159 Care Management for the Elderly Hardship by Public Health Organization
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
159 Care Management for the Elderly Hardship by Public Health Organization Kriengsak Thamma-Aphiphol Researcher (Senior Professional Level), ASEAN Institute for Health Development, Mahidol University Dr. Supattra Srivanichakorn Senior Expert, Department of Disease Control, Ministry of Public Health Assist. Prof. Dr. Jutatip Sillabutra Lecturer, Department of Biostatistics, Faculty of Public Health, Mahidol University Kawinarat Suthisukon Researcher, ASEAN Institute for Health Development, Mahidol University Received: May, 15 2017 Accepted: June 16, 2017 Abstract This paper aims to study the roles of Public Health Organization related to care management for the elderly hardship including problem analysis and provide recommendations on care management for the elderly hardship in 10 provinces of Thailand. Quantitative data are collected from selected 4,561 elderlies and another 152 by focus group and in-depth interview with public health officers and elderly during December 2012 to April 2013. The data was analyzed using descriptive statistics and content analysis. The study result shows that the evidence of Public Health Organization on Care Management for the Elderly Hardship can be divided into 2 levels; a policy level which is undertaken by provincial and district public health office, and an implementation level which is undertaken by hospital and primary care unit. The latter plays a role in exploring and supporting the development of primary care-oriented training for community, disseminating information on health education, setting up and coordinating community health networks. The study also found that most of problems are the limitation of manpower, workload and lack of personnels skills and knowledge, collaborative working with other organizations, inputs, and good cooperation from the elderly and communities. Therefore, the recommendations are to draw a clear policy and procedures which will strengthen collaborative networking and support sufficient inputs to enable the workforce to improve their performance that lead to the success of their jobs. Additional findings recommend the inclusion of integrated health care, accessing fair social security, development of the capacity of family carers or volunteers through a participatory action research to improve care services for the elderly hardship. Keywords: Care