Integratie in Zicht?
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Integratie in zicht ? De integratie van migranten in Nederland op acht terreinen nader bekeken Een verkenning van maatschappelijk bewust consumeren in Nederland Integratie in zicht? De integratie van migranten in Nederland op acht terreinen nader bekeken Redactie: Willem Huijnk Iris Andriessen Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, december 2016 Het Sociaal en Cultureel Planbureau is ingesteld bij Koninklijk Besluit van 30 maart 1973. Het Bureau heeft tot taak: a wetenschappelijke verkenningen te verrichten met het doel te komen tot een samenhangende beschrij- ving van de situatie van het sociaal en cultureel welzijn hier te lande en van de op dit gebied te ver- wachten ontwikkelingen; b bij te dragen tot een verantwoorde keuze van beleidsdoelen, benevens het aangeven van voor- en nadelen van de verschillende wegen om deze doeleinden te bereiken; c informatie te verwerven met betrekking tot de uitvoering van interdepartementaal beleid op het gebied van sociaal en cultureel welzijn, teneinde de evaluatie van deze uitvoering mogelijk te maken. Het scp verricht deze taken in het bijzonder bij problemen die het beleid van meer dan één departement raken. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is als coördinerend minister voor het sociaal en cultureel welzijn verantwoordelijk voor het door het scp te voeren beleid. Over de hoofdzaken hiervan heeft hij/zij overleg met de minister van Algemene Zaken; van Veiligheid en Justitie; van Binnenlandse Zaken en Konink- rijksrelaties; van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; van Financiën; van Infrastructuur en Milieu; van Eco- nomische Zaken; en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. © Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag 2016 scp-publicatie 2016-32 Zet- en binnenwerk: Textcetera, Den Haag Figuren: Mantext, Moerkapelle Vertaling samenvatting: avb-vertalingen, Amstelveen Omslagontwerp: bureau Stijlzorg, Utrecht Foto omslag: Herman Wouters | Hollandse Hoogte isbn 978 90 377 0812 7 nur 740 Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 kb Hoofddorp, www.repro-recht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting pro (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 kb Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Sociaal en Cultureel Planbureau Postbus 16164 2500 bd Den Haag www.scp.nl [email protected] De auteurs van scp-publicaties zijn per e-mail te benaderen via de website. Daar kunt u zich ook kosteloos abonneren op elektronische attendering bij het verschijnen van nieuwe uitgaven. Inhoud De webversie van deze publicatie wijkt in opmaak iets af van de gedrukte, papieren versie. Bij verwijzingen naar pagina’s van deze editie daarom vermelden dat naar de webversie is verwezen. Voorwoord 6 Samenvatting 7 Jaco Dagevos en Willem Huijnk 1 Ontwikkelingen in de integratie 27 Willem Huijnk 1.1 Nemen verschillen af? 27 1.2 Onderzoeksvragen 30 1.3 Doelgroepen, terminologie en methoden 31 Noten 33 Literatuur 33 2 Prestaties en loopbanen in het onderwijs 35 Lex Herweijer, Jurjen Iedema en Iris Andriessen 2.1 Gelijkere loopbanen? 35 2.2 Leerprestaties in het basisonderwijs 35 2.3 Voortgezet onderwijs 42 2.4 Middelbaar beroepsonderwijs 49 2.5 Hoger onderwijs 53 2.6 Samenvatting en conclusies 57 Noten 58 Literatuur 59 3 Opleidingsniveau en beheersing Nederlandse taal 61 Lex Herweijer, Jurjen Iedema, Iris Andriessen en Miranda Vervoort (HvA) 3.1 Opleiding en Nederlandse taal belangrijke hulpbronnen voor integratie 61 3.2 Opleidingsniveau 61 3.3 Beheersing en gebruik van het Nederlands 69 3.4 Samenvatting en conclusies 75 Noten 76 Literatuur 76 3 i n h o u d 4 Arbeidsmarktpositie en inkomen 77 Willem Huijnk 4.1 De arbeidsmarktpositie vergeleken 77 4.2 De arbeidsmarktpositie in beeld 78 4.3 Inkomen 94 4.4 Verschillen in arbeidsmarktpositie ontleed: toenemende evenredigheid? 100 4.5 Samenvatting en conclusies 112 Noten 114 Literatuur 114 5 Wonen en woonomgeving 116 Jeanet Kullberg en Willem Huijnk 5.1 Inleiding 116 5.2 Woonkwaliteit 118 5.3 Tevredenheid met de woning en de omgeving 124 5.4 Woonuitgaven 127 5.5 Concentratie, segregatie en ontmoetingskansen 131 5.6 Verklaring voor verschillen 135 5.7 Samenvatting en conclusies 141 Noten 144 Literatuur 144 6 Criminaliteit 146 Willem Huijnk en Rob Kessels (cbs) 6.1 Verdachten van criminaliteit: groepen nader bekeken 146 6.2 Verdachten van criminaliteit en recidive 149 6.3 Ontwikkelingen in criminaliteit 157 6.4 Verschillen in criminaliteit tussen groepen nader bekeken: evenredigheid 169 6.5 Samenvatting en conclusies 180 Noten 182 Literatuur 183 7 Participatie en vertrouwen van niet-westerse migranten 185 