De Wmo 2015 in Praktijk
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Wmo 2015 in praktijk De lokale uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning De Wmo 2015 in praktijk De lokale uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning Lia van der Ham Maaike den Draak Wouter Mensink Peggy Schyns Esther van den Berg m.m.v. Pepijn van Houwelingen Isabella van de Velde Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, januari 2018 Het Sociaal en Cultureel Planbureau is een interdepartementaal, wetenschappelijk instituut, dat – gevraagd en ongevraagd – sociaal-wetenschappelijk onderzoek verricht. Het scp rapporteert aan de regering, de Eer- ste en Tweede Kamer, de ministeries en maatschappelijke en overheidsorganisaties. Het scp valt formeel onder de verantwoordelijkheid van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het scp is opgericht bij Koninklijk Besluit op 30 maart 1973. Het Koninklijk Besluit is per 1 april 2012 vervan- gen door de ‘Regeling van de minister-president, Minister van Algemene Zaken, houdende de vaststelling van de Aanwijzingen voor de Planbureaus’. © Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag 2018 scp-publicatie 2018-3 Opmaak binnenwerk: Textcetera, Den Haag Figuren: Mantext, Moerkapelle Vertaling samenvatting: avb-vertalingen, Amstelveen Omslagontwerp: Boulogne Jonkers Vormgeving, Zoetermeer Foto omslag: Marion Duimel isbn 978 90 377 0856 1 nur 740 Copyright U mag citeren uit scp-rapporten, mits u de bron vermeldt. U mag scp-bestanden op een server plaatsen mits: 1 het digitale bestand (rapport) intact blijft; 2 u de bron vermeldt; 3 u de meest actuele versie van het bestand beschikbaar stelt, bijvoorbeeld na verwerking van een erratum. Data scp-databestanden, gebruikt in onze rapporten, zijn in principe beschikbaar voor gebruik door derden via dans www.dans.knaw.nl. Contact Sociaal en Cultureel Planbureau Postbus 16164 2500 bd Den Haag www.scp.nl [email protected] Via onze website kunt u zich kosteloos abonneren op een elektronische attendering bij het verschijnen van nieuwe uitgaven. Inhoud De webversie van deze publicatie wijkt in opmaak iets af van de gedrukte, papieren versie. Bij verwijzingen naar pagina’s van deze editie daarom vermelden dat naar de webversie is verwezen. Voorwoord 6 Samenvatting 8 Maaike den Draak en Lia van der Ham 1 Onderzoek naar de lokale uitvoeringspraktijk van de Wmo 2015 19 Lia van der Ham 1.1 De bedoelingen van de Wmo 2015 19 1.2 De focus van dit onderzoek 26 1.3 Leeswijzer 28 Noten 28 2 Opzet van het onderzoek 29 Lia van der Ham en Maaike den Draak 2.1 Kwalitatief onderzoek: interviews in zes gemeenten 29 2.2 Kwantitatief onderzoek: enquête onder beleidsmedewerkers 35 2.3 Diversiteit in methoden en resultaten in dit rapport 37 Noten 38 3 De ontwikkeling van Wmo-beleid in gemeenten 39 Lia van der Ham 3.1 Van transitie tot transformatie 39 3.2 Veranderingen in de gemeentelijke organisatie 45 3.3 Relaties binnen het sociaal domein en met andere beleidsterreinen 47 3.4 De rol van gemeenten ten opzichte van aanbieders 49 3.5 Samenwerking met andere gemeenten in de regio 54 3.6 De gemeente en inspraak van burgers 58 3.7 Samenvattend 61 Noten 62 4 Inrichting van de toegang tot Wmo-ondersteuning 63 Lia van der Ham en Maaike den Draak 4.1 Wijzigingen in de toegang tot ondersteuning 63 4.2 Toegangspunten voor Wmo-ondersteuning 65 4.3 Multidisciplinaire, sociale teams 70 3 i n h o u d 4.4 Het onderzoek naar de ondersteuningsbehoefte 76 4.5 Samenvattend 83 Noten 84 5 Zelfredzaamheid en participatie 85 Peggy Schyns 5.1 Wat verstaan actoren binnen de gemeenten onder zelfredzaamheid en participatie? 