Management, Elderly, Elderly Hardship, Public Health Organization 160 การจัดการดูแลผูสูงอายุที่ประสบภาวะยากลําบากโดยองคกรสาธารณสุข เกรียงศักดิ์ ธรรมอภิพล นักปฏิบัติการวจิ ัย (ผูชํานาญการพิเศษ) สถาบันพัฒนาสุขภาพอาเซยี น มหาวิทยาลยั มหิดล แพทยหญิงสุพัตรา ศรีวณิชชากร นายแพทยทรงคุณวุฒิ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสุข ผูชวยศาสตราจารย ดร. จุฑาธิป ศีลบุตร อาจารยประจํา ภาควิชาชีวสถิติ คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหดิ ล กวินารัตน สุทธิสคุ นธ นักปฏิบัติการวจิ ยั สถาบันพัฒนาสุขภาพอาเซยี น มหาวิทยาลัยมหดิ ล ไดรับบทความ: 15 พฤษภาคม 2560 ตอบรับตีพิมพ: 16 มิถุนายน 2560 บทคัดยอ บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาบทบาทองคกรสาธารณสุขในการจัดการดูแลผูสูงอายุที่ประสบ ภาวะยากลําบาก ปญหาอุปสรรคในการทํางาน และเสนอแนะแนวทางการจัดการดูแลผูสูงอายุที่ประสบภาวะ ยากลําบาก เก็บขอมูลเชิงปริมาณกับผูสูงอายุ 4,561 ครอบครัว เก็บขอมูลเชิงคณุ ภาพกับบุคลากรสาธารณสุขและ ผูสูงอายุ 152 คนใน 10 จังหวัดของไทยชวงเดือนธันวาคม 2555 ถึงเดือนเมษายน 2556 และนําขอมูลมา วิเคราะหโดยสถิติพรรณนา และวิเคราะหขอมูลเชิงเนื้อหาตามประเด็นที่กําหนดไว ผลการศึกษาพบวา องคกรสาธารณสุขที่มีบทบาทในการจัดการดูแลผูสูงอายุที่ประสบภาวะยากลาํ บากม ี 2 ระดับ คือ ระดับนโยบายมีสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด สํานักงานสาธารณสุขอําเภอดําเนินงาน และระดับ ปฏิบัติมีโรงพยาบาล หนวยงานบริการปฐมภูมิดําเนินงาน โดยมีบทบาทใหบริการเชิงรับ บริการเชิงรุก สํารวจ ขอมูล จัดอบรมใหความรู แจงขอมูลขาวสาร สงเคราะหชวยเหลือ และบูรณาการความรวมมือกับเครอื ขาย ปญหา ที่พบคือ อัตรากําลัง ภาระงานและองคความรูของบุคลากร ขาดการบูรณาการความรวมมือกับเครือขาย ทรัพยากรดําเนินงานไมเพียงพอ และปญหาความรวมมือของผูสูงอายุและชุมชน ดังนั้น จึงเสนอแนะใหกําหนด นโยบายที่ชัดเจนเพื่อนําไปสูการปฏิบัติ เนนบูรณาการภาคีเครือขายการทํางานตางๆ มอบหมายงานและกระจาย ความรับผิดชอบใหเหมาะสม ตลอดจนสนับสนุนทรัพยากรดําเนินงานตางๆ ขอเสนอแนะ คือ บูรณาการระบบบริการสาธารณสุขที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ จัดสวัสดิการสงเคราะห อยางเปนธรรม พัฒนาศักยภาพครอบครัวหรือจิตอาสาในการดูแล และใชเทคนิคการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวน รวมเพื่อพัฒนารูปแบบการจัดการดูแลผูสูงอายุที่ประสบภาวะยากลําบาก คําสําคัญ: การจัดการดูแล ผูสูงอายุ ผูสูงอายุที่ประสบภาวะยากลําบาก องคกรสาธารณสุข 161 ที่มาและความสําคัญของปญหา ผูสูงอายุ หมายถึง บุคคลซึ่งมีอายุเกินหกสิบปบริบูรณขึ้นไปและมีสัญชาติไทย (กรมกิจการผูสูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย, 2546) ทั้งนี้ องคการสหประชาชาติไดนิยามวา หากประเทศ ใดมีประชากรผูสูงอายุ 60 ปขึ้นไปเกินรอยละ 10 แสดงวายางเขาสูสังคมผูสูงอายุ และถามีถึงรอยละ 20 ขึ้นไปก็ จะเปนประเทศสังคมผูสูงอายุ ดังเชนประเทศแถบยุโรป คือ อิตาลี เยอรมัน กรีซ สวิสเซอรแลนดที่มีผูสูงอายุมาก ถึงรอยละ 25 ของประชากรทั้งประเทศ ขณะที่ประเทศแถบแอฟริกามีประชากรผูสูงอายุเพียงรอยละ 5 สําหรับ ประเทศในเอเชียพบวา ประเทศญี่ปุนมีผูสูงอายุสูงสุดรอยละ 25 จีนและมาเลเซียมีรอยละ 10 เชนกัน และหาก พิจารณาเฉพาะในประชาคมอาเซียน ตั้งแตป พ.