizacyjnych myślenia oorganizacji. Potężne swoją wschodzące gospodarki budowały pozycję celów iwdrażania które decyzji, odzwierciedlały specyfi zachodnich managerówtatem fascynacji itechnokratów metodami realizacji tyczny Północna/Europa transfer wiedzynaliniiAzja–Ameryka rezul- będący spójność –dostosowaniespójność zachowań aktorów dowymogów konkretnej regulacji pożądanego stanu rzeczy. Istotą zbiorowego działania zorientowanego naceljest wielu aktorów (formalnych inieformalnych), podejmowanych dlazaistnienia działania.sza spójność Przeciwwagą chaosu staje sięharmonizacja aktywności nawiązywaniana podstawie relacji ibudowania idebaty. płaszczyznwspółpracy ze środków nacisku, mechanizmów narzucania woli lub wizjiinnym członkom rzenie usprawnień, rozpoznawanie potrzeb, dalekowzroczność, zdejmując akcent międzynarodowej.grunt społeczności przenoszą prawidłowościcy skuteczne winnych obszarach życia na społecznego państw,cyzji którym podporządkowanie sięregułom przynosi korzyść. Anality- ale wpływów innych członków społecznoś koncepcji zależećmazatem sankcji prawnej, nieod twardych środków nacisku, ków. Spójność, dostosowanie zachowań różnych aktorów doprzyjętej naforum innych zarządzania zdolności od niesubordynacją, sytuacją, uczestni- kryzysem kowania się państw określonym regułom przyjętym naarenie międzynarodowej rów podporządkowujących sięregulacjom uniknięcia sankcji bądźteż zbieżność kr Motywacją poszczególnych aktorów stojącą zadostosowaniem może być próba 63 62 61 60 W 1993roku wpiśmie „International Organization” ukazałsięartykuł pre- Na tworzy świadomości wyraźnie wspólnej tle sięjednaknowa przestrzeń za- Współzależność –podstawoweWspółzależność uwarunkowanie wieku globalnego –wymu- Managerializm koncentruje sięna poszukiwaniu dróg przez współpracy two- Zob. np.: M.K.Bulterman, M.Kuijer, R.B. Mitchell, R.D. Kaplan, A.Chayes, A.H.Chayes, , Hague 1996, s.172;A.Chayes, A.H.Chayes, 63 Warrior Politics: Why Leadership Demands aPagan Ethos Intentional OilPollution at Environmental Sea: Policy and Treaty Compliance . Jej cechą charakterystyczną było uzależnieniewoli podporząd- On Compliance On Compliance with Judgments of International of Judgments Courts with Compliance , „International Organization” 1993,Spring, 47(2), ótko- lub długofalowych interesów akto- na sprawiedliwym handlu skończywszy. ci międzynarodowej iracjonalnych de- 62 . Th eNew Sovereignty… kę azjatyckiego sposobu 60 . Dokonuje siętego , Random House, New New House, Random , , s.417. 61 . , , Th czynników konfi narodowych, pojawienia sięokoliczności zewnętrznych, które przekształcają rolichodzi wpercepcji iaspiracji poszczególnych aktorów stosunków między- jest rezultatem różnych czynników grup interesów, –wpływu ewolucji, która za- efektywnej –wywołania zmiany.tu rzeczywistości nych stron dopodejmowania działań na nabaziewspólnego interesu,wyłącznie zainteresowa- zaktórym idziemotywacja nych, ideologicznych, światopoglądowych. Po związany jestjednakzkoniecznością ne sukcesu.teria Wobszarze problematyk formy porozumienia, budowania relacji, kształtowania procesu to główne kry- międzynarodowej.społeczności dowypracowania Efektywność, zdolność plat- International Relations and Domestic Aff nytimes.com/2012/07/20/opinion/brooks-where-obama-shines.html (12.03.2014). tycznych imilitarnych narzędzi tej ochrony, naprzykład humanitarnej. interwencji przykład debata dotycząca standardów ochrony praw człowieka iwdrażania poli- czynowo-skutkowych. Na poziomie ponadnarodowym ten konfl zderzenie wizji, systemów fi inorm,wartości które określają izakres kierunek działania. tu Nieustannie trwa poszukują najlepszej formuły przekształcania menadżerowie,Decydenci, szefowie państw naczeleorganizacji stojący isojuszy konfi kluczowych problemów globalnych pojawiła sięzasprawą uwarunkowań nowej szanie skuteczności, alepowoduje ró zdarzyła sięnigdy wprzeszłości. To zróżnicowanie szansę niesiezsobą nazwięk- różnorodność formuł zarządzania procesami między-iponadnarodowymi nie strzeni międzynarodowej prowadzą doko eRegulation of Social Meaning Skala izakres nowych oddziaływania 66 65 64 noznaczny sposób gorzałych przeciwników, Więcej jestokoliczności, wktórych narody uwikłane wniejed- są mogą pogorszyć stan rzeczy. istniejący Je kiwaniu tych, którzy mogliby zaradzić ich problemom, aleteż usiłując dostrzectych, którzy To jestbardziej wieklęków niżotwartego konfl Tymczasem tworzenie norm naarenie międzynarodowej iich internalizacja dzynarodowych ilustruje transformacyjnego wartość typu przywództwa Wydaje żebardziej niżkiedykolwiek siętakże, wcześniej wyraziście rozwój stosunków mię- F.V. Kratochwil, F.V. Kratochwil, J.M. Burns, D. Brooks, sił,czywreszcie zróżnicowanych,gurację wpływ trudnych douchwycenia guracji sił.Jakguracji utrzymuje Daniel Brooks: soft power Where Obama Shines Leadership Rules, Norms, and Deckions on the Conditions of Practical and Legal Reasoning in 65 . 64 . , Harper &Row, New York 1978. , „University of 1995,62(3),s.968–973. Chicago Law Review” lozofi airs cznych, związków postrzegania sposobów przy- , „Th , Cambridge University Press, Cambridge 1989;L.Lessig, eNew York Times”, 20.07.2012,s.A19,http://www. wnież zagrożenia, spora część ponieważ st mniejzaprzysiężonych stronnictw imniejza- i międzynarodowej rozumiany tak sukces rzecz przekształcenia pewnego fragmen- rzeczprzekształcenia pewnego gocjowania wielu kwestii pragmatycz- sposobów realizowaniasposobów celów wprze- nkluzji, żedostrzegalnawspółcześnie iktu. rozglądają Liderzy sięwokół wposzu- żądany rezultat maszansę zaistnieć rzeczywistości, równieżrzeczywistości, wobszarze 66 ikt na wyraża . 57 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 58 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... na arenie międzynarodowej, jest: żenajwiększym konfipodnosi, współczesnej wyzwaniem World Order Globalization Process: AContribution to Regional Stability and Global Security nie zyskała wartość bezprecedensową.nie zyskaławartość Wpaństwach demokratycznych iwysoko nych państw narodowych. Ta przynależność zawsze była alewspółcześ- wartością, ci, którzysię wyłącznie przynależą zdefi doterytorialnie możliwe wkontekście wyłącznie siłypaństw. cieszą Zdobyczami współczesności handlu,liberalizacją bezprecedensowy ne przez iaktorów jednostki pozapaństwowych wzwiązku zotwarciem granic, międzynarodowego stworzoną nagrun jedne zwielu przykładów godzących wpaństwowo-centryczną wizjęporządku lizowania koncepcji multilateralizmu, chociażby nakontynencie azjatyckim, to Jednocześnie intensywność integracji europejskiej, coraz szerszyrea- wymiar reguły nastrażyich przestrzegania. istać ma możliwość wykreowania mechanizmów pozwalających implementować nowe państwoi współcześnie jestwyłącznym aktorem, który dysponuje narzędziami, jak samo nagląca tak stała przez inneformuły potrzeba ustanawiania wglobalnym regułświeciepozo- gry układzieglobalnym –wbrewwym głosom ojego zmierzchu, zastąpieniu kryzysie, o różnym statusie. Układ ten uwydatnia znaczeniepaństwa narodowego wno- nieustająco procesie negocjowaniasię wtrwającym stanowisk międzyaktorami dzynarodowej nakładana jestsiatka regu swojeuzgodnić interesy. poziomie globalnym, iczyjestona jakrozumieć globalną wstanie społeczność Pozostaje niejasne, naczymmiałaby sięopierać legitymacja struktur władzyna 68 67 dokładnie dlatego, ani ani żeniesą terytorialne, wyłączne dowe fi które uznaje sięzazdolne doosłabienia państwa wzglobalizowanym świecie–wielonaro- zobowiązania, które dlanich są wiążące, zatem przestrzegane. zpodmiotów, będą Żaden torium populacji, ijeśliposiadają legi związane zterytorium, mogąarbitralnie występować wimieniu zamieszkującej to tery- dowy, narodowy, lokalny, regionalny oraz quasi-prywatny. Państwa, właśniedlatego, żesą Państwa stanowią główne sprzęgające podmioty różne poziomy rządzenia –ponadnaro- kiedy stare relacje władzy ulegają erozji na arenie międzynarodowej (…)wczasach, działania globalnej wimieniu społeczności (…) ustanowienie legitymowanej władzy, która dałaby możliwość uzgodnionego podjęcia mechanizmyAnalizujący sprawowania władzyJohn Ikenberry idystrybucji Niewątpliwie jednakwcoraz większymzakresie naprzestrzeń mię- aktywności J.G. Ikenberry, P.Hirst, rmy, sieci, NGO, wirtualne –niemogązagwarantować społeczności tych rzeczy; , Princeton University Press, Princeton–Oxford 2011,s.5–6. Globalization and the Nation State Liberal Leviathan: Th w świecieprzedglobalnym. jakprzed Itak wiekami, tak eOrigins, Crisis and Transformation of the American tymację, mogąrównieżtymację, zaciągaćmiędzynarodowe 67 . mi możliwościami komunikacyjnymi są cie realizmu. Ajednakkorzyści osiąga- lacyjna, którejlacyjna, kolejne ogniwa wyłaniają , SEF-Symposium 68 . niowanego świata wydol- siłdecyzyjnychguracji Nation-Building in the the in Nation-Building , 2002. Aff dzania inicjowanych całością przez siebie procesów. z coraz większąintensywnością, zreguły nie dysponując narzędziami dozarzą- aktorów pozapaństwowych, których możliwości znaczącowzrosły, więcoperują micznej mozaiki globalnego układu sił.Istotą elementów zmiennych działania są – ekonomii, prawie czysferze proceduralnej. To jeden zestałych elementów dyna- stępujące integracyjne, tendencje szczególnie wobszarach generujących korzyści których natura zeświata granic. wyrosła Na bez tę prawidłowość nakładają siępo- rządów administracyjne państwgdzie decyzje nie obowiązywałyby narodowych. Jego bohater niemógłudaćsiędożadnej„strefy”, „przestrzeni” pozapaństwowej, rozumianej dosłownie jako terminal lo wsferze przejścia, transferu jurysdykcji, wieszona –tu wyraźnej jestwsferze bez konfl innych państw wsprawie azylu. Epizod ten oddaje charakter sytuacji, wktórej dził miesiącwstrefi mu oskarżając paszport, oujawnienie państwowej tajemnicy iszpiegostwo –spę- som fi uznałozaniepożądanych zespołeczności, wykluczyło lub zagrażających intere- możliwość cieszeniasięautonomią, decydowania owłasnym losie. rozwiniętych oznacza ona korzystanie zpraw obywatelskich, ochronę własności, Hegemony, wpływów istatusu wramach formalnych inieforma państw oGleichberechtigung –równouprawnienie terytorium, regionalnych –wpodziale stref zjawiskiem nowym wstosunkach nie są procesy międzynarodowych naglobalne decyzyjne wpływu dowego. Jednocześnie jednakpostulaty wzrastających potęg dotyczące większego dział przez dekady stanowił jedenzparad drugoplanowychodgrywanie ról państwa rozwijające się. Ten dychotomiczny po- świata na zamożny, napodziale oparta imperialny ibiedne, skazane Zachód na zbiorowychsię częścią tożsamości. Modelowym tego przykładem jestnarracja zawiera wsobie negocjowanie konfl wa próba stanowisk uzgodnienia wkwestii problemów globalnych nieuchronnie konflrię zywaniu problemów globalnych ugruntowanych sięwtle rozgrywają przez histo- Starania osynchronizację działań iwypracowanie spójnego stanowiska wrozwią- 2.2. Wielka rozbieżnośćczy airs” 2006,no. 1(82),s.2. 69 Paradoksalnie to właśniegranice państwowe pozwalają zarządzać procesami, Wagę tych przywilejów dobrze obrazują historie obywateli, których państwo „(…) głównym historii świata motywem XX-wiecznej była walkarewizjonistycznych ikt obywatel–państwo przybiera kontekst międzynarodowy, za- ajednostka lozofi iktów, różnic światopoglądowych iścierających sięinteresów. Każdorazo-

Liberalism and Global What Order: Space for Would-Be Great Powers? i państwa. Edward Snowden –kiedy Stany Zjednoczone anulowały 69 e tranzytowej moskiewskiego . Wkontekście uwarunkowań wieku nabiera globalnego the riseofrest iktów, których interpretacje isymbole stały tniczy, uwięzienia. sięmiejscem który stał lnych instytucji międzynarodowych”. A.Hurrell, ygmatów systemu iładu międzynaro- lotniska, czekając nadecyzję ? „International 59 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 60 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... Press, New York 2001. ne są dogronane są najsłabiej rozwiniętych, sięwprzedziale 1–1,1 do1,1–1,3 mieściła od mi, które sięnajwyżej stały rozwiniętymi, później atymi, które zalicza- współcześnie czeństw, powiększały natomias centrów –zmniejszały sięrozbieżności wramach jego globu społe- peryferii od go. Wówczas to rozpoczął sięproces oddalania sięekonomicznych ipolitycznych frastruktura organizacyjnapoczątek ekonomii wyznaczały wzrostu gospodarcze- procesy usprawniania oparte nanowych technikach irozwijana równolegle in- szansą rozwoju gospodarczego. Natężenie wdrażanych rozwiązań, systematyczne wiedzy iprzyspieszenia technologicznego, rewolucja siębezprecedensową stała ny, prawny istopień rozwoju gospodarczego pozwolił skorzystać zakumulowanej sową, sięrewolucja stała przemysłowa. Dlapaństw, których system instytucjonal- która pozwoliła osiągnąćbardziej zrównoważoną dóbr naskalęma- dystrybucję nych reprezentanci iniemal wyłącznie tych elit zniego korzyści. czerpali Cezurą, technologii, kultury, nauki dokonywał sięwramach wąskich grup elit społecz- zbieracko-łowieckiej. czasówciwie cywilizacji niezmieniłsięod Postęp, rozwój czące nierówności dochodowe występowały wramach państw, aniemiędzynimi. na okres rewolucji po przemysłowej. tego Do momentu whistorii wszelkiezna- balnej skalirozwojowej się. utrwalają Początek „wielkiej rozbieżności” datuje się w historii, arozbieżności sytuujące państwa iregiony wokreślonym glo- miejscu życia, dochodów, życiowych perspektyw wydaje siędziświększaniżkiedykolwiek nowania rozwoju jestbenefi nomicznej, dowdrażania zdolności innowacji ikomfortu długofalowego pla- PółnocBogata dziękidostępowi domiędzynarodowego systemu wymiany eko- problemów kształtujących współczesny układsiłnaarenie międzynarodowej. konania wieku globalnego niezdołałypokonać, jestjednym zfundamentalnych Paris 2008. największe. Zob.: wśród krajów rozwiniętych. wysoko Dziśjestjuż przykładem państwa, wktórym te nierówności są w 1979roku Wielka była Brytania jednym zpaństw onajmniejszych rozbieżnościach dochodowych, państwami, istotnie alejednocześnie rośnie rozpiętość dochodów wramach społeczeństw. Jeszcze Th relatywne umacnianie siętych państw wnowym ładzieglobalnym się ładmiędzynarodowy opiera sięnawzroście znaczenia„nowych potęg”, awięc bieg spraw świata, staje sięcoraz dlaZachodu.Kształtujący większymwyzwaniem rest the of the rise się „konkurencyjnych” świata wobec zachodniego potęg, które określa mianem on nowego Fareed wymiaru. prezentuje Zakaria rosnące znaczeniewyłaniania eRise of ‘Th 71 70 Jeszcze wpołowie XVIII stulecia różnica dochodu narodowego pomiędzy kraja- Co więcej, poziomCo posiadanych dóbr statystycznego mieszkańca globu właś- Problem „wielkiej rozbieżności” –dysproporcji rozwojowych, których do- Współcześnie te tendencje zachodzą równolegle, zachodzą te tendencje Współcześnie tj. wciąż zwiększasiędysproporcja pomiędzy F. Zakaria, eRest’: Challenges to the West from Late-Industrializing Economies Th Growing Unequal? Income Distribution and Poverty in OECD Countries ePost-American World . „Reszta świata”,. „Reszta dotychczas wyłączona zistotnego na wpływ cjentem przemian globalnych. Rozpiętość poziomu t te międzyspołeczeństwami , Norton, New York 2008.Zob. również: A.H.Amsden, 71 . , Oxford University 70 . , OECD, z etapu agrarnego dofazyindustrializacji Po przekroczeniu tego progu nierówności zaczynają sięniwelować. siędouzyskania poziomumaleć, kiedy dociera pewnego dochodu namieszkańca. znamienne społeczne, dlawczesnejności fazy capita dach wyższych, adysproporcję międzyzróżnicowaniem dochodów adochodem nierówności przy namieszkańca niskich dochodach jestwiększaniżprzy docho- społecznych, zwanej Kuznetsa. krzywej tak Teoria Simona Kuznetsa głosi, żeskala towej spowodowały zmianę ikonicznego kształtu oznaczającego stan nierówności międzyinnymisą jako „wielkie U”. odwrócenie litery Przemiany wekonomii świa- wieku przekształcenia,dziesięcioleciach zasadnicze które XX wliteraturze określane państwem świata, Stanami 20 : 1 wynosiła Zjednoczonymi, aAfryką 1.Pod4 : wieku, koniec w1998roku, XX samapomiędzy wartość najbogatszym ta najbogatszegokiej Brytanii, wówczas państwa świata, do regionu wynosił Afryki Warszawa 2006,s.45. 1992 UAM Poznań 2009,s.38–39;F. Bourguignon, C.Morrisson, zob. Naspołeczeństwa. temat metodologii bada w ramach grup oraz wjakimzakresie dana odpowiada grupa zanierówności wramach ogółu otrzymujemy informacje natemat tego, nierówności jakaczęść tworzy sięmiędzygrupami, ajaka nierówności powstałych wramach poszczególnych grup imiędzygrupami. Przy jego zastosowaniu charakteryzuje tzw. dekomponowalność, addytywna tj. możliwości dodawania składowych części 1.Indeksczłonka, wynosi Th współczynnika wartość zero; grupymają jeślicałydochód wynosi sam dochód, współczynnik trafi taki Lorenza). Ujmuje on rozpiętości międzydochodami wjednąmiarę. Jeśliczłonkowie wszyscy grupy PKB włoskiego statystyka, Corrado Giniego,włoskiego statystyka, Corrado nazywa of Inequality zostałych państwach świata, coodbiło sięnaglobalnym obrazie sytuacji w ciąguostatnich kilku niżśrednie dekadwyższe tempo wzrostu dochodów wpo- łeczeństw Indii iChin.Tempo wzrostu dochodów wpaństwach azjatyckich było rzeczy jestfakt wspinania drabinie siępo rozwojowej populacyjnych wysoko spo- on poziomie nastałym lub nawet sięobniża. Podstawową przyczyną stanu takiego nierównościmierzyć współczynnik kształtuje wskaliglobalnej, to współcześnie się 0,5 w1980roku 0,06w1820rokuod do0,25w1870roku, przyjmując 0,48 w wartość 1950roku czy mierzonew dochodach według metodologii indeksuTh Uzasadnienie gospodarek to przechodzących odzwierciedlała rzeczywistość W procesie kształtowania sięglobalnych nierówności dokonały sięwostatnich 75 74 73 72 Spór ospołeczne znaczenie społecznych nierówności , „American Economic 2001,no., „American Review” 92,s.727–744. P. Bairoch, J. Sachs, Najbardziej rozpowszechnioną miarą nierówno

72 Inequality beyond Globalization. Economic Changes, Social Transformations, and the Dynamics . Rewolucja przemysłowa zaśerę wyznaczyła wielkiejrozbieżności. Różnice ilustruje przyjmujący wykres odwróconej kształt Wysokie litery U. nierów- , red. Ch.Suter, LITVerlag, Wien 2010. oicz nędzą. Zadanie dlanaszego pokolenia Koniec z Economics and World and Economics History 73 . W 1820 roku stosunek narodowego dochodu . W 1820 nia nierówności społecznych ispecyfi , University of Chicago Press, Hemel Hempstead 1993. eilawodróżnieniu Giniego współczynnika od , aleprzestało być właściwe wówczas, ny również współczy industrializacji gospodarki, zaczynają ści jest współczynnik Giniego nazwiska jestwspółczynnik (od ści , red. K.Podemski, Wydawnictwo Naukowe Inequality among World Citizens: 1820– , Wydawnictwo Naukowe PWN, eila stopniowo wzrastały: eilastopniowo wzrastały: nnikiem koncentracji per capita per ki indeksuTh a dojednego jej 74 . Jeśli jednak 75 . Wiel- eila per per 61 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 62 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... nowego otwarcia wekonomii światowej zyski tympaństwom, które przygotowane były doczerpania korzyści zespecyfi miczna iumiędzynarodowienie procesów gospodarczych przyniosły wymierne –lib sięcioleciach swoje poszerzyły wpływy Slim, którego stan posiadania to około 69mldUSD ny –95,aIndie –48.Najbogatszym człowiekiem świata jestMeksykanin Carlos magazyn„Forbes”dencją: donosi, że USAmają 421miliarderów, Rosja–96,Chi- chodu narodowego. Kanadzie,Brytanii, Chinach –skupia wswoim ręku coraz do- większyodsetek wiedliwości. Jeden procent najbogatszych wcoraz liczniejszych krajach –Wielkiej interpretacjilitycznej nasposób reguł spra- iczynnikiemwpływającym globalnej gospodarki” amerykańskiej cji kategoria ludzi hiperbogatych –ostatecznych transforma- zwycięzców niezwykłej największejkształcenia gospodarki świata. dobyć sięzeswego Ten położenia. trend najbardziej obrazują wyraziście prze- stają abiednym –bogaci sięsuperbogaci, struktura społeczna coraz wy- trudniej jowanych społeczeństw, wktórych rośnie rozpiętość się dochodów iusztywnia rozkładaw globalnym rynku sięnierównomiernie nawet wramach uprzywile- brobytu iwolności ekonomicznej. Możliwość zysków czerpania zuczestnictwa liczby rynków, których zyskikoncentrują się w rękach grupy niewielkiej liderów wój technologiczny iinstytucjonalny skutkuje pojawieniem sięcoraz większej bierze wszystko”klucza „zwycięzca ( dochodów skłania analityków dystrybucji się globalnej dointerpretacji według Princeton University Press, Princeton, NJ2008,s.13. Richer and Turned Its Back on the Middle Class no. 1(3), s.353–376;P. Pierson, J. Hacker, Inequality: Does the Cause Matter for the Cure? Almost Always doBetter (12.07.2014). Precipitous Rise of Top Incomes in the United States rolniczym niż wjego ramach ośmiu od lubpierwszy lat dziesięciu tysięcy więcejludzi pracuje sektorem poza gdy gospodarczą zdominowały scenę reguły ekonomii opartej nawiedzy. Po raz Wątpliwości niebudzi fakt, żenajbogatsze gospodarki świata wostatnich dzie- Znaczące poszerzenie sięgrona poszerzenie Znaczące wydaje superbogaczy sięten- sięutrwalającą Koncentracja zasobów wrękach najbogatszych staje sięmotywem debaty po- „New York Times” zauważa, że„w ciągutrzech ostatnich dekadpojawiła się nie Okazało sięjednak,żeglobalizacja 80 79 78 77 76

Cyt. za:L.M.Bartels, Na ten temat zob. np.: Wilkinson, R. K.Pickett, J. Hacker, P. Pierson, For Richer for Poorer Ibidem , s.186. , Penguin, London 2009;A.V. Deardorff , „Th Winner-Take-All Politics: Public Policy, Political Organization, and the Unequal Th Democracy: eEconomist”, 13.10.2012,http://www.economist.com/node/21564414 76 78 . . Winner-Takes-All Politics: How Washington Made the Rich the winner takes it all , Simon and Schuster, New York 2010. 77 , „Journal of International Economic Law” 1998, , „Politics 2010,no. &Society” 38(2),s.152–204. . stworzyła powszechnej przestrzeni do- e Political Economy of the New Gilded Age eralizacja rynków,eralizacja integracja ekono- Th eSpirit Level: Why More Equal Societies 79 , . Taki format kształtowania Technology, Trade, and Increasing ). Dostrzeżono, żeroz- ki 80 . , no. 34,26.08.2000,s.3245–3252. Should Poverty Measures beAnchored to the National Accounts? Brookings Trade Forum 2004,Brookings Institution, Washington D.C., 2004,s.1–23;M.Ravallion, edu/~sr793/povpop.pdf. (26.06.2014); M.Ravallion, Distribution, and Trend of Global Income Poverty University Press, Princeton 2005,s.8–12.Zob. również: T.W. Pogge, S.Reddy, trzy ujęcia nierówności: globalnej International and GlobalInequality” systematyzuje to zagadnienie, wyróżniając Milanović, ekonomista Banku Światowego, „World nakartach Apart. Measuring kategorienąć po analityczne, którymi posługuje sięekonomia rozwojowa. Branko znaczeniapogłębiającychdociec sięnierówności globalnych, warto jednaksięg- kwestie nierówności przez pryzmat ewentualnych spogląda rozwiązań. Próbując W rezultacie kontynent jestdziśbiedniejszy wieku. niżwlatach afrykański 70.XX łyby przybliżyć zapóźnione regiony dopunktów węzłowych ekonomii światowej. narzędzi, woli politycznej imechanizmów społeczno-gospodarczych, które mog- umożliwiłaby budowanie ekonomicznych dobrobytu. podstaw Brakuje również kowania niwelują szanse nazbudowanie instytucjonalnej tkanki iprawnej, która zasobów, utrzymujące swoją dominację polityczną siły. zapomocą Takie uwarun- zowanej, podporządkowane obszary grupom nastawionym naeksploatowanie przejrzystości procesów politycznych, uczyniłacentra przestępczości zorgani- czasu iprzestrzeni, zwielu państw słabych, nieudolnie administrowanych, bez Rewolucjapauperyzacji. komunikacyjna, stopnia znoszącadopewnego bariery turalną biedą procesy ozn globalne ich uwarunkowań. społeczeństw Dlapaństw na niecoraz więcejzłożonych iczęściowo niezależnych tamtejszych od władzoraz sko rozwiniętym –coraz wypracować trudniej konstruktywne zmiany; składasię 81 3) Nierówność dochodów indywidualnych –przedmiotem porównania tu są 2) Międzynarodowa nierówność ważona ekonomiczne –mierniki uzupełnio- 1) Międzynarodowa nierówność –porównanie sytuacji wposzczególnych obraz debacie politycznej, powyżej Zarysowany sytuacji jestwłaściwy która na Na przeciwległym krańcu globalnego systemu gospodarczego –wświecieni- B. Milanovic, B. w każdym państwie gospodarstw domowych nabadaniach oparta ich dochodów prowadzonych ich przynaleniezależnie od wskaźniki indywidualnych dochodów jednostek (gospodarstw domowych) różnic występujących wdochodach wewnątrz populacji; wielkości populacji państwa, owagęne są wpostaci nieobrazuje sięjednak nienia ich specyfi dowy nierówności wymiar –porównana jestsytuacja państw uwzględ- bez wielkości populacji. Powstały ranking wten obrazuje sposób międzynaro- państwach, szacowanej PKB napodstawie Worlds Apart: Global and International Inequality 1950–2000 ki (przede wielkości populacji); wszystkim 81 . żności państwowych.żności Porównywana jestsytuacja aczały najczęściej zwiększone ryzyko dalszej aczały najczęściej zwiększone ryzyko , Columbia University 2002, http://www.columbia. i całych regionów dotkniętych struk- Competing Concepts in Inequality Debate Inequality in Concepts Competing per capita per , „Economic and Political Weekly”, , bez uwzględnienia , bez Unknown: Th , Princeton e Extent, , 63 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 64 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... 2002. najbiedniejszych inajbogatszych nierówności,globalnej reprezentowane jejwartości ponieważ przez są ludzi grupę dzania ramach nierównoś zagadnienieglobalnej by stworzyć izaaplikować. Brak rządu światowego, politycznej platformy, wktórej niemapodmiotu,ponieważ który spójny program zwalczania nierówności mógł- celem jestdokonanie zmiany. globalnym Wwymiarze brakuje możliwości, takiej stosowane prawne narzędzia mogązostać administracyjne, ipolityczne, których zagadnienie polityczne –jestono ograniczone doobszaru, wobrębie którego za- go Kwestia on wynika. nierówności lokalnym wwymiarze jestjako podnoszona nie tego faktu sprowadza siędouznania procesu wartości analitycznego, zktóre- dorównuje rozmiarom badanego zagadnienia. procesówzachodzących itrzebapowiedzieć, żerozpiętość interpretacji badaczy wieku globalnego. Trwają debaty nadtym,jakiejestjejznaczeniewkontekście tego Od cje. momentu nierówność charakterystycznych sięjednym stała zrysów dynamicznych procesów obrazujących ekonomiczne tendencje iich konsekwen- go Związku czycałych Radzieckiego regionów Statystyki tworzyły Afryki. mapę wcześniej –natemat sytuacji ekonomicznej mieszkańców Chin,republik byłe- zarządzania globalnego tympojawiły zagadnień,apoza siędane –nieujawniane kategorieglobalne myślenia weszły doagendy nastałe analizowanych naforach jako element debaty wpolityce międzynarodowej koniec pod wieku. Wówczas systemu ekonomicznego koncepcja nierówności przez pojawiła caływiekXX, się (12.07.2014). Building Capabilities”, 26.09.2002,http://www.imf.org/external/np/speeches/2002/092602a.htm Conference „National Anticipating for Security 21stCentury: the Challenges, Opportunities, Seizing on Household Surveys in Latin America w kategoriach sprawiedliwej zasobów dystrybucji re ekonomiczne aspekty formowania drabiny sięglobalnej dochodów analizuje skali globalnych nierówności. Jest to zagadnienieocharakterze etycznym, któ- usytuowanekrańcu spektrum stanowiska są badaczy, którzy znaczenie podnoszą Dynamics WorkingDynamics Paper no. Series 38,Washington, 2005. DC i postrzegania sytuacji badanych wodniesieniu dotej hierarchii materialnego,aspekty położenia które znaczeniehierarchii podnoszą społecznej życiowej innych ludzi, czemu zresztą przeczą badania analizujące psychologiczne stek niejestistotne, życiowa jakich pozycja sytuuje sięwodniesieniu dopozycji Może to niemiećznaczeniarównież dlapo 85 84 83 82 Są głosymówiące otym,żenawet jeślinierówność naświecierośnie, to uzna- „wielkaChociaż rozbieżność” była wkonceptualizacjach obecna światowego A.O. Krueger, J. Bhagwati, Zob. np.: P. Singer, One C.Graham, A.Felton, 82 . In Defense of Globalization Supporting Globalization Supporting Does Inequality Matter to Individual Welfare? An Exploration Based World: Th eEthics of Globalization 83 , Brookings Institution, Center on Economic and Social . Takie stanowisko sugerowałoby, żedlajedno- , Oxford University Press, Oxford 2004. , Remarks at 2002Eisenhower the National Security ci mogłoby przedmiotem sięstać zarzą- dmiotów, które reprezentują skalę 85 . Kwestia nierówności docho- , Yale University Press, New Haven 84 . Na drugim się raczejzaopresyjny, stwarzający ograniczenia, anieszanse. samegonie zaśdowzmocnienia systemu. lub regionu –dościślejszegowpięcia ich wmiędzynarodowy system gospodarczy, kierowanych nazmianę. grupy, pozycji sięjednakdowzmocnienia Dąży narodu czucia niesprawiedliwości istanowić impuls działań dopodjęcia politycznych na- w mediach standardu. Percepcja mo ta drabiny rozwojowej, świadomością odbiegania wywołanej promowanego od reprezenwpłynęła nawzrost aspiracyjności obrazuwszechnienia pewnego świata opartego bogaci–biedni, naliniipodziału homogenicznych przekazów kulturowych, przyczyniła siędorozpo- zpewnością dziękiusprawnieniuGlobalizacja, procesów komunikacji iszerokiej dystrybucji czenia polityczne iokreślają stanowiska wpolityce obecne międzynarodowej. wania władzy. nym położeniu, które sprawo- wsposobie przyczyn będą swojego losuupatrywać zmiany politycznej, powodować aktywnoś kształtujące nastroje społeczne. dów, dostępu dodóbr, różnice wperspektywachżyciowych to istotne czynniki January–March, s.149. uwagę ról na odwrócenie wgeoekonomii wieku: XXI siebiestają Prezes od odległe. amerykań raz bardziej sprzęgając swoje zsobą interesy, chociaż fi przenikają sięnapoziomiei peryferie realizowania interesów gospodarczych, co- jakjeszczesto iresztą lat świata oczywiste jużZachodem niesą temu. tak Centra regionach świata. jące domożliwości tych, którzy przyszli naświat wnajmniej uprzywilejowanych wości ludzi, którzy przynależą dopaństw bogatej Północy, zupełnie nieprzysta- są nia związeknierówności zdobrobytem jestniejednoznaczny. Wprawdzie możli- z debaty natemat skaliglobalnych nierówności. Zekonomicznego punku widze- I prawdopodobnie te reguły najważniejszym są się zagadnieniemwyłaniającym 86 jenapodstawowewymieniając towary, nieoddaje złożoności ładu współczesnego eko- XIX-wieczny wzorzec, zktórym zgodnie centra eksportowały produkcję przemysłową, globalnym. Jeśli to siędokona, trzeba będzie jakiejś formy globalnego ustroju wymagającej wdrożenia procesów decyzyjnych napoziomie łu oraz wpewnym zakresie wolny przepływ ludzi mogłydokonywać sięprzez dłuższyczasbez obrazić sobie, żeby prawdziwie wolna dóbr, wymiana technologii, informacji, kapita- transfery uniwersalnego, to istotnie nierówność globalna stanie sięważnym zagadnieniem.Trudno wy- Jeśli ktoś wierzy, żeproces powoli globalizacji doprowadzi dopowstania jakiejśformy ustroju W wymiarze globalnymW wymiarze nierówności dochodowe również rosz- wywołują narodowymW wymiarze nierówności mogąwzmagaćdążeniedo społeczne Nie jednaknie zwrócić uwagi na sposób B. Milanovic, Global Income Inequality: AReview że sięrównież przyczyniać dowzrostu po- skiego Banku Rezerwy Federalnejskiego zwraca Banku Rezerwy ustanowić reguły redystrybucji globalnej Jego wdebaciepublicznej wpływ uznaje fakt, że podziały i fakt, żepodziały ć grup znajdujących sięwniekorzyst- tantów grup pozostających nadole , „World Economics” 2006, no. 1(7), zycznie ikulturowo pozo- zależności pomiędzy zależności 86 . 65 Sterowanie procesami we współczesnym środowisku międzynarodowym 66 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... 2012–001, https://globaltrends2030.fi pdf (22.02.2015). pdf gospodarczy iumożliwia realizację strategii rozwojowych. go interesu nadrzędnego –równowagi, kwestii trudnych,negocjacji ścieraniu sięinteresów lokalnych narzeczglobalne- niami. Kształtowanie ładu ekonomicznego nowego stulecia opierać sięmusi na godnych osłonięcia się prze peryferii, dominującychw nimbezwzględnie liderów, niemamożliwości niewy- odcięcia się naświat, który jestzupełnie inny niżten rozpoznany wieku. Nie wXX ma izmianęspołeczne rozkładu siłpolitycznych, stanowią mozaiki część składającej january-2013.pdf (22.02.2015). january-2013.pdf LLP2013,http://Coopers www.pwc.com/en_GX/gx/world-2050/assets/pwc-world-in-2050-report- Shaping aNew Economic Order? Zjednoczone darka chińska zajmie czołowe wrankingu miejsce światowym, zastępując Stany rozpoczęła, aktóra polityki determinować światowej kształt będzie wprzyszłości. Analizy wskazują zmianę nazasadniczą wukładziesiłglobalnych, która już się nionych zresztą stopniem wbudowaniu ich partycypacji wzrostu gospodarczego. Wschodu domagająGospodarki sięwiększych wpływów politycznych, uzasad- już władzyekonomicznej doczynieniazfragmentacją ipolitycznej naświecie. coraz sprawniejferyjne budują swoją autonomię ekonomiczną ipolityczną. Mamy sięwtymobszarzeI chociaż wciąż znaczącadysproporcja rysuje sił,państwa pery- Model interakcji ulegapostępującym przekształceniom. naliniicentra–peryferie G7 napoziomie około państw połowy E7 roku sytuacja diametralnie sięzmieni. PKBliczony wkrajach według PPPbędzie E7 (Chiny, Indie, Brazylia, Rosja,Indo (USA, Japonia, Niemcy, Wielka Francja, Brytania, Włochy, Kanada) niżwkrajach siłynabywczejwedług parytetu (PPP)był wpaństwach ponad 40%wyższy G7 sadniczego przetasowania siłwgospodarce światowej. Oilew2009roku PKB rozwoju gospodarczego tego państwa, to symboliczne będzie potwierdzenie za- demografiwyzwania pochodzący z rynków wschodzących zrynków pochodzący Przekształcenia gospodarcze, które przemiany głębokie pociągają zasobą 89 88 87 Zjednoczone –zarządza defi fi w centrum globalnego systemu ekonomiczn (…)WXIXwieku wschodzących. Wielkana rynkach –państwo Brytania usytuowane nomicznego, wktórym udziałglobalnych rosnący siłprodukcyjnych ulokowany jest Raport NarodowejRaport Wywiadu Rady USAprzewiduje, żedoroku 2030gospo- nansowe, eksportując Dzisiaj kapitał największa świata naperyferie. gospodarka –Stany

B.S. Bernanke, cyt. za: P. B.S. cyt. Bernanke, Subacchi,

Global Trends 2030:Alternative Worlds World in 2050.Th 88 . Jeśli ten scenariusz zostanie zrealizowany iChiny zdołają pokonać eBRICsand Beyond: Prospects, Challenges and Opportunities czne, które już wkrótce staną sięwielkąbarierą nadrodze ,

„International Aff cytem budżetowym,cytem pozyskując najego fi les.wordpress.com/2012/11/global-trends-2030-november2012. 87 New Power Centres and New Power Brokers: Are Th . , National Intelligence 2012,NIC Council, December d niebezpiecznymi ideologiami iroszcze- nezja, Meksyk, Turcja), około otyle 2050 która stabilizuje międzynarodowy system 89 airs” 2008,no. 3(84),s.485–486. ego –zagospodarowywałabieżące nadwyżki . nansowanie kapitał , Pricewaterhouse , Pricewaterhouse ey 3. Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny

Jednym z kluczowych wątków w dziejach historii ekonomii jest namysł nad tym, jakie zależności i uwarunkowania pozwalają jednym państwom bogacić się, podczas kiedy inne nie mogą przekroczyć barier rozwoju ekonomicznego. Adam Smith w Badaniach nad naturą i przyczynami bogactwa narodów podaje szereg czynników wpisujących się w naturę bogactwa trzynastowiecznych potęg gospodarczych – dostęp do morza, klimat, ograniczona interwencja państwa w sferę gospodarczą. I choć zglobalizowana ekonomia XXI wieku do pewnego stopnia zniosła ścisłe powiązanie skuteczności gospodarczej z uwarunkowaniami geografi cznymi, diagnozę Smitha wypada uznać za trafną również współcześnie – gospodarki ciągle uzależnione są od szerokiego kontekstu organizacyjno-geo- politycznego. W ujęciu procesów gospodarczych, proponowanym przez Smitha, znaczącą rolę odgrywało istnienie „przewag absolutnych” – tych obszarów, w któ- rych państwa i podmioty gospodarcze zdolne były wyraźnie dominować nad innym aktorami wyścigu konkurencyjnego. Konceptualizacja przewagi konkurencyjnej, dokonana przez Davida Ricardo za- inspirowanego refl eksjami na temat przewagi absolutnej Smitha, wzmocniła sposób opisywania relacji podmiotów gospodarczych obwiązujący w klasycznej ekonomii. Wobec postępującej złożoności międzynarodowego systemu ekonomicznego wymaga on jednak współcześnie istotnych uzupełnień – większa jest różnorodność sfer budowania ekonomicznego sukcesu, a co za tym idzie pojawia się więcej czyn- ników, które na ten sukces mogą oddziaływać, oraz powiązań między nimi. Lista przyczyn warunkujących powodzenie ekonomiczne narodów w gospodarce globalnej opartej na systemie skomplikowanych powiązań znacząco się wy- dłuża, ale ciągle pozostaje dominującym zagadnieniem debaty ekonomicznej90. Bogactwo zastąpiono dziś kategorią konkurencyjności, bezpośrednio wpływają- cej na potencjał państw i ich pozycję na arenie międzynarodowej.

90 Zob. np.: L. Zienkowski, Co sprzyja rozwojowi gospodarczemu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005; D. Acemoglu, J. Robinson, Why Nations Fail: Th e Origins of Power, Prosperity, and Poverty, Crown Business, New York 2012.

67 68 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... pozostają wnieustannym wyścigu. dzynarodowych nietylko tworzą system oparty nazłożonych interakcjach, aleteż stan relacji naarenie międzynarodowej, sprawiając, żeaktorzy stosunków mię- produkcji, życia politycznego. Te założenia nieuchronnie oddziałują również na projektowania coilustruje sposób cyjność, współczesnych systemów edukacji, Organizmy wpaństwach społeczne rozwiniętych wysoko gloryfi szarach uwikłane jednostki, organizacje są przez nietworzone, regiony. miasta, no-ekonomicznego konkurencyjny wieku. Wwyścig wXXI wróżnorodnych ob- Wall Street recesja na czele. nieprzyniosła Długotrwała jednakistotnych korekt chy nawołujące dokorekty obowiązujących wzorców ekonomicznych, zOccupy w przestrzeni świata społecznej zachodniego głosznalazłyru- coraz wyraźniejszy wątpliwości natemat obowiązującego wartości paradygmatu. Wreakcji nakryzys w kontekście przyczyn recesji, globalnej która rozpoczęła się2008roku, mnożąc utożsamiatam wykształconej rozwój gospodarczy zmultiplikowaniem zysków. wieku,stwach zachodnich naprzestrzeni agłówny XX nurt ekonomicznej kultury zysków.malizacji Rynkowy społeczny wspołeczeń- sięobowiązującym model stał – wspołeczeństwie, wktórym ludzkie d darka –twierdzi może rynkowa istniećtylko Polanyi wspołeczeństwie rynkowym panującego jestpochodną struktura społeczna modelu ekonomicznego. Gospo- zastąpione systemie zostały wym przez korzyść izysk. niejsze formy porządku społeczno-ekonomicznego –wdzisiejszymwolnorynko- z gospodarowaniem. –zasady wspierające Wzajemność iredystrybucja wcześ- systemach ekonomicznych stanowiło centrumdziałań motywacji związanych aktorów gospodarczych przestaje być zaspokojenie potrzeb, które wtradycyjnych dążeniu dozysku. transakcji Celem ekonomicznych, funkcjonowania ludzi jako nej kulturze myślenia sposobami oparte na idziałania. są Prorynkowe wybory ne wpostawach iwartościach społecznych, sprzęgnięte wda- zobowiązującymi ekonomicznych niemożna wyodrębnić zżycia społecznego, one są zakorzenio- działania według coraz bardziej wymagających reguł wolnego Zachowań rynku. Manchester University Press, Manchester 2007,s.119. New Perspectives on the Place of the Economy in Society An Alternative Economic Narrative 2003,no. Knowles, of 13(2),s.409–434;R. J.R. Sociology” Review Owen, S. Randles, i kultury lucji przemysłowej, prezentowany jako re Polanyiego analizowany funkcjonowania jestsposób wokresie rewo- rynku po 91 W wydanej uprogu nowego, powojennego świata Konkurencyjność jestjednązgłównych kategorii opisowych świata społecz- Ten myślenia sposób ujawnia coraz –szczególnie współcześnie więcejsłabości W konsekwencji to niesystem ekonomiczny wspiera strukturę ale społeczną, K. Polanyi, 91 Issues for aNeo-Polanyi an Research Agenda in Economic Sociology . Autor akcentuje zasięgzmiany która społecznej, nastąpiła wwyniku Th e Greate Transformation , „Th eEuropean 2008,no. Legacy” 13(2),s.175–191; , Beacon Press,, Beacon MA1957.Zob. Boston, również: ążenia podporządkowane celowi są maksy- zultat kontekstu społecznego, historii , red. M.Harvey, Ramlogan, S.Randles, R. Wielkiej transformacji Wielkiej Karl Polanyi kująkonkuren- , „International for Hi Karl Polanyi: storia Karla Karla ns: kurencyjnej uznaje sięrównież: w gospodarkach innych państw. bazowe Za elementy budowania kon- zdolności kładającą sięnapoziom życia mieszkańców oraz określającą rolę danego państwa jakizmiennym,stałym, ich produktywność uznaje sięzakluczową cechę prze- konkurencyjności gospodarek składasię wych inicjatywposzerzających możliwości transferu dóbr nastan iidei. Chociaż oraz rozszerzania kontaktów zewnętrznych wposzukiwaniu zbytu, rynków no- zawierania traktatów owolnym handlu, szeroko pojętej integracji gospodarczej nie dobudowania potencjału konkurencyjnego rządów jestjednązmotywacji do sumenta jestnarzędziem globalnego kształtowania narodowej. gospodarki Dąże- zycji, potencjale, sprawności wekonomii natendencje oddziaływania globalnej konkurencyjnym.w wyścigu Istotne zatem są pytania oto, codecyduje oich po- wieku staje sięfaktem, wXXI to państwa rynek pozostającymi podmiotami są ponadnarodowej. przenoszącności, napoziom tę zasadę struktury Jeśli globalny możliwie najmniejszych kosztach. ku. Ma zefektywnej to alokacji środków wynikać produkcji imaksymalizacji przy nazapewnienie zdrowegoniu isposobem funkcjonowania konkurencyjnego ryn- strzeni działania podmiotów politycznych współzależnych gospodarki ipolityki strzeganie potencjału państwa wkategoriach konkurencyjności stanowi uznanie konań poszczególnych państw wrelacji doinnych –państw ipodmiotów. Po- wciąż rynkowych społeczeństw jestkonkurencyjność, która do- zakładaocenę w postrzeganiu icelów natury działaln red. P. Grauwe, De MITPress, Cambridge 2010,s.ix–xvi. A Dangerous Obsession za wzmacniające konkurencyjność, np. waluty. dewaluacja Zob. P. Krugman, gospodarczych zewzględu nadyskusyjne narzędzi, według nich oddziaływania które uznaje się sceptyczni użycia wobec terminu „konkurencyjność” wodniesieniu donarodowych strategii w krajach rozwiniętych. wysoko Niektórzy badacze, jakPaul Krugman czyPaul Grauwe De są Research, no. 18249,2012. M.E. Porter, S.Stern, – uwarunkowania mikroekonomiczne, wtym(kulturę przedsiębiorczości, – politykę makroekonomiczną; społeczną”– „infrastrukturę oraz instytucje polityczne; wprowadzaniaZdolność produktów narynki spełniających oczekiwania kon- Społeczeństwa organizują sięwedług zasady konkurencyjności iproduktyw- Przyjmuje się, żeekonomiczna jestnormą racjonalność wludzkim zachowa- 94 93 92 Konkurencyjność jestuznawana narodowych zanadrzędnąwytyczną polityk ekonomicznych S. Garelli, M.Delgado, C.Ketels, M.E.Porter, S.Stern, fi infrastrukturę gospodarczą, otwartość gospodarki, stopień zaawansowania rm iichrm strategii biznesowych) IDM World Competitiveness Yearbook Th eDeterminants of National Competitiveness , „Foreign Aff airs” 1994,no. 73(2),s.28–44; 94 międzynarodowej jako naczelnych prze- . ości ekonomicznej.ości Nadrzędną wartością wiele elementów ocharakterze zarówno Th 92 e Determinants… . 2008,s.35–39;M.Delgado, C.Ketels, , National Bureau of Economic Dimensions of Competitiveness Competitiveness: 93 . , 69 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 70 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... i biznesem”. P. Krugman, drogą ku większejkonkurencyjności jestzawieranie nowych partnerstw pomiędzy rządem środek ciężkości wkierunku zyskownych sektorów, aby zapewnić przyszłe pracy, miejsca ajedyną produktywnośćwyższa ijakość produktów siękluczowe. stały Musimy przesunąć ekonomiczny konkurować jeszczeskuteczniej natrudnym jaknigdy globalnym. dotąd To rynku właśniedlatego prawdziwiejest częścią ekonomii. globalnej Aby utrzymać naszstandard życia, musimy nauczyć się fragmentpodaje przekazu politycznego dotyczącego Republiki Południowej „Dzisiaj (RPA) Afryki: 2000. zmiany jestkategoriąrencyjność wskazującą inarzędzie pożądanej kierunek społecznie mazasięgnieomalności uniwersalny. Na poziomie debaty politycznej konku- systemów społeczno-gospodarczych, napojęciu oparta narracja konkurencyj- stych wniosków codomożliwości zastosowania tego konceptu wprojektowaniu wania tych okoliczności izmiennych imtowarzyszących. wzmacnianianości konkurencyjności, na roli wprzekształcaniu otaczającego ich świata. jesttu wyłonienie Celem okolicz- iwyobrażenia ludzi społeczne oich napostawy wpływania społecznej, tywności gospodarczej znajdują sięzagadnieniazzakres makroekonomicznej, alewcentrumdebaty współczesnej natemat skuteczności Narzędzia polityczne pozwalają państwom naaktywne kształtowanie polityki konkurują globalnym. Na narynku zsobą najbardziej liście pożądanych celów rzutują naich skuteczność. diagnoz inieko ich działania, nietrwałość zwiększenie konkurencyjności państw, alepostępująca złożoność uwarunkowań nych ram dlaefektywnych procesów gospodarczych. tur, systemu ochrony zdrowia), stworzenia acozatymidzieniemożność skutecz- (szczególnie reform „strukturalnych” dotyczących fi wanie procesów gospodarczych podejmowanych uważa sięniewydolność reform podstawowe uniemożliwiające bariery państwom rozwijającym sięzdynamizo- aktorów działających naterytorium państw Za zwyzwaniami współczesności. stwo – najważniejszym aktorem potencjał kształtującym konkurencyjności jestpań- międzynarodowym,gruncie których celemjestkoordynacja polityk lokalnych wanych konkurencyjny. wglobalny wyścig rozwiązań przyczyniających siędowyrównywania możliwości aktorów zaangażo- interakcji sfery globalnej skłania rynkowych spektywa jednakdoposzukiwania żane wprzedsiębiorstwach służąrealizowaniu ich partykularnych interesów. Per- 96 95 Chociaż dotychczasowyChociaż namysł nad Wyposażone w lepszeczygorsze państwa narzędzia inarody zcałąpewnością W ramach dominujących ekonomicznych narracji buduje sięrecepty na Pomimo rozwiązań wielości multilateralnych –regulacji powstających na Paul Krugman jako przykład politycznej opartej narracji nakoncepcie konkurencyjności P. P. Cooke, F. Boekholt, Tödtling, 96 . Infrastruktura prawnoregulacyjna decyduje oskuteczności radzeniasobie 95 . Polityki państw czymechanizmy wzmacniania konkurencyjności wdra- Competitiveness: Does it Matter? Th eGovernance of Innovation in Europe konkurencyjnością nieprzynosi przejrzy- rzędzi, jakieprzyczyniają siędopowsta- mpletność proponowanych rozwiązań , „Fortune” 1994,no. 129(5),s.109. u kultury przedsiębiorczości, ak- nansów publicznych, emery- , Pinter, London mem zwrotu z inwestycji wramach danego systemu ekonomicznego. bardziejkańcy produktywnych gospodarek uzyskują dochody, wyższe oraz pozio- teleinformatycznej, energetycznej jestgłównym integracji warunkiem zmiędzy- wdużymści) stopniu namożliwości budowania wpływa wzrostu gospodarczego. siębiorczości (kwestie korupcji, przejrzysto systemu państwa. Jakość instytucjonalnej sfery jestmiarą rozwoju kultury przed- i organizacji powinny wpisane być wprawne podstawy trwale iadministracyjne cyjności: o przyczyny narodów, bogactwa siętam dwanaście fi wymienia jak imikroekonomiczne. doodpowiedzi Dążąc pytanie naklasyczne ekonomii konkurencyjnego,cjału uwagę bierze czynnikizarówno pod makroekonomiczne, for Management Development (IMD). Th tiveness Report deksujące państwa według klucza ich konkurencyjności to praktycznego przewagi konkurencyjnej. wymiaru najważniejsze Dwa rodzaje in- waniami konkurencyjności powstały zes W odpowiedzi nacoraz szersze zainteresowanie teoretyczne naturą iuwarunko- 3.1. Konkurencyjność narodowa–konceptualizacje ikrytyka siebie niekompatybilne” narodowych, polityczna demokracja oraz integracja pełna gospodarcza wobec są „politycznyRodrik: ekonomii trylemat natym,żesystem polega państw globalnej społeczeństw,się od które ponosić konsekwencje będą tych Jak decyzji. pisze Dani rennego kształtowania najwyższy procesu szczebel oddala decyzji: decyzyjnego ekonomiczna wprawdzie podnosi standard życia, wmożliwość alegodzi suwe- globalnego porządku pozostawać siebie wobec będą wsprzeczności. Integracja ciowej. Należy jednakzwrócić uwagę nafakt, sformułowane żetak celewrealiach demokratycznych, wzmacnianie kulturowej spójności wewnętrznej inarodowoś- państw rozwiniętych wysoko jestrozwój ekonomiczny, procesów wzmocnienie Forum 2012,September. państwa” instytucji,spół polityk, czynników determinujących poziom produktywności eWorld Competitiveness Yearbook Global Competitiveness Index Infrastruktura Instytucje 98 97 Autorzy K.Schwab, X.Sala-i-Martín, D. Rodrik, 98 . Wtymujęciu produktywność wiążesięzdobrobytem, jako żemiesz- Global Competitiveness Report Competitiveness Global : struktury umożliwiające: struktury sprawną celów realizację jednostek Feasible Globalizations , opracowywany wramach World Economic Forum (WEF)oraz : wgospodarce komunikacyjnej, sieciowej jakość infrastruktury 97 . Th eGlobal Competitiveness 2012–2013 Report , NBERWorking Paper 2002,no. 9129, September, s.2. (GCI), szeregujący państwa według ich poten- , publikowany przez International Institute tawienia, których celemjestukazanie defi ści działania,ści upolitycznienia, zależno- niują konkurencyjność jako: „ze- Th eGlobal Competi- larówkonkuren- , World Economic 71 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 72 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... ne jejelementy nakładają sięnasiebi rozwoju napoziomie publicznym innowacyjności oraz prywatnym. gofalowej uzyskuje perspektywie przez sięwspółcześnie tworzenie warunków imożliwości poszczególnych oddziaływania cyjne aktorów gospodarczych. obejmuje zarówno stopień rozwoju systemu biznesowego, opera- jakizdolności działaniai sposobu wramach wewnętrznego systemu biznesowego danego kraju handlową. nawymianę tość zatem rozmiar niewielki może, być części, po rynku zrównoważony przez otwar- ce narodowe przestały być istotną bar żych gospodarek narodowych. Integracja ekonomiczna sprawia jednak,żegrani- uzyskanie efektu skali, przyczynia cotradycyjnie siędowzrostu efektywności du- liwości oddziaływania. giczne jeststandardem systemu gospodarczego, wydatnie poprawia to jego moż- czynnikiem budowania przewagi konkurencyjnej. Jeśli zaawansowanie technolo- dzy sprawiają, budowania żezdolność przewagi technologicznej jestkluczowym łających strukturach instytucji fi teczne szacowanie wpływów zinwestycji, oparcie wstabilnych, przejrzyście dzia- dostępu doinformacji. element dynamiki gospodarczej –ws narodowym systemem ekonomicznym. dóbr itowarów Przepływy –podstawowy zacji wykorzystania kapitałuzacji ludzkiego wokreślonym systemie ekonomicznym. liwość dostosowania pracowników dopotrzeb organizacji decydują ooptymali- idynamikęność rynku. potrzeby konsumentów lokalnych imię nieskrępowanej walkikonkurencyjnej, formułowania umiejętność odpowiedzi na sprawcze aktorów gospodarczych. Wartość zasobów ludzkich wnowoczesnej ekonomii determinuje możliwości otoczenia biznesowego twórczych –wymagają umiejętności iadaptacyjnych. menty budowania wzrostu gospodarczego. cowników, ich możliwości sprawcze, –podstawowe wydajność, motywacje ele- warunkówtransakcji istałość realizowania celów gospodarczych. micznych skutecznych gospodarek jeststabilność zapewniająca bezpieczeństwo Lista kryteriów wymienionych skończoną, kryteriów nie jestlistą Lista wyżej poszczegól- Innowacyjność biznesu Zaawansowanie rynku Rozmiary Zaawansowanie technologiczne Zaawansowanie Środowisko makroekonomiczne Środowisko Rozwinięty sektorRozwinięty fi Wydajność pracy rynku Wydajność towarów rynku Wyższa iszkolenie edukacja edukacja publiczne ipodstawowa Zdrowie : zdolność doutrzymywania: zdolność przewagi konkurencyjnej wdłu- : duże rynki umożliwiają: duże rynki aktorom łatwe nanich operującym nansowy : swobodny dostęp dozasobów kreatywności, moż- : kryterium odnoszące siędocharakteru odnoszące : kryterium powiązań : różnorodność produkowanych dóbr, możliwość nansowych. : dynamika procesów ekonomicznych, zmiany : umożliwia najlepsze lokowanie zasobów, sku- : uwarunkowania gospodarki opartej nawie- : nadrzędnącechą systemów makroekono- ierą wdostępie zagranicznych, dorynków półcześnie został uzupełniony został półcześnie owarunek e, uzupełniają sięwzajemnie, dając wyraz dzynarodowych składają sięnaatrakcyj- : czynnikiokreślające cechy pra- nej czynniki istotnie wpływające namożliwości budowania przewagi konkurencyj- rynkowejniem tego było obrazu uznanie gry rządu ipojawiających sięszans za podmiotówoddziaływań zaangażowanych konkurencyjny. wwyścig Uzupełnie- dzo zróżnicowane. Popyt, struktura, strategia podaż, ikonkurencja tworzą sfery ekonomięspodarczy mogąwykorzystywać skali, aprodukty ipotrzeby bar- są wnowoczesnejsię nazałożeniu, gospodarce aktorzy podzielone, są żerynki go- ela Portera prezentująca teorię przewagi konkurencyjnej narodów. Autor opiera of Countries: Th „International Advances inEconomic Research” 2009,no. 15,s.378–392;W. Ochel, O. Röhn, służyć za źródło prognozowania ich korelacji wzrostu zperspektywą gospodarczego wykazały, żeniemogąone ograniczoną skuteczność. Badania rankingów konkurencyjności wposzukiwaniu go. Jako narzędzie przewidywania zmiany mają naglobalnym rynku one jednak rek narodowych, obrazując wyraźnie złożoność czynników sukcesu gospodarcze- konkurencyjności doskonałym są narzę biznesu,nością skutecznością rządu ip woju przedsiębiorczości; naczeletej listyznajdziemy czynnikizwiązane zwydaj- łącznejliczbyna podstawie 327czynników obejmujących uwarunkowania roz- długoterminową konkurencyjność przedsię suje narodów zdolność dotworzenia ipodtrzymywania środowiska wspierającego reprezentuje metodologia spodarczych ograniczona. jestmocno Próbę uchwycenia złożoności tego obrazu przyrost, wszelkic cosprawia, żetrwałość sięich dynamicznywe procesy obserwuje gospodarcze. początku Od globalizacji rośnie, wmiaręcyjności jakzwiększa dynamiki przemian otoczenia międzynaro przewagi państw konkurencyjnym wwyścigu jestwarunkowana uwzględnieniem identyfi Zdolność rencyjność. stopniowi złożoności uwarunkowań, których rezultatem jestzwiększona konku- Corporations. Interaction and Policy Implications nia przewagi napolu wiedzy, inwestycji, innowacyjności” zwiększają produktywność, poszukiwania wwyniku nowych zdobywa- sposobów i niedostatku innych: „Stopa życiowa rośnie wtych państwach, wktórych fi za Smithem wskazania wyzwanie uwarunkowań zamożności jednych narodów bogaci, ainni tak ubodzy Warszawa 2003,s.63.Zob. również: D.S. Landes, znaczenie 100 W 1990roku ukazałasięksiążka 101 100 99 T. Bristow, Berger, G. M. Porter, J.H. Dunning, . Wproduktywności Porter upatruje źródeł dobrobytu, podejmując wślad , red. L.E.Harrison, S.P. Huntington, Wydawnictwo przeł. S.Dymczyk, Zysk iS-ka, eWEF, IMD, Fraser and Heritage Indices Postawy, wartości iprzekonania amakroekonomia dobrobytu Th e Global Economy, Domestic Governance, Strategies and Transnational , przeł. H.Jankowska, Muza, Warszawa 2000. Competitiveness and the Benchmarking of Nations: ACritical Refl World Competitiveness Yearbook czynnikówkacji odpowiadających zazwiększenie 99 . Th eCompetitive Advantage of Nations się liczbaczynników tworzących podstawo- , „Transnational Corporations” 1992,no. 3,s.7–45. dziem dodiagnozowania stanu gospoda- rzedsiębiorstw, Rankingi infrastrukturą. Bogactwo inędza narodów. Dlaczego jedni sątak h diagnoz dotyczących go- zależności dowego. konkuren- kryteriów Liczba biorstw. państw Zestawienie powstaje , Cesifo DICE, Cesifo 2006,s.48–60. Report 101 , która iindek- ocenia . [w:] [w:] Kultura ma Micha- Ranking Ranking ection rmy , 73 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 74 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... czy wydajności siłyroboczej. Opiera sięnazałożeniu, żenowoczesne uwarunkowania równawczych zasobów imożliwości poszczególnych państw, ich kosztów produkcji projektowanych przez ramy gospodarkiopartej nawiedzy Economy S.Fölster,1999; G.Eliasson, T. T. Lindberg, Pousette, E.Taymaz, kultury przedsiębiorczości naterenie swoich wpływów. wych –odpowiadają wykorzystania zazdolność wiedzy, kompetencji itworzenie rządcze –państwa, regionalne, administracje władzeorganizacji międzynarodo- Routledge, London 2002;A.Burton-Jones, Źródło: M.E.Porter,Źródło: Wykres 1.Czynnikibudowaniaprzewagikonkurencyjnej –tzw. rombprzewaginarodowej wających konkurencyjną napozycję wstrukturę rombu (diamentu) 1): (wykres sukcesu rynkowego wkoncepcji Portera, który proponuje ujęcie czynników wpły- Uwarunkowania państwa macierzystego strategia iwłaściwa determinantami są 103 102 Teoria Portera uwagę niebierze –wzorem pod tradycyjnych ujęć po- – wartości powiązańzależy od rodzinnych, powiązań od zkręgami władzy, produktywności anieod zarezerwowane tylko dlawybranych. Ograniczają produktywność biznesu. Ograniczają swój do rają ubóstwolub ograniczają swój dostatek, jeślipozwalają, aby ich polityki podkopywały i inwestują infrastrukturę, wspecjalistyczną wybierają dobrobyt, jeślinaprzykład poprawiają możliwości swoich wszystkich obywateli ją dobrobyt, kiedy swoje polityki, prawa iinstytucje opierają naproduktywności. Narody już ograniczona dotych państw, które posiadają korzystne dziedzictwo. Narody wybiera- ekonomii globalnej W modelu dobrobyt jest mechanizmówZnaczenie konkurencyjności zmieniłosięwokolicznościach M. Porter, Zob. np.: Ph.Cooke, , Th eIndustrial Institute for Economic Research, Stockholm &Social 1990. czynników produkcji Th Warunki eCompetitive Advantage of Nations Porter okonkurencji Knowledge Economies: Clusters, Learning and Cooperative Advantage , Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001,s.207. Strategia, struktura Sektory pokrewne i rywalizacjafirm i wspomagające Knowledge Capitalism Knowledge zwiększającą wydajność handlu. Narody wybie- wyborem państwa. wyborem Konkurencyjność niejest brobyt, są umiejętności jeślispecjalistyczne , Simon and Schuster, New York 2011,s.3. swój dobrobyt, jeśliskuteczność biznesu Th , Oxford University Press, Oxford e Knowledge Based Information Based Knowledge e Warunki popytu 102 . To za- podmioty 103 . , zdobywanie przewagi wgl cych budowaniu konkurencyjności, promowanie postaw ułatwiających iwartości w tej kulturze sposób. Rządy mają nakształtowanie wpływ czynników sprzyjają- tujących określone postawy, poszukujących rozwiązań wkonkretny, wykształcony traci więcnaznaczeniu. rzędzi marketingu, kultura pochodzeni miejsc duktów przeznaczonych stosowania namiędzynarodowy globalnych rynek, na- postępującego ujednolicenia procesów organizacji izarządzania, tworzenia pro- ki narodowe sumąprzedsiębiorstw są działających naich Pomimo terytorium. osłabiłozacji kontrolę rządów rozwoju nadkierunkami fi państw wmiędzynarodowejrywalizacji g nych tworzony przez ich czy siły? słabości, poszczególne rządy wyrazem są Czy preferencyjne organizacyjne, warunki podatkowe, system zachęt inwestycyj- go tożsame, są czysprzeczne? Jak kształtuje sięgrasiłmiędzyrządema zarządem? sięfaktem?balna stała Czyinteresy fi rozsianymi wodległych geografi produkcyjnych, dostępność narzędzi ułatwiających zdalne zarządzanie komórkami Czy jednakumiędzynarodowienie jednokrotnie stając siępotężniejszymi gospodarczo aktorami niżniektóre zpaństw. luboperując poza ponad granicami administracyjnymi państw nie- pochodzenia, umiędzynarodowienie ich Firmy działalności. stają sięcoraz bardziej autonomiczne, zwiększyłaautonomięspodarcza zasadniczo dużych przedsiębiorstw, pozwalając na nawet wwarunkach wieku globalnego. Panuje codotego, zgoda żeintegracja go- czego. Polityka narodowa tworzy ramy dla naturalne, świadomie orientować strategie sięnainnowacyjne rozwoju gospodar- imi zasobami, mogą wspierać rozwój kapitału ludzkiego, zasoby wykorzystywać ekonomicznego. Państwa mogąbardziej lub mniejproduktywnie zarządzać swo- sprawiając żeproduktywność sukcesu jednocześnie, siębazowym kryterium stała prowadzenia gospodarczej działalności niego samego iinnych autorów. zmieniających sięokoliczności jestsystematycznie rynkowych uzupełniania przez na uzyskanie efektu synergii. Teoria przewagi konkurencyjnej Portera wmiarę lowane, międzynimiinterakcje, zachodzą ich ułożenia zorientowany sposób jest że mamy doczynieniazujęciem systemowym. Poszczególne elementy izo- niesą Ułożenie elementów kluczowych wzaprezentowanym wskazuje, schemacie wyżej 104 bazy narodowej ( Im bardziej konkurencja staje jaknaironię, sięglobalna, tymbardziej znaczenie wzrasta Firmy kreowane przez są ludzi przynależących dookreślonej kultury, prezen- Michael Porter te poddaje kwestie analizie, wskazując aspekty narzeczywiste

Ibidem , s.614. home base home obalnej grzerynkowej ) 104 . cznie lokalizacjach pozwalają uznać,żefi działalności, elastyczność przenoszenia elastyczność działalności, procesów rmy transnarodowej ijejpaństwa macierzyste- ograniczyły znaczenietych czynników, rze. Bo chociaż przyspieszenierze. Bo globali- skutecznego działania przedsiębiorstw a przedsiębiorstw globalnych nie rm, torm, jednakgospodar- rma glo- rma 75 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 76 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... w omawianym trójkącie dane niesą zgóry, dynamicznym podlegają zmianom. w strukturze cząsteczki DNA. Wodniesieniu jedna modelu jestnametaforze oparta zaczerpniętej zgenetyki, wktórej obrazuje współzależności w grzeosumiezerowej, relacje państw mają natymrynku różny charakter. Jeślirynku. nawet fi zzakresu isprawności, niewynika sposób zjakąkonkurują one naglobalnym sienia właściwe gospodarce opartej nawiedzy niej elementów składających sięnakonkurencyjność oraz nowe punkty odnie- jest teoria przewag skonstruowanych, łączącawsobie kilkarozpoznanych wcześ- ną, jako kluczowymi interesariuszami innowacyjności dotyczących interakcji pomiędzy uniwersytetami, przemysłem awładząpublicz- nej helisyopiera sięnabadaniach Henry’ego Etzkowitza Leydesdorff oraz Loeta o potencjale konkurencyjnym, dążeniaikontekst gospodarczy. potrój- Założenie kurencyjnej. Przekształceniu ulegają czy o tym,jaktworzy sięunikatowa pozwalająca wartość, naosiąganie przewagi kon- innowacji, klastrów, potrójnej model hel London 2008;E.Currid, Th kwestionowane, alejego interpretacja zakładamożliwość uzyskiwania wzajemnej państw międzynarodowym owspółzależności niejest tutaj narynku Założenie łamach „Foreign Aff reat Nagrody Nobla wdziedzinieekonomii Paul Krugman pisał w 1994roku na dorozwoju.podstawy dza publiczna, której zadaniem jestprojektowanie iwdrażanie polityk kreujących tych iinnych kluczowych dla wzmacniania konkurencyjności aktorów jestwła- nadługofalowew niejsposobu zwiększenie zysków. spinającą Klamrą aktywności siębiorstwa coraz bardziej świadomie projektują sferę badań irozwoju, upatrując sanych imról badawcze –jednostki wykorzystują swój przed- potencjał narynku, stronami przynoszą skutek transferu wiedzyiswoistej wpostaci zamiany przypi- H. Etzkowitz, A Laboratory for Knowledge-Based Economic Development e Construction of Advantage Krugman jestwyznawcą tezy, żepowodzenie ekonomiczne państw wżaden 108 107 106 105 szych to europejska, gospodarka cenach, będzie która sukces odniosła dostarczając jejdużego zbytu rynku idostarczając jejwysokojakościowe produkty niż- po wistocie, jeślicokolwiek amerykańskiej, spodarki gospodarce może amerykańskiej, pomóc Jeśli ekonomia europejska masiędobrze, niekoniecznie musi sięto odbywać kosztem go- Myślenie okonkurencyjności musi być dziświelowymiarowe, czego wyrazem Koncept konkur globalnej

P. Krugman, H.Etzkowitz, L.Leydesdorff L.Leydesdorff Ph. Cooke, Ibidem Th , s.34. eTriple Helix: University Competitiveness… airs” konkurencyjności” obsesji o„szkodliwej rmy konkurują naglobalnym zsobą biorąc rynku, udział Th e Warhol e Economy , „Journal of Technology Transfer” 2006,no. 31,s.5–15. , , encyjności doczekał sięteż analiz doczekał krytycznych. Lau-encyjności Th eTriple Helix: University Regional Development in the Knowledge-Based Economy: – Industry Industry , Princeton University Press, Princeton 2007.Nazwa nniki pierwotnie uznane zadecydujące isy wyznaczają nowy sposób myśleniaisy wyznaczają nowy sposób – Government InnovationGovernment Action in k dośrodowiska gospodarczego zależności 105 , „EASST Review” 1995,no., „EASST Review” 14,s.14–19; . Pojęcia regionalnych systemów – Industry Industry 106 . Interakcje międzytymi – Government Relations: 108 . 107 . , Routledge, a i ekonomicznej w wieku przedglobalnym iglobalnym jesttworzenie ram organizacji społecznej tradycyjnychod wzorców, wydaje sięnatomiast, żesiłąorganizmu państwowego sięzmniejszyła.Formułami gwałtownie suwerenności zmieniasię, oddalając się i wdrażania strategii gospodarczych, ich kontrola nadprocesami gospodarczy- w warunkach zglobalizowanej ekonomii rządy straciłyautonomię formułowania debaty natemat kształtu suwerenności nowoczesnego państwa stoi argument, że zarządczej, jakądysponujenie znaczeniestruktury państwo, rośnie. Wcentrum przezsą różnorodnych aktorów prywatnych czyprocesy integracyjne, to jednocześ- narodowego wniektórych obszarach sięzawęża, ainstytucje państwa zastępowane międzymiędzynaronia, niemaodniesienia typu wygrana/przegrana. Biorąc uwagę realizowane pod celeicharakter działa- korzyści przez aktorów, których działani R&D Alliances and the Role of Governments a Tangled World obywateli iorganizacji przez nich tworzonych, wtymorganizacji gospodarczych. które gwarantem są ochrony prawnej transakcji, służebną pełnią wobec funkcję uwarunkowań rozwoju ekonomicznego. Ry wdrożyć skutecznych mechanizmów ochrony prawnej czyprzekroczyć brzegowych dnia mają swąprzyczynę instytucji wsłabości państwowych, które wstanie niesą Strukturalne problemy narodowych systemów ekonomicznych Globalnego Połu- państwa, które kreuje ramy rozkwitu przedsiębiorczości iinicjatyw gospodarczych. demokratycznegona ideale skuteczne. niesą uczestnictwa, zarządzaniatucje nadefi cierpią gospodarką globalną samego klucza rozprzestrzenia sięniestabilność, bieda, defi danego państwa promieniuje nakraje sąsiadujące, iodwrotnie –według takiego ekonomicznego często wspomina sięota zbytu ikorzystne środowisko inwestycyjne. Wkontekście uwarunkowań rozwoju ces ekonomiczny jednego aktora sieciwzmacniainnych, globalnej kreując rynek wjednymobecne znich odbijają sięwmożliwościach ikondycji innych. Suk- czy wojen handlowych. Jako żepaństwa po ekonomicznych. konkurencyjności Obsesja prowadzi bowiem doprotekcjonizmu nych wrównowagę godzi gospodarką, sterujących międzynarodowych stosunków więcej, Krugman wskazuje, żekonkurencyjność, jako kontekst działań politycz- centracji fi wzorcówukrytych zachowania, których ilustracją regiony są geografi „lokalnej” koncentracji wiedzy, umiejętno je nazachowania ludzkie. ipostawy „Globalna” konkurencyjność zależyczęsto od polityki makroekonomicznej, wzmacniako 109 Uwarunkowania konkurencyjnoś globalnej Warunkiem dobrego funkcjonowania silnego jestjednakobecność rynków Por. Haass, Litan, R.N. R.E. rm. Skumulowanarm. milczącawiedzaidoświadczenie, których niemożna , „Foreign Aff 109 . Państwo pozostaje głównym prawodawcą, kierunki wyznacza airs” 1998,no. 3(77);J.H. Narula, Dunning, R. Globalization and its Discontents: Navigating the Dangers of , „International 1998,no. Business Review” 7(4). a rozpatrywane były wcześniej jako układ k zwanym czynniku –sukces sąsiedztwa ści, możliwościści, irozpowszechnionych, zostają wszeregu tendencje zależności, rzystne tendencje społeczne, oddziału- społeczne, rzystne tendencje dową ekspansją państw ifi nki zależą od instytucjinki zależąod publicznych, ci sprawiają, żechociaż rola państwa cyt demokracji, ate, opartecyt cyty społeczne. Insty- społeczne. cyty Explaining International International Explaining rmami. Co cznej kon- cznej 77 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 78 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... stępuje czynnik rywalizacji ostatus iwładzę stępuje czynnikrywalizacji arenie międzynarodowej odpowiada realizacji zróżnicowanych celów. a złożonymi konstruktami społeczno-politycznymi izakres na ich oddziaływania ny argument potwierdzający, żepaństwa bytami wyłącznie niesą ekonomicznymi, chodziły międzynimiinterakcje przynoszące korzyści systemowe. To zatem kolej- gospodarcze konkurencyjnym, ipolityczne wwyścigu uczestniczyli alerównież za- traktowano jako siłynapędowe Aktorzy globalnego rynku. zaangażowani wprocesy no znaczenietriady ekonomicznej –regiony Europy oraz Azji Ameryki Zachodniej, wiązań problemów. Wliteraturze zarządzania wieku końca szeroko XX podnoszo- cechy, pozwalające reprezentantom ty punktem tu są kultury odniesienia regionalne, które specyfi pewne wykształciły scenyglobalnej ekonomicznej wymuszają konieczność jego opracowania. Dobrym niepewność towarzyszącaniepewność każdemu procesowi decyzyjnemu się? pogłębia jące. Powstają pytania: Wjakimzakresie stanowiły wcale niezłąpodstawę downiosko Pełen obraz sytuacji ujawnia wretrospektywie, sięwyłącznie adane, które niegdyś uchwycić elementy, które mają charakter lucja kontekstu konkurencyjności przynosi –coraz jeszczejedenwniosek trudniej rodowe, nawet jeśliich reprezentanci operująnapoziomie ponadnarodowym. Ewo- na arenie międzynarodowej. Wglobalnej gospodarczy państw –status ten jestzaśnieodłącznym elementem państw pozycji sfera ekonomiczna, ajejrezultaty oddziałują nawięcejwymiarów niżtylko status Aff Integration” 2003,no. 1(18),s.99–100. nym pomimo rozpowszechnionych przekonań o„globalizacji” ręki,dących nawyciągnięcie pozostaje es łatwo skodyfi airs” 2014,no. 2,vol. 92,s.90. 112 111 110 prostui po wstanie zaniminadążyć niesą Dwudziestowieczne zaprojektowane, statystyki nie zostały aby odzwierciedlać te realia, żone systemy oparte nausługach, eksportujące dobra fi zapomocą okazało siębardziej wymagające. Przemysłowe państwa narodowe przekształciły sięwzło- go stulecia. Iwówczas działaływprost znakomicie. Jednak zmierzenierealiów wieku XXI wymyślone, aby mierzyć przemysłowe ekonomie państw narodowych wpołowie ubiegłe- zdzisiejszychwcześniej. głównych Żaden wskaźników nieistniałsto lat temu. one Zostały jak powstała, pomoże wzrozumieniu, niżkiedykolwiek dlaczego jestmniejwiarygodna ich życia. Ta mapa nieuchronnie jednakujawnia ślady starzenia się. Zrozumienie tego, (…) podstawowe wskaźnikitworzą mapę danych, która służyludziom donawigowania Jak przyznaje sam Krugman, zawsze wrelacjach na arenie międzynarodowej wy- Systematyczny opis zakresu tych państwa oddziaływań jesttrudny, aleprocesy Zachary Karabell ujmujeZachary ten dylemat jednoznacznie: Z. Karabell, P. Krugman, Por. M.Jovanovic, kować, skopiować, przetransferować nawet tych naużytek rywali, bę- (Mis)leading Indicators: Why our Economic Numbers Distort Reality Distort Numbers Economic Why Indicators: our (Mis)leading Competitiveness… Local versus Global Location of Firms and Industries , s.34. ch kultur naskuteczniejsze poszukiwanie roz- encją konkurencyjnościencją naszczeblu lokal- grze na pewno uczestniczą gospodarki na- uczestniczągospodarki grze napewno 112 dane odzwierciedlają Czy rzeczywistość? determinujący istotne zjawiska iprocesy. . 111 wania, dzisiaj wydają sięniewystarcza- . Polem tej rywalizacji nie jest jedynie . Polem niejestjedynie tej rywalizacji rm rm międzynarodowych. 110 , „Journal of Economic . , „Foreign czne czne polityczne, jednak wskazują naistniejącewtych wyraźnie sferach powiązania telach) dostarczają niepełnych kształtują informacji działania otym,jakemocje (zaufaniew rządzie)ispołecznego pokładane winnych ludziach, współobywa- dzynarodowych. Badania dotyczące zaufania politycznego (zaufanie pokładane publiczną wstosunkach przekłada mię- dooddziaływania sięwięcnazdolność a zatem kształtują stosunki międzynarodowe. naopinię dowpływania Zdolność ne wmasowej wyobraźni przekładają sięnapolityki realizowane przez państwo, państwaność naarenie międzynarodowej. Idee, przekonania, opinie zakorzenio- jest przekonanie, żeczynnikspołeczny wznacznym stopniu oddziałuje naaktyw- dowych. Na liberalnych gruncie teorii walający wyjaśniony wramach teorii politycznego procesu decyzyjnego, który dotychczas zado- wsposób niezostał tyczne –państw, partii,lobby, stowarzyszeń, organizacji pozarządowych iinnych. nie dotyczy polityków, wyłącznie alerównież organizacji realizujących celepoli- coraz bardziej czasochłonnym ikompleksowym Iprawidłowość wyzwaniem. ta komunikacji,ność chaos informacyjny sprawiły, żebudowanie wizerunku staje się zawsze stanowiły atut, leczzróżnicowanie krajobrazu medialnego oraz intensyw- czynnikiem różnicującym. Wpolityce rozp nym systemie wartości, symbolipostępowania izasad zawsze była podstawowym dotyczywymiarze aktorów politycznych, dlaktórych tożsamość oparta naspój- rażenia odbiorców, ate naich działania. Podobny mechanizm wcoraz szerszym z konsumentami, konstruowanie tożsamości, która przekładać sięmiała nawyob- ofensywnych strategii było rynkowych tworzenie wizerunku, budowanie relacji dziej kreatywnych pomysłów czyniezagospodarowanych nisz. Elementem tych się również, żeakcent wich działaniach informacji. Firmy zawsze od konkurowały adzisiaj oudziałwrynku, wydaje konkurencyjnymjest postępująca wwyścigu potrzeba uczestnictwa wobszarze procesy polityczne. Jedną zcech współczesnych stosunków międzynarodowych informacji, przekonań iwizji, które konkurują wuzyskiwaniu zsobą na wpływu Środowisko międzynarodowe jestprzestrzenią ścierających sięopinii, krążących 3.2. Rynekwyobrażeń Opinion Quarterly” 1966, no. 30(2),s.187–199. A. Modigliani, Preferences 1998,no.Review” 92(4),s.791–808;M.Hetherington, S.Globetti, 113 Zagadnienia percepcji, informacji, percepcji, dezinformacji stanowiąZagadnienia element znaczący M.J. Hetherington, , „American Journal of, „American Political Science” 2002,no. 46,s.253–275;W.A. Gamson, Knowledge and Foreign Policy Opinions: Some Models for Consideration wościach, które możemy izpowodów, wyśledzić które możemy zrozumieć. Postrzeganie świata iinnych aktorów wprawidło- różni rzeczywistości sięod Th e Politicale Political Relevance of Trust R. Jervis, Jervis, R. Perception and Misperception in International Politics politologicznych istosunków międzynaro- stosunków międzynarodowych rozwijane przesunął sięnaposzukiwanie najbar- oznawalność, charakterystyczność , „American Political, „American Science Political Trust and Racial , „Public 113 . 79 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 80 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... Soviet Union:Soviet Th opowiadania historii opołączonych sekwencjachludzkich zsobą działań” ka. Geoff strategicznaspektem jednaknarracja będzie budowaniaście przewagi konkurencyjnej przez państwo bardziej interesującym akcji napolu komunikacji publicznej istosunków międzynarodowych. Wkontek- polityki zagranicznejkierunki państwa, 2006, no. 4(32),s.703–704. Political 1987,no. Review” 81(4),s.1099–1120;J. Science Hurwitz, M.Peffl pierwotny dlaopinii wobszarze kierunków polityki zagranicznej nie międzynarodowej (izolacjonizm lub internacjonalizm), zatem macharakter napreferencjewpływać dotyczące stopnia zaangażowania danego państwa naare- oraz wizerunku innych narodów. Wydaje się, żeobraz innych może również nacji nych przekonań –preferencji izolacjonizmu wobec lub też internacjonalizmu obywateli określonych wobec polityk. Kształtowały sięone nabazieabstrakcyj- mach demokratycznych miałyrezultaty badań wskazujące preferencji napodłoże Duże znaczeniedlaanalizowania tego polityki zagranicznej wsyste- wymiaru Jej cechy to: dzi projektowania władzyiokreślania relacji systemu wobec międzynarodowego. nych aktorów polityki międzynarodowej uznają, jestjednym żenarracja znarzę- działań, wświecie, kształtowanie aspiracji miejsca albo tożsamości. Badania głów- nie ładunku perswazyjnego czywreszcie proponowanie określonej wizjiwłasnych cały zestaw ich konstruowanie funkcji: sensu, nadawanie spójności, formułowa- J. Hurwitz, M.Peffl -Interactionist Framework Stopień, wjakimprzekonania ideideterminują nanarodowym obecne rynku W analizach jako narracji narzędzi 115 114 4) Narracja to proces określony tymiinterpretacjami które rzeczywistości, zy- 3) Narracja strategiczna niemaokreśl 2) Określenie stanowiska, aktora pozycji posługującego wukła- sięnarracją naprzyszłeOrientacja działania,1) nawytworzenie efektu wprzyszłości. Nar- G. Roberts, Herrmann, R.K. P.E. Tetlock, P.S. Visser, reputacja. historyczne, które państwo wykształciło wprzeszłości, jego działania lub skują przewagę wdanym społeczeństwie. Ich źródłem być mogąnarracje ny, którego nigdy niemożna uznaćzazakończony ikompletny. wnętrzną opinią publiczną iaktorami zewnętrznymi. To proces dynamicz- nieustannie powielanego procesu negocjowania treści komunikatów zwe- dzie siłlub systemie globalnym. przyszłych relacji, wypracowanie przyszłego rezultatu. wswejracja treści może sięopierać nahistorii, alejejrolą jestkształtowanie rey Roberts uznaje, rey Roberts żetworzenie to narracji prostu „po praktykowanie eImpact on Foreign Policy Attitudes ey, History, Th How Are Foreign Policy Attitudes Structured? AHierarchical Model , „American Political 1999,no., „American Review” 93(3),s.553–573; Science eory and eory the Narrative Turn in IR a wpływu iczynnikazmianya wpływu pojawia się jest jednym zwymiarów wzajemnej inter- Mass Public Decisions to Go to War: to Cognitive- Go A to Decisions Public Mass onej, niezmiennejtreści. Jest rezultatem , „Journal of Politics” 1990,no. 52(1),s.3–28. a –jejzastosowanie icharakterysty- , „Review of International, „Review Studies” ey, Public Images of the 114 . , „American , „American 115 . część międzynarodowegoczęść procesu decyzyjnego. że aktorzy sprawniej poruszają sięwprzestrzeni debaty stanowiącej nieodłączną dobrany komunikat, konsekwentnie popularyzowana mapa skojarzeń sprawiają, i osiągania przewagi konkurencyjnej. Dobrze opowiedziana historia, właściwie marketingowegodejścia przez regiony ipaństwa wcelu efektywnej rywalizacji ekonomii izmiany przekształcające wymuszają współczesność stosowanie po- i legitymacji. zyjne, kształtuje iupowszechnia pożądane opinie, nabudowanie wpływa zaufania zajmowania wyobraźni. Przekłada narynku pozycji sięona perswa- nazdolności międzynarodowej stanowi potwierdzenie po odrębnienie strategicznej narracji jako informacji wdużym stopniudystrybucji narracji. Wy- decydują opopularyzacji skala zainwestowanych środków, technicznej oraz sieci dostęp doinfrastruktury łecznym czyteż międzynarodowym układziepe do odbiorców decydują ostopniu, może wjakimnarracja sięzakorzenić wspo- rzędzia. Środowisko mediów –tradycyjnych icyfrowych – oraz skaladotarcia nej siecikomunikacyjnej, której cechy określają możliwości stosowania tego na- s. 4–5. Relations A. Miskimmon, B. O’Loughlin, L.Roselle, Państwowe fundusze majątkowe ( 3.3. Nowywymiarkonkurencyjności –państwowefundusze dzących z eksportu surowców. zeksportu dzących Pozyskane dodatkowe mają wten sposób wpływy budżetowychsie płatniczym, nadwyżek prywatyzacji, lub przychodów pocho- tego typu wehikułów inwestycyjnych zazwyczaj wbilan- znadwyżki pochodzą które fi fi kapitałowych,spółek funduszy, podmiotów inwestycyjnych. SWFtra- portfeli Do polityka banków centralnych walutowych. wobec rezerw Mogą przybierać formę niczne lokaty fi przykład AlaskaPermanent Fund) agendy przez rządy państw lub władzeregionalne (fundusze stanów amerykańskich, na ają międzyinnymi akcje, obligacje, nieruchomości iinnelokaty inwestycyjne, Według Philipa Kotlera to uwarunkowania zglobalizowanej, zintegrowanej Tradycyjne realizowane narracji global- funkcje zapomocą współcześnie są 116 5) Odbiorcą jestzarówno narracji wewnętrzna opinia publiczna, jakiśrodo- jako narracji narzędziaCharakterystyka wpolityce zagranicznej z: zaczerpnięta wisko międzynarodowe majątkowe nansowane zpaństwowych są dewizowych. Środki nazałożenie rezerw , Working Paper, Centre for European Politics /New Political Communications Unit, 2012, nansowe, mniejzachowawczy najczęściej wsposób niż tradycyjna 116 . Sovereign Wealth Funds Forging the World: Strategic Narratives and International narzędzia kształtowania opinii naarenie umożliwiające inwestowanie wzagra- trzeby aktorów międzynarodowych rcepcyjnym. Jakość dystrybucji, , SWF) są to, SWF)są tworzone 81 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 82 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... majątkowych zimpasu. szukałodrogi wyjścia podmiotów zagrożonych upadkiem właśniewe wsparciu państwowych funduszy wała umacnianie funduszy siępozycji jako stabilnego źródła fi cyjną zkontynentemsolidarności zintensyfi afrykańskim jańskich Demokratów zaapelowało naprzykład, aby państwowy fundusz wgeście środków jestprzedmiotem debaty politycznej. Norweskie stronnictwo Chrześci- rygorom są poddane transparentności, wykorzystanie zgromadzonych wnich giczne, również pozaekonomiczn powierzone imaktywa mają generować zyski, awjakimmają realizować strate- siadają konotacje polityczne. oczywiste Powstaje zatem pytanie: Wjakimstopniu cjonowania systemu międzynarodowego uznaćjązamechanizmpozwala przystosowania donowych funk- sposobów dowodzi, że mają już tradycję, one aledynamika pewną rozwoju tej formuły sovereign-wealth-funds-fl A Comparison of the of Comparison A Should Respond Should dla funduszy ustanawiające standardy przejrzystości, iodpowiedzialności przewidywalności ków zEuropy, kiedy w2008roku Unia Europejska usiłowała wdrożyć regulacje jestniemal300miliardówwart USD. Authority), który miałinwestować zyskizwydobycia ropy naft był utworzony w1953roku Kuwejcki Inwestycyjny Zarząd (Kuwait Investment zyskipaństwutrwalić eksportujących surowce. tego typu Pierwszym podmiotem dzypokoleniowy transfer inwestować bogactwa, wdługofalowy rozwój kraju czy (Australia, emerytalne Irlandia,rezerwy Nowa Chile),zapewnić Zelandia, mię- stanowić zabezpieczenie nawypadek tegię inwestycyjną funduszu –stosując– właściciela bar dając budżetowe, nadwyżki można zabezpieczać interesy ekonomiczne państwa dopotencjału prywatnychści podmiotów komercyjnych. się, żeposia- Zakłada międzynarodowych fi rynkach jest odpowiedzią posiadan napotrzebę Governance and Globalisation Gulf inthe States, London 2012, s.8. 10.09.2007; Fala recesji, globalnej opanowującej światowe 2008roku, od spowodo- rynki W państwach, wktórych działania państwowych agend inwestycyjnych Jako agendy kontrolowane przez państwa państwowe fundusze majątkowe po- 120 119 118 117 Data powstania pionierskiej agendy inwestowania aktywów państwowych M Th M. C. Th J. Slawotsky, S. Kern, 119 . Zarządcy funduszu Dubai World. Zarządcy zagr ompson, Th atcher, eWorld’s Most Expensive Club , „Journal of International Law” 2008/2009,no. 40,s.1239–1269. sovereign wealth Sovereign WealthSovereign Investments Rise the Funds-State on Sovereign Wealth Funds asEmerging Financial Superpowers: How USRegulator

UK, the EUand the US Sovereign Wealth Funds FlexTh 118 Western Policies Towards Sovereign Wealth Fund Equity Investments: . ex-their-muscles/ (17.07.2014). najejterytorium nansowych, które mogąupodobnić ich możliwo- e, celepaństw właścicieli? , „Th

dziej elastyczną lub/i długoterminową stra- , Policy Brief, Kuwait Programme on Development, eEconomist”, 24.05.2007. kryzysu (państwa azjatyckie),kryzysu pomnażać ia przez państwa narzędzi operowania na 117 . Wydaje się, żeten rodzaj funduszy eir Muscles ozili natomiast wycofaniem środ- 120 . kował inwesty- tam obecność , http://www.thefi , Deutsche Bank Research, nansowania. Wiele owej. Dziśfundusz nancialist.com/ majątkowego” mniej częściowo należącego rządu, doobcego lub jego funduszu emerytalnego nansowych dziśprzemierzyć „trudno Londyn, żeby nieminąćbudynku przynaj- Qatar Investment Authority) na przez Investment Corporation of w ikonicznych markach, brytyjskich jakMadame Tussauds pozyska- (wcałości ter (Abu Dhabi Investment Authority oraz ChinaInvestment Corporation) oraz (Qatar Investment Authority), siecizajmującej siędostawą wody Th bankubrytyjskiego Barclays, giełdziepapierów nabrytyjskiej wartościowych akcji Heathrow Holdings. Airport fundusze udziały(7%) Zagraniczne pozyskały można mnożyć: w2012roku chiński China Investment Corporation kupił 10% said-to-mull-raising-istanbul-airport-stake.html (13.08.2014). BusinessWeek, 28.02.2012,http://www.busines Problems” 2010,no. 19(3),s.3–144. State-Owned Enterprises, and the Chinese Experience abstract=1477725 (13.08.2014). Business Anthropology” 2013,Spring, 2(1),s.56. resów. Takie reakcje kongresmenów iopinii publicznej towarzyszyły próbie zaku- protesty opierające sięnaargumencie konieczności ochrony strategicznych inte- z ChiniBliskiego Wschodu, przedmiotem są debaty politycznej –wzbudzają czonych plany inwestycyjne funduszy majątkowych, szczególnie pochodzących siada pakietkontrolny największej sieciszpitali wTurcji przykład stanowi chociażby malezyjskifu nia globalnego irealizacjicelów zzakresu interesu publicznego. Wymowny tego naareniezależności międzynarodow Fundusze typu się zagadnieniemzzakresu bezpieczeństwa narodowego innych oddziaływania tegiczne czyobszary sektory państw dlawielu znich staje zChin,Malezji, Singapurupochodzące czyKataru. jednego nieruchomości zikonicznychrynek kształtują miastZachodu fundusze 125 124 123 122 121 kratycznych narodów chaos gospodarczy,czy wywoływać aby funkcjonowanie podkopać otwartych, demo- autorytarne reżimy mogądokonywać potajemnych ataków, prowadzić gospodar- wywiad państwowemiast postrzegali fundusze majątkow inwestycji zagranicznych, tworzenie kapitału czywkońcu wzrost gospodarczy. Inni nato- debatę:zażartą niektórzy widzieliwnich jeszcze jednąszansę lokowania bezpośrednich Powstanie nowych naZachodzie funduszy przede wChinach iRosjiwywołało wszystkim Znaczące zaangażowanieZnaczące kapitału zarządzanego pośrednio przez rządy wstra- L. Backer, M. Th Ercan, E. B.J. Balin, Cyt. za:A.Ong, atcher, 124 Sovereign Investing in Times of Crisis: Global Regulation of Sovereign Wealth Funds, Sovereign Wealth Funds: ACritical Analysis Malaysia Airports Said to Mull Raising Istanbul Airport Stake Istanbul Mull to Raising Airport Said Malaysia Airports sovereign wealth . Prawidłowości wieku globalnego ilustruje więcrównież fakt, że Western Policies… Sovereign Wealth Funds: Confi 121 . 123 , s.5. są interesującym są narzędziem budowania współ- . Zdaniem jednego. Zdaniem zobserwatorów fi rynków Dubai) czyHarrods do należący (wcałości ej wkontekście mechanizmów zarządza- sweek.com/news/2012-02-28/malaysia-airports- ndusz Khazanah Nasional, który po- e jako zagrożenie –zaich sprawą wrogie, guring an Ecologyof Security , „Transnational Law and Contemporary , SSRN, 23.09.2009,http://ssrn.com/ 125 122 . WStanach Zjedno- . Podobne przykłady ames Wa- , Bloomberg/ , „Journal of - 83 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 84 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... com/sovereign-wealth-funds-fl świecie uzależniapowodzenie inwestycji wkonkretnym projekcie, realizowanym wkonkretnym na miejscu funduszy majątkowych jestrozległe ajednakfakt ifragmentaryczne, lokowania bezpieczeństwo zainwestowanych środków. Portfolio inwestycyjne państwowych inwestora wzmacnianie państw, wktórych dokonano inwestycji, zewzględu na łu nazagranicznych oznaczało dlapaństwa rynkach inwestora lub fi dokonujerym sięinwestycji, zawsze znaczenia.Od lokowanie niejestbez kapita- talnych technologii. szczególnie wobszarze strategicznej infrastru kontroli, kątem pod ewentualnych zagrożeń dlabezpieczeństwa narodowego, inwestycyjnych doinnych należących rządów. Ten typtransakcji poddawany jest reign Investment and National Act (FINSA)regulującego Security agend wpływy wersje wokół planów tej transakcji doprowadziły douchwalenia w2007roku Fo- Journal of International Law and Policy” 2008,no. 15,s.43–70. Securities Act of 2007: A Delicate Balancing Act Th Th opowiedziało sięprzeciwko planom sprzedaży portów funduszowi Dubai World. Zob. K.Young, oraz opinii publicznej. Wsondażu przeprowadzonym przez CBSNews 70%respondentów ich odsprzedania funduszowi zeZjednoczonych Emiratów sprzeciw Arabskich wywołała Kongresu Dubai Ports World, dofunduszu Dubai należący World, w2006roku w 2005roku czyteż pięciu portów, międzyinnymi New York Port Authority, przez pu fi amerykańskiej kich, jakApple, Nestle, HSBC, Royal Dutch Shell. Przeprowadzona w2007roku fundusz był wówczas wposiadaniu akcji wartych 4miliardy USD ta- współkach funduszu dokontroli polityki korporacyjnej otwarcie SWFnorweskiego rząd lideraspośród zamiar deklaruje wykorzystania ulokowane jestwdziesięciu agendach ulokowanych listy. naczeleglobalnej Za- duszach zgromadzono dotychczas 5bilionów USD, tej a80%wartości kwoty mentalne znaczeniewkontekście międzynarodowej siłiwpływów. gry Wfun- naczołowych ekonomii,oddziaływania graczyglobalnej comoże miećfunda- Dziękifunduszomjest działalność. mają troli państw macierzystych, państw, atakże naktórych terytorium prowadzona i umiędzynarodowienia korpo działalności znaczenie jako regulator strategii korpo uznaje sięraczejzanośnikipotencjalne źródło rozwoju. tycznych, wyznających fi -skutkowy ten sam. Kapitał, pozostał zpaństw nawet niedemokra- pochodzący eCommittee on Foreign Investment in the United States and the Foreign Investment and National 127 126 Współcześnie zmieniłysięmechanizmyWspółcześnie oddziaływa W przyjmowanych strategiach rozwoju kontekst relacji zpaństwem, wktó- Państwowe fundusze majątkowe mogąpotencjalnie miećrównież istotne Zob. C.Th wtymkontekście Znaczący jestfakt, należaływcześniej dofi żeporty ompson, rmy petrochemicznej Unocal przez chiński fundusz CNOOC Sovereign Wealth Funds FlexTh lozofi ex-their-muscles/ (17.07.2014). przyjętyche polityczne od odległe naZachodzie, inwestycji kondycji od lokalnych rynków. at Needs Revision racyjnych. Wsytuacji integracji rynków tkowym państwa zyskują więcnarzędzie racyjnej wielejejsfer wymyka siękon-racyjnej 127 ktury, źródeł energii czyfundamen- . Dane z2012roku informują, że eir Muscles , „University of California Davis nia, aleciągprzyczynowo- , http://www.thefi rmy apróba brytyjskiej, rm państwa rm 126 . Kontro- nancialist. dzić obawy inwestorów iciałregulacyjn funduszu. zależne natomiast automatycznie słabiej identyfi fundusze majątkowe mogąbyć jako postrzegane upolitycznione, przedsiębiorstwa dardów przejrzystości). Czynnikiem może być (na przykład obowiązkowi informacyjnemu koniecznemu dozachowania stan- jąc celefunduszu, regulacjom niemuszą naten fundusz nakładanym podlegać działania, fundusze państwowe tworzą prze majątkowy tworzy przedsiębiorstwo za rządu. To ograniczenie zostaje zniwelowane, kiedy to niepaństwo, alefundusz macierzystym, ich strategia nierzadko dostosowana jestdoliniipolitycznej jego łatwo alesą jakte prywatne, samą swobodą z taką identyfi PC naświecie–czyMotorola Google) (pozyskana od werami (2014r.) ipakietakcji (18,9%),stając sięnajwiększym producentem sprzętu któregogii: IBM–od odkupiła działkomputerów (2005r.), działzajmujący sięser- praww posiadanie ikonicznych własności marek amerykańskich nowych technolo- państwowych. kontrolowana Wten sposób przez Lenovo rządChinspółka weszła dania/kontroli, kupując zagraniczne aktywa zapośrednictwem przedsiębiorstw gospodarki światowej. Państwa równie dobrze swoją mogąposzerzać sferę posia- międzynarodowe, narynki ływania któr go. Fundusze typu czy wreszcie które takich, zprzyczyn prawnych zasięgiem banku poza są centralne- walutach) w obcych dotych stopniu (instrumenty owyższym pochodne) ryzyka pozyskiwania narzędzi dochodów –od uznawanych (obligacje zamałoryzykowne międzynarodowej. nascenie obecną tendencję Państwapewną zwiększają spektrum rekomendacji. tiago mające ujednolicić zobowiązania SWF, mają one formę jednakwyłącznie Międzynarodowej Grupy przyjęto Roboczej wprawdzie zwane zasady zSan- tak form ich kontroli. Międzynarodowego Zinicjatywy Funduszu Walutowego oraz narodowych napoziomie międzynarodowym brakuje rynkach, konsensusu codo rzędziem zaprojektowanym dorozwijania możliwości naponad- oddziaływania kredytówna rynku hipotecznych. państwowe Chociaż fundusze majątkowe na- są Citigroup pozwoliła tej ostatniej spowodowanego wydobyć sięzkryzysu zapaścią inwestycja Abu Dhabi Investment Fund 7,5miliarda owartości USD wgrupę Diff for GlobalDevelopment, Washington, 2011;E.M.Truman, DC Role for Sovereign Wealth Funds in Africa’s Development? of Economic Perspectives” 2013, Spring, no. 2(27).Zob. również: A.D. Dixon, A.H.B. Monk, erent? 128 Skomplikowana struktura z jednej strony własnościowa i operacyjna może bu- Przedsiębiorstwa państwowe mogąoperować międzynarodowych narynkach Chociaż fundusze typuChociaż S. Bernstein, J. S. Bernstein, Lerner, A.Schoar, , Working Paper 11–12,Peterson Institute, Washington, 2011. DC sovereign wealth sovereign wealth Th e Investment Strategies of Sovereign Wealth Investment e Sovereign of Strategies Funds są uzupełnieniem tradycyjnych są oddzia- metod e również kształtują współczesny krajobraz ych, jednakstanowi zdrugiej mechanizm leżne. Aby osiągnąćwiększąswobodę niemają charakterystyki, wyrażają stałej dsiębiorstwa zależne, które realizu- , Oil-to-Cash Background, Oil-to-Cash Paper, Center kowane zkrajem są pochodzenia tu również kwestia wizerunku – 128 Sovereign Wealth Funds: Is Asia . kowane zpaństwem , „Journal What 85 Stosunki międzynarodowe jako wyścig konkurencyjny 86 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... Fund czyalgierski Revenue Regulation Fund. równy brak 1,czyli przejrzystości informacyjnej, Superannuitation Fund Government czyteż norweski Pension Fund. Na biegunie drugim –rating Rating przejrzystość 10oznaczający otrzymały pełną informacyjną naprzykład New Zealand z zaawansowaniem wkraju demokracji –właścicielu jawności Linaburga-Maduella. metodą Transpar przynoszący wymierne korzyści wymierne przynoszący technologie, objęte ochroną własnoś skiwać inwestycje, rozwijać infrastru w stronę funduszy. państw pochodzenia Mechanizm ten sprawia, żemogąpozy- nymi udziałowcami, aby zpoziomu zarządu kierować zainteresowanie korporacji bują one udziaływiększościowe pozyskać wformach lub utworzyć koalicję zin- wzmacniania transferu technologii domacierzys z nich chęć deklarują pozyskiwania inwestycji korporacji międzynarodowych oraz funduszach rośnie, coraz są popularniejszym narzędziem inwestycyjnym. Niektóre 129 Sovereign Wealth Fund Institute wswoich klasyfi 129 . Wartość środków zgromadzonych wtego typu ci intelektualnej państwa macierzystego. kturę naukowo-badawczą czywdrażać nowe entność działań związek funduszy maścisły znalazły sięwehikuły, jakBotswana Pula takie ipoziomem przejrzystości życia publicznego. tych gospodarek. Wtymcelu pró- funduszykacjach nadaje imrating 4. Brokering władzy

Diagnozy współczesnych relacji międzynarodowych wiążą siłę, zdolność do prze- kształcania otoczenia i wywierania wpływu z konceptem sieciowości. Sieciowość jako narzędzie analizy polityki międzynarodowej zyskało znaczenie w instrumentarium dyscypliny i stanowi podłoże identyfi kowania nowych cech i prawidłowo- ści w stosunkach globalnych130. Perspektywa sieci najczęściej przyjmowana jest w odniesieniu do stosunkowo nowych formuł współpracy obecnych na arenie międzynarodowej – zagospodarowanie przestrzeni decyzyjnej przez organizacje pozarządowe, zorganizowane siatki przestępcze, kooperacyjne rozwiązywanie problemów przez sieci agencji rządowych. Funkcjonalna analiza sieci jest często stosowanym narzędziem w rozpoznawaniu charakteru interakcji zachodzącej między zaangażowanymi aktorami i czynnikami gwarantującymi skuteczność działania struktury jako całości131.

Zarządzanie sieciowe jest jedynym sposobem na pokonanie przepaści między instytucjami narodowymi a łącznością w skali globalnej. Sieci zarządzania defi niowane są jako relatyw- nie stałe wyrazy woli współzależnych, lecz operacyjnie autonomicznych, aktorów. Sieciowe formy organizacji uznawane są za luźne formy związków organizacji i jednostek, oparte na podejmowaniu systematycznych interakcji dla realizacji wspólnego celu132. Charakter kształtowania się współczesnych relacji władzy w środowisku między- narodowym pozwala wyłonić kilka prawidłowości dotyczących sposobu, w jaki poszczególne podmioty zwiększają swoje oddziaływanie. Tradycyjna wizja powstawania hierarchii międzynarodowej oparta jest na atrybutach siły – zasobach militarnych, ekonomicznych, kapitale ludzkim, terytorium. Dostęp do nich od wieków

130 B. Wellman, Structural Analysis: From Method and Metaphor to Th eory and Substance [w:] Social Structures a Network Approach, red. B. Wellman, S.D. Berkowitz, Cambridge University Press, Cambridge 1988, s. 19–61; M.E. Keck, K. Sikkink, Activists beyond Borders: Advocacy Networks in International Politics, Cornell University Press, Ithaca 1998. 131 E. Hafner-Burton, M. Kahler, A.H. Montgomery, Network Analysis for International Relations, „International Organization” 2009, no. 3(63), s. 559–592; Networked Politics: Agency, Power, and Governance, red. M. Kahler, Cornell University Press, Ithaca 2009. 132 M.L. Mueller, Networks and States Th e Global Politics of Internet Governance, MIT Press, Cambridge, MA 2010, s. 6.