85 5.2 Wijze van inzet op zelfredzaamheid en participatie 93 5.3 Het monitoren van zelfredzaamheid en participatie 98 5.4 Resultaten van inzet op zelfredzaamheid en participatie 99 5.5 Samenvattend 104 Noten 106 6 Passende ondersteuning 107 Wouter Mensink en Lia van der Ham 6.1 Wat verstaan gemeenten onder passende ondersteuning? 107 6.2 Ondersteuning passend maken 108 6.3 Aanbodvernieuwing 113 6.4 Van ‘zwaardere’ naar ‘lichtere’ ondersteuning 120 6.5 Kwaliteit van ondersteuning 128 6.6 Passendheid van ondersteuning 133 6.7 Samenvattend 136 7 Informele ondersteuning 138 Esther van den Berg 7.1 Lokale perspectieven op informele ondersteuning 138 7.2 Mantelzorg 141 7.3 Vrijwilligers in de ondersteuning 155 7.4 Burgerinitiatieven 166 7.5 Samenvattend 170 8 Afstemming van de Wmo 2015 met de Zvw en de Wlz 172 Lia van der Ham 8.1 Afstemmingspartners van de gemeente 172 8.2 Tevredenheid met de afstemmingspartners 174 8.3 Ervaringen met afstemming 175 8.4 Toewerken naar integrale dienstverlening 183 8.5 Samenvattend 189 Noten 190 4 i n h o u d 9 Conclusies en slotreflectie 191 Lia van der Ham, Esther van den Berg, Peggy Schyns en Wouter Mensink Slotreflectie: aandachtspunten bij de uitwerking van de Wmo 2015 195 Summary 201 Literatuur 211 Publicaties van het Sociaal en Cultureel Planbureau 217 5 i n h o u d Voorwoord Sinds 1 januari 2015 is de langdurige zorg en ondersteuning in Nederland anders ingericht. Het doel van de evaluatie Hervorming Langdurige Zorg (hlz) is te bepalen of de langdurige zorg en ondersteuning zich ontwikkelt in de richting die de wetgever voor ogen had. De evaluatie richt zich daarbij op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015, de Wet langdurige zorg (Wlz), de wijkverpleging en de intramurale op behandeling gerichte ggz. Dit rapport is het tiende in een reeks rapporten van de evaluatie hlz die het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp) uitvoert op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (vws). In 2018 volgt een overkoepelend eindrapport. Dit deelrapport beschrijft de uitvoering van de Wmo 2015 in de lokale praktijk. Het gaat zowel over de invulling van het lokale Wmo-beleid door gemeenten als over de uitvoering daarvan door de diverse partijen in het veld en over de ervaringen van betrokkenen. Vele partijen zijn betrokken bij de Wmo 2015 en ieder van hen heeft een eigen perspectief. De onderzoekers spraken in zes gemeenten daarom met een grote groep verschillende res- pondenten: beleidsmedewerkers, Wmo-coördinatoren, Wmo-consulenten, aanbieders van zorg en ondersteuning, hulpverleners en ondersteuners, zorgverzekeraars, belangen- behartigers, burgerinitiatieven en Wmo-cliënten (of hun mantelzorgers). Daarnaast zijn middels een enquête op landelijke schaal gegevens verzameld over gemeentelijk beleid en de ervaringen van gemeenten. Het rapport beschrijft dat bij aanvang van de Wmo 2015 gemeenten vooral bezig zijn geweest met het organiseren van de overgang en het waarborgen van continuïteit van ondersteuning. Na de eerste twee jaren komt langzamerhand ruimte voor vernieuwing. Gemeenten hebben de Wmo 2015 op vele verschillende manieren ingericht en een grote groep verwacht in de nabije toekomst nog wijzigingen door te voeren. De uitgangspunten van de Wmo 2015 worden breed gedragen onder de betrokken partijen, maar bij de uitwer- king in de praktijk loopt men tegen knelpunten aan. De Wmo 2015 heeft een positieve impuls gegeven aan de samenwerking tussen de diverse partijen, al zijn er ook de nodige belemmeringen voor integrale dienstverlening en onderlinge afstemming. Het zicht op resultaten van de Wmo 2015 is in gemeenten vaak (nog) beperkt. 