ศ. 2556 ประเทศไทยนับวาเปนประเทศที่มีจํานวนผูสูงอายุสูงสุด (สมาคมสงเสริมธุรกิจบริการผูสูงอายุไทย, 2556) ในป พ.ศ. 2557 ประเทศไทยมีประชากรทั้งหมดประมาณ 68 ลานคน เปนประชากรสูงวัยที่มีอายุ 60 ป ขึ้นไปจํานวนมากถึง 10 ลานคน (รอยละ 15 ของประชากรทั้งหมด) แบงเปนวัยตนจํานวน 5.6 ลานคน (รอยละ 8.6) วัยกลาง 3 ลานคน (รอยละ 4.6) และวัยปลาย 1.4 ลานคน (รอยละ 2.1) และในป พ.ศ. 2583 ประมาณการ วาจะมีประชากรสูงอายุวัยปลายหรือผูที่มีอายุ 80 ปขึ้นไปเพิ่มขึ้นอีกเกือบเทาตัว ประเทศไทยเขาสู “สังคมสูงวัย” (Aged society) มาตั้งแตป พ.ศ. 2548 จากนั้นใชเวลา 16 ปกลายเปน “สังคมสูงวัยอยางสมบูรณ” (Complete aged society) ในราวป พ.ศ. 2564 จะมีประชากรอายุ 60 ปขึ้นไปมากถึงรอยละ 20 และคาดวาจะเปน “สังคม สูงวัยระดับสุดยอด” (Super aged society) ในอีกไมถึง 15 ปขางหนา หรือประมาณป พ.ศ. 2574 ประชากรอายุ 60 ปขึ้นไปจะมีสัดสวนถึงรอยละ 28 ของประชากรทั้งหมด (มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผูสูงอายุไทย (มสผส.), 2558) ปญหาหลักของผูสูงอายุไทยที่ตองเผชิญอาจจําแนกเปน 4 ดาน ไดแก 1) ปญหารางกาย คือ รางกาย เสื่อมสมรรถภาพ พฤติกรรมการแสดงออกตางๆ ชาลง จดจําสิ่งตางๆ ยากขึ้น และอารมณเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว 2) ปญหาครอบครัวและเศรษฐกิจ คือ ไมไดรับการดูแลเอาใจใสจากลูกหลาน สูญเสียคูชีวิต ไมมีที่อยูอาศัยของ ตนเอง รายไดลดลงหรือไมมีรายได บางรายเปนภาระกับลูกหลาน 3) ปญหาสังคม คือ ขาดเพื่อน ขาดการ ปฏิสัมพันธกับสังคมและบุคคลอื่น ขาดการยอมรับจากสังคมหรือบุคคลอื่น ขาดความภาคภูมิใจและเชื่อมั่นใน ตนเอง และ 4) ปญหาสภาพจิตใจ คือ เศราซึมอยางไมมีเหตุผล รูสึกโดดเดี่ยว วาเหว ฟุงซาน เศราหมอง หมดหวัง ทอแท (เกรียงศักดิ์ ธรรมอภิพล และคณะ, 2559) จากสถานการณปญหาผูสูงอายุที่กลาวมาขางตนอาจจําแนก กลุมผูสูงอายุตามลักษณะตางๆ ดังนี้ (สุพัตรา ศรีวณิชชากร และคณะ, 2556) 1. จําแนกตามสภาพรางกายและความสามารถในการทํากิจวัตรประจําวัน คือ กลุมติดสังคม (กลุมที่มี ศักยภาพ พึ่งตนเองไดหรือชวยเหลือตัวเองไดมาก) กลุมติดบาน (กลุมที่พอชวยเหลือตัวเองไดปานกลางหรือ พึ่งตนเองไดบาง) กลุมติดเตียง (กลุมที่ชวยเหลือตัวเองไดนอย พึ่งตนเองไมไดหรือตองการความชวยเหลือ) และ กลุมติดเตียง-ระยะสุดทาย (วรรณภา ศรีธัญรัตน และลัดดา ดําริการเลิศ, 2553) 2. จําแนกตามการประกอบอาชีพ คือ กลุมที่ยังประกอบอาชีพ ซึ่งอาจเปนอาชีพเดิมหรืออาชีพใหมที่ เปลี่ยนแปลงใหเหมาะสม และกลุมที่ไมไดประกอบอาชีพ เนื่องจากมีปญหาสุขภาพ มอบหมายใหคนอื่นทําแทน หรือตองการพักผอน 162 3. จําแนกตามชวงอายุ คือ ผูสูงอายุวัยตน (อายุ 60-69 ป) ผูสูงอายุวัยกลาง (อายุ 70-79 ป) และ ผูสูงอายุวัยปลาย (อายุ 80 ปขึ้นไป) ผลจากการสํารวจสุขภาวะผูสูงอายุไทย ป พ.