87 88 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... Manufacturing Complexity Economic Growth OECD Growth to Technologies Communication and Economic Forum, Ch.2.1.,2006,s.41–53;C.Zhen-Wei Qiang, A.Pitt, Competitive Advantage Competitive międzynarodowych dostarcza nowych kategorii, które pozwalają konceptuali- wych czynniki wpływające naoznaczenie sprawczości wrelacjach międzynarodo- nainneelementy oddziaływania zdolność wpływu. wukładziewładzyoznacza pozycji poszerzenie umocnienie interesów oraz wpływ. poszerzyć Te siebie dwa wobec celesą komplementarne – dzynarodowej, to by po zyskaćmożliwości sprawnego realizowania własnych kluczowych wprocesach miejsc decyzyjnych sięnaarenie rozgrywających mię- i organizacje wzmacniają swoją one Dążą pozycję. naprzykład do zajmowania niezależnych aktorów, brokering jestnarzędziem, którego zapomocą państwa czenie wbudowaniu układu władzyniesprowadza dooddziaływań sięwyłącznie zdolne zmieniać zachowania działania są innych. nasposób iwpływać Pośredni- organizacje pozarządowe, formalne lub nieformalne grupy które odniesienia, cy. ratingowe, donich informacyjne, agencje można agencje Zaliczyć wpływowe potęgisienia wocenie państw iich do budowania zdolności układów współpra- wpleceni wsiećmiędzynarodowych są ściśle międzynarodowych lepszych narzędzi dorealizacjiich celów. Brokerzy władzy innych, pośredniczące wpozyskiwaniu przez tradycyjnych aktorów stosunków sprawnie podmioty władzy są operujące informacją, uwierzytelniające działania władzywwarunkachrunków środowiska redystrybucji globalnego. Brokerami internalizację norm, która sprzyja harmonizacji działań. decyzyjnych, zapewniając ich legitymizację, wspierają wzmacniając wiarygodność, punkty ważnewokreślaniu odniesienia pozycjipaństw iorganizacji wprocesach nia, powodując zmianę zachowań. Można ich nazwaćbrokerami władzy–ustalając dycyjnych środków, rozciągają alewobszarze specjalizacji oddziaływa- spektrum sami niepretendują dowzmacniania swojego tra- wukładziesiłzapomocą miejsca mieć aktorzy skutecznego zdolni dowywierania nadziałania państw. wpływu Oni międzynarodowychW układzieoddziaływań coraz większeznaczeniezaczynają obieg iszybki informacji powodująność zmiany władzy. redystrybucji wschemacie whierarchii miejsce pewniają wysokie potęg międzynarodowych, współzależ- otyle neorealistycznym oparte właściwości na wisku międzynarodowym tracąswoją p nainnych.tegiczne ioddziaływać uwarunkowania Współcześnie wśrodo- wpływu określał państw pozycję wmiędzynarodo 133 W układzie sieciowym miejsce w sieci, odległość od punktów od wsieci,W układziesieciowym odległość miejsce węzłowych, Brokering uzyskiwania ikie- sięprzede dosposobu odnosi wpływu wszystkim Zob. np.: Zob. 133 . Sieciowość jako oglądu perspektywa procesów iinterakcji wstosunkach Networked Politics… , Th , Organization for Economic Co-operation and Development, Paris 2005; , „Th e GlobalInformation Technology 2005–2006, Th Report eEconomist”, 15.06.2006. , D. Frosst, , World Bank Working Paper 24,2004; rzejrzystość. O ile podnoszone w oglądzie woglądzie Oilepodnoszone rzejrzystość. silemilitarnej iekonomicznej wciąż za- wej grzesił,pozwalał sieci, stopień –to współzależności Innovation and Interactions: Wellspring of zależności, stanowią zależności, punkt odnie- Contribution of Information of Contribution realizować celestra- Micropolicies for for Micropolicies e World e nalizowanych prominentną rolę uczestników wsiecidlawzmocnienia słabszych lub margi- maksymalizować korzyści, wspierających ich interesy, wykorzystujących swoją jest charakterystyka sieciowych brokerów –podmiotów pomagających innym generowana jestprzez oczekiwania dotyczące zachowań, kategorii społecznych. dosiecistwarzaDostęp szanse, dynamika towania opinii, tworzenia agendy rozpatrywanych czynegocjowanych zagadnień. (na przykład siłymilitarnej) z elementami władzyrelacyjnej: możliwości kształ- ajegoności, natura stanowi wykorzystania indywidualnych połączenie atrybutów Networks, and Confl przymusutoda (…),oczekują oni też większego wsparcia wsytuacji konfl lub marginalizacji, też nałożyć sankcje, traktowanej wpostaci społeczne jako me- zatrzymać społecznych oddziaływanie benefi innych uczestników wsieci. społeczną”, Dysponują większą„siłą mogąoni „(…) czeń, wchodzą wliczneinterakcje, mogąwwiększymstopniu na oddziaływać istotności członka sieci. Ciznich, którzy zdołaliwypracować dużą połą- liczbę władzywsiecizazwyczajZakres identyfi wzmacniamożliwości poszczególnych oddziaływania partycypacji sób aktorów. ten zdołałwypracować. Sama siećstaje siębrokerem władzy–umiejętny spo- obiektywne atrybuty, wsieci aleteż miejsce ciach sprawczych danego podmiotu decydują zatem nietylko jego indywidualne, środków zwanej twardej tak siłyprzez wsieci. pozycji Omożliwoś- wzmocnienie wykorzystanie dostępnychpełniejsze defi zasobów ipokrycie zować potęgę. Otóż układsieciowy po terpretacjach wyjaśnia istotęterpretacjach wyjaśnia wzajemnego Wprzykładzie zacyto- oddziaływania. Charakter sieciowych oddziaływań wniecoinny niżwtradycyjnych sposób in- 1989, no. 2(68),s.531–552. w rolę mediatora, zarządzają konfl brokerompozwala budować pomiędzy innymi połączenia aktorami. Wchodzą niu dlapodmiotów, zktórymi sięłączą. ci, budują swoją pozycję, kreując oszczególnym połączenia strategicznym znacze- Szczególnie interesująca, zpunktu widzeniaprowadzonych tu rozważań, Waga aktora oddziaływania rośnie wmiarę uzyskiwania przez niego central- 136 135 134 kalizowanymi naperyferiach której rości sobie prawo metropolia, zesłabych wynika powiązań pomiędzy węzłami zlo- defi istotę uznając stanowiącymipomiędzy imperialną jejwłasność, metropolią jeza aperyferiami ży sieciowemu brokerowi. Większość opisów imperiów silne, bilateralne podkreśla relacje Struktura systemu imperialnego wjasny ilustruje charakter sposób władzy, jakaprzynale- E.Hafner-Burton, M.Kahler, A.H.Montgomery, Zob. m.in.:R.V. Gould, E.M.Hafner-Burton, A.H.Montgomery, imperium.nicji Teoria sieci wskazuje równie istotną prawidłowość: władza,do 135 . Siła społeczna wygenerowana. Siła społeczna dziękipowiązaniom sieciowym ict , „Journal of Confl Power and Social Structure in Community Elites 136 . ict Resolution”ict 2006,no. 1(50),s.11. iktem, minimalizują jego skutki sie- dlacałości zwala uczestniczącym wnimaktoromzwala uczestniczącym na Power Positions: International Organizations, Social kowany jestwkontekście centralności, oddziaływań opróczoddziaływań realizacji interesów – ilość ijakość powiązań,– ilość które aktor tów członkostwa, wpostaci uznania Network Analysis… , s.572. cytów wzakresie , „Social Forces”, „Social iktu” 134 . 89 Brokering władzy 90 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... i globalnej, priorytetów ustalania działania iciągłejwymiany wiedzy, szczególnie uczestników. Sieci zdolne norm doustalania wprzestrzeni są władzyregionalnej żenie dokompromisu lub uzyskania korzys cie normatywnym interakcji –warunkiem wzajemne są zaufanie, otwartość, dą- egzaminu zeskuteczności działania. zagrzeją długo wprzestrzeni miejsca władzy formalnie efektywność. wyrafi Żadne wyłącznie zaspokajania różnych potrzeb. która Cechą, oddaje istotę sieciowości, jestwięc rzadko opiera formalnych, sięnakryteriach siłąsiecijestróżnorodność iwola tura siecizakładaelastyczność izdolnoś rządzania wsprawach międzynarodowych, niebudzi żadnych wątpliwości. Na- wej okolicznościom, jakimjestuczes też towarzyszącym tympożądanym zpunktu widzeniastabilności międzynarodo- dobrą kondycją ekonomiczną aczynnik że istniejesilnakorelacja międzysk no. 1(88), s.112. i Finlandia. Connectedness Index liczby pomiędzy państwami, ijakości połączeń grupami iorganizacjami, stworzyły oraz Centre for GlobalGovernance Studies Uniwersytetu wLeuven, uznając rolę W 2011roku United Nations Industrial Development Organization (UNIDO) wanej ekonomii Jak ich znaczeniewzrasta. zauważa AnnMarie Slaughter: te komponenty decydują opozycji wsieci, iwydaje się, żewrealiach zglobalizo- ne zasoby, ipotęgę. umacniając wpływy kształtowaniaumiejętności kontaktu, by tak optymalnie posiada- wykorzystywać dominacji.rialnej Jej icharakter trwanie władzyrelacyjnej, jednakod zależnesą potęga militarna czywładzaekonomiczna, były decydujące dlapowstania impe- wanym tradycyjne, twarde wyżej środki prowadzenia polityki zagranicznej, jak globalnym systemie ekonomicznym Jednocześnie sprawnie funkcjonujące sieciopierają sięnasilnym komponen- Fakt, łącząceróżnych żesieciwspółpracy partnerów sięprzestrzenią stały za- 139 138 137 inne różnice międzynimi sieci, atymi, zglobalną wszelkie którzyw łączności wyostrzać będzie zniejwykluczeni, są produktywne iprzynoszące korzyści. więcej, przepaść międzytymi, Co którzy pozostają wierać stan konfl –ktołączności jestpołączony, świat zkimiwjakimcelu. ten za- Oczywiście wciąż będzie W obecnym stuleciu wcoraz potęga większymstopniu będzie globalna stopnia zależnaod W układziesieciowym narzędziem władzyjestkontakt, dostęp, uczestnictwo, Najwyższe wrankingu miejsca zajmowały Szwajcaria, Szwecja, Holandia, Stany Zjednoczone A.M. Slaughter, Networks for Prosperity… iktu, siecipotrafi bo America’s Edge: Power in the Networked Century – miarę państw uczestnictwa w 137 , s.25. . ą być samo szkodliwe tak iśmiercionośne, jakbywają 138 utecznością rządzenia,rozwojem przemysłu, tnictwo wsieciwymiany wiedzy . Twórcy tego narzędzia badawczego uznali, iem uzupełniającym, warunkującym czy ć transformacji –uczestnictwo wnich tnego rozstrzygnięcia dlawszystkich międzynarodowej, jeśli niezdadzą nowane alianse polityczne nie sieciach wymiany wiedzyoraz , „Foreign Aff 139 . airs” 2009, airs” Jean-Frédéric Morin, Oran Young obrazowo prezentują charakter systemu: politycznejności jestprzedmiotem ijako taka szeregu analiz. Amandine Orsini, relacji. Izolacja polityczny jako wybór oznacza rezygnacjęztych korzyści iwwy- generuje największe korzyści wkontekście wymiany, współdziałania, budowania i politycznym państwo realizuje swoje zróżnicowane cele. Współzależny świat wglobalnymczych obiegu wsferze –dziękiobecności fi zewnętrznej gicznych. stworzyły nowe Globalnerynki poziomy realizowania zarząd- funkcji jak najszersze korzystanie materialnych, zudogodnień społecznych, technolo- wcześniej. Ich zadaniem jeststworzenie bezpieczeństwa” „sfer umożliwiających potrzeby obywateli, rządy wchodzą wrelacje częstszeigłębszeniżkiedykolwiek jakoutrzymać narzę jego struktury tworzących subsystem decyzyjny charakteryzuje sięzróżnicowaniem opinii. w układzieformalnych struktur władzy lub nimi. poza Ta „koalicja” uczestników wolę dokonania zmiany realizowaną wskoordynowany przez ludzi grupę sposób zmianydo wywołania politycznej. Coalition Advocacy Framework (ACF) zakłada nym powstało kilkaujęć formowania sięprocesu negocjacyjnego, prowadzącego politycznego, wypracowują swoje własnelogikidziałania. Na analitycz- gruncie wtworzeniu służązaprzestrzeńpracy mediacyjną idystrybuowaniu kapitału narodowej, która obejmuje coraz więcejaktorów pozapaństwowych. Sieci współ- nia opinii związana jestzcharakterem wsferze przestrzeni między- decyzyjnej Rosnąca potrzeba pośredniczenia, budo społecznych, zawodowych oraz grup interesu coraz twórcami częściej regulacji aktorzy są działający prywatni, winteresie grup ganie ustalonych regulacji wpaństwach członkowskich. natomiast Współcześnie były standardów doustalania gwarantować iich wpływ miałprzyjęcie iprzestrze- cenie obowiązującego modelu, wktórym organizacje międzynarodowe powołane wój regulacji, Jest których prywatne. podmioty to źródłem są istotne przekształ- w ustalaniu standardów obowiązujących wprzestrzeni ponadnarodowej jestroz- każdego zuczestników sieci–celów. Pewną miarą rosnącego znaczeniasieci w obszarach istotnych dlarealizowanych oraz wspólnie indywidualnie –przez 2013, no. 1,vol. 19,January–March, s.27. Governance? sywny niżtworzące go jednostki, aH harmonijny niżjego biologiczne sposób komponenty, tłum jestzreguły bardziej impul- Wydaje się, żesieciowość jestkluczem dorozpoznania składników efektyw- 141 140 Galaktyki nieobracają samą prędkością sięztą cogwiazdy, ekosystem ewo Grupa lub system posiadają właściwości, które odróżniają składowych. ich części jeod steczki wodoru ijednatlenu Współcześnie strefa państwaWspółcześnie oddziaływania terytorium poza –aby wychodzi A.Orsini, J.F. Morin, O. Young, Zob. M.Zachara, , „Global Governance: of AReview Multilateralism and International Organizations” Global governance… 141 . Regime Complexes: ABuzz, aBoom, or aBoost for Global dzie władzylub też odpowiedzieć trafniej na 2 O zaspokaja pragnienie daleko lepiej niżdwie czą- , s.77–85. wania szerokiego kształtowa- spektrum, 140 . luuje w bar w luuje nansowym nansowym dziej 91 Brokering władzy 92 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... jako pośredników, facylitatorów czytworzących wzrasta. forum współpracy trzeba negocjowania kwestii wspólnych sprawiają, brokerów żeaktywność władzy też znajdujący sięwciągłymprocesie po niego organu władzy, zyskuje sięnie narzucony, aleustalony, wynegocjowany lub wktórej wrzeczywistości, Wten sposób niepotrzebnego brakuje ryzyka. zwierzch- celów, wktórej międzynarodowe podmioty wchodzą winterakcje, nieponosząc zjawisk. zkolei Regulacja tworzy bezpie etapem nadrodze douregulowaniajest pierwszym praktyk czykonceptualizacji międzynarodowejczywistości uporządkowanemu nadzorowi. Powstawanie norm z efektu synergii, który powstaje wrezultacie kolejnych poddania fragmentów rze- tekście nietylko rozwiązywania problemów globalnych, alerównież korzystania ki innym podmiotom. koniecznością Współpraca stajewkon- siębezwzględną nich przestrzeń szans, które realizowane być mogąjedynie zudziałemlub dzię- interesów.realizacji imaksymalizacji Środ stającej potrzeby synchronizacji działań podmiotów międzynarodowych wcelu rządku międzynarodowego. Ich możliwo międzynarodowej. Przyczyniają iprzekształceń doustalania po- się wten sposób wisko polityczno-społeczne, uczestniczącw brokerzy władzy. wej odpowiadającego wyobrażeniom iroli obranej przez dany pomagają podmiot czyinfrastruktury.mości Wzapewnianiu wstrukturze miejsca międzynarodo- zapłacićsą zaświadczenienielegalnych usług,udostępnienie lokalizacji, tożsa- służyć władzyreżimowej, mautrwalaniu pozyskiwanie klientów, którzy skłonni zbytulokalnego –dostęp do rynku oddziaływania surowców, których sprzedaż do którego zmierzają, jestutrzymanie dostaw broni pozwalających siłę wzmocnić Tyle zuczestnictwa. rzyści żekorzyści te defi zpraworządnegowyrosłe porządku, aktorzy cizorientowani ko- naczerpanie są doutrzymaniaDążąc iwzmacniania władzypolitycznej, samo jakpodmioty tak prezentowanymi przez siatki przestępcze Krwawe reżimy również poszukują re- zmiędzynarodowymi łączności rynkami wania wpływów władzy, iutrwalania zdając się prawny zagospodarowuje te podmioty, które budo- odrzucają modele ustalone Nieustannie jeston przedmiotem międzynarodowych Porządek ustaleń. poza- worządnego interakcje zachodzą państw, które uznają podstawowe reguły ładu. uczestnikówdla wszystkich polityki międzynarodowej. Wramach porządku pra- rezultatembędące czyorganizacje współpracy) międzynarodowe. Skazane samo nawspółpracę, jakINGO, są tak organizacje międzyrządowe (same gocjować warunki, zabiegać ozainteresowanie konsumentów, dbaćowizerunek. Korporacje międzynarodowe, aby zapewnić sobie dostęp dorynków, muszą ne- również aktorów międzynarodowych oinnejcharakterystyce iróżnych celach. miarze długofalowym jestskazana naniepowodzenie. Ta prawidłowość dotyczy Podmioty przynależne dotej grupy wp globalnyŁad zawiera wsobie dwa porządki, które stanowią punkt odniesienia , handlarzy ludźmi, bronią, narkotykami. czną, przewidywalną sferę realizowania ści oddziaływania są rezultatem są oddziaływania ści wzra- wstawania, ipo- ład. Współzależność lecione wmiędzynarodowe są środo- owisko międzynarodowe stanowi dla kształtowaniu sięinterakcji naarenie niowane dlanich są inaczej. Celem, na agresję, eksploatację, grabież. które pozwolą mu nawiązywać współpracę zludźmi wykształconymi winnych doporuszania sięwrozwijającejcje sięprzestrzeni technologicznej oraz takie, w przekonanie owoli imożliwości przekształcania świata, czyzyskakompeten- stemy państw edukacyjne członkowskich. to człowiek Czybędzie wyposażony jęcia określonych strategii edukacyjnych, bada,jakitypczłowieka produkują sy- PISA 2003 charakterystykę uczniaijego umiejętności” przyswojenia materiału stanowiącego aleobejmują podstawę kształcenia, szeroką sowania wrzeczywistych sytuacjach”, ba rokiego ujęcia kompetencji przyswajanych wżyciu, przy uwzględnieniu ich zasto- przygotowana dostawiania czołażyciowym wyzwaniom”, dotyczą pomiary „sze- programu przygotowane, zostały aby rezultatem oceny kryteriów doboru micznego oraz wpływają namożliwości współpracy. stwierdzenie jest Pierwsze edukacyjnego, którego cechy determinują tempo rozwoju społeczno-ekono- ważnego interesów obszaru państw iorganizacji międzynarodowych –systemu niesienia dlaorganów wstrukturze za o nowoczesnej edukacji w zglobalizowanym świecie. punktem Dane PISAsą odnych planów rozwoju, pozwalają celeikształtować wyznaczać kontekst debaty krajów członkowskich –formułowane wnioskistają sięelementami strategicz- znaczącąrolę wkształtowaniuwane dane PISAodgrywa polityk edukacyjnych państw członkowskich ibudowanie porównawczej. perspektywy Przez prezento- obszarem działania programu jestpomiar efektywności systemów edukacyjnych nowym forum kształtowania polityki wramach edukacyjnej OECD. Głównym gramme for International Student Assessment siępierwszopla- (PISA),który stał inicjuje lub też towarzyszy procesowi zmiany. kluczowych sfer życia tworzą społecznego siłęnacisku, punkt który odniesienia, międzynarodowezacje czypozarządowe raporty rankingi, zestawienia dotyczące naprzykład irzetelne. przygotowanegodne Wten sposób przez rozmaite organi- kowane, analizie, poddane wprowadzone doobiegu informacyjnego jako wiary- czynnika zmiany. Aby czynnikwytworzyć, taki informacje muszą uporząd- zostać często rozproszonych itrudnych dointerpretacji –niestanowi jednakistotnego budowanianości kapitału ludzkiego. Sam fakt możliwości pozyskania danych – densowe możliwości wobszarze edukacji, rozwijania kompetencji, innowacyj- Łatwość dostępu –oferuje doinformacji bezprece- jestzdobyczą cywilizacyjną 4.1. Programme forInternationalStudentAssessment(PISA) PISA docieka zatem,PISA docieka jakiprofi 142 Mechanizm ten obrazuje OECD, informacyjna działalność aszczególnie Pro-

jako broker władzy Problem Solving for Tomorrow’s World: First Measures of Cross-Circular Competences from , OECD, Paris 2004. l kompetencyjny uczniajestrezultatem przy- uczniów, przyjętego przez PISA.Narzędzia „oceniać, czypiętnastoletnia„oceniać, jest młodzież rządzania, dotyczą ponieważ strategicznie dane umiejętności „nie ograniczajądane „nie umiejętności siędo 142 . 93 Brokering władzy 94 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... i zakładanych celów na wzorcach niemieckich, aledane PISAdoprowadziły doredefi Historyczniecji. Finlandia swój edukacyjny model kształtowała, opierając się innych państw, zorientowanych na zbudowanie skutecznego systemu eduka- koncepcja szkolnictwa wtymkraju wyższego siępunktem stała dla odniesienia (19.07.2014). Zob. również: A.Ripley, pl/1,75478,15064902,Polscy_uczniowie_w_swiatowej_czolowce__Sa_wyniki_badania.html wynikiSą PISA. Wyprzedziliśmy m.in. Niemcy iAnglię z Norwegii, Islandii oraz Szwajcarii iEstonii. Zob. J. Suchecka, (wśród 65krajów).15. miejsce Uzyskane porównywalne są wyniki ztymi, które osiągnęliuczniowie w 2000r. –w2006r. na25.miejscu zajęły (na57badanych 9.miejsce wtedy krajów), w2009r. zyskały zajęcie średniej pozycjipowyżej wczytaniu iprzyrodzie poniżej średniejuzyskała wynik OECD. Wkolejnych edyc kiem sukcesu były dane zebrane iupublicznione przez organizację. 2009, no. 24(1),s.8. nowej konceptualizacji niemieckiego szkolnictwa autoreflorganizację nietylko siępodstawą krytycznej stała siękolejnetem stały ewaluacji edycje testów PISA.Informacja dostarczona przez impulsem dowprowadzenia długofalowej reformy szkolnictwa, której elemen- 32badanych spośród miejscu państw. Niski20. rezultat siębezpośrednim stał matematycznych oraz wnioskowaniu przyrodniczym, sklasyfi zostali ka przykładów. W2000roku uczniowie, zbadaniu niemieccy po ich kompetencji by. Na potwierdzenie punktu takiego zasadności widzeniawarto przytoczyć kil- narodowych. ich funkcjonowania –edukacji, która jestobszarem suwerennej polityki rządów działania agen kierunki nej, wyznacza z których sięwywodzą? pozwoli imnautrzymanie państw, czołowej gospodarczej pozycji icywilizacyjnej systemach kulturowych? Czyzestaw które umiejętności, otrzymują ludzie, młodzi posługiwania sięwiedzą systemy krajów –uzyskuje Zachodnich dobre rezultaty wobszarze umiejętności Polski,kacyjnego który –pomimo że dotowany wdużo mniejszymstopniu niż uczniów wrankingach doanalizy siępodstawą PISAstała specyfi publicznej. Dlabadaczyefektywności systemów edukacyjnych ewolucja polskich goriach. Konstatacja sukcesu niebyła jednakograniczona donarodowej opinii tycznej Polski pols pozycja wysoka wywołała ilustruje charakterPISA, cowyraźnie tej reakcji. Podobny skutek poli- nascenie Simon and Schuster, New York 2013. Jednocześnie świetne wyniki uczniówJednocześnie świetnewyniki fi 145 144 143 PISA jestjednym zciał,które roli bezpośredniej niepełniąc administracyj- Pozycja polskich piętnastolatków wbadaniach PISAstopniowo rosła 2000r., od kiedy to Polska S. Grek, Ibidem , s.6–7. Governing by Numbers: Th De facto 144 . Analitycy siępojęciem zaczęliposługiwać fi PISAzarządza więcprzez generowane przez siebie licz- 145 . Główną formułowania podstawą porównań imierni- Th eSmartest Kids in the World: And How Th ePISA ‘Eff d rządowych wstrategicznym obszarze , „Gazeta Wyborcza”, 3.12.2003,http://wyborcza. ect’ in Europe ńskich wtestach PISAsprawiły, że . Wczytaniu iinterpretacji dziecibyły polskie kich gimnazjalistów wkilku kate- jach uzyskiwane rezultaty na pozwalały 143 Polscy uczniowie wświatowej czołówce! . , „Journal of Education Policy” eksji, aleteż zupełnie ki systemu edu- nicji koncepcji nicji eyGot Th ńskiego cudu kowani na kowani at at Way , odniesień –to niektóreodniesień narzędzia informacją, możliwość jejgenerowania, systematyzowania, zamieniania wobszar szłe możliwości rozwojowe państw, które te wskazania akceptują. Panowanie nad wyznacznikówtle gospodarkiopartej nawiedzy, wskazania PISArzutują naprzy- w systemie edukacji. Wfundamentalnym sensie, szczególnie jeśliumieścimy jena dowej iwytwarzają ramy pewne światopoglądowe, które prezentowane uczniom są oceny określają wpewnym możliwości sensie międzynaro- przyszłej współpracy rządzania globalnego jestfakt, żeuznane irozpowszechnione przez PISAkryteria normatywnej. wolnenigdy podbudowy Interesujący od niebędą wkontekście za- Wybór irozłożenie treści kształcenia akcentów wprzekazywanych informacjach ganiu tych celów. Podstawowym narzędziem władzyjesttutaj władzainformacji. ramy debaty edu współczesnej omodelach danych, które umożliwiają formułowanie polityk Unii Europejskiej, kształtując nia oparte nauporządkowanej informacji. Program generuje idostarcza większość PISA,któradziałalność zdołałastworzyć narzędzie ponadnarodowego oddziaływa- ciach międzynimiicharakterze ich ewolucji. wnioskowaniaści, oczynnikach kształtującyc informacji jestelementem procesu dystrybucja właściwa interpretacji rzeczywisto- nie bezpośrednio, wpływając napolityki krajowe zawierane sojusze OECD promuje formułowane przez siebie polityki, istotnie, choć międzynarodowych –Bankiem Światowym, Unią Europejską czyUNESCO. Przez jestwspółpraca, budowaniecji relacji zinnymi aktorami wpływowymi stosunków sprzyjającegopodłoża narzędzi. takich Główną wykształceniu strategią organiza- narzędzi dokształtowania polityk swoich państw członkowskich ani fi Th autorstwa Jamesa G.Marcha iJohana P. zatytułowany Olsena W 1984roku nałamach „Th 4.2. Normatywneoddziaływaniebrokerów władzywświetle ed.ac.uk/research/FabQ/publications.htm (18.07.2014). Perspectives, Fabricating Qual nach nauk politycznych pojawiło sięrozumienie powstawania instytucji, ifunkcji o ich wzrastającej roli wfunkcjonowaniu systemów politycznych. Wsubdyscypli- ponownegobę znaczeniapojęcia instytucji, ustalenia argumentując narzecztezy nalism: Organizational Factors in Political Life e Future of Power 146 147 Warto zwrócić uwagę, żeOECD zinstytucjonalizowanych, nieposiada prawnych J.S. Nye, B. Lingard, S. Grek, podejścia neoinstytucjonalnego Th e Powers to Lead , Public Aff Th eOECD, Indicators and PISA: An Exploration of Events and Th ity in European Education airs, New York 2011. eAmerican Political ukazałsięartykuł Review” Science , Oxford University Press, Oxford–New York 2008; soft

czyteż kacji, jejcelach,kacji, środkach osią- służących h pewien stan faktyczny,h pewien ozależnoś- . Autorzy zwracaliuwagę napotrze- smart power , Working Paper 2007,2,http://www.ces. 146 . Przykładem tego wpływu jest . Przykładem tego jest wpływu 147 . Wprzypadku PISA Th eNew Institutio- nansowego nansowego eoretical idem , 95 Brokering władzy 96 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... wzorce –zachowań iprocedur dla ich odbiorcy charakterze, które wprowadzają pożądane społecznie pewne formalne, alerównież wszelkierodzaje nawet ustaleń, tych onieuświadomionym Funkcję ram dla kontaktów irelacji międzyludzkich nietylko instytucje pełnią źródło reguł określających działanie jejczłonków, źródło porządku społecznego. jakosię ich form wyłącznie organizacji danej zbiorowości, aleprzede wszystkim nakładanych naniego przez instytucje miotem badania działania jesttu człowieka sposób zuwzględnieniem ograniczeń z dorobku nauk socjologii, politycznych, nauk prawnych iantropologii. Przed- wanie reguł wsystemach społecznych. Swoje źródła teoria instytucjonalna czerpie perspektywę oglądu relacjidyscyplinarną społecznych, wprowadzanie iutrzymy- Ceremony Economic Sociology polityki Naukowe Scholar, Warszawa 2006;J.G. March, J.P. Olsen, socjologiczne Warszawski, Warszawa 1998; A.Jasińska-Kania, które kształtują ich wzajemne interakcje. Wkonsekwencji określają one struk- łeczeństwie czy, bardziej formalnie, sk nia jednostki.Jak pisze C.North, Douglass instytucja wspo- to: „(…)reguły gry wskazując namożliwe zachowania sposoby się, normując zachowa- wten sposób określone sytuacje. Oferują one procedury iscenariusze jednocześnie działania, –poznawczy ich oddziaływania inormujący.ry Instytucje wyjaśniają jednostce Wpływ instytucji życia nakształt społeczn stanowiąc norm zestawy organizujących życie jednostek bardziej wszechstronnąodgrywać rolę wkształtowaniu porządków społecznych, wych, awmiarę postępującej złożoności struktur politycznych instytucje zaczęły być jednostek obszarem, ipodmiotów sięaktywność zbioro- wktórym rozgrywa tego wnaukach od obecnego tradycyjnie odmienne społecznych. Przestały one R.A.W. S.A.Binder, Rhodes, B.A. Rockman, Oxford University Press, Oxford 2006. Elaborating the New Institutionalism New the Elaborating „Th e American Political 1984,no. Review” 3,vol. Science 78, s.734–749.Por. J.G. March, J.P. Olsen, Nowy instytucjonalizm to nurt badawczy, który przyjmuje szeroką, inter- 150 149 148 ka oraz organizacji jako takiej zinstytucjonalizowane,gie, wysoce są azatem wpewnym stopniu zasięgiemuczestni- poza quasi-zasad,ślają, właściwe racjonalnego sposoby wpostaci osiągania tych celów. Po dru- zaleceniami, które identyfi mają dwie podstawowe właściwości. Po zracjonalizowanymi, są pierwsze, bezosobowymi We współczesnych społeczeństwach mity generujące strukturę organizacji formalnych J.W. Meyer, B. Rowan, Zob. np.: M.Iwanek, J. Wilkin, J.G. March, J.P. Olsen, , Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005; [w:] [w:] , t.1,red. A.Jasińska-Kania, L.Nijakowski, J. Szacki, M.Ziółkowski, Wydawnictwo Współczesne teorie socjologiczne… , red. A.Martinelli, N.J. Smelser, Sage, London 1990. kują różnorodne jako celetechniczne celespołeczne oraz okre- Th Institutionalized Organizations: Formal Structures asMyth and e New Institutionalism: Organizational Factors in Political Life 150 149 . [w:] [w:] . Instytucje iinstytucjonalizm wekonomii Th e Oxford Handbook of Political Institutions Neoinstytucjonalizm. Wstęp , s.583–599. regulujące życie Nie społeczne. traktuje onstruowane przez ludzi ograniczenia, ego określany jestprzez dwa wymia- Economy in and Overview Society: Instytucje. Organizacyjne podstawy 148 . [w:] [w:] Współczesne teorie , Uniwersytet , red. , turę wprocesie bodźców wymiany gospodarczej, politycznej lub społecznej” wyboru społecznego, nowąwyboru ekonomię instytucjonalną inową historię gospodarczą. University Press, Cambridge 1990. Rationality in Organizational Fields celów dla niejprzez instytucje, jej motywacje instytucjonalistów jestkoncentracja najednostcedziałania –spektrum tworzonym wpływając tymsamym ludzi. nadecyzje stawia ograniczenia, udostępnia zasoby, zakres wytycza dostępu doinformacji, Instytucja wujęciu neoinstytucjonalizm instytucjonalizmu należywymienić: Wśród istotnych różnic pozwalających wyodrębnić neoinstytucjonalizm znurtów wkategoriachje wyjaśniać interakcji jednostek mających określone preferencje. jako ograniczenie działań po jednostek, stąd instytucjonalizmem”. Dlanowych instyt na Commonsa czyWesleya Clair Mitchella. Nazywany jestzresztą „współczesnym spopularyzowanego nauk nagruncie społecznych przez Th wspólnych celów, zatem badawczą jednostką może być tu rodzaj aktora zbiorowego. 4) Uznanie uniwersalności iwagitych studiów nadprocesami instytucjonal- 153 152 151 Czynnikiem różnicującym podejście neoinstytucjonalneCzynnikiem różnicującym podejście tradycyjnych od ujęć 3) Koncentrację nauwarunkowaniach działań takich jednostek, które kształtują Uwzględnienie środowiska stałego wpływu nadziałania2) jednostek, uznanie, 1) Umieszczenie działań jednostki, zwłaszczatych, które wydają siępodejmować Uznaje sięjednak,żeneoinstytucjonalizm jestkontynuacją instytucjonalizmu, P.J. DiMaggio, W.W. Powell, nurtów Do ekonomii instytucjonalnej North, D.C. 152 kują wzorów nymi, które niebadają konkretnych rozwiązań organizacyjnych, aleposzu- ustalony porządek społeczny istabilizują ich zachowania. oneże są podporządkowane okolicznościom zewnętrznym, modelującym jaki ustalony jestwodniesieniu dokonkretnych instytucjonalnych procedur. instytucjonalne, jejoddzi aleswoboda ainstytucjąjednostką jestdwutorowa. Jednostka naprocedury może wpływać niających sięprocedur dlaskutecznej realizacji swoich celów. między Relacja bywają kompetencje dodziałania, dos które projektują instytucje. Wmiarę postępowania tych procesów ludzie na- nych przemian ocharakterze ekonomicznym, kulturowym, społecznym. Tych, idziałaniaktóry badamotywacje jednostek wkontekście szeroko rozumia- tego rodzaju analizie koncentruje sięzwłaszczainstytucjonalizm historyczny, działania irracjonalne, wszerszym kontekście kulturowym ihistorycznym. Na . Zakłada się, żeposzczególni aktorzy. Zakłada współpracują przy zsobą realizacji Institutions, Institutional Change and Economic Performance 153 . , „American Sociological Review” 1983,vol. Review” 46(2), s.147–160. Sociological , „American Th eIron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective wyborów, zakres autonomii wrealizacji jej zalicza się amerykański instytucjonalizm,zalicza sięamerykański teorię u określa interakcji warunki społecznych, ucjonalistów instytucje mają znaczenie aływania jestokreślonaaływania zakresem zmian, konalą stosowania umiejętność zmie- wszechne jestprzekonanie, żenależy struktury bazowestruktury dlatego porządku. orsteina Veblena, Joh- , Cambridge 151 . 97 Brokering władzy 98 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... wcześniej przez W centrum oglądu badawczego ustawiono instytucje, zajmowanym namiejscu ciwieństwie domodelu statycznego, neoklasyczny. kierunek którywyznaczał Uznano wówczas przyjęcia opisowego zasadność modelu ekonomii, wprze- nych. Jego ekonomii źródła sięgają neoklasycznej krytyki wieku. wlatach 60.XX s. 127. University of Chicago Press, Chicago 1990;M.Blaug, bliskich wyborów –dążąoniność dozaspokojenia swoich potrzeb lub potrzeb swoich czymś więcejniżsumątwierdzeń oich częściach”, przypisuje ludziom racjonal- jak dobrze uzasadnione prawa społeczne, Metodologiczny prze indywidualizm, czyli mon good tami zainteresowań neoinstytucjonalizmu kategoria są: dobra wspólnego ( rzecz modelu ograniczonej ( racjonalności nomii –ograniczoność zasobów. na modelu racjonalnego od wyboru Odchodzi zmiannieustannie pozwoli zachodzących rozstrzygnąć klasyczny problem eko- nad kształtowaniem sięspontanicznego porządku, uznaje, żeproces adaptacji do wa zmiany. Neoinstytucjonalizm, Friedricha zwywodów czerpiąc A. von Hayeka złożone procesy dla ich perspektywą analizy awłaściwą społeczne, jestperspekty- instytucjonalnej. przekształcenie zasobą sfery Winstytucjachpociąga odbijają się rowości. Ewolucja stylu życia, wierzeń,systemów politycznych czyustrojowych ludzkich, zezmianami wpodstawowych obszarach funkcjonowania tych zbio- nych działania. Nie one są statyczne. Rozwijają sięwrazzewolucją zbiorowości komponenty tego procesu. go. Funkcjonujące wśrodowisku społecznym instytucje określają trzy wszystkie informacyjnego, ich iinterpretacji selekcji sposób to bazaprocesu decyzyjne- dostępuniepełnego dodanych. otoczenia Rodzaj częścią informacji będących wykorzystywanych wprocesie decyzyjnym, chociaż zawsze działaona wsytuacji Otoczenie, które działania określa jednostki,dostarcza sposób jejinformacji atymsamymwacje, determinujące powstawania sposób irozwoju instytucji. wartości, światopogląd. Sąto czynnikiwarunkujące imoty- ludzkie decyzje stopniu wzorce postępowania defi postrzeganiasiebie iinnych sposób cych wspołeczeństwie. Wbardzo istotnym micznych, warunkujących dostęp dozasobów, dokulturowych, determinują- czynniki ozróżnicowanym charakterze geografi –od ludzkich.ści Uwarunkowania wyborów indywidualnych kształtowane przez są zformalnychwynikającym inieformalnych wobrębie oddziaływań zbiorowo- Neoinstytucjonalizm ukształtował sięjako nurt badania procesów ekonomicz- 154 Zakłada się, żewszelkieinterakcjeZakłada Główną rolą instytucji jestredukowanie iopracowywanie wytycz- niepewności J. Elster, 154 ), wartości społeczne ikoszty społeczne. społeczne ), wartości . When Rationality Fails homo oeconomicus homo [w:] [w:] niowane przez są religie, ideologie, systemy . Th międzyludzkie ograniczeniom podlegają e Limits of Rationality czyli twierdzeniaczyli które ocałościach, są bounded rationality Metodologia ekonomii konanie, istniejenictakiego że„nie czno-politycznych, ekono- , red. K.S. Cook, M. Levi, M. Levi, , red. K.S.Cook, , PWN,Warszawa 1995, ). Ważnymi punk- com- stytucjonalny zwrot, popularyzując teor w sferze ekonomii międzynarodowej –zanotowano nawet swego rodzaju neoin- W pewnych obszarach nauki ostosunkach międzynarodowych –naprzykład międzynarodowejtyki poddaje sięanalizie instytucjonalnych. według kryteriów elementach twardej siły. więcejkategorii Coraz istotnych wkształtowaniu poli- ustalonych reguł, gdzie prymat wgrzeinteresów zapewnia jedynie oparcie na międzynarodową w wieku trudno globalnym sprowadzić dostanu anarchii, bez jest ujęciem wspierającym stos ogląd międzynarodowej. Wniniejszejmonografi większym zakresie badawcza perspektywa ta stosowana jestdorzeczywistości nia sięiewolucji instytucji powstających wramach państwa, wcoraz to obecnie rem zainteresowania instytucjonalizmu były tworze- relacje wewnętrzne, sposób w procesach władzynaarenie międzynarodowej. podstawowym obsza- Chociaż naukowej, wydaje się, żetworzy dobre ramy teoretyczne zmiany dlawyjaśniania naukowego ibraku rygoryzmu podporządkowania sięwymogom tworzenia teorii sposób włączeniatych uwarunkowańsposób doanalizy i ekonomiczne musi zawierać w sobie określenie uwarunkowań politycznych oraz wpływu ikontroliwpływu tych zachowań. i mechanizmów wobszarze produkcji, technologii, ludzkich zachowań, narzędzi nia pożądanego stanu gospodarczego na końcowymsą etapem analizy. Adolph Lowe uznaje, żedziałania narzeczuzyska- punktem jestopis wyjścia danego zjawiska, auwarunkowania jego pojawienia się wystąpienia kolejnego spotęgowanego pojawienie iwywołuje siędalszych. wzajemnego czynników wpływu –poja ekonomicznej przez ispołecznej Gunnara Myrdala siędo mechanizmów odnosi dują sięmiędzyinnymi: programówliście badawczych przedmiotem będących jego zainteresowania znaj- (2.04.2015). http://lup.lub.lu.se/luur/download?fun Institutionalism przemian; społeczn zakładasię, żestruktury posunięciami podejmowanymi wcześniej. tymistotna Woglądzie jestdynamika go stanu faktycznego –aktorzy iorganizacje wswoich działaniach ograniczeni są akcentuje uwarunkowania powstałe wprzeszłości jako grunt dlaanalizy aktualne- Podejście neoinstytucjonalne, wtymszczególnie neoinstytucjonalizm historyczny, Chociaż taki sposób ujęcia spotyka się z krytyką dotyczącą przede ujęcia wszystkim sięzkrytyką spotyka sposób taki Chociaż 156 155 Ekonomika polityczna Ekonomika Instrumentalizm okrężna przyczynowość Skumulowana Współczesny instytucjonalizm nieprzedstawił spójnej metody badawczej, na C. Jönsson, J. Tallberg, Por. M.Mazur, , red. J. Pierre, G.Peters, G.Stoker, Manchester University Press, Manchester 2008, Metoda badawcza neoinstytucjonalizmu . Zakłada badanie rzeczywistości społecznej, wktórym społecznej, badanie rzeczywistości . Zakłada . Zakłada, żeteoria wyjaśniająca działania społeczne . Zakłada, Institutional Th Institutional c=downloadFile&recordOId=534142&fileOId=625444 unków międzynarodowych. Rzeczywistość ię instytucjonalną jako grunt badawczy wienie sięjednego czynnikaprowadzi do in Internationaleory Relations leży realizować przez rozpoznanie praw . Kategoria wprowadzona domyśli neoinstytucjonalnai perspektywa e, władzy, a wich ramach struktury 155 . , „Ekonomista” 1991,nr2/3. [w:] [w:] Debating Debating 156 . 99 Brokering władzy 100 Nowe jakościowo cechy środowiska międzynarodowego... proces społeczny czyizomorfi ich twórców? temu Czywymogi służącenajlepiej funkcjonalne, określa podejście międzynarodowym,na gruncie aby skut wmiędzynarodowymefemerydy krajobrazie władzy?Jak projektować instytucje mi warunkami jedneznich mają szansę nadługofalowy rozwój, ainnestanowią decydują sięnaformowanie instytucji Dlaczego suwerenne państwa, zorientowane narealizacjęwłasnych interesów, nia. Pozwalają usystema one w sposób dzieć napytania badawcze, które stanowią punkt również wyjścia tego opracowa- wyjaśnianiu mechanizmówsłużącym wsp dowisku międzynarodowym. Staje sięponadto ważnym źródłem teoretycznym, oraz czynników, jakiejewarunkują wśrodowisku społecznym –wtymśro- społecznej. któreoddziaływania, ująć wusystematyzowanym trudno rzeczywistości oglądzie normysą nieformalne, wpływy, które wymykają sięspisanym procedurom, oraz ciągłejewolucji.podlegają Uprawnioną dotworzenia instytucji iorganizacji bazą Zarys logikiZarys matematycznej porównywalne zmodelamizachowań przyjętych wdanym środowisku zawłaściwe. A.Grzegorczyk, otoczenia,z wymogami zatem pozwala żedziałania sądzić, tworzących elementów te struktury będą elementach tych zbiorów. Nadanie podmiotom identycznych kształtów zewnętrznych, zgodnie wzajemnie jednoznaczną, stosującą sięrównież dowy i akceptowane. izomorfi Zbiory dodanejjest jako wspólnoty. należący Jego strukturalno-organizacyjnych postrzegany jestjako „równopostaciowy”. Wefekcie traktowany odpowiadają kształty zewnętrzne cechom tego 157 Neoinstytucjonalizm dążyzatem dorozpoznania złożoności samych interakcji Podmiot izomorfi czny –traktowany jako spójny zwzorcem środowiskowym, jego ponieważ , PWN,Warszawa 1969,s.58. czne to międzyktórymi takie, daje odpowiedniość sięustalić zm? 157 działania wramach przewidywalne wspólnoty są międzynarodowych? jaki- Dlaczego ipod tyzowany szukaćodpowiedzi napytania: wzorca. Mimo wewnętrznych istniejących różnic ecznie realizowały cele ółzależności, pozwala więcodpowie- pozwala ółzależności, ników działań na odpowiadających sobie zakładane przez Część druga DOMENA WPŁYWÓW PODMIOTÓW PRYWATNYCH W PRZESTRZENI GLOBALNEJ. AKTORZY I PROCESY DECYZYJNE

1. Wstęp

W tej części przedmiotem analizy uczyniono uwarunkowania środowiska między- narodowego, które umożliwiają wzrost znaczenia podmiotów niepaństwowych w stosunkach międzynarodowych. Weryfi kacji poddano tezę o coraz powszech- niejszym zjawisku delegowania uprawnień regulacyjnych na linii rządy–podmioty prywatne. Celem wywodu było rozpoznanie czynników i mechanizmów, za sprawą których umiędzynarodowienie powoduje przekształcanie formuł zarzą- dzania procesami ważnymi z punktu widzenia interesów państw i społeczeństw. Przeanalizowano sposoby tworzenia się schematów regulacyjnych na poziomie transnarodowym oraz cechy podmiotów konstruujących coraz bardziej złożoną sieć regulacji procesów transnarodowych, jak również kwestię ich legitymacji do przekształcania rzeczywistości. Przedmiotem szczegółowej analizy stały się: – uwarunkowania środowiska międzynarodowego, których rezultatem jest powstawanie próżni regulacyjnej w wielu obszarach ważnych z punktu widzenia realizacji interesów podmiotów międzynarodowych (fi nansowym, kulturowym, zarządzania informacją); – interakcje podmiotów państwowych i pozapaństwowych na poziomie transnarodowym, stanowiące cechę tego poziomu rzeczywistości społecznej; – przekształcenia istoty władzy/potęgi w warunkach procesów globalizacji, identyfi kacja podmiotów władczych, które operują w przestrzeni międzyna- rodowej i transnarodowej, dążąc do tworzenia nowych sposobów rozwiązy- wania problemów. Studium przypadku dotyczy Światowej Federacji Piłki Nożnej (FIFA) oraz Europejskiej Federacji Piłki Nożnej (UEFA). Analizowana jest zdolność federacji piłkarskich do funkcjonowania w przestrzeni transnarodowej, charakter wpły- wów przez nie posiadanych oraz transformacyjna siła oddziaływania tych pod- miotów. Federacje piłkarskie zostały przedstawione jako typ aktorów operujących na skalę globalną, którzy za sprawą procesów globalizacji zyskali szersze pole do aktywności i realizowania swoich interesów. Reprezentują one grupę prywatnych regulatorów przestrzeni transnarodowej, zdolnych do skutecznych interakcji z in-

103 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne przykładzie Światowej Organizacji Antydopingowej (WADA). też uwarunkowania zinnymi federacji współpracy regulatorami prywatnymi na nienia posiadają, wypracowania alternatywnych schematów regulacyjnych czy FIFA czyUEFA wobszarze dyscypliny sportu, wodniesieniu doktórej te upraw- równieżwań. poddano Ocenie możliwości uprawnień podważenia regulacyjnych nymi uczestnikami stosunków międzynarodowych iprzekształcania ich zacho- 2. Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej

Jedną z podstawowych zmian określających kształtowanie się struktur władzy w wieku globalnym jest pojawienie się prywatnych podmiotów, które skutecznie regulują kolejne fragmenty przestrzeni transnarodowej. Zjawisko to jest rezultatem szybko rozwijającej się sfery ponadnarodowej, która wykracza poza terytorialnie zdefi niowane interesy i zakres oddziaływania państw, a zagospodaro- wywana jest przez innych – przede wszystkim niepaństwowych – uczestników stosunków międzynarodowych158. Umiędzynarodowienie ośrodków rządzenia – przejawiające się coraz większym skomplikowaniem struktur władzy między- narodowej, przyrostem organizacji, porozumień i reżimów międzynarodowych – nie postępuje jednak wystarczająco szybko, aby objęło wszystkie obszary prob- lemowe rozrastającej się przestrzeni ponadnarodowej. Powszechne umiędzynaro- dowienie procesów, integracja ekonomiczna, wzrost mobilności międzynarodo- wej znacząco poszerzyły sferę transnarodową, czemu nie towarzyszył równoległy rozwój norm prawa międzynarodowego. W rezultacie w wielu jej fragmentach pojawia się próżnia władzy. W tę próżnię wkraczają prywatne ciała regulacyjne, przystosowując kolejne obszary rzeczywistości międzynarodowej do swoich potrzeb i kształtując relacje władzy według własnych wyobrażeń. Nowe rodzaje praw czy regulacji odpowiadających na narastające potrzeby pojawiają się jako konse- kwencja zdecentralizowanych form prywatnej komunikacji i współpracy, która dokonuje się bez zwracania większej uwagi na granice państw159. Ten proces opiera się w dużej mierze na delegowaniu uprawnień regulacyjnych przez rządy do wybranych prywatnych ciał zarządczych we właściwych dla

158 Zob. np: Th e Politics of Global Regulation, red. W. Mattli, N. Woods, Princeton University Press, Princeton 2009, s. 44–88; Who Governs the Globe?, red. D.D. Avant, M. Finnemore, S.K. Sell, University Press, New York 2010; W.W. Bratton, Private Standards, Public Governance: A New Look at the Financial Accounting Standards Board, „Boston College Law Review” 2007, vol. 48, no. 1, s. 6–54; T. Büthe, Private Regulation in the Global Economy: A (P)Review, „Business and Politics” 2010, no. 3, vol. 12; T. Büthe, W. Mattli, Th e New Global Rulers: Th e Privatization of Regulation in the World Economy, Princeton University Press, Princeton 2011; S. Peltzman, Toward a More General Th eory of Regulation, „Journal of Law and Economics” 1976, no. 19, August, s. 221–240. 159 G.P. Calliess, P. Zumbansen, Rough Consensus and Running Code: A Th eory of Transnational Private Law, Hard, Oxford 2009.

105 106 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne rowywana jestwedług określonego klucza: Shadow of the State stwo, przedsiębiorstwa iorganizacje pozarządowe którego kąty stanowią komplementarne siebie wobec poziomy zarządcze: pań- Kenneth W. Abbott iDuncan Snidal proponują koncepcję trójkąta zarządzania, wych idążeńprzedsiębiorstw do samoregulacji. oraz organizacji regulacyjnej „pod”działalności pozarządo- nim–wpostaci państwa,władzy regulacyjnej przybierając Różnorodne ichcych jurysdykcji. ciałazarządcze sytuują się„ponad” poziomem państwa, ciałregulacyjnych działających -prywatnych, ciałzarządczych ocharakterze prywatnym, akceptowanych przez rosnąca potrzeba różnorodnych hybryd regulacyjnych: partnerstw publiczno- mie prawnym kontroli niejestwstanie poddać wewnętrznego. rynku Stąd też wiele państw osłabych strukturach administracyjnych iniewydolnym syste- międzynarodowe wstanie fi niesą regulacyjnej. Wwielu obszarachinfrastruktury ani państwa, ani organizacje dowa budowania rodzi potrzebę przyjaznej, przejrzystej iefektywnej kosztowo niami fi uprawnieńprywatyzację zarządczych. Jest ona również stymulowana oczekiwa- gospodarczej, ochrony zdrowia, równoległą niesiezsobą pracy) edukacji, rynku Dlatego też umiędzynarodowienie wielu tualnych zaniedbań coraz bardziej dotkliwe dlażywotnych interesów państwa. się coraz bardziej złożona, jejutrzymanie coraz kosztowniejsze, askutki ewen- administrowania ikontroli. Autonomia wzakresie uprawnień władczych staje się przestrzeni publicznej –stanowią dlapraktycznych wyzwanie możliwości korzystającespołeczeństwa zbezprecedenso instytucjonalne. Zintegrowana nainformacji, oparta gospodarka refl listycznej wiedzyiangażujących rozbudowane procesy technologiczne oraz rozwijania wieku wymaga opartych narzędzi oddziaływania naspecja- XXI ne iharmonijne funkcjonowanie igospodarczej społecznej wrzeczywistości nich stanowi obszarach. dlapogłębiania siętej Co Skutecz- podłoże tendencji? a) Strefa 1,Aktorzy jednego rodzaju wdrażają lub regulację samodzielnie przy Każde zwyróżnionych obrazuje pól przestrzeń która regulacyjną, zagospoda- 160 W poszukiwaniu prawidłowości rozwoju transnarodowej regulacyjnej sfery K.W. Abbott, D. Snidal, – Międzynarodowy Kodeks Marketingu Produktów Zastępujących Mleko – Błękitny Anioł–niemieckie oznaczenie ekologiczne, 1978r.; OECD– wytyczne dlaPrzedsiębiorstw Wielonarodowych, 1976r.; – ustawa ozatrudnianiu dzieci, Indie 1938r.; nieznacznym wsparciu podmiotów innego typu. Należą donich: rm iróżnychrm innych typów organizacji, których ekspansja międzynaro- Kobiece, WHO, 1981r. [w:] [w:] Th ePolitics of Global Regulation… Th eGovernance Triangle: Regulatory Standards Institutions and the nansować ani monitorować jejpowstawania, niezależnie od państw niezależnieod iniepodlegają- sfer życia (działalności społecznego formę regulacji międzynarodowych, wej mobilności i stale poszerzającejwej istale mobilności , s.44–88. 160 . eksyjne Schemat 1.Trójkąt zarządzania Organizacje pozarz e) Strefa 7. Aktorzy reprezentujący kluczową trzygrupy wszystkie odgrywają d) Strefa 4–6.Aktorzy reprezentujący dwie zwymienionych grup (państwa, c) Strefa 3.Organizacje pozarządowe formułują isprawują nad administrację b) Strefa 2.Pojedyncze fi rolę winicjowaniu iaplikacji procesu regulacyjnego: – oznaczenie Fairtrade, 1997r. – schemat certyfi – GlobalCompact ONZ, 2000r.; trzeciejgrupy,podmiot to jego rola jestmarginalna: fi kodeks praktyk pracowniczych– kampanii Clean Clothes dlabranży odzie- – AmnestyInternationalwytyczne dlafi – kodeks Sullivana, 1977r.; postępowania:kodeksami – inicjatywa „Handel aniepomoc”, Th – Indywidualny plan praw pracowniczych GAP, 1992r.; zobowiązania: rmy lub NGO) przyjmują regulację, ajeśliwtymprocesie uczestniczy Council), 1993r.;Council), żowej, 1998r. wieka, 1997r.; WRC CCC AI AI 3 CERES SULL kacji Rady Dobrej Gospodarki Leśnej (Forest Dobrej Leśnej Rady kacji Gospodarki Stewardship ą RUG GSULL dowe 5 rmy lub całebranże dobrowolnie nakładają nasiebie PA VPSHR FLA FSC MSC SAI ECO Ń BM IECA++ STWA 6 7 AIP AIP IFC 1 ILO KIMB EITI GRI FLO MH EMAS OECD e Body Shop, eBody 1991r. UNGC IFOAM dotyczącerm ochrony praw czło- TOI 4 WBCSD PEFC ISO14 EQP WDC SFI RC WRAP 2 BS++ ICC GAP++ F I R M Y

107 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 108 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne malnego mandatu dlaswoich działań. Jak twierdzi Claire A.Cutler: skonale rozbudowane instrumentarium nieposiadają wpływu, for- wywierania jest jejlegitymacja –pozapaństwowi aktorzy, niejednokrotnie wdo- wyposażeni samoregulacji. i fi organizacje pozarządowe wprowadzają standardy przyjmowane przez państwa państwa czyorganizacje międzyrządowe działania fi wyznaczają kryteria matu regulacyjnego podmiotom doinnych przynależącym typów. Na przykład nadnarodowej, tylko jednakniektórzy znich mają możliwość narzucenia sche- naprzewagęwpływający konkurencyjną (korzyści dlasygnatariuszy). korzyści dlainteresariuszy) lub zyski, przynoszący budujący rynkową, pozycję za potrzebny zewzględu napoprawę st każdy,w zasadzie kto zaproponuje schemat regulacyjny uznany przez odbiorców kowania regulacji wprzestrzeni międzynaro nego proponowanego przez Abbotta i czy sieciwspółpracy, które również posiadają zróżnicowane charakterystyki. orientację działania, innemotywacje, zakres wsparcia itp. Mogą tworzyć koalicje niejestrównorzędna.lacyjnej Państwa, NGO ifi wanie wramach trójkąta ich naświatowej pozycja jestsymetryczne, mapie regu- poszczególne typy wzarządzaniu przestrzenią Nawet regulacyjną. jeśliich uloko- Cambridge 2002,s.32. Private Authority in Global Governance rmy, wprzypadku zaśregulatorów ko 162 161 czania iograniczania zachowań reprezentanci wdrodze wyłonieni wyborów iich delegacimogąsprawować władzęwyzna- wej) ogranicza siędoich prywatnych członków. teorii Wświetle demokratycznych jedynie odpowiedzialności. Wrzeczysamej zakr zaaprobowane społecznie zostały mechanizmów podmiotem niesą ijako takie politycznej szenia biznesowe, uprawnione niesą dosprawowania władztwapublicznego, nie ponieważ doodpowiedzialności.pociągnięte Podmioty pr nych, tylko władzepubliczne, ponieważ przez system instytucji politycznych, mogąbyć Tylko publiczne podmioty legitymowan są Podstawowym problemem związanym formułą ztaką sprawowania władzy regulacji mogąbyćŹródłem różne typy aktorów funkcjonujących wsferze po- Nawet wschematycznym obrazie ponadnarodowego środowiska regulacyj- Powyższy relacji model koncentruje sięnaudziałach aktorów reprezentujących A.C. Cutler, – Powszechny Kodeks Sektora Kawy, 2006r. – proces Kimberleydotyczący międzynarodowego handlu diamentami, – Trójstronna dotyczących Korporacji Zasad Deklaracja Międzynarodo- Ibidem 2003 r.; wych iPolityki Społecznej Międzynarodowej Organizacji Pracy, 1977r.; , s.5–53. Private International Regimes and Interfi 162 , red. R.B. Hall, T.J. Biersteker, Cambridge University Press, . es ich odpowiedzialności (prawnej czyfi Snidala łatwo dostrzecstopień skompli- andardów działania (korzyści społeczne, rporacyjnych do naczelnajesttendencja e iwładnewobszarze zachowań ustalania in- ywatne, takie jakkorporacjeywatne, czystowarzy- takie dowej. Twórcą może być tej sfery rmy mają różne interesy, różną rm Cooperation rm 161 [w:] [w:] Th eEmergence of nanso- rm, rm, się zprywatnych źródeł jestdlafi Wdominującej funkcje. ne wyżej przyjmowanie części uregulowań wywodzących których organizacja mogąskutecznie czyciałoregulacyjne realizować wymienio- aktorów socjopolitycznych wdwóch lub więcejpaństwach dowych publiczno-prywatnych, które posiadają władzękształtowania zachowań lub więcejpaństw funkcjonujących wramach struktur pozarządowych lub hybry- nitoring iegzekwowanie, realizowane przez interesariuszy zdwóch pochodzących głównego regulatora. prywatnego ciałami decyzyjnymi siępojawia, aleczęsto współpraca zpaństwami,sfery organizacjami międzynarodowymi czyinnymi ne tam zasady iprocedury realizowania celów. specyfi od Wzależności stosunków międzynarodowych je trudno określonym p wycinkiem rów nieformalnych staje funkcjonowania siępodstawą iskutecznego zarządzania regulacjami. Wmomencie, wktórym siatka wykreowana regulacyjna przez akto- tami prywatnymi, zainteresowanymi funkcjonowaniem wprzestrzeni nieobjętej – naprzykład organizacje międzynarodowe, podejmują współpracę zpodmio- ich jednakbardziej demokratycznymi. można zarządzać. Technokratyczna orientacja prywatnych regulatorów nieczyni w której sięporuszają, dostęp dowiedzyinarzędzi, których zapomocą sferą tą przez regulacyjnych te funkcji podmioty jestich „eksperckość” –znajomość sfery, Najczęstszym przywoływanym argumentem sprawowania narzeczzasadności porcjonalnie regulacji przez dozasięguoddziaływania nich opracowywanych. rządczej, zakres ich odpowiedzialności jestbardzo ograniczony –odwrotnie pro- mechanizmami delegowania władzy przez ciałostojące wstrukturze za- wyżej aktorówLegitymacja prywatnych nieopiera sięnareprezentacji, niejestpoparta Regulations Working Paper no. 6,March, Duke University 2013,s.1. Complementarity asaStructural Source of Power in Global Product and Financial Markets 163 Potencjał ( regulacyjnej zdolności – kontrolę zachowań uczestników funkcjonujących wokreślonym obszarze – wdrażanie procedur imonitorowanie ich przestrzegania; – kształtowanie norm iustanawianie określonych postępowania; sposobów standardów– ustalanie działania; Omawiane formy regulowania przestrzeni transnarodowej obejmują: Transnarodowe obejmują reguł regulacje prywatne ustalanie działania, ich mo- Rozwiązaniem pośrednim jestsytuacja, wktórej legitymowane ośrodki władzy T. Büthe, Büthe, T. się rzeczywistości. umacnianie normoddziaływania, iich przystosowywanie dozmieniającej Distributional Consequences of Transnational Private Regulation: Institutional rzestrzeni międzynarodowej, legitymowanym aktorom rm iinnychrm aktorów dobrowolne. regulatory capabilities regulatory st gruntownie przekształcać ustanowio- nawarunkach dyktowanych przez 163 . ) określa warunki, na , Rethinking ki danej ki 109 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 110 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne ska która miaławspierać organizacje walcząceoprawa człowieka iochronę środowi- mieszkańcówod państw zacofanych. Powołano również Th fundację ( był autorem kampanii „Ocal wieloryby”, oraz programu handlowej społeczności utworzeniepeace, DziałuProjektów Środowiskowych, zGreenpeace który wspólnie narodowym zasięgu. Obejmowały one wpieranie kampanii Green- informacyjnej Shop, która wpołowie wieku lat zainicjowała 80.XX działania CRSomiędzy- znesu można wyróżnić fi działania amerykańskiej Voluntary Regulations 2011; A.Prakash, M.Potoski, September, s.233–258. by theReports Body Shop and Royal Dutch/Shell koma. tworzenie Zresztą reguł działania regulacyjnych, których wieku jednakliczebność była jeszczewpołowie XX zni- prawnego. Te ograniczenia wmniejszymstopniu dotyczyły transnarodowych ciał jego kontroli, abaząich funkcjonowania były unormowania lokalnego systemu w ramach systemu instytucjonalnego nadzorowanego przez państwo, podlegały wktórychcinkach rzeczywistości, ro formy organizacji zawsze od były źródłem kształtowania standardów wtych wy- by przedsiębiorstwa, prywatne, kluby iinnemniejlub bardziej sformalizowane Dobrowolne stowarzyszenia, organizacje powoływane izarządzane przez oso- 2.1. Źródłaizakresoddziaływania rialnie rialnie procesów globalizacyjnych, stopniowo rozwijały swój zdecentralizowany teryto- międzynarodowe,poracje korzystając zcoraz dynamiczniej rozwijających się sięumiędzynaroki regulacyjnej, stało czy Międzynarodowego Funduszu Walutowego. i niekwestionowanych źródłach legitymacji: ONZ, Światowej Organizacji Handlu ło wówczas do organizacji międzynarodowych onajwiększym zasięgudziałania tekście społecznym czyśrodowiskowym dostrzegać zaczęły(lub dotego też zostały skłonione) swoją rolę wszerszym konfi wzmożonej kontroli. Tendencja zapoczątkowała ta ewolucję modelu działalności jednokrotnie stosujących dlazwiększeniakorzyści podwójne standardy, poddać praw człowieka. Pojawiły sięoczekiwania, aby aktorów transnarodowych, nie- krajówspołeczeństw rozwiniętych wysoko wobszarze ochrony środowiska czy rm międzynarodowych,rm które koncentrując sięnarealizacji celów biznesowych, Community Trade Program Wśród pionierskich inicjatyw wobszarze odpowiedzialności bi- społecznej 165 164 Elementem, którywistotny wpłynąłnarozwój sposób ponadnarodowej siat- 165 S.M.Livesey, K.Kearins, S. Picciotto, . Korporacja wpisała do modelu biznesowego, odpowiedzialność społeczną modus operandi Regulating Global Corporate Capitalism Corporate Global Regulating , Cambridge University Press, Cambridge 2006. . Lata 70. i 80. XX wieku przyniosły 70.i80.XX wzrost. Lata świadomości Th Transparent and Caring Corporations? AStudy of Sustainability e Voluntary Environmentalists: Green Clubs, ISO14001,and ), aby pozyskiwać naturalne składnikidoprodukcji zgrywała się ich działalność. Działałyone sięich działalność. zgrywała dowienie gospodarczej. działalności Kor- , „Organization Environment” 2002,vol. 15,no. 3, 164 w przestrzeni międzyna . , Cambridge University Press, Cambridge rmy kosmetycznej Th rodowej należa- e Body Shop, eBody e Body wy obraz krajobrazu współczesnego wy regulacyjnego dostarcza jednakinformacji które nakładane przez są przyjęcie reguł wiążących dlawszystkich gry. Całościo- nych wponadnarodowej przestrzeni ograniczeń. Ta wskazuje zależność nainnego rodzaju władzępodmiotów prywat- które opcje, giej zaśwybierają mniejrygorystyczne powodują dlanich mniej liwości harmonizacji operacyjnych zasad wprzestrzeni międzynarodowej, zdru- kich” regulacji, nieobarczonych sankcją prawną. (na przykład stworzonym wramach ONZ), wybierają jednaktu rodzaj „mięk- rach, jednostronnie, schematem czyteż zistniejącym wzgodzie instytucjonalnym wolnie przyjmują porozumienia dotyczące standardów ustalania wtych obsza- ochrony praw pracowników, korporacje preferują formę samoregulacji. Dobro- wo ogranicza możliwość korzyści, naprzykład wsferze ochrony środowiska czy dostosowanie dooczekiwanych standardów jestkosztochłonne idługotermino- zanych zokreślonymi typami uregulowań. Wtych jednakobszarach, wktórych poszukując możliwości uzyskiwania prawnych, nienaruszalnych zwią- gwarancji Firmy zabiegają otworzenie dogodnych uwarunkowań dogenerowania zysku, sującą prawidłowość wodniesieniu doróżnych typów krajobrazu regulacyjnego. funkcjonowanie międzynarodowych fi nie byłaby biznesowego zapewniona, poziom uniemożliwiałby właściwie ryzyka egzekwowane,są jeślimiędzynarodowa oc prawa warunkujące sprawną gospodarczą działalność na danym terytorium nie i rozwój fi regulacja stanowi ograniczenie możliwoś że biznes niejestzainteresowany regulowaniem swojej każda bo działalności, realizacji ich celów? Wpopularnym tego oglądzie zagadnieniadominuje pogląd, tworzenia dogodnego środowiska instytucjonalno-prawnego dladługofalowej mentem strategii rynkowej przedsiębior dążenie dosamoregulacji jestpodyktowanie oczekiwaniami klientów, jestele- dowej interesujące jestpytanie dodziałania oich motywacje wtymobszarze. Czy równoznaczne było zjejkompromitacją. masowegowobec przemysłu kosmetycznego, zaprzeczyła promowanym przez siebie ideom, co transakcji. Uznano, żefi promowanewartości przez fi – Loreal za1,14miliarda USD. Wizerunek marki wgronie klientów społeczności podzielających autonomicznego funkcjonowania fi stanowiła istotny czynniksukcesu rynkowego Th globalnej. Wdrożono innowacyjną koncepcję budowania dodanej, wartości która opierając swoją markę nauznaniu własnejroli wkształtowaniu rzeczywistości Z jednejstrony więcautorzy oddolnych inicjatyw regulacyjnych szukają moż- Rozwinięte formuły zarządzania korporacyjnego wypracowały również intere- W kontekście ważnejroli przedsiębiorst 166 W206roku, fi fundamentalny wsposób rm zależą sprzedana została rma potentatowi międzynarodowej branży kosmetycznej rma, którarma, początku od swego istnieniapozycjonowała sięjako przeciwwaga rmę ijejzałożycielkęrmę Anitę tej wwyniku znaczącoucierpiał Roddick, rmy regulacyjnej –władzęunikaniaregulacyjnej ograniczeń, rm. 166 stw czyteż rezultatem woli izdolności ci działania. jednakistnienie Wistocie . hrona praw intelektualnej własności w regulowaniu międzynaro- sfery od kontekstuod regulacyjnego. Jeśli e Body Shop eBody przez kilkadekad 111 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 112 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne Polity Press, Cambridge 2010. niej wdrażane standardy raportowania księgowego, przez ustalane International niczanie międzynarodowego inwestycyjnego umożliwiają ryzyka coraz powszech- handlu międzynarodowego wystawianych od mająca status organizacji pozarządowej, wznacznym stopniu uzależniaprzebieg wprowadzonych przez prywatnych regulatorów: Międzynarodowa Izba Handlu, nadzoru czyformuł uczestnictwa, wieku bez niemoże działania sięobejść w XXI przed organami międzynarodowymi. człowieka), zmiany rzecznicy skutecznie prom reżimówchodziło obezkarność autorytarnych dopuszczających sięłamania praw na zobowiązaniach przyjmowanych przez państwa, zawodził (przede wszystkim w obszarze ochrony praw człowieka: wówczas gdy podstawowy schemat, oparty efektywność jestprzez podważana adwokatów zmiany. Taka ewolucja zaszła dotychczasowy niejestsatysfakcjonujący model dlajego uczestników lub jego chemicznym, zabawek, wydobywczym itp. re wypracowały czołową wmiędzynarodowym pozycję sektorze produkcji kawy, się szeroką reprezentacją międzynarodową stowarzyszenia branżowe –jakte, któ- kład Międzynarodowy Związek Pracowników Branży Odzieżowej) czycieszące poszczególnychcji sektorów przez ponadnarodowe związkizawodowe (naprzy- (normy istandardy produktowe, reguły wymiany handlowej itp.) doprób regula- w których działania mają zasięgponadnarodowy. harmonizacji Od gospodarczej Requirements, 9.07.2009, s.2. Geneva, WTO’spodczas Workshop on Environment-Related Private Standards, Certifi Forestry tu ONZ regulacyjnego naSzczycie wRiodeJaneiro Ziemi w1992roku pozarządowe, rozwinął sięzkolei wrezultacie braku porozumienia codoschema- rolnych. System ochrony zasobów leśnych, którego inicjatorem były organizacje pozyskiwaniaczas, jakienormy produktów podczas będą jakości obowiązywać w głównych sferach życia ipodstawowych społecznego sektorach gospodarki o skłonności ciałregulacyjnych doporządkowania iwzmacniania przejrzystości kilku poważnych masowych zatruciach wlatach wieku 90.XX zuje powstanie szeregu prywatnych regulacji wbranży producentów po żywności litycznej Ten czyreakcją kryzysową. nasytuację ostatni przypadek dobrze obra- standardówpodniesienia bezpieczeństwa, lub też konsekwencją po- aktywności tatem dążeniadopoprawy warunków funkcjonowania, ograniczenia kosztów, Większość natomiast działań ocharakterze międzynarodowym realizowanych Przekształcenie schematu regulacyjnego pojawia sięrównież wówczas, kiedy Regulacja, niezależnie od adresata niezależnieod Regulacja, za sfer, sięgawszystkich regulacyjnej Problemowy sfery zasięgoddziaływania 169 168 167 Por. E. Meidinger, , iu L P. Handbook of Transnational Governance , „European Journal of International Law” 2006,no. 17(47),s.47–87. Private Standards in International Trade: Issues and Opportunities Th eAdministrative Law of Global Private-Public Regulation: Th . Institutions &Innovations sad wniejzawartych,sad może być rezul- przez siebie listów kredytowych; ogra- owali system odpowiedzialności , red. T. Hale, D. Held, 168 cation and Labelling . Ustalono wów- , wystąpienie 169 eCaseof . 167 . wują ten autorzy ruch książki podobnym rozwoju kierunkiem amerykańsk w Londynie, cozaledwie kilkalat wcześniej wydawało sięzupełnie nieprawdo- ternational Accounting Standards (IASB) Board ciałazsiedzibą –prywatnego Commission owprowadzeniu dlaorganizacji standardów jejpodlegających In- and obrazuje Exchange Securities amerykańskiej sowych wyraziście decyzja organizacyjnego podmiotów impodlegającym. stają korporacyjnego zarządzania, sięczęścią rozwoju wyznaczając celeikierunki przedsiębiorstw, aby umożliwić ich porównywanie. Przez tworzenie standardów sków, zobowiązań istrat, obrazy tworzą charakteru wymierne zasobów ikondycji nowania prywatnych ciałregulacyjnych. Oneokreślają przeliczania sposób zy- handlu międzynarodowego za bezpośrednio tywnych transakcji międzybankami wpaństwach Unii Europejskiej. organ założony przez główne banki europejskie –umożliwia przeprowadzanie efek- międzynarodowym, aEuropejska Płatności (European Rada Payment – Council) warunków użytkowania dlagigantycznego dóbr spektrum cyrkulujących wobiegu Standarization (ISO)jestgłównym źródłem standardów bezpieczeństwa, jakości, Accounting Standards (IASB); Board transnarodowa International Organization for regulacyjna powodujeregulacyjna wstrząsów koszty gospodarczych, oraz ryzyko które moż- możliwośćguł stwarza wnich. pełną Rozproszenie uczestnictwa iniespójność sowanie dopanujących wgłównym obiegu budowania relacji gospodarczych re- korzyści związanych zujednoliceniem biznesowej. działalności kiego stanu rzeczyjestracjonalne oszacowanie długoterminowych perspektywy ugruntowanemocno powody. Argumentem przemawiającym zaakceptacją ta- procesówtrwałych dostosowawczych. okonwergencji Decyzja musi zatem mieć wprowadzą nowe punkty ispowodują odniesienia konieczność wdrożenia długo- interakcji sfery gospodarczychwszystkie –prawną, kulturową, instytucjonalną, doregulacji międzynarodowych.amerykańskiego rynku Obejmować one będą Daje to obraz głębokich ikosztownych zmian, które dostosowanie niesiezsobą 170 stemów mechanizmów wynagrodzeń, podzi chunkowej, zmuszonych wieleznich będzie doprzekształcenia obowiązujących umów, sy- musiałybędą miliony wydać dolarów swoich narestrukturyzację systemów informacji ra- napisaćbiznesu trzebabędzie nowa, od księgowych adziesiątki tysięcy przeszkolić. Firmy pięćstrondzieścia tysięcy IFRS.Podręczniki sowych uregulowań amerykańskich stanie sięnieaktualne izastąpione zostanie przez dwa- Accounting Principles Implikacje związane zporzuceniem amerykańskich standardów GAAP( Zdecydowany zwrot wkierunku prywatnych regulatorów fi narynkach scharakteryzowanychZakres działań stwarza wyżej wrażenie, żeskuteczność Rynki fi T. Büthe, W. Mattli, nansowe integrują sięwbardzo systematyczny sposób, atylko dosto- ) na rzecz IFRS są doniosłe:) narzeczIFRSsą stron pięć dwadzieścia tysięcy komplek- Th eNew Global… Th eNew Global Rulers , s.2. ału zysków isystemu zachęt pracowniczych księgowości iprogramy studiów wszkołach leżna jest od prawidłowościleżna jestod funkcjo- iej sfery regulacyjnej. Takiej sfery podsumo- Tim Büthe iWalter Mattli: Generally AcceptedGenerally nan- 170 . 113 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 114 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne produktowych obejmujela ich wpływu około międzynarodowych 85%wszystkich standardów jest ustalanie, monitorowanie iimplementacja standardów produktowych. Ska- regionówi decyzyjnych, zewszystkich pochodzących świata, których zadaniem siatka opiera technicznych oddziaływań sięnaekspertach, ciałach doradczych państwbec –państwa zczłonkostwa wykluczone są wISOiIEC.Rozbudowana zarządzanych siecioglobalnym zasięgu, autonomicznych działaniu wswym wo- wać mogąwstrukturze władzymiędzynarodowej. Mają one charakter centralnie sion (IEC)daje zkolei regulatorzy wyobrażenie jakieprywatni omiejscu, zajmo- i kapitału ciałaregulacyjne. wnosząprywatne tencjalnym zakresie zmian, jakiedor narodowych standardów rachunkowości daje wyobrażenie ocharakterze ipo- wprowadzenie prac wdrożeniowych tościowymi. Rządy Kanady, Japonii, Brazylii iIndii prowadzą lub zapowiedziały dów IFRSjestobowiązkowe wobszarze publicznych transakcji papierami war- Unii Europejskiej ikilku innych państw Starego Kontynentu stosowanie standar- przekształceń przyjmują najwięksi aktorzy światowej gospodarki: dlaczłonków bienie relacji. Tym stają sięreguły językiem gry. Dlatego też podobny kierunek porozumienia, przyjąć wspólny który umożliwi język, imzrozumienie ipogłę- i niepotrzebnych konfl rów gospodarczej globalizowania –aby sięsfery funkcjonować tarć wniejbez na niwelować Jest przez standaryzację. ona jednym zpodstawowych wymia- małych grantów ułatwiła wokresie między1992i2009rokiem powstanie ponad Global Environmental Facility wrama rzeniu 150inicjatyw tego typu, nakierowanych środowiskową. nadziałalność International Partnerships –UNFIP)wlatach 1998–2008pośredniczył wtwo- Fundusz ONZ dlaPartnerstwa Międzynarodowego (United Nations Fund for wano 400Partnerstw Publiczno-Prywatnych (rezultaty konferencji –Typ II). galny jestwobszarze zarządzania kwestiami środowiskowymi. nerstw publiczno-prywatnych. Rozwój tej ostatniej szczególnie dostrze- wyraźnie i organizacje międzyrządowe, zformuły może też swe źródła wywodzić part- torów prywatnych, których niejako ustalenia sankcjonowane przez są państwa woju –może sieciregulacyjnej ona zapodstawę miećdominującą ak- aktywność narodowej standardom międzynarodowym. wajskiej zadecydowała opodporządkowaniu technicznych wymiarów produkcji podjętych naforum Światowej Organizacji Handlu, która urug- rundy podczas 172 171 Struktura działania ISOoraz isposób International Electrotechnical Commis- Podczas Światowego wJohannesburgu Szczytu Ziemi w2002roku zarejestro- Wydaje prawidłowość, się, żenieistniejestała która określałaby roz- sposób

Ibidem Ibidem , s.5. , s.2–6. 172 . Tak ogromne uprawnienia regula iktów, muszą uczestnicy płaszczyznę wypracować pewną 171 eguł międzynarodowych przepływów dóbr . Silna tendencja doujednolicania. Silna tendencja między- ch ustanowionego przez siebie systemu cyjne byłycyjne rezultatem decyzji międzyrządowej a trendem prywatyzacji sfery publicznej.międzyrządowej sfery atrendem prywatyzacji wspólnego celu. Jest ona formułą pośrednią pomiędzy charakterem współpracy negocjowania potrzebę z sobą kompetencji, interesów przy iperspektyw realizacji nia władzypublicznej dopodmiotów prywatnych, aleprzede niesie wszystkim nia ich postanowień iegzekwowania wykonania. role tradycyjne zarządcze: regulacji, ustalania wdraża-polityk izaczęłyodgrywać i adwokatów zmiany, wwieku globalnym sięwdużej stały mierzewspółtwórcami wieku one pełniły kadach stymulatorów XX przede funkcję wszystkim debaty stwowych wstrukturze władzymiędzynarodo władzy wtymobszarze rodowych, zaśznamionuje drugie po rozwój form hybrydowego sprawowania wagi zarządzania kwestiami środowiska lokalnej społeczności partnerstw rządów,10 tysięcy organizacji pozarządowych iprzedstawicielstw Environmental Sustainability Environmental Politics” 2010,no. 2(10),May, s.25. Earth: Politics and Patterns of Hybrid Authority in the Multilateral System – testując szanse iograniczenia wynikające zezróżnicowania powszechniając formuły pewne –naprzykład partnerstwo publiczno-prywatne cia stają sięlaboratoriami zarządzania wobszarze problemów globalnych, roz- Węglowy (Prototype Carbon Fund) Banku Światowego. Tego typu przedsięwzię- dla Partnerstwa Międzynarodowego (UNFIP)czyteż Prototypowy Fundusz środowiskatarycznego władzy. Taką naprzykład Fundusz rolę ONZ odgrywają dużemierze są platformy organizacyjne, które zapewniają koordynację fragmen- rodności, zapobiegania skutkom zmian klimatu czyochrony fauny ifl jeszcze jednąistotną cechę –otóż stym Model globalnego zarządzania kwesti jących docharakterujących środowiska współczesnego międzynarodowego. czy wreszcie poszukując narzędzi isposob Forma partnerstwa publiczno-prywatnego niezakładajedynie delegowa- 175 174 173 publiczno-prywatnych szerszego czynijeczęścią fenomenu zarządzania sieciowego ciach, które cechuje niskipoziom biurokracji cech prawaposiada międzynarodowego, ustr Partnerstwa publiczno-prywatne zreguły działają nabazietzw. prawa, miękkiego które nie Rysuje która, tendencja, jestdowodem siętu pierwsze, wyraźna rosnącej po L.B. Andonova Zob. P.H. Pattberg, zaczerpnięte Dane ztej zostały z:L.B. sekcji Andonova, , Public-Private Partnerships for the Earth: Politics and Patterns… 173 , Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2008. . 174 Private Institutions and Global Governance: Th . Jest to również ewolucji wyraz roli aktorów niepań- ami środowiska naturalnego wykształcił ulatorem inicjatyw zzakresu bioróżno- ukturyzowane wzdecentralizowanych są sie- naturalnego wstosunkach międzyna- . Dobrowolna sieciowa struktura partnerstw ów porozumienia najbardziej przysta- wej. Podczas gdy wostatnich de- Public-Private Partnerships for the the for Partnerships Public-Private , „Global Environmental global governance e New Politics of ory wdużej ory , s.27. 175 .

115 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 116 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne rozdrobnienie ciałregulacyjnych, konkurujących schematów zsobą wyznaczają- aktorów, którzy opanowują Wsensie realizacji pragmatycznych rynek. interesów może stanowić podstawę budowania konkurencyjnej pozycji jednego lub kilku zji inegocjowania różnic instytucjonalnych itych dotyczących fi sprawnegoność poruszania sięwprzestrzeni międzynarodowej, dokonywania fu- i wzrostu konkurencyjności? Na pe national Law Journal” 2008,no. 447,http://scholarship.law.berkeley.edu/facpubs/1087 (16.09.2014). międzynarodowych” struktur,z: „sekcji, międzynarodowych sieci, grup stowarzyszonych iczłonków w 150państwach świata. Charakter organizacji jesthybrydowy, składasięona w1961roku,– rozpoczęła działalność maponad 2miliony aobecnie członków znawalna organizacja zarządzająca monitoringiem wobszarze praw człowieka ne role wgenerowaniu regulacji. AmnestyInternational –najszerzej rozpo- punkt odniesienia. lublicję, kontestując konkurencyjne systemy ciu określonych reguł działania, aktorzy pozostają wrelacji, zsobą tworząc koa- opierają sięnajczęściej nadobrowolnej iwoluntarystycznym współpracy przyję- jest sieciowe zarządzanie ponadnarodową wodował, żedominującym wykształconym wciąguostatnich modelem, dekad, ograniczały swój zasięglub zupełnie znikały. koordynacyjnej Brakspo- struktury współpracę,podejmowały jedneformuły upowszechniały regulacyjne się, inne nych. Te schematy ewaluowały, wchodziły wkonfl ciałaregulacyjne zsobą obejmując kontrolę nad rozwojem równolegle schematów istniejących regulacyj- ponowały rozwiązanie podobnych kwestii wzbliżony lub całkieminny sposób, czy wobszarze standardów prawa różne pracy koalicje igrupy interesów pro- równolegle rozwijały procedury istandardy działania. Wsektorze leśniczym regulacji odpowiadających natę były samą potrzebę różne ciała,które niemal miał fragmentaryczny izdecentralizowany charakter. Niejednokrotnie źródłem Rozwój porozumień ischematów regulacyjnych wprzestrzeni międzynarodowej 2.2. Zarządzaniesieciowe wspierających, oróżnych celach biznesowych wróżnych73 różnych jurysdykcjach zakresach iobejmowała 1276różnych fi rodowej sieciDeutsche Bank według danych z2005roku zbudowana była na je również rozciąganie siatki regulac cechę emblematyczną rozwoju współczesnego światowej, gospodarki powodu- Czy sieciowa natura zarządzania przyczynia siędowiększego zróżnicowania 177 176 Sieciowy jestrównież charakter struktur wielu aktorów istot- odgrywających Wydaje się, żerozszerzanie geografi S. S. Gadinis, Zob. www.amnestyinternational.com (16.09.2014). Th ePolitics of Competition in International Financial Regulation 176 . wno niewe obszarach. wszystkich Umiejęt- yjnej. Na przykład konstrukcja międzyna- cznego zakresu costanowi działalności, przestrzenią Regulatorzy regulacyjną. regulacyjne, alestanowią dlasiebie 177 . lozofi , „Harvard Inter- i działania i ikty lub rm 99% wWielkiej 90%wRosji, 84%wJaponii Brytanii, i83%wNiemczech w której Wielka Czwórka audytuje 97%dużych fi nie iusieciowienie jestniezbęd działalności którego rozwijanie zapewniło impozy (E+Y). Każda ztych fi Deloitte (PwC), Cooper Touche Young Tohmatsu KPMG oraz (DTT), Ernst & zdominowały przedsiębiorstwa cztery (tzw. Wielka czwórka): Pricewaterhouse- narodowych imiędzynarodowych ten wciąguostatnich fuzji, dwóch dekadrynek przedsiębiorstw.wym dążenia Wwyniku wglobalnym obecna sektorzetendencja fi nieformalną, wyłania alejednakwyraźną, cjonujących wdanej sferze (fi regułycych działania czyciałmonitorujących niejestkorzystne dlaaktorów funk- audytów amerykańskichfi prasy (…).Nie poprzestajemy naanalizach, my naprawdę kształtujemy gospodarczą”. rzeczywistość które realizujemy, niejednokrotnie można przeczyt ważne dlafi charakteryzuje swoją „Mamy działalność: niezwykły większej niżfi and Its Infl vis i –niebezpośrednio, ale jednak–regulatorów. wało trzech aktorów, którzy dostawcy wnimnietylko funkcje usług,ale pełnią grona. Wrezultacie strategicznie ważny fragment globalnych fi leko, możliwości żeniemawzasadzie usługifi zleceniarealizacji i ich konsekwencji którego postanowienia miałyzapewnić większebezpieczeństwo procesów audytu ny Zjednoczone w2002roku wprowadziły Sarbanes-Oxley Act of 2002(SOX), rozłożeniasposób uprawnień imożliwości sprawczych musi budzić niepokój. torów Enron, (Arthur Andersen, współtworzących WorldCom), ten rynek taki nieprawidłowości,W świetle które doprowadziły doupadku innych, ważnych ak- nego narzucania wramach reguł sektora gry –wiedzę, doświadczenie, wpływy regulacyjnym. Wswoich strukturach koncentrują zasoby doefektyw- niezbędne ki stosują narzędzia lobbingowe, wpływa wsferze przezi rolę siebie jakąodgrywają zdominowanej, fi przezsad fi (IFAC), ich asens działania sprowadza siędokontroli wdrażania ustalonych za- - 180 179 178 W formalnym modelu zarządczego kształcie fi W niektórych specjalistycznych Wyzwanie wtymobszarze niektóre podjęły zarządzania ryzykiem rządy –Sta- à vis Na mocy ustawy utworzono ustawy Na mocy Public Company Accounting Oversight dlanadzoru Board Na swojej stronie internetowej fi jednazwiodących Wielka Czwórka fi uence on Audit on Quality uence ciałregulujących, naprzykład International Federation of Accountants rm danegorm sektora bądźteż dlacałejgospodarki. Jesteśmy dumni ztego, żeoprojektach, rmy, które zamawiają ich usługi. P. Velte, M.Stiglbauer, rmy. jednak,zewzględu napoziom Wrzeczywistości koncentracji 180 rm audytowych rm wostatnich latach notuje stabilny wzrost dochodów, wskali . Na forum Unii Europejskiej również pojawiły sięgłosy wzy- rm w wymiarze prawnym wwymiarze rm iorganizacyjnym. rm jest przykładem realizacji modelu działalności globalnej, jestprzykładem globalnej, realizacjimodelurm działalności , „International Business Research” 2012,vol. 5,no. 11,s.146–161. rm, NGO,rm, itd.). fundacji Proces regulacyjny zreguły dziedzinach oligopol trzech fi cję czołowegocję gracza.Umiędzynarodowie- jąc na decyzje podejmowane wprocesiejąc nadecyzje do koncentracji, wyrażającego sięwserii zajmującychrm sięaudytem fi przywilej często być tam, gdzie zapadają decyzje ać na pierwszych stronachać napierwszych międzynarodowej hierarchię graczy. Dobrze ilustruje to nym warunkiem dotarcia dosytuacji, rm doradczychrm McKinsey Company tak wUSA,99% werm Włoszech, rmy audytujące usytuowane są Audit Market Concentration rmy Wielkiej Czwór- nansów zdomino- rm sięga tak da- sięgatak rm rmie spoza tego spoza rmie 178 nanso- . 179 . 117 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 118 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne fi cesji: Jaką wagę mają informacje dostarczane przez brokerów zaufania, jak takich do istotnego pytania, szczególnie wkontekś oft 2009,no.Society” 10,1016,http://www.franzhoermann.com/downloads/fi kontynuacji wprocesie legislacyjnym. dwóch fi wyboru badających poszczególne przedsiębiorstwa. KE rozważała ponadto zmuszenie dużych do spółek się m.in.nadrozdzieleniem audytorskich funkcji idoradczych czywprowadzeniem rotacji fi zwiększenia konkurencyjności oraz zwiększeni rynku upadek czykonieczność restrukturyzacji wobszarze nietylkocje samej fi czyodstąpienie ustalonychdziałalności od reguł działania powodują konsekwen- cia państw macierzystych. Nieprawidłowości wszacowaniu prowadzeniu ryzyka, dziej fi Wiarygodność polityk informacyjnych wtej sferze jesttymistotniejsza, imbar- w treści Zielonej Księgi: wające dowiększego stopnia ograniczenia fi ności inwestycji.ności rezultatem cozkolei uważane zawiarygodne, przekłada są sięnawzrost pew- oparte narzetelnych kanonach warsztatowych ietycznych, opinie ich będące nastroje opinii publicznej. Jeśli oceny podstawą jakości, badania są wysokiej ną wprocesie decyzyjnym inwestorów, organów regulacyjnych, kształtują też warzystw ubezpieczeniowych iinnych notowanych spółek zmien- nagiełdziesą przez wtymobszarze wyspecjalizowane jednostki. nych. Istotnym narzędziem budowania tego zaufania jestinformacja dostarczona podstawowym komponentem sprawnego funkcjonowania systemów ekonomicz- sza sięwięcsfera, wramach której potrzebne jestbudowanie zaufania będącego jest rezultatem rozszerzania sięprzestrzenigospodarczych. oddziaływań Zwięk- rmy audytowe ratingowe? czyagencje heauditors.pdf (13.03.2015). Gwałtowny wzrost ich whierarchii pozycji fi zarządzania rynkami 183 182 181 swojego PKB wego brutto; rządWielkiej naten wydał sam cel2,4bln dolarów, Brytanii awięcaż94,4% banków nastąpił wUSA,gdzie 3,6bln rządwydał dolarów 25,8%produktu ,czyli krajo- ratowania systemu bankowego sięgnął11bln dolarów (…).Największy państwowy dotyka całąbranżę,Jeśli kryzys one są multiplikowane –tylko doroku 2009globalny koszt doodpowiedzialności zaswoje pociągnięte działaniane imogązostać opinię publiczną, żekapitalistyczne korporacje iich ciałazarządzające skorumpowa- niesą Audyt zewnętrzny jestpromowany jako technologia zaufania, inżynierii aby przekonać Raporty zprzeprowadzanychRaporty badań sprawozdań fi P. Sikka, Planowane zmiany jakości badania, zmierzałyprzede do:podniesienia wszystkim Ibidem rmy ocharakterze globalnym polegają napublicznych systemach wspar- . audytorskich,rm wtymjednejmniejszej. Te propozycje nieznalazłydotychczas Financial Crisis and the Silence of the Auditors 183 . Audit Policy: Lessons from the Crisis rmy, alerównież całejsieci interesariuszy. Ich generuje wysokie kosztygeneruje społeczne. wysokie rm audytujących.rm Zawarto jerównież cie przyczyn iprzebiegu reglobalnej a niezależności podmiotów.a niezależności Zastanawiano , „Accounting, Organizations and banków,nansowych to- nancialcrisisandthesilence 181 . Odwołuje sięona 182 . nansowymi bailout rm

towane, naganne. acospołecznie one narozpowszechnionych wdanej grupie przekonaniach otym,cojestakcep- wane lub ewo stają sięobowiązującymi. Wten sposób siebie zależne, wpływają nasiebie nawzajem, kształtują normy, które kontesto- są celu ekonomicznego, umocowane wrelacjach są społecznych. Podmioty wobec są fi rencyjnych fi Siatka ich interesów rozciąga sięwrelacji doinnych uczestników sieci–konku- wzajem –reagując naswoje działania, stymulując je, kontestując naśladując. albo 2.3. Znaczeniemechanizmówregulacyjnych ekonomiczne interesy państw ifi Przebieg akcji ratunkowych podczas Th nance nym charakterze, jednym są znajbardziej wyrazistych przejawów ponadnarodowej, regulacje sfery Prywatne przede otechnokratycz- wszystkim w tymzakresie, relacyjność czyli przestrzeniania się. Sieciowy kontekst ich roz- sięregulacji, trybu aletakże wykształcania jące znaczeniedlasposobu nizmów kontrolnych zaśzabezpieczeniem jego są stabilności. te wglobalny są system naczyńpołączonych. standardy iwysokie Zakres mecha- s. 946–967. nięte instytucjonalnie irozbudowane, by koszty mogłyunieść zmiany uwarunko- ruszające sięwmiędzynarodowym środowisku. Po one są rozwi- natyle pierwsze jedna zpłaszczyzn,która promuje organizacje działające sprawnie globalnie, po- znaczenia wkontekście nadarowej. Umiędzynarodowienie niejestbez regulacyjnej sfery iprywatyzacja ujednolicenia– potrzebę zasad, według których działają wsferze podmioty po- Politics” 2008,no. 70(4),s.899–913. lozofi eory of Corporate Social Responsibility Social Corporate of eory Działania polityczne, samo zresztą tak 186 185 184 gólnego zainteresowania politologów wprowadzaniakwencje regulacji przez ci jest wnaturę szeroka zarządzania iwjakisposób publiczność prywatnego ponosi konse- procesu postrzegają decyzyjnego świat iwłasnezadania, czykonfl oto,Pytania czyjeinteresy zabezpie są Charakter podmiotów kształtujących przestrzeń ponadnarodową madecydu- S. Picciotto, C.E. Rudder, J.L. Campbell, 186 ę zarządzania. . Ich powstawanie ukazuje mechanizmy wzarządzaniu obecne globalnym adwersarzyrm, politycznych, podmiotów, które reprezentują inną Regulating Global Corporate… Global Regulating Private Governance asPublic Policy: AParadigmatic Shift Why Would Corporations Behave in Socially Responsible Ways? An Institutional

tworzenia warunków konkurencyjności. globalnej Jest to rm (wtymrównieżrm fi 184 , „Academy of Management 2007,no. Review” 32(3), 185 . Aktorzy oddziałują nasiebie społeczni na- . czane, kto jakciuczestnicy mawładzędecyzyjną, analizy ujawnia podstawowy mechanizm ostatniego kryzysu umocnił wrażanie, umocnił że ostatniego kryzysu ała prywatne, powinnyała prywatne, być przedmiotem szcze- , s.464. jak działania nakierow rm doradczych),rm sprzęgnię- luują standardy. Oparte są są standardy. Oparte luują ikt interesów wpisany ane narealizację

, „Th global gover- eJournal of 119 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 120 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne my zbyt wielu sfer, w których punktem dlaprojektowanych odniesienia rozwiązań nych. regulacji może Kształt być przedmiotem kompromisu, aleteż nieznajdzie- i przegranych, zawsze jestprzedmiotem dyskusji, nacisków, zabiegów lobbystycz- długofalowych skutków. Określony rodzaj regulacji zawsze kreuje zwycięzców nie mniejszaliczbauczestników iktórych projektowanie niemusi rodzić tak o mechanizmach regulacji. przekształcania zapomocą rzeczywistości ścierania sięideiwpolityce aprzywołanie współczesnej, go daje wyobrażenie narodową polityczną. scenę Jest to jedenznajbardziej dynamicznych obszarów stan światowej życia gospodarki, styl mieszkańców wielu społeczeństw, między- tego,zależnie od czyuczyniąto gremia publiczne, –wpłyniena czyprywatne dotyczącacje, żywotnych interesów wielu branż. jejuregulowania Sposób –nie- Wręcz przeciwnie, jestto kwestia skrajnie upolityczniona, duże wywołująca emo- i odpowiedzią nauzgodniony przez geofi jedynie rezultatem porozumienia międzynarodowego środowiska naukowego dostosowawcze, naprzykład wobszarze przeciwdziałania zmianom klimatu, są przedmiotem są sposób debatywy politycznej. Trudno jednakuznać,żeprocesy wanych wfunkcjonowanie danej sfery, wjednako- te chociaż sfery niewszystkie stanowiWładza regulacyjna potężny rodzaj naaktorów oddziaływania zaangażo- polityczne, producenci idystrybutorzy tych dóbr iinnezainteresowane strony. nej mozaiki interesów, wktórej uczestnikami odbiorcy są dóbr, ich reprezentacje politycznej jest narzędziem gry globalnej charakter ustalonych ich wprowadzenia regulacji, sposób czyegzekwowania nie nych lub stanu badań naukowych wdanej dziedzinie. Nie znaczyto jednak,że konsensusu międzynarodowych ciałeksperckich iprzekształceń technologicz- wyznaczone do ścieżki cy sięwkategoriachgospodarki postrzega technicznych jako zabieg optymalizują- szczegółowychnia czyustalanie procedur postępowania wokreślonych branżach zakresu sprawowanej przez nich odpowiedzialności. reguł Standaryzację działa- Posza ich efektywności ani odpolitycznienia wiarygodności. jestto wynik części nich formalnego umocowania wstrukturach zarządzania globalnego nieumniej- nia. Zajmują prominentne wglo pozycje gulacyjnych rzadko) są kwestionowane (albo niesą wswoich sferach oddziaływa- s. 5–34. konkurencyjną nadinnymi typami przedsięwzięć rodowe benefi są dostępnych. Jest to jednazodpowiedzi napytanie, dlaczego korporacje transna- lokalnych barier iregulacji, eksportowych tymwięcejrynków jestpotencjalnie wymogów rozwija rynkowych standaryzacja ich możliwości ekspansji: immniej wań regulacyjnych jednego (przejście modelu od regulacji doinnego). Po drugie Podobną regułę wobszarach, obserwujemy wktóre zaangażowana jestznacz- Trudno dyskutować zfaktem, żenajwiększe prywatnych spośród instytucji re- 187 M. Pietraś, Istota i zakres procesów globalizacji procesów zakres Istota i cjentami procesów izyskują przewagę globalizacji bezwzględną osiągnięcia celu. Procesy te najczęściej wypadkową są balnej grzesił,afakt nieposiadania przez . Wszystkie te elementy pew- . Wszystkie częścią są zyków imeteorologów stan faktyczny. , „Sprawy Międzynarodowe” 2002,nr2, 187 . buddyzm” złych odpowiedzi czydobrych (…).To raczejjakreligia, chrześcijaństwo albo jedenzdecydentówację Accounting Standards Board of Japan, „(…)niematu jest jakiśobiektywnie potwierdzony stan faktyczny University Press, Princeton, NJ2007. ne do sfery międzynarodowej,ne dosfery wykorzystując próżnię władzydlarealizacji swoich stwa wjego kompetencje regulacyjne w konfl państw rozwijających się, szczególnie wregionach niestabilnych, uwikłanych dosprawowaniarządzania, zdolność posiadać władztwanadterytorium. Wśród w siecizróżnicowanych powiązań, państwo sprawnego musi kryteria spełnić za- dnie. Aby benefi zostać ponadnarodowejsfery wkontekście GlobalnaPółnoc podziału –GlobalnePołu- stionowane korzyści. co nieuchronnie prowadzi doich przekształcenia, alemoże też przynosić niekwe- nowych, skuteczniejszych możliwości sprawowania swoich tradycyjnych funkcji, leżnych państwu. Wodpowiedzi nazmieniający siękontekst globalny szukaono zawłaszczenia przez aktorów niepaństwowy mentarium państwa wpływu narodowego, niekoniecznie zaśstanowią dowód dowymi, pogłębiona internacjonalizacja mogąstanowić orozszerzaniu instru- może to być adaptacyjnych zdolności wyraz nowoczesnego państwa. terpretowana wkategoriach ograniczenia suwerenności. Równie dobrze jednak porozumień wielostronnych lub traktatów sojuszniczych, może być zatem in- porządkowania sięprzyjętym dobrowolnie schematom regulacyjnym, wramach regulacyjnej, któresfery najpełniej zabezpieczą ich interesy. Konieczność pod- zróżnicowane. również Współcześnie szukają one kształtowania modeli takich poszczególnych państw sprawowania zawsze władzyregulacyjnej były bardzo określonewiązywanie jednak możliwości Wrzeczywistości jestterytorialnie. –wobrębie regulacyjnej sfery wewnętrznej systemu prawnego, którego obo- się umacnia?Instytucja państwa jestniekwestionowanym tradycyjnie liderem rola państw wkontekście uwarunkowań procesów słabnie, globalizacji czyteż den znajbardziej dyskutowanych nauk nagruncie politycznych problemów: czy – nienadają sięnaprzedmiot negocjacji. wanych opcji, aleteż arbitralny wybór tegoczęścią rodzaju dyskursu jestporównywanie słabych isilnych stron propono- która szkoła czyfi 189 188 Nieco inaczejprzedstawia sięznaczeniete Współpraca zorganizacjami pozarządowymi, zorganizacjami międzynaro- Rozwój prywatnych regulacji wprzestrzeni transnarodowej wpisuje sięwje- Kluczem jest decyzja otym,któreKluczem jestdecyzja regulacyjnych dominujące, zpodejść będzie Cyt. za:T. Büthe, W. Mattli, D. Drezner, ikty, najczęściej to niejestspełnione. kryterium pań- Wsytuacji słabości 189 . All Politics isGlobal: Explaining International Regulatory Regimes lozofi cjentem globalnego systemu regulacyjnego, się odnaleźć a działania zostanie przedłożona nadinne. Nieodzowną Th eNew Global… wchodzą innepodmioty, te przynależ- także co do części, któreco doczęści, –jakdogmaty religijne , s.11. ch pewnych sfer tradycyjnie przyna- ndencji docorazndencji większejregulacji 188 . Jak podsumowuje tę sytu- , Princeton 121 Charakter globalnej przestrzeni regulacyjnej 122 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne vol. 11,s.276. światowym. Jak zauważa David Vogel: regulatorzyprywatni konserwują stan władzywukładzie nierównej dystrybucji sięzpaństw światawywodzących rozwijającego się. Wpewnych kontekstach kach dużych dostawców zpaństw zachodnich, marginalizując rolę producentów W dużej przekłada mierzeich kształt sięnamożliwość koncentracji władzywrę- mi państw rozwijających dotyczące ustalenia sięsą bezpieczeństwa żywności. międzycentramiwzmacniających podział gospodarczymi iperyferia- Zachodu ich słabszą wglobalnym pozycję systemie gospodarczym. Przykładem regulacji się barierę w dostępności dolukratywnych zachodnich rynków, ugruntowując sięzeświata też stanowikle rozwijającego wywodzących dlagraczyrynkowych narzędzia oddziaływania, czyli zakres czyli narzędzia ich oddziaływania, władzyjestszerszy. lityki. Ostateczną przewagę uzyskują ciaktorzy, którzy wlepsze są wyposażeni podobnych, jeślinietożsamych, grą międzynarodowej zasadachztradycyjną po- fakt, żegrasiłwobszarze nowego typu procesów regulacyjnych sięna odbywa ny handel zrejonów diamentami pochodzącymi wojen), też pominąć aletrudno dów postępowania izasad (np. Fair Trade, proces regulujący Kimberley nielegal- daje niejednoznaczny obraz. Może być szansą naupowszechnienie wielu standar- noważonego systemu zarządzania fundamentalnymi kwestiami współczesności, relacji geopolitycznychz perspektywy imożliwości budowania bardziej zrów- Wzrost znaczeniaregulatorów prywatnych wsferze ponadnarodowej, oglądany rozwiniętych, niższych –wpaństwach rozwijających się. nadużyć istosowania podwójnych standardów –wyższych wpaństwach wysoko gania przyjętych regulacji międzynaro celów. okolicznościach Wtakich instytucje państwa gwarantem niesą przestrze- 190 pozabiznesowi zwolennicy przynależą doświata rozwiniętego wysoko kwestię defi biznesem, zwolennikom nowe polityczne irynkowe mechanizmy, pomagają korygować Adwokaci regulacji prywatnych argumentują, żedostarczając swoim, usytuowanym poza Rozrost siatki ustalaj regulacyjnej D. D. Vogel, demokratycznegocytu wzarządzaniu globalnym. Ci Aledosłownie wszyscy Private Global Business Regulation Business Global Private ącej reguły międzynarodowego handlu zwy- dowych, cozwiększaprawdopodobieństwo , „Annual Review of Review Political, „Annual Science” 2008, 190 . 3. Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną

Poważny sport nie ma nic wspólnego z fair play. Wiąże się z nienawiścią, zazdrością, samochwalstwem, brakiem poszanowania dla żadnych reguł, sadystyczną przyjemnością oglądania przemocy. Innymi słowy – to wojna bez strzelania. G. Orwell Jeszcze w 1994 roku Ulrich Beck nie był pewien, czy brydż, chińczyk czy też piłka nożna będzie grą przyszłości191. Dziś jest jasne, że procesy globalizacji wpłynęły na pogłębienie pewnego rodzaju międzynarodowej solidarności wokół piłki toczonej po murawie. Dyscyplina ta stanowi dziedzinę wielkich emocji i wielkich pieniędzy, stała się jedną z czołowych form kultury popularnej na świecie i jest jedynym nieomal powszechnym sportem. Mecze piłkarskie zaliczają się do najbardziej pożądanych widowisk, którym towarzyszą emocje milionów ludzi. Zasięg dyscypliny staje się prawdziwie globalny, wskazuje na to 2,8 miliarda ludzi, którzy oglądali mistrzostwa świata w Korei i Japonii w 2002 roku. Mistrzo- stwa w RPA w 2010 roku oglądane były już dosłownie na całej kuli ziemskiej łącz- nie z Antarktyką i Kołem Podbiegunowym. Oglądalność sięgnęła 3,2 miliarda ludzi, czyli 46,4% populacji świata192. Według danych FIFA z 2000 roku na całym świecie gra w piłkę około 242 mi- lionów osób, co odpowiada 4,1% światowego społeczeństwa. Daje to pewne wy- obrażenia o skali fascynacji tym sportem. Piłka nożna jako najpopularniejsza dziedzina sportu na świecie ma ogromne znaczenie kulturowe. Została nazwana jedynym, oprócz nauki, „globalnym idio- mem”. Społeczne i polityczne oddziaływanie tej dyscypliny jest ogromne193. Futbol

191 U. Beck, Th e Reinvention of Politics [w:] U. Beck, A. Giddens, S. Lash, Refl exive Modernization: Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order, Polity Press, Cambridge–Oxford 1994. 192 Almost Half the World Tuned in at Home to Watch 2010 FIFA World Cup South Africa, http:// www.fifa.com/worldcup/archive/southafrica2010/organisation/media/newsid=1473143/index. html (22.01.2012). 193 Zob. R. Giulianotti, Football: A Sociology of the Global Game, Polity Press, Cambridge 1999.

123 124 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne odgrywania globalnej roli porównywalne globalnej iosiągnęłyby wpływy odgrywania z tymi, którymi dokorporacjileżących międzynarodowych. największychrozgrywek reklamodawców –przede silnych wszystkim marek na- strzeń stadionów i czasantenowy, emitowane w którym mecze, stają są sięareną prowadzeniaolbrzymi nasposób wpływ polityki sportowej wpaństwach, aprze- we, korporacje międzynarodowe, telewizyjne. Federacje stacje piłkarskie mają ną zdominowana jestprzez pozapaństwowe podmioty –organizacje pozarządo- rozdają wtejkarty dyscyplinie inniaktorzy. Sfera zarządzania piłką globalną noż- tożsamości wewnątrzpaństwowej międzypaństwami, iprowadzenia rywalizacji olympics-no-help-to-brazil-economy-b „Bloomberg Business”, 16.01.2015,http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-01-16/rio- ruchu turystycznego. Zob.: Colitt, R. turystów napoziomie 7,4%,wprzypadku Brazy Podczas gdy wciągutrzech lat mistrzostwach po tego kraju celem, związanym zorganizacją przedsięwzięcia, było pobudzenie ruchu turystycznego. nie okazały sięsilnym impulsem pobudzającym ekonomię. Głównym zzakładanych przez rząd kowo pracy około miejsc 20tysięcy kości 3,5mldUSD. Dziękibudowie stadionów utworzono wtympaństwie dodat- w RPA kraj turystów. 450tysięcy odwiedziło Impreza przyniosła wwyso- dochód jest również zreguły organizacja imprez piłkarskich. Podczas mistrzostwświata czy europejskiej czołówki piłkarskiej przynosi też niebagatelne dochody. Intratna identyfi sportu. Sąone narzędziem kształtowania tożsamości zbiorowej –miliony kibiców żyn narodowych whierarchii dyscypliny zpowodów naturę poza wykraczających ganizacji międzynarodowych. Państwa zabiegają swoich pozycję o wysoką dru- społecznyna wymiar jestprzedmiotem sport polityk napoziomie państw ior- rozległe struktury, które swoim obejmują oddziaływaniem całyświat. względu Ze ganizacje zarządzające sportowymi dyscyplinami reprezentują międzynarodowe, demonstrowanoemocji przynależności po ponad 300osób. turnieju olimpijskiego, naulicach Limy zamieszki, wybuchły wktórych zginęło dzia nieuznałbramki wmeczuPeru–Argentyna, którego stawką był awans do nienawiści ikonfl grany domistrzostwświata weliminacjach siępunktem meczstał zapalnym fali wojny futbolowej międzySalwadorem aHondurasem w1969roku, gdzie prze- historii złączyłsięzbiegiem m toczonej po realnego gdy wymiaru, rozpatrujemy jąwkontekście wydarzeń, wktórych bieg – legendarny Ta menedżerdrużyny Liverpool. często cytowana sentencja nabiera nie jestkwestią życia lub śmierci –jestczymś ważniejszym,twierdził Bill Shankly Trudno wskazaćdziedzinę, wktórej podmioty Pomimo żedrużyny narodowe wpewnym są sensie narzędziem formowania 194 Piłkarskie stadiony zawsze od były arenami, naktórych oprócz sportowych Należy zastrze jednakpoczynić kują sięzsukcesami iporażkami piłkarzy. Przynależność doświatowej iktu, wktórym zginęło3tysiąceludzi. W1964roku, kiedy sę- Rio Olympics No Help to Brazil Economy Based on World Cup żenie, żemistrzostwaświata wBrazylii wbrew oczekiwaniom ased-on-world-cup-result (12.03.2015). 194 . lii niezdołano odnotować zwiększonej dynamiki świata wRPA, kraj ten odnotował roczny wzrost lityczne iideologiczne. Największe or- urawie piłki. Tak było wprzypadku pozapaństwowe pretendują do , in Sport in oddaje charakter zmian, które wwielu zachodzą odsłonach współczesności nożnej. w popkulturze, lub iwychowawcze też edukacyjne etosu piłki oddziaływanie popularność subkultur kibicowskich, jakiezajmują miejsce, piłkarskie gwiazdy siła rośnie wrazzrozwojem kultury globalnej. Świadczyć otymmoże chociażby nożnej, jestkulturotwórcza rola którego społeczne, sportu, jego oddziaływanie starczających impulsów współpracy. dopodjęcia tyczne sprzeczne, nierzadko zsobą są niemawłaściwej koordynacji działań iwy- ciałami zarządzającymi napoziomie narodowym czyregionalnym. Ich celepoli- tu jestrelacja sięreżimem międzywyłaniającym globalnym adotychczasowymi London 2001,s.41. and the Contest for World Football: Who rules the People’s Game? stawienie. kiedy nastole zPekinu pojawia negocjacyjnym rządzący sięsport, zmieniają na- wadzenia rozmów lub czynieniaustępstw jestbardzo ograniczona. Wsytuacji W dwóch obszarach pierwszych tematycznych skłonność rządu Chindopro- wieka, czyśrodowiska iwskazań Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. władz dorekomendacji iapeli organizacji stojących nastrażyochrony praw czło- cieszą sięwodniesieniu dosportu. Obrazuje to chociażby stosunek chińskich z czego 127 464to sportowcy. to, Znaczy żeśrednio jednana24osoby naświe- wane były 204 narodowe organizacje członkowskie, to znaczy242 380 590 osób, przedsięwzięć iprzygotowanie poszczególnych etapów kwalifi Piłkarskącję w2000roku żeworganizację wynika, największych sportowych na całymświecie. Zbadań przepro elementem zunifi Piłka prawdziwie sięsportem nożna stała globalnym, skomercjalizowanym, jest spójnej, efektywnej polityki, która pozwoliłaby naich neutralizację mają negatywny znaczący nakondycję wpływ sportowego świata, brak natomiast korupcji, dysproporcji wpływów włonie najważniejszych organów zarządzania no jednolitej polityki zasadniczych wobec problemów tej sfery. Kwestie dopingu, rodowym, system organizacji niedojrzały, władzyjestnatyle żeniewykształco- dotyczące związanych aktywności napoziomie zachodzą zesportem międzyna- rozwojustadia reżimów międzynarodowych. główne Chociaż procesy decyzyjne i polityki, Allison Lincoln zwracauwagę natrzyistotne tendencje.Po – pierwsze Kierunek rozwojuKierunek sportu izarządzania poszczególnymi jego dyscyplinami Trzecim fenomenem, który szczególnie piłki ilustruje dyscyplina mocno Kolejnym zjawiskiem oblicze spor- kształtującym współczesnego znaczącym 196 195 Analizując globalny rozwój sportu jako A. Lincoln, T. Miller, G. Lawrence, J. McKay, D. Rowe, , red. A.Lincoln, Routledge, London 2005,s.3–4.Zob. również: J. Sugden, A.Tomlinson, Sport and Globalisation kowanego wzorca stylu życia, dostępnego dlamilionów ludzi [w:] [w:] wadzonych przez Międzynarodową Federa- Th eGlobal Politics of Sport: Th Globalization and Sport: Playing the World zjawiska zpogranicza kultury, mediów , Polity Press, Cambridge 1998. e Role of Global Institutions Institutions Global of Role e kacji zaangażo- kacji 195 . , Sage, FIFA 196 . 125 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 126 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne and the 2002World Cup wszystkich meczówwszystkich kwalifi dur mawspólnego demokratycznych zrealizacją niewiele ideałów. liwość przez komentatorów, wktórych opiniach formalna poprawność proce- tu. Standardy demokratyczne ietyczne włonie FIFA podawane wwątp- są korupcji, narkotyków, rasizmu, iinnych przemocy zagrożeń dlarozwoju spor- stępowania –dziesięć złotych reguł, których pośród znajdziemy potępienie również oparcie swoich standardów działania nawewnętrznym kodeksie po- dy członek FIFA dysponuje jednym Federacja postuluje wyborczym. głosem nych procesów zarządzania. władzprzewiduje, Procedura wyboru żekaż- działania FIFA. Jej reprezentanci częs ich wpływów wodniesieniu dorządów państw jestpodstawowym kluczem wobszarzecjom swoich wpływów. doautonomii Dążenie swo- iposzerzania ze statutami organizacji izdecydowanie opierają sięrządowym interwen- (UEFA) –podkreślają niekompatybilność lokalnych systemów prawnych skich –zarówno tej ozasięguglobalny systemowicarii prawnemu podlega tego państwa. Władzeorganizacji piłkar- zewnętrznych organizacji igremiów politycznych, zarejestrowana wSzwaj- sędziowania, naszczeblu rozgrywek lokalnym, regionalnym iglobalnym. monopolisty wustalaniu reguł postępowania wodniesieniu dosamej gry, procesu wiązki ireguły ustanowione przez FIFA. Zaskarbiła sobie ona światowego pozycję piłkarze, związkisportowe nacałym są ofi ze 185państw oraz 9autonomii, 13terytoriów zależnych oraz 2państw, które nie Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej zrzeszaciałazarządzające pochodzące futbolowederacje we naziemi, miejscach wszystkich gdzie grasięwpiłkę nożną. watny, formalnie zorganizowany ozasięguglobalnym. podmiot Podlegają jejfe- sklasyfi zarządową organizacją jącą nadzór nadrozwojem tej dyscypliny naświecie. Wsensie prawnym jestpo- Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) jestgłówną organizacją sprawu- 3.1. MiędzynarodowaFederacjaPiłkiNożnej(FIFA) cie zajmowała sięwówczas piłką nożną wjakiśsposób ten wynik. podzielane doświadczeniewhistoriipodzielane ludzkości” roku ponad 37mldwidzów. wynosiła Jak twierdzą analitycy, było to „najszerzej 198 197 Światowa ufundowana została federacja autonomii nazasadzie wpływów od rozpoznawanecjalnie naarenie międzynarodowej. Kibice, menedżerowie,

Ibidem Global Governance in World Sport and the 2002World Cup Korea/Japan kować jąjako międzynarodową organizację pozarządową INGO lub pry- , s.4. , red. J. Horne, W. Manzenreiter, Routledge, London 2002,s. 3. non profi non kacyjnych ifi t . Wstrukturze zarządzania globalnego można świecie niemal bezkrytycznie akceptująświecie niemalbezkrytycznie obo- to podkreślają znaczenie demokratycz- m, jakikontynentalnym, europejskim nałowych mistrzostwświata w1998 198 . Akolejne fi 197 . Łączna oglądalność oglądalność . Łączna nały poprawiały nały [w:] [w:] Japan, Korea ru swojegoru kandydata naprezydenta FIFA Południowej zmobilizowaniu po siłzdołałydoprowadzić wszystkich dowybo- o panowanie nadświatową piłką nastąpiła w1974roku, kiedy państwa Ameryki zarówno wsprawach sportu, jakipolityki. Decydująca odsłona tego konfl go kontynentu. Tymczasem nowe potę nym rozwojem piłki w nożnej postrzegali klub konserwatywnych, europejskich dżentelmenów, którzy zarządzanie global- lozofi wała sięwrękach państw założycielskich. prezentacje krajów koncentro- europejskich. jednakwyraźnie Władzadecyzyjna liczyła już 140członków, których spośród zdecydowaną stanowiły mniejszość re- ny rozwój członkostwa dokonał sięwokresie lat 50.i60.W1974roku organizacja piętno funkcjonowania nasposobie icharakterze FIFA. oddziaływań Dynamicz- intencji władzFIFA, które deklarowały konieczność utrzymania sportu. neutralności nym Te uczestnictwie. nieuc dwie sfery w czasiezdominacją weuropejskiej polityce ideologii opartej naunifi w1936roku.w Berlinie Masowe widowisk oddziaływanie sportowych zbiegło się najpełniej ilustruje przebieg ipropagandowe wykorzystanie Igrzysk Olimpijskich lityki przy użyciu innych środków. Ten relacji kierunek ipolityką międzysportem modyfi sukcesy iporażki miałyogromny propagandowy. oddźwięk Rządzący, już wówczas, żyny były narzędziami kształtującymi polityczny.wymiar Wokresie narastania nacjonalizmów wEuropie narodowe dru- przy popularyzowaniu tego sportu naskalęmiędzynarodową stawiano sobie organizację imprez piłkarskich zasięguiwspółpracę omasowym jejpowołaniu,po alejuż wieku wlatach dwukrotnie 20.XX zniejwystąpiło. cel Za idei koordynacji –przedstawicielstwo tego państwa dołączyłodoFIFA wkrótce do klubu zarządzającego. wobec sceptycyzm pewien Wielka wykazywała Brytania strzeniały. Niemcy, Austria, Włochy iWęgry niemalnatychmiast zgłosiłyakces Holandii, Hiszpanii, Szwecji iSzwajcarii. Wpływy szybko federacji sięrozprze- powstała zrzeszająca więcfederacja cji związkipiłkarskie zFrancji, Danii, Belgii, nia standardów oraz kontroli technicznych wymogów gry. W1904roku we Fran- cech międzynarodowych. te Wśladzatą nicznych środków telekomunikacyjnych sportowa zaczynałanabierać rywalizacja i szkolenia sportowego wtych krajach. miały oferty złożone krajom dotyczące afrykańskim, fi Quarterly” 2006, no. 6,s.375–389. Wówczas sięerozja właśnierozpoczęła sformułowanej napoczątku wieku fi Po IIwojnie światowej polityczne podziały również globalne swoje odcisnęły Fakt wsferze zarządzającej partycypacji światem piłkarskim miałrównież swój 200 199 Korzenie organizacji sięgają wieku. początków Wmiarę XX rozwoju tech- i funkcjonowania FIFA. Jej władzegromadziły pierwsze wswych szeregach Dużeznaczeniedlaskuteczności lobbingu na E. Sterken, kowali słynnezdanie Clausewitza, mówiąc, jestuprawnianiem żesport po- Th e Growth Impact of Major Sporting Events hronnie musiały niezależnieod sięspotkać gi piłkarskie domagały sięrównego głosu, ideologiczne postawy społeczeństwa. Ich społeczeństwa. ideologiczne postawy ndencją pojawiłandencją siępotrzeba ujednolice- kategoriach cywilizacyjnej misjistare-kategoriach cywilizacyjnej rzeczpołudniowoamerykańskiego kandydata 200 nansowego wsparcia rozwoju infrastruktury . João Havelange –prezes federacji , „European Sport Management 199 . kacji i total- i kacji iktu - 127 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 128 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne się najednym wydarzeniu, przez niąwykreowanym –namistrzostwach świata. raz większąstawkę. organizacji mistrzostwświata odbywająca sięnaforum FIFA stawała sięgrąoco- i polityczne mocarstwa. dysponowaływ strukturze decyzyjnej tak tworzone przez mikropaństwa, marginalne wyspiarskie państewka, które jednak alizowaną przez władzeFIFA strategią było rozszerzanie organizacji ofederacje komercyjnych. Ujawniła francuskim. marki narynku ona skalęwspólnych interesów władzpiłkarskich ifi João Havelange’a zHorstem Dasslerem –synemzałożyciela koncernu Adidas idyrektorem tej nożnej. Połowa lat 70.minionego wieku to moment, kiedy sięnarzę- futbol stał ło 3milionów do650milionów. Świat siędziękipiłce zjednoczył rzeczywiście kiem telewizyjna widownia omistrzostwo rozgrywek powiększyła sięzoko- kraje naświecie. na wersja mistrzostwświata obejmuje drużyny reprezentujące niemalwszystkie żadnejfazykwalifi bez walczących 17 drużyn sfi samodzielnego przyznanoczywistości mu organizację mistrzostwgłównie zewzględu naofertę sji ofi wana dopiero wroku Urugwaj mistrzostwagościł 1930.Pierwsze –według wer- organizacjiidea ogólnoświatowych piłkarskich, rozgrywek ostatecznie zrealizo- towej solidarności.Już spotkaniu napierwszym FIFA w1904roku pojawiła się Organizowane lata świętem spor- mistrzostwaświata niezwykłym cocztery są tem krajobrazu sportowego atrakcyjnego dlamilionów widzów w menckich. Korporacyjny sponsoring, przekaz marketingowy tworzenia iwymóg dium oglobalnym zasięguzmieniłyboiska piłkarskie warenę wpływów konsu- Rozprzestrzenianie siętelewizji iświadomość reklamowego me- oddziaływania wego Świata jako pełnoprawnego wkształtowaniu partnera losów dyscypliny. dokwestii personalnychniczała sięjednakwyłącznie ipolitycznego uznania No- futbolowej Brazylii –zastąpił nastanowisku sirStanleyanieogra- Rousa. Zmiana 202 201 opłacanych pracowników naświecie i zbiorowej doskonałości, które również dlajednych pracy spełnia rynku funkcję znajlepiej poważny biznes jakipubliczny narodowy pokaz nalnym społecznym, jak rytuałem W istocie, jako „megaevent”, mistrzostwaświata pełnym są funkcjo- charyzmy spektaklem, Siła izarządcza perswazyjna Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej opiera W miarę komercyjnej ekspansji oprawa widowisk do sportowych rywalizacja Potęga mistrzostwprzyszła wrazzpotęgą telewizji. Między 1954a1986ro- cjalnej w ten sposób chciał uhonorować wten sposób cjalnej 100lat swej Wrze- niezależności. znaczenietłapolityki komercjalizacji Zasadnicze przyjętej wtymokresie miaławspółpraca Global Governance in World Sport… nansowania turnieju. uczestniczyłojedynie Wrozgrywkach 201 . W drugiej połowie XX wieku systematycznie połowie XX . Wdrugiej re- również produktem racjonalnej kalkulacji. To samo tak 202 , s.2. . idowiska sięnieodłącznym stały elemen- im samym prawem głosujakpiłkarskie Jedynie współczes- kacyjnej. –bo ch osiągnięć,widowisko indywidualnej rm jednak podsumowuje całezdarzenie jedenzanalityków: o potrzebie demokratyzacji iuzdrowienia zarządzania sposobu organizacją. Jak sportowych wstrząsnęłowewnętrzną wybrany naszefaorganizacji. rozstrzygniętatecznie została nakorzyść Blattera, razkolejny który po został zarzuty postawiono prezydentowi FIFA –Josephowi Blatterowi czyło sięw2001roku fi bankructwie po zaprojektowany idostarczony przez markę Adidas. Partnerstwo zISL zakoń- lice kolejnych mistrzostwświata –każdeznich promuje piłki specjalny model nia ijednejznajsłynniejszych marek sportowej odzieży sięnasymbo- odcisnął ówczesnegowybór prezesa FIFA. Wieloletni związeksportowego stowarzysze- w sprzedaży sprzętu sportowego –fi Leisure (ISL) kierowanej przez Horsta reprezentującego Dasslera, potentata FIFA prawo powierzyła wyłączne negocjowania International spółce Sport and Zainicjowano wówczas wsprzedaży pośrednictwa model praw transmisyjnych. piłkarskich sięlukratywnym stała spotkań wczasierzeczywistym interesem. konsumpcyjnego.społeczeństwa Wtedy właśniesprzedaż praw dotransmisji dziem budowania potęgi globalnej mediów masowych izaspokajania potrzeb swiat/analizy/1507112,2,mundial-2010-mafi naktórej& Media, czelestoi Philippe Blatter, krewny samego prezydenta, http://www.polityka.pl/ niż idei niechętnych weryfi by. siłaorganizacji Rzeczywista wjej tkwi malny mandat organizacji doreprezentowani sportowych, nietowarzyszyły temu jakieś szczególne prerogatywy, azatem for- prostu zagospodarowali jako pierwsi organizacjitymacja doreprezentowania ideipiłki nożnej: twórcy organizacji po Szerokopraktyki jestrównież podważana korupcyjne idyskryminacyjne. legi- zarządzania. Nosi znamiona on wyraźne autorytaryzmu –włonie FIFA kwitną elementem jejwizerunku, aleznajduj Przekonanie owszechwładzy piłkarskiej niejestjedynie federacji utrwalonym Jak zauważają komentatorzy: Bankructwo fi 204 203 Nożnej sprawia, żeBank Światowy pre Poziom przejrzystości iodpowiedzialności Świętami Narodzenia Bożego denta FIFA w1998i2002roku, niekoniecznie indyki zainteresowane głosowaniem są za zrehabilitować strażnikaglobaln sięnapozycji W 1998i2002FIFA szansę na„wewnętrzną miaławyraźną przemianę” oraz nato, aby 2005r.Od FIFA sprzedaje współpracując zeszwajcarską licencje, fi Th eGlobal Politics of Sport… fair play fair . rmy pośredniczącej wsprzedaży praw doemitowania widowisk kacji, nieprzejrzystychkacji, iwiernych raczejinteresom organizacji 204 , s.42. . fa.read#ixzz1rqWAIfpo (12.07.2013). zentuje całkiemnieźle(…). tymwzględem siępod Adidas.rmę Ta zkolei znaczącowsparła obszar międzynarodowej kontroli praktyk e odzwierciedlenie wstylu ipraktykach strukturą federacji i wywołało dyskusjęstrukturą iwywołało federacji rmy iskandalu korupcyjnym, wktórym strukturach –silniescentralizowanych, struktur Międzynarodowej Federacji Piłki ej gry. prezy- Jednak, jakdowiodły wybory a całości piłkarskiegoa całości świata jestsła- Infrontrmą Sports 203 . Sprawa osta- 129 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 130 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne szczególnie podkreślany werzezimnejwojny iwczasach dekolonizacji. FIFA.ływań Ten element eksportowania przez demokracji sportowe wartości był totalitarne dyktatury skłonni uznawać są zaprzejaw demokratyzujących oddzia- narodowychfederacji organizacji piłki nożnej nawet wkrajach rządzonych przez solidarności. Niektórzy globalnej wyraz badacze fakt podporządkowania regułom no wnajbogatszych, jakiwnajbiedniejszych krajach –bywa interpretowane jako piłki nożnejra ONZ. nakażdym dopopularyzacji kontynencie Dążenie –zarów- dawnaod jesttam dostrzegana –organizacja starała sięnawet ostatus obserwato- narozmaitychuczestnictwa forach decyzyjnych irozbudowywania siecikontaktów London 2006,s.179. 1998, s.11. Football a Key Policy Concern kowskich FIFA cyjnych Motors) (naprzykład General krajów iwięcejniżPKBwiększości człon- sumę250mldUSDprzewyższy –więcejniżprzychody licznych potęg korpora- lange oświadczył,żeszacowany całkowity obrót fi ujawniławym sięjuż kilku po latach –w1997roku prezydent FIFA João Have- imprez sportowych. Efektywność tego układuwsensiebizneso- oddziaływania Ustanowiły one swoisty rodzaj nowego ładu wfunkcjonowaniu ifi dzynarodowych fi z biznesem isankcjonując reguły, które mają istotne znaczeniegospodarcze. produktów kreujefederacja rynek iusługsportowych, aktywnie współpracując Visa,to Coca-Cola, Adidas, Hyundai, Sony, Emirates. Wydaje sięjednak,żesama ufundowanąemocje, naszlachetnym etosie. Główni FIFA korporacyjni partnerzy jest doskonałą płaszczyznąformowania wizerunku –dynamiczną, wyzwalającą z ofertami sponsoringu FIFA. inicjatyw marek Dlawłaścicieli handlowych sport mediów masowych największe fi ska sportowe mają gigantyczny marketingowy, potencjał zatem początku ery od której opiera siępotęga organizacji, jestpoparcie korporacji. Wielkie widowi- ugruntować medialny, polityczny iekonomiczny prestiż dyscypliny. na Bazą, wej, wykreować zapotrzebowanie nawidowiska sportowe dlamilionów kibiców, piłkędwie stulecia nożną zdołała wynieść naszczytświatowej hierarchii sporto- dowych aktorów, działających również wsferze biznesowej. Na przestrzeni zale- Federacja jestjednakniewątpliwie jednym znajbardziej efektywnych transnaro- 207 206 205 kowym (…)demokratyczna FIFA wiarygodność jestzerowa Odpowiedzialna tylko przed schowa sobą, Współpraca międzynarodowych organizacji zarządzających imię- sportem Siła również polega federacji naogromnych politycznych wpływach M. Green, J. Sugden, A.Tomlinson, P. Darby Global Civil Society 2006/2007 [w:] [w:] Fanatics! Power, Identity and Fandom in Football Changing Policy Priorities for Sport: Th 206 , „Leisure Studies” 2004, no. 4,s.365–385. . rm komercyjnychrm wieku. zaczęłasięzacieśniać wlatach 80.XX , red. M. Kaldor, H.K.Anheier, M.Glasius, M.Albrow, Sage, rmy naświecieniemalustawiają sięwkolejce , FIFA versus UEFA in the Struggle for the Control of World na zaszwajcarskim prawem iban- kryminalnym eEmergence of Elite Sport Development as nansowy światowego futbolu , red. A.Brown, Routledge, London 205 . nansowaniu nansowaniu 207 . Waga skie z53państw. ska, Superpuchar Europy UEFA oraz Mistrzostwa Europy. związkipiłkar- Zrzesza chwili organizacja stoi Mistrzów Liga nastrażyturniejów: UEFA, Europej- Liga Klubowych, nadktórym pieczę sprawował Komitet Wykonawczy UEFA. Wtej gowanej przez niego w Paryżu gazetypiłkarskiej „L’Equipe”. był francuskiego dziennikarza przez sportowego wpływy Gabriela Hanota ireda- silniejsze kluby zcałejEuropy –Pucharu Europy. Ten pomysł drugi fi zowanie międzynarodowego turnieju klubowego, wktórymwystartowałyby naj- zyskiwała wówczas poparcie opinii publicznej, klubów ikibiców było zorgani- Pucharu Narodów Europy, mistrzostwEuropy. czyli Konkurencyjną która ideą, ranie ich rozwoju oraz Główną jedności. organizacji jednakideą było utworzenie celem było przede zrzeszenieeuropejskich wszystkim klubów piłkarskich, wspie- z Francji, Ma iWłoch. status Belgii stowarzyszenia, prawu podlega Szwajcarii. Jej towej władzy. Powstała w1954roku piłkarskich federacji zinicjatywy wBazylei utworzono,nizację spor- dążącdopozyskania udziałuwprocesie redystrybucji władzy wświatowej piłce nożnej zdominowane przez są Europejczyków. Orga- z nich –Europejskiej Federacji Piłki Nożnej (UEFA). między nimioraz zewnętrznymi podmiotami najlepiej rola posłuży najsilniejszej sze piętro stanowią organizacje narodowe. Dlazobrazowania charakteru relacji anajniż- iOceania), Południowa, Północna Azja, Afryka iCentralna, Ameryka FIFA, poniżej znajduje kontynentalnych federacji sięsześć (Europa, Ameryka zarządzania światową piłką piramidy, makształt naktórej czeleusytuowana jest pliną, alejejważnymi ogniwami rów są Światowa Federacja Piłki Nożnej stanowi globalny trzon zarządzania dyscy- tą 3.2. Europejska FederacjaPiłki Nożnej(UEFA) pejska, UEFA–państwa.pejska, wiele sporów, które ujawniają szczególnie wyraźnie sięna liniiUEFA–Unia Euro- ciałpiłkarskichzależność demokratycznych od centrów władzypublicznej rodzi i głównym brokerem wpływów weuropejskiej piłce ibiznesie piłkarskim. Nie- 208 nu, jakieUEFA ogłaszazeszwajcarskiego Nyon położony nakrańcu świata czuje sięwobowiązku przestrzegać wszelkich zmian regulami- nie może sprawdzić, pożytkuje ona wjakisposób te środki. Najmniejszy klub dzielnicowy z mediów zatransmisje, mimożeprawa jejk jak Unia Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA). Kontroluje już znaczneprzychody żadnainstytucja facto De międzynarodowa niejestrównie potężna wswojej dziedzinie Europejska Federacja Piłkarska jestorganizacją komitetu zgodą Za wykonawczego FIFA powołano Puchar Europy Mistrzów Historia UEFA iwpływy stanowią swoiste potwierdzenie tezy, żestruktury J. Attali, Krótka historia przyszłości , Prószyński iS-ka, Warszawa 2008,s.178. nież federacje kontynentalne.nież federacje Struktura ierownictwa potwierdzone niezostały inikt 208 . non profi non t , członkiem FIFA rmowany 131 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 132 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne UEFA jestsprzeczny zeuropejskimi przepisami piłkarzy idyskryminuje dowodziło,Bosmana żesystem transferów ustanowiony irealizowany przez w rozumieniu prawa wspólnotowego kluby piłkarskie to przedsiębiorstwa, agrającywnich piłkarze to pracownicy łu Sprawiedliwości. Trybunał rozst belgijskich organów sądowniczych, skąddotarła doEuropejskiego Trybuna- klubie przejść iniemógłteż doinnego. Wkonsekwencji wniósłon sprawę do wały, żeznalazłsięwpróżni –niemógłkontynuować wdotychczasowym gry możliwiło piłkarzowi we pracy Francji. podjęcie Przepisy transferowe spowodo- klub przekazującyBosmana –RFCLiège –zażądałzbyt dużej opłaty, counie- zawodników zinnego kraju doreprezentowania klubu. barw Wprzypadku kazującemu „opłaty kompensacyjnej”. Po regulacje ograniczały drugie liczbę karskiego nakładałnaklub przyjmujący klubowi obowiązek prze- wypłacenia transferowych FIFA iUEFA. Po regulamin pierwsze belgijskiego związku pił- zatrudnieniapodjęcie uniemożliwiły mu og gaśnięciu kontraktu chciał przejść dofrancuskiego USL Dunkerque. Swobodne –belgijskiegoBosmana piłkarza, który zklubu RFC Liège władzami publicznymi piłkarską afederacją była głośnasprawa Jeana-Marca towaniem sięeuropejskiego dlapiłkarzy. pracy rynku między rozgrywek Sceną Międzynarodowego, Europejskiego iPorównawczego”, vol. IX,A.D. MMXI,s.172. drużyny dysponują zbliżonym potencjałem. zaszkodziło słabszym klubom, oddalając realny futb stawek transferowych ilawinowo rosnących pensji zawodników. Paradoksalnie otwarcie rynku znaczeniu. Zob. P. Łebek, może prowadzić to nawet onajważniejszym zrozgrywek doich dlaświata wykluczenia piłkarskiego, tego spełnienie warunkuświetle dlawielu klubów może okazać sięniemożliwe. Wkonsekwencji euro, akwota zaciągniętych zobowiązań ztyt może być fi sytuacja uzyskania rentowności wtrzech ostatnich latac piłkarskich zainteresowanych Mist udziałemwLidze 2013r.Od regulamin Licencjonowania Klubów UEFA iFinansowego Fair klubów Play od wymaga osiągają roczne obroty rzędu 250mlneuro i oskarżał UEo„usiłowanie morderstwa europejskiej piłki klubowej” nożną. Po rozstrzygnięciu w1995roku prezydent UEFA Johansson Lennart skimi awładzami Unii Europejskiej. był Dlawładzfederacji to atak napiłkę stanowiła punkt zapalny wnapiętych stosunkach międzyorganizacjami piłkar- Jean-Marc Bosman wateli państw członkowskich Unii winnych państwach członkowskich. Sprawa między innymi zatrudniania oswobodnym iswobodzie przepływieosób oby- powołałW wyroku sięnaart.48.Traktatu trybunał rzymskiego, który mówi 211 210 209 przypadkuW pierwszym obszarem konfl UEFA argumentuje, żerozstrzygnięcie Trybunału przyczyniło siędogwałtownego skoku dlaklubów, Jest dyskryminujący także ogra Największe europejskie Manchester kluby: United, Barcelona, Madryt, Real Juventus Turyn nansowa klubów zarok 2008,wktórym to długnajlepszych 578mln znich wyniósł vs. Union deFootball Royale desSociétés Belge Association Autonomia organizacji sportowych Autonomia organizacji rzygnął dwie zasadnicze kwestie:rzygnął dwie zasadnicze uznał,że więcej. Niektóre znich weszły nagiełdę. h. Punktem dlakonsekwencji odniesienia tego przepisu ułu pożyczek sięgnęłakwoty 5,5 mldeuro. Wtym 209 . Rozstrzygnięcie trybunału wsprawie. Rozstrzygnięcie trybunału niczając największą wartość sportu – rywalizację. niczając największą sportu wartość –rywalizację. ol od sportowejol od ideizakładającej, żerywalizujące iktu były kwestie związane zkształ- rzów Europejskiej Ligii lub wrozgrywkach raniczenia wynikające zregulacji , „Problemy Prawa Współczesnego

w 1990roku, wy- po 211 . Na co 210 . 16.12.1995; S.Wallace, chce tego, czynie” wiednię van który stwierdził, Mierta, że:„UEFA musi sięewolucji, poddać czy unijne wymusiły dostosowanie ogólnych, regulacji dozasad spełniając przepo- gerowała zmiany. Ostatecznie, pomimo zawarcia kompromisu pewnego władze innekwestie, wktórych wyniknęły W trakcie Komisja negocjacji Europejska su- wkwestii zmianynegocjacje transferów, zasad zustanawiającą te zasady FIFA. stojąca nastrażyprzestrzegania traktatów europejskich, prowadziła długotrwałe ale ostatecznie zmuszone były zrewidować swoją politykę. Komisja Europejska, http://sport.independent.co.uk/football/european/story.jsp?story=607510 (23.04.2011). chcą wojny, będziemy mieliwojnę” komisarz europejski dospraw konkurencji Karel van odparł: Miert „(…)jeśli Bernarda Tapie autorstwa prezesa Francuskiej Ligi Noëla Graët proszącego Le Tapie owycofanie pozwu. Przyszłość francuskiego futbolu jestwTwoich rękac de sesoumettre al’arret Bosman uregulowaniaspecjalne dlagraczypo m.in. dopuszczalność transferów zawodników tylko wdwóch oknach transferowych czyteż pewne zentacji Francji udziałwmistrzostwach świata w1998roku powód wycofał sprawę, tymjakFIFA po iUEFA zagroziły, żeuniemożliwią repre- możliwości UEFA odwołania decyzji się od dosądu powszechnego. Ostatecznie szona. Zakwestionowano również statutu legalność UEFA, wskazując nabrak Mistrzów.klubu Ligi zrozgrywek Wy kwestionującprzed wBernie, cywilnym sądem UEFA decyzję tego owykluczeniu cesie, wktórym prezes Olympique Marsylia Tapie Bernard wszcząłpostępowanie skuteczniez rozgrywek hamuje ewolucję systemu wtej dziedzinie. Mowa opro- w sferze sportu. politycznesporach podmioty pełniły nierealizujące swych żywotnych interesów wpływów. Należy jednakzwrócić uwagę nafakt, adwersarzy żefunkcję wtych lejny zakwestionowano rolę piłkarskich federacji wich strategicznych obszarach być one transmitowane przez telewizje, doktórych dostęp jestotwarty. Po razko- lewizjom kodowanym. znaczenietych względu naspołeczne Ze turniejów muszą prestiżowych turniejów –mistrzostwś najwyższej ceny.kryterium Nie mogązatem przekazać praw doemisjinajbardziej wprzekazywaniufederacje praw dotransmisji niemogąsiękierować wyłącznie transmisji meczów piłkarskich. W2011 roku Komisja Europejska oświadczyła,że tyczyło strategicznego działaln obszaru 214 213 212 Piłkarskie ciałazarządzające zdużymi Inny głośny proces obrazuje, jakobawa przez przed federację wykluczeniem Kolejne starcie dotyczące regulacji wewnętrznych iprawa wspólnotowego do- „Apeluję doTwojej odpowiedzialności, inteligencji, serca, doTwoich uczućpatriotycznych. Porozumienie międzyFIFA aKomisją Europejską zawarto w2001roku. Wprowadziło ono I. Th omsen, , „Gazeta Wyborcza” nr213,11.09.1993,s.24. Europe’s Soccer Stars Ponder Joy of Free Agency 213 Arsenal and United to Fight Uefa Quotas . , „Le Monde”,, „Le 25.12.1995. niżej 23.roku życia. Zob. B. Hopquin, 212 . rokiem UEFA sądu decyzja zawie- została wiata imistrzostwEuropy te- –wyłącznie ości FIFAości iUEFA –sprzedaży praw do oporami przyjęły rozstrzygnięcie ETS, h i zależy od Twojejh izależyod dec , „International Herald Tribune”, , „Th e Independent”, 4.02.2005, 214 . Bruxelles presse l’UEFA yzji” –fragment listu Patriotyzm 133 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 134 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne tach, gdytach, organizuje Euro, następnie wykorzystuje go dofi w tempie 10%rocznie 5,9mldeuro.tytułu wynosiły Zroku narok one są coraz irosną wyższe średnio UEFA zarobiła ponad 800mlneuro zpraw dotransmisji Euro 2008. karskich, adotego igrzyskaolimpijskie iinnedziedziny sportu. DziękiSportfi w Paryżu. Poza UEFA obsługuje ona około 250klubów i30reprezentacji pił- do transmisji Sportfi jestspółka uprawnienia piłkarskich władczefederacji du najsilniejsze inajbogatsze kluby piłkarskie Europy coraz podważają częściej zyjny przekładają fi bezpośrednio sięnawpływy udziałem globalnego przemysłu rozrywkowego, naproces gdzie decy- wpływy piłkarski świat. Nie jest już to obszar hobbystycznych, aktywności sięon alestał władzy, ilegitymizacji kryzysu działańgodności wyrazem federacji, są jakidotyka cyklu budżetowym pochodzi z rozgrywek mistrzostwEuropy budżetowymzrozgrywek cyklu pochodzi oraz Mistrzów. Ligi tych obiektach. Podsumowując, blisko 90%przychodów UEFA wczteroletnim towarzyszącą oraz dysponuje powierzchniami reklamowymi znajdującymi sięna misji zzawodów, wynajmuje imprezy naczastrwania stadiony iinfrastrukturę chodzi oVAT, dochodowe. jakiopodatki UEFA dysponuje prawami dotrans- nia jejzobowiązków fi wobec między kolejnymi mistrzostwami. By spotęgować zysk,UEFA zwolnie- wymaga Football Governance Research Centre, Birbeck University, 2006,s.19–37. praw dotransmisji znes. Największa –80%przychodów część Mistrzów zesprzedaży Ligi –pochodzi Działalność federacji przynosi federacji Działalność znacznedochody. Zysk odnotowuje tylko wla- 217 216 215 Te rozstrzygnięcia, podob W kontekście tej ostatniej imprezy dos M. Muszyński, M. Holt, Global Governance in World Sport… UEFA, Governance and the Control of Club Competition in European Football Dochody zmonopolu 216 . Od sezonu. Od ztego 2007/2008dosezonu 2010/2012wpływy 217 .

Potentatem wsprzedaży pośrednictwa praw narynku skusa krajów organizatorów imprezy, zarówno jeśli nie jakmiędzynarodowa dyskusja natemat wiary- ve zsiedzibąwHamburgu, notowana nagiełdzie , s.3. , „Forbes”, 22.08.2011. konale widać,naczymopiera sięten bi- 215 . nansowe. Głównie ztego powo- nansowania defi nansowania cytu ve ve , Federacje piłkarskie jako aktorkształtujący relacjewramachdyscypliny 3.2.1. AnalizaCoG Źródło: opracowanieŹródło: własne. cji, tak by zgromadzoną mogływykorzystać tak cji, pełniej władzędlarozwoju sportu. mają charakter raczejfasadowy inieprowadzą dogłębokiego przekształcenia tożsamości organiza- wodowany skandalem lub pogłębiającymi sięsymptomami utraty władzy. Dotychczasowe zmiany strategii probiznesowej naprorozwojową stworzyć organizacji może spo- jedynie kryzys głęboki nożnej. Wydaje sięjednak,żeszansę naweryfi w odbiorze wydarzeń sportowych, ilewdynamice realizacjicelów biznesowych piłki zapomocą zatem okresie po dynamicznego wzrostu popularności może nastąpić okres –nietyle stagnacji piłkarskich.spektakli Wobszarze popkultury wykorzystano już atrybutów większość dyscypliny, zgromadzonych przed ekranami telewizorów imonitorami komputerów, aby transmisję oglądać przekazu. Miarą popularności dyscypliny niejestjuż grających liczbaosób wpiłkę nożną, aletych gaeventach” sportowych oraz budowaniu popularności dyscypliny środków zapomocą masowego nolegle dokształtowania sięnowego modelu realizowania piłkarskich aktywności opartego na„me- Rozwój uprawnień kontrolnych iumacnianie wpływów politycznych organizacji przebiegały rów- kuje też podmiotów, które mogłyby zastąpić FIFA czyUEFA koordynacyjnych. wpełnieniu funkcji sprawowania kontrolnych funkcji izarządczych. Wkrajobrazie instytucji zarządzania bra- sportem kwestionowana, rzadko natomiast pojawiają sięgłosypodważające uprawnienia tej organizacji do na świecie. Ich wobszarze podtrzymywania standardów wiarygodność wysokich jestszeroko gry dowały niekwestionowaną wstrukturze zarządzania pozycję najpopularniejszą sportową dyscypliną Światowa oraz Europejska Federacja Piłki Nożnej w Wnioski jej rozwoju dyktatowi rynku. Komercjalizacja piłki nożnej, poddanie waniem mistrzostw. fi ryzyko sków megaimprez piłkarskich, rosnące Przekształcenia wrelacji nakładów izy- rzecz rozwijania etosu sportowego. kibiców.społeczności Brak wysiłków na międzynarodowej woczach godności Niekorzystny brak wizerunek, wiary- punkty Krytyczne UEFA FIFA CoG w technologii oraz kulturze czasuwolnego. Spójna, strategia globalna rozwoju piłki nożnej, wdrażana przy uwzględnieniu przekształceń Warunki jegoosiągnięcia do łu budowania więzispołecznych iwspierania tożsamości narodowych. Tworzenie warunków dlawszechstronnego rozwoju Cel nansowe związane zorganizo- Monopol wustalaniu reguł rozwoju dyscypliny. piłką nożną. Utrzymanie globalnych spójności struktur zarządzania manie skuteczności kanałów komunikacji ipromocji. Wysokie biznesowego, oddziaływania zdolności utrzy- atrakcyjności dlawidzów. Wysoka piłki pozycja nożnej wsporcie, utrzymanie jej Wymagania krytyczne wego, który zapewnia zyskowność imprez piłkarskich. domodyfi Zdolność dowania stosunków wewnętrznych. w stosunkach zewnętrznych, autokratyczny bu- model oraz poszerzania uprawnień regulacyjnych. Autonomia kształtowaniaZdolność nowych kierunków rozwoju wstrukturzepozycja zarządzania globalnym sportem. wej, Niekwestionowana skalioddziaływań. poszerzania dobudowaniaZdolność relacji naarenie międzynarodo- jem dyscypliny. kalnych oddziałów, sprawujących kontrolę nadrozwo- dosprawowaniaZdolność kontroli ścisłej nadsiatką lo- krytyczne Zdolności kację tożsamościkację organizacji zarządzających izmianę czasie niespełna stuleciaczasie niespełna swojego istnieniazbu- piłki nożnej przy wykorzystaniu jejpotencja- iwdrażaniakacji modelu bizneso- 135 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 136 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne suwerennością uznaną naarenie międzynarodowej 10statutu (art. FIFA). członków organizacji iich organów przedstawicielskich towana formalnym. jestna gruncie Statut FIFA kładzienacisknaniezależność sportu, alenarodowe, podporządkowane FIFA komitety. Ich autonomia gwaran- władznarodowych,cji nieministerstwa to są federacji partnerem negocjacyjnym organizacji zarządzającej futbolem nieuchronnie wkraczają wzakres kompeten- tykają sięzpozytywnym odbiorem politycznym, nagruncie alechociaż decyzje dy potężnych państw. oraz UEFA istotnymi są graczami politycznymi, októrych wsparcie zabiegają rzą- narodowe władzepiłkarskie zupełnie dobrowolnie. jednakFIFA Wrzeczywistości stycznymi. Ustalenia irekomendacje przez nieopracowane przyjmowane przez są Z formalnego punktu piłkarskie widzeniafederacje stowarzyszeniami są hobby- 3.3. Państwa wielkich imprez sportowych zaangażowane czołowe są życia publicznego. postacie zabiegania owzględyorganizacji piłkarskich. Wlobbing narzeczorganizowania świata w2002roku. mu ociepleniu, kiedy krajom tympowierzono organizację piłkarskich mistrzostw Południową napięte –ciągle – uległyznaczne- historyczne zewzględu nazaszłości w RPA, rolę między Japonią kiedy ten gospodarza. Relacje kraj odgrywał aKoreą kują. Mistrzostwa świata zdołałynawet spowodować mały Notowania narodowych walut państw, które zwyciężają wmistrzostwach, zwyż- wogarniętym wojnąta Wybrzeżu Kości Słoniowej ogłoszono zawieszenie broni. I niejednokrotnie prawidłowość została ta można realizować, zaich pomocą jestwiększaniżsiłapolitycznych argumentów. sportowych lub Wtymsporze moc emocji, teżinteresów,niepodważalna. które nymi pozostawiają wrażenie, żesiłacentralnej organizacji piłkarskiej jestniemal zatem zazwyczaj szeroko komentowane zwładzami politycz- wmediach spory dowych sięozbyt gratoczy dużą stawkę, aby warto było wykluczenie, ryzykować stosowanym argumentem FIFA zorganizacji. naro- jestwykluczenie Dladrużyn tykają sięzostrąreakcją centralnych organizacji. Głównym, ostatecznym iczęsto organizacji,sposób składikompetencje narodowych związków piłkarskich spo- le poszczególnych aktorów. rządów Dążenia douzyskania na większego wpływu tycznymi dają wyobrażenie ocharakterze pewne wzajemnych relacji ipotencja- z międzynarodowych rozgrywek. rządu.zależnie od Wprzeciwnym wymagają, aby państwowe związkipiłki nożnej zarządzały swoimi interesami nie- 218 Nie rozstrzygnięcia wszystkie centrów Z tą dyscypliną sportu wiążesięrealna dyscypliną władza, skłaniającaZ tą polityczny świat do Historie sporów międzywładzami imediacji piłkarskimi awładzami poli- Statut FIFA wprowadza legitymowania wymóg sięprzez dane państwo członkowskie razie grożą imzawieszenia idyskwalifi dowiedziona: naczasmistrzostwświa- zarządzania świata piłkarskiego spo- 218 .

boom Przepisy organizacji demografi kacje kacje czny przegladsportowy.pl/Wydarzenia-Futbolowy-kaprys-emira,artykul,93311,1,964.html (20.02.2012). popularyzowana fi jestaktywność organizację częściowo przynajmniej krótkoterminowym, zwracają sięwtrybie imprezność piłkarskich sprawia, przygotowanej że koszty infrastruktury naich impreznizację sportowych interesem publicznym –międzynarodowa popular- sportowej publiki. Władzepaństwowe uzasadniają swoje zaangażowanie worga- gigantyczną promocję, zaistnienie kraju wświadomości gospodarza czymiasta impuls dlainwestorów. prest Goszczenie zaakcentowaniewój turystyki, statusu jak ioigrzyska.Skala korzyści dlapańs i poparcie dlawładz,które starożytności od równie zapobiegliwie dbają ochleb, słoną alerównież narodowej –owynik, wspólnoty otożsamość, poczucie gry środków ona 1,5%PKB),nawieleinwestycji, głównie infrastrukturalnych, nie starczyło średnia inwestycji winfrastrukturę to kiedy 3,8%PKB, wBrazylii wynosi podczas w istotnych barier rozwojowych transportowej jestbrak infrastruktury (globalna dowę irenowację dwunastu fl 14mldUSD,poniosła nakłady wwysokości zczego dużą wydano nabu- część niesione wzwiązku zewspółpracą zfederacjami piłkarskimi. wia siępytanie oto, równoważą zyskirzeczywiście czywymienione nakłady po- jednakwkontekścieczęściej organizacji największych światowych imprez poja- Opposition” 2002,no. 1(12),s.106–134. ne zprzygotowaniem doimprezy chce prawie wydać 43miliardy dolarów jako organizator mistrzostww2022roku – ce angielską kandydaturę wydano 15mlnfuntów. Katar –ostatecznie wyłoniony w 2022dlaStanów Zjednoczonych zabiegał Bill Clinton. Na reklamy popierają- hama, premiera Davida Camerona iksięciaWilliama. Oorganizację mistrzostw nym szeregu –jako ambasadorów tej ideipostawiono piłkarza –Davida Beck- Kiedy Anglia kandydowała doorganizacji mistrzostwświata w 2018roku, wjed- pb.pl/3713334,76939,brazylia-koszty-przygotowan-do-mundialu (18.09.2014). to 71%PKB. Zob. w Brazylii to kiedy 16%PKB, średnia podczas tej proporcji wprzypadku innych dużych gospodarek comment/2176248 (17.09.2014). dionów 1mldUSD, wwysokości one pochłonęły wrzeczywistości 4,2mldUSD bardzo istotnie przeszacowane –w2007roku planowano wydatki nabudowę sta- miast przyczynić protesty siędointegracji wywołały społecznej, mieszkańców, polityczneBłędne decyzje ostatecznie sp Organizacja każdejsportowej imprezy rangi od- staje wysokiej siępierwszą 222 221 220 219 Brazylia, przygotowując siędoorganizacji mistrzostwświata wpiłce nożnej, W tymkontekście znaczeniajestrównież niebez informacja, infrastruktury żewartość A.Lincoln, T. Monnington, Brazylia: Koszty przygotowań domundialu Futbolowy kaprys Emira 221 . Wprzypadku tego państwa koszty budowy obiektów sportowych były Has Brazil Blown It? , „Magazyn Sportowy, „Magazyn Tempo”, 28.11.2010,http://www. agowych stadionów. Wpaństwie, wktórym jedną Sport, Prestige and International Relations , „Th zyczna, zacieśniają sięwięzinarodowe eEconomist”, 28.09.2013,http://www.economist.com/ na arenie międzynarodowej, potencjalny twa obejmuje zyskiwizerunkowe, roz- owodowały, żemistrzostwaświata, za- iżowych oznacza rozgrywek również , „PulsBiznesu”, 1.06.2014, http://mundial. na projekty związa- infrastrukturalne , „Government and 220 219 . Coraz . Coraz . 222 . 137 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 138 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne http://www.fi uprawnionych doubiegania sięoorganizację mistrzostwświata w2018i2022roku, 15.01.2009, __Po_cholere.html#ixzz3DdQifb Wyborcza”, 11.06.2014,http://wyborcza.pl/1,75477,16126666,Mundial_2014__Brazylijczycy_protestuja typu przez ich organizatorów –Niemcy iRPA kroczyły łącznąsumęwydaną naorganizację dwóch poprzednich imprez tego wbrew interesowi społecznemu –koszty organizacji mundialu w2014roku prze- z których deklarowała, większość żeorganizacja imprez sportowych przebiega ca tryb przygotowaniaca tryb mistrzostwzawierała odwołania dopropozycji złożonej porozumieniu zprywatnymi władzami piłkarskiej, federacji austawa regulują- ropy w2012roku wPolsce inaUkrainie. WładzePolski działałytu wścisłym publicznego. nie zabezpieczają wydarzenia piłkarskie, lotnisk czyinnych obiektów kluczowych dlapowodzenia imprezy, wszechstron- inwestycje winfrastrukturę, zabezpieczają umowy zwłaścicielami stadionów, w procesie.uczestnictwa To władzepaństw udzielają bankowych gwarancji na dy, dlaktórych narodowe organizacje piłkarskie tylko formalnym są wehikułem bytu dla sportowców dla bytu transmisji telewizyjnej, technologii informacyjnych, transportu iwarunków po- osób. przewidzianym na80 tysięcy ma stadionami zdolnymi przynajmniej pomieścić osób, 40tysięcy oraz jednym w 2018i2022 roku państwa federacja kandydującego dysponować madwunasto- dużą fanówpomieścić liczbę futbolu. Wprzypadku planowanych mistrzostw piłkarskich mistrzostwświata należydo sprawczego. Na przykład wprocedurze wyłaniania kandydata doorganizacji możliwe zaangażowania bez rządów, zatem one są ważnym ogniwem łańcucha członkowskie, aleprzygotowanie masowych wydarzeń sportowych byłoby nie- nych, FIFA Regulacje decyzjach. formalnie obowiązują tylko krajowe federacje wpływów organizacji. Sąone niezależnewswoich, nawet najbardziej kuriozal- Szwajcarówrywala João –odznaczył Havelange’a orderem Honorowej. Legii FIFA doPokojowej Nagrody Nobla. Wodpowiedzi prezydent Francji –głównego roku, władzeszwajcarskiej piłkarskiej federacji zgłosiłykandydaturę prezydenta niczącą zabsurdem. Walcząc oprawa doorganizacji mistrzostwświata w1998 koniecznego poparcia rządy gra- izwiązkipiłkarskie determinację wykazywały uznano zajednego znielicznych benefi demonstrujących Brazylijczyków sięŚwiatowa stała Organizacja Piłkarska, którą dcirculare.pdf (17.09.2014). 224 223 Tę prawidłowość potwierdza przebieg organizacji piłkarskich mistrzostwEu- Dyplomatyczna atencja, jakaotaczała władzeFIFA, obraz szkicuje rosnących A jednakhistoria międzynarodowych dowodzi, rozgrywek żewgromadzeniu List JérômeList Valcke, Sektretarza GeneralnegoFIFA, do organizacji członkowskich FIFA M. Stasiński, fa.com/mm/document/aff Mundial 2014.Brazylijczycy protestują: Po cholerę nam ten turniej! 224 . W wyścigu oorganizację. Wwyścigu wdużej mierzestartują rzą- 5j (18.09.2014). ederation/administration/99/74/80/20182022invitationtobi Wymaga sięrównież najwyższego poziomu cjentów imprezy. również bezpieczeństwa względem pod wieść posiadania infrastruktury zdolnej posiadania infrastruktury wieść 223 . Negatywnym bohaterem dla , „Gazeta med bin Hamad AlTh to wicepremier Igor Shuvalov, awprzypadku Kataru brat emira,szejkMoham- na czelekomitetów przygotowujących imprezy sportowe, naprzykład wRosjibył to reprezentanci struktur państwowych, anieliderzy narodowych federacji, stoją prywatnych piłkarskich, federacji obrazuje też fakt, żewniektórych przypadkach ną rolę władznarodowych wprojektach, których celemjestsprostanie wymogom agendy rolę publiczne koordynującą odgrywają imonitorującą. Tę fundamental- przygotowań siętojak stało wBrazylii podczas domistrzostwświata w2014 roku, żowanie prywatnych inwestorów lub tworzenie partnerstw publiczno-prywatnych, standardów ochrony, polityki informacyjnej. zrządemUkrainy,tej współpracy międzyinnymi wsprawie ruchu granicznego, z wymogami UEFAz wymogami oraz zabezpieczenia prawa intelektualnej. własności oraz komunikacji gospodarzach EURO wmiastach odpowiedniego transportu, rozbudowy lotniczej, drogowej, infrastruktury kolejowej ihotelowej oraz opieki medycznej, przygotowania centrów pobytowych piłkarskich, dladrużyn zorganizowania publiczną, fi i samorządowych obejmuje 24grupy zobowiązań, m.in.wzakresie: wsparcia przez administrację Euro 2012DZIENNIKUSTAW 1385(2007)(Pol.). polskich organów gwarancji Lista państwowych w Piłce Nożnej UEFA EURO Ministrów 2012;5 Rozporządzenie Rady wsprawie przedsięwzięć wykazu mistrzostw zacji przez narodową piłkarską federację UEFA wtoku procedury wyłaniania lokali- State’s Autonomy teres społeczny. Federacje piłkarskie stworzyły mechanizm pewien kulturowo- wśród rządów, które niejednokrotnie wprojektach organizacyjnych gubią in- Władze Światowej Federacji Piłkarskiej złatwością rozszerzają swoje wpływy narodowej publicznej. sfery Jak ujął to były FIFA przewodniczący João Havelange: UEFA, czyniąctymsamym ich reprezen masowych imprez futbolowych. Państwa zabiegają wręcz oprzychylność FIFA czy władze państw, nasilasięwmiarę narastania korzyści związanych zorganizacją 227 226 225 które istnieją Oni mają swoją siłęijamam swoją; siłęfutbolu, która jestnajwiększą siłązewszystkich, zydentem ioni również rozmawiać będą zemnąjakzprezydentem, narównych zasadach. komukolwiek? To To oznacza szacunek! oznacza siłęFIFA. Mogę rozmawiać zkażdym pre- godziny spotkanie zkrólem Czymyślicie, Albertem. żegłowa państwa czasu tyle poświęca Saudyjskiej, król Fahd witał mniezpełnymi honorami. półtorej miałemtrwające WBelgii trzykrotnie widziałemsięzpapieżem Janem Pawłem II. Kiedy przyjeżdżam doArabii się zich prezydentem. W1990,kiedy mistrzostwaświata odbywały sięwe Włoszech, Dwukrotnie Rosjęnazaproszenie odwiedziłem prezydenta Jelcyna. WPolsce spotkałem Nawet jeślistrategią państwa organizatora nacisku jestpostawienie nazaanga- Dysproporcja piłkarskie federacje wrelacji nalinii:prywatne –legitymowane Ustawa zdnia7września 2007r. oprzygotowaniu fi D. Yallop, P. Szwedo, nansowania budowy stadionów, lub modernizacji zapewnienia bezpieczeństwa iochrony 2011,http://www.law.du.edu/do (18.09.2014). How they Stole the Game 227 Poland at the Gates of EURO 2012:Global Sport Governance and the Limits of the . 225 . Ich organizacja wPolsce rozwinię- inaUkrainie wymagała ani 226 . , Poetic Publishing, London 1999,s.11–12. tantów między- postaciami znaczącymi 2012, zapewnienia dystrybucji biletów2012, zapewnienia dystrybucji zgodnie nałowego turnieju Mistrzostw Europy 139 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 140 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne organizacji Euro2012wPolsce) Wykorzystanie wydarzeńsportowychdlabudowaniatożsamościnarodowej(naprzykładzie 3.3.1. AnalizaCoG komercyjne ipolityczne elity realizujące swoje partykularne cele. przynosi wieleprzykładów tego, ludzi” jak„sport zawłaszczony może zostać przez swój integrujący, demokratyczny charakter. Ostatnia dekadarozwoju piłki nożnej w funkcjonowanie siatki władzypiłkarskiej sprawia jednak,żepiłka nożna traci w rozpoznawaniu interesów narodowych ikorzyści podmiotów zaangażowanych siędlapaństwastać impulsem rozwojowym czywizerunkowym. Brak równowagi -medialny, dziękiktóremu organizacja prestiżowych futbolowych rozgrywek może kultur piłkarskich. sub- iwizerunek na negatywne oddziaływanie nych piłki nożnej napopularyzację zewzględu Mieszany odbiór społeczny działań nakierowa- piłkarskiego. FIFA iUEFA form wykorzystania potencjału alternatywnych wobec tych tworzonych przez wych wydarzeń, brak nastworzenie sposobu autonomii wkreowaniu najbardziej wpływo- tworzonych przez organizacje piłkarskie. Brak wykorzystaniu piłki uwarunkowań nożnej od Uzależnienie realizacji celów społecznych przy punkty Krytyczne Rząd RP CoG nożnej. piłkarskich, iinstytuc infrastrukturalne warunki Organizacja prestiżowych wydarzeń sportowych, drużyny silnapozycja narodowej wrankingach Warunki jegoosiągnięcia do w wydarzenia piłkarskie. wspólnotowościWzmacnianie więziipoczucia Cel jonalne dlapromocji czynnego uprawiania piłki państwa. Korzystna ekonomiczna sytuacja ispołeczna naterytorium Polskigrywek (Euro 2012). organizacjęcych najbardziej prestiżowych roz- Rozwijanie relacji zFIFA iUEFA warunkują- nastawionych naczynneuprawianie piłki nożnej. karskich, ich odbiór oraz realizację inicjatyw liwiającej uczestnictwo wwydarzeniach pił- Stworzenie umoż- iutrzymanie infrastruktury narodowej Polski wrankingach piłkarskich. Utrzymanie lub drużyny pozycji wzmocnienie Wymagania krytyczne publicznego. stylu życia jako jednazpolityk zzakresu zdrowia Promowanie fi aktywności prez piłkarskich. Dobre przygotowanie doorganizacji dużych im- międzynarodową publiczność piłkarską. wizerun nienia turystyki, Wykorzystanie wydarzeń piłkarskich dlawzmoc- gażowanie). (wartość, sportu rzystaniu różnorodnych wymiarów fenomenu przy społecznej Wzmacnianie wyko- spójności dowego jako elementu wydarzeń sportowych. nożnej, poprzez promowanie kontekstu naro- Budowanie piłki wobec pozytywnych asocjacji krytyczne Zdolności społeczeństwa polskiegospołeczeństwa przez zaangażowanie fair play fair ku, na oddziaływania , równe szanse, zaan- zcnj zdrowego i zycznej nowiącego źródło wytycznych oraz narzędzie budowania standardów dlawszyst- wań obrazuje przyjęcie w2003 roku Światowego Kodeksu Antydopingowego sta- i regulacji dotyczących przeciwdziałania Ma status Stanowi fundacji. najważniejszą platformę obecnie kształtowania norm nie jakFIFA, przepisów powstała nagruncie prawa prywatnego szwajcarskiego. –WADA, tożsamości.źródło wich prywatne Sąto podobnej podmioty podob- i Światowej Agencji Antydopingowej (World Anti-Doping Agency –WADA) ma terakcje istymulują swoje działania. Specyfi podmioty, mające zdefi ośrodkówi coraz władzy interesujące większejpolaryzacji jest,jakposzczególne W kontekście tworzenia sięzróżnicowanych struktur globalnego zarządzania 3.4. ŚwiatowaAgencjaAntydopingowa(WADA) opracowanieŹródło: własne. nych iwizerunkowych, które przełożyć wdługiejperspektywie sięmają nazyskiekonomiczne. jesttraktowananieważ jako strategiczny inwestor umożliwiający pozyskanie korzyści ekonomicz- się nakorzyściach ekonomicznych –UEFA dyktuje organizacji warunki imprez sportowych, po- wskazuje nazakres władzytych podmiotów wregulowanej przez siebie sferze. Ich władzaopiera ju krajowe są związkipiłkarskie, niezaśrządy. itd. dowymogów UEFA, chociaż stroną umów zawartych zUEFA dotyczących organizacji turnie- przyjąć zobowiązanie dostosowania standardów inf prowadzenia turnieju Euro 2012wPolsce: ubiegające sięoorganizację turnieju państwa musiały piłkarskich. Państwo niejesttu partnerem, alepetentem, oczymświadczyć mogąwarunki prze- ziomie dostosowania międzynarodowym, wymaga krajowych regulacji dowymogów federacji lokalnych.społeczności k Drugi wo, promując piłkarską na jako sposób rywalizację kapitałwi pewien dozagospodarowania. Wysiłki wtymobszarze można prowadzić dwukierunko- świecie imprezy sportowej (przygotowania dotu państwa naarenie międzynarodowej. Pomyślna źródło budowaniacyjne wewnętrznego oddziały Stopień zainteresowania piłką społecznego możną wPolsce wskazuje, żejestto potencjalnieatrak- Wnioski celów polityki publicznej. jektów opierających sięnasporcie whierarchii negatywnie pro- na pozycję cowpływa tyka), kompetencji państwa (bezpieczeństwo, energe- Zwiększone potrzeby winnych dziedzinach tów iinstytucji państwa. zaangażowaniasza ryzyko wtę sferę instrumen- Związku Piłki Nożnej. Status partnerów zwięk- polityki piłkarskich federacji oraz Polskiego wartości, zewzględu nakontrowersje wokół noznaczny odbiór tej dyscypliny wkategoriach Deprecjacja wizerunku piłki nożnej iniejed- punkty Krytyczne niowane interesy icelewdanym obszarze, wchodzą w in- ierunek starań piłkarskąierunek –zaangażowanie napo- wrywalizację Jest to jedenzmechanizmów który oddziaływania, rnieju pochłonęły 94mldzłotych) również stano- organizacja w2012roku trzeciejnajwiększej na wania oraz społecznego wzmacniania wizerunku dopingowi wsporcie. Skalę jejoddziały- zdrowy życia, styl element edukacji irozwoju rastrukturalnych, sanitarnych, bezpieczeństwa ka oddziaływań federacji piłki federacji nożnejka oddziaływań 141 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 142 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne mistrzostw świata w1994 roku legenda spisane wprowadzić tam zaleceniarzeczywiście wżycie. Dopiero kiedy podczas wie dopingu ( formalnie przyjęła standard Międzynarodo kształtującego rzeczywistość. było liniaargumentacji uzyskać,awięctaka nie sposób miaławagę narzędzia dów, żeich stosowanie wśród piłkarzy. jestobecne kontroli Bez dowodów takich kontrole piłkarzy anaboliczne, nasterydy opierając tę politykę nabraku dowo- w stosunku doregulacji obowiązujących winnych –obowiązkowe dyscyplinach rze, który znaczącowpływałby ijejrezultatów. naistotę samej gry Opóźniano – wizerunku piłki nożnej jako sportu wo 2004, no. 39,s.355–371. IOC’s the and List Substance Banned Principles piłkarskich sięzinnejfi wywodzi problemu wodniesieniu dopiłki nożnej. Strategia walkizdopingiem federacji antydopingowych wsporcie FIFA przyjęła stanowisko marginalizujące wagę tego ich oraz realizowania.cji sposób początku Od procesu instytucjonalizacji polityk rodowy Komitet Olimpijski. antydopingowe. Standardy działania proponowane przez niąprzyjął Międzyna- dopingowej jakmiędzynarodowe sportowe federacje czyteż narodowe agencje imożliwościcji ochrony prawnej sportowców. w Sporcie ukształtowanezostały wzwiązku zzałożeniami kich instytucji i środowisk wsporcie. wpływających narzeczywistość Jego zapisy zacja kwestionowałazacja tę decyzję uznał przyjmowanie sterydów anabolitycznych zapraktykę dopingową, organi- dyczne. Polityka antydopingowa, FIFA, jakdeklaruje masłużyć: edukację i prewencję, 1970roku chociaż od prowadzone również są kontrole me- Committee on Culture and Education, 2008. Brussels torami wprocesie komercjalizacji iprofesjonalizacji sportu, była niewystarczająca wany za doping, dokonał sięzwrot dotego wpodejściu typu praktyk. 229 228 W 1989roku FIFA –również naskutek nacisków idebaty wokół tego tematu – Władze FIFA iUEFA jednakkwestionują części po zakres uprawnień agen- Formalnie WADA same uprawnienia matakie wsprawowaniu kontroli anty- Kiedy Międzynarodowy Komitet Olimpijski koniec pod wieku lat 60.XX – zapewnieniu uczestnikom wszystkim równych szans wrywalizacji – ochronie zdrowia fi – zachowaniu iwzmacnianiu etycznych reguł wsporcie; Polityka antydopingowa piłkarskich, federacji one pomimo żesą głównymi ak- R. Beamish, I.Ritchie, Beamish, R. Brissonneau, Ch. , dotyczą postępowań ikontroli antydopingowych, analizy, metod sank- Charter against Doping Doping in Professional Sport Professional in Doping zycznego oraz integralności psychicznej graczy; From Chivalrous “Brothers-in-Arms” to Eligible Athlete: Changed 229 . Koncentrowano nawspieraniu sięjednocześnie lozofi ), alenieuczyniono żadnych kroków, aby lnego od dopingu,lnego od przynajmniej wwymia- , „International of Sport” for Review Sociology the i–naciskpołożono przede na wszystkim rny Diego Maradona zdyskwalifi został wego Komitetu Olimpijskiego wspra- , Report for, Report European the Parliament’s Programu Zwalczania Dopingu 228 . ko- Sport Policy and Politics” 2011,no. 3(2),s.177–190. antydopingowe, por. pkt 11.2WADAC NADA. 5.2kodeksu iart. decydują międzynarodowe sportowe federacje wdanej ikrajowe dyscyplinie organizacje Wyczynowy” 2009,nr10–12,s.197. wego sportowców ( sportowców wego Światowegodzenie namocy Kodeksu Antydopingowego obowiązku meldunko- pozornej harmonizacji ztymistandardami. kontestacjisię ewolucyjnie –od standardów tworzonych WADA nagruncie do swojej kompetencji wtymobszarze. Stanowisko FIFA wtej sprawie kształtowało dziła jednakciałazarządcze globalnego futbolu dokonieczności potwierdzenia grożeń związanych zpraktykami wspomagania wydajności organizmu doprowa- w warunkach szybko zmieniających sięte dadzą pozytywny rezultat, uzyskany tytuł odebrany może sportowy zostać dopingu większemożliwościcjalnie wprzyszłości. wykrycia Jeśli badań wyniki przezsą kilkalat (pięć doośmiu) zewzględu kontrolerów przez 24godziny Pobrane nadobę. próbki kontrolne przechowywane dów muszą nakontrolę zgodę wyrazić antydopingową ipozostawać dodyspozycji innej fi w debaciepublicznej rozwijają swoją własnąstrategię antydopingową na opartą czywistego zagrożenia dopingiem którą wdyscyplinie, zarządzają. Jednocześnie FIFA iUEFA system meldunkowy odrzuciły WADA jako nieadekwatny dorze- –wprzeciwnymsię restrykcjom wypadku grozi imzakazstartu wzawodach koncentracjastąd nazarejestrowanej puli liderów, którzy muszą podporządkować sokich standardów antydopingowych sportowców zczołówki każdejdyscypliny, Stanowisko WADA szczególnie akcentuje mocno konieczność zachowania wy- scu na nich obowiązek przebywania przez dzienniewwyznaczonym godzinę miej- najlepszych osobistą mogą znacznieograniczać swobodę sportowców –nakładają notyfi rozkłady zajęć pobytu izgłaszaćmiejsce –każda,nawet drobna, zmiana musi być się wzarejestrowanej puli poddawanej badaniom, muszą szczegółowe podawać godność wkwestii poszanowaniagodność reguł zakazanych naich substancji zdrowie ikondycję, niezaśkwestionować ich wiary- łania antydopingowe mają ochronić sportowców przed negatywnym wpływem argumentem zaufania, zawodników. poszanowania igodności prywatności Dzia- Federacjedyscyplinach. piłkarskie wswojej tymczasem retoryce posługują się sportowca, szczególnie tych utytułowanych, prawdziwie zasłużonych wswoich rzędziem, które ołamanie etycznych podejrzenie zasad każdego wobec wytacza 232 231 230 Przedmiotem zagorzałej debaty wcałymświeciesportowym było wprowa- 230 O składziegrupy sportowców zobowiązanych meldunkowej siędyscyplinie dopoddania R. Piechota, V. Møller, kowana wKrajowej Organizacji Antydopingowej. Takie standardy kontroli . WADA uznaje, żesportowcy tuż przed iwtrakcie najważniejszych zawo- lozofi reprezentowanai niżta przez WADA. System meldunkowy jestna- One Step Too Far –about WADA’s Whereabouts Rule Międzynarodowe standardy WADA 2009–analiza stanu prawnego Athlete Whereabout Requirements fair play fair chnologii medycznych. Świadomość za- narozwój technik badania ipoten- . ). Wszyscy, którzy znaleźli , „International Journal of , „Sport , „Sport 232 231 . . 143 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 144 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne w sporcie) iważnym elementem tworzenia porządku prawnego. ki nożnej, Konwencji antydopingowej, Międzynarodowej konwencji odopingu widzówi ekscesów wczasie imprez sportowych, awszczególności meczów pił- nie praw człowieka ipodstawowych wolności, Konwencji wsprawie przemocy dzynarodowym wramach Europy Rady regulacji (Konwencji iUNESCO oochro- piłkarskich. Jej jestdopełnieniem przyjętych działalność prawnomię- nagruncie leżywzakresie uwarunkoz pewnością nizując regulacje wważnym aspekcie życia sportowego. agencji Oddziaływanie aktorów. Oddziałują również wzajemnie nasiebie –prowadząc spory, aleiharmo- nainnych zwiększającspecjalizacji, wpływy –państwowych ipozapaństwowych ło, reprezentują którą władzęprywatną, skutecznie rozciągają wobszarze swojej wzajemnych wpływów FIFA oraz WADA. To podmioty, które mają tożsame źród- międzynarodowe ciałazarządzające sportem. światowymwym antydopingowym, kodeksem wktórych uczestnicząwszystkie antydopingowych. To główne stanowisko piłkarskich federacji wpracach nadno- marginalnym, zatem restrykcyjnych zasad powinna być dyscyplina spod wyjęta główną liniąargumentacji żewświecie piłkarskim jestta, doping jestproblemem wej. Głównym celemjestuznanie specyfi zarządzających wsporcie, wsprawie harmonizacji kontroli zasad antydopingo- ne nawypracowanie nowego konsensusu środowisk medycznych oraz podmiotów przyszłe kontrole antydopingowe. na określenie średnich parametrów organizmu każdego sportowca, coułatwić ma nia służyłyrównież utworzeniu paszportów biologicznych piłkarzy, które pozwolą namundialu)cych irównież nie uzyska w piłce testom nożnej wBrazylii poddano 800piłkarzy grają- (91,5%wszystkich ków inieuzyskano rezultatu. żadnego pozytywnego Przed mistrzostwami świata zasięgu. Przed poprzednim mundialem wRPA próbki pobrano 522zawodni- od nii publicznej przez organizowanie kontroli antydopingowych ospektakularnym nych regulacji antydopingowych, FIFA buduje opi- woczach swoją wiarygodność Interesującym wątkiem, który sięzdebaty wyłania wtymobszarze, jestzakres Światowa Federacja Piłki Nożnej prowadzi rozbudowane działania, nakierowa- Jednocześnie lobbując zaodmiennym obowiązujących od charakterem głów- wań ograniczających autonomię federacji no żadnego pozytywnego wyniku.no żadnego Bada- pozytywnego ki dyscypliny zaelement różnicujący, Antydopingowej (WADA) organizacji zarządzaniasportem–ŚwiatowejFederacjiPiłkiNożnej(FIFA) iŚwiatowejAgencji Wymiary konkurencyjności –walka owpływywobszarzeoddziaływanianajwiększych prywatnych 3.4.1. AnalizaCoG cyjnych. obniżając jejatrakcyjność dlapartnerów komer- naobraz dyscyplinywpływa kibiców, woczach piłkarskich, których ujawnienie negatywnie środowiskach rywalizacyjnych wych wwysoce narastania praktykDuże ryzyko antydopingo- roli widzów iklientów. piłkarskiejłeczności sprowadzonej dobiernej wydarzenia sportowe. Marginalizacja roli spo- ki nożnej wpływom koncernów sponsorujących Podporządkowanie mechanizmów rozwoju pił- ny dyscyplin. wizerunek prezentujących powierzchowny, stabloityzowa- i nadmiernych wpływów mediów popularnych, nożnej zasprawą agresywnejkomercjalizacji kapitałuDewaluacja normatywnego piłki dalami korupcyjnymi. pogłębiany skan- pojawiającymi sięcyklicznie organizacjiPostępujący wiarygodności kryzys punkty Krytyczne FIFA, UEFA CoG dopingowej, proponowanej przez Agencję. Akceptacja Światowej Federacji Piłki Nożnej dlauprawnień WADA ikoncepcji polityki anty- Warunki jegoosiągnięcia do WADA, jakieobowiązują winnych sportu. dyscyplinach Poddanie piłki samym nożnej takim wymogom kontroli antydopingowej, ustalonym przez Cel (działaczy sportowych, piłkarzy, kibiców). skupionychmi społeczności wokół piłki nożnej wkierunku zgodnym dyscyplinę cych zintencja- relacje wśrodowiskach sportowych irozwijają- w charakterze agentów utrzymujących właściwe Wiarygodność światowych władzpiłkarskich stanowiący rezultat popularności dyscypliny. Wysoki medialnego poziom rozgrywek pokrycia lizacji jednej znajszerzej realizowanych formuł rywa- piłkarskiejPrestiż jako iuznanie dlarywalizacji odpowiedzialności organizacji piłkarskich. kreujących obraz decyzyjną, jednocześnie ność WADA, pozwalających zachować samodziel- antydopingowych niezależnych wpływów od Wdrożenie ipromowanie własnych polityk nolitość decyzyjną. mechanizmów zarządczych utrzymujących jed- w ramach organizacji. Sprawne funkcjonowanie Wysoki poziom wewnętrznej spójności Wymagania krytyczne organizacji.zależność piłkiności nożnej, cowzmacniafi doutrzymania komercyjnejZdolność atrakcyj- współpracą zorganizacjami piłkarskimi. przekłada sięnazainteresowanie rządów państw wspieranieści, narodowej dumy, co spójności, lityczno-społecznym, jakbudowanie tożsamo- w realizowanie ważnych celów ocharakterze po- piłkarskiej dowpisania Zdolność rywalizacji i rosnącej popularności dyscypliny. doutrzymywaniaZdolność prestiżu wysokiego zarządzania piłką nożną. doutrzymania monopoluZdolność wobszarze krytyczne Zdolności fair play.fair nansową nie- 145 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 146 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne footballworld.org prowadzony auspicjami pod ONZ grupuje ikoordynuje działa- futbolu dorozwoju państw regionu Karaibów Afryki, iPacyfi dowa Federacja Piłki Nożnej w2006roku zawarły porozumienie owykorzystaniu Responsibility drużynie, drużynie –niewrogów, drużynie drużynie, alerywali lekcję, której nauki na bar mogąpozostać w gamę instrumentów polityki prorozwojowej, uznając, żemoże ona stanowić and Peace. Sekretarz Generalny Kofi rzecz rozwoju United Nations Inter-Agency Task Force on Sport for Development niem działań koncentrujących sięnaroli sportowej aktywności wdziałaniach na których sportu celemjestwykorzystywanie jako narzędzia rozwojowego. Wdraża- przestępczości, kształtowania wartościowych postaw. ONZ realizuje programy, ną rolę sportu wogóle oraz piłki nożnej dlabudowania tożsamości, zwalczania humanitarnejSektor pomocy irozwojowej dawna istot- od dostrzegaspołecznie 3.5. Inniaktorzymiędzynarodowi opracowanieŹródło: własne. się nakondycji organizacji iwpływach zarządzania piłką nożną. technik marketingowych. Wdługoterminowej stan rzeczyniemoże nieodbić taki perspektywie widowni. Pozostaną jedynie powierzchownym popisem stosowania złożonego instrumentarium piłkarskiekle utracą głębszy poziom swojej atrakcyjności, powodujący zaangażowanie globalnej kraczanie własnych granic. Jeśli ideowa ta bazasportu zostanie zaburzona, widowiskowe spekta- opiera sięprzecież narównychrywalizacji szansach iindywidualnym wysiłku wkładanym wprze- o brak obiektywizmu wjednym znajbardziej kluczowych dlasportu obszarów. Idea sportowej FIFA. Zachowanie ręku wswym kontroli nadpolityką antydopingową naraża FIFA nazarzuty WADA,tyk może sięokazać działaniem krótkowzrocznym, wiarygodności pogłębiającym kryzys i wdrażanie własnych polityk antydopingowych, pozostających wsprzeczności zzałożeniami poli- konsekwencjinie pozostając jednak bez dlaorganizacji zarządzających piłką nożną. Kreowanie ku akceptacji FIFA dlaprocedur WADA, piłkarski, staje siędlaAgencji barierą wejścia narynek autonomii, sportu dobezwzględnej naświecie.larnej Dążenie dyscyplinie bra- leżąceupodstaw WADA lukratywnym partnerem, umożliwiającym wnajbardziej zyskanie oddziaływania popu- uprawnienia kontrolne iegzekutywne). konfi postrzeganej Wtak pierwszoplanowym sprawowania warunkiem władzyprzez tę organizację (zyskuje ona wówczas Faktdze dyscyplin. akceptacji przez te koncepcji podmioty polityk antydopingowych WADA jest sportowe,zacje jaknaprzykład Międzynarodo interesariuszy.w oczach Ich grono wprzypadku WADA obejmuje najbardziej wpływowe organi- nie formalnej legitymizacji. Tym, oraz couzasadnia umożliwia ich rolę, jestuznanie iakceptacja dzące międzynimi. Władzatych aktorów –oparta narealnym to władzaoddziaływania wpływie, obraz zarówno celów, jakiśrodków tych oddziaływania podmiotów oraz ujawnia napięcia zacho- Analiza relacji pomiędzy FIFA iUEFA oraz Światową Agencją Antydopingową daje klarowny Wnioski 233 A.C.T. Smith, H.M.Westerbeek, , „Journal of Corporate Citizenship” 2007,no. 25,Spring, s.1–12. Annan optował zawłączeniempiłki nożnej Sport as aVehicle for Deploying Corporate Social wy Komitetwy Olimpijski oraz międzynarodowe wła- dzo długo. grania Lekcję przeciwko innej 233 . Komisja Europejska iMiędzynaro- wpływówguracji FIFA jestdla ku. Portal Street- Należy przy tymzastrzec,żeo ny Bliski grają Wschód wpiłkę nożną, realizując wmikroskali celerozwojowe. Slumsy Nairobi, skrajnie skonfl Subsaharyjskiej, biedne państwa Afryki położonych wmiejscach i młodzież najniżej wświatowej hierarchii postępu. średnictwem agend pozarządowych zachęcają dozaangażowania dzieci wsport wielki biznes realizowane przez bezpośrednio same korporacje lub też zapo- nych, skierowanych dolokalnych Inicjatywy fi społeczności. sportowych łączyzinicjatywami wspierania klubów rekreacyj- czyaktywności iwypracowaćrunek jednoznaczne skojarzenia dla klientów, sponsoring imprez przez biznesowe. podmioty Wiele korporacji, chcąc zaprezentować spójny wize- też udziałemprogramów odpowie społecznej wramach mistrzostw.czyły sięrozgrywki Inicjatywy związane zpiłką nożną są całkowity zakazsprzedaży alkoholu ispożywania nastadionach, naktórych to- Budweiser. Po brutalnych serii incydentów zudziałemkibiców wprowadzono i Korei Federacja zezwoliła nastadionową sprzedaż piwa ofi centów alkoholi wsponsoring piłkarski. Podczas mistrzostwświata wJaponii jestjednakdyskusyjnaność zewzględu naolbrzymie zaangażowanie produ- stylu życia przekazu iwzmacniania pozytywnego piłki nożnej. Jego wiarygod- wyznaczonych dotego stref. Jest promowania to jedenzesposobów zdrowego wiązuje również bezwzględny zakazpaleni zakazzawieraniata kontraktów reklamowych zproducentami tytoniu. Obo- Światową Organizację Zdrowia (WHO) prowadziła mistrzostwświa- podczas również kształtować własny wizerunek idyscypliny. FIFA ze we współpracy cą strategicznych partnerstw organizacje zarządzające światową piłką usiłują ukochanym naświecieprzychodzą sportem pomo- zobowiązana Za społeczne. Prezydent piłkarskiej przyznaje, federacji żewrazzwładząnadnajbardziej FIFA czytamy: jako narzędzia walkizbiedą, konfl wykluczeniem, oraz realizację licznychświata Afryce kampanii sportu narzeczpopularyzacji cie rozwoju przyznanie drużyn, praw peryferyjnych doorganizacji mistrzostw wielu regionów świata rozwijającego siędopiłkarskiej przez wspar- społeczności świata wNiemczech zorganizowano równoległe mistrzostwafutbolu ulicznego. humanitarnych.sięwzięciach piłkarskich Po podczas razpierwszy mistrzostw nia sieciorganizacji pomocowych, które wykorzystują futbolowe wprzed- ideały 234 zaprowadzania pokoju, zdrowia, integracji edukacji społecznej, iinnych inicjatyw nacałymświecie, które pracuj futbolu jako narzędzia iludzk dlaspołecznego siła,która Używamy dospołeczeństwa. jednocząca wkład znaczący może wnieść potęgi Futbol niejestjuż traktowany jako oglobalnym sport wyłącznie zasięgu, alerównież jako Światowa Federacja Piłki Nożnej niewątpliwe odniosła zasługiwe włączeniu Zob. www.fi fa.org. ile skalasponsoringu imprez sportowych jest ą, aby wsferach wzmacniaćlokalne społeczności iego rozwoju przez wsparcie działań tuzinów a nastadionach, oprócz specjalnie dzialności biznesudzialności realizowanych iktem. Wdeklarowanej misji cjalnegosponsora nansowane przez nansowane 234 . iktowa- 147 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 148 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne 2008, no. 8,s.187. nych zepidemią HIV/AIDS zaangażowania dlaszerzeniaświadomości zagrożeń wLiberii młodzieży związa- organizację humanitarną Mercy –manacelu wykorzystanie Corps piłkarskiego ju Stanów Zjednoczonych (USAID),wspierany przez Nike, arealizowany przez Th dostarczyła również ambasada Stanów Zjednoczonych. stwach – od Mongoliistwach –od doKamerunu dowych organizuje infrastrukturę pozwalającą trenować piłkę nożną w35pań- make Peace” prowadzony przez Światowe Stowarzyszenie Organizacji Pozarzą- Football Schools podobny rezultat chcą osiągnąć na Bałkanach. „Play Soccer doskonflz dziecinależących program „Football4Peace” koncentrujący sięnatrenowaniu złożonych drużyn jemnego zbliżenia pokolenia młodego Palestyńczyków iŻydów realizuje zkolei agenda ONZ dospraw dzieciUNICEF oraz różne ministerstwa rządu Kolumbii współpracują eksperci zsobą FIFA,cję organizacje pracujące narzeczrozwoju, i młodzieży. Na baziekoncepcji zaproponowanej isfi w Kolumbii. akcji jestzmniejszeniepoziomu Celem wśród dzieci przemocy alizowana przez British Petroleum Południowej, wAmeryce przede wszystkim zaangażowania różnych, wspierających siępodmiotów. nie niżwprzypadku sponsoringu. Sąto kowego wsparcia biznesu, jestznaczniemniejbezpośred- aleich oddziaływanie CRS mają charakter niekomercyjny. przyczyniają Zpewnością siędowizerun- istnieje oczekiwanie zwrotu ipomnożeni fi towego różnegowynikiem traktowania sponsoringu pomocą tych spor- aktywności. Za olbrzymia, wramach inicjatywy CRSmają otyle skromniejszy wymiar. Jest to karskich gwiazd niosą teżkarskich nadziejędlami niosą gwiazd zachęcające dodoskonalenia umiej czy pokojowe. Poza atrakcyjną formą przesłanie spędzania czasuniesiezsobą znakomicie sięjednaksprawdza jako narzędzie wspierające procesy rozwojowe funduszy dlawsparcia projektów edukacyjnych UNICEF. świadomości problemów dotykających chester United dlapopularyzowania zUNICEF we wysiłki współpracy podjął wiciele środowisk związanych zpiłką nożną, kluby ipiłkarze. W1999roku Man- e Prince of Wales International Business Leader’s Forum 2005,s.1–16. Inny projekt –„Yes to Soccer”, wymyślony przez Agencję dospraw Rozwo- 237 236 235 Za przykład może tuZa służyć akcja „Futbol dlapokoju” ( Sport z pewnością niejest jedyną receptą nazłożoneSport zpewnością problemy społeczne, narzeczrealizacji celówW akcje społe R. Levermore, przekazałaFirma organizatorowi sztuk sportowej. odzieży akcji 10tysięcy Piłki dogry G.May, J. Phelan, rmy realizują swoje celebiznesowe. Jest to inwestycja, której wobec Sport: ANew Engine of Development? Shared Goals: Sport and Business in Partnerships for Development for Partnerships in Business and Sport Shared Goals: 236 iktowanych dziesięcioleci od narodów. Fun Open . Działania narzeczpokonywania wrogości iwza- ętności icharakteru.ętności Historie życia wielu pił- 237 . dziecinacałymświecieoraz gromadzenia jednak działania stanowiące platformę a zaangażowanych nakładów. Projekty lionów nastolatków nato, żeniezależ- cznych angażują sięrównież przedsta- , „Progress inDevelopment Studies” nansowanej przez korpora- Fotbaall Peace for ) re- 235 . , międzynarodowych Kształtowanie sięnowegonarzędziapomocyrozwojowejnabazieaktywnościkorporacji 3.5.1. AnalizaCoG nie wspólnotowości. na opowiedzenie atrakcyjnej, historii, emocjonalnej naintegrowanie ibudowa- jowej bardziej sport, niżsiłąsprawczą, jestmechanizmem dotarcia, sposobem międzynarodowy polityki można rozwo-pracy odnieść sukces. Zperspektywy przynie, odpowiedniej kimsięjestiskądpochodzi, dozie talentu iciężkiej trendów schemat zakupowych. decyzji wtrwały konsumenckich, przekształcanie krótkotrwałych ugruntowywaniewych, utrudniający postaw Wysoki stopień nastrojów zmienności rynko- cyjnych. celerozwojowecych komer- według kryteriów Konieczność rozliczania projektów realizują- rzystości praktyk. korporacji, niejasnych braku motywacji, przej- wątki podwójnych standardów wdziałalności Podatność podnoszącą napubliczną krytykę punkty Krytyczne Korporacje międzynarodowe CoG budowania relacji zespołeczeństwami konsumpcyjnymi. Ulokowanie celów rozwojowych wobszarze realizowania interesów korporacyjnych, tj. obszarze Warunki jegoosiągnięcia do międzynarodowych. Usankcjonowanie nowego rozwojowej, modelu pomocy opartego nazaangażowaniu korporacji Cel czanych konsumentom. nicowanej ikorzyści bazieoddziaływań dostar- Budowanie przewagi konkurencyjnej nazróż- Szeroki kontekst budowania marki. pozycji cjatyw. waniu akceptacji dlanowych produktów iini- Wysoka skuteczność innowacyjność, w pozyski- kanałówteczności komunikacji ipromocji. Wysokie kreatywne, zdolności utrzymanie sku- torów ekonomicznych. Wysoka whierarchii pozycja najsilniejszych ak- Wymagania krytyczne niona oświadomość działania charytatywnego. korzyść wynikająca zzakupu produktu wzmoc- niającej globalnych konsumentów dozakupu: wytworzeniaskła- silnejmotywacji Zdolność wpływu. cześniejszych, najbardziej kreatywnych narzędzi nadnarodowych struktur, stosowania najnowo- dotworzeniaZdolność rozbudowanych, po- ludzi nacałymświecie. potrzeb iodpowiadanie napotrzeby milionów kształtowaniaZdolność stylu życia, kreowanie klientów. Znajomość trendów rynkowych, oczekiwań konsumentów.ną społecznością wą, rozwinięte narzędzia komunikacji zglobal- nawyobraźnię maso- oddziaływania Zdolność Siła ekonomiczna. krytyczne Zdolności 149 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 150 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne jest to tendencja obca innym obca jest to tendencja również sportowym, dyscyplinom tam wielerobi wysuwająna plan komercyjne sięwzględy pierwszy oraz odbiór medialny. Nie kształtowania macharakter reguł sportu istota drugoplanowy, samej rywalizacji wania wpływów przez piłkarskie. federacje Wreprezentowanym przez nie nurcie widłowości, apotem zasady. Iwtej pe przekładają sięnapromowane przez niepraktyki, które przekształcają sięwpra- obszarze skłania doopinii, żewyobrażenia grup interesów aktywnych wsporcie Historia społeczne. oddziaływanie na jejglobalne kształtowania sięnorm wtym tuje sięetyczne iorganizacyjne standardy wtej dziedzinie, istotnej zewzględu narodową praktyką wobszarze różnych Istotne dyscyplin. jestzatem, jakkształ- międzynarodowegokształt prawa sportowego jakzwyczaje między- utrwalone wych umów, coczęściowo przepisy wyłącza tego prawa kognicji sądów krajo- spod ukształtowanegoglobalnego wymiaru, bezpaństwowo zawieranych napodstawie watni. specyfi Zresztą strukturami narodowymi, agłównymi jego uczestnikami właśnieaktorzy są pry- władzy podmiotów prywatnych. Jest tolub siępoza, proces ponad, rozgrywający piłkarskichmie federacji daje wyobrażenie tego, jakkształtuje sięglobalny zakres Wydaje umocowania wmiędzynarodowym isposób się, żeoddziaływania syste- 3.6. Podsumowanie opracowanieŹródło: własne. s. 7–10. jąc swój udziałwprojektach ocharakterze rozwojowym. zaspokojenie tej potrzeby, tworzyć nowy kontekst będą dlazachowań konsumpcyjnych, poszerza- go celu uznana może zostać zajedną zaspokajając precyzyjnie określone izłożone potrzeby klientów. Potrzeba działań narzeczwyższe- ko rozwiniętych. Wymagają one, aby markę produktu fi iwizerunek i w siatkę interesów tych podmiotów, co Upowszechnieniecharytatywnej. modelu działań rozwojowych wpisania korporacji ich wymaga poracyjnych, zorientowanych nazyskoraz logikiprogramów pomocowych opartej naformule kreowania zmiany. globalnej Przeszkodą wjego WHO). Na można tej uznać,żesektor podstawie potencjał wsobie znaczący korporacyjny kryje obszarów działania Fundacji Billa iMelindy Gates –dysponuje budżetem zbliżonym dobudżetu instytucji realizujących działania pomocowe (Glo w tradycje dobroczynności przedsiębiorców osi o charakterze charytatywnym iprorozwojowym ufundowane CRSoraz nagruncie wpisujące się podmiotówSkala oddziaływań prywatnych wkontekście globalnym wciąż rośnie. Przedsięwzięcia Wnioski non profi non 238 K. Foster, 238 . Krajowe porządki prawne wpłynęłynawspółczesny samo mocno tak t . Realizacji takiego modelu takiego sprzyjają. Realizacji warunk Is Th Is ere aGlobal Sports Law? ka prawnego porządku sportowego sprowadza siędojego zpotrzeb konsumenckich, afi zlikwiduje sprzecznoś , „Entertainment and Sports Law Journal” 2003,no. 1, rspektywie widzieć należy sposób kształto- rspektywie widziećnależysposób ągają zbliżony wymiar dodziałań tradycyjnych wykorzystaniu jestsprzeczność interesów kor- bal Health Program –jedenztrzech głównych i hiperkonkurencyjności na rynkach wyso- i hiperkonkurencyjności narynkach ć pomiędzy działaniami rmy, dostarczając na sposobów rmy budować kompleksowo, for profi for t

– niedokonano zmiany reguł. warty, ale–cocharakterystyczne dlastruktur zarządzania światową piłką nożną pieni menedżerami, dyplomatami sportowymi ipolitykami. Nastąpiła zmiana czane były nacoraz większepieniądze. Reprezentanci starej zastą- szkoły zostali ich przestrzegania rozpłynął sięjednakwmi arystokratycznych amatorów, ustalających strażników reguły ipilnujących gry Rous –władaliświatową piłką nazasadzie organizacji legendarne dlahistorii –postacie futbolu, jak Jules RimetczyStanley nie ustalonych celów ipraktyk. Na począ Rosnąca popularność oznaczała zakres rosnący władzy, ten zaśzmianę pierwot- sięarenąnożna stała wspólnych przeżyć dlaludzi kontynentach. nawszystkich W ciąguostatniego wmiarę półwiecza, ro siępożądanymstały partnerem dlaprzywódców państw iprezesów korporacji. pomimo niskich standardów etycznych ilicznych kontrowersji, które wzbudzają, pasji organizacje najpopularniejszą kierujące sportową dyscypliną naświecie, o rosnących prywatnych wpływach siecizarządzania. Wyrosłe nabaziesportowej my, organizacje iopinie publiczną stanowi dos które budują ich wstrukturze. pozycję Skala napaństwa, ich oddziaływań fi skoncentrowane nakumulacji władzyiochronie monopolistycznych uprawnień, karskich niewskazuje nato, żeby kulturze może spektaklu prowadzić dojego pił- apolityka dewaluacji, federacji sportowej. Komercjalizacja rywalizacji wartości sportu ipodporządkowanie go dek ciężkości przesuwają z nak uzasadniony niepokój. Podmioty, które kreują normy wtej dziedzinie, śro- przy wsparciu międzynarodowych ciałzarządczych, wzbudza jejkierunek jed- kobiecychscyplinach wtenisie z21na11punktów. doskrócenia seta rozciągają proponowania sięod coraz bardziej eksponujących ciałostrojów wdy- me spektaklu się dlauczynieniazrozgrywek nia posiadanych uprawnień, źródeł tych uprawnień drugorzędne są wstosunku efektywności. Kwestiejest kryterium legitymizacji działań, logikiwykorzystywa- służącadozarządzaniaka regulacyjna światową piłką nożną podporządkowana władze narodowe skłonne udzielaćimwsparcia, są uznaćnależy, siat- żeprywatna nień doorganizacji decydujących imprez sportowych, jakbardzo ajednocześnie, narodowych,zacji które gwarantem są utrzymania ich monopolistycznych upraw- Biorąc uwagę pod to, jakbardzo federacje 239 poddawane byłyczasem narastającym przekształceniom, nietknięte zasadniczo pozostały ną. Podczas gdy zmienialisięaktorzy zarządzania nawet sportem, struktury imotywacje, jeśli Globalna transformacja pozostawiła sporu sferę zarządzania wdużej mierzeniezreformowa- Uderzające wkwestii zarządzania jest sportem Trudno jednoznacznie określić, czyewolucja sportu dokonuje siędzięki, czy S. Katwala, Democratising Global Sport Global Democratising fair play fair dostrzegały one to zagrożenie. Sąone raczej nawidowiskowość, zatracając podstawowe , Th eForeign Policy Centre, London 2000,s.7. piłkarskie strzegąnie tku działalności FIFAtku działalności naczele stojący nie to, jakwielesięzmieniło, leczto, jakmało. dialnego, anarzędzia jego kreowania zwoju siecikultury globalnej, piłka hobbystycznego wolontariatu. Etos arę jakrezultaty przeli- rozgrywek konałą ilustrację napoparcie tezy zależności organi-zależności 239 r- . 151 Studium przypadku. Zarządzanie światową piłką nożną 152 Domena wpływów podmiotów prywatnych w przestrzeni globalnej. Aktorzy i procesy decyzyjne jąc sięnadmożliwością iwarunkami zmiany, wnioskuje: sport/issues/story/0,,721825,00.html (25.08.2011). sport/issues/story/0,,721825,00.html wewnątrz i nazewnątrz FIFA znaczącosięróżni. Światowej Federacji –„dla dobra gry”. Wydaje sięjednak,żerozumienie dobra gry czy UEFA. Zarzuty iwezwania doreform kwitowane odwołaniem są dosloganu dzonych sporach idebatach szalaustępstw zazwyczaj przechyla się nastronę FIFA piłkarskiei federacje słabszymi partnerami przy stole Wprowa- negocjacyjnym. triumfów wramach prestiżowych czyninarodowe rozgrywek ministerstwa sportu komentarze zzewnątrz inieskore dozmian. Uporczywe dążeniedopiłkarskich zarządzającychcji koterie oparte nawąsko defi Arogancja iprzekonanie owszechwładzy wobrębie dyscypliny czynizorganiza- świecie, cobyłoby źlezarządza tak rezultatów.znaczących Sunder Katwala pisze, znaleźćcokolwiek że:„trudno na debata oniedostatkach wzarządzaniu nieprzynosi dyscypliną niemalżadnych tą partykularnychzacji celów biznesowych. lat od Zaskakujące żetrwająca jesttakże, spójnej strategii, skupione kierujące przejrzystości, struktury ireali- natrwaniu są niewykorzystujenożnej naskalęglobalną, sięcałego tego potencjału sportu. Brak gigantycznym –po zgoda sukcesie, jak sjonalizmu. działań Wocenie międzynarodowych organizacji sportowych panuje mi okorupcje idefraudacje ograbia piłkę nożną nietylko zideałów, aleizprofe- anachronicznym piętrzący wizerunkiem, też swoistego zawłaszczenia przestrzeni wspólnej sportowych żezeswym emocji, przeżyć masowych. Nie jednakoprzeć sposób sięwrażeniu, dokonała żefederacja kulturalna, sprawiając, żepiłka sięczołową nożna wbiznesie stała dyscypliną korzystała szanse, jakieoferuje zgloba i umacniają swoją pozycję. Międzynarodowa piłkarska federacja znakomicie wy- sowych ipozafi do podstawowego zainteresowanych dążeniawszystkich stron: pozyskania fi 241 240 zmiany dokonującej izałamanie sięprzez kryzys sił –zmiany płynącejzwewnątrz, zmiany, któ zmianę. Prawdopodobnie ona będzie wynikiem lucją aniemodernizowanym sprawowaniem władzymusi wkońcu czyinną przynieść taką toZarządzanie jestwstanie straszliwej nierównowagi –napięcie rewo- pomiędzy globalną Reforma międzynarodowego zarządzania sport Organy zarządzania światową piłką nożną konsekwentnie realizują swoje cele

Ibidem Idem , Can Sport BeReformed? . nansowych korzyści związanych zorganizacją imprez piłkarskich. , „Th eObserver”, 17.09.2000,http://observer.guardian.co.uk/ ne jakmiędzynarodowy sport” im niewątpliwie było wypromowanie piłki lizowany isieciowa rzeczywistość rynek mi sięnieprawidłowościami, oskarżenia- em niejestnieunikniona, alejestmożliwa. ra jest wynikiem zewnętrznej presji, zewnętrznej ra jestwynikiem oraz 241 jakiejś nieoczywistej kombinacjijakiejś nieoczywistej różnych . niowanym interesie, na obojętne 240 . Zastanawia- nan- Część trzecia MECHANIZMY WPŁYWU W ZARZĄDZANIU CYBERPRZESTRZENIĄ

1. Wstęp

Upowszechnienie technologii komunikacyjnych i informacyjnych (ICT) stanowi jeden z najczęściej wymienianych czynników przekształcających rzeczywistość społeczną i polityczną. W tej części książki analizuje się przestrzeń informacji cyfrowej jako sferę wpływów politycznych oraz obszar realizacji interesów, istotny z punktu widzenia dynamiki stosunków międzynarodowych. Internet niewątpli- wie oddziałuje na zachowania indywidualne i społeczne, jest narzędziem walki o władzę i obszarem debaty politycznej oraz ideowej, o dużym znaczeniu dla charakteru polityki międzynarodowej. Epoka cyfrowa na nowo określa cechy ja- kościowe środowiska międzynarodowego i sposób realizowania celów przez podmioty uczestniczące w stosunkach międzynarodowych. Dlatego też przywołuje się koncepcję „cybersiły” autorstwa Josepha Nye’a, założenia gospodarki opartej na informacji czy też społeczeństwa wiedzy. Studium przypadku dotyczy sposobu administrowania podstawowym zasobem elektronicznym internetu (systemem nazw domen) oraz wypracowywania modelu wielostronnego zarządzania siecią. Proces ten jest rezultatem przekazania kompetencji kontrolnych wobec Internetowej Korporacji ds. Nadanych Nazw i Numerów (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers, ICANN), dotychczas sprawowanych unilateralnie przez rząd Stanów Zjednoczonych, w ręce społeczności międzynarodowej. Uznano, że proces ten ilustruje najlepiej spektrum mechanizmów wpływu różnorodnych aktorów obecnych w przestrzeni transnarodowej. Przedmiotem debaty jest tu sposób zarządzania systemem o kluczowym znaczeniu dla współ- czesnych społeczeństw. Kształtowanie nowego modelu zarządzania internetem gromadzi przy stole negocjacyjnym wiele podmiotów dysponujących skutecz- nymi możliwościami wpływu na stan uregulowań w przedmiotowym obszarze: rządów (Rządowy Komitet Doradczy, ICANN), fi rm, innych podmiotów prywatnych, środowisk naukowych, partii politycznych oraz organizacji pozarządowych i różnorodnych grup interesu. Przegląd prezentowanych przez nich stanowisk, dynamika negocjacji, motywacje podmiotów uczestniczących w tym procesie dają wyobrażenie o złożoności środowiska międzynarodowego oraz uwarunko- waniach współpracy i konfl iktów w obszarze, który przynależy do sfery global-

155 156 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią York 1972. Zob. również: M.Pietraś, tyczne wych iwielostronnychwych systemów usytuowane organy są posiadające uprawnienia zarządcze, dowielopoziomo- struktur sięprzekształcać hierarchicznych, od nego będzie naktórych szczycie funkcjonowaniakoncepcji jestsposób reżimów międzynarodowych. w warunkach systemu współczesnego delu zarządzania internetem obrazuje trafnie istotę zarządzania ( uczestników stosunków międzynarodowych. Proces negocjowania nowego mo- nej –konsekwencje niemalwszystkich wnimzmian zachodzących dotykać będą czasowych negocjacji. jegodiagnoza sposobu projektowania iperspektyw, które wyłaniają sięzdotych- i pozapaństwowych podmiotów stosunków międzynarodowych, jest zasadna go modelu zarządzania internetem znaczeniedlapaństwowych mazasadnicze proporcjonalny doznaczeniarozstrzyganego problemu. Jako żecharakter nowe- pień rozproszenia realnej władzywsystemie zarządczym powinien być wprost sieci złożonych zwielu centrów decyzyjnych. zujęciem Zgodnie Clevelanda sto- nień zarządczych, postępuje ewolucja wkierunku systemów przeplatających się wsprawiedecyzyjnego zarządzania intern zaprojektowanywiedzialność stan. Wyznaczniki te korelują zcechami procesu gażowanie wkształtowanie wramach danego rzeczywistości procesu iodpo- w centrum procesu decyzyjnego, jakrównież nazewnątrz, zaan- wykazujących zarządczychcji ( 242 Według Harlana Clevelanda system władzyworganizacjach sektora publicz- H. Cleveland, , red. M.Pietraś, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006. governance Th eFuture Executive: AGuide for Tomorrow’s Managers, Harper &Row ) jestzaangażowanie wielu aktorów usytuowanych Reżimy międzynarodowe 242 . Cechą nowego. Cechą sprawowania sposobu funk- międzynarodowego. Punktem odniesienia etem: nastąpiła decentralizacja upraw- [w:] [w:] Międzynarodowe stosunki poli- governance , New ) 2. Wpływ technologii informacyjnych i komunikacyjnych na środowisko międzynarodowe

Z pewnością nie zabraknie pionierów, gdy opanujemy sztukę latania. Komu przyszłoby do głowy, iż żeglowanie przez ogromny ocean okaże się bezpieczniejsze i spokojniejsze niż po wąskich, groźnych zatokach Adriatyku i Bałtyku czy po brytyjskich cieśninach? Stwórzmy statki i żaglowce przy- stosowane do niebieskiego eteru, a znajdzie się moc ludzi, których nie wy- straszą wielkie pustkowia. My tymczasem przygotujemy dla dzielnych kosmicznych podróżników mapy ciał niebieskich – ja uczynię to dla Księżyca, a Ty, Galileuszu, dla Jowisza. Johannes Kepler, Rozmowa z gwiezdnym zwiastunem, 1610 rok Zwiększony zasięg oddziaływania aktorów niepaństwowych w sferze ponadnarodowej jest też reakcją na pewną istotną zmianę w funkcjonowaniu współczesnych społeczeństw. W związku z przekształceniami w sferze uwarunkowań kognityw- nych, z rosnącą ilością produkowanych informacji, większym dostępem do wiedzy, pogłębiającą się specjalizacją wyłania się potrzeba wdrażania nowych modeli zarządzania wiedzą. W przeszłości całe pokolenia mogły w swoim osądzie rzeczy- wistości i podstawowym rozumieniu świata opierać się na kilku fundamentalnych, szeroko rozpowszechnionych przekonaniach. Od czasu gwałtownego przyrostu wiedzy, który rozpoczął się w latach 60. XX wieku, ten model zaczął się wyczerpy- wać. W momencie historycznym, w którym skala badań w każdym obszarze nauki jest bezprecedensowa, a każde nowe odkrycie przynosi z sobą kolejne pytania bez odpowiedzi, dostęp do informacji i umiejętność właściwego jej wykorzystania jest narzędziem sprawowania władzy. Powszechność technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) jest jedną z cech charakteryzujących i różnicujących cywilizację XXI wieku. Istotnie wpływają one na życie społeczne, możliwości jednostek i grup oraz ich zdolność do przekształcania rzeczywistości. Sfera cyfrowa tworzy przestrzeń oddziaływań i realizacji celów, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. Badania oddziaływania komunikacji cyfrowej na ruchy rewolucyj- ne, aktywność społeczną i kreowanie zmiany politycznej dowodzą, że internet jest

157 158 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią również, że90%danych naświeciepows zdolne są do tworzenia bajtównikacji ponad 2,5tryliona dziennie. jest Znamienne dla kształtowania interakcji społecznych. poziomy Wszystkie nowoczesnej komu- bilnych, czujników. Nieustannie dokonuje sięrozwój cyfrowej ijejzastosowań sfery stron internetowych, aplikacji grafi przed którymi stoją ludzie wwieku cyfrowym. jednak zaich sprawą powstają też nowe dylematy, charakterystyczne dlawyzwań, pozyskiwania informacji, wiedzy, możli niły siędorozwiązania izniwelowania problemów, części szczególnie wobszarze dla większejliczby ludzi niżkiedykolwiek wcześniej. Nowe technologie przyczy- bie stworzenia potencjał nowego rodzaju agory, przestrzeni publicznej, dostępnej tury 2.0–tworzonejtury przez amatorów, opartej prezentacji naswobodzie oraz jak chowań właściwe erzeWeb 2.0zyskałynaznaczeniu, tworząc kul- rzeczywistość użytkownika grę, wpewną dozdobycia jego uwagi izaangażowania. Formuły za- kampanii, aleprzede portali wszystkim niego treści, aleświadome ich współtworzenie. Projektanci stron internetowych, wienie nainterakcje zużytkownikiem, nastawienie przez nietylko narecepcję treści,dowiska personalizacja wykorzystanie usługsieciowych, 2.0były: nasta- w jaknajszerszym zakresie jako sfera in sieć jestprzestrzenią wymiany –informacji, wyobrażeń, ipowinna emocji, służyć za rozpowszechniane treści oraz konie Akcentsieci sensorycznej. położony wówczas został nawspółodpowiedzialność sieciowych.cji Internet 2.0stworzył kulturową bazędlatego, idea coniesiezsobą wego etapu rozwoju komunikacji bardzo zmieniającego mocno charakter interak- wieku dokonało sięprzeobrażenie wzwyczajach użytkowników –przejście dono- liczyła sięfunkcjonalność, jakość grafi żała statyczna formuła stron, które –mniej informacyjną wartość miaływyłącznie zgromadzonych WWW, naserwerze wyszukiwanych przez przeglądarki. Przewa- do internetu zwymienionych 3.0.Pierwszy zasoby wykorzystywał informacji pów rozwoju globalnego systemu informacyjnego przebiegająca internetu od 1.0 rzystania zzasobów sieciowych zmieniałysię, azmianę tę ilustruje ewolucja eta- s. 21. platformą spotkania, debaty, zaangażowania Th from Tahrir Square Z. Tufekci, Ch. Wilson, Information Technology Islam Political and Democracy: and Media Politics” 2011,no. 9,s.301–310. e Limits and Promise of Online Challenges to the Authoritarian Arab State 244 243 Systematyczny powoduje rozrost powstawanie cyberprzestrzeni coraz to nowych Globalna siećstanowi przestrzeń wiedzyiwymiany informacji. Sposoby ko- N. Silver, Zob. np.: P. Howard, M.Hussain, , „Journal 2011,no. of 22,s.35–48;P. Democracy” Howard, Sygnał iszum. Sztuka prognozowania werzetechnologii , „Journal of Communication” 2012,no. 62,s.363–379;M.Lynch, Social Media and the Decision to Participate in Collective Action: Observations cznych iwideo, siecispołecznych, urządzeńmo- Th eUpheavals in and Egypt Tunisia: Th ki, dynamika strony. Na początku nowego czność dzieleniasięwiedzą.Zakładano,czność że tało wciąguostatnichtało dwóch lat wości uczestnictwa wżyciuwości uczestnictwa społecznym, społecznościowych dążądowciągnięcia terakcji międzyludzkich. Cechami śro- 243 . Przestrzeń wirtualna kryje wso- . Przestrzeń wirtualna kryje , Oxford University Press, New York 2010; Th e Digital Origins of Dictatorship of Dictatorship Origins Digital e , OnePress, Gliwice 2014, , „Perspectives on eRole of Digital 244 Aft . er Egypt: Egypt: er stadium rozwojowym jestmądrość wiedzy tego –wynikająca zpołączenia cyklu który świadomie możemacji, zostać wykorzystany celów. dorealizacji Ostatnim W powiązaniu zinnymi źródłami informacji tworzy zbiór to wiedzę–czyli infor- (zbiór danych) może pozwolić naidentyfi uszeregowaniunie poddane dane bardzo niesą przydatne, leczduża ich liczba formacje, wiedzęi, ostatecznie, wmądrość. Zgromadzone, alenieprzetworzone, je ograniczona. Pozyskiwane dane surowcem, są który można przekształcić win- zasobów informacyjnych werzecyfrowej ich zdolność pozosta- wykorzystywania sieci formacji wglobalnej obecnej korzyści wobszarze dostarczania, przetwarzania imożliwości wykorzystania in- waniu ideiwykorzystania przestrzeni wirtualn mat możliwości nowego medium wkształtowaniu ludzkich zachowań oraz promo- nym iustalanym celom. i charakterze komunikacji, która jestotwarta isłużyć może zbiorowo negocjowa- ciowej użytkownicy stają sięproducentami mediów, decydują okomponentach najszerszym wykorzystaniu indywidualnego doświadczenia.Wsiecispołecznoś- Źródło: J.Źródło: Hofmokl, 2009, s.150. Diagram 1.Informacjawinternecie Yale University Press, New Haven 2006. Trzeci etap rozwoju sieci–intern 245 Wykształcenie społecznościowej siękultury było impulsem nate- dodociekań Y. Benkler, muzyczne, graficzne, filmy, bazy danych pliki tekstowe, Strony www, A r Th Internet jako dobro wspólne t eWealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom e f a k t y . Pomimo znaczącoposzerzonej dostępności informacja, Wiedza, , Wydawnictwa Akademickie iProfesjonalne, Warszawa I dane et 3.0koncentruje sięnamaksymalizacji d e e pewnychkację trendów czywzorców. ej jako bazydlapogłębienia relacji sieci komputerowe archiwa cyfrowe, I n f r Biblioteki, a internet, s t r u k t u r a 245 . , 159 Wpływ technologii informacyjnych i komunikacyjnych na środowisko międzynarodowe 160 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią dzy jest sam dostęp do sieci, sposób jej dzy jestsam dostęp dosieci, sposób zainteresowanie, oraz oddziaływanie wpływy. Wyrazem wgrzewła- uczestnictwa staje sięniejako automatycznie walkiouwagę, władzy–polem rzeczywistością organizację życia ipostrzeganie rzeczywistoś zdeterminowany jestcharakterem internetu ijego gigantycznym na wpływem bistych preferencji, mastanowić formę dostępu dowspólnej, sieciowej inteligencji. urządzeń technicznych –żonglowanie celu od nimi, działania wzależności ioso- komórkowych przystosowanych dofunkcjonowania wsieci. Dostępność różnych nie mobilnych laptopów, dostępowych terminali wpostaci palmtopów itelefonów nurtem ewoluuje też forma ko forma też ewoluuje nurtem trzeby informacyjne, zwyczaje idążeniakonkretnego człowieka. wtym Wzgodzie by każdego zużytkowników, mikrokosmosem skupiającym zainteresowania, po- medium. Internet stanie sięnarzędziem wpewnym sensie skrojonym napotrze- starannieinformacji selekcjonowane, będą realizacji ideipersonalizacji jako wyraz dzy mają kategoryzacji. zyskaćprzejrzystość Pakiety iwwiększejmierzepodlegać skonalonym funkcjom wyszukiwarek internetowych systemy zgromadzonej wie- skuteczniej mógłjepozyskiwać realizować izaich pomocą swoje cele. Dziękiudo- cią 3.0),której ułatwianie zadaniem będzie selekcji danych, takaby użytkownik zapytania. zdolność wyszukiwarek dodostarczania precyzyjnych wyników wodpowiedzi na brak ich formułowania selekcji, kryteriów nieumiejętność zapytań –ograniczona nej dooczekiwań icelów użytkownika. Na przeszkodzie stoi danych, mnogość wiedzy, jednakpozbawionym sprawnego systemu odnajdywania wiedzystosowa- zdatne dowykorzystania informacje. Internet sięgigantycznym stał magazynem zmiennych ujawnianych przez nowe przekształcić dane jewwartościowe, trudno a równocześnie rośnie wpostępie liczba korelacji. wykładniczym Przy wielości Dzięki internetowi ogromnie wzrosła dostępnych ilość danych oraz ich złożoność, informacyjnego. chaosu przyczynia niezawsze częściej warta sfery jestzasobem, siędoposzerzenia przetwarzanie jestprocesem bardziej złożonym. Wrezultacie wiedzawnich za- jące prawdopodobieństwo prawidłowości? zaistnienia takiej przekłada sięnapomnażanie mądrości? Czymożna stworzyć zwiększa- warunki i doświadczenia.Czyrozwój internetu, stanowiącego nieprzebrany zbiór danych, 246 nych doprzeanalizowania, obiekt aleilość niżnatężenie sygnału.znacznie szybciej Jest mnóstwo hipotez dosprawdzenia izbiorów da- Większość produkowanych danych codziennie szum,którego to zwykły natężenie rośnie Sposób postrzegania osi postrzegania Sposób Następstwem tego stanu prace rzeczysą nadsieciąsemantyczną tzw. (czyli sie- O ilecoraz danych szersze strumienie nieustannie produkowane, są ich otyle N. Silver, Sygnał iszum… , s ągnięć współczesnej komunikacjiągnięć współczesnej wpewnym sensie . 21. rzystania zsieci, czego znakiemjestupowszechnie- ywnej prawdyywnej pozostaje niezmienna wzasadzie wykorzystania dlazaspokojenia potrzeb ci. Sieć wiedzy jako rzeczywistość 246 . rewolucji cyfrowej ziemi madostęp dointernetu, gdy 4,2miliarda podczas pozostaje zasięgiem poza dualnej autonomii, Ponad świata od zapaści cywilizacyjnej. 3,1miliarda ludzi na oddzielającąmarkacyjną świat rozwinięty, wysoko świat oferujący szansę indywi- uwarunkowania determinujące przebieg procesów decyzyjnych wtymobszarze: jednostek igrup nakonfi wpływu ści siły. Jeśli scharakteryzowane tak cechy siecirozpatrujemy wkategoriach możliwo- społecznych, komercyjnych czyteż uczynienieztechnologii cyfrowych atrybutu internet-users-bycountry/ (23.03.2015). nienia cyfrowej luki. Unia Europejska oraz Stany Zjednoczone zapośrednictwem zarządzania globalnego wspierałytury lub prowadziły narzeczwypeł- inicjatywy w toku przywracania równych szans telekomunikacyjnych. Price? orazUNESCO ITU, znamiennym pod tytułem tego Ocenę procesukacyjnej. zawiera opublikowany w1995roku wspólny raport pobudzenie komercyjnego rozprzestrzeniania komuni- wymiaru infrastruktury luki cyfrowej politycznej, aktywności wypełnienia nietylko nagruncie aleprzez kolejnym etapie opracowywania rozwiązań tego problemu analizowano możliwość podstawowy pozytywnych warunek przekształceń w świecie rozwijającym się. Na komunikacyjnej właściwych wzorcówtury ipopularyzację jejwykorzystywania za wał program „Wiedza dlarozwoju wwieku informacji”, uznając rozwój infrastruk- i konsekwencją stanu takiego rzeczy. Bank Światowy wieku wlatach zainicjo- 80.XX pomiędzy standardami przepływu informacji wposzczególnych świata częściach cyjny opublikował raport zatytułowany wplatając jewdyskurs rozwojowy. W1984roku Światowy Związek Telekomunika- rozwoju technologii ko cywilizacyjnego intensywności werzedekolonizacji. Pojawienie sięinternetu jako podstawowej dla przedmiotem refl rozwoju telekomunikacyjnej bogatych infrastruktury społeczności ibiednych była wań, wktórej dominują państwa rozwinięte. wysoko Przepaść pomiędzy stopniem ców dóbr pominięciem wielu iusługzczęściowym ograniczeń czasuiprzestrzeni. i stanowi przestrzeń interakcji gospodarczych, odbior- zapewnia dostęp dorynku cyfrowej. Internetpu doinfrastruktury reprezentuje potężną gałąźgospodarki współczesnych procesów gospodarczych jestposiadanie dostę- icywilizacyjnych świataty od rozwijającego się. Warunkiem iczerpania korzyści uczestnictwa ze sięjednązpodstawowychktóry stał cech różnicujących świat rozwinię- wysoko 247 a) Podział cyfrowy ( a) Podział cyfrowy W ostatniej dekadzie XX wieku wszystkie podmioty wchodzące wskładstruk- wieku podmioty W ostatniej wszystkie dekadzieXX Nowoczesne technologie produktem są informacyjne nauki isferą oddziały- Te liczby wnajbardziej wymowny obrazują sposób istotę cyfrowego podziału, Internet Live Stats, , analizujący, dojakiego stopnia możn eksji politycznej zakończenia od IIwojny światowej, zyskując na 247 . Internet Users by Country digital divide digital władzyglobalnej, należyrozważyćguracje ) munikacyjnej pogłębiło istniejąceróżnice, Th – cyfrowe wykluczenie stanowi –cyfrowe wykluczenie linięde- e Missing Link Missing e a pogodzić komercyjne i społeczne cele komercyjne cele a pogodzić ispołeczne , 6.02.2015,http://www.internetlivestats.com/ Th eRight to Communicate: At What , traktujący orozdźwięku 161 Wpływ technologii informacyjnych i komunikacyjnych na środowisko międzynarodowe 162 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią no. 2(4), http://journals.tdl.org/jvwr/article/view/643/623 (28.09.2014). -Playing Games: Second Life and Entropia Universe (28.09.2014); S.Kieger, no. 32,2008,http://www.sed.manchester.ac.uk/idpm/research/publications/wp/di/di_wp32.htm Economies of Online Games Research Agenda on ‘Gold Farming’: Real-World Production in Developing Countries for the Virtual http://journals.tdl.org/jvwr/article/view/863 Heeks, (28.09.2014);R. wi podstawowe źródło dochodów skich zbieranie wirtualnych plonów czybudowanie wirtualnych domów stano- Dla około niewykwalifi 100tysięcy którzydochodach, skłonni są zainwestować wbudowanie swojej wgrze. pozycji Południa wykonują tu niezaawansowane wijających sięnazajęcie drugoplanowych ról wprzestrzeni wirtualnej ekonomii. ibazytechnicznejjętności skazuje przedsię polityki czymonopolistycznej przemysłu. struktury Brak zaawansowanych umie- zaś ich twórcą. Różnice rezultatem są uwarunkowań historycznych, destrukcyjnej ne Południe jestprzede odbiorcą wszystkim technologii, konsumentem usług,nie nych świeciekorzyści wcyfrowym wciąż sięupowszechnia, zobecnością Global- w świecierozwijającym sięmożliwość korzystania zinternetu związa- iczerpania nie oznacza, żeniweluje siędysproporcja wdostępie doinformacji cioprocentowym, alesam fakt rozszerzania sięużytkowników cyberprzestrzeni ną wobec pozycji aktorów zpaństw wysoko rozwiniętych. go Południa, potęguje jednakprzekonanie, rolę służebną, żeodgrywają podrzęd- w których uczestnicy są wyspecjalizowani & Internet” 2010,vol. 2,no. 3,s.7–29. Content Policy: CaseStudies in the Regulation of Virtual Goodsand Artifi Washington, 2011,s.5.Zob. DC również: V. Lehdonvirta, P. Virtanen, s. 185–210. wój sektora gier łecznego. komunikacyjne niestanowią istotnego czynnikarozwoju ekonomicznego ispo- gospodarczym. wijające się, znowu przesuwając akcent zdziałań politycznych nate ocharakterze ważniejszych technologii znajdywali wdostarczaniu motywację roz- ich narynki programu „Społeczeństwo informacyjne” gi sprzedawane przez graczy zpaństw rozwijających się w 2009roku szacowane były na3mldUSD, stanowiły zczego większączęść usłu- 251 250 249 248 Globalny dostęp dointernetu rozszerza siękażdego roku wtempie dziewię- Modelowym przykładem adaptacyjnych zdolności tej grupy jestchociażby roz- Istniejąca dysproporcja szans iza V. Lehdonvirta, M.Ernkvist, A. Gilmore, Zob.: E.Castronova, Connecting the World from the Sky online China’s New Gold Farm An Exploration of Entrepreneurship in Massively Multiplayer Online Role- Online Multiplayer Massively in Entrepreneurship of An Exploration – , University of Manchester Development Informatics Working Papers Th eRight To Play third gaming party Knowledge Map of the Virtual Economy , http://www.internetlivestats.com (23.03.2015). 249 kowanych pracowników chińskich iwietnam- , „Journal of Virtual Worlds Research” 2009,no. 2(4), . Dochody netto. Dochody usługgier„trzeciej strony” sobów niesprawia jednak,żetechnologie , „New York 2004,no. Law Review” Law School 49, czyniły wysiłki, aby czyniływysiłki, dystrybutorzy naj- wirtualne usługidlagraczyowyższych biorców iużytkowników wkrajach roz- rynku przynależący do sfery Globalne- dosfery przynależący rynku , „Journal of Virtual Worlds Research” 2010, 248 . Użytkownicy zpaństw Globalnego Current Analysis and Future 250 . Zestaw aktywności, . Zestaw A New Frontier in Digital ca Scarcity cial 251 . Podczas gdy , World Bank, , „Policy Cyber Deterrence M.D. Crosston, Interstate and Capabilities War i komunikowaniem informacji elektronicznych ikomputerowych” defi rzyła możliwość korzystania zpotencjału, jakidaje informacja. Samą cybersiłę średnio rewolucją która informacyjną, populacji świata znaczącejczęści rozsze- Zjawiskiem bazowym dlajejidentyfi jako przetargowej karty wstosunkach politycznych igospodarczych, rośnie. o charakterze szpiegowskim wskazuje, żeznaczeniedostępu dozasobów danych, najczęściej charakter przestępczy lub gospodarczy, to nasileniesięaktywności bezpieczeństwa państw. ma niepożądana wcyberprzestrzeni Chociaż aktywność ny, alejednakjako sfera ludzkiej aktywnoś rzystania stają sięatrybutem władzy. macharakter Cyberprzestrzeń transgranicz- w cyberprzestrzeni przekształcają realnyw cyberprzestrzeni świa mie bezpieczeństwa narodowego imiędzynarodowego dzia cyfrowe mają swoją specyfi mierzalnajakwprzypadku wyraźnie tak o międzynarodowej. o zdolność Chociaż rozumianejstycznej tak napodstawie siłysytuują whierarchii podmioty władzy nalądzie, namorzuoddziaływania o szacujątradycyjnie potęgę państwa zuwzględnieniem możliwości zbrojnego kluczową kompetencją. współczesną Teoretycy stosunków międzynarodowych cesów wtej sferze lub wniejzasobów istniejących –staje wykorzystywania się czesne relacje władzy, zwiększeniezakresu doinicjowania zdolności wpływu, pro- London 2008;M. Dunn Cavelty, the USCyber-Th Cavelty, K. Krause, M.Williams, wania porozumienia wobszarze zarządzania danymi cyfrowymi Istotnym kształtowania podłożem relacji międzynarodowych jestkwestia budo- stwa zmagają sięzatakami hakerów nainfrastrukturę sieciową czywrażliwe dane. –pań- bezpieczeństwa jestcyberterroryzm infrastruktury współczesnej wyzwań które przebiegają zpominięciem fi one narażone naataki, kradzieże, próby zniszczenia,zaburzenia funkcjonowania, zasoby państw, organizacji czyfi niuje Nye jako zasobów „zbiór związanych ztworzeniem, kontrolowaniem Joseph Nye wprowadza dosłownika stosunków konceptualizację cybersiły. Przekształcenie globalnej infrastruktury inf infrastruktury Przekształcenie globalnej doinformacji,Dostęp jej umiejętność 254 253 252 b) Cybersiła K. Fierke, J.S. Nye, Zob. np.: A.P. Liff Cyber-Security and Th reat reat Debate Przyszłość siły World Gone Cyber MAD:How ‘M , „Strategic Studies Quarterly” 2011, vol. 5,no. 1,s.100–116. Changing Worlds of Security –skoro internet wcoraz szerszym zakresie oddziałuje nawspół-

, University of Minnesota Press, Minneapolis 1997, s.223–245;M.Dunn Cyberwar: ANew ‘Absolute Weapon’? Th , „Journal of Information Technology &Politics” 2008,no. 4(1),s. 19–36; , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012. reat Politics: USEff , „Journal of Strategic Studies” 2012,vol. 35,no. 3,s.401–428; Cyber-Terror Th Looming – rm przybrały formęrm obecnie danych cyfrowych. Są kę, trwa debata wsyste- kę, nadznaczeniemtej sfery trwa zycznej przestrzeni. Jednym znajważniejszych bezpo- siływywołana dyfuzja będzie kacji [w:] [w:] raz wpowietrzu. Zwolennicy szkoły reali- ddziaływania w cyberprzestrzeni niejest wcyberprzestrzeni ddziaływania Critical Security Studies: Concepts and Cases utually Assured Debilitation’ Is Hope theBest for Information the Age Secure to orts ci stanowi polityk obszar oddziaływania pozyskania, rozprzestrzeniania iwyko- ddziaływania kinetycznego,ddziaływania anarzę- t polityki, nacisk,hamują wywierają ormacyjnej sprawiło,ormacyjnej żestrategiczne reat Phantom or Th Menace? 252 eProliferation of Cyberwarfare . 254 253 . Sieci aktywne . e Framing of Framing of e , Routledge, , red.

163 Wpływ technologii informacyjnych i komunikacyjnych na środowisko międzynarodowe 164 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią ty z2010roku, ujawnione właśnieprzez Snowdena. relacjach. informacji otego Źródłem rodzaju praktykach były tajne ściśle dokumen- komunikacyjnej,infrastruktury aleta seli, coskłoniło decydentów europejskich zabezpieczeń swojej dowzmocnienia bowano również rozmowy podsłuchiwać telefoniczne wsiedzibie UEwBruk- Rady uzyskując dostęp dowewnętrznych dokumentów elektronicznej. oraz poczty Pró- i Nowym Jorku, prawdopodobnie infi rozmowy telefoniczne przedstawicieli UEpracujących wbiurach wWaszyngtonie gromadziła dane obywateli UEwramach programu PRISM, aleteż podsłuchiwała Agencja Narodowego Bezpieczeństwa USAwzaplanowany isystematyczny sposób wycieku utajnionych informacji whistorii Stanów Zjednoczonych! Ujawnił, że mu studiów wyższych, który działając indywidualnie, zdołałdokonać największego niobiorcy Narodowej Agencji USA(NSA),nieposiadającego Bezpieczeństwa dyplo- dotkliwe straty, umiejętniewykorzystując wrażliwe dane. –przeciwnik onieprzystającym potencjale jednostkowymcybersiły może zadać „Bezpieczeństwo Narodowe” 2013,nr26,s.112–113. International Relations M. DunnCavelty, narzucając formy iznaczenia wnowe społeczne lacje obszary, dając im shalla McLuhana – „przedłużeniem przest realizacji potrzeb zbiorowych. Jest ja sieci wymiar c) Społeczny the Cyber-Security Discourse kształtuje relacje zwrogami isojusznikami stwa państw, jestelementem budowania ich statusu naarenie międzynarodowej, gromadzenie iprzetwarzanie staje sięjednązpodstawowych strategii bezpieczeń- zadaniem jestochrona informacji izasobów zamkniętych wpakietach danych. Ich rze militarnej prace którego trwają naddoskonaleniem możliwości cyberwojska, procesy sprawiają, albo pewne żeniektóre znich nabierają przyspieszenia. Wsfe- Trudno pominąć tu przypadek Edwarda Snowdena –29-letniego byłego zlece- 257 256 255 niej wskazaćich mocodawców zmierzenia, ainternetowym udowodnić szpiegom trudno winę, ajeszczetrud- niezwykle skutki nigdy związanepozostać zutratą nieodkryte, poufnych do informacji trudne są związanych zeszpiegostwem. Dobrze zorganizowane isprawnie przeprowadzone mogą z głównych cech odróżniających incydentów od pospolite przestępstwa wcyberprzestrzeni komputerowego, to jego skutki zazwyczaj są odczuwalne. Jest szybko iwidocznie to jedna niędzy. Wzwiązku ztym,nawet rzeczywistych sprawców ustalić jeślitrudno incydentu zazwyczaj są materialne, cyberprzestępców polegająCele naoszustwach ikradzieżypie- M. McLuhan, Grzelak, M. M. Mueller, A.Schmidt, B. Kuerbis, From Cyber-Bombs to Political Fallout: Th Zrozumieć media. Przedłużenia człowieka Wpływ szpiegostwaWpływ internetowego na stosunki między USAaChinami , „International Studies 2013,no. Review” 15(1),s.86–104. , „International Studies 2013,no. Review” 15(1),s.105–122. – globalna sieć niewątpliwie –globalna stworzyła nowy wymiar 257 256 . Istotą sięstworzenie cyfrowej stało pewnego ery . ltrowała siecikomputerowe wtych obiektach, kże wywołało kryzys zaufania kryzys we wzajemnychkże wywołało k innemedia–według terminologii Mar- Internet Security and Networked Governance in nowe możliwości, aleteż ograniczając, 255 rzeni społecznych”, wprowadzając re- . Ujawnia też asymetryczny wymiar reat Representations with an Impact in , WNT, Warszawa 2004,s.405. , rymentów Aparnet”rymentów usieciowionych pierwszych w czasach komputerów inajwcześniejszych ekspe- tów-programistów isieciowych czarodziejów, których historia swoje źródło ma hakerzy, charakteryzowani kultura jako: przez „społeczność, podzielana eksper- posiadające własnątożsamość wyobrażenia ispójne nawłasny temat i rolach, podporządkowane wypracowywanym przez siebie kodeksom zachowań, przestrzeni. Wjejramach wytworzyły sięodrębne grupy, ookreślonej specyfi kulturałączy pewna wytwarzająca normy iwpływająca nazachowania wcyber- ków debaty owłaściwościach inajlepszym tej kształcie przestrzeni. Internautów i przekonaniach kultywowanych wśród użytkowników, zarządzających iuczestni- dyskusyjnych, czatów. Sieć społecznym w sensie ufundowana naideach została wymiany danych iinformacji naukowych, użytkowników forów, pierwszych list ieuropejskiej społeczności rykańskiej wspólnotowość –badaczyistudentów zaangażowanych wtworzenie sieci, ame- winternecie,wyłącznie niemając p jest wypełniona wioska). Cyberprzestrzeń o bliskim charakterze, które były plemiennych cechą społeczności (plemienna pośredniczenia interakcji p mi przez McLuhana, oznacza wspólnot wioski”.rodzaju „globalnej Określenie to, wprowadzone dostudiów nadmedia- 2004, no. 6(2),s.195–217. Revolutionary no. 20(2), s.185–214. i sieć na eksplorowanie irozszerzanie możliwości, jakiedają technologie informatyczne – współpraca iinterakcje tammają zachodzące charakter sieciowy, nastawione są kreatywnych rozwiązań, jejspecyfi oprogramowania. Powstał ruch w 1969roku, nadktórym prace zwolenników połączyły wolnego, darmowego istotniejszych projektów zaliczyć na czącą rolę wtechnologicznym ispołecznym rozwoju naj- Do cyberprzestrzeni. trendów winternecie, który postrzegany jestjako sfera kreatywnej wolności. wśród jejuczestników panuje przekonanie oich czołowej roli wkształtowaniu programistów tradycyjnym poza systemem wszechniła sięidea dominacji wobszarze podstawowych systemów iusługkomputerowych. Rozpo- Przykładem spójnej grupy utworzonej nabaziekontaktów internetowych są 260 259 258 Rozwojowi tego medium początku towarzyszyła od akcentowana mocno Kultura hakerska wytworzyła wieleplatform iaplikacji, zna- które odgrywały H. Nissenbaum, E.S. Raymond, C. Kelty, 260 . Wartością wtej sferze jestautonomia, instytucjonalnej, brak struktury , O’Reilly Media, Sebastopol, CA2001,s.7. Geeks, Social Imaginaries, and Recursive Publics Th eCathedral the Bazaar: Musings on Linux and Source Open by an Accidental copy left Hackers and the Contested Ontology of Cyberspace 259 . Jest to społeczność oparta na rywalizacji wwytwarzaniu . Jest narywalizacji oparta to społeczność

„wolnego oprogramowania” produktów –dystrybucji rzez narzędzie technologiczne utrzymywać kontakty open source ka odzwierciedla podstawową cechę internetu rzedłużenia wświecierzeczywistym. leży system operacyjny UNIX,stworzony akademickiej połączonej ideą swobodnej akademickiej swobodnej połączonej ideą ę zdolną więziipomimo wytwarzać za- stojący w opozycji do korporacyjnej wopozycji stojący dokorporacyjnej ochrony intelektualnej. własności Jej społecznościami, którespołecznościami, realizują się , „Cultural Anthropology” 2005, , „New Media &Society” 258 . ce 165 Wpływ technologii informacyjnych i komunikacyjnych na środowisko międzynarodowe 166 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią łeczne ipolityczne „trzecich miejsc”, wktórych rozmawia natematy siętyleż conaspo- prywatne, raz większymzakresie platformy społecznościowe odpowiadają ideitradycyjnych i realizowanie celów wspólnotowych mają znaczeniedrugoplanowe, jednakwco- i poszukiwania wrażeń.Budowanie wartości łecznej komunikacja internetowa zaspokaja przede potrzeby wszystkim rozrywki potencjał realizowania ambitnie tak za równości iumożliwić nam wspólnotowe tworzenie, demokrację, promowaćkształcania świata, może „nieść wolność, nie- łagodzić Th łów własnych. Charles zkolei, Leadbeater nałamach swojej książki dają możliwość uzupełniania kontentu informacyjnego, prezentowania materia- oferują największy zakres kontroli ich prezentowania, odbiorcy nadsposobem and Appropriation Monday” 2010,vol. 15,no. 5;M.T. Schäfer, 2008, s.6. no. 43(4), s.13–19. Morley, D. przez użytkowników dorealizacji ich własnych potrzeb, ukuł termin formami indywidualnej ekspresji ibudowania wizerunku ich użytkowników. przezsą sieć.Kolejne platformy społeczn logu czykomentowania wcoraz większymzakresie rzeczywistości zaspokajane budowania relacji, wchodzenia winterakcje, budowania emocji, wyrażania dia- społecznościowego,największego ja serwisu diów symbolicznie społecznościowych, datowane na2004rok –rok powstania z całego świata komunikujących sięprzez sieć. Torvaldsa,sa który przez całelata rozw nux, zainicjowany w1991roku przez studenta Uniwersytetu wHelsinkach Linu- najbardziej rezultatem wyrazistym jestprojekt wolnego systemu Li- operacyjnego jakby –„Th własnągazetę codzienną tworzyć zfragmentów obraz świata rzeczywistości skrojony naich potrzeby. Tak Me Press, Amsterdam 2009,s.147–158. M. van A.-S. Lehmann, J. S. Lammes, denBoomen, M.T. Raessens, Schaefer, Amsterdam University ePower of Mass-Creativity („Ja codzienny”), uznając, użytkowników żeaktywność im wsiecipozwala Trudno pozbyć sięwrażenia,żechociaż przestrzeń wirtualna niesiezsobą 263 262 261 Nicholas Negroponte, siędopotęgi odnosząc selekcjonowania informacji Przełomem wformowaniu roli sięspołecznej internetu było powstanie me- Y.M. Kow, Y. Ming, B. Nardi, C. Leadbeater, N. Negroponte, Active Audience Th Audience Active , [w:] , [w:] 263 We Th We Being Digital Being Digital Material. Tracing New Media in Everyday Life and Technology . ink. Mass Innovation, Not Mass Production eory: Pendulumseory: and Pitfalls , uznaje, żezbiorowa inteligencja może być siłąprze- , Vintage Publishing, New York 1995,s.153.Zob. również: User Creativity, Governance, and the New Media eDaily Me” Participation Inside? User Activities between Design ijany programistów był tysięcy wysiłkiem krojonych spo- zadań, wrzeczywistości ościowe wnaturalny stawały się sposób kim jestFacebook. Ludzkie potrzeby społecznej, aktywizacja dodziałaniaspołecznej, aktywizacja 261 , „Journal of Communication” 1993, . Sieciowe mediarzeczywiście en masse , Profi ” 262 . London le Books, We Th We Th e Daily , „First ink: , red. 3. Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych

Po kilku dekadach ewolucji aktywności społecznej w cyberprzestrzeni analitycy zwracają uwagę na wytworzenie się sieciowej sfery publicznej – ważnej przestrzeni debaty nad sprawami o charakterze publicznym264. W porównaniu z tradycyjnymi formułami rozstrzygania kwestii spornych o charakterze politycznym czy społecznym ta sfera mniej jest poddana wpływom koncernów medialnych bądź kontroli władz politycznych. Ma charakter otwarty dla użytkowników. Rozwój technologii internetowych budził duże nadzieje na ich wykorzystanie dla wspierania demokracji265. Uczestnictwo w internetowej rzeczywistości informacyjnej miało dawać szansę na szersze wytworzenie postaw zaangażowanych, zwiększenie świadomości obywatelskiej, stworzenie rozleglejszego kontekstu spo- łecznego dla użytkowników. Odbiorca stał się edytorem, współtwórcą, aktywnym konsumentem informacji. Web 2.0 przyniósł rewolucję personalizacji zarówno kanału, jak i zawartości informacyjnej. Użytkownicy otrzymali nowe, atrakcyj- ne narzędzia współdziałania, ale ich wykorzystanie do celów zabezpieczenia in- teresów wspólnych i pogłębienia demokracji bywa kwestionowane266. Pozostaje dyskusyjne, czy zdolność do budowania wspólnot i utrzymywania relacji w cyberprzestrzeni przekłada się na możliwości wywierania wpływów i realizacji inte-

264 J. Boyle, Th e Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind, Yale University Press, New Haven, CT 2008; Y. Benkler, Giving the Networked Public Sphere Time to Develop [w:] Will the Last Reporter Turn Out the Lights: Th e Collapse of Journalism and What Can Be Done to Fix It, red. R. McChesney, V. Pickard, Th e New Press, New York 2011; Y. Benkler, A Free Irresponsible Press: Wikileaks and the Battle over the Soul of the Networked Fourth Estate, „Harvard Civil Rights-Civil Liberties Law Review” 2011, no. 2(46), s. 311–397. 265 B. Etling, R. Faris, J. Palfrey, Political Change in the Digital Age: Th e Fragility and Promise of Online Organizing, „SAIS Review” 2010, no. 2(30), s. 37–49; D. Karpf, Th e MoveOn Eff ect: Th e Unexpected Transformation of American Political Advocacy, Oxford University Press, Oxford 2012; S. Coleman, P.M. Shane, Connecting Democracy. Online Communication and the Flow of Political Communication, MIT Press, Boston 2012; H. Rheingold, Smart Mobs: Th e Next Social Revolution, Basic Books, Cambridge, MA 2002. 266 Zob. np.: C. Sunstein, Republic.com, Princeton University Press, Princeton, NJ 2002.

167 168 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią z wolą powszechną wglobalnym reguł internecie. gry pieczeństwo ograniczenia własnych praw internautówSpołeczność wprzyjęciu porozumienia dostrzegłajednakniebez- w toku porozumień ustalania regulacyjnych: Stop domagając sięistotnego naproces wpływu decyzyjny. Był to główny obszar napięć aspektów informacji, przepływu leczkontestuje tradycyjny reguł, ustalania sposób zaangażowania wrozwój siecidostrzegapot Jest to ważny obszar konstytuujący Społeczność tożsamość wcyberprzestrzeni. miotów zewnętrznych natreści zamieszczane winternecie ich dystrybucji. isposób ruchówskich jestdziałalność sprzeciwiających sięcoraz głębszemu wpływowi pod- technologiami internetowymi oraz zakresu ustalania wsieci. swobody reagującąodniesienia na zmiany wprocesie decyzyjnym dotyczącym zarządzania resów internautów. grupowych społeczności Jej członkowie podstawową są grupą niczeń: akcentowano przede technokratyczny wszystkim proponowanych wymiar ogra- łeczny protestów irozmiary towarzyszących próbom wdrożenia umowy. umowy. Głównym powodem wycofania sięzdziałań regulacyjnych był naciskspo- ani Parlament Europejski, ani żadnez27 członkowskich państw nieratyfi necie. Jej postanowienia zaakceptowała rów cych śledzenieiinwigilację międzyinnymi przepływu pirackich plików winter- obowiązującego znich prawa wwiększości iopracowania procedur umożliwiają- intelektualnejści wpaństwach sygnata handlu towarami podrobionymi. Dążono doujednolicenia ochrony zasad własno- go organu międzynarodowej, współpracy zuprawnieniami wobszarze zwalczania roko oraz Singapur wpaździerniku 2011roku. Umowa zakładałapowstanie nowe- Zjednoczone, Australię, Kanadę, Koreę Południową, Japonię, Nową Zelandię, Ma- nowych,ustalenia respektowanych międzynarodowo standardów wtej sferze. torskich dosystemów prawnych innych państw, comiałobyć punktem wstępnym konsensusu, uzyskanego wStanach Zjednoczonych, wsprawie ochrony praw au- -Pacifi TECT IPAct (PIPA), Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA) oraz Trans- wym, lokalnymwym, ifederalnym utraconych zysków oraz 2,6miliarda utraconych wpływów zpodatków napoziomie stano- nasystem gospodarczywpływ obejmuje tez utratę pracy, miejsc 370tysięcy 16,3miliarda liardów USD obciążających ekonomię amerykańską każdego roku. Szacowany negatywny 267 tualnej wprzypadku muzyki, fi Izba Izba (amerykańska Handlu) praw oszacowała intelek- koszty własności pogwałcenia Jednym zwątków mających największe znaczeniewdebacieoprawach autor- W ustawach przyjętych wewnętrznym nagruncie –wStanach Zjednoczonych Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA) podpisany został przez Stany G. Nagesh, c Partnership Agreement były (TPP).Regulacje próbą przeniesienia pewnego Bipartisan Bill Would Bill Bipartisan Ramp Up Enforcement Anti-Piracy Online 267 lmów, programów komputer . riuszach, zaostrzenie zasobą copociągałoby i ustanowienia nowych, niezgodnych rzebę zwiększonejrzebę kontroli niektórych nież Unia Europejska, aleostatecznie Online owych igierwideona58mi- Piracy Act Piracy (SOPA), PRO- , „Hill”, 20.09.2010. kowały sprawie wfi politycznej. Komunikat Europejskiej oprogramowania typu typu oprogramowania nej wolności słowa oraz ograniczenie rozwoju innowacyjnych rozwiązań, wtym cami aużytkownikami. Ciostatni widzieliwregulacjach naruszenie konstytucyj- budowały zatem atmosferę międzyprawodaw- oraz wrażeniepodziału nieufności jego transmisję tylko jednopubliczne spotkanie wsprawie ACTA, jednakzgody niewyrażono na jej wersja przedostała siędoopinii publicznej. Wtrakcie dalszych prac odbyło się ły opublikowane wmaju 2008roku przez WikiLeaks, portal aw2010roku pełna – jejtreść była utrzymywana wtajemnicy. robocze wersje Pierwsze umowy zosta- European Economic Committee and Social (EESC)2012,s.8,3.1.3.–10,4.5.5. Economic Growth, High Quality Jobs and First Class Products in and Europe Services fonografi blokowali strony rządowe oraz te należącedoorganizacji branżowych przemysłu sprzeciwu, wktórej celowała nieformalna hakerów grupa Anonymous. Hakerzy masowych demonstracji. Haktywizm sięnową stał formą społecznego wyrażania ły formy ataków hakerskich narządowe witryny internetowe, listów sprzeciwu, wsieci. WPolscetywność protesty przeciwko wprowadzeniu ACTA przyjmowa- powodowała niebezpieczeństwo zbyt dużego, niekontrolowanego naak- wpływu masowo protestowano przeciwko utajnieniu izapisom, negocjacji których forma nowisko iogromną WStanach skalęoddziaływania. Zjednoczonych iEuropie rozproszona internautów społeczność iaktywistów ujawniła swoje spójne sta- W toku nadwymienionymi umowami negocjacji międzynarodowymi znatury oraz pogląd na ustalane kierunki jejrozwoju kierunki naustalane oraz pogląd ulicach przeciwko wprowadzeniu postanowień ACTA. Austrii,sce, Niemczech, Estonii, Czechac łecznościowych, aby przenosić protest do rządowych.20 witryn Internauci organizowali spo- sięzapośrednictwem portali Th reatens Creativity To stanowisko znalazłoostatecznie potwierdzenie napoziomie reprezentacji 270 269 268 informacji trybutorów zaczynają być znaczącopodkopywane przez prawa, zorientowane mocno nakorzyści dys- korespondencji, wolność informacji, poufność (prywatność, domniemanie niewinności) intelektualnych usytuowanego vis-à-vis„publiczności” (…),której fundamentalne prawa Podejście ACTA jestskoncentrowane praw nadalszymwzmocnieniu właścicieli pozycji Niepokój budził również brak przejrzystości wnegocjowaniu zapisów umowy Z całą pewnością przedmiotem Z całąpewnością tego była sporu władzawcyberprzestrzeni S. Vaidhyanathan, T. Gynkiewicz, A Single Market for Intellectual Property Rights – Boosting Creativity and Innovation to Provide Innovation Provide to and Creativity Boosting – Rights Property Intellectual Market for Single A cznego nale procesu współgra z narracją społeczności użytkowników: nale procesu społeczności znarracją współgra 269 online , New York University Press, New York 2002. . WPolsce wrezultacie wirtualnego ataku zawieszonych zostało 24 godziny bez Wikipedii Copyrights and Copywrongs: Th . Okoliczności towarzyszące procesowi powstania umowy 268 open-source . . Komisji Ekonomicznej iSpołecznej wtej , „Gazeta Wyborcza” 2012,nr15. h iBułgarii protestowało tysiąceosób na realnej przestrzeni publicznej. WPol- 270 eRise of Intellectual Property and How It . Debata zogniskowana była wo- , 287,Bruxelles, 169 Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych 170 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią kowników sprawiła, ustawodawca żeamerykański wycofał sięzwprowadzenia sprzeciwu wprowadzenia wobec wżycie ustaw. Mobilizacja użyt- społeczności protestu tylko tego dniadoKongresu USAnapłynęło kilka milionów głosów wały swój sprzeciw negocjowanych wobec ustaw. Wefekcie skoordynowanego internetowekańskie serwisy (Reddit, kontekście, przesłanie: wano stronę Wikipedii, umieszczając znamienne, najejgłównej wtym witrynie z kwestiami wolności rozprzestrzeniania ustaw ułatwiających ściganie piractwa internetowego oraz handlu podróbkami prawo doochrony danych osobowych. towarowych, zaśwolność internatów zdrugiej wkorzystaniu zzasobów sieciiich którzy mają prawo dokontroli rozpowszechniania swoich dziełiochrony znaków http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2099876 (16.10.2014). MediaCloud_Social_Mobilization_an Harvard University, July 2013,s.2,http://cyber.law.harvard.edu/sites/cyber.law.harvard.edu/fi Networked Public Sphere: Mapping the SOPA-PIPA Debate wia, stosowanie reguł dotyczących naruszana. Jednocześnie specyfi autorskimi –wszystko to sprawia, intelektualna żewłasność winternecie jest cicieli serwisów, które nielegalnierozpowszechniają treści objęte prawami się nimi, brak praktycznych narzędzi doodpowiedzialności właś- pociągania Handlu. Izbę i amerykańską tujących przemysł fi SOPAAmerykańskie i PIPA negocjowane były zudziałemspecjalistów reprezen- interesów, formuła których liberalna obecna, korzystania zsiecinaraża nastraty. gania praw intelektualnej własności winternecie, reprezentujące potężną grupę kół dwóch organizacje znich stanowisk. wyznaczały broniące Pierwsze przestrze- wszechności zahamuje rozwój internetu, koniec oznaczać będzie jego ipo- innowacyjności chanizmów kontrolnych skopiowanych cyberprzestrzenią poza zrzeczywistości w innych środkach masowego przekazu. Pojawiają sięopinie, żenałożenie me- 272 271 zastąpiła wyszukiwarkiLogo Google czarna najpopularniejsze belka, amery- internetwarty Kongresrykański rozważa wprowadzenie ustaw, które mogąfatalnie wwolny ugodzić iot- miliony tworząc godzin, whistorii ludzkości. największą Właśnieteraz encyklopedię ame- Wyobraź sobie świat wolnego bez dostępu Międzynarodowa internautó społeczność Narracja wwojnie oprawa autorskie jednejstronie po stawia interesy twórców, Swoboda dzieleniasiętreściami, możliwość ściągania plików, wymieniania Y. Benkler, Faris, R. A.Solow-Niederman, H.Roberts, B. Etling, M.A. Carrier, 271 . 272 . Copyright and Innovation: Th lmowy, międzyinnymi Hollywood, przemysł nagraniowy d_the_Networked_Public_Sphere_0.pdf (21.03.2015). ka tego medium jeślinieuniemożli- utrudnia, copyright Boingboing, Wired) również demonstro- e Untold e Story wiedzy. 18stycznia 2012roku zabloko- do wiedzy. Przez ponad dekadęspędzaliśmy w jasnowiązałaswój sprzeciw wobec wformie, wktórej egzekwowane są , Berkman Center for, Berkman Internet &Society, , „Wisconsin 2012, Law Review” Social Mobilization and the les/ zacji wsprawachzacji znaczeniu ozasadniczym dlatej grupy. Trudno jednakwnios- na to, jakzapewnić ochronę praw autorskich twórcom. Formułując ten radykalny postulat, członkowie niedają partii jednakodpowiedzi gramowania zinternetu przy zastrzeżeniu ich niekomercyjnego wykorzystania. lektualnej –zapewniona mabyć zupełn członków wsprawie przeformułowania systemu ochrony praw inte- własności tożsamościci. tej Źródła organizacji politycznej przejawiają się wstanowisku jej się nawzajem użytkowników może daćoptymalną odpowiedź –twierdzą Pira- angażowane uczestnictwo. rzenia największej internetowej –Wikipedii, encyklopedii gdzie jestza- podstawą politycznego procesu według wzoru nawiązującego decyzyjnego two- dosposobu demokracji. Postulujeliwić wymiaru realizację pełniejszego sięzorganizowanie ztradycyjnym wymiaremzerwać polityki opartym nareprezentacji, comaumoż- wchodzących wskładpolitycznej agendy przez społeczeństwo. Internet pozwala informacyjnych, które naregularne pozwalałyby stanowisk ustalanie wsprawach konsensusu politycznego jestwedług członków wykorzystanie technologii partii donowej budowania informacyjnej.stającym Nowym rzeczywistości sposobem antysystemowych, protestujących prze wogóle.swobód członkowie Wten sposób osadzają partii sięwrolach aktywistów tualnych jako naruszenie wolności użytkowników oraz dążeniedoograniczenia prezentujący zabiegi władzzmierzające doochrony praw dóbr właścicieli intelek- Parlamentu Europejskiego. Partie tworzą głównie użytkownicy internetu młodzi nych oraz narodowych kilku krajów europejskich, zdobyli też dwa mandaty do powstały Partie Piratów. Ich reprezentanci zajmują wlegislaturach miejsca lokal- wymianę muzyki, fi niu twórców Th prawsie właścicieli autorskich. W2006roku wproteście przeciwko aresztowa- sięzinnejznanej wyłania historiiwizerunek sprzeciwu działań wobec wintere- uzurpatorzy praw dokontroli, użytkowników swobód niezaśstrażnicy sieci. Taki dzających siecią.Państwa czyteż władzemię intelektualnąwłasność były poniekąd pr sieciowej alestworzyło publicznej. struktury cypacyjnej, sfery rozwiniętychwysoko nieprzyniosło wprawdzie nowej formuły party- demokracji ścierania sięinteresów izabiegania onie. Upowszechnienie internetu wkrajach te wydają siępotwierdzać znaczeniesiecija mogą być jako aktywnie grupa zabiegająca orealizację swoich celów. Wydarzenia internautów, siłyspołeczności wyrazem są którzy wtymkontekście defi z udziałemnajpotężniejszych grup interesu wWaszyngtonie. regulacji, które cieszyłysiępoparciem obu głównych inegocjowane partii były Zaprezentowane przykłady dowodzą wyżej internautów zdolności domobili- Jednostka może sięmylić, atylko odpowiednio duże grono poprawiających Żywiołowe protesty przeciwko wprowadzeniu porozumień chroniących Protesty które społeczne, doprowadziły doniepowodzenia wdrożenia ACTA, ePirate Bay –jednejznajwiększych platform umożliwiających lmów ioprogramowania –wkilku państwach europejskich ciwko skostniałym strukturom, nieprzy- a swoboda wściąganiua swoboda treści oraz opro- otestami przeciwko aktywnej roli zarzą- ko przestrzeni publicznej, przestrzeni dzynarodowe jako postrzegane są niowani 171 Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych 172 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią gramowaniu sprawiają wrażenie, jakby było” tak wirtualnych ekonomii. „Nie istniejąone wsensie fi oraz międzysamymi uczestnikami, sprawiając, żeśrodowiska te zyskałystatus zintensyfi obejmujących wielu uczestników ( i kształtują prokonsumenckie. postawy Niezwykła popularność masowych gier istoty działalności. niczo przekształcają skalęijakość komunikacji, niezmieniając przy tymsamej życia w„realu”. społecznego Tam technologie dostarczają narzędzi, które zasad- zmów zaangażowania obecnych wsiecidorealiów polityki czyinnych wymiarów Press, Cambridge, MA2006,s.814–863. cześnie gry cześnie gry ny, rozprowadzane wśród uczestników zadarmo stworzył środowisko, wktórym funkcjonowały wirtualne pieniądze –toke- na korzyści, wtymkorzyści ekonomicznej. Już powstały w1985 roku cych wświecie realnym, rozwijają sięmechanizmy budowania relacji opartych wych gier ekonomie wirtualne, wykreowane wrezultacie zaawansowanego rozwoju maso- które przedmiotem są obrotu gospodarczego. Szczególną ich formę stanowią wraz zpojawieniem sięsiecipowstały bowiem zupełnie nowe usługiiprodukty, wane zajego są pośrednictwem lub też mają charakter określony jego specyfi wątpliwie stanowi sferę rozwijania relacji gospodarczych –transakcje dokony- aktywnie wjejtworzeniu uczestniczących osób iprzekształcaniu. Internet nie- nawyobrażenia, działania sposoby i hierarchięwania cyberprzestrzeni wartości Lawinowy rozwój wirtualnych ekonomii może stanowić miarę pewną oddziały- 3.1. Wirtualneekonomie –alternatywnemechanizmywpływu Frontier ruch kość wprzypadku procesów ocharakt czyrozwojusferą rozrywki tworzy technologii. społeczności nową Działalność ja- grupy.formalnej struktury jestsferą Cyberprzestrzeń publiczną samo jakjest tak kować wkwestii długofalowego zaangażowania rozporoszonej tak ipozbawionej wprowadzane dotradycyjnego obiegu są ekonomicznego –naprzykład wirtual- teakcje sferę poza wychodzą środowiska gier, wówczas kiedy wirtualne dobra – stanowią korzyść dlagraczy, pewną zaktórą oni są skłonni zapłacić. Trans- wirtualne dobra, które spełniają kryter 274 273 E. Castronova, J. Dibbell, open source [w:] [w:] kowała relacje komercyjne nawiązywane międzyuczestnikami agrą online Th eGame Design ARules Reader: of Play Anthology online My Tiny Life: Crime and Passion in aVirtual World . Wwirtualnych społecznościac czy , wrodzaju Virtual Worlds: AFirst-Hand Account of Market and Society on the Cyberian crowdsourcing Second Life Second Massively Multiplayer Online Game Online Multiplayer Massively , nie da się jednak w pełni przenieść mechani-, niedasięjednakwpełni erze bezpośrednio związanymerze bezpośrednio zsiecią–jak ium dlauczestników użyteczności rynku czy Farmville h, podobnie jakwtychh, podobnie istnieją- 274 273 , red. MIT K.Salen,E.Zimmerman, . Przedmiotem transakcji są . Najpopularniejsze współ- zycznym, aledziękiopro- , Henry Holt,, Henry New York 1998. , kreują wirtualne rynki ,

MMOG) habitat ką,

bbc.co.uk/2/hi/technology/7007026.stm (28.09.2014). obserwatorów jedynie wyobrażone pozwalają zaspokajać realne potrzeby graczy, a zatem mające zastosowanie wśw wyłącznie do roli konkurencyjnej wobec waluty wofi nym, alejego narealny wpływem system fi spowodowana niezostała żeinterwencja sek, Q-coina pozycją wświeciewirtual- ne waluty ( jest więcejwirtualnych traktorów niżrzeczywistych traktorów wciąguroku. Farmville dlakupcówmiejsce isprzedawców kryptowalut. zapewniają E-bay anonimowość. pełną w2014r. Serwis otworzył naswojej platformie brytyjskiej było to natomiast 238USD. Bitcoiny szeroko również są używane przez cyberprzestępców, ponieważ wirtualnej waluty jestzmienny. W2012r. jego szacowana wartość była napoziomie 7USD. W2014r. bitcoinówchociaż ilość mabyć zzałożeniami –zgodnie –ograniczona, by zapobiec infl żadnego systemu walutowego, żadenbank centralny czykomercyjny niesprawuje nadniąkontroli, w internecie doopłat on-line międzyzdefi o pseudonimie Satoshi Nakamoto, wprowadzony doobiegu w2009r. Waluta jest używana Currency Use in China w transakcjach, których przedmiotem obiekty są materialne że Ludowy rezolucję Bank Chinwydał za zdobył ogromną tak popularność whandlu internetowym nachińskim rynku, mach. Wirtualny pieniądz Q-coin, wprowadzony doobiegu przez fi mii, niekiedy zastępując formalnie uzgodnione zasady funkcjonowania wjejra- Elementy świata wyobrażonego, świata gier, ekono- stają rzeczywistej sięczęścią poruszanie sięwobiegu ekonomii wirtualnej poziomuwyższego wgrzeczyteż nabyć narzędzia umożliwiające imsprawniejsze który sprawia,rzeczywistość, żeużytko ducenci gierwykorzystują zaangażowanie graczy, efekt zanurzenia wwirtualną aby potem jeodsprzedać. Interesujący jestspołeczny aspekt tego zjawiska –pro- włamują sięnakonta zaawansowanych znich graczyiwykradają wirtualne dobra, Wirtualne –hakerzy towary tworzą też lukratywny dlacyberprzestępczości rynek czy odsprzedał innemu wgrze swoją postać wtransakcji z2007roku pracy: żej mierzemaszansę jedenzgra- stanowić rynek (28.09.2014). computing, 5–10.04.2008,Florence, Italy, http://yangwang.syr.edu/papers/CHI08-AuthorCopy.pdf sprzedawane naplatformach e-commerce Towary nieistniejącefi Wirtualna ekonomia gier 279 278 277 276 275 W 2010roku sprzedaży wartość wirtualnych towarów 7mldUSD wyniosła W przypadku popularnej, dystrybuowanej zapośrednictwem platformy Facebook gry C. Jimenez, L.Y. Wang, S.D. Mainwaring, V. Lehdonvirta, M.Ernkvist, Najpopularniejszą zwirtualnych walut jestbitcoin, stworzony przez anonimową osobę , która angażuje około 90milionów graczyna bitcoin Th e High Cost of Playing Warcraft , litecoin , CHI’08, wystąpienie na26.konferencji SIGCHI Human factors in zycznie, przynależne doświata obiektów wirtualnych, , dogecoin online Knowledge Map of the Virtual… “Human-Currency Interaction”: Learning from Virtual staje się nie tylko rynkiem rozrywki, alewdu- rozrywki, staje sięnietylko rynkiem niowanymi użytkownikami. Nie przynależy ona do ) iurządzeniadoich pozyskiwania wgrach wnicy są wstanie zapłacić są wnicy zaosiągnięcie cjalnym obiegu. kazującą stosowania wirtualnej waluty nansowy, wktórego urósł fragmencie 275

World of Warcraft of World , BBC News Online,, BBC 24.09.2007,http://news. . 279 całym świecie, każdego dniasprzedawanych iecie wirtualnym, dlazewnętrznych . 277

za 7 tysięcy euro za7tysięcy . Pojawia sięwnio- rmę rmę Tencent, acji. Kurs acji. 276 278 . . 173 Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych 174 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią wirtualne ekonomie.wirtualne a jego –przy częścią upowszechnieniu dostępu dointernetu będą –zpewnością wzrostu, mapotencjał sze dane wskazują, żesama gospodarcza cyberprzestrzeń Handbook of Virtuality com/content/how-people-spend-t (28.09.2014). article/view/300/262 Life Second wyższa – Amerykanie spędzają wsieciśrednio 32godziny –Amerykanie wyższa miesięcznie w przypadku mieszkańców państw rozwiniętych wysoko proporcja jestznacznie Średni czaspoświęcany internetowi spędzanego naaktywnościach ternetu, wtymuczestnictwo wgrach rów, szczególnie ludzie żeczas, który globalnie przeznaczają nakorzystanie zin- Takącodziennością. konsumpcja może samą podążyć ścieżką wirtualnych towa- i prestiż ewo właściciela, cze kilkalat temu uznawane zagadżety, artefakty podkreślające indywidualność my konsumpcji technologicznej zmieniają siębardzo szybko –przedmioty, jesz- przedmiotem wymiany, zaich posiadaniekonsumenci skłonni zapłacić. są For- realnej ekonomii,częścią jakwp tak bo graczy naprzebywanie wświeciewirtualn kreatywnością twórcówwyłącznie oraz możliwościami czasuprzez poświęcenia staną sięone niewyczerpanymi źródłami zasobów. Ich ograniczona podaż będzie materialnego,miaru leczjeślitempo rozwoju wirtualnych ekonomii utrzyma się, Ichletą. sprzedaż niestymuluje wprawdzie rozwoju innych branż, niemają bo wy- W sensieekonomicznym charakter wirtualnych towarów może być ich istotną za- tożsamości, komunikują iorientacje postawy też światy –stają społeczne sięone narzędziami kształtowania hierarchii wgrupie, wspierać ich satysfakcji. ich dążenia,przynosić sprawą poczucie Za tworzone są usvk5883/Lehdonvirta2013virtualityinthesphereofeconomics.pdf (28.09.2014). 282 281 280 postrzegamyaktywność wkategoriach „wyzysku” szereg zasobą kwestiinistyczna, ety copociąga cią ekonomiczną, zwyczajowo, utrwaloną legaln rozkojarzeniem czynawet nałogiem.Może być formą także „zakupów online”: aktywnoś- jest to wydatek narekreację, forma czasuwolnego, alepowiązana trywialnością, zpewną zowane jako „granie” określone –coniesiezsobą ikontekst znaczenia,miejsca etyczny: się pojawiło, wodbiorze niemaustalonej pozycji społecznym. Może ono być scharaktery- (…) wydawanie prawdziwych pieniędzy nawirtualne dobra jako zjawisko, które dopiero Ikonografi V. Lehdonvirta, J. Martin, , „Journal of Virtual Worlds Research” 2008,no. 1(2),https://journals.tdl.org/jvwr/ ka dostępna naportalu socialmediatoday.com, http://www.socialmediatoday. Consuming Code:Use-Value, Exchange-Value, and the Role of Virtual Goodsin , University of Oxford Press, Oxford 2013,http://vili.lehdonvirta.com/fi Virtuality in the Sphere of Economics luują do roli niezbędnych narzę niezbędnych roli do luują heir-time-online-infographic (28.09.2014). online miesięcznie jest równoważna 3 995 444 lat. miesięczniejestrównoważna 3 995 444 miesięcznie to wskaliglobu, 16godzin ale online rzypadku innych dóbr niematerialnych są ym. „Wirtualne się towary” mogąstać , systematycznie rośnie. Suma czasu cznych. Pojawiają sięone również, jeślitę ą, która jako hedo- postrzegana jesttakże 280 281 . . [w:] M.Grimshaw, [w:] dzi pracy izarządzaniadzi pracy 282 Th . Powyż- e Oxford les/ by internetu które same mogąprzetwarzać, gromadzić dane woparciu iwymieniać ozaso- roku inżynierKevin brytyjski Ashton przedmiotów, wodniesieniu dostruktury rodzajówniemalże wszystkich urządzeń.Po terminu razpierwszy tego użyłw1999 wać decyzje Projekt internetu też automatycznie rzeczyzakłada,żeurządzeniabędą podejmo- iogromnetyzację zwiększenie efektywności wgospodarce iżyciu codziennym. i przetwarzać dane, postrzegane było jako szansa nabezprecedensową automa- mają dodyspozycji, iich woli. Stworzenie systemu, gromadzić który sam będzie re stanowią ograniczenie ludzkiej, dlaaktywności naprzykład czasu, jakiludzie Cyrkulacja tych informacji iich użytecznoś dają imformę (zdjęcia, pliki tekstowe, fi zaangażowania ludzi –to użytkownicy gromadzą informacje, przetwarzają je, na- sieci. Internet formie wobecnej opiera sięnadanych iprocesach wymagających były rozważania nadwyeliminowaniem człowieka zprojektowania iużytkowania Laboratory, August 2004, s.1,http://drrc.lbl.gov/sites/all/fi Buildings Commercial Response Demand Technology in (20.12.2014). Intelligence 2008,http://www.dni.gov/nic/PDF_GIF_confreports/disruptivetech/appendix_F.pdf Internet przedmiotów ( 3.2. Internetprzedmiotów–skala oddziaływańglobalnejsieci Identifi kontynentach. Rozwijane tam przede możliwości są wszystkim technologii badawczą Auto-ID złożoną Labs, zsiedmiu laboratoriów badawczych znajdujących sięnaczterech tualnie. Podstawą do zbudowania komunikujących przyszłej infrastruktury się netu rzeczy. Na tymetapie wizjata i badaczyinternetu, którzy irozpowszechnili dostrzegli potencjał pomysłu inter- mach przedsięwzięcia Presto Technologies –fi 285 284 283 może przyczynić siędo rozwoju ekonomicznego iwzrostu militarnego potencjału strzenienie sięinternetu przedmiotów, jak co–tak mioty. Popyt połączony zrozwojem technologicznym może spowodować szerokie rozprze- zdolni zdalniekontrolować,dzie będą monitorować iidentyfi rozwoju badań wskazaćwieleprzyszłych pozwala kowaniach spożywczych, meblach, papierowych dokumentach iwielu innych. Obecny stan 2025łączeinternetoweDo może być wprzedmiotach obecne użytku codziennego –opa- Prace nad nowymi możliwościami systemu zainicjowano w1998roku, wra- D.S. Watson, M.A.Piette, O. N.Motegi, Sezgen, L.ten Hope, Techniczna strona projektu rozwijana je cation w przyszłości Internet of Th Internet of (RFID)i 285 284 . . Punktem wyjścia stworzenia. Punktem wyjścia nowego poziomu cyberprzestrzeni ings Wireless Sensor Networks [w:] [w:] Internet of Th Internet of Disruptive Technologies. Global Trends 2025 ings była analizowana technologicznie ikoncep- lmy) iwprowadzają doobiegu sieciowego. (WSN). st przede prze wszystkim , IoT) jestprojektem wsieć połączenia ć zależna jest od wieluć zależnajestod czynników, któ- , Ernest Orlando Lawrence Berkley National Orlando, Ernest Lawrence Berkley szans izagrożeń, które powstaną, gdy lu- rmy założonej przez technologów les/lbnl-55087.pdf les/lbnl-55087.pdf (20.12.2014). w przypadku internetu, który znamy, kować urządzeniaoraz przed- Machine to Machine (M2M) , SRI Consulting Business z międzynarodową sieć Radio Frequency 283 . 175 Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych 176 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią Identifi do 50miliardów dzeń naświeciepołączonych jestzinternetem, adoroku wzrośnie 2020liczba ta użytkowników internetu. Według danych AMDzroku 201515miliardów urzą- market-estimates-and-forecasts/ (21.10.2014). 22.08.2014, http://www.forbes.com/sites/gilpress/2014/08/22/internet-of-things-by-the-numbers- istniejących systemówistniejących kodów kreskowych, rozwinięta. alewyżej Jest to bezkontaktowej metoda identyfi przedmiotów był rozwój technologii automatycznej identyfi ły. projektu Założenia niedążądostworzenia alternatywnej istniejącego wobec cyfrowego, pogłębienie powiązań by międzynimi, tak wzajemnie sięprzenika- technologiczną.wistość Internet świata rzeczyto połączenie fi możliwości kształtowania przez niezjaw połączone odpowiedniąsą infrastrukt wktórym cyfroweta, ifi i niepoddająca siękontroli. Internet rzeczystanowi wizjęprzyszłego pewną świa- mówić opowstaniu internetu przedmiotów –sieci, która mabyć znatury otwarta kiej, w której procesy kontrola pozostają pod Trudno zewnętrzną. więcnarazie komunikacji przedmiotów wsieciwewnęt sieci wyniosła 12,5miliardasieci wyniosła na przełomie 2008i2009roku. Już w2010roku liczbaurządzeńpodłączonych do internetu sięto stało przekroczyła mieszkańców razpierwszy liczbę –po Ziemi sieci pojawił sięwmomencie, wktórym liczbarzeczyiobiektów podłączonych do niają stopień jego zaawansowania. fi Eksperci rządowe biorące ipodmioty udziałwrozwijaniu internetu rzeczyrozmaicie oce- www.cisco.com/web/about/ac79/docs/innov/IoT_IBSG_0411FINAL.pdf (5.01.2015). Everything zowanie wdrażania systemu również oraz Fujitsu, Google stworzyła alians, którego siępopulary- celemstało Cisco,cerny Ericsson, Bosch, globalne: biorstw –wktórej składwchodziły najbardziej rozwinięte technologicznie kon- obiektami stawały sięcoraz bardziej rzeczywiste.W2008roku przedsię- grupa netu rzeczytechnologii sprawił, żeplan partament Obrony USAw2005roku. Rozwój bazowej ipopularyzacja dlainter- RFID przez dostawców amerykańskiego po szansą dlaprzemysłu, było wprowadzenie zastosowania wymogu technologii Przedmioty stanowią najbardziej obecnie dynamicznie rozszerzającą sięgrupę 289 288 287 286 Punktem, który spowodował, żeintern Ciągle jednakprojektCiągle ten macharakter wstępny –testowane możliwości są G. Press, D. Evans, Więcej naten temat zob. http://www.ipso-alliance.org/ (21.12.2014). Wdrożenie tej technologii daje bardzo duże możliwości automatyzacji identyfi cation , CISCO Internet, CISCO Business Solutions Group (IBSG)White Paper, 04.2011,s.2,http:// (RFID) Internet of Th Internet of Th e Internet of Th Internet of e 289 . 286 . zyczne urządzeniaczyprzedmioty użytku codziennego ings by the Numbers: Market Estimates and Forecasts 288 Internet Protocol Internet Protocol ings –How the Next Evolution of the Internet Is Changing . danych,kacji wswoim zastosowaniu analogiczna do urą, co zmienia sposób korzystaniaurą, cozmieniasposób znich, y nowego poziomu komunikacji między isk, azatem istotnie przekształca rzeczy- Intel, SAP, Sun Microsystems, apotem rznej (intranet przedmiotów), aleta- et rzeczy z abstrakcyjnej idei stał się et rzeczyzabstrakcyjnej ideistał tentata handlu detalicznego oraz De- rmy nowej uznają, Cisco że zarys (IP) wobiektach kacji kacji zycznego iświata 287 Radio Frequency . Różne agendy kacji kacji danych. , „Forbes”, Research Cluster 2013. na trzech komponentach –wszędzie, zawsze, ( zewszystkim składowąnostką internetu przedmiotów. Projekt sieciłączącejrzeczyopiera się atomuru –dziękinanotechnologii pojedynczy atom może być najmniejszą jed- abystrzeni, tak komunikacja prze internetu siecikomunikacyjnej, araczej (18%), Ameryka Południowa (4%).Zob.: (18%), Ameryka (8%),Afryka tego połączeń typu.wszystkich Następne wkolejności plasują się:Europa Północna (28%),Ameryka Today roku rósł on wtempie 40%rocznie przedmiotów międzysobą reprezentatywny dlatego trendu uznamy usługM2M(komunikacja sam rynek i wirtualnych rzeczy–dwie odrębne dotychczas, przenikające albo się, rzeczy- umożliwiająca świadczeniezaawansowanych usługprzez fi połączenie być postrzegany jako infrast globalna międzyich uczestnikami. ioddziaływań rynków Internet przedmiotów może nadynamizację procesów gospodarczych,sposób powstanie nowych sektorów nologii, naktórej opierać sięmainternet USD, ibyłby to największy wzrost gl nego internetu” ekonomię może globalną poszerzyć potencjalnie o10do15bln efektywności pracy. czasuipodniesienie – oszczędność Nowy rodzaj „industrial- przeznaczenia kontrolą poza użytkownika. Ma to być naoptymalizację sposób w pewnym sensie autonomiczne wpodejmowaniu dotyczących decyzji swojego cji, medycynie, logistyce. Komunikac swoje zastosowanie wgospodarstwach przede domowych, wszystkim motoryza- rozpowszechnione maszyna–maszyna.Internet oddziaływanie rzeczyznajdzie czyteż osoba–maszyna osoba–osoba podłączonych dosieci, komunikujących iwymieniających informacje. sięzsobą fotografi rzeczy (urządzeń,pojazdów, smartfonów, sprzętów AGD, zabawek, aparatów połączonych komputerów zsobą ulegaprzekształceniu wsiećpołączonych zsobą w sieć wynikające zpojedynczych oddziały nasiebie, st oddziaływać nia całości, ników, urządzeńuruchamiających itp., może być możliwej częścią dokontrolowa- anything „Przedmioty” połączone sie czy„rzeczy” 292 291 290 Od początkuOd rozważań omożliwościach wdrożenia naszeroką skalętech- Dotychczasowe zapośrednictwem siecinalinii oddziaływania spektrum , „GSMA Intelligence”, February 2014,s.3. Najszerszym usługopartych natechnologii rynkiem M2MjestAzja,gdzie 42% zachodzi G. Press, Th 290 e Internet of Th Internet of e cznych, narzędzi medycznych iurządzeńprzemysłowych) nieustannie . Dotychczas sie istniejącaglobalna ). Wszystko jestwstanie siękomunikować technologii zapomocą –czuj- Internet of Th Internet of ings: New Horizons ings by the Numbers… Machine-to-Machine biegała również międzyprzedmiotami. 292 ać się częścią całości optymalizującej całości ać sięczęścią korzyści , red. I.G.Smith, IERC –Internet of Th obalnego PKBwhistorii ludzkości wań przedmiotów iurządzeńsprzęgniętych . ja międzyurządzeniami sprawi, one żebędą ruktura informacyjnego, dlaspołeczeństwa zostanie zatem poszerzone oniezwykle do rozciągnięcia możliwości cyberprze- rzeczy, postrzegano jego projekt jako ć komunikacyjna nasystemie oparta cią sprowadzone być mogądozbio- From Concept to Delivery: Th Delivery: to From Concept ), to wokresie 2010do2014 od anytime eM2MMarket ings European , 291 zycznych anyplace . Jeśli za , 177 Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych 178 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią decyzji, ochronądecyzji, chmurami bezpieczeństwa iprywatności, obliczeniowymi ( ( połączeń sieci iustalaniem Luxemburg, Publication Offi – Framework and Functional Architecture Models of the Internet –Overview of Th z technologiami zaawansowanego iuruchamiania. Zob.: wykrywania Internet of Th Internet of innymi zzaawansowaną komunikacją maszyn ( będzie podlegać ewolucji podlegać będzie biznesowych. oddziaływań czy poszerzenia Jest on oparty natechnologii, która konsekwencje nietylko wobszarze stylu zarządzania życia, sposobów produkcją zostaną połączone.wistości Zrealizowanie tego projektu istotne niesiezsobą wyłapywania danych zwiastujących katastrofy by informacjami ostanie ich aśrodowisko świeżości, naturalne miałoby zdolność zużycie energii, swój iowoców stan dostawywarzyw techniczny; opatrzone były- niach. Wrezultacie technologia pozwolić manato, aby budynki kontrolowały docentralnegorzeczywistym komputera dane oludziach, obiektach iprzestrze- bezprzewodową baterii idługiczaspracy zasilających przekazywać wczasie będą cyfi dane na temat zmian wobserwowanych sferach. Niewielkie zakończenia tego spe- ników rozmieszczonych docelowo nacałejpowierzchni globu dostarczać będzie jącej naturalne isztuczne środowiska zapoczątkowano prace nadwdrożeniem monitoru- sieci sensorycznej globalnej wego Planety opracowany (CeNSE) przez fi dach ekologicznych jestprojekt Centralnego Elektronicznego Układu Nerwo- rozwiązania iwdrażanie wzarządzaniu rozwiązań ryzykiem standar- owysokich dzieć katastrofy naturalne. Przykładem o ekologiczne transportu monitoring czystały symptomów pozwalających przewi- przepustowość komunikacji wprzepełnionych standardy aglomeracjach, wyższe obiektami. doprzetwarzania Zdolne informacji czujniki mogązapewnić lepszą zachodnich), sięspołeczeństw mi starzejących systemy uczeniasię, zarządzania zrewolucjonizować systemy monitoringu zdrowotnego zpotrzeba- (zgodnie tu rzeczy, wszechstronnie pozwala odpo nie dla wszystkich zainteresowanychnie dlawszystkich jem towaru dożadnego podmiotu, nienależącym dostępnym wbardzo niskiejce- wkoncepcjiz zakresu internetu bezpieczeństwa. Łączność rodza- rzeczybędzie rozwiniętych, powodując ocharakterze wyzwania społecznym, politycznym oraz internet krajów zmienirzeczywistość anapewno cji, rzeczyzasadniczo wysoko Telecommunication Union, ITU-TY.2060, 6/2012,s.2–3. [w:] cznego układu wdużą obliczeniową, nerwowego moc wyposażone łączność 295 294 293 Szanse. Th e Internet of Th of e Internet Nowy system zintegrowania mapotencjał is H.Sundmaeker, P. Guillemin, P. Friess, S.Woelffl H. Viswanathan, M.Lenney, G.Woysch, ings Tak szeroko zakrojona interakcja, jakąprzewiduje projekt interne- , CEPRIoT, Cluster of European Research Projects on Internet the of Th ings 2012New Horizons automatic networking ce of European the Union 2010,s.14. 293 . Być może wykształci sięodmienny komunika-. Być model może wykształci 294 , red. I.G.Smith, IERC, Halifax, UK2012,s.323–324. M2M communication na ziemi. Dużaliczbaminiaturowych czuj- . ), eksploracją danych ( ddziaływania technologiiddziaływania napotencjalne wiedzieć na wyzwania społeczne: może społeczne: wiedzieć nawyzwania IoT –Going Horizontal to Win in Verticals! tniejących jużtniejących technologii związanych między Hewlett-Packard.rmę W2011roku 295 e, . Vision and Challenges for Realising the the Realising for Vision Challenges and ), automatycznym wykrywaniem data mining data Next Generation Networks cloud computing cloud ings ), podejmowaniem ), podejmowaniem , International ings, ) czy ) czy

nego istworzą nowe dlaludzkości perspektywy spowodują rozwój znaczący wielu dzie ogromnych danych, ilości które jeśli jest jego potencjalny na rozwój wpływ cywilizacyjny. System dostarczyć może niektórychnację znajbardziej problemów. palących zwolić manasprawniejsze zarządzanie przestrzeniami miejskich slumsów ielimi- bezpieczeństwa izdrowia publicznego. Infrastruktura „inteligentnych miast” po- rozwiniętych, niestabilnych powoduje szereg problemów, zwłaszczazzakresu terenywać będzie miejskie. Intensywna urbanizacja, szczególnie w rejonach słabo zacja koncepcji „inteligentnegozacja miasta” ( cjału ludzkiegocjału tworzące korzystne środowiska dożycia, rozwoju oraz poten- wykorzystywania spowodować,bezpieczniejsze, bardziejsę będą żemiasta przyjazne iekologiczne, miejską przy wykorzystaniu nowych możliwości internetu przedmiotów maszan- Cisco „IntelligentCisco Urbanization”, „Ecomagination”. Electric General korzystywać luki wzabezpieczeniach serwerów wcelach zarobkowych. zaawansowane techniki utajniania swojej ingerencji. nadalwy- Jednocześnie będą coraz przeprowadzać częściej będą przestępcy ataki nainternet rzeczyistosować Przewiduje się, żewmiarę zwiększania sięliczby urządzeńpodłączonych dosieci ty stanowi gigantyczne icyberterrorystów. działania pole dlacyberprzestępców w otaczających jąprzedmiotach codziennego użytku. Sieć grupująca przedmio- nia przebiegu śladów cyfrowych istylu życia napodstawie jednostki zapisanych w pobieraniu danych umożliwia daleko idącąinwigilację –możliwość odtworze- sieci internetowej. Wdrożenie systemu zakładającego autonomię przedmiotów ikoniecznościności zarządzania zupełnie nowym, bardzo złożonym poziomem szeregz sobą implikacji ocharakterze etycznym, dotyczących standardów prywat- łane sieci. Ustanow zapomocą przedmiotów, jestkwestia bezpieczeństwa danych, które pobierane będą iprzesy- zagrożeń, jakiepotencjalnie przynieść może zrealizowanie projektu internetu możliwość efektywnego ich przetworzenia zkorzyścią dla ogółu społeczeństw. znaczenia –imwięcejdanych jesteśmy wstanie zgromadzić, tymwiększajest & Company, New York 2013. Social Butterfl www.cisco.com/web/about/ac79/docs/innov/IoT_IBSG_0411FINAL.pdf (5.01.2015). Everything A. Townsend, Mobile Technology to Support Citizen Engagement Ostatecznym argumentem przemawiającym narzeczrealizacji projektu IoT 298 297 296 Obiecującą związaną perspektywą zrozwojem nowej technologii jestreali- Zagrożenia. D. Evans, Zob. np.: M.Batty, najbardziej Do znanych inicjatyw wtymzakresie zaliczasięprojekty: IBM„Smarter Planet”, , CISCO Internet, CISCO Business Solutions Group (IBSG)White Paper, 04.2011,s.2,http:// y toEngaged Citizen: Urba Smart Cities: Big Data, Civic Hackers, and the Quest for aNew Utopia Th 297 Jednym znajwiększych inajłatwiejszych dozidentyfi e Internet of Th Internet of e . Szacuje się, żedo2050roku 70%ludności świata zamieszki- Th eNew Science of Cities ings –How the Next Evolution of the Internet Is Changing ienie komunikacji pomiędzy przedmiotami niesie n Informati umiejętnie zostaną przekształcone wwiedzę, dzin nauki, życia zmieniąkształt społecz- smart city , red. M. Gibbs, MITPress, Cambridge 2011; , Th cs, Social Media, Ubiq e MITPress, Cambridge, MA2013; 298 . Skala tego procesu niejestbez ) 296 . Zarządzanie przestrzenią. Zarządzanie uitous Comp W . orton n o t r No W. W. , kowania uting, and From From 179 Internet jako narzędzie realizacji celów wspólnotowych 180 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią Zjednoczonych wśród nich wprzyszłości internet wymienia rzeczy dotyczącyRaport technologii niezbędnych dorealizowania interesów Stanów jako celoistotnym znaczeniu dlarozwoju państwa. gospodarczego imodernizacji konkurencyjnym.gającym wyścigu Chiny ogłosiłybadania nadtymprojektem znaczenie nowej formuły komunikacji pomiędzy obiektami, uczestnicząwwyma- badań nadrozwojem nowej technologii. Państwa, które rozpoznały strategiczne kład wyłączając telefon czykomputer. Niewiadome te niepowstrzymują jednak nieograniczony,go zasięgbędzie którego od naprzy- można sięodciąć, niebędzie technologicznych. Nie wiadomo, jakiesk ników, awjakimmoże zdominowana zostać przez globalnych liderów rynków gigantycznata przestrzeń zostanie udostępniona rynkowa dlachętnych użytkow- się opierać przyszłe fi nowych sektorów Nie rynku. jestjednakjasne, najakimmodelu biznesowym będą gospodarczego –tworzenie milionów nowych pracy, miejsc powstanie całkiem 2025 towane wizjiinternetu naurzeczywistnienie są przyszłości. czych, powstaje sytuacja,wktórej największe wszystkie gospodarkiświata zorien- uwagę fakt, żeUnia Europejska rów 299 Internet przedmiotów postrzegany jestjako szansa nadynamizację rozwoju , Conference National Report, Intelligence Council, 04.2008.

Disruptive Civil Technologies: Six Technologies with Potential Impacts on USInterests Out to rmy działające wtej sferze. Trudno wjakimstopniu ocenić, nież aktywnie uczestniczywpracach badaw- utki społeczne przyniesieutki społeczne system, które- 299 . Biorąc pod 4. Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW

Internet to przestrzeń komunikacyjna, która niewątpliwie zrewolucjonizowała sposób życia ludzi na przełomie XX i XXI wieku. W dużej mierze to powstanie i charakter globalnej sieci umożliwiły „przekroczenie barier czasu i przestrzeni”, co uznaje się za podstawową cechę globalizacji. O wartości internetu jako technologii komunikacyjnej i forum współpracy międzynarodowej stanowi wielość połączeń, „gęstość” sieci oraz intensywność interakcji, które w tej sieci zachodzą. Cyberprzestrzeń stanowi zupełnie nową rzeczywistość budowania różnego rodzaju relacji – w jej ramach powstał system ekonomiczny i fi nansowy, jej narzędzia przekształciły tradycyjne formuły obiegu informacji i korzystania z danych. Jedną z charakterystycznych cech internetu jako fenomenu społecznego i technologicznego jest dynamika jego rozwoju. Pierwsza strona www powstała w 1991 roku, a w roku 2014 ich liczba przekroczyła miliard300. Internet nie stanowi jednej technologii, ale raczej ściśle powiązany kon- glomerat różnych technologii, które kreują niejednorodną, fragmentaryczną rzeczywistość sieci komunikacyjnej. Chociaż brakuje jej ustalonej defi nicji, czę- sto mówi się o sieci grupującej w sobie sieci (network of networks). Powstała jako produkt rozwijany na potrzeby militarne, a obecnie stanowi podstawową płaszczyznę porozumiewania się zarówno w wymiarze lokalnym, jak i global- nym301. Internet został stworzony w wyniku prac badawczych prowadzonych przez amerykański Departament Obrony w kontekście zimnowojennego wyści- gu zbrojeń. Amerykańską odpowiedzią na umieszczenie na orbicie pierwszego sztucznego satelity Sputnik przez Związek Radziecki było powołanie Agencji do spraw Zaawansowanych Przedsięwzięć Badawczych (Advanced Research Projects Agency – ARPA). Tym samym zainicjowano badania nad zaawansowaną technologią łączno- ści, która dostosowana byłaby do zagrożeń związanych z atakiem nuklearnym. Główną wytyczną dla projektu było kryterium decentralizacji – sieć miała być

300 Total Number of Websites, http://www.internetlivestats.com/total-number-of-websites/ (12.11.2014). 301 Zob. np.: B. Caillaud, B. Jullien, Chicken & Egg: Competition Among Intermediation Service Providers, „RAND Journal of Economics” 2003, vol. 24, s. 309–328. 181 182 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią dyskusyjne (Usenet – w historii listów elektronicznych e-mail, w1979roku powstajągrupy zaśpierwsze –w1976rokuwynalazki królowa brytyjska jedenzpierwszych Elżbieta IIwysyła z węzłamisię połączenia wWielkiej iNorwegii. Brytanii Mnożą sięprzełomowe łączony przez łączesatelitarne. się instytucje akademickie irządowe, wtymwęzeł naHawajach, pod- który został orazrami. 15węzłów, Sieć liczyławówczas 23hosty(serwery) naktóre składały cie międzynarodowej konferencji pośw poczty elektronicznejpoczty oraz Usenetu. europejska EUnet ( Network naukowców niemających zARPANET-em; połączenia BITNET ( równoległe sieci–CSNET ( może pobierać dane, aleteż jedostarczać. sieciowej oparty narównoważności jejwęzłów. wszystkich Nie centralnego, maośrodka każdy węzeł wej składowychodporna nazniszczeniajejczęści według modelu architektury siecio- Transfer Protocol usługi sieciowe obejmowały zdalnelogowanie ( stawową formę dokumentowania standardów winternecie. dostępne Pierwsze komunikatów. te wpostaci Zasady realizować komunikujące komputery, sięzsobą oraz opis formatu przesyłanych i Stanford. Wówczas przygotowano również formalny opis reguł, które muszą tylko udana, próba zdalnego pomiędzy komputerami połączenia Angeles wLos sytet Stanowy Utah. W1969roku przeprowadzona została częściowo pierwsza, w Santa Barbara, Instytut Stanforda (Stanford Research Institute) oraz Uniwer- Uniwersytetci wchodziły: Kalifornijski Angeles, wLos Uniwersytet Kalifornijski z nich zlokalizowany był winnej jednostce sie- akademickiej, wskładpierwszej współczesnym kształcie, siećARPANET, złożoną zczterech komputerów. Każdy w USA1969roku utworzono kluczową dlajego rozwoju eksperymentalną, we ków naukowych wEuropie. Paul Baran zRANDCorporation, oraz równolegle znimbadaczekilku ośrod- liwości transferowania danych wpakietach, które to rozwiązanie rozwijał wUSA zatem milowym krokiem dorealizacji pr Podstawowym problemem natymetapie była technologia przesyłu informacji, któregoza pomocą każdy mógłmiećdostęp dodanych zkażdego zakątka świata. ideę „intergalaktycznej siecikomputerowej” –połączonego systemu komputerów, Od tegoOd momentu nastąpiło umiędzynarodowienie gwałtowne sieci. Pojawiają Po nowatorskie razpierwszy rozwiązanie zaprezentowano w1972roku wtrak- 302 Internet powstał niemalrównocześnie obu po stronach Atlantyku. To jednak Peer-to-Peer

Peer-to-Peer ) –łączącaCity University of New York zUniwersytetem wYale; oraz oznacza siećrównorzędną, siećtypu każdy zkażdym. Jest architektury to model (P2P) – FTP). European Unix Network User Network 302 . Joseph C.R. Licklider po raz pierwszy opisał wówczas razpierwszy po . Joseph Licklider C.R. Computer Science Network Request for Comments ), których inicjatorami byli studenci. Powstają ięconej komunikacji pomiędzy kompute- ojektu moż- sięwynalezienie siecistało ) –pozwalająca nakorzystanie zusług Telnet ) itransmisję plików ( ) –siećprzeznaczona dla dodzisiaj stanowią pod- Because It’sBecause Time File File sieci ARPANET iCSNET, które swoim zasięgiemobjęły kontynenty wszystkie New York 1998. amerykańskiego i społeczeństwa globalnego.amerykańskiego ispołeczeństwa zarządzania mediumsposobem ofundamen formuła organizacji watnej fi uprawnieniarząd amerykański związane zprzyznawaniem domen powierzał pry- kańskim Departamentem Handlu – funkcjonowania tego określone ciałazostały wporozumieniu zawartym zamery- powołano w1998roku dozarządzania specjalnie internetem, apodstawowe zasady głównego wobszarze ciaładecyzyjnego kształtowania ruchu winternecie. ICANN i Numerów ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) – kompetencjach kontrolowanie Internetowej Korporacji dospraw Nadanych Nazw ministration), która Departamentowi podlega Handlu USA.Agencja mawswoich nych: rządowa agencja NTIA (National Telecommunications and Information Ad- Nadzóri uczyniłysiećglobalną. nadjejrozwojem sprawuje rządStanów Zjednoczo- to nowe sieci. używania isposoby funkcje dzały inwencję użytkowników itechnologów, czego rezultatem stawały sięcoraz netu –otwartość użytkowania iswoboda ułatwiały rozbudowę projektu, pobu- Taka strategia, stosowana intencjonalnie, miałateż pobudzić dalszyrozwój inter- dium najistotniejszym celembyło usuwanie barier dladołączających siędosieci. czenia, zatem wpoczątkowym okresie wdrażania ipopularyzowania nowego me- drugorzędny. Wzrost zasięgusiecibył wprost proporcjonalny dowzrostu jejzna- jej użytkowników czynakładania nanich ograniczeń miaływówczas charakter trowano sięnawarstwie technologicznej, a charakterze, którego rozwój był raczejchaotyczny inieprzewidywalny. Koncen- wana idopracowana struktura; pracowano nadprojektem oeksperymentalnym odzwierciedlał nastawienie jejtwórców. niebyła Założeniem starannie zaplano- bardzoczas obecne, zaważyły mocno nacharakterze tego medium. Projekt sieci umiędzynarodowionym obiegiem informacji. nych celów komunikacyjnych ipopularyzatorskich –staje sięona najbardziej prowadzonychdemickiej wyniki tam badań, powstaje strona pierwsza www. Timowi który chciał przy Berners-Lee, ka CERN(Organisation Européenne pour laRecherche Nucléaire) wGenewie już około tysiąc.Wnastępnym roku dziękinaukowcowi zeszwajcarskiego ośrod- muje NSFnet. serwerów przekracza Liczba 300tysięcy, agrup dyskusyjnych jest W 1990roku ARPANET kończy swoją zarząd działalność, nadinternetem przej- 303 początek internetuZa wjego współczesnym uznaje kształcie siępołączenie Z formalnego punktu widzeniato Stany Zjednoczone stworzyły, upowszechniły Wczesny etap rozwoju internetu –cele, wyobrażenia, idee, które były wów- Lawinowo rozwija sięsferasiecidoróżnorod- iwykorzystywania łączności K.Hafner, M.Lyon, rmie Networkrmie Solutions, gwałtownego alewobec rozwoju sieciuznano, że non-profi Where Wizards Stay up Late: Th t , pozostającej pod nadzorem, pozostającej pod rządu, lepszym będzie Affi rmation of Commitments bliżyć międzynarodowej aka- społeczności kwestie kontroli sieci, monitorowania talnym znaczeniu dlaspołeczeństwa eOrigins of the Internet (AoC). Wcześniej , Touchstone, 303 . 183 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 184 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią według której sama struktura sieciowa najbardziej służyć mawyłącznie efektyw- całego natury postrzegania internetu.niowo sposób wyznaczać Jest to formuła, noszące siępoczątkowo do technicznego poziomu jejfunkcjonowania, aby stop- balnym obiegu, couniemożliwia ich systematycznej poddanie kontroli źródła ani jednegoSąmultiplikowane, miejsca. powielane, cyrkulują wolno wglo- rozrostu. jejswobodnego warunkiem Dane, treści, informacje niemają jednego dotarciupo doportu docelowego. Powoduje to zwiększenieautonomii sieci, jest ki informacji rozprzestrzeniono żeukładają w sieci, tak sięone dopiero wcałość opierać sięnajednym stabilnym połączeniu pomiędzy nadawcą aodbiorcą, cząst- –autorstwakietach Barana upoczątków iDaviesa –który stał internetu. Zamiast czeństwo. Dobrą ilustracją tej kategorii stanowi pomysł przesyłania danych wpa- zasobów sieciowych, ibezpie- alezapewnia strukturze większąwiarygodność realizowane przez różne Nie jejczęści. oznacza to najlepszego wykorzystania wspólnotowąwacyjną, specyfi trendy funkcjonowania wpływające nasposób internetu, które budują jego inno- zasobów informacyjnych świata imożliwości ich wykorzystania. Kreuje również technicznych,riach jego przebieg mafundamentalne znaczeniedladostępu do ces ten macharakter spontaniczny, oddolny ichociaż opisywany jestwkatego- nowych centralnego węzłów obecności planisty. zasięgubez iposzerzanie Pro- w jejramach. Jest to nieformalna reguła, dziękiktórej możliwe jestkonstruowanie nia sięsieci, techniczne uwarunkowanie możliwości łączności, kontaktowania się Interoperacyjność jestpostrzegana jako krytyczny komponent rozprzestrzenia- jektowane aby tak, są stanowiły uzupełnienie lub alternatywę dlajuż istniejących. Wszelkie nowe urządzeniabądźsystemy prze przez ideęotwartości, kontestując próby kontroli czyregulacji. ty, teoretycznie dostępny dlakażdego, aijego użytkownicy również defi konsekwencje Internet społecznej. z sobą dlasfery jako technologia jestotwar- da staje siękluczowym zagadnieniemnietylko wsensie technicznym, aleniesie „otwarta tożsamość” czywręcz „otwarta demokracja”. Tak postrzeganaswobo- sieciowejności padają terminy, takie jak„otwarte sieci”, „wolne oprogramowanie”, wany jestwkategoriach wokół otwartości –wdebacieoscylującej istoty działal- przez wykorzystywania nich zasobów sieciowych.nad sposobem Internet opisy- dostępu dlaużytkowników imógłby spra samego początku.od kościowych, które wyznaczają charakter architektury sieciowej kształtujących ją Science Quarterly” 2004,no.Science 119(3),s.477–498. End-to-End 304 Redundancja Interoperacyjność Otwartość Wydaje się, żemożna wskazaćkilka(scharakteryzowanych poniżej) cech ja- D. Drezner, –brak punktu centralnego, systemu kontroli, który stałby nastraży –najbardziej rozpowszechnione założenie architektury sieci, od- Th – oparta jestnaprzekonaniu, –oparta siecimogąbyć funkcje żepewne e Global Governance of the Internet: Bringing the State Back In –kategoria techniczny. maprzede wymiar ta wszystkim kę. wować nadzór nadich aktywnościami, znaczone dostosowania wsiecipro- 304 niują się , „Political . Istota siecisprowadza globalnej siędojejpozageografi cie zewzględu nacharakter tego medium gulacje ujmuje to Michael Froomkin, system jest„współczesną hydrą” zdolną omijać re- by reguły postępowania imiałaby możliwość egzekwowania ich wykonania. Jak wanej wolności użytkowników, braku nadrzędnej, która struktury wprowadzała- sprzeczność. Jego zasadniczą pewną charakter iistota naideinieskrępo- wyrosła sieci to jedenzpowodów, dlaktórych zarządzanie przestrzenią tą niesiezsobą internetu, utrudniając tworzenie różnych szczebli kontroli dostępu stosowana, wpełni nakształt niejestobecnie to ta nadalmawpływ wiek zasada zaprojektowania sprawia, żeinternet stanowi Jakkol- horyzontalną merytokrację. łane ikto przesyła koncentrować (czyli nakońcach siębędą sieci) niczny, wszelkiezaśstarania dotyczyć regulacyjne tego, będą cozostaje przesy- na krańcach sieci. Sieć traktowana jako struktura przesyłowa, tech- mawymiar nemu przesyłaniu danych, usytuowane awszelkieinnefunkcjonalności mają być www.internetlivestats.com/total-number-of-websites/ (27.09.2014). commentary.html (7.04.2015). Intellectual Property Issues i łączności za pomocą sieci zapomocą i łączności i indywidualnych użytkowników, którzy korzystają informacji zusług,rozrywki, internautówspołeczności liczącejokoło 3miliardów oraz osób fi globalnegowykorzystywania systemu wramachcesem, którego powstają normy, regulacje określające decyzje, sposoby skrępowany rozwój powiązań, costanowi ojejwartości. jesttu Zarządzanie pro- mające różnorodne kompetencje. Taki funkcjonowania model zapewnił siecinie- wchodzą agendy oróżnym charakterze: rządy, fi systemu –układsterowania nimrównież macharakter sieciowy –wjego skład jąc scentralizowanego ośrodka zarządzania. Jak gdyby odzwierciedlając naturę koliduje zideałami wolności wsieci. potencjałmedium komercyjny, oferującym niezwykły cozkolei niejednokrotnie wiarygodnych inie. Stworzył też przestrzeń interakcji gospodarczych, okazał się sowego dostępu doinformacji: eklektycznych, zróżnych pochodzących źródeł, rzania opinii, aleibudowania współpracy. Internet stworzył epokę bezpreceden- agorę –przestrzeń nieskrępowanej wolnoś Task Force, New York 2004, s.73–99. Governance Funkcjonujący system monitorowania obecnie ikontroli winterne- aktywności Złożenie lokalności i globalności wformuleZłożenie iglobalności lokalności określającej specyfi 308 307 306 305 Internet początku od swojego istnieniarozwijał sięoddolnie, nieposiada- Dane na2014 r. Istotne jest,że75%zarejestrowanych stron to strony nieaktywne, http:// M. Froomkin, D. MacLean, J. Hofmokl, 307 . Miliardy użytkowników nacałymświecietraktują siećjakdzisiejszą , [w:] , [w:] Internet Governance: AGrand Collaboration Internet dobro… nowe jako Herding Schrödinger’sHerding Ca A Commentary on WIPO’s Th , Version 1.0,17.05.1999, s.129,hhttp://www.law.miami.edu/amf/ 308 . ts: Some Conceptual Tools for Th , s.112. informacyjnego. Dotyczą one potężnej zawiera wsobie wewnętrznąsprzeczność. eManagement of Internet Names and Addresses: ci słowa, politycznej kontestacji, zde- rmy, organizacje pozarządowe, , red. D. McLean, United Nations ICT stanowicznego wymiaru, inking about Internet Internet about inking rm, organizacji rm, 305 306 . Taki sposób kę globalnej kę . 185 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 186 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią punktem istotnych tak wyjścia przedsięwzięć jakprojekty Wikipedia czyLinux dzielenia się, możliwość tworzenia oraz nieskrępowana komunikacja. Stały sięone się ona naprzekonaniu, żepodstawowymi wartościami tej przestrzeni możliwość są kulturabadań. Na wyrosła trwała otwartości tymgruncie idostępności sieci. Opiera internetu ujego początków było dostarczanie informacji idzieleniesięrezultatami szymi uczestnikami były instytucje naukowe, apodstawowym celemniemilitarnego niony wtradycji sieci, która zainicjowana jako została projekt badawczy, jejpierw- dwa rodzaje –towarowy rynków inietowarowy. znich wydaje Pierwszy sięzakorze- wowych aspektów rozwoju sięteż jejaspekt siecistał ekonomiczny. Internet uosabia noczonych sieci do celów zniósłzakazużywania komercyjnych, jednym zpodsta- które stanowi potężną barierę rozwojową. kiedy Od w1992roku rządStanów Zjed- netu, demokratycznych reguł korzystania zniego, problem cyfrowego wykluczenia, wielu płaszczyznach. na temat wdrażanych zasadności czyprezentowanych rozwiązań toczona jestna których rozwija sieć,uczest sięglobalna zatem bycyberprzestrzeni, stawały Wkształtowaniu sięjejczęścią. według zasad, czące wsiecikomputery, by tak mogłybyć odnajdywane przez innych uczestników ICANNczej posiada projektujący sferę, właśnietę drugą oznakowując uczestni- sfera porządkowana przez system DNS ( sfera komunikacji naprotokołach oparta net to dwie sfery: wistocie TCP/IP oraz żane tylko wjednym zobszarów funkcjonowania tej złożonej przestrzeni. Inter- ( sową, która powstaje wrezultacie wykorzystania protokołu komunikacyjnego IP wpływom ośrodków zarządczych. umożliwia naprzestrzeń Druga wpływ adre- jest zupełnie zdecentralizowana, lub niespójna, trudno- wogóle niepoddająca się Soft New York 2006;B. Xu, D. Jones, B. Shao, Cyberspace B. Kahin, Ch.Nesson, MITPress, Cambridge, MA1997, s.3–47;L.Lessing, model komunikacjimodel barier przestrzennych od oderwany muszą być zograniczeniami zgodne nakładan ków cechuje przynależność narodowa – internetu jako systemu ponadnarodowego, ilefakt, żeposzczególnych użytkowni- wiedliwości. Kontrolę umożliwia tu nadrzędny nietyle system regulacji dotyczący działaniami internautów sprawują narodowych jedynie struktury wymiarów spra- porządkowane obowiązującymsystemom terytorialnie prawnym. Nadzór nad formy kontroli napaństwa związane zterytorialnym ściśle są podziałem ipod- internet protocol internet ware Development Przedmiotem szczególne intensywnych rozważań jestkwestia otwartości inter- Z formalnego punktu widzenianajwiększy zakres władzywstrukturze zarząd- Trzeba jednakzauważyć, żereguły postępowania mogąbyć skutecznie wdra- 310 309 D. Tapscott, A.Williams, D. Johnson, D. Post, , Basic Books, New York Books, , Basic 1999. ). , „Info Manager” 2009,no. 46(3),s.151–158. Th eRise of Law on the Global Network Wikinomics: How Mass Collaboration Changes Everything Volunteers’ Involvement in Online Community Based ich działania, również wcyberprzestrzeni, niczy jednakwielepodmiotów, adebata domain name system ymi przez lokalnego ustawodawcę. [w:] [w:] 309 Borders in Cyberspace . Tymczasem obecne Code and Other Laws in ). Pierwsza znich ). Pierwsza , Penguin, , red. 310 . do dużych spadków giełdo wartości rzył sięmechanizm bańki który wlatach spekulacyjnej, 2000–2001doprowadził rzeczywistego potencjału pomysłu, była sowicie dotowana. Wrezultacie wytwo- czych państw, organizacji oraz rozmaitych grup interesu. Jako żecoraz więcej poziomem kształtowania bezpieczeństwa, debaty politycznej wład- ioddziaływań systemowych zagrożeń wobrębie jestprzecież ważnym sieci, acyberprzestrzeń ba użytkowników, icharakter cyberprzestępców odsetek alezwiększasiętakże rządzania obawy siecią są oj wizje zaangażowanych wprocesy zarządcze stron. lecz to właśniewtymaspekcie skupiają się największe kontrowersje, ścierają się komercyjnym. Tak zarabiają YouTube, Facebook, Google. zreklamyprzekłada sięnawpływy iskalęświadczeniausługinnym podmiotom biznesowymodel naformule bezpłatnych usługdlaużytkowników, których liczba resujący jestfakt, żenajbardziej rozpoz usług, dostarcza przestrzeni reklamowej staje sięplatformą albo wymiany. Inte- lów komercyjnych. wówczas rolę Odgrywa pośrednika wsprzedaży dóbr lub rzędzi, które pozwalają pokonanie naszybsze kolejnych poziomów gry. usługi zaawansowane ( społecznościowe), źródłem zaśpozyskiwaniaportale środków konsumentów od są wanych wsferze wirtualnej. Podstawowy dostęp dousługjestbezpłatny (gry średnim skutkiem jestnajpopularniejszy mo Kultura wśród jejużytkowników, utrwalona otwartości sieci jestmocno czego po- New York 2002. się naekspansję winternecie, to przedsięwzięć, którewyboru otrzymywały wsparcie. Jeśli tylko fi i Amazon, zachęcił inwestorów dostosowania bardzo ograniczonego kryterium czas to komercyjny sukces potentatów pierwszych jakEbay cyberprzestrzeni, idei. Skupiają wsobie cechy specyfi – pomyśle, kreatywnej, umiejętniewdrożonej iopatrzonej narracją sugestywną spodarczej. Ich sukces oparty jestprzede nawalorach wszystkim niematerialnych przebrnęło przecież wielefi sieć, niemusi stanowić kluczowego czynnikaich sukcesu. Weryfi przedsięwzięcia pionierskie, afakt, żeich łożycielskie rozpoczynały sięw garażach, aich siłąnapędową był intelekt. Sąto kiem doosiągnięciacelu biznesowego, a opartej nainformacji, gdzie kapitał czytechnologia przede środ- są wszystkim Drugim obszaremDrugim szczególnie intensywnej debaty nadewolucją modelu za- Poziom komercyjny jestjednym zkilku poziomów zarządzania internetem, 311 Reprezentują one szczególną kategorię pewną fi Internet towarowy stanowiący rynek nastawiony jestzkolei ce- narealizację Współczesne gigantyWspółczesne ekonomii internetowej to inicjatywy, których mity za- Zob. J. Cassidy, Dot.com: How America Lost Its Mind and Money in the Internet Era premium rm powstałych rm wokresie tzw. ej bezpieczeństwo jejrozwoju. ikierunek Rośnielicz- ), takie jaknabycie), takie wirtualnych pieniędzy czyna- niezależnie od doświadczeni niezależnie od czne dlauprawniania biznesu wgospodarce wej przedsięwzięć internetowych le niestanowią istoty przedsięwzięcia. nawalne marki internetowe oparły swój naturalnym środowiskiem działania jest del biznesowy przedsięwzięć realizo- wnajnowszejrm historii go- boomu dot-com a jejtwórców czy rma nastawiała rma kacji rynku nie rynku kacji 311 . . Wów- , Harper, online , 187 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 188 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią Back in the Bottle on, zabezpieczania żenajlepszym interesu sposobem publicznego oraz względów sują sięwcoraz powszechniej omawiany koncept cybersuwerenności.Zakłada zarządzania wsferę sieciągodzi ich interesów bezpieczeństwa. Te stanowiska wpi- Uzbekistan, uznaje, żeobecny –sposób –oparty głównie nawładzyprywatnej rządzania internetem. Wiele państw, międzyinnymi Rosja,Chiny, Tadżykistan, wają coraz większąrolę wdebaciezmierzającej nowego doustalenia za- sposobu w których ich obywateli aktywność jest największa. Motywacje polityczne odgry- i uznaną przez siebie fi jest odpowiedzialność jejużytkowników nym charakterze. Podstawową kształtującą zasadą interakcje wsieci zachodzące narodowych ogranicza internautów aktywność – brakuje tu reguł opowszech- nia treści i aspektów związanych zcyberbezpieczeństwem. kontroli internautów, inadzoru aktywności szczególnie wobszarze monitorowa- niejszym obszarze technicznym rządy jednaknawielu aktywne są poziomach reguluje siętu dobro publiczne. Wykluczone zuprawnień zarządczych wnajważ- uwzględnionenie zostały jako aktorzy po nymi aspektami rozwoju internetu (domenami najwyższego poziomu) państwa W ukształtowanym koniec pod wieku lat układziezarządzania 90.XX technicz- 4.1. Państwa sieci, której obecny jestrezultatem kształt wolności jejużytkowników budzimodel zkolei uzasadnione obawy ozahamowanie rozwoju innowacyjności ite grupy interesu praw –naprzykład posiadaczy intelektualnej. własności Taki systematycznymobjęcie cyberprzestrzeni nadzorem przez państwa oraz rozma- wykształconych przez środowiska internautów. stanowisko Drugie przewiduje powstałych politycznym, nagruncie zeświata jakitych nauki pochodzących czy te mają ustalane być wielostronny, wsposób zarówno zuwzględnieniem dążeń przejrzystości reguł, maby którym poddana jako przestrzeni komunikacji, daleko od państwrację zachodnich, demokratycznych, które uzależniają rozwój internetu, tu wolności oraz znich prymatu jestwpisane bezpieczeństwa. Pierwsze wnar- debata naten temat wokół oscyluje dwóch spolaryzowanych stanowisk: pryma- tralizowanej formuły sprawowania kontro jącego systemu zarządzania internetem. rośnierealizuje przekonanie wcyberprzestrzeni, opotrzebie rekonstrukcji istnie- podmiotów swoje żywotne interesy identyfi 312 Chociaż istotąChociaż siecijestjejglobalny Postulat siętu otwartości ielastyczności ściera zdążeniami dobardziej scen- J. Walker, Th , „Knowledge, Technology and Policy” 2003,no. 16(3),s.24–77. eDigital Imprimatur: How Big Brother and Big Media Can Put the Internet Genie lozofi ę działania, usiłują kształtować te fragmenty sieci, zasięg, jedynie złożona mozaika regulacji posuniętej swobody użytkowników swobody posuniętej oraz , alepaństwa, realizując swoje interesy li nad tą przestrzenią.li nadtą Międzynarodowa kuje waktywnościach sieciowych lub dejmujący decyzje pomimodejmujący faktu, decyzje że ć aktywność w globalnej sieci. wglobalnej Reguły ć aktywność 312 . obywatelom dostęp dopewnych –postrzeganych przez państwa zaniepożądane – wprowadzenia cenzury, rzeczywistej brak środków, które zupełnie uniemożliwią o globalnym zasięgurzadko może być skuteczna, to znaczyniemamożliwości należy zaskromne. Kontrola rządów jest umożliwia państwom nastan wpływanie komunikacji internetowej, uznaćjednak ną walkipolitycznej oraz idei. wewnętrznymInstrumentarium, rynkiem które zwyznawaną zgodnie przez siebiecyberprzestrzeń fi niebezpiecznych wrogów lub cennych sojuszników. politycznej, aprowadzącywnętrznej gry internetowe dziennikiuznawani za są uwaga międzynarodowych mediów, formułowany przekaz jestnarzędziem we- zastanego porządku. Na tworzonych przez nich kanałach informacji skupia się się blogerzy, często wrolach występujący przeciwników systemu, kontestatorów portale pośredniczące wspotkaniach homoseksualnych osób portale nazji, wTurcji tematem tabu winternecie strony są kurdyjskich separatystów lub nie natrafi „prawakach niema haseł człowieka” czy„demokracja”, wAustralii użytkownicy i dążeniadointelektualnej ipolitycznej autonomii. WChinach wwyszukiwar- próbuje– wten sposób sięredukować sprzeciwu wyrażania zdolność społeczną społecznościowe opozycyjnych, informacyjne, portale nizacji zagraniczne serwisy W przypadku autorytarnych systemów politycznych blokowane witryny są orga- uwarunkowań kulturowych, aleprzede fi wszystkim samo zresztątak jakBiałoruś, Chiny czy nia modemów. Państwa bliskowschodnie blokują dostęp doniepożądanych treści, użytku prywatnego. wBirmie ażdo2002roku Reżimrządzący zabraniał posiada- dostępu najczęstsze. dosiecisą Na Kubie zabroniono sprzedaży komputerów do wich strategicznegodzący interesy, choc państw autorytarnych traktują otwartość iłatwość dostępu dosiecijako element związane zbezpieczeństwem czyteż zakazanymi praktykami. Nie tylko władze wo dowypowiedzi, rozpowszechniania antyrządowych treści, winnych –kwestie ich strategiczniery ważnych interesów. Wniektórych przypadkach to pra- będzie wciążo tyle starają wtych sięzachować obszarach, wpływy które nasfe- zachodzą O ilejednakpaństwa nieingerują wwo wpisuje sięwformuły obowiązujące sieci, niejako wglobalnej sięznimistapiając. nych. Filozofa działania rządów państw charakterze zespołeczeństwami otakim rakter –jest odzwierciedleniem norm obo dokompetencjiberprzestrzeń państw narodowych. bezpieczeństwa jestwprowadzenie uprawnień zarządczych imonitorujących cy- Powyższe przykłady sugerują, żepaństwa narodowe skłonne kształtować są W walcepolitycznej wwielu regionach świata prominentnymi stali postaciami 313 Dotychczasowa formuła działania sieci–jejotwartość idemokratyczny cha- D. Tapscott, A.Williams, ą natreści promujące rasizm czyporuszające temat dobrowolnej euta- Wikinomics: How Mass Collaboration… iaż wśród przypadki takich ograniczania lnościowy wymiar komunikacji wymiar lnościowy wsieci, wiązujących wspołeczeństwach liberal- Australia. Zestaw nominalna, alewprzypadku medium lozofi lozofi i sprawowania władzy. ą –staje sięona are- , s.20–45. ograniczeń zależyod 313 . 189 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 190 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią przestępstwo). nationale Contre etl’Antisémitisme leRacisme użytkownika, który łączysięzestroną Yahoo zakazanych aukcji, musi identyfi we Francji uznał,żefi znajdująwane informacje, są także Stanów sięnaterytorium Zjednoczonych. Sąd nych, nacowskazuje oraz język waluta tam stosowane. Serwery, naktórych składo- należy traktować jako skier bezpośrednio mentowała, żeaukcje, naktórych wystawiane nasprzedaż są pamiątki nazistowskie, bowiem mogąnaruszenie karnego kodeksu tego państwa. Platforma Yahoo argu- telom Francji należyzablokować dostęp dowspomnianych aukcji, stanowić one mów sprawiedliwości. Pojawiają siępytania oto, wkwestii jestwłaściwy jakisąd informacyjnego społeczeństwa globalnego oraz cechtywności narodowych syste- fi kolejnym rozstrzygnięciu wStanach Zjednoczonych sądu apelacji apelacyjnego ipo (np. posiadanie wydań zlikwidowana w2007r. też innenarodowe Zamknięto strony aukcyjne Yahoo. działając prawa napodstawie lokaln mie nazistowskim –cozakazane jestprawem we obowiązującym Francji –sąd, ustalone prawemcych krajowym reguły. Dowodzą tego przykładycyberprzestrzeni. nakładania sankcji prawnej nałamią- sprawowany państwa zpozycji narodowego niejestprzystosowany dospecyfi treści. Można ten dostęp ograniczyć, aleniewyeliminować. Monitoring internetu nabycie tych przedmiotów, prawną nasytuację wpływa wpaństwie zakazanych prawem krajowym, atymsamym umożliwia obywatelom francuskim fi rykańskiej działającej prawa obszarem poza jurysdykcji Francji. Uznano, żedziałania ame- wolność słowa Poprawkęłano sięnaPierwszą doKonstytucji Stanów Zjednoczonych, która chroni nie muszą sięstosować doorzeczenia francusk Francji przepisom dotyczącym treści umieszczanych winternecie. Wzwiązku ztym zatempodlegają prawodawstwu Stanów Zjednoczonych, anieobowiązującymwe we prowadzone są przez fi charakter transgraniczny. Punktem było przekonanie, wyjścia żeaukcje interneto- fi działalności sprawiedliwości uznał,żefrancuski wymiar rykański niejestwładny regulować rmy Yahoo tego od wyroku –zapadł następny apelację Yahoo. wyrok, odrzucający Sprawę against and wniosłaLeague Anti-Semitism Rasism (fr. Inter- Ligue 316 315 314 Ta sprawa obrazuje wyraźnie stopień skomplikowania, jakiniesiezderzenieak- W procesie z2000 roku dotyczącym ścigania sprzedawców pamiątek syste- po W USArozpowszechnianie pamiątek nazistowskich iinnych materiałów tego rodzaju Witryna www.yahoo.fr zastosowała siędozaleceńsformułowanych worzeczeniu. Sprawa Yahoo! dotyczyła serwisu Auctions, którego odsłona została amerykańska rmy Yahoo, która zezwalanawystawianie naaukcje przedmiotów rmy amerykańskiej, która prowadzona jestwinternecie, awięcma 316 . Ostatecznie zaostrzeniu –po debaty na ten temat we Francji, po Main Kampf abyrma, uniemożliwić dostęp internautom francuskim do mającąrmę naterenie siedzibę Stanów Zjednoczonych, jestdozwolone, awpaństwach europejskich uważane jestza kować lokalizację adresu IPkomputera każdego ego, rozstrzygnięcie wydał dotyczące fi owane doobywateli Stanów Zjednoczo- 315 ich sądów. Wrozstrzygnięciu powo-

– LICRA), która uznała,żeobywa- . Niejako odpowiadając, ame- sąd 314 . rmy ki zowane były zarówno przez organizacje a zatem kreowały wrzeczywistości telefoniczną „książkę internetu”. te reali- Zadania dysponowały uprawnieniem nadawania nazwinumerów (domen iadresów IP), wirtualną jestszczególnie istotna noczonych, zatem rola tego państwa wsprawowaniu kontroli nadrzeczywistością University Press, Oxford 2006. ulokowanejest umieszczanie informacji, zagranicą. przenoszenie naserwery aktywności średnictwem sieci? praw człowieka), niepowoduje podmiotów bezkarności funkcjonujących zapo- systemu Stanów Zjednoczonych iChinwodniesieniu dostandardów ochrony nych państw, opartych naróżnych fi Czypotencjalny terytorialnego? wadzić jedowymiaru konfl orzekania opraktykach internetowych? Czywkażdym przypadku można spro- i odnawiana cotrzylata. ści, konkurencyjności,ści, koordynacji oddolnej prywatnej, oraz reprezentacji Wdrażany system miałsięopierać naczterech głównych komponentach: stabilno- z ICANN – około rokusywności 2009,kiedy umowa to wygasła rządu Stanów Zjednoczonych and Information Administration (NTIA) powierzył sprawowanie IANA. funkcji rząd Stanów Zjednoczonych przy National pośrednictwie Telecommunications zultatem wprowadzania wżycie tej strategii siępowstanie stało ICANN, któremu lacjonowała jednazdoradczyń prezydenta USA,odpowiedzialna zatę problematykę: Clintona były obecne wstworzonej mocno wstrukturze kontroli.mywał wpływy Neoliberalne nurty Billa polityki administracji systemem domen ICANN, alerządStanów Zjednoczonych konsekwentnie utrzy- ternetowego, cozresztą sięgłównym stało powodem przekazania kompetencji nad Wprawdzie wieku lat od konieczność podkreślano 90.XX samoregulacji sektora in- zobowiązane działaćwramach polityk wyznaczonych przez kolejne administracje. rząd Stanów Zjednoczonych delegował uprawnienia innym podmiotom. Były one wane komercyjnie (fi 321 320 319 318 317 monopol obecnie istniejący niśmy –tam, gdzie tylko jestto możliwe –stworzyć konkurencyjny który zastąpi rynek, dowej organizacji interesariuszy. opartej nawspółpracy Wobszarze nazwdomen powin- bazą techniczną sprywatyzowane powinno zostać W miarę jakinternet sięistaje poszerza siębardziej międzynarodowy, zarządzanie jego Wyjątkowy nautworzenie wpływ i rozwój siecimiał rządStanów globalnej Zjed- Debata natemat przyszłego zarządczej przybrała kształtu struktury nainten- Umowa pomiędzy władzami USAaICANN narealizowanie IANA funkcji jestzawierana Cyt. za:D.W. Drezner, J. Goldsmith, T. Wu, Praktykowanym przez użytkowników siecispos Ibidem Joint Project Agreement , s.495. 317 rma Networkrma Solutions, NSI) przez kontrakty, nabaziektórych Who Controls the Internet? Illusions of aBorderless World Th eGlobal Governance… 319 . 318 . Do 1999roku. Do władzeStanów Zjednoczonych lozofi (JPA) non profi non ach wpewnych obszarach (naprzykład 321 wówczas wizjinadzoru nadsiecią.Jak re- . Kolejna jejwersja osłabiła uprawnie- obem uniknięciaodpowiobem , s.424. ioddanewręce międzynaro- prywatnej, t (IANA, ICANN) oraz te zoriento- ikt systemów praw- edzialności prawnejedzialności , Oxford 320 . Re- 191 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 192 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią icann.org/stewardship. dokonywaniem zmian wbaziedomen internetowych nanajwyższym poziomie. Zob.: https://www. internetowej, każdy może przekazać temu podmiotowi opinię natemat kształtu, nadzór nad podstawową formułą jesttransparentność, transmitowane posiedzenie jejpierwsze było nastronie Zarządzanie internetemjako sferarealizowaniaprzywództwawprzestrzenimiędzynarodowej 4.1.1. AnalizaCoG generycznych ikrajowych oraz organizacji technicznych organizacji pozarządowych, przedsiębiorców zbranży domen, rejestrów domen Koordynującą, wskładktórej wchodzą międzyinnymi przedstawiciele rządów, –użytkownicy, społeczność ma globalna rządy, przedsiębiorcy. Powołano Grupę zarządzanebędą domeny sieciowe (podstawowy systemu), zasób zadecydować opowiadałwyraźniej sięzazwiększeniemtransparentności systemu. nia nadzorcze Departamentu Handlu USA,arządStanów Zjednoczonych coraz wo zatwierdza zmianę w da rządu Stanów Zjednoczonych sprawująca nadzór nadICCAN każdorazo- nadzoru nadwykonywaniem IANA. funkcji Trzeba zaznaczyć, żechociaż agen- pracowanie iprzedstawienie NTIA propozycji nowego modelu sprawowania Stanów Zjednoczonych. skiego zeswojego wynalazku terytorium, traktując go jako formę rządu wpływu ze względów ideologicznych ipolitycznych dążyłoby dowycofania amerykań- zrealizowany, siećzapewne niebyła globalna mując Gdyby ten scenariusz monopolistyczną został władzęwcyberprzestrzeni. państwa, nadktórym rządsprawuje koordynujące funkcje ikontrolujące, utrzy- Stanów Zjednoczonych. Sieć mogłabyć potraktowana jako strategiczny zasób nej siecipowstały wramach projektu militarnego, fi nad praktykami inwigilacyjnymi rządu tego państwa. gument uprawnień zarządczych pojawia sięprzy okazji międzynarodowej debaty technicznymi aspektami rozwoju siecijestzatem jedynie potencjalna, chociaż ar- w postanowienia przyjęte naforum ICCAN. WładzaStanów Zjednoczonych nad Stanów Zjednoczonych wcyberprzestrzeni. nomicznych dlaneutralizowania propozycji niezg naforumAktywność debaty ozarządzaniu internetem, wykorzystywanie wpływów politycznych ieko- Warunki jegoosiągnięcia do przestrzeni. tego nazasadach iwartościach zapewniających realizację interesu narodowego oraz rozwój cyber- Budowanie międzynarodowego konsensusu wspraw Cel 322 14 marca 2014roku władzeStanów Zjednoczonych ogłosiły, żeotym,jak W tymkontekście należypamiętać, żetechnologiczne global- podstawy Sposób funkcjonowaniaSposób grupy jest pewnym novum wsferze procesów decyzyjnych – root zone fi zone root le , niezdarzyło sięjeszcze, aby ingerowała odnych zinteresami USA,wzmacnianie wizerunku ie modelu zarządzania sieciąwww, globalną opar- by dzisiaj –wielepaństw globalna nansowanego przez rząd 322 . Jej wy- celembędzie Źródło: opracowanieŹródło: własne. wszystko dynamicznie sięprzekształca. System zarządzania Globalna siećprzynosi korzyści uczestnikom procesów Wnioski międzynarodowej.łeczności liwości przekazania pełnego uprawnień nadzorczych spo- Brak politycznej zgody scenie nawewnętrznej codomoż- decyzyjnym związanym zzarządzaniem siecią. przekonaniautrwalenia ojego negatywnej roli wprocesie rządużeń wobec Stanów Zjednoczonych, coprowadzi do swoich winternecie, racji wysuwania zarzutów ioskar- ces decyzyjny, dysponujących możliwością prezentowania Szerokie interesariuszy spektrum zaangażowanych wpro- rozwój uzależniony zdobycia jestod azjatyckich. rynków pansji amerykańskich fi Polityczne uwarunkowania komunikacjicej swobodę wsieci. ofi niej Echelon), negatywnie wpływające nawiarygodność treści zamieszczanych winternecie (afera PRISM, awcześ- Rozpowszechnione praktyki inwigilacji imonitorowania punkty Krytyczne Władze Stanów Zjednoczonych CoG o odmiennych amerykańskichstrate od zarządczym spowoduje sieciową ostatecznie narzeczywistość zwiększeniemożliwości krajów wpływu noszonych argumentów aktywnej roli jestten, żewycofanie wsystemie sięwładzUSAzodgrywania nadzoru nadwykonywaniem przez ICANN IANA funkcji – wKongresie USArepublikanie zgłosili propozycję ustawy, która zakazuje rządowi USAprzekazywania na zewnątrz stanowisko USAniejestrezultatem konsultacji prowadzonych napoziomie wewnętrznym kontestatorzy tego stanu globalne rzeczy–funkcji ataków narząd amerykański, wzwiązku zp istotniejszejpretendującymi roli wpr doodgrywania zentowania swego stanowiska oraz konfrontacji naoptymalny poglądów działania sieci, zinnymi sposób zarządzania internetem jestdlarządu amerykańskiego pewnym testem –okazją przywództwa dozapre- należy uznaćzaprojekt zakończony powodzeniem. Sama debata natemat przekształcającego sięmodelu przede ostworzenie wszystkim iutrzymanie warunków zarządzania głównym globalnym medium istopniowo wpraktyceporozumienie niejestoczywiście możliwe. Stany Zjednoczone, ustanawiając model pewien ograniczaniaki, wolności isposobów wypowiedzi przestępczości internetowej. Tego typu uniwersalne konsensusu państw, wszystkich których obywatele jego są użytkownikami wsprawie wolności jednost- rozwoju tego medium. Praktyczna realizacja postulatów otwartego systemu zarządzania wymagałaby ne otwarcie procesu dotyczącego decyzyjnego intern działania wśrodowisku charakterystyce, otakiej reakcji. szybkości wtymprzede wymóg Peł- wszystkim cjalnej narracji rządu narracji Stanówcjalnej Zjednoczonych, promują- technologicznych,rm których wspierania eks- globalnej giach zarządzania nim,jakRosjaczyChiny. rzyjęciem przez niego –czyteż uzurpowaniem, jakchcą go zarządcy. Podziały wzmacniafakt, żeprezentowane ocesie zarządczym.ocesie Jednocześnie jestto również pole etu może sparaliżować istotnych szereg decyzji dla w niej zachodzących, generuje wniejzachodzących, zagrożenia, anade poddając go umiędzynarodowieniu, zabiegały skutecznego działania ków ipromować dobre praktyki. siędozmieniającychstosowywać sięwarun- decyzyjnych interesariusze mogąłatwo do- formalnegowet bez uregulowania procesów doutrzymania stanu,Zdolność na- wktórym szarach. utrzymaniem wpływów wstrategicznych ob- rodowienia zarządzania sieciązjednoczesnym Wyważone prowadzenie procesu umiędzyna- innowacje, handel informacji. iwymianę nowienie systemu zarządzania wspierającego Utrzymanie sieci, usta- globalnego wymiaru międzynarodowej.akceptację społeczności wizji zarządzania internetem, która uzyska Stworzenie spójnej, możliwej dorealizacji ternetem. w innym czołowym organie zarządzania in- Utrzymanie wpływów naforum ICANN lub Wymagania krytyczne mowanie własnejwizji. w tej sprawie, proponowanie rozwiązań, pro- –prowadzeniewództwa otwartego dialogu nia internetem efektywnego jako przy- sfery Wykorzystywanie debaty natemat zarządza- nym rządu amerykańskiego. bom politycznym, społecznym iekonomicz- bysieci, tak jejewolucja odpowiadała potrze- Wyznaczanie kierunków rozwoju globalnej nej sieci–ICANN. administrującego techniczny poziom global- przekształcenia zarządcze głównego forum naproces wpływ decyzyjny,sowym, skład, Nadzór nadinternetowym systemem adre- krytyczne Zdolności wspólnocie wielostronnej. wspólnocie Głównym zpod- siecią musi wymo spełniać w cyberprzestrzeni, co w cyberprzestrzeni, gi skuteczności 193 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 194 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią zwierciedla formułę realizowaną przez rządUSAiICANN. Podmiot prywatny fakt, żeformuła przyjęta przez UEwkw nym paradoksem wątpliwości natle kierowanych adresem ICANN jest pod w 2007roku regionalnej pierwszej domeny najwyższego poziomu „.eu”. Pew- Komisja Europejska 2010. ICANN oraz IANA należyzglobalizować przez funkcje niesprawowane konsekwentnietacie uznaje, kluczowego żewobec zarządzania znaczeniaobszaru szarze UEniezdołałaskutecznie większych wynegocjować uprawnień iwrezul- Advisory Committee (GAC), stanowiącego składową część ICANN. Wtymob- władz innych roli państw doradczej wramach doodgrywania Governmental rze kierowania opartej naICANN. Stany Zjednoczone ograniczyły oddziaływanie zentacji rządów (rządów wieku europejskich) koniec struktu- wustalonej pod XX wielki. Podstawowym obszarem sporów Europejskiej naformowanie sięmodelu zarządzania systemem domen był nie- pozostawałyregulacyjne wrękach rządu Stanów Zjednoczonych, Unii awpływ prowadzących dopowstania ICANN, wówczas jednakinicjatywa iuprawnienia największej liczby podmiotów. To stanowisko dominowało wczasienegocjacji gocjowania rozwiązań transparentny wtymobszarze wsposób izudziałemjak je siękonieczność zachowania otwartości, przejrzystości siecioraz ne- potrzebę które powinny uwzględnione zostać wnowym systemie zarządzania. Akcentu- W debacienaten temat pojawiają do„europejskich sięteż odniesienia wartości”, uprawnieńzację irozszerzenie niektórych znich naskalęglobalną. zarządzania tymmedium, struktury comaobejmowaćwzmocnienia systematy- kluczowych aspektów akcentuje zarządzania cyberprzestrzenią, konieczność dobro wspólne. Wzywając dostworzenia nowego wsprawie modelu kooperacji w których UEpromuje multilateralizm ikonsensus, uznając siećzaglobalne nia globalnego, wtymrównież zarządzanie internetem. Jest to jedenzobszarów, zainteresowanie uczestnictwem we głównych wszystkich strukturach zarządza- Pozycja Unii Europejskiej naświatowej mapie politycznej powoduje naturalne 4.2. UniaEuropejska Wymiernym rezultatem europejskich oddziaływań sięzato stało utworzenie 324 323 DNS iONS Uniacyjność). Europejska opowiada sięzatem zademokratyczną itransparentną kontrolą kich, neutralna iumożliwiająca korzystanie zróżnych technologii iurządzeń(interopera- internet jako iwolnoś ważnązmiennądemokracji ideiwolności słowadziem służącym nacałymświecie. (…)Komisja Europejska traktuje wach znimzwiązanych –przyp. M.Z.]jestkluczowa. Internet jestnadzwyczajnym narzę- Biorąc uwagę strategiczne pod znaczenieinternetu, międzynarodowa [wspra- kooperacja M.L. Mueller, A Digital Agenda for Europe 323 . Networks and States… , Komunikat Komisji Europejskiej, COM(2010) 245fi , s.61. stała siękwestia stała niedostatecznej repre- estii administrowania domeną tą odci. Sieć powinna być otwarta dlawszyst- 324 . nal/2, zanego igospodarcząobywateli aktywnością zespołeczną wsieci podstawową rolą jestzabieganie orealizację interesu publicznego –również zwią- laty zwiększeniauprawnień dlarządów, zarządzania cyberprzestrzenią których raz większymstopniu sięumiędzynarodawia, Komisja Europejska postu- wysuwa roli rządów wtymobszarze. zarządzania internetem, wnaturalny oczekuje się również sposób wzmocnienia więc, chociaż akceptuje sięrolę podmiotów prywatnych iwielostronną formułę tego zjawiska wkategoriach naliniiGlo podziału stanowisko Unii Europejskiej w sprawie „cyfrowego podziału”. Unia uznaje zabłędneinterpretowanie i koordynacji polityk wsprawie zarządzania internetem. Interesującym aspektem tej debaty jest forum UE nienia wtymobszarze stanowią rezultat strategii uzgodnionej napolitycznym jest głównym aktorem zarządczym napoziomie operacyjnym, alejego upraw- S. Simpson, http://europa.eu/pressReleasesAction.do?reference=IP/09/1397 (11.10.2014). Internet governance Economy Globalising a in of European Public Policy” 2011,no. 2,vol. 18,s.255. rządzania internetem „cyfrowego podziału” oraz transferu wiedzyskładającej sięnaróżne wizjeza- mach Th accountability przestrzeń „wielostronnej stanie sięwyrazem odpowiedzialności” ( stemu, uznając, żezbudowanie szerszego forum podmiotów regulujących cyber- Europejska również podnosi problem defi rozwojując kierunki tej lub alternat internetem. Formułując roli obiekcje obecnej wobec istatusu ICANN iwskazu- zań, za sprawą których byłyby one sytuowane whierarchii wyżej zarządzania uprawnieniaszłości rządów. Brakuje zgody codozasięguikonkretnych rozwią- skich wciąż siędyskusj jednaktoczy kierunków przyszłego kształtu zarządzania siecią,wewnątrz państw członkow- Stanowisko Unii Europejskiej jestklarowne napoziomie ogólnych wyznaczania Jako żeproces kształtowania sięnowego system zarządzania internetem wco- 329 328 327 326 325 wartości go iotwartego, powinni zwrócić siędoswoich rządów zprośbą ozabezpieczenie tych nieniu otwartości iwolności internetu. (…)Jeśli użytkownicy chcą internetu neutralne- (…) niemożemy pominąć kluczowej roli rządów, którą mają one wzapew- doodegrania Między innymi kwestia ta była przedmiotem prowadzonych negocjacji wra- Internet Governance Forum ustanowione zostało w2005roku jako podstawowa sfera debaty Zob. G.Christou, S.Simpson, V. Reding, Komisarz dospraw Społeczeństwa Informacyjnego iMediów. Cyt. za:G.Christou, European more independent, accountable… to move welcomes US Commission European more independent,accountable, to move welcomes US Commission international eInternet Governance Forum postrzeganego jako platforma redukcji Th 325 327 eEuropean Union, Multilateralism and the Global Governance of the Internet . . ) 328 , Komunikat prasowy Komisji Europejskiej IP/09/1397,Bruxelles, 30.09.2009, . , Edward Elgar, London 2007. 329 . Głównie dziękistaraniom UE forum utwo- to zostało Th e New Electronic e Marketplace: European Strategies Governance ywnych formuł zarządzania siecią,Komisja a, jak dokładnie miałyby wyglądać wprzy-a, jakdokładnie miałyby wyglądać balna Północ –GlobalnePołudnie, wskazując na legitymacjicytu dotychczasowego sy- 326 multilateral . W istocie . Wistocie , „Journal 195 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 196 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią budowania igospodarek społeczeństw opartych nawiedzy. częstympunktemne są formułowania ipodstawą odniesienia wytycznych codo W politykach Unii Europejskiej imożliwości przez nieoferowa- cyberprzestrzeń dzynarodowej, dlarozwoju uznając znaczeniecyberprzestrzeni cywilizacyjnego. adwokatów przesunięcia większych wskazuje,wyraźnie żezajęła ona rolę katalizatora zmian ijednego zgłównych E.J. Wilson, MITPress, Cambridge, MA2006,s.41. Governing Global Electronic Networks: International Perspectives on Policy and Power etc. 2005. World the Issues from Information Summit the Society on Governance: Global wewnątrzcyfrowego Unii. podziału Zob. M.Raboy, N.Landry, członkowskich. Jedną było zistotnych pokonanie strategii władzeuropejskich lat od 90.XX wieku istotne różnice wdostępie dointernetu ikompetencjach cyfrowych wśród mieszkańców państw Zarządzanie internetemjako sferarywalizacjimiędzynarodowej 4.2.1. AnalizaCoG ny Zjednoczone uznają europejskich partnerów zasojuszników tu zarządzania systemami telekomunikacyjnymi wogóle, wktórych również Sta- do stanowiska amerykańskiego. Rozszerza zagadnieńdotyczących siępole kształ- napotrzebyz poglądów możliwości wzakresie zarządzania internetem zbliżyło ją rolęakurat mediatora, obszarze odgrywa wmiarę prowadzonych rozmów wiele – rozwiązanie dlaprzyszłego zamodel systemu. Unia Chociaż Europejska wtym mienia wtej sprawie. Stany Zjednoczone zkolei uznają istniejące–hybrydowe teczniejszą formułą byłoby ustanowienie międzyrządowego, globalnego porozu- różnią. Zjednoczonych, których kontroli ogląd irozwoju sieciznaczącosię globalnej jej aspektem jestnegocjowanie stanowisk państw rozwijających sięoraz Stanów rzone iutrzymuje swoją rolę wkoordynowaniu wielostronnej debaty. Istotnym działywania organówdziaływania Unii Europejskiej wcyberprzestrzeni. i ekonomicznych dlaneutralizowania propozycji niezgodnych zinteresami UE,wzmacnianie od- naforumAktywność debaty ozarządzaniu internetem, wykorzystywanie wpływów politycznych Warunki jegoosiągnięcia do oraz rozwój cyberprzestrzeni. opartego nazasadach iwartościach zapewniających realizację interesu wspólnoty europejskiej Budowanie międzynarodowego konsensusu wspra Cel Całościowy ogląd aktywności UEwustalaniu aktywności nowego ogląd Całościowy systemu zarządczego 330 Gospodarki wschodzące iświat wschodzące rozwijającyGospodarki siępromują żenajsku- pogląd, W.J. Drake, Introduction: Th e Distributed Architecture of Network Global Governance Global Network of Architecture Distributed e uprawnień mię- wkierunku społeczności wie modelu zarządzania sieciąwww, globalną Civil Society, Communication and and Communication Society, Civil , Peter New Lang, York 330 . , red. W.J. Drake, [w:] [w:] Źródło: opracowanieŹródło: własne. nych czysektora wtymprocesie. prywatnego jednego modelu zarządzania internetem, zwłaszczawodniesieniu doroli rządów, ruchów społecz- modelu,nego samej wskaliglobalnej naterytorium dorealizacji potencjalnie Unii –wUEniema wowania przez roli UEprzywódczej w tymobszarze de technologicznych iprawnych. Głównym problemem możliwość skutecznego podważającym spra- dualnych rządów, comogłoby prowadzić sieci, dofragmentacji coraz podziałów wyraźniejszych i interoperacyjnej struktury, przeciwstawiając Zdecydow tylko przed społecznością. globalną iod warunkiem jejniezależności watna (ICANN lub jejodpowiednik) powinna na w 2009roku zapoczątkowały nowy, intensywny rozdział tej debaty. W opinii KEkorporacja pry- przezpodnoszone Komisarz UE ds.mediów isp iuniezależnieniaICANN orazprywatyzacji poddania w debacienaten temat przez ipodnoszone nich do przekształcenia istniejącego modelu. Dowodzi tego Unia Europejska zajmuje bardzo stanowisko wyraziste wkwestii zarządzania internetem, dążąc Wnioski dzenia jejwkontekście relacji naliniiUE-USA. Duży stopień upolitycznienia debaty iprowa- nowiska państw członkowskich; testowana spójnego sta- jest wwypracowywaniu approach -stakeholder nowego modelu zarządzania internetem państw UE.Postulowana jako kluczowa zasada Problem zkoordynacją stanowisk wszystkich wanych obszarów; wiązań, sprzeczności wniektórych zpropono- postulatów, promowanie niesprawdzonych roz- Ogólny charakter niektórych zezgłaszanych zarządczego; wistych nazmianę możliwości modelu wpływu Rola konsultacyjna iopiniotwórcza, rzeczy- bez punkty Krytyczne UE (Komisja Europejska) CoG , wograniczonym zakresie powiedzialności, alenieprzed rządemStanów Zjednoczonych, multi- anie dążysiędoutrzymania siecijako niepodzielnej się zwiększeniu jej podatności nanaciskiindywi- się zwiększeniu jejpodatności dal sprawować techniczny nadzór nadsiecią,pod postulaty. Kwestie umię i promować dobre praktyki. siędozmieniającychsowywać sięwarunków decyzyjnych interesariusze mogąłatwo dosto- formalnegowet bez uregulowania procesów doutrzymania stanu,Zdolność na- wktórym szarach; utrzymaniem wpływów wstrategicznych ob- rodowienia zarządzania sieciązjednoczesnym Wyważone prowadzenie procesu umiędzyna- handelwacje, informacji; iwymianę wanie systemu zarządzania wspierającego inno- Utrzymanie sieci, promo- globalnego wymiaru ceń wmodelu zarządzania internetem; wego dlastanowiska UEwsprawie przekształ- Skuteczne budowania poparcia międzynarodo- w sprawie modelu zarządzania internetem; Konsensus państw zrzeszonych we wspólnocie Wymagania krytyczne własnej wizji. sprawie, proponowanie rozwiązań, promowanie twa –prowadzenie otwartego dialoguwtej internetem efektywnego jako przywódz- sfery Wykorzystywanie debaty natemat zarządzania państw Unii Europejskiej; bom politycznym, społecznym iekonomicznym abysieci, tak jejewolucja odpowiadała potrze- Wyznaczanie kierunków rozwoju globalnej w sprawie modelu zarządzania internetem; Możliwość debacie przewodzenia globalnej go stanowiska 26państw członkowskich; Możliwość koordynacji iwypracowania spójne- krytyczne Zdolności ołeczeństwa informacyjnego, Vivianne Reding, charakter reprezentantów uczestnictwa UE tej organizacji międzynarodowej kontroli, cyzyjnym jestproblem zaplikacją zaleca- dzynarodowienia, pełnej 197 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 198 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią history/i (2.10.2014). history/i Th Internet by the of History Brief A domen pobierane opłaty. są mation –ISI) Uniwersytetu California oraz Southern Internet (ISOC) Society tecture (IAB), Board Instytut Nauk oInformacji (Institute for Scientifi Internetw tymgronie należały: Engineering Task Force (IETF),Internet Archi- początek sieciidoprowadziły globalnej dojejrozwoju. głównych Do organizacji ska naukowców ipionierów internetu skupionych wokół projektów, które dały użytkowników internetu. Organizacja powstała jako rezultat wpływów środowi- zarządzania ICANN, DNS która czołową rolę oddziałuje nawszystkich odgrywa – nadprzestrzenią stanowiącą numeryczną unikatową bazędanych. Wsystemie rządu elementami nadzasadniczymi systemu, prawa stanu Kalifornia majązane prywatne, zsobą, status organizacji ternetowych (DNS – ICANN iIANA agendy to amerykańskie systemem kierujące nazwdomen in- 4.3. InternetCorporationforAssignedNamesandNumbers domen najwyższego poziomu ( noczonych zapewniał IANA techniczną możliwość wprowadzenia zmian wbazie ternet Assigned Numbers Authority (IANA). Kontrakt zrządemStanów Zjed- byłfunkcję drJon Postel zUniwersytetu California, pomysłodawca Southern In- Inicjatorem systemu nadawania nazwinumerów oraz instytucji sprawującej tę ich administratora fi przyjęła prywatna nad baządomen najwyższego poziomu, wyznaczając jejstrukturę irozwój, rolę przestrzeni numerycznej. Podczas kiedy IANA sprawowała kontrolę koncepcyjną ments W1984roku,globalnie. wdokumencie oznaczonym ( RFC 920 ku, podejmowane konsekwencje niosłyzsobą jednoosobowo decyzje odczuwalne Numbers Authority (IANA), która dzisiaj ICANN. składową jestczęścią struktury rozwojutucję wyznaczającą kierunki internetu. Aby skutecznie realizować te zadania, Postel insty- powołał pierwszą administratorów,wyboru którzy zarządzali centralnym układemtworzącego się no zadanie utrzymywania domen najwyższego poziomu, dodawania kolejnych, komunikację winternecie. informacje onajważniejszychjących elementach systemu DNS, który umożliwia 332 331 W miarę błyskawicznego rozwoju już wie- wlatach cyberprzestrzeni, 90.XX Postelowi wieku, –wlatach kiedy 70.XX jeszczebył studentem –powierzo- B. Leiner, V. D. Cerf, Kahn, Clark, L.Kleinrock, D. R. Lynch, J. Postel, S.Wolff L.G.Roberts, niejestorganizacją ICANN wrzeczywistości (ICANN), InternetAssignedNumbersAuthority(IANA) ), Jon Postel wrazzJoyce zdefi Reynolds domain name system 331 . Zostały powołane. Zostały dlasprawowania technicznego za- ose Who Made the History Made the Who ose root fi root le zone le technologicznego sieci–Internet Assigned rma –Networkrma Solutions (NSI), działająca ) iprzydzielające IP. numery Powią- ), awięcwzbiorze danych zawiera- non profi non niowali ewolucji kierunek sieciowej na którym opiera sieć sięglobalna non profi non , 08.2000,http:/www.isoc.org/internet/ t , ponieważ za rejestrację, ponieważ nowych t idziałają napodstawie Request for Com- c Infor- c 332 , . liczbę szacowanoliczbę naponad 10milionów ku te domeny stanowiły ponad połowę winternecie, istniejących wszystkich ich eksplozja rejestracji domen oznaczonych symbolem „.com”. Wlatach 90.XX wie- otwarciu kiedylistyczną po pozycję), internetu dlacelów komercyjnych nastąpiła korzystanie zprzydzielanych domen) iwpływową (zewzględu naswoją monopo- nił fi Boulder, 2001,s.55. CO Policy Public Global kontraktuna podstawie zrządemStanów Zjednoczonych organizacji, jedenzanalityków zauważa: agendami siępowstanie stało rządowymi ICANN. Odwołując siędopoczątków rze praw intelektualnej. własności Rezu usiłowali naregula uzyskaćwiększywpływ w organizacji Th była technologów aktywność –pionierów komunikacji internetowej zrzeszonych istniejącą strukturę zarządzania. Wp celówalizacji komercyjnych, coraz więcejpojawiało sięgłosów kwestionujących kontroli nadpostanowieniami umowy. Wdrożone tu zostają mechanizmy zarząd- umowę zICANN. Jest to formuła umożliwiająca temu podmiotowi sprawowanie kowników sieci, twórcy izarządzający sieciami prywatnymi, muszą zawrzeć uczestnictwa części z pewnej i narzędzia ich egzekwowania (odmowa rejestracji domeny, wykluczenie czyli turalizuje cyberprzest wymiar pewien noczonych w1998roku. Jest to jedyny który wspójny struk- podmiot, sposób ICANN powołana została Departamentu dożycia decyzją Handlu Stanów Zjed- nym dysponentem tego kodu. – administrator kodu krajowego Top TLD(country code Domain) Level był jedyne, zorientowane badawczo, które również miałyuprawnienia monopolistyczne nazw państw –„.pl”, „.fr”, „.uk” itd.) zarządzały zazwyczaj instytucje niekomercyj- (IANA zdecydowała ooznaczeniu „lokalnych” od siecinazwami pochodzącymi 335 334 333 użytkownikówspektrum internetu dzić dokwestii praw obywatelskich, ap ogromnąpozyska mechanizmu władzębez podcho- łagodnie odpowiedzialności, będzie zalegalizowana przez National Telecommunic wrogościtem argumentujących, bezpośredniej krytyków żeorganizacja –jeślizostanie kontrowersjeICANN wywołała jejpowołania przez sposób razubyła dożycia iod obiek- Aby internetu sięczęścią stać –zyskaćrozpoznawalność wśród innych użyt- W miarę jakinternet stawał sięco bogatąrmę (jako żeotrzymała pozwolenie zapobieranie rocznych opłat za F. Marcus, H. Klein, NSI decydowało orozwoju domen oznaczonych: .com, .net,.org. ICANN and Internet Governance: Leveraging Technical Coordination to Realize Governing the Internet: Th e Internet Society (ISOC), którzy eInternet (ISOC), początku wieku lat od Society 90.XX , „Th eInformation 2002, no. Society” 18,s.199. w świeciewirtualnym). 335 eEmergence of an International Regime . raz ważniejsząprzestrzenią komunikacji ire- rzede wszystkim nie będzie reprezentować niebędzie rzede wszystkim pełnego rzestrzeni regulacyjnej szczególnierzestrzeni regulacyjnej istotna rzeni. Posiada narzucania zdolność reguł ltatem interakcji międzyIANA, oraz ISOC 334 cję globalnej sieci, zwłaszczawobsza- globalnej cję ations and Information Agency (NITA) – . Domenami krajowymi natomiast 333 . Kontrakt ten uczy- , Lynne Reinner, 199 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 200 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią the Internetthe sieć. globalna uniwersalnego konsensusu wsprawie podstawowych reguł, jakimirządzićsięma torów tego etapu debaty okierunku rozwoju internetu, jejcelembyło ustalenie w 2014roku w SãoPaulo. ICANN, rządu obok Brazylii, była jednym zinicja- dów, sektora prywatnego, użytkowników, ekspertów –technologów, odbyło się zob. m.in.:M.Mueller, nazw domen. Zob.: Shaw, R. korporacyjnych(WIPO), atakże grup interesu, ustalono, żeochrona również siębędzie odnosić do coca-cola.com. Po nacisku grup interesu o kwestię prawpodnosiło autorskich wdomenach zawierających handlowe, wsobie nazwy jaknp. Governance net inicjatywa NetMundial – o rozszerzeniu zarządczego sięmiędzyinnymi spektrum stała naskalęglobalną deklaracji Rezultatem ewoluuje. internetu wojem Cambridge, MA2002. zrzeszającej sieci) dynie administratorów sieci, które stanowią składowe części internetu sieci (czyli przez niąreguły niedotyczą jednakkorzystających zsieci(użytkowników), aje- w umowie. ICANN Obszarem jestprzestrzeń internetu. jurysdykcji Ustanawiane w sieci, codlaadministratora wiążesięzprzyjęciem pewnych reguł zapisanych unikatowej roli umożliwiające agencji nadającej inumery nazwy uczestnictwo cze: władza,prawo, ICANN mawładzęwynikającą zjego egzekucja, jurysdykcja. siębiorców był stabilności systemu gwarancją iochrony znaków handlowych wskazują, żeudziałkomponentu publicznego wtworzonej strukturze dlaprzed- Szczegóły procesu negocjacyjnego, którego rezultatem siępowołanie stało ICANN, Dyrektorów ICANN przez rządStanów Zjednoczonych utrzymany został wmocy. wienie, ale parasol możliwości zarządczy zakwestionowania wpostaci Rady decyzji tycznej Stanów Zjednoczonych. Przeprowadzono iumiędzynarodo- prywatyzację któraprywatna, jednakrealizuje formułowane kierunki władzypoli- nagruncie -prywatnym. Na poziomie operacyjnym najważniejszym organem jestorganizacja że techniczny zarząd sieciinternetowej globalnej opiera sięnamodelu publiczno- w internecie, zachowując iefektywność elastyczność jednocześnie go, który byłby zdolny donegocjowania złożonych interesów aktorów operujących instytucjonalnym:eksperymentem intencją było stworzenie podmiotu prywatne- które naich Projekt obowiązywały terytorium. ICANN miałbyć założeniu wswym Państwa tych samych miałyzapewnić obowiązywanie wcyberprzestrzeni reguł, Movements and Internet Governance 338 337 336 Model oparty ICANN nazwierzchnictwie wobszarze administrowania roz- Źródła powstaniaŹródła organizacji jejfunkcjonowania isposób prowadzą downiosku, Na temat zawiłości procesu negocjacyjnego, który doprowadził dopowstania ICAAN, W debaciedotyczącej numerowania zasad przestrzeni internetowej wielekorporacji M. Mueller, , MITPress, Cambridge, MA1997. . Spotkanie szerokiego grona uczestników –reprezentantów rzą- Ruling the Root: Internet Governance and the Taming the and Cyberspace of Governance Internet Root: the Ruling 336 Technology Institutional and Innovation… . Internet Domain Names: Whose Domain is Th is Internet Domain Names: Domain Whose Global Multistakeholder Meeting on the Future Inter- the Meeting of on Multistakeholder Global , „Peace 2001,no. Review” 13(3), s.403–410. raz Światowej Organizacji Intelektualnej Własności rządu Stanów Zjednoczonych , s. 1–32; H. Klein, , s.1–32;H.Klein, is ? [w 338 . : ] Coordination of of Coordination Online Social , MITPress, 337 . Źródło: opracowanieŹródło: własne. Zarządzanie internetemwedługmodeluhybrydowego.Aktorzyikontestatorzy 4.3.1. AnalizaCoG zowany, jego copozwoli defi zaobserwować oceny charakteru ikonsekwencji planowanych zmian musi nowy model wdrożony zostać ireali- reakcjiszybkich nazmiany może sięnajego negatywnie bezpieczeństwie odcisnąć irozwoju. Dla nego oraz zwiększeniainercji realizowanych pr i organizacji, niebezpieczeń jednak niesiezsobą ciało zarządzane wielostronnie, postulatów costanie sięspełnieniem zainteresowanych państw iadekwatności dowymogów sieci.ności Planowana globalnej reforma ICANN mauczynićzniej realizującej uprawnienia wwarstwie wyłącznie technicznej, formuła ita dowiodła swojej skutecz- ływanie. Dotychczasowa formuła zarządzania internetem jestnaorganizacji oparta hybrydowej, powzięte naforum ICANN, chociaż sama możliwość traktowana wpływu być może jako oddzia- munications and Information Administration (NTIA) nigdy właściwie nieingerowała wdecyzje o podporządkowanie interesom jednego kraju pomimo faktu, National żeamerykańska Telecom- powstanie spójnej iotwartej sieci. Głównym zarzutem kierowanym korporacji wobec jestten ICANN, jestfakt, żesprawdziła sięona napoprzednich etapach rozwoju sieci, umożliwiając Niewątpliwym atutem formuły obecnej zarządzania internetem, opartej nauprawnieniach Wnioski ICANN.ność Słaba transparentność, niejasnaodpowiedzial- w sprawie nazwdomen. rozstrzygnięćność ICANN, Rady naprzykład procesuNiejasne decyzyjnego, kryteria arbitral- Stopień skomplikowania procesu decyzyjnego. rządkowanie interesom tego państwa. co powoduje zarzuty oupolitycznienie ipodpo- Nadzór agendy rządu Stanów Zjednoczonych, punkty Krytyczne ICANN CoG zowanie zagrożeń. riuszy, realizację podstawowych wartości, two Przekształcanie modelu zarządzania internetem, który zapewni równowagę wpływów interesa- Warunki jegoosiągnięcia do optymalne środowisko rozwoju ikształtowania innowacyjności dialogumiędzykulturowego. Utrzymanie internetu suwerennej, jako struktury, niepodzielnej, odpornej nawpływy stanowiącej Cel cyty izalety.cyty rzących unikalność siecioraz unikalność rzących pozwoli naneutrali- ojektów, cowprzypadku medium wymagającego stwo ograniczenia sprawności procesu decyzyj- netu. doszybko postępującegocyzji rozwoju inter- dopasowywania natury izakresuZdolność de- i promować dobre praktyki. siędozmieniającychsowywać sięwarunków decyzyjnych interesariusze mogąłatwo dosto- formalnegowet bez uregulowania procesów doutrzymania stanu,Zdolność na- wktórym szarze kompetencji ICANN. i neutralizowania wpływów politycznych wob- dokonsekwentnegoZdolność ograniczania rządzania internetem. Utrzymanie czołowego wstrukturze miejsca za- Wymagania krytyczne numeryczną. internetu napoziomie zarządzania przestrzenią Kształtowanie głównych kierunków rozwoju Uprawnienia dorealizowania IANA. funkcji krytyczne Zdolności 201 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 202 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią WCIT12/DT/1-E,(2012), http://www.soumu.go.jp/main_content/000188223.pdf (12.01.2015). nad sferą, która zeswej jestpozaterytorialna natury władzom państwowym, zorganizowanie czyli określonego terytorialnie nadzoru przestrzeni. proponuje częściej Coraz kontroli siępoddanie nadruchem wsieci stanowisk pomiędzy państwami oraz coraz większejwoli upolitycznienia cyber- w podporządkowaniu siecipaństwom widząpoważne zagrożenie wolności. rządówści państw demokratycznych oraz protestów użytkowników sieci, którzy marginalizowana zpowodu opozycji rządu Stanów Zjednoczonych oraz większo- struktury. Taka wizjamodelu nadzoru nadinternetem jestjednaksystematycznie porządkowanych państwom, które sprawować będą nadzór nadfragmentami forum organizacji pojawia sięprojekt, aby internet uczynićzbiorem siecipod- istniejącej wersję zarządzania struktury telekomunikacją. wieku lat Od organizacja 90.XX promuje alternatywną wobec swój międzynarodowy charakter iugruntowaną wobszarze pozycję zarządzania tenduje dozajmowania czołowego wśród ciałdecyzyjnych miejsca zewzględu na Międzynarodowych czyli w ITR, Telekomunikacyjnych. Regulacjach świadczenia międzynarodowych usługtelekomunikacyjnych, które to zawarte są mi telekomunikacyjnymi. ITUzajmuje sięmiędzyinnymi opracowywaniem zasad włączając wnienaprzykład telefonię komórkową czykwestie związane zsatelita- ciu społecznym igospodarczym –stopniowo ona poszerzała swoje uprawnienia, wi). Rola organizacji rosła wmiarę poszerzania sięznaczeniatelekomunikacji wży- telekomunikacyjnymna rynku iradiokomunikacyjnym (tzw. członkowie sektoro- nikacyjnego. ona Zrzesza 193państwa oraz główne przedsiębiorstwa funkcjonujące grafi ITU swoje źródła mawpowstałym w1865roku Międzynarodowym Związku Tele- 4.4. MiędzynarodowyZwiązekTelekomunikacyjny (International telskiego, przedsiębiorców iorganizacji technicznych wtej sferze. Przeciwstawna publicznych dotyczących internetu, copomniejszy obywa- udziałspołeczeństwa które uznają, dominującą żerządy powinny rolę odgrywać wzakresie polityk preferencje wyraża pierwsza Rosji, Chin, Iranu, państw części rozwijających się, międzyrządowym modelu kontroli internetu oraz modelu wielostronnym. Ta noczonych). formacji o inwigilacji prowadzonej przez wywiadowczą Stanów NSA,agencję Zjed- zwana afera Snowdena (ujawnienie przez Edwarda Snowdena latem 2013roku in- sów doposzukiwania rozwiązań wspra 339 Kolejne spotkania naforum ITC przynoszą jednakinformacje opolaryzacji zarządzania sięmodelem W debacienadkształtującym internetem ITU pre- Stanowiska państw skoncentrowały sięwokół dwóch koncepcji –opartej na cznym, który przekształcił sięwagendę ONZ doregulowania telekomu- rynku

Telecommunication Union,ITU) Proposals Received from ITUMember St wie nadzoru nad siecią WWW stała się tak siętak wie nadzoru nadsieciąWWWstała ates fortheWork siecią, siebie sytuując wjejcentrum. Na 339 . Jednym zważnych impul- of theConference of , ITU 99, Doc. , ITU99,Doc. Zarządzanie internetemopartenapaństwach 4.4.1. AnalizaCoG oznaczać przyznanie poszerzonych kompetencji tej organizacji. zarządzania ruchem wsieci, upowszechnienia uprawnień, comiałoby praktycznie naukowychnizacji itechnicznych. przedstawicieli rządów, sektora prywatne możliwiedecydować przejrzysty, wsposób wramach równoprawnej współpracy jestnazałożeniu,koncepcja oparta żewsprawach dotyczących internetu należy artykul/963863.html (27.09.2014). regulowaniem domen, przydzielaniem numerów iadresów IP, internetem, m.in.:zarządzanie systemem nazw datu ITUokwestie związane zzarządzaniem międzynarodowejności narozszerzenie man- Brak akceptacji wielu ważnych aktorów społecz- punkty Krytyczne ITU CoG zwolił naneutralizowanie zagrożeń. wpływów interesariuszy, realizację podstawowych tworzących wartości siecioraz unikalność po- Przekształcanie modelu zarządzania internetem, aby ostateczny jego zapewniał równowagę kształt Warunki jegoosiągnięcia do optymalne środowisko rozwoju ikształtowania innowacyjności dialogumiędzykulturowego. Utrzymanie internetu suwerennej, jako struktury, niepodzielnej, odpornej nawpływy stanowiącej Cel w jejotwartość. realizować strategie tycznych, które zajejpośrednictwem mogłyby wpływom poddana państwzostać niedemokra- Wizerunek organizacji, która może potencjalnie 340 zapewniający prawo głosuwielu krajom jednego narodu,dłużej własnością nawet jeżelito potężny naród. Musi istniećmechanizm Kiedy jest wykorzystywany wynalazek przez mi Odnosząc siędotejOdnosząc debaty, akcentuje ITUmocno demokratyzacji potrzebę P.Kościelniak, peeringu zarzadzania siecią godzące Kto rządzi Internetem . 340 , „Rzeczpospolita”, 23.12.2012,http://www.rp.pl/ . go, obywatelskiego, społeczeństwa orga- rządzania internetem. dotychczasbec realizowanych scenariuszy za- Możliwość formułowania alternatywnych wo- dzania internetem. zarzą- sposobu obecnego Główne forum krytyki dowej. funkcjonowania telekomunikacji międzynaro- Możliwość kształtowania iwdrażania zasad krytyczne Zdolności cyjną. wie uznania internetu zausługę telekomunika- Konsensus naarenie międzynarodowej wspra- w obszarze internetu. łościowego zarządu roli lub pewnej zarządczej Akceptacja mandatu ITUdosprawowania ca- Wymagania krytyczne liardy ludzi nacałymświecie, niejestjuż 203 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 204 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią modelu zarządzania siecią. kształtowania wielostronnego dialogu, który stanowi nowego niezbędny wymóg nie jego roli zabiega międzyinnymi Komisja Europejska, uznając forum zaobszar mu wmiędzynarodowej miejsce stałe siecizarządzania internetem. Owzmocnie- auspicjami ONZ, zabiega ouzyskanie wsparcia politycznego, które zapewniłoby niczne iekonomiczne dospołecznych. Ma ono charakter nieformalny, działapod gadnienia związane zfunkcjonowaniem kwestii prawnych sieci–od przez tech- czasu spotkania odbywają sięcoroku. Na Forum omawiane najważniejsze są za- sze Forum Internetem Zarządzania odbyło sięwAtenach w2006roku. tego Od watelskiego, rządy, przedsiębiorców, organizacje techniczne iświat nauki. Pierw- reprezentujących osób W IGF uczestnicząsetki organizacje oby- społeczeństwa żący, ajego działania niepowielają działań podejmowanych przez innegremia. na przestrzeń budowania porozumienia. Forum macharakter neutralny iniewią- Informacyjnego w latach 2003–2005jako ws Forum –IGF), które obrad Światowego powstało podczas Szczytu Społeczeństwa siecijestForum globalnej dynacji Internetem Zarządzania (Internet Governance Jedną zgłównych otwartych platform 4.5. ForumZarządzaniaInternetem(InternetGovernance opracowanieŹródło: własne. debacie jestjednakinteresującym refl polem rozwoju wyznaczającejturze kierunki decyzyjnej te międzynarodowej niemawiększych szans na nadzoru naddziałaniem DNS serwerów zostaną zniwelowane. Wobec sprzeciwu społeczności niętym wkwestii przyznawania nazwdomen internetowych, iogólnego ich ustalania struktury gwarantuje, żenieprawidłowości dzisiejszego modelu, który daje przewagę państwom rozwi- Rosji czyChinnaproblem zarządzania globalną gumentem jestto, żemechanizmy wramach ITUpowodować decyzyjne mogązbyt duży wpływ oceniana negatywnie przez reprezentantów sektora pozarządowego iwielepaństw. Głównym ar- Możliwość uczynieniaITUgłównym forum zarządzania najważniejszym globalnym medium jest Wnioski czonych, to oparcie go naITU może zkolei prowadzić doupolitycznienia iparaliżu decyzyjnego. jest brak legitymacji, demokratycznej kontroli inieproporcjonalne rządu Stanów wpływy Zjedno- nalny zakres władzy. Jeśli zatem defi strukturachwszystkich ONZ –duże państwa, koalicji ialiansów, zapomocą zyskują nieproporcjo- towanie państw członkowskich, stwarzając donadużyć jednakpole objawiających się wniemal głos”. Taka konstrukcja wyeliminować pozwala za transnarodowej. Proces decyzyjny wtej organizacji opiera „jedno się nazasadzie państwo, jeden Forum –IGF) systemucytem zarządzania internetem opartym naICANN eksji, obrazującym defi współczesnej debaty koor- współczesnej nadmodelem to, aby ITUzajęła bardziej znaczącąrolę wstruk- siecią, aponadto dokonanie zmiany takiej nie rzuty oniedemokratyczność inierówne trak- go medium. Charakter wtej jejoddziaływań pólna, ogólnoświatowapólna, iwielostron- cyty układówcyty władzywsferze Rola wielostronnego,otwartegodialoguwprocesiedecyzyjnym 4.5.1. AnalizaCoG standardów krok pierwszy wtymkie- przepływu informacji Za naskalęglobalną. w 2003roku.w Genewie WSIS stanowił trze patronatem Organizacji Narodów Zjednoczonych, znich odbyła pierwsza się rozwoju.wzmocnienia Szczytprzybiera formę konferencji odbywających siępod rzystania zinternetu komunikacyjnej oraz dla infrastruktury wykorzystywania WSIS to najszersze forum debaty natemat kształtowania globalnych reguł ko- 4.6. ŚwiatowySzczytSpołeczeństwaInformacyjnego (World opracowanieŹródło: własne. oddziaływanie na kształtujący sięsystem nakształtujący decyzyjny.oddziaływanie opiniiwyrażania szerokiego grona interesariuszy, cojednaknieprzekłada sięnaich rzeczywiste wania. IGF należyzatem uznaćzasferę interakcji i ramach niemają przełożenia interesariuszy nadecyzje podejmowane oddziały- wich spektrum ciło mechanizmów zinstytucjonalizowanego procesu decyzyjnego, obrady prowadzone wjego i GlobalnejPółnocy. IGF jednakrzeczywistych możliwości nieposiada sprawczych, niewykształ- by niwelować głęboko zakorzenioną dysproporcję reprezentantów głosów Globalnego Południa sy największego interesariuszy, spektrum forum nietworzy barier dostępu, kształtuje dialogtak, autonomiczny,który będzie Na zewnętrzne. odporny spotkaniach nawpływy IGF ścierają sięgło- dzy jestsystem wielostronny, uniemożliwiający nych wtymobszarze. wpływami Dominującą związaną narracją zpożądanymi strukturami wła- siecią,któraglobalną pojawia sięwpostulatach agend rządowych iinnych aktorów zainteresowa- Internet Governance wizjizarządzania idealnej jestspełnieniem Forum sposób (IGF) wpewien Wnioski instytucjonalizacji, stałego fi Brak wsieciinteresariuszy, stałego miejsca brak punkty Krytyczne IGF CoG zwolił naneutralizowanie zagrożeń. wpływów interesariuszy, realizację podstawowych tworzących wartości siecioraz unikalność po- Przekształcanie modelu zarządzania internetem, oby ostateczny jego zapewniał równowagę kształt Warunki jegoosiągnięcia do optymalne środowisko rozwoju ikształtowania innowacyjności dialogumiędzykulturowego. Utrzymanie internetu suwerennej, jako struktury, niepodzielnej, odpornej nawpływy stanowiącej Cel Summit onInformationSociety, WSIS) nansowania. przewagę któregokolwiek zuczestników. System, cesie przekształcania formuł zarządczych. go środowiska aktorów wpro- uczestniczących Rozpoznawalność iuznanie międzynarodowe- Wymagania krytyczne rządzania internetem. dotychczasbec realizowanych scenariuszy za- Możliwość formułowania alternatywnych wo- rach zarządzania internetem. szy zainteresowanych uczestnictwem wstruktu- Możliwość debaty szerokiego grona interesariu- krytyczne Zdolności ścierania sięinteresów. Realizuje ono potrzebę cią whistorii ONZ próbę ustalania 205 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 206 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią zarządzania globalnego (międzyinnymi postępy słabe wrealizacji Milenijnych zaplanowany na2015rok. został Kil dostępne wpełni nie są przegląd –całościowy wdrażania postanowień szczytu Dane natemat współczesności. procesukacyjną wdrożenia postanowień WSIS waniu wielostronnego modelu nadzoru nadnajważniejszą technologią komuni- z największych zgromadzeń whistorii istotną ONZ iodegrała rolę wusankcjono- do technologii informacyjnych ikomunikacyjnych (ICT) dowej narzeczzapewnienia krajom rozwiniętym słabo technologicznie dostępu koncentrują międzynaro- społeczności sięnakonieczności współpracy podjęcia itu-s/md/03/wsis/doc/S03-WSIS-DOC-0004!!MSW-E.doc (13.02.2015). Millennium rights.apc.org/documents/governance.pdf (13.02.2015). zmniejszenia globalnego podziału cyfrowegozmniejszenia globalnego ( podziału wjakiwspółpracasposobu, międzynaro mi wdostępie iprzepływieinformacji. telekomunikacyjnejinfrastruktury wregionach Trzeciego Świata, nierównościa- kolonizacji debatę wywołał nadkondycją uniezależniających siępaństw, brakiem komunikacyjnegonieniem „Ładu iinformacyjnego Nowego Świata”. Proces de- ważnych informacji zapodstawowe prawo człowieka. wieka, wktórej uznano prawo doposzukiwania, otrzymywania iprzekazywania runku uznaćmożna przyjętą w1948roku Powszechną Praw Deklarację Czło- szył jejplan działań określający środki dorealizacji tej wizji ną uzgodnioną wizjędziałania narze szczytu to rozpoznanie konieczności: którym dokonuje gospodarczy siępostęp oraz cywilizacyjny. Główne rezultaty ne jesttutaj jako jednaznajbardziej efektywnych platform rozwojowych, dzięki telekomunikacyjnejstruktury izapewnienie równego dostępu doniejpostrzega- Governance: AGrand Collaboration… 343 342 341 zkonferencjiDruga WSIS, która odbyła sięwTunisie w2005roku, była jednym Zamierzeniem szczytu,Zamierzeniem wieku, który odbył sięnapoczątku było XXI ustalenie wiekuW latach naforum 70.XX organizacji zainicjowano debatę nadzagad- Uczestnicy pierwszego spotkania przyjęli Deklarację Zasad –zawierającąUczestnicy spotkania przyjęli Zasad pierwszego Deklarację pew- – włączenia doagendy realizowanych celów stawianych Milenij- wDeklaracji promowania– możliwości osiągania ustalonych naforum międzynarodowym – wykorzystania potencjałutechnologii informacyjnych ikomunikacyjnych – budowania informacyjnego; społeczeństwa inkluzywnego M. Kummer, A. Peake, nej z2000roku, które związane były ztematyką ICT celów rozwojowych, zwykorzystaniem dostępu doinformacji iwiedzy; do rozwoju; Declaration of Principles. Building the Information Society: A Global Challenge in the New New the in Challenge Global A Information Society: the Building Principles. of Declaration , World Summit on Information (WSIS), Society 2003,http://www.itu.int/dms_pub/ Internet Governance and the World the and Internet Governance Information Summit the Society on Th e Results of the WSIS Negotiations on Internet Governance , s.53–57. cz społeczeństwa informacyjnego.cz społeczeństwa Towarzy- ka czynników dostrzegalnych wobszarze dowa może przynieść rezultaty wpostaci digital divide digital 343 ). 342 . 341 . Budowanie infra- . Obadokumenty [w:] [w:] , 2004,http:// Internet w kształtowaniu modeluzarządzaniasieciąWWW Internet jako narzędzierealizowaniacelówrozwojowych.Rolaproblematykirozwoju 4.6.1. AnalizaCoG według przyjętych założeń Celów Rozwoju) nato, może wskazywać żepostanowienia wprowadzane niesą państw, http://www.apc.org/en/system/fi niezauważyła, osób aby ONZ wytyczne były1/3 badanych punktem dlapolityk ich odniesienia ustalonych konferencji podczas szczytu przez reprezentantów pozarządowej, sfery ujawnia, że Źródło: opracowanieŹródło: własne. katalogu praw człowieka weszło jedynie „prawo dostępu doinformacji”). twierdza to fakt sprzeciwu uznania wobec „prawa dokomunikowania” zaprawo człowieka (do aktorów międzynarodowej sceny politycznej –państw iorganizacji przez nietworzonych. Po- zasadach. Wobu tych wymiarach ujawni sięskalaindywidualnych interesów pierwszoplanowych zany zmożliwościami systemu komunikacyjnego, który poddany zostanie zarządowi nanowych z przekraczaniem barier wrozwijaniu teleinformatycznej, infrastruktury oraz jakościowy, zwią- laty formułowane naforum techniczno-fi szczytu mają zatem dwa wymiary: zachowaniedo sieci, atakże informacji przepływu otwartości iswobody wjejramach. Postu- runkowaniem dlazachowania tej relacji przyczynowo-skutkowej jestrozszerzanie taniego dostępu rolę katalizatora-gospodarczej iodgrywają wosiąganiu celów rozwojowych. Podstawowym uwa- nologie informacyjno-komunikacyjne niewątpliwie się, zatem korzystanie sięjednym siecistało zglobalnej zwyznaczników poziomu rozwoju. Tech- się wzapaści. Zdecydowana wykluczonych większość cyfrowo żyjewpaństwach rozwijających wstanie przyczyniaćbędzie siędorozwoju regionów, cywilizacyjnego które wtej chwili znajdują zostanie władzawkształtującej sięstrukturze zarządzani wpisanychnień nastałe wdebatę ro nadkierunkami Kwestie zróżnicowań regionalnych intern iwpływ Wnioski ale ich głosniejestbrany uwagę. pod INGO) mają możliwość formułowania opinii, którego organizacje (NGO, osłabszym wpływie charakter, tworzenie forum dialogu, wramach Zarzuty ofasadowy narzeczywistość. ływania Brak możliwości sprawczych, narzędzi oddzia- punkty Krytyczne Światowy SzczytSpołeczeństwa Informacyjnego CoG oraz pozwolił naneutralizowanie zagrożeń. wagę wpływów interesariuszy, realizację podstawowych tworzących wartości unikatowość sieci Przekształcanie modelu zarządzania internetem, by tak ostateczny jego zapewniał równo- kształt Warunki jegoosiągnięcia do optymalne środowisko rozwoju ikształtowania innowacyjności dialogumiędzykulturowego. Utrzymanie internetu suwerennej, jako struktury, niepodzielnej, odpornej nawpływy stanowiącej Cel 344 Opracowany w2013r. raport, którego celembyło zbadanie stopnia realizacji wytycznych 344 . les/APC_SurveyWSIS_EN-2013.pdf (20.03.2015). etu narozwój społeczeń gulacyjną. zainteresowanych natę wpływem przestrzeń re- z zarządzaniem internetem iinnych podmiotów Akceptacja państw, organizacji związanych Wymagania krytyczne stronny zarządzania model siecią. Możliwość tworzenia fundamentów wielo- pod tu wcelu przełamywania różnic rozwojowych. nia rozwiązań wobszarze zastosowania interne- Możliwość kształtowania opinii, wypracowywa- krytyczne Zdolności zwoju sieci. To, globalnej jakrozdysponowana stanowią czynniktransformacji społeczno- a, determinuje zakres, wjakiminternet stw przynależą dozagad- nansowy,związany 207 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 208 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią – służykwestia ochrony znaków fi dzynarodowego, acozatymidziezmianą konfi przykład tego typu praktyk –wywołanych przekształcaniem sięśrodowiska mię- dowym dotych jego form, które obejmują międzynarodową. rzeczywistość Za w wielu swych aspektach ilustruje zarządzania przejście od napoziomie naro- instytucjonalnego, naktóry składają regulujące siępodmioty cyberprzestrzeń, minującą rolą tego państwa wrozwijaniu nowego medium. Ewolucja krajobrazu uprawnień regulacyjnych przez rządStanów Zjednoczonych, motywowane do- munikacyjną. Dokonało sięprzesunięcie rodzaju władzyipewnego zawłaszczenie zarządzania wiekuzującej lat międzynarodową od struktury 40.XX sferą teleko- o hybrydowej naturze –ICANN sygnalizowało znacząceprzekształcenie obowią- wania zobowiązań wich imieniu. jedynymi reprezentantami społeczeństwformalnie uprawnionymi doprzyjmo- przedstawicieli informacyjneg społeczeństwa szerokiezatem –obejmuje niezwykle aktorów pozapaństwowych, aktywistów, międzynarodowej debaty nadpożądanym kształtem zarządzania internetem jest kluczowej dlarozwoju globu, jakiopinie wrodzaju „Internet jestnasz”. Forum zrozumienie dlanieuchronności konsensusu globalnego wsprawie technologii Wątpliwości tego rodzaju polityczna podsyca wktórej narracja, słychać zarówno przekładaz sali sięnaich uwzględnienie go. Wątpliwe jest jednakto, gotowość czyta głosów dowysłuchania wszystkich sariuszy zaakceptowany został przez wie że wtymobszarze model wistym aktorem (j wprzestrzeni decyzyjnej szczytu WSIS)(jak podczas czyuznając, sieciowe” że„społeczeństwo jestrzeczy- rza, przyznając przy miejsce stole organizacjom negocjacyjnym pozarządowym rialnego. Wtymprzypadku obserwujemy, jakforum debaty formalnie sięrozsze- teryto- pomimowymiaru żeprzestrzeńna sferę nieposiada ta cyberprzestrzeni, dowych jestrozszerzenie uprawnień władczych dotyczących terytorium państwa o równowadze władzy. wdystrybucji powszechną Zresztą praktyką władznaro- ganizacjom kontrolowanym przez rządStanów Zjednoczonych, tu trudno mówić w procesie decyzyjnym wkwestiach za gamy aktorów. Wobec prymatu technologicznego państw iroli, Zachodu jaka siędospraw odnoszące cyzyjne globalnych, opiera sięnainterakcjach szerokiej Globalne zarządzanie przestrzenią komunikacji, niemniejniżinneprocesy de- 4.7. Podsumowanie potem odsprzedawały jewłaścicielom znaków towarowych, doktórych te nazwy ka rezerwowania charakterystycznych nazwdomen przez które osoby prywatne, tów się istotnym stały Wmiarę rynkowym. jakrozszerzała zasobem sięprakty- Powierzenie centralnej roli wzarządzaniu nowym medium podmiotowi Pod koniec wieku lat domeny 90.XX oznaczone nazwami fi lostronnej otwartej debaty zudziałemwielu intere- rmowych wcyberprzestrzeni. wszystkich uczestnikówwszystkich procesu decyzyjne- rządzania cyberprzestrzenią przypada or-rządzania cyberprzestrzenią w przyjmowanych rozstrzygnięciach. ak wprzypadku ACTA). Wydaje się, o, państwa wciąż jednakpozostają guracji aktorówguracji wnimobecnych rm lub produk- lub rm nie iukierunkowanie sformułowania wymaga działania. kryteriów skutkimierne astworze- wobszarze obecnych władzyizasad wcyberprzestrzeni, istotnym czynnikiemwprocesie decyzyjnym. Dotyczy to sytuacji, która rodzi wy- niewłaściwe,istniejące regulacje są oraz interesariuszy osilewpływu będących regulacyjnym,gruncie okonsekwencjach próżni, która pojawia sięwówczas, gdy krajowych dobrowolnie przejęli zapisy ICANN. tych rozwiązań może być również fa domen dokontraktów z użytkownikami. Potwierdzeniem wagiipowszechności włączyła zapisy oprocedurach dotyczących praw intelektualnych wnazwach cia dlazainteresowanych stron mają właściwie charakter prawa, jako żeICANN Zjednoczonych zatem wtymprocesie rolę odgrywa arbitra, którego rozstrzygnię- toczonych sporów. organizacja kontrolą Prywatna pozostająca pod rządu Stanów tem regulacja UDRP stosowana jest wodniesieniu dozdecydowanej większości uwagę, żekoszty każdego postępowania ICANN poza ogromnie są za- wysokie, tem może skorzystać ście zistniejących przeniesienie lub domeny. usunięciespornej gułami spisanymi wprzyjętym dokumencie o prawach dokonywane własności, przez certyfi nia sporów dotyczących nazwdomen, której rezultatem miałobyć decydowanie udrp-policy-24oct99.htmi (3.10.2014). udrp-policy-24oct99.htmi Policy Resolution Dispute intelektualnej wodniesieniu donazwdomen internetowych (dokument który stworzył obowiązującą globalnie formułę decydowania oprawach własności cyberprzestrzeni. nie mogłyskutecznie przeniesione zostać nagrunt niezdefi rakter narodowy –ochrona ograniczona była dookreślonego terytorium, zatem wania dotychczasowych regulacji. Prawa chroniące znakitowarowe miałycha- praktykisię najego gruncie komercyjne zakresem znalazłysię poza obowiązy- zestawienia słów jako domeny internetowe. Rozwój technologiczny ipojawiające nia wprzestrzeni wirtualnej czywolność słowa pozwalająca rezerwować dowolne towarowego, który pojawiał sięwnazwiedomeny), działa- swoboda azdrugiej Z jednejstrony uprawnionej argumenta się odnosiły, pogłębiałasiędebata natemat ochrony praw intelektualnych wsieci. prawa Niezależnie własności. faktu, od w zarządzaniu interesem publicznym, należyuznaćrespektowanie zatakie bo zdolna jednakdoimplementacjiprywatna, procesu negocjacyjnego. Wprzypadku opisanym okazała sięniminstytucja wyżej Wszędzie tam, gdzie istniejąrozbieżne inte Przykład ten daje wyobrażenie interesów, owielości pewne jakieścierają sięna Wdrożony system jestdobrowolny, astrona nieusatysfakcjonowana rezulta- 345 Organizacja ICANN okazała sięwtymprzypadku skutecznym regulatorem,

Uniformdispute Resolution Policy Policy Resolution Uniformdispute –UDRP) (UDRP), ICANN, 24.10.1999,http:/www.icann.org/udrp/ 345 . ICANN opracowała procedurę rozstrzyga- kt, żeniektórzy zadministratorów domen żek prawnych. Należy jednakwziąćpod że prawo intelektualnej własności wna- cji znalazłosięprawocji (znaku własności reguł na skalę globalną i uczestnictwa reguł iuczestnictwa naskalęglobalną . Konsekwencją rozstrzygnięcia było kowanych arbitrów zre- zgodnie resy, potrzebny jestkoordynator niowanej terytorialnie Uniform 209 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW 210 Mechanizmy wpływu w zarządzaniu cyberprzestrzenią kształcania zarówno technolog wsensie to duży, złożony dynamikę wewnętrzną system, który posiada doprze- izdolność wania sieciidziałań jejużytkowników odpowiada właściwej jejnaturze. Internet wu ioczekiwań dotyczących poddawania kontroli różnych obszarów funkcjono- korzystać, nazwy musiz takiej związane ponieść ztymkoszty. wudzielaniupolistą zgody naużycie nazwidentyfi dysponuje zatem dointernetu dostępem jako dobrem prywatnym –jestmono- Szansa iryzyko ludzkiego działania ikulturowego. społecznego Zob. J. Kozielecki, tyfi stwierdza Milton Mueller: „Jego zadaniem jestokreślanie praw doiden- własności kwestie naklasyfi techniczne iwpływa reżimuwą pewnego międzynarodowego, którego poza wykracza oddziaływanie widłowość, dookreślając rolę ICANN wstrukturze regulacyjnej. Jest on podsta- ogólną regułę postępowania, azatem omawiany przypadek pra- ilustruje pewną zwach domen jestrelatywnie wąskimobszarem regulacyjnym, wypracowano tam czone czyUnia Europejska. Polityki publiczne prezentuje siętu jako podporząd- reżimy autorytarne, alewpolitykach dominujących aktorów, jakStany Zjedno- dla wolności iotwartości sieciupatru związanymi zwolnością internetu (np. Patrie Piratów) największego zagrożenia mienne jest,żeorganizacje pozarządowe czyinnegrupy zajmujące sięproblemami jestkolejnym zatemZ pewnością cyberprzestrzeń obszarem walkiowładzę. Zna- architektury globalnej czy prywatyzacja umożliwiającej użytkowanie medium tym medium, jakdążenierządów dorozszerzenia praktyk cenzorujących treści w coraz większymzakresie stają siękwestie, które niestanowią istoty zarządzania nież głosykrytyki. być kontrolowana. kształtowania Sposób sięmodelu zarządczego rów- wywołuje ma charakter dobra wspólnego –niena dobrze ugruntowanym tego podłożem procesu jest przekonanie, sieć żeglobalna zabiegają głównie ozaspokojenie potrzeb grupy, którą reprezentują, aleogólnym, strategicznez sobą interesy aktorów międzynarodowych. szczególnych aktorów niepozostawiają złudzeń,żewtympunkcie zderzają się zaangażowanianych opisane chociaż ciągłynegocjacji, sfery wyżej wsposób po- Proces kształtowania uprawnień zarządczych również macharakter prowadzo- tylko technologicznych, aleikulturowyc jest obszarem ciągłych eksperymentów, ideiiprzekraczania cyrkulacji granic nie katorów internetowych iregulacja ich konsumpcji ipodaży” Trudno oprzeć sięwrażeniu, żeten złożony krajobraz kompetencji, stref wpły- 348 347 346 Manuel Castellspisze otym,żeprzedmiotem debaty wsprawie internetu „Dyplomaci internetowi”, jaknazywają uczestników tego procesu analitycy, M. Castells, Według Kozieleckiego: zjawisko innowacyjn M. Mueller, , Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004. Ruling the Root: Internet Governance… Internet Root: the Ruling Communication Power Communication , Oxford University Press, Oxford 2009,s.115. kowanie możliwości korzystania zsieci. Jak ją niewograniczeniach narzucanych przez icznym, jakispołecznym. Sieć ewo leży donikogo iprzez nikogo niemoże h. Jest przestrzenią ciągłejtransgresji e, przekraczające dotychczasowe granice , s.2018–2019. kujących, każdy, kto zechce Społeczeństwo transgresyjne. 346 . Organizacja ta luuje, luuje, 348 347 . . the Internetthe and Digitization, Monachium, 15–17.03.2012. wystąpienie zaprezentowane naECREAWorkshop Communication and Media Policy Eraof inthe sieci nie zaśogółowi utożsamianego społeczeństwa zestatystycznymi użytkownikami kowane interesom korporacyjnym, znaków potrzebom właścicieli towarowych, z ograniczeniami ikontrolą ci zabiegają zaufania”, otworzenie „infrastruktury która nieuchronnie wiążesię Podmiotyw cyberprzestrzeni. uzyskujące korzyści wsie- zewzględu naobecność Lawrence twierdzi, Lessing żejestto proces napędzany komercyjną działalnością stanowinocześnie podstawową dorozszerzania regulacyjnej. motywację sfery dlauczestnikówtakże procesu wsprawie decyzyjnego regulacji internetu, ajed- potencjalnych narzędzi kontroli. Ten brak zaufania jestcechą charakterystyczną dodatkowych, którymi obudowane podstawowe są siecikomunikacyjnej, funkcje stworzeniuwyłącznie profi przekazów reklamowych monitorowana wsiecijestściśle –jego obecność isłuży pieczne. Komercjalizacja siecisprowadza na ich potrzeb iinteresów, postrzegają ją ludzie iorganizacje, chociaż siećjest zwiększeniepraktyklacji, ocharakterze przestępczym –wszystko to sprawiło, że nia jego użytkowników. Wzrost użytkowników sieci, stosowanie siecidoinwigi- w miarę rozrastania sięzasięgutego w pewnym sensie narzuca ona współpracę. Trudno jednakoprzeć sięwrażeniu, że uzyskuje sięprzede przez wszystkim interakcję zinnymi użytkownikami, zatem ono również naturalną wsieci –korzyści zobecności płaszczyznęwspółpracy mie decyzyjnym. Natura icharakter tego medium sprawiają jednak,żestanowi – ouprawnienia kontrolne, omożliwość monitorowania treści, oudziałwsyste- 350 349 Internet jestsferą ostrej konkurencyjności państw iaktorów niepaństwowych 349 L. Lessing, P. J. Burkhart, Andersson, . Code and Other Laws in Cyberspace lu konsumpcyjnego. Rośnieliczbapośredników, usług 350 . Inside the ACTA Negotiations: AStakeholder Enumeration medium malejepoziom wzajemnego zaufa- najbardziej naturalnym realizacji miejscem również jako potencjalnie niebez- miejsce tomiast użytkownika doroli odbiorcy , Basic Books, New York Books, , Basic 1999,s. 30. , 211 Studium przypadku. Zarządzanie siecią WWW

Część czwarta MECHANIZMY WPŁYWU, NOWE FORMUŁY I UCZESTNICY DYPLOMACJI NA POZIOMIE GLOBALNYM

1. Wstęp

Praktyka dyplomatyczna, sposoby budowania relacji dyplomatycznych wydają się naturalną przestrzenią badania mechanizmów wpływu w stosunkach międzyna- rodowych. Sfera dyplomatyczna jawi się tu jako utrwalony tradycją i powszechnie rozpoznawany zespół narzędzi oddziaływania na innych aktorów w środowisku międzynarodowym państwa. W tym tradycyjnym ujęciu nie mieszczą się współ- czesne praktyki dyplomatyczne podejmowane przez aktorów niepaństwowych – fi rmy, organizacje pozarządowe, grupy militarne, organizacje międzynarodowe. Ich rosnąca rola w stosunkach międzynarodowych przejawia się między innymi w działaniach względem państw, przyjęciu aktywnej roli w stosunkach międzyna- rodowych. Do czynników wyznaczających jakościowe zmiany w sposobie realizowania praktyki dyplomatycznej zaliczono: a) rozwój cyfrowych środków komunikacji; b) wzrost znaczenia dyplomacji publicznej jako mechanizmu wpływu w stosunkach międzynarodowych; c) rozwój formuł dyplomacji ekonomicznej jako mechanizmu wpływu w stosunkach międzynarodowych; d) rozszerzone możliwości oddziaływania jednostek na kształt stosunków międzynarodowych. Niniejsza część książki przybliża specyfi kę tych przekształceń, identyfi kując najważniejsze tendencje we wspomnianych obszarach współczesnej dyplomacji. Poszerzone instrumentarium kształtowania wizerunku państw i aktorów niepań- stwowych aktywnych na arenie międzynarodowej, połączone z coraz bardziej intensywnymi wysiłkami na rzecz budowania i rozpowszechniania pożądanego wizerunku, zderza się ze specyfi cznymi uwarunkowaniami środowiska komunikacji politycznej. Stąd mowa o erze „nadawcy bez publiczności”, charaktery- zującej się świadomością konieczności starannego formułowania komunikatu dyplomatycznego przez państwa i aktorów pozapaństwowych, który jednak coraz rzadziej znajduje zainteresowanie wśród grup odbiorców zdolnych przekształ- cać go w narzędzie wpływu. Szczegółowo omawia się również zagadnienie dyplomacji osób publicznych opartej na wizerunku. Przedmiotem case study jest

215 216 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym miotu formą jednostek nastan stosunków oddziaływania transnarodowych. dowym. Mamy więcdoczynieniazodrębną opisywanych od wliteraturze przed- obywatelami,są alejako adwokaci idei, formując przekaz napoziomie transnaro- rodowy proces decyzyjny. Nie występują oni jako reprezentanci państw, których jednostek namiędzyna oddziaływania diasporę itp.). Zaprezentowane studi stwo lub realizującą grupę interesy naarenie międzynarodowej narodowy, (ruch ca występował jako decyzyjny podmiot oraz siłasprawcza reprezentująca pań- szczególny stosunków podmiot międzynarodowych. Tradycyjnie zatem przywód- ciu historycznym zpersonifi wynikało dawczych poziomu państwa isystemu międzynarodowego) rozpoznanych ba- perspektyw State and War: ATh rodowych. Wpublikacji Kennetha N.Waltza z1954roku zatytułowanej jednostkowego, indywidualistycznego poziomu analizy wstosunkach międzyna- na stosunki międzynarodowe. Wtymaspekcie wpisują sięone wdebatę natemat study transnarodowości.sekwencji Istotą rozważań prowadzonych napodstawie kościowych przekształceń środowiska międzynarodowego istanowi jednązkon- rozpoznawalnych dlawielomiliardowej publiczności ja- globalnej, jest wyrazem dyplomatycznego ougruntowanej osób winnejniżpolityka pozycji dziedzinie, dofa namiędzynarodowej politycznej. scenie Wydaje się, żenurt zaangażowania znanychaktywność światowej postaci popkultury –muzyków Gel- iBoba Bono York 1959,s.5–6,160. 351 K.N. Waltz, było również przeanalizowanie możliwości jednostki rzeczywistego wpływu 351 . Uznanie jednostek nabieg wpływu spraw międzynarodowych wuję- Man, the State and War: ATh eoretical Analysis poziom był jednostki jednym ztrzech (obok kacji formalnejkacji –uznania głowy państwa za um przypadku ujawnia jednakinnąformę eoretical Analysis rodową opinię publiczną oraz międzyna- , Columbia University Press, New Man, the case case 2. Charakter przekształceń współczesnej dyplomacji

Siec iowość i wysoki poziom współzależności na scenie międzynarodowej po- wodują, że gruntownemu przeobrażeniu ulegają formy komunikacji politycznej. Nowe narzędzia porozumiewania się, przekształcone sposoby percepcji, korzystania z informacji w ogromnym zakresie wpływają również na sposób prowadzenia komunikacji dyplomatycznej. Nie sprowadza się ona już do negocjowania porozumień przez reprezentantów suwerennych państw, nie jest ograniczona do kształtowania wizerunku na forach o stałym składzie i rozpoznanych interesach352.

Nowa historia dyplomacji poszerza i pogłębia analizy międzynarodowych interakcji w ramach trzech planów: przestrzennego – w sensie przyznania bardziej znaczących ról jed- nostkom i organizacjom międzyrządowym; czasowego – jako że analiza działalności szerszego spektrum aktorów międzynarodowych podważa standardowe ujęcie przedziałów czasowych; behawioralnego – przekształceniu ulega natura praktyki dyplomatycznej oraz funkcji dyplomaty w coraz bardziej złożonym i dynamicznym środowisku wielostronnych porozumień i transakcji353. Nowy kontekst prowadzenia dialogu obejmuje nie tylko ograniczenie barier przestrzennych, ale przede wszystkim zatarcie się jasnych hierarchii i struktur wła- dzy w sferze międzynarodowej. O ile zdolność przekształcania rzeczywistości ciągle przynależy do państw narodowych i organizacji, do których delegują one suwerenne uprawnienia, o tyle sfera dialogu dyplomatycznego z coraz większą wyrazistością zaczyna być dominowana przez aktorów niepaństwowych. Kwestie legitymizacji czy formalnego umocowania dla reprezentacji tracą na znaczeniu, zdolność do realnego wywierania wpływu mają aktorzy nieposiadający formal-

352 Zob. np.: O.J. Sending, V. Pouliot, I.B. Neumann, Th e Future of Diplomacy: Changing Practices, Evolving Relationships, „International Journal” 2011, no. 66(3), s. 527–542; A.M. Slaughter, A New Th eory…; G. Wiseman, “Polylateralism” and New Models of Global Dialogue [w:] Diplomacy, red. C. Jonsson, R. Langhorne, Leicester Diplomatic Studies Program, Leicester 1999, s. 36–57. 353 G. Scott-Smith, Introduction: Private Diplomacy, Making the Citizen Visible, „New Global Studies” 2014, no. 1(8), s. 1. Por. B. Surmacz, Kto jest dziś dyplomatą [w:] Nowe oblicze dyplomacji, red. B. Surmacz, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2013, s. 21–42.

217 218 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym dyplomatycznej której rezultatem ideeiprojekty są przedmiotem będące zainteresowań sfery strzegana jestjako bariera wkształtowaniu otwartej, nieskrępowanej debaty, wtradycyjnymwartość ujęciu praktyk dyplomatycznych po- –współcześnie – obywateli, reprezentantów państw igrup interesów. Tajność –stanowiąca różnic istniejących ści ikonieczność dokonywania zmian. Globalnego Południa iGlobalnejPółnoc rozwiniętym. Tworzy siękanał komunikacji zbliżający dosiebie mieszkańców nikatów zarówno są grona globalne jakiodbiorcy decyzyjne, wświeciewysoko niewolnictwa, niedostatku wody pitnej, handlu ludźmi. Odbiorcami tych komu- zarządzania globalnego pojawiają obrzezania siękwestie rytualnego nieletnich, drastycznie odbiegają przyjętych od no nokrotnie wąskich grup społecznych, których prawa łamane, są astandardy życia globalnymi wzakres swojego spektrum zainteresowania wpisali interesy niejed- wionych reprezentacji. Istnieje oczekiwanie aby społeczne, procesami sterujący nakwestiachności wcześniej nieujawnianych, dotyczącychpozba- społeczności chotnych) również dobrze obrazują opisywaną tendencję. klimatu pewnych czyeliminacji rodzajów broni (naprzykład minprzeciwpie- precedensową inicjatywą tego typu, rozbudowane wsprawie negocjacje zmian na poziomie państwowego procesu decyzyjnego. Projekt Milenijny ONZ jestbez- z nastaniem wieku weszły nastałe dokatalogu globalnego spraw analizowanych korzyść całejludzkości –zapewnić jejdobrobyt czystabilizację, dopiero wraz wprzestrzeniobecne debaty międzynarodowej. Projekty, które miałyprzynieść polityczne. Wydaje się, że nigdy wcześniej kwestie niebyły mocno globalne tak dań dyplomacji: reprezentują, negocjują, komunikują się, aby realizować cele realizacje interesów państwowych. Pełnią oni wpisane funkcje wcharakter za- zysku dlacałejludzkości lub regionalnej, naprzykład społeczności niezaśjako rozwiązania. Wpewnym sensie prezentują oni swoją wkategoriach działalność reprezentującyrzecznicy niepaństwa czyzo sunków międzynarodowych. funkcjonowania areny międzynarodowej, nego mandatu dodziałania. Jest to C. Archetti, Information Age the in Security and Approaches to Public Diplomacy: Th Diplomacy: Approaches Public to Technologies and the Changing Business of Diplomacy. Relational, Networked and Collaborative no. 62(2),s.359–362;C.Causey, P. Howard, and Political Change: Capacity, Constraint, and Consequence „Th eHague Journal of Diplomacy” 2012, no. 7(2),s.184;P.N. Howard, Parks, M.R. 354 Rewolucja komunikacyjna zmieniłateż postrzeganie prawa doinformacji Międzynarodowe organizacje pozarządowe skupiają uwagę publicz- globalnej Ewoluuje zjawisko dyplomacji globalnej – w sf w – globalnej dyplomacji zjawisko Ewoluuje Zob. np.: S.Kalathil, S.Arsène, D. Faris, S.Granger, J. Herlong Th eImpact of New Media on Diplomatic Practice: An Evolutionary Model of Change 354 . Transparentność dialogudyplomatycznego znaczącosię eConnective Mindshift , Institute for Study the of Diplomacy, Washington, 2013; DC jeden zczynników obrazujących mechanizm Delivering Digital Public Diplomacy: Information Diplomacy: Public Digital Delivering rm. Narm. bazietego mechanizmu wsferze y przez edukację, budowanie świadomo- obecny wneoliberalnym sto- oglądzie rganizowane grupy, alekwestie do

, Routledge, New York 2013,s.144–156. , „Journal of Communication” 2012, erze decyzyjnej pojawiająerze decyzyjnej się et al. et , Diplomacy, Development, Diplomacy, Development, Social Media , Georgetown Institute for Study the of Diplomacy, Washington 2013,s.36. uczestników obrad presji opinii publicznej. grożenia związane zezbyt wczesnym upublicznieniem informacji ipoddaniem Trudno oszacować, czykorzyści zujawnienia szczegółów procesu równoważą za- konfl praktycznemierne lub konsekwencje: zaostrzaćjuż może istniejący wywoływać staje siędodatkowym aktorem dyplomatycznych, negocjacji wy- coniesiezsobą presji,wywierania swojej wyrażania woli. Globalnapubliczność nieuchronnie przez miliony widzów wyposażonych wmożliwość formułowania komentarzy, obrady lokalnych ciałustawodawczych dzisiaj oglądane są wczasierzeczywistym zapewne zmienito charakter uzyskiwanych rezultatów. wojskowe Operacje czy medialnejjakczołowecji wydarzenia ws nie międzynarodowej. chaosu informacyjnego, wkomunikacji utrudnień ibudowaniu zaufania naare- z zakresu bezpieczeństwa przekazywanych danych, mechanizmów powstawania nych wdialogmiędzynarodowy, przejrzys elitarności wreprezentowaniu od odejście narodów czyinnych grup zaangażowa- praktyki dyplomatycznej. Postępuje politycznej, klasy dewaluacja zauważalne jest niem wielu naktóre wyzwań, odpowiedzieć muszą przekształcające sięstandardy dowej naproces decyzyjny. cydują ozakresie niepaństwowych wpływu uczestników polityki międzynaro- mediów tradycyjnych oraz umiejętne domagają sięłatwego dostępu doogniskowania doinformacji. Zdolność uwagi dyplomatyczny. Jest on kształtowany przez uczestników, większąliczbę którzy cyfrowej,cji alerównież grona poszerzenia aktorów zaangażowanych wproces zwiększyła, jestto przede zasługazastosowania wszystkim narzędzi komunika- in the 21st Century łowania wniosków jestograniczona liczbaaktorów ikomfort tajności. Dowo- sferze dowodzi, żeczynnikiemzwiększający międzynarodowej, alepraktyka kształtowania procesów wtej zachodzących ziomie ponadnarodowym. sięgłówną stała Otwartość liniąretoryczną debaty grup zainteresowanychwszystkich wzmacnianiem swoich interesów napo- nych, jawności procesów politycznych idostępności kanałów reprezentacji dla Wpływowi aktorzy polityki międzynarodowej promują ideęotwartości da- 355 niestabilnym świecie sporów informowania, odyscyplinę zaangażowania itworzenie polityki wcoraz bardziej parentności, jawności iwwarunkach natłoku informacji, conieuchronnie prowadzi do Polityka zagraniczna kształtowana jestteraz wśrodowisku oradykalniezwiększonej trans- Jeśli globalny samym proces matakim prawom decyzyjny podlegać obserwa- Większa transparentność życia publicznego wogóle wiążesięzpowstawa- ikt, powodować stanowisk usztywnienie lub sprzyjać ich niedookreśloności. D. Faris, From the Age of Secrecy to the Age of Sharing: Social Media, Diplomacy, and Statecraft [w:] [w:] Diplomacy, Development and Security in the Information the Age in Security and Diplomacy, Development 355 . wykorzystywanie mediówwykorzystywanie cyfrowych de- tość wyostrza również wyostrza tość szereg zagadnień półczesnej polityki międzynarodowej,półczesnej m skuteczność działania iformu- , red. K. Shanthi, Shanthi, K. red. ,

219 Charakter przekształceń współczesnej dyplomacji 220 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym http://www.margaretthatcher.org/document/110941 (26.08.2014). Wielkiej iStanów Brytanii Zjednoczonych wChâteau deRambouillet, 18listopada 1975roku, kształtowania opinii we własnych państwach: szące siędopotrzeby dyskrecji, dające ajednocześnie uczestnikom swobodę najbogatszych państw świata nieprzypadkowo pojawiają sięadnotacje odno- nej dyskusji. Wodtajnionych w2006roku protokołach obrad pierwszych grupy przekształcane, aintencje iprzebieg obrad niemuszą być przedmiotem publicz- procesów skuteczność –podnosi prowadzonych prac mogąbyć –zasady łatwo to dodziałania niesą ciaławyłonionecji –bo wrezultacie demokratycznych i tworzą warunki budowania zaufania. Paradoksalnie brak formalnej legityma- uczestnikówguł wiążących G20czyczłonków BRIC pozwalają imnaswobodę przez liderów międzynarodowej. społeczności czy powstawanie coraz to nowych nieformalnych ciałdecyzyjnych, tworzonych dzą tego formuły Światowej decyzyjne Organizacji Handlu („pokój zielony”) 356 jących na przeszkodzie, aby poszczególne głowy rządów ujawniły istotę swoich uwag wprowadza- sięoneże toczyły watmosferze otwartości, cookazuje nicniestoi sięowocne. Oczywiście do minimum. listydyskutowanych Stosowne jedynie wyliczenie będzie spraw iprzyznanie, Uzgodnione zostało, żekomentarze ograniczone spotkań będą prasowe trwania podczas Nota konferencji posiedzenia zpierwszego szefów rządów Francji, Niemiec, Japonii, Włoch, 356 . To elastyczna struktura ibrak re- 3. Technodyplomacja

Przekształceniom ulega sposób komunikowania się na forum międzynarodowym – dyplomacja rozszerza swoje tradycyjne formuły o nowe, innowacyjne ujęcia i sposoby kształtowania dialogu. Mają one swoje źródło w próbach zyskania więk- szego oddziaływania na procesy decyzyjne niepaństwowych uczestników stosun- ków międzynarodowych, są rezultatem oddolnie kształtujących się ruchów politycznych, ale również wyrazem inicjatywy tradycyjnych aktorów, poszukujących metod skuteczniejszego realizowania swoich interesów. Podejmuje się próby wypracowywania nowego rodzaju przywództwa, zwiększenia wpływu na bieg spraw międzynarodowych za pomocą aliansów, rozbudowywania sieci sojuszników, stosowania narzędzi nowoczesnej komunikacji cyfrowej. Fenomeny dyplomacji wielostronnej i dyplomacji cyfrowej są wobec siebie komplementarne, to właśnie nowoczesne platformy komunikowania umożliwiają grupom niezwiązanym formalnie z głównym nurtem polityki światowej uczestnictwo, wyrażanie woli, aspi- rowanie do zajmowania istotniejszego miejsca w procesach decyzyjnych. Ważnym symptomem zmiany w tej sferze było uczestnictwo 2400 aktywistów, reprezentan- tów organizacji pozarządowych, grup interesów na Szczycie Ziemi ONZ w Rio de Janeiro w 1992 roku357. Internet stał się dla tych grup kanałem komunikacji, porozumienia, współpracy, a wreszcie wywarcia skutecznego nacisku na najwyż- szym forum debaty w sprawach globalnych. Nowe technologie komunikacyjne są impulsem do zmiany praktyk i punktem wyjścia ewolucji, której podlega dyplomacja. W rzeczywistości sieciowej dyplomacja „istnieje ponad państwem, poniżej państwa i w państwie”358, przestrzeń komunikacji dyplomatycznej rozszerza się, funkcje reprezentacji i komunikacji nie ograniczają się do oddziaływań kreowa- nych przez zawodowych dyplomatów i polityków. Cyberprzestrzeń tworzy nowe sfery kreowania tożsamości państw, regionów, społeczeństw, która to tożsamość budowana jest przez użytkowników sieci, amatorów, reprezentantów różnych grup społecznych, poza i ponad zasięgiem państwa. Przekształca ona funkcje tradycyjnej dyplomacji, wywołując różnorodne konsekwencje:

357 Materiały prasowe ONZ, Earth Summit: UN Conference on Environment and Development, 1992, http://www.un.org/geninfo/bp/enviro.html (23.08.2014). 358 A.-M. Slaughter, America’s Edge…, s. 4.

221 222 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym Palgrave MacMillan, New York 2012. hanson.pdf (23.08.2014);P. Seib, brookings.edu/~/media/research/files/r @State: Th brookings.edu/research/reports/2012/10/25-ediplomacy-hanson (23.08.2014);F. Hanson, cyfrowych i za pomocą urządzeńmobilnych izapomocą cyfrowych daje wyobrażenie omechanizmach pewne kształtujących debatę naplatformach Crisis wadzanie nowych standardów postępowania: szkolą dyplomaci się amerykańscy Odpowiedzią nate zmiany nowego środowiska technologicznego staje sięwpro- konującej sięzmiany: Yale, New Haven 2006. 361 360 359 nia się ponad asocjacyjnymi granicaminia sięponad asocjacyjnymi stanowi wyeliminowanie wzasadzie kosztów komunikacji jako przeszkody porozumiewa- węzłamipomiędzy wszystkimi wsieciowym środowisku informacyjnym. element Drugi stanowiły massmedia,doarchitektury dyst charakteryzującej sięjednokierunkowymi połączeniami zpunktami krańcowymi, które Pierwszym elementemPierwszym jestprzejście ( zcentryczno-radialnej Koncepcja publicznej” „sieciowej sfery proponowana przez Yochai Benklera – odpowiada zanowe opinii wzwiązku wyzwania rynku – zposzerzeniem utraty– reputacjizwiększa ryzyko państwa, która może siędokonywać wnie- – daje możliwość zrozumienia pełniejszego relacji złożoności rzeczywistości – zwiększa szanse dotarcia doinformacji iwysłuchania głosów, wcześniej – świadomość dyplomatówposzerza publicznych iosób wkwestii pojawiania – umożliwia segmentowanie odbiorców ikierowania przekazu dowybranych – tworzy możliwość kierowania oddziaływania, przekazu ire- bezpośrednio , Working Paper, Center for Berkman Internet and Society, 2008,s.3. F. Hanson, J. Goldstein, J. Rotich, Y. Benkler, czeniem możliwości kontrolowania nadawanego przekazu o uwagę, rośnie konkurencyjność wśród nadawców zjednoczesnym ograni- angażowanych wformułowanie przekazu, pojawia siępotrzeba zabiegania wktórejw rzeczywistości, technologia grono znacznieposzerza aktorów za- przykład wycofanie sięzkraju najważniejszych inwestorów; tempie, szybkim istotne wywołując zwykle konsekwencje ekonomiczne, na nia elit jako dominujących aktorów tradycyjnej dyplomacji; społecznych imiędzynarodowych, które zasięgoddziaływa- poza wychodzą trudnych douchwycenia wpraktyce dyplomatycznej; się nowych oddolnych ruchów politycznych ispołecznych; grup; tyczne; gularnie dodużych grup odbiorców, które mogąbudować poli- wpływy e Spread of eDiplomacy Spread of e Baked In and Wired: eDiplomacy@State Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom Digitally Networked Technology in Kenya’s 2007–2008 Post-Election , Lowy Institute, Lowy for International Policy, 03.2012,s.22,http://www. Real-Time Diplomacy: Politics and Power in the Social Media Era eports/2012/3/ediplomacy%20hanson/03_ediplomacy_ 361 . rybucyjnej zwielokierunkowymi połączeniami rybucyjnej 360 . Wskazuje on nadwa poziomy do- , Brookings Institute, 10.2012,http://www. hub-and-spoke 359 . ) architektury Revolution , , s. 258–277. Expressions of Online Identity in the Globalization Protests istnieją w żowania, ułatwiania ipromowania dialoguiwymiany międzykulturowej, które oferująposiadłości zespołowi „różnorodne możliwości zaanga- bezpośredniego Publicznej Uniwersytetu Kalifornijskiego utrzymuje, żezakupione Life wSecond Nye, który że: przewidywał, politycznej cyfrowej,kacji nieprzyznać Josephowi wrzeczywistości trudno racji „Foreign Aff Msida 2007,s.305–338. Managing Diplomatic Networks and Optimizing Value na równi oddziałując nawyobrażenia odbiorców wstające oddolnie, spontanicznie aktywistów, zinicjatywy przeplatają sięzsobą, wzajem, zwładzą,zeświatem. wej. Obywatele korzystają zwolności dopozostawania wkontakcie na- –zsobą rządu, niezwiązanych przyjęt wymogami równieżnależy obecnie doak nowego defi sposobu się środowiska międzynarodowego, a szerza dziękikomunikacji cyfrowej. Sąto strategie uzasadnione przekształcaniem nej, powstają biura e-dyplomacji, sfera dyplomacji publicznej znaczącosięroz- w stosowaniu mediów społecznościowychcelów dorealizacji polityki zagranicz- (23.08.2014). vol10/issue1/porter.html (12.03.2015);C.Shirky, of Computer-Mediated Communication” A Typology of Virtual Communities: AMulti-Disciplinary Foundation for Future Research Cyberspace tycznych międzyich ofi politycznych, poglądów pochodzenia, sca religii czystanu stosunków dyploma- i formuły dlaużytkowników współpracy się przestrzenią, wktórej dialog zachodzi Gazy iłamaniu praw człowieka przez wojska Izraela. Wyobrażone światy stały cil. Rezydenci instytucje budujące państw, wizerunek jakInstytut czyBritish Coun- Cervantesa jest jako kanał dotarcia doużytkowników i kształtowania relacji przez wpływowe przedstawicielstwa mają tam Malediwy iSzwecja, a platforma wykorzystywana ambasad rzeczywistych państw gry wcyfrowej rzeczywistości dowania relacji międzynarodowych. Tę ilustruje tendencję chociażby obecność zaawansowane komunikacji środki sprawiają, żecoraz więcejjestpoziomów bu- 364 363 362 W tej przestrzeni dyplomatycznej autoryzowane sfery przez władze, ite po- Zob. http://uscpublicdiplomacy.org/research_project/public-diplomacy-and-virtual-worlds D. Carter, J. Kurbalija, , „Information, Communication 2005,no. &Society” 2(8),June, s.148–167;C.E.Porter, Second Life Second airs” 2011,January/February, s.28–41;M.A.Wall, Second Life Second Living in Virtual Communities: An Ethnography of Human Relationships in E-diplomacy: Th E-diplomacy: ” niowania dyplomatycznych, funkcji których sprawowanie 364 cjalnymi przedstawicielstwami cjalnymi . Obserwując rozwój. Obserwując inaturę inicjatyw zzakresu komuni- w2008roku protestowali przeciwko okupacji Strefy eChallenge for Ministries of Foreign Aff torów nieformalnych, pozostających kontrolą poza

2004, no. 1(10),November, http://jcmc.indiana.edu/ le również wymuszone pojawieniem się Technology, the Public Sphere, and Political Change , niezależnie od ich rzeczywistego, niezależnieod miej- ych kierunków polityki międzynarodo- międzykulturowy, tworzy sięnormy , red. J. K.Rana, Kurbalija, DiploFoundation, , „New 2007,no. Media &Society” 2(9), 362 . Co więcej, technologicznie. Co 363 Social Movements and Email: . Centrum Dyplomacji Dyplomacji . Centrum airs Second Life Second [w:] Foreign Ministries: –swoje , „Journal , 223 Technodyplomacja 224 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym Alone decydują rewolucji ozwiększonej wsferze realnej: skalioddziaływania podczas nów Zjednoczonych. nasferę możliwości częściej Coraz oddziaływania cyfrową przez realizacji partykularnych potrzebę interesów głównego gracza–rządu Sta- pytanie oto, zawłaszczona czyidojakiegomoże zostać stopnia cyberprzestrzeń jestudziałem tego państwa.ciowy wcyberprzestrzeni Powoduje to uzasadnione wojska Stanów Zjednoczonych idodniadzisiejszego największy udziałwłasnoś- kwestia środków neutralności przekazu. Internet stworzony został napotrzeby stwarzanych przez rozwój nowych technologii. stając sięimpulsem dokolejnej odsłony debaty ozagrożeniach imożliwościach państw, zaufania kryzys wstosunkach głęboki transatlantyckich, cowywołało praktyki podsłuchowe NSAdotyczą również najwyższych rangą polityków innych telefonicznąjących inwigilację milionów obywateli. W2013roku okazało się, że Agencji Edward Bezpieczeństwa Snowden ujawnił istnienieprogramów zbiera- do prywatnych wiadomości przesyłanych elektronicznie. Pracownik Narodowej w Abu zaczęlizałączaćje Ghraib strażnicy obiegły świat, tymjakamerykańscy po zmianywywoływania Wcześniej społecznej. fotografi projektCały WikiLeaks oparty był naideisuwerenności internetu jako kanału międzynarodowych ikształtowaniu wizerunku krajów znowymi technologiami. kad. Trudno pozbyć wstosunkach związku sięwrażeniaogłębokim kryzysów tego mogąkonsekwencje największych skandali dyplomatycznych ostatnich de- zaufaniapowodować dyplomatyczne. funkcje kryzys dopełniących Dowodzić w tympraktyk dyplomatycznych, mogązarazem wich godzić skuteczność czy wania porozumienia, działania narzeczwiększejprzejrzystości życia publicznego, doutrzymania. trudne Zderzają siękonkurujące dziśniezwykle są logikibudo- szczególnie wobszarze zachowania czyrealizowania poufności misjispecjalnych, w proces dyplomatycznych powoduje, żestandardy komunikacji dyplomatycznej, wrażliwych danych czytajnych dokumentów. Wielość aktorów zaangażowanych na ataki hakerów, pogłębia sięgroźba wprowadzenia doobiegu informacyjnego skuteczne. współcześnie niesą cji Komunikacja narażona jest wcyberprzestrzeni podporządkowane jasnym regułom strategie działania wsferze cyfrowej dyploma- możliwiają kontrolę nadprzekazem dyplomatycznym, sprawiają, żemetodyczne, jednak również Nowe wielewyzwań. mediapogłębiają chaos informacyjny, unie- w państwie izagranicą, oprócz ich wpływ rosnący szans znaczących przynosi dyplomacjicji publicznej, komunikowania pożądanych treści dopubliczności Technologie tworzą nowe poziomy dialogudyplomatycznego, realizowania funk- 365 złożoności tego, coprzesądza otym,żepaństwo jestsuwerenne lub potężne państw znimikoegzystować, (…)będzie wdużym stopniu przyczyniając siędowiększej niezastąpi geografi (…) cyberprzestrzeń Jednym zistotnym aspektów technodyplomacji jest czyteż cyberdyplomacji , J.S. Nye,

Oxford University Press, Oxford–New York 2002,s.62. Th eParadox of American Power: Why the World’s Only Superpower Can’t GoIt cznej przestrzeni, niezagrozi suwerenności e więźniów torturowanych 365 . zachowali możliwość kontaktowania się w czasiedecydujących zdarzeń wgodzinach nocnych, by konserwacyjnej tak opozycjoniści wadzenia przerwy irańskiej Departament amerykański Stanu nakłonił Twittera właścicieli dowpro- M. Prensky, http://www.scribd.com/doc/9799/Prensky-Digit Intentions Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part2.htm (24.08.2014). Horizon” 2001,no. 9(6),s.1–6,http://www.twitchspeed.com/site/Prensky%20-%20Digital%20 Internet Institute, Research No. Report 16,July 2008,s.14–15. w świecie rzeczywistości cyfrow w świecierzeczywistości baty, aktywnie wpływają Hipermedialne najejkształt. pokolenie, które wyrosło forach dyplomatycznych treści. Sprawiła, oni żesą czynnymi uczestnikami de- Rewolucja cyfrowa zmieniłaprzede odbiorców wszystkim formułowanych na zeświatem,lacji który określa jakość, treść icharakter przekazywanych treści. Narzędzia to technologiczny mobilne icyberprzestrzeń aspekt kształtowania re- do stosowania nowoczesnych platform komunikacji wpraktyce dyplomatycznej. Trudno sięoprzeć wrażeniu, żedyplomacja niesprowadza cyfrowa sięwyłącznie ulegają realizowania sposoby dyplomatycznych funkcji tworzy sięświadomość, przywiązanie, relacja, acozatymidzieprzekształceniu kresie odbioru treści, wzorców percepcyjnych, przyswajania informacji. Inaczej pracy orazpracy neurologicznego komunikacji. podłoża w praktyce dyplomatycznej potwierdzają dzisiaj badania uwarunkowań współ- elektronicznychpomocą środków przekazu. Tę prawidłowość odzwierciedloną jest pełniejszy, więcejmożliwości niesiezsobą niżkomunikacja utrzymywana za dużo podróżują, jakby potwierdzając przekonanie, żekontakt twarzą wtwarz go kontakcie. nabezpośrednim Wysocy rangą dyplomaci ipolitycy wciąż bardzo wania kontaktów stanowią jedynie wsparcie głównego nurtu dyplomacji, oparte- Nawet jednaknajbardziej rozbudowane 368 367 366 dzieje sięwgłowie partnera akcji Wkomunikacji społecznej. „twarzą wtwarz” mózgi jednostek aktywnie imitują to, co jest odzwierciedlanie reakcji wmózgu zachodzących człowieka drugiego wczasieinter- neuronów,ją reakcja zespołu ogólnie nazywanych neuronami lustrzanymi, których rolą tyce międzynarodowej. Jego istotą jestfi Interakcja „twarzą wtwarz” stanowi unika Zob.: M.Prensky, M. Holmes, N. Westcott, , „International Organization” 2013,no. 4(67),s.829–861. Digital Natives, Digital Immigrants, Th 2:Do part Digital Diplomacy: Th Diplomacy: Digital Th e Force of Face-to-Face Diplomacy: Mirror Neurons and the Problem of Digital Natives, Digital Immigrants 367 . ej, również posiada specyfi e Impact of the Internet on International Internet on Relations the Impact of e zyczna symulacja intencji innych osób. Umożliwia al-Natives-Digital-Immigrants-Part1 (13.04.2015); towy mechanizm sygnalizujący, obecny wpoli- narzędzia dokreowania ipodtrzymy- , „On Horizon” the 2001,no. 9(5),s.1–6. eyReally Th 368 . czne potrzeby wza- ink Diff erently? 366 , „On the . , Oxford 225 Technodyplomacja 4. Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności

Rewolucja komunikacyjna oraz rozszerzenie sfery debaty politycznej przekształ- ciło sposoby uczestnictwa w procesach nakierowanych na realizację celów politycznych, wyrażanie opinii, demonstrację woli, zarówno na lokalnym, jak i globalnym poziomie. Niemal każdy może być współcześnie zaangażowany w dialog dotyczący spraw międzynarodowych w cyberprzestrzeni. Wydarzenia komentowane są na prywatnych forach społecznościowych, dyplomatyczne skandale rozgrywają się za sprawą wpisów na Tweeterze, nieprofesjonalni analitycy spraw międzynarodowych stają się wpływowymi w kształtowaniu opinii publicznej aktorami, w depeszach informacyjnych cytaty z blogów mieszają się z pochodzą- cymi z najlepszych redakcji369. Dyplomacja przestała być sferą, w której „(…) mężczyźni w czarnych garniturach, białych koszulach i czerwonych krawatach rozmawiają z innymi mężczyznami w czarnych garniturach, białych koszulach i czerwonych krawatach”370. Robert Putnam w słynnym artykule o naturze polityki wewnętrznej i zagranicznej nazwał prowadzenie tej drugiej „grą o dwóch poziomach”371. Pierwszy poziom dotyczył negocjacji na linii państwo–państwo, uzgodnień czynionych przez polityków i służby dyplomatyczne. Drugi zaś wymagał testowania uzgod- nionych reguł na gruncie wewnętrznym. W myśl zasady, że „każda polityka zagraniczna zaczyna się w domu”, ustalenia z zakresu spraw międzynarodowych

369 S. Bikhchandani, D. Hirshleifer, I. Welch, A Th eory of Fads, Fashion, Custom, and Cultural Change as Informational Cascades, „Journal of Political Economy” 1992, no. 5(100), October, s. 992–1026. 370 Alec Ross, cyt. za: J. Leach, Digital Diplomacy: Facing a Future without Borders, „Th e Independent”, 19.07.2013, http://www.independent.co.uk/voices/comment/digital-diplomacy-facing -a-future-without-borders-8714293.html (12.02.2014); zob. również: M. Zachara, Private Voices in Public Diplomacy: How Digital Technology Shapes the Image of States and Societies [w:] Digital Diversities: Social Media and Intercultural Experience, red. G. Robson, M. Zachara, Cambridge Scholars, Cambridge 2014. 371 R. Putnam, Diplomacy and Domestic Politics: Th e Logic of Two-Level Games, „International Organization” 1988, no. 42(3), s. 427–460.

226 się bezprecedensowy rozwój iwzrost znaczeniadyplomacji publicznej przekształcenia mechanizmów komunikacji masowej iformowania opinii stał wewnętrznych izewnętrznych. ale ich skalajestteż sygnałemdoprzyjęcia nowych założeń kształtowania relacji te mogąbyć traktowane jako nowy demokratyzacji wymiar życia politycznego, chodzącej naliniiobywatel–obywatel, anietylko instytucja–obywatel. Zjawiska stopniu dynamika przekonań iopinii opiera społecznej sięnakomunikacji za- opartych inicjatywie idziennikarstwie naoddolnej obywatelskim. W rosnącym sięgwałtownyprzekształcenia stał rozwój mediów amatorskich, nieformalnych, budować maprzekonanie natemat stanu porządku globalnego. nate Reakcją wierzchowności komunikatów, inieadekwatności naktórych odbiorca podstawie sięsprawka dynamika rozgrywania mię globalnych, interpretacji tych faktów, czasantenowy. którymi wypełniają Wyso- nego nurtu zatraciły budowania umiejętność odbiorcom szerokiego tłaspraw komercyjna nazawartość orientacja wpływa przekazu ijego jakość. Media głów- nego rozwiniętym. wświeciewysoko Koncer dotyczących zmian klimatu. balnych, militarnych, interwencji od począwszy askończywszy naustaleniach litycznej, ujawnia zcoraz większąwyrazistością sięwkształtowaniu spraw glo- efekt postrzegania CNN)zmieniasposób kształcony intensywności icharakteru napodstawie przekazu medialnego (tzw. polityki zagranicznej. Prawidłowość, według której naciskopinii publicznej wy- czesne mediawydają siętrzecimpoziom byćpoddane muszą demokratycznej weryfi Leiden–Boston 2010,s.271–296. Leiden–Boston Engagement: Th Infl and Power of Understanding Mirror: the Man in the at zaprezentowany naforum International Studies Association, San Diego, CA2012;A.Fisher, N.J. Cull, w przestrzeni publicznej nieproponują efemerydalnie, całościowego opisu zja- z nich niejestzakorzeniona wżadnejstrukturze, niejednokrotnie pojawiają się nym, aleinieformalnym, dynamicznie wzra –na mediacji wciąż podlega społeczna ta Wydaje dokonującej się, żenajważniejszym rysem sięzmiany jestfakt, żedeba- rolę pośredników wrozbudowanym procesie budowania społecznej. percepcji porozumienia zopiniotwórczymi członkami samych grup, którzy mogąprzyjąć kazu doelity reprezentującej zintegrowane grupy, umiejętności są niezbędne narodowych oprzeć nadotarciu wyłącznie współcześnie iformułowaniu prze- na strategii wpływu sposób wywierania 372 Najbardziej reagowania dostrzegalnym wyraźnie sposobem nazasadnicze Na ten stan rzeczynakładasięzn Na temat charakteru iznaczeniadyplomacji publicznej wwieku globalnym zob. np.: Waiting for Public Diplomacy 2.0:Th e Future of US Public Diplomacy Public Future US e of eSlow Digital Dawn in U.S. Public Diplomacy aczące przekształcenie środowiska medial- , red. S.Lucas, A.Fisher, Martinus Nijhoff dzynarodowych wdrażanie pogłębia po- em wprocesie decyzyjnym dotyczącym innych aktorów stosunków między- szczeblu politycznym, instytucjonal- przyjętej wśród decydentów liniipo- lokalnychkacji wyborców. Współ- ny medialneuległykoncentracji, ich sta liczbamediatorów.sta Większość uence in Public Diplomacy Public in uence [w:] [w:] Publishers, 372 , wykład , wykład Trials of of Trials Looking Looking . Nie 227 Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności 228 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym zaprezentowany naforum New Foundation, America 1.12.2008,Washington, DC. „Communication Th stowe przekazanie danych czyinformacji nawet jeślirozbudowane technicznie narzędzia umożliwiają niemalnatychmia- środowiskastrukcja informacyjnego efektywną znacznieutrudnia komunikację, tości, podtrzymywana winteresie zarówno nadawcy, jakiodbiorcy. Taka kon- nie kształtuje już świadomości, kształtuje jąrelacja –kreowana war- napodstawie cie, stępiła wrażliwość odbiorców, idezorientację. bierność Informacja wywołała nastawiona dramaturgię ipodwyższoną naspektakularność opowiadania oświe- przyswajania informacji. Dyktatura komunikacji masowej opartej na„newsie”, nozami złożonych procesów izjawisk powoduje ograniczoną do zdolność rakterze ( rozrywkowym polityczno-dyplomatycznych. do uzyskania narzędziami dodyspozycji formalnych pozostającymi struktur rozwijania bezpośredniej,bliskiej relacji odbiorców. zgrupą niemożliwej Relacji reprezentantów rozmaitych obywatelskich inicjatyw do nazdolności –polega Wartość społecznej. czywistości nowych mediatorów –aktywistów, blogerów, raczejadwokatamiwisk, są jednejwybra dwudziestowiecznej dyplomacji. nie wsferę przyjętych tradycyjnie znaczeniową od odległą wzorców, właściwych kanałów itreści dooczekiwań odbiorców. Ato niejednokrotnie oznacza wkrocze- cji. Stąd też znaczniewiększaniżkiedyk grupy tezainteresowane są przekazem, żewyłowią go znatłoku innych informa- na sprawy istotne zpunktu widzeniapaństwa niepowoduje automatycznie, że Staranna grup selekcja odbiorczych ich potencjalnego według kryteriów wpływu komunikacji politycznej sprawił, żeweszła ona publiczności”. wetap bez „nadawcy Wydaje się, żesplot czynników wytyczających przekształceń środowiska kierunek spontanicznie, generowana wolą ipotrzebą świadomości wydarzeń. uczestnictwa isystematycznieswą wiarygodność budować publiczność. Rzadko tworzy sięona tyczają jąnowe granice: nadawcy muszą nieustanie, wciąż nanowo, potwierdzać 374 373 rozmowę niżprzez dyktowanie prawd napubliczność tewpływu zagraniczną. Wszystkie dyplomacji publicznejry obejmuje rozumienie, informowanie, angażowanie iwywieranie myśleć, jakjesteśmy albo wspaniali (…). Nasz szeroko pojęty mandat wodniesieniu dosfe- grupy docelowe, szczególnie niechcą, młodzież, żebyśmy ich pouczali, mówili im,comają internetu, staje przed daleko większy świeciekomunikacjiwym każdy rząd, który opiera sięnowym technikom dla właściwym Czy niechcemy sprawować kontroli nadnaszą wiadomością? Być może. Alewtymno- Epoka chaosu informacyjnego, przesyceniapublicznej sfery treściami ocha- Dostęp dośrodkówDostęp przekazu stopnia dopewnego przestał być barierą, alewy- J.K. Glassman, Więcej zob. J.G. Webster, eory” 2011,no. eory” 21(1),s.43–66. Public Diplomacy 2.0:ANew Approach to Global Engagement infotainment Th eDuality of Media: AStructurational Th 374 m wyzwaniem: byciam wyzwaniem: ignorowanym. Nasze główne ), powierzchownymi iuproszczonymi diag- . olwiek wcześniej potrzeba dostosowania 373 nej kwestii, pojedynczego rze- wycinka . aktywności lepiej przez aktywności urzeczywistniać eory of Public Attention Public of eory , wykład , wykład , międzynarodowych ikomunikowania politycznego Diplomacy Zjednoczonych dospraw dyplomacji publicznej ispraw publicznych: ska może stanowić Karen wypowiedź Hughes, stanu podsekretarz rządu Stanów wania dialoguzpoziomu struktur dyplomat pogłębiają te ograniczenia. Wyznaczają dopokonania nowe bariery wkształto- macyjny, równoległość, multiplikacja odbieranych izniekształcenia treści jeszcze kacyjnych wpisane wnaturę są procesu komunikacji wogóle, natłok otyle infor- nadawcy.tencją Oileproblem szumów informacyjnych idefi odbiorcy, żezostanie odczytany, co więcej –żezostanie odczytany zin- zgodnie korzystywaniu nowoczesnych kanałów przekazu niegwarantują, żedotrze on do Nawet zastosowanie wyrafi 11(21), s.1–20.Zob. również: B. Ociepka, Diplomacy Public Limits US for Conceptual United States Information Agency (USIA). C.Hayden, komunikacji politycznej Stanów Zjednoczonych, prowadzonej do1999r. kierownictwem pod Zjednoczonych. Jest to koncepcja przeciwsta rozbudowanych formuł porozumienia ibudowa wzywające dowyprzedzania lub kreowani również przez praktyków realizujących stosunki dyplomatyczne, dominują głosy Wśród odpowiedzi stan rzeczyformułowanych nataki naukowym, nagruncie ale cyzyjnym. interakcji,znaczących które stanowić wpolitycznym mogąwartość procesie de- arównocześnie ifragmentaryczność, zwiększasiępotrzeba dorozwijanianość nie występujące wroli graczawywierającego wpływ. Rośniejego nieprzewidywal- reagowaniazdolność zzakresu naposunięcia polityki międzynarodowej iaktyw- publicznej, jestznaczącoróżna. Gruntownie sięśrodowisko poszerzyło mające procesów wdyplomacji –koncentrującej tradycyjnej sięnaelitach idyplomacji ze swej jestprocesem, natury który nieustannie sięodtwarza, aledynamika tych Komunikacja dyplomatyczna, przyna 376 375 państw aktorów niepaństwowych ifragmentyzacją na rozszerzeniem zainteresowania spektrum dyplomacji zewnątrz”, „na by tak obejmowały mem mediów globalnych, charakteryzowanym przez siecimediów selektywnego odbioru, Nowa dyplomacja publiczna zmuszona transformacji syste- jestzmagaćsięzpodlegającym cały całymświecie, po się po tego,szek, ainformacja, niezależnieod wczasie, wktórym plotkio uwagęiskrązapalną mogąsięstać iwiarygodność dlazamie- Mamy doczynienia zeksplozją informacji inikt niejesttej informacji głodny. Konkurujemy Określenie „nowa dyplomacja publiczna” stosowane jestnaużycie pełniejszych, bardziej Cyt. za:K.Nakamura, S.Epstein, , Congressional Research Service, Washington,, Congressional Research Service, 2007,s.10. DC 376 . nowanych technik perswazyjnych isprawność wwy- m internecie dosłownie błyskawicznie Nowa dyplomacja publiczna –perspektywa teorii stosunków , „Global Media Journal-American Edition” 2012,no. Diplomacy for the 21st Century: Transformational Century: 21st the for Diplomacy jmniej dotycząca obszarów strategicznych, czy jestprawdziwa, rozprzestrzenia czyfałszywa, wiana „starej” –jednostronnej, asymetrycznej , „Przegląd Strategiczny” 2001,nr1,s.129–139. a trendów wkomunikacji międzynarodo- nia dialogu społecznego przeznia dialoguspołecznego rządStanów rracji medialnych,rracji które kształtują działania ycznych. Pewną ilustrację tego zjawi- Social Media at State: Power, Practice, and cyty kodówcyty komuni- 375 . 229 Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności 230 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym ing-public-diplomacy-for-a-new-digital-world&option=com_content&view=article (26.08.2014). 27.07.2011, http://www.washdiplomat.com/index.php?Itemid=428&catid=1476&id=7955:innovat J. Comenetz, Development trzeba negocjowania spraw wspólnych niedoprowadziła dorozrostu służbdyplo- októrąstość, wtradycyjnych formułach dyplomatycznych niekiedy trudno. rozwiniętych.wysoko Tu istotna jestskuteczność, działania szybkość iprzejrzy- dyplomatyczne przestały sięwnowe wpisywać kanony życia publicznego państw politycznej, małoprzejrzyste, przed opinii wpływem ukryte publicznej negocjacje na nimniekoncentruje. reguły sformalizowanych Sztywne kanałów komunikacji budowania obrazu państwa czyorganizacji naarenie międzynarodowej już się dyplomatycznej pozostaje utrzymanie formalnego dialogu, aczkolwiek sposób nymi uczestnikami różnorodnych zapomocą platform. Trzonem komunikacji ofi państwa macierzystego –obywatele państwa. obcego Dialog zastępuje monolog, na liniipaństwo macierzyste –obywatele państwa, obcego czynaliniiobywatele obowiązków służbdyplomatycznych weszły zadania zzakresu mediowania relacji sze znaczeniewkształtowaniu procesów międzynarodowych, dopodstawowych założone cele. Jednocześnie, jako żeaktorzy niepaństwowi zyskują coraz więk- tegodo pełnienia rodzaju funkcji, ale państw narodowych, przez podmioty nie zadań, wcześniej zarezerwowanych dladyplomatów, wyłącznie jako agentów for the Jilted Generation: Open-Source Public Diplomacy Diplomacy CA 2012; Diplomacy Public ponuje strategię realizowania dyplomacji publicznej opartą naidei wej zamiast instrumentalnego traktowania nowoczesnych narzędzi. Ali Fisherpro- Clinton wdokumencie lityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych ustalony przez sekretarz stanu Hillary stanowić klucz dobudowania relacji wobszarze dyplomacji publicznej. wanie innowacji, kształtowanie sięnorm społecznych zmiany iwywoływanie może ich interesów. Uznaje, dokreowania żezdolność umożliwiającej społeczności kreo- dowanie platformy komunikacji służącejindywidualnym aktorom dorealizowania Amazon czyE-Bay, Fisheridentyfi dowały siecioparte napreferencjach klientów, użytkowników, obserwatorów, jak Opierając sięnaprzykładach organizacji komercyjnych, które zsukcesem zbu- no. 3(2),s.129–152. oświadczeniazamienianecjalne napróbę są mediowania relacji zróżnorod- Wzrost współzależności iznaczącowię Wzrost współzależności Najważniejszą konsekwencją przekształceń wtymobszarze jestrealizowa- 378 377 Za odzwierciedlenie nowych możemyZa tendencji uznaćstandard tworzenia po- H Clinton, H. A. Fisher, idem [w:] [w:] , „Foreign Aff Innovating Public Diplomacy for a New Digital World Digital New a for Innovating Diplomacy Public , Trials of Engagement: Th Looking at the Man in the Mirror: Understanding of Power and Infl and Power of Understanding Mirror: the Man in the at Looking Standing on the Shoulders of Gian of Shoulders the on Standing , wykład zaprezentowany, wykład naforum International Studies Association, San Diego, Leading Th Leading airs” 2010,no. 6(89),November–December, s.13–24;zob. również: 21st Century Statecraft rough Civilian Power: Redefi e Future of US Public Diplomacy… Public Future US e of kuje skalękorzyści, którą przynieść może zbu- niepaństwowe, nieposiadające legitymacji w swym działaniuw swym skutecznie realizujące ts: Buil ksza niżprzed kilkoma dekadami po-

, „Th 378 ding Blocks for a Collaborative Approach to Approach to Collaborative a for Blocks ding . eHague Journal of Diplomacy” 2008, ning American Diplomacy and , „Th eWashington Diplomat”, , s.271–296; open source uence in Public idem , Music Music 377 .

potencjalnie mogą wpływać nastan relacji międzydwomapotencjalnie mogąwpływać podmiotami w którym odbiorcą przekazu dyplomatycznego aktorzy, stają sięwszyscy którzy hierarchicznych interakcjach formalnych sieciowy, –przekształcił sięwmodel ofi wytworzenia iwzmacniania pozytywnych skojarzeń. sięmniej stała Dyplomacja sięodbiorcąstała komunikatów dyplomatycznych iwysiłków zmierzających do świadomiesą wobrębie całych społeczeństw. Opinia publiczna innych państw arenie międzynarodowej –wyobrażenia, pożądany marka budowane wizerunek, możliwości tworzących mozaikę polityki światowej. strategii zaangażowania naarenie między do wykorzystania wzłożonych konfi nia interesów państwa, które reprezentują. Należą donich: poszukiwanie okazji okoliczności izjawisk wprzestrzeni międzynarodowej istotnych zpunktu widze- grup wpływu. politycznego, aleteż jego kontestatorzy się więcnietylko aktualni liderzy, ich typowani następcy, twórcy obecnego kursu no. 86, www.nbiz.ni/pubiications/2003/20030500_cii_paper_dip_issue86.pdf (12.02.2015). kontakciew bezpośrednim liderów, służbdyplomatycznych pośrednictwa bez dziej rozbudowany dyplomacji model realizowanej politycznych naszczytach – które przestały odpowiadać potrzebom komunikacji sieciowej, jakicoraz bar- zarównorzeczy można wymienić zbyt formuł małąelastyczność dyplomacji, matycznych, dyplomatycznej niewywołała rewolucji. Wśród przyczyn tego stanu 10.2006, s.4. [w:] które stają sięważnymi tematami debaty publicznej nieuchronnie tematów spektrum poszerza zzakresu spraw międzynarodowych, politycznejności jeststan spraw krajowych, narodowych, to jednakglobalizacja I chociaż dlalokalnych wyborców najbardziej istotnym oceny efektyw- kryterium w przestrzeni ponadnarodowej powoduje umiędzynarodowienie polityki wogóle. Potrzeba koordynacji izarządzania coraz to nowymi procesami iproblemami -Queen’s University Press, Montreal–Kingston 2002. bardziejcjalna, zróżnicowana iwielowątkowa. Model –oparty klubowy na Polaryzacja źródeł komunikacji rolę wzmocniła dyplomacji publicznej na Dzisiejsza rola służbdyplomatycznych zatem polega również nawskazywaniu 382 381 380 379 tycznych, ministrów spraw zagranicznych tymi zmianami adaptowania azdolnością siędonich wielu dyplomatów, misjidyploma- dyplomatyczną, drastycznie sięprzekształciło, daje lukę siędostrzecwyraźną pomiędzy nie wyobrazić. Wciąż jednak,chociaż środowis którego wcześniejsi jejmistrzowscy praktycy, jakkardynał Richelieu, niebyli sobie wsta- corazDyplomacja bardziej ibardziej staje się„kompleksowym zarządzaniem” wstopniu, Cyber Diplomacy: Managing Foreign Policy in the Twenty-First Century J. Heine, G.S. Smith, A.Sutherland, J. Melissen, Ibidem , s.5. On the Manner of Practising the New Diplomacy Summit Diplomacy Coming of Age of Coming Diplomacy Summit Th e New Diplomacy: Real-Time Implications and Applications władzyglobalnej,guracjach formułowanie 382 , aktywiści iprzedstawiciele, aktywiści prywatnych . narodowej, licznych spośród wybór ko, siękomunikację wktórym rozgrywa , „Discussion Papers, „Discussion inDiplomacy” 2003, 380 . , CIGI Working Paper no. 11, , red. E.H.Potter, McGill- 381 . Liczą . Liczą 379 .

231 Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności 232 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym ten status w jednejlub kilku agendach WTO międzyrządowych, aponad 60innych Handlunizacja mastatus (WTO) członka w31innych obserwatora agendach wnioskowanie ostatus obserwacyjny. Wrezultacie naprzykład Światowa Orga- wych. Standardem wpraktyce IGO (Intern-Governmental Organizations) jest organizacji pozarządowych, które powstają przy organizacjach międzynarodo- rów/stronnictw nabieg procesów globalnych zmianie. stałej podlega pozycji, aliansów iukładów sił,które sprawiają, poszczególnych żewpływ akto- międzynarodowej, erawielobiegunowości otyle zajmowanych zakładapłynność py historii stosunków międzynarodowych łatwo identyfi (hegemoniaści zakończeniu USApo zimnejwojny). Oilejednakpoprzednie eta- nastąpiła erzedwubiegunowości po (zimna uznawana jestzacechę opisuj trafnie władzy,cji sprawczych mocy wprzestrzeni międzynarodowej. Wielobiegunowość dowego opartego nakilku centrach (biegunach) władzy, określa dystrybu- model wielobiegunowości oraz multilateralizmu. Największa panuje zgoda jednakwodniesieniu dodwóch kategorii opisowych: regionalnej”, „multilateralnej wielobiegunowości” czy„multi-multilateralizmie”. nie o„wielobiegunowości”, „asymetry debaty międzynarodowej. Wkontekście złożoności relacji mowa jestwspółcześ- sunków międzyróżnymi aktorami ilus relacjiwe krzyżują modele sieciowymi, sięzmodelami wielopoziomowość sto- również inniaktorzy niemalwszyscy sferę kształtujący transnarodową. Klubo- wadzenia intensywnego dialogudyplomatycznego mają nietylko państwa, ale nie więcejniżwrealiach polityki międzynarodowej wieku pro- –potrzebę XX aktorów zaangażowanych wdialogdyplomatyczny zaczynabyć zdecydowa- swoje odzwierciedlenie wcharakterze funkcjonowania ciałdecyzyjnych. różnorodnych forach iśledzeniezłożonych procesów decyzyjnych. Znajduje to powoduje intensywnego potrzebę akcentowania uczestnictwa, stanowiska na zaliczyć należy najważniejszychDo czynników kształtujących współczesny dyplomacji wymiar Dobrą ilustracją dlatej jestwzrastająca tendencji liczbabiur obserwacyjnych Wielobiegunowość opisującym jestterminem charakter systemu międzynaro- Charakterystyczną cechą współczesnych st 383 A.Orsini, J.F. Morin, O. Young, wielostronność iwielobiegunowość wielostronność Regime Complexes: ABuzz, aBoom, or aBoost… ącą rzeczywistość międzynarodową,ącą rzeczywistość która cznej wielobiegunowości”, „biegunowości trują próbytrują strukturalizacji przestrzeni podmiotów międzyrządowych posiada wojna) oraz okresie jednobiegunowo- 383 osunków globalnych jestfakt, że . Rozszerzająca sięsiećpowiązań . kowały bieguny władzy , s.28. wanych zakluczowe wtworzeniu iaplikacji i ich przekształcanie, wmiarę jakta środków, które najlepiej pozwalają odpowiadać aktualnej nawyzwania sytuacji efektywnego budowania potęgi, alekluczem jejrozwoju staje tych siępołączenie znalazło siępaństwo. Posiadanie mnożenia izdolność do podstawą zasobów są dyplomatycznej, itaktyki perswazji celu od iokoliczności, wzależności wjakich stosowaniaprzede umiejętność wszystkim różnorodnych form nacisku, wpływu, ków określa oddziaływania sięmianem defi ekonomicznegopotencjału czywojskowego tego nazłagodzenie –zasposób uzupełnienie głównego potencjału lub –jeślipaństwo znaczącego nieposiada w prowadzeniu polityki międzynarodowej, chociaż uznawane one są głównie za Przetasowania arenie naglobalnej dowodzą znaczenia instrumentów państwa jako politycznego, partnera in rola środków miękkich które oddziaływania, przesądzić mogąoatrakcyjności nego. Wpraktyce kształtowania relacji zagranicznych jednakrośnie wyraźnie czynników potęgi –gospodarki, wielkości państwa, jego potencjału militar- międzynarodowych pozostają niezmienneikoncentrują sięwokół ustalonych Tradycyjne kształtowania obszary wpływów iposzerzania potęgi aktorów 4.1. Academy of Political Science” and Social 2008,no. 616,s.115. idem York 2006. K.M. Campbell, M.O’Hanlon, cytu – dobór stosowanych– narzędzi –pojedynczych, jakrównież wokreślonych ze- znajomość– izrozumienie szerszego –regionalnego iglobalnego –kontekstu, – samoświadomość –zrozumienie własnych ograniczeń, celów, dążeń;kumu- – cel, którego wobec zastosowana mabyć siła–jego wewnętrzny charakter Umiejętność stworzenia unikatowej konfi 385 384 , E.J. Wilson III, J.S. Nye, stawieniach się działania; w którym rozgrywa woli ichwymaga realizacji; któreści, obranych wpłynąćmogąnarealizację celów i, przede wszystkim, łeczne czyśrodowisko zrozumienia zewnętrzne, uwarunkowań iokoliczno- lacja w komponentach, naktórych jestona zbudowana; ływać oraz kontekst globalny, wktórym sięznajduje; skutecznie niesposób oddzia- Bound to Lead: Th Soft power 384 . smart power smart power Soft Power: Th Power: 385 . / Hard Power, Soft Power, Hard e Changing Nature of American Power smart power wymaga dobrego wymaga wglądu woczekiwania inastroje spo- eMeans to Success in World’s Politics wobec jednostek wobec igrup, które niedostrzegają wartości Hard Power: Th Power: Hard Power Smart Power, sytuacja ulegazmianie. czynników Do uzna- eNew Politics of National Security ibudowaniewizerunku westycyjnego, turystycznej. destynacji smart power smart power twardychguracji środ- imiękkich , „Th , Basic Books, New York Books, , Basic 1990; , Public Aff e ANNALS of American the . Ta kategoria akcentuje należą: airs, New York 2004; , Basic Books, New Books, , Basic soft power

233 Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności 234 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym nuje Wally Olins, wsferze dzisiaj brandingiem nazywanej narodowym: specyfi i roli, jakąinformacja irozpowszechnianie przekonań natemat roli państwa, jego własnych dążeń. narzędzi, który odpowiadać pozwala na rozpoznawania możliwości ioczekiwań poszczególnych aktorów oraz dobór taki obecne przecieżobecne wprzekazach politycznych, które jednakopisywano wkontek- naturze zakładabrak autentyczności, wyolbrzymienie, tworzenie iluzji –kategorie „organicznaOwa wrogość” zapewne zfaktu, wynika żemarketing wsamej swej -Business Markets na arenie międzynarodowej jesttworzenie marki narodowej. Popularną dladziałań wytyczną zmierzających pozycji państw dowzmocnienia 4.1.1. Marka narodowajakonarzędziebudowaniawpływu kreujewszystkim zrozumienie, zamieniając konfl douzyskiwania zdolności w postaci poparcia, korzyści, posłuszeństwa, aleprzede gująca nanawet subtelne zmiany oto Polityka zagraniczna nawyważonym możliwości oparta osądzie iograniczeń, rea- ne relacje międzyoferentem ikonsumentem zarówno funkcjonalnym, jakiemocjonalnym, zapewniające unikatowe ipożąda- państw oraz narodów. Marki traktuje sięjako cech zbiory iwartości ocharakterze sie budowania tożsamości marki handlowej promocji –dosfery iidentyfi sprowadza siędoprzeniesienia wytycznych marketingu –stosowanych wzakre- W perspektywie politologicznej tendencja ta wyrasta zzałożeń dyplomacji politologicznej wyrasta W perspektywie ta tendencja 388 387 386 się budzić organicznej tak wrogości jaksłowo „marka” putacja narodu –wszystko to słowa są wtymkontekście tradycyjnie iniewydają używane Tylko samo słowo „branding” jestnowe. Narodowy tożsamość narodowa, wizerunek, re- publicznej, iwładzaprzymusu władzaperswazyjna rozproszone są WeOddziaływania. państwach, wszystkich świeciekształtowania wrzeczywistym polityki Miękkich Środków niemaWydziału ajuż Oddziaływania, napewno Mądrych Środków ani jednego Ministerstwa Twardych Środków ani osobnego Oddziaływania, Departamentu władcę fi wane mogąbyć przez neutralnego, oświecone itwarde toże miękkie nietylko neutralne oddziaływania środki instrumenty, które stoso- Prawdziwie wyrafi Miarą skuteczności działania wśrodow W. Olins, J. Lynch, L.deChernatony, Ibidem ki oraz powołania odgrywała wbudowaniuki oraz powołania opinii odgrywała publicznej. Jak przeko- lozofa. Onesame stanowią odrębne instytucje ikulturyinstytucyjne (…).Nie ma . O marce , „Journal of Brand Management” 2004,no. 11. nowane podejście oparte na „smart power” opartenowane na„smart zawiera podejście wsobie świadomość, , Instytut Marki Polskiej, Warszawa 2004,s.149. Th ePower of Emotion: Brand Communication in Business-to- czenia międzynarodowego, przynosi rezultat potrzeby innych przy okazji realizowania go, posiadającego pełną isku międzynarodowym jestzdolność 387 . ikt we współpracę. 388 . 386 . wiedzę i niezależność wiedzę iniezależność Nation branding kacji kacji

narzędzi marketingu miejsc terytorialny,wymiar którego charakter oznacza sięlub uświadamia zapomocą reakcje odbiorców marki. Jednym zfundamentalnych wymiarów państwa jest formacji oraz wsystemie ekonomicznym, zapewniający identyfi symbolicznychwartości wkonstrukt obecny namiędzynarodowych in- rynkach oraz praktycznym. Jest on zorientowany nawypracowanie marki –połączenie wątkowy idługofalowy, stanowiąc spójny projekt ocharakterze konceptualnym nia oprzewagach konkurencyjnych kraju. Te działania mają charakter wielo- obywatele. Podejmują oni działania dlatworzenia, eksponowania iinformowa- oraz stowarzyszenia,prywatne grupy czyzawodowe społeczne oraz indywidualni Na poziomie centralnym ilokalnym wtymprocesie współuczestniczą podmioty to Cities, States, and Nations Warszawa 2011,s.20–23. –kwestie wizerunku izaufaniaryzmem traktowała drugoplanowo, cospowodo- Busha –skoncentrowana nabilansie militarnym iekonomicznym wojny zterro- mandatunej bez ONZ wramach wojny prewencyjnej. Administracja prezydenta nowała jąfalaantyamerykanizmu, rozlewająca inwazji sięnaświeciepo dokona- Stanów Zjednoczonych wIraku z2003roku. Na wizerunkowym znamio- gruncie wianym przykładem wtymkontekście jestmiędzynarodowy odbiór interwencji kulacjach dotyczących alternatywnych scenariuszy postępowania. Szeroko oma- międzynarodowej, działaniach poszczególnych aktorów, ich rezultatach ispe- realizują swoje interesy. Stajągrację. sięskutecznym narzędziem, którego zapomocą rządy iorganizacje zyjnych, organizacji międzynarodowych, rozważających turystów czyosób emi- narodowe zabiegają ouwagę iuznanie inwestorów, wpływowych klubów decy- łania ludzi z podejmujących decyzję treści symbolicznych oddziałuje nawyobraźnię, aostatecznie emocje, nadzia- zy, treści symboliczne identyfi budowania reputacji czyteż bazydl my manifestacji tożsamości narodowej ipatriotyzmu, zarządzania wizerunkiem, w kategoriach procesu społecznego, świadomego zarządzania komunikacją, for- wadzić dokategorii marketingowych. wyłącznie Jego ewolucję można postrzegać wewnętrznej izewnętrznej, charakter ina Kreowanie marek narodowych jestpowszechną praktyką wrealizowaniu polityki oraz –wsystemach demokratycznych –ich reprezentacji politycznej. nascenie nia opierają naprzekonaniach irzeczywi wistości, polityka zaśstanowić madziedzinęrealną, wktórej wizjeiwyobraże- autentyczności,ście wiary, przywództwa. Marketing zakładakreowanie rzeczy- Tworzenie marki narodowej domeną instytucji niejestwyłączną państwa. 390 389 Ocena przydatnościOcena instrumentów oparta jestnarealiach wpływu polityki P. Kotler, D.H. Haider, I.Rein, M. Hereźniak, Marka narodowa. Jak skutecznie budować wizerunek ireputację kraju , Th eFree Press, New York 1993,s.345–346. 390 kujące państwo inaród. Ten katalog pozytywnych . Składowymi marki również są skojarzenia, obra- Marketing Places: Attracting Investment, Industry, and Tourism a strategii marketingowych miejsc uwzględnieniem czynnikareputacji. Marki stym przywiązaniu doludzkich potrzeb turę tego zjawiska jednakspro- trudno kację ikorzystnekację 389 . , PWE, 235 Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności 236 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym ki, takie jakMcDonald’ski, takie Electric czyGeneral dzynarodowych fi Stanów Zjednoczonych powinien zapożyczyć formuły pewne działania mię- od dowania relacji wświecieponowoczesnym zalecawprost, żeDepartament Stanu mercyjnych. Center Raport for aNewdotyczącybu- wyzwań American Security przyciągania”, sięgając narzędzia po typo narodowej, państwa aktorzy ipozostali pracują nadwzmacnianiem swojej „siły diów, elity intelektualne, liderzyopinii stwo energetyczne czyżywnościowe, a państw sojuszniczych, zktórymi we Chiny współpracy budują swoje bezpieczeń- nawielostronniecią spoglądać negocjowany ładreszty świata. która legitymujecywilizacyjnej, dopod stwa, chińska opiera narracja sięnaunikatowości, naprzekonaniu oprzewadze przyciągają światową publiczność, która pozostaje worbicie wpływów tego pań- opinii globalnej w oczach publicznej. tradycji Spektakularne ikultury Chin rysy ochrony wolności słowa, Chiny atrakcyjnośćswojego zdołaływzmocnić państwa przez organizacje zajmującekrytyki sięproblematyką łamania praw człowieka czy łania wciąż tych odległych od akceptowanych wpaństwach iniegasnącej Zachodu podkreślają rezultaty tego projektu wizerunkowego –pomimo standardów dzia- relacji oparty źródłach namiękkich potęgi –kulturze, ideologii, nauce. Analitycy ekonomicznej potęgi świata. Chiny konsekwentnie wdrażają program rozwijania pretendujących dozajęcia Stanów miejsca Zjednoczonych pierwszej –dotej pory posunięci ideałów zrzeczywistymi dekady ostro Stanom wytykano Zjednoczonym rozbieżność głoszonych przez nie Center for aNew American Security, 2008,s.10,http://www.cnas.org/node/5436 (23.08.2014). –abycją lepiej realizować strategiczne cele. Jeszcze wieku jednak wlatach 80.XX zawszechociaż od duże organizacje polityczne próbowały sterować swoją reputa- liderzy opinii inwestorzy. czypotencjalni odbiorców, którą stanowią zarówno politycy innych krajów, jakiich obywatele, marki zawierające wgrupie treści, wsobie emocje znaczenia,wywołujące pewne „Francja”, „Polska”, „Szwecja” funkcjonują namiędzynarodowych jako rynkach and the Global Order Disliked wało głęboką rysę na sposobie postrzegania USAnaświecie postrzegania nasposobie rysę wało głęboką University Press, New Haven, CT2007. Co charakterystyczneCo dlakierunku sceny przekształceń współczesnej między- 393 392 391 Celem realizowanychCelem zabiegów „kampanii oczarowania” nietylko liderzy są Interesująco prezentuje natymtle O państwach wkategoriach K.M.Lord, Fontaine, R. Zob. J. Kurlantzick, A.Kohut, B. Stokes, , Henry Holt,, Henry New York 2006;S.Halper, J. Clarke, , Cambridge, University Press, Cambridge 2004. którerm, zdołaływykreować rozpoznawalne naświeciemar- Charm Off America against the World: How We Are Diff Managing 21st Century Diplomacy: Lessons from Global Corporations ensive: How China’s Soft stricte ami naarenie międzynarodowej. marketingowych mówi niedawna sięod – sięwzmożona Chin owizerunek dbałość 392 ążania własną ścieżką, pozwala zwyższoś- ążania pozwala własnąścieżką, le również odbiorcy społeczeństwa: me- . we dlainstrumentarium podmiotów ko- 393 American Alone: Th . Terminy „Stany Zjednoczone”, Power isTransforming the World 391 erent and Why We Are . Wciąguostatniej e Neo-Conservatives , Yale , ki służącewzmocnieniu marki „Stany Zjednoczone” Stanów Zjednoczonych inarastającego antyamerykanizmu chciały wdrożyć środ- McDonald’s, Microsoft Coca-Cola, formy komunikacji angażującej największe państw. Potwierdzeniem stanu takiego rzeczymoże być projekt zbudowania plat- kompleksówne wciąż ważnączęścią są pojęciowych składających sięnamarki i autonomizacji dużych, transnarodowych przedsiębiorstw symbole komercyj- globalnym przynosi konkluzje, żepomimo postępującej integracji gospodarczej nej marki. wmechanizmy Wgląd tworzenia ifunkcjonowania marek narynku przeznie nasygnaływysyłane symbole związane kompleksem pojęciowym da- pozwalają naidentyfi Marketing wodniesieniu dopaństw miejsc iregionów wzmacniate cechy, które wyobrażone,rie oparte literackich, naodniesieniach kulturowych, historycznych. ne dane, jakisubiektywne opinie, powierzchowne, uproszczone oraz sądy katego- z państwem lub Wskładtego miejscem. kompleksu wchodzą zarówno obiektyw- pojawiającymicjacjami sięwodniesieniu dokompleksu pojęciowego związanego ną. Budowanie marki daje możliwość świadomego kreowania wrażeniami, aso- arenie międzynarodowej, on został zmi zaprezentowałaka Brytania spójny pierwszy program budowania swojej marki na koncept „marki państwa” był niepopularny iniezrozumiały. Kiedy wówczas Wiel- nież w wartości akcji jegonież wwartości przedsiębiorstw oraz możliwościach jego obywateli. bardziej długofalowe skutki, nietylko odczuwalne wsferze politycznej, alerów- arenie międzynarodowej mogąbyć zdecydowanie znacznie zsobą głębszeinieść zerunkowe związane zosłabieniem pozycjipaństwa czydeprecjacją jego roli na nadszarpnięta, niełatwo Raz spektywie. odbudowuje swoje wpływy. Straty wi- sery.francuskie wojnyna tle wIraku, kiedy Francuzi jeść przestali pić coca-colę, aAmerykanie ze Stanów Zjednoczonych, rozłamu jaksięto działopodczas transatlantyckiego politycznych zawierających wezwanie dobojkotowania produktów pochodzących ducentów. Te reperkusje niesprowadzały sięjedynie doincydentalnych kampanii towywane były międzyinnymi wprzychodach największych amerykańskichpro- faktstał negatywnych konsekwencji osła 394 Reputacja która jestwartością, przekłada sięnazyskiwdługoterminowej per-

America’s New Brand of Anger and Resentment kację danegokację przez publiczność miejsca globalną ireagowa- , MTV, które wizerunkowego wczasiekryzysu ażdżony przez wewnętrzną opinię publicz- bienia wizerunku państwa, jakie odno- , „Th amerykańskie marki komercyjneamerykańskie – eFinancial Times”, 24.06.2004. 394 . Uźródła tego pomysłu 237 Informacja w procesie decyzyjnym. Era nadawcy bez publiczności 5. „Dyplomacja biznesowa”

W konsekwencji znaczących przesunięć w ekonomii światowej zadaniem polityki zagranicznej, bardziej niż kiedykolwiek, stało się zabieganie o jak najwyższy stopień uczestnictwa w globalnym systemie gospodarczym i prezentacja państwa w kategoriach rynkowych. Cele współczesnej dyplomacji ekonomicznej powielają odwieczne dążenie podmiotów politycznych do budowania pozycji w obszarze oddziaływania ekonomicznego, ale zmiana konfi guracji, w ramach której aktorzy są zdolni do pozyskiwania korzyści, przyniosła istotne przekształcenia. Warunki hiperkonkurencji dotyczą dziś nie tylko podmiotów gospodarczych, ale również państw, które pomimo utraty znacznej części kontroli nad procesami ekonomicznymi wciąż defi niowane być muszą w kategoriach ekonomicznych. Rządy zabiegają o zagranicznych in- westorów, świadomie tworzą wizerunek swojego terytorium jako sfery atrakcyjnej inwestycyjne, za pomocą narzędzi kształtowania edukacji czy wspierania kultury przedsiębiorczości kreują wartości cenione przez globalne rynki. Współcześnie jednak to nie państwa, lecz przede wszystkim fi rmy poszerzają swe wpływy w globalnym systemie ekonomicznym. W rezultacie służby dyplomatyczne wspierają inne podmioty (regiony, miasta, przedsiębiorstwa) realizujące interesy państwa w zabieganiu o korzystne dla nich uwarunkowania na arenie międzynarodowej – wzmacniają partnerstwa, inwestorów, a także dbają o pozytywny wizerunek, który przekłada się na zaufanie. Aktywność podmiotów publicznych, które realizują swoje interesy z pomocą służb dyplomatycznych państwa, ma nieco inny, mniej wyodrębniony charakter niż tożsama aktywność fi rm. Wykorzystuje ona narzędzia i kanały dyplomacji, stąd też w literaturze określana jest mianem „dyplomacji biznesowej”, „dyplomacji sektora prywatnego”, „dyplomacji korporacyjnej”395. Kształtowanie dogodnych uwarunkowań dla realizacji interesów komercyjnych w przestrzeni międzynarodowej wymaga równoległej aktywności aktorów

395 R. Saner, L. Yiu, M. Sondergaard, Business Diplomacy Management: A Core Competency for Global Companies, „Academy of Management Executive” 2000, vol. 14, no. 1, s. 80–92; S. Strange, State, Firms and Diplomacy, „International Aff airs” 1992, no. 68(1), s. 1–15; R. Saner, L. Yiu, International Economic Diplomacy: Mutations in Post-Modern Times, Clingendael Discussion Paper in Diplomacy, 2003, no. 84, s. 1–41.

238 branżowych) dlainnychregulacyjne podmiotów (naprzykład w zakresie tworzenia standardów wodawstwo czywsparcie własnych inwestycji) lub też same tworzą środowisko zrządamipodejmują państw negocjacje (naprzykład zabiegając okorzystne usta- najwyższych forach debaty –ONZ globalnej czyświatowe szczytyekonomiczne narodowym iponadnarodowym. Podmioty gospodarcze reprezentowane na są cyzyjnych, których jesttworzenie wynikiem regulacji naszczeblu lokalnym, „Academy of Management Journal” 2002,vol. 45,no. 4,s.659–672. Cramer,R. Directions „International Aff funkcjach dopaństw podobne narzędzia icele, aledominujące organizacje gospodarcze stają sięwpełnionych potencjalnie nabudowaniejących ich przewagi konkurencyjnej. Inne skala, są długoterminowych strategiach rozwoju ujmować całągamę czynników wpływa- które przynoszą fi narodowymi ifunkcjonowania wramach międzynarodowego –elementy, rynku dzynarodowej. więcej, koniecznoś Co równolegle zabiegają ojaknajbardziej dogodny kontekst budowania mię- pozycji ekonomicznejmacji –przedstawiciele pa Charakter dyplomacji biznesowej bardzo zbliżony jestwswej formie dodyplo- plomacji biznesowej akcentuje zbieżność icharakteru funkcji tej działalności: rolęwania relacji zbliżoną odgrywają doról dyplomatów. Formalna defi politycznych oraz aktorów biznesowych –liderów, którzy wtymwycinku budo- indywidualnego, szkoleń zabezpieczane tu są przez fi relacjaniż tradycyjna pracownicza. Świadczenia opieki rozwoju medycznej, emerytalnej, fi korporacyjnego” dużych silnieobecny wrzeczywistości zachodnich, a szczególnie amerykańskich wacjach politycznych.wacjach Obraz stanu takiego rzeczydobrze oddaje polityka elimino- o wsparcie państwa macierzystego lub padają ofi Uczestnictworm. wstrukturze tworzy korporacyjnej dlaczłonka dużo szerszą gamę korzyści Globalizacja ekonomicznaGlobalizacja wprocesach uczestnictwa potrzebę pogłębia de- 396 uniknięcia w ten sposób niepot uniknięcia wten sposób relacji typem postrzeganejest takim Zarządzanie 398 397 ekonomicznymi) interesariuszami obecnymi wsferze zdefi istnieniefi jących my. Jest to mechanizm realizacji kluczowych celów, wniektórych przypadkach zapewnia- Dyplomacja biznesowa jestto rodzaj dyplomacji praktykowany przez indywidualne fi Są jednakobszary, wktórych nawet ubiegają liderzyglobalnego rynku się adekwatne dlarealizacji partykularnych interesów organizacji zewnętrzne, wktórym funkcjonuje fi Zob.: T. J. Boddewyn, Brewer, stanuPrzykładem takiego rzeczymoże być P. Sharp, H.Butterfi , „Academy of Management 1994,vol. Review” 19,no. 1,s.121;D. Schuler, K.Rehbein, Pursuing Strategic Advantage Th Strategic Pursuing 398 airs” 2003,vol. 79,no. 4,s.855–878. . rmom największe benefi rmy przez reprezentację, komunikację, zinnymi negocjację (często nie eld, Th e English School and the Civilizing Virtues of Diplomacy rzebnych iniechcianych konfl 397 . International-Business Political Behavior: New Th rma, przekształcanerma, aby jesttak, stawało siębardziej ć poszerzonej interakcji zaktorami między- rough Political Means: A Multivariate ty–powoduje, żemuszą one wswych rmę, nieprzez pastwo. ństwa, jakiprzedstawiciele biznesu jako użyteczne zewzględu namożliwość między innymi koncept „obywatelstwa arą rozgrywek onaturzearą rozgrywek imoty- iktów. więcej, środowisko Co niowanych interesów fi 396 . nicja nicja dy-

Approach eoretical rmy. r- , , 239 „Dyplomacja biznesowa” 240 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym i staje sięobszarem debaty dyplomatycznej. międzynarodowych,wewnętrznym irynkach coma miastach. Władzechińskie aktywnie wspierają konkur przepisów antymonopolowych zkolei zostały siedziby poddane Microsoft doświadczyły Apple, Qualcomm iCisco. W2013roku surowym kontrolom wkontekście łamania pozyskiwania informacji –ich internet jestocenzurowany). Tego rodzaju iograniczeń utrudnień korzystający logujący zwyszukiwarki Google, na terytorium autonomicznej prowincji Hongkong, wktórej nieobowiązuje cenzura(użytkownicy stosowanych zachodnich fi wobec władze rozciągają wrogiej sięod propagandy dezawuującej produkty doataków zachodnie irepresji wewnętrznego,nich potencjału rynku gdyby nie jako żekażdy rządzabiega ointeresy rodzimych przedsiębiorców iwłaściwe wykorzystanie przez przeprowadzone na przez serwery Adobe Systems iJuniper Networks) w2010roku, które, zostały dochodzenie, jakwykazało łających wsektorze gromadzenia danych wchmurach, szacowana na22–35mld plomatycznej może być nastan gospodarki sumastrat fi amerykańskich również przez handel. Wymowną ilust systemu międzynarodowego, jakpokój takie czyrównowagę, siębudować zwykło przypieczętowywane transakcjami, są podstawowe zpunktu wartości widzenia dowanie relacji politycznych często przekłada sięnazyskiekonomiczne, sojusze kształtowania relacji międzynarodowych oddziałuje naekonomię bu- państw: obniżasób sięzaufanie świata. tej wobec części rynków Szereg innych aspektów zagrożona jest stabilizacja państw iregionów, której wwyniku wnaturalny spo- ekonomiczną państw. reperkusje Znaczące pojawiają sięnietylko wówczas, kiedy inwestycyjnego)partnera dyplomatyczne, lub też kryzysy wpłynąćmogąnasferę la, wjakiejniedostatecznie dopracowany ku naarenie międzynarodowej. Istotną zmianą wtymobszarze jestjednakska- w ogóle, celów dobrze wpisanych strategie wtradycyjne kształtowania wizerun- lów ekonomicznych państwa jestjednym zobszarów dyplomacji oddziaływania strzeni międzynarodowej ikształtowanie fi przezznesowej zostały największe wykształcone gospodarcze –duże podmioty strategicznych prezydentury wania zprzestrzeni ekonomicznej Chinfi zachodnich dostawców tymidostarczanymi przez chińskie fi dzime przedsiębiorstwa dozastępowania produktów od iusługpochodzących fi zachodnim ży danych, wymuszania transferu technologii wzamian zaudostępnienie rozbudowanych subsydiów rządowych, technologicznego, wywiadu kradzie- te realizowaneDążenia całejgamy zapomocą są różnorodnych środków: kalnej, jakiwzmacnianie ich konkuren producentów zsektorów rozwiniętych wysoko technologii wgospodarce lo- rmy, które swoje interesy strategiczn 399 N Taką formułę działania promuje m.in.kampania De-IOE. Nie byłoby wtymnicdziwnego, ie bez znaczeniajestfakt, żenajbardziejie bez rozbudowane formy dyplomacji bi- rmom dostępu dochińskiego Rządotwarcie rynku. zachęca ro- rm. Ichrm. nafi cyberataków listę otwiera seria leżące dorządu Chin.Wrezultacie fi Xi JinpingaXi e zabezpieczają przez uczestnictwo wprze- racją bezpośredniego wpływu praktyki bezpośredniego wpływu racją dy- się z Chin, ciągle mają sięzChin,ciągle ograniczoną swobodę tej przestrzeni. dorealizacji ce- Dążenie rm zachodnich. Jedną rm zgłównych linii jest wizerunek państwawizerunek (naprzykład jako cyjności na rynkach zagranicznych. narynkach cyjności wymiar zarównowymiar ekonomiczny, jakipolityczny fakt, żenarzędzia stosow encyjność swoichencyjność przedsiębiorstw narynku zarówno promowanie rma przeniosła swoje serwery przeniosłarma swoje serwery rmy Google (awcześniejrmy Google u wczterech chińskich rmy ane przez chińskie 399 rodzimych . rm rm dzia- muje, żenajwiększa szwajcarska fi amerykańskiego programu Prism swoje zyskiwciąguzaledwie miesiąca dla Niemiec sieciowej. powódtury obawy podano Za wycofał sięzkontraktu zfi chiwania zagranicznych polityków, wtymkanclerz Niemiec, rządtego państwa torialnej, ulokowania fi przedsiębiorstw, dlaktórych budowania podstawowym kryterium tery- struktury wzmacniania ich pozycji, którego waginieumniejszanawet rosnąca autonomia w roli adwokatów fi Pomimoobserwacji. jednaktych rozbieżności państwa wciąż występować będą rodowych, objąć których kontrolą niesposób ani nawet systematycznej poddać ekonomia w coraz większymstopniu tworzona jestnabazieprocesów ponadna- określanajest terytorialna, według potrzeb iinteresów zdefi ciowo sięwodrębnych rozgrywają przestrzeniach. Podczas gdy polityka wciąż wzajemniemii. Chociaż sięprzenikają, procesy polityczne iekonomiczne częś- biznesowej, tworzą obraz ścisłych, nierozerwalnych polityki iekono- relacji sfery zlokalizowane stroniewery drugiej po Atlantyku. sieci komunikacyjnej, coeliminowałoby wych. Na forum Unii Europejskiej pojawił siępomysł zbudowania europejskiej jąc własny produkt stworzony napotrzeby obsługikorespondencji agend rządo- korzystać zprogramu pocztowego amerykańskiego potentata Microsoft dena USD wciągukilku lat ujawnieniu po wrażliwych danych przez Edwarda Snow- spying-105524847.html (24.08.2014). Spying survey-July-2013.pdf (24.08.2014);zob. również: https://downloads.cloudsecurityalliance.org/initiatives/surveys/nsa_prism/CSA-govt-access- (24.08.2014). costs.pdf Technology and Innovation Foundation, 08.2013,http://www2.itif.org/2013-cloud-computing- (24.08.2014). http://www.ft.com/intl/cms/s/0/93f6b66e-fd4f-11e3-96a9-00144feab7de.html#axzz3BIIGPytx i Azji z fi rodowego usługwchmurze rynku wskazują, żenastąpił odwrót współpracy od rmami narzeczkonkurencyjnych amerykańskimi usługodawców zEuropy Rozmiary izłożoność form,Rozmiary które zaliczone być mogądoaspektów dyplomacji 403 402 401 400 400 J. Vasagar, D. Castro, D. Castro, , Associated Press, 3.07.2012,http://news.yahoo.com/german-minister-drop-google-fear-us- 401 CSA Survey Results:CSA Survey Government . Badania natemat zakupowy decyzji . Raport . Raport 403 . WładzeBrazylii, wkonsekwencji tego samego skandalu, przestały How Much Will PRISM Cost the U.S. Cloud Computing Industry? How Much Will… Berlin Drops Verizon over USSpying Fears Th e Information Technology e Innovation and Foundation zlokalizowanychrm naswoim Jest terytorium. to element lii czy fabryk jestoptymalizacja ekonomiczna.lii czyfabryk rmą Verizonrmą Wireless, dotyczącego budowy infrastruk- , s.4. Access toInformation 402 hostingowarma Artmotion zwiększyłao45% . Po ujawnieniu informacji natemat podsłu- po tym, jak wyciekły szczegóły tym,jakwyciekły natematpo o bezpieczeństwo danych strategicznych konieczność przesyłu danych przez ser- German Minister: Drop GoogleIf You Fear US ch największych aktorów międzyna- , „Th , Cloud Security Alliance,, Cloud Security 07.2013, eFinancial Times”, 26.06.2014, niowanego narodu, niowanego , Th e Information , rozwija- infor- 241 „Dyplomacja biznesowa” 6. „Dyplomacja” osób prywatnych

Historia świata pisana w perspektywie zbiorowej to historia narodów, społecz- ności etnicznych, grup wyznaniowych, a jednak najbardziej interesującym jej wymiarem jest wymiar jednostkowy. W tym kontekście dokonania „dyploma- tów z powołania” – nieprofesjonalnych polityków, którzy poświęcili się służbie dyplomatycznej – rzucają nowe, autentyczne spojrzenie na rozdziały wielkiej historii. Na rolę czynnika ludzkiego w stosunkach międzynarodowych zwracał uwagę Winston Churchill, odnosząc się do spotkania przywódców Wielkiej Bry- tanii, Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego i Francji na szczycie w Ge- newie w 1953 roku. Określił on ten rodzaj bezpośredniego kontaktu „dyplomacją na najwyższym poziomie”404. Specyfi ka tego typu spotkań dyplomatycznych nie sprowadza się jedynie do rangi politycznej osób w nie zaangażowanych, centralny charakter zjawiska polega na kontakcie bezpośrednim, kiedy lęki, motywacje i wola zainteresowanych stron są dostrzegalne wyraźniej niż w okolicznościach kontaktu zapośredniczonego. Obserwacje środowiska międzynarodowego wska- zują na to, że bliskie, personalne relacje łączące liderów państw, reprezentantów grup interesów przekształcają proces decyzyjny i ułatwiają uzyskanie porozumienia. Uprawianie dyplomacji na najwyższym szczeblu – bezpośrednich negocjacji najwyższych rangą reprezentantów – jest czynnikiem transformującym konfl ikty między aktorami stosunków międzynarodowych ze względu na rodzące się w tym procesie zaufanie do adwersarza405. Polityka zagraniczna państwa często wykorzystywała wybitne postacie kultury i sztuki, których dokonania stanowić miały o znaczeniu państwa na arenie mię- dzynarodowej. Dyplomacja sportowa i kulturalna od stuleci miały udział w kształtowaniu obrazu narodu i społeczności za granicą, osobowości i ich dokonania miały świad- czyć o wielkości narodu, potwierdzać wyjątkowość kultury, na gruncie której wy-

404 D. Reynolds, Summits: Six Meetings Th at Shaped the Twentieth Century, Penguin, London 2007, s. 7; D.H. Dunn, Diplomacy at the Highest Level: Th e Evolution of International Summitry, Palgrave Macmillan, Basingstoke 1996. 405 N.J. Wheller, Investigating Diplomatic Transformations, „International Aff airs” 2013, no. 2(89), s. 477–496.

242 kształtują debatę napoziomie międzynarodowym skomunikowanych grup aktywistów iorganizacji pozarządowych, które aktywnie również zwanego tak glo oddziaływanie do formułowania swojego stanowiska wsprawach międzynarodowych. Rośnie dyplomacji publicznej wykorzystującej szerokiej potencjał publiczności zdolnej rodowej. Wtymostatnim sięono obszarze wyraża wrozwoju form iznaczenia ujawnia sięzarówno wewnęt nagruncie domości forum poszerzanie społecznej, debaty publicznej. Ich oddziaływanie pierwszoplanowe wdyplomatycznej miejsca grzeprowadzonej wieku wXX sceny politycznej nabieg mają sam wpływ spraw taki jakci, którzy zajmowali wdyskursienictwa politycznym zeszłynaplan dalszy–nieformalni uczestnicy of Atomic Bomb Victims niami, ambicjami ikonsekwencjami polityki Stanów Zjednoczonych debatę publiczną nadhumanitarnym wymiarem zastosowanych środków, dąże- Japończycy medyczną, mieliuzyskaćpomoc pobudzić aleteż swoją obecnością Stanów Zjednoczonych grupy ofi go dziennikarza Normana którego Cousinsa, założeniem było sprowadzenie do polityki własnego rządu. Wten nurt wpisuje sięchociażby projekt amerykańskie- dyplomacjisu prywatnej dotyczyły obywateli demonstrujących wobec niezgodę rodowej. Jednocześnie najbardziej spektakularne przykłady zzakre- aktywności z interesami własnego państwa, wzmacniając jego naarenie pozycję międzyna- niezawodowiszłości dyplomaci realizowa roli przynale niezależnieod nitorowanie „globalnych ambasadorów” aktywności wymaga występujących wtej kształtują ich bieg. wpływają one wydarzeń iintencjonalnie scenę większy sposób naglobalną w praktyce dyplomatycznej zmianie, uległazasadniczej dużo iwdużo częściej wiska znanego dziesięcioleci. od Wydaje sięjednak,żerola prywatnych osób nostek naprocesy dyplomatyczne może być traktowany jako rozszerzenie zja- alizowaniu celów politycznych. traktując dyplomatyczne narzędzia kształtowania wizerunku jako wsparcie wre- szczególnie szeroko supermocarstwa uwikłane wykorzystywały wzimnąwojnę, rosła ich twórczość. Te namiędzynarodową oddziaływania środki publiczność Political Economy” 2006, no. 3(13),s.480–515. of Governance: How Developing Countries Are Represented at the IMF Rowman and Littlefi Komunikaty formułowane przez liderów opinii mają nacelu pobudzenie świa- 408 407 406 Rozszerza siękategoria problemów globalnych, których rozwiązywania imo- Jeśli uwagę kontekst weźmie siępod historyczny, jed- wzrost oddziaływania R. Rosecrance, R. Zob. M.Zachara, A. Pietrobon, eld, Boulder, 2001,s.311–364;N.Woods, CO D. Lombardi, Humanitarian Aid or Private Diplomacy? Norman Cousins and the Treatment , „New GlobalStudies” 2014,no. 1(8),s.121–140. Th Global governance… eNew Great Power Coalition: Toward aWorld Concert of Nations żności narodowej,żności państwowej czyreligijnej. Wprze- ar ataku atomowego naHiroszimę iNagasaki. , s.148–156. balnego obywatelskiego społeczeństwa – rznym, jakiwkomunikacji międzyna- li przede misjezwiązane wszystkim 407 . Kwestie legitymacji uczest- , „Review of, „Review International Uneven Patterns 406 . 408 . , 243 „Dyplomacja” osób prywatnych 244 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym z inicjatywy NATO.z inicjatywy wojskowe „Atalanta”, prowadzona Unii zinicjatywy Europejskiej, oraz „Ocean Shield”, realizowana zagrożonego regionu. Istotny napoprawę miałyoperacje wpływ bezpieczeństwa wódRoguAfryki Organizacji Narodów Zjednoczonych próbę podjęto rozwiązania tego problemu naobszarze dzypaństwowych interakcji towarzyszy prze ze sceny, ustępując nowym potęgom. miejsca Poza tymwzrostowi dynamiki mię- status mocarstwa jestnietrwały, dotychczasowi pierwszoplanowi aktorzy schodzą tycznych. sięprzedmiotem stał nieczności wytężonych wysiłków dyplomatycznych ipoli- sferę regionalną. konfl Krwawy wnętrznym, rzadko jednakwewnętrzne Demokratyczna Republika Konga dziesięcioleci zmagasięzrozdarciem od we- wybrzeżu Somalii upatrują Somalii wybrzeżu zagrożenia innychcji podmiotów, które naprzykład wpraktykach pirackich uprawianych na grupowej, potrzebę świecie jejniestabilność wywołuje zorganizowanej interwen- uznawana zapaństwo wiek,leczwzintegrowanym upadłe niemalprzez całyXX stanowioddziaływania jedenzwymiarów przedglobalnej,z nich alezakres nieuległprzekształceniu ery icharakter od ich 50 to państwa określane terminami „słabe”, „wrażliwe”, „upadłe”. Status niektórych kwestii fundamentalnych.cjacji Spośród niemal200suwerennych państw około wielu ztych państw zmieniłysię, powodując konieczność intensywniejszych nego- turę, opartą nasłużbach dyplomatycznych państw. Skala imożliwości działania dyplomacji wukładziemultipolarnym zachowuje struk- wertykalną tradycyjną, usiłuje zbudować pożądany przez siebie obraz Równocześnie sfera rzeczywistości. dzaj komunikacji kształtuje zewnętrznej, zabiega wizerunek, ouwagę partnerów, i niepaństwowych uczestników debaty międzynarodowej –prowadzi własny ro- dyplomatycznychności Każdy sięposzerza. zaktorów procesu –państwowych proces polityczny obejmuje coraz więcejzaangażowanych stron, zakres aktyw- w jakich poszczególne zabiegają podmioty orealizacje swoich interesów. Jako że arenie międzynarodowej odzwierciedla skład, system powiązań, konfi izaangażowaniejest jego fragmentaryczność wielu aktorów. Komunikacja na współczesności. –wodniesieniu donajważniejszych iretoryki już utrwalone cych poglądy kwestii towej jestotwarte przez wyrażanie nich stanowisk –niejednokrotnie rewidują- skutków wzrostu polityki mocarstw świa- nascenę oddziaływania wschodzących w jejobrębie przestały być domeną już państw wyłączną zachodnich. Jednym ze politycznej. Interpretacja celów polityki międzynarodowej, jejcharakter idążenia towanie stanowisk państw rozwijających sięwgłównym nurcie narracji globalnej 409 Kolejną charakterystyczną tendencją Zmienia sięrównieżZmienia struktura grupy lider Wydaje sięwięc,żegłówną cechą ws Wzwiązku zewzrastającą liczbą ataków pirackich, szczególnie wrejonie Somalii, naforum ikt prowadzący doludobójstwa zko- wDarfurze dla międzynarodowego bezpieczeństwa współczesnej debatywspółczesnej zaakcen- jestmocne problemy tego państwa poza wykraczały półczesnego procesupółczesnego dyplomatycznego współzależności. Somalia mogłabyć Somalia współzależności. kształcanie sięiciągłyrozwój struktu- ów społeczności międzynarodowejów społeczności – guracje, 409 . mogą sięone zazębiać, wspierać, awjakich ofi łowanych komunikatach przekładają sięnarelacje Czynie- międzypodmiotami? zdominować tę kształtowaną naszczeblu ofi tów wbudowaniu relacji: Czykomunikacja spontaniczna oddolna, jestwstanie kształtują dyskurs publiczny. Pojawiają pytania sięzasadnicze orozłożenie akcen- namika powoduje kontroli niemożność jakiewdanym treści iemocji, momencie sjonalnych standardów wobszarze kontaktów międzynarodowych, których dy- komórkowe, tablety) traktuje jako politycznej. arenę rozgrywki Tworzycji. która tendencja, narzędzia komunikacji siępewna prywatne (telefony natężenie wrazzintensywnością środków wzrasta wykorzystywania komunika- demonstruje wydłużającysiękatalog konfl grup umiarkowanych.tywnością Siłę komunikatów generujących przemoc wciąż fermentu dowywołania dążących statystycznie społecznego przeważa nadak- Toronto Press, Toronto–Buff opinii publicznej tencjalnych uczestników debaty, jedynym jesttu wola kryterium kształtowania zaś mediacyfrowe stanowią nieogra tyczną strategię kreowania nienawiści ipolaryzowania zwaśnionych grup. Dzisiaj jednym zatrybutów którzy władzyrządzących, realizowali poli- wten sposób wąskiej grupie nadawców. Możliwości kształtowania medialnego były spektaklu mi komunikacji masowej, doktórych dostęp był ograniczony, przysługiwał tylko niu podziałów. Mowa nienawiści przesyłana była wówczas tradycyjnymi środka- rolę komunikacji weskalowaniu agresji, podżeganiu dobrutalności iakcentowa- tycznych konfl gocjowaniem kwestii drażliwych dlapartnerów dialogu. Przebieg iźródła drama- grup reprezentującychaktywnością skrajne odłamy ipoglądy, nieumiejętnym ne- z naturą relacji społecznych antagonizmów, –krzewieniem nieproporcjonalną mu zaufania wprzestrzeni międzynarodowej. w niestron, alewydaje się, żeich konsekwencją jestrównież ogólny wzrost pozio- układy siłdecyzyjnychtrwałe mają nacelu realizację interesów zaangażowanych ramach powstają hierarchie wewnętrzne decyzyjnego. Siatka kontaktów dyplomatycznych jestcoraz bardziej złożona, wjej prowadzonej przez coraz uczestników szerszą liczbę międzynarodowego procesu horyzontalnej –niezliczonych,ry przeplatających kanałów sięzsobą komunikacji Web cjalny nurt komunikacji może zdominować ten ofi Rozrost poziomów komunikacji dyplomatycznej powoduje obniżenie profe- 410 Nurt dyplomacji prywatnej wielezagrożeń niesiejednakzsobą związanych , „Information, Communication 2010,no. &Society” 13(2),s.209–225. Zob. np.: M.Y. Dartnell, iktów wRuandzie czynaBałkanach wskazuje nafundamentalną 410 . Wydaje się, stronnictw żeaktywność zorientowanych nacel, alo, NY2006;J. Earl, Insurgency Online: Web Activism and Global Confl niczone forum przekazu po- dlawszystkich Th eDynamics of Protest-Related Diff i stronnictwa. ibardziej Efemeryczne pozostają wsprzeczności? zsobą iktów, incydentalnych starć, których cjalnym? Jak rozbieżności wformu- cjalny, wjakich obszarach ict , University of usion on the 245 „Dyplomacja” osób prywatnych 7. Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku

Jednym z symptomów ewolucji władzy w przestrzeni międzynarodowej jest bez- precedensowe zwiększenie możliwości oddziaływania jednostek w kształtowaniu sfery międzynarodowej. Raport Narodowej Rady Wywiadu USA Global Trends 2030: Alternative Worlds, prezentujący istotne kierunki przemian globalnych, jako jeden w czterech „megatrendów przyszłości” wskazuje właśnie wzrost roli jednostek i małych podmiotów gospodarczych w stosunkach międzynarodowych411. Podstawowym uwarunkowaniem takiego stanu rzeczy jest dostępność środ- ków komunikacji, które pozwalają na poszerzenie wpływu na bieg spraw, bez konieczności reprezentacji czy też pośrednictwa instytucjonalnego. Jedną z najbardziej wyrazistych cech skutecznego oddziaływania w warunkach globalizacji jest z kolei zdolność do wywierania wpływu na wyobraźnię masową – kultura me- diów stała się kluczowym składnikiem działania politycznego. Wizerunek i aspekt propagandowy od starożytności były ważnym elementem aktywności na forach publicznych, a ich wpływ na kształtowanie nastrojów wyborców stopniowo po- szerzał się w miarę rozwoju poszczególnych mediów. Obecnie politycy są postaciami zawłaszczonymi przez popkulturę, świadomie budującymi swoją markę na rynku lokalnym i międzynarodowym412. Jednocześnie osoby, których głównym atutem jest rozpoznawalność, zdolność wywoływania określonych emocji i skoja- rzeń wśród milionów telewidzów, internautów czy kinomanów, coraz powszechniej angażują się w działalność publiczną na pograniczu polityki. Role uległy przemieszaniu, spektrum współpracy rozszerza się – niejednokrotnie zawodowi politycy zabiegają o współpracę z artystami, gwiazdami wykreowanymi w nurcie kultury popularnej, aby wzmocnić przekaz medialny, co ma się przekładać na poparcie dla promowanej inicjatywy. Z coraz większą wyrazistością na gruncie polityki międzynarodowej wyłania się nurt „dyplomacji gwiazd” (celebrities diplo-

411 Global Trends 2030: Alternative Worlds… 412 D. Kellner, Media Spectacle and the Crisis of Democracy, Paradigm Press, Boulder, CO 2005; D. Kellner, Barack Obama and Celebrity Spectacle, „International Journal of Communication” 2009, no. 3(1), s. 1–20.

246 i kształtowania wyobrażeń milionów czymiliardów stanowiących osób globalną środków oddziaływania”,„miękkich które sprowadzają siędomożliwości dotarcia lucji komunikacyjnej, aich władzadefi role wykreowane przez nowe formy komunikacji pojawiające sięjako efekt rewo- na spotkaniach eksperckich wBiałym Domu iwświecieshow-businessu. adwokatem dospraw będąc sięekspertem stał Darfuru, ney tej kwestii wmediach, form Richard migracji, Gere upowszechnia problematykę Tybetu, George Cloo- –Angelina Jolie gwiazd macji kojarzona jestzproblemem iróżnych uchodźstwa politycznyżaden podmiot niepotrafi które dotyczą, wróżnym choć stopniu, mieszkańców wszystkich globu, aktórych lityki międzynarodowej, najczęściej wpisane zwane problemy tak są –te, globalne inicjatywami narzeczdobra publicznego. publicznych, funkcji gitymizacji dopełnienia ajednakistotnych wzarządzaniu struktur czyzorganizowanych grup interesów, nieposiadających formalnej le- dotyczy prywatnych, osób niereprezentujących instytucjonalnie powołanych rzecz poprawy stanu świata macy tur władzymiędzynarodowej opisywany przez nach Zjednoczonych, walkę oprawa zwierząt, wolność Tybetu iinne. z punku widzeniainteresu publicznego praw ruch procesy: obywatelskich wSta- prześladowania irepresji. Ikony popk świadomość ochronypodnieść praw człowieka izaangażowania narzeczofi największych ówczesnych muzycznych, osobowości aby zaich pośrednictwem 80.minionegotach wieku zorganizowano dwie trasykoncertowe zudziałem gającej, zdyskursu wykluczonej politycznego szerokiej grupy młodzieży. Wla- muzykówwykorzystywała rockowych, aby trafi wpaństwach niedożywienia cji rozwijając IIwojnyw czasietrwania światowej, zaangażowała sięwprace narzeczlikwida- życia, oraz Audrey Hepburn, która głodu, mieszkając doświadczywszy wHolandii wy, ambasador pierwszy dobrej woli UNICEF, który swojej 30 lat misjipoświęcił czasowych ambasadorów zaliczani Danny są Kaye aktor –amerykański komedio- problemy irozwojowe. społeczne ikonicznych Do wśród grupy postaci dotych- dopogłębienia wiedzyizaangażowaniawizerunek odbiorców wróżnorodne cia publicznego, skupiających nasobie uwagę mediów iwykorzystujących swój swoje misjezapośrednictwem ambasadorów dobrej woli –znanych ży- postaci lat Od 50.agendycały wiekXX. Organizacji Narodów Zjednoczonych promują Po wkontekście trzecieosoby publiczne odgrywają zarządzania globalnego Po wkatalog zainteresowań drugie publicznych, osób aktywnych wsferze po- 414 413 Obecnie wydajeObecnie się, żezjawisko to wpisuje sięwnurt przekształceń struk- jako adwokaciArtyści zmiany pojawia K. McDonald, A.F. Cooper, ),

którego jestzaangażowanie esencją popkultury na wdziałalność gwiazd Celebrity Diplomacy Celebrity Global Movements: Action and Culture 413 . , Paradigm Publishers, 2009. Boulder rozwiązać samodzielnie. Na dyplo- rynku ultury wspierałyultury swoją ważne działalnością niowana jestprzede wkategorii wszystkim li się na scenie międzynarodowejli sięnascenie przez ych się. AmnestyInternational szeroko ć zeswoim przesłaniem dowyma- global governance , Blackwell, Oxford 2006,s.81–83. 414 . Po pierwsze ar ar 247 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 248 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym United Nations University Press, Tokyo 2005. tycznych wrealiach globalnej. polityki międzynarodowej przedglobalnej iery ery realizowaniasposobów założonych celów dobroczynnych, aktywizujących, poli- Zabieg tenkady również pozwala wieku XXI. naformułowanie wniosków natemat dyplomatycznejaktywności publicznych osób de- wieku końca od dopierwszej XX obydwu inicjatyw umożliwia ukazanie obrazu ewolucji, jakadokonała sięwsferze wej, lideragrupy Th koniec lat 80.zainicjowany muzyki rocko- gwiazdę Geldofa przez –brytyjską Boba diplomacy celebrity nia dyplomatyczne osiągnęła wswoich obszarach znaczącekompetencje. wpływu znają, publicznych żewąskaliczbaosób dziesięcioleci zaangażowana od wdziała- z zaangażowania publicznych osób Analitycy globalne. przy- wważneinicjatywy Star Power? było pytanie „Czy dyplomacja ( potrzebuje siłygwiazd?” W debaciezorganizowanej nałamach „New York Timesa”, której punktem wyjścia mentatorów, ich osiągnięciawtymo balnych jeszczenapotyka ciągle –niejednokrotnie ko- uzasadniony –krytycyzm zaangażowanieChociaż publicznych osób narzeczinteresów wdziałalność glo- (3.08.2014). http://www.e-ir.info/2009/09/14/taking-celebrity-diplomacy-seriously-in-international-relations/ czesnej arenie międzynarodowej formędowej należyuznaćzapewną władzynawspół- publiczności zpewnością opinii ipostaw. dotarcia Zdolność zokreślonymi komunikatami dokilkumiliar- charyzmatycznym dokreowania zdolności wpływie, wyobrażeń, kształtowania możliwości Reprezentują oddziaływania. publicznego typprzywództwa oparty na przez nich rezultaty skłaniają doopinii, narzeczrozwiązywakultury wdziałalność politycznym rozgrywanym globalnej. Skala nascenie zaangażowania pop- gwiazd wania naświadomość, postawy, widzów podejmowanie aktywności wspektaklu publiczność. Bohaterowie wyobraźni masowej mają realną możliwość oddziały- 416 415 CzadzieiDemokratycznejw Darfurze, Republice Konga Aktor George jako Clooney Posłaniec Pokoju ONZ zrealizował ambitną misję pokojową czają niektórym znajbardziej znanych dyplomatów gwiazd możliwości ilegitymację. nomenu jestjego hybrydowość. Na przykład instytucjonalne powiązania zONZ dostar- element stosunków międzynarodowych. Jedn osadzonymimocno aktorami scenymuszą ijako globalnej tacy być traktowani serio, jako zarównoZnane postaci, jakiprzedsiębiorczości, zeświata rozrywki, dynamicznymi, są Projekt miałswoją kontynuację w2005roku nazwąLive 8.Porównanie pod Najbardziej rozpoznawalną wpisującą inicjatywą sięwe współczesny kontekst Jak pisze badacztego fenomenu Andrew F. Cooper: A.F. Cooper, International Commissions and the Power of Ideas ) głosy zaciekłej krytyki mieszałysięzopiniami upatrującymi korzyści) głosyzaciekłejkrytyki Taking Celebrity Diplomacy Seriously in International Relations International in Seriously Taking Diplomacy Celebrity eBoomtown Rats, oraz producenta muzycznego Midge’a Ure’a. jestprojekt głodującej Etiopii pomocy nazwąLive Aid, pod pod 415 . bszarze również zaczynają być dostrzegane. że są oniże są liderami realne posiadającymi ym znajbardziej cech znaczących tego fe- nia problemów globalnych iosiągane , red.Th R. 416 . akur, A.F. Cooper, J. English, Does Diplomacy Needs Diplomacy Does , 14.09.2009, pomoc bezprecedensowąpomoc sumę 150 mlnUSD madziły przed telewizorami niemal2miliardy ludzi, którzy przeznaczyli na największą wdotychczasowej historii publiczność telewizyjną. Koncerty zgro- sowano satelitarne, połączenie atransmisja Live Aid(do150państw) uzyskała popularnejzyki –maraton tam Po 16godzin. muzyki zasto- trwał razpierwszy stockiem lat 80.”, mu- największe współczesnej wystąpiły gwiazdy charytatywnie w Londynie istadionie JFKw Filadelfi kampanii Feed World), the odbywające sięrównolegle nastadionie Wembley projektu sięmegakoncerty stały Live 1985roku Aidz13lipca częścią (będące działania grupy muzyków nastrojem wywołane chwili. Punktem kulminacyjnym muzykirii popularnej. autorstwa Michaela Jacksona iLionela zapisał Richie nastałe histo- sięnakartach iwyprodukowanieAfrica wnastępnym roku piosenki Odpowiedzią muzyków stronie drugiej po Atlantyku była inicjatywa USAfor zesprzedaży mią popularność, awpływy ny głodującemu napomoc został Etiopii. społeczeństwu Piosenka zyskałaolbrzy- wyprodukowanie singla scenywówczas muzycznej. brytyjskiej krokiem postaci projektu Pierwszym było w Korem Geldof uformował Bob Aidzłożoną Band grupę znajpopularniejszych akcji Live Aidprzeznaczone namiędzyinnymi zostało nazakup broni dlarebe- wodów politycznych. poinformowała, BBC że95%środków zebranych wtrakcie Etiopii dostarczanie doposzkodowanych żywności utrudniano iopóźniano zpo- humanitarnej.ideę pomocy nistrowania środkami pozyskanymi imiałrozwijać wtrakcie akcji charytatywnej sukcesu medialnego było powołanie Ba cowana domiliona jestwgranicach osób 700tysięcy od ludzi, każdego dniaumierałookoło 100osób. liczbaofi Całościowa państwa. wokół Wobozie nocy zgromadziło stolicy głodujących się50tysięcy najbardziej dotkniętymi obszarami były prowincje Tigraj, iWollo Erytrea napół- Etiopczykówsiątki tysięcy domigracji głodu Etiopii.zyjne zdotkniętej klęską Panująca w1984roku suszazmusiła dzie- Medicine” 1990,no. 18(4),s.281–286. A. Kidane, milion osób, badający te wydarzenia Asmerom Kidane ofi wskazuje za700tysięcy ewidencjonowani.nie byli medialnesugerowały wżadensposób Relacje liczby przekraczające Causes Inicjatywa Live Aid przyniosła rezultaty spontaniczne wykraczającepoza Poruszony rozmiarami zobozu tragedii przekazywanej BBC wrelacjach stacji 418 417 Pomimo szerokiego zaangażowania publiczności pomocy wakcję zachodniej W przypadku Live Aidimpulsem działań dopodjęcia były przekazy telewi- S. Huddart, Nie dasięwskazaćprecyzyjnej liczby ofi , prezentacja mimeo, McGill University, Montreal 2005. Mortality Estimates of the 1984–1985Etiophian Famine Do We Need Another Hero? Understanding Celebrities’ Roles in Advancing Social Social Advancing in Roles We Celebrities’ Do Understanding Hero? Another Need Do Th ey Know It’s Christmas Know ey ar wielkiego głodu wEtiopii, umierający ponieważ w poszukiwaniu możliwości przetrwania; nd AidTrust, który przejął zadanie admi- i. Na koncertach, nazywanych „Wood- singla osiągnęły pułapsingla 5mlnfuntów. 418 . Organizacyjną konsekwencją. Organizacyjną , zktórego przekaza- dochód , „Scandinavian Journal of Social We Are the World 417 . ar głodu sza- ar głodu. Zob. . Utwór 249 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 250 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym stworzenia globalnego partnerskiego porozumienia narzeczrozwoju. się HIV/AIDS,malarii iinnych chorób zakaźnych, zape i małych dzieci, poprawienia opieki zdrowotn promowania równości płciiawansu kobiet, społecznego ograniczenia niemowląt umieralności skrajnego igłodu, zapewnienia ubóstwa powsze zobowiązanie dosystematycznej rozwojowej pomocy na dla realizacji celów –w2000roku reprezentanci 189krajów Milenijną, podpisali Deklarację stanowiącą budżetowych, plan ich realizacji. Udało zbudować siętakże szeroką platformę politycznego poparcia rozwojowe ludzkości, ustalając również szczegółowy, osadzony wczasieioparty nawytycznych z problemami rozwojowymi. mierzalny Po wsposób określono razpierwszy najistotniejsze problemy w dotychczasowej historii stosunków międzyna Zostań wdomuZostań iprzekaż nam pieniądze. Tam ludzie, są którzy umierają” często powtarzany wówczas Geldofa: apel „Nie Boba idźdopubu dziświeczorem. odwoływano obowiązku siędoindywidualnego poczucia moralnego, coilustruje środkówści pomocowych. Komunikacja opierała sięna argumentacji moralnej, muzycznego –wdziałanie. Jasnym celembyło pozyskiwanie jaknajwiększej ilo- było przekształcanie wywołanych idei, emocji wtrakcie gigantycznego spektaklu się jednoznajważniejszych wydarzeń whistorii muzyki popularnej. Jego istotą narzeczEtiopii niesieniapomocy społecznej –mobilizacji, dziękiktórej narodziło pamięci Live Zachodu Aidstanowi jedna utrzymującego sięnaszczycie listynajbiedniejszych państw świata. Wmasowej kom, wciąż jestjednym agłód zistotnych problemów społecznych tego państwa, publiczności stopniu pomogły wniewielkim itylko doraźnie Etiopczy- głodującym liantów zLudowego Frontu Wyzwolenia Tigre. Pieniądze zachodniej pozyskane od tkliwsze problemytkliwsze globu roku, który miałstanowić wszechstronną, u miast dobroczynności”, sięwkontekst wpisywały Projektu Milenijnego ONZ z2000 kontynentu afrykańskiego. Live Dążenia zhasłem„Sprawiedliwość 8,zgodnie za- rodowej, aby rozwojowej uzyskaćpolityczną zwiększeniapomocy deklarację dla przede wszystkim nych narzędzi. niebyło Celem jedynie kształtowanie świadomości publiczności, ale tekst uprawiania polityki globalnej, za Live dziedzictwo 8, chociaż akcji wykorzystała zlat 80.,wprowadziła nowy kon- dołączono kolejnepuli 10mlnfuntów. środkówAfryce narzeczpomocy Kampania Polity Press, Malden, MA–Cambridge 2013,s.54. – redukcja międzynarodowych 100%długuwobec – instytucji fi – rozwojowej,uzyskanie zobowiązania pomocy dozwiększeniawartości aby 420 419 W 20.rocznicę legendarnego koncertu Live Aid–dziękiprojektowi Live 8–do Projekt Milenijny, realizowany naforum Organizacji Narodów Zjednoczonych, jestnajwiększą Cyt. za:L.Chouliaraki, indebted countries indebted jów zaliczanych dogrona poważnie zadłużonych państw ( ubogich zbliżyć jądookreślonego Milenijnej wDeklaracji pułapu 0,7%PKB; networking ), rozszerzenie umożliwiających kryteriów zredukowanie 420 Th . Do oczekiwań. Do związanych zprojektem Live 8należało: eIronic Spectator: Solidarity in the Age of Post-Humanitarianism i oddziaływanie naliderów międzyna- ioddziaływanie społeczności pomocą niekonwencjonalnych,pomocą pozaformal- ej nadmatkami, ograniczenia rozprzestrzeniania chnego nauczania napoziomie podstawowym, k symbol bezprecedensowej mobilizacji rodowych inicjatywą nakierowaną nawalkę systematyzowaną odpowiedź nanajdo- rzeczrealizacji8.celu milenijnego: eliminacji wnienia ochrony środowiska naturalnego, nansowych kra- 419 heavily . , ne 0,7%przychodu krajowego brutto, dołączając dowąskiego grona państw, które w2013roku przeznaczyła rozwojową napomoc Brytania razpierwszy po obieca- problemów kontynentu afrykańskiego, jakby tak szczytG8mógłjerozwiązać. wego przekazu koniecznym, uproszczeniem było prezentowanie skomplikowanych dążeniem. Błędnym, choć może wkontekście przejrzystości formułowania maso- wciąż znich –wtymnajwiększych dlawiększości gospodarek świata –jesttylko wej napoziomie 0,7%przychodu krajowego brutto państw rozwiniętych, wysoko nienie najbardziej konkretnego zezobowiązań rozwojo- – przekazywanie pomocy projektu on kształcie, wjakimzostał zaprezentowany wtakim naforum G8.Speł- następujące postanowienia: DATA.fundację naszczycie G8z2005roku przyjęto Wodniesieniu doAfryki systematyczniezacja monitorowana jestprzez organizacje pozarządowe, wtym nych państw świata ponowili zobowiązania Milenijnej, Deklaracji których reali- Global Politics of Unequal Development? Wyższe stawki obowiązują 2014.Jej od wzorem też Niemcy, podążyły Wielka iIrlandia. Brytania – kontynuacja wysiłków zmierzających dointensyfi Jednocześnie wwielu obszarach polityki rozwojowej notuje Wielka siępostęp: dyplomatycznym nagruncie poczyniona Deklaracja nieoznacza zrealizowania – podwojenie ofi – podwojenie W rezultacie wysiłków aktywistów szefowie rządów najwyżej uprzemysłowio- – zapoczątkowanie działań narzeczsprawiedliwego handlu, umożliwienie – wspieranie inwestycji wsferę zdrowia publicznego iedukacji wAfryce, – długów wszystkich unieważnienie (szacowanych na40mldUSD grupy 422 421 A. Payne, Francja wprowadziła tzw. biletów podatek od solidarnościowy lotniczych w2006roku. miałby fi ponowanej podatku przez oraz lotniczego, rządbrytyjski, podniesienia który między innymi wramach afrykański; przynajmniej 25mldUSD rocznie miałobyć przeznaczone nakontynent ry sprowadzanery zpaństw Globalnego Południa. subsydiowania rolnictwa państw rozwiniętych, wysoko redukcji cełnatowa- państwom rozwijającym siękontroli nadich przez eksportem zaprzestanie ważnienia pozostałych długów; tych długów oraz wprowadzenie przejrzystych spłaty kryteriów lub unie- nych chorób zakaźnych szczególnie iin- wodniesieniu dozwalczania HIViAIDS,malarii, gruźlicy ku Rozwoju (AfDB); Międzynarodowego Funduszu Walutowego Ban- (IMF)oraz Afrykańskiego rzyszenia Rozwoju (IDA) wchodzącego wskładGrupy Banku Światowego, poważnie zadłużonych państw wobec Międzynarodowego ubogich Stowa- nansować rozwojową pomoc Blair, Brown and the Gleneagles Agenda: Making Poverty History, or Confronting the the History, Confronting or Making Poverty Agenda: Blair, Gleneagles the and Brown cjalnej pomocy rozwojowej pomocy cjalnej do50mldUSD rocznie, zczego 422 . International Financing Facility , „International Aff 421 ; airs” 2006,no. 82,s.920. kacji pomocy rozwojowej, pomocy kacji –koncepcji pro- 251 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 252 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym cych relacjecych międzynarodowe łania, tworzeniem katalogu spraw dozałatwienia, spraw długofalowo kształtują- jest przejawem politycznej naiwności, ileraczejkształtowaniem dzia- spektrum powinności wzakresie polityki rozwojowej wdebaciemiędzynarodowej nietyle woli politycznej doich całościowego wdrożenia. Utrwalanie wyobrażeń natemat wysuniętych przez kampanię Live 8jestbardzo złożona idotychczas brakowało wpisanychwiedzialności wspecyfi międzynarodowej przyczynia napewno siędoumacniania standardów odpo- znaczenia problemówjednoznaczna, alepodnoszenie rozwojowych wdebacie mu biedy, można uznaćzaskuteczne? Odpowiedź nato pytanie nigdy niebędzie sową międzynarodowej mobilizację publiczn politycznego narzecz,przynajmniej fragmentarycznego, rozwiązywania problemów globalnych. Deklaracja Milenijna,Deklaracja jakikampania on wprawdzie adekwatny dooczekiwań, dokonuje siępowoli przeszkód, iniebez leczzarówno ale ich wdrażanie monitorowane jestciągle iwwielu obszarach odnotowano postęp. Nie jest politycznej swych twórców oraz brak zrozumienia relacji społecznych naliniibiedni–bogaci. Południa. Jeśli przyjmiemy to założenie, kampania Make Poverty History obnażała brak kompetencji uznają korzyści –czerpią radykalni publicyści wzwiązku zupośledzeniem rozwojowym Globalnego sprawiedliwościglobalnej wramach istniejącyc zpowoduklęskę defi 28.07.2014, fi htm#decisions (12.09.2014). Ministerial Conference, 5–7.12.2013,htt szczyt: Premier Wielkiej twierdził nato Brytanii Danii, Luksemburga iZjednoczonych Emiratów Arabskich realizują złożoną namiędzynarodowym forum (doNorwegii, deklarację Szwecji, wiązania na podejmowanie, przynajmniej cząstkowych, działań zmierzających doich roz- publicznej problemami globalnymi stanowi punkt coprzekłada odniesienia, się kwestię ułatwienia procedur celnych) sowe porozumienie wzakresie liberalizacji zDohy,dwunastu negocjacyjnej rundy latach trwania przyjęto kompromi- pewne w tym tekście Bob Geldof odpowiada:w tymtekście Bob Czy zatem zaangażowanie sławnych popkultury, postaci które ma- wywołały 427 426 425 424 423 wykonane (…).Zadanie dłużej trwać niemoże już rynkowym zaliberalizmem zadecydowałkowy otym,żepodążanie sposób jeśli chodzi osprawiedliwy handel (…),nocóż, jestcałkiem jasne, żeten szczytwwyjąt- Jeśli osiągnęliśmy opomoc, chodzi rezultat

Cyt. za:G.Monbiot, Milenijne celerozwoju zrealizowane niezostały według ustalonego w2000roku grafi Wopinii analityków pobrzmiewa również żekampania pogląd, Life 8poniosła zdecydowaną L. Booth, Days 3,4and 5:Round-the-Clock Consultations Produce ‘Bali Package’ 426 le:///C:/Users/M.%20Zachara/Downloads/SN03714.pdf (12.09.2014). . Podsumowując projektu, realizację Geldof oceniał: Bob Th e0,7%Aid Target cytu strukturalnego.cytu Popełniono błąd, usiłując zasadniczy budować platformę And Still He Stays Silent 425 , Standard Note no. SN/EP/3714, House of Commons Library, What did 2005Achieve for Africa? . Podtrzymywanie stałego zainteresowania opinii Jubilee 2000 p://wto.org/english/news_e/news13_e/mc9sum_07dec13_e. kę zarządzania globalnego. Natura problemów 427 . 424 . miast wkomunikacie podsumowującym h struktur zarządzania globalnego, które –jak 10namożliwych; wkwestii długu:8na10, , „Guardian”, 6.09.2005.Na zarzuty postawione stanowią przykłady aktywowania potencjału handlu (uregulowano międzyinnymi ości narzeczrozwiązywaniaości proble- , „Th 423 eGuardian”, 28.12.2005. . W2013roku, po , komunikat WTO 9th ku, ku, WORLD/europe/07/03/g8live8/ (12.09.2014). online cję ny „do globalnych liderów”, jakto uczynił„Th dane kontaktowe, zachęcając douczes poparcietanicznie wyrażały dlakampanii Make Poverty History, zamieszczając zasięg działania przez użycie tych mediów. nowoczesnej znatury media, wyrosłe komuni i przemyślana strategia. Były to działania polityczne, zorientowane wyraźnie na Geldofa –cechowała iBoba Bono drobiazgowość,wszystkim polityczne wyczucie kształcania sięnowych procesów współdziałania. noszą znamiona nowej jakości politycznej. Mogą być uznane zasymptom wy- wu –zarówno naglobalnych decydentów, publiczność jakinaglobalną –które Istotne znaczeniemarównież działań sekwencja ocharakterze wpły- wywierania celów politycznych niewydaje sięjedyną miarą sukcesu lub porażki projektu. procesu decyzyjnego, wsprawach międzynarodowych, postawionych realizacja G8 można uznaćzasymptom postępującej zmiany, alewkategoriach charakteru szczytuW długoterminowej podczas poczynioną deklarację perspektywie swoją kulminację ma podczas spotkaniaswoją głów kulminację mapodczas państw iprzywódców rządów. przygotowują koordynatorów funkcję ipełnią oni negocjacje grunt pod procesu politycznego, który Tak jakwHimalajach przewodnika są Szerpowie himalajskiego plemienia, które sięwprzewodzeniu wyspecjalizowało wyprawom wysokogórskim. i ich harmonogram, umownie są nazywani dlatego szerpami. Źródłem określenia jestnazwa G8, 8.07.2005,www.g8.gov.uk (12.09.2014). wanych idei. analizowano uzyskania warunki największeg aby 1981roku zokazji od Live 8wystąpiła razpierwszy razempo wokatów idei, zdołalirównież przekonać członków legendarnej grupy Pink Floyd, zgromadzili ponad 170 osobistościżycia publicznego, które wystąpiły wroli ad- gadnienia znajdą sięwagendzie szczytu G8wWielkiej Brytanii spotkaniu zwanych tak szerpów, aby się, żewysuwane przez upewnić niego za- łał wypracować poparcie Condoleezzy Rice, brał udziałwconajmniej jednym członków uczestniczyłwszczycie G7.Bono G7wGenui w 2001roku, gdzie zdo- wanie relacji iwprowadzanie wobszar problemu zainteresowań Afryce pomocy 431 430 429 428 zrobienia tego (…), alepokazaliśmy, jakto może być zrobio czego chcesz (…)niemożemy przez ten komunikat prostu po historią uczynićubóstwo (…) wnaturze polityki leżyto, żenigdy niejesteś wstanie osiągnąćabsolutnie wszystkiego, Podczas Live 8lobbing prowadzony p Strategia działania obejmowała rów Szefowie zespołów przygotowujących przedmiot szczytyG8,ustalający obrad Zob. www.g8rally.com. Wypowiedź premiera brytyjskiego Tony’ego Blaira nakonferencji prasowej szczytu podczas Live 8Puts Pressure on G8Leaders 429 . 428 . , CNN.com, 3.07.2005,http://edition.cnn.com/2005/ tnictwa czywzmacniająctnictwa przekaz kierowa- nież działania przygotowawcze: nawiązy- mi itragarzami, wpolityce tak międzynarodowej ne, izademonstrowaliśmy polityczną wolę do Czołowe organizacje medialnespon- rzez osobowościmedialne–przede eFinancial Times”, ogłaszając pety- o możliwego poparcia dlaprezento- kacji, nie zaś po prostu niezaśpo kacji, zwiększające 430 431 . Organizatorzy . Drobiazgowo 253 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 254 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym uk/4642053.stm (13.03.2014). dofa jako „prezydent całego świata”, mówił: koncertupodczas Live 8.Mandela, przedstawiony przez prowadzącego Gel- Boba tego przekazu ton międzyinnymi pobrzmiewa wprzemówieniu Nelsona Mandeli doniosłości problemu walkiznim.Charakterystyczny izasadności ubóstwa dla w przekazie projektu Make Poverty History, samo zresztą jakpodnoszenie tak Występ wlondyńskim Hyde Parku zgromadził osób 200tysięcy poverty history”. Odbyły sięone wkażdym kraju członkowskim G7oraz wRPA. larnej, narzeczdziałań występujących opatrzonych charytatywnie hasłem„Make dialny. Zorganizowano wsumie11koncertów największych muzyki popu- gwiazd stworzenia „największej whistorii k Zaangażowanie muzyków, polityków ipubliczności generowane hasłem było pod Live Aid. Tym razemwidowisko zgro wtórzenia fenomenu oglądaln globalnej Poverty History, 2005,s.5. wysyłając doliderów G8przesłanie, to znaczy dość”. żedość Materiały prasowe kampanii Make powinien okrążyć centrum iutworzyć miasta gigantyczną ludzką białą wstęgę wokół Edynburga, uczestnikom demonstracji: „Protestujący liniikoła marsz szlipo (…) dopóźnego popołudnia będą pojedyncze wydarzenie. Demonstracje prowadzone spójną były wizjąprzekazaną zpewną wzgodzie poparcie dlaideiLive 8,costanowiło dzienny rekord świata manifestowanej tak reakcji na ale każdego, kto skłonny jestpoprzeć Koalicja wswych szeregach grupować manietylko przywódców ielity decyzyjne, publicznościglobalnej zapośrednictwem ko Tego naświadomość przykładem typu oddziaływania jestmodelowym narracja nia – ków przez wiadomości tekstowych wysyłanie demonstrowa- czy e-maili, sposób izachowańczynności (określony st w rolę, którą rozpisali dlaaktywnego tłumu, obejmującą całykatalog pożądanych zgodnyuczestniczyć wsposób zformułą narzuconą przez organizatorów, wejść zaplanowanego rezultatu niewystar ny tych, którzy zdecydują sięzademonstro efektu skali–pomnożenia siłynacisku pojedynczych igrup przez osób milio- Kontekst był odpowiedzialności isolidarności podkreślany globalnej mocno 435 434 433 432 apartheidu rzecz zniesienianiewolnictwa czymiędzynarodowej against Poverty zajmuje wśród wielkich miejsce ruchów społecznych wysiłków obok na cie (…),nikt naprawdę znasniemoże tak Th wwysiłkach. spocząć długo,(…) tak jakbieda, niesprawiedliwość nierówności igłębokie nanaszymświe- trwają Centralnym punktem dążeńbył sam szczyt,któremu towarzyszył me- spektakl Ponad 26milionów ludzi nacałymśw fl Ibidem Ibidem Th ash moby ash ousands Flock to Poverty March . . 434 . itd.) 435 . Twórcy kampanii wprzekazie douczestników akcento- oalicji narzeczwalkizbiedą”oalicji rój, mobilizowanie większejliczby uczestni- , BBC News, 2.07.2005,http://news.bbc.co.uk/1/hi/, BBC czyło jednaksamo uczestnictwo –należało madziło około trzymiliardową publiczność. jej założenia iprzyczy iecie przesłało wiadomość tekstową, aby wyrazić ości, którąości, uzyskaływ1985roku koncerty wać swoje poparcie. Dlaosiągnięcia nceptu „globalnego obywatelstwa”.nceptu „globalnego solidarności wdążeniusolidarności dolikwidacji eGlobal Callfor Action nić siędoosiągnięcia 432 . Dążono dopo- 433 . większej grupy widzów/uczestników. Jak wjednym wyjaśniał Bono: zwywiadów gwałtownychływanie przechodzących emocji, wzaangażowanie wśród jaknaj- W rezultacie sięona stała znakomitą medialną,zorientowaną kreacją nawywo- artystów, alerównież autorytetów społecznych wroli ambasadorów kampanii. Guardian”, 16.06.2005. makepovertyhistory.org/whoweare/members-a.shtml (13.02.2014). zyjnym ludzi,setek tysięcy uwiarygadniają swoją wglobalnym procesie obecność decy- oraz legitymizacja przywódców kampanii, którzy dowodząc mobilizacji zdolności zania polityczne podjęte przez przywó gu międzynarodowego. Skutkiem wdrożenia przekłada sięnarezultaty inicjatorów zdolności wpostaci dokształtowania dialo- Skala wrażenia,którą publiczny spektakl niósłzsobą wykreowany przez Live 8, twojego razemmożemy czasuipasji, bo uczynićbiedę historią” ustalonychz góry „Nie instrukcji: chcemy twoich pieniędzy. Chcemy odrobinę zaangażowania,wali potrzebę cowy szczyt G8 uczestniczyło około 225 tysięcy osób szczyt G8uczestniczyłookoło 225tysięcy obejmowała już pięćset różnorodnych organizacji. Wmarszu poprzedzającym spowodowała, żewmomencie sieć kiedy rozpoczynał sięszczytG8wGleneagles, lu, grup wyznaniowych publicznych. osób Intensywność prowadzonych działań ganizacji dobroczynnych, związków zawodowych, kampanii ozbliżonym profi charakter sieciowy. Na początku uczestniczyłowniejniemalsto or- działalności roku jako platforma lobbystyczna ( wanie liderów Geldofa iMidge’a –Boba Ure’a koalicja utworzona –otyle w2004 wanie szczytu poparcia wiecu trwania dlaidei„Make podczas poverty history” masowa demonstracja woli politycznej, kuluarowe dyplomatyczne. negocjacje medialny,menty –spektakl wpływu zarządzanie zachowaniem tłumu, określonosposób, wyraźnie ich celeiwarunki realizacji, stosując różnorodne ele- sjonalnie działające organizacje Publishing, London 2005;R.D. Benford, S.A.Hunt, A Movement of Movements: Is Another World Really Possible and Communication Power of Construction Czynnikiem pobudzającym publiczności aktywność był udziałznanych osób, 439 438 437 436 mniej jako abardziej obciążenie, jako wyzwanie tu, musimy żeaby Afryce, pomóc sięlepsiwkreowaniu stać sytuacji, aby Afrykę ukazywać To jestshow-biznes, tworzymy dramaturgię temu (…).Lata byliśmy bardzo świadomi fak- O ile dla inicjatywy LiveO iledlainicjatywy Aidgłówn Co interesująceCo –jednym zkluczowych elementów planu było zorganizo- Listę uczestników projektu znaleźćmożna najego stronie internetowej: http://www. Zob. również: N.Bayne, Materiały prasowe kampanii Make Poverty History, 2004. Global Citizenship asShowbusiness: Th 438 . Staying Together: Th , decyzje podejmowane były, decyzje wustrukturyzowany Global Call to Action against Poverty , „Sociological Inquiry” 1992,no., „Sociological 62(2),s.36–55; rażać miałorównież postępowanie według e Cultural Politics of Make Poverty History Make Poverty of Politics Cultural e ym czynnikiemsprawczym było zaangażo- dców G8,alerównież medialne pokrycie eG8Summit Confronts the 21st Century Dramaturgy and Social Movements: Th 437 tej strategii były nietylko zobowią- . 439 , red. T. Mertes, Verso, London 2004. . Wskładsieciwchodziły profe- 436 . networking , Ashgate ) miała e Social e Social , „Th e - , 255 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 256 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym wania roli. podobnej Oilezewzględu narozmach znaczenieLife ihistoryczne opartej na znanych twarzach, sam nigdy przygotowanym niebędąc doodgry- szlachecki. nie nominację doPokojowej Nagrody Nobla, w1986roku otrzymał również tytuł międzynarodowego wsprawie ochrony praw człowieka przyniosły mu dwukrot- globalnego na rzeczrozwoju iwspółpracy. Wysiłki Geldofa wbudowaniu dialogu nie szans rozwijających społeczeństw sięoraz budowanie nowego porozumienia rocka zaangażowanym sięaktywistą stał wdziałania nakierowane nawyrównywa- sp narzeczglobalnej letniej działalności o charakterze politycznym. Dla muzyka projekt Live Aid był długo- początkiem nia –wszystko to spowodowało, zdołałzamienić nademonstrację żeemocje woli cjonował wsiecipowiązań wrazzosob milionom dotować Brytyjczyków głodujących wEtiopii. muzyki popularnej ten –był sam, współczucia, który w1984roku odruch kazał nie tylko wkategoriach skuteczności alerównież wpływu, wywierania whistorii Impulsem dlaprojektu uznawany Life Aid–który obecnie jestzasymboliczny 7.1. Uczestnicyprocesudecyzyjnego.Osobyprywatne: ciwko kierunkom politycznym ustalanym naforach zarządzania globalnego odbywają sięwatmosferze alterglobalis G8. Spotkania reprezentantów najbardziej rozwiniętych państw świata lat od 90. vs. dotychczasoweło wykorzystać formuły prowadzenia ideologicznego sporu (elita Zgromadzenie zwolenników programu działań -Adamska, Stowarzyszenie „Obywatel”, 2002. Łódź również: D.C. Korten, Handlu, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Światowego Forum Ekonomicznego. Zob. czołowych organizacji kształtujących porządek międzynarodowych –Światowej Organizacji zamieszki, blokady) jestszczególnie nośnym elementem formowania obrad przekazu podczas czemu zdolne domobilizacjiszerokich są masaktywistów. Ta forma działania (demonstracje, w przestrzeni międzynarodowej. wkategoriachspektywę naprocesy możliwości się oddziaływania rozgrywające się 20lat wcześniej, aleprzyjęta formuła działania tworzy długoterminową per- kach wieku globalnego. Brak mu spontaniczności inicjatywy, która wydarzyła nalizować tłumów. emocje zgromadzonych Celem byłG8. lobbing, aniekrytyka globalna publiczność) globalna n iśrodki 440 Pewnym paradoksem jestfakt, żemuzyk sięprekursorem stał dyplomacji Bob Geldof byłBob wówczas publiczn osobą Live 8jestprzykładem demonstracji woli ipozyskiwania wwarun- wpływu Ruchy anty- ialterglobalistyczny mają ch Bob GeldofiBono Świat pokapitalizmie. Alternatywy dlaglobalizacji acisku, konstruktywnie ajednocześnie ska- ami ozbliżonym potencjale oddziaływa- tycznych demonstracji iprotestów prze- arakter ponadnarodowy iukładsieciowy, dzięki rawiedliwości: zzapomnianej gwiazdy ą, rozpoznawalną medialnie, funk- na rzecznaprawy świata pozwoli- , przeł. H.Goworowska- 440 . aktywizmu. irlandzkiej Lider grupy U2uczestniczyłwLive Aidw1985roku, aby doprowadziła obu muzyków douzyskania statusu ikon wobszarze politycznego Geldofa iPaulalucja współpracy Davida Hewsona, znanego jako Bono, która Oxfam, 29.07.2005. też przedstawicielem wielomilionow rolębaty nietylko adwokata politycznej Geldof odgrywa idei, Bob alejest pewnej reprezentowania odbiorców medialnego rzecz problemów rozwojowych, opinii awoczach publicznej daje mu mandat do ryzatorskim sukcesie Live Aidoraz jestzzaangażowania Live 8,wywiedziona na liderów politycznych. Wiarygodność Geldofa opiera sięnamedialnym ipopula- w skutecznym kierowaniu przekazu doelit iuzyskiwaniu dostępu doświatowych Nieprzystający dodyplomatycznych kanonów niejestprzeszkodą wizerunek bezkompromisowy wsądach, czemu niejednokrotnie publicznie daje wyraz. ciwych praktyce dyplomatycznej –hołduje szorstkiemu, rockowemu stylowi, jest opiniiw oczach publicznej, sam twórca otyle niereprezentuje kompetencji właś- Aid zaangażowanie jestformą Geldofa winneinicjatywy Boba ich legitymizacji 27.02.2004; Lawson, Max, Duncan Green, Actors brytyjskiej sceny politycznejbrytyjskiej wizerunku,jąc spójność Geldof schemat poza realnej decydentów korzyści sporu wyjścia ikontestatorów, ryzyku- szczytu w2005roku, G8wGleneagles kiedy pojawiła sięszansa wynegocjowania ni, uwikłani wdoraźne interesy, niezdolni dogłębokiego zaangażowania. Podczas w posiadaniu moralnego mandatu, i„oni” –politycy, ludzie władzy, pragmatycz- orędownicy na„my” –idealiści, wykorzystując dobra, podział będący wyrazisty nie zoczekiwaniem społecznym –wopozycji dopolitycznego establishmentu, dialnej, której jesttwórcą iobiektem. dziesięcioleci Od pozycjonuje się–zgod- oparte naperswazji,i oddziaływania nietylko zwykorzystaniem machiny me- obranych celów, narzędzia komunikacji, wykorzystywać stosować nacisku środki z dyplomatyczną formą, alepotrafi szaniu sięnadyplomatycznej nieidentyfi arenie Artysta współczesności. docierania zprzekazem dodecydentów dowodzą kompetencji wysokich wporu- tynentu afrykańskiego, rozbudowane zaplecze instytucjonalne oraz efektywność kultury. Równocześnie jednakkonsekwencja wdziałaniu narzeczrozwoju kon- kujących sięzideałami, które muzyk promuje wobrębie polityki ipop- globalnej Wyrazem świadomego kreowania iewo- aliansów model jestteż zpewnością 442 441 działaniabie jednakjejsposób czy zachowuje sięjakktoś, kto traktuje kulturę dyplomatyczną naserio, przyswoiwszy so- Geldof uważany(…) Bob jestzakwintesencję antydyplomaty. Nigdy niemówi, wygląda P. Vallely, A.F. Cooper, , Th eCentre for International Governance Innovation Working Papers, no. 29,09.2007, s.9. Two aft Decades Celebrity Diplomacy and the G8:Bono and Bob asLegitimate International er Live Aid, Bob Geldof Explaining Why the New 442 441 . . sprzymierzył sięjednakz ówczesnymi liderami kierować procesem zmierzającym dorealizacji Gleneagles: What Really Happened at the G8Summit? ej społeczności widzów isłuchaczyej społeczności identyfi spektaklu, który stworzył. który spektaklu, Wobrębie de- , „Th e Independent”, kujesię - , 257 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 258 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym napędową globalnego ruchu narzeczzmieniania świata identyfi rientowanym nacel, charyzmatycznym zktórego przywódcą, muzyką ipostawą organizacyjnej jego misjaprzepojona pragmatyzmem. jestdaleko idącym Jest zo- moralnej,ności oskarżeniami, zachętami, komplementami, anapłaszczyźnie i globalnego Południa, tworząc spersonalizowany obraz Afryki. je sięrównież wobszarze pośredniczenia którepostacie, niedotrzymały formułowanych wtej sferze obietnic. Pozycjonu- liderów międzynarodowych wobec polityki rozwojowej, publicznie piętnując te publikański senator Jesse Helms. Sprawnie przyjmuje rolę recenzenta stanowisk ideologiczne –jakprezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush czyre- zny porozumienia nawet zpolitykami, zktórymi różnią go podziały głębokie dzynarodowego uznania: dwukrotna nominacja dopokojowej Nagrody Nobla, że zyskałstatus autorytetu, czego potwierdzenie stanowią chociażby dowody mię- zarówno charyzmatycznej, jakiformalnej. Wieloletnie zaangażowanie sprawiło, go typu przywództwa, zawierającego wswej charakterystyce komponenty władzy naliderów,nie ogranicza wpływu sięjuż dowywierania aledotworzenia własne- „Media, Culture 2008,no. and Society” 30(2),s.167–181. Inside and Outside the Framework of Rock z profesjonalizmem negocjowania iumiejętnością różnic publiczność naglobalną łączy wpływu wizjęświata, władzęwywierania pewną środków– zapomocą tworzy artystycznego wyrazu przesłanie ibuduje społeczne Obraz zaangażowania iideologicznego społecznego muzyka jestwielowątkowy wanej zinnymi we współpracy koncepcji wtymobszarze iwielowymiarowa eksperta pozycji narzeczwypraco- działalność kompleksowe zrozumienie problematyki rozwojowej, konsekwentne budowanie rzeń ocharakterze demonstracji politycznej. Punktem tej jest aktywności wyjścia własnym kampanii wizerunkiem społecznyc auspicjami wspierania od irlandzkiego muzyka izjego udziałemjestznaczący: celów wobszarze dyplomacji rozwojowej. działań podejmowanych Zakres pod skutecznie budując system medialno-polityczny, który wykorzystuje doosiągania terze charytatywnym ipolitycznym. budowanej zmierzających osób dorealizowania sieciwspółpracy celów ocharak- Trade,(Debt, Africa, służyona Aid).Obecnie zacentralny punkt konsekwentnie i ugruntować swoje zaangażowanie zakładając DATA fundację Afryce, wpomoc siętwarząstać kampanii narzeczredukcji długów państw biednych, Jubilee 2000, Bono jest nie tyle twarzą jestnietyle problemówBono rozwojowych iich adwokatem, ilesiłą W dyskursie publicznym sprawnie Bono żongluje odwołaniami dopowin- Istotą uprawianej przez niego formuły 444 443 Bono zyskał obecnie pozycję instytucji pozycję zaufania zyskałobecnie Bono publicznego naskalęglobalną, K. Nash, Zob. np. V. Cogan, kują sięmiliony ludzi. Global Citizenship asShow Business: Th “Love and Peace or Else”: U2 and the Development of Social Consciousness , „Public Voices” 2007,no. 11(1), s.44–57. rozwiązywania problemów globalnych. networkingu pomiędzy światem Północy globalnej h dokreowania największych wyda- e Cultural Politics of Make Poverty History Make Poverty of Politics Cultural e jestbudowanie płaszczy- 443 444 . . Aktywność muzyka. Aktywność , popularniejszych zespołów whistorii muzyki i 130milionów albumów sprzedanych na światowych marek muzycznych. 21przyznanych zespołowi nagród Grammy z którym jestidentyfi związane zpopularnością globalnego bezpośrednio są zespołu, nia oddziaływania lepszym znakiemidentyfi no. 27(1),s.79–99. wymiarach: rium Brytyjskiego. tytuł Człowieka Roku magazynu „Time”, tytuł Rycerza Komandora Orderu Impe- w polityce międzynarodowej. stosunkiem doprezentowanych publicznie kw wania –władzacharyzmatyczna doaktywności idziewparze zinnowacyjnym one do pobudzaniaŁączą zdolność masowej wyobraźni, alerównież mobilizo- głębokie, konsekwentne zaangażowanie ikompleksowość wdrażanych działań. zwalają mówić modelu onowym dyplomacji publicznych. osób Jego istotą jest rząc przy okazji atrakcyjną dlawidzów mito przedsięwzięcia medialnego Działalność społeczna irozwojowa społeczna Działalność światowej jestdlatej postaci sceny dziś 445 – wpły działania wywierania scena –od – kontestacjiod –napoczątkowym etapie dowspółpracy swojej działalności – tożsamość publiczna rockmana –od zaangażowanego wwalkę ideologiczną – charakter iskalazaangażowania entuzjastycznego –od amatora douznane- Ewolucja globalnego aktywizmu nagruncie tej postaci dokonała sięwkilku F. Johnson, oddziaływania nacentralneoddziaływania procesyglobu. decyzyjne czonym kręgów dobrytyjskich politycznych potencjału dowykształcenia litykami, zwykorzystaniem narzędzi imdostępnych; tworząc procesy zzawodowymi we globalne współpracy dyplomatami ipo- przeobrazić sięwkompetentnego aktora międzynarodowej polityki, współ- publicznej pozycjonował zastanego Bono porządku, sięwroli krytyka aby poparcia dlarealizowanych celów; rzystuje samo intensywnie tak dopromowania muzyki jakidobudowania wyko- i polityczną sceniczną który działalność dorzecznikaspraw Afryki, go graczapolitycznego, świadomie wykorzystującego swoje atuty; U2, Mythology, and Mass-Mediated Survival kowany. wieku lat U2od jestjednąznajwiększych 70.XX kacyjnym niżkariera muzyczna, alenarzędzia budowa- , które globalnej, two- aktywności uczyniłpodstawą całym świeciestawia go wgronie naj- wu wśrodowisku lokalnym, ograni- logię. Cechy jego po- działalności estii i zdolnością budowaniaestii izdolnością relacji 445 . Bono jesttwarzą. Bono potężnego , „Popular Music 2004, and Society” 259 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 260 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym cych możliwość nainnychcych wpływu aktorów sceny globalnej. tur politycznych oraz ogniw wmiędzynarodowym systemie decyzyjnym, mają- Live 8,występując wpodwójnej roli –decydentów wramach narodowych struk- balnego znajdowały sięwpołowie lat 80. sensie stanowi to ilustrację etapu rozwoju, zarządzania naktórym glo- struktury humanitarnej –głównie Międzynarodowego Krzyża. Czerwonego Wpewnym zowane były niezależniepomimo zaangażowa presjiod opinii publicznej. Działania pomocowe poszczególnych państw reali- Etiopii, których zakres pozostawał wz niętych autonomiczne podejmowały ludności działania wcelu niesieniapomocy przez Live przypadku AidiLive 8.Wpierwszym rządy państw wysoko rozwi- galna jestróżna rola rządów wkształtowaniu wyznaczonych sfer oddziaływania W przypadku omawianych kampanii 7.2. Państwa opracowanieŹródło: własne. Bono jako uczestnikdyplomacjirozwojowej 7.1.1. AnalizaCoG światowej. Jest ona też utrzymania warunkiem zainteresowa opinii. uzależniony jego Zakres wpływu jestod mania jego on wizerunku. rolę Na międzynarodowym liderawkształtowaniu gruncie odgrywa Dotychczasowa wstrukturze Bono zarządzania pozycja globalnego uzależniona utrzy- jestod Wnioski czych wpolityce globalnej. Brak realnych uprawnień, możliwości spraw- Brak demokratycznej legitymacji. punkty Krytyczne Wiarygodność Rozpoznawalność CoG Zwiększenie rozwojowej pomocy (ODA). Warunki jegoosiągnięcia do częściami Afryki. luki rozwojowejZmniejszenie pomiędzy światem rozwiniętym wysoko inajniżej rozwiniętymi Cel W 2005roku natomiast rządy ireprezentanci pastwbyli adresatami przesłania , które dzieliłydwa dziesięciolecia, dostrze- wiązku, aleniebył zależny bezpośrednio wiarygodności w oczach globalnej publiczności. globalnej woczach wiarygodności nia mediów idostępu dodecydentów wpolityce Uznanie muzycznej. wnascenie Atrakcyjność medialna. Ugruntowany wizerunek. domediów.Dostęp Wymagania krytyczne budowaniaZdolność relacji. tłumów. mobilizacji Zdolność nii publicznej globalnym. wwymiarze wydawaniaZdolność sądów, kształtowania opi- nawyobraźnię masową. oddziaływania Zdolność krytyczne Zdolności nia systemowych struktur pomocy nia systemowych struktur pomocy nona sceny globalnej iMcCartneya rozwojowej” konwencji podczas Bono rych Partii w2004roku Pracy określił mianem „Len- premierwszystkim Tony Blair iówczesny minister fi naarenieprzywództwa międzynarodowej. Adwokatami kampanii byli przede Live 8budował wewnętrzny kapitał polityczny, demonstrując wolę jednocześnie roku był natomiast rządWielkiej który przez Brytanii, zaangażowanie wprojekt dowymi. rozwojowej, który to interesami rzadko zbieżącymi łączysiębezpośrednio naro- Koncentrował sięzatem nagenerowaniu państw aktywności wobszarze polityki towny międzynarodowy, kryzys aleteż wolę zapobiegania podobnym kryzysom. wpodobnychznaczące narzędzie oddziaływania okolicznościach. humanitarnej,zowania humanitarnej” pomocy „interwencji akoncepcja stanowi reżimu wieku bierność podobna mogłabyw XXI być skutecznie przełamana. dze Etiopii były skłonne dbaćointeres własnego narodu. Powstaje pytanie, czy densową której aktywność, rezultaty mogłyby być znaczącowiększe, gdyby wła- organizacjea tymczasem pomocowe donatorzy iprywatni bezprece- wykazywali Abebie. Polityka państw wodniesieniu dozarządzania zawodziła, kryzysowego tyczne niebyły wstanie przebić stawiane sięprzez przez bariery reżim wAddis relacje telewizyjne błyskawicznie mobilizowały tłumy, ofi zyskanych zmiędzynarodowych źródeł nazakup broni. Podczas gdy dramatyczne oskarżany był odefraudowanie humanitarnej pomocy iwydawanie funduszy po- niona zprzyczyn politycznych –marksistowski rządMengystu Hajle Marjam dystrybuująclektywnie środki pomocowe. państw Reakcja była Zachodu opóź- międzynarodową,nie współpracując zespołecznością se- podsycając nieufność, co dotego, żewładzekraju znaczącoprzyczyniły siędorozmiarów głodu, klęski rząduływanie Etiopii. Analitycy ówczesnego humanitarnego kryzysu zgadzają się zycji społeczeństw zachodnichzycji społeczeństw –w tym goterminowej mogąprzynieść uszczuplenie perspektywie uprzywilejowanej podo spraw, które bardzo międzynarodową, głęboko dzieliłyspołeczność awdłu- wyborczych stanowiło ryzyko. Szczególnie żewezwania pewne Blaira się odnosiły problemów globalnych wkontekście politycznego schematu narodowych cyklów balnej Północy i Globalnego Południa. Zaangażowanie narzeczrozwiązywania dokonfl międzynarodowym sięwyraźnie gruncie odnosiły w projekcie, polityczny koncepcji Live wymiar 8niebył wolny kontrowersji. od ikorzyścietykiet wizerunkowych, które 446 Głównym odbiorcą wysiłków dyplomatycznych Geldofa w2005 iBoba Bono Projekt Geldofa z1985roku Boba miałjednakzacelnietylko reakcję nagwał- wieku latNa znaczącoprzekształciła od reali- sięinfrastruktura 80.XX pewno Interesującą wkontekście projektu motywacji z1985roku kwestią jestoddzia- Postulaty formułowane przez repre Za: A.Payne, Za: Blair, Brown and the Gleneagles Agenda… społeczeństwa brytyjskiego (na przykład (na przykład brytyjskiego społeczeństwa zentantów rządu Wielkiej na Brytanii politycy osiągnęli dzięki uczestnictwu politycy osiągnęlidziękiuczestnictwu 446 . Pomimo tego nośności typu , s.917. nansów Gordon Brown, któ- cjalne kanały dyploma-cjalne iktu interesów Glo- 261 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 262 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym nia problemów globalnych. akceptację multilateralizmu itworzenie strukturalnych podstaw dorozwiązywa- runków polityki zagranicznej. Wprzypadku Stanów Zjednoczonych –nawiększą wśród krajowej opinii publicznej, nieprzekłada sięautomatycznie nakorektę kie- forma przesłania, perswazyjnego, nawet wysoce które znajduje odbiór dobry nych, który dokażdejgrupy docelowej dopasowuje komunikat. właściwy Jednak iprofesjonalizmuwyczucia występującego artysty wroli adwokata spraw global- Economic Research, 07.2003,Cambridge, MA. on Burnside and Dollar’s ‘Aid, Policies, and Growth’ no. 4(90),s.847–868;W. Easterly, D. Levine, R. Roodman, content.time.com/time/video/player/0,32068,1303537650001_2100980,00.html (12.09.2014). zob. np.: C.Burnside, D. Dollar, paści Globalnegopaści Południa, bezwarunkowej zwiększeniawkładów deklaracji wśródoczekiwać stronników opinii, żeprzyczynia sięona dopogłębiania za- nowana rozwojowej, była pomocy naprzykład zasadność było awięctrudno międzynarodowktórych wspołeczności Przedmiotem debaty były fundamentalne problemy polityki rozwojowej, co do handluliberalizacja światowego przez zDohy). zakończenie negocjacyjnej rundy poczucie misji, wyjątkowości,poczucie amerykańskiego etosu kampanii część rykańska akcentowała komponenty narodowe –amerykańskie to nietylko państwo,publicznym że„Ameryka podkreślał, to również idea”, ame- z rad, aby wyjątkowości. siędoamerykańskiego poczucia odwoływać Na gruncie dla„Time” Wwywiadzie amerykańskim. gruncie muzyk przyznał, żeskorzystał ilustruje chociażby dotycząca relacja Bono prezentowania sposobu projektu na wej społeczeństw, doktórych jekierow poszczególnelidarności, przekazy dopasowane mocno były dospecyfi przewijał siękontekst globalny –globalnych problemów, odpowiedzialności, so- G8 dlapodejmowanych komunikowania działań). wsposobie Chociaż wyraźnie (kształtowanie opinii publicznej, generowanie poparcia krajów społeczeństw polityków, lobbowanie narzeczprojektu), alerównież dyplomacji publicznej w ramach dyplomacji tradycyjnej nazaangażowanie (wpływanie prominentnych krajowego brutto. Taką samą strategię przyjął rządKanady. 2005–2010, nieprzyjął zobowiązania wyznaczonego przez pułap 0,7%przychodu chociaż ogłosiłzwiększenienakładów naOfi W rezultacie sprzecznych interesów iopinii prezydent Stanów Zjednoczonych, 448 447 Założenia projektuZałożenia koncentrowały sięjednaknietylko naoddziaływaniach Na temat ideologicznej ipolitycznej debaty Q &Awith Bono , 22.09.2005,materiał wideo zestrony internetowej Time.com, http:// Aid, Policies, and Growth ano. Tę ooptymalizację dbałość przekazu ej nieosiągnięto konsensusu. Kwestio- , Working Paper No. 9846,National Bureau of wokół zagadnieńmodelu wspierania rozwoju Pomoccjalną Rozwojową wlatach , „American Economic 2000, , „American Review” New Data, New Doubts: AComment 448 . Stanowi to potwierdzenie ki kulturo- 447 . Działania WielkiejBrytaniinarzeczrealizacjicelówrozwojowych 7.2.1. AnalizaCoG Źródło: opracowanieŹródło: własne. roku tu i prestiżu. mechanizm przez Zadziałał rządbrytyjski. wiarygodności sięistotnym stały z pewnością czynnikiemwd wukładziemiędzynarodowym.nienia własnejpozycji się platformą demonstrowania nowej pewnej jakoś najwyższym poziomie zarządzania globalnego. Problematyka rozwojowa oraz projekt Live 8stały ków zczłonkami G8oraz grupami alterglobalistów, których protesty tłemspotkań są tradycyjnie na doposzukiwania coskłoniłocji, nowych rząd brytyjski formuł kształtowania wzajemnych stosun- wpływów wśrodowisku globalnym. Pewną determinantą był fakt, sięwSzko- żeszczytG8odbywał (Milenijne Rozwoju) Cele rządu Tony’ego Blaira w2005roku należyuznaćzaformę budowania skutecznościpodniesienia założonych realizacji na wi on kluczowej realizacji zadań przez sfery Wiel w aspekcie kształtowania siędługofalowej równowagi wśrodowisku międzynarodowym, nie stano- lizowanym przez rozwinięte wysoko państwa Zachodu. Jakkolwiek ważny jestto obszar niezwykle Uczestnictwo wmiędzynarodowej polityce rozwojowej sięjuż stało standardem narzuconym irea- Wnioski dokrytyki. pole co poszerza rozwojowej,czenia pomocy tychczasowych form świad- Niezadowalające rezultaty do- problemów wyborców. niż rozwiązywanie bieżących tyczną wewnętrznej nascenie stopniu buduje przewagę poli- ki rozwojowej wmniejszym borczych –realizacja polity- Uzależnienie wy- cyklów od punkty Krytyczne Rząd Wielkiej Brytanii CoG dzynarodowej ogólnych –podnoszenie standardów wtymzakresie. agendy spraw dyskutowanych naarenie lokalnej, promowanie kwestii rozwojowych naarenie mię- Zwiększenie rozwojowej pomocy (ODA), wprowadzenie rozwojowej kwestii pomocy do nastałe Warunki jegoosiągnięcia do luki rozwojowejZmniejszenie pomiędzy światem wysoko rozwiniętym iświatem rozwijającym się. Cel narodowymi strukturami zarządzania globalnego. lokalnych,(jednostek, społeczności NGO, grup interesu) zponad- Utrzymanie ipogłębienie związków woduje marginalizację również napoziomie rządów narodowych. nalizowanie tej kwestii wstrukturach zarządzania spo- globalnego globalnych oraz wmiędzynarodowej debaciepolitycznej –margi- Wysokie pozycjonowanie rozwojowej pomocy wukładzieinteresów politycznych. Wysoka Wielkiej pozycja mapie naglobalnej Brytanii wpływów ODAkości oporu. społecznego bez Korzystna ekonomiczna sytuacja jako utrzymania warunek wyso- Wymagania krytyczne na arenie międzynarodowej. wpływowych lokalnych liderów, któ wmiędzynarodowymuczestniczących obiegu opinii, dostęp do rozwoju dzięki dobrze rozwiniętej strukturze NGO iinnych grup Możliwość utworzenia koalicji wewnętrznej narzeczglobalnego wtymobszarze,ności trendów, wyznaczanie wzorców. utrwalanie przez promowanie problematyki rozwojowej, budowanie wiarygod- Możliwość wzmacniania wmiędzynarodowym pozycji układziesił domości wobrębie własnego społeczeństwa. Możliwość edukowania, kształtowania postaw, budowania świa- ODA.nia pomocy nych państwach naarenie międzynarodowej wsprawie zwiększe- jest największym donatorem rozwojowej pomocy naświecie)iin- Możliwość napartnerów oddziaływania wUnii Europejskiej (UE chodu narodowego brutto. Ustalenie rozwojowej pomocy wysokości napoziomie 0,7%do- krytyczne Zdolności ążeniu dorealizacji zobowiązań przyjętych w2005 ką Brytanię. Stąd też wzmożoneką Brytanię. narzecz wysiłki ci wrealizowaniu celów globalnych oraz wzmoc- arenie międzynarodowej celów rozwojowych Skala istopień rozpowszechnienia wydarzeń rzy realizują działania również społeczeństwa brytyjskiego brytyjskiego społeczeństwa 263 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 264 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym projekt włonie tej organizacji, przełamując opozycję niego wobec dzynarodowym Komitecie Walutowym iFinansowym MFW, skutecznie pilotował ministra fi redukcji długów państw był ubogich, Gordon Brown wówczas pełniący funkcję autorem niekwestionowanego sukcesu porozumienia z2005roku, dotyczącego wania relacji politycznym, nagruncie instytucjonalnym iosobistym. Na przykład stanowią istotę współczesnych stosunków dyplomatycznych –sieciowości ibudo- szczytuwane w2005roku podczas ilustruje znaczenietych komponentów, które nia złożona zG8,G2,instytucji Bretton Woods jestcentralnym punktem odniesie- tecznie kształtować procesów globalnych, wtym procesów rozwojowych. Sieć szarze międzynarodowej. gospodarki ich zaangażowania Bez sku- niesposób rozkłada siępomiędzy siećinstytucji zarządczych, władnych szczególnie wob- wobec brakupierwsze, dominującej zarządzania globalnego struktury układsił wać nadwie prawidłowości współczesnych stosunków międzynarodowych. Po organizacji. długuwobec z całości sty poważnie zadłużonych państw które ubogich, 2006roku od zwolnione zostały stronną Inicjatywę narzeczRedukcji Długu, obejmującą 19państw pierwsze zli- cie już wgrudniu 2005roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy ogłosiłWielo- szans” który układałsię, według słów premiera Wielk Live 8,wykorzystując kalendarz organizacyjny struktur globalnego zarządzania, mach usiłowano zainteresowanie podtrzymać światowych liderów postulatami niu 2005 roku wHongkongu. Przez nasilenienacisków naróżnorodnych pozio- państw członkowskich Światowej Organizacji Handlu, która odbyła sięwgrud- Klimatu (UNF CCC) zlistopada/grudnia 2005roku oraz konferencję ministrów Rozwoju wsierpniu 2005roku, Konwencję Ramową ONZ wsprawie Zmian w Davos wstyczniu 2005roku, Konferencję ONZ dotyczącą Milenijnych Celów obejmowało międzyinnymioddziaływania Światowe Forum Ekonomiczne kich pierwszoplanowych forach zarządzania globalnego wroku 2005.Spektrum cyjnym rozbudowanej kampanii lobbingowej, która się nawszyst- rozgrywała w2005roku.szczyt G8odbywający sięwSzkocji Stał sięon punktem kulmina- dowego zaangażowania wefektywniejsze kształtowanie polityki rozwojowej był Głównym punktem dlawysiłków odniesienia kampanii narzeczmiędzynaro- 7.3. Organizacjemiędzynarodowe Forum in Davos Sposób zaangażowaniaSposób organizacji międzynarodowych wpostulaty formuło- 450 449 Rola organizacji międzynarodowych wprojekcie Live 8wydaje sięwskazy- global governance Za: A.Payne, Za: T. Blair, 449 . nansów rządu Wielkiej który zasiadając Brytanii, równocześnie wMię- Special Address by the Prime Minister of the United Kingdom at the World Economic , 27.01.2005,http://www.g8.gov.uk (12.09.2014). Blair, Brown and the Gleneagles… . Po pomimo skalizaangażowania drugie, opinii publicznej , s.929. iej Brytanii, „wiej Brytanii, unikatowy ciąg 450 . Wrezulta- na grzeinteresów określonych realizmem politycznym w swej naturze oparty formule jestnatradycyjnej dyplomatycznej, polegającej proces prowadzony negocjacyjny wramach globalnych ciałzarządczych ciągle konstruowania globalnego ładu. ekonomicznymi państw, aby te były skłonne dodaleko kompromisów idących wimię zachodnich okazała sięobszaremna rynkach zbyt związanym ściśle zżywotnymi interesami Kwestiawyjściowymi. celnych taryf czyinnych instrumentów protekcjonistycznych stosowanych przyjęcia w2013roku –nieudało sięuzyskaćrezultatów zBali deklaracji zgodnych zzałożeniami G7 jako forumzarządzaniaglobalnego 7.3.1. AnalizaCoG powodowane nieformalnym statusem Grupy. wania roli wobszarze zarządzania globalnego, Zarzuty dotyczące braku legitymacji doodgry- w tej sprawie. kowskich –konieczność uzyskania konsensusu rozwojowego woli od państw wszystkich człon- Uzależnienie możliwości realizacji programu punkty Krytyczne G7 CoG międzynarodowej ogólnych –podnoszenie standardów wtymzakresie. do agendy spraw dyskutowanych naarenie lokalnej, promowanie kwestii rozwojowych naarenie Zwiększenie rozwojowej pomocy (ODA), wprowadzenie problemu rozwojowej pomocy nastałe Warunki jegoosiągnięcia do luki rozwojowejZmniejszenie pomiędzy światem wysoko rozwiniętym iświatem rozwijającym się. Cel 451 Szczególnie wyraziście dowodziSzczególnie tej prawidłowości wyraziście gdzie wDosze, –pomimo runda poparcia społeczeństw państw członkowskich. rządówobszarze, motywacje iskalę co wzmocni które pojawią sięwrezultacie zaniechań wtym z realizacją celów rozwojowych lub zagrożeń, Rozpoznanie wymiernych korzyści związanych wów naarenie międzynarodowej. państw świata, coprzekłada sięnaskalęwpły- Utrzymanie najwyżej pozycji rozwiniętych Wymagania krytyczne lanie wzorców. w tymobszarze, trendów, wyznaczanie utrwa- matyki rozwojowej, budowanie wiarygodności dowym układziesiłprzez promowanie proble- Możliwość wzmacniania wmiędzynaro- pozycji czeństw państw członkowskich. budowania świadomości wobrębie społe- Możliwość edukowania, kształtowania postaw, rowania ich realizacji. ścieżek międzynarodowych, wytyczania celów, monito- Możliwość nainnych oddziaływania aktorów jowej whierarchii celów zarządzania globalnego. Możliwość kształtowania pozycjipolityki rozwo- krytyczne Zdolności 451 . 265 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 266 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym go kampanii charytatywnej Hallmark, Dell, Microsoft nych –American Express, Apple, Converse, Gap, Emporio Armani, Motorola, producentów najlepiej rozpoznawalnych naświatowym dóbr konsumpcyj- rynku wDavos Szczycie Gospodarczym wym w2006roku. Jej istotą było zaangażowanie Południe.noc–Globalne duże międzynarodowe organizacje gospodarcze wdialogunaliniiGlobalnaPół- suje sięwnurt wysiłków narzeczdyplomacji Bono rozwojowej, pozycjonując Minnesota Press, Minneapolis–London 2001. article/0,,18030-2046382,00.html (11.08.2014); analityków oznaczony został Brand etykietą Aid w 2006roku nazwąProduct pod Red, stanowiąc przykład tendencji, który przez siępartnerami projektu stały Life AidczyLife 8,otyle wdrożonego przez Bono O ilekorporacje międzynarodowe niebyły odbiorcami bezpośrednimi projektu 7.4. Korporacje międzynarodowe opracowanieŹrodło: własne. Gruźlicy iMalarii. kampaniiGruźlicy Cele wpisywały sięwakcentowaną przez twór- przeznaczony był nawsparcie Światowego Funduszu narzeczzwalczania AIDS, http://women.timesonline.co.uk/article/0,,18030-2045580,00.html (11.08.2014). rozwijających się. akcentu naspołeczno-polityczne długofalowe korzyści, które przynieść może wsparcie obszarów koncept polityczny obciążony jeststereotypami, sporami kulturowymi ihistorycznymi. Brakuje rozwojowejpomocy nietylko silniekojarzony jestzzaangażowaniem ekonomicznym, aleteż jako mniejczytelnyrealizacji był albo niewielki, albo dlawyborców krajowych. Tymczasem problem obszarze wiązałosięjednakprzede zkosztami wszystkim politycznymi, ekonomiczny wymiar ich planowej kwestii porządkującej środowisko mię sów. ochrony była Wspólnota wartości wyniesienia podłożem praw człowieka doroli pierwszo- rozwojowych. Państwa skupione wG8opierają sięnakonsensusie zarówno wartości, jakiintere- interesami gospodarczo-politycznymi irealny koszt ekonomiczny związany zwdrażaniem polityk wową przeszkodą wszerszym otwarciu nasprawy rozwojowe jestich małepowiązanie zbieżącymi to kategoria zagadnień,wktórych impuls dodziałania musi miećcharakter wspólnotowy. Podsta- wo-skutkowych pomiędzy indywidualną państwa pozycją astanem świata rozwijającego się, jest rozwojowe whierarchii interesów poszczególnych państw. Jako żebrakuje związków przyczyno- działania podmiotów zarządzania globalnego (wtymG7) międzynarodowej.ności polityki Miejsce rozwojowej namapie celów dorealizacjiwyznaczających wnajbardziejustaleń żywotnych problemach wśród zachodnich liderów współczesności społecz- Ewolucja roli G7wsystemie międzynarodowym wskazuje Wnioski 453 452 Product Redto kampania dobroczynna zainicjowana przez naświato- Bono Zob. np. L.A.Richey, S.Ponte, Th Appeale Sex of Red , Starbucks –dostworzenia produktu dedykowane- , „Th 453 . Dochód zesprzedaży „produktów. Dochód czerwonych” e Sunday Times”, 26.02.2006, women.timesonline.co.uk/ Brand Aid. Shopping Well to Save the World Shop with Bono with Shop dzynarodowe. Ustanowienie standardów wtym narosnącą debaty potrzebę iwspólnych 452 zależy od tego,zależy od jaki . Inicjatywa wpi- bezpośrednio , „Th eSunday Times”, 26.02.2006, status mają kwestie , University of nina, lub użyte wkampanii, też, jakgłosiłojednozhaseł miał on dobrze sięstać pomocy. odbiorcę zwykłego Wten dóbr sposób zamieniało wdobrego Samaryta- konsumpcji wzachowanie opogłębionym znaczeniu, umocowane wkontekście nikaty promujące przekształcenia ekstensywnej napotrzebę wskazywały akcję zachodnich konsumpcyjnych społeczeństw Komu- globalnej. solidarności aideą mogła zwiastować kampania Red. tu Zniesiono dysonans życia międzystylem iedukacjicji rozwojowej. gospodarki, któreglobalnej dlaswoich odbiorców sięnośnikami stały informa- olbrzymiegopozyskanie tak zainteresowania czołowych iaktywności marek i komentatorów tego pomysłu. Niewątpliwym sukcesem twórców projektu było za zadanie przekształcić markę „Afryka” w świadomości czytelników pisma wsparcie kampanii. Zkolei w2007roku specjalny numer „Vanity Fair” miał się w ukowych tytułów medycznych –„Th twórców kampanii partnerstwa zredakcją jednego zpierwszoplanowych na- gadnień rozwojowych ipromocji akcji dobroczynnych było pozyskanie przez zdjęciowesesje autorstwa AnnieLeibovitz. 25 mldUSD kampania marketingowa i Giorgio Armaniego. Na komercyjny rezultat kampanii pracowała również warta pendent” dziękidwóm specjalnym wydaniom pisma edytowanym przez Bono równieżsię mogli widzowie mów telewizji – amerykańskiej W USAkampania zainicjowana została wjednym znajpopularniejszych progra- dera grupy U2,cieszyłsiępatronatem największych anglosaskich mediów. gwiazd ne. Sygnowany przez jednąznajbardziej znanych twarzy kultury popularnej, li- formuł komunikowania problemów ikampanii rozwojowych –wsparcie medial- lów tego przedsięwzięcia projekt uzyskał w wysokości 160mldUSDw wysokości iMalarii.AIDS, Gruźlicy odprowadzeniu dochodu doŚwiatowego części Funduszu narzeczZwalczania do sprzedaży wramach kampanii, zobo Model biznesowy opierał nastworzenie sięnalicencji produktu przeznaczonego tów Red” można było kupić również wSzwajcarii, Kanadzie, Singapurze iFrancji. iamerykański, chociaż niektóre brytyjski przede narynki z„produk- wszystkim publicznego, aprzede walkazepidemiami. wszystkim Kampania kierowana była zktórychw państwach pierwszoplanowe Afryki, jestpoprawienie stanu zdrowia konieczność stworzenia podstawowych uwarunkowańców Live 8 rozwojowych Analitycy mówią onowym rodzaju zaangażowania korporacyjnego, które Przełamaniem dotychczasowych standardów komunikacji za- zewnętrznej 454 W pierwszym rokuW pierwszym prowadzenia kampanii organizację wsparto wpływami L.A.Richey, S.Ponte, co-brandingu zkampanią Red, awydawca USD przekazał na 30tysięcy Brand Aid… Brand 454 Larry King Life Larry . Co równie. Co ważne, wkontekście edukacyjnych ce- Th eOprah Winfrey Show , s.2. eLancet”. Jedno zwydań 2006roku ukazało wiązaniu dopięcioletniej oraz współpracy marki GAP, obejmująca międzyinnymi niezwykłe –wstosunkuniezwykłe dotradycyjnych wCNNoraz „Th czytelnicy . Okampanii dowiedzieć e Inde- 267 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 268 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym ją działania narzeczich rozwiązywania winnych powstawania problemów globalnych, alerównież tych, którzy podejmu- ilustrację nowego wktórymwić pewną fi podejścia, zabiegówsię spektrum tworzących fi wizerunek i budowania tożsamości konsumentów woczach sprawia, że znaczącoposzerza ba coraz bardziej wielowymiarowych działań narzeczwzmacniania wizerunku przyczyniają siędopogłębienia przep podwójne standardy działania dlaświata rozwiniętego wysoko irozwijającego się, rozwojowej najczęściej jestn postrzegana Chains Aid notrade”. rozwojowej,pomocy z aspektem łączyłpomoc handlowym, przełamując formuły „Trade not aid, międzynarodowych Kształtowanie sięnowegonarzędziapomocyrozwojowejnabazieaktywnościkorporacji 7.4.1. AnalizaCoG ( Samarytaninem wyglądającym mach potrzeb rozwojowych kontynentu afrykańskiego proaktywny, poszukując wspólnych interesów zaangażowanych podmiotów wra- wych opartych nacelach społecznych. Kampania charakter Redmiałatymczasem prowadzoną przez korporacje transnarodowe, narzędzi zapomocą marketingo- lać czystawiać opór zarzutom ibezpardonową ocynizm walkę konkurencyjną stopnia pewnego Do wobszarze aktywność CRSbyła reaktywna, pozwalając oba- praw człowieka przez fi organizacji pozarządowych łamaniu ouporczywym standardów prawa oraz pracy odpowiedzialności biznesu, dotychcza niejszych marek świata. Może być też uznana zakolejny etap rozwoju społecznej formy komunikowania odpowiedzialności dlawielu fi kwestii wizerunkowychpołączenie zbudowaniem wartości, ikonstruowania plat- Project Redtworzy nowy, innowacyjny dobroczynności wymiar rozwojowej przez zachodniego znamionowałata tu siłęprzekształcania Kampania rzeczywistości. szarze budowania relacji zespołeczeństwami konsumpcyjnymi. Ulokowanie celów rozwojowych wobszarze realizowania interesów korporacyjnych, w ob- czyli Warunki jegoosiągnięcia do międzynarodowych. Usankcjonowanie nowego rozwojowej modelu pomocy opartego nazaangażowaniu korporacji Cel Rola dużych organizacji gospodarczych wkształtowaniu polityki współczesnej 456 455 Zob. np. Projekt również poniekąd zdotych zrywał , World Washington, Bank, 2003. DC Strengthening Implementation of Corporate Social Responsibility in Global Supply Supply Global in Responsibility Social Corporate Implementation of Strengthening rmy lokujące produkcję wpaństwach rozwijających się. Good Looking Samaritan Looking Good aści pomiędzy nimi.aści Jednocześnie potrze- s traktowanej jako przeciwwaga doniesień 456 . czas stosowanymi ideologiami wświadczeniu egatywnie. Korporacje, podtrzymując Kampaniarm. Redmoże stano- rmy wchodzą wrolę nietylko 455 najsłyn- –właścicieli rm . ). Siła nabywcza świa- Źródło: opracowanieŹródło: własne. konsumpcyjnych swój iposzerzać udziałwprojektach ocharakterze rozwojowym. my, dostarczając nazaspokojenie tej sposobów potrzeby, tworzyć nowy kontekst będą dlazachowań trzeba działań celu narzeczwyższego może zostać fi rozwiniętych. wysoko Wymakurencyjności narynkach między działaniami wpisaniakorporacji wymaga ich wsiatkę interesów tych podmiotów, cozlikwiduje sprzeczność pomocowych opartych naformule Upowszechnienie charytatywnej. modelu działań rozwojowych rzystaniu jestsprzeczność interesów korporacyjnych, zorientowanych nazyskzlogikąprogramów bie znaczący, niewykorzystany potencjał kreowania zmiany. globalnej Przeszkodą wjego wyko- Światowej Organizacji Zdrowia). Na tej można podstawie uznać,żesektor wso- korporacyjny kryje obszarów działania Fundacji Billa iMelindy Gates –dysponuje budżetem zbliżonym dobudżetu instytucji realizujących działania pomocowe (Glo się wtradycje dobroczynności przedsiębiorców cia ocharakterze charytatywnym iprorozwojowym ufundowane CRSoraz nagruncie wpisujące podmiotówSkala oddziaływań prywatnych wkontekście globalnym wciąż rośnie. Przedsięwzię- Wnioski wych. łych trendów schemat zakupo- decyzji wtrwały konsumenckich, przekształcanie krótkotrwa- ugruntowywaniewych, utrudniający postaw Wysoki stopień nastrojów zmienności rynko- cele rozwojowe komercyjnych. według kryteriów Konieczność rozliczania projektów realizujących rzystości praktyk. korporacji, niejasnych braku motywacji, przej- wątki podwójnych standardów wdziałalności Podatność podnoszącą napubliczną krytykę punkty Krytyczne Korporacje międzynarodowe CoG rmy budować kompleksowo, zaspokajając precyzyjnie określone izłożone potrzeby klientów. Po- for profi for t i non profi non t . Realizacji takiego modelu sprzyjają takiego . Realizacji hiperkon- warunki osiągają zbliżony wymiar dodziałań tradycyjnych czanych konsumentom. zróżnicowanych ikorzyści oddziaływań dostar- Budowanie przewagi konkurencyjnej nabazie Szeroki kontekst budowania marki. pozycji cjatyw. waniu akceptacji dlanowych produktów iini- Wysoka skuteczność innowacyjność, wpozyski- kanałówteczności komunikacji ipromocji. Wysokie kreatywne, zdolności utrzymanie sku- torów ekonomicznych. Wysoka whierarchii pozycja najsilniejszych ak- Wymagania krytyczne niona oświadomość działania charytatywnego. korzyść wynikająca zzakupu produktu wzmoc- niającej globalnych konsumentów dozakupu: wytworzeniaskła- silnejmotywacji Zdolność wpływu. cześniejszych, najbardziej kreatywnych narzędzi nadnarodowych struktur, stosowania najnowo- dotworzeniaZdolność rozbudowanych, po- ludzi nacałymświecie. potrzeb iodpowiadanie napotrzeby milionów kształtowaniaZdolność stylu życia, kreowanie klientów. Znajomość trendów rynkowych, oczekiwań konsumentów.ną społecznością wą, rozwinięte narzędzia komunikacji zglobal- nawyobraźnię maso- oddziaływania Zdolność i organizacyjny, wiedzaiprofesjonalne kadry. rozwojowych: kapitał, potencjał innowacyjny nastan wielu realizacji kwestiimogą wpływać Dysponowanie zasobami, które wistotny sposób krytyczne Zdolności bal Health Program –jedenztrzech głównych uznana zajednązpotrzeb konsumenckich, afi gają one, aby markę produktu iwizerunek r- 269 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku 270 Mechanizmy wpływu, nowe formuły i uczestnicy dyplomacji na poziomie globalnym Random House,Random New York 2005. świetnie obrazuje jakąna skalętrudności, ność opieraność sięnarozpoznawalności medialnej. uwiarygadniają dyplomacji wartość ifunkcje prywatnych, osób których aktyw- zaangażowanych sposób w wymagający celów realizacji globalnych wobszary – prostu tozapewne po elemen rozwojowej czyteż działań narzeczdobra publicznego –wwielu przypadkach artystów motywacji dociec realizującychoczywiście praktyki zzakresu dyplomacji narzeczktórychspołeczności, prowadzone przypisywanego blichtru, –pełnego przepojonego komercją –zwarunkami życia rakterze społecznym często też dezawuowane czyszarości. półcieni Uczestnictwobez znanych wprzedsięwzięciach osób ocha- czenie świata, który prezentują swoim grupom odbiorczym –świata czarno-białego zarzucająmiędzynarodowym. popkultury gwiazdom uprosz- Krytycy nadmierne złożonychliczności problemów związanych zrozwojem bądźbezpieczeństwem te obrakuwymienić legitymizacji, kompetencji doprezentowania szerokiej pub- dla kwestii podnoszonych medialnej. nascenie Wśród głównych zarzutów można nych. Zaangażowane to postrzegane jestjako powierzchowne czywręcz szkodliwe jest jeszczejednym elementem strategii ma kazanie troski ointeres społeczny –chęć własnegozarzut motywacje wizerunku wzmocnienia przez wy- ocyniczne adwokatów agendy, narzeczglobalnej jestten, wramach którego formułowany jest Głównym nurtem argumentacji, której celemjestzdyskredytowanie artystów jako nie wkształtowanie debaty wsprawach międzynarodowych niejednoznaczne. są popkultury publicznym, nagruncie gwiazd aktywności Ocena ich zaangażowa- 7.5. Podsumowanie kresu bieżących spraw danej zbiorowo naopinięjest oddziaływanie publiczną, aby wprowadzić za- zagadnieniaspoza problemów globalnych. Sąagentami zmiany, których podstawowym zadaniem rej rozprzestrzeniają sięinformacje kluczowe dlazrozumienia wagiizłożoności procesie, informując, edukując ikształtując postawy. Sąwęzłami któ- wsieci, po du wmediach naswąpozycję –mogąsprawować pośredników funkcje wtym komunikacji, aktywizowania, interpretacji zjawisk. Osoby publiczne –zewzglę- politycznejscenie mają znaczeniedrugorzędne. Brakuje tu sposobów właściwych by dobrobytu zaspokojone, ibezpieczeństwa zostały procesy sięna rozgrywające lenie centrów decyzyjnych publiczności od wyborczej. Dlaludzi, których potrze- 457 Fiasko, czyteż opóźnienie wplanowej realizacji Milenijnych Celów Rozwoju, Diagnozy społeczeństw Zachodu sugerujDiagnozy Zachodu społeczeństw Jednocześnie przykłady Bono, Angeliny Jolie, Geldofa –konsekwentnie, Boba J. Hirsen, Hollywood Nation: Left t kreowania scenicznego wizerunku. Coast Lies, OldMedia Spin and the New Media Revolution 457 . Według tej interpretacji publiczna działalność ści dowewnętrznego obieguści politycznego. potyka praktycznypotyka realizowania wymiar są działania są pomocowe. Nie sposób rketingowej artystów publicz- iosób ą, żewiekglobalny przyniósł odda- jest przez porównanie stylu życia im , stanowić ważny element systemu zarządzania globalnego. obywatelstwa, globalnego sięsfery poszerzania któraści może wperspektywie na wezwanie dodziałaniaSkala spekulować odzewu pozwala natemat możliwo- solidarności, która realny, zyskaławymiar normatywny poza wychodząc wzorzec. jestinteresujący history” poverty jako forma kosmopolitycznej, ponadnarodowej przedstawicieli show-biznesu wprzes czowym potencjałem politycznym, przekładającym się nalegitymizację działań rzecz rozwiązywania problemów globalnych. jesttu domobilizacji klu- Zdolność w stanie go dostarczyć, tworząc przy okazji instytucjonalne zręby na działalności i małapotrzeba kontaktu. Globalnapubliczn publicznego, zamknięcie budowanie wsferze prywatności, barier poznawczych sięzrealiamita wieku bierności, którego cechą jestwycofanie obywateli zżycia oferowane wpływu wości wywierania bezprecedensowej są liczbie ludzi, przepla- uczestników debaty publicznej wycofuje wktórej sięzniej. Rzeczywistość, możli- stania ztych środków oraz te, które sprawiają, żeogromna rzeszapotencjalnych dialoguspołeczno-politycznego.współczesnego Istotne mechanizmy są korzy- do technocentrycznego ujęcia, które nowe komunikacji środki stawia wcentrum międzynarodowej opinii publicznej nalokalny wpływał proces decyzyjny. debaty publicznej, uczynienieobywateli rzeczni jestzaangażowaniecjonalizację Dlatego społeczne. istotne tak jestrozszerzenie ram wanie przez wielu aktorów procesu. Jednym zczynników umożliwiających instytu- złożonych celów naarenie międzynarodow brakowało impulsów sprawczych, czynników wyzwalających działanie. realizacji Do tychczas reprezentacji, copowodowało politycznym, ich marginalizację narynku polityki rozwojowej (szczepionki, medyczna) pomoc infrastruktura, brakowało do- uchronnie hierarchii naniższy szczebel schodzą politycznej. Istotnym zagadnieniom chwili, nabieżące przed wyzwania, któr mentalnym znaczeniu, które jednakbe niesą wnarodowych obecna wość systemach decyzyjnych: zagadnienia,nawet te ofunda- co znaczącospowolniło projektu. realizację Wyraźnie ujawnia siętu prawidło- stała Milenijnej 0,7%swojego ONZ rozwojową, wskaźnikawwysokości PKBnapomoc ekonomicznego porzuciły dążeniedoprzekazywania zadekretowanego wDeklaracji nych wyborczych. Rządy zdecydowanej cyklów państw większości wobliczu kryzysu niem prawidłowości, według której sprawy świata zlogikąwewnętrz- przegrywają w wartościach, politycznej. aleiwracjonalności on Ajednakstał siępotwierdze- międzynarodowego. Milenijne Rozwoju Cele były głęboko zakorzenione nietylko w długofalowej byłoby perspektywie korzys 189 państw, promował przekształcenie fundamentalnych cech ładu światowego, które Milenijny ONZ, przyjęty który został napoziomie politycznych liderów deklaracji zyjnych napoziomie zachodzących państw narodowych. Można uznać,żeProjekt zmianyglobalnej wśrodowisku, którego struktura jestnaprocesach oparta decy- W świetle problematykiW świetle zarządzania globalnego przykład kampanii „Make wobszarzeZmiana politycznego niesprowadza uczestnictwa sięwyłącznie trzeni polityki międzynarodowej. ymi stoją danego mieszkańcy państwa, nie- tne dla wszystkich uczes tne dlawszystkich ej konieczne jestich zinstytucjonalizo- zpośrednią odpowiedzią na potrzebę zpośrednią odpowiedzią napotrzebę ość potrzebujeość impulsu, są aartyści kami spraw globalnych, aby nacisk tników systemu 271 Studium przypadku: Live Aid i Live 8. Dyplomacja oparta na wizerunku

Część piąta PRZEKSZTAŁCENIA SEKTORA BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO. PRODUKCJA I HANDEL BRONIĄ

1. Wstęp

W ostatniej części książki omówiono główne tendencje we współczesnym środo- wisku bezpieczeństwa, koncentrując się na sferze produkcji i dystrybucji broni. Problem ten został wybrany jako przedmiot analizy w tym tomie ze względu na perspektywę zobrazowania przekształceń w dziedzinie budowania i wykorzystywania potencjału militarnego państw w warunkach rosnącego umiędzynaro- dowienia. Sfera militarna należy do kluczowych obszarów realizacji interesów państw, stanowiąc ważny czynnik budowania ich pozycji na arenie międzynaro- dowej. Jednak postępująca integracja procesów gospodarczych dotyczy również sektorów zbrojeniowych, ze swej istoty sprzęgniętych ze strategicznymi interesami państw. Diagnoza przekształceń w obszarze międzynarodowej produkcji zbrojeniowej oraz jej wpływ na kształt stosunków międzynarodowych stanowi tło do formułowania wniosków na temat charakteru i perspektyw wpływu specyfi cznych cech środowiska międzynarodowego na stosunek rządów do budowania potencjału zbrojeniowego. Studium przypadku analizuje proces negocjowania międzynarodowego traktatu o handlu bronią uchwalonego w 2013 roku. Taki wybór przedmiotu analizy był podyktowany chęcią zbadania mechanizmów wpływu aktorów pozapaństwo- wych koordynujących proces negocjowania traktatu na zachowania państw. Do wyciągnięcia wniosków ogólnych na temat woli państw do modyfi kowania za- chowań w obszarze uznanym za strategicznie ważny w realizowaniu interesów i budowaniu pozycji na arenie międzynarodowej istotna była nie tylko decyzja o poparciu lub jego braku dla idei traktatu, ale również stanowiska negocjacyjne poszczególnych państw. Wyznaczały one dynamikę procesu negocjacji, decydu- jąc o ostatecznym kształcie dokumentu, a zatem projektując charakter i zakres zmiany, która dokonała się w obszarze międzynarodowego eksportu uzbrojenia. Proces negocjowania traktatu o handlu bronią posłużył tu jako punkt odniesienia do wyciągania wniosków w kilku obszarach: – jakościowych zmian w środowisku międzynarodowym potęgujących negatywne oddziaływanie problemu niekontrolowanego eksportu broni na stan bezpieczeństwa międzynarodowego;

275 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią – oceny wdrożonego rozwiązania rozwiązywania według kryterium proble- – form interakcji isposobów różnorodnych podmiotów uczestniczących organizacji oddziaływań – spektrum pozarządowych igrup interesu działają- mów, które jego ległyupodstaw powstania. w procesie negocjowania traktatu ohandlu bronią; wprzestrzenicych transnarodowej; 2. Oddziaływanie potencjału militarnego na stan stosunków międzynarodowych

Uwarunkowania bezpieczeństwa są głównymi zmiennymi wyznaczającymi charakter i możliwości działania w sferze międzynarodowej. Odwołują się do niej podstawowe kategorie opisowe stosunków międzynarodowych – stan wojny, pokoju, rozbrojenie, zagrożenia agresją, terroryzmem czy przestępczością. Pokój jest również najbardziej pożądanym celem współdziałania międzynarodowego, stanowi podstawowe ramy rozwoju, umożliwia współpracę oraz wykorzystywanie szans pojawiających się w zglobalizowanym środowisku. Jest to jednak cel daleki od pełnej realizacji ze względu na rozprzestrzenianie się niestabilności w systemie międzynarodowym, negatywne oddziaływanie państw „upadłych” lub „dysfunkcyjnych”458. Coraz częściej układ sił na peryferiach zachodniego świata staje się głównym zagadnieniem w budowaniu architektury systemu międzynarodowego. Histo- rycznie jest on obciążony zasadniczą nierównowagą – ekonomiczną oraz w zakresie decyzyjności i możliwości wpływania na bieg spraw globalnych. W interesie wszystkich aktorów zlokalizowanych na wszystkich kontynentach niezależnie od ich historii i obecnego miejsca na mapie wpływów globalnych jest jednak dopro- wadzenie do powstania przewidywalnego ładu międzynarodowego. Przeciwwagą tych dążeń są coraz szerzej rozprzestrzeniające się wpływy podmiotów niepań- stwowych, które dążą do utrzymania i poszerzania stanu chaosu, niepewności, braku kontroli, ponieważ właśnie takie środowisko działania stwarza korzystniej- sze warunki do realizowania ich celów. Współzależność aktorów współczesnej sceny międzynarodowej, tempo rozprzestrzeniania się negatywnych czynników bezpieczeństwa, łatwość prze- pływu dóbr, ludzi i kapitału sprawiły, że tradycyjne kategorie strategicznego centrum i peryferii zmieniają swoje znaczenie. Chroniczna niestabilność jednych państw promieniuje na inne i jest ważną zmienną bezpieczeństwa globalnego.

458 Zob. Państwa dysfunkcyjne i ich destabilizujący wpływ na stosunki międzynarodowe, red. R. Kłosowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

277 278 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią wewnętrznej kompetencji państw. któregokolwiek zpaństw oraz nieingerowanie wsprawy, które zeswej istoty przynależą do użycia siłylub rzeczywistego użycia siłyprzeciwko integralności czyniezawisłości terytorialnej należy zaliczyć: pokojowe załatwianie sporów między interesów ich członków. podstawowych Do reguł wypracowanych naforum międzynarodowym Zjednoczonych oraz inneorganizacje regionalne, powołane wcelu ochrony strategicznych nakłada napaństwa koncepcja bezpieczeństwa zb w postaci sojuszy wojskowychw postaci z których podstawową jestwprowadzanie wżycie konceptu obrony kolektywnej nia wspólnego systemu zarządzania w z pierwszoplanowych argumentów przemawiających zakoniecznością budowane zagrożenie dlamiędzynarodowego pokoju ibezpieczeństwa, sięjednym stał portu iwymiany. Ten transnarodowych kierunek przepływów, stanowiący real- oznaczająglobalne dostępność międzynarodowych kanałów informacji, trans- Dla transnarodowych gangów, sieciprzestępczych czyprzemytniczych procesy w regionalnym iglobalnym układziesił.Szczególnie kategoria mocno potęgi nie międzynarodowej, elementem potęgi, która warunkuje aktora pozycję czy globalnym. stanie arsenałów aktorów wszystkich funkcjonujących wukładzieregionalnym w budowaniu wpływów, jestpotęga militarna państw, dostęp dobroni, wykorzy- wania interesów. Dlatego właśnieczynnikiem,który zawsze miałduże znaczenie chociaż wciągu dziejów to agresja, do wych ograniczeń wkwestii budowania iwy nych iekonomicznych, państwa decyduj Aby stworzyć optymalne środowisko realizowania celów politycznych, społecz- międzynarodowym.rum polityki wzakresie bezpieczeństwa wcoraz większymzakresie negocjują nafo- dejmowanie akcji militarnych przez państwa, które warunki prowadzenia swojej istotą jestdobrowolne przyjmowanie ograniczeń narozwijanie arsenałów ipo- wią bazędlapostępującego procesu umię rodowych. Multilateralizm zatem zwana dyplomacja itak rozbrojeniowa stano- bezpieczeństwa, przestrzegane przez wi organizacje isojusze tworzące szeroko uzgadniane reguły prowadzenia polityki którego bezpieczeństwo gwarantowane je stanu równowagi istabilności. poziomach również stanowią wyraz wojskowej,dy owspółpracy reżimy monitorowania bezpieczeństwa naróżnych nych dotyczących broni jądrowej, chemicznej ibiologicznej, wielostronne ukła- 459 Zarządzanie bezpieczeństwemZarządzanie międzynarodowym przyjmuje wieleform, Zasoby zbrojenioweZasoby niewątpliwie są jednym naare- znarzędzi wpływu ujawniaW obszarze tymwyraźnie siępewn IIwojnieW układziepowstałym po światowej schemat, wykształcono według Obowiązek zgodnego działania wdążeniu do 459 . Szerokie porozumień spektrum nieproliferacyj- dążenia społeczności międzynarodowejdążenia społeczności do przestrzeni między-itransnarodowej. minacja, wojnaminacja, stanowiły środek realizo- ą sięnaprzyjęcie prawnomiędzynarodo- ększość aktorówększość stosunków międzyna- iorowego, przyjęta przez Organizację Narodów dzynarodowienia bezpieczeństwa. Jego st przez struktury międzynarodowest przez struktury – rozszerzania obszarów pokoju ibezpieczeństwa korzystywania potencjału militarnego, narodowych, powstrzymanie groźby sięod a sprzeczność współzależności. a sprzeczność współzależności. Mearsheimera militarnych odnajdujemy wpracach twórcy teorii realizmu ofensywnego Johna narodowego szczególny akcent nakwestię potęgi wkategoriach postrzeganej nujących opartą nazałożeniach rea rozbudowywania zbrojnego. potencjału Wśród wielu szkół imyślicieli propo- skłania więcpaństwa doochrony materialnych zrębów potęgi, wtymrównież ich interesów oraz bezpieczeństwa. Charakter systemu międzynarodowego duje i konieczność nieustannego stan ciągłejnieufności zabezpieczania swo- zagrożenia. Brak władzyzwierzchniej wsystemie międzynarodowym powo- dzynarodowych, żepaństwa zakładającym, znajdują sięwnieustannym stanie zaakcentowana jestwparadygmacie realistycznym nauki ostosunkach mię- międzynarodowego, charakterze to jednakteza orywalizacyjnym systemu mię- nych, coczyniMearsheimer, jeststan Mimo żesprowadzeniesiły rywala. siłypaństwa dokategorii wyłącznie militar- mniejsze zaangażowanie środków własnych, dążądozrównoważenia rosnącej inne państwa przy wykorzystaniu różnych strategii, oszacowanych najaknaj- ga potencjałów militarnych. Jeśli zatem jakieśpaństwo zaczynarosnąć wsiłę, zaangażowania. Równowaga siłwujęciu realizmu ofensywnego to równowa- którego zgromadzenia uzyskać bez środków niesposób militarnych lub ich go. Kumulacja potęgi militarnej masłużyć zagwarantowaniu bezpieczeństwa, agresywnych jestrezultatem określon celów politycznych oraz budowania państwa, pozycji askłonność dodziałań międzynarodowym. Wojna jesttu postrzegana nieodzowny atrybut silnego państwa, Przygotowanie więcrozbudowy donich wymaga siłlądowych, uznawanych za ne wojny prowadzone głównie przez nalądzie. sięrozgrywać mocarstwa będą Mearsheimer państwom ludnym ibogatym, pojawia sięzałożenie, żepotencjal- środowiskuniejszych wrywalizacyjnym pozycji międzynarodowym przydaje armii, która tę broń może zastosować. Jako żemożliwość zajmowania najsil- broni,się ilością jejtechnicznym zaawansowaniem, poziomem wyszkolenia potęgi aktorów międzynarodowych. Zatem ofensywną potęgę państwa mierzy wsparcie potencjału militarnego państwa, potencjalnej wymiar stanowią ukryty soby –ludzkie, fi armii izapewnienia jejnajwyższej klasy potężną stwarzają armię, aich bogactwa możliwość właściwego wyposażenia – ich zamieszkuje terytorium wystarczająca liczbaobywateli, aby stworzyć móc Według Mearsheimera niektóre zpaństw dysponują jedynie potęgą potencjalną zasoby militarne –wielkość arsenału iliczbawojska, jakądysponuje państwo. bów materialnych, które znajdują sięwjego posiadaniu. potęgę Realną tworzą narodowych państwa pozycję zzaso- wukładziemiędzynarodowym wywodzi s. 34–60; por. A.Wojciuk, 460 J. Mearsheimer, 460 nansowe, technologiczne, które przeznaczone mogązostać na . Opracowane przez tego ba Th eTragedy of Great Power Politics Dylemat potęgi… , s.35–45. lizmu ineorealizmu wizjęsystemu między- owiskiem skrajnym porządku woglądzie które dążydohegemonii stale wukładzie ych cech środowiska międzynarodowe- technologii militarnych. za- Wszystkie dacza ujęcie stosunków między- jako skuteczny środek realizacji , W.W. Norton &Co., New York 2001, 279 Oddziaływanie potencjału militarnego na stan stosunków międzynarodowych 280 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią dowych, Warszawa 2003,s.161. międzynarodowe czasu przemian 8,5 miliona żołnierzyoraz 5do10milionów od cywilów ofi wojna światowa przyniosła zdecydowaną zmianę proporcji wcharakterystyce działań wojennych dotykały głównie aktywnych uczestników walk.Pierwsza rozbudowanecie posiadało armie isystemy produkcji broni. Negatywne skutki arenie międzynarodowej, wieku państw niewiele dorozpoczęcia XX naświe- powszechnego uznania pierwszoplanowej roli armii wpostrzeganiu potęgi na działań zbrojnych, jakadokonała sięna zowania celów naarenie międzynarodowej. doskonalenie możliwości obronnych iofensy wobec ataku jestgorsza kosztów niżponoszenie wysokich nazbrojenia. Zatem sobów, aby zminimalizować swoje wydatki zbrojeniowe, to wie, żebezbronność wkategoriachwyłącznie ekonomicznych: nawet jeślikażdezpaństw szukaspo- gów. Dlatego właśniemiędzynarodowy handel bronią niemoże być postrzegany Jest ona zrelatywizowana bro doilości bezpieczeństwa wkategoriach oceny potencjału zbrojeniowego innych państw. lu aspektach. jeniowe wpisują sięwięcwrzeczywistoś relacji zsojusznikami oraz budowania wizerunku wobec wrogów. zbro- Zasoby militarne stanowią narzędzie prowadzenia polityki zagranicznej –budowania słabszy.jąc podmiot Obowiązywanie tej zasady sprawia, żebroń itechnologie osłabiającskać albo silniejszego narzędzia podmiotu, wzmacnia- wpływu albo uznają również, żestan równowag sięzrębów początku wykształcania od tej dyscypliny. Przedstawiciele realizmu dzynarodowego w jestsilnieobecna zawodna, dążącdoograniczania strat wśr do produkcji projektów broni, która miałabyć coraz bardziej precyzyjna inie- międzynarodowej.na scenie Państwa przyjęły zachodnie koncepcjęwdrażania carstwa, dostosowując swoją koncepcję polityki zbrojeniowej doprzekształceń wojny, spowodowało zkolei falętransferów broni, której pozbywały sięmo- nizowanie budżetów zbrojeniowych, następstwem będące zakończenia zimnej stawowym polityki mię wyznacznikiem zimnej wojny mocarstwami zbrojeń był wyścig pod- pomiędzy rywalizującymi kim czasiebardzo biologicznej, wieleosób: chemicznej, nuklearnej. Wokresie rodzajówwysiłków sięwynalezienie stało broni zdolnej zabijać wbardzo krót- narzędzi sztuki wojennej, ocoraz szer ewolucji myśli strategicznej, aleprze ar konfl ar 461 Istotna womawianym kontekście ewolucjaprowadzenia sposobów jesttakże Według Michaela W. Doyle’a państwa postrzegają perspektywę utrzymania M. Leiteberg, iktu prowadzonych –wwyniku działań śmierć poniosło wówczas Wojny ikonfl , red.Kuźniar, R. Z.Lachowski, Polski Instytut Spraw Międzynaro- ikty wlatach 1945–2000:ofi i wukładziemiędzynarodowym można uzy- de wszystkim rozwojude wszystkim coraz doskonalszych nauce ostosunkach międzynarodowych szej skalirażenia.Ukoronowaniem tych ni posiadanej przez potencjalnych wro- przestrzeni ostatniego stulecia. Pomimo ć stosunków międzynarodowych wwie- dzynarodowej. Ograniczanie imoder- ód cywilów wprowadzonych cywilów ód przez wnych to najczęstsza strategia reali- ary śmiertelne ary 461 . Było to rezultatem [w:] [w:] Bezpieczeństwo sponding to Terrorism: What Role for the United the Nations? for Terrorism: Role What to sponding jako punkt fundamentalizmu wyjścia czydziałań terrorystycznych nad przyczynami pogłębiających sięzagrożeń środowiska międzynarodowego dywidualny bezpieczeństwa” brak poczucia identyfi władzy oparte narzędzi nadominacji zapomocą militarnych. „Podstawowy in- wpisuje sięwspecyfi wziąćodpowiedzialność za samodzielnie legitymowanych mechanizmów bezpie uzależniają narzędzi od obrony. Brak destabilizacji powodujecja też, żeobywatele swoje funkcjonowanie iprzetrwanie jak ielementem upadających pogłębiającym pauperyzację społeczeństw. Sytua- jąc sięwskaliregionu. Broń jestwięczarówno czynnikiembudowania potęgi, wanie mechanizmów dysfunkcjonalnych macharakter śnieżnejkuli, rozszerza- się irozszerzają nasąsiadujące Erozja terytoria. władzypaństwowej ioddziały- Stopniowosenału. mechanizmy władzyoparte nanaturze utrwalają destabilizacji na jestdziękiutrzymywaniu konkurencyjnych od wyższego ośrodków władzyar- się poprzez stosowanie lub przemocy groźby jejzastosowania. Przewaga budowa- ków militarnych nadziałania ludności –wpływ lokalnej, kontrola sytuacji odbywa jestbroń.wia, niezbędna Niestabilność również zapewniana środ- jestzapomocą przemocy. władczych, funkcji pełnienia korzyści czerpania Do zchaosu ibezpra- aparatu bezpieczeństwa, walkaowładzęnajczęściej prowadzona jestzużyciem tur państwowych. Wsytuacji, wktórej nadanym terenie brakuje legitymowanego procesu destabilizacji państw, stanu sięlub wykształcania trwania rozkładu struk- bandy, partyzanckie, oddziały różnego rodzaju elementem są iguerille milicje nastosunki władzy. oddziaływania nością Grupy paramilitarne, bojówki, zbrojne jęcia kontroli lub nadczęścią terytorium całością państwa, jego zasobami izdol- państwo reguł powstaje wielekonkurenc rzędzi przemocy. Wmiarę erozji możliwości egzekwowania narzucanych przez którzy wśrodowisku wpływy międzynarodowym uzyskują zapośrednictwem na- międzynarodowej równowagi. państw,zasobem realizacji środkiem ich celów ielementem kształtowania się zmieniających się narzędzi prowadzenia wojny broń wciąż jestzatem istotnym importusywnego broni lub rozwijania własnejprodukcji zbrojeniowej. Pomimo siebie konfl przemocy w realizacji celów wrealizacji przemocy politycznych. społeczeństw, Militaryzacja stanowią- i poparcie. prawomocnej Nieobecność władzy faworyzuje mechanizmy oparte na je szerszym arsenałem, może oferować parasol ochronny wzamian zalojalność ją protektorów –wcentrum tej relacji usytuowana jestbroń. Ten, kto dysponu- pozbawieni swoich praw, wstanie permanentnego żyjący zagrożenia, poszuku- 462 Nie inaczejrzeczmasięwprzypadku oddzi R. R. Gunaratna, iktach zbrojnych. Państwa rozwijające sięprzyjęły strategię inten- Terrorism in the South before and aft kę życia społecznego, mechanizmy jednocześnie utrwalając systemu prawnego, służbporządkowych, czeństwa sprawia, żeludzie zmuszeni są yjnych ośrodków, które aspirują doprze- swoje bezpieczeństwo. Przemoc silnie , Report of, Report Peace the Academy, 2002,s. 23. er 9/11:An Overlooked Phenomenon aływania niepaństwowychaływania aktorów, kowany jestwbadaniach 462 . Ludzie [w:] Re- 281 Oddziaływanie potencjału militarnego na stan stosunków międzynarodowych ca nieuchronny rezultat upowszechnienia dostępu do broni, przedłuża istniejące konfl ikty i zwiększa prawdopodobieństwo ich przechodzenia w fazy zbrojne463. Wzrost aktywności transnarodowych uczestników stosunków międzynaro- dowych obejmuje również aktorów, których działalność zasadniczo przekształca stan bezpieczeństwa międzynarodowego. Zorganizowane ugrupowania przestęp- cze i organizacje terrorystyczne wykorzystują ograniczone znaczenie granic pań- stwowych w realizowaniu celów swej działalności. Procesy globalizacji wzmocniły dostępność międzynarodowych kanałów informacji, transportu i wymiany, po- wodując coraz większy stopień przenikania zagrożeń do stabilnych, cieszących się dobrobytem części świata. Handel ludźmi, przemyt narkotyków i inne formy realizowanej na poziomie transnarodowym przestępczości reprezentują cechy ty- powe dla procesów transnarodowych: wyrastając z wnętrza państw o niewydol- nym systemie prawnym, niezdolnym do zwalczania przestępczości czy kontroli nad terytorium, jednocześnie funkcjonują na poziomie środowiska międzyna- rodowego. W konsekwencji tego rodzaju działań zniesiony zostaje wcześniejszy, bardzo wyraźny podział między tym, co wewnątrzpaństwowe, a tym, co między- narodowe. Tę charakterystykę posiadają także nielegalne przepływy broni, sta- nowiącej narzędzie kreowania i utrzymywania destabilizacji w państwach, która „przenoszona” jest na poziom międzynarodowy. Skala tego zjawiska zasadniczo wpływa na stan bezpieczeństwa międzynarodowego: szacunki mówią, że 10–20% całej dystrybuowanej na świecie broni sprzedawane lub przekazywane jest nie- legalnie464. W tym obszarze obserwujemy pewną erozję funkcji kontrolnych państwa.

Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja Przekształcenia W późnowestfalskim systemie międzynarodowym państwa nie są już głównymi sprawcami i uczestnikami konfl iktów zbrojnych. Podstawową formą konfl iktu jest współcześnie konfl ikt wewnętrzny, długoterminowy, w którym przewaga militarna rzadko prowadzi do rozstrzygnięcia sporu, przedłużając stan niestabilności. „Nowe wojny” prowadzone są przy użyciu broni wytworzonej w państwach wysoko rozwiniętych – nieprzypadkowo grupa największych eksporterów broni na świecie obejmuje stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ.

463 Badania poziomu wydatków zbrojeniowych i częstotliwości występowania konfl iktów w 40 państwach afrykańskich w latach 1960–1991 wykazały, że w 71% ogólnej liczby tych krajów zwiększanie nakładów na wydatki wojskowe zwiększyło prawdopodobieństwo zaistnienia wojny. Zob. N. Mohammed, What Determines Military Allocation in Africa: Th eoretical and Empirical Inve- stigation, „Defence and Peace Economics” 1996, vol. 7, no. 3. 464 M. Schroeder, G. Lamb, Th e Illicit Arms Trade in Africa: A Global Enterprise, „African Ana- lysts” 2006, s. 69–70.

282 3. Broń mała i lekka (Small Arms and Light Weapons – SALW)

Jednym z największych paradoksów bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie jest fakt, że niestabilność i chaos, przed którym państwa pragną się uchronić za pomocą rozwijania sfery militarnej, do pewnego stopnia są produktem ubocznym praktyk eksportowych i rozwoju technologii militarnych. Dobrym potwierdzeniem tej tezy jest skala oddziaływania broni lekkiej i ręcznej oraz jej rola w utrzymywaniu i rozprzestrzenianiu destabilizacji w nisko rozwinię- tych rejonach świata465. Ta kategoria stała się znakiem rozpoznawczym bojówek i grup militarnych uczestniczących w konfl iktach wewnętrznych i międzynarodo- wych, prowadzonych ze szczególną intensywnością od lat 90. XX wieku. Transfor- macja sposobu prowadzenia wojen po zakończeniu zimnej wojny przekształciła broń lekką z pomocniczego narzędzia przemocy w środek masowej dewastacji. Współcześnie to właśnie kategoria SALW (Small Arms and Light Weapons) nazy- wana jest bronią masowej zagłady, bo skutki jej rozpowszechnienia są porówny- walne z tymi, które wywołuje broń nuklearna. Broń mała/ręczna według klasyfi kacji ONZ to przede wszystkim rewolwe- ry, półautomatyczne karabinki, karabiny, lekkie karabiny maszynowe – wszystkie kategorie broni, do których użycia wystarczy jedna osoba (kaliber niższy od 12,5 mm). Do kategorii broni lekkiej zaliczane są karabiny maszynowe, wyrzutnie granatów, przenośna broń przeciwpancerna i przeciwlotnicza, działa bezodrzuto- we, przenośne wyrzutnie rakiet oraz wszelkie rodzaje broni, do których obsługi

465 Dane liczbowe zaprezentowane w części „Broń mała i lekka (Small Arms and Light Weapons – SALW)” oraz charakterystyka praktyk eksportowych i skutków rozprzestrzeniania broni kategorii SALW zostały wcześniej zaprezentowane w opracowaniu: M. Zachara, Międzynarodowy handel bronią jako czynnik destabilizujący sytuację państw dysfunkcyjnych [w:] Państwa dysfunkcyjne i ich destabilizujący wpływ na stosunki międzynarodowe, red. R. Kłosowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013, s. 195–224; oraz eadem, Broń i dyplomacja. Eksport uzbrojenia w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 156–167.

283 284 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią mittee of RedCross, the ICRC, 1999,s.33–35. Geneva fl wojennych wAfganistanie jedynie o33%wporównaniu zestanem czynnego kon- równieżwskazywały naobniżenie poziomu zakończeniu po przemocy działań dane zebrane wjednym zeszpitali wojny podczas wAfganistanie. Wyniki badań (12.12.2012). Small Arms, UN1997,za:http://www.un.org/Depts/ddar/Firstcom/SGreport52/a52298.html wystarczą dwie osobywystarczą 2011 roku podwoiła się uznaje, globalnego handlu żewartość bronią wokresie 2001do małąilekką od Small Arms Survey, podstawowe źródło danych wobszarze tej problematyki, znajduje 600do850milionów od sięwspółcześnie sztuk tego rodzaju militariów. na stan bezpieczeństwa indywidualnego izbiorowego, się, szacuje żewobrocie bronią uzbrojeniem tej kategorii małąilekkim skalęoddziaływania ustalić trudno zewzg Chociaż transportu trwała. iukrycia, czonych wpaństwach rozwijających się–nieskomplikowana wużyciu, łatwa do stwa. Systematyczne badania dowodzą, żejestto broń wkonfl wyboru bacznieobserwowanymsą aspektem międzynarodowego środowiska bezpieczeń- ne było militarne podstawowe wyposażenie szpitali ofi Krzyż. Zaobserwowano, żew96%przypadków zaobrażenia przyjmowanych do wane doświadczeńzebranych napodstawie przez Międzynarodowy Czerwony zakończeniupo zimnejwojny. Skalę zjawiska obrazują m.in.raporty przygoto- ofiwspółczynnik prowadzenia nasposób ni małejilekkiej wojen iich konsekwencje był rosnący w obszarze prawa międzynarodowego. Impulsem doanalizowania bro- wpływu ONZ imiędzynarodowych agencji pozarządowych, niefunkcjonuje on natomiast stworzonazostała napotrzeby debaty politycznej inicjowanej głównie naforum dowego pokoju ibezpieczeństwa. Opisywana kategoria broni konwencjonalnej czesnych konfl i Wielka Brytania wianym okresie. Kolejne zajmują natej liście pozycje Kanada, Niemcy, Francja czone, odpowiadając za30%światowego importu produktów tej kategorii woma- importujących największe broni ilości również lekkiej otwierają Stany Zjedno- te odpowiadają za53%światowego eksportu uzbrojenia SALW rów zajmowały kolejno: Włochy, Niemcy, Brazylia oraz Austria. państwa Łącznie Zjednoczone. Wlatach głównych 2001–2012kolejne naliście miejsca eksporte- iktu 471 470 469 468 467 466

468 Ibidem Ibidem Small Arms Survey 2015 Ibidem Arms Availability and the Situation of Civilians in the Armed Confl General and Complete Disarmament: Small Arms . Współcześnie trendy. Współcześnie wrozprzestrzenian ar działań wojennych wKambodży wlatach 1991–1995odpowiedzial- , s.89–92. . . iktach, stanowiący istotny czynnik rzutujący nastan międzynaro- wkonflar wśród ludności cywilnej 471 . Należy przy tymzastrzec,że 466 469 . Jest to podstawowy rodzaj broni we używanej współ- . Liderem na rynku eksportu uzbrojenia. Liderem narynku SALW Stany są , Th eGraduate Institute, 2015,s.88. Geneva lędu naogromną 467 . Prawidłowość tę potwierdzały , Panel of Governmental on Experts iu iużyciu broni małejilekkiej wartości sprzedażywartości izakupu iktach zbrojnych toczonych icts dynamikę handlu , International Com- 470 . Listę państw iktach to- iktach ostatnich 30lat dzajów amunicji, która zostałaby wprowadzona doobrotu militarnego wciągu zimnejwojny.częciem lub wczasietrwania Nie udokumentowano żadnych ro- terenach rodzaje amunicji zaprojektowane zostały izaadaptowane przed rozpo- Afganistanu badania iSomalii dowodzą, żenajpopularniejsze natych używane kowanej, azatem idroższej broni nowego typu. Prowadzone naterenie Iraku, pieczeństwa, sięteż rozwiniętej nieużywa technologicznie, niedawno wyprodu- gdzie transporty broni najbardziej lekkiej negatywnie oddziałują nastan bez- przekształcają środowisko bezpieczeństwa wregionach rozwijających się. Tam, ją one negatywnych konsekwencji tego oddziaływania typu broni, które głęboko państwa dysponujące rozbudowanymi, nowoczesnymi armiami. Nie doświadcza- podstawowym artykułem zaliczanym dokategorii SALW, wstatystykach przodują nie dokońca oddają tego istotę typu militariów. dystrybucji Jako żeamunicja jest Arms Survey Issue Survey Arms Brief, no. 8, 2014, s.1. lów wrejonach zdestabilizowanych, zagrożonych konfl Szeroko dostępna broń jestjednym zpowodów wśród narastaniacywi- przemocy broń dostarczona tam wokresie rozmontowywania zimnowojennych arsenałów. czywniektórych regionachnencie afrykańskim Azji, wobiegu wciąż pozostaje wartości. Wwojnachniewielkiej oniskiejintensywności, toczonych nakonty- ryzowanego ulegapostępującej zasprawą degradacji transferów broni orelatywnie Zwiększony popyt nabroń, nawzrost wpływający cen,był podyktowany obawami Afganistanu wokresie, kiedy ogłoszono wycofanie wojsk NATO ztego kraju. nego wzrostu ceny najpopularniejszego modelu karabinu AK-47naterytorium łącznie nafakcie posiadania broni. wtymkontekście Znaczący jestfakt trzykrot- zasoby. Poczucie bezpieczeństwa indywidualnego zaczynaopierać sięniemalwy- rzędziem budowania relacji wtej kulturze: zakończeniudługo po działań zbrojnych. Broń jestsymbolem, aleigłównym na- kulturę przemocy, która pozostaje zakorzeniona w postawach izachowaniach uczestnikami wojen. Stosunki niejednokrotnie społeczne zdominowane przez są myśleniaprzekształca sposób świadkami idziałania lub grup będących biernymi żenia, terroru, braku zabezpieczenia podst ciem broni naludność zamieszkującą rejony konfl może zuży- stanowić obrazu negatywnegoprzemocy wymiernego oddziaływania ły sięcelemistroną współczesnych konfl władzy. Podporządkowanie kontrola sobie ludności cywilnej, nadnią,terror sta- zaangażowania wdzi ludności cywilnej nych zakończeniu po zimnejwojny. dotyczy Zmiana przede wzrostu wszystkim cząco przyczyniło prowadzenia siędoprzekształcenia sposobu konfl Uznaje się, żerozprzestrzenianie broni imałejwrejonach lekkiej wrażliwych zna- 473 472 System bezpieczeństwa państwa niestabilnego, uwikłanego wkonfl

Ibidem Somalia Iraq, and Afghanistan, in Ammunition Arms Small Illicit Fire, the Feeding , s.71. 472 . ałania militarne lub służąceutrzymaniu iktów. ofi Liczba awowych potrzeb społecznych głęboko pozwala przetrwać, zdobyć przetrwać, pozwala niezbędne iktu. stan zagro- Długotrwały iktem, pokonfl ar nie wśród cywilów iktów zbroj- iktowych ikt, zmilita- , Small 473 . 285 Broń mała i lekka (Small Arms and Light Weapons – SALW) cywilów o możliwość zaistnienia kryzysu bezpieczeństwa, w konsekwencji które- go – wobec nieobecności wojsk koalicji – każdy z nich zmuszony będzie bronić swojej rodziny i własności474. Militaryzację stosunków społecznych utrwala dys- funkcja struktur państwa: niewydolność lub brak systemu edukacyjnego, systemu ochrony zdrowia i zabezpieczeń społecznych, degradacja infrastruktury, szlaków transportowych, eksploatacja zasobów. W konsekwencji trwających całe dekady wojen o niskiej intensywności w wielu miejscach świata wyrosły całe pokolenia, którym obcy jest stan pokoju475. Jako że kultura przemocy mocno wpisana jest tam we wzorce społeczne, coraz częściej przywoływana jest zależność pomiędzy intensywnością przepływów broni w danym rejonie, jej niską ceną i dostępnością a zwiększonym prawdopodobieństwem wybuchu wojny domowej, zamieszek czy innego typu zagrożeń bezpieczeństwa476. Długotrwały stan konfl iktu powoduje degradację materialnych i społecznych podstaw funkcjonowania ludności cywilnej oraz katastrofalnie ogranicza możli- wości jej rozwoju przez wiele lat po zakończeniu działań zbrojnych. Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja Przekształcenia

474 Everyday Dangers, Small Arms Survey 2013, Th e Graduate Institute, Geneva, s. 251. 475 W minionej dekadzie w rejonie Wielkich Jezior walczyło od 30 do 35 tys. żołnierzy-dzieci. Zob. Th e Call for Tough Arms Controls: Voices from the Democratic Republic of the Congo, raport Amnesty International, International Network on Small Arms (IANSA) oraz Oxfam, 9.07.2006, s. 7. 476 Ph. Killicoat, What Price the Kalashnikov? Th e Economics of Small Arms [w:] Small Arms Survey. Small Arms Survey 2007: Guns and the City, Cambridge University Press, Cambridge 2007, s. 258.

286 4. Międzynarodowy rynek broni. Cechy charakterystyczne

Całościowe wydatki na zbrojenia w 2013 roku szacowane są na 1747 mld USD, co stanowi 2,4% globalnego produktu brutto i oznacza, że statystycznie na każde- go mieszkańca Ziemi przypada 248 USD wydanych na ten cel477. Dominującym trendem obserwowanym w ciągu ostatnich lat jest spadek nakładów na zbrojenia państw wysoko rozwiniętych – Stanów Zjednoczonych, państw Europy Zachod- niej i Środkowej, i jednocześnie wzrost sum przeznaczanych na zakupy militarne przez państwa z pozostałych części świata. Szczególnie stabilny wzrost dostrzegal- ny jest w państwach Bliskiego Wschodu i Afryki. Podczas gdy państwa zachodu dążą do większej kontroli budżetów militarnych, niestabilność w wielu innych regionach świata, geopolityczne ambicje nowych graczy powodują zwiększone ich zainteresowanie zakupami na rynku broni. Na tle tych danych interesująca jest kwestia zmieniającej się dynamiki przepływów broni. Z porównania danych z okresów 2004–2008 oraz 2009–2013 wynika, że ilość transferowanej na świecie broni zwiększyła się o 14%. Niekwestionowany prymat na światowym rynku broni sprawują Stany Zjed- noczone – największy producent, eksporter i konsument uzbrojenia. W pierwszej dziesiątce największych fi rm na świecie produkujących sprzęt wojskowy znajduje się 8 fi rm amerykańskich. Pomimo że wskaźniki eksportu broni obra- zują oddziaływanie negatywnych konsekwencji światowego kryzysu gospodarczego na sferę produkcji i sprzedaży uzbrojenia, amerykański sektor militarny jest liderem rynku478. Obecnie na drugiej pozycji wśród eksporterów uzbrojenia jest Rosja – producent raczej mniej zaawansowanych technologicznie systemów i elementów wy- posażenia, które utrzymują dobrą relację ceny do jakości. Rosja wyspecjalizowała się również w transferach używanej broni, szczególnie do państw Afryki i Azji. Wydaje się, że państwo to traci stopniowo rynek na rzecz Chin.

477 Th e Financial Value of the Global Arms Trade, Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), 2014. 478 Ibidem.

287 288 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią www.sipri.org/yearbook/2012/04 (2.12.2012). tość transferów odwie trzecie sja, Niemcy, Francja, Wielka wlatach Brytania) 2007–2011zwiększyłowar- daży broni konwencjonalnej zbrojeniowych globu zanotowało ponad sześćdziesięcioprocentowy wzrost sprze- transakcji handlu bronią. Pomiędzy 2000a2004rokiem 100największych fi ibudowaniuw negocjacjach stref wpływów. tującym relacje, dostęp dotechnologii zbrojeniowych stanowi kartę przetargową w impasie nawieledziesięcioleci, posiadana broń jestważnym narzędziem kształ- ich stref wpływów, równorzędne potencjały mogązamrozić działania adwersarzy arsenałów jestczynnikiem określającym strzygnięcie –jeślijednazestron uzyskazn jednakmoże powodowaćjednocześnie ograniczenie roz- ich zasięguiszybsze stan polityki iuwarunkowania społeczne. potencjalnysą posiadanej czy w wpływ imożliwości nasytuację oddziaływania poszczególnych aktorów. Równie istotne w stosunkach międzynarodowych nieog cie sektor zbrojeniowy jestsektorem strategicznym. produkcji Znaczenie broni producentówczo-społecznego znaczących –niemaldlawszystkich broni naświe- w wielu państwach była czynnikiem przyczyniającym siędorozwoju gospodar- rozwój kapitalizmu, industrializacja, komercjalizacja wojny. Produkcja broni kształtuj siętendencje cząco odcisnęły krotnie również nabieg historii. Na strukturze imożliwościach tego sektora zna- bezpieczeństwa naświecie, państw pozycję runkowaniach polityczno-prawnych nastan oddziałujący sposób iwznaczący czenie produkcji ihandlu bronią. Jest International Peace Research Institute, http://yearbook2006.sipri.org/chap8 (12.11.2012). pri.org/yearbook/2012/04 (2.12.2012). w jakimkolwiek wcześniejszym roku, 2000 liczącod Pokojem (SIPRI) w2014roku na konfl częściowo jestzwiązana zestanem be zwiększyło wartość transferówzwiększyło wartość odwie trzecie ny Zjednoczone, Rosja,Niemcy, Francja, Wielka wokresie 2007–2011 Brytania) Pięć największych państw-dostawców broni (Stany Zjednoczone, Ro- 482 481 480 479 2002rokuOd systematycznie zwiększasię Broń może przedłużać istniejącekonfl Dane ekonomiczne niemogąstanowić jedynego źródła określającego zna- iktów zbrojnych. Według danych Sztokholmskiego Instytutu Badań nad

SIPRI Yearbook 2015 SIPRI Yearbook. Armaments, Disarmament and International Security 2012 SIPRI Yearbook. Armaments, Disarmament and International Security 2012 SIPRI Yearbook. Armaments, Disarmament and International Security 2006 , http://www.sipri.org/yearbook/2015/04 (20.08.2015). 479 . Pięć największych państw dostawców broni (Sta- 481 . Tendencja do pozyskiwania broni zzagranicy świecie rozgrywało sięwięcejkonflświecie rozgrywało zpieczeństwa międzynarodowego iliczbą to czynnikgłęboko zakorzeniony wuwa- ysyłanej broni naukładbezpieczeństwa, ące współczesną cywilizację zachodnią: zachodnią: cywilizację ące współczesną strategie bezpieczeństwa państw izakres ranicza sięjednakdojejrzeczywistego naarenie międzynarodowej, aniejedno- ikty, prowadzić doich zaostrzenia, aczącą przewagę militarną. Wielkość 480 również liczbamiędzynarodowych . 482 . Należy jednakrównież , http://www.si- , op.cit., http:// , Stockholm iktów niż iktów rm loping World: Some Policy Implications Asia być wyłącznymi aktorami ostanie decydującymi wojny lub pokoju nie można odpowiedzieć przy użyciu środków militarnych, apaństwa przestały mniej wojen toczonych tradycyjny, jestwsposób przybywa zagrożeń, naktóre pracująria nadcoraz doskonalszymi systemami zbrojeniowymi, mimożecoraz przepływów broni. namiędzynarodowym rynku Wyspecjalizowane laborato- wodu nowe konteksty bezpieczeństwa niezmieniają wistotny proporcji sposób elementem kreowania wizerunku naarenie międzynarodowej. Ztego właśniepo- polityki bezpieczeństwa, prawa dosamoobrony. Wielkość arsenału może być też państwowych różnorodne pełni służybudowaniu funkcje: równowagi, realizacji uwagębrać pod fakt, żebroń wpolityce państw oraz działaniach aktorów poza- militarnych. L.Chien-pin, wane systemy wsparcia przemysłu militarnego istotnym są czynnikiemwprojektowaniu wydatków wany żadnym zewnętrznym ani wewnętrznym zagrożeniem. Autor uznaje, żekorupcja irozbudo- Azji Południowo-Wschodniej stwierdza, Li żerozrost ich budżetów militarnych niebył spowodo- grożeń zewnętrznych. Wrezultacie prześledzenia dyna Faith and Justice Network –AEFJN,2010,s.5. dafi były praktyki dozbrajania sojuszników realizowane przez reżim Muammara Kad- tu, oraz Przykładem poziom tego przemocy czasjego typu trwania. mechanizmu rejonów prowadzenia wojny. Stały napływ broni nadynamikę wpływa konfl kowana zbrojeniowych wfabrykach transferowana naich terytorium będzie do standardy kontroli eksportu broni, teżistniejezagrożenie, stąd żebroń produ- demokratycznych strukturach władzyrzadziejskłonne utrzymywać są wysokie środowiska międzynarodowego bezpieczeństwa. Podmioty oniewydolnych, nie- produkcji broni wświecierozwijającym konsekwencji sięniepozostaje bez dla tów obejmuje również Kenię, Ugandę, Tanzanię, Zimbabwe kontynencie czołowym producentem afrykańskim broni jestRPA, producen- lista zmagają sięzproblemami politycznej, niestabilności jakNigeria czyEgipt. Na do utrzymywania iposzerzania produkcji zbrojeniowej wpaństwach, które same szczególnie wkontekście regionalnych układów bezpieczeństwa, jesttendencja Indie, Turcję, Singapur, Brazylię, Japonię. Innego rodzaju czynnikiemwpływu, dukcję zbrojeniową; wpływowych lista producentów broni sięoChiny, poszerza roli wukładzieregionalnym czyglobalnym –„nowe mocarstwa” –rozwijają pro- i ich rządów. Ponadto państwa wszystkie pretendujące ważnej doodgrywania go potęgują zagrożenia subiektywne poczucie wśród wielu społeczeństw państw wzrost zagrożeń asymetrycznych iciągłatransformacja ładu międzynarodowe- produkcji zbrojeniowej. kompleksowe Współczesne, środowisko bezpieczeństwa, na czynnikiem oddziałującym Percepcjautrzymujący militaryzacji? sięwspółczynnik zagrożenia jestistotnym ego w Libii. wieku lat Od Libia transferowała 80.XX broń doSudanu, Soma- 484 483 , „Pacifi Budżety zbrojeniowe przestały być lub wyłączną nawet główną pojawiających funkcją sięza- Arms Export andArms Transfers Export from Sub-Saharian Africa to Sub-Saharian Africa c Review” 1997,nr10,s.274–288;zob. P.C.c Review” też: C. Seiglie, Liu, Fear, Greed, or Garage Sale? Th , „Journal of Policy Modeling” 2002,nr. 24,s.693–705. decyzje wsprawiedecyzje zakupu broni lub rozwijania miki wydatków zbrojeniowych ośmiu krajów eAnalysis of Military Expenditure in East 484 Arms Races in the Deve- . Wzrost ośrodków 483 , Africa Europe, Africa . Skąd więc ik- 289 Międzynarodowy rynek broni. Cechy charakterystyczne 290 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią No. 2, s.411–417. Military Expenditures and Th and Expenditures Military Countries of Confl Taylora oraz Zjednoczony Front Rewolucyjny (RUF) doobjętychtransfery embargiem iSierra Leone, wspierając Liberii siłyCharlesa lii, Mauretanii, Algierii, Senegalu. Na wieku reżim kierował przełomie iXXI XX nomicznej w XX wieku nomicznej wXX czonych była bezwzględnym utrzymania warunkiem eko- pozycji amerykańskiej przemysłu zbrojeniowego wobszarze strategicznych interesów Stanów Zjedno- i poprawia ekonomiczne. wyniki Wopinii Kennetha Galbraitha pozycja mocna one zasoby wzbrojenia, copozwala wolnorynkowych,zasad awięcodrzucających klasyczny keynesizm. Inwestują zbrojeniowego jestrozwiązaniem dlarządów modelujących gospodarki według wzrost gospodarczy darczych również zaobserwowano produkcji pozytywny wpływ zbrojeniowej na -how w omawianym obszarze obejmują zyskzesprzedaży broni, pozyskiwanie w obrocie zbrojeniowym, oraz czynnikekonomiczny. Motywacje ekonomiczne względu nakorzyści poli wwymiarze stwa rozwijające zkolei sięsą zainteresowane rozwijaniem bazyprodukcyjnej ze destabilizującymtencjalnie międzynarodo do rozwijania standardów wysokich kontroli eksportu broni, jestczynnikiempo- rzenie ośrodków produkcji broni wpaństwach nisko rozwiniętych, nieskłonnych zaprezentowanego wtymprzykładzie mechanizmu, można stwierdzić, żerozsze- punkt mogąsłużyć tu odniesienia plany przejęcia koncernu EADS(Th do przejęć producentów broni dokonywanych przez fi chwili międzynarodowym jewwymiarze obserwujemy –coraz dochodzi częściej nia zimnejwojny stopniowo awtej amerykańskim, przybierało nasilerynku przetargowa ikarta rynku Zjawisko wnegocjacjach. momentu to od zakończe- zainteresowaniru zakupami zbrojeniowymi, tymsilniejszajestich na pozycja na poziom konkurencyjności wbranży. Im mniejproducentów mają dowybo- branży. sięliczby Zmniejszanie sięprzedsiębiorstw liczących znaczącowpływa zbrojeniowejcji jestkoncentracja przedsiębiorstw ikonsolidacja kapitału wtej skują autonomię. Jednym zdominujących trendów międzynarodowej produk- państwa wsferze wewnętrznej izagra dzynarodowe koncerny zbrojeniowe –wcześniej narzędzie zaspokajania potrzeb opisany przez Michała Kaleckiego wieku wlatach 40.XX 488 487 486 485 Postępujące umiędzynarodowienie produkcji zbrojeniowej sprawia, żemię- H.Solomon, G.Swart, , tworzenie dostępu zagranicznych. dorynków Wwielu systemach gospo- J.K. Galbraith, A.Mintz, A.Hicks, A. Chowdhury, ict Resolution”ict 1991,nr35,s.80–97;E.Benoit, , Lexington, MA1973. Gospodarka niewinnego oszustwa. Prawda naszych czasów A Causal Analysis of Defense Spending and Economic Growth Economic and Spending Defense of Analysis Causal A 486 . Naturę tzw. wyjaśnia tej zależności militarny keynesizm Military Keynesianizm in the United States, 1949–1976: Disaggregating 488 eir Determinations Libya’s Flux in Policy Foreign . uzyskaćefekt zatrudnienia maksymalizacji tycznym, jakiewiążąsięzuczestnictwem nicznej –wcoraz większymstopniu zy- , „American Journal of Sociology” 1984,Vol. Journal of, „American Sociology” 90, we środowisko bezpieczeństwa. Pań- Defense andDefense Economic Growth in Developing , „African Aff , „African 485 rmy zagraniczne. Za dobry rmy dobry zagraniczne. Za . Wnioskując napodstawie airs”, no. 104(416),s. 469–492. 487 . Rozbudowa zaplecza , Warszawa 2004. e European , „Journal know- tych sfera zmian innowacji. będzie Wykorzystywanie istymulowanie potencjału nemu przekształceniu. Wydaje się, żedobr relacjinad modelem państwo–przemysł zbrojeniowy, który właśnieulegaistot- zajmujący wobszarze ważnemiejsce elektroniki itelekomunikacji. czołowy globalny graczprzemysłu lotniczego, iprzestrzeni kosmicznej, czyTh do powstania gigantów odużych możliwościach rozwojowych, jakAirbus, takich fi bazyprodukcyjnniejącej obecnie wspólnych prac badawczo-rozwojowych iotwarcie sięprzyznaje, ist- żezdolność brytyjskie partamentu Obrony narówni zprzedsiębiorstwami rodzimymi konkurują fi zbrojeniowych państw rozwiniętych. wysoko Okontrakty De- Amerykańskiego clerz Niemiec Angeli Merkel, przykład ten wsektorach obrazuje tendencję pewną Systems. transakcja niedoszładoskutku Chociaż kan- zewzględu nainterwencję centów samolotów myśliwskich (Airbus) iich komponentów –przez fi Aeronautic Defence and Space Company) –jednego znajpotężniejszych produ- o zasadach restrukturyzacji europejskiego restrukturyzacji o zasadach przemysłu obronnego. Hiszpania, Niemcy, Szwecja, Włochy iWielka –podpisała „Porozumienie Brytania ramowe” sześciugrupa państw onajwiększym udzialenaregionalnym broni rynku (tzw. –Francja, LoI) grupa w Stanach Zjednoczonych jakwkraju pochodzenia. zbrojeniowy rynek sprawiła,amerykański żesporo znich prowadzi samo dużo tak projektów BAE Systems przejął MTC Technologies itd.). Wprzypadku fi (w 2008roku wtymcelu włoskaFinmeccanica kupiła DRS amerykańskie Technologies, brytyjski przedstawicielstwa wStanach Zjednoczonych nawet najbardziej zaawansowanych systemów wać sobie wzajemnie zawartość „czarnych sk wchodzące wjejskładfi Industrial Base logiczno-przemysłowej sektora obronnego ( oraz zpostępującym transferem technologii. Koncepcja europejskiej bazytechno- z rozwojem systemów związana jestzprzenoszeniem produkcji dopaństw, gdzie koszty niższe, są pracy jenia ich potrzeb ekonomicznych. Inte zorientowane naposzukiwanie najbardziej sprzyjających warunków dozaspoko- państwa macierzystego, przekształciły sięwzłożone, międzynarodowe struktury, międzynarodowych.na rynkach konsolidacyjną, która mastanowić element budowania strategii konkurencyjnej Europejski rynku. pejskiego przemysł zbrojeniowy wypracował własnąformułę stulecia dekadzieobecnego kilku pozyskały w pierwszej istotnych graczyeuro- kowania eksportu. Właśniedlatego przyjęto Kierunek przekształceńKierunek przemysłu globalnego obronnego skłania donamysłu 490 489 Korporacje zbrojeniowe, wcześniej ukierunkowane nazaspokajanie potrzeb Konsolidacja europejskiego przemysłu obronnego datowana roku jestod 2000,kiedy to Głównym napozyskanie zleceńamerykańskiego rządu jestzałożenie sposobem 489 . Przedsiębiorstwa zkolei amerykańskie wieku wlatach oraz 90.XX –EDTIB), wypracowana naforum Unii Europejskiej, zakłada,że join venture join rmy będą swobodnie transferowaćrmy swobodnie będą technologię –przekazy- ej zależeć będzie od zdolności państw od ej zależećbędzie dointensy- , udzielaniem naprodukcję licencji zbrojeniową rnacjonalizacja przemysłurnacjonalizacja zbrojeniowego lub przejęcie amerykańskiego przedsiębiorstwa ym obszarem charakter ilustrującym rzynek” ikody źródłowe wprzypadku strategię koncentracji, która prowadzi European Defence TechnologicalEuropean Defence and 490 . Zakłada sięrównież. Zakłada prowadzenie ich ekspansja brytyjskich rm na rmę BAE rmę ales, ales, rmy 291 Międzynarodowy rynek broni. Cechy charakterystyczne 292 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią czesnych konfl uzyskania coraz sprawniejszych icoraz lepiej dostosowanych współ- donatury z przemysłem chemicznym, farmaceutycznym, mineralnym ikilkoma innymi. do produkcji szczególnie kosztownych wwarunkach wojennych. Podobnie jest pozwoliłces miniaturyzacji naolbrzymie materiałów oszczędności iśrodków dzięki zamówieniom wojskowym. Stymulowany wymaganiami wojskowymi pro- sprawniejsze pojazdy. ibezpieczniejsze Przemysł precyzyjny rozwija siętakże zwojskowymiwspółpracy ośrodkami badawczymi jestwstanie produkować ra zbrojeniowego jestrównież rozwój przemysłu samochodowego, który dzięki te dziedziny badań korzystały wokresie konfrontacji mocarstw. sekto- Zasługą nologii kosmicznych niebyłby wsparcia możliwy bez lobby wojskowego, zjakiego zrewolucjonizowały współczesny życia. styl Rozwój telekomunikacji, sieci, tech- przewagi strategicznej wczasiezimnejwojny, przede publicznych, wszystkim jako innowacje zastrzeżone. Miały być źródłem internetowe rozwijały siępoczątkowo wwojskowych ośrodkach badawczych, czy kuchenki mikrofalowej, nadronach skończywszy. Elektronika itechnologie rów wojskowych mazastosowanie wżyciu codziennym aspiryny od –począwszy Wiele różnorodnych urządzeństworzonych lub udoskonalonych przez inżynie- potwierdzić opinię stopniu owysokim tego innowacyjności rodzaju produkcji. czy raczejabsorbuje pomysł itechnologie produkcji cywilnej? branżawspółcześnie zbrojeniowa wciąż dostarcza przełomowych wynalazków, czy, powodując „wewnętrzny zbrojeń” wyścig wpaństwach producentach? Czy eksportu broni naświeciejestczynni konkurencyjności najwyżej rozwiniętych gospodarek świata? Czyintensyfi jące pytania. Czyinnowacyjny sektor zbrojeniowy jestnarzędziem budowania dla analizy stanu irozwoju przemysłu zbrojeniowego zadaćinteresu- pozwala darce opartej nawiedzy. Tego rodzaju założenie zastosowane jako perspektywa innowacyjnego jestelementem budowani cedur kontrolnych. nowych Obecność producentów naświatowym może rynku samoograniczania swojej działalności re mają ambicję dozaistnienia naświatowym broni, rynku rzadko skłonne do są standardów kontroli przepływu broni. Państwa instytucjonalnie, niewydolne któ- powoduje standardów konieczność podwyższenia produkcji, aprzede wszystkim spodarczego nalukratywnym przez uzbrojenia. obecność rynku Taki stan rzeczy bazyte namodernizację jako sposób lizowane wpaństwach są rozwijających się, wielepaństw traktuje produkcję broni rozwinęło te zdolności. Wkonsekwencji rośnie liczbaproducentów, loka- fabryki nie miałozaplecza ipotencjału intelektualnego, niezbędnego doprodukcji broni, staje sięcoraz bardziej dostępna. Wiele państw, które jeszczekilkadekadtemu przekształcającekwencje mapę wpływów produkcji zbrojeniowej naświecie. Nieustanne dążeniedounowocześnienia produkcji zbrojeniowej, dla wyścig Wystarczy wojskowości spojrzeć nawkład dorozwoju aby cywilizacyjnego, Po produkcja pierwsze bazowych elementów broni wojskowego iwyposażenia iktów rodzajów broni istotne zsobą niosą konse- iwyposażenia chnologicznej go- potencjału iwzmocnienie kiem przyspieszającym rozwój gospodar- przez wprowadzenie restrykcyjnych pro- a przewagi konkurencyjnej wgospo- arozwijane napotrzeby cywilne kacja kacja militariów zagranicę pania wewnętrznego, możliwości rynku rozpoczęły działania narzeczeksportu Rosji czyChin.Takie państwa, jakHoland Singapur, ograniczając możliwości potęg ougruntowanej – natymrynku pozycji pozycję, naprzykład wprodukcji mocniejszą Coraz okrętów, mają Szwecja czy rozwiniętą baząmateriałową, zyskują państwa zaawansowane technologicznie. wagę naddotychczasowymi dysponującymi liderami rynku, oraz infrastrukturą następuje produkcji. fragmentaryzacja Złożoność systemów powoduje, żeprze- stanowić praktykę osłabiającą międzynarodowy system bezpieczeństwa. produkcji broni. Wówczas rozprzestrzenianie innowacyjnych produktów może zupełnie inny wymiar, go jeślirozpatrywać wkontekście przekazywania tajników stają siętańsze iszerzejdostępne. Ten przybiera pozytywny aspekt globalizacji strzenianiu nowoczesnych technologii, największe międzynarodowecywilnej kluczową korporacje pełnią rolę wrozprze- międzynarodowegobilność systemu bezpieczeństwa. Wdziedzinach produkcji woduje, żestają sięone dostępne również dlapaństw czygrup wsta- godzących wielu innowacyjnych rozwiązań wykorzystywanych wsystemach militarnych po- zatem być przyczyną zagrożenia niekontrolowanej proliferacji. Upowszechnienie Arms Transfers nia polityki zagranicznej czystabilności systemu międzynarodowego wogóle. interesów państwa, niejestdziałalności produkcja militarna pozostaje głęboko osadzona wkonfi dowe projekty czywkraczając wsferę inwestycji zagranicznych. strony Zdrugiej rynkowej, tworząc złożone transnarodowe struktury, prowadząc międzynaro- Koncerny zbrojeniowe stopnia dopewnego procesom zaśpodlegają integracji duktów opartych nawykorzystaniu zaawansowanych technologii militarnych. napolu rozwiniętewysoko dostarczania rywalizują coraz nowocześniejszych pro- produkcji zbrojeniowej bezpieczeństwa dodziedziny zesfery ekonomii. Państwa 491 Po nawet drugie, wobszarze specjalist Konsekwencją wymienionych tu jestprzemieszczanie tendencji sięznaczenia P. Holtom, S.T. Wezeman, P.D. Wezeman, M.Bromley, N.Kelly, C.Buchhold, , SIPRI, 2012. Solna 491 . ą neutralną zpunktu widzeniaprowadze- powodując, żenowoczesne rozwiązania ycznych produktów uzbrojenia iczęści ia, Austria czyBułgaria, wyczer- wobec guracji strategicznych guracji International International 293 Międzynarodowy rynek broni. Cechy charakterystyczne 5. Studium przypadku. Traktat o handlu bronią (Arms Trade Treaty – ATT)

Kwestia przepływów broni jest jednym z najbardziej złożonych, a zarazem znaczą- cych obszarów realizacji interesów państw. Międzynarodowy handel uzbrojeniem i technologią militarną przynależy zarówno do sfery militarnej, jak i politycznej: handel bronią traktowany jest jako narzędzie kształtowania relacji z partnerami na arenie międzynarodowej, projekty o charakterze militarnym inicjują i spaja- ją sojusze, będąc jednocześnie skuteczną metodą oddziaływania na układy sił w ważnych regionach świata. Pomiędzy intensywnością praktyk eksportowych, nasileniem proliferacji broni w niestabilnych regionach świata a naruszeniami ich równowagi bezpie- czeństwa istnieje związek przyczynowo-skutkowy. Im więcej broni jest w obiegu, tym większe prawdopodobieństwo działań negatywnie oddziałujących na system bezpieczeństwa przez aktorów go tworzących – podjęcia wyścigu zbrojeń, agresji, eskalacji już istniejących konfl iktów492. Ważnym problemem bezpieczeństwa międzynarodowego pozostaje również nielegalny handel bronią oraz szara strefa transferów dokonywanych w rezultacie próżni regulacyjnej, słabości struktur państwa przyjmującego lub państw tranzy- towych. Czarny rynek uzbrojenia stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia dla organizacji terrorystycznych oraz wszelkiego rodzaju grup zbrojnych, bojówek i organizacji paramilitarnych, powodujących zagrożenie międzynarodowego ładu i stabilności. Biorąc pod uwagę skalę oddziaływania proliferacji broni konwencjonalnej na stosunki międzynarodowe, regulacje tego obszaru i wyznaczanie dobrych wzor- ców dla aktorów biorących udział w kształtowaniu światowego rynku broni należy

492 Wielkość wydatków zbrojeniowych jest jedną ze zmiennych obrazujących sytuację państw w zakresie bezpieczeństwa. Pozwala ona określić, do jakich wyzwań przygotowuje się państwo: militarnych czy innego rodzaju. Szybki wzrost wydatków na zbrojenia często może być sygnałem zbliżania się wewnętrznego lub zewnętrznego konfl iktu. Zob.: M. Sułek, Programowanie gospodarczo- -obronne, Bellona, Warszawa 2008; J. Urbański, M. Sułek, J. Płaczek, Potencjał obronno-ekonomiczny i wydatki wojskowe, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1992.

294 uznać za wyjątkowo skromne. W 1925 roku na forum Ligi Narodów wypracowano szkic Konwencji o handlu bronią, nigdy jednak nie została ona przyjęta493. – ATT) W 1991 roku stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ, a zarazem najpo- tężniejsi eksporterzy broni na świecie – Stany Zjednoczone, Rosja, Chiny, Francja i Wielka Brytania – przyjęli wytyczne w sprawie handlu bronią konwencjonal- ną (Guidelines for Conventional Arms Transfers). Zgromadzenie Ogólne ONZ poparło wówczas również rezolucję dotyczącą przejrzystości w handlu bronią Arms Trade Treaty Arms Trade (A/RES/46/36L). Jej rezultatem było powstanie Rejestru broni konwencjonalnej Narodów Zjednoczonych, stanowiącego unikatową bazę dobrowolnych danych na temat liczby i rodzajów broni konwencjonalnej krążącej na świecie. Rejestr miał jednak nie tyle korygować praktyki eksporterów broni, ile do- starczać informacji na temat specyfi ki tego rynku. Na poziomie międzynarodo- wym przez cały wiek XX nie wypracowano jednolitych zasad obrotu materiałami i technologiami zbrojeniowymi, pozostawiając tę sferę w gestii legislatur narodowych. Uzbrojenie konwencjonalne – w przeciwieństwie do broni chemicznej, biologicznej czy nuklearnej – było pomijane w wysiłkach regulacyjnych. Procesy globalne przekształcały produkcję i handel bronią tak samo jak niemal wszystkie obszary działalności człowieka. Postępująca komercjalizacja i umiędzy- narodowienie, systematyczne rozprzestrzenianie coraz bardziej zaawansowanych Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. technologii militarnych przekształcały stan bezpieczeństwa międzynarodowego. Rosło przekonanie o potrzebie kontroli tej ważnej sfery ekonomii i polityki mię- dzynarodowej. Starania w sprawie przyjęcia jednolitej regulacji ustanawiającej standardy na globalnym rynku uzbrojenia rozpoczęły się w latach 90. XX wieku. Stroną ini- cjującą były organizacje pozarządowe i grupa osiemnastu laureatów Pokojowej Nagrody Nobla, którzy opracowali pierwszy projekt prawnie wiążącego, jednolitego dokumentu (Draft Framework Convention) dotyczącego kryteriów legalno- ści w sferze międzynarodowego obrotu uzbrojeniem. W skład koalicji na rzecz ograniczenia niebezpiecznych form handlu bronią wchodzili między innymi: De- smond Tutu, Rigoberta Menchú Tum, Jody Williams, Betty Williams, Elie Wiesel, Dalajlama, José Ramos-Horta, Adolfo Pérez Esquivel, Amnesty International, Al- bert Schweitzer Institute, International Physicians for the Prevention of the Nu- clear War, American Friends Service Committee, International Peace Bureau. Rolę lidera koalicji przyjął były prezydent Kostaryki Óscar Arias Sánchez, który w 1987 roku otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za stworzenie planu po- kojowego dla Ameryki Środkowej. Projekt poparła Wielka Brytania, która jako pierwsza stała się ofi cjalnym sponsorem Traktatu o handlu bronią na forum Na- rodów Zjednoczonych. Inicjatywa zapoczątkowała działania o charakterze edukacyjnym, populary- zatorskim i medialnym, ale rozpoczęcie procesu decyzyjnego w ramach systemu

493 S. Bauer, P. Beijer, M. Bromley, Th e Arms Trade Treaty: Challenges for the First Conference of States Parties, „SIPRI Insights on Peace and Security” 2014, no. 2, September. 295 296 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią Korea Północna iIran –były przeciw. Rosjaoraz 22innepaństwa wstrzymały cjonalną (ATT) wkwietniu 2013roku. Poparły go 154państwa, atrzy–Syria, myślności iokazało sięotwierać drogę doprzyjęcia dokumentu. zolucji umożliwiającej podpisanie traktatu. Rozwiązanie jedno- to niewymagało zaproponowało, by dokument przyjąć wZgromadzeniu Ogólnym wramach re- w dniach 18–28marca 2013roku. Usiłując przełamać blokadę, około 100państw planowano uczynićnakońcowej konferencji wsprawie traktatu, która odbyła się o zawieszenie rokowań. monstrowane w2012roku, siępretekstem stało dlaChiniRosjidownioskowania sprzeciw Syrii, Korei Północnej iIranu. Niedookreślone stanowisko USA,zade- niesienia dlaspierających sięstron. Drogę doprzyjęcia ATT regularnie blokował zultatem konferencji był projekt zato pierwszy tekstu, siępunktem który stał od- na szczegółowe zapoznanie sięzzałożeniami projektu siędonich. Re- iodniesienie Zjednoczone, Rosjaikilkainnych pańs ku iniedoszłodokonsensusu wsprawie ostatecznego kształtu dokumentu. Stany wadzone wjejramach nieprzyniosły intensywne oczekiwanego negocjacje skut- międzynarodowym.poznawalność nagruncie rozpoznanie szans powodzenia tego projektu, który zyskiwał coraz większąroz- warunków przyszłego traktatu, skonfrontowanie stanowisk stron wtej sprawie, dotyczącejcji traktatu ohandlu bronią, której celembyło szczegółowe omówienie Zgromadzenie ozorganizowaniu Ogólne decyzję podjęło w2012roku konferen- w których zaproszone państwa wszystkie zostały członkowskie ONZ. Wrezultacie odbyły siędwa spotkania wsprawie trak dardów importu, eksportu itransferu broni konwencjonalnej. Wkolejnym roku nie wiążącego instrumentu, stanowiłby który podstawę międzynarodowych stan- cie Sekretarza Generalnego w2007roku. dostarczyło stosowne dokumenty, których zapisy uwzględnione zostały wrapor- pozycji, jakiepowinny być zawarte wtraktacie ohandlu bronią. Ponad 100krajów Arms mon International Standards for the Import, and Transfer Export of Conventional przyjęło wówczas rezolucję 61/89( Wielkiej Argentyny, Brytanii, Australii ONZ datuje siędopiero 2006roku od Assembly Resolution 67/234 for the import, and export transfer of conventional arms conventional arms 61/89 arms trade treaty: establishing common international standards for the import, and export transfer of 494 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło zatem Traktat ohandlu bronią konwen- Z tego powodu nieudałosięprzyjąć dokumentu wformule konsensusu, co Konferencja odbyła sięwdniach 2012 roku 2–27lipca wNowym Jorku, alepro- 2008rokuOd rozwijano plan uchwaleni ONZ regulacyjna obejmowała następująceŚcieżka rezolucje: , A/RES/61/89)oraz zwróciło siędopaństw członkowskich oprzesłanie pro- , Towards an arms trade treaty: establishing common international standards , Th earms trade treaty 64/48 Towards Arms Trade Treaty: Establishing Com- 494 tw wnioskowały oprzyznanie więcejczasu , Kostaryki, Finlandii,, Kostaryki, Japonii oraz Kenii . Zgromadzenie Ogólne ONZ, staraniem tatu ohandlu bronią, douczestnictwa a iwdrożenia wszechstronnego, praw- . , Th earms trade treaty 63/240 United Nations General , Towards an się od głosu. Jego postanowienia weszły w życie w grudniu 2014 roku, po tym jak przyjęły go 54 państwa. Niezbędnym warunkiem dotarcia do tego etapu było – ATT) podpisanie dokumentu przez łączną liczbę 50 państw. Traktat po raz pierwszy w historii międzynarodowego handlu bronią wyznacza standardy tej praktyki w zgodzie z poszanowaniem praw człowieka, tak by przeciwdziałać zbrodniom wojennym i chronić cywilów495. Zakres przedmiotowy ATT. Obejmuje zarówno broń lekką, jak i ciężką. Regu- Arms Trade Treaty Arms Trade lacje traktatu odnoszą się do większości rodzajów broni konwencjonalnej używanej obecnie na świecie, w tym szczególnie: czołgów, wozów bojowych, systemów arty- lerii dużego kalibru, samolotów myśliwskich, śmigłowców szturmowych, okrętów wojennych, rakiet, wyrzutni rakietowych oraz broni palnej. Regulacje obejmują również amunicję. Zapisy dokumentu nie podają defi nicji rodzajów broni, uznając, że ich źródłem są dokumenty UNROCA (United Nations Register of Conventional Arms). Treści traktatu odnoszą się wyłącznie do przepływów międzynarodowych, reguluje on eksport, import, tranzyt, przeładunek oraz pośrednictwo w handlu bronią. Jego postanowienia nie dotyczą transferów broni konwencjonalnej stano- wiących darowizny, pożyczki, leasing czy pomoc rozwojową. Dokument nie nakłada żadnych nowych zobowiązań na krajowy handel bro- nią. Wymaga natomiast, aby przyjęto narodowe regulacje służące kontroli prze- Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. pływów broni, jakich wciąż nie ma ponad 100 państw na świecie. Cele i charakter ATT. Traktat ma promować współpracę oraz ustanawiać standardy przejrzystości i odpowiedzialności międzynarodowego handlu bronią konwencjonalną. Utworzenie przejrzystego, respektowanego międzynarodowo systemu przepływu broni ma być też czynnikiem ograniczającym rozmiary czarnego rynku broni oraz innych nielegalnych praktyk w tej sferze. W preambule dokumentu określono wielowymiarowe znaczenie handlu bronią, podkreślając oddziaływanie tej sfery na stan bezpieczeństwa międzynarodowego. Warunki dokonywania transferów. Państwa, które ratyfi kowały traktat, zmuszone będą do poszanowania ogólnych zasad międzynarodowego współżycia, wy- nikających z odrębnych przepisów prawa międzynarodowego, jak poszanowanie embarga na handel bronią, sankcji gospodarczych ONZ czy praw człowieka. Pań- stwa eksporterów zobowiązano również do pogłębionej oceny sytuacji państwa i regionu, do którego wysyłany jest transport. Ma to służyć zminimalizowaniu ryzyka, że broń trafi w ręce terrorystów lub przestępców albo też zostanie uży- ta do ludobójstwa i innych zbrodni wobec ludności cywilnej czy do atakowania chronionych obiektów cywilnych, jak szkoły bądź szpitale. Eksport jest nielegalny w sytuacji, gdy w chwili podejmowania decyzji o sprzedaży władze państwa wy- syłającego posiadają wiedzę, że uzbrojenie zostanie wykorzystane do dokonania zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, znacznego złamania postano- wień IV Konwencji genewskiej o ochronie osób cywilnych podczas wojny, do ata-

495 S. Finardi i in., Th e Arms Trade Treaty: Building a Path to Disarmament, „Solutions” 2013, no. 3(4), March.

297 298 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią kresie, naprzykład przez ich autoryzowanie. mów. monitorowania Sposób pośredników każdepaństwo we własnym ustala za- informacje ocelu zakupu, użyciu oraz ostatecznym użytkowniku danych syste- nia eksportowe oraz import. Państwo importujące zobowiązane jestupubliczniać i prowadzić narodową listę kontrolną, rejestrującą autoryzację, wykonane zlece- musi stworzyć narodowy system kontroli handlu zbrojeniami konwencjonalnymi w okresie momentu dwunastuod miesięcy jego wżycie. wejścia Każde znich sygnatariusze obowiązane doprzedłożenia są raportów oimplementacji traktatu kretariat, którego zadaniem mabyć udzielanie wsparcia organizacyjnego. Państwa nie przewiduje sankcji. nawet zidentyfi no żadnych mechanizmów weryfi kres informacji przekazywanych samo państwo. ONZ wyznacza Nie wprowadzo- które można potencjalnie byłoby porównywać iopracowywać statystycznie. Za- raportowaniawymogiem dostarczenia nieidziewymóg konkretnych danych, ustalonego systemu autoryzacji i licencjonowania brokerów ipośredników. Za plementacji, pozostawiając tę sprawę wgestii każdego państwa. Nie wprowadza cofnięta. kie, które autoryzacja wskazują powinna namożliwość zostać zaistnienia ryzyka, sytuacji wpaństwie importującym lub wregionie, wktórym sięono znajduje, ta- dana. Jeśli jejzatwierdzeniu po państwo wysyłające otrzyma nowe dane natemat zaistnieniu okoliczności takich autoryzacja dlatransferu niepowinna wy- zostać lub grup wtransgranicznej uczestniczących przestępczości zorganizowanej. Po nym oraz międzynarodowymi prawami człowieka, bądźtrafi czy może ona zmiędzynarodowym niezgodnie użyta prawem zostać humanitar- nastan pokojujaki wpływ ibezpieczeństwa broń, mawysyłana skontrolować, w międzynarodowych umowach, których dane państwo importujące jeststroną. ku jakró naobiekty cywilne, forum ONZ uznały za zasadne podniesienie wdebaciemiędzynarodowejforum ONZ podniesienie uznałyzazasadne kwestii stwa. Strony zaangażowane wopracowanie dokumentu iprzyjęcie jego treści na wią coraz bardziej istotny problem nastan światowego wpływający bezpieczeń- procesu regulacji iwiększejkontroli przepływów nielegalnejbroni, które stano- proliferacją broni. Przyjęcie traktatu można również traktować jako zainicjowanie międzynarodowodpowiedzi społeczności trzyczwartej obecnychwiększości ibiorących udziałwgłosowaniu członków. państwa członkowskie poprawki, mogąwnieść które przyjmowane będą wtrybie zowania przyjętego w2013roku tekstu. Wciągusześciu lat wejścia wżycie od Uzupełniania ATT Organ monitorujący Implementacja isankcja Po wymienionych wykluczeniu okoliczności musi wyżej eksporter ocenić, Dążenie doprzyjęciaDążenie Traktatu o handlu bronią można traktować wkategoriach kowane zostaną przyj naruszenia . Traktat przewiduje możliwość uzupełniania iaktuali- . Konferencja stron Układu. Powołano również se- stały wnież doinnych zbrodni wojennych zdefi . Traktat nieprzewiduje jednolitego im- sposobu kacji przestrzeganiakacji postanowień traktatu. Jeśli ej nazagrożenia nadmierną wywołane ętych zobowiązań, przyjęty tekst ć wręce terrorystów niowanych oddziaływania transferów broni, szczególnie tych dokonywanych z naruszeniem prawa, na stabilność i pokojowe współistnienie w systemie międzynarodowym. – ATT) Powstają jednak pytania: Czy traktat w takim kształcie, w jakim został uchwa- lony, potrafi przekształcać rzeczywistość w pożądanym przez sygnatariuszy kierunku? Czy jego zapisy mogą realnie wpłynąć na prowadzone przez państwa polityki? Odpowiedzi na te pytania budzą wątpliwości ze względu na: Arms Trade Treaty Arms Trade 1) Ograniczony zakres celowy przyjętych regulacji. W przypadku wysoko roz- winiętych państw eksporterów nie wykraczają one poza przepisy przyjęte w pra- wodawstwie wewnętrznym, nie zaostrzają ich, nie stanowią zatem impulsu do zmiany procedur czy podniesienia standardów. Zapisy traktatu można uznać za kształtowanie podstawowych ram dla coraz szerzej rozwijającej się praktyki handlu bronią, w której uczestniczą zarówno pań- stwa demokratyczne i wysoko rozwinięte, jak i te rządzone totalitarnie, niestabil- ne, zorientowane wyłącznie na realizowanie własnych interesów komercyjnych i militarnych bez względu na ich konsekwencje dla otoczenia międzynarodowego. Za wyraz woli ustanowienia i akceptacji ogólnych ram handlu bronią należy zatem uznać zapisy o zakazie naruszenia embarga na handel bronią, ochronie cywilów, konieczności poszanowania praw człowieka we wszelkich aspektach transakcji, Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. których przedmiotem jest broń i technologie militarne. 2) Brak wyraźnych kryteriów oceny sytuacji. Państwa eksportujące zobo- wiązane są do zaniechania transferu, w przypadku zaistnienia dużego prawdo- podobieństwa, że dostarczona broń zwiększy przemoc wobec kobiet i dzieci czy znacząco wpłynie na sytuację bezpieczeństwa państwa przyjmującego, ale oceny dokonać ma państwo wysyłające według przyjętych przez siebie kryteriów. 3) Zbyt duże możliwości interpretacyjne głównego zapisu, który ograniczać ma możliwości eksportu w przypadku jego negatywnych konsekwencji dla stanu bezpieczeństwa i stabilności. Artykuł 7 traktatu mówi, że:

(…) jeśli po przeprowadzeniu oceny i przeanalizowaniu zastosowania środków łagodzą- cych państwo eksportujące uzna, że istnieje nadrzędne ryzyko, mogące spowodować ja- kiekolwiek konsekwencje wymienione w punkcie 1, państwo eksportujące nie powinno wyrazić zgody na autoryzację eksportu. W punkcie 1 tego artykułu wymienia się okoliczności, których prawdopodobień- stwo zaistnienia powinno spowodować wstrzymanie eksportu. Dzieje się tak, jeśli wysyłana broń: a) przyczyni się do osłabienia lub spowoduje osłabienie pokoju i bezpieczeństwa; b) może zostać użyta do: – popełnienia lub ułatwienia czynów stanowiących znaczące naruszenie międzynarodowego prawa humanitarnego; – popełnienia lub ułatwienia czynów stanowiących znaczące naruszenie międzynarodowych praw człowieka;

299 300 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią gają rozmiarów podanych wdefi nie zostaną objęte żadnązkategorii wskazanych wtraktacie, nieosią- ponieważ sterowaneZdalnie statki powierzchniowe, chociaż mogąbyć uzbrojone, również ładunków, którego nieobejmuje żadnazdefi tam naprzykład iRobot 710Warrior –potężnego robota doprzenoszenia ciężkich kich autonomicznych isterowanych bezzałogowo rodzajów broni. Wskazuje się (ICRAC) zwracauwagę nato, żetraktat nieobejmuje swoim zasięgiemwszyst- sporządzonynia. Raport przez International Committee for Robot Arms Control czeństwo przyjętych nieadekwatności defi tempaszybkiego przekształceń technologii militarnej rośnie jednakniebezpie- wprost doośmiu kategorii broni, opisanych izdefi na oczekiwany efekt odstraszania, który powodować może broń. wysłana syłające zawsze zatem aprobatę wstanie uzasadnić będzie transferu, powołując się to prawdopodobieństwooddalać zasprawą jakiego rodzaju skutki: powodować wzros sfery zbrojeniowej,sfery ina odwrót, zyskują naintensywności. go zastosowania (cywilno-wojskowego), chociaż transfer do technologii cywilnej nym woperacjach militarnych. Jego treść nieobejmuje również broni podwójne- w coraz mniejszymstopniu odpowiadać narzędziom używa- będą rzeczywiście że kategorie broni wchodzące wzakres przedmiotowy Traktatu ohandlu bronią mują coraz wprodukcji ważniejszemiejsce zbrojeniowej, zatem istniejeobawa, traktowany jakamunicja, będzie niejako broń. zaj- iminiaturyzacja Robotyka gowy statek latający wystrzeliwany ztuby startowej, opisów, według istniejących 2015 r. ly/1tyu2v0 (15.05.2015). Treaty Keeps Pace with New Weapons Technology 4) Ograniczony zakres przedmiotowy. Postanowienia traktatu się odnoszą broniEksport wsytuacji zagrożenia dwo- bezpieczeństwa może wywoływać 497 496 M. Bolton, W. Zwijnenburg, 7,pkt Art. 1. – popełnienie lub– popełnienie ułatwienie czynu stanowiącego naruszenie międzyna- lub– popełnienie ułatwienie czynu stanowiącego naruszenie międzynaro- przestępczości zorganizowanej, której państwo eksportujące jeststroną rodowej konwencji lub protokołów siędotransnarodowej odnoszących państwo eksportujące jeststroną; dowej konwencji lub protokołów siędoterroryzmu, odnoszących których Traktatu bronią handlu o Futureproofi nicjach , DziennikUstaw RP, 40,Warszawa, poz. 9stycznia , ICRAC Working Paper, 10.2013,no. 1,http://bit. ng isNever Complete: Ensuring the Arms Trade 497 nicji donajnowszychnicji kategorii uzbroje- . Switchblade –miniaturowy bezzało- t prawdopodobieństwa agresji lub też tzw. efektu odstraszania. Państwo wy- broninicji przyjętych wtraktacie. niowanych Wobec wUNROCA. 496 . 5.1. Państwa – ATT) Organizacje społeczeństwa obywatelskiego wypracowały własną wizję traktatu, któ- ry niezwykle precyzyjnie miał regulować główne aspektu międzynarodowego handlu bronią498. To jednak polityka rządów wobec treści dokumentu w zasadniczym stopniu wpłynęła na jego ostateczny kształt. Państwa są sygnatariuszami traktatu, pierwszoplanowymi aktorami zobowiązanymi do wdrożenia i respektowania jego Treaty Arms Trade postanowień. Trwający niemal dwie dekady proces negocjacyjny obrazuje swoistą grę sił poszczególnych państw, przestrzeń negocjacyjna w sprawie regulacji handlu bronią stała się dla nich przestrzenią demonstracji siły, słabości, woli uczestnictwa lub kontestacji systemu międzynarodowego. Interesującą rolę w tym kontekście od- grywała Wielka Brytania jako lider kampanii „Broń kontrolowana”. Reprezentan- ci rządu tego państwa aktywnie współpracowali z organizacjami pozarządowymi w sprawie tworzenia międzynarodowej koalicji na rzecz uchwalenia traktatu, a tak- że zaangażowali w prace przedstawicieli brytyjskiego przemysłu zbrojeniowego. Dzięki inicjatywie Wielkiej Brytanii udało się zgromadzić grupę siedmiu państw popierających przeprowadzenie uchwalenia traktatu na forum ONZ. W kontekście regulacji narodowych polityk handlu bronią interesujące jest

pytanie, do jakiego stopnia jego przyjęcie i ewentualna ratyfi kacja wpływają na o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. kształt polityki międzynarodowej i stosunki wewnętrzne danego państwa. Obra- zowym przykładem w tym kontekście będzie niewątpliwie stanowisko Stanów Zjednoczonych – największego producenta i eksportera broni na świecie. W przypadku lidera międzynarodowego rynku uzbrojenia dokonała się istotna ewolucja. Od odrzucenia idei traktatu i odmowy podjęcia negocjacji do jego ostatecznego podpisania. Jej przebieg znaczyły zabiegi dyplomatyczne, których zadaniem było nadanie traktatowi pożądanego przez stronę amerykańską kształtu. Przeciwwagą wysiłków amerykańskich organizacji popierających przyjęcie traktatu jest działalność największej organizacji lobbującej za prawem do posiadana broni na świecie – Narodowego Stowarzyszenia Strzeleckiego (National Rifl e Association – NRA). Główna organizacja producentów, handlarzy i właścicieli broni palnej prowadziła kampanię podtrzymującą obawy o to, że nowy traktat naruszy prawo obywateli Stanów Zjednoczonych do swobody posiadania broni wynikające z drugiej poprawki do konstytucji USA. Podstawowe zastrzeżenie formułowane przez NRA dotyczyło projektu powszechnej weryfi kacji nabywców broni. Traktat przewidywał weryfi kację nabywców zagranicznych, ale amerykań- skie lobby strzeleckie uznało, że stanowić to może otwarcie drogi do stworzenia wewnętrznego rejestru posiadaczy broni. Amerykańskie stowarzyszenie obawiało się również, że wprowadzenie standardów dotyczących przepływu broni – cho- ciaż miały one dotyczyć wyłącznie rynku międzynarodowego – spowoduje rozszerzenie narzędzi kontrolnych na rynku wewnętrznym.

498 R. Acheson, Underneath it All, „Arms Trade Treaty Monitor” 2013, no. 3(5), s. 1; Reaching Critical Will of WILPF, GAPW, IANSA and WCC, 6.07.2012, http://bit.ly/1ptFeoK (16.05.2015). 301 302 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią wspierana była przez kilkapaństw eksporterów, międzyinnymi Francję ochrony zasobów strategicznych Stanów Zjednoczonych. go można stanowiska traktować negocjacyjnego jako dążeniedobezwzględnej kontroli eksportu należydonajbardziej p praktyk” wobszarze handlu bronią. Niezależnie faktu, od system żeamerykański stanu rzeczy. Traktat miałbyć formą potwierdzenia stosowanych „najlepszych ny formą pewną usankcjonowania wypracowanego napoziomie wewnętrznym sposobów, poszukiwała gocjacji aby uczynićprzygotowywany system regulacyj- traktatuspod dwustronnej wojskowej. pomocy Strona wtoku amerykańska ne- rozległym kontrolom. Ostatecznie dokument zawiera też możliwość wyłączenia traktowany niżhandel bronią mniej niecomniejrestrykcyjnie podlegał ibędzie W rezultacie nacisków zich strony przyjęto założenie, żehandel amunicją będzie Zjednoczonym wieleustępstw, które ich złagodziły obawy dokumentu. wobec tegosilną pozycją państwa naarenie międzynarodowej, udałosięuzyskaćStanom międzynarodowej.kształcania rzeczywistości Na tej wzmocnionej podstawie, wania sytuacji, wktórej prawdziwego przyjęte miałymoc regulacje będą prze- konwencjonalnej, sprawia, żeich poparcie jestszczególnie istotne dlawypraco- towych wszędzietam, gdzie prawo konwencjonalnej wcelach rekreacyjnych, kulturowych, historycznych oraz spor- wersji tekstu pojawia sięzapis oprawie dohandlu, posiadania oraz użycia broni wania zapisów porozumienia. Wkonsekwencji NRAwostatecznej oddziaływania oraz ustępstwa, jakiedyplomacja zdołałauzyskaćwtoku amerykańska negocjo- rolęjęciu zmiana nademokratyczną jego administracji postanowień odgrywała jedynym państwem przeciwko głosującym rezolucji 61/89).Wostatecznym przy- George’anistracji W. Busha traktatu wobec (Stany Zjednoczone w2006roku były o handlu nanegatywne stanowisko wpływ bronią miałapewien admi- napewno zatem zapis formie wtakiej stwarza donadużyć pole inadinterpretacji pomiędzy bronią amilitarnąwadzenie ścisłego podziału niejestmożliwe, cywilną użytku cywilnego. Jak tego rozwiązania, dowodziło NRAiinnikrytycy przepro- zawartego wdokumencie rodzajów podziału broni –doużytku militarnego ido niesione wtoku dokumentu. negocjacji jednak również argumenty opragmatycznym charakterze, które pod- niezostały etosualizację republikańskiego. NRAwobec traktatu krytyki obejmowała Linia skim ipromocję noszeniabroni, swobodnego który to stanowić przywilej mare- dziesięciolecia umacniających sięwpływów st/1pIZRuq (15.05.2015). Próba sprowadzenia zapisów traktatu Fakt, iżStany Zjednoczone odpowiadają za30%światowego eksportu broni Kampania podporządkowania negująca zasadność sięwymogom Traktatu 500 499 Tego rodzaju argumenty wypracowaną narrację sięwpewną wpisywały przez R. R. Acheson, P. Finn, NRA Opposes U.N.NRA Arms Treaty Underneath it All… , s.1. na taką działalność zezwala. działalność na taką Do takich należałyzastrzeżeniadotyczące takich Do , „Th rzejrzystych naświecie, przyjęcie takie- dopotwierdzenia istniejącejsytuacji eWashington Post”, 16.03.2013,http://wapo. NRA w społeczeństwie amerykań- NRA wspołeczeństwie 500 499 . Państwa . grupy arabskiej dążyły do takiego przekształcenia dokumentu, aby ułatwiał transfer broni do państw rozwijających się. Chiny z kolei promowały pogląd, że traktat – ATT) powinien koncentrować się na przeciwdziałaniu nielegalnym transferom broni oraz sytuacjom przemocy, nadużyć, zbrodni popełnianych z użyciem broni501. Do zapisów dokumentu wprowadzono również artykuł wyrażający poszanowanie su- werenności państw w czasie prowadzenia przez nich działań międzynarodowych. Artykuł 2 w punkcie 3 mówi, że „Traktat nie stosuje się do przypadków międzyna- Arms Trade Treaty Arms Trade rodowych transferów broni konwencjonalnej dokonywanych przez państwo stro- nę albo w imieniu państwa strony, przy założeniu że transferowana broń pozostaje własnością państwa strony”502. Rozbieżność wyobrażeń na temat treści i funkcji traktatu może być uznana za wyraz dążenia państw do zabezpieczenia, a nawet wzmocnienia swoich interesów za pomocą nowego rodzaju regulacji. Pomimo ofi cjalnych deklaracji rozpoznają- cych konieczność wzmocnienia regulacji dotyczących międzynarodowego obrotu uzbrojeniem rządy traktowały proces legislacyjny jako obszar kształtowania się narzędzia, które potencjalnie może osłabić lub wzmocnić ich wpływy. Ostatecz- nie, po uchwaleniu kompromisowej wersji traktatu, wiele rządów w ofi cjalnych komunikatach zapewniało, że uzyskane rozstrzygnięcie odpowiada ich oczekiwaniom. Zapewnienia o tym, że „powstał mocny tekst”, przeplatały się z głosami Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. krytyki formułowanymi zarówno przez reprezentacje rządów, jak i przez przedstawicieli innych stron zaangażowanych w proces negocjacji503. Egipt wskazywał na „brak zdefi niowania ważnych koncepcji, niezbędnych do skutecznej implementacji traktatu”, Białoruś podkreślała ryzyko związane z tym, że „zapisy po- zostawiły szeroki margines dla subiektywnych ocen kryteriów eksportowych”504. Ocena skutków przyjęcia traktatu dla kształtowania przyszłych relacji handlowych pomiędzy państwami eksportującymi i importującymi może sprowadzić się do stwierdzenia, że w przypadku największych eksporterów broni konwencjonalnej zapisy dokumentu powielają mechanizmy kontrolne już istniejące w wewnętrznych systemach kontroli państw. W tych zaś, w których tych mechanizmów brakuje, zostaną one wprowadzone. Brak klarowności w wielu kluczowych aspektach traktatu powoduje jednak, że w sytuacji, w której zabraknie dobrej woli państwa eksportującego, jego zapisy nie powstrzymają nadużyć czy łamania przyjętych na gruncie międzyna- rodowym zasad. Pozostawiono zatem państwom duży zakres swobody w kształto- waniu ich polityk eksportowych. Zdaniem Wendeli de Vries w następstwie przyjęcia traktatu: „(…) broń nie przestanie być wysyłana do kontrowersyjnych odbiorców, polityka eksportu broni jest funkcją polityki zagranicznej każdego państwa”505.

501 Ibidem. 502 Art. 2, pkt 3 Traktatu o handlu bronią…, s. 5. 503 United Nations General Assembly Offi cial Records of the 67th Session, 71st plenary meeting, s. 20. 504 Ibidem, s. 14–15. 505 W. de Vries, We Have an Arms Trade Treaty: What Diff erence Does It Make?, „War Profi teers’ News” 2013, no. 38, April, „War Resisters’ International”, http://bit.ly/WPI5zf (16.05.2015).

303 304 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią nowić istotnego czynnikawywołującego zmianę. ograniczać praktyk eksportowych, zapisy prawa międzynarodowego sta- niebędą strategii.potwierdzenie takiej zasadności Dlatych jednak, którzy skłonni niesą znają wzmocnionej kontroli potrzebę wysyłan ograniczania praktyki ryzykownych transferów. Cizeksporterów, którzy rozpo- rolę zewnętrznego czynnikanacisku, który wpłynienadążeniepaństw dosamo- Rola StanówZjednoczonychwuchwaleniuiwdrożeniupostanowieńTraktatu ohandlubronią 5.1.1. AnalizaCoG cyjnego rynku globalnego. rynku cyjnego zbrojeniowych wymogów od bardzo konkuren- Duży stopień amerykańskich fi zależności jejposiadania. ności promując polityki oparte naetosie broni iwol- zarównoswoje wpływy wUSA,jakizagranicą, względu naszerokie poparcie rozwija społeczne politycznej.wnętrznej scenie Organizacja ze Silna National pozycja Rifl polityki przezrykańskiej lobby zbrojeniowe. na domysły dotyczące stopnia sterowania ame- Kongres–sektor zbrojeniowy, które pozwalają -przemysłowy –powiązania na linii Pentagon– Żelazny trójkąt władzy, kompleks militarno- regionów. i krajów politykęperialną podporządkowywania sobie potencjałumilitarnegopomocą prowadzi im- Negatywny mocarstwa, wizerunek które za punkty Krytyczne USA CoG szym stopniu uczestniczącewmiędzynarodowym obrocie bronią. Przyjęcie wiążącego prawnie uregulowania, które bę Warunki jegoosiągnięcia do standardy kontroli imonitorowania transferów broni. Stworzenie powszechnego systemu regulacyjnego, którybyłby wstanie narzucić podstawowe Cel Postanowienia traktatu będą zakresie, wniewielkim jeśliwogóle, odgrywać eAssociation

na werm wanie idoskonalenie standardów. istniejących nego systemu kontroli broni. eksportu Zacho- Utrzymanie przejrzystości wewnętrz- wysokiej władzy międzynarodowej. Utrzymanie czołowego wstrukturze miejsca bronii eksportera naświecie. Utrzymanie największego pozycji producenta Wymagania krytyczne biorców. dardów broni rynku wewnątrz siecipaństw od- Możliwość kształtowania samodzielnego stan- czek isprzedaży broni. międzynarodowej zużyciem darowizn, poży- Możliwość kształtowania wpływów naarenie dzajów broni. Możliwość produkcji najnowocześniejszych ro- narodowego uzbrojenia. rynku Możliwość kontrolowania dużej między- części krytyczne Zdolności dzie respektowane przez państwa wnajwięk- ej broni, wzapisach traktatu znajdą Wnioski Rola Stanów Zjednoczonych w powodzeniu projektu efektywnej implementacji postanowień Traktatu o handlu bronią w środowisku międzynarodowym jest bezsprzeczna. Przede wszyst- – ATT) kim ze względu na to, że państwo to jest aktorem mającym największą możliwość samodzielnego kształtowania charakteru międzynarodowego rynku broni i zasad na nim panujących. Broń i technologie militarne są szeroko wykorzystywanym narzędziem prowadzenia polityki zagranicznej, co stwarza szanse na promowanie dobrych praktyk i narzucanie standardów dotyczących kontroli handlu uzbrojeniem w gronie partnerów handlowych. Pomimo faktu, że wewnętrzny system kontroli eksportu broni w Stanach Zjednoczonych jest jednym z najlepiej rozwiniętych na świecie Treaty Arms Trade i zawiera w sobie wszystkie elementy niwelowania ryzyka proponowane przez ATT, ratyfi kacja traktatu przez Stany Zjednoczone jest wątpliwa. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest we- wnętrzna opozycja wobec traktatu: po jego przyjęciu ponad połowa senatorów zasygnalizowała sprzeciw wobec dalszego zaangażowania strony amerykańskiej w tworzenie międzynarodowego systemu kontroli handlu bronią. Również NRA prowadzi zdecydowaną kampanię przeciwko ratyfi kacji traktatu. Drugim z istotnych powodów wstrzemięźliwości władz Stanów Zjednoczonych w tej sprawie są obawy o możliwość rozwijania coraz bardziej restrykcyjnych uregulowań, co negatywnie wpłynęłoby na konkurencyjność amerykańskich produktów na globalnym rynku broni. Jeśli Stany Zjednoczone dobrowolnie przyjmą międzynarodowe ograniczenia, a ich bezpośredni konkurenci, jak Chiny czy Rosja, zadecydują o zachowaniu autonomii w sprawie standardów eksportowych, pozycja Stanów Zjednoczonych ulegnie osłabieniu.

Źródło: opracowanie własne. Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. 5.2. Międzynarodowe organizacje pozarządowe (INGO)

Niekontrolowany przepływ niebezpiecznych rodzajów broni, luki regulacyjne, militaryzacja społeczeństw, wpływ proliferacji broni na stan bezpieczeństwa i pokoju na świecie – to tradycyjne obszary oddziaływania organizacji pozarządo- wych506. Wraz z rozwojem procesów globalizacyjnych znacząco poszerzyły się struktury międzynarodowych grup aktywistów tworzących pewien fundament oddziaływania „globalnego społeczeństwa obywatelskiego”. Rewolucja technolo- giczna, rozpowszechnienie nowych środków komunikacji wyposażyły te grupy w narzędzia oddziaływania, które zostały właściwie wykorzystane w budowaniu świadomości wpływu handlu bronią na równowagę systemu międzynarodowego i przekształcaniu tej sfery. Sukcesem zakończyła się szeroko prowadzona kampania na rzecz zakazu produkcji, transportu i używania min przeciwpiechotnych

506 Szczególnie aktywne w obszarze handlu i oddziaływania broni są: Amnesty International (AI), British American Security Information Council (BASIC), Campaign Against Arms Trade (CAAT), International Action Network on Small Arms (IANSA), International Alert, Oxfam, Saferworld, Human Rights Watch (HRW), Centre for Humanitarian Dialogue (CHD), War on Want, Safer Africa (Pretoria). Obok organizacji NGO w debacie dotyczącej rozbrojenia i ściślejszej kontroli handlu bronią uczestniczą organizacje na rzecz pokoju, między innymi: Campaign for Nuclear Disarmament (CND), Peace Pledge Union and Fellowship of Reconciliation czy instytuty badawcze, np.: Small Arms Survey, Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), Federation of American Scientists, International Peace Research Institute Oslo (PRIO).

305 306 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią się więcnamocnych podstawach lobbujących zawprowadzeniem traktatu regulującego handel bronią opierały charakter stosunków tej sfery międzynarodowych. nych przepływów broni, tworzą międzynarodowy obieg informacji, ujawniając dane natemat różnorodnych przejawów legalnych oddziaływania oraz nielegal- przez reżimy imiędzynarodowe siatki przestępcze. INGO systematycznie zbierają mania praw człowieka, naruszenia prawa humanitarnego, broni wykorzystywania nitoring bezprawnego użycia broni prze kasetowej z2008roku. Międzynarodowe organizacje pozarządowe prowadzą mo- Small Arms and Light Weapons czania nielegalnego handlu br bezpieczeństwa iprzejrzystości między stwa obywatelskiego było porozumień baządlawszystkich zwiększeniu służących łeczne irozwojowe czono wkontekście zagadnieńhumanitarnych, ujawniając ich konsekwencje spo- kwestię niekontrolowanych przepływów broni, iproliferacji militaryzacji umiesz- 13.12.2012. Agenda kontrolowana ( twórców kampanii których zdecydowane działania pozwoliły międzynarodowej,delu współpracy obejmującego organizacje INGO oraz rządy, ( narodowego obywatelskiego społeczeństwa w procesie negocjowania traktatu Geneva Centre Policy, forGeneva Security 3.08.2013,s.2–3. minpozostawionychoddziaływania wziemiprze przyznano Pokojową Nagrodę Nobla. roku naforum ONZ Konwencji Ottawskiej. Wtymsamym roku kampanii ijejliderce Jody Williams czynnikiem sukcesu było tej inicjatywy poparcie około 1400organizacji istowarzyszeń obywatelskich z90państw świata, alenajważniejszym min każdego roku to okołoosób. 15–20tysięcy Kampania zdołałazgromadzić wswych szeregach narażając naterenach pokonfl ludność cywilną handlu bronią weszła domiędzynarodowej debaty publicznej pisów, rozbudowane działania medialne lowanie globalnego handlu bronią. go, przybliżając prawidłowości iwzywając tego dopoparcia rynku starań ouregu- świadomości znaczeniaprzepływów broni International Campaign to Ban LandminesInternational Ban to Campaign 510 509 508 507 Wysiłki transnarodowych grup iorganizacji obywatelskiego społeczeństwa kluczową rolęINGO wprzyjęciu odgrywały programu działania narzeczzwal- Pod wsprawie petycją przyjęcia traktatu zdołano zgromadzić milion pod- M. Finaud, D. García, P. Muños, w1992roku Rozpoczęta Kampania przeciwk , „Security and Defense Studies 2005,no., „Security Review” 2(5),Autumn. Mind the Gap: Private Sector in the Arms Trade Treaty Norm Building in the Evolution of the Control of Small Arms in the International International the in Arms Small of Control the of Evolution the in Building Norm Control Arms Th eArms Trade Treaty: Half Full or Half Empty? 509 507 . Od 2003roku. Od wramach międzynarodowej kampanii Broń . Zaangażowanie transnarodowych organizacji społeczeń- ) prowadzono nakierowane wysiłki nawzmocnienie onią ( strzelecką ilekką ) w2001roku czyteż Konwencji przeciwko broni 508 . Zgodnie zprzyjętym. Zgodnie wcześniej schematem iktowych nautratę życia lub zdrowia. ofi Liczba narodowego handlu bronią. rządu Kanady. Jej rezultatem było przyjęcie w1997 ciwko cywilom, ujawniająciwko cywilom, przypadki ła- na realizację celów zakładanych przez i edukacyjne sprawiły, iedukacyjne żekwestia –ICBN), mo- pewnego tworząc zarys dla bezpieczeństwa międzynarodowe- z strony walczące, p o minom przeciwpiechotnym ujawniała skalę UN Programme of Action on , GCSP Policy Paper 2013/6, , „Revista Humanum, „Revista Blog”, 510 rzez całedziesięciolecia . Organizacje trans- ar ar Schemat 1. Struktura organizacyjna kampanii Control Arms – ATT) Komitet Sterujący w sprawie Traktatu o handlu bronią (ATT)

Sekretariat IANSA Amnesty International OXFAM Arms Trade Treaty Arms Trade

700 organizacji pozarządowych i grup aktywistów z całego świata wchodzących w skład International Action Network for Small Arms

Źródło: opracowanie własne. zademonstrowały zdolność skutecznego oddziaływania na globalną scenę poli- tyczną, z użyciem całego instrumentarium narzędzi służących do budowania poparcia. Do najważniejszych cech budujących sprawczość INGO należą: 1) Bardzo dobrze rozwinięta zdolność działania transnarodowego. Organizacje, takie jak Oxfam czy Amnesty International, zajmujące czołowe pozycje w kampanii Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. na rzecz traktatu, w naturę swojego działania mają wpisaną ponadnarodowość. Po- trafi ą budować przekaz zrozumiały dla odbiorców różnych kultur, tworzyć pewien spójny, realizowany na wielu poziomach i w długim okresie, projekt. 2) Zdolność budowania szerokiej koalicji. Wpływy kampanii prowadzonej na rzecz uchwalenia traktatu wyraźne były nie tylko wśród społeczeństw świata; ich pośrednim adresatem stały się rządy. Edukując i rozbudowując świadomość na poziomie oddolnym, liczono na mechanizm demokracji, który spowoduje nacisk wyborców na polityczne reprezentacje ich krajów. W celu realizacji tego zadania sięgnięto po szeroką gamę autorytetów, obudowano promowany cel merytorycz- nie i wizualnie, nie pozostawiając żadnej wątpliwości, że kwestia handlu bronią jest jednym z najbardziej palących zagadnień wymagających interwencji społecz- ności międzynarodowej. INGO uznać można za spiritus movens międzynarodowego ruchu na rzecz uchwalenia Traktatu o handlu bronią, decydującym dla powodzenia tego przed- sięwzięcia czynnikiem był jednak stosunek rządów dla tej inicjatywy – poparcie i sprzeciw jej okazywane. Najważniejszym aspektem budowania relacji na linii inicjatorzy–rządy było balansowanie nastrojów i oddziaływanie na przyjmowane polityki grupy największych eksporterów broni na świecie. Uznanie rządów za najważniejszą grupę docelową ilustrują konkretne działania podejmowane w ramach kampanii, nierzadko o innowacyjnym charakterze. Za przykład może posłużyć tu „wyścig do Traktatu o handlu bronią” (Race for Arms Trade Treaty) w 2006 roku, którego celem było odbycie spotkań aktywistów kampanii Control Arms z delegacjami 192 rządów w ciągu 192 minut. Maraton lobbystyczny był jednym z czynników, które spowodowały rozszerzenie się po-

307 308 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią Military Order Military częściami globuczęściami kwestię nierównowagi wpotencjałach zbrojeniowych pomiędzy poszczególnymi do większejprzejrzystości wpraktykach eksportowych. BASIC zkolei podnosi wwątpliwość każepodawać ność ofi cisk nazwiązkiprzemysłu zbrojeniowego ielit politycznych, których intensyw- przekształcenia charakteru międzynarodowego handlu bronią. CAAT kładziena- (CAAT) Information czyBritish American Security (BASIC) dążynatomiast do dnia, przyczyniających siędoposzerzania ipogłębiania destabilizacji. w sferze niekontrolowanych przepływów broni wregionach Globalnego Połu- nych transferów. Główny problem dotychczasowego systemu identyfi regulacje, zwiększoną świadomość nega przejrzystości praktyk eksportowych, czytelniejsze ipowszechnie respektowane systemuobecnego kontroli, które mogłybyć wyeliminowanie przez poprawę podawano wwątpliwość jego Przekaz legalności. koncentrował sięnasłabościach tycznych zmianytrzebę napoziomie regulacyjnym, gremiów wobszarze oddziaływań poli- były międzyinnymi Oxfam, AmnestyInternational, Saferworld, po- wskazywała ganizacje sprawy, wobec októrą zabiegały. Reformistyczna, której zwolennikami narodowego procesu decyzyjnego, globalnych zagrożeń bezpieczeństwa. wizji związanych zbudowaniem wyobrażenia stanu polityki światowej, między- na celkomunikacja była jednakjedy dujących poparcie napoziomie społecznym iwśród elit. Skuteczna, zorientowana w tymzakresie rolę promotorów, lobbystów wytyczających kurs polityczny, bu- w obszarze regulacji międzynarodowego co ostatecznie złożyło akceptację dlazmiany. sięnaglobalną Zastosowano wypracowywania porozumienia sieciowy model nabazieregionów, rozbudowywać poparcie wśród państw, dlainicjatywy zktórymi współpracowały. były państwa, które rolę liderów miałyodgrywać regionalnych iwrazzINGO centrowały aktywistów sięwysiłki we wstępnym okresie prowadzonych działań, gim czasiestrategii budowania poparci Przebieg kampanii dowiódł dorealizacjiskutecznej, zdolności rozwijanej wdłu- państw, które zagłosowały zajego przyjęciem wpaździerniku139 2006roku. parcia –z60państw dlainicjatywy popierających traktat wpołowie 2006roku do dzo spójna, wyrażana za pomocą różnorodnych zapomocą dzo spójna, wyrażana środków, prawdziwie angażująca celów kampanii kształtowała świadomość światowej opinii publicznej, była bar- 512 511 Nurt transformacyjny reprezentowany przez Campaign Against Arms Trade Można wyróżnić dwa rodzaje postaw reprezentowane przez poszczególne or- 3) Umiejętność budowania wizji. IN Należy jednakzauważyć, żepodstawowa która narracja, wczasierealizacji A. Stavrianakis, Ibidem 511 . Nie kwestionowano prawa państw doprowadzenia handlu bronią, nie . , Zed Books, London 2010,s.32–33. Books, , Zed 512 . Taking Aim at the Arms Trade: NGOs,Global Civil Society and the World państw deklaracje cjalne dotyczące dążenia nie narzędziem doprezentowania pewnych a. Pierwszym ogniwem, naktórym kon-a. Pierwszym GO stały sięgłównymiGO stały agentami zmiany tywnych konsekwencji nieodpowiedzial- handlu bronią, skutecznie odgrywając kowano liderów społecznych i politycznych. Na kampanię składały się niezliczone wydarzenia realizowane w cyberprzestrzeni, na forach politycznych, w miejscach – ATT) publicznych. Niewątpliwym sukcesem wizerunkowym projektu była kampania Milion twarzy – za pomocą sugestywnych komunikatów medialnych zebrano pe- tycję składającą się z miliona fotografi i osób pochodzących ze 116 krajów, które wyraziły swe poparcie dla ściślejszej kontroli broni513. Angażowano polityków, liderów opinii, przywódców religijnych, ofi ary przemocy z użyciem broni, ofi a- Arms Trade Treaty Arms Trade ry konfl iktów i ich rodziny, naukowców, uczestników misji humanitarnych oraz organizacji pomocowych. Za ich pomocą budowano mocny, autentyczny przekaz oparty na odniesieniach do rzeczywistości, która rzadko znajduje swoje miejsce w mediach głównego nurtu. Narracja, której odbiorcą byli przede wszystkim obywatele państw wysoko rozwiniętych, odnosiła się do uniwersalnych potrzeb ludzkiego bezpieczeństwa, pokoju, stabilności. Komunikaty dostarczały też danych na temat rozmiarów rynku broni i negatywnych jego aspektów, zawierały wezwanie do działania i wysoki ładunek perswazyjny. Wydarzenia w przestrzeni publicznej, z użyciem sugestywnych środków wizualnych, happeningi, spotkania dyskusyjne, analizy, raporty, ekspertyzy złożyły się na rezultat końcowy, za który uznać nale- ży nie tylko przyjęcie ATT, ale przede wszystkim realizowanie misji edukacyjnej i umieszczenie problemu nieuregulowanego handlu bronią w globalnej agendzie. Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. Przedstawiciele międzynarodowego środowiska organizacji pozarządowych przyjęty traktat i jego moc sprawczą oceniają jednak niejednoznacznie. Ostatecz- na wersja dokumentu wzbudziła różne komentarze. Stojąca na czele projektu Arms Control Anna McDonald uznała przyjęcie dokumentu za wyjątkowy moment i „(…) jasny sygnał wysyłany handlarzom broni sprzedającym wyposażenie dyk- tatorom i ponoszącym odpowiedzialność za wojny, że ich czas dobiega końca”514. W podobnym tonie utrzymana była wypowiedź jednej z osób zarządzających kampanią, uznającej, że mroczny świat handlu bronią w końcu stał się przedmiotem zainteresowania społeczności międzynarodowej515. Na drugim biegunie nastrojów umiejscowić można komentarze uznające, że „(…) traktat zawiera w sobie znaczące ograniczenia i luki”516. Glenn McDonald ze Small Arms Survey podawał w wątpli- wość, czy wynegocjowane zapisy są warte, aby marnować na nie papier, na którym je spisano”517. Reprezentantka duńskiego oddziału Campaign Against Arms Trade uznała, że wypracowane rozwiązanie nie zrobi żadnej różnicy w istniejącym stanie rzeczy518. W tej linii komentarzy utrzymany jest również ten Kirka Jacksona z Cam-

513 Control Arms Campaign, Million Faces Petition, http://www.controlarms.org/million_faces/ index.php (16.05.2015). 514 States vote overwhelmingly for ground-breaking Arms Trade Treaty. 515 A. Pytlak, cyt. za: United Nations General Assembly Offi cial Records of the 67th session…, s. 20. 516 R. Acheson, cyt. za: News in Brief, Arms Trade Treaty Monitor, vol. 6, no. 7, s. 5–6, Reaching Critical Will of WILPF and GAPW, 26 March 2013, http://bit.ly/1um1dDA (14.05.2015). 517 G. McDonald, Worth the Paper? Th e Arms Trade Treaty, E-international Relations (17.04.2013), http://bit.ly/1o9lcjO (12.05.2015). 518 W. de Vries, We Have an Arms…

309 310 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią rozbrojeniowej budowania isposobie wpływów globalnej. INGO nascenie do jego przyjęcia może sygnalizować zmianę zwanej wobszarze dyplomacji tak nych, to zróżnicowana, profesjonalna, bardzo efektywna kampania prowadząca ATT nieznaczynowego rozdziału whistorii międzynarodowych relacji militar- ostatecznej realizacji zakładanych postulat na rzeczzwalczania niekontrolowanego ha nią wformie przyjętej w2013roku stanowi zamknięcie etapu pewnego wysiłków uzbrojeniem Rola międzynarodowychorganizacjipozarządowychwprzyjęciuregulacjimiędzynarodowegohandlu 5.2.1. AnalizaCoG iznaczącąporażkę, jakoryczną żebardziej on może niżpomóc” zaszkodzić paign Against Arms Trade, który stwierdził, żeprzyjęcie traktatu stanowi „histo- (29.04.2013), http://bit.ly/1tyDQ8j (16.05.2015). Niska naataki odporność idyskredytację. ipolitycznesy legislacyjne znimipowiązane. naproce-możliwości wpływu bezpośredniego rodowego dlawysuwanych postulatów, bez stopień poparcia imiędzyna- społecznego Konieczność ciągłego zabiegania owysoki wprowadzenia doprocesu politycznego. wadzenia agendy zagadnieńwymagających Ograniczenie możliwości działania dopro- nego. wania iskalipoparcia politycznego ispołecz- Uzależnienie zewnętrznych od źródeł fi punkty Krytyczne INGO CoG stopniu uczestniczącewmiędzynarodowym obrocie bronią. Przyjęcie wiążącego prawnie uregulowania, które będzie Warunki jego osiągnięcia do dy kontroli imonitorowania transferów broni. Stworzenie powszechnego systemu regulacyjnego, którybyłby wstanie narzucić podstawowe standar- Cel 519 Wśród aktywistów ianalityków powtarza sięopinia, żeTraktat ohandlu bro- K. Jackson, Th e Arms Trade Arms e Treaty: Momentous Failure and Historic A nanso- Dostęp dofi Dostęp postulatów regulacyjnoprawnej. dosfery politycznej, coumożliwia implementację wysuwanych Utrzymanie irozszerzanie wpływów wobrębie klasy kreacyjnych,ności dyplomacji, lobbingu. kadr w zakresietencji komunikacji zewnętrznej, zdol- doutrzymania poziomuZdolność wysokiego kompe- kami stosunków międzynarodowych. rzystnego wizerunku ipozytywnych relacji zuczestni- ko- społecznej, Utrzymanie wiarygodności wysokiej lizacji. Wysoka działań ocena NGO wobszarach ich specja- Wymagania krytyczne tożsamości. tów globalnej ipoparcia,pracy zdolność dokreowania fundamen- Umiejętność tworzenia transnarodowych sieciwspół- rów międzynarodowej. społeczności Wpływ iodbiór nawizerunek społeczny innych akto- angażowanie dodziałania. Kształtowanie wyobrażeń, opinii, tworzenie poparcia, wie narelacje międzynarodowe. nia informacji odużym znaczeniu społecznym iwpły- Możliwość gromadzenia, przetwarzania, upublicznia- Możliwość lobbowania narzeczinteresu publicznego. krytyczne Zdolności ów. Wydaje sięrównież, żenawet jeśli ndlu bronią, niestanowi natomiast respektowane przez państwa wnajwiększym nansowania zewnętrznego. , „Ceasefi re Magazine” 519 . Wnioski Organizacje pozarządowe uczestniczące w procesie realizowania idei uchwalenia uniwersalnej regulacji dotyczącej międzynarodowego obrotu zbrojeniowego wydają się odgrywać w tym procesie rolę – ATT) pomostu pomiędzy rządami – władnymi przyjąć i realizować zobowiązania prawnomiędzynarodowe – a społeczeństwami, które ta władza reprezentuje. Mechanizm oddziaływania globalnego społeczeń- stwa obywatelskiego ujawnił się tu na kilku poziomach: zarządzania informacją, budowania poparcia, tworzenia szerokich, sieciowych struktur współpracy, skutecznego lobbingu na najwyższych szczeb- lach władzy państwowej i międzynarodowej. Z pewnością za sprawą organizacji pozarządowych dzia- łających transnarodowo, których cele bardzo mocno identyfi kowane są w kategoriach normatywnych jako realizacja interesu wspólnego, dokonuje się istotna zmiana w sposobie sprawowania władzy na Treaty Arms Trade arenie międzynarodowej. INGO w procesie uchwalania Traktatu o handlu bronią pełniły funkcję bro- kerów władzy – wprowadzających kwestię kontroli eksportu do debaty międzynarodowej tworzących kontekst, w którym była ona prezentowana, skłaniających do współpracy rządy, inicjujących koalicje itd. Ich rola pośrednicząca polegała przede wszystkim na prowadzeniu skutecznych działań o charakterze dyplomatycznym i komunikacyjnym tworzeniu sugestywnej narracji, która stanowiła klucz do efektywności prowadzonej kampanii we wszystkich jej wymiarach. Uwzględniając istotny wpływ organizacji typu INGO na kształtowanie omawianego procesu, należy jednak podkreślić, że gdyby pro- mowane inicjatywy nie zyskały poparcia rządów, uchwalenie ATT nie doszłoby do skutku. To rządy w tym procesie miały uprawnienia do kreowania zmiany. Źródło: opracowanie własne.

5.3. Przemysł zbrojeniowy Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. Interesującym polem badawczym jest stosunek koncernów zbrojeniowych do idei uchwalenia międzynarodowych regulacji handlu bronią. Przemysł zbrojeniowy nie odgrywał głównych ról w procesie negocjacyjnym, jednak w oczywisty sposób przedsiębiorstwa produkujące broń łączono z poruszaną na gruncie międzyna- rodowym problematyką, co nie tylko wpływało na ich wizerunek, ale również niejednokrotnie prowokowało do reakcji520. Chociaż uczestnicy kampanii „Broń kontrolowana” nie negowali legalności praktyk eksportowych, realizowanych z udziałem koncernów zbrojeniowych, w toku debaty pojawiło się kilka wątków dla nich niewygodnych. Rozważano na przykład kwestię powiązań sfery politycznej i zbrojeniowej, skali lobbingu angażowanego w popieranie interesów prze- mysłów zbrojeniowych, nadużyć przy autoryzacji transferów. Sektor zbrojeniowy rzadko odnosił się do tych aspektów, nie komentowano doniesień czy raportów przygotowywanych przez aktywistów INGO, ofi cjalne komunikaty zachodnich fi rm zbrojeniowych zapewniały o ich poparciu dla zaostrzenia istniejących regulacji i wzmocnienia przejrzystości międzynarodowego handlu bronią. Charakter transferów nowoczesnej broni, rozprzestrzenianie rozwiązań opartych na wysoko rozwiniętych technologiach, łączone projekty produkcyjne, przepływ know-how – to cechy rynku, które sprawiają, że podniesienie poziomu bezpieczeństwa całego systemu handlowego jest dla producentów opłacalne. Mowa tu o reprezentantach branży zbrojeniowej po obu stronach Atlantyku –

520 Zob.: P. Lichtenbaum, R. Stohl, A. Wood, Th e Transatlantic Defence Industry and the Arms Trade Treaty, International Security Programme Paper, London, 3.07.2011.

311 312 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią 7.06.2007, http://www.guardian.co.uk/world/2007/jun/07/bae1 (16.05.2015). jego zaangażowanie wporozumienie dotyczące największego kontraktu brytyj- funtów rocznie przekazywane były jednemu zsaudyjskich książąt wzamian za ATT w okresie intensywnego zaangażowania rządu Wielkiej wnegocjowanie Brytanii największej fi brytyjskiej kładem obrazującym charakter jestskandal tej zależności korupcyjny zudziałem ich możliwości technologiczne –to zmiennewkształtowaniu tych relacji. Przy- do kształtowania relacji zpaństwem importującym. na wkategoriach politycznych, jako żedotyczy państwa zdolności eksportującego o dużym znaczeniu dlajego wstrukturze pozycji władzy. Musi być ona analizowa- doprodukcjiność isprzedaży broni postrzegana jestjako uprawnienie państwa państw eksporterów broni powodowało nastanowisko jego wpływ rządu. Zdol- nego, które nigdy publicznie niepoparły traktatu. wysiłków aktywistów –nieprzyjął sięwśród fi dyplomatycznej, rozpowszechniony który został wEuropie, jednak–pomimo ducentów broni. Przemysł wypracował wzorzec komunikacji brytyjski pewien przedstawiciele kampanii Broń kontrolowana pro- brytyjskich wrazzdelegacją W 2006roku Petycję miliona twarzy naforum UKForeign Offi Association –DMA) zaangażowało sięwkampanię narzeczuchwalenia ATT. wpływowe stowarzyszenie brytyjskie wytwórców broni (Defence Manufacturers M. Hodges, systems-claims-arms-trade-treaty-wont-impa Its Business defence-industry-supports-strongenforceable-un-arms-trade-treaty-89584 (17.05.2015). Treaty asp?a=8652 (17.05.2015); Treaty http://www.newstatesman.com/2014/07/dealing-deathsecrets-britain-s-arms-trade (17.05.2015). wiedzą i zgodą ministraobronywiedzą izgodą Wielkiej Brytanii innowacyjnych systemów również stanie siębezpieczniejszy stanu bezpieczeństwa międzynarodowego transakcje sprawi zatem, żeprzepływ działanianości tych państw czybrokerów broni realizujących niebezpieczne dla mów broni konwencjonalnej stanowi rynku. wycinek niewielki przemysłu broni eksport istrzeleckiej czymniejzaawansowanych lekkiej syste- wadza zpaństwami wysoko rozwiniętymi. Zpunktu widzeniainteresów tej części najbardziej rozwiniętej technologicznie, która transakcji znacznączęść przepro- 523 522 521 Prywatne fi Prywatne Wydaje się, żestrategiczne znaczenieprzemysłu zbrojeniowego dlawiększości Uszczelnienie systemu, tej części która ograniczenie jestniewydolna, zdol- 522 D. Evans, R. Leigh, F. Bermingham, , EurActive News, komunikat prasowy, 11.02.2011,http://pr.euractiv.com/pr/europes- , komunikat prasowy, 17.05.2012, https://www.ad UK Defence Industry Supports Government Position on Ensuring Legally Binding Arms Trade Arms Binding Legally Ensuring on Position Government Supports Industry Defence UK . Zarzuty dotyczyły praktyk korupcyjnych realizowanych przez BAE za , „International Business Times”, 7.05.2014,http://www.ibtimes.co.uk/ngos-arms-bae- Dealing in Death: Th Death: in Dealing rmy produkujące broń, zreguły działające jako agenci państwa, oraz NGOs Up in Arms asBAE Systems Claims Arms Trade Treaty Won’t Impact Europe’s Defence Industry Supports Strong, Enforceable UN Arms TradeEurope’s Arms Strong, Enforceable UN Supports Industry Defence BAE Accused of Secretly Paying £1bn to Saudi Prince rmy zbrojeniowej BAE Systems, ujawniony w2003roku, eSecrets of Britain’s Arms Trade ct-itsbusiness-1447712 (17.05.2015);zob. również: rm amerykańskiego sektora amerykańskiego rm obron- sgroup.org.uk/community/news/download. 523 . Środki w wysokości 120mln . Środki wwysokości , „New Statesman”, 10.07.2014, 521 . Właśniedlatego ce prezentowali ce , „Th e Guardian”, skiego przemysłu zbrojeniowego o wartości 40 mld funtów, którego przedmiotem była sprzedaż 100 samolotów bojowych Arabii Saudyjskiej w 1985 roku. Śledz- – ATT) two Serious Fraud Offi ce (SFO) wykazało, że wysokość wypłacanych księciu kwot była umieszczana w tajnych aneksach do umów, opisanych jako usługi pomoc- nicze. Postępowanie jednak nie zdołało doprowadzić do wyjaśnienia wszystkich szczegółów afery, ponieważ w rezultacie nacisków rządu Wielkiej Brytanii zosta- ło zawieszone ze względu na dobro stosunków między tym państwem i Arabią Arms Trade Treaty Arms Trade Saudyjską. W odpowiedzi na umorzenie śledztwa CAAT wraz z inną organizacją pozarządową – Corner House – złożyły odwołanie przed Sądem Najwyższym, kwestionując prawomocność decyzji SFO. W procedurze odwoławczej Izba Lor- dów potwierdziła jednak, że były podstawy, aby porzucić śledztwo w sprawie korupcji i powiązań między władzami Wielkiej Brytanii, przemysłem zbrojeniowym oraz władzami Arabii Saudyjskiej. We wrześniu 2003 roku „Th e Sunday Times” ujawnił, że koncern od lat 90. XX wieku zatrudnia prywatną fi rmę analityczną, której celem jest infi ltracja ak- tywistów CAAT i monitorowanie ich zaangażowania w problematykę związaną z przemysłem zbrojeniowym oraz regulacjami dotyczącymi handlu bronią524. We- dług tygodnika do zleconych działań należało:

(…) ściąganie plików z komputerów, przeglądanie treści osobistych dzienników, inwigi- o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. lacja osób zaangażowanych w kampanię, przesyłanie szczegółów ich rachunków bankowych. [Zdaniem dziennikarzy – M.Z.] (…) listy od i do wpływowych polityków Partii Pacy, w tym Jacka Strawa, w czasie kiedy był on ministrem spraw wewnętrznych, parlamentarzy- stów Ann Clwyd oraz Davida Clarka (w czasie kiedy występował on w imieniu opozycji w sprawach związanych z obronnością), zostały skopiowane i przesłane do BAE525. W 2007 roku CAAT powziął kroki prawne w sprawie szpiegowania swoich człon- ków na zlecenie BAE526. Zaprezentowane wyżej przykłady z pewnością stanowią argumenty na rzecz wprowadzenia większej przejrzystości w międzynarodowym handlu bronią, obrazując naturę praktyk realizowanych w tym obszarze. Ukrywanie nieprawid- łowości eksportu broni do Arabii Saudyjskiej potwierdza też, że podstawową rolę w kreowaniu standardów eksportowych odgrywają państwa, których interes komercyjny związany jest niejednokrotnie z ignorowaniem istniejących zagrożeń, zatem wyłącznie państwa mogą efektywnie przekształcać ten obszar stosunków międzynarodowych niezależnie od istnienia czy braku uniwersalnych uregulo- wań handlu bronią.

524 Arms Firm Waged Dirty War on Protesters, „Th e Sunday Times”, 28.09.2003. 525 Ibidem. 526 R. Evans, D. Leigh, BAE Spy Named by Campaigners Is Friend of Leading Tory, „Th e Guardian”, 19.04.2007; M. Th omas, Martin and Me, „Th e Guardian”, 4.12.2007.

313 314 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią Źródło: opracowanieŹródło: własne. Przemysł zbrojeniowyaregulacjeprzepływównamiędzynarodowymrynku uzbrojenia 5.3.1. AnalizaCoG z których sięwywodzą. zarówno zinteresem komercyjnym zachodnich koncernów, jakizinteresem bezpieczeństwa państw, słów zbrojeniowych. Uchwalenie jednolitych globalnych standardów handlu bronią jestzatem zgodne się możliwości nielegalnejprodukcji iprzerzutów broni winteresy godzą zaawansowanych przemy- bezpieczeństwa międzynarodowego –rozwój po przepisamirestrykcyjnymi wsprawie kontroli ekspor kurencyjny znowymi potęgami produkcji zbrojeniowej, które niejednokrotnie związane dużo są mniej transnarodowe struktury, zwiększają kapitału swoją od zależność prywatnego, kon- podejmują wyścig rządów. Jednocześnie, globalnych, walczącokonkurencyjność narynkach fi możliwości ich ekspansji czyprac badawczych uzależnione wdużej macierzystych dotacji są mierzeod przemysłu zbrojeniowego ulokowany jestwobszarze interesów strategicznych państw zachodnich, i zmieniającymi sięwarunkami utrzymania konkurencyjności rozwój naglobalnym Chociaż rynku. sprostać musirynku licznym wyzwaniom związany Europejski, aszczególnie amerykański,przemysł zbrojeniowy pomimo swojej dominującej na pozycji Wnioski krajów rozwijających się. względu nacoraz większemożliwości produkcyjne kurencyjnej. Postępująca konkurencyjność ze rynku wpływająca namożliwości budowania przewagi kon- Zwiększona intensywność przepływów globalnych, godność. iwiary- negatywnie najejwizerunek wpływający Wysoki nadużyć współczynnik ikorupcji wbranży, obrotu uzbrojeniem. czynnikiem konkurencyjności naglobalnym rynku nymi iregulacyjnymi, jest których restrykcyjność Swoboda działania uzależniona praw- wymogami wanych strategii bezpieczeństwa. nej, wydarzeń naarenie międzynarodowej, realizo- Uzależnienie zbytu rynku koniunktury od politycz- punkty Krytyczne zachodnich. Korporacje zbrojeniowe ulokowane wpaństwach CoG stopniu uczestniczące w międzynarodowym obrocie bronią. Przyjęcie wiążącego prawnie uregulowania, które będzie Warunki jegoosiągnięcia do kontroli imonitorowania transferów broni. Stworzenie powszechnego systemu regulacyjnego, którybyłby wstanie narzucić podstawowe standardy Cel nadnarodowych sieciprzestępczych czyposzerzanie m zumiędzynarodowieniem ha tu broni. Rozprzestrzenianie negatywnych zjawisk nowoczesnych technologii. opartej irozwoju nainnowacyjności rynku, wym nie przewagi konkurencyjnej namiędzynarodo- Utrzymanie jakości produkcji wysokiej –budowa- władzy politycznej. Utrzymanie bliskich związków zestrukturami rozwoju państwa ipoziomu demokratyzacji). wanie procedur eksportowych stopnia zależyod dy (przejrzystość reguł handlowych irespekto- narynku, którym obowiązują podwójne standar- Utrzymanie nakonkurencyjnym pozycji wysokiej Wymagania krytyczne państwa dlarealizacji interesów komercyjnych. instytucjonalnej,struktury zasobów personalnych kontaktówrzystywanie dyplomatycznych, infra- powiązanieŚcisłe zestrukturami państwa, wyko- budowania poparcia ikorzystnego wizerunku. Możliwość angażowania dużych środków narzecz wstosunkachpozycji międzynarodowych. zbrojeniowy państwa, stanowiący element jego Możliwość napotencjał wpływu bezpośredniego nych interesów. Możliwość lobbowania włas- narzeczrealizacji krytyczne Zdolności respektowane przez państwa wnajwiększym rmy zbrojeniowe budują ndlu zbrojeniowego 5.4. Podsumowanie – ATT) Przyjęcie Traktatu o handlu bronią stanowi niewątpliwy sukces środowisk zabie- gających o uregulowanie międzynarodowych transferów broni, których znaczenie dla bezpieczeństwa i stabilności w kontekście regionalnym i globalnym bywa pomijane. Sukces ten mierzony jest jednak bardziej w kategoriach procesu decyzyjnego, którego rezultatem jest przyjęcie regulacji, niż w odniesieniu do zakresu Treaty Arms Trade i kształtu samej regulacji. Krytycy zapisów traktatu szeroko opisują jego niedo- statki: brak precyzji, swobodę interpretacyjną, liczne luki, które prowadzić mogą do nadużyć. Dodatkowo zapisy traktatu często powielają regulacje już istniejące w międzynarodowym systemie lub w systemach wewnętrznych państw, co zna- cząco ogranicza moc przekształcania rzeczywistości tego narzędzia527. Jeśli to rozwiązanie prawnomiędzynarodowe nie jest w stanie poprawić w istotnym stopniu standardów na światowym rynku broni, być może przyniesie ono więcej wiedzy na temat natury i prawidłowości tego fragmentu rzeczywisto- ści międzynarodowej. Brakuje jednolitego światowego systemu monitorowania przepływów broni. Istniejący rejestr broni konwencjonalnej prowadzony przez ONZ ma charakter dobrowolny i nie obejmuje wszystkich kategorii broni. Nie

ma danych o globalnych przepływach broni ręcznej i lekkiej, której znaczenie dla o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku. destabilizacji i pogłębiania istniejących konfl iktów podnoszone jest przez wielu ekspertów. Nie wiadomo, jakie są rozmiary praktyk eksportowych Brazylii, Chin, Iranu, Japonii, Korei Północnej, Rosji, Singapuru czy Turcji. Bez tych danych trudno oszacować skalę wpływu handlu bronią na stan bezpieczeństwa globalnego. Nie sposób ocenić, czy jest on niedoszacowany, czy też przeszacowany. Traktat – rezultat wielu rozbudowanych kompromisów – został jednak przyję- ty i ustanawia uniwersalne, akceptowane przez niemal wszystkie zainteresowane strony zasady obrotu uzbrojeniem. Traktat operacjonalizuje działania eksportowe, wskazuje punkty odniesienia, regulacje w istniejącym systemie prawnomię- dzynarodowym, które państwa eksportujące muszą uwzględniać, przeprowadza wyraźne rozróżnienie na transfery legalne i nielegalne, jako kryterium traktując ich cel. Postanowienia dokumentu bardzo mocno wiążą się z celami humanitar- nymi, bezpieczeństwem indywidualnym oraz ochroną praw człowieka. Jest to wypełnienie znaczącej luki w globalnej przestrzeni regulacyjnej i ustanowienie standardów, dotąd nieobecnych w obszarze o dużym znaczeniu strategicznym. Historia powstawania tego dokumentu obrazuje również kilka istotnych pra- widłowości w obszarze wpływów międzynarodowych, określając role i możliwości działania poszczególnych aktorów. Ramą dla negocjacji w sprawie traktatu była Organizacja Narodów Zjednoczonych, która w tym procesie po raz kolejny ukaza-

527 T. Brück, P. Holtom, Will the Arms Trade Treaty Be Stuck in the Past?, Stockholm International Peace Research Institute Newsletter, 13.03.2014, http://www.sipri.org/media/newsletter/essay/ brueck_holtom_March13 (17.05.2015).

315 316 Przekształcenia sektora bezpieczeństwa międzynarodowego. Produkcja i handel bronią dziej wpływowe zainteresowane pozostawieniem są dotychczasowego jestodbiciemstości, ponieważ złożonych interesów państw –zktórych najbar- jest zatem przekształcania niejednoznaczna. Nie rzeczywi- mocy maon wyraźnej były zracjami indywidualnymi. –środowisku, rywalizacyjnym wspólnotowe wktórym racje soce konfrontowane i osłabienianienia własnejpozycji innych pozycji graczyrynkowych. szarem konkurowania państw, które jako aktorzy gospodarczy dążądowzmoc- wąska. Taki stan rzeczybył również konsek bronią były zatem całkowicie rozbieżne. eksporterów iinicjatorów procesu prowadzącego doprzyjęcia Traktatu ohandlu i narzędzie budowania wpływów naarenie międzynarodowej. Interesy państw nokrotnie uznające sektor zbrojeniowy zaniezbywalny fundament swojej potęgi stwa –jedyne zdolne podmioty legalnieprodukować ieksportować broń, niejed- nanieprawidłowościwskazywały ipatologie. Stroną wdebaciebyły zatem pań- neutralnegoteru –były wpraktyki wymierzone eksportowe konkretnych państw, obywatel społeczeństwa globalnego nizacje tymi zjawiskami były agendy ONZ, anajbardziej aktywnymi uczestnikami –orga- przestępczością międzynarodową.terroryzmem, Najszerszym forum debaty nad chroniczną niestabilnością, częstotliwością pojawiania siękonfl talnymi zjawiskami określającymi st kwestie broni, przepływu agresji zużyciem broni, dostępu dobroni zfundamen- lecia naforum ONZ pojawiały siękolejne rezolucje, raporty deklaracje, łączące zróżnicowaniu apaństwami zich partykularnymi interesami. początku Od stu- rozbieżność pomiędzy dążeniami społeczn wprocesie opracowali negocjacyjnym niczący ostateczny tekst, który obrazuje wpłynął międzyinnymi nazawężenie interpretacji wymogów kontrolnych. Zjednoczone, Chiny czyRosja.Ich negatywny regulacyjnych stosunek doustaleń duże, oistotnym znaczeniu uchwalanych dlaoddziaływania zapisów, awięcStany dowanie zagrażałjego przyjęciu; przewagę napolu miałypaństwa negocjacyjnym członkowskich ONZ, której sprzeciw negocjowanego wobec dokumentu zdecy- padku zaliczyć należy„tyranię mniejszości” –si rozpoznane systemu już słabości ONZ. podstawowych Do przeszkód wtymprzy- guły porządku międzynarodowego. traktatu negocjacyjna Ścieżka ujawniła jednak matyki naforum ONZ umożliwiło jejinstytucjonalizację, utworzenie kolejnej re- międzynarodowe standardy dotyczące handlu bronią. Wprowadzenie tej proble- o istotnym znaczeniu dlaglobalnych inte dyną organizacją ouniwersalnym zasięguzobowiązaną dorozstrzygania kwestii do prowadzenia szerokiej, międzynarodowej debaty. Narody Zjednoczone je- są ła zarówno swoją kategorii Wtej siłę, pierwszej jakisłabość. sięzdolność mieści Odpowiedź napytanie, czy przyjęty tekst traktatu jestsukcesem czy porażką, Negocjacje Traktatu ohandlu bronią były prowadzone –wy- właśniewtakim Płaszczyzna porozumienia ibudowania konsensusu okazała sięnadzwyczaj Stronami Traktatu ohandlu bronią państwa są –to ich reprezentanci uczest- an bezpieczeństwa międzynarodowego – resów, należązpewnością adotakich skiego. Działania te niemiałycharak- wencją faktu, że rynek broni faktu,wencją żerynek jestob- ości międzynarodowejości wcałymjej lną opozycję wąskiej grupy państw iktówzbrojnych, status quo status . Z pewnością jednak droga do jego przyjęcia znamionuje istotne przekształcenia świadomości społeczeństw i przywódców w obszarze humanitarnego oddziały- – ATT) wania handlu bronią. Państwa eksporterzy, z których większość jeszcze w latach 90. XX wieku uznawała próby wprowadzenia wielostronnego systemu kontroli broni za atak na własną autonomię, przyznały, że taki system jest niezbędny, aby osiągnąć równowagę w międzynarodowym obrocie bronią. Proces negocjowania regulacji obrazuje mechanizm rozprzestrzeniania się nowych norm pośród ak- Arms Trade Treaty Arms Trade torów stosunków międzynarodowych – nie wszyscy z nich wyrażają wolę, aby te normy zaadaptować, wszyscy jednak są zmuszeni zająć wobec nich stanowisko. Studium przypadku. Traktat o handlu bronią ( Traktat Studium przypadku.

Zakończenie Zakończenie

Prowadzone analizy dążyły do zilustrowania, przedstawienia w porządku przyczynowo-skutkowym, zjawisk związanych z zarządzaniem procesami na poziomie globalnym. Zaprezentowano uwarunkowania, sposoby ustalania zasad oraz zachowania, racje, nastawienia uczestników procesów decyzyjnych w toku ich realizacji. W rezultacie udało się potwierdzić zakładane hipotezy i zyskać szerszy ogląd mechanizmów rozgrywania spraw międzynarodowych w erze globalnej. Spośród poczynionych wniosków pierwszoplanowe znaczenie mają: Prymat efektywności w kształtowaniu się systemów zarządczych w sferze transnarodowej. Uczestnicy stosunków międzynarodowych poszukują nowych formuł realizowania swoich interesów, co skłania ich do współpracy i budowania relacji w szerszych niż obserwowane wcześniej konfi guracjach i bardziej różnorodnych układach funkcjonalnych. Punktem wyjścia tych starań są przede wszystkim dążenia do zniwelowania negatywnego oddziaływania problemów globalnych i testowanie sposobów na zaspokojenie własnych interesów. Niewątpliwie sfera transnarodowa przynosi rozmaite szanse wzmocnienia wpływów zarówno państw, jak i innych aktorów. Wszyscy oni dążą do zagospoda- rowania, czyli objęcia kontrolą lub uczynienia sterowalnymi, pewnych wycinków rzeczywistości transnarodowej ze względu na oczekiwane korzyści (nowe obszary budowania pozycji, realizowania wpływów) lub też ze względu na przekonanie, że bierność w omawianych sferach w perspektywie długoterminowej może negatywnie wpłynąć na ich status i możliwości działania. Głównym celem aktywności jest tu uzyskanie zakładanego rezultatu, skuteczność działania. Przejawia się ona w różny sposób i może być interpretowana na wielu poziomach. Interesujące w kontekście tych wniosków jest to, czy i w jakim stopniu jest przez uczestników procesów decyzyjnych podzielane dążenie, i czy poza poziomem operacyjnym wykształca jakąś formę wspólnotowości. W oglądzie kosmopolitycznym – często wiązanym z zagadnieniami zarządzania globalnego – bazą dla działania w skali globalnej, które nie ogranicza się do jednorazowych momentów aktywności, musi być jakaś forma identyfi kacji z interesami grup, które się wspiera (globalna solidarność). Te czynniki według teoretyków kosmopolityzmu pozwalają istniejące oraz potencjalne konfl ikty przekształcić we współpracę, otwierając nową perspekty-

319 320 Zakończenie Sovereignty przykład Craig Calhoun pisze, że: zewzględu naelitarystyczny,ne jestkrytyce indywidualistyczny charakter. Na Governance idem wę budowania porozumienia idziałania wwarunkach wieku globalnego go ( go płciową, rasową, ideową. Pojawia sięcośwrodzaju obywatelstwa postnarodowe- ale współczesny jego zakres iobejmuje znaczniesięposzerzył również tożsamości wformule obecne tradycyjnie obywatelst określanych ikształtowanych Składają globalne. przez sięnań wpływy tożsamości obywatelstwo każepostrzegać globalizacyjny wwielu równych perspektywach, cią dookreślonego inarodowościowo terytorialnie państwa. Tak zwany wzorzec obywatelstwosię, żewspółczesne niejest Social Th W.W. Norton, New York 2010;G.Delanty, Europe też późnowestfalski. re opiera sięnainnych fundamentach niż demonstrowana jestwobrębie polityki międzynarodowej. zarządzanianośne nagruncie procesami glo nież wsferze ponadnarodowej. Jego identyfi narzędzinie tylko zapomocą iprocedur wramach państwa narodowego, ale rów- tychdziaływanie mechanizmów. Kosmopolita upatruje realizacji swoich interesów Wzrost oraz społeczeństw mobilności wi bal governance globalnych –korporacji międzynarodowych, nowoczesnych mediów, organów – legitymacja państwa, którą stosowanie wyznacza sięaktorów politycznych 530 529 528 Takie spojrzenie namechanizmy itworzenia uczestnictwa poddawa- wpływu państwa,oddziaływanie które– wcoraz większymzakresie związane jestzjego – suwerenność państwa, która jestdzielona wramach jego win- uczestnictwa Elementami różnicującymi są: Konsekwencją stanu takiego rzeczyjestkosmopolityzowanie siępaństwa, któ- post-national citizenship , Cosmopolitan Vision Cosmopolitan D. Beetham, Held, D. Na ten temat zob.: U. Beck do przyjętych ponadnarodowo postanowień inorm aktywnością naarenieaktywnością międzynarodowej. traktatowych iporozumień ustalonybalnej, izależnajestod stytucjonalnych forach zarządzania oraz różnych formach glo- współpracy , Polity Press, Cambridge 2007;A.A.Kwame, eory , „Legal Th , „Legal , Polity Press, Cambridge 1995; , Cambridge University Press, Cambridge 2009. , które kształtują zarówno wzorce kontroli, jakiwzorce kulturowe. Democracy and the Global Order: From the Modern State to Cosmopolitan Democracy and Human Rights eory” 2002,vol. eory” 8. , Polity Press, Cambridge 2006;U. Ulrich, E.Grande, Beck, ), które sięwrezultacie wpływów wykształciło aktorów , Democracy without Enemies 529 ; Th eCosmopolitan Imagination: Th idem ch międzynarodowo norm, postanowień ększy dostęp od- doinformacji wzmocniły , wa –jaktożsamość etniczna,religijna – , Polity Press, Cambridge 2002. już określane przynależnoś- wyłącznie Cosmopolitanism: Ethics in aWorld of Strangers Law of States, Law of Peoples: Th modele tradycyjne, czy postwestfalski modele balnymi, ajego obywatelska aktywność politycznakacja może zawierać idee , Polity Press, Cambridge 2007; 530 ; eRenewal of Critical ree Models of Cosmopolitan Cosmopolitan 528 . Uznaje glo- , waniu ich interesów. w tej przestrzeni, dotarcie do tego poziomu efektywności wrealizo- wyrazem są spajającą działania aktorów naarenie dostępny, alektórego znaczenierośnie. efektywności jestzatem Kryterium cechą wydarzeń rozgrywających sięwtej sferze, który siędlanich nietylko stał bardziej zagospodarowanie napełniejsze se swego potencjału, chcą uczestniczyć wnurcie sferę międzynarodową iponadnarodową celów. dorealizacji Znajdują tam szan- fakt, żezarówno jednostki, jakigrupy oraz państwa coraz szerzejwykorzystują pretacyjnego międzynarodowej dlaprzekształceń rzeczywistości pominąć trudno Niezależnie wątpliwości od codoznaczeniakosmopolityzmu jako klucza inter- Existing Cosmopolitanism Cosmopolitanism Existing nacji zinnyminacji aktorami stosunków międzynarodowych, przynosi tymaktorom ny założenia takiego –realizowanie od celów, wkontekście ikoordy- współpracy obywateli kwestie naarenie negocjować międzynarodowej. kontrolne, niejednokrotnie monopolistyczne, izmuszone jestżywotne dla swoich stwo –wciąż główny aktor stosunkó akcentowane jestwdebacienatemat przekształceń suwerenności państwa. Pań- woliod wielu podmiotów. To negatywne szczególnie ujęcie współpracy mocno w ramach których zb podejmuje siędecyzje jednostronnych zapomocą ści działań, zmuszeni więcdobudowania są struktur, w coraz bardziej ograniczonym zakresie zdolni są dokształtowania rzeczywisto- się wkategoriach konieczności –aktorzy wsystemie międzynarodowym obecni strukturach naforach odziaływań, negocjowania spraw wspólnych prezentuje procesówście globalnych niejednokrotnie konieczność wzłożonych uczestnictwa lizowania przyjętych strategii iwywoływa państwom iinnym podmiotom zwiększonej korzyści możliwości wpostaci rea- interakcji, budowanie wpewnych relacji, obecność strukturach władzyprzynoszą owzrastającej rolicy jako Podejmowanie narzędzia współpracy oddziaływania. przez siebie celów? Wtymkontekście jednoznacznie mówią- nasuwa sięwniosek sprawia, Co oneoddziaływania? żesą międzynarodowąkształtujących rzeczywistość decydują oich ispektrum pozycji rozważań znajdują siępytania: Jakie cechy, 531 niezupełnie globalizacji, lennicy społeczny,ruch adwokaci tak instytucji kosmopolityzmu często brzmią prostu po jakzwo- często portretują(WTO) siebie jako antygl dziły naplan dalszy(…).Tak jakprotestujący przeciwko Światowej Organizacji Handlu kosmopolitycznego porządku, awzwiązku ztymistniejącepomiędzy niminapięcia scho- niezliczonychspośród potrzeby wymiarów upatrywała kształtowania globalizacji bardziej (…) była to być [kosmopolityzmu tej może perspektywy słabość –M.Z.],żewe wszystkich Współpraca jako warunek skutecznego działania jakowarunek Współpraca Rezultat przeprowadzonych napotrzeby tego opracowania badań jestodmien- C. Calhoun, Th eClass Consciousness of Frequent Travellers: Towards aCritique of Actually [w:] [w:] Debating Cosmopolitics… Debating widząc różnicę międzyjejformami międzynarodowej, obecność ajednocześnie w międzynarodowych –traciuprawnienia efektywne wrealizowaniu zakładanych obalistów, niezauważając, żetworzą globalny nia zakładanych rezultatów. Wkontek- uwarunkowania idziałania aktorów iorowo, aich realizacja zależnajest , s.18. . U podłoża prowadzonych. Upodłoża 531 . 321 Zakończenie 322 Zakończenie godności stojącejgodności zanim instytucji. potężnych państw świata, opierając sięnainteresującej dlanich historii iwiary- Jeden analityk banku prywatnego zdołałskłonić działań dopodjęcia rządy pięciu większy niżkiedykolwiek nabieg wcześniej wpływ wydarzeń międzynarodowych. re posiadają prognozowania zdolność i nia, niejednokrotnie prezentowanego wtoku tego żete wywodu, podmioty, któ- wpływów na arenie międzynarodowej. Może stanowić potwierdzenie przekona- ceps.eu/book/do-brics-make-bloc (15.05.2015). kiet inwestycji w gospodarkiBrazylii, Rosji, Indii iChin(BRIC) Sachsa, który stworzył kategorię BRICs, która pierwotnie miałaoznaczać pa- ekonomisty jednego zczołowych banków inwestycyjnych naświecie Goldmana identyfi sposobu BRIC. dlatakiego Źródłem zakres wpływów innych aktorów. postrzeganiawłasnychsię sposób interesów izabiegania oich realizację czyteż dowej też czynnikidecydujące są ows dla ujawnienia mechanizmów działania ków systemu obszarami, które stawiają ikoordynacji. współpracy Istotne wymogi pominąć –dotechnicznychsposób zarządzania sposobów istotnymi dlauczestni- iwolę zdolność wsze wyznaczały pozostawania wrelacji, aktórych idzisiaj nie współpracy. Ich katalog rozciąga uwarunkowań sięod kulturowych –które za- zatem dzisiaj uznana władzy! zaatrybut zjaknajszerszympracy gremium, wjaknajwiększej liczbie kontekstów, musi być nych władzy. możliwości, wzmocnienie czyli dopodejmowania współ- Zdolność korzyści. Zwiększa nabieg ich spraw, wpływ włas- naposzerzenie jestsposobem ne są niespójne ne są nych dotyczy procesów globalnych. Ich ekonomiczne charakterystyki ispołecz- różne kontynenty, fi grupy dynamicznie rozwijających potęg, sięwschodzących reprezentują jednak efektu synergii wpolityce międzynarodo forum zorganizowane według pragmatycznego klucza, nastawione nauzyskanie o możliwych rozwiązaniach najbardziej problemów palących globalnych. Jest to grupyprzywódcy omawiają plany pogłębienia integracji, dyskutują również na temat możliwości utworzenia sojuszu. trwałego Na cyklicznych szczytach się to impulsem przez do podjęcia władze tych państw wielostronnych rozmów roku reprezentować największy będzie ekon tej koncepcji było założenie, państw żegrupa oznaczonych akronimem do2041 Paper 2003,no. 99,October, Goldman Sachs, New York 2003. 533 532 Ta prawidłowości pewne historia wyznacza w kształtowaniu sięukładów Dobrym odniesieniem dotych odniesieniem kontekstówDobrym jestprzykład utworzenia grupy Interesujące czynnikidecydujące są opodjęciu, przebiegu czyzaniechaniu tej M. Emerson, D. Wilson, Purushothaman, R. 533 Do theDo BRICSMake aBloc? . lozofi e politycznego działania, ich orbita interesów wspól- Dreaming with the BRICs:Th półpracy bądźuczestnictwie, zmieniający półpracy interpretowania zyskują rzeczywistości, , CEPSCommentaries, 30.04.2012,http://www. we współczesnej politycewe współczesnej międzynaro- wej. Państwa członkowskie należądo kacji państwkacji była analiza głównego omiczny potencjał naświecie. Stało ePath to 2050 , GlobalEconomics 532 . Podstawą ją przewagę przez budowanie wizerunku, kreowanie własnejmarki naarenie mię- zarezerwowanych dlainnych typów organizacji –fi swojej nawzmocnienie wsieci, pozycji używającsposobów narzędzi wcześniej współpracy.na podjęcie i interesów. Jeśli intensywność tego kontaktu sięzwiększa,rośnie również szansa krokiempierwszym dozrozumienia, rozpoznania potrzeb, identyfi i stanowił wstępny próg dlabudowania di stawania wrelacji to dobra prognoza. Kontakt zawsze prowokował transfer idei do dzisiaj narzędzi istniejących kształtow Wydaje się, stopnia żewobec dysproporcji rozwojowych iprzepaści wdostępie Poszczególne poziomy pozostają relacji, włączności, zsobą awreszcie współpracy. oznaczają lokalny, regionalny iglobalny zagadnieńisfer oddziaływania. podział grafi kształtują procesy oparte nawspółpracy, aby pomnożyć własnekorzyści. tychczasowe rozszerzają podłożu, instrumentarium iświadomie oddziaływania sunków międzynarodowych. Chcąone budować identyfi nowych swoich realizacji sposobów celów przez państwa iinnych aktorów sto- Krajowa Szkoła Administracji Publicznej, Warszawa 2009,s.18–20. nymi, która sięz obecnego wyłania nych, Wydaje sięwydłuża. ciągle się, żestruktura zarządzania problemami global- możliwości pojedynczych aktorów, aleitych pozostających wsojuszach regional- niegowobec komplementarna. kwestii, Liczba których rozwiązanie zależne jestod dowej, aleniestoi wsprzeczności zza kim zpaństwami sąsiednimi. reguła geopolityki każekażdemu zpaństw związków poszukiwać przede wszyst- zumieniu geografi zpartnerami odległymi coraz bardziej złożony narealizowanie pozwala system połączeń działań wporo- dzynarodowej, lub jakczynniksąsiedztwa przekształca inneaspekty, dużą które rolę wpolityce odgrywały tradycyjnie mię- z terytorialnym wymiarem polityki. Powstawanie globalnych struktur sieciowych ników stosunków międzynarodowych. Kwesti obecnym”cie „decyzyjnie dotyczy również pozostałych, niepaństwowych uczest- wskazuje analiza wramach poczyniona oddziaływań procesów decyzyjnych, by- to element podmiotowości państw wzglobalizowanym świecie państw, uznaje „polityka czyli bycia żepolityka obecności, branym uwagę”, pod realizacji celów. Krzysztof Szczerski, omawiając podmiotowość geopolityczną międzynarodowe przekonanie, jestjednym żeobecność zważnym czynników Interesujące kształtujące jest,żepodmioty ładmiędzynarodowy poszukują 534 efektywności ikontakt jakowarunki Obecność Przykład ten może być również traktowany jako symptom woli poszukiwania Regionalizacja tworzy nowy poziom zarządzania wprzestrzeni międzynaro- i analizy potwierdziły rozpowszechnione

Podmiotowość geopolityczna. Studia nadpolską polityką zagraniczną status quo status rządzaniem globalnym –przeciwnie, jest alogu międzykulturowego. Kontakt jest ania rzeczywistości koniecznośćania pozo- rzeczywistości cznie ikulturowo, to jednaknaturalna współpraca regionalna. chociaż Bo a obecności związana jestrównieża obecności , macharakter triady, której części w wielu poglądach nastosunkiw wielu poglądach rm, grup interesów.rm, Zdobywa- . Poczynione wtej mono- nainnymkacje niżdo- 534 , red. K.Szczerski, . Na cojednak kacji korzyści kacji 323 Zakończenie 324 Zakończenie rządzanie) ijakieelementy składają sięnajego efektywność nia praw inarzędzia jego egzekwowania ujęte przez wdefi Dahla łania? Jak iczyuzgadniasięjego przebieg ice międzynarodowej.kształcania rzeczywistości Nie jestzatem jasne, kto, dlaczego inajakich warunkach zdolny jestdoprze- kreującego prawa istojącego nastrażyich wykonania. Nie marządu światowego. jest wtej sferze władza.Brakuje nadrzędnego ogniwa normotwórczego, suwerena w obszarze transnarodowym musi być kwestionowana, jakkwestionowana tak w państwach, organizacjach międzynarodowych, sojuszach. Jej aplikacyjność władzy, worganizacjach zorientowanych ispołecznościach przestrzennie – pozostających ich doich wykorzystania. dyspozycji oraz sposób sprawczych (czyteż zarządzających), rządzących charakter zasobów iśrodków winteresiestość ogółu. Otym,czyzmiana siędokonuje, decyduje złożenie sił skutecznie wdrażane aktywnie przekształca procesy rzeczywi- rządzący podmiot demokratyczne systemy polityczne rządzenieutożsamiają zzarządzaniem –przez realizację jakiegoś celu, lub wywołania gremium, oraz zarządzania –sprawiania, żedokonują sięprocesy nakierowane na w sensie sprawowania władzypolitycznej przez uprawniony do tego lub podmiot ją, kwestionują, niewykonują. Struktura jesttożsama ta dlazjawiska rządzenia– może zatem nałożyć jakieśprawo oraz ukarać sankcją tych, którzy go nieuzna- (terytorialnych, społecznych) tej objętych władzy. jurysdykcją Podmiot zarządczy jest nakładane władzy, zpozycji która jestgwarantem jego egzekucji wramach Te składowe części powodują skuteczność zarządzania: prawo (regulacja, norma) nia: władza,prawo, możliwość egzekwowania reguł prawnych oraz jurysdykcja. politycznego”. Wramach tej defi niego sformułowana mówi ozarządzaniu założeń jako dotyczących „zestawie ładu zagranicznych realizacjiich służących celów. nych, fi instytucje państwa, oraz prywatnym, tworzonym przez interakcje prywat- osób lizowana nadwóch równoległych poziomach –politycznym, zarządzanym przez przywódców, uznanych międzynarodowych forach debaty. jestrea- ta Aktywność w punktach węzłowych –namiędzynarodowych targach tematycznych, szczytach i tuszowanie niedostatków. Strategia budowania wizerunku obejmuje obecność dzynarodowej, nakierowane wysiłki 535 W Opisana formuła wyżej obowiązującymwróżnych jestmodelem układach R.A. R.A. Dahl, Demokracji ijejkrytykach organizacji,rm, które coraz iefektywniej częściej budują siećkontaktów Demokracja ijejkrytycy nicji rządzenia(zarządzania) nicji doformułowa- –zdolność nicji mieszczą się cztery mechanizmy mieszcząsięcztery nicji zarządza- Robert Dahldefi , Znak, Kraków, Znak, 1995,s. na rozpowszechnienie własnych osiągnięć zmiany. Trudno pozbyć sięteż wrażenia,że *** wprzestrzeni międzynarodowej ogra- są l. Trudno też dostrzec inne elementy Jakie są kryteria tegoJakie rodzaju kryteria są dzia- niuje, czymjestrządzenie(za- 535 . Defi nicja przez nicja duje najbardziej ogólny kontekst polityki międzynarodowej. nie władzaformalna, uzyskiwania alezdolność projektowanych rezultatów –bu- międzynarodowejrzeczywistości jestkryt przekształcania swojej Ajedynym jurysdykcji. tryb wyznaczającym kryterium dzającego jestpłynna–sprawują jąpodmioty, które zdolne wypracować są obszar naich przyjmowaniestrukcyjnie irespektowanie. Rola rządzącego czyteż zarzą- politycznego”, sprawia, żełatwo jekwestionować, aleniemusi de- to wpływać przestrzenią ponadnarodową. Brak usta sprawczych. Tworzone reguły, są które składają sięnaarchitekturę zarządzania coraz większązłożoność reżimów, uprawnień regulacyjnych imechanizmów międzynarodową. Przeciwnie –przybierają one naintensywności, powodując czytelnej hierarchii. niczone, uwarunkowania niejasne, są brakuje jurysdykcji zasady porządkującej, Nie znaczyto procesy jednak,żeniezachodzą przekształcające rzeczywistość lonego przekonań „zestawu codoładu erium skuteczności. Nie legitymacja,

Zakończenie

Bibliografia

Monografie

Acemoglu, Daron, Robinson, James, Why Nations Fail: Th e Origins of Power, Prosperity, and Poverty, Crown Business, New York 2012. Adams, Gordon, Th e Revolution in the Arms Trade: the Emergence of a Transnational Arms Industry, Defense Budget Project, Washington 1992. Amsden, Alice H., Th e Rise of ‘Th e Rest’: Challenges to the West from Late-Industrializing Eco- nomies, Oxford University Press, New York 2001. Attali, Jacques, Krótka historia przyszłości, przeł. W. Nowicki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008. Batty, Michael, Th e New Science of Cities, Th e MIT Press, Cambridge, MA 2013. Bairoch, Paul, Economics and World History, University of Chicago Press, Hemel Hempstead 1993. Bayne, Nicholas, Staying Together: Th e G8 Summit Confronts the 21st Century, London, Ash- gate Publishing, 2005. Bartels, Larry M., Unequal Democracy: Th e Political Economy of the New Gilded Age, Princeton University Press, Princeton, NJ 2008. Beck, Ulrich, Cosmopolitan Vision, Polity Press, Cambridge 2006. Beck, Ulrich, Democracy without Enemies, Polity Press, Cambridge 2007. Beck, Ulrich, Grande, Edgar, Cosmopolitan Europe, Polity Press, Cambridge 2007. Beck, Urlich, Giddens, Anthony, Lash, Scott, Refl exive Modernization: Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order, Polity Press, Cambridge–Oxford 1994. Beetham, David, Democracy and Human Rights, Polity Press, Cambridge 2002. Benkler, Yochai, Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom, Yale University Press, New Haven–London 2006. Benoit, Emile, Defense and Economic Growth in Developing Countries, Lexington Books, Lexington, MA 1973. Bhagwati, Jagdish, In Defense of Globalization, Oxford University Press, Oxford 2004. Blaug, Mark, Metodologia ekonomii, przeł. B. Czarny, A. Molisak, PWN, Warszawa 1995. Boyle, James, Th e Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind, Yale University Press, New Haven–London 2008. Brown, Adam, Fanatics! Power, Identity and Fandom in Football, Routledge, London 1998. Bulterman, Mielle K., Kuijer, Martin, Compliance with Judgments of International Courts, Mar- tinus Nijhoff , Hague 1996.

327 328 Bibliografia Etzkowitz, Henry, Dunn Cavelty, Myriam, Büthe, Tim, Mattli, Walter, Burton-Jones, Alan, Echevarria, AntulioEchevarria, J., Eliasson, Gunnar,Eliasson, Fölster, Stefan, Th Lindberg, Dahl, Robert Alan,Dahl, Robert Currid, Elizabeth, Dunn, David H., Dumała, Hanna, Drezner, Daniel, Jerzy,Drążkiewicz, Julian,Dibbell, Delanty, Gerard, MichaelDartnell, York, Cooper, Andrew F., Philip,Cooke, Patries, Boekholt, Tödtling, Franz, Cooke, Philip, Christou, George, Simpson, Seamus, Causey, Charles, Howard, Philip, Cassidy, John, Chouliaraki, Lilie, Chayes, Abram, Chayes, Antonia Handler, Campbell, Kurt M.,O’Hanlon, Michael, Burns, James MacGregor, Calliess, Gralf-Peter,Calliess, Zumbansen, Peer, Stockholm 1990. grave Macmillan, Basingstoke 1996. Routledge, London 2008. Information Economy Based ledge Maxwell AFB, AL2003. University Press, Princeton, NJ2007. struktury społecznej 1998. bridge University Press, Cambridge 2009. Toronto Press, Toronto–Buff Pinter, London 2000. ledge, London 2002. Strategies in aGlobalising Economy Press, Malden, MA–Cambridge 2013. New York 2002. Regulatory Agreements Th Diplomacy: Public to proaches gies and the Changing Business of Diplomacy. Relational, Networked and Collaborative Ap- Economy Age Transnational Private Law New York Books, Basic 2006. , Routledge, London 2008. , Princeton University Press, Princeton 2011. Dot.com: How America Lost Its Mind and Money in the Internet Era Knowledge Economies: Clusters, Learning and Cooperative Advantage My Tiny Life: Crime and Passion in aVirtual World Transnarodowe sieci terytorialne w Europie w Transnarodowe terytorialne sieci All Politics Is Global: Explaining International Regulatory Regimes Diplomacy at the Highest Level: Th Th Th eCosmopolitan Imagination: Th Th Demokracja ijejkrytycy Th e Warhol e Economy Celebrity Diplomacy Celebrity eIronic Spectator: Solidarity in the Age of Post-Humanitarianism Interesy astruktura społeczna. Pojęcie interesu wmarksistowskiej teorii Knowledge Capitalism Knowledge e Triple Helix: University-Industry-Government Innovation in Action “Reining in” the Center of Gravity Concept, Airpower Journal , Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982. Cyber-Security and Th Insurgency Online: Web Activism and Global Confl Leadership , Harvard University Press, Cambridge, MA1995. Th eNew Global Rulers: Th , Hard, Oxford 2009. alo, NY2006. Delivering Digital Public Diplomacy: Information Technolo- Diplomacy: Public Digital Delivering eConnective Mindshift , Harper &Row, New York 1978. , Th Th , Edward Elgar, London 2007. eIndustrial Institute for Economic Research, &Social e New Electronic e Marketplace: European Governance , Princeton University Press, Princeton, NJ 2007. , Paradigm Publishers, 2009. Boulder Rough Consensus and Running Code:ATh Hard Power: Th , Oxford University Press, Oxford 1999. Th , Znak, Kraków, Znak, 1995. eNew Sovereignty: Compliance with International omas, Pousette, Tomas, Taymaz, Erol reat Politics: USEff eEvolution of International Summitry eRenewal of Critical Social Th Th ePrivatization of Regulation in the World eGovernance of Innovation in Europe eNew Politics of National Security , Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012.

, Routledge, New York 2013. orts to Secure the Information the Secure to orts , Henry Holt,, Henry New York ict , University of eory , Th , Princeton , AU Press, e Know- , Harper, eory eory of , Rout- , Polity , Cam- , Pal- , , , Galbraith, John Kenneth, Flathman, Richard E., Karpf, David, David, Karpf, Giles, Phillip K.,Galvin, Th Giddens Anthony, Katwala, Sunder, Goldsmith, Jack, Tim Wu, Giulianotti, Richard, Richard, Giulianotti, Harrison, Lawrence E.,Huntington, Samuel P., Horne, John, Manzenreiter, Wolfram, Hirsen, James, Held, David, McGrew, Anthony, Held, David, Halper, Stefan, Clarke, Jonathan, Hafner, Katie, Matthew Lyon, Robert, Jervis, Grzegorczyk, Andrzej, Kaplan, D., Robert Ikenberry, G.John, Hereźniak, Marta, Iwanek, Maciej, Wilkin, Jerzy, Howard, Philip N., Kaldor, Mary, Anheier, Helmut K.,Glasius, Marlies, Albrow, Martin, Kaldor, Mary, Kalathil, Shanthi Faris, Arsène, Séverine, David tics tatywnych Wydawnictwo MTBiznes, Warszawa 2005. cacy tion Cambridge University Press, Cambridge 2004. tion nance nance na rozwój społeczeństw stone, New York 1998. Press, Princeton 1976. University Press, Oxford 2006. New York 2002. nomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998. World Order and Political Islam ledge, London 2002. 2006/7 2006. skie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011. the Informationthe Age , John Wiley and Sons, Inc., New York–London–Sydney 1966. , , Random House,, Random New York 2005. , Oxford University Press, Oxford 2012.

U.S. Army War College, Center for Strategic Leadership, 1996. , Polity Press, Malden, MA2002. , Polity Press, Cambridge 1995. , Sage, London 2006. Democracy and the Global Order: From the Modern State to Cosmopolitan Gover- , Nomos, Kraków 1976. Th New and OldWars: Organized Violence in aGlobal Era Hollywood Nation: Left eMoveOn Eff Perception and Misperception in International Politics , Princeton University Press, Princeton–Oxford 2011. Democratising Global Sport Global Democratising Marka narodowa. Jak skutecznie budować wizerunek ireputację kraju Nowe zasady metody socjologii krytyka interpre- socjologicznej: pozytywna Warrior Politics: Why Leadership Demands aPagan Ethos Th Liberal Leviathan: Th e Digital Origins of Dictatorship and Democracy: Information Technology Democracy: and Dictatorship of Origins Digital e Football: of the ASociology Global Game , Oxford University Press, New York 2010. Th Zarys logikiZarys matematycznej , Institute for Study the of Diplomacy, Washington, 2013. DC ePublic Interest: An Essay Concerning the Normative Discourse of Poli- , przeł. S. Dymczyk, Zysk, przeł. S.Dymczyk, iS-ka,Warszawa 2003. omas P., Who Controls the Internet? Illusions of aBorderless World Gospodarka niewinnego oszustwa. Prawda naszych czasów ect: Th Where Wizards Stay Up Late: Th Instytucje iinstytucjonalizm wekonomii American Alone: Th Governing Globalization: Power, Authority and Global Gover- eUnexpected Transformation of American Political Advo- Center of Gravity: Determination, Analysis, and Applica- Coast Lies, OldMedia Spin and the New Media Revolu- Japan, Korea and the 2002World Cup eOrigins, Crisis and Transformation of the American , Th eForeign Policy Centre, London 2000. et al. et Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają , PWN,Warszawa 1969. eNeo-Conservatives and the Global Order , Diplomacy, Development, and Security in eOrigins of the Internet , Polity Press, Cambridge 1999. , Polity Press, Cambridge , Princeton University , Wydział Nauk Eko- Global Civil Society , Random House,, Random , London, Rout- , Oxford , Touch- , Pol- , , 329 Monografie 330 Bibliografia Lehdonvirta, Vili, Marko, Ernkvist, Krause, Keith, Williams, Michael C., Kukułka, Józef, Marzęda-Młynarska, Katarzyna, March, James Johan G.,Olsen, P., David,Landes, R., Leonhard, Robert Leadbeater, Charles, Kwame, Anthony Appiah, Kurlantzick, Joshua, Kozielecki, Józef, Kratochwil, Friedrich V., Kozub-Karkut, Magdalena, Keohane, O., Robert Keck, Margaret Kathryn, E,Sikkink, McLuhan, Marshall, McDonald, Kevin, Milanovic, Branko, Mearsheimer, John, Kotler, Philip, Haider, Donald H.,Rein,Irving, Korten, David C., Kondrakiewicz, Dariusz, Kohut, Andrew, Stokes, Bruce, Kellner, Douglas, 2008. Cambridge 1989. Minnesota Press, Minneapolis 1997. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005. przeł. H.Jankowska, Muza, Warszawa 2000. sidio Press, Novato, CA1991. Washington, 2011. DC York 2010. University Press, New Haven, CT2007. szawa 2000. międzynarodowych „Żak”, Warszawa 2004. national Politics gal Reasoning in International Relations and Domestic Aff Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014. University Press, Princeton 2005. Warszawa 2004. stry, and Tourism to Cities, -Adamska, K.J. Adamski, Stowarzyszenie „Obywatel”, 2002. Łódź two UMCS, Lublin 1999. Are Disliked 2005. Princeton University Press, Princeton, NJ1984. , Henry Holt,, Henry New York 2006. Teoria międzynarodowych stosunków Bogactwo inędza narodów. Dlaczego jedni sątak bogaci, ainni tak ubodzy Media Spectacle and the Crisis of Democracy Społeczeństwo transgresyjne. Szansa iryzyko Świat pokapitalizmie. Alternatywy dlaglobalizacji Global Movements: Action and Culture , Cornell University, Cornell Press, Ithaca 1998. Th Worlds Apart: Global and International Inequality 1950–2000 Charm Off Aft We Th We eTragedy of Great Power Politics Th Zrozumieć media. Przedłużenia człowieka , Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2015. eArt of Maneuver: Maneuver-Warfare Th er Hegemony: Cooperation and Discord in the World Political Economy Systemy równowagi sił wstosunkach międzynarodowych Rules, Norms, and Decisions: Onthe Conditions of Practical and Le- ink. Mass Innovation, not Mass Production Cosmopolitanism: Ethics in aWorld of Strangers

Global governance wewspółczesnej debacie ostosunkach States, and Nations ensive: How China’s Soft America against the World: How We Are Diff Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki Globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym Critical Security Studies: Concepts and Cases Knowledge Map of the Virtual Economy Activists beyond Borders: Advocacy Networks in Inter- Marketing Attracting Places: Investment, Indu- , Th eFree Press, New York 1993. , Wydawnictwo Naukowe Scholar, War- Power isTransforming the World , W.W. Norton &Co., New York 2001. , Blackwell, Oxford 2006. airs , Paradigm Press, Boulder, CO , Wydawnictwo Akademickie eory and eory Airland Battle , Cambridge University Press, , przeł. N.Szczucka, WNT, , przeł. H.Goworowska- , Profi , W.W. Norton, New erent and Why We le Books, London le Books, , przeł. D. Sielski, , World Bank, ,

University of , Wydawnic- , Princeton , Pre- , Yale , , , North, C., Douglass Negroponte, Nicholas, Nakamura, Kennon H.,Susan Epstein, Nye, Joseph S.Jr., Nye, Joseph S.Jr., Münkler, Herfried, Mueller, Milton L., B., Ronald Mitchell , Porter, Michael E., Porter, Michael E., Polanyi, Karl, Th Pogge, Pierson Paul, Hacker, Jacob, Picciotto, Sol, Nye, Joseph S.Jr., Nye, Joseph S.Jr., Olins, Wally, Nye, Joseph S.Jr., Miller, Toby, Lawrence, Geoff Pattberg, Philipp H., Raymond, S., Eric Prakash, Aseem, Potoski, Matthew, Ripley, Amanda, Richey, Ann,Ponte, Lisa Stefano, Rheingold, Howard, Reynolds, David, plomacy szawa 2012. University Press, Cambridge 1990. Cambridge MA2010. pliance Warszawa 2001. Income Poverty and Turned Its Back on the Middle Class bridge 2011. 2004. Longman, New York 2007. World 2004. and Voluntaryand Regulations Sustainability mental Schuster, New York 2013. Minnesota Press, Minneapolis–London 2001. 2002. 2007. Revolutionary tal It Alone It omas W., Reddy, Sanjay G., , Sage, London 2001. , MITPress, Cambridge, MA1994. Oxford University Press, Oxford–New York 2002. , Congressional Research Service, Washington,, Congressional Research Service, 2007. DC O marce Th Regulating Global Corporate Capitalism Corporate Global Regulating e Great e Transformation Understanding International Confl International Understanding Summits: Six Meetings Th Th Soft Przyszłość siły Th Th Th Porter okonkurencji Th , Columbia University 2002. eSmartest Kids in the World: and How Th ePowers to Lead eParadox of American Power: Why the World’s Only Superpower Can’t Go Networks and States Th Th eCathedral the Bazaar: Musings on Linux and Source Open by an Acciden- eCompetitive Advantage of Nations , O’Reilly Media, Sebastopol, CA2001. Institutions, Institutional Change and Economic Performance eNew Wars Power: Th Power: Intentional OilPollution at Environmental Sea: Policy and Treaty Com- Smart Mobs. Th Private Institutions and Global Governance: Th , przeł. M.Hereźniak, G.Skonieczko, In Being Digital Being , Edward Elgar Publishing, Cheltenham, UK2008. Winner-Takes-All Politics: How Washington Made the Rich Richer , McKay, Jim, Rowe, David, , Cambridge University Press, Cambridge 2006. eMeans to Success in World’s Politics , przeł. B. Działoszyński, Wydawnictwo Naukowe PWN, War- Brand Aid: Shopping Well to Save the World , Polity Press, Cambridge 2005. , Vintage Publishing, New York 1995. Th eNext Social Revolution , Oxford University Press, Oxford–New York 2008. eVoluntary Environmentalists: Green Clubs, ISO14001, Unknown: Th , przeł. A.Ehrlich, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, , Beacon Press,, Beacon MA1957. Boston, Diplomacy for the 21st Century: Transformational Di- Century: 21st the for Diplomacy e Global Politics Global Internet e of Governance at Shaped the Twentieth Century , Simon and Schuster, New York 2010. eExtent, Distribution, and Trend of Global icts: An Introduction to Th , Cambridge University Press, Cam- , Simon and Schuster, New York 2011. Globalization and Sport –Playing the stytut Marki Polskiej, Warszawa , Basic Books, Cambridge, Books, , Basic MA eyGot Th eNew Politics of Environ- , Public Aff at at Way , Penguin, London eory and History and eory airs, New York , University of , Simon and , Cambridge , MITPress, – ,

331 Monografie 332 Bibliografia Tapscott, Don, Williams, Anthony, Taleb, Nassim, Nicholas, Waltz, Kenneth N., Warden, John, Vego, Milan N., Vaidhyanathan, Siva, Townsend, Anthony, Sułek, Mirosław, Sunstein, Cass, Urbański, Jerzy, Sułek, Mirosław, Płaczek,Janusz, Wallerstein, Immanuel, Schachter, Oscar, Sachs Jeff Seib, Philip, Richard, Rosecrance, Strange, Joe, Iron, Richard, Strange, Joe, Stavrianakis, Anna, Singer, Peter, Silver, Nate, Summers Jr., G., Harry Victor, David G.,Raustiala, Kal, Skolnikoff Sundmaeker, Harald, Guillemin, Patrick, Friess, Peter, Woelffl Strange, Susan, Sugden, John, Tomlinson, Alan, New York 2007. New York 1959. Th wojskowe Penguin, New York 2006. W.W. Norton &Company, New York 2013. European World Economy in the Sixteenth Century Warszawa 2006. lands 1991. Rowman and Littlefi tives on Warfi Th dation So Order Military Gliwice 2014. Millan, New York 2012. Stockholm 2008. Novato, CA1982. Internet of Th International Environmental Commitments ish National Defence College, Stockholm 2005. Game? for Realising the Internet of Th Internet of the Realising for reatens Creativity rey, , Polity Press, Cambridge 1998. Sygnał iszum. Sztuka prognozowania werzetechnologii Real-Time Diplomacy: Politics and Power in the Social Media Era Centers of Gravity and Critical Vulnerabilities: Building on the Clausewitzian Foun- Clausewitzian the on Vulnerabilities: Building Critical and Gravity of Centers , AkademiaObrony Narodowej, Warszawa 1992. One World: Th Koniec znędzą. Zadanie dlanaszego pokolenia Republic.com Th at We Can All Speak the Same Language State, Firms and Diplomacy e Air Campaign Air e ings, Publication Offi ghting no. 4, Series, Quantico, VA 1996. Programowanie gospodarczo-obronne International Law in Th Joint Operational Warfare: Th , Zed Books, London 2010. Books, , Zed Man, the State and War: ATh Taking Aim at the Arms Trade: NGOs,Global Civil Society and the World Copyrights and Copywrongs: Th Smart Cities: Big Data, Civic Hackers, and the Quest for aNew Utopia Th , New York University Press, New York 2002. eld, Boulder, 2001. CO eNew Great Power Coalition: Toward aWorld Concert of Nations Th On Strategy: ACritical Analysis of the Vietnam War Th eModern World System: Capitalist Agriculture and the Origins of the eBlack Swan: Th eEthics of Globalization Understanding Centers of Gravity and Critical Vulnerabilities Critical and Gravity of Centers Understanding , Princeton University Press, Princeton, NJ2002. ings FIFA and the Contest for World Football: Who Rules the People’s , Excell Press, San Jose, CA2000. Wikinomics: How Mass Collaboration Changes Everything , CEPRIoT, Cluster of European Research Projects on the ce of European the Union, Luxembourg 2010. eory and Practice eory , Eugene B., eImpact of the Highly Improbable , „International Aff , MITPress, Cambridge, MA1998. eory and Practice eory eoretical Analysis Potencjał obronno-ekonomiczny iwydatki , Yale University Press, New Haven 2002. eRise of Intellectual Property and How It , Academic Press, New York 1974. , Bellona, Warszawa 2008. Th eImplementation and Eff , Martinus Nijhoff , Marine Association, Corps Perspec- , Wydawnictwo Naukowe PWN, é, Sylvie, é, airs” 1992,no. 68(1). , National Defence College, , Columbia University Press, , przeł. M.Lipa, OnePress, Vision and Challenges ,Dordrecht, Nether- , Presidion Press, , Random House,, Random , Palgrave Mac- ectiveness ectiveness of , Swed- , , , Zięba, Ryszard,Zięba, Zienkowski, Leszek, Debating Institutionalism Debating Debating Governance, Authority, Steering and Democracy Cosmopolitics Debating Cyber Diplomacy: Managing Foreign Policy in the Twenty-First Century Communication Political of Flow the and Communication Online Democracy. Connecting Fareed,Zakaria, Małgorzata,Zachara, Wojciuk, Anna, Diplomacy Information the Age in Security and Diplomacy, Development Dimensions of Competitiveness Digital Material: Tracing New Media in Everyday Life and Technology Digital Diverities: Social Media and Intercultural Experience Borders in Cyberspace Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian A Movement of Movements: Is Another World Really Possible Publikacje zbiorowe Małgorzata,Zachara, Yallop, David, Weber, Max, Weaver, Michael, Wilkinson, Richard, Pickett, Kate, nowanie Warszawa 2005. Press, Oxford 2000. McGill-Queen’s University Press, Montreal–Kingston 2002. Stephen Peter Coleman, M.Shane, MITPress, 2012. Boston ki Leicester 1999. Leicester town Institute for Study the of Diplomacy, Washington, 2013. DC Schaefer, Amsterdam University Press, Amsterdam 2009. Marianne,Boomen, Sybille Mirko Ann-Sophie Lehmann, Joost Lammes, Tobias Raessens, CambridgeZachara, Scholars, Cambridge 2014. Press, Manchester 2008. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2003. 2004. twa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010. Szkoły Biznesu, Kraków 1996. Zjednoczonych Better kowe PWN,Warszawa 2002. , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012. , Penguin, London 2009. , red. Christer Jonsson, Richard Langhorne, Diplomatic Leicester Studies Program, , Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004. Gospodarka ispołeczeństwo –za How Th Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego. Koncepcje, struktury, funkcjo- Dylemat potęgi. Praktyczna teoria stosunków międzynarodowych Th ePost-American World , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010. Idee mają konsekwencje eyStole the Game Co sprzyja rozwojowi sprzyja Co gospodarczemu Broń idyplomacja. Eksport uzbrojenia wpolityce zagranicznej Stanów , red. Brian Kahin, Charles Nesson, Global governance Global , red. Danielle Archibugi, Verso, London 2003. ,

red. Jon Pierre, Guy Stoker, Peters, Gerry Manchester University , red. Paul Grauwe, De MITPress, Cambridge 2010. Th eSpirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do , Poetic Publishing, London 1999. . Ład międzynarodowy pozakończeniu stulecia Amery- , Norton, New York 2008. , przeł. B. Bubula, Wydawnictwo Profesjonalnej rys socjologii rozumiejącejrys , red. Roman Kuźniar, Zbigniew Lachowski,

MIT Press, Cambridge, MA1997. , red. Jon Pierre, Oxford University , Wydawnictwo Naukowe Scholar, , red. Tom Mertes,Verso, London , red. Garry Robson, Małgorzata, red. Garry , red. Kalathil Shanthi, George- Shanthi, Kalathil red. , , red. Marianne van den , red. Evan H.Potter, , Wydawnictwo Nau- , Wydawnic- , red. 333 Publikacje zbiorowe 334 Bibliografia Economy in Economic and Overview Sociology Society: From Social Butterfl Foreign Ministries: Managing Diplomatic Networks and Optimizing Value Governance Without aState. Policies and Politics in Areas of Limited Statehood Governance without Government: Order and Change in World Politics Handbook of Transnational Governance International Commissions and the Power of Ideas Institutions for the Earth: Sources of Eff Inequality beyond Globalization: Economic Changes, Social Transformations, and the Dynamics Ideas and Foreign Policy Internet Governance: AGrand Collaboration Państwa dysfunkcyjne iich destabilizujący na stosunki wpływ międzynarodowe Nowe oblicza dyplomacji Networked Politics: Agency, Power, and Governance Międzynarodowe stosunki polityczne Militarism, Sport, Europe: War without Weapons Kultura znaczenie ma Karl Polanyi: New Perspectives on the Place of the Economy in Society Podmiotowość geopolityczna. Studia nadpolską polityką zagraniczną Późnowestfalski ład międzynarodowy Poziomy analizy w nauce ostosunkach międzynarodowych Porządek międzynarodowy uprogu XXIwieku Spór ospołeczne znaczenie społecznych nierówności Social Structures aNetwork Approach Jovan Kurbalija, DiploFoundation, Msida2007. Sage, London 1990. Cambridge 2011. ing, and Mobile Technology to Support Citizen Engagement Risse, ColumbiaRisse, University Press, New York 2011. Ernst Czempiel, Cambridge University Press, Cambridge 1992. M. Haas, O. Robert Keohane, Marc A.Levy, MITPress, Cambridge, MA1993. of Inequality Ithaca, NY1993. Held, Polity Press, Cambridge 2010. John English, United Nations University Press, Tokyo 2005. Ithaca 2009. New York 2003. Wydawnictwo Zysk iS-ka,Warszawa 2003. Manchester SallyRamlogan, Randles, University Press, Manchester 2007. Force, New York 2004. Kłosowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013. Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013. Scholar, Warszawa 2005. Krajowa Szkoła Administracji Publicznej, Warszawa 2009. nictwo Naukowe UAM, Poznań 2009. University Press, Cambridge 1988. UMCS, Lublin 2008. , red. Christian Suter, Verlag, Wien 2010. y toEngaged Citizen: Ur , red. Lawrence E.Harrison, Samuel P. Huntington, przeł. S.Dymczyk, , red. Judith O. Goldstein, Robert Keohane, , red. Surmacz, Beata Wydawnictwo UMCS, Lublin 2013. , red. Marek Pietraś, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006. , red. Marek Pietraś, Katarzyna Marzęda, Wydawnictwo , red. Barry Wellman,, red. Barry Stephen D. Berkowitz, ective International Environmental Protection . Institutions &Innovations ban Informati , red. Don MacLean, United Nations ICT Task , red. Roman Kuźniar, Wydawnictwo Naukowe , red. , red. Miles Kahler, University Cornell Press, , red. Ramesh Th , red. Ramesh , red. nauk. Krzysztof Podemski, Wydaw-

, red. Alberto Martinelli,, red. Neil Alberto J. Smelser, James A.Mangan, Routledge, London– cs, Social Media, Ub , red. Edward Haliżak, Marek Pietraś, , red. Martin Gibbs, MITPress, , red. Mark Harvey, Ronnie , red. Th akur, Andrew F. Cooper,

, red. Krzysztof Szczerski, Cornell UniversityCornell Press, , red. James N.Rosenau, , red. Kishan S.Rana, omas Hale, David iquitous Comput- , red. Th , red. Robert , red. Robert

Cambridge , red. Peter omas Th Th Th Th Archetti, Cristina, Th Th Taking Aim at the Arms Trade: NGOs,Global Civil Society and the World Military Order Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika Andonova, B., Liliana Acheson, Ray, Artykuły naukowe Trials of Engagement: Th Th Th Th Th Th Th Who Governs the Globe? Współczesne teorie socjologiczne Wielo- iinterdyscyplinarność nauki ostosunkach międzynarodowych Will the Last Turn Reporter Out the Lights: Th ePlace of the Defense Industry in National Systems of Innovation eOxford Handbook of Virtuality eOxford Handbook of Political Institutions eLimits of Rationality eGame Design ARules Reader: of Play Anthology eEmergence of Private Authority in Global Governance e Social Construction of Technological Construction eSocial Sy ePolitics of the World Economy ePolitics of Global Regulation eInternet of Th eImplementation and Eff eGlobal Politics of Sport: Th ford 2013. Rockman, Oxford University Press, Oxford 2006. Chicago 1990. Change steker, Cambridge University Press, Cambridge 2002. London 2010. Anna Stavrianakis, Books, Zed Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006. Authority in the Multilateral System MA 1987. Technologyof Cambridge 1984. Princeton 2009. Studies Program University, 2000,Cornell Ithaca, NY2000. G. Victor, Kal Raustiala, Eugene B. Skolnikoff ledge, London 2005. Press, Cambridge, MA2006. Nijhoff Szacki, Marek Ziółkowski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006. Press, New York 2010. Fix It Edward Haliżak, Marek Pietraś, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2012. , red. Robert McChesney,, red. Robert Victor Pickard, Publishers, Leiden–Boston 2010. Publishers, Leiden–Boston , „Th eHague Journal of Diplomacy” 2012,no. 7(2). Underneath it All ings 2012New Horizons , red. Wiebe Bijker, Th Th eImpact of New Media on Diplomatic Practice: An Evolutionary Model of Public-Private Partnerships for the Earth: Politics and Patterns of Hybrid e Future of US Public Diplomacy Public Future US e of , red. D. Deborah Avant, Martha Finnemore, Susan K.Sell, , red. Karen Margaret S.Cook, Th Levi, ectiveness of International Environmental Commitments e Role of Global Institutions in Sport in Institutions Global of Role e , red. Walter Mattli, Ngaire Woods, , „Arms Trade, „Arms Treaty Monitor” 2013,no. 3(5). , t.1.,red. Aleksandra Jasińska-Kania, Nijakowski, Lech Jerzy , red. Mark Grimshaw, Th , red. Immanuel Wallerstein, Cambridge University Press, omas Hughes, Trevor Pinch, MITPress, Cambridge, , „Global Environmental Politics” 2010,no. 2(10), May. , red. Ian G.Smith, IERC, Halifax, UK2012. stems: New Directions in th eCollapse of Journalism and What Can BeDone to , red. R.A.W. Sarah A.Binder, Rhodes, A. Bert , MITPress, Cambridge, MA1998.

Th eNew Press, New York 2011. , red. Katie Zimmerman, Salen,Eric , red. Edward Haliżak, Roman Kuźniar, , red. Scott Lucas, AliFisher, Martinus , red. B. Rodney Hall, Th eUniversity of Oxford Press, Ox- eUniversity of Chicago Press, , red. Allison Lincoln,

Princeton University Press, , red. Judith Reepy, Peace , red. AndrzejGałganek, e Sociology e Sociology omas J. Bier- and History , red. David

University

Rout-

, red. MIT 335 Artykuły naukowe 336 Bibliografia Benkler, Yohai, Benford, D., Robert Hunt, Scott A., Rob,Beamish, Ritchie, Ian, Azar, Edward E.,Moon, Chung-In, Bilder, Richard B., Shai,Bernstein Lerner, Josh, Schoar, Antoinette, Berger, Th Backer, Larry, Boddewyn, Jean, Th Boddewyn, Bikhchandani, Sushil, Hirshleifer, David, Welch, Ivo, Bauer, Sibille, Beijer, Paul, Bromley, Bäckstrand, Karin, Bourguignon, François, Morrisson, Christian, Bogdandy von, Dann, Philipp, Armin, Goldmann, Mathias, Castronova, Edward, Bratton, William W., Burnside, Craig, Dollar, David, Campbell, John L., Büthe, Tim, Carter, Denise, Caillaud, Bernard, Jullien, Bruno, and Communication of Power of Communication and Sport” 2004,no. 39. IOC’s the and List Substance Banned Principles Funds Refl worked Framework no. 5(100), October. Informational Cascades as CulturalChange and national Law and Policy” 1989,no. 17(3). States Parties of ference Relations” 2006,no. 12(4). aft temporary Problems” 2010,no. 19(3). Funds, State-Owned Enterprises, and the Chinese Experience Law Journal” 2008,no. 9. International Law: Towards aLegal Framework for Global Governance Activities no. 4(90). Economic 2001,no. 92.„American Review” Directions 2010, vol. 12,no. 3. Board Standards Accounting tional Th tional berspace Providers no. 32(3). er the World Summit on Sustainable Development ection omas, Bristow, Gillian, , „Journal of Economic Perspectives” 2013,no. 2(27), Spring.

eory of Corporate Social Responsibility Social Corporate of eory Fourth Estate Fourth , „Information, Communication 2005,no. 2(8), &Society” June. Private Regulation in the Global Economy: A(P)Review , „RANDJournal of Economics” 2003,vol. 24. , „International Advances inEconomic Research” 2009,no. 15. , „Academy of Management 1994,no. 1, Review” vol. 19. , „International Interactions” 1984,no. 11. Sovereign Investing in Times of Crisis: Global Regulation of Sovereign Wealth Living in Virtual Communities: An Ethnography of Human Relationships in Cy- A Free Irresponsible Press: Wikileaks and the Battle over the Soul of the Net- omas Brewer, Why Would Corporations Behave in Socially Responsible Ways? An Institu- Democratising Global Environmental Governance? Stakeholder Democracy International Th Th Private Standards, Public Governance: ANew Look at the Financial eRight to Play , „Harvard 2011,no. 2(46). Civil Law Rights-Civil Review” Liberties , „SIPRI Insights on Peace 2014,no. 2, and Security” September. From Chivalrous “Brothers-in-Arms” to Eligible Athlete: Changed Aid, Policies, and Growth , „Boston College Law Review” 2007, no. 1, College Law, „Boston Review” vol. 48. Competitiveness and the Benchmarking of Nations: ACritical , „Sociological Inquiry” 1992,no. 62(2)., „Sociological Chicken Competition &Egg: Among Intermediation Service Dramaturgy and Social Movements: Th ird Party Dispute Settlement

International-Business Political Behavior: New Th Mark, Th ird World National Toward Security: aNew Conceptual , „New York 2004,no. 49. Law Review” Law School Th eArms Trade Treaty: Challenges for the First Con- Inequality among World Citizens: 1820–1992 Th , „International of for Review Sociology the e Investment Strategies of Sovereign Wealth Investment e Sovereign of Strategies , „Academy of Management 2007, Review” , „Journal of Political Economy” 1992, , „American Economic 2000, , „American Review” A Th , „European Journal of International Developing thePublicness of Public eory ofeory Fads, Fashion, Custom, , „Transnational Law and Con- , „Denver Journal of Inter- , „Business and Politics” eSocial Construction , „German eoretical , Deardorff DiMaggio Paul J., Powell, Walter W., Cooke, Phil, Leydesdorff Cogan, Visnija,Cogan, Gilmore, Anthony, Gilmore, García, Denise, Drezner, Daniel W., Clinton, Hillary, Gamson, William A.,Modigliani, Andre, Dunn Cavelty, Myriam, Dunning, John H., Dunn Cavelty, Myriam, Crosston, Matthew D., Chowdhury, Abdur R., Foster, Ken, Fisher, Ali, Etling, Faris, Bruce, Robert John Palfrey, Finardi, Sergio, Wood, Brian, Danssaert, Peter, Matthysen, Ken, Etzkowitz, Henry, Leydesdorff Earl, Jennifer, Dunning, John H.,Narula, Rajneesh, Finaud, Marc, Chien-Pin, Li, Chayes, Abram, Chayes, Antonia Handler, vol. 46(2). in Rationality Collective Th and Outside the Framework of Rock Agenda Cure? lopment for Consideration for Science Quarterly” 2004, no. 119(3).Science Impact in the Cyber-Security Discourse the USCyber-Th Hope for Cyber Deterrence of Confl of Diplomacy” 2008,no. 3(2). Centre Policy, forGeneva Security 3.08.2013. cation 2010,no. 13(2). &Society” no. 14. lations: ALaboratory for Knowledge-Based Economic Development Promise of Online Organizing Governments Corporations: Interaction and Policy Implications ing aPath to Disarmament „Pacifi no. 2(47), Spring. e Construction of Advantage , Alan V., , „Journal of International Economic Law” 1998,no1(3). c Review” 1997,no. 10.c Review” , „Security and Defense Studies 2005,no. 2(5),, „Security Review” Autumn. ict Resolution”ict 1991,no. 35. Music for the Jilted Generation: Open-Source Public Diplomacy , „Foreign Aff Is Th Is Th Th Fear, Greed, or Garage Sale? Th eDynamics of Protest-Related Diff “Love and Peace or Else’’: U2and the Development of Social Consciousness Inside ere aGlobal Sports Law? Norm Building in the Evolution of the Control of Small Arms in the International International the in Arms Small of Control the of Evolution the in Building Norm eArms Trade Treaty: Half Full or Half Empty? , „International 1998,no. 7(4). Business Review” Leading Th Leading reat reat Debate China’s New Gold Farm Technology, Trade, and Increasing Inequality: Does the Cause Matter for the Th Th , eGlobal Economy, Domestic Governance, Strategies and Transnational eGlobal Governance of the Internet: Bringing the State Back In

„Public Opinion Quarterly” 1966,no. 30(2). World Gone Cyber MAD:How ‘Mutually A Causal Analysis of Defense Spending and Economic Growth Economic and Spending Defense of Analysis Causal A From Cyber-Bombs to Political Fallout: Th airs” 2010,no. 6(89), November–December. Cyber-Terror Th Looming – , Loet, , rough Civilian Power: Redefi Organizational Fields , Loet, , „Strategic Studies Quarterly” 2011,vol. 5,no. 1. , „Solutions” 2013,no. 3(4), March. , „Journal of Information Technology &Politics” 2008,no. 4(1). , „SAIS Review” 2010,no. 2(30). Review” , „SAIS Regional Development in the Knowledge-Based Economy: , „Journal of Technology Transfer” 2006,no. 31. Th Th Explaining International R&DAlliances and the Role of eTriple Helix: University –Industry –Government Re- , „Public Voices” 2007,no. 11(1). e Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and and Institutional Isomorphism Iron Revisited: e Cage , „Entertainment and Sports Law Journal” 2003,no1. Knowledge and Foreign Policy Opinions: Some Models Political Change in the Digital Age: Th , „Journal of Virtual Worlds Research” 2009,no. 2(4). , „International Studies 2013,no. 15(1). Review” On Compliance On eAnalysis of Military Expenditure in East Asia usion on the Web reat Phantom or Th Menace? , „American Sociological Review” 1983, Review” Sociological , „American , „Transnational Corporations” 1992, no. 3. ning American Diplomacy and Deve- , „International Organization” 1993, Assured Debilitation’ Is theBest Th reat Representations with an , GCSP Policy Paper 2013/6, eArms Trade Treaty: Build- , „Information, Communi- , „EASST Review” 1995, , „EASST Review” , „Th eHague Journal eFragility and e Framing of Framing of e , „Political , „Journal , 337 Artykuły naukowe 338 Bibliografia Glenn, Russell W., Jacobson, Harold K.,Weiss, Edith B., Hurwitz, Jon, Peffl Hurwitz, Jon, Peffl Gould, Roger V., Johnson, Fred, Hurrell, Andrew, Howard, Philip N.,Parks, Malcolm R., Howard, Philip N.,Hussain, Muzammil M., Haass, Richard E., N.,Litan, Robert Grek, Sotiria, Hacker, Jacob, Pierson, Paul, Grzelak, Michał, Holmes, Marcus, Hodges, Michael, Hetherington, Marc J., Globetti, Suzanne, Hetherington, Marc J., Herrmann, Richard K., Tetlock, Philip E.,Visser, Penny S., Held, David, Hayden, Craig, Hafner-Burton, Emilie, Kahler, Miles, Montgomery, Alexander H., Hafner-Burton, EmilieM,Montgomery, Alexander H., Green, Mick, titudes „American Political 1987,no. 81(4).„American Review” Science Powers? com/blog/journal/docs-temp/188-glenn.pdf (14.12.2012). no. 27(1). „Global Governance” 1995,no. 1. and Consequence Digital Media no. 2(68). the Precipitous Rise of Top Incomes in the United States „Bezpieczeństwo Narodowe” 2013,nr26. tentions trade (17.05.2015). 10.07.2014, http://www.newstatesman.com/2014/07/dealing-deathsecrets-britain-s-arms- Journal of Political Science” 2002,no. 46. 1998,no. 92(4).Review” no. 93(3). War: ACognitive-Interactionist Framework vol. 8. plomacy national Relations nizations, Social Networks, and Confl of ATangled World 2009, no. 24(1). a Key Policy Concern , „Journal of Politics” 1990,no. 52(1). , „International Organization” 2013,no. 4(67). , „International Aff , „Global Media Journal –American Edition” 2012,no. 11(21). Law of States, Law of Peoples: Th Changing Policy Priorities for Sport: Th Governing by Numbers: Th U2, Mythology, and Mass-Mediated Survival Social Media at State: Power, Practice, and Conceptual Limits for USPublic Di- ey, Mark, ey, Mark, , „Journal 2011,no. 22. of Democracy” Th Hegemony, Wpływ szpiegostwaWpływ internetowego na stosunki między USAaChinami Th Dealing in Death: Th Death: in Dealing Power and Social Structure in Community Elites eForce of Face-to-Face Diplomacy: Mirror Neurons and the Problem of In- oughts on Hybrid Confl Hybrid on oughts , „Journal of Communication” 2012,no. 62(2). , „International Organization” 2009,no. 3(63). , „Foreign Aff Th , „Leisure Studies” 2004,no. 4. e Political e Political Relevance of Trust Public Images of the Union: Soviet Th How Are Foreign Policy Attitudes Structured? AHierarchical Model Winner-Take-All Politics: Public Policy, Political Organization, and

airs” 2006,no. 1(82). Liberalism and Global What Order: Space for Would-Be Great airs” 1998,no. 3(77). Globalization and Its Discontents: Navigating the Dangers ePISA ‘Eff Social Media and Political Change: Capacity, Constraint, Compliance with International Environmental with Compliance Accords e Secrets of Britain’s Arms Trade ict Political Trust and Racial Preferences , „Journal of Confl ict ree Models of Sovereignty Th , „Small Wars, „Small Journal”, http://smallwarsjournal. eUpheavals in and Egypt Tunisia: Th , „American Political, „American 1999, Review” Science ect’ in Europe eEmergence of Elite Sport Development as Power Positions: International Orga- , „Politics 2010,no. 38(2). &Society” , „Popular Music 2004, and Society” ict Resolution”ict 2006,no. 1(50). Mass Public Decisions to Go to to Go to Decisions Public Mass eImpact on Foreign Policy At- , „Journal of Education Policy” , „American Political, „American Science Network Analysis for Inter- for Analysis Network , „Social Forces”, „Social 1989, , „Legal Th , „Legal , „New Statesman”, eory” eory” 2002, , „American , „American eRole of , , , Marzęda-Młynarska, Katarzyna, Martin, Jennifer, March, James Johan G.,Olsen, P., Mansoor, Peter Ulrich, Mark R., S., Łebek, Piotr, Jovanovic, Miroslav, Melissen, Jan, Meidinger, Errol, Mazur, Marek, Kelty, Christopher, Christopher, Kelty, Kellner, Douglas, Kieger, Stephane, Karabell, Zachary, Lynch, Lynch, Joanne, Chernatony de, Leslie, Livesey, Sharon M.,Kearins, Kate, Knowles, Rob, John Owen, R., Kidane, Asmerom, Lincoln, Allison, Terry Monnington, Liff Roger, Levermore, Lawrence,Lessig, Krugman, Paul, Lehdonvirta, Vili, Perttu, Virtanen, , Adam P., Conceptualization of a New International a of Conceptualization Practice Life Second Life Analysis Międzynarodowego, Europejskiego iPorównawczego” 2011,vol. 9. „European Journal of International Law” 2006,no. 17(47). Międzynarodowych O.L. PAN”, 2013,XVIII. Arab State Arab cation” 2009,no. 3(1). no. 2(4). ing Games: Second Life and Entropia Universe Journal Medicine” of Social 1990,no. 18(4). Integration” 2003,no. 1(18). vol. 15,no. 3, September. ability by the Reports Body Shop and Royal Dutch/Shell 2005, no. 20(2). „Foreign Aff ness-to-Business Markets Interstate and ties War 2008, no. 8. no. 62(3). Regulation of Virtual Goodsand Artifi and Opposition” 2002,no. 1(12). „Th eEuropean 2008,no. 13(2). Legacy”

, „Th Marc, eAmerican Political 1984,vol. Review” 78,no. 3. Science , „Military Review” 2007,September–October. Review” , „Military Aft Summit Diplomacy Coming of Age of Coming Diplomacy Summit , „Perspectives on Politics” 2011,no. 9. Cyberwar: ANew ‘Absolute Weapon’? Th , „Journal of Virtual Worlds Research” 2008,no. 1(2). Metoda badawcza neoinstytucjonalizmu airs” 2014,vol. 92,no. 2. Competitiveness: ADangerous Obsession Autonomia organizacji sportowych Autonomia organizacji Th er Egypt: Th Consuming Code:Use-Value, Exchange-Value, and the Role of Virtual Goodsin An Exploration of Entrepreneurship in Massively Multiplayer Online Role-Play- Online Multiplayer Massively in Entrepreneurship of An Exploration Barack Obama and Celebrity Spectacle Th eAdministrative Law of Global Private-Public Regulation: Th e Regulation of Social Meaning Sport: aNew Engine of Development? Geeks, Social Imaginaries, and Recursive Publics (Mis)leading Indicators: Why Our Economic Numbers Distort Reality Distort Numbers Economic Why Indicators: Our (Mis)leading Mortality Estimates of the 1984–1985Etiophian Famine Local versus Global Location of Firms and Industries , „Journal of Strategic Studies” 2012,vol. 35,no. 3. , „Journal of Brand Management” 2004,no. 11. eLimits and Promise of Online Challenges to the Authoritarian Karl Polanyi forHistor Global Governance asaDecision-Making Process: Th Th A New Frontier in Digital Content Policy: CaseStudies in the Transparent and Caring Corporations? AStudy of Sustain- eNew Institutionalism: Organizational Factors in Political Linking Doctrine to Action: ANew COIN Centre-of-Gravity Sport, Prestige and International Relations Th ePower of Emotion: Brand Communication in Busi- cial Scarcity , „Discussion Papers, „Discussion inDiplomacy” 2003,no. 86. , „Journal of Virtual Worlds Research” 2010, , „University of 1995, Chicago Law Review” eProliferation of Cyberwarfare Capabili- , „Policy &Internet” 2010,vol. 2,no. 3. ians: An Alternative Economic Narrative , „Teka Komisji Politologii iStosunków , „Problemy Prawa Współczesnego , „Ekonomista” 1991,nr2/3. , „International Journal of Communi- , „Foreign Aff , „Progress in Development Studies” , „Organization Environment” 2002, , „Cultural Anthropology” airs” 1994,no. 73(2). , „Journal of Economic eCaseof Forestry , „Scandinavian , „Government e Old , , , 339 Artykuły naukowe 340 Bibliografia Putnam, Robert, Randles, Sally,Randles, Prensky, Marc, Porter, Constance Elise, Prensky, Marc, Pietrobon, Allen, Pietraś, Marek, Piechota, Rafał, Møller, Verner, Peltzman, Samuel, Patrick, Stewart, Anthony, Payne, Orsini, Amandine, Morin, Jean-Frédéric, Young, Oran, Ong, Aihwa, Mueller, Milton, Andreas Schmidt, Brenden Kuerbis, Morley, David, Ociepka, Beata, Ociepka, Beata, Nissenbaum, Helen, Nash, Kate, Mohammed, Nadir, Mintz, Alex,Hicks,Alexander, Milanovic, Branko, Roberts, Geoff Roberts, „On Horizon” the 2001,no. 9(6). Organization” 1988,no. 42(3). vember. Futurefor Research of Atomic Bomb Victims Wyczynowy” 2009,nr10–12. mics” 1976,no. 19, August. 1993, no. 43(4). Aff ing the Global Politics of Unequal Development? International Organizations” 2013,January/March, vol. 19,no. 1. Governance? Global for Boost a or Anthropology” 2013,no. 2(1), Spring. Sport Policy and Politics” 2011,no. 3(2). dies” 2006,no. 4(32). i komunikowania politycznego ciety” 2004,no. 6(2). „Media, Culture 2008,no. 30(2). and Society” nance International in Relations Investigation 1984, vol. 90,no. 2. Determinations their and Expenditures Military gregating March, no. 1(7), s.149. Review of Sociology” 2003,no. 13(2). of Sociology” Review airs” 2014,January/February. Global Citizenship asShow Business: Th Sovereign Wealth Funds: Confi rey, Issues for aNeo-Polanyian Research Agenda in Economic Sociology Digital Natives, Digital Immigrants One Step Too Far –about WADA’s Whereabouts Rule Active Audience Th Audience Active Istota izakres procesów globalizacji Digital Natives, Digital Immigrants. Part Th 2:Do Nowa dyplomacja publiczna –perspektywa teorii stosunków międzynarodowych , „Defence and Peace Economics” 1996,vol. 7,no. 3. Diplomacy and Domestic Politics: Th Międzynarodowe standardy WADA 2009–analiza stanu prawnego Blair, Brown and the Gleneagles Agenda: Making Poverty History, Confront- or Making Poverty Agenda: Blair, Gleneagles the and Brown Th Humanitarian Aid or Private Diplomacy? Norman Cousins and the Treatment eUnruled World: Th History, Th Toward a More General Th General Toward More a Global Income Inequality: AReview Hackers and the Contested Ontology of Cyberspace What Determines Military Allocation in Africa: Th Africa: in Allocation Military Determines What , „ A Typology of Virtual Communities: AMulti-Disciplinary Foundation Journal of Computer-Mediated Communication” , „New GlobalStudies” 2014,no. 1(8). eory and eory the Narrative Turn in IR Military Keynesianism in the United States, 1949–1976:Disag- eory: Pendulums eory: and Pitfalls , „Przegląd Strategiczny” 2001,nr1. , „International Studies 2013,no. 15(1). Review” , „Global Governance: of AReview Multilateralism and eCasefor GodEnough Global Governance guring an Ecologyof Security eory of Regulation of eory , „On Horizon” the 2001,no. 9(5). e Cultural Politics of Make Poverty History Make Poverty of Politics Cultural e , „Sprawy Międzynarodowe” 2002,nr2. , „International Aff eLogic of Two-Level Games Internet Security and Networked Gover- , „World Economics” 2006,January/ Regime Complexes: ABuzz, aBoom, , „American Journal of Sociology” Journal, „American of Sociology” , „Review of, „Review International Stu- , „Journal of Communication” , „Journal of Law and Econo- eyReally Th , „International Journal of airs” 2006,no. 82. eoretical and Empirical Empirical and eoretical , „Journal of Business , „New Media &So- 2004, no. 1(10), No- ink Diff , „International , „International , „Foreign erently? , „Sport , „Sport , , Sterken, Elmer, Subacchi, Paola, Solomon, Hussein, Swartz, Gerrie, Smith, Aaron C.T., Westerbeek, Hans M., Velte, Patrick, Stiglbauer, Markus, Saner, Raymond, Yiu, Søndergaard, Lichia, Mikael, Tufekci, Zeynep, Wilson, Christopher, Strange, Susan, Prem,Sikka, OleJ.,Sending, Pouliot, Vincent, Neumann, Iver B., Slaughter, Anne-Marie, Slawotsky, Joel, Wall, Melissa A., Vogel, David, Rudder, Catherine E., Schroeder, Matt, Lamb, Guy, Shirky, Clay, Sharp, Paul, Butterfi Liu, Carlos, Peter,Seiglie, Scott-Smith, Giles, Walker, John, Schuler, A.,Rehbein, Douglas Kathleen, Cramer, Roxy D., Webster, James G., 104 (416). Order? Quarterly” 2006,no. 6. Responsibility Society” 2009,no. 10(1016).Society” Relationships Evolving tices, no. 1. Companies Global for Competency ary/February. Should Respond Should 2009, no. 1(88). vol. 11. Quality Action: Observations from Tahrir Square of Politics” 2008,no. 70(4). „International Aff nal of Policy Modeling” 2002,no. 24. Studies” 2014,no. 1(8). 2002, vol. 45,no. 4. tion Protests Analysts” 2006. Th Genie Back in the Bottle munication Th rough Political Means: AMultivariate , „International Aff , International Business Research” 2012,vol. 5,no. 11. Technology, the Public Sphere, and Political Change Financial Crisis and the Silence of the Auditors Private Global Business Regulation Business Global Private Th Sovereign Wealth Funds asEmerging Financial Superpowers: How USRegulator State, Firms and Diplomacy , „New 2007, no. 2(9). Media &Society” eDigital Imprimatur: How Big Brother and Big Media Can Put the Internet Th New Power Centres and New Power Brokers: Are Th , „Journal of Corporate Citizenship” 2007,no. 25, Spring. eory” 2011,no. 21(1). eory” Social Movements and Email: Expressions of Online Identity in the Globaliza- eGrowth Impact of Major Sporting Events Th , „Journal of International Law” 2008/2009,no. 40. Introduction: Private Diplomacy, Making the Citizen Visible eld, Herbert, eld, eDuality of Media: AStructurational Th airs” 2003,vol. 79,no. 4. Private Governance asPublic Policy: AParadigmatic Shift America’s Edge: Power in the Networked Century Arms Races in the Developing World: Some Policy Implications , „Knowledge, Technology and Policy” 2003,no. 16(3). airs” 2008,no. 3(84). Th , „International Journal” 2011,no. 66(3). eIllicit Arms Trade in Africa: AGlobal Enterprise Th eEnglish School and the Civilizing Virtues of Diplomacy Libya’s Flux in Policy Foreign Audit Market Concentration and Its Infl Social Media and the Decision to Participate in Collective , „Academy of Management Executive” 2000,vol. 14, , „International Aff Sport asaVehicle for Deploying Corporate Social , „Journal of Communication” 2012,no. 62.

Approach , „Annual Review of Review Political, „Annual Science” 2008, Business Diplomacy Management: ACore Th e Future of Diplomacy: Changing Prac- Changing Future e Diplomacy: of , „Academy of Management Journal” , „Accounting, Organizations and eory of Public Attention Public of eory , „European Sport Management airs” 1992,no. 68(1). Pursuing Strategic Advantage Strategic Pursuing , „Foreign Aff , „African Aff , „African eyShaping aNew Economic , „Foreign Aff airs” 2011, Janu- Audit on uence airs” 2005,no.

, „New Global , „Th e Journal , „African , „African ,

, „Jour- „Com- airs” , 341 Artykuły naukowe 342 Bibliografia Young, Kristy, Xu Bo, Jones, Donald, Shao, Bingjia, Woods, Ngaire, Lombardi, Domenico, Vries de, Wendela, Colitt, Raymond, What did 2005Achieve for Africa? Bono with Shop Patriotyzm Bernarda Tapie Wheller, Nicholas J., Cohen, Roger,Cohen, Carrier, Michael A., Th Th Global Citizenship asShow Business: Th Futbolowy kaprys Emira Bermingham, Finbarr,Bermingham, Manufacturing Complexity Wilson J., III,Ernest Brooks, Daniel, From Concept to Th Delivery: Arms Firm Waged War Dirty on Protesters America’s New Brand of Anger and Resentment Inne artykuły cytowanewpracy Weiss, Th Has Brazil Blown It? For Richer for Poorer Brazylia: Koszty przygotowań domundialu eWorld’s Most Expensive Club Appeal eSex of Red vestment and National Securities Act of 2007:ADelicate Balancing Act Th „University of California Davis Journal of International Law and Policy” 2008,no. 15. (16.05.2015). Profi ware Development no. 2(89). no. 3(13). Countries are Represented at the IMF Business”, 16.01.2015. Academy of Political Science” and Social 2008,no. 616. 2012. (17.05.2015). ngos-arms-bae-systems-claims-arms-trade-treaty-wont-impact-itsbusiness-1447712 Impact Its Business dian”, 16.06.2005. Relations? teers’ April, News” „War 2013,no. 38, Resisters’ International”, http://bit.ly/WPI5zf omas G.,Wilkinson, Rorden, , „Global Governance” 2014,no. 20. Positive Disruption Th , „Th Where Obama Shines eCommittee on Foreign Investment in the United States and the Foreign In- Rio Olympics No Help to Brazil Economy Based on World Cup eSunday Times”, 26.02.2006. , We Have an Arms Trade Treaty: What Diff , „Th

Hard Power, Soft „Th Copyright and Innovation: Th , „Th Investigating Transformations Diplomatic , „Info Manager” 2009,no. 46(3). , „International Business Times”, 7.05.2014,http://www.ibtimes.co.uk/ eEconomist”, 28.09.2013. NGOs Up in Arms asBAE Systems Claims Arms Trade Treaty Won’t eEconomist”, 13.10.2012. , „Magazyn Sportowy, „Magazyn Tempo”, 28.11.2010. eSunday Times”, 26.02.2006. , „Th , „Gazeta Wyborcza”, 11.09.1993,nr213. eM2MMarket Today eEconomist”, 15.06.2006. , „Th , „Th , „Th eEconomist”, 24.05.2007. Volunteers’ Involvement in Online Community Based Soft eNew York Times”, 23.06.2001. eGuardian”, 28.12.2005. , „Th e Cultural Politics of Make Poverty History Make Poverty of Politics Cultural e Power, Smart Power Smart Power, Global Governance to the Rescue: Saving International Uneven Patterns of Governance: How Developing eNew York Times”, 20.07.2012,s.A19. , „Review of, „Review International Political Economy” 2006, , „Th , „PulsBiznesu”, 1.06.2014. eSunday Times”, 28.09.2003. , „Th eFinancial Times”, 24.06.2004. , „GSMA Intelligence”, 02.2014. e Untold e Story , „Th , „International Aff eANNALS of American the It Make? Does erence , „Wisconsin Law Review” at Revision Needs , „Bloomberg , „Th airs” 2013, airs” e Guar- , „War - , Nagesh, Gautham, Wallace, Sam, Evans Rob, David, Leigh, Jacob,Comenetz, Leach, Jimmy,Leach, Press, Gill, Muszyński, Marek, Vasagar, Jeevan, Kościelniak, Piotr, Hopquin, Benoit, Tomasz,Gynkiewicz, Finn, Peter, Kow, Yong Ming, Nardi, Bonnie, Suchecka, Justyna, Krugman, Paul R., Stasiński, Maciej, Monbiot, George, David,Leigh, Evans, Rob, Slaughter, Anne-Marie, Katwala, Sunder, Th Szwedo, Piotr, Ravallion, Martin, Th Vallely, Paul, omas, Mark, omsen, Ian, Diplomat”, 27.07.2011. 20.09.2010. dent”, 27.02.2004. st/1pIZRuq (15.05.2015). Guardian”, 19.04.2007. tykul/963863.html (27.09.2014). Wyborcza”, 11.06.2014. day” 2010,vol. 15,no. 5. 7.06.2007, http://www.guardian.co.uk/world/2007/jun/07/bae1 (16.05.2015). 19.07.2013. „Th 22.08.2014. 25.12.1995. law-journal/issues/11/FINAL-SZWEDO-FALL-2011.pdf. State’sthe Autonomy html (19.07.2014). pl/1,75478,15064902,Polscy_uczniowie_w_swiatowej_czolowce__Sa_wyniki_badania. Wyprzedziliśmy m.in. Niemcy iAnglię 16.12.1995. and Political Weekly”, 26.08.2000,no. 34. e Atlantic”, 30.11.2011. NRA Opposes U.N.NRA Arms Treaty Internet of Th Internet of Two Aft Decades Arsenal and United to Fight Uefa Quotas Europe’s Soccer Stars Ponder Joy of Free Agency Poland at the Gates of EURO 2012:Global Sport Governance and the Limits of Martin and Me and Martin Digital Diplomacy: Facing aFuture without Borders Berlin Drops Verizon over USSpying Fears Can Sport beReformed? Mundial 2014.Brazylijczycy protestują: Po cholerę nam ten turniej! And Still He Stays Silent Should Poverty Measures BeAnchored to the National Accounts? Innovating Public Diplomacy for a New Digital World Digital New a for Innovating Diplomacy Public Competitiveness: Does it Matter? Bruxelles presse l’UEFA desesoumettre al’arret Bosman Kto rządzi Internetem Dochody zmonopolu Bipartisan Bill Would Bill Bipartisan Ramp Up Enforcement Anti-Piracy Online 24 godziny bez Wikipedii Polscy uczniowie wświatowej czołówce! wyniki Są PISA. , 2011,http://www.law.du.edu/documents/sports-and-entertainment- A New Th ings by the Numbers: Market Estimates and Forecasts BAE Accused of Secretly Paying £1bn to Saudi Prince BAE Spy Named by Campaigners Is Friend of Leading Tory Leading of Friend Is Campaigners by Named Spy BAE er Live Aid, Bob Geldof Explaining Why the New , „Th User Creativity, Governance, and the New Media eory foreory the Foreign Policy Frontier: Collaborative Power eGuardian”, 4.12.2007. , „Forbes”, 22.08.2011. , „Th , „Rzeczpospolita”, 23.12.2012,http://www.rp.pl/ar- , „Th , „Gazeta Wyborcza”, 3.12.2003,http://wyborcza. , „Th eObserver”, 17.09.2000. eGuardian”, 6.09.2005. , „Gazeta Wyborcza” 2012,nr15. eWashington Post”, 16.03.2013,http://wapo. , „Fortune” 1994,no. 129(5). , „Th eIndependent”, 4.02.2005. , „Th , „International Herald Tribune”, eFinancial Times”, 26.06.2014. , „Th , „Th e Independent”, e , „Th , „Th e Washington , „Le Monde”,, „Le e Guardian” , „First Mon- , „Economic e Indepen- , „Forbes”, , „Gazeta , „Hill”, , „Th e , 343 Inne artykuły cytowane w pracy 344 Bibliografia CSA SA Survey Results:CSA SASurvey Governme Control Arms Campaign, Million Faces Petition Innovation Provide to and Creativity Boosting – Rights Property Intellectual Market for Single A andArms Transfers Export from Sub-Saharian Africa to Sub-Saharian Africa Arms Availability and the Situation of Civilians in the Armed Confl A Digital Agenda for Europe statystyki, praceniepublikowane Raporty, ekspertyzy, komunikaty instytucjimiędzynarodowych, Days 3,4and 5:Round-the-Clock Consultations Produce ‘Bali Package’ Dictionary of Military and Associated Terms Associated and Military of Dictionary Feeding the Fire, Illicit Small Arms Ammunition in Afghanistan, Iraq, and Somalia Iraq, and Afghanistan, in Ammunition Arms Small Illicit Fire, the Feeding Disruptive Civil Technologies: Six Technologies With Potential Impacts on USInterests Out to Disruptive Technologies. Global Trends 2025 Interactive Database asaNew Tool for aVerifi Growing Unequal? Income Distribution and Poverty in OECD Countries Global Trends 2030.Alternative Worlds Networks for Prosperity: Achieving Development Goals through Knowledge Sharing OECD Growth Economic for Micropolicies Materiały prasowe Summit: ONZ, Earth UN Conference on Environment and Development, Internet Live Stats, „Internet Users by Country”, 6.02.2015. Next Generation Networks –Framework and Functional Architecture Models of the –Overview News inBrief, Arms Trade Treaty Monitor, vol. 6,no. 7, s.5–6,Reaching Critical Will of WILPF SIPRI Yearbook. Armaments, Disarmament and International Security 2006 Reaching Critical Will of WILPF, GAPW, IANSA and WCC Problem Solving for Tomorrow’s World –First Measures of Cross-Circular Competences from Operations, Field Manual 100-5 index.php (16.05.2015). European Economic Committee and Social (EESC),Bruxelles 2012. Economic Growth, High Quality Jobs and First Class Products in Europe and Services Faith and Justice Network –AEFJN,2010. tee of RedCross, the ICRC, 1999. Genève Komisja Europejska, 2010. Ministerial Conference, 5–7.12.2013. 2025 fense, 12.04.2001. Survey Issue Brief” 2014,no. 8. IssueSurvey Brief” Development, 2005. 1992, http://www.un.org/geninfo/bp/enviro.html (23.08.2014). 2012. 2012,Bonn Report Internet of Th Internet of and GAPW, 26.03.2013,http://bit.ly/1um1dDA (14.05.2015). Developmenttrial Organization &Leuven Centre for GlobalGovernance Studies, 2011. (16.05.2015). PISA 2003 national Peace Research Institute, http://yearbook2006.sipri.org/chap8 (12.11.2012). , Conference National Report, Intelligence Council, 04.2008. , OECD, Paris 2004. ings , International Telecommunication Union, ITU-TY.2060, 06.2012. , Komunikat Komisji Europejskiej, COM (2010)245fi , Washington, Department of Army, DC, the 1986. nt Access toInformation , National Intelligence Council, 12.2012. , Paris, Organization for Economic Co-operation and , SRI Consulting Business Intelligence, 2008. , Joint Publication 1-02,USDepartment of De- cation and Control of Small Arms , http://www.controlarms.org/million_faces/ , Cloud Security Alliance,, Cloud Security 07.2013. , 6.07.2012,http://bit.ly/1ptFeoK icts , International Commit- , OECD, Paris 2008. , komunikat WTO 9th , Stockholm Inter- , Africa Europe, Africa , BICC Annual , „Small Arms , UNIndus- nal/2, , 287, Th Strengthening Implementation of Corporate Social Responsibility in Global Supply Chains SIPRI Yearbook. Armaments, Disarmament and International Security 2012 Th World in 2050Th United Nations General Assembly Offi Benkler, Yohai, Hal, Roberts, Faris, Solow-Niederman, Robert, Alicia,Etling, Bruce, J., Bryan Balin Brissonneau, Christophe, Bolton, Matthew, Zwijnenburg, Wim, Blair, Tony, Brück, Tilman, Holtom, Paul, Lorna, Booth, Cull, Nicholas J., Cooper, Andrew F., Castro, Daniel, Büthe, Tim, Delgado, Mercedes, Ketels, Chrstian, Porter, Michael E.,Stern, Scott, Easterly, William, David, Ross,Roodman, Levine, Dixon, Adam D., Monk, Ashby H.B., eCall for Tough Arms Controls. Voices from the Democratic Republic of the Congo eFinancial Value of the Global Arms Trade Bank, Washington, 2003. DC org/yearbook/2012/04 (2.12.2012). fam, 9.07.2006. Amnesty International, International Action Network on Small Arms (IANSA) oraz Ox- tute (SIPRI), 2014. abstract=1477725 (13.08.2014). LLP,houseCoopers 2013. Center for Internet &Society, Harvard University, 07.2013. Mobilization and the Networked Public Sphere: Mapping the SOPA-PIPA Debate Committee on Culture and Education, Bruxelles 2008. brary, 28.07.2014. no. 1, http://bit.ly/1tyu2v0 (15.05.2015). Trade Treaty Keeps Pace with New Weapons Technology Forum in Davos 09.2007. Actors al tion Technology and Innovation Foundation, 08.2013. Rethinking Regulations Working Paper, no. 6, Duke University, 03.2013. Complementarity asaStructural Source of Power in Global Product and Financial Markets newsletter/essay/brueck_holtom_March13 (17.05.2015). International Peace Research Institute Newsletter, 13.03.2014,http://www.sipri.org/media/ CA 2012. plomacy 2011. ment? tional Competitiveness of Economic Research, Cambridge, MA,07.2003. Burnside and Dollar’s ‘Aid, Policies, and Growth’ , Oil-to-Cash Background, Oil-to-Cash Paper, Center for GlobalDevelopment, Washington, DC Special Address by the Prime Minister of the United Kingdom at the World Economic , wykład zaprezentowany, wykład naforum , Th Distributional Consequences of Transnational Private Regulation: Institutional Sovereign Wealth Funds: ACritical Analysis Th eCentre for International Governance Innovation Working Papers, no. 29, How Much Will PRISM Cost the U.S. Cloud Computing Industry? e0,7%Aid Target eBRICsand Beyond: Prospects, Challenges and Opportunities, Waiting for Public Diplomacy 2.0:Th , 27.01.2005. Celebrity Diplomacy and the G8:Bono and Bob asLegitimate Internation- , National Bureau of Economic Research, no. w18249, 2012. Doping in Professional Sport Professional in Doping Will the Arms Trade Treaty BeStuck in the Past? , Standard Note House of no. SN/EP/3714, Commons Li- cial Records of the 67th Session What Role for Sovereign Wealth Funds in Africa’s Develop- Futureproofi , Stockholm International Peace Research Insti-

International Studies Association, San Diego, , Working Paper, no. 9846, National Bureau ng isNever Complete: Ensuring the Arms New Data, New Doubts: AComment on eSlow Digital Dawn in U.S. Public Di- , Report for, Report European the Parliament’s , SSRN, 23.09.2009,http://ssrn.com/ , ICRAC Working Paper, 10.2013, , 71st plenary meeting., 71st plenary Th eDeterminants of Na- , http://www.sipri. , Th Pricewater- , Stockholm e Informa- , Berkman , Berkman , raport , World Social , 345 Raporty, ekspertyzy, komunikaty... 346 Bibliografia Emerson, Michael, Fisher, Ali, Ercan, Ersoy, Frosst, Douglas, Glassman, James K., General and Complete Disarmament: Small Arms Garelli, Stéphane, Gadinis, Stawros, Hanson, Fergus, Hanson, Fergus, Gunaratna, Rohan, Graham, Carol, Felton, Andrew, Goldstein, Joshua, Rotich, Juliane, Huddart, Stephen, Holtom, Paul, Wezeman, S.T., Wezeman, P.D., Bromley, Mark, Kelly, N.,Buchhold, C., Holt, Matthew, Hirst, Paul, Heine, Jorge, Heeks, Richard, Janiczek, Rudolph M., Jackson, Kirk, Studies Institute, USArmy War College, Carlisle, PA 2007. ports-said-to-mull-raising-istanbul-airport-stake.html (13.08.2014). nessWeek, 28.02.2012,http://www.busin ceps.eu/book/do-brics-make-bloc (15.05.2015). San Diego, CA2012. Diplomacy Public to (12.12.2012). Arms, UN1997,http://www.un.org/Depts/ddar/Firstcom/SGreport52/a52298.html International Law Journal” 2008,no. 447. Information Technology 2005–2006,Th Report demy, 2002. [w:] Working Dynamics and Social Paper 2005,no. 38, Series Washington, DC. Based on Household Surveys in Latin America zaprezentowany naforum New Foundation, America 1.12.2008,Washington, DC. tional Arms Transfers Football Governance Research Centre, Birkbeck University, London 2006. 10.2006. of Manchester Development Informatics Working Papers, no. 32, 2008. Production in Developing Countries for Policy, 03.2012. -Election Crisis zation Process: A Contribution to Regional Stability and Global Security 29.04.2013, http://bit.ly/1tyDQ8j (16.05.2015). Social Causes Responding to Terrorism: what Role for the United the Nations for Terrorism: Role to what Responding Globalization and the Nation State Standing on the Shoulders of Gian of Shoulders the on Standing Malaysia Airports Said to Mull Raising Istanbul Airport Stake Istanbul Mull to Raising Airport Said Malaysia Airports On the Manner of Practising the New Diplomacy Th e Arms Trade Arms e Treaty: Momentous Failure and Historic A UEFA, Governance and the Control of Club Competition in European Football Current Analysis and Future Research Agenda on ‘Gold Farming’: Real-World Innovation and Interactions: Wellspring of Competitive Advantage Revolution @State: Th Baked in and Wired: eDiplomacy@State , prezentacja MIMEO, McGill University, Montreal 2005. IDM World Competitiveness Yearbook Th , Working Paper, Center for Berkman Internet and Society, 2008. Do we Need Another Hero? Understanding Celebrities’ Roles in Advancing Advancing in Roles Celebrities’ Understanding Hero? Another Need we Do Do theDo BRICSMake aBloc? ePolitics of Competition in International Financial Regulation Terrorism in the South before and Aft Public Diplomacy 2.0:ANew Approach to Global Engagement A Concept at the Crossroads: Rethinking the Center of Gravity , wykład zaprezentowany, wykład naforum International Studies Association, , SIPRI, 2012. Solna Does Inequality Matter to Individual Welfare? An Exploration Digitally Networked Technology in Kenya’s 2007 e Spread of eDiplomacy Spread of e the Virtual Economies of Online Games , SEF-Symposium ts: Buil , CEPS Commentaries essweek.com/news/2012-02-28/malaysia-air- , Brookings Institution, Center on Economic eWorld Economic Forum, Ch.2.1,2006. , Panel of Governmental Expertson Small ding Blocks for a Collaborative Approach Approach Collaborative a for Blocks ding , 2008. , Brookings Institute, 10.2012. er 9/11:An Overlooked Phenomenon , Lowy Institute, Lowy for International , CIGI Working Paper, no. 11, Nation-Building in the Globali- the in Nation-Building ?, Report of?, Report Peace the Aca- , 30.04.2012,http://www. , „Ceasefi , 2002. , Bloomberg/Busi- re Magazine”, , Th – , University , „Harvard 2008 Post- , Strategic e Global , wykład , wykład Interna- , Johnson, Darfus L., Center of Gravity: Th e Source of Operational Ambiguity and Linear Th inking in the Age of Complexity, Fort Leavenworth, KS, School of Advanced Military Studies, US Command and General Staff College, 1998. Kern, Steff en, Sovereign Wealth Funds-State Investments on the Rise, Deutsche Bank Research, 10.09.2007; Th e World’s Most Expensive Club, „Th e Economist”, 24.05.2007. Krueger, Anne O., Supporting Globalization, Remarks at the 2002 Eisenhower National Secu- rity Conference „National Security for the 21st Century: Anticipating Challenges, Seizing Opportunities, Building Capabilities”, 26.09.2002. Lichtenbaum, Peter, Stohl, Rachel, Wood, Andrew, Th e Transatlantic Defence Industry and the Arms Trade Treaty, International Security Programme Paper, London 3.07.2011. Lingard, Bob, Grek, Sortiria, Th e OECD, Indicators and PISA: An Exploration of Events and komunikaty... ekspertyzy, Raporty, Th eoretical Perspectives, Fabricating Quality in European Education, CES Working Paper 2, 2007. Liu, Pascal, Private Standards in International Trade: Issues and Opportunities, wystąpienie podczas WTO’s Workshop on Environment-Related Private Standards, Certifi cation and Labelling Requirements, Geneva, 9.07.2009. Lawson, Max, Green, Duncan, Gleneagles: What Really Happened at the G8 Summit?, Oxfam, 29.07.2005. Lord, Kristin M., Fontaine, Richard, Managing 21st Century Diplomacy: Lessons from Global Corporations, Center for a New American Security, 2008. May, Gina, Phelan, Joe, Shared Goals: Sport and Business in Partnerships for Development, Th e Prince of Wales International Business Leader’s Forum 2005. McDonald, Glenn, Worth the Paper? Th e Arms Trade Treaty, E-international Relations, 17.04.2013, http://bit.ly/1o9lcjO (12.05.2015). Miskimmon, Alister, O’Loughlin, Ben, Roselle, Laura, Forging the World: Strategic Narratives and International Relations, Working Paper, Centre for European Politics / New Political Communications Unit, 2012. Muños, Paloma, Mind the Gap: Private Sector in the Arms Trade Treaty, „Revista Humanum Blog”, 13.12.2012. Ochel, Wolfgang, Röhn, Oliver, Ranking of Countries – Th e WEF, IMD, Fraser and Heritage Indices, Cesifo DICE Report, 2006. Pogge, Th omas, Reddy, Sanjay G., Unknown: Th e Extent, Distribution, and Trend of Global Income Poverty, Columbia University, New York 2002, http://www.columbia.edu/~sr793/ povpop.pdf. (26.06.2014). Qiang Zhen-Wei, Christine, Pitt, Alexander, Contribution of Information and Communication Technologies to Growth, World Bank Working Paper, 24, 2004. Ravallion, Martin, Competing Concepts in Inequality Debate, Brookings Trade Forum 2004, Brookings Institution, Washington, DC 2004. Rodrik, Dani, Feasible Globalizations, NBER Working Paper, no. 9129, September 2002. Rotfeld, Adam, Daniel, Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian, wykład belwederski Akademii Dyplomatycznej MSZ, Warszawa 2004. Saner, Raymond, Yiu, Lichia, International Economic Diplomacy: Mutations in Post-Modern Times, Clingendael Discussion Paper in Diplomacy, 2003, no. 84. Saxman, John B., Th e Concept of Center of Gravity: Does It Have Utility in Joint Doctrine and Campaign Planning?, Fort Leavenworth, KS, School of Advanced Military Studies, US Command and General Staff College, 1992. Schwab, Klaus, Sala-i-Martín, Xavier, Th e Global Competitiveness Report 2012–2013, World Economic Forum, 09.2012.

347 Bibliografia Th Th Th Yale Center for Study the of Globalization: http://yaleglobal.yale.edu World Policy Institute: http://www.worldpolicy.org/ Th Th TED Talks. GlobalIssues: http:// Streit http://streitcouncil.org Council: Make Poverty www.makepovertyhistory.org History: http://www.fairobserver.comFair Observer: Global Issues: http:// Global Governance Watch: http://www.globalgovernancewatch.org Global Governance Institute: http://www.globalgovernance.eu European University Institute. GlobalGovernance Program: http://globalgovernancepro- Corporate Watch Project: http://corporate-rule.co.uk Council onCouncil Foreign Relations. GlobalGove Główne źródłainternetowe Wilson, Dominic, Purushothaman, Roopa, Westcott, Nicholas, Watson, David S.,Piette, Osman, Ann,Sezgen, Mary Motegi, Naoya, Wang, Yang, Mainwaring, Scott D., Truman, Edward M., Tecuci, Gheorghe, Small Arms Survey 2007 Small Arms Survey 2015 eSIPRI Top 100Arms-Producing and Military Companies Services ompson, Chris, eGlobalEconomic Governance Programme –University of Oxford: http://www.globaleco- eGlobal Governance Project: http://www.glogov.org atcher, Mark, parison of the tional Peace Research Institute, Stockholm 2012. Governance and Globalisation Gulf inthe States, London 2012. nomicgovernance.org gramme.eui.eu/ governance/ Oxford Internet Institute, Research no. 16, Report 07.2008. NationalBerkley Laboratory, 08.2004. (M2M) Technology in Demand Response Commercial Buil Computing”, 5–10.04.2008,Florence, Italy. rency Use in China son Institute, Washington, 2011. DC sovereign-wealth-funds-fl lysis Economics Paper 2003,October, no. 99, Goldman Sachs, New York 2003. , MORS, 2002. Western Policies Towards Sovereign Wealth Fund Equity Investments: ACom-

UK, the EUand the US Sovereign Wealth Funds FlexTh Development and Deployment of aDisciple Agent for Center of Gravity Ana- Digital Diplomacy: Th Diplomacy: Digital www.globalissues.org/ Sovereign Wealth Funds: Is Asia Diff , CHI’08, wystąpienie na26.Konferencji SIGCHI „Human Factors in , Cambridge University Press, Cambridge 2007. , Th eGraduate Institute, 2015. Geneva ex-their-muscles/ (17.07.2014). www.ted.com/talks/tags/global+issues “Human-Currency Interaction”: Learning from Virtual Cur- e Impact of the Internet on International Internet on Relations the Impact of e , Policy Brief, Kuwait Programme on Development, Dreaming with the BRICs:Th rnance Monitor: http://www.cfr.org/issue/global- eir Muscles erent? , http://www.thefi dings , Working Paper 11–12,Peter- , Ernest Orlando, Ernest Lawrence 2010,Stockholm Interna- epath to 2050 Machine to Machine Machine to Machine nancialist.com/ , Global , REDAKTOR PROWADZĄCY Mirosław Ruszkiewicz

ADIUSTACJA Barbara Górska

KOREKTA Katarzyna Onderka

SKŁAD I ŁAMANIE Marian Hanik

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, fax 12-663-23-83