ELMİ ƏSƏRLƏR Cild 85, № 4, 2018 НАУЧНЫЕ ТРУДЫ Том 85, № 4, 2018 RESEARCH PAPERS Volume 85, № 4, 2018
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISSN 2409-8817 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ TƏHSİL İNSTİTUTU ELMİ ƏSƏRLƏR cild 85, № 4, 2018 НАУЧНЫЕ ТРУДЫ том 85, № 4, 2018 RESEARCH PAPERS volume 85, № 4, 2018 BAKI – 2018 Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutu Elmi Şurasının 20 aprel 2018-ci il tarixli iclasının qərarı ilə nəşr edilir. Təsisçi: Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutu “Elmi əsərlər” 1934-cü ildən nəşr olunur. “Elmi əsərlər” məcmuəsi Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin 11 iyul 2002-ci il tarixli 23 №-li əmri ilə qeydə alınmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə tövsiyə edilən nəşrlər siyahısına daxil edilmişdir Baş redaktor: Akif Abbasov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Məsul katib: İlham Cavadov - pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Redaksiya heyəti: Faiq Şahbazlı - filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ənvər Abbasov – pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Rəfiq Qəndilov – kimya üzrə fəlsəfə doktoru Qulu Novruzov – hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Yəhya Kərimov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Əjdər Ağayev – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Oruc Həsənli – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Asəf Zamanov – fizika-riyaziyyat üzrə elmlər doktoru, professor Şəmistan Mikayılov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Fərahim Sadıqov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Vidadi Xəlilov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Hümeyir Əhmədov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Fərrux Rüstəmov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Hikmət Əlizadə – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Ramiz Əliyev – psixologiya üzrə elmlər doktoru, professor İntiqam Cəbrayılov – pedaqogika üzrə elmlər doktoru Piralı Əliyev – pedaqogika üzrə elmlər doktoru Şahin Tağıyev – pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Novruz Musayev - pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor © ARTİ, 2018 MÜNDƏRİCAT ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEVİN ANADAN OLMASININ 95 İLLİYİ ƏRƏFƏSİNDƏ Akif Abbasov Ümummilli lider Heydər Əliyev müəllim 7 və müəllim şəxsiyyəti haqqında ÜMUMPEDAQOJİ PROBLEMLƏR Нигяр Мурадова Педагогическая сущность понятия «экспертные знания» 13 магистрантов Гюльяз Велиджанова Обучаемость. Проблемы управления процессом усвоения 18 знаний и умственной деятельностью учащихся TƏRBİYƏ MƏSƏLƏLƏRİ Xudayar Sultanlı Tələbələrin ekoloji təhsili, ekoloji tərbiyəsi və ekoloji mədəniyyətə 22 yiyələnmələri yeni pedaqoji təfəkkürün tələbi kimi Dilqəm Quliyev Müstəqilliyimiz dövründə tələbələrin asudə vaxtının təşkili 27 yolları Hamlet İlyasov Kiçik yaşlı məktəblilərin vətəndaşlıq tərbiyəsində ailənin rolu 31 Tahirə Quliyeva Tələbələrin sosiallaşması yeni pedaqoji təfəkkürün tələbi 35 kimi Vüsalə Səfərova Auditoriyadankənar tədbirlərdən istifadə etməklə tələbələrdə 39 vətəndaşlıq tərbiyəsinin formalaşdırılması METODİKA: FƏNLƏRİN TƏDRİSİNİN ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏRİ Günay Məmmədova İnteraktiv təlimdə dialoq vasitəsi