Pepijn van Houwelingen, Willem Huijnk en Josje den Ridder 7.1 Participatie, vertrouwen en integratie 185 7.2 Lidmaatschap, vrijwilligerswerk en informele hulp 187 7.3 Verklaringen voor verschillen in participatie 191 7.4 Politieke participatie 193 7.5 Sociaal en institutioneel vertrouwen 198 7.6 Samenvatting en conclusies 204 Noten 206 Literatuur 207 4 i n h o u d 8 Identificatie, sociale contacten en waardeoriëntaties; ontwikkelingen in de sociaal-culturele positie 210 Jaco Dagevos, Iris Andriessen en Miranda Vervoort (HvA) 8.1 Drie dimensies van sociaal-culturele positie 210 8.2 Emotionele dimensie: identificatie 211 8.3 Sociale dimensie: interetnisch contact 217 8.4 Culturele dimensie: waardeoriëntaties 230 8.5 Samenvatting en conclusies 239 Noten 241 Literatuur 241 9 De multi-etnische samenleving onder druk? 243 Iris Andriessen 9.1 Inleiding 243 9.2 Opvattingen van autochtone Nederlanders over etnisch-culturele diversiteit 244 9.3 Houdingen van migranten 257 9.4 Interetnische spanningen 273 9.5 Samenvatting en conclusies 276 Noten 278 Literatuur 278 Summary 282 Jaco Dagevos and Willem Huijnk Publicaties van het Sociaal en Cultureel Planbureau 302 5 i n h o u d Voorwoord Vraagstukken rondom de integratie van niet-westerse migranten en hun kinderen houden de gemoederen al vele jaren veel bezig. Recentelijk heeft de vluchtelingencrisis voor veel beroering gezorgd, maar ook andere zaken zoals de hoge (jeugd)werkloosheid, de over- vertegenwoordiging in de criminaliteit, de ervaren uitsluiting en discriminatie en de (gebrekkige) binding met Nederland van migranten zijn aanleiding tot zorg onder verschil- lende groepen burgers. Veel migranten, met name met een moslimachtergrond, voelen zich als tweedederangburgers behandeld, terwijl een deel van de autochtone Nederlanders de aanwezigheid van migranten ziet als bedreiging van belangrijke waarden en hen met criminaliteit en radicalisering associëren. Deze verdiepende studie gaat in op de overkoepelende hoofdvraag die achter veel van de discussies schuilt: welke kant gaat het op met de integratie? Groeien migranten en autoch- tone Nederlanders in posities en houdingen naar elkaar toe of ontstaat er meer afstand? We onderzoeken dit voor structurele onderwerpen, zoals onderwijs, taal, arbeid, inkomen, wonen en wijken, criminaliteit en maatschappelijke participatie. Verder kijken we naar de sociaal-culturele positie (bijvoorbeeld contacten, identificatie en opvattingen) en de wederzijdse beeldvorming. We richten ons bij de structurele posities ook op de vraag of migranten eenzelfde positie innemen als een vergelijkbare categorie autochtone Nederlanders. Blijven er als je rekening houdt met de doorgaans minder gunstige achtergrondkenmerken van migranten geen achterstanden ten opzichte van autochtone Nederlanders over? Migranten verschillen namelijk vaak in kenmerken die van belang zijn voor het innemen en verwerven van een positie in onze maatschappij, denk bijvoorbeeld aan het sociaaleconomisch milieu bij het opleidingsniveau. De nadruk ligt op de integratie van de vier grootste niet-westerse groepen: de Turkse, de Marokkaanse, de Surinaamse en de Antilliaanse Nederlanders. Ook richten we ons nadrukkelijk op de positie van de kinderen van migranten, de tweede generatie. Is het beeld bij hen anders dan bij hun ouders? En welke kant gaat hun ontwikkeling op? Wij zijn Arjen Verweij erkentelijk voor de deskundige wijze waarop hij dit rapport vanuit het ministerie heeft begeleid. Naast medewerkers van het Sociaal en Cultureel Planbureau hebben ook Rob Kessels (Centraal Bureau voor de Statistiek) en Miranda Vervoort (Hogeschool van Amsterdam) aan het rapport meegewerkt. Mede namens de redacteuren dank ik hen voor hun bijdrage en de prettige samenwerking. Prof. dr. Kim Putters Directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau 6 v o o r w o o r d Samenvatting Ontwikkelingen in integratie; de balans opgemaakt Jaco Dagevos en Willem Huijnk Deze verdiepende studie integratie wil inzicht geven in de ontwikkelingen in de integratie van niet-westerse migrantengroepen. Daarbij concentreren we ons met name op de eerste en tweede generatie migranten van Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse her- komst − de vier grootste niet-westerse migrantengroepen in Nederland. We onderzoeken of de verschillen in positie tussen deze groepen en autochtone Nederlanders toe- of juist afnemen. Hierbij maken we onderscheid tussen structurele en sociaal-culturele posities (Dagevos 2001; Huijnk et al. 2015). Structurele posities verwijzen naar diverse domeinen van de stratificatie, zoals onderwijs, werk, inkomen en huisvesting. De sociaal-culturele positie kan worden onderscheiden in een emotioneel-affectieve