ศ. 2556 พบวา ผูสูงอายุรอยละ 2 อยูในสภาวะติดเตียง พิการไมสามารถชวยตัวเองได รอยละ 19 ติดบานมีปญหาการเคลื่อนไหว ไมสามารถออกจากบานไดโดยสะดวก โดยผูสูงอายุมีปญหาดานการเคลื่อนไหวรางกายสูงเปนอันดับแรก (รอยละ 58) รองลงมาคือปญหาการไดยินหรือ สื่อความหมาย (รอยละ 24) และการมองเห็น (รอยละ 19) ผูสูงอายุไทยรอยละ 41 เปนโรคความดันโลหิต รอยละ 18 เปนโรคเบาหวาน และรอยละ 9 เปนโรคขอเขาเสื่อม สถานการณการอยูอาศัยของผูสูงอายุที่อยูตามลําพังมี สัดสวนสูงขึ้น โดยในป พ.ศ. 2545 มีผูสูงอายุที่อยูตามลําพังคนเดียวรอยละ 6 และอยูตามลําพังกับคูสมรสรอยละ 16 และในป พ.ศ. 2557 สัดสวนของผูสูงอายุที่อยูตามลําพังคนเดียวไดเพิ่มขึ้นเปนเกือบรอยละ 9 และอยูตาม ลําพังกับคูสมรสเพิ่มขึ้นเปนรอยละ 19 สวนการสํารวจภาวะทางเศรษฐกิจพบวา ในป พ.ศ. 2557 ผูสูงอายุมากถึง 1 ใน 3 (รอยละ 34) มีรายไดต่ํากวาเสนความยากจน 1,607 บาทตอคนตอเดือนหรือ 19,824 บาทตอคนตอป แหลงรายไดหลักของผูสูงอายุที่เคยไดจากบุตร ลดลงจากรอยละ 52 ในป พ.ศ. 2550 เหลือรอยละ 37 ในป พ.ศ. 2557 ในขณะที่รายไดจากการทํางานของผูสูงอายุเพิ่มขึ้นจากรอยละ 29 ในป พ.ศ. 2550 เปนรอยละ 34 ในป พ.ศ. 2557 (มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผูสูงอายุไทย (มสผส.), 2558) สวนความตองการของผูสูงอายุนั้น สุพัตรา ศรีวณิชชากร และคณะ (2556) ไดอธิบายถึงความตองการ วาหมายถึง ความรูสึกตองการในสิ่งที่จําเปนตอการดํารงชีวิต ไมวาจะเปนการดูแลในชีวิตประจําวัน เศรษฐกิจ ที่อยูอาศัย ขอมูลขาวสาร และสิ่งของที่จําเปนในการดํารงชีวิต ทั้งนี้ ผูสูงอายุจะมีความตองการที่สอดคลองกับ ปญหาตางๆ ที่เกิดขึ้น ไดแก 1) ความตองการดานรางกาย คือ มีสุขภาพแข็งแรง ทํากิจวัตรประจําวันตางๆ ไดดวย ตนเอง และไดรับชวยเหลือยามเจ็บปวย 2) ความตองการดานครอบครัว คือ ลูกหลานรักดูแลเอาใจใส ใหความ ใกลชิด ยกยองนับถือ 3) ความตองการดานเศรษฐกิจ คือ มีเงินใชจายเพียงพอ พึ่งตนเองได 4) ความตองการดาน สังคม คือ มีสวนรวมในกิจกรรมทางสังคม พบปะพูดคุยกับเพื่อน และไดรับการยอมรับจากสังคม 5) ความตองการ ดานจิตใจ คือ มีเงินใช รางกายสมบูรณแข็งแรง ไดรับความรักเอาใจใสจากครอบครัวและสังคม และ 6) ความ ตองการดานสวัสดิการตางๆ ที่จําเปน เชน คารักษาพยาบาล คาเดินทาง บานพักฉุกเฉิน เปนตน จากสถานการณปญหาดังกลาวขางตน ไดสงผลกระทบอยางมากตอประเทศทั้งทางโครงสรางประชากร เศรษฐกิจ และสังคมวัฒนธรรม ตลอดจนสงผลตอเรื่องการจัดการดูแลผูสูงอายุที่ไดเปลี่ยนแปลงไปตามกระแส โลกาภิวัฒน ทั้งนี้ แนวคิดของการดูแลผูสูงอายุอาจมีลักษณะที่แตกตางกันใน 4 รูปแบบ คือ 1) การดูแลภายใน ครอบครัว คือ ดูแลเอาใจใสแกผูสูงอายุในปจจัยสี่ ตั้งแตการใหอาหาร เสื้อผา จัดที่อยูอาศัย