ilə kommunikativ 43 bacarıqların formalaşdırılması Fəridə Məmmədzadə İbtidai siniflərdə tərbiyəvi işin mahiyyəti və məzmununa dair 46 Günay Yediyarlı V sinifdə nağılların səmərəli tədrisi 50 Rəna Nağıyeva V sinifdə informasiya və informasiya prosesləri məzmun 53 xəttinə aid mövzuların öyrədilməsi Zəhra Həsənova C++ proqramlaşdırma dilində siyahıların yaradılması və 56 siyahılarla müxtəlif əməliyyatların aparılması Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 85, № 4, 2018 3 RİYAZİYYATIN TƏDRİSİ METODİKASI Müdafiə Mahmudov, Ali texniki məktəblərdə ümumi və tətbiqi riyaziyyatın 60 Aynur Rəsulzadə, tədrisinə və modernləşməsinə dair Aytən Məmmədli Mübariz Əsədov Məsələ həllində təfəkkür əməliyyatları mühüm vasitə kimi 67 Leyla İsrəfilova Oxşar və homotetik fiqurların qurulması 71 Aynur Əsədova Mütənasib kəmiyyətlərin məsələ həllində rolu 74 Tükəzban Sonayeva Həlli nisbət və sadə xətti tənliklərə gətirilən mətnli məsələlər 78 Tərlan Abdullayeva Silindrin daxilinə və xaricinə çəkilmiş prizmaya aid 81 məsələlərin həlli metodikası Arzu Talıbova İti bucağın triqonometrik funksiyalarının tərifi, ədədi 85 arqumentin triqonometrik funksiyaları Salatın Mərdanova Məktəb riyaziyyat kursunda kəsilməzlik və funksiyanın limiti 88 anlayışlarının təlimi haqqında Fəxrəddin Əliyev, Bölünmə əlamətlərinə dair müxtəlif tip məsələlərin həlli 92 Mehman Sadıqov, yolları Xalidə Həsənova Rəsul Adiyev Prizmanın həcmi və ona aid məsələ həllinin öyrədilməsi 96 metodikası Kəmalə Abakarova Afin məzmunlu məsələlər və onların həlli 99 Gülnar Qocayeva Mərkəzi simmetriya metodunun tətbiqi ilə məsələ həlli 103 haqqında Sona Əsədova Müəyyən inteqralın tətbiqləri 106 Ramal Həsənli Parçanın orta nöqtəsinin koordinatları və sferanın tənliyinin 110 öyrədilməsi haqqında Türkan Əskərli Tətbiqi riyaziyyat elementlərinin elmi-idraki rolu haqqında 113 Gülnar Alıyeva Stereometriyadan oxşarlığa aid məsələlərin həlli metodikası 116 Türkan Abdullayeva Üçbucaq və dördbucaqlılarla çevrənin qarşılıqlı əlaqəsinə aid 119 bəzi məsələlərin həlli haqqında Aysel Allahverdiyeva Ox simmetriyası, onun xassələri və qurma məsələləri həllinə 123 tətbiqi 4 Research Papers of the Institute of Education of the Azerbaijan Republic, Volume: 85, Number: 4, 2018 BİOLOGİYANIN TƏDRİSİ METODİKASI Samirə Mövsümova Biologiyadan şagirdlərin çətin mənimsədikləri mövzuların 126 yeni təlim texnologiyaları ilə tədrisi ( X-XI siniflər) Əliyənnağı VI sinifdə biologiyanın tədrisində şagirdlərdə elmi 129 Məhərrəmov, dünyagörüşünün formalaşdırılması metodikası Dilarə Alışova TARİXİN TƏDRİSİ METODİKASI, TARİX FƏNNİNİN TƏRBİYƏEDİCİ İMKANLARI Tərgül Bayramlı Müasir tarix dərsinin məqsədlərinin kompleks şəkildə həyata 133 keçirilməsində interaktivliyin rolu Fidan İsmayılova Azərbaycan tarixi dərslərində Nəsirəddin Tusi irsindən 136 istifadə Xəyalə Ağamədova Ümumtəhsil məktəblərində tarix təliminin səmərəli təşkili 140 yolları Kəmalə Mustafayeva Azərbaycan tarixi fənnindən dərs modelləri əsasında 143 problemli təlimin təşkili Səidə Nəbiyeva X-XI siniflərin Azərbaycan tarixi kurslarında milli azadlıq 147 uğrunda mübarizəyə dair biliklərin verilməsi şagirdlərdə vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşdırılması amili kimi Aynur Əzimzadə Tarix dərslərində tarixi təsəvvür və anlayışların 150 formalaşdırılması Ceyhun Qasımbəyli Ümumtəhsil məktəblərinin ümumi tarix kurslarının 153 tədrisində fənlərarası əlaqələrdən istifadə Sürəyya Şükürova Ümumtəhsil məktəblərinin VII və IX siniflərinin Azərbaycan 156 tarixi kurslarında fəndaxili əlaqədən istifadə PSİXOLOGİYA VƏ KORREKSİYA PEDAQOGİKASI Dilarə Dostuzadə Eşitməsi qüsurlu uşaqların estetik tərbiyəsinin nəzəri əsasları 159 Nailə Hüseynova Açıq rinolaliya zamanı əməliyyatdan əvvəlki korreksiya 165 işinin əsas istiqamətləri Südabə İsgəndərova Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların şəxsiyyətinin 169 inkişafında fiziki tərbiyənin rolu Afina Allahverdiyeva Valideyn qayğısından məhrum olan uşaqlarla işin təşkili 173 xüsusiyyətləri MƏKTƏB VƏ PEDAQOJİ FİKİR TARİXİ İntigam Jabrayilov The role of professor Alexandre Vasiliev Bagri in the history 176 of pedagogy Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 85, № 4, 2018 5 İradə Əmirəliyeva Məhəmməd Tağı Sidqinin pedaqoji görüşləri 181 Сабина Гаджиева Жизненный путь и теория воспитания британского 185 педагога и философа Джона Локка Mirmərdan Əsgərli Sürrealizmin yaranması və inkişaf mərhələsi 191 İNFORMASİYA KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARININ TƏHSİLƏ TƏTBİQİ Mehriban Həsənova Ali məktəb tələbələrinin informatika üzrə pedaqoji 195 kompetensiyalarının formalaşdırılması imkanları Nərminə Məmmədova Virtual ünsiyyət texnologiyalarının bəzi xüsusiyyətləri 199 Mirhəsən Eminov Şəxsiyyətyönlü təhsillə bağlı elektron dərsliklərin, tədris 207 resurslarının, planşetlərin yaradılması vəziyyəti MƏKTƏBƏQƏDƏR TƏHSİL VƏ TƏRBİYƏ Rüxsarə Tağıyeva Uşaqların idrak fəallığının inkişaf etdirilməsində tərbiyəçi- 212 müəllimlərin pedaqoji hazırlığının rolu İlahə Qafarova Məktəbəqədər yaşlı uşaqların idrak proseslərinin inkişaf 215 etdirilməsinə dair Lalə Əliyeva Vаlidеyn-tərbiyəçi münаsibətləri uşаqlаrın intеllеktuаl 218 inkişafının mühüm amili kimi TƏHSİLDƏ MONİTORİNQ VƏ QİYMƏTLƏNDİRMƏ Arzu Baxşəliyeva Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi beynəlxalq 225 təcrübədə 6 Research Papers of the Institute of Education of the Azerbaijan Republic, Volume: 85, Number: 4, 2018 Ümummilli lider Heydər Əliyev müəllim və müəllim şəxsiyyəti haqqında ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEVİN ANADAN OLMASININ 95 İLLİYİ ƏRƏFƏSİNDƏ UOT 37. Akif Nurağa oğlu Abbasov pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutu ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEV MÜƏLLİM VƏ MÜƏLLİM ŞƏXSİYYƏTİ HAQQINDA Акиф Нурага оглу Аббасов доктор наук по педагогики, профессор, Институт Образования Азербайджанской Республики ОБЩЕНАЦИОНАЛЬНЫЙ ЛИДЕР ГЕЙДАР АЛИЕВ ОБ УЧИТЕЛЕ И ЛИЧНОСТИ УЧИТЕЛЯ Akif Nuragha Abbasov doctor of sciences in pedagogy, professor İnstitute of Education of the Rupublic of Azerbaijan NATİONAL LEADER HEYDAR ALIYEV ABOUT THE TEACHER AND THE PERSON OF THE TEACHER Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 85, № 4, 2018 7 Akif Nurağa oğlu Abbasov Xülasə: Məqalə Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 95 illiyinə həsr olunmuşdur. Məqalədə Ulu öndərin qiymətli fikirlərinə əsaslanmaqla onun cəmiyyətdə, gənc nəslin təlim və tərbi- yəsi işində müəllimin roluna dair fikirləri yada salınır, onların əhəmiyyəti göstərilir. Eyni zamanda Ümum- milli lider Heydər Əliyevin öz məruzə və çıxışlarında müəllim şəxsiyyəti ilə bağlı söylədiyi müdrik fikirlərə müraciət olunur. Müəllimlər, doktorant