ევროკავშირის წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისათვის (EUWI+)

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება

სტრა ტეგ იული გარემოსდაცვითი შეფასების ანგარიში

ნოემბერი 2020

1

სტრა ტეგ იული გარემოსდაცვითი შეფასების (სგშ) ანგარიში მომზადდა ექსპერტთა ეროვნული გუნდის მიერ UNECE-ის საერთაშორისო კონსულტანტის ბ-ნ მარტინ სმუტნის ხელმძღვანელობით. სგშ-ს ექსპერტთა ეროვნული გუნდი ჩამოყალიბდა პილოტური პროექტის „ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება“ ფა რგ ლე ბ შ ი და წარმოდგენილი იყო შემდეგი ექსპერტებით: ელინა ბაქრაძე (წყლისა და ნიადაგის ხარისხის საკითხები), ანა რუ ხ ა ძ ე (ბიომრავალფ ე რ ო ვ ნ ე ბ ასთან, ჰაბიტატებთა ნ და და ც უ ლ ტერიტორიებთა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი საკითხები), ლე ლა სერებრიაკოვა (საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საკითხები), გიორგი გულიაშვილი (ჰიდროლოგია და ბუნებრივი საფრთხეები), და ვ ი თ და რს ა ვ ე ლი ძ ე (სოციალურ-ეკონომიკური საკითხები), ირაკლი ქობულია (კულტურული მემკვიდრეობის საკითხები და GIS რუ ქ ე ბ ი ), აგრეთვე UNECE-ის ეროვნული კონსულტანტი ირმა მელიქიშვილი (გუნდის ლი დ ე რ ი და კლიმატის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი საკითხების ექსპერტი).

რუ კ ე ბ ი : სგშ ანგარიშში წარმოდგენილი თე მ ა ტ უ რი რუ კ ე ბ ი მომზადდა ირაკლი ქობულიას მიერ EUWI + პროგრამის მიერ მოწოდებული GIS მონაცემთა ბაზის საფუძველზე. ანგარიშში ასევე წარმოდგენილია ალაზანი-ივრის აუზის მართვის გეგმისთვის EUWI + პროგრამის (შედეგი 2-ის) ფა რგ ლე ბ შ ი REC Caucasus-ის (პროგრამის ქვეკონტრაქტორის) მიერ შემუშავებული რუ კ ე ბ ი .

სგშ-ს პილოტური პროექტი განხორციელდა ალიშერ მამაჯანოვის მეთვალყურეობით, EUWI+ პროგრამის ლი დ ე რ ი UNECE- ის მხრიდან, ქრისტინე კიცლე რ ი ს და ალე ქ ს ა ნ დ რ ე ბელოკუროვის, UNECE და ელისო ბარნოვის, EUWI+ პროგრამის წარომადგენელი საქართველოში, და ხ მ ა რე ბ ი თ. პილოტურ პროექტს კოორდინაციას უწევდა GEO და მისი გუნდი, წარმოდგენილი ნინო მალაშხიას სახით.

სგშ-ს პილოტური პროექტის ჯგუფი გამოხატავს მადლიერებას საქართველოს მთავრობის მიმართ, კერძოდ, გარემოს და ც ვ ი ს და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსა და მისი გარემოსა და კლიმატის ცვლილების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი ს ა და გარემოსდაცვითი შეფასების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი ს მიმართ, ასევე, და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტოს და გარემოს ეროვნულ სააგენტოს, ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტროს, საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის და ცვის ეროვნულ სააგენტოს, სტატისტიკის ეროვნულ სამსახურის, და ა ვ ა დე ბ ა თა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის მიმართ საჭირო ინფორმაციის დროუ ლა დ მოწოდებისთვის და გაწეული მხარდაჭერისთვის.

სგშ-ს პილოტური პროექტის ჯგუფი მადლიერებას გამოხატავს ასევე EUWI+ პროგრამის და REC Caucasus-ის მიმართ ნაყოფიერი თა ნ ა მ შ რომ ლობ ი ს თვ ი ს .

ევროკავშირის მიერ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ უ ლი პროგრამის „ევროკავშირის წყლის ინიციატივა პლუს აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის (EUWI+4EaP)“ განხორციელებაზე პასუხიმგებელია გაეროს ეკონომიკური კომისია ევროპისთვის (UNECE) ეკონომიკური თა ნ ა მ შ რომ ლობ ი ს და განვითარების ორგ ა ნ ი ზა ც ი ა ს თა ნ (OECD) ერთად, რომ ლებ ი ც პასუხისმგებელი არიან პროგრამის 1-ი შედეგის შესრულებაზე; მე-2 და მე-3 შედეგების შესრულებაზე კი პასუხისმგებლობა ეკისრება ევროკავშირის წევრი ქვეყნების კონსორციუმს, რომ ლის შემადგენლობაში შედიან ავსტრიის გარემოს სააგენტო (UBA, ავსტრია) - წამყვანი კოორდინატორი და წყლის საერთაშორისო ოფი ს ი (IOW, საფრანგეთი).

„ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების სგშ ანგარიში“ მომზადდა ევროკავშირის ფი ნ ა ნ ს უ რი და ხ მ ა რე ბ ი თ EUWI+ პროგრამის კომპონენტის ფა რგ ლე ბ შ ი , რომ ე ლსა ც ხელმძღვანელობს UNECE. ანგარიშში გამოთქმული მოსაზრებები არ ასახავს ევროკავშირის ან აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების მთავრობ ე ბ ი ს თვ ა ლს ა ზ რი ს ს .

ეს დოკ უ მ ე ნ ტ ი და მასში შემავალი ნებისმიერი რუ კ ა არ გულისხმობს ზიანის მიყენებას ტერიტორიის სტატუსის ან სუვერენიტეტის, ნებისმიერი საერთაშორისო ტერიტორიისა და საზღვრების დე ლი მ ი ტ ა ც ი ი ს და ნებისმიერი ტერიტორიის, ქალაქის ან ტერიტორიის და ს ა ხ ე ლებისთვის.

2

სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების (სგშ) პილოტური პროექტის მიზანი

საქართველოს სგშ-ს განხორციელების სფეროში შედარებით მწირი გამოცდილება აქვს, განსაკუთრებით წყლის სექტორში. ამდენად, პრაქტიკაში სგშ-ს გამოყენების მიმართულებით აუცილებელია სგშ-ს სისტემაში ჩართული ძირითადი და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეების შესაძლებლობების გაძლიერება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ, რომ ე ლიც წარმოადგენს წამყვან უწყებას სგშ-თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი კანონმდებლობის აღსრულებასა და ქვეყანაში სგშ ს პროცესის კოორდინირების - საკითხებში, 2019 წლის მაისში თხ ოვ ნ ი თ მიმართა გაეროს ევროპის ეკონომიკურ კომისიას

(UNECE) აღმოეჩინა ტე ქნიკ ური და ხ მ ა რე ბ ა ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის პილოტური სგშ-ს განხორციელებაში „წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის“ (EUWI+) პროგრამის ფა რგ ლე ბ შ ი .

სგშ-ს პილოტური პროექტის მიზანია საქართველოში სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების გამოცდილების და ექსპერტიზის გაძლიერება მდინარეთა სააუზო მართვის კონტექსტში. პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი განხორციელდა ალაზანი-ივრის მდინარეთა აუზის მართვის გეგმის პროექტის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების (სგშ) სკოუპინგის და სგშ-ს ანგარიშების მომზადება.

პროგრამა „წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის“ (EUWI+)

ევროკავშირის მიერ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ უ ლი „წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის“ (EUWI+) პროგრამის მიზანს წარმოადგენს აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების კანონმდებლობის და ა ხ ლოე ბ ა წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს , განსაკუთრებით ტრა ნსს ა სა ზღვრო მდინარეების მართვასთან, და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ევროკავშირის კანონმდებლობასთან. პროგრამის მიზანია აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის გაუმჯობესება ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს (WFD) შესაბამისად. საქართველოში EUWI+ პროგრამის ერთ-ერთ კონკრეტულ მიზანს ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს შესაბამისი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმების მომზადება წარმოადგენს. კერძოდ, პროგრამა მხარს უჭერს ალაზანი- ივრისა და ხრამი-დე ბ ე და ს სააუზო მართვის გეგმების შემუშავების პროცესს.

3

შინაარსი

არატექნიკური რე ზი უ მ ე ...... 8 1. არსებული მდგომარეობა ...... 23 1.1. საქართველოში სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების კანონმდებლობის მოკლე მიმოხილვა ..... 23 1.2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სგშ ...... 24 1.2.1. სგშ-ს პილოტური პროექტის მოკლე მიმოხილვა ...... 24 1.2.2. სირთულეები სგშ-ს პილოტური პროექტის განხორციელების პროცესში ...... 25 1.3. სგშ-ს ანგარიშის მიზანი ...... 25 1.4. ინფორმაცია და მ გ ე გ მ ა ვ ი ორგ ა ნ ოს შესახებ ...... 26 2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის მიმოხილვა ...... 27 2.1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის შინაარსი ...... 27 2.1.1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნები ...... 28 2.1.2. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს პროგრამა ...... 32 2.1.3. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებაზე პასუხისმგებელი უწყებები ...... 36 2.2. სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი გათვალისწინებული შესაძლო ალტერნატიული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ...... 36 2.3. სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს სხვა სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ თა ნ კავშირი ...... 36 3. არსებული გარემოსა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის შეფასება ...... 37 3.1. ალაზანი-ივრის აუზის მიმოხილვა ...... 38 3.2. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ...... 40 3.2.1. ზედაპირული წყლის რე ს უ რს ი ...... 40 3.2.2. მიწისქვეშა წყლების რე ს უ რს ე ბ ი ...... 42 3.2.3. ზედაპირული წყლის ხარისხი ...... 42 3.2.4. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მომხმარებლები ...... 43 3.2.5. სარწყავი სისტემები ...... 44 3.2.6. წყალსაცავები და ჰესები ...... 44 3.3. ბუნებრივი საფრთხეები ...... 45 3.4. ნიადაგი ...... 48 3.4.1. ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა ...... 48 3.4.2. ნიადაგის დე გ რა და ც ი ა ...... 49 3.5. კლიმატის ცვლილება და მასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი რი ს კ ე ბ ი ...... 49 3.6. ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები ...... 52 3.6.1. სახეობების მრავალფეროვნება ...... 52 3.6.2. თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობები ...... 53 3.6.4. ჭალის ტყეები ...... 54 3.6.5. და ც უ ლი ტერიტორიები ...... 57 3.6.6. ზურმუხტის ქსელის უბნები ...... 57 3.6.7. ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიები ...... 57 3.6.8. ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტე ბ ი ...... 57 3.7. ჯანმრთელობა ...... 58 3.7.1. ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურა ...... 58 3.8. სოციო-ეკონომიკური ფა ქ ტ ორე ბ ი ...... 59 3.8.1. დე მ ოგ რა ფი ა ...... 59 3.8.2. ეკონომიკური განვითარება და შესაბამისი ზეწოლა მდინარის აუზზე ...... 63 3.9. კულტურული მემკვიდრეობა ...... 68 3.10. ძირითადი პრობლემები და ფა ქ ტ ორე ბ ი , რომ ლებ ი ც ზემოქმედებას ახდენენ გარემოსდაცვითი საკითხების და ჯანმრთელობის ტენდენციებზე და არსებულ მდგომარეობაზე ...... 71

4

3.11. გარემოსდაცვითი და ჯანმრთელობის საკითების მოსალოდნელი მდგომარეობა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განუხორციელებლობის შემთხვევაში ...... 80 4. პოლიტიკის ანალიზი ...... 87 4.1. გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი შესაბამისი სტრატეგიების მიზნების იდენტიფიცირება ...... 87 4.2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის ამოცანებსა და გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ს ამოცანებს შორის კავშირის შეფასება 93 5. გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე მოსალოდნელი ზემოქმედებების და გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედებების შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ...... 94 5.1. მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების მეთოდოლოგია ...... 94 5.2. მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების შედეგები და და ს კ ვ ნ ე ბ ი ...... 103 5.2.1 წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ...... 103 5.2.2. ბუნებრივი საფრთხეები ...... 104 5.2.3. ნიადაგები ...... 104 5.2.4. კლიმატის ცვლილება ...... 105 5.2.5. ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები ...... 105 5.2.6. ჯანმრთელობის და ც ვ ა ...... 106 5.2.7. სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება ...... 107 5.2.8. კულტურული მემკვიდრეობა ...... 107 6. სგშ-ში წარმოდგენილი შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ...... 111 6.1. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ...... 111 6.2. ბუნებრივი საფრთხეები ...... 112 6.3. კლიმატის ცვლილება ...... 114 6.4. ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები ...... 115 6.5. ჯანმრთელობის და ც ვ ა ...... 117 6.6. სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები ...... 117 6.7. კულტურული მემკვიდრეობა ...... 118 6.8. ჰიდროენერგეტიკის განვითარება ...... 119 7. გარემოსა და ჯანმრთელობის მონიტორინგის სისტემა ...... 120 7.1. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების მონიტორინგი ...... 120 7.2. სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესრულების მონიტორინგი ...... 126 და ნ ა რთე ბ ი ...... 126 ლი ტ ე რ ა ტ უ რ ა ...... 98

5

ცხრილები ცხრილი 1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნების პროექტი ...... 30 ცხრილი 2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმით განსაზღვრული მთავარი და და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ...... 33 ცხრილი 3. განხორციელების პირველი ციკლისთვის შერჩეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ...... 35 ცხრილი 4. ალაზანი-ივრის აუზში მოქმედი ჰესები ...... 45 ცხრილი 5. ალაზანი-ივრის აუზში და გ ე გ მ ი ლი ჰესები ...... 45 ცხრილი 6. 2021-2050 წწ. და 1986-2010 წწ. პერიოდებს შორის კლიმატური პარამეტრების ცვლილება კახეთის 8 სადგურის მონაცემების მიხედვით ...... 50 ცხრილი 7. ჯანდაცვის ძირითადი მაჩვენებლები, კახეთი ...... 58 ცხრილი 8. მოსახლეობის დი ნ ა მ ი კ ა კახეთის ქალაქებსა და სოფლებში ...... 61 ცხრილი 9. არსებული გარემოსდაცვითი და სოციალურ-ეკონომიკური საკითხები და მომავალში მოსალოდნელი ვითარება მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე ...... 81 ცხრილი 10. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის სკრინინგის შედეგად შერჩეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და მათი კავშირი სგშ-ს მთავარ საკითხებთან ...... 96 ცხრილი 11. გარემოსდაცვითი და ჯანმრთელობის ინდიკატორები ...... 121 ცხრილი 12. სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესრულება ...... 126

ნახაზები ნახაზი 1. ალაზანი-ივრის აუზში და ფი ქ ს ი რე ბ უ ლი სეტყვა (2009-2019 წწ. პერიოდში) ...... 46 ნახაზი 2. ალაზანი-ივრის აუზში და ფი ქ ს ი რე ბ უ ლი წყალმოვარდნები (2009-2019 წწ. პერიოდში) ...... 47 ნახაზი 3. ივრის ჭალის ტყეები 1978 და 2018 წლებში ...... 54 ნახაზი 4. ტყით და ფა რუ ლი ფა რთობ ე ბ ი ს ცვლილება და ლი ს წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში ...... 55 ნახაზი 5. მოსახლეობის პროგნოზირებული მაჩვენებლები ქალაქისა და სოფლის მოსახლეობის მიხედვით . 60 ნახაზი 6. მოსახლეობის რა ოდე ნ ობ ა ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე მუნიციპალიტეტებში (ათასი ადამიანი, 1994-2018 წწ.) ...... 60 ნახაზი 7. მოსახლეობის ზრდა კახეთის რე გ ი ონ შ ი (%, 1995-2018 წწ.) ...... 61 ნახაზი 8. კახეთის რე გ ი ონ ი ს სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა (2014 წლის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებით) ...... 62 ნახაზი 9. კახეთის მოსახლეობის ბუნებრივი მატება (2006-2018 წწ.) ...... 62 ნახაზი 10. წარმოების მოცულობა კახეთში (მილიონი ლა რ ი , %, 2006-2018) ...... 64 ნახაზი 11. წარმოების მოცულობა კახეთში და რგ ე ბ ი ს მიხედვით (მილიონი ლა რ ი , 2006-2018 წწ.) ...... 64 ნახაზი 12. წარმოების მოცულობა კახეთში ეკონომიკური საქმიანობის მიხედვით (%, 2018 წ.) ...... 65 ნახაზი 13. მრეწველობის მიერ შექმნილი და მ ა ტ ე ბ ი თი ღი რე ბ უ ლებ ა (მლნ ლა რ ი 2006-2018 წწ) ...... 66 ნახაზი 14. ვიზიტორების განაწილება კახეთის ტურისტული ადგილების მიხედვით 2015-2018 წწ...... 67 ნახაზი 15. ყურძნის წარმოება კახეთში (1000 ტონა ) ...... 67 ნახაზი 16. ალაზანი-ივრის აუზში არსებული კულტურული მემკვიდრეობის უძრავი ობ ი ე ქ ტე ბ ი (მუნიციპალიტეტების მიხედვით) ...... 71

6

აკრონიმები

AA – ასოცირების შეთანხმება APA – და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტო ASCIs – სპეციალური კონსერვაციული მნიშვნელობის ტერიტორიები DRR – კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირება EAC – გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსი EIA – გარემოზე ზემოქმედების შეფასება EU – ევროკავშირი EUWI – ევროკავშირის წყლის ინიციატივა GDP – მთლიანი შიდა პროდუქტი GEO – Georgia’s Environmental Outlook GIZ – გერმანიის საერთაშორისო განვითარების საზოგადოება HMWBs – ძლიერად შეცვლილი წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი HPP – ჰიდრო ელექტრო სადგური IWRM – წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ინტეგრირებული მართვა LEPL – საჯარო სამართლის იურიდიული პირი MEPA – საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო MPC – ზღვრულად და ს ა შ ვ ე ბ ი კონცენტრაცია NDC – ეროვნულ დონ ე ზ ე განსაზღვრული წვლილი NDCC – და ა ვ ა დე ბ ა თა კონტროლის ეროვნული ცენტრი NBSAP – ბიომრავალფეროვნების ეროვნული სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა NDRRS – კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირების ეროვნული სტრატეგია NEA – გარემოს ეროვნული სააგენტო NEAP – გარემოს და ც ვ ი ს ეროვნული მოქმედებათა პროგრამა PAs – და ც უ ლი ტერიტორიები PAH – პოლიციკლური არომატული ნახშირწყალბადები PCB – პოლიქროლირებული ბიფენილი PoM – ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამა RBM - მდინარეთა სააუზო მართვა RBMP – მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა SEA – სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება SPAs – სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიები SWBs – ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი UNDP – გაეროს განვითარების პროგრამა UNFCCC – გაერთიანებული ერების ჩარჩო კონვენცია კლიმატის ცვლილების შესახებ UNECE – გაეროს ევროპის ეკონომიკური კომისია UNESCO – გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგ ა ნ ი ზა ც ი ა UWSC – გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია WASH – წყალი, სანიტარია და ჰიგიენა WFD – წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ა WHO – მსოფლიო ჯანდაცვის ორგ ა ნ ი ზა ც ი ა WRM - წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვა WWF – ბუნების მსოფლიო ფონ დი

7

არატექნიკური რე ზი უ მ ე

შესავალი და ზოგადი ინფორმაცია

2017 წელს საქართველოში და მ ტ კ ი ც და გარემოსდაცვითი შეფასების ახალი კოდექსი. გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის თა ნ ა ხ მ ა დ, ცალკეულ და რგ ე ბ ში მომზადებული სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი , მათ შორის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის სექტორში, სტრატეგიულ გარემოსდაცვით შეფასებას (სგშ) ექვემდებარება. სგშ- ს მიზანია, გამოავლინოს გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ის პრობლემები, რომ ლებ ი ც შესაძლოა წარმოიქმნას სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელების შედეგად და შეიმუშაოს სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელების შესაძლო უარყოფითი ზემოქმედებების შერბილების, შემცირების ან თა ვ ი და ნ აცილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი .

სგშ-ს მომზადებისა და განხორციელების სფეროში საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს და , ზოგადად, ქვეყნის შესაძლებლობების გაძლიერების მიზნით, გაეროს ეკონომიკური კომისია ევროპისათვის (UNECE) „წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის“ (EUWI+) პროგრამის ფა რგ ლე ბ შ ი საქართველოს ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სგშ-ს პილოტური პროექტის განხორციელებაში და ე ხ მ ა რა .

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სგშ-ს პილოტური პროექტის განხორციელება 2019 წლის დე კ ე მ ბ ე რშ ი და ი წ ყ ო. პროექტი ასევე მოიცავდა კონსულტაციებს შესაბამის და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლ მხარეებთან სგშ-ს შეფასების ჩარჩოს და ს ა დგ ე ნ ა დ. სკოპინგის კონსულტაციების შედეგები გათვალისწინებულ იქნა სგშ- ს ანგარიშის საბოლოო ვერსიაში.

ვინაიდან მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმების შედგენა საქართველოს კანონმდებლობით 2020 წლის მდგომარეობით სავალდებულო არ არის, მისი მომზადება პილოტურ ხასიათს ატარებს. შესაბამისად, ალაზანი- ივრის სააუზო მართვის გეგმის სგშ-ს ანგარიში ვერ ჩაითვლება ოფი ც ი ა ლურ დოკ უ მ ე ნ ტ ა დ გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის ფა რგ ლე ბ შ ი . აქედან გამომდინარე, საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო ვერ ასრულებს სრულყოფილად უფლებამოსილი ორგ ა ნ ოს როლს სგშ-ს პროცედურის განხორციელებაში. თუ მ ც ა , საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან შეთანხმდა, რომ სგშ-ს პილოტური პროექტი შეძლებისდაგვარად გაივლიდა სგშ-ს ყველა იმ ეტაპს, რომ ე ლიც განსაზღვრულია გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსში.

წინამდებარე არატექნიკური რე ზი უ მ ე ემყარება სგშ-ს ანგარიშის სამუშაოს ვერსიას და ასახავს მთავარ მიგნებებსა და და ს კ ვ ნ ე ბ ს გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების მოსალოდნელ ზემოქმედებებთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ, აგრეთვე წარმოდგენილია სგშ-ს ფა რგ ლე ბ შ ი შემუშავებული შემარბილებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი 1, რომ ლებ ი ც გათვალისწინებულ უნდა იქნეს გეგმის განხორციელების დროს . მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის შესავალი

1 დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი გამოყენებულია ტერმინი "შემარბილებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ”, საქართველოს გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მუხლი 26, პარ. 2 (ვ) თა ნ ა ხ მ ა დ - „სგშ ანგარიში უნდა მოიცავდეს სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელებით გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე შესაძლო ზემოქმედების თა ვ ი და ნ აცილების, შემცირების ან შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს აღწერას“. ამიტომ "შემარბ ი ლებ ე ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი " უნდა განვასხვავოთ "რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ს გ ა ნ " სგშ - ს ანგარიშთან და სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს პროექტთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ (საქართველოს გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მუხლი 27, პარ. 7-ის თა ნ ა ხ მ ა დ რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ს გასცემენ გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო და საქართველოს ოკ უ პ ი რე ბ უ ლი ტერიტორიებიდან დე ვ ნ ი ლთა , შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური და ც ვ ი ს სამინისტრო სგშ პროცედურის და ს რუ ლე ბ ი ს შემდეგ).

8

კანონპროექტი წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ, რომ ე ლიც 2020 წელს უნდა და მ ტ კ ი ც დე ს , წყლის სექტორში მდინარეთა სააუზო მართვის მიდგომას ამკვიდრებს და მოითხოვს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმების მომზადებას ზეწოლების/ზემოქმედებების ანალიზისა და შესაბამისი რი ს კ ე ბ ი ს შეფასების საფუძველზე. აქედან გამომდინარე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მიზანია მდინარის კონკრეტულ აუზში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შემუშავება წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს პრინციპების შესაბამისად.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტში მოცემულია ძირითადი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც აუცილებლად უნდა იყოს ჩართული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამაში, და და მ ხ მ ა რე ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც უნდა განხორციელდეს ძირითად ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ თა ნ ერთად სასურველი შედეგების მისაღწევად. და მ ხ მ ა რე ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ შ ი შედის და მ ხ მ ა რე საკანონმდებლო აქტები, ფი ნ ა ნ ს უ რი ზომები, კვლევები და საგანმანათლებლო კამპანიები, რომ ლებ ი ც ძირითად ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ფა რგ ლე ბ ს სცილდება.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტში განსაზღვრულია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა მთელი რი გ ი . თუ მ ც ა , სგშ- ს პილოტური პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი ყველა ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა არ იქნა შეფასებული მათი ზემოქმედებების კუთხით, ვინაიდან მათ არ აქვთ პირდაპირი კავშირის სგშ-ს ფა რგ ლე ბ შ ი ჩატარებული ფონ უ რი მდგომარეობის ანალიზის შედეგად გამოვლენილ გარემოს და ც ვ ი ს ა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ცალკეულ საკითხებთან (სგშ-ს მთავარ საკითხებთან). აქედან გამომდინარე, მოსალოდნელი ზემოქმედებების კუთხით დე ტ ა ლუ რ შეფასებას და ე ქ ვ ე მ დე ბ ა რა მხოლოდ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შერჩეული ნაწილი. თუ მ ც ა , ყველა ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა არ არის გათვალისწინებული მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველ 6- წლიან ციკლში.

გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მთავარი საკითხები ალაზანი-ივრის აუზში

ალაზანი-ივრის აუზში გარემოსა და ადამიანების ჯანმრთელობის წარსულში და ამჟამად არსებული მდგომარეობის ანალიზის საფუძველზე სგშ-ში გამოიკვეთა გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მთავარი საკითხები, რომ ლებ ი ც აქტუალურია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმისთვის, ანუ საკითხები, რომ ლებ ზე ც მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებამ შესაძლოა (და დე ბ ი თი ან უარყოფითი) ზემოქმედება მოახდინოს:

კონკრეტული პრობლემა მთავარი საკითხები

სამრეწველო და ურბანული ჩამდინარე წყლები და ზედაპირული ჩამონადენი; და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს სასოფლო-სამეურნეო დი ფუ ზ ი უ რი წყაროები; წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი სხვა ჩამდინარე წყალი

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი სავარაუდოდ და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი მიწისქვეშა წყლები

მიწისქვეშა წყლების სუსტი მონიტორინგი

არასრულყოფილი ჰიდროლოგიური მონიტორინგის ქსელი

მოძველებულია და არაეფექტიანი არსებული სარწყავი სისტემები

და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი და ბ მ ე ბ ი და წყალსაცავები

9

სეტყვა

წყალდიდობები/წყალმოვარდნები

ბუნებრივი საფრთხეები მდინარის ნაპირების ეროზია

ღვ ა რც ოფი

მეწყერი

ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა ნიადაგი ნიადაგის დე გ რა და ც ი ა

გახანგრძლივებული გვალვები და წყლის დე ფი ც ი ტ ი კლიმატის ცვლილება და მასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი რი ს კ ე ბ ი კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ბუნებრივი კატასტროფების შესაძლო გახშირება

თე ვ ზ ე ბ ი ს პოპულაციები, განსაკუთრებით გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობები

წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სხვა სახეობების პოპულაციები, განსაკუთრებით გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი და მოწყვლადი სახეობები ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები ივრის ჭალის ტყეები

ალაზნის ჭალის ტყეები

და ც უ ლი ტერიტორიები

ზურმუხტის ქსელის უბნები და ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტე ბ ი სასმელი და საყოფაცხოვრებო და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს წყლის ხარისხი და უსაფრთხოება

სასოფლო-სამეურნეო და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს წყლის ხარისხი და უსაფრთხოება

ჯანმრთელობა სამედიცინო და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს უწყვეტი

წყალმომარაგება

სამედიცინო მომსახურების ხელმისაწვდომობა საგანგებო სიტუაციებში

ადგილობრივი მოსახლეობის ცოდნა, და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ა და პრაქტიკა

ეკონომიკური ზრდა და ზეწოლა წყლის ხარისხზე; დე მ ოგ რა ფი უ ლი ცვლილება და მოსახლეობის რა ოდე ნ ობ ი ს შემცირება, სოციალურ-ეკონომიკური განსაკუთრებითმთიან ტერიტორიებზე ფა ქ ტ ორე ბ ი ; უმუშევრობა და და ბ ა ლი შემოსავლები

10

ადგილობრივი და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეების ცნობიერების და ბ ა ლი დონ ე /არამდგრადი ეკონომიკური საქმიანობები/პრაქტიკა; არასაკმარისი/ არასრულყოფილი ინფრასტრუქტურა და სერვისები

კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ა და მათი მახასიათებლების კულტურული მემკვიდრეობა შესაძლო ფი ზ ი კ უ რი და ზ ი ა ნ ე ბ ა

გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მთავარი საკითხები

გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ზემოქმედებების შესაფასებლად განისაზღვრა გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი საკითხების მოსალოდნელი მდგომარეობა სააუზო მართვის განუხორციელებლობის შემთხვევაში. ამის შემდეგ, შეფასდა სამომავლო ტენდენციები, რომ ლებ ი ც შესაძლოა ჩამოყალიბდეს სააუზო მართვის გეგმით განსაზღვრული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების შემთხვევაში. შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებას ძირითადად და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება - გეგმას შეუძლია გადაჭრას ცალკეული გარემოსდაცვითი პრობლემები და ამ გზით ხელი შეუწყოს აუზის ფა რგ ე ბ შ ი მცხოვრები მოსახლეობის გარემოსა და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მდგომარეობის გაუმჯობესებას.

ქვემოთ წარმოდგენილია ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის მთავარი ზემოქმედებები გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებზე.

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი : მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა, ყოვლისმომცველი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ა და ზომების საშუალებით, ქმნის ალაზანი-ივრის აუზში წყლის ხარისხის გაუმჯობესებისა და წყლის რე ს უ რს ების უკეთესი მართვის ჩარჩოს. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელებას, მაგ., ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების და წყალარინების სისტემის მშენებლობას, წყალარინების ქსელის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს , მილსადენის, ჭებისა და კოლექტორების შეცვლას, ასევე სხვა არაპირდაპირ ზომებს, როგ ორი ც ა ა ნიტრატების მიმართ მოწყვლადი ზონების სამოქმედო გეგმების მომზადება, კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სოფლის მეურნეობიდან წარმოქმნილი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ და ს ა ც ა ვ ა დ, და სხვ., პირდაპირი და დე ბ ი თი ზემოქ მ ე დე ბ ა ექნება წყლის ხარისხზე. გარდა ამისა, შეიქმნება ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის ქსელის გაუმჯობესების შესაძლებლობა, რა ც ძალზედ მნიშვნელოვანია აუზში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს შესაფასებლად და შესაბამისი გეგმების მოსამზადებლად.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტში გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს აუზის ჰიდროლოგიაზე. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მიზანია ჰიდროლოგიასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი არსებული და მოსალოდნელი პრობლემების მოგვარება. კერძოდ, და გ ე გ მ ი ლი ა სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ი ს შესამცირებლად, წყალაღების/წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს რე გ უ ლირე ბ ა , მდინარის ადექვატური ხარჯის შენარჩუნება წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ეკოსისტემებისთვის და წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების გათვალისწინება. გარდა ამისა, გათვალისწინებულია ჰიდროლოგიური მონიტორინგის ქსელის გაუმჯობესება, რა ც მდინარეებში წყლის ბალანსის შესაფასებლად საჭირო და მ ა ტ ე ბ ი თ მონაცემებს უზრუნველყოფს. ეს შექმნის საფუძველს სარწყავ არხებში გასაშვები წყლის რა ოდე ნ ობის შესახებ ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მისაღებად და ისეთი საქმიანობების და ს ა გ ე გ მ ა დ, რომ ლებ ი ც წყალაღებას საჭიროებენ, მაგ., ახალი ჰესების მშენებლობა. გარემოსდაცვითი ხარჯის და დგ ე ნ ა ასევე შესაძლებელია ჰიდროლოგიური მონიტორინგის მონაცემების საფუძველზე. გარემოსდაცვითი ხარჯი ძალიან მნიშვნელოვანია

11

მდინარის მორფოლოგიის შესანარჩუნებლად, განსაკუთრებით არსებული და მდინარის აუზში და გ ე გ მ ი ლი ახალი ჰესების გათვალისწინებით.