6 v o o r w o o r d Onze grote dank gaat uiteraard uit naar de zes gemeenten die deelnamen als casus- gemeenten, de mensen die aan de interviews hebben bijgedragen en de beleids- medewerkers die aan de landelijke enquête deelnamen. Wij zijn hen zeer erkentelijk. De enquêtegegevens zijn verzameld door i&o Research en geanalyseerd en beschreven door het scp. Wij danken de medewerkers van i&o Research voor hun inzet. Tot slot bedanken wij de leden van de externe begeleidingscommissie, en in het bijzonder drs. Bob van der Meijden en drs. Theo Roes, voor hun bruikbare commentaren. Prof. dr. Kim Putters Directeur Sociaal en Cultureel Planbureau 7 v o o r w o o r d Samenvatting Maaike den Draak en Lia van der Ham De Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) maakt deel uit van de hervor- ming van de langdurige zorg (hlz). Deze beoogt bij te dragen aan het realiseren van een inclusieve samenleving en het bevorderen van zelfredzaamheid en participatie van mensen met een beperking of een chronisch psychisch of psychosociaal probleem. Met passende ondersteuning hoopt men mensen zo lang mogelijk in hun eigen leefomgeving te laten wonen en te laten meedoen in de maatschappij. In dit deelproject van de hlz-evaluatie wordt onderzocht hoe de Wmo 2015 in gemeenten vorm krijgt. We kijken naar de ‘lokale uitvoeringspraktijk’, ofwel de manier waarop gemeenten in hun beleid invulling geven aan de Wmo 2015 en naar de praktische uitvoering van de wet door zorginstellingen, professionals en informele hulpverleners. Samen met het deelonderzoek naar melders, gespreksvoerders en mantelzorgers (Feijten et al. 2017) vormt dit onderzoek de voornaamste bron van informatie over de ervaringen met de Wmo 2015. Anders dan in het rapport van Feijten et al. (2017) staan in dit onderzoek de ervaringen centraal van een bredere groep van partijen die allen betrokken zijn bij de lokale uitvoering van de Wmo 2015. Naast gemeentelijke beleidsmedewerkers, Wmo-coördinatoren en -consulenten komen ook aanbieders van zorg en welzijn, zorgverzekeraars, belangenbehartigers en cliënten aan het woord. De uitvoeringspraktijk is nog in ontwikkeling. De inzichten uit dit onderzoek helpen duide- lijker te krijgen in hoeverre de Wmo 2015 wordt ingevuld zoals de wetgever voor ogen had. Dit onderzoek is een momentopname van de situatie eind 2016/begin 2017. De centrale vragen van dit onderzoek zijn: – Hoe pakken gemeenten – in samenwerking met betrokken partijen – de hen onder de Wmo 2015 toebedeelde opdracht op? – Welke veranderingen in de uitvoeringspraktijk zijn merkbaar sinds de invoering van de Wmo 2015? Voor dit onderzoek zijn gegevens verzameld met kwalitatieve en kwantitatieve onder- zoeksmethoden. Voor het kwalitatieve onderzoek werden interviews gehouden in zes casus- gemeenten die op belangrijke kenmerken zoals stedelijkheid, bevolkingsgrootte, geo- grafische ligging en de inrichting van de Wmo 2015 varieerden.