ESAko zientzia-zuzendaria

David Southwood: “AEBetan

ELKARRIZKETA NASA interes nazionalarekin lotzen dute. ESArekin ez da hori gertatzen” Eider Carton Virto Elhuyar

Europako Espazio Agentzia (ESA) ez da Estatu Batuetako NASA bezain ezaguna eta indartsua, baina pixkana-pixkana leku garrantzitsua hartu du munduko espazio-agentzien artean. 25 urte badira dagoeneko sortu zela eta hainbat proiektu arrakastatsu gauzatu ditu geroztik: Eguzkia ikertzeko SOHO behatokia eta unibertsoaren mugak zelatatzeko XMM-Newton

behatokia, esaterako, edota orain lanean ari den ESA Cluster II misioa. David Southwood doktoreak Europako Espazio Agentziako zientzia- David Southwood 1945eko ekainaren 30ean jaio zen Britainia Handian. Londresko Imperial College-an Matematikan -zuzendariaren kargua estreinatu berri du eta lizentziatu zen lehenik eta Fisikako doktoretza egin zuen gero. agentziaren etorkizunari buruz hitz egin dio Bere karreraren zati gehiena Imperial College-an egin du eta 1997an ESAn sartu zen Lurra Behatzeko Programaren Elhuyarri. estrategia-arduradun gisa. Urteak daramatza espazioko zientzia gizarteratzeko ahaleginetan eta ESAko zuzendari orokorrak adierazi duenez, espazioko zientzian Europak duen aditu garrantzitsuenetakoa da. Magnetosfera ikertzea ohikoa ez zen garaian hura ikertzen ibili zinen. Zer du berezia Lurra eta Eguzkia- ren arteko eskualde horrek? Magnetosfera kanpo-espazioak eta Lurrak bat egiten Magnetosfera ikertzea helburu duen Cluster II misioa duten lekua da eta, han, Eguzkia, Lurra eta Lurraren lanean ari da. Zein da misio horren garrantzia? Zeren atmosferaren arteko elkarrekintzak beha daitezke. bila ari da? Zer espero da misio horretatik? Magnetosfera ikusezina da ia-ia eta hura detektatzeko modu bakarra magnetosfera zeharkatzen ari garela neur- ketak egitea da. Informazioa puntuz puntu jasotzen da eta ondoren zientzialariek irudimena erabili behar dute infor- mazio horrekin espazioan gertatzen denaren hiru dimen- tsioko irudia osatzeko. Cluster II misioak magnetosferaren

14 E LHUYAR. 2001 MAIATZA ELKARRIZKETA 15 . ZK 165. . LHUYAR E behatokiak Eguzkiari behatokia X izpiak erabil- misioak ere potentzial osoa SOHO askotan Cluster II , eta, bestetik, helioseismologiaz balia- egiten dira” egiten ekarriko ditu. ekarriko aurrerapenak XMM-Newton “zientzia-esparru Dena dela, izarrak dela, Dena SOHOk denborarekin aldatu denborarekin [ ] dira misioak agertokian, geroago iristen dira ager- baina tokiaren erdigunera, zientzia-gaietan ekar- berrikuntzak tzeko gaitasun osoa martxan alegia. Une haue- dutenean, tan, esaterako, ikaragarrizkoak iruditzen zaizkigu duela bost urte espazioratutako buruz erakutsitakoak. Batetik, Eguzkiaren azalean gerta- tzen diren gertakari bortitzak zehaztasunez ikertzeko auke- ra eman du haren barne- tuz, Eguzkiaren bihotza behatu ahal izan da, -egitura ezagutzeko. laster erakutsiko duela espero dut. Bestalde, duela urte- bete jaurtitako tzen ari da unibertsoaren mugetan gertatzen direnak era- kusteko. misioaren espa- misioaren denboraren eta espazioaren Cluster II Cluster II behatokia. X izpien bidez, unibertsoaren mugetan gertatzen dena ikusten du. ikusten dena gertatzen mugetan unibertsoaren bidez, izpien X behatokia.

XMM-Newton Esaten duzunez, orain 30 urte ez zenuen imajinatu ere Esaten duzunez, orain egongo jaurtiketa-gunean egiten noizbait Baikonur-ko gutxiago, zinenik eta, are ziurgabetasuna saihesteko diseinatu da. hiru dimentsioko irudia egiaztatzeko prestatu den lehen Neurketakmisioa da. hiru dimentsiotan ditu, neur- egiten keta baitaitezke eginez gero, ezin puntu batean bakarrik mugitu ahala espazioan eta denboran gertatzen diren aldaketak bereizi. ESAk misio-programa zabal eta mamitsua du hurren- ESAk misio-programa izarrak? dira Zein go urteetarako. guztiak lan- Europa hain da handia, ezen zientzia-sektore ezinezkoa du behar badira ere, guztiak aldi berean egitea etaden. Horregatik, programa oso zabala da 10 urteko epean, demagun, zientzia-esparru askotan aurrerapenak aldatu egi- ekarriko ditu. Dena dela, izarrak denborarekin sartzenten dira. Aktoreek bezala, espazioratzen direnean zioratzea gertatuko zenik. ESAko zientzia-zuzendari gertatuko zenik. ESAko zioratzea al zitzaizun burutik? izango zinela inoiz pasa Mutiko nintzelarik, espazioarekin egiten nuen amets, bai- na ez nuen inoiz imajinatu espazioa ikertzeaz arduratuko nintzenik eta Europak espazioa are gutxiago ikertzeko nintzenik. duen erakunde nagusiaren arduradun izango Inork mutiko hari etorkizunean gertatuko zitzaiona iraga- rri izan balio, zur eta lur utziko zukeen. Izan ere, zientzian egin nituen lehen urratsak ziren hein han- zorizkoak izan di batean, nahiz eta azken urteetan ESAko zientzia- -zuzendari izatea posible zirudien. ESA marekin, Estatu Batuetako militarren esku dago erabat. “zientziak egungo Europak independente izateko martxan jarritako sistema gizarte garatu propioak, hortaz, erabaki politikoa izan behar du nahitaez.

modernoen Hain zuzen, duela hilabete batzuk “Europako Bata- [ oinarrietan dauden ] sunarentzat Espazio Agentziarantz” txostena plaza- sormenari eta ratu zen. Bertan, ESAren jarduera zientifikoaren eta osasunari eusten dio” Europako interes politiko, estrategiko eta ekonomi- koaren arteko lotura sendotu beharra azpimarratu

ELKARRIZKETA zuten. Zer deritzozu horri? Erabat ados nago txostenean esandakoekin. Europako Besteak beste, proiektua martxan jarriko nazioak, batera jardunda, askoz indartsuagoak dira bakoi- duzue, Estatu Batuetako GPS sarearen pareko sare tza bere aldetik arituta baino. Zientziak egungo gizarte europarra. Estatu Batuekiko mendekotasuna gaindi- garatu modernoen oinarrietan dauden sormenari eta osa- tzea omen da helburua. Ez al da erabaki zientifikoa sunari eusten dio. baino gehiago erabaki politikoa? Egia esan proiektu hori ez dago nire ardurapean, Claudio ESAri Europako interes politiko eta ekonomikoekin Mastracci ESAko aplikazioetarako zuzendariaren esku bai- gehiago engaiatzea eskatzen zaio, baina, Europako zik. Eta hark kudeatutako guztiak bezala, Galileo ez da edu- herrialdeak behar adina engaiatzen al dira ESAren ki zientifiko handiko proiektua, aplikazio praktikoetara bide- proiektuetan? ratutako proiektua da, eta halabeharrezkoa du osagai poli- Bai. Nazionalismoak osasuntsuak eta naturalak dira hein tikoa. Une hauetan, satelite bidezko nabigazioa, GPS siste- batean, baina Europako programekiko konpromisoa nahi-

ESAren proiektu nagusiak

SOHO espazioko behatokia: 1995ean teak Lurraren magnetosfera ikertzen ari : 2003ko ekainean abiatu- espazioratu zuten eta Eguzkia ikertzen dira. ko da Marterantz, 2003ko abenduan iri- ari da geroztik. NASArekin batera egin- tsiko da eta robota utziko du Rossetta: 2003an jaurtiko dute espazio- dako proiektua da. Harri esker, Eguzkiari -ontzi hau eta Jupiter inguruan dagoen Marten. Gero, Marteren inguruan orbi- buruz inoiz baino gehiago jakin da. 46P/Wirtanen kometa ikertuko du. 2011n tatuko du. XMM-Newton espazioko behatokia: egingo du topo kometarekin eta bi urtez BepiColombo: Merkurio planeta ikertu- 1999an espazioratu zuten. Espazioko X ikertuko du. ko du espazio-ontzi honek eta 2009an izpien iturriak ikertzen ditu eta zulo bel- jaurtiko dute. Japoniarekin batera egin- Herschel-First espazioko behatokia: tzen eta galaxien arteko materiari buruz go da proiektua. 2007an espazioratuko da. Unibertsoan argibide asko lortu ditu. sortu ziren lehen galaxiek utzitako zabo- GAIA espazioko behatokia: 2012an es- Cluster II: 2000n espazioratu zituzten rrak behatzeko gai izango da, orain ezi- pazioratuko da eta gure galaxiaren kon- Tango, Sanba, Rumba eta Salsa sateli- nezkoa dena. posizioa, eraketa eta eboluzioa ikertuko ditu. LISA espazioko behatokia: Grabitazio- -uhinak aztertuko dituen lehen behato- kia izango da. NASArekin batera presta- tu da proiektua eta oraindik ez da jaur- tiketa-data zehaztu. NGST, hurrengo belaunaldiko espazio- -teleskopioa: 2009an jaurtiko da. Hubble- -ren ordezkoa izango da eta FIRSTekin batera unibertsoko galaxiarik zaharre- nak ikertuko ditu. NASArekin lankidetzan egingo da. : SOHOren ordezkoa izango da eta Eguzkia ikertzen segituko du. Jaur- ESA tiketa-data ez da zehaztu. Cluster II misioko bi satelite.

16 E LHUYAR. 2001 MAIATZA ELKARRIZKETA 17 . ZK 165. . LHUYAR

E Herschel-First espazioko 2007an behatokia da. jaurtiko ESA Martera joatea eta Ilargira itzultzea kontrajarriak al itzultzea kontrajarriak joatea eta Ilargira Martera daude? Ez, ez daude kontrajarriak. dugu Ilargia? zergatik ahaztu Orduan, Robotikaren ikuspuntutik Marte oso helburu garrantzitsua delako pizten du hainbeste interes. Hala ere, Ilargira itzul- bidaia tripula- tzea merezi du. Epe luzera garatu nahi den tuen estrategiari begira, Martera bidaia tripulatu bat egi- itzultzea. teko erdibideko oso pauso aproposa da Ilargira Bata- politiko bat. Europako Bukatzeko, beste galdera aurki errusiarren zabalkuntzan, ekialderako sunaren Epe er- europarra. iritsiko da erakunde mugetaraino pentsa al liteke Errusiako Espazio tain edo luzera Ez al litzateke erabaki integratzea? Agentzia ESAn orekatzeko? indarra bat izango NASAren estrategiko Argi dago datozen urteetan ESA Europako ekialdeko herrialdeetara zabal daitekeela. Errusiaren kasua, ordea, desberdina da, euren programa baitaukate. Horregatik, ez dut uste Errusia izango denik ESArekin bat egiten duen Ekialdeko Europako lehen nazioa. Hala ere, ESAk Errusia- rekin batera lan egiten du. Hurrengo urtean, adibidez, behatokia jaurtiko dugu Baikonurretik, erru- siarren jaurtiketa-zentrotik. Behatokiak gamma izpiak neurtuko ditu eta unibertsoko gertakari energetikoenak aztertuko ditu. ESArentzat espazio-agentziekin oso lagungarria da beste lankidetza independenteak garatzea, ez bakarrik Errusia- rekin, Baita eta Japonia beste batzuekin ere. Horrela, NASAren nagusitasuna oreka baitezakegu, neurri batean behintzat.

itzultzea”

“Martera bidaia “Martera tripulatu bat egiteko bat tripulatu aproposa da Ilargira da aproposa erdibideko oso pauso oso erdibideko [ ] Ilargia ere apur bat bazterrean utzita dute espazio- apur bat bazterrean Ilargia ere -agentzia nagusiek epe motz eta ertaineko planetan. Ez al litzateke ESA gehiago engaiatu behar Ilargian bat eraikitzeko? base iraunkor Horrelako ideia bat aurrera eramateko, Europak espazio- ra begira dituen asmoak modu askoz zabalagoan landu beharko lituzke. ESAri gizakiak tripulatutako misioak ez bultzatzea Satelite komertzialen alo- zaio baita ere. leporatzen eta planeta espazioaren indartsua izan arren, rrean ahulezia nabaria omen da hori. berrien esplorazioan ESA Nazioarteko Espazio Estazioaren partaide da eta, beraz, tripulatutako proiektuetan parte hartzen du, nahiz eta egia den ESAn ez daukagula tripulatutako bidaien alorrean gurea bakarrik den programarik. Beharbada, Estatu Batuen nagusitasun ekonomikoak mende honetan zehar behera egiten badu, Europak bere astronautak espaziora bidaltzeko programa propioa izateko beharra sentituko du. Bestalde, ESAz hitz egiten den bakoitzean, ezinbes- behar du ESAk Zer da NASArekin. tean alderatzen beharrezkoa mamua uxatzeko? Uxatzea NASAren eta bien arteko berdintasunak dira izatekotan. Zein desberdintasunak? Desberdintasun handienetako da. Kalku- bat aurrekontua egin dai- hainbat konparaketa latzeko moduaren arabera, guztietantezke, baina analisi ondorioztatzen da Estatu bider gehiago gastatzen 5-7 dute- Batuek Europak baino la espazioan. Eta hori datu objektiboa da. Hala ere, badi- ra beste desberdintasun batzuk. Estatubatuarrek NASA interes nazionalarekin identifikatzen dute ezbairik gabe. ESArekin, ordea, ez da hori gertatzen. Nahiz eta Europa- erakusten ko herriek elkarrekin nola lan egin dezaketen bakarrik lor duen adibide bikaina izan eta nazioek eurek berres-ezin ditzaketen helburuak batera lortu ditzaketela ten duen, Europako hiritarrak ez dira oraindik Europarekin identifikatzen eta, beraz, ezta ESArekin ere. taezkoa parte Espazio Agentzian da Europako hartzen aldetik. Banakortasunarenduten guztien eta taldearen arteko da. oreka behar-beharrezkoa