ნიადაგი: მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული კონკრეტული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ზემოქმედებების შეფასება აჩვენებს, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებას და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა და დე გ რა და ც ი ი ს შემცირების თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება პირდაპირი ან არაპირდაპირი გზით და დე ბ ი თა დ იმოქმედებს ნიადაგის ხარისხსა და სტრუქტურაზე. ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ა : ალაზანი-ივრის აუზში ორგ ა ნ უ ლი მეურნეობების შექმნა, ვერმიკომპოსტის და მ ზ ა დე ბ ი ს (ბიოჰუმუსის წარმოება), სასუქების გამოყენების და მეცხოველეობის კარგი პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა . ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ხელს შეუწყობს ნიადაგის სტრუქტურისა და ხარისხის გაუმჯობესებას ალაზანი-ივრის აუზში, სადაც სოფლის მეურნეობა ეკონომიკის ერთ-ერთი წამყვანი და რგ ი ა .

ბუნებრივი საფრთხეები: მდინარეთა აუზში და მ ც ა ვ ი ჰიდროტექნიკური ნაგებობების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და მშენებლობა ხელს შეუწყობს მდინარეთა ნაპირების გარეცხვისა და წყალდიდობების/წყალმოვარდნების დროს მათი და ტ ბ ორვ ი ს არეალის შემცირებას. მდინარეებიდან ნატანის პერიოდულად ამოღება და მათი კალაპოტების ჩაღრმავება-გასწორხაზოვნება შეარბილებს ღვ ა რც ოფე ბ ი ს უარყოფით ზემოქმედებას. ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს გამართული ქსელი ხელს შეუწყობს იმ ტერიტორიების იდენტიფიცირებას, სადაც ხშირია წყალდიდობები/წყალმოვარდნები, და ადრეული შეტყობინების სისტემებისთვის შესაფერისი ადგილების შერჩევას. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებულია ისეთი საკითხები, როგ ორი ც ა ა მდინარეების ნაპირების და ც ვ ა და და ც ვ ი ს სხვა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც თა ვ ი ს მხრივ ხელს შეუწყობს მდინარის კალაპოტისა და მისი მორფოლოგიის აღდგენას, რა ც მდინარეების ბუნებრივთან მიახლოებული მდგომარეობის შენარჩუნებას უზრუნველყოფს. აქედან გამომდინარე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს არსებულ ვითარებას, თუ მ ც ა , გეგმაში ასევე გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ცალკეული ზომები აუზში ბუნებრივი საფრთხეების რი ს კ ების შემცირების მიზნით. კლიმატის ცვლილება: არსებული მდგომარეობის ანალიზიდან შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ კლიმატის ცვლილება მომავალში ალაზანი-ივრის აუზზე უარყოფით ზემოქმედებას მოახდენს. კლიმატის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა ისეთი რი ს კ ე ბ ი , როგ ორი ც ა ა წყლის დე ფი ციტი და კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ბუნებრივი საფრთხეების სიხშირისა და სიძლიერის ზრდა. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების კარგად შესწავლა და მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში საადაპტაციო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხილვა მოკლე და გრძელვ ა დ ი ა ნ პერსპექტივაში. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა მოიცავს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , რომ ლებ ი ც ორი ე ნ ტი რე ბ უ ლია წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შესწავლაზე, და ასევე სხვა არაპირდაპირ ზომებს, მაგ., ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , რომ ლებ ი ც ეხება წყალაღების რე გ უ ლირე ბ ა ს . ცხადია, რომ ამ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება ხელს შეუწყობს კლიმატის ცვლილების შედეგების მიმართ აუზის მზაობასა და ადაპტაციას.

ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები: მდინარეთა სააუზო მართვის განხორციელებას და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება ჭალის ტყეებზე, განსაკუთრებით მდინარე ივრის გასწვრივ მდებარე ჭალის ტყეებზე. ამ თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ ყველაზე მნიშვნელოვანია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც ეხება მდინარეში გარემოსდაცვითი ხარჯის უზრუნველყოფას, ამოღებული წყლის რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს კონტროლისა და გარემოსდაცვითი ხარჯის შეფასების მეთოდოლოგიის შემუშავებას. ჭალის ტყეების აღდგენის პირდაპირი ზომები გათვალისწინებულია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამაშიც, რომ ე ლთა განხორციელებას ასევე მნიშვნელოვანი და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება.

მდინარეთა სააუზო მართვის განხორციელებას ექნება არაპირდაპირი და დე ბ ი თი ზემოქ მ ე დე ბ ა წყლის სახეობებზე, განსაკუთრებით თე ვ ზ ე ბ ზ ე და წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლ სხვა სახეობებზე, წყლის ხარისხის

12

გაუმჯობესების ხელშეწყობით და გარემოსდაცვითი ხარჯის აღდგენის გზით, რა ც წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ფრა გ მ ე ნ ტ ა ც ი ა ს შეამცირებს. თუ მ ც ა , ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამაში არ არის გათვალისწინებული წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სახეობების, მათ შორის გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების, საკონსერვაციო სტატუსის გაუმჯობესების პირდაპირი ზომები.

და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს უმეტესობა არაპირდაპირ და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს სახეობებისა და ჰაბიტატების საკონსერვაციო სტატუსზე წყლის ხარისხისა და ჰიდრომორფოლოგიური პირობების გაუმჯობესების გზით.

ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამის გახორციელებას და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება და ც უ ლ ტერიტორიებსა და ზურმუხტის უბნებზე ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ხასიათიდან და მათი განხორციელების ადგილებიდან გამომდინარე.

ჯანმრთელობის და ც ვ ა : თი თოე უ ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ი ს შეფასების საფუძველზე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა, წყლის ხარისხის, წყალმომარაგებისა და წყლის გაწმენდის გაუმჯობესების გზით, მნიშვნელოვან და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე. წყალი ადამიანის ჯანმრთელობის უმნიშვნელოვანესი ასპექტია, და შესაბამისად, გაუმჯობესებული წყალმომარაგება და წყლის ხარისხი და დე ბ ი თა დ იმოქმედებს ადამიანების ჯანმრთელო ბ ა ზ ე

წვდომა წყალსა და სანიტარიაზე უმნიშვნელოვანესია სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ ი ს ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ი ს ა თვ ი ს , რა ც , თა ვ ი ს მხრივ, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მოსახლეობის ჯანმრთელობის უზრუნველყოფაში. წყლის გაწმენდა და სასოფლო-სამეურნეო მიზნებისთვის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს რაციონალური გამოყენება ხელს უწყობს არა მხოლოდ წყლის და ზ ოგ ვ ა ს , არამედ სასოფლო-სამეურნეო კულტურების და ც ვ ა ს ქიმიური და ბიოლოგიური და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ . თუ მ ც ა , ეს არის დროე ბ ი თი ხასიათის რი ს კ ე ბ ი (ძირითადად ადგილობრივ დონ ე ზ ე ), რომ ლებ ი ც და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა და გ ე გ მ ი ლი ღონ ი ს ძ იებების განხორციელებასთან.

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება: მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტით გათვალისწინებულ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს შეუძლიათ მნიშვნელოვნად შეუწყონ ხელი ალაზანი-ივრის აუზის მდგრად სოციალურ- ეკონომიკურ განვითარებას.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტით გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ხელს შეუწყობს და ს ა ქ მ ე ბ ა ს და მდინარის აუზში ცალკეული ეკონომიკური და რგ ე ბ ი ს აღორძინებას, განსაკუთრებით მთიან ნაწილში და ისეთ ტერიტორიებზე, სადაც და გ ე გ მ ი ლი ა კომუნალური ინფრასტრუქტურის მოწყობა. მდინარეთა სააუზო მართვ ი ს გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ხელს შეუწყობს ადგილობრივი თე მ ე ბ ი ს მდგრად განვითარებას და სათანადო სოციალურ-ეკონომიკური პირობების შექმნას (და ს ა ქ მ ე ბ ი ს და შემოსავლების გაზრდილი მაჩვენებლები და ცხოვრების გაუმჯობესებული პირობები), რა ც აუცილებელია ადამიანების ცხოვრების დონ ი ს ასამაღლებლად.

კულტურული მემკვიდრეობა: მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ცალკეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი თ გათვალისწინებული სამშენებლო სამუშაოების (მაგ., ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების, წყალდიდობებისგან და მ ც ა ვ ი ნაგებობების, გვირაბების, გადასასვლელების, და სხვ.) შედეგად შესაძლოა და ზ ი ა ნ დე ს წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი ან მათ მახლობლად მდებარე აქამდე უცნობი არქეოლოგიური ძეგლები. თუ მ ც ა , სგშ-ს ფა რგ ლე ბ შ ი ჩატარებული შეფასების საფუძველზე შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ ამ პროცესების ზემოქმედება წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე (და პირიქით - წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგომარეობის ზემოქმედება კულტურული მემკვიდრეობის მართვის პროცესზე) მინიმალური იქნება.

სგშ-ში წარმოდგენილი შემარბილებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

13

მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების შედეგებზე და ყ რდნ ობ ი თ სგშ-ში უნდა განისაზღვროს შესწავლილი გეგმის/პროგრამის მოსალოდნელი ზემოქმედებების თა ვ ი და ნ აცილების, შერბილების ან კომპენსირების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , აგრეთვე მოსალოდნელი და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გაძლიერების ზომები.

სგშ-ში წარმოდგენილია შემარბილებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ორი ტიპი გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი იმ საკითხებისთვის, რომ ლებ ზე ც შესაძლოა ზემოქმედება მოახდინოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებამ: 1. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი (გეგმის მიღებამდე ან და მ ტ კ ი ც ე ბ ა მ დე ), რომ ლებ ი ც მოიცავს იმ და მ ა ტ ე ბ ი თ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ან ქმედებებს, რომ ლებ ი ც გათვალისწინებული უნდა იყოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის (და განსაკუთრებით ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამიდან განხორციელების პირველი ციკლისთვის განსაზღვრული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ) საბოლოო ვარიანტის მომზადების დროს ; 2. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და პირობები, რომ ლებ ი ც უნდა შეასრულოს შესაბამისმა სააგენტომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების დროს . ასევე კვლევები, რომ ლებ ი ც უნდა ჩატარდეს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების ფა რგ ლე ბ შ ი კონკრეტული პროექტებისა და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესახებ სათანადო გადაწყვეტილებების მისაღებად. აღნიშნული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ა და პირობების შესრულების ზედამხედველობა გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ უნდა უზრუნველყოს.

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ შ ი , რომ ლებ ი ც მიზნად ისახავს მდინარეების ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებების პრობლემის გადაჭრას, გათვალისწინებული უნდა იყოს ცალკეულ ადგილებში მდინარიდან ქვიშისა და ხრეშის ამოღების ზემოქმედების ანალიზი. ანალიზის საფუძველზე უნდა განისაზღვროს ინერტული მასალების ამოღების ის ლო კ ა ც ი ა და რა ოდე ნ ობ ა , რომ ე ლიც შეიძლება ამოღებულ იქნეს მდინარიდან ისე, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს მდინარის ნორმალური ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ა და შენარჩუნებულ იქნეს ეკოლოგიური, ჰიდროლოგიური და მორფოლოგიური მთლიანობ ა . • მდინარის აუზში ქვიშა/ხრეშის მოპოვების ინტენსიური ხასიათის გათვალისწინებით მნიშვნელოვანია ამ საქმიანობის მდგრადი მეთოდით წარმოების უზრუნველყოფა. აქედან გამომდინარე, აქცენტი უნდა გაკეთდეს მონიტორინგის გეგმების შექმნაზე, რომ ლებ ი ც უზრუნველყოფენ ქვიშის/ხრეშის ამოღებასა და ნატანის გადაადგილების შესაძლებლობის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ინფორმაციას. ეს ინფორმაცია გადაწყვეტილებების მიმღებ პირებს და ე ხ მ ა რე ბ ა მოპოვების ადგილებიდან ქვედა და ზედა დი ნ ე ბ ა შ ი ქვიშის/ხრეშის ამოღების ხანგრძლივვადიანი ზემოქმედებების შეფასებასა და შერბილების ან მართვის შესაბამისი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შემუშავებაში, მაგ., მდინარეების ბუნებრივი პირობების ხელშემწყობი რე გ უ ლაც ი ე ბ ი ს მომზადებაში. • ჩამდინარე წლის გამწმენდ ნაგებობებში წარმოქმნილი ნარჩენი ლა მ ი ს გადამუშავება და მეორად პროდუქტად გამოყენება (ლა მ ი ს მართვა); ნარჩენი ლა მ ი ს გადამუშავების ტექნიკ ური რე გ ლამ ე ნ ტი ს შემუშავება. • წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს გამოყენების ეფექტიანობის ასამაღლებლად, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტით გათვალისწინებული ტრენინგ ებისა და ცნობიერების ამაღლების პროგრამები უნდა მოიცავდეს სარწყავი წყლის გამოყენების ოპ ტი მ ი ზა ც ი ი ს საუკეთესო პრაქტიკის მაგალითებს და მეთოდებს (მაგ., სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მორწყვა მათი ზრდის მნიშვნელოვან ეტაპებზე, რწ ყ ვ ა გვალვების დროს , რწ ყ ვ ა ღა მ ი ს საათებში, და სხვ.). ზოგადად, ადგილობრივ მოსახლეობაში ცოდნის გავრცელებისა და უნარ-ჩვევების გაძლიერების მიზნით, უნდა განხორციელდეს პილოტური პროექტები რე გ ი ონ ი ს სხვადასხვა სახის წყალმომხმარებლების მიერ წყლის ეფექტიანად

14

გამოყენებაზე, რა ც ხელს შეუწყობს კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილებების უარყოფითი შედეგების შერბილებას ან მათთან ადაპტაციას.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • სადრენაჟე სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს ტექნიკ ური პროექტების მომზადების ეტაპზე საჭიროა სადრენაჟე სისტემების კომპიუტერული მოდელების გამოცდა ნალექების განსხვავებული რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს ა თვ ი ს . გათვალისწინებულ უნდა იქნეს პოტენციურად საშიში სცენარები (ექსტრემალური ვითარება, თოვ ლი ს სწრაფი დნ ობ ი ს ან ძლიერი და მოულოდნელი წვიმის ჩათვლით). რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს შერჩეული ტექნიკ ური პროექტი გათვლილი უნდა იყოს ყველაზე უარესი შესაძლო სცენარის პირობებზე. • სადრენაჟე სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს ან ახალი სადრენაჟე სისტემების პროექტების გზშ-ში განხილუ ლ უნდა იქნეს ჩამდინარე წყლების გაწმენდის სათანადო მეთოდები, წყალჩაშვების პუნქტების ადგილმდებარეობა და გონივრული ალტერნატივები, როგ ორი ც ა ა მაგალითად, გამწმენდი სალექარები, ხელოვნური ჭარბტენიანი ტერიტორიები, გამთანაბრებელი გუბურები.

ბუნებრივი საფრთხეები მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

• ბუნებრივი საფრთხეების (განსაკუთრებით წყალდიდობების/წყალმოვარდნების) მიმართ მზაობის გასაძლიერებლად, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული უნდა იყოს კაშხლების/წყალსაცავების რე ა ბ ილიტაციის სამოქმედო გეგმის მომზადება, კაშხლების/წყალსაცავების (განსაკუთრებით სარწყავი მიზნით გამოყენებული წყალსაცავების) ტექნიკ ური მდგომარეობის კვლევასთან ერთად.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ალაზანი-ივრის აუზის თი თოე უ ლი მდინარისთვის, მათი ჰიდრომეტრული და მორფოლოგიური მახასიათებლების საფუძველზე, უნდა გამოითვალოს და შეფასდეს წყლალაღების/და გ უ ბ ე ბ ი ს პოტენციალი (წყალაღებისა და და გ უ ბ ე ბ ი ს რე გ უ ლირე ბ ი ს თვ ი ს ). • ნატანის მართვის/ნატანის გადაადგილების უზრუნველყოფის ზომები უნდა განისაზღვროს ნატანის მახასიათებლების, მათ შორის, მოცულობის, სიჩქარის, და სხვ. კვლევის შედეგების საფუძველზე. • კაშხლების მართვის გზით ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველსაყოფად პირველ რი გში აუცილებელია კვლევის ჩატარება და კაშხლების/წყალსაცავების, მაგ., ფა რე ბ ი ს მდგომარეობის და დგ ე ნ ა . ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველსაყოფად საჭირო წყალსაცავების წყალგამშვები ფა რე ბ ი ს რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა . აუცილებელია ნატანი მასალის მოძრაობის მიმართულებისა და სიჩქარის და ნატანი მასალის მოცულობის შესწავლა. ასევე საჭიროა ბუნებრივთან მიახლოებული იმ პირობების (სიჩქარე და მოცულობა) და დგ ე ნ ა , რომ ლის საფუძველზეც უნდა მოხდეს ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველყოფა. • ზომიერი ხარჯის უზრუნველსაყოფად, რა ც გათვალისწინებულია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში, მნიშვნელოვანია განისაზღვროს ზომიერი ხარჯის რა ოდე ნ ობ ა . ზომიერი ხარჯის ის ოდე ნ ობ ა , რომ ე ლიც აუცილებელია წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ეკონომიკური საქმიანობების მოთხოვნების და ს ა კ მ ა ყ ოფი ლე ბ ლა დ, უნდა განისაზღვროს ჰიდროლოგიური მონიტორინგის მონაცემების საფუძველზე. თუ მ ც ა , ალაზანი-ივრის აუზში ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურების სიმცირის გამო, არსებული მონაცემები ზომიერი ხარჯის და ს ა დგ ე ნ ა დ არ არის საკმარისი. ამიტომ, მიზანშეწონილია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით განისაზღვროს თი თოე უ ლი მდინარის ზომიერ ხარჯი საუკეთესო ეროვნული და საერთაშორისო მეთოდების/პრაქტიკის შესაბამისად. • ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურები უნდა მოეწყოს ისეთი მდინარეების კალაპოტებში, სადაც ხშირია ღვ ა რც ოფე ბ ი , წყალდიდობ ე ბ ი , აგრეთვე წყალაღების-წყალჩაშვების პუნქტებში, ჰესების

15

წყალსაცავების ზედა და ქვედა ბიეფში, და სხვ. კერძოდ, ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ა (წყლის დონ ი ს გაზომვა) უნდა ჩატარდეს მდინარე ივრის გასწვრივ: სიონის წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში, პალდოს წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში, და ლი ს წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში და მდინარე ივრის აუზში არსებულ სარწყავ არხებზე. ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურები უნდა მოეწყოს მდინარე ალაზნის აუზშიც: მდინარე ალაზნის მაგისტრალურ სარწყავ არხზე, სამყურისწყალი 1 ჰესის ზედა და ქვედა ბიეფში, მდინარეებზე ილტო, სტორი, თუ რდო, ლო პ ო ტ ა , ინწობა, ჩელთი, შრომის ხევი, დუ რუ ჯ ი , ბურსა, ჭერმისწყალი, კაბალი, ნინოს ხევი და ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევი. ამ ტერიტორიებზე განლაგებული ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურები შესაძლებელს გახდიან მდინარეების წლიური ხარჯის და დგენას (რა ს საჭიროა ზომიერი გარემოსდაცვითი ხარჯის და ს ა დგ ე ნ ა დ), რომ ლის საფუძველზეც მიღებულ უნდა იქნეს სარწყავი, სასმელი და ენერგეტიკული მიზნებისთვის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის გადაწყვეტილებები. გარდა ამისა, ამ ტერიტორიებზე ხშირია წყალდიდობები და ღვ ა რც ოფე ბ ი . შესაბამისად, ამ ტერიტორიებზე ბუნებრივი საფრთხეების უარყოფითი ზემოქმედებების მართვისა და შერბილებისთვის აუცილებელია შესაბამისი ინფორმაციის არსებობა. • ჰიდროტექნიკური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი უნდა განხორციელდეს კომპლექსურად, რა ც გულისხმობს გაბიონების, ნაპირდამცავების, ღვ ა რც ოფდა მ ჭ ე რე ბ ი ს პარალელურად მოწყობას, რომ ლებ ი ც ერთობლივად შეუწყობენ ხელს კალაპოტის მორფოლოგიის აღდგენას. მდინარე ალაზნის ნაპირი საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვარზე ძლიერ ეროზირებულია და საჭიროებს გადაუდებელი ზომების მიღებას. კერძოდ, საჭიროა ნაპირდამცავი ნაგებობების მოწყობა ეროზიის ძლიერი პროცესის შედეგად ჰექტრობით სასოფლო-სამეურნეო მიწების განადგურების და დე გ რა და ც ი ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. ეფექტიანი საადაპტაციო ზომების, მაგ., საუკეთესო ინფრასტრუქტურული და ნაპირდამცავი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განსახორციელებლად, აუცილებელია ტერიტორიის, მაგ., კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული საფრთხის ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტი ს დე ტ ა ლუ რი შესწავლა. კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ბუნებრივი საფრთხეების მოსალოდნელი გააქტიურებით გამოწვეული რი ს კ ე ბ ი ს შესარბილებლად უპირატესობა უნდა მიენიჭოს სტრუქტურული და არასტრუქტურული და ც ვ ი ს ზომების კომბინაციას, მაგ., ბიოინჟინრულ ზომებს, ჭალის ტყეებს. აქედან გამომდინარე, საჭიროა რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი ტერიტორიების, მაგ., რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს , დე ტ ა ლუ რი შეფასება და არასტრუქტურული და სტრუქტურული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გატარების შესაძლებლობის შესწავლა. • ალაზანი-ივრის აუზი გამოირჩევა მძლავრი ღვ ა რც ოფუ ლი გამოვლინებებით, ამიტომ უნდა ჩატარდეს რე გ უ ლარუ ლი გეომონიტორინგული კვლევები (კვლევის დროს ყურადღება უნდა გამახვილდეს ღვ ა რც ოფუ ლი პროცესების განმეორებადობაზე, ხეობებში და გ როვ ი ლი ინერტული მასალის მოცულობების და დგ ე ნ ა ზ ე , გააქტიურებული ღვ ა რც ოფუ ლი ნაკადების სიჩქარეზე, საფრთხის ქვეშ მყოფი და ს ა ხ ლე ბ უ ლი პუნქტების იდენტიფიცირებაზე, და სხვ.) და მათ საფუძველზე და ი გ ე გ მ ოს ღვ ა რც ოფს ა წ ი ნ ა ა ღმ დე გ ო ნაგებობების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა -აღდგენა. მოსახლეობისა და ინფრა ს ტრუ ქ ტუ რი ს და ც ვ ი ს მიზნით, ღვ ა რც ოფს ა წ ი ნ ა ა ღმ დე გ ო ნაგებობები უნდა მოეწყოს ყველა ღვ ა რც ოფუ ლი ხევის შუა წელში. ყურადღება უნდა გამახვილდეს ხერხეულიძის და მ ბ ი ს მსგავს ნაგებობებზე, რომ ე ლიც , როგ ორც გამოცდილება აჩვენებს, ალაზანი-ივრის აუზში კარგად მუშაობს. რა მ დე ნ ი მ ე ღვ ა რც ოფუ ლი ხევი განსაკუთრებით საშიშია. ესენია: დუ რუ ჯ ი , თე ლა ვ ი ს ხევი, კაბალი, ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევი, შრომის ხევი, ნინოს ხევი, ავანის ხევი, თუ რდო, ხოდაშნის ხევი. მნიშნელოვანია აღდგეს დუ რუ ჯ ი ს და თე ლა ვ ი ს ხევის ხეობებში არსებული ღვ ა რც ოფდა მ ჭ ე რი ნაგებობები. • ჰიდროლოგიური, მეტეოროლოგიური და გეოლოგიური მონიტორინგის შედეგების საფუძველზე უნდა განისაზღვროს ადრეული გაფრთხილების სისტემების ადგილმდებარეობა. ადრეული გაფრთხილების სისტემები უნდა განთავსდეს ბუნებრივი საფრთხეების მიმართ ყველაზე მოწყვლად ადგილებში. ჰიდროლოგიური მონაცემების გამოყენებით უნდა მოხდეს მდინარეებზე და ტ ბ ორვ ი ს , წყალდიდობის, წყალმოვარდნის და ღვ ა რც ოფუ ლი პროცესების მოდელირება და მიღებული შედეგების საფუძველზე უნდა განისაზღვროს ადრეული გაფრთხილების სისტემების განთავსების შესაძლო ადგილები.

16

ადრეული გაფრთხილების სისტემები, დროუ ლი და სანდო ინფორმაციის მოწოდების გზით, მოსალოდნელი ბუნებრივი საფრთხეების უარყოფითი შედეგების თა ვ ი და ნ აცილების შესაძლებლობას იძლევა. • ადრეული გაფრთხილების სისტემები უნდა განთავსდეს მაღალი რი ს კ ი ს ზონებში არსებულ ყველა მნიშვნელოვან ინფრასტრუქტურულ ობ იექტთან, ასევე რი ს კ ი ს ზონებში, სადაც მოსახლეობა საფრთხის ქვეშაა, იმისათვის, რომ სტიქიის განვითარების შემთხვევაში არ და ზ ი ა ნ დე ს ინფრასტრუქტურა და არ იყოს მსხვერპლი. ადრეული გაფრთხილების სისტემები ასევე უნდა განთავსდეს ყველა წყალსაცავის ქვედა ბიეფში და მდინარეების დუ რუ ჯ ი ს , ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევის, ნინოს ხევის, შრომის ხევის, ჩელთის, სტორის, თე ლა ვ ი ს ხევის, თუ რდოს და ხოდაშნის ხევის ხეობებში. • სეტყვა კახეთის რე გ ი ონ შ ი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა. შესაბამისად აუცილებელია ამ მოვლენის შესწავლა და შესაბამისი ზომების მიღება ალაზანი-ივრის აუზში მცხოვრები მოსახლეობის, ინფრასტრუქტურისა და სასოფლო-სამეურნეო მიწების სეტყვის უარყოფითი ზემოქმედებისაგან და ს ა ც ა ვ ა დ. უპირველეს ყოვლისა უნდა შეიქმნას სამუშაო ჯგუფი, რომ ე ლიც იმუშავებს ამ საკითხებზე. გარდა ამისა, უნდა მოეწყოს სეტყვასაწინააღმდეგო სისტემები, რომ ლებ ი ც უზრუნველყოფენ ამ ბუნებრივი საფრთხის შემცირებას ან თა ვ ი და ნ აცილებას. კლიმატის ცვლილება მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • არსებული სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და ახალი სისტემების მშენებლობა პირველ რი გ შ ი საგარეჯოში და დე დოფლი ს წ ყ ა როშ ი უნდა განხორციელდეს, სადაც გვალვის პრობლემა ყველაზე მწვავედ დგ ა ს . ამის შემდეგ აღნიშნული სამუშაოები სიღნაღში, ახმეტასა და გურჯაანში უნდა ჩატარდე ს . • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული უნდა იყოს ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება, როგ ორი ც ა ა (i) კახეთის რე გ ი ონ შ ი გვალვაგამძლე სასოფლო-სამეურნეო კულტურების გამოცდა და პოპულარიზაცია და (ii) ამ მიდგომების აუცილებლობის შესახებ ფე რმ ე რე ბ ი ს ცნობ ი ე რე ბ ი ს დონ ი ს ამაღლება.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • საჭიროა კვლევის ჩატარება ალაზანი-ივრის აუზში სოფლის მეურნეობის კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელ შედეგებთან ადაპტაციის გზების გამოსავლენად.

ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

• ბიომრავალფეროვნებაზე და დე ბ ი თი ზემოქმედებებს გასაძლიერებლად, სასურველია ორგ ა ნ უ ლი მეურნეობები შეიქმნას სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიების ფა რგ ლე ბ შ ი არსებულ სასოფლო- სამეურნეო ტერიტორიებზე და ყორუღისა და ივრის აღკვეთილების მიმდებარე სასოფლო- სამეურნეო მიწებზე, ასევე ალაზნის და გ ე გ მ ი ლი ზურმუხტის უბნების (მდინარეები ინაბოტი, აფენი, ოლე , და სხვ.) გარშემო და ალაზნის ბუნებრივი ძეგლისა და ვაშლოვანის ეროვნული პარკის სიახლოვეს (სოფლები საბათლო, ფი როს მ ა ნ ი ). • მიზანშეწონილია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველ ციკლში გათვალისწინებული იყოს კონკრეტული კვლევები ალაზანი-ივრის აუზში ყველაზე მაღალი საფრთხის ქვეშ მყოფი მტკნარი წყლის სახეობების გამოსავლენად და მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნებაზე ძირითადი საფრთხეებისა და ზემოქმედებების შესაფასებლად. • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით და ლი ს წყალსაცავისთვის გათვალისწინებული სპეციალური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს ჭალის ტყეებზე, თუ მ ც ა ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი განხორციელების პირველ ციკლში არ არის გათვალისწინებული. ბიომრავალფეროვნების შემადგენლობისათვის და ლი ს წყალსაცავის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მიზანშეწონილია

17

და ლი ს წყალსაცავთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველ ციკლში ჩართვა.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • მიზანშეწონილია მდინარეების ივრისა და ალაზნის მთელ სიგრძეზე არსებული ჭალის ტყეების ზონირება ეკოლოგიური თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ პრიორიტეტული ზონების, საკომპენსაციო ზონებისა და ისეთი ზონების იდენტიფიცირებისათვის, სადაც არ არის საჭირო შეზღუდვების და წ ე ს ე ბ ა ან არ არის საინტერესო კონსერვაციის თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ. ზონირების სქემა ინფრასტრუქტურულ პროექტებს და ე ხ მ ა რე ბ ა შესაბამისი მოთხოვნების შესრულებაში და გააუმჯობესებს მდინარეების ეკოლოგიურ სტატუსს2. ზონირების სქემის გამოყენებით ასევე შესაძლებელი იქნება ჭალების აღდგენის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ჩასატარებლად პრიორიტეტული ადგილების იდენტიფიცირება. • ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პროცესში დე ტ ა ლუ რა დ უნდა იქნეს შესწავლილი ზემოქმედება ბიომრავალფეროვნებაზე, მათ შორის წითელ ნუსხაში შეტანილ სახეობებზე. უნდა ჩატარდეს საველე კვლევები ფლორი ს ა და ფა უ ნ ი ს იმ სახეობების, განსაკუთრებით წითელ ნუსხაში შეტანილი სახეობების გამოსავლენად, რომ ლებ ი ც შესაძლოა მოექცნენ სამშენებლო სამუშაოების უარყოფითი ზემოქმედების ქვეშ. • ახალი ინფრასტრუქტურის (მაგ., ჩამდინარე წყლების ახალი გამწმენდი ნაგებობების ან წყალარინების ახალი სისტემების) მოწყობის დროს ახალი ინფრასტრუქტურის და წყალჩაშვების პუნქტების ადგილმდებარეობა უნდა შეირჩეს ალტერნატიული ტერიტორიების ანალიზის საფუძველზე (სასურველია ეს პროცესი გზშ-ს პროცესში განხორციელდეს) შემდეგი კრიტერიუმების გათვალისწინებით: o უპირატესობა უნდა მიენიჭოს ისეთ ტერიტორიებს, სადაც წარმოდგენილია სახეცვლილი ჰაბიტატები და მეორეული მცენარეულობა; o უნდა გამოირიცხოს ტერიტორიები, სადაც წარმოდგენილია სენსიტიური ჰაბიტატები (ტყეები, ჭარბტენიანი ტერიტორიები, ნაკლებად სახეცვლილი ტერიტორიები); o უნდა გამოირიცხოს ტერიტორიები, სადაც წარმოდგენილია წითელ ნუსხაში შეტანილი სახეობები. • სასურველია ჩამდინარე წყლის გამწმენდი ახალი ნაგებობა პირველ რი გ შ ი საგარეჯოში აშენდეს. • გარემოსდაცვითი ხარჯის, აგრეთვე ძირითადი სახეობებისა და ჰაბიტატების სასიცოცხლო ციკლისა და მათი კონსერვაციის მოთხოვნების და ც ვ ა გათვალისწინებული უნდა იყოს წყალაღების ლი ც ე ნ ზ ი რ ე ბ ი ს /კონტროლის სისტემის შემუშავების დროს . უნდა განისაზღვროს წყალაღების ზღვრული სიდიდეები, ხოლო ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი უნდა გაიცეს აღნიშნული ზღვრული სიდიდეების ფა რგ ლე ბ შ ი წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სახეობებისა და ჰაბიტატებისთვის ხანგრძლივ ვადებში საჭირო წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს უზრუნველსაყოფად. • მიზანშეწონილია სპეციალური კვლევების ჩატარება ყორუღისა და ივრის აღკვეთილებში და ც უ ლ სახეობებსა და ჰაბიტატებზე მდინარეების ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებების, წყალაღებისა და და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ზემოქმედების და ს ა დგ ე ნ ა დ, რომ ე ლთა შედეგების საფუძველზე შესაძლებელი იქნება შესაბამისი საკონსერვაციო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს და გ ე გ მ ვ ა . • ისეთი ინფრასტრუქტურული პროექტების გზშ-ში, რომ ლებ ი ც წყალაღებას/წყლის და გ უ ბ ე ბ ა ს მოითხოვს, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა და ე თმ ოს წყალშემკრების ფა რგ ლე ბ შ ი ყველა პროექტის მიერ განხორციელებული წყალაღების/წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს კუმულაციურ ზემოქმედებას ბიომრავალფეროვნებაზე.

2 რე კ ომ ე ნ და ც ი ა მომზადებულია კვლევის - ჰიდრომორფოლოგიური აღდგენის პრიორიტეტების ავსტრიაში საფუძველზე, რომ ე ლიც შესულია სახელმძღვანელო დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი - ევროკავშირის გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის მოთხოვნები ჰიდროენერგეტიკის მიმართ, ევროპის კომისია, 2018 წ.

18

• ნატანის გადაადგილების გაუმჯობესების პროექტების და გ ე გ მ ვ ი ს ა და მომზადების დროს უნდა ჩატარდეს თე ვ ზ ე ბ ი ს ა და უხერხემლოების დე ტ ა ლუ რი შესწავლა და შეფასება. მაგალითად, კვლევები უნდა ჩატარდეს და ლი ს წყალსაცავზე და გ ე გ მ ი ლი ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელებამდე, როგ ორი ც ა ა და ტ ბ ორვ ი ს ბუნებრივი რე ჟ ი მ ი ს აღდგენა და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება (მაგ., ფა რე ბ ი ს აღდგენა). • მასალების და ნატანის ამოღების რე გ უ ლირე ბ ი თ უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობების ქვირითობის ადგილების და ც ვ ა . უნდა შეიზღუდოს მასალების და ნატანის ამოღების დროს მძიმე ტექნიკ ის მუშაობა მდინარის კალაპოტში. სავალდებულო უნდა იყოს გამყოფი ზღუდეების მოწყობა ინერტული მასალების მოპოვების ადგილებსა და მდინარის ნაკადს შორის. • სანაპირო ჰაბიტატების გაუმჯობესებისა და დი ვ ე რს ი ფი კ ა ც ი ი ს დე ტ ა ლუ რი პროექტის მომზადების პროცესში ჩართული უნდა იყვნენ და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტო, ივრისა და ჭაჭუნას აღკვეთილების ადმინისტრაცია და სხვა და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეები მდინარე ივრის გასწვრივ მდებარე ტუგ ა ის ტიპის ტყეების ბუნებრივ ჰაბიტატებზე გაუთვალისწინებელი ზემოქმედების თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. • საქონლის ძოვება თა ვ ი და ნ უნდა იქნეს აცილებული არა მარტო წყალდაცვით ზონებში, არამედ ჭალის ტყეებშიც. რე კ ომ ე ნ დე ბ უ ლი საძოვრების მართვის გეგმების მომზადება და განხორციელება, განსაკუთრებით და ც უ ლი ტერიტორიებისა და ზურმუხტის უბნებისათვის.

ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს საკითხები მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • საყოფაცხოვრებო მომხმარებლების მიერ წყლის ეფექტიანად გამოყენების საჯარო კამპანიების შედეგების გასაძლიერებლად, კომუნიკაციის გეგმაში (რომ ლის მომზადება გათვალისწინებულია სააუზო მართვის გეგმის პროექტით) სასურველია შემდეგი საკითხების შეტანა: o ინფორმაცია საყოფაცხოვ რე ბ ო ჩამდინარე წყლების ჩაშვებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი რი ს კ ე ბ ი ს შესახებ; o თა ნ ა მ ე დროვ ე ტექნიკ ის (მაგ., სარეცხი მანქანის, ჭურჭლის სარეცხი მანქანის, და სხვ.) გამოყენების მნიშვნელობა წყლის ეფექტიანად მოხმარებისთვის. • ავარიული შემთხვევების მონიტორინგის და მათი შედეგების ლი კ ვ ი დ ა ც ი ი ს (მათი დროუ ლი გამოვლენის, შეტყობინების, და სხვ. ჩათვლით) სისტემის შემუშავება გათვალისწინებული უნდა იყოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მიერ განსაზღვრულ და მ ა ტ ე ბ ი თ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა შ ი „წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მონიტორინგის პროგრამისა და გარემოსდაცვითი კონტროლის განხორციელება“. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ინფრასტრუქტურული პროექტების შემუშავების ფა რგ ლე ბ შ ი უნდა მომზადდეს გადაუდებელი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს მართვის გეგმები, რომ ლებ შ ი ც განსაზღვრუ ლი იქნება ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ იმ საფრთხეებზე რე ა გ ი რე ბ ი ს ზომები, რომ ლებ ი ც შესაძლოა წარმოიქმნას სამუშაოების განხორციელების დროს . გეგმებში ჩამოყალიბებული უნდა იყოს მოქმედებათა სქემა (i) სხეულის და ზ ი ა ნ ე ბ ი ს ან უარყოფითი ზემოქმედების შემთხვევების დროულად გამოსავლენად; (ii) გადაუდებელი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს ადგილზე გასაწევად, (iii) საჭიროების შემთხვევაში და ზ ა რა ლე ბ უ ლი ადამიანის უახლოეს, სათანადოდ აღჭურვილ სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ა შ ი და მ ა ტ ე ბ ი თი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს მისაღებად გადასაყვანად. • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ისეთი რი ს კ ი ს თა ვ ი და ნ აცილება, როგ ორი ც ა ა მოსახლეობისა და სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ ი ს ა თვ ი ს წყლის მიწოდების დროე ბ ი თი შეფერხება, შესაძლებელია როგ ორც ალტერნატიული წყალმომარაგებით, ასევე სათანადო საკომუნიკაციო და ცნობიერების ამაღლების კამპანიებით.

19

• საჭიროა სათანადო ყურადღება და კონტროლი მშენებლობის პროცესში სასმელი წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს , და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი წყლის მიწოდებისა და წყლით გამოწვეული და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. • უნდა შეიქმნას ადრეული გაფრთხილებისა და შეტყობინების სისტემა, რომ ე ლიც წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შემთხვევაში დროუ ლა დ მოახდენს ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირებას და უზრუნველყოფს, რომ არ მოხდეს და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი წყლის სასმელად, საკვების მოსამზადებლად, საოჯახო საქმეებში და რე კ რე ა ც ი უ ლი მიზნით გამოყენება.

სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ შ ი გათვალისწინებული უნდა იყოს მოკლე და გრძელვადიან პერსპექტივაში გარემოსდაცვითი გადასახადების სისტემის შემუშავება. აღნიშნულმა გადასახადებმა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ხარჯების და ფა რვ ა უნდა უზრუნველყონ. სისტემის გამართული მუშაობა, ისევე როგ ორც პერიოდული ტექნიკ ური სამუშაოები (მაგ., ტექნიკ ური შემოწმება, და სხვ.) მნიშვნელოვან რე ს უ რს ე ბ ს მოითხოვს. სათანადო ტექნიკ ური მომსახურების ჩატარების გარეშე, გაძლიერდება ცალკეული ჰიდროტექნიკური სისტემების ცვეთა, შესაბამისად ვერ მოხდება კაპიტალური ხარჯების ამოღება, სისტემა მალე მოიშლება და მისი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს თვ ი ს რე ს უ რს ე ბ ი საკმარისი აღარ იქნება.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ სამუშაოებში მაქსიმალურად უნდა იქნენ და ს ა ქ მ ე ბ უ ლი ადგილობრივი თე მ ე ბ ი ს წარმომადგენლები. ადგილობრივი მოსახლეობის შესაბამისი უნარ-ჩვევებისა და შესაძლებლობების გასაძლიერებლად საჭიროა სპეციალური კამპანიებისა და შესაძლებლობების გაძლიერების ღონ ი ს ძ იებების (ტრენინგ ები, სემინარები, და სხვ.) ჩატარება. • წყალაღების მოსაკრებლის შემოღება (რომ ე ლიც გათვალისწინებულია წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის კანონპროექტში) მნიშვნელოვნად შეამცირებს წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ს და წყლის არაეფექტიანად გამოყენებას. თუ მ ც ა , აუცილებელია შემდეგი რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ს შესრულება: - წყლის ეფექტიანად და მდგრადი მეთოდებით გამოყენების ხელშეწყობის, წყლის გამოყენების არსებული არამდგრადი პრაქტიკის შეცვლისა და წყლის და მ ზ ოგ ა ვ ახალ ტექნოლოგიებზე გადასვლის მიზნით საჭიროა ეკონომიკური წამახალისებელი მექანიზმების (წვდომა და ფი ნ ა ნ ს ე ბ ა ზ ე , ტექნოლოგიებზე, და სხვ.) შემუშავება. - წყლის ჭარბი გამოყენების შესამცირებლად საჭიროა ცნობიერების ამაღლებისა და ცოდნის გაზიარების კამპანიების ჩატარება ტრენინგ ების (მაგ., როგ ორც ფონ დე ბ ი ს გ ა ნ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ ი ს მიღების წინაპირობა) და სემინარების მოწყობის, აგრეთვე და ადგილობრივი სატელევიზიო არხების, ვებ-გვერდების, გაზეთების, საინფორმაციო და ფე ბ ი ს , ლი ფ ლე ტ ე ბ ი ს ა და სხვა საკომუნიკაციო საშუალებებით ინფორმაციის გავრცელების გზით. - სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს ან ახალი სისტემების ამოქმედების შემდეგ საჭიროა მათი მომსახურების ისეთი ეფექტიანი საგადასახადო სისტემის და ნ ე რგ ვ ა , რომ ე ლიც უზრუნველყოფს მათი ტექნიკ ური მომსახურებისა და კაპიტალური ხარჯების სრულად ამოღებას და მომსახურების თვ ი თკ მ ა რობ ა ს . • საჭიროა ადგილობრივი და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეებისთვის გარემოსდაცვით საკითხებზე ტრენინგ ებისა და საინფორმაციო კამპანიების ჩატარება, რომ ლებ ი ც ხელს შეუწყობს: - წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგრად გამოყენებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ გადაწყვეტილებების მიღების პროცესის გაუმჯობესებას და დაინტერესებული მხარეების მონაწილეობას ალაზანი-ირის აუზის მართვაში.

20

- ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირებულობის დონ ი ს ამაღლებას გაუმჯობესებული გარემოსდაცვითი მონიტორინგისა და ზედამხედველობის/ინსპექტირების სისტემების შედეგების შესახებ. - ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირებულობის დონ ი ს ამაღლებას მოსალოდნელი გარემოსდაცვითი პრობლემების შესახებ (მაგ., კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი შედეგები და აუცილებელი საადაპტაციო ზომები).

კულტურული მემკვიდრეობა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბები მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს და გ ე გ მ ვ ი ს ა და განხორციელებისას, რომ ლებ ი ც სამშენებლო და მიწის სამუშაოებს ითვალისწინებს, აუცილებელია კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ კანონის მოთხოვნების და ც ვ ა . მოსალოდნელი ზემოქმედება კულტურული მემკვიდრე ობ ი ს ობ ი ე ქ ტე ბ ზე (განსაკუთრებით წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი ან მათ მახლობლად მდებარე უცნობ ობ ი ე ქ ტე ბ ზე ) განხილულ უნდა იქნეს გზშ-ში.

ჰიდროენერგეტიკის განვითარება მიუხედავად იმისა, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა არ უჭერს მხარს ალაზანი-ივრის აუზში ჰიდროენერგეტიკის განვითარებასა და ჰესების მშენებლობას, ახალი ჰესები, რომ ელთა მშენებლობაც და გ ე გ მ ი ლი ა აუზში, მნიშვნელოვან ზემოქმედებას მოახდენენ სგშ-ში განხილულ გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ცალკეულ საკითხებზე. ამიტომ, აუზში და გ ე გ მ ი ლი ჰესების მშენებლობით გამოწვეულ ცალკეულ გარემოსდაცვით ასპექტებთან მიმართებით სგშ-ს ფა რგ ლე ბ შ ი შემდეგი რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი მომზადდა: • 5 წლიან პერიოდში ალაზანი-ივრის აუზში და ა ხ ლოე ბ ი თ 5 ჰესის მშენებლობა იგეგმება. გრძელვადიან პერსპექტივაში მოსალოდნელია მათი რა ოდე ნ ობ ი ს კიდევ უფრო გაზრდა. მოსალოდნელი კუმულაციური ზემოქმედების პრობლემის გადასაჭრელად, ენერგეტიკის და რგ შ ი მომზადებულ შესაბამის სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ს უნდა ჩაუტარდეს სგშ, რომ ლებ შ ი ც განხილული იქნება მდინარეთა აუზებში ჰესების მშენებლობით გამოწვეული ზემოქმედებები. სგშ-ში შესწავლილ უნდა იქნეს ისეთი საკითხები, როგ ორი ც ა ა არსებული და და გ ე გ მ ი ლი ჰესების კუმულაციური ზემოქმედება ზედაპირული წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე კლიმატის ცვლილების სხვადასხვა სცენარებით, აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი წყლის სხვა მომხმარებლებისთვის წყლის დე ფი ც ი ტ ი ც თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. • გარემოსდაცვითი ხარჯი მნიშვნელოვანია მდინარის მორფოლოგიის და ჰაბიტატების შენარჩუნებისათვის, აგრეთვე სარწყავ სისტემებში და წყალსაცავების შემთხვევაში და გ უ ბ ე ბ უ ლი და გაშვებული წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს და ს ა დგ ე ნ ა დ. საქართველოს პრაქტიკაში მიღებული გარემოსდაცვითი ხარჯი (საშუალო მრავალწლი უ რ ი ხარჯის 10%) ვერ უზრუნველყოფს მდინარის მორფოლოგიის შენარჩუნებას, რა დგ ა ნ თა ვ ა დ გარემოსდაცვითი ხარჯის განსაზღვრის მიდგომა მოძველებულია (ის ემყარება საბჭოთა კავშირის დროს არსებულ სტანდარტებსა და ნორმებს და ვერ აკმაყოფილებს თა ნ ა მ ე დროვ ე მოთხოვნებს). ამიტომ აუცილებელია თი თოე უ ლი მდინარისთვის განისაზღვროს გარემოსდაცვითი ხარჯი საერთაშორისო გამოცდილებაზე/მეთოდოლოგიაზე და ყ რდნ ობ ი თ და კანონის სახით ჩამოყალიბდეს (გარემოსდაცვითი ხარჯის სიდიდე უნდა ჩაიწეროს კანონში და და ე ქ ვ ე მ დე ბ ა როს რე გ უ ლირე ბ ა ს ). აუცილებელია გარემოსდაცვითი ხარჯის მონიტორინგის გაძლიერება წყალსაცავების, ჰესების და სარწყავი სისტემების ზედა და ქვედა ბიეფში. • საჭიროა გარემოსდაცვით ხარჯზე და გ ე გ მ ი ლი ჰესების კუმულაციური ზემოქმედების შესწავლა კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი შედეგების, მათ შორის მდინარის ხარჯის სავარაუდო შემცირების (განსაკუთრებით ხანგრძლივი გვალვების დროს ) გათვალისწინებით. სათანადო გარემოსდაცვითი ხარჯის და დგ ე ნ ი ს ა და გათვალისწინების გარეშე, ალაზანი-ივრის აუზში

21

ეკონომიკური საქმიანობების, მაგ., ალაზანი-ივრის აუზში ჰესებისა და წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სხვა საქმიანობების სრულყოფილი და გ ე გ მ ვ ა შეუძლებელი იქნება. • მდინარეების უწყვეტობის (რა ც აუცილებელია თე ვ ზ ე ბ ი ს მიგრაციისთვის) და რღვ ე ვ ი ს თვ ი და ნ ასაცილებლად საჭიროა თე ვ ზ ე ბ ი ს მიგრაციაზე არსებული და და გ ე გ მ ი ლი ჰესების კუმულაციური ზემოქმედების შეფასება.

22

1. არსებული მდგომარეობა

1.1. საქართველოში სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების კანონმდებლო ბ ი ს მოკლე მიმოხილვა

2014 წელს საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების ხელმოწერით, საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს სფეროში, მათ შორის გარემოზე ზემოქმედების შეფასებისა (გზშ) და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების (სგშ) მიმართულებით, რი გ ი ვალდებულებების შესრულება და ე კ ი ს რა . 2017 წელს ახალი გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მიღებით ქვეყანამ გზშ-ს და სგშ-ს თა ნ ა მ ე დროვ ე პროცედურის და ნ ე რგ ვ ი ს კ ე ნ მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგა. გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის თა ნ ა ხ მ ა დ, ცალკეულ სექტორებში, მათ შორის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის სექტორში, მომზადებული სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ექვემდებარება სგშ-ს. გარდა ამისა, გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსი ცალკეული პროექტებისთვის განსაზღვრავს გარემოზე შესაძლო ზემოქმედების შესწავლის პროცედურას იმ და გ ე გ მ ი ლი პროექტებისთვის, რომ ლე ბ იც მიეკუთვნება ამ კოდექსის I და ნ ა რთის საქმიანობებს და სკრინინგის გადაწყვეტილების შესაბამისად, ამავე კოდექსის II და ნ ა რთი თ გათვალისწინებულ საქმიანობებს.

გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის თა ნ ა ხ მ ა დ, სგშ განისაზღვრება როგ ორც სისტემური პროცესი, რომ ე ლიც ხორციელდება სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი გარემოზე და ჯანმრთელობაზე მოსალოდნელი ზემოქმედების შესწავლის და მიღებული შედეგების სტრატეგიულ და გ ე გ მ ვ ა შ ი ინტეგრირების მიზნით უკეთესი გადაწყვეტილების მისაღებად.

გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის თა ნ ა ხ მ ა დ, სგშ შემდეგ ძირითად ეტაპებს მოიცავს: • სკრინინგს, რომ ე ლიც ხორციელდება იმის და ს ა დგ ე ნ ა დ ექვემდებარება თუ არა სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი 3 სგშ-ს;4 • სკოუპინგს, მაგ., სკოუპინგის განცხადების მომზადებას, სკოუპინგის კონსულტაციების ჩატარებას და სკოუპინგის და ს კ ვ ნ ი ს გაცემას; • სგშ-ს ანგარიშის მომზადებას; • საზოგადოების მონაწილეობას და უფლებამოსილ ადმინისტრაციულ ორგ ა ნ ოე ბ თა ნ და სხვა და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლ მხარეებთან სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს პროექტსა და სგშ-ს ანგარიშზე კონსულტაციების გამართვ ა ს ; • სგშ-ს პროცესის შედეგების საფუძველზე რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ს მომზადებას გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს და საქართველოს ოკ უ პ ი რე ბ უ ლი ტერიტორიებიდან დე ვ ნ ი ლთა , შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური და ც ვ ი ს სამინისტრო მიერ, რომ ლებ ი ც გათვალისწინებული უნდა იყოს სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს მიღებისას ან და მ ტ კ ი ც ე ბ ი ს ა ს .

კანონპროექტი წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ (WRM)5, რომ ე ლიც 2020 წელს უნდა და მ ტ კ ი ც დე ს , წყლის სექტორში განსაზღვრავს სააუზო მართვის მიდგომას და ექვს) სააუზო უბნისთვის მოითხოვს სააუზო

3 სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი - ადმინისტრაციული ორგ ა ნ ოს კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, რომ ე ლიც ქმნის ჩარჩოს სპეციფიკურ სექტორებში და გ ე გ მ ი ლი პროექტებისთვის, გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მიხედვით. 4 ამ პილოტური პროექტისთვის სკრინინგის პროცედურა არ ჩატარებულა, ვინაიდან მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა არის სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი , რომ ე ლიც , გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის თა ნ ა ხ მ ა დ, სგშ-ს პროცედურას ექვემდებარება. 5 წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონპროექტის მომზადების პროცესი საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ, დონ ორე ბ ი ს მიერ სხვადასხვა პროექტებისა და ინიციატივების, მათ შორი ს „წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის“ (EUWI+) პროგრამის, ფა რგ ლე ბ შ ი უზრუნველყოფილი

23

მართვის გეგმების6 მომზადებასა და განხორციელებას. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის კანონის პროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ, და მ გ ე გ მ ა ვ ორგ ა ნ ოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო წარმოადგენს. კანონის მიღების შემდეგ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმები, გარემოსდაცვითი შეფასების კოდე ქ ს ი ს თა ნ ა ხ მ ა დ, სგშ-ს პროცედურას და ე ქ ვ ე მ დე ბ ა რე ბ ა .

1.2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სგშ

1.2.1. სგშ-ს პილოტური პროექტის მოკლე მიმოხილვა

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტი მომზადდა „წყლის ინიციატივა პლუსი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებისთვის“ (EUWI+) პროგრამის ხელშეწყობით საქართველოში პროგრამის პილოტური საქმიანობის ფა რგ ლე ბ შ ი , რომ ლის მიზანია, ხელი შეუწყოს საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონის მიღების შემდეგ მდინარეთა სააუზო მართვის მიდგომის და ნ ე რგ ვ ა შ ი . მეორე მხრივ, UNECE-ის სგშ-ს პილოტური პროექტი სამინისტროს ეხმარება ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის სგშ-ს დოკ უ მ ე ნ ტ ა ც ი ი ს მომზადებაში წყლის სექტორში მდინარეთა სააუზო მართვის პრინციპების და ნ ე რგ ვ ი ს ა და მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმებისთვის სგშ- ს პროცედურების განხორციელების უზრუნველსაყოფად.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სგშ-ს პილოტური პროექტის განხორციელება 2019 წლის დე კ ე მ ბ ე რშ ი და ი წ ყ ო. პილოტური პროექტი ორი მთავარი ეტაპისგან შედგებოდა: სკოუპინგის ეტაპი (სკოუპინგის ანგარიშის მომზადებისა და სკოუპინგის კონსულტაციების ჩათვლით) და სგშ-ს ანგარიშის მომზადება, ასევე სააუზო მართვის გეგმის პროექტისა და სგშ-ს ანგარიშის პროექტის განხილვა. ამ მიზნით შეიქმნა ეროვნულ ექსპერტთა ჯგუფი, რომ ე ლთა ც საერთაშორისო ექსპერტის ხელმძღვანელობით მოამზადეს ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის სკოუპინგისა და სგშ-ს ანგარიშები. სგშ-ს პილოტური პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი ასევე ჩატარდა ტრენინგ ი და და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლ მხარეებთან კონსულტაცია. პილოტური პროექტის სკოუპინგის ეტაპი 2019 წლის დე კ ე მ ბ რი და ნ 2020 წლის აპრილამდე გაგრძელდა. სკოუპინგის კონსულტაციების გზით სხვადასხვა სახელმწიფო და სხვა და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი უწყებებისგან მიღებულ იყო კომენტარები სკოუპინგის ანგარიშთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ. და ი ნ ტ ე რს ე ბ უ ლი მხარეების მიერ წარმოდგენილი კომენტარები და მოს ა ზრე ბ ე ბ ი აისახა სგშ-ს ანგარიშის პროექტის წინამდებარე ვერსიაში (იხ. და ნ ა რთი 1. კომენტარების ცხრილი). პილოტური პროექტის მეორე ეტაპი და ი წ ყ ო 2020 წლის აპრილში. შემუშავდა სგშ-ს ანგარიშის პროექტის წინამდებარე ვერსია, რომ ე ლიც მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტთან ერთად 2020 წლის ოქ ტომ ბ ე რშ ი წარდგენილ იქნა კონსულტაციებისთვის. კონსულტაციების და ს რუ ლე ბ ი ს შემდეგ, და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეების კომენტარებისა და მოსაზრებების გათვალისწინებით, მომზადდება სგშ-ს ანგარიშის საბოლოო ვერსია.

ვინაიდან მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა თა ვ ი ს ი ხასიათით გარემოს და ც ვ ა ზ ე ორი ე ნ ტი რე ბ უ ლი დოკ უ მ ე ნ ტ ი ა . ამდენად, სგშ-ში ყურადღება ძირითადად ალაზანი-ივრის აუზში არსებულ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვით, სოციალურ-ეკონომიკურ და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებზე და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გაძლიერებაზე გამახვილდა.

ფი ნ ა ნ ს უ რი და ხ მ ა რე ბ ი თ და ი წ ყ ო. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონპროექტი ექვემდებარება სახელმწიფო უწყებებთან კონსულტაციების პროცესს, კანონის 2020 წელს და ს ა მ ტ კ ი ც ე ბ ლა დ. 6 მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა წარმოადგენს ტერიტორიული და გ ე გ მ ვ ი ს დოკ უ მ ე ნ ტ ს , რომ ე ლიც განსაზღვრავს აუზში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ზოგად მიმართულებებს და მიზნებს, აგრეთვე დროი ს გარკვეულ პერიოდში განსახორციელებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ვადებსა და პრიორიტეტებს.

24

1.2.2. სირთულეები სგშ-ს პილოტური პროექტის განხორციელების პროცესში

წინამდებარე სგშ-ს პილოტური პროექტი არის საქართველოში მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის სგშ-ს ჩატარების პირველი მცდელობა. პროექტის განხორციელების პროცესში ერთ-ერთ სირთულეს წარმოადგენდა ის ფა ქ ტ ი , რომ პროექტში ჩართულ ეროვნულ ექსპერტებს ჰქონდათ მწირი, ან არ ჰქონდათ გეგმების და /ან პროგრამების სტრატეგიულ დონ ე ზ ე შეფასებების ჩატარების გამოცდილება.

უნდა აღინიშნოს, რომ COVID 19-ის პანდემიის გამო და წ ე ს ე ბ უ ლმ ა შეზღუდვებმა პილოტური პროექტის განხორციელების პროცესზე უარყოფითი ზემოქმედება იქონია. შეზღუდვების (მათ შორის შეკრების შეზღუდვის) გამო ვერ მოხერხდა ეროვნული ექსპერტებისა და სხვა მთავარი და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეებისთვის და გ ე გ მ ი ლი ტრენინგ ების სრულფასოვნად ჩატარება. ამიტომ, ეროვნული ექსპერტების მეორე ტრენინგ ი ვებინარის სახით ჩატარდა, რა ც ტრა დიციულ ტრენინგ თან შედარებით ნაკლებად ეფექტიანი აღმოჩნდა. გადაადგილებაზე და წ ე ს ე ბ უ ლი შეზღუდვების გამო სგშ-ს ანგარიშის მომზადების პროცესში ვერ მოხერხდა ალაზანი-ივრის აუზში ეროვნული ექპერტების მივლინება და საქართველოში საერთაშორისო ექსპერტის ჩამოსვლა, რა მ ა ც მუშაობას გარკვეულწილად ხელი შეუშალა. მიუხედავად იმისა, რომ მუშაობის პროცესში გამოყენებულ იყო ონ -ლა ი ნ კომუნიკაციის საშუალებები, ასეთმა მიდგომამ, ვებინარის მსგავსად, ვერ უზრუნველყო ცოდნისა და გამოცდილების სრულყოფილად გაზიარება.

სკოპინგის ანგარიშის მომზადების დროს აღმოჩენილი კიდევ ერთი გამოწვევა და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა მონაცემებისა და აუცილებელი ინფორმაციის მოპოვებასთან. კერძოდ, გამოვლენილია მონაცემთა და ინფორმაციის შემდეგი ხარვეზები: • ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სისტემა ეხლა ყალიბდება და შესაბამისად, მონაცემები მოწყვლად და გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფ სახეობებზე ძალიან მწირია, ან საერთოდ არ არსებობს. • მიწისქვეშა წყლებისა და ნიადაგების მონიტორინგის მონაცემების უკმარისობა: o მიწისქვეშა წყლების მონ ი ტორი ნ გ ი 2013 წელს განახლდა. ეტაპობრივად მიმდინარეობს მონიტორინგის ქსელის მოდერნიზაცია და გაფართოება. ამჟამად მონიტორინგი 33 სადგურზე ხორციელდება. და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურების რა ოდე ნ ობ ა და მიღებული მონაცემები არ არის საკმარისი აუზის მიწისქვეშა წყლების ხარისხის ზუსტად შესაფასებლად. o კახეთში ნიადაგების მონიტორინგი სისტემატურ ხასიათს არ ატარებს და არ იძლევა სტატისტიკური ანალიზისა და შეფასების შესაძლებლობას. • ადამიანის ჯანმრთელობაზე ქიმიური ნივთიერებებით და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ული წყლის ზემოქმედება საქართველოში არ არის კარგად შესწავლილი. ისეთი და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს , მათ შორის ნაწლავური ინფექციების, რომ ლებ ი ც შესაძლოა წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი თ იყოს გამოწვეული, წყაროების იდენტიფიცირების და შესწავლის ეროვნული სისტემა სათანადოდ ვერ მუშაობს. და ა ვ ა დე ბ ა თა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ეროვნული ცენტრი (NCDC), რომ ე ლიც და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს გავრცელების შემთხვევებს იკვლევს, 2022 წლისთვის ამ მიმართულებით მონიტორინგის სისტემის გაუმჯობესებას გეგმავს.

1.3. სგშ-ს ანგარიშის მიზანი

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სგშ-ს ანგარიშის მიზანია, წარმოადგინოს ინფორმაცია იმ გარემოსდაცვით და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებზე, რომ ლებ ი ც კავშირშია ალაზანი- ივრის აუზში მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებასთან, მათ შორის აღწეროს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მოსალოდნელი ზემოქმედება და მოამზადოს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი მოსალოდნელი უარყოფითი ზემოქმედებების შესარბილებლად და /ან მოსალოდნელი და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გასაძლიერებლად.

25

გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის თა ნ ა ხ მ ა დ (მუხლი 26, პუნქტი 2), სგშ-ს ანგარიში უნდა მოიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას:

ა) ინფორმაციას სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს შინაარსის, ამოცანებისა და სხვა სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ თა ნ კავშირის შესახებ; ბ) იმ არეალში, რომ ე ლზე და ც სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელებამ შესაძლოა მნიშვნელოვანი ზემოქმედება მოახდინოს, გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს არსებული მდგომარეობის ზოგად შეფასებას; გ) გარემოსდაცვითი და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მთავარი ასპექტების ზოგად ანალიზს იმ ტერიტორიისთვის, რომ ე ლიც შესაძლოა მნიშვნელოვან ზემოქმედებას და ე ქ ვ ე მ დე ბ ა როს ; დ) ზოგად საპროგნოზო ინფორმაციას სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელებით გარემოზე შესაძლო მნიშვნელოვანი ზემოქმედების შესახებ; ე) ინფორმაციას სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელებით შესაძლო ტრა ნსსა სა ზღვრო ზემოქმედების შესახებ – ამ კოდექსით განსაზღვრული საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში; ვ) სტრატეგიული დოკ უმენტის განხორციელებით გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე შესაძლო ზემოქმედების თა ვ ი და ნ აცილების, შემცირების ან შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მოკლე აღწერას; ზ) განხილული ალტერნატივების და ს ა ბ უ თე ბ ა ს თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ მოსაზრებებს; თ) სგშ-ის ანგარიშის არატექნიკურ რე ზიუმეს.

გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მოთხოვნების, აგრეთვე UNECE-ის სგშ-ს ოქ მ ი ს ა და ევროკავშირის სგშ-ს დი რე ქ ტ ი ვ ი ს შესაბამისად, ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის სგშ-ს ანგარიში შემდეგ თა ვ ე ბ ს მოიცავს: • გარემოს მდგომარეობის ანალიზი, მაგ., ალაზანი-ივრის აუზთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი სოციალურ- ეკონომიკური და ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს ასპექტები; • ალაზანი-ივრის აუზისთვის აქტუალური გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს სტრატეგიული ამოცანების მიმოხილვა; • მოსალოდნელი ზემოქმედება გარემოსდაცვით, სოციალურ-ეკონომიკურ და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ასპექტებზე; • მდინარის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების მოსალოდნელი უარყოფითი ზემოქმედებების შემცირებისა ან და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გაძლიერების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ; • გარემოსდაცვითი და ჯანმრთელობის მონიტორინგის სისტემა; • შედეგები და რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტში გასათვალისწინებლად.

1.4. ინფორმაცია და მ გ ე გ მ ა ვ ი ორგ ა ნ ოს შესახებ

ამჟამად (2020 წლის მდგომარეობით) მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმების მომზადება და განხორციელება კანონმდებლობით სავალდებულო არ არის. თუ მ ც ა , წყლის რე სურსების მართვის შესახებ კანონპროექტი, რომ ლის მიზანია საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით გათვალისწინებულ ვალდებულებების შესრულება, წყლის მართვის სექტორში განსაზღვრავს სააუზო მართვის მიდგომას და მოითხოვს სააუზო მართვის გეგმების მომზადებასა და განხორციელებას. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის კანონის პროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმებთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი უფლებამოსილი ორგ ა ნ ო და ამავდროულად და მ გ ე გ მ ავი ორგ ა ნ ო გახდება გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო (მუხლი 6, პუნქტი 3).

26

გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსი მეორეს მხრივ, განსაზღვრავს და მგეგმავ ორგ ა ნ ოს , როგ ორც ადმინისტრაციულ ორგ ა ნ ოს ან სხვა კომპეტენტურ ორგ ა ნ ი ზა ც ი ა ს , რომ ე ლიც პასუხისმგებელია სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს მომზადებაზე.

გარდა ამისა, და მ გ ე გ მ ა ვ ი ორგ ა ნ ო პასუხისმგებელია სგშ–ს პროცესის წამოწყებასა და მისი მიღების ან / და მისი განხორციელების მიზნით სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს წარდგენაზე.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, წინამდებარე დოკ უმენტი მომზადდა იმის გათვალისწინებით, რომ შესაბამისი კანონებისა და კანონქვემდებარე აქტების მიღების შემდეგ საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის და მ გ ე გ მ ა ვ ი ორგ ა ნ ო იქნება.

2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის მიმოხილვა

2.1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის შინაარსი

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონპროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ (მუხლი 29, პუნქტი 2), მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა შემდეგ საკითხებს უნდა მოიცავდეს:

ა) მდინარის აუზის/სააუზო უბნის ინტეგრირებული მართვის სააუზო ტერიტორიული ერთეულის ზოგადი და ხ ა ს ი ა თე ბ ა ; ბ) ზედაპირულ და მიწისქვეშა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სტატუსზე მნიშვნელოვანი ანთროპოგენური ზეწოლისა და ზემოქმედების აღწერა; გ) წყლის უარყოფითი ზემოქმედების რი ს კ ე ბ ი ს ზონების ჩამონათვალი და რი სკების მართვის პროგრამა; დ) და ც უ ლი ზონების საზღვრების ამსახველი რუ კ ა ; ე) ეკოლოგიური სტატუსების და დგ ე ნ ი ს მიზნით შემუშავებული მონიტორინგის ქსელის რუ კ ა , რომ ე ლიც ასევე უნდა ასახავდეს იმ მონიტორინგის პროგრამების შედეგებს, რომ ე ლთა მიხედვითაც მოხდა სტატუსების და დგენა; ვ) ზედაპირული, მიწისქვეშა და და ც უ ლ ზონებზე არსებული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ა თვ ი ს და დგ ე ნ ი ლი გარემოსდაცვითი მიზნების ჩამონათვალი, იმ ინფორმაციის ჩათვლით, რომ ე ლიც მოიცავს გარემოსდაცვითი მიზნების და დგ ე ნ ი ს გამონაკლისების და შ ვ ე ბ ი ს შემთხვევებს და მასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ულ შესაბამის ინფორმაციას; ზ) წყალსარგებლობის ეკონომიკური ანალიზის მოკლე მიმოხილვა; თ) გარემოსდაცვითი მიზნების მიღწევის მიზნით და დგ ე ნ ი ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამის მიმოხილვას; ი) მდინარის აუზის/სააუზო უბნის მართვის - ტერიტორიული ერთეულების ფა რგ ლე ბ შ ი შემუშავებული იმ სხვა პროგრამებისა და მართვის გეგმების ჩამონათვალი და მოკლე აღწერა, რომ ე ლთა ც აქვთ ან შესაძლოა ქონდეთ გავლენა სააუზო ტერიტორიულ ერთეულში არსებულ წყლის ობ ი ე ქ ტზე ; კ) ინფორმაცია მდინარის აუზის/სააუზო უბნის მართვის გეგმის შემუშავების ეტაპზე ჩატარებული საჯარო განხილვებისა და კონსულტაციების შესახებ და მათი შედეგების გეგმაში ასახვის მიზნით; ლ) ინფორმაცია მდინარის აუზის/სააუზო უბნის მართვის კომპეტენტური ორგ ა ნ ოს და მისი ადგილობრივი წარმომადგენლობების შესახებ, აგრეთვე ინფორმაცია საკონტაქტო პირის შესახებ და საბაზისო დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ს ა და ამ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ს გამოთხოვის პროცედურა.

EUWI+ პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი , წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონპროექტის მოთხოვნების შესაბამისად, მომზადდა ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის კომპონენტები.

27

გეგმა მოიცავს შემდეგ კომპონენტებს: i) მდინარე ალაზნისა და ივრის აუზების მახასიათებლების ანგარიში, ii) ანგარიში ადამიანის წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე ზეწოლისა და ზემოქმედების შესახებ, iii) აუზის ეკონომიკური ანალიზი, iv) ალაზანი–ივრის აუზის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამა v) შემოთავაზებული სააუზო მართვ ი ს გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა ეკონომიკური ანალიზი და vi) გარემოსდაცვითი მიზნები. ქვემოთ მოცემულია ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის ძირითადი ელემენტების მოკლე მიმოხილვა.

ზოგადი მიმოხილვა ალაზანი-ივრის აუზის გეოგრაფიის, კლიმატის ჰიდროლოგიის, ნიადაგების, წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ა და სხვა გარემოსდაცვითი მახასიათებლების ზოგადი და ხ ა ს ი ა თე ბ ა წარმოდგენილია ანგარიშში „ალაზნისა და ივრის აუზების და ხ ა ს ი ა თე ბ ა “. გარდა ამისა, ანგარიშში მოცემულია ინფორმაცია აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი გავრცელებული სოციალურ-ეკონომიკური საქმიანობების შესახებ. ანგარიშში ასევე აღწერილია წყლისა და მიწის რე ს უ რს ე ბ ი თ სარგებლობის სახეები და მათი კავშირის ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების ხარისხთან. ზოგადად, ანგარიში მოიცავს დე ტ ა ლუ რ ინფორმაციას ალაზანი-ივრის აუზში არსებული გარემოსდაცვითი, სოციალურ-ეკონომიკური და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მდგომარეობისა და იმ ანთროპოგენური ფა ქ ტ ორე ბ ი ს შესახებ, რომ ლებ ი ც ზემოქმედებას ახდენენ ბუნებრივი რე ს უ რს ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა ს ა და ხარისხზე.

ანგარიში „წყლის რე ს უ რს ებზე ადამიანის საქმიანობით გამოწვეული ზეწოლა და ზემოქმედება“ აღწერს წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე ხარისხობრივ ზეწოლას. ეს მოიცავს ინფორმაციას, და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს წერტილოვანი და დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან, მათ შორის ურბანული და სამრეწველო ჩამდინარე წყლების, სტიქიური ნაგავსაყრელების, სოფლის მეურნეობისა და სხვა და მ ა ბ ი ნ ძ უ რე ბ ე ლი წყაროების ზემოქმედებით წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შესახებ. ასევე შეფასებულია ისეთი ზეწოლები ზედაპირულ და მიწისქვეშა წყლებზე, როგ ორი ც ა ა წყლის აღება სარწყავი მიზნით, სამრეწველო საქმიანობები, მოსახლეობის წყალმ ო მ ა რ ა გ ე ბ ა , და სხვ. გარდა ამისა, ანგარიშში გაანალიზებულია ადამიანის საქმიანობის ზემოქმედება ჰიდროლოგიურ და მორფოლოგიურ პირობებზე. ანგარიშში ასევე წარმოდგენილია ინფორმაცია წყალაღებასა და ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლის რე ს უ რს ე ბ ს შორის არსებულ რა ოდე ნ ობ რი ვ ბალა ნ ს ზ ე იმის და ს ა დგ ე ნ ა დ, თუ რომ ე ლი ეკონომიკური და რგ ი ა აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი წყლის ყველაზე მსხვილი მომხმარებელი. გარდა ამისა, ზეწოლების და ზემოქმედებების ანალიზისა და რი ს კ ე ბ ი ს წინასწარი შეფასების შედეგების საფუძველზე, წყლის თოთოე უ ლი ობ ი ე ქ ტი ს თვ ი ს განსაზღვრულია მთავარი ზეწოლები.

განხორციელდა ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე და ც უ ლი ტერიტორიების იდენტიფიცირება და რუ კ ა ზე ასახვა რა თა ხაზი გაესვას წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ჰაბიტატების და /ან სახეობების კონსერვაციის მნიშვნელობას. და ც უ ლ ტერიტორიებთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი გარემოსდაცვითი მიზნები განხილულია 2.2.1 თა ვ შ ი .

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მომზადების პროცესში ჩატარდა წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ა და მათი გამოყენების სოციალურ-ეკონომიკური ანალიზი. სააუზო მართვის გეგმაში მოცემულია ინფორმაცია წყალმოსარგებლეების შესახებ (მაგ., ის და რგ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც დი დი რა ოდე ნ ობ ი თ წყალს მოიხმარენ) და და რგ ე ბ ი , რომ ლებ ს ა ც ყველაზე დი დი წვლილი შეაქვთ წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა ს ა და ჰიდროლოგიური რე ჟ ი მ ის ცვლილებაში. ამ სახის კვლევები ხელს უწყობენ ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებას და გადაწყვეტილებების მიმღებ პირებს წყლის სოციალურ-ეკონომიკური ღი რე ბ უ ლებ ი ს უკეთ გაგებისა და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის ხარჯის და დგ ე ნ ი ს შესაძლებლობას აძლევენ. გარდა ამისა, სააუზო მართვის გეგმაში წარმოდგენილია სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ეკონომიკური შეფასება. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს პროგრამა (PoM) წარმოადგენს სააუზო მართვის გეგმის ერთ-ერთ მთავარ კომპონენტს და დე ტ ა ლუ რა და ა წარმოდგენილი 2.2.2 თა ვ შ ი .

2.1.1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნები

28

გარემოსდაცვითი მიზნების განსაზღვრა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მნიშვნელოვანი ნაწილია, რომ ე ლიც მიზნად ისახავს წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს კარგი სტატუსის მიღწევას, წყლის სტატუსის და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს თა ვ ი და ნ აცილებას და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგრადი მართვის უზრუნველყოფას. აქედან გამომდინარე, ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმისთვის განისაზღვრა ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს (SWBs), ძლიერ მოდიფიცირებული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს (HMWBs), და და ც უ ლი ტერიტორიების გარემოსდაცვითი მიზნები, რომ ლებ ი ც წარმოდგენილია მომდევნო ცხრილში (ცხრილი 1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნების პროექტი):

29

ცხრილი 1. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნების7 პროექტი მიზნების ჯგუფი გარემოსდაცვითი მიზნები ურბანული ჩამდინარე წყლები: • წყლის ხარისხის გაუმჯობესება მასში ორგ ა ნ უ ლი ნივთიერებების, აზოტის, ფოს ფორი ს და სხვა და მ ბ ი ნ ძ უ რე ბ ლე ბ ი ს შემცველობის კუთხით, გამწმენდი ნაგებობებით აღჭურვილი წყალარინების სისტემებიდან გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლების ჩაშვების შემცირების გზით; სამრეწველო (ქვიშა-ხრეშის მოპოვება) ჩამდინარე წყლები: • წყლის ხარისხის გაუმჯობესება წყალში შეწონილი ნაწილაკების კონცენტრაციისა და სამრეწველო და რგ ი და ნ გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლების ჩაშვების შემცირების გზით მემცენარეობა: • წყლის ხარისხის გაუმჯობესება ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი ორგ ა ნ უ ლი ნივთიერებების, აზოტის, ფოს ფორი ს , პესტიციდების, სახიფათო ნივთიერებების ჩაშვების შემცირებით მეცხოველეობა: • წყლის ხარისხის გაუმჯობესება ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი ორგ ა ნ უ ლი ნივთიერებების, რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი ზედაპირული წყლის აზოტის, ფოს ფორი ს , პესტიციდების, სახიფათო ნივთიერებების ჩაშვების შემცირებით; ნაკელის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს თვ ი ს გეგმის მიზნები მართვის გაუმჯობესება გამწმენდი ნაგებობებით აღჭურვილი წყალარინების სისტემებიდან გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლების ჩაშვების შემცირებით ჩამონადენი სტიქიური ნაგავსაყრელებიდან: • წყლის ხარისხის გაუმჯობესება სტიქიური ნაგავსაყრელების რე გ უ ლირე ბ ი ს გზით ჭარბი წყალაღება სარწყავი, ენერგეტიკული და საყოფაცხოვრებო მიზნებისთვის: • მდინარის ჰიდრომორფოლოგიური მდგომარეობის, კერძოდ მორფოლოგიის, უწყვეტობის და ჰიდროლოგიის გაუმჯობესება ხარჯის ცვლილების შემცირების, სარწყავი სისტემების მდგომარეობის გაუმჯობესების გზით ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებები • მდინარის ჰიდრომორფოლოგიური მდგომარეობის, კერძოდ მორფოლოგიის, უწყვეტობის და ჰიდროლოგიის გაუმჯობესება კალაპოტის ფორმ ი ს და სანაპირო ჰაბიტატების ცვლილების შემცირების, კალაპოტისა და ნაპირების გამაგრების, ბუნებრივი ხარჯის (მაგ., და ბ ა ლი ხარჯი, ცვალებადი ხარჯი, და სხვ.) შენარჩუნებისა და მდინარის უწყვეტობის უზრუნველყოფის გზით • წყლის ობ ი ე ქ ტი ს ჰიდრომორფოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესება (ჰიდროლოგიური რე ჟ ი მ ი ს ძლიერ მოდიფიცირებული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს თვ ი ს ცვლილება, მდინარის უწყვეტობა, მორფოლოგიური ცვლილებები) გარემოსდაცვითი ხარჯის (HMWBs) გეგმის მიზნები შენარჩუნების გზით. და ც უ ლი სპეციალური • წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სტატუსის და ც ვ ა და საჭიროების შემთხვევაში სტატუსის გაუმჯობესება ტერიტორიების კონსერვაციული მნიშვნელობის კონსერვაციის მიზნების მისაღწევად კონკრეტული ბუნებრივი ჰაბიტატის ან სახეობის და ც ვ ი ს გარემოსდაცვი ტერიტორიებისთვ ი ს ან გაუმჯობესების მიზნით. თი მიზნები (ჰაბიტატები) გეგმის

7 გარემოსდაცვითი მიზნები, როგ ორც ეს განმარტებულია წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ა შ ი (მუხლი 4, პარაგრაფი 1)

30

მიზნები ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური • წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სტატუსის და ც ვ ა და გაუმჯობესება ისეთ დონ ე მ დე , რომ ე ლიც აუცილებელია და ც უ ლი ტერიტორიებისთვ ი ს კონსერვაციის მიზნების მისაღწევად ფრი ნ ვ ე ლე ბ ი ს გადარჩენისა და გამრავლების მიზნით გეგმის ტერიტორიის და ც ვ ი ს ან გაუმჯობესების უზრუნველსაყოფად. მიზნები • წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს მუხლი 4(1)(b)(1): მიწისქვეშა წყლებში და მ ბ ი ნ ძ უ რე ბ ლე ბ ი ს მოხვედრის პრევენცია ან შეზღუდვა; მიწისქვეშა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სტატუსის და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს პრევენცია მიწისქვეშა წყლებისთვ ი ს გეგმის • წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს მუხლი 4(1)(b)(2): კარგი სტატუსის მიღწევა გარემოსდაცვითი მიზნები • წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს მუხლი 4(1)(b)(2): ადამიანის საქმიანობის შედეგად და მ ბ ი ნ ძ უ რე ბ ლე ბ ი ს კონცენტრაციის ზრდის ტენდენციის შეცვლა წყარო: ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნების პროექტი

31

2.1.2. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს პროგრამა

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის სამუშაო ვერსიის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამა ეყრდნობა ზეწოლის/ზემოქმედების ანალიზისა და შესაბამისი რი ს კ ე ბ ი ს შეფასების შედეგებს. ალაზანი-ივრის აუზში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის მთავარი პრობლემური საკითხებია: • ურბანული ჩამდინარე წყლების ჩაშვების წერტილოვანი წყაროებიდან წარმოქმნილი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა • წერტილოვანი წყაროებიდან წარმოქმნილი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა (ქვიშა-ხრეშის მოპოვება) • მიწათმოქმედების დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან წარმოქმნილი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა • მეცხოველეობის დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან წარმოქმნილი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა • სტიქიური ნაგავსაყრელებიდან წარმოქმნილი დი ფუ ზ იური და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა • უხვი წყალაღება (რწ ყ ვ ა , მოსახლეობის წყალმომარაგება, ჰესები, თე ვ ზ ს ა შ ე ნ ი მეურნეობები, და სხვ.) • ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებები (ჰიდროლოგიური ხარჯის ცვლილება, მდინარის და ჰაბიტატების უწყვეტობის და რღვ ე ვ ა , მორფოლოგიური ცვლილებები)

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის სამუშაო ვერსიაში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის მთავარი პრობლემური საკითხების გადასაჭრელად განსაზღვრულია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც მოიცავს ძირითად ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , რომ ლებ ი ც სავალდებულო ხასიათისაა, და და მ ა ტ ე ბ ი თ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , რომ ლებ ი ც შემუშავებულია ძირითად ღონ ი ს ძ ი ე ბებთან ერთად წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს მიზნების მიღწევის უზრუნველსაყოფად. და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი შეიძლება უკავშირდებოდეს და მ ა ტ ე ბ ი თი საკანონმდებლო აქტების მომზადებას, ფი ნ ა ნ ს უ რი ინტსრუმენტების მიღებას, სამეცნიერო კვლევებს, საგანმანათლებლო კამპანიებს, რომ ლებ ი ც ძირითადი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ფა რგ ლე ბ ს სცდე ბ ა , მაგრამ აუცილებელია გარემოსდაცვითი მიზნების მისაღწევად.

32

ცხრილი 2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმით განსაზღვრული მთავარი და და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა ჯგუფი კონკრეტული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი - ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ახალი ნაგებობების მშენებლობა - წყალარინების სისტემის მშენებლობა ურბანული ჩამდინარე წყლების - წყალარინების ქსელის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა , რომ ე ლიც მოიცავს მილების, ჭებისა და კოლექტორების შეცვლას ჩაშვებისთვის მიზანშეწონილი/ - მდინარეებში ჩამდინარე წყლის ჩაშვების გარემოსდაცვითი კონტროლი შემოთავაზებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი - სტიქიური ნაგავსაყრელების მონიტორინგი (მუნიციპალიტეტების მიერ), გარკვეული სანქციების და წ ე ს ე ბ ა , ნარჩენების მართვის გაუმჯობესება - სადრენაჟე სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა წყლისმიერი ეროზიისა და სასოფლო-სამეურნეო მიწებიდან ჩამონადენის მიწათმოქმედების და შესამცირებლად მეცხოველეობისთვის - ბუფერული ზოლების და ცოცხალი ღობ ე ე ბ ი ს მოწყობა (3 მ სიგანის ბუფერული ზოლის მოწყობა) მიზანშეწონილი/ - კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სოფლის მეურნეობიდან წარმოქმნილი ნიტრატებით შემოთავაზებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ და ს ა ც ა ვ ა დ (სოფლის მეურნეობაში სასუქების გამოყენების შემცირება) - ორგ ა ნ უ ლი მეურნეობების შექმნა - ნიტრატების მიმართ მოწყვლადი ზონებისთვის სამოქმედო გეგმების მომზადება - რწ ყ ვ ი ს თა ნ ა მ ე დროვ ე და ეფექტიანი ტექნოლოგიების გამოყენება წყლის და ზ ოგ ვ ი ს მიზნით წყალაღებისთვის (რწ ყ ვ ა , - ალაზანი-ივრის აუზში სარწყავი სისტემების მაგისტრალური არხის, კოლექტორებისა და სათავე ნაგებობების ჰესები, წყალმომარაგება) რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა მიზანშეწონილი/ - სანიტარული ზონის (სანიტარული და ც ვ ი ს ზონის) შექმნა წყლის ხარისხის და საცავად შემოთავაზებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი - წყალაღების და წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს რე გ უ ლირე ბ ა (წყალაღების ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი ს კონტროლის სისტემა) წყლის ობ ი ე ქ ტი ს

სტატუსის და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ზეწოლის კატეგორიისთვის - ხარჯის ცვლილება - ეკოლოგიური თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ მსგავსი ჰიდროლოგიური პირობების შექმნა ხარჯის რე გ უ ლირე ბ ი თ (მაგ., წყლის დონ ი ს რე გ უ ლირე ბ ი თ) ხარჯის რე გ უ ლირე ბ ი ს ა თვ ი ს - ადგილობრივი სახეობებისთვის მდინარის დონ ე ბ ი ს მიმართულებით და უკან მიგრაციის და ნატანის გადაადგილების შესაძლებლობების უზრუნველყოფა; ნატანის მართვა ჰიდრომორფოლოგიური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ზეწოლის კატეგორიისთვის - ნატანის დი ნ ა მ ი კ ა ცვლილებებისთვის - ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველყოფა და მ ბ ე ბ ი ს მართვის გზით მიზანშეწონილი/ - მასალების და ნატანის ამოღების რე გ უ ლირე ბ ა შემოთავაზებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი - ზომიერი ხარჯის უზრუნველყოფა - ქვიშა-ხრეშის მომპოვებელი საწარმოების შესწავლა და მონიტორინგი (ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების შესწავლა და შეწონილი ფრა ქ ც ი ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ი ს და დგ ე ნ ა ) ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ზეწოლის კატეგორიისთვის - მორფოლოგიური ცვლილებები - მდინარის ნაპირებზე და კალაპოტში არსებული ნაგებობების, სანაპირო და წყლის ჰაბიტატების (მცენარეული საფარის შექმნა) გაუმჯობესება და დი ვ ე რს ი ფი კ ა ც ი ა - კალაპოტის მორფოლოგიის აღმდგენი ჰიდროტექნიკური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მხარდაჭერა

33

- ჭალის ტყეების აღდგენა კლიმატის ცვლილების ზეწოლის - კლიმატის ცვლილების ასპექტების გათვალისწინება ინფრასტრუქტურული და ნაპირგამაგრებითი პროექტების შესამცირებლად განხორციელების დროს მიზანშეწონილი/ - კლიმატის ცვლილების ასპექტების გათვალისწინება წყლის კომპანიებისთვის წყალზე მოთხოვნის/მიწოდების შემოთავაზებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ბალანსის გამოთვლის დროს - წყალაღების მონიტორინგი ნალექების შემცირებული რა ოდე ნ ობ ი ს გათვალისწინებით წყლის მდგრადი გამოყენების უზრუნველსაყოფად

34

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით განსაზღვრული ბევრი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ი და ნ ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველი ექვსწლიანი ციკლისთვის სულ 28 ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა (19 მთავარი და 9 და მ ა ტ ე ბ ი თი ) შეირჩა. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შერჩევის დროს , საყოფაცხოვრებო, სამრეწველო და სოფლის მეურნეობის და რგ ე ბ ი ს ჩამდინარე წყლებით და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შემცირების მიზნით გათვალისწინებულ იქნა ალაზანი-ივრის აუზში არსებული პრობლემები და ზემოქმედებები. რი გ ი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ა , და ფი ნ ა ნ ს ე ბ ი ს ა და საჭირო თა ნ ხ მ ობ ი ს არარსებობის გამო, განხორციელების პირველ ციკლში ვერ მოხვდა.

ცხრილი 3. განხორციელების პირველი ციკლისთვის შერჩეული ღონ ისძიებები

ძირითადი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • წყალარინების ქსელის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა • წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მონიტორინგის პროგრამის • ჩამდინარე წყლის გამწმენდი განხორციელება ნაგებობის მშენებლობა • ქვიშა-ხრეშის მომპოვებელი საწარმოს მონიტორინგი • სასოფლო-სამეურნეო სადრენაჟე • წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს კონტროლი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა • ფე რმ ე რე ბ ი ს თვ ი ს ტრენინგ ების ჩატარება წყლის • ბუფერული ზოლების და ცოცხალი ეფექტიანად გამოყენებაში ღობ ე ე ბ ი ს მოწყობა • საყოფაცხოვრებო მომხმარებლების მიერ წყლის • ვერმიკოპოსტის წარმოება ეფექტიანად გამოყენების საჯარო კამპანიები • მაგისტრალური არხის და სათავე • სანიტარული დაცვის ზონების შექმნა ნაგებობის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა • სტიქიური ნაგავსაყრელების მონიტორინგი • ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სისტემის გაძლიერება • წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე კლიმატის ცვლილების არსებული და შესაძლო ზემოქმედების შესწავლა

35

2.1.3. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებაზე პასუხისმგებელი უფლებამოსილი უწყებები

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ, ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებაში მონაწილეობას მიიღებენ შემდეგი უწყებები: • სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო • შპს საქართველოს მელიორაცია • საქართველოს რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო • შპს საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარა გ ე ბ ი ს კომპანია • საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო აგრეთვე ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე მუნიციპალიტეტების ადგილობრივი ხელისუფლების ორგ ა ნ ოე ბ ი , წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვაში ჩართული ცენტრალური უწყებების ადგილობრივი სამსახურები (მელიორაციის დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი , გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის რე გ ი ონ უ ლი ცენტრები).

2.2. სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი გათვალისწინებული შესაძლო ალტერნატიული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტში ალტერნატივები განხილული არ არის. პოტენციური ალტერნატიული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი შესაძლებელია შემუშავებული იყოს მდინარის სააუზო მართვის და გ ე გ მ ა რე ბ ი ს შემდეგ ეტაპზე, როდე ს ა ც ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს დე ტ ა ლე ბ ი (მათ შორის მათი ლო კ ა ც ი ე ბ ი ) ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის მიღების შემდგომ და მისი განხორციელების და წ ყ ე ბ ა მ დე იქნება და ზ უ ს ტ ე ბ უ ლი .

2.3. სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ის სხვა სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტებთა ნ კავშირი

საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ ხელშეკრულება, რომ ე ლსა ც ხელი 2014 წელს მოეწერა და ძალაში 2016 წელს შევიდა, საკვანძო დოკ უ მ ე ნ ტ ი ა , რომ ე ლიც განსაზღვრავს გარკვეულ ვალდებულებებს გარემოს და ც ვ ი ს სფეროში და აყალიბებს ეროვნულ გარემოსდაცვით საკანონმდებლო და პილიტიკურ ჩარჩოს. საქართველოს მთავრობამ აიღო ვალდებულება, უზრუნველყოს საქართველოს კანონმდებლობის და ა ხ ლოე ბ ა გარემოს და ც ვ ის სფეროსთან, მათ შორის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ევროკავშირის დი რე ქ ტ ი ვ ე ბ თა ნ . ასოცირების შესახებ შეთანხმებით, საქართველო ვალდებულია ეროვნული კანონმდებლობა შესაბამისობაში მოიყვანოს ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ა ს თა ნ . აღნიშნულის გათვალისწინებით, წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონპროექტი, რომ ე ლიც სხვა საკითხებთან ერთად ქმნის მდინარის აუზის დონ ე ზ ე წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის სამართლებრივ საფუძვლებს, მიზნად ასოცირების შესახებ შეთანხმებისა და შესაბამისად წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს ვალდებულებების შესრულებას ისახავს. კანონპროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ, წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ინტეგრირებული მართვის პრიორიტეტულ მიმართულებას მდინარეთა სააუზო მართვის მექანიზმის და ნ ე რგ ვ ა და შესაბამისი სამართლებრივი და ინსტიტუციური ჩარჩოების შექმნა წარმოადგენს.

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ კანონპროექტი მოიცავს წყლის სხვადასხვა სახის ობ ი ე ქ ტე ბ ს და წყლის ხარისხსა და რა ოდე ნ ობ ა ს თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ დე ბ უ ლე ბ ე ბ ს . კანონპროექტი ეხება წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვას და განიხილავს წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ინტეგრირებული მართვის ყველა ასპექტს, მათ შორის წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს კლა ს ი ფ ი კ ა ც ი ი ს სისტემას, წყლის ხარისხის მიზნებსა და სტანდარტებს, წყლის გამოყენებას, წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და გ ე გ მ ვ ა ს , და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს პრევენციას, მონიტორინგს და კანონის აღსრულებას, წყალდიდობების რი ს კ ე ბ ი ს მართვას და საზოგადოების მონაწილეობას გადაწყვეტილების მიღების პროც ე ს შ ი . წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს შესახებ ახალი კანონის მიღება იქნება

36

მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი ყველა სახის წყლის ობ ი ე ქ ტზე სულ მცირე „კარგი სტატუსის“ მიღწევის მიზნით წყლის მართვის საერთაშორისო დონ ე ზ ე აღიარებული პრაქტიკის და ს ა მ კ ვ ი დრე ბ ლა დ.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გარემოსდაცვითი მიზნები და ცალკეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი შესაბამისობაშია საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე ეროვნულ პროგრამასთან (2017- 2021 წწ), რომ ე ლიც საქართველოს მთავრობამ 2018 წლის 22 მაისს N1124 და დგ ე ნ ი ლე ბ ი თ და ა მ ტ კ ი ც ა . ეროვნული პროგრამის გრძელვადიან მიზანს (2030 წ.) ადამიანის ჯანმრთელობისა და წყლის ეკოსისტემებისათვის ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს , აგრეთვე სანაპირო წყლების მდგომარეობის კარგი ხარისხობრივი და რა ოდე ნ ობ რი ვ ი მაჩვენებლების უზრუნველყოფა წარმოადგენს. ამ მიზნის მისაღწევად საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამა სამ მიზანს განსაზღვრავს:

მიზანი 1: წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის ეფექტიანი სისტემის და ნ ე რგ ვ ა ; მიზანი 2: წერტილოვანი და დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შემცირება და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგრადი გამოყენების უზრუნველყოფა; მიზანი 3: წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ხარისხისა და რა ოდე ნ ობ ი ს მონიტორინგისა და შეფასების სისტემების სრულყოფა.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის პრიორიტეტული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და მიზნები ასევე აქტუალურია შემდეგი დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ს ა თვ ი ს : - საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითრების სტრატეგია - საქართველო 2020, რომ ე ლიც სხვა საკითხებთან ერთად განსაზღვრავს წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ სტრატეგიულ მიზნებს, კერძოდ, საქართველოს მოსახლეობის უწყვეტი წყალმომარაგებით უზრუნველყოფა და წყალმომარაგების და წყალარინების სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ; - საქართველოს რე გ ი ონ უ ლი განვითარების პროგრამა (2018-2021 წწ.), რომ ე ლიც ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტად მიიჩნევს კომუნალური მომსახურების უზრუნველყოფას, კერძოდ, წყალმომარაგებისა და წყალარინების ქსელების მოდერნიზაციას და განვითარებას, მათ შორის ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების მშენებლობასა და რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს , განსაკუთრებით სოფლად; - საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია (2021-2027 წწ.), რომ ე ლიც სარწყავი და სადრენაჟო ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაციას ერთ-ერთ სტრატეგიულ მიზნად განიხილავს. - კახეთის რე გ ი ონ ი ს განვითარების სტრატეგია (2014-2021 წწ.) რომ ე ლიც ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტად განსაზღვრავს კახეთის მოსახლეობისთვის კარგი ხარისხის სასმელი წყლით უზრუნველყოფას და წყალარინების ქსელთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ა ს .

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის კავშირი გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობის და ც ვ ა ს თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ სხვა მიზნებთან (ასევე იმ სხვა სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ თა ნ , რომ ლებ შ ი ც განსაზღვრულია ასეთი მიზნები) უფრო დე ტ ა ლუ რა დ აღწერილია პოლიტიკური ანალიზის თა ვ შ ი (იხ. თა ვ ი 4).

3. არსებული გარემოსა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის შეფასება8

წინამდებარე თა ვ შ ი წარმოდგენილია ალაზანი-ივრის აუზში გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მდგომარეობის ანალიზის შედეგები. ანალიზის შედეგების საფუძველზე მოხდა ალაზანი- ივრის სააუზო მართვის გეგმის სამუშაო ვერსიასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი გარემოსა და ადამიანის

8 სგშ-ს სტანდარტული პრაქტიკის შესაბამისად სათაურებში გამოიყენება ტერმინი “გარემო და ჯანმრთელობა''. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ჯანმრთელობაზე შეიძლება გავლენა იქონიოს არა მხოლოდ გარემომ და მისმა მდგომარეობამ, არამედ სოციალურ-ეკონომიკურმა ფა ქ ტ ორე ბ მ ა ც , შესაბამისად ეს საკითხები განხილულია წინამდებარე სგშ ანგარიშის შესაბამის თა ვ ე ბ ს ა და ქვეთავებში.

37

ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ძირითადი პრობლემური საკითხების იდენტიფიცირება და აღნიშნულ შედეგებზე და ყ რდნ ობ ი თ ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის გამხორციელების შედეგად მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასება.

არსებული მდგომარეობის წინასწარი ანალიზი მოიცავს წყლის რე ს უ რს ე ბ ს , მათ შორის ჰიდროლოგიასთა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებს, ასევე, ბუნებრივ საფრთხეებს, ნიადაგს, კლიმატის ცვლილების ფა ქ ტ ორე ბ ს , ძირითადად, კლიმატის ცვლილების საადაპტაციო საკითხებს, ბიომრავალფეროვნებას, ჰაბიტატებს და და ც უ ლ ტერიტორიებს, ჯანდაცვის საკითხებს, სოციალურ-ეკონომიკურ ასპექტებს და კულტურულ მემკვიდრეობას. შეფასებაში გამოყენებულია უახლესი მონაცემები და ინფორმაცია სხვადასხვა წყაროებიდან (მონიტორინგის შედეგები, ანგარიშები, კვლევები, და სხვ.). ასევე გამოვლენილია ინფორმაციასა და მონაცემებში არსებული ხარვეზები (იხ. თა ვ ი 1.2.2.).

3.1. ალაზანი-ივრის აუზის მიმოხილვა9

ალაზანი-ივრის აუზი მთლიანად მოიცავს კახეთის რე გ ი ონ ი ს და მცხეთა-მთიანეთის რე გ ი ონ ი ს თი ა ნ ე თი ს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიებს. აუზი ფა რა ვ ს კახეთის რე გ ი ონ ი ს 8 ადმინისტრაციულ ერთეულს (ახმეტის, თე ლა ვ ი ს , გურჯაანის, ყვარლის, სიღნაღის, საგარეჯოს, ლა გ ო დ ე ხ ი ს ა და დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტს) და მცხეთა-მთიანეთის რე გ ი ონ შ ი მდებარე თი ა ნ ე თი ს მუნიციპალიტეტს.

კახეთი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე დი დი რე გ ი ონ ი ა . მისი ფა რთობ ი ა 11,375 კმ2, მოსახლეობა კი შეადგენს 312,500 ადამიანს, 2019 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით (საქსტატი), რა ც ქვეყნის მოსახლეობის და ა ხ ლოე ბ ი თ 8%-ია. კახეთში 9 ქალაქი და 333 სოფელია. კახეთის რე გ ი ონ ი ს მოს ა ხ ლეობ ი ს და ა ხ ლოე ბ ი თ 22.6% ქალაქში ცხოვრობს, და ა ხ ლოე ბ ი თ 77% - სოფლად. ამ რე გ ი ონ შ ი ურბანიზაციის დონ ე ყველაზე და ბ ა ლი ა საქართველოში და 22%-ს შეადგენს, მაშინ როც ა ქვეყანაში საშუალო ურბანიზაციის დონ ე - 58%-ია.

კახეთი ხასიათდება საქართველოში მოსახლეობის ყველაზე და ბ ა ლი სიმჭიდროვითა და სოფლად მცხოვრები მოსახლების ყველაზე მაღალი წილით. მოსახლების სიმჭიდროვე 1 კმ2-ზე 27.5 ადამიანს შეადგენს, რა ც 2.3-ჯერ ნაკლებია ქვეყანაში მოსახლეობის სიმჭიდროვის საშუალო მაჩვენებელზე, რომ ე ლიც 1 კმ2-ზე 65.1-ის ტოლია (საქსტატი, 2019 წ.).

რუ კ ა 1. მოსახლეობის განაწილება ალაზანი-ივრის აუზში

9 ამ თა ვ შ ი წარმოდგენილი ინფორმაციის ნაწილი აღებულია ანგარიშიდან „ალაზანი-ივრის აუზის მახასიათებლები“ (2019), რომ ე ლიც მომზადდა EUWI + პროგრამის მიერ.

38

39

კახეთის მოსახლეობის ასაკობრივი სტრუქტურა შემდეგნაირად გამოიყურება: ბავშვები და 14-წლამდე მოზარდები - 17.8%; 65 წელზე მეტი ასაკის ადამიანები - 17.4%; და შრომისუნარიანი მოსახლეობა - 64.8%. მოსახლეობის განაწილება აუზში წარმოდგენილია რუ კ ა ზე 1.

3.2. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი

3.2.1. ზედაპირული წყლის რე ს უ რს ი

მდინარე ალაზნის წყალშემკრები აუზის ფა რთობ ი ა 11,800 კმ2-ია, მდინარე ივრის წყალშემკრების აუზის - 4,700 კმ2.

მდინარე ალაზანი სათავეს ორი მთის მდინარის - წიფლოვანისხევისა და სამყურისწყლის შეერთებით იღებს, რომ ლებ ი ც დი დი კავკასიონის ქედის სამხრეთ ფე რდობ ე ბ ზ ე (დი დი ბორბალოს მთა) ზღვის დონ ი და ნ 2,600-2,800 მ სიმაღლეზე მოედინებიან. მდინარე კვეთს ალაზნის ველს, მიედინება საქართველო- აზერბაიჯანის საზღვრის გასწვრივ და უერთდება აზერბაიჯანში მდებარე მინგეჩაურის წყალსაცავს. მდინარის სიგრძე და ა ხ ლოე ბ ი თ 390 კმ-ია, საშუალო სიმაღლე - 850 მ, საშუალო ვარდნა - 745 მ, ხოლო საშუალო ქანობი - 2.12‰.

მდინარე იორი სათავეს დი დი კავკასიონის ქედის სამხრეთ ფე რდობ ე ბ ზ ე , ზღვის დონ ი და ნ 2,600 მ სიმაღლეზე იღებს. მდინარე ალაზნის მსგავსად, ისიც მინგეჩაურის წყალსაცავს გარე კახეთის ზეგნის სამხრეთ კიდესთან უერთდება. მდინარის სიგრძე 320 კმ-ია, საშუალო ვარდნა - 2,520 მ, ხოლო საშუალო ქანობი - 78.7‰.

მდინარე ალაზანი და მისი შენაკადები მიწისქვეშა წყლებით - 40%, წვიმის წყლით - 31% და თოვ ლი ს წყლით - 29% საზრდოობენ. ალაზანი წყალუხვობით ხასიათდება გაზაფხულზე, სტაბილური წყალმცირობით - ზამთარში, ხოლო წყალმოვარდნებით გაზაფხულისა და ზაფხულის თა ვ ს ხ მ ა წვიმების დროს . მდინარე ალაზნისა და მისი შენაკადების ხარჯი წლის განმავლობაში თა ნ ა ბ რა დ არ არის გადანაწილებული: გაზაფხული - 37%, ზაფხული - 31%, შემოდგომა - 21%, ზამთარი - 11%. მდინარე არ იყინება. მდინარის საშუალო მრავალწლიანი ხარჯი შესართავთან 112 მ3/წმ-ის ტოლია , 1% განმეორებადობის მქონე წყლის მაქსიმალური ხარჯი შესართავთან 1114 მ3/წმ-ია.

მდინარე ალაზნის მთელ სიგრძეზე სხვადასხვა სახის და სიგრძის და ა ხ ლოე ბ ი თ 1,803 შენაკადი უერთდება. მათი საერთო სიგრძეა 6,851 კმ. მდინარე ალაზნის მარცხენა შენაკადები, რომ ე ლიც კავკასიონის ქედის ციცაბო სამხრეთით მდებარე ფე რდობ ი და ნ მიედინებიან, ხასიათდებიან წყლის სიუხვით, ვიწრო ღრმ ა ხეობებითა და ციცაბო და ჩანჩქერებით და ტ ვ ი რთუ ლი მდინარის კალაპოტებით. ისინი თა ვ ი ა ნ თ არხებს ათავისუფლებენ, დი დი რა ოდე ნ ობ ი თ ნალექები ქვემოთ ჩამოაქვთ, ავითარებენ გამოზიდვის კონუსებს, ქმნიან ტოტებს და ვიწრო არხებით ჩაედინებიან მდინარე ალაზანში. მდინარე ალაზნის მარცხენა შენაკადებში შედის შემდეგი ძირითადი შენაკადები: მდ. სტორი, მდ. ჩელტი, მდ. ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევი, მდ. კაბალა, მდ. დუ რუ ჯ ი და ა.შ. მარჯვენა შენაკადებში შედის მდ. ბაწარა, მდ. ილტო, მდ. თუ დრო, მდ. ჩერმის ხევი, მდ. კისისხევი და ა.შ.

რუ კ ა 2. მდინარე ალაზანი-ივრის აუზის ფი ზ ი კ უ რი რუ კ ა

40

41

მდინარე ივრის მთავარი შენაკადებია ხაშრულა - სიგრძე 12 კმ; საგამი - სიგრძე 18 კმ; აძეძი - სიგრძე 16 კმ; გომბორი - სიგრძე 13 კმ; ლა ფ ი ა ნ ხ ე ვ ი - სიგრძე 12 კმ; რა გ ოლან თწყ ა ლი - სიგრძე 12 კმ; ლა კ ბ ე - სიგრძე 32 კმ; და ოლე - სიგრძე 29 კმ.

ალაზანი-ივრის აუზი საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე კარგად შესწავლილი აუზია ჰიდროლოგიის, მეტეოროლოგიისა და გეოლოგიის კუთხით. აუზში ბევრი ჰიდროლოგიური და მეტეოროლოგიური სადგური იყო, თუ მ ც ა მათი უმეტესობა 1940-1990 წლებში ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ და . დღე ს მხოლოდ რა მ დე ნ ი მ ე მუშაობს.

გასულ საუკუნეში ერთდროულად ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ და 42 ჰიდროლოგიური სადგური, სადაც იზომებოდა წყლის ხარჯი და დონ ე , განისაზღვრებოდა წლიური ხარჯი და ბალანსი. ამჟამად მხოლოდ 4 სადგური მუშაობს, რა ც არ არის საკმარისი აუზში არსებული წყლის ბალანსის შესახებ ინფორმაციის მისაღებად (იხ. და ნ ა რთი 2. მეოცე საუკუნეში ალაზანი-ივრის აუზში მოქმედი ჰიდროლოგიური სადგურები).

3.2.2. მიწისქვეშა წყლების რე ს უ რს ე ბ ი

ალაზანი-ივრის აუზი მიწისქვეშა წყლის რე ს უ რს ე ბ ი თ ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი აუზია საქართველოში. მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგი საქართველოში 2013 წელს, გარემოს ეროვნული სააგენტოს გეოლოგიის დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი ს მიერ განახლდა. მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის ქსელი ამჟამად 33 სადამკვირვებლო ჭისგან შედგება (იხ. და ნ ა რთი 3. მიწისქვეშა წყლების სადამკვირვებლო ჭები ალა ზ ა ნ ი -ივრის აუზში).

გარემოს ეროვნული სააგენტოს 2017 და 2018 წლების მონაცემებით, სადამკვირვებლო ჭებში მიწისქვეშა წყლების დე ბ ი ტ ი სტაბილურობას მეტ-ნაკლებად ინარჩუნებს. თუ მ ც ა , უნდა აღინიშნოს, რომ 2 წლის მონაცემები არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ და დგ ი ნ დე ს მიწისქვეშა წყლების დე ბ ი ტ ი ს ცვლილების დი ნ ა მ ი კ ა .

მიწისქვეშა წყლების ქიმიური შემადგენლობისა და მიკრობიოლოგიური პარამეტრების მონიტორინგის მიზნით, წელიწადში ორჯ ე რ ტა რდება მიწისქვეშა წყლის ნიმუშების ლა ბ ო რ ა ტ ო რ ი უ ლი ანალიზი. 2017-2018 წლებში სადამკვირვებლო ჭებიდან და წყაროებიდან აღებული ნიმუშების ტემპერა ტურა , ქიმიური შემადგენლობა, ჯამური მინერალიზაცია და მიკრობიოლოგიური ინდიკატორები უმნიშვნელოდ, მეტ- ნაკლებად და ს ა შ ვ ე ბ ფა რგ ლე ბ შ ი შეიცვალა. თუ მ ც ა , მხოლოდ ორწ ლია ნ ი ხარისხობრივი მონაცემები ტენდენციების შესახებ და ს კ ვ ნ ე ბ ი ს გასაკეთებლად საკმარისი არ არის.

მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის არსებული სისტემა და მონაცემები არ არის საკმარისი აუზის მიწისქვეშა წყლების ხარისხისა და რა ოდე ნ ობ ი ს სრულყოფილად შესაფასებლად.

3.2.3. ზედაპირული წყლის ხარისხი

სააუზო მართვის გეგმის ფა რგ ლე ბ შ ი მომზადებულ ანგარიშში „წყლის რე ს ურსებზე ადამიანის საქმიანობით გამოწვეული ზეწოლა და ზემოქმედება“ აღნიშნულია, რომ მონაცემები აუზში არსებული მდინარეების წყლის ხარისხის შესახებ მწირი და არასრულია წყლის ხარისხის მონიტორინგის ეფექტიანი სისტემის არარსებობის გამო. მდინარე ალაზანზე მოწყობილია წყლის ხარისხის მონიტორინგის ოთხი და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს პუნქტი (შაქრიანი, ჭიაური, ალავერდი და ომ ა ლო), 2 და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს პუნქტი (სასადილო და სართიჭალა) ივრის აუზში მდებარეობს, რომ ლებ ი ც გარემოს ეროვნული სააგენტო (NEA) ახორციელებს. მონიტორინგი სისტემატურად არ წარმოებს, რა ც წყლის ხარისხის სათანადოდ შეფასების შესაძლებლობას არ იძლევა.

42

აღნიშნულ პუნქტებში ხდება და კ ვ ი რვ ე ბ ა შემდეგ ფი ზ ი კ უ რ და ქიმიურ პარამეტრებზე: pH, გახსნილი ჟანგბადი, ჟანგბადის ბიოლოგიური მოთხოვნილება (ჟბმ), ნიტრიტების, ნიტრატების, ამონიუმის, აზოტის, ფოს ფა ტ ე ბ ი ს , სულფატების, რკ ი ნ ი ს , თუ თი ი ს , სპილენძის, ტყვიის და მანგანუმის შემცველობა, ელექტროგამტარობა და მინერალიზაცია. ისეთი კონკრეტული ორგ ა ნ უ ლი ნივთიერებების მონიტორინგი, როგ ორი ც ა ა პოლიციკლური არომატული ნახშირწყალბადები (PAH), პოლიქრორირებული ბიფენილები (PCB), პესტიციდები და სხვ. წყლის ხარისხის მონიტორინგის ეროვნული პროგრამის ფა რგ ლე ბ შ ი არ ხორციელდება.

მდინარე ალაზანსა და იორში წყლის ხარისხის მონიტორინგის შედეგები (წყარო: გარემოს ეროვნული სააგენტო) უკანასკნელი 5 წლის მანძილზე წყლის ხარისხის მნიშვნელოვან ცვლილებას არ აჩვენებს, თუ მ ც ა ამონ ი უ მ ი ს კონცენტრაცია ზღვრულად და ს ა შ ვ ე ბ ი კონცენტრაციის მაჩვენებელს ხშირად აჭარბებს, რა ც შესაძლოა გამოწვეული იყოს მდინარეებში გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლების უკონტროლო ჩაშვებით.

სააუზო მართვის გეგმის ფა რგ ლე ბ შ ი მომზადებულ ანგარიშში „წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე ადამიანის საქმიანობით გამოწვეული ზეწოლა და ზემოქმედება“ აღნიშნულია, რომ 2017 წელს წყალარინების სექტორიდან აუზში მდებარე ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი ჩაშვებული ჩამდინარე წყლების რა ოდე ნ ობ ა მ 7,089,475 მ3 შეადგინა, აქედან 2,005,600 მ3 თე ლა ვ ი ს საკანალიზაციო სისტემაზე მოდის, საიდანაც გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლები ზემო ალაზნის სარწყავი ქსელის მაგისტრალურ არხში ჩაედინება.

ითვლება, რომ ნუტრიენტებით და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ძირითად წყაროებს სასუქები, ნაკელი, ჩამდინარე წყლების გამწენდი ნაგებობების ჩამდინარე წყლები, ზედაპირული ჩამონადენი წარმოადგენენ. ზედაპირული წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს წყარო ასევე შეიძლება იყოს, მაგალითად, და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი ნიადაგი წყლის ობ ი ე ქ ტი ს გარშემო, სასოფლო-სამეურნეო ხასიათის წყაროები (შლამი, სილოსი და ცხოველების სხვა საკვები, ცხვრის მოვლის საშუალებების გამოყენება და განთავსება, ნაკელის საწყობები, და სხვ.).

ალაზანი-ივრის აუზის ზედა ნაწილი, მოსახლეობის სიმცირის გამო, მნიშვნელოვან ზეწოლას ადამიანის საქმიანობისა თუ განაშენიანების თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ არ განიცდის. ამიტომ, ამ ტერიტორია ზე ვრცელ ფა რთობ ე ბ ზ ე წარმოდგენილია მაღალი ეკოლოგიური და ესთეტიკური ღი რე ბ უ ლებ ი ს მქონე ბუნებრივი ლა ნ დ შ ა ფ ტ ე ბ ი და ეკოსისტემები, რა ც ამ ადგილებს ტურისტებისთვის მიმზიდველს ხდის.

3.2.4. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მომხმარებლები

მდინარის აუზში წყალაღებით გამოწვეულ ზეწოლაზე ძირითადად პასუხისმგებელია სარწყავი სისტემები, ჰესები, სასმელი წყლის მომარაგების სისტემები, თე ვ ზ ი ს მეურნეობები და ქვიშა/ხრეშის მომპოვებელი საწარმოები. წყალაღების მოცულობით სარწყავი სისტემები და სასმელი წყლის მომარა გ ე ბ ი ს სისტემები მხოლოდ ჰესებს ჩამოუვარდება.

ალაზანი-ივრის აუზში სასმელი წყლის მომარაგება მიწისქვეშა წყაროებიდან ხდება. როგ ორც აღნიშნულია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში, მიწისქვეშა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი და ნ წყლის ამოღება წარმოებს როგ ორც რე გ უ ლირე ბ უ ლი , ასევე არარეგულირებული ფორმ ი თ - მიწისქვეშა წყლის ამოტუმბვა ჭაბურღილებიდან, წყაროების კაპტაჟი, და სხვ.

43

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ10, გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის მონაცემებზე და ყ რდნ ობ ი თ, 2016 წელს წყალაღების მოცულობამ და ა ხ ლოე ბ ი თ 1,177 მილიონი მ3 შეადგინა, აქედან 25.12 მილიონი მ3 წყალი აღებულ იქნა მიწისქვეშა წყლების ჰორიზონტებიდან. გამოყენებული მტკნარი წყლის რა ოდე ნ ობ ა მ და ა ხ ლოე ბ ი თ 777 მილიონი მ3 შეადგინა, აქედან 718 მილიონი მ3 (92%) გამოყენებულ იქნა ჰიდროენერგეტიკაში, 34.73 მილიონი მ3 - სარწყავად, ხოლო 6.74 მილიონი მ3 - მრეწველობაში.

3.2.5. სარწყავი სისტემები

ალაზანი-ივრის აუზში რა მ დე ნ ი მ ე არხია, რომ ლებ ი ც ძირითადად სარწყავი და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს ა ა . ქვემო ალაზნის სარწყავი სისტემის სიგრძე 96 კმ-ია, გამტარუნარიანობა - 20 მ3/წმ. ზემო ალაზნის სარწყავი სისტემა - სიგრძე 79 კმ-ია, გამტარუნარიანობა - 24 მ3/წმ.

სამგორის სარწყავი სისტემა შედგება ზემო სამგორის და ქვემო სამგორის ქვესისტემებისაგან. სამგორის სარწყავი სისტემის (სიონი-სამგორი-ჯანდარა) მაგისტრალური არხების ჯამური სიგრძე 105 კმ-ია.

ივრის აუზებში სარწყავი და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს 6 წყალსაცავი (მათ შორის, ზემო ალაზანი, ნაურდალი, ქვემო ალაზანი) მდებარეობს. ამჟამად, სარწყავი სისტემების ნაწილი მწყობრიდა ნ არის გამოსული ან საჭიროებს რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს . შესაბამისად, საქართველოს მელიორაციის გეგმები მოიცავს მნიშვნელოვან სარეაბილიტაციო სამუშაოებს ამ სარწყავ სისტემებში. მოძველებული სარწყავი სისტემების გამო, წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ი არსებითია. ამასთან ერთად, ფე რმ ე რე ბ ი ს მიერ წყლის მოხმარება არ არის ისეთი ეფექტიანი, როგ ორც ეს განვითარებულ სოფლის მეურნეობაში გვხვდება. და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი სარწყავი არხების გამო დი დი რა ოდე ნ ობ ი თ წყლის გაჟონვა წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს კარგვის გარდა იწვევს მიმდებარე ტერიტორიების და ჭაობებასა და და მ ლა შ ე ბ ა ს , რა ც მათ სოფლის მეურნეობისთვის გამოუსადეგარს ხდის. ხშირად სარწყავი სისტემა მდინარიდან წყალს ჭარბი რა ოდე ნ ობ ი თ იღებს, რა ც გავლენას ახდენს მდინარეების ხარჯზე და , შესაბამისად, მდინარის ეკოსისტემების მდგომარეობაზე.

3.2.6. წყალსაცავები და ჰესები

ალაზანი-ივრის აუზში რა მ დე ნ ი მ ე წყალსაცავი და ჰესი მდებარეობს, მათ შორის, სიონის, პალდოს და და ლი ს მთის წყალსაცავები. აქვე მდებარეობს მცირე ზომის წყალსაცავებიც.

სიონის წყალსაცავი განლაგებულია თი ა ნ ე თი ს მუნიციპალიტეტში, მდინარე ივრის შუა კალაპოტში სიონის და ს ა ხ ლე ბ ა ს და სოფელ ლე ლოვ ა ნ ს შორის. და ლი ს მთის წყლის რე ზე რვ უ ა რი მდებარეობს დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტში მდინარე იორის ქვემოთ, ქალაქ დე დოფლი ს წ ყ ა როდა ნ და ა ხ ლოე ბ ი თ 30 კმ-ის და შ ორე ბ ი თ.

და ლი ს მთის წყალსაცავს სერიოზული პრობლემები აქვს. ავარიული წყალგამშვები მწყობრიდანაა გამოსული, წყალგამშვების ორი ჩამკეტი ფა რი და ნ ერთი და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი ა და არ იხსნება. არსებობს და მ ბ ი და ნ წყლის გაჟონვის საფრთხე. საფრთხის ქვეშ ექცევა მდინარე ივრის ხეობის ქვედა დი ნ ე ბ ა შ ი მდინარის ახლოს მდებარე მეცხვარეების ქოხები, აგრეთვე აზერბაიჯანში მდებარე სოფელი ქესამანი, სადაც და ა ხ ლოე ბ ი თ 6,800 ადამიანი ცხოვრობს.

10 ეს ინფორმაცია წარმოდგენილია „ადამიანის საქმიანობის ზეწოლა და ზემოქმედება წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე “ ანგარიშის პროექტში, 2018 წლის დე კ ე მ ბ ე რი (მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა). აქედან გამომდინარე, დოკ უ მ ე ნ ტ ი ეყრდნობა წყლის მოხმარების შესახებ 2016 წლის მონაცემებს.

44

და მ ბ ი და ნ წყლის გაჟონვის რი ს კ ი არსებობს მდინარე ალაზნის აუზში მდებარე ჭერმისწყლის წყალსაცავშიც, რა ც საფრთხეს უქმნის სოფლებს ველისციხესა და ზეგაანს და ამ სოფლებში მცხოვრებ და ა ხ ლოე ბ ი თ 5,000 ადამიანს.

როგ ორც უკვე აღვ ნ ი შ ნ ე თ, ელექტროენერგიის გამომუშავება წყალაღებით გამოწვეული ზეწოლის მთავარი მიზეზია. ჰესების წილი წყალმოხმარებაში 92%-ს შეადგენს.

აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ს ცხრა მცირე და საშუალო ზომის ჰესი.

ცხრილი 4. ალაზანი-ივრის აუზში მოქმედი ჰესები

# ჰესი კომპანია სიმძლავრე (მგვ) 1 შილდა ჰესი შპს ენერგია 5,0 2 ხადორი ჰესი შპს ფე რი 5,4 3 ახმეტა ჰესი შპს ჯეოენერჯი 9,1 4 ფშ ა ვ ე ლი ჰესი შპს სტორი ფა უ ე რი 1,95 5 ალაზანი 2 ჰესი შპს საქართველოს საერთაშორისო 6,0 ენერგო კორპორაცია 6 ალაზანი ჰესი შპს საქართველოს საერთაშორისო 6,06 ენერგო კორპორაცია 7 შილდა 1 ჰესი შპს ჰიდროენერჯი 1,2 8 ლო პ ო ტ ა ჰესი Mg renewables LLC 2,5 9 ხადორი ჰესი East energy corporation LLC 24 წყარო: მდინარეთა სააუზო მართვა

გარდა ამისა, და გ ე გ მ ი ლი ა და ა ხ ლოე ბ ი თ 5 ახალი ჰესის მშენებლობა 5 წლის პერიოდში, მათი სიმძლავრე 5-26 მგვ იქნება (ჯამურად და ა ხ ლოე ბ ი თ 62 მგვ).

ცხრილი 5. ალაზანი-ივრის აუზში და გ ე გ მ ი ლი ჰესები

# ჰესი მდინარე მიახლოებითი სავარაუდო ექსპლოატაციის სიმძლავრე წელი 1 ხადორი 3 ალაზანი 5 მგვ 2022

2 სტორი 1 სტორი 20 მგვ 2023

3 ბაისუბანი კაბალი 5 მგვ 2023

4 ლო პ ო ტ ა 1 ლო პ ო ტ ა 6 მგვ 2022

5 სამყურისწყალი 2 სამყურისწყალი 26 მგვ 2023 წყარო: ეკონომის და მდგრადი განვითარების სამინისტრო, 2020

3.3. ბუნებრივი საფრთხეები

ალაზანი-ივრის აუზის მთლიანი ტერიტორიისთვის და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა ბუნებრივი საფრთხეები, მათ შორის სეტყვა, წყალდიდობა / წყალმოვარდნა, ღვ ა რც ოფე ბ ი , მდინარის სანაპიროების გარეცხვა, მეწყერი და ა.შ., ზოგიერთი მათგანი ბოლო 5-10 წლის პერიოდში მზარდი ტენდენციით ხასიათდება და სერიოზულ

45

პრობლემას წარმოადგენს მოსახლეობისთვის, გარემოსთვის და ინფრასტრუქტურისთვის. ამ თა ვ შ ი მოცემულია ინფორმაცია ალაზანი-ივრის აუზისთვის და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ბუნებრივი საფრთხეების შესახებ.

სეტყვა ალაზანი-ივრის აუზში სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. როგ ორც წესი, სეტყვა ელჭექისა და თა ვ ს ხ მ ა წვიმების დროს იცის, ძირითადად წელიწადის თბ ი ლ პერიოდებში, როდე ს ა ც ჰაერის ტემპერა ტურა 20°C-ს აღემატება (იხ. და ნ ა რთი 4. ალაზანი-ივრის აუზში და ფი ქ ს ი რე ბ უ ლი სეტყვა (2009-2019 წწ.). სეტყვა, რომ ე ლიც დი დ ზიანს აყენებს სოფლის მეურნეობას, ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე ყველა მუნიციპალიტეტისთვის არის და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი . აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი სეტყვიან დღე თა რა ოდე ნ ობ ა საშუალოდ 6-9-ს შეადგენს და წელიწადში 2-3-ჯერ მეორდება. ცალკეულ წლებში სეტყვა წელიწადში 15-16- ჯერ და ფი ქ ს ი რდა (იხ. ნახაზი 1). აქედან გამომდინარე, მდინარეთა სააუზო მართვის ეფექტიანად განსახორციელებლად აუცილებელია ამ მოვლენის გათვალისწინება და შესაბამისი პრევენციული ზომების გატარება. სეტყვის სიხშირე განსაკუთრებით მაღალია მდინარეებზე ალაზანი, იორი , ლა გ ო დ ე ხ ი ს წ ყ ა ლი , შრომისხევი, ნინოსხევი, ჩელთი, ინწობა, სტორი, და სხვ.

ნახაზი 1. ალაზანი-ივრის აუზში და ფი ქ ს ი რე ბ უ ლი სეტყვა (2009-2019 წწ. პერიოდში)

ალაზანი-ივრის აუზში 2009-2019 წწ დაფიქსირებული სეტყვა

16 14 12 10 8 6 4 2 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 წყარო: გარემოს ეროვნული სააგენტო (NEA)

წყალდიდობები და წყალმოვარდნები ალაზანი-ივრის აუზში არსებულ კიდევ ერთ პრობლემას წარმოადენს. წყალმოვარდნა, სიხშირისა და მისგან მიყენებული ზიანის მასშტაბების გამო, განსაკუთრებით პრობლემურია. წყალმოვარდნების პროგნოზირება თი თქ მ ი ს შეუძლებელია, ვინაიდან მათ, წყალდ ი დ ო ბ ე ბ ი ს ა გ ა ნ განსხვავებით, განმეორებადობა არ ახასიათებთ. წყალმოვარდნები რა მ დე ნ ი მ ე საათიდან რა მ დე ნ ი მ ე დღე მ დე გრძელდება. წყალმოვარდნების დროს საშუალო თვ ი უ რი ხარჯი საშუალო წლიურ ხარჯს აღემატება. 2009-2019 წლებში მომხდარი წყალმოვარდნების ანალიზიდან (იხ. ნახაზი 2) ჩანს, რომ მდინარეებზე ალაზანი და იორი და მათ მცირე შენაკადებზე წყალმოვარდნა წელიწადში საშუალოდ 4-5-ჯერ ხდება. წყალმოვარდნა აზიანებს მდინარეების ნაპირებს, იწვევს სასოფლო- სამეურნეო მიწების, სოფლების და გზების და ტ ბ ორვ ა ს , ადამიანების ჯანმრთელობის და ზ ი ა ნ ე ბ ა ს და და ღუ პ ვ ა ს . წყალმოვარდნები ყველაზე ხშირად გურჯაანის, ახმეტის, საგარეჯოს, სიღნაღის, დე დოფლი ს წ ყ ა როს , ლა გ ო დ ე ხ ი ს ა და თი ა ნ ე თი ს მუნიციპალიტეტების სოფლებს აზიანებს.

46

ნახაზი 2. ალაზანი-ივრის აუზში და ფი ქ ს ი რე ბ უ ლი წყალმოვარდნები (2009-2019 წწ. პერიოდში)

ალაზანი-ივრის აუზში 2009-2019 წწ. დაფიქსირებული წყალმოვარდნები

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

წყარო: გარემოს ეროვნული სააგენტო (NEA)

მდინარეთა ნაპირების ეროზია იწვევს ასობით ჰა სასოფლო-სამეურნეო მიწების და კ ა რგ ვ ა ს . სასოფლო- სამეურნეო სავარგულების, გზებისა და ხიდების და ზ ი ა ნ ე ბ ა ალაზანი-ივრის აუზში სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. მდინარის ნაპირების ეროზია ინტენსიურად მიმდინარეობს თი ა ნ ე თი ს მუნიციპალიტეტის სოფლებში: ზემო არტანი, ჩაბანო, საჭურე, ახალსოფელი, ჟებოტა, გოჯიანეები და თი ა მ ე თი ს შემოგარენში. და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი ა და მ ც ა ვ ი გაბიონები. ცალკეულ ადგილებში ისინი მთლიანად და ნ გ რე უ ლი ა , რა ც და მ ა ტ ე ბ ი თ საფრთხეს ქმნის. მდინარეთა ნაპირების ეროზია და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა ალაზნისა და ხოდაშნისხევის ხეობებში სოფელ ქვემო ალვანთან და ახმეტის მუნიციპალიტეტის სოფელ ალავერდთან. ნაპირების ეროზიის ინტენსიური პროცესი ფი ქ ს ი რდე ბ ა სოფლებში ბირკიანი, ომ ა ლო, ჯოყოლო და ქალაქ ახმეტის ტერიტორია ზე. თე ლა ვ ი ს მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ზე მდინარე სტორი რე ც ხ ა ვ ს სოფლების ლე ჩ უ რ ს ა და ფშ ა ვ ე ლს შორის მდებარე ტერიტორია ს. მდინარეები თუ რდო, ლო პ ო ტ ა და დი დხ ე ვ ი რე ც ხ ა ვ ე ნ სოფლების: ლა ფ ა ნ ყ უ რ ი , ართა ნ ა , ჯუგაანი, სანიორე, სეროდანი და ვარდისუბანი შორის მდებარე ტერიტორიებს.

ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ზე მდინარე ალაზანი ინტენსიურად რე ც ხ ა ვ ს სოფლების შაქრიანისა და გავაზის ტერიტორიებს. ნაპირების გარეცხვა და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა მდინარეებისთვის ინწობა და ჩელთი. ლა გ ო დ ე ხ ი ს მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ზე ირეცხება მდინარეების ბაისუბანი, ჭვარტლისღელე, ნინოსხევი, ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხ ე ვ ი და შრომისხევი ნაპირები. დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტში ნაპირების ეროზია ალაზნისა და ივრის ნაპირებზე მიმდინარეობს. მდინარეთა ნაპირების გარეცხვა სერიოზულ საფრთხეს ქმნის სოფელ საბათლოსთან, მილარის უბნის ე.წ. კაკლისყურეთან. მდინარე იორი ნაპირების ინტენსიური ეროზია და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა და ლი ს მთის წყალსაცავის ქვემოთ, სადაც პრობლემას სიღრმითი ეროზიაც ართულებს. სიღნაღის მუნიციპალიტეტში მდინარე ალაზანი საკუთარ ნაპირებს სოფელ ერისიმედის ტერიტორია ზე რე ც ხ ა ვ ს . საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში იორი და ჩაილურისხევი საკმაოდ ინეტნსიურად რე ც ხ ა ვ ე ნ ნაპირებს. გურჯაანის მუნიციპალიტეტში მდინარეთა ნაპირების გარეცხვა მდინარეების ფა ფრი ს ხ ე ვ ი ს , შრომისხევისა და ჭერმისხევის ნაპირებზე მიმდინარეობს.

47

აქვე აღსანიშნავია, რომ მდინარე ალაზანი ტრა ნსა სა ზღვრო მდინარეა საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის. საზღვრის მონაკვეთზე ეს პრობლემა ძალიან მწვავეა იქიდან გამომდინარე, რომ ნაპირების გარეცხვის შედეგად ყოველწლიურად ათობით ჰექტარი მიწა იკარგება.

კახეთის კავკასიონისა და ცივ-გომბორის ქედებზე წარმოქმნილი ღვ ა რც ოფე ბ ი ერთმანეთისგან ხასიათითა და შედგენილობით განსხვავდებიან. კავკასიონის ქედზე წარმოქმნილი ღვ ა რც ოფე ბ ი ხასიათდება დი დი მოცულობით (მაგ. მდინარე დუ რუ ჯ ი ს მიერ ერთჯერადად 1.22 მილიონი მ3 ნაშალი მასალის გამოტანა) და და მ ა ნ გ რე ვ ე ლი ძალით. ცივ-გომბორის ქედზე წარმოქმნილი ღვ ა რც ოფე ბ ი ს მოცულობა რა მ დე ნ ი მ ე ათეული მ3-და ნ 300-500 მ3-მდე მერყეობს. ცივ-გომბორის თი თქ მ ი ს ყველა ხეობა და ხევი ღვ ა რც ოფს ა შ ი შ ი ა . ღვ ა რც ოფი წელიწადში შეიძლება რა მ დე ნ ჯ ე რმ ე განმეორდეს. ღვ ა რც ოფე ბი ვითარდება მდინარე ალაზნის მარჯვენა და მარცხენა შენაკადებზე, აგრეთვე მდინარე იორზე და მის შენაკადებზე.

მეწყერი ალაზანი-ივრის აუზში, განსაკუთრებით მაღალმთიან ტერიტორიებზე, ხშირი მოვლენაა.

ქვათაცვენა და კლდეზვავები ძირითადად თი ა ნ ე თი ს ა და ახმეტის მუნიციპალიტეტებში ფი ქ ს ი რდე ბ ა . მონაცემები ამ გეოლოგიური პროცესების შესახებ (2014-2018 წწ.) მოცემულია და ნ ა რთში 5: ინფორმაცია ალაზანი-ივრის აუში მდებარე მუნიციპალიტეტებში უკანასკნელ წლებში გააქტიურებული მეწყრების, ღვ ა რც ოფე ბ ი ს და ქვათაცვენების შესახებ.

ღვ ა რც ოფი (საგარეჯო, თე ლა ვ ი , ყვარელი), მეწყერი (საგარეჯო, თე ლა ვ ი ), წყალდიდობა/წყალმოვარდნა (ახმეტა, ლა გ ო დ ე ხ ი ) და მდინარეთა ნაპირების გარეცხვა (ახმეტა) რე გ ი ონ ი ს მუნიციპალიტეტების დი დი ნაწილის პრობლემას წარმოადგენს (და ნართი 6. ალაზანი-ივრის აუზში ბუნებრივი გეოლოგიური საფრთხეების ზონაში მდებარე და ს ა ხ ლე ბ ე ბ ი ს რუ კ ა ).

კახეთის რე გ ი ონ შ ი აღნიშნული ბუნებრივი საფრთხეები ზემოქმედებას ახდენენ როგ ორც სოფლის მეურნეობასა და სასოფლო-სამეურნეო მიწებზე, ასევე წყლის ხარისხზე. ბუნებრივი კატასტროფების დროს შესაძლოა და ზ ი ა ნ დე ს წყალმომარაგებისა და წყალარინების სისტემები, რა მ ა ც , შესაძლოა, სასმელი წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა გამოიწვიოს11. მომავალში, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული წყალდიდობების, წყალმოვარდნების, მეწყრებისა და ღვ ა რც ოფე ბ ი ს სიხშირისა და ინტენსივობის ზრდის შედეგად მოსალოდნელია გაიზარდოს ბუნებრივი კატასტროფების მიმართ ადგილობრივი მოსახლეობის მოწყვლადობა. ბუნებრივი საფრთხეების რი სკების შესამცირებლად აუცილებელია ფა რთომ ა ს შ ტ ა ბ ი ა ნ ი ნაპირდაცვითი და კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირების სხვა სამუშაოების და გ ე გ მვა და განხორციელება.

3.4. ნიადაგი

3.4.1. ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა

კახეთი მნიშვნელოვანი სასოფლო-სამეურნეო რე გ ი ონ ი ა , სადაც მინერალური სასუქები და პესტიციდები ინტენსიურად გამოიყენება. გამოყენებული სასუქების და ა ხ ლოე ბ ი თ 50% და პესტიციდების და ა ხ ლოე ბ ი თ 90% გარემოში ხვდება და და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა ს იწვევს.

11 კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის გზამკვლევი (აშშ-ს საერთაშორისო განვითარების სააგენტო (USAID)/ საქართველოს ადგილობრივ თვ ი თმ მ ა რთვ ე ლობ ა თა ეროვნული ასოციაცია (NALAG), 2016 წ.

48

ისტორიულად, კახეთის მიწის რე ს უ რს ე ბ ზე ყველაზე დი დი ზეწოლა ქიმიური ნივთიერებების გამოყენებით, მიწის მართვის არამდგრადი პრაქტიკით, მათ შორის მძიმე ტექნიკ ით ნიადაგის ტკ ეპნით, ინტენსიური რწ ყ ვ ი თა და ჭარბი ძოვებით იყო განპირობებული. საბჭოთა კავშირის და შ ლი ს შემდგომმა ეკონომიკურმა ვარდნამ ეკონომიკის ყველა და რგ ი ს , მათ შორის სოფლის მეურნეობის და კ ნ ი ნ ე ბ ა გამოიწვია. გლეხებს არ ჰქონდათ აგროქიმიკატების შეძენის შესაძლებლობა, მოიშალა სასოფლო- სამეურნეო ქიმიური საშუალებების იმპორტისა და განაწილების ცენტრალიზებული სისტემაც. ქიმიური საშუალებებიდან ამჟამად ყველაზე ფა რთოდ ნაკლებტოქსიკ ური აზოტის სასუქები და ნაკელი გამოიყენება. ამ საშუალებების ჭარბმა გამოყენება შესაძლოა ნიადაგების და მ ლა შ ე ბ ა და და მ ჟ ა ვ ე ბ ა გამოიწვიოს. სასუქი დღე მ დე ფა რთოდ გამოიყენება, შედეგად ნიადაგი შესაძლოა და ბ ი ნ ძ უ რდე ს სხვადასხვა ნივთიერებებით, მათ შორის მარილებით, მძიმე ლი თო ნ ე ბ ი თ და მიკროორგანიზმებით.

რა ც შეეხება ირიგაციას, ბევრმა საირიგაციო სისტემამ ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ა შეწყვიტა ელექტროენერგიის არქონის ან ცვეთის გამო. მოქმედი სისტემები, სარწყავ წყალზე შემცირებული მოთხოვნის გამო, ნაკლები სიმძლავრით მუშაობენ. აქედან გამომდინარე, სასოფლო-სამეურნეო ქიმიური საშუალებების გამოყენებით და რწ ყ ვ ი თ გამოწვეული ზეწოლა აუზში შემცირებულია. თუ მ ც ა , ალაზნის ველზე ამ მიზეზებით დი დი ფა რთობ ი ს სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები უკვე და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი იყო.

ამასთან ერთად, სახელმწიფომ, ფი ნ ა ნ ს უ რი რე ს უ რს ე ბ ი ს სიმცირის გამო, ვერ შეძლო მიწის აღდგენის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს , მათ შორის ეროზიის პრევენციისა და შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გატარება. შესაბამისად, სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ფა რთობ ე ბ ი შემცირდა და ეროზირებული ფა რთობ ე ბ ი გაიზრდა, რა მ ა ც ნაყოფიერების შემცირება გამოიწვია. ეს ტენდენცია დღე ს ა ც გრძელდება. რა ც შეეხება მესაქონლეობას, რე გ ი ონ ი ს ცალკეულ მუნიციპალიტეტებში მეცხვარეობის ზრდის ტენდენცია შეინიშნება. სუბ-ალპურ და ალპურ საძოვრებზე გადაძოვება ფა რთოდ გავრცელებული პრაქტიკაა.

ზემოთ აღნიშნულ ზეწოლე ბ თა ნ ერთად, მიწის რე ს უ რს ე ბ ი ს ხარისხზე უარყოფით ზემოქმედებას ახდენს სტიქიური ნაგავსაყრელებიდან გამონაჟონი, ღი ა კარიერებზე საქმიანობები და ურბანული ტერიტორიებზე ნალექების დროს წარმოქმნილი ჩამონადენი.

3.4.2. ნიადაგის დე გ რა და ც ი ა

კახეთის რე გ ი ონ შ ი 27,000 ჰა სასოფლო-სამეურნეო მიწა (რე გ ი ონ ი ს სასოფლო სამეურნეო მიწების 5%) - ძირითადად საძოვრები და სათიბები, დე გ რა დი რე ბ უ ლი ა . მიწის რე ს უ რს ე ბ ი ს დე გ რა და ც ი ა , რომ ე ლიც ძირითადად გამოწვეულია ქარისმიერი ეროზიით და ნიადაგების და მ ლა შ ე ბ ი თ, სერიოზულ პრობლემად იქცა, განსაკუთრებით ორ მუნიციპალიტეტში - დე დოფლი ს წ ყ ა როს ა და სიღნაღში. ვინაიდან ეს ტერიტორიები საკმაოდ არიდულია, ნიადაგის და მ ლა შ ე ბ ა ხშირ შემთხვევაში ჭარბი რწ ყ ვ ი თ არის გამოწვეული.

მდინარის აუზში მნიშვნელოვან პრობლემას გაუდაბნოებაც წარმოადგენს. ის ძირითადად გამოწვეულია დი დი რაოდენობის პირუტყვის ძოვებით, ეს პრობლემა განსაკუთრებით მწვავეა საგარეჯოსა და დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტებში.

3.5. კლიმატის ცვლილება და მასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი რი ს კ ე ბ ი

კლიმატის ცვლილების პროგნოზის თა ნ ა ხ მ ა დ, დე დოფლი ს წ ყ ა როშ ი 2021-2050 წწ. პერიოდში მოსალოდნელია საშუალი წლიური ტემპერა ტურის 1986-2010 წწ. პერიოდთან შედარებით 1°C-ით მატება. სხვა მუნიციპალიტეტებში ტემპერა ტურის ზრდა უფრო მნიშვნელოვანი იქნება და 1.1-1.2°C-ის ფა რგ ლე ბ შ ი

49

მოიმატებს: 1.10C ახმეტაში, საგარეჯოსა და ყვარელში, ხოლო 1.20C გურჯაანში, თე ლა ვ ში, ლა გ ო დ ე ხ სა და სიღნაღში. უკანასკნელ წლებში (1986-2010 წწ.) კახეთის მუნიციპალიტეტების უდიდეს ნაწილში ფი ქ ს ი რდე ბ ა ნალექების წლიური რა ოდე ნ ობ ი ს შემცირება, გამონაკლისს ლა გ ო დ ე ხ ი (+8%) წარმოადგენს. 2050 წლამდე ნალექების წლიური რა ოდე ნ ობ ი ს ყველაზე მნიშვნელოვანი ზრდა მოსალოდნელია ახმეტაში (+11%) და საგარეჯოში (+8%), ხოლო კლების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი და ფი ქ ს ი რდე ბ ა ლა გ ო დ ე ხ შ ი (- 6%), თე ლა ვ ში, სიღნაღში (-5%) და დე დოფლის წ ყ ა როშ ი (-4%).

ცხრილი 6. 2021-2050 წწ. და 1986-2010 წწ. პერიოდებს შორის კლიმატური პარამეტრების ცვლილება 12 კახეთის 8 სადგურის მონაცემების მიხედვით

ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა საშუალო წლიური

პარამეტრები 0C ნალექი% 0C ნალექი% 0C ნალექი% 0C ნალექი% 0C ნალექი%

ახმეტა 1.1 31 1 -13 0.9 7 1.2 11 1.1 11

გურჯაანი 1.3 32 1.3 -20 1.3 14 1.3 0 1.2 0

დე დოფლი წ ყ ა რო 1.1 16 1.2 -25 0.7 14 1 -4 1 -4

თე ლა ვ ი 1.3 43 1.2 -14 1.1 6 1.3 -5 1.2 -5

ლა გ ო დ ე ხ ი 1.2 28 1.2 -22 1.2 -16 1.4 5 1.2 -6

საგარეჯო 1.1 44 1 -10 1.2 14 1.2 5 1.1 8

ყვარელი 1.1 39 1.1 -11 1.1 -6 1.1 3 1.1 1

წნორი/სიღნაღი 0.9 6 1.4 -24 1.3 9 1.3 2 1.2 -5

საშუალო 1.1 +22 1.2 -17 1.1 +5 1.2 +2 1.1 0

წყარო: კლიმატის ცვლილება და სოფლის მეურნეობა კახეთში (2014 წ.)

კახეთის რე გ ი ონ შ ი უკანასკნელი ათწლეულების (1986-2010 წწ.) განმავლობაში გაიზარდა თა ვ ს ხ მ ა წვიმების დღე ე ბ ი ს (20 მმ-ზე მეტი ერთ დღე შ ი და 50 მმ-ზე მეტი ნალექი 3 დღე შ ი ) რა ოდე ნ ობ ა . ითვლება, რომ უკანასკნელი 25 წლის განმავლობაში ნალექების მაქსიმალური დღი უ რი რა ოდე ნ ობ ა 67%-ით არის გაზრდილი ისეთი დღე ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა , როდე ს ა ც ნალექების ჯამური დღი უ რი რა ოდე ნ ობ ა 10, 20 და 25 მმ- ს აღემატება, კვლავაც გაიზრდება13 საპროგნოზო მონაცემები აჩვენებს, რომ მომდევნო 30 წლის განმავლობაში ასევე გაიზრდება იმ დღე ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა , როდე ს ა დ ნალექების დღი უ რი ოდე ნ ობ ა 90 მმ-ს გადააჭარბებს. უნდა აღინიშნოს, რომ კახეთის რე გ ი ონ შ ი ნალექების 50 მმ-ზე მეტმა დღი უ რმ ა რა ოდე ნ ობ ა მ შეიძლება ღვ ა რც ოფე ბ ი ს ა და წყალმოვარდნების ფორმ ი რე ბ ა გამოიწვიოს, რა ც კიდევ უფრო გაზრდის ბუნებრივი კატასტროფების რი ს კ ს . 14

12 სხვაობა 2021-2050 წწ. (მოდელირებული) და 1986-2010 წწ. (რე ა ლური ) საშუალო ტემპერა ტურებს შორის. 13 მესამე ეროვნული შეტყობინება, 2015 წ. 14 კლიმატის ცვლილება და სოფლის მეურნეობა კახეთში, 2014 წ.

50

ბოლო ათწლეულის განმავლობაში კახეთში გვალვა გახშირდა და მათი ხანგრძლივობა თი თქ მ ი ს გაორმაგდა. წლის განმავლობაში ცხელი დღე ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა 11-ით გაიზარდა და პროგნოზის თა ნ ა ხ მ ა დ, მომავალი წლების განმავლობაში 40 დღემდე გაიზრდება, რა ც მიუთითებს უფრო გახანგრძლივებულ გვალვებზე 2050 წლისთვის (მესამე ეროვნული შეტყობინება, 2015).

მეტეოროლოგიური მოვლენების შესწავლამ აჩვენა, რომ გვალვამ, გაზრდილმა ტემპერა ტურა მ (ექსტრემალურად ცხელი დღე ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ი ს ზრდამ) და სეტყვამ უკანასკნელ ათწლეულებში კახეთის რე გ ი ონ შ ი სერიოზული პრობლემები შექმნა. გვალვამ მნიშვნელოვნად და ა ზ ა რა ლა სოფლის მეურნეობა და შესაბამისად შეამცირა მოსავლიანობა. კერძოდ, შემცირდა ერთწლიანი და მრავალწლიანი კულტურებისა და ცხოველთა საკვები მცენარეების მოსავალი15. არამდგრადი მეტეოროლოგიური პირობების გამო, გარკვეული სასოფლო-სამეურნეო კულტურების, მაგალითად მზესუმზირისა და მარცვლეული კულტურების მოყვანა გართულდა. მიუხედავად იმისა, რომ რე გ ი ონ შ ი შემოტანილ იქნა სიმინდის ჰიბრიდული ჯიშებ ი, პერიოდული გვალვების გამო მაღალი მოსავლის მიღება ხშირ შემთხვევაში ვერ ხერხდება.

კვლავ რჩ ე ბ ა წყალდიდობების/წყალმოვარდნების გამომწვევი ძლი ე რ ი წვიმების და ასევე სეტყვის რი სკი, რომ ე ლიც მთელი კახეთისთვის არის და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი . გასულ წლებში სეტყვამ კახეთის სასოფლო- სამეურნეო სავარგულების დი დი ნაწილი და ა ზ ი ა ნ ა . განსაკუთრებით დი დი ზარალი მიადგა გურჯაანის, თე ლა ვ ისა და ყვარლის - მუნიციპალიტეტებს, სადაც მევენახეობა და მეხილეობ ა წამყვანი და რგ ე ბ ი ა . შესაბამისად, გურჯაანში, თე ლა ვ ს ა და ყვარელში პირველ რი გ შ ი აუცილებელია სეტყვისგან და მ ც ა ვ ი ტექნოლოგიების და ნ ე რგ ვ ა . გარდა ამისა, წყალმოვარდნებისაგან და ღვ ა რც ოფე ბ ი ს გ ა ნ თა ვ ი ს და ს ა ც ა ვ ა დ ნაპირგამაგრებითი სამუშაოების ჩატარება აუცილებელია კახეთი ს რე გ ი ონ ი ს თი თქ მ ი ს ყველა მუნიციპალიტეტში, თუ მ ც ა ამ მხრივ ყველაზე მოწყვლადი ახმეტის მუნიციპალიტეტია.

გვალვების დროს , განსაკუთრებით ზაფხულში, როც ა ირწყვება სასოფლო სამეურნეო სავარგულები და საძოვრები, მუნიციპალიტეტების დი დ ნაწილში მცირდება მდინარეების ხარჯი, რა ც წყლის დე ფი ც ი ტ ს იწვევს.

კახეთის რე გ ი ონ შ ი მიწისქვეშა წყალი სასმელი წყლის მთავარი წყაროა. მიწისქვეშა წყალი ასევე ძალიან მნიშვნელოვანი სოფლის მეურნეობისთვისაც, ვინაიდან ის ნაწილობრივ განსაზღვრავს ნიადაგის ტენია ნობის დონ ე ს . ადგილობრივი მოსახლეობის თა ნახმად, მიწისქვეშა წყლების დონ ე ბევრგან შემცირდა, განსაკუთრებით დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტში, რომ ე ლიც საკმაოდ მწირი მიწისქვეშა რე ს უ რს ე ბ ი თ ხასიათდება (კლიმატის ცვლილება და სოფლის მეურნეობა კახეთში (2014 წ.)).

შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ 2050 წლისთვის ტემპერა ტურის მატება მოსალოდნელია კახეთის ყველა მუნიციპალიტეტში წელიწადის ყველა დროს . ხანგრძლივი გვალვების შემთხვევების რა ოდე ნ ობ ი ს ზრდა ძირითადად დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტშია მოსალოდნელი. პროგნოზის თა ნ ა ხ მ ა დ, ახმეტასა და საგარეჯოში მოსალოდნელია ნალექების წლიური რა ოდე ნ ობ ი ს ზრდა, ხოლო სიღნაღსა და დე დოფლი ს წ ყ ა როშ ი - კლება. კლების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ლა გ ო დ ე ხ შ ი და ფი ქ ს ი რდე ბ ა . თუ მ ც ა , ნავარაუდევია ნალექების დღი უ რი რა ოდე ნ ობ ი ს 10, 20, 25 და 50 მმ-ზე მეტით ზრდა, რა ც ბუნებრივი კატასტროფების რი ს კ ე ბ ს გაზრდის. ღვ ა რც ოფე ბ ი ს გააქტიურება მოსალოდნელია სიღნაღში, საგარეჯოში, თე ლა ვ ს ა და ყვარელში, მეწყრებისა და წყალდიდობების - ახმეტასა და ლა გ ო დ ე ხ შ ი . მდინარეთა ნაპირების ეროზია მთელი რე გ ი ონ ი ს თვ ი ს , განსაკუთრებით ახმეტისთვის არის და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი . თუ მ ც ა , ყველა ეს ბუნებრივი საფრთხე კახეთის ყველა მუნიციპალიტეტისთვის მეტ-ნაკლებად პრობლემურია. სეტყვის ყველაზე ძლიერი ზემოქმედების ქვეშ მოქცეული ა გურჯაანის, თე ლა ვ ი ს ა და ყვარლი ს მუნიციპალიტეტები.

15 კლიმატის ცვლილება და სოფლის მეურნეობა კახეთში, 2014 წ.

51

3.6. ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები

3.6.1. სახეობების მრავალფეროვნება

მდინარე ალაზანი და იორი და მათი შენაკადები კავკასიაში იდენტიფიცირებული მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნების 18 კრიტიკულ ტერიტორია ს შორისაა16 (და ნ ა რთი 7. ბიომრავალფეროვნებისათვის მნიშვნელოვანი ტერიტორიების რუ კ ა და და ნ ა რთი 8. მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელოვანი ადგილები ალაზანი-ივრის აუზში).

ალაზანი-ივრის აუზის ფლორი ს 36 სახეობა და ფა უ ნ ი ს 53 სახეობა შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგ ორც გადაშენების კრიტიკული საფრთხის წინაშე მყოფი, გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ან მოწყვლადი სახეობები (და ნ ა რთი 9. საქართველოს წითელ ნუსხაში შეტანილი ალაზანი-ივრის აუზის სახეობები).

გარდა ამისა, მცენარეების 19 სახეობა მოხვდა გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი მცენარეების 117 სახეობაში17. ეს სახეობები ჯერ არ არის შეტანილი საქართველოს წითელ ნუსხაში (და ნ ა რთი 10. საფრთხის წინაშე მყოფი მცენარეების სახეობები ალაზანი-ივრის აუზში).

უკონტროლო და უკანონო ნადირობამ და ჰაბიტატების ცვლილებამ ალაზანი-ივრის აუზში, ისევე, როგ ორც საქართველოს სხვა კუთხეებში, დი დი ძუძუმწოვრების პოპულაციის მკვეთრი შემცირება გამოიწვია. თუ მ ც ა , უკანასკნელ წლებში და დე ბ ი თი ტენდენცია გამოვლინდა. და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტოს (APA) წლიური ანგარიშების თა ნ ა ხ მ ა დ, ლა გ ო დ ე ხ ი ს და ც უ ლ ტერიტორია ზე ირმის პოპულაციის ზრდის ტენდენცია ფი ქ ს ი რდე ბ ა , თუ მ ც ა ირმების დღე ვ ა ნ დე ლი რა ოდე ნ ობ ა ჯერ კიდევ არ არის მეოცე საუკუნის ბოლო ათწლეულში და ფი ქ ს ი რე ბ უ ლი რა ოდე ნ ობ ი ს ტოლი.

ქურციკის (Gazella subgutturosa) პოპულაციის აღდგენის, უკანასკნელ წლებში განხორციელებული, პროექტის18 შედეგად, სამუხის ველზე ქურციკის სიცოცხლისუნარიანი პოპულაცია აღდგა. ინტენსიური ნადირობის შედეგად, გასულ საუკუნეში ქურციკი (Gazella subgutturosa) საქართველოში სრულად გადაშენდა. ამჟამად მათი რა ოდე ნ ობ ა 100-ს შეადგენს. 2018 წელს საქართველოში ქურციკების მესამე თა ობ ა და ი ბ ა და .

ლა გ ო დ ე ხ ი ს და ც უ ლ ტერიტორიებზე ფი ქ ს ი რდე ბ ა აღმოსავლეთ კავკასიური ჯიხვის პოპულაციის ზრდა 19. გარეული თხ ი ს ცალკეული ინდივიდები ლა გ ო დ ე ხ ი ს და ც უ ლ ტერიტორი ა ზე პირველად ფოტ ოხ ა ფა ნ გ ი ს საშუალებით იქნა აღმოჩენილი. საქართველოსი გარეული თხ ა მხოლოდ თუ შ ე თი ს ა და ფშ ა ვ -ხევსურეთის და ც უ ლ ტერიტორიებზე ბინადრობდა. ამჟამად გარეული თხ ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა 300-ს არ აღემატება.

16 მტკნარი წყლის ეკოსისტემების შეფასება და კრიტიკული ჰაბიტატების იდენტიფიცირება განხორციელდა კავკასიის ჰიდროენერგეტიკული რე ს უ რს ე ბ ი ს ა და წყალსაცავების მდგრადი განვითარების პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი ნორვეგიის მთავრობისა და ბუნების მსოფლიოს ფონ დი ს (WWF) მხარდაჭერით, 2015 წ. 17 იდენტიფიცირებულ იქნა 2014 წელს გერმანიის საერთაშორისო თა ნ ა მ შ რომ ლობ ი ს ორგ ა ნ ი ზა ც ი ი ს (GIZ) პროგრამის - „სამხრეთ კავკასიაში ბიომრავალფეროვნების მდგრადი მართვა“ - მხარდაჭერით. 18 პროექტი განახორციელა და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტომ გერმანიის თა ნ ა მ შ რომ ლობ ი სა და ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს (BMZ) მხარდაჭერით და აზერბაიჯანის ეკოლოგიისა და ბუნებრივი რე ს უ რს ე ბ ი ს სამინისტროსა და ბუნების მსოფლიო ფონ დთა ნ (WWF) თა ნ ა მ შ რომ ლობ ი თ. 19 კვლევა ჩაატარა კავკასიის ბუნების ფონ დმ ა (CNF).

52

უნდა აღინიშნოს, რომ პოპულაციებისა თუ ცალკეული სახეობების შესახებ არსებული ინფორმაცია არ იძლევა მათი მდგომარეობისა და ტენდენციების დე ტ ა ლუ რი ანალიზის შესაძლებლობას, ვინაიდან ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სისტემა განვითარების პროცესშია და მონაცემები მათი მდგომარეობის შესახებ ძალიან მწირია ან საერთოდ არ არსებობ ს .

3.6.2. თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობები

ალაზანი-ივრის აუზში გვხვდება თე ვ ზ ე ბ ი ს ოც და ე რთი სახეობა, აქედან ორი სახეობა, როგ ორც მოწყვლადი, შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში. 6 სახეობა სამხრეთ კავკასიის ენდემურ სახეობას წარმოადგენს, 2 სახეობა - კავკასიის ენდემია (და ნ ა რთი 11. თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობები ალაზანი- ივრის აუზში).

ინფორმაცია საქართველოს შიდა წყლების ბიომრავალფეროვნების შესახებ ძალიან მწირია. შიდა წყლების სახეობრივი შემადგენლობის შესწავლის მიზნით მხოლოდ რა მ დე ნ ი მ ე კვლევაა ჩატარებული. ქვემოთ მოცემული აღწერილობა ეყრდნ ობ ა გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ მოწოდებულ მონაცემებს.

გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ 2015-2016 წლებში ჩატარებული მტკნარი წყლის ფა უ ნ ი ს საველე კვლევები საქართველოს ტბებსა და წყალსაცავებში თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობების მრავალფეროვნების კლებაზე მიუთითებს. თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობების მრავალფეროვნების კლება ფი ქ ს ი რდე ბ ა ალაზანი-ივრის აუზშიც, სადაც თე ვ ზ ი ს ფა უ ნ ა ძირითა და დ ისეთი ინვაზიური და ინტროდუცირებული სახეობებით არის წარმოდგენილი, როგ ორი ც ა ა Carassius gibelio, Hypophthalmichthys nobilis, Cyprinus carpio. ალაზანი- ივრის აუზის საკვლევ წყალსატევებში (5 ხელოვნური წყალსაცავი და ერთი ტბა ) გვხვდება მხოლოდ სამი ადგილობრივი სახეობა: შამაია, ქაშაპი და ხრამული (და ნ ა რთი 12. თე ვ ზ ე ბ ი ს ფა უ ნ ა და უხერხემლოები კახეთის ტბებსა და წყალსაცავებში).

მდინარე ალაზნის აუზში უხერხემლოების ყველაზე მრავალრიცხოვანი ოჯ ა ხ ე ბ ი ა : Diptera Chironomidae, Simuliidae და Blephariceridae, Trichoptera Rhyncophilidae, Hydropsychidae, Sericostomatidae და Limnephilidae და Plecoptera Perlidae, Perlodidae, Leuctridae და Nemouridae, Ephemeroptera Heptageniidae და Baetidae (ბიომონიტორინგის მონაცემები, გარემოს ეროვნული სააგენტო, 2012-2016 წწ.). და ლი ს წყალსაცავში ამრავლებენ ისეთ უცხო სახეობებს, როგ ორი ც ა ა სქელშუბლა და თე თრი ამური, რომ ლებ ი ც ლი ც ე ნ ზ ი ი ს მფლობელისთვის ადგილობრივ სახეობებთან შედარებით უფრო საინტერესოა კომერციული თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ, მაგრამ მათი სავარაუდო გავლენა ადგილობრივ სახეობებზე არ არის ნათელი. ჯერჯერობით შეფასებული არ არის გამრავლებული უცხო სახეობების გავლენა და ლი ს წყალსაცავში თე ვ ზ ი ს ენდემურ სახეობებზე.

საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის (2014-2020 წწ.) თა ნ ა ხ მ ა დ, მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნების შემცირების მთავარ გამომ წ ვ ე ვ მიზეზს ზედაპირული წყლების ორგ ა ნ უ ლი ნივთიერებებითა და მძიმე ლი თო ნ ე ბ ი თ და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა , უკანონო თე ვ ზ ჭ ე რა , ისეთი ინფრასტრუქტურის მშენებლობა, როგ ორი ც ა ა კაშხლები, გზები, ხიდები, მილსადენები და ინვაზიური სახეობები წარმოადგენს. ინფრასტრუქტურის განვითარების პოტენციური უარყოფით ზემოქმედების მაგალითებს წარმოადგენს, თე ვ ზ ე ბ ი ს სავალი გზების ჩაკეტვა, თე ვ ზ ე ბ ი ს გამრავლების არეალების შემცირება, თე ვ ზ ე ბ ი ს საკვები ბაზის შემცირება, წყლის ხარჯის შემცირება, წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა და წყლის ჰაბიტატების ცვლილება.

ბუნების მსოფლიოს ფონდის (WWF) კავკასიის ოფი ს ი ბიომრავალფეროვნებისთვის საფრთხის შემქმნელ ფა ქ ტ ორე ბ ა დ და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა ს , წყალაღებას, უცხო სახეობებს, ჰესებისა და წყლის ხარჯის

53

მარეგულირებელს კაშხლებს მიიჩნევს20. ბევრი სახეობა, როგ ორი ც ა ა კალმახი და სხვა ადგილობრივი სახეობები, განსაკუთრებით მდინარის კიბოები, მოლუსკები და ნემსიყლაპიები და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს მიმართ ძალიან მგრძნობიარე არიან. წყალაღება იწვევს ჰაბიტატების განადგურებასა და უცხო სახეობების გავრცელებას, რა დგ ა ნ წყლი ს და გ როვ ე ბ ა ხშირად უცხო სახეობებით და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლ წყალსატევებში ხდება. წყალაღების არსებული შემზღუდავი რე გ უ ლაც ი ა არ არის ეფექტიანი. ხშირ შემთხვევაში წყლის კომერციულ მოხმარებას უპირატესობა ენიჭება ბიომრავალფეროვნების საკითხებთა ნ შედარებით. ჰიდროენერგეტიკული და სარწყავი და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს არსებული კაშხლებით ან არ ხდება მინიმალური რა ოდე ნ ობ ი ს წყლის გაშვება, ან გაშვებული წყალი საკმარისი არ არის. ხშირ შემთხვევაში წყალგაშვება რე გ უ ლარუ ლი იმპულსებით (ჰიდროპიკები) ხდება, რა ც უარყოფითად მოქმედებს მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნებაზე. კაშხლების უმეტესობას არ აქვს გამართული თე ვ ზ ს ა ვ ა ლი (WWF, 2015 წ.).

არაადგილობრივი სახეობა კარჩხანა (Carasius carasius), რომ ე ლიც საქართველოს წყალსატევებში გასულ საუკუნეში იქნა შემოყვანილი, ამჟამად შიდა წყლების ყველაზე გავრცელებული სახეობაა. მისი ზემოქმედება შესწავლილი არ არის, თუ მ ც ა , სავარაუდოდ ამ ინვაზიურ სახეობას დი დი უარყოფითი ზემოქმედება ექნებოდა თე ვ ზ ე ბ ი ს ადგილობრივი პოპულაციებზე (საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმა, 2014-2020 წწ.).

3.6.4. ჭალის ტყეები 21

წყლის გარემო განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ივრისა და ალაზნის ხეობების გასწვრივ არსებული ჭალის ტყეების (მდინარისპირა ან გალერეული ტყეები) შენარჩუნებისა და აღდგენისათვის.

ივრის ჭალის ტყეები მდინარე ივრის გასწვრივ, ყორუღის აღკვეთილის (საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი) ივრის აღკვეთილის (სიღნაღის მუნიციპალიტეტი) და ჭაჭუნას აღკვეთილის (დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტი) ტერიტორია ზე მდებარეობს. ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი ეკოსისტემა, ვინაიდან ის და ბ ლობ ზ ე მდებარეობს და ადვილად ხელმისაწვდომია. ივრის ჭალების დე გ რა და ც ი ი ს ძირითად მიზეზს ხე-ტყის მოპოვება და საქონლის ძოვება წარმოადგენს. უნდა ვივარაუდოთ, რომ ეკოსისტემაზე უარყოფით ზემოქმედებას და ლი ს წყალსაცავიც ახდენს, რომ ე ლიც ექსპლუატაციაში გასული საუკუნის ოთხმ ოც ი ა ნ წლებში შევიდა. ახლახან ჩატარებული კვლევის22 შედეგებიდან ირკვევა, რომ ჭაჭუნას აღკვეთილის ტერიტორია ზე უკანასკნელი ათი წლის განმავლობაში ტყით და ფა რუ ლი ფა რთობ ე ბ ი იზრდება, თუ მ ც ა , ტყის ახლანდელი ფა რთობ ი 1978 წლის მაჩვენებელზე ნაკლებია.

ნახაზი 3. ივრის ჭალის ტყეები 1978 და 2018 წლებში

20 მტკნარი წყლის ეკოსისტემების შეფასება და კრიტიკული ჰაბიტატების იდენტიფიცირება განხორციელდა კავკასიის ჰიდროენერგეტიკული რე ს უ რს ე ბ ი ს ა და წყალსაცავების მდგრადი განვითარების პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი ნორვეგიის მთავრობისა და ბუნების მსოფლიოს ფონ დი ს (WWF) მხარდაჭერით, 2015 წ. 21 ახალი ტყის კოდექსი, რომ ე ლიც ძალაში 2021 წელს შევა, ჭალის ტყეების ახალ განმარტებას ამკვიდრებს, რომ ლის მიხედვით ჭალის ტყე არის ტყე, რომ ე ლიც მდინარის აუზშია განფენილი და პერიოდულად (წყალდიდობის ან/და წყალმოვარდნის დროს ) წყლით იფარება. გარდა ამისა, კოდე ქ ს ი ს მუხლი 8-ის თა ნ ა ხ მ ა დ, კოდექსის ძალაში შესვლის შემდეგ ჭალის ტყეებს ავტომატურად მიენიჭება და ც უ ლი ტყის სტატუსი. 22 კვლევა ჩაატარა საზოგადოებამ ბუნების კონსერვაციისათვის (საბუკო) მდინარე ივრის ჭალის ტყეებისა და მიმდებარე ტერიტორიების აღდგენის პროექტის ფარგლებში.

54

წყარო: მდინარე ივრის ჭალის ტყეებისა და მიმდებარე ტერიტორიების აღდგენა, საზოგადოება ბუნების კონსერვაციისათვის (საბუკო), Georgia Forest Ltd. 2019 წ.

ნახაზი 4. ტყით და ფა რუ ლი ფა რთობ ე ბ ი ს ცვლილება და ლი ს წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში

3500

3000 y = 1.3822x2 - 5541.8x + 6E+06 2500 R² = 0.88166

2000

1500 Series1 ჰექტრებში 1000 Poly. (Series1) ტყე 500

0 1970 1980 1990 2000 2010 2020 წლები

წყარო: მდინარე ივრის ჭალის ტყეებისა და მიმდებარე ტერიტორიების აღდგენა, საზოგადოება ბუნების კონსერვაციისათვის (საბუკო), Georgia Forest Ltd. 2019 წ.

და ლი ს წყალსაცავის ექსპლუატაციაში შესვლის შემდეგ წყლის რე ჟ ი მ ი ს ცვლილების შედეგად წყალსაცავმა ჭალის ტყეებთან შედარებით, უფრო დი დი ზემოქმედება სახეობრივ შემადგენლობაზე მოახდინა. მცენარეთა სახეობრივი შემადგენლობა წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში ერთმანეთისგან მკვეთრად განსხვავებულია. სახეობრივი შემადგენლობის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ჭაჭუნას აღკვეთილში საკმლის ხე უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე და ლი ს წყალსაცავიდან ზემოთ მდებარე

55

ტერიტორიებზე. ხოლო ვერხვი უფრო მეტად, ჭაჭუნას აღკვეთილთან შედარებით, და ლი ს წყალსაცავიდან ზემოთ მდებარე ტერიტორიებზეა გავრცელებული. და ლი ს წყალსაცავის ქვემოთ მდებარე ტერიტორიებზე წარმოდგენილია არიდული ეკოსისტემის ელემენტები (მაგ., საკმლის ხე და ჭალის ტყეების ელემენტების სიმცირე), მაშინ, როდე ს ა ც და ლი ს წყალსაცავის ზემოთ მდებარე ტერიტორიებზე, სადაც ჭალის ტყეებისა თვის ნაკლებად ხელსაყრელი პირობებია, ჭალის ტყეების მეტი ელემენტია წარმოდგენილი. ეკოსისტემაზე და ლი ს წყალსაცავის პირდაპირი და ირიბი ზემოქმედების ნათელი სურათის შესაქმნელად საჭიროა და მ ა ტ ე ბ ი თი კვლევების ჩატარება.

ალაზნის ჭალის ტყეები ძირითადად კულტურულ ლა ნ დ შ ა ფ ტ ა დ არის გადაქცეული. ბუნებრივი ტყეების ფრა გ მ ე ნ ტ ე ბ ი მხოლოდ მდინარის ნაპირებზე გვხვდება, მათ შორისაა ყველაზე დი დი და შედარებით კარგად შემორჩენილი ჭიანურის ტყე. 2005 წელს „საქართველოს და ც უ ლი ტერიტორიების განვითარების პროექტის“ (მსოფლი ო ბანკის მიერ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ უ ლი ) მიერ შემოთავაზებული იყოს მრავლობითი გამოყენების ტერიტორიის შექმნა (IUCN-ის VI კატეგორია), თუ მ ც ა ეს ინიციატივა არ განხორციელებულა.

56

3.6.5. და ც უ ლი ტერიტორიები

ალაზანი-ივრის აუზში წარმოდგენილია ეკოლოგიური თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ მრავალფე როვ ა ნ ი ჰაბიტატების ფა რთო სპექტრი - ალპური მდელოებიდან და მთის ტყეებიდან არიდულ მეჩხერ და ჭალის ტყეება მდე, სტეპებამდე და სემი-არიდულ ლა ნ დ შ ტ ა ნ ე რ ა მ დ ე . აუზის ნაწილი და ც უ ლი ა მისი ეროვნული თუ საერთაშორისო მნიშვნელობიდან გამომდინარე. და ც უ ლი ტერიტორიების ეროვნული ქსელი აუზის 16.6%-ს (194,415,12 ჰა) მოიცავს. აქ არის 6 ნაკრძალი, ორი ეროვნული პარკი, ბუნების 3 ძეგლი, 5 აღკვეთილი და 1 და ც უ ლი ლა ნ დ შ ა ფ ტ ი (და ნ ა რთი 13. ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე და ც უ ლი ტერიტორიების რუ კ ა და და ნ ა რთი 14. და ც უ ლ ტერიტორიებზე და ც უ ლი ბიომრავალფეროვნების მოკლე და ხ ა ს ი ა თე ბ ა ).

3.6.6. ზურმუხტის ქსელის უბნები

ალაზანი-ივრის აუზში იდენტიფიცირებულია სპეციალური კონსერვაციული მნიშვნელობის 15 ტერიტორია საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ ხელშეკრულების მოთხოვნების შესაბამისად. აქედან 10 ზურმუხტის ქსელის უბანია, და ნ ა რჩ ე ნ 5-ს ზურმუხტის ქსელის უბნის სტატუსი მიენიჭება მათი შეფასების და ს რუ ლე ბ ი ს შემდეგ.

ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე ზურმუხტის ქსელის ყველა უბანი გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტოს მართვის ქვეშ მყოფი და ც უ ლი ტერიტორიების ეროვნული ქსელის ნაწილია, ხოლო ის 5 უბანი, რომ ე ლიც ზურმუხტის ქსელის კანდიდატ უბანს წარმოადგენს, და ც უ ლი ტერიტორიების ფა რგ ლე ბ ს გარეთ მდებარეობს. (და ნ ა რთი 15. ალაზანი- ივრის აუზში მდებარე ზურმუხტის ქსელის უბნების რუ კ ა და და ნ ა რთი 16. ზურმუხტის ქსელის უბნებზე და ც უ ლი ბიომრავალფეროვნების მოკლე და ხ ა სიათება).

3.6.7. ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიები

ალაზანი-ივრის აუზში იდენტიფიცირებულია ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური 5 და ც უ ლი ტერიტორია . ამჟამად და ც უ ლი ტერიტორიების ეროვნულ ქსელში ამ ტერიტორიების მხოლოდ ნაწილი შედის. ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ კანონის პროექტის თა ნ ა ხ მ ა დ, ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიები ზურმუხტის ქსელის ნაწილი გახდება და მათი მართვა ზურმუხტის ქსელის უბნებისთვის განსაზღვრული მეთოდებით მოხდება, როგ ორც ამას კანონის პროექტი ითვალისწინებს (და ნ ა რთი 17. ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიების რუ კ ა და და ნ ა რთი 18. ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე ფრი ნ ვ ე ლთა თვ ი ს სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიები - საყურადღებო სახეობები).

3.6.8. ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტე ბ ი

საქართველოში ბიოსფერუ ლი რე ზე რვ ა ტე ბ ი ს შექმნის შესაძლებლობების შეფასების შედეგად, ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტი ს შექმნის თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ პრიორიტეტი კახეთის რე გ ი ონ ს მიენიჭა. ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტე ბ ი ს კანდიდატ ტერიტორიება დ განიხილება ვაშლოვანისა და თუ შ ე თი ს და ც უ ლი ტერიტორიები და მათი მიმდებარე ლა ნ დ შ ა ფ ტ ე ბ ი , ტრა დიციული მომთაბარული მესაქონლეობით. ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტი ს შექმნა და ც უ ლი ტერიტორიების და მ ა კ ა ვ შ ი რე ბ ე ლი დე რე ფნ ი ს მდგრად განვითარებას უზრუნველყოფს. ამჟამად მიმდინარეობს ორი ვ ე ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტი ს თვ ი ს დოკ უ მ ე ნ ტ ა ც ი ი ს მომზადება UNESCO-ში წარსადგენად.

57

3.7. ჯანმრთელობა

3.7.1. ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურა

კახეთის ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურაზე მნიშვნელოვნად მოქმედებს მისი ცალკეული მუნიციპალიტეტების თბ ი ლი ს თა ნ სიახლოვე. თბ ი ლი ს თა ნ ახლოს მდებარე მუნიციპალიტეტებიდან სპეციალიზებული ან კომპლექსური სამედიცინოო მომსახურების მისაღებად ბევრად უფრო ადვილია თბ ი ლი ს შ ი წასვლა, ვიდრე თე ლა ვ ი ს ან მუნიციპალური ცენტრის სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ა შ ი . თუ მ ც ა კახეთის რე გ ი ონ შ ი არის ცენტრიდან ისეთი მოშორებული რა ი ონ ე ბ ი ც , სადაც ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურა მწირია ან საერთოდ არ არსებებს (მაგ., მაღალმთიანი მუნიციპალიტეტები).

ცხრილი 7. ჯანდაცვის ძირითადი მაჩვენებლები, კახეთი

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

ექიმების რა ოდე ნ ობ ა 1.3 1.3 1.4 1.2 1.0 1.1 1.1 1.2 1.2 1.1 1.4 (1000)

ექთნების რა ოდე ნ ობ ა 1.1 1.1 1.2 0.9 0.7 0.7 0.7 0.7 0.8 0.8 0.7 (1000)

საავადმყოფოების 21 21 22 20 18 17 16 16 16 15 15 რა ოდე ნ ობ ა

საავადმყოფო საწოლების 0.7 0.7 0.6 0.5 0.4 0.5 0.4 0.5 0.5 0.5 0.5 რა ოდე ნ ობ ა (1000)

ამბულატორიულ- პოლიკლინიკური 132 237 243 247 252 248 251 260 274 277 282 და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა

ამბულატორიულ- პოლიკლინიკურ 580 585 522 410 509 598 645 531 581 529 513 და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ შ ი მიმართვების რი ც ხ ვ ი

წყარო: საქსტატი ზოგადად, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს მომსახურება და ინფრასტრუქტურა კახეთში გამართულად ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ს . თუ მ ც ა , არის გამოწვევებიც. 1000 ადამიანზე საავადმყოფოების საწოლების რა ოდე ნ ობ ა 165-ია, რა ც საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე და ბ ა ლი მაჩვენებელია (გურიის რეგიონის შემდეგ). ამასთან, საავადმყოფოებში საწოლების და ტ ვ ი რთვ ი ს მაჩვენებელი ქვეყნის მასშტაბით ყველაზე მაღალია კახეთში, ასევე გამოირჩევა პაციენტების მიმართვიანობის მაღალი მაჩვენებლითა და საავადმყოფოებში და ყ ოვ ნ ე ბ ი ს საშუალოზე მაღალი პერიოდით - 234.5, მაშინ როდესაც საქართველოს მასშტაბით ეს მაჩვენებელი 187.2-ის ტოლია . ეს არსებულ სამედიცნო ინფრასტრუქტურაზე მოთხოვნის მაღალ დონ ე ზ ე მიუთითებს.

58

მდგომარეობა სოფლის ექიმების და ამბოლატორიული და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ ი ს (პოლიკლინიკები, სტომატოლოგიური კლინიკები და მსგავსი და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბი) რა ოდე ნ ობ ი ს ა და გადაუდებელი სამედიცინო მომსახურების კუთხით საქართველოს სხვა რე გ ი ონ ე ბ ი ს მდგომარეობის ანალოგიურია.

კახეთში ამბულატორიული/ოჯ ა ხ ი ს ექიმის მომსახურებით სარგებლობის მაჩვენებელი და ბ ა ლი ა - 1.6 ვიზიტი ერთ ადამიანზე წლის განმავლობაში. საქართველოს საშუალო მაჩვენებელი 3.3-ს შეადგენს. ამბოლატორიული მომსახურებით სარგებლობის და ბ ა ლი მაჩვენებლის ერთ-ერთ მიზანს სავარაუდოდ სოფლის ტიპის და ს ა ხ ლე ბ ე ბ ი ს დი დი რა ოდე ნ ობ ა წარმოადგენს, სადაც სამედიცინო მომსახურებაზე წვდომა შედარებით შეზღუდულია.

კახეთის რე გ ი ონ ს გამოკვეთილი ეპიდემიოლოგიური პროფილი არ აქვს. გულსისხლძარღვთა და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც საქართველოში სიკვდილიანობის მთავარი მიზეზია, ასევე პირველ ადგილზეა კახეთში, სადაც ამ და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს მაჩვენებელი საშუალო ეროვნულ მაჩვენებელზე მაღალია. საშუალო ეროვნულ მაჩვენებლებზე მაღალი მაჩვენებლით კახეთში ასევე სასუნთქი სისტემის და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ხასიათდება.

2018 წელს კახეთში სიმსივნით და ა ვ ა დე ბ ი ს 722 ახალი შემთხვევა გამოვლინდა. სიმსივნური და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი თ ავადობის მაჩვენებელი კახეთში საშუალო ეროვნულ მაჩვენებელზე და ბ ა ლი ა (287 - კახეთი, 321.4 - საქართველო).

წყალთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი მოიცავს პარაზიტულ, ინფექციურ და ვირუსულ და ა ვ ა დე ბ ე ბ ს . თუ მ ც ა , ზედამხედველობის არსებული სისტემა ხშირ შემთხვევაში ვერ ახერხებს და ა ვ ა დე ბ ი ს წყაროს და დგ ე ნ ა ს და ზოგადად, საქართველოში ადამიანის ჯანმრთელობაზე წყლის ქიმიური და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ზემოქმედება კარგად არ არის შესწავლილი.

სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ ჩატარებულმა კვლევამ, რომ ლის დროს ა ც აღებულ და და მ აბინძურებლებზე შემოწმებულ იქნა სასმელი წყლის სინჯები, აჩვენა, რომ კახეთის რე გ ი ონ შ ი აღებული სინჯების მხოლოდ 3.42% ვერ აკმაყოფილებს ეროვნულ სტანდარტებს, ძირითადად ისეთი მინარევების გამო, როგ ორი ც ა ა ქლორი და ნიტრატები23. ანალოგიური შედეგები იქნა მიღებული ალაზანი- ივრის სააუზო მართვის გეგმის სამუშაო ვერსიის მომზადების პროცესში ჩატარებულ შეფასებაში.

3.8. სოციო-ეკონომიკური ფა ქ ტ ორე ბ ი

3.8.1. დე მ ოგ რა ფი ა

კახეთში ეკონომიკის ზრდის მიუხედავად, მის ცალკეულ ტერიტორიებზე ეკონომიკური განვითარების დონ ე ძალიან და ბ ა ლი ა . ადგილობრივი ეკონომიკური განვითარების შესაძლებლობების არარსებობისა და ცუდი ეკონომიკური პირობების გამო ქალაქებში და საზღვარგარეთ გაზრდილი მიგრაციის შედეგად, აუზის ცალკეულ სასოფლო ტერიტორიებს მოსახლეობისგან და ც ლა ემუქრება.

მოსახლეობის და ბ ე რე ბ ი ს ა და შობადობის შემცირებული მაჩვენებლის გამო, საქართველოს, მათ შორის კახეთის, მოსახლეობის ზრდა ნავარაუდევი არ არის. გაეროს მოსახლეობის განყოფილების თა ნ ა ხ მ ა დ, საქართველოს მოსახლეობა 2050 წლისთვის 2018 წელთან შედარებით 14%-ით შემცირდება. პროგნოზების თა ნ ა ხ მ ა დ, შიდა მიგრაციის არსებული ტენდენციისა და ქალაქებში შობადობის უფრო მაღალი მაჩვენებლის გამო, მოსახლეობის კლება ქალაქებში არ მოხდება. შემცირება მხოლოდ სოფლის

23 http://srca.gov.ge/files/სასმელი_წყალი.pdf (გვ.29)

59

მოსახლეობას შეეხება (46%-იანი პროგნოზირებული კლება)24. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ კახეთის მოსახლეობის 77% სოფლად ცხოვრობს, მოსახლეობის შემცირების აღნიშნული ტენდენცია კახეთის დე მ ოგ რა ფი უ ლ პროფილს მნიშვნელოვნად შეცვლის.

ნახაზი 5. მოსახლეობის პროგნოზირებული მაჩვენებლები ქალაქისა და სოფლის მოსახლეობის მიხედვით

შრომისუნარიანი ახალგაზრდების დი დი ნაწილი, და ს ა ქ მ ე ბ ი ს , განათლების, გართობისა და სხვ., უკეთესი შესაძლებლობების საძიებლად, საცხოვრებლად დი დ ქალაქებში (მაგ., თბ ი ლი ს შ ი ) გადადის. ოფი ც ი ა ლური სტატისტიკით, გასული საუკუნის ოთხმ ოც და ა თი ა ნ ი წლების შემდეგ აუზის ყველა მუნიციპალიტეტში მოსახლეობის რა ოდე ნ ობ ა მნიშვნელოვნად, 14%-40%-ის ფა რგ ლე ბ შ ი შემცირდა (იხ. ნახაზი 6).

ნახაზი 6. მოსახლეობის რა ოდე ნ ობ ა ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე მუნიციპალიტეტებში (ათასი ადამიანი, 1994-2018 წწ.)

24 გაერო, ეკონომიკური და სოციალური საკითხების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი , პოპულაციის დი ნ ა მ ი კ ი ს მონაცემთა ბაზა, საქართველოს პროფილი [https://population.un.org/wup/Country-Profiles/]

60

100

80

60

40

20

0

Akhmeta Municipality Gurjaani Municipality Dedoplistsqaro Municipality Telavi Municipality Lagodekhi Municipality Sagarejo Municipality Sighnagi Municipality Kvareli Municipality Tianeti Municipality

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge

1994-2018 წლებში კახეთის მოსახლეობა 131 ათასი ადამიანით შემცირდა (-29%). გასული საუკუნის ოთხმ ოც და ა თი ა ნ წლებში მოსახლეობის რა ოდე ნ ობ ი ს შემცირების წლიური მაჩვენებელი 3-4% იყო. აღნიშნული მაჩვენებელი 2013 წლამდე 1-2%-მდე შემცირდა, ხოლო მომდევნო წლებში თი თქ მ ი ს 0%-ს გაუტოლდა (იხ. ნახაზი 7).

ნახაზი 7. მოსახლეობის ზრდა კახეთის რე გ ი ონ შ ი (%, 1995-2018 წწ.)

0% -1% -1% -2% -2% -3% -3% -4% -4% -5%

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge

ცხრილში წარმოდგენილია მოსახლეობის დი ნ ა მ ი კ ა კახეთის ქალაქებსა და სოფლებში (2009-219 წწ.)

ცხრილი 8. მოსახლეობის დი ნ ა მ ი კ ა კახეთის ქალაქებსა და სოფლებში

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

61

სულ 331.9 329.2 326.3 323.4 321.3 320.1 318.8 317.8 315.9 314.7 312.5 კლების მაჩვენებელი (%) -0.79 -0.82 -0.88 -0.89 -0.66 -0.36 -0.40 -0.33 -0.60 -0.38 -0.71 ქალაქი 76.5 75.6 74.6 73.5 72.7 72.1 72.0 71.9 71.6 71.4 71.0 კლების მაჩვენებელი (%) -1.17 -1.24 -1.33 -1.37 -1.15 -0.81 -0.17 -0.09 -0.41 -0.30 -0.61 სოფელი 255.4 253.6 251.7 249.8 248.6 248.0 246.9 245.9 244.3 243.3 241.5 კლების მაჩვენებელი (%) -0.67 -0.70 -0.75 -0.74 -0.51 -0.22 -0.46 -0.41 -0.65 -0.40 -0.74 წყარო: საქსტატი

2014 წლის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებით, კახეთის მოსახლეობის სქესობრივ- ასაკობრივი სტრუქტურა (იხ. ნახაზი 8) 15 წლამდე ბავშვების მცირე რა ოდე ნ ობ ა (მოსახლეობის მთლიანი რი ც ხ ოვ ნ ე ბ ი ს 17.8%) და 65+ ასაკის ადამიანების დი დი რა ოდე ნ ობ ა (მოს ა ხ ლეობ ი ს მთლიანი რი ც ხ ოვ ნ ე ბ ი ს 17.2%), მოსახლეობის ზრდის ძირითადად უარყოფითი ტენდენცია (იხ. ნახაზი 9) და სხვა ფა ქ ტ ორე ბ ი , მიუთითებენ აუზში მცხოვრები მოსახლეობის და ბ ე რე ბ ა ზ ე , რა ც მოსახლეობის რი ც ხ ოვ ნ ობ ი ს შემცირებას განაპირობებს.

ნახაზი 8. კახეთის რე გ ი ონ ი ს სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა (2014 წლის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებით)

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, http://database.geostat.ge/pyramid/index.php?lang=en

ნახაზი 9. კახეთის მოსახლეობის ბუნებრივი მატება (2006-2018 წწ.)

62

400 187 255 200 0 -84 -200 -229 -400 -370 -600 -737 -800 -930 -861 -1,000 -1,087 -1,053 -1,200 -1,139 -1,400 -1,358 -1,339 -1,600 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge მოსახლეობის და ბ ა ლი სიმჭიდროვე, მოსახლეობის ზრდის უარყოფითი ტენდეცია და ურბანიზაციის და ბ ა ლი დონ ე კახეთის რე გ ი ონ შ ი წყლის საყოფაცხოვრებო მიზნებისათვის გამოყენების სპეციფიკურ სურათს ქმნის. გრძელვადიან პერსპექტივაში, მოსალოდნელი მაჩვენებლით მოსახლეობის ზრდა საყოფა ც ხ ოვ რე ბ ო და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი თ წყალსარგებლობასა და წყალარინების ინფრასტრუქტურაზე და მ ა ტ ე ბ ი თ ზეწოლას არ გამოიწვევს. თუ მ ც ა , წყალმომარაგებისა და წყალარინების სისტემების მომსახურების შეზღუდული არეალის, ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების არარსებობის, აგრეთვე წყალმომარაგებისა და გაწმენდის არსებული სისტემების მოდერნიზაციისა და რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს საჭიროების გამო, მოკლე და საშუალო ვადიან პერსპექტივაში აუცილებელია საჭირო ზომების მიღება, რომ ე ლთა გამოყენების შემთხვევაში გაიზრდება წყლის მოხმარება სასმელი და სანიტარული მიზნებისათვის. კახეთის რე გ ი ონ ი ს მოსახლეობის შემცირების საწინააღმდეგო ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტიანი საშუალება ტურიზმის განვითარებაა. ადგილობრივი და საერთაშორისო ტურისტების მოზიდვა ადგილობრივი ეკონომიკის აღორძინების შესაძლებლობას იძლევა მოსახლეობისაგან თი თქ მ ი ს მთლიანად და ც ლი ლ ადგილებშიც კი. ალაზანი-ივრის აუზში ამის კარგი მაგალითია თუ შ ე თი . რა მ დე ნ ი მ ე წყლის წინ თუ შ ე თი თი თქ მ ი ს მთლიანად იყო და ც ლი ლი მოსახლეობისაგან, თუ მ ც ა თუ შ ე თშ ი ტურისტების მზარდმა ნაკადმა ტურისტული ინფრასტრუქტურისა და მომსახურების განვითარება მოითხოვა, რა მ ა ც , თა ვ ი ს მხრივ, ხელი შეუწყო სამშენებლო, ადგილობრივი საკვების წარმოების, და ტურისტული საქმიანობების განვითარებას. და ი წ ყ ო მიტოვებული სოფლების აღორძინება და უკვე რა მ დე ნ ი მ ე წელია, თუ შ ე თი ს ეკონომიკა თა ნ და თა ნ ობ ი თ იზრდება. თუ მ ც ა , ტურიზმის განვითარება ადგილობრივ მოს ა ხ ლეობ ა ს ახალი გარემოსდაცვითი გამოწვევების წინაშე აყენებს. ეს გამოწვევები, ძირითადად, და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა თა ნ ა მ ე დროვ ე კომუნალურ მომსახურებასთან (სასმელი წყლის მიწოდება, ჩამდინარე წყლების გაწმენდა, მოხოვნა ელექტროენერგიაზე, საგზაო ინფრასტრუქტურის განვითრები საჭიროება), ადგილობრივ სასოფლო- სამეურნეო პროდუქციის წარმოებასთან (წყლის მოხმარება, და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან, და სხვ.), პირუტყვის გაზრდილ რა ოდე ნ ობ ა ს თა ნ (ნარჩენების მართვა, ჭარბი ძოვება, და სხვ.). ამჟამად ამ გამოწვევებს დი დი მასშტაბები არ აქვს, თუ მ ც ა ტურიზმის სექტორის ზრდასთან ერთად მოსალოდნელია, რომ მათი უარყოფითი შედეგები უფრო შესამჩნევი გახდეს.

3.8.2. ეკონომიკური განვითარება და შესაბამისი ზეწოლა მდინარის აუზზე

63

უკანასკნელი ათი წლის განმავლობაში კახეთის ეკონომიკა ზრდით ხასიათდება. 2006-2018 წლებში წარმოების მოცულობა კახეთში 833.5 მილიონი ლა რ ი თ (7-ჯერ) გაიზარდა, ამავე პერიოდში საშუალო წლიურმა ზრდამ 19% შეადგინა.

ნახაზი 10. წარმოების მოცულობა კახეთში (მილიონი ლა რ ი , %, 2006-2018)

1200 60%

1000 50% 40% 800 30% 600 20%

400 10% 0% 200 -10% 0 -20% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Production value (mln. GEL) growth rate (%)

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge

2006-2018 წლებში 484.7 მილიონი ლა რ ი ს მოცულობის ზრდა ძირითადად მრეწველობაში და ფი ქ ს ი რდა (569%-იანი ზრდა), რა ც პირველ რი გ შ ი განპირობებული იყო გადამამუშავებელი მრეწველობით (454.5 მილიონი ლა რ ი 635%-იანი ზრდით). ამავე პერიოდში ვაჭრობისა და სოფლის მეურნეობის მოცულობა შესაბამისად 79.2 და 76.3 მილიონი ლა რ ი თ გაიზარდა (784% და 966%-იანი ზრდა). მნიშვნელოვანი და დე ბ ი თი ცვლილებები, თუ მ ც ა გარკვეული რყ ე ვ ე ბ ი თ, მშენებლობის და რგ შიც აღინიშნა. ამ სექტორის მოცულობა 80.8 მილიონი ლა რ ი თ (569%-იანი ზრდა) გაიზარდა. ზრდის მაღალი ტემპით გამოირჩეოდა ტურისტთა განთავსებისა და საკვების მიწოდების საქმიანობები - 3727% (41 მილიონი ლა რ ი ).

ნახაზი 11. წარმოების მოცულობა კახეთში და რგ ე ბ ი ს მიხედვით (მილიონი ლა რ ი , 2006-2018 წწ.)

64

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge თუ 2018 წლის ეკონომიკური საქმიანობებს წარმოების მოცულობის თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ გავითვალისწინებთ, პირველ ადგილზეა მრეწველობა 60%-იანი წილით (580.7 მილიონი ლა რ ი ), რომ ე ლში ც ყველაზე დი დი წვლილი და მ ა მ უ შ ა ვ ე ბ ე ლ მრეწველობას შეაქვს - 54% (526.1 მილიონი ლა რ ი ), მას მოსდევს სამთო-მოპოვებითი წარმოება - 3% (32.6 მილიონი ლა რ ი ) და ელექტროენერგიის, გაზის, ორთქ ლის ა და ჰაერის კონდიცირების უზრუნველყოფა - 2% (18.5 მილიონი ლა რ ი ), ხოლო წყალმომარაგებას, წყალარინებას, ნარჩენების მართვას და რე კ უ ლტი ვ ა ც ი ა ს - 1%-ზე ნაკლები (3.5 მილიონი ლა რ ი ). მრეწველობის შემდეგ წარმოების ყველაზე დი დი მოცულობით გამოირჩევა მშენებლობა - 10%, რომ ე ლსა ც ვაჭრობა და სოფლის მეურნეობა მოსდევს - თი თოე უ ლი ~9% (იხ. ნახაზი 12).

ნახაზი 12. წარმოების მოცულობა კახეთში ეკონომიკური საქმიანობის მიხედვით (%, 2018 წ.)

65

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge

2006 - 2018 წლებში მრეწველობაში და მ ა ტ ე ბ უ ლი ღი რე ბ უ ლებ ი ს მნიშვნელოვანი ზრდა და ფი ქ ს ი რდა . ის 192.4 მილიონი ლა რ ი თ გაიზარდა, რა ც ზრდის 545%-იან მაჩვენებელს შეესაბამება (იხ. ნახაზი 13).

ნახაზი 13. მრეწველობის მიერ შექმნილი და მ ა ტ ე ბ ი თი ღი რე ბ უ ლებ ა (მლნ ლა რ ი 2006-2018 წწ)

66

249.0 227.7 204.8 192.4 147.4 148.2 104.6 77.2 57.6 53.9 60.0 35.3 25.8

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge

2015-2018 წლებში კახეთის რე გ ი ონ შ ი ტურისტებისა და ვიზიტორების რა ოდე ნ ობ ა 2,5-ჯერ გაიზარდა და 2018 წელს 908 000-ს მიაღწია (ნახაზი 14).

ნახაზი 14. ვიზიტორების განაწილება კახეთის ტურისტული ადგილების მიხედვით 2015-2018 წწ.

1,000,000 908,644 758,910

471,508 358,399

0 2015 2016 2017 2018 Tusheti David Gareji Kvareli (Nekresi, Kvareli lake, Ilia Chavchavadze’s museum, etc.) Sighnaghi (Bodbe Monastery, etc.)

წყარო: საქართველოს ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაცია, https://gnta.ge/statistics/

2016-2018 წლებში ყურძნის წარმოება 70%-ით გაიზარდა გამომდინარე იქიდან, რომ ღვ ი ნ ი ს წარმოება და ექსპორტი ყოველწლიურად იზრდება (ნახაზი 15). 2018 წელს 53 ქვეყანაში ექსპორტზე 86,2 მილიონი ბოთლი ღვ ი ნ ო (0,75 მლ) გავიდა, რა ც წინა წლის მაჩვენებელზე 13%-ით მაღალია25.

ნახაზი 15. ყურძნის წარმოება კახეთში (1000 ტონა )

25 წყარო: სსიპ „ღვ ი ნ ი ს ეროვნული სააგენტო“, 2018 წლის ანგარიში, http://georgianwine.gov.ge/En/Files/Download/9120

67

300.0 Kakheti Georgia 259.9 250.0 188.2 200.0 180.8 159.2 150.0 134.8 111.0 100.0

50.0

0.0 2016 2017 2018 წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge

აქვე აღსანიშნავია, რომ ზეწოლა აუზის წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე ამჟამად ისეთი ძლიერი არ არის, როგ ორც ეს გასული საუკუნის ოთხმ ოც ი ა ნ წლებში იყო. თუ მ ც ა , ცხოვრების დონ ი ს ამაღლებასთან, საგზაო კავშირების გაიოლებასთან, სამგზავრო დროი ს შემცირებასთან, საკომუნიკაციო საშუალებების განვითარებასთან, აგრეთვე ტურიზმის, მეღვინეობის, სამშენებლო და მომსახურების სხვა და რგ ე ბ ი ს განვითარებასთან ერთად, აუზში ეკონომიკური საქმიანობების მასშტაბები სავარაუდოდ გაიზრდება.

მოსახლეობის დი დ ქალაქებში მიგრაციას ჯერ-ჯერობით ალტერნატივა არ აქვს, რა დგ ა ნ ალაზანი-ივრის აუზში ეკონომიკური განვითარების დონ ე ჯერ კიდევ და ბ ა ლი ა , მიუხედავად მნიშვნელოვანი პროგრესისა. თუ მ ც ა , სოფლად ცხოვრების დონ ი ს გაუმჯობესებით, ტურიზმის განვითარებით, ადგილობრივი კულტურული და სასოფლო-სამეურნეო პოტენციალის გამოყენებით ეკონომიკური შესაძლებლობების უზრუნველყოფით სოფლად ცხოვრების მიმართ ადამიანების და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ა მომავალში შეიძლება შეიცვალოს.

3.9. კულტურული მემკვიდრეობა26

ალაზანი-ივრის აუზი გამოირჩევა განსაკუთრებით მდიდარი და მრავალფეროვანი კულტურული მემკვიდრეობით. ის ცნობილია ისტორიული და არქეოლოგიური ძეგლებით, ნამოსახლარებით, მონასტრებითა და ეკლესიებით, წინაქრისტიანული პერიოდის ძეგლებით, ციხეებით, ღვ ი ნ ი ს

26 კულტურის შესახებ კანონი ორი სახის კულტურულ მემკვიდრეობას განსაზღვრავს (მუხლი 5). ესენია: # მატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა - ადამიანის მიერ ან ადამიანის ბუნებაზე ზემოქმედების შედეგად შექმნილი ნებისმიერი სახის, მხატვრული, ესთეტიკური, ისტორიული, მემორიალური ღი რე ბ უ ლებ ი ს მქონე არქიტექტურული, ხელოვნების, ქალაქთმშენებლობითი, სასოფლო, არქეოლოგიური, ანთროპოლოგიური, ეთნოგრაფიული, მონუმენტური, ტექნიკ ის განვითარებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი უძრავი ან მოძრავი ობ ი ე ქ ტე ბ ი , დოკ უ მ ე ნ ტ უ რი მასალები, ასევე ბაღები, პარკები, ლა ნ დ შ ა ფ ტ უ რ ი არქიტექტურის ობ ი ე ქ ტე ბ ი , ისტორიული და ს ა ხ ლე ბ ე ბ ი , ისტორიულად ჩამოყალიბებული გარემო, და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ქვეყნის ისტორიასთან, განვითარებასთან, ფოლკ ლორთა ნ , რწ მ ე ნ ა ს ა და ტრა დიციებთან, ადრე ან ამჟამად არსებულ ცივილიზაციასთან; # არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა - ზეპირსიტყვიერების ტრა დიციები და გამოხატვის ფორმ ე ბ ი , ენის, როგ ორც მატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის მატარებლის, ჩათვლით, საშემსრულებლო ხელოვნება, ადათ- წესები, ჩვეულებები, ტრა დიციულ ხელოვნებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ცოდნა და უნარ-ჩვევები, ასევე მათთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ინსტრუმენტები, საგნები, არტეფაქტები და კულტურული სივრცეები, რომ ლებ ი ც საზოგადოების, ჯგუფებისა და , ზოგიერთ შემთხვევაში, ცალკეული პირების მიერ აღიარებულია მათი კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილად.

68

სარდაფებითა და სხვ.. საპროექტო ტერიტორია ზე სამი მუზეუმ-ნაკრძალია27: გრემის მუზეუმი (სოფელი გრემი/ყვარლის მუნიციპალიტეტი), ნიკო ფი როს მ ა ნ ი ს სახელმწიფო მუზეუმი (სოფელი მირზაანი/დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტი) და უჯარმის მუზეუმ-ნაკრძალი (საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი).

რუ ა კ ზე 3 ნაჩვენებია ალაზანი-ივრის აუზში არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ადგილმდებარეობა.

არსებული კანონმდებლობა28 კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს და ც ვ ი ს ორ მექანიზმს განსაზღვრავს - (ა) პირველადს (დროე ბ ი თი ) და (ბ) მუდმივს კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტი ს სტატუსის მინიჭებით ან კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ნუსხაში შეტანის გზით. - პირველადი (დროე ბ ი თი ) და ც ვ ი ს რე ჟ ი მ ი ვრცელდება ახლად აღმოჩენილ ობ ი ე ქ ტზე . საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრო ვალდებულია შეაფასოს აღმოჩენილი ობ ი ე ქ ტი და იმ შემთხვევაში, თუ ობ ი ე ქ ტს აქვს ისტორიული ან კულტურული ღი რე ბ უ ლებ ა , და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მის სიძველესთა ნ , უნიკალურობასთან ან ავთენტურობასთან, შეიტანოს ის კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ნუსხაში. ობ ი ე ქ ტი კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტთა ნუსხაში შეიძლება შეტანილ იქნეს 6 თვ ი ს ვადით. ამ ვადის გაგრძელება შეიძლება მხოლოდ ერთხელ, არა უმეტეს 6 თვ ი ს ა . აღნიშნული პერიოდის გასვლის შემდეგ ობ ი ე ქ ტს მიენიჭება კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტი ს სტატუსი, ან ამოირიცხება კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტთა ნუსხიდან. - გადაწყვეტილებას ობ ი ე ქ ტი ს თვ ი ს და ც ვ ი ს მუდმივი რე ჟ ი მ ი ს და წ ე ს ე ბ ი ს თა ობ ა ზ ე საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრო იღებს29. ამ შემთხვევაში ობ ი ე ქ ტი ს თვ ი ს განისაზღვრება ინდივიდუალური და მ ც ა ვ ი ზონა, შესაბამისი ტერიტორიები და რე გ უ ლაც ი ე ბ ი , რომ ე ლთა მიზანია მიმდებარე არეალის და ც ვ ა ობ ი ე ქ ტი ს ისტორიული, კულტურული და სხვა ღი რე ბ უ ლებ ი ს შესანარჩუნებლად.

კულტურუ ლი მემკვიდრეობის შესახებ კანონის თა ნ ა ხ მ ა დ, ძეგლს შეიძლება განესაზღვროს ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორია, თუ მას აქვს გამორჩეული მხატვრული ან ესთეტიკური ღი რე ბ უ ლებ ა ან თუ იგი და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა უმნიშვნელოვანეს ისტორიულ მოვლენასთან, პიროვნებასთან, ერის განვითარების ეტაპთან და გამორჩეულ ზოგად ეროვნულ ღი რე ბ უ ლებ ე ბ თა ნ 30. ეროვნული მნიშვნელობის უძრავი ძეგლი შეიძლება წარდგენილ იქნეს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში შესატანად (საქართველოს პრემიერ მინისტრის მიერ საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის მიმართვ ი ს საფუძველზე ან საკუთარი ინიციატივით). არსებობს შემდეგი კატეგორიის კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი :

i. კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტი ii. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი

რუ კ ა 3. კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ალაზანი-ივრის აუზში

27 https://www.heritagesites.ge/en/services/36 28 კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ 29 კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ. მუხლი 15. 30 კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ. მუხლი 18

69

i. ეროვნული კატეგორიის მქონე კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი ii. მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი

70

ზოგადად, და ც ვ ი ს ზომები უფრო მკაცრია ეროვნული კატეგორიის მქონე კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებისა და მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების შემთხვევაში.

უნდა აღინიშნოს, რომ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლზე ნებისმიერი სახის ზემოქმედება ან გამოყენება, რომ ე ლის აზიანებს ან საფრთხეს უქმნის მას, ამცირებს მის კულტურულ ან ისტორიულ ღი რე ბ უ ლებ ა ს , იწვევს მისი ავთენტიკური ელემენტების ცვლილებებს, ან აუარესებს მის აღქმას, კანონით იკრძალება.

ალაზანი-ივრის აუზში კულტურული მემკვიდრეობის და ა ხ ლოე ბ ი თ 1,400 უძრავი ობ ი ე ქ ტი ა , აქედან 275 - ეროვნული მნიშვნელობის31. სამიზნე რე გ ი ონ შ ი მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები არ გვხვდება (ნახაზი 16-ზე წარმოდგენილია სამიზნე აუზის მუნიციპალიტეტებში არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ).

ნახაზი 16. ალაზანი-ივრის აუზში არსებული კულტურული მემკვიდრეობის უძრავი ობ ი ე ქ ტე ბ ი (მუნიციპალიტეტების მიხედვით)

250

200

150

100

50

- Dedoplist Sighnagi Telavi Akhmeta Kvareli Gurjaani Lagodekhi Sagarejo Tianeti skaro Cultural Heritage Sites 204 218 184 133 146 35 108 32 61 წყარო: საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის და ც ვ ი ს ეროვნული სააგენტო32

გარდა ამისა, სგშ_ს მომზადების პროცესში სამიზნე ტერიტორია ზე შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კულტურული მემკვიდრეობის ისეთი ობ ი ე ქ ტე ბ ი , რომ ლებ ი ც ჯერ არ არის შეტანილი სახელმწიფო ნუსხაში. ასევე, უცნობი არქეოლოგიური ობ ი ე ქ ტე ბ ი , რომ ლებ ი ც შესაძლოა აღმოჩენილ იქნეს სამშენებლო სამუშაოების წარმოების დროს .

3.10. ძირითადი პრობლემები და ფა ქ ტ ორე ბ ი , რომ ლებ ი ც ზემოქმედებას ახდენენ გარემოსდაცვითი საკითხების და ჯანმრთელობის ტენდენციებზე და არსებულ მდგომარეობაზე

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი : აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი ზედაპირული წყლების ხარისხზე უარყოფით ზემოქმედებას შემდეგი ფა ქ ტ ორე ბ ი ახდენენ: სამრეწველო და ურბანული ჩამდინარე წყლები; დი ფუ ზ ი უ რი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს სასოფლო-

31 ძეგლს შეიძლება განესაზღვროს ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორია, თუ მას აქვს გამორჩეული მხატვრული ან ესთეტიკური ღი რე ბ უ ლებ ა ან თუ იგი და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა უმნიშვნელოვანეს ისტორიულ მოვლენასთან, პიროვნებასთან, ერის განვითარების ეტაპთან და გამორჩეულ ზოგად ეროვნულ ღი რე ბ უ ლებ ე ბ თა ნ . კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ, მუხლი 18 32 https://www.heritagesites.ge/uploads/files/5d9b295f1fa11.pdf

71

სამეურნეო წყაროები; ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი სხვა ჩამდინარე წყლების, მაგ., სტიქიური ნაგავსაყრელების გამონაჟონი, და სხვ. აღნიშნული ფა ქ ტ ორე ბ ი სავარაუდოდ უარყოფით ზემოქმედებას მიწისქვეშა წყლებზეც ახდენენ, თუ მ ც ა , მონაცემების სიმწირის გამო, აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი მიწისქვეშ წყლების ხარისხის სათანადოდ შეფასება შეუძლებელია.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმაში წარმოდგენილი ინფორმაციის მიხედვით ალაზანი-ივრის აუზში წყალმოხ მარების არსებული ტენდენციების ანალიზის საფუძველზე, შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი წყლის მთავარი მომხმარებლებია ენერგეტიკა, ირიგაცია და საყოფაცხოვრებო წყალმომარაგება, შესაბამისად, ძირითადად, ეს და რგ ე ბ ი ახდენენ ზეწოლას წყლის არსებულ რე ს უ რს ე ბ ზე .

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის, ზეწოლის ძირითადი გამომწვევი მიზეზებისა და შესაბამისი ზეწოლების ანალიზის საფუძველზე იდენტიფიცირებულ იქნა ზედაპირული წყლის 12 ობ ი ე ქ ტი 33, რომ ლებ ი ც განიცდიან მნიშვნელოვან ზეწოლას გაუწმენდავი მუნიციპალური ჩამდინარე წყლებით გამოწვეული და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს კუთხით. ეს ეხება შემდეგ მდინარეებს: ახტალის ხევი, ბალახევი, ვრძირულის ხევი, ნინოსხევი, შრომისხევი, ბურსა, ანაგის ხევი, საქობოსხევი, მაშნაარისხევი, ილტო, ალაზანი, არწივის ხევი, Ior 120 და იორი.

რუ კ ა ზე 4 წარმოდგენილია ზედაპირული წყლის 12 ობ ი ე ქ ტი ზეწოლის ინდიკატორებისა და წინასწარ გამოვლენილი რი ს კ ე ბ ი ს მიხედვით.

აუზში არსებული წყალსაცავებისა და კაშხლების დი დი ნაწილი გასული საუკუნის ოთხმ ოც ი ა ნ წლებში აშენდა და ამჟამად მწყობრიდან არის გამოსული. ისინი, კაშხლის და ზ ი ა ნ ე ბ ი ს შემთხვევაში, საფრთხეს შეუქმნიან ქვედა დი ნ ე ბ ა შ ი მცხოვრებ მოსახლეობასა და ინფრასტრუქტურას. საფრთხის შემცველია და ლი ს წყალსაცავი, რომ ე ლსა ც ტექნიკ ური ხასიათის პრობლემები აქვს. ავარიული წყალსაშვები მწყობრიდანაა გამოსული, მისი ორი ჩამკეტი ფა რი და ნ ერთი და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი ა და არ იხსნება. არსებობს კაშხლიდან წყლის გაჟონვის საფრთხე, რა მ ა ც შეიძლებასაფრთხე შეუქმნას მდინარი ს ქვედა დი ნ ე ბ ა შ ი მცხოვრებ მოსახლეობას.

წყალსაცავების მსგავსად, და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი და მოძველებულია სარწყავი სისტემები და მათი სათავე ნაგებობები, რა ც წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ს იწვევს. აღებული წყლის მხოლოდ 50-60% აღწევს მომხმარებლამდე. შპს საქართველოს მელიორაციის თა ნ ა ხ მ ად, ალაზანი-ივრის აუზში და ა ხ ლოე ბ ი თ 15 სარწყავი არხი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს საჭიროებს. რუ კ ა 4. და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს წერტილოვანი წყაროების ზემოქმედების ქვეშ მყოფი ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს კატეგორიები

33 ზედაპირული “წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი " არის წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს და მ ოუ კ ი დე ბ ე ლი მონაკვეთები ან ნაწილები, რომ ლებ ი ც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან კონკრეტული ბუნებრივი მახასიათებლებით, ანთროპოგენური ზემოქმედების ხასიათით ან სხვა მნიშვნელოვანი და განმასხვავებელი პარამეტრებით (Sall et al, 2012)

72

73

ბუნებრივი საფრთხეები: ალაზანი-ივრის აუზში ფი ქ ს ი რდე ბ ა თი თქ მ ი ს ყველა სახის ბუნებრივი საფრთხე (სეტყვა, წყალდიდობა, წყალმოვარდნა, მეწყერი, მდინარეთა ნაპირების ეროზია, და სხვ.). ასევე ფი ქ ს ი რდე ბ ა საფრთხეების სიხშირისა და ინტენსივობის ზრდა (მაგ., უკანასკნელი 10-15 წლის მანძილზე გაიზარდა სეტყვიან დღე თა რა ოდე ნ ობ ა და მათ მიერ მიყენებული ზარალი, ასევე გაიზარდა წყალდიდობების/წყალმოვარდნების სიხშირე).

არსებულ მდგომარეობაზე უარყოფით ზემოქმედებას რა მ დე ნ ი მ ე ფა ქ ტ ორი ახდენს. ბუნებრივი საფრთხეების უმეტესობის შემთხვევაში უარყოფითი ზემოქმედება გამოწვეულია ბუნებრივი ფა ქ ტ ორე ბ ი ს ა და ადამიანის საქმიანობის ერთობლიობით, როგ ორი ც ა ა : • მეტეოროლოგიური, ჰიდროლოგიური და გეოლოგიური ფა ქ ტ ორე ბ ი (მაგ., რა ც ხელს უწყობს ღვ ა რც ოფუ ლი პროცესების გააქტიურებას); • კლიმატის ცვლილება; • ადამიანის საქმიანობა წყალდაცვით ზოლში - სოფლის მეურნეობა, სახლებისა და სხვა ნაგებობების მშენებლობა; • წყალდიდობებისგან და მ ც ა ვ ი ინფრასტრუქტურის და კალაპოტის გაწმენდითი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს სიმცირე (წყალდიდობის შემდეგ მდინარის კალაპოტი ივსება მყარი ნატანი მასალით და იქმნება ნაპირებზე წყლის გადმოსვლის/და ტბორვისა და ქვედა დი ნ ე ბ ა შ ი არსებული ტერიტორიების და ზ ი ა ნ ე ბ ი ს საფრთხე); • არასრულყოფილი ჰიდროლოგიური, მეტეოროლოგიური, გეოლოგიური და ჰიდროგეოლოგიური მონიტორინგი არსებული ვითარების სათანადოდ შესაფასებლად; • ბუნებრივი საფრთხეების ადრეული შეტყობინების სისტემების არარსებობა, რომ ლებ მ ა ც უნდა უზრუნველყონ ინფორმაცია მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ და ხელი შეუწყონ მათ ეფექტიან მართვას.

ნიადაგი: აუზში ნიადაგებთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა ორი ძირითადი პრობლემა - ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რება და ნიადაგის დე გ რა და ც ი ა . არსებული მწირ ინფორმაციაზე და ყ რდნ ობ ი თ, კახეთის რე გ ი ონ შ ი ნიადაგის დე გ რა და ც ი ი ს მთავარი გამომწვევი მიზეზებია: ქიმიური ნივთიერებების ჭარბი გამოყენება, მიწის არამდგრადი მეთოდებით მართვა, მათ შორის მძიმე ტექნიკ ით ნიადაგის ტკ ეპნა და ჭარბ ი ძოვება. ამჟამად სასოფლო-სამეურნეო ქიმიკატებიდან ყველაზე ფა რთოდ ნაკლებტოქსიკური აზოტის სასუქები და ნაკელი გამოიყენება. თუ მ ც ა , მათი ჭარბი გამოყენება იწვევს ნიადაგის და მ ლა შ ე ბ ა ს და ასევე და მ ჟ ა ვ ე ბ ა ს . ასევე დი დი რა ოდე ნ ობ ი თ გამოიყენება ნაკელი, შესაბამისად ნიადა გ ი შესაძლებელია და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი იყოს ნუტრიენტებითა და მიკროორგანიზმებით. აღნიშნული ზეწოლის გარდა, ნიადაგის ხარისხზე უარყოფით ზემოქმედებას ახდენს სტიქიური ნაგავსაყრელებიდან გამონაჟონი, ზედაპირული ჩამონადენი, ურბანული და სამრეწველო ჩამდინარე წყლები და ღი ა კარი ე რუ ლი წესით წარმოებული სამთო სამუშაოები.

კლიმატის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი საკითხები: კლიმატის ცვლილების პროგნოზებიდან ჩანს, რომ კლიმატის ცვლილება უარყოფით ზემოქმედებას მოახდენს ალაზანი-ივრის აუზის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს

74

რა ოდე ნ ობ ა ზე . კვლევები აჩვენებს, რომ გახანგრძლივებულმა გვალვებმა შესაძლოა მიწისქვეშა და ზედაპირული წყლების ხარჯის შემცირება გამოიწვიოს. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს სიმცირე ზემოქმედებას მოახდენს საყოფაცხოვრებო, სარწყავი, ჰიდროენერგეტიკული და სხვა და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს წყლის ხელმისაწვდომობაზე. გარდა ამისა, მდინარეების ხარჯის შემცირება უარყოფითად იმოქმედებს წყლის ხარისხზე და ბიომრავალფეროვნებაზე. კლიმატის ცვლილების პირობებში წყალმოხმარების ეფექტიანი მართვა ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების საკმარისი ხარჯის უზრუნველსაყოფად, ალაზანი-ივრის აუზში ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს წარმოადგენს.

ნალექების დღი უ რი რა ოდე ნ ობ ი ს ზრდა სავარაუდოდ რე გ ი ონ შ ი ღვ ა რც ოფე ბ ი ს ა და წყალმოვარდნების რი ს კ ე ბ ს გაზრდის, რა ს ა ც შესაძლოა მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ზიანი მოჰყვეს.

აღსანიშნავია, რომ მდინარე ალაზანი ტრა ნსსა სა ზღვრო მდინარეა, რომ ე ლიც აზერბაიჯანში მიედინება. უკანასკნელი 15 წლის განმავლობაში მდინარის ნაპირების ეროზიამ საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვართან 100 ჰა-ზე მეტი ფა რთობ ი ს სახნავ-სათესი მიწებისა და საძოვრების დე გ რა და ც ი ა და კარგვა გამოიწვია. დე გ რა დი რე ბ უ ლი ტერიტორიების ფა რთობ ი ყოველწლიურად იზრდება, რი ს გამოც ადგილობრივი მოსახლეობა კარგავს შემოსავალს მეცხოველეობიდა ნ და სოფლის მეურნეობის კულტურების მოყვანიდან.

კლიმატის ცვლილების, ნალექების დღი უ რი რა ოდე ნ ობ ი ს ა და შესაბამისად წყალდიდობების ინტენსივობის ზრდის ფონ ზ ე , აღნიშნული პრობლემა შესაძლოა უფრო გამწვავდეს, რა ც მიწების უფრო ჩქარი ტემპით და კ ა რგ ვ ა ს გამოიწვევს. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საჭიროა ამ საკითხისთვის სათა ნ ა დო ყურადღების მიქცევა და და მ ც ა ვ ი ინფრასტრუქტურის მოწყობა მდინარეთა ნაპირების ეროზიის შედეგად სასოფლო-სამეურნეო მიწების განადგურებისა და დე გ რა და ც ი ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად ან შედეგების შესარბილებლად.

ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები: ალაზანი-ივრის აუზში მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნების შემცირების მთავარ გამომწვევ მიზეზს ზედაპირული წყლების ორგ ა ნ უ ლი ნივთიერებებითა და მძიმე ლი თო ნ ე ბ ი თ და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა , უკანონო თე ვ ზ ჭ ე რა , წყალაღება, ჰესები და წყალსაცავების კაშხლები და ინვაზიური სახეობები წარმოადგენს. ინფრასტრუქტურის (ჰესები, სარწყავი სისტემები) განვითარება, როგ ორ წესი, იწვევს ისეთ უარყოფით ზემოქმედებას, როგ ორი ც ა ა თე ვ ზ ე ბ ი ს სავალი გზების ჩაკეტვა, თე ვ ზ ე ბ ი ს გამრავლების არეალების შემცირება, თე ვ ზ ე ბ ი ს საკვები ბაზის შემცირება, წყლის ხარჯის შემცირება, წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა და წყლის ჰაბიტატების ცვლილება. ბევრი სახეობა, როგ ორი ც ა ა კალმახი და სხვა სახეობები, განსაკუთრებით მდინარის კიბოები, მოლუსკები და ნემსიყლაპიები და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს მიმართ ძალიან მგრძნობიარე არიან. წყალაღება იწვევს ჰაბიტატების განადგურებასა და უცხო სახეობების გავრცელების ხელშეწყობას, რა დგ ა ნ წყლის და გ უ ბ ე ბ ა ხშირად იმ წყალსატევებში ხდება, სადაც უცხო სახეობებია გავრცელებული. წყლის გარემო განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ალაზნისა და ივრის ხეობების გასწვრივ არსებული ჭალის ტყეების შენარჩუნებისა და აღდგენისთვის.

ივრის ჭალის ტყეები მდინარე ივრის გასწვრივ, ყორუღის აღკვეთილის (საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი), ივრის აღკვეთილის (სიღნაღის მუნიციპალიტეტი) და ჭაჭუნას აღკვეთილის (დე დოფლი ს წ ყ ა როს მუნიციპალიტეტი) ტერიტორია ზე მდებარეობს. მდინარე ივრის გასწვრივ არსებული ჭალის ტყეები წარმოადგენენ ტუგ ა ის ტიპის ტყეებს - ერთ-ერთ ყველაზე მოწყვლად ეკოსისტემას, ვინაიდან ისინი და ბ ლობ ზ ე მდებარეობენ და სხვადასხვა საქმიანობებისთვის ადვილად მოწყვლადია. ყორუღისა და ივრის აღკვეთილები მდებარეობენ ძლიერ მოდიფიცირებულ წყლის ობ ი ე ქ ტების Ior121 და Ior125-ის გასწვრივ.

როგ ორც ქვემოთ მოცემულ რუ კ ებიდა ნ ჩანს, წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს მდგომარეობის შენარჩუნება ან გაუმჯობესება მნიშვნელოვანია:

75

- მდინარე ივრის (შესაძლო რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტი ) გასწვრივ არსებული და ყორუღის, ივრისა და ჭაჭუნას აღკვეთილებში და ც უ ლი ტუგ ა ის ტიპის ჭალის ტყეებისა თვის; განსაკუთრებით ჭაჭუნას აღკვეთილისთვის, რომ ე ლიც და ლი ს წყალსაცავის ქვემოთ მდებარეობს; - ალაზნის და გ ე გ მ ი ლი ზურმუხტის უბნისთვის, რომ ე ლიც მოიცავს მდინარე ალაზნის (შესაძლო რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქტი Alz 139) გასწვრივ მდებარე ჭალის ტყეს; ალაზნის ბუნებრივ ძეგლისა და ვაშლოვანის ეროვნული პარკის ნაწილისთვის, რომ ე ლიც მდინარე ალაზნის გასწვრივ მდებარეობს.

რუ კ ა 5. ზურმუხტის უბნის კავშირი რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფ წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ თა ნ

76

რუ კ ა 6. და ც უ ლი ტერიტორიების კავშირი რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფ წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ თა ნ

77

ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი საკითხები: წყლის და ბ ა ლი ხარისხი და სანიტარულ-ჰიგიენური პირობების არარსებობა აუზში მცხოვრები მოსახლეობის, განსაკუთრებით ბავშვების, ავადობისა და სიკვდილიანობის მნიშვნელოვან რი ს კ ფა ქ ტ ორე ბ ს წარმოადგენენ. თუ მ ც ა , და კ ვ ი რვ ე ბ ე ბ ი ს არსებული

78

სისტემა არ იძლევა საკმარის მონაცემებს იმისათვის, რომ შეფასებულ იქნეს გარემოს ხარისხის ზემოქმედება კახეთის მოსახლეობაზე და და დგ ენილ იქნეს ტენდენციები.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ფა რგ ლე ბ შ ი ჩატარებული არსებული მდგომარეობის კვლევის შედეგების საფუძველზე შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ მდინარეები ალაზანი და იორი და მათი შენაკადები და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი ა გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლებითა და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობების შედეგად წარმოქმნილი ორგ ა ნ უ ლი და ბიოგენური ნივთიერებებით, აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სასმელ წყალში ფე კ ა ლუ რი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს არსებობა და ამონ ი უ მ ი ს მომატებული დონ ე საფრთხეს უქმნის ადგილობრივი მოსახლეობის ჯანმრთელობას.

საქართველოს კანონმდებლობის თა ნ ა ხ მ ა დ, ჯანდაცვის ობ ი ე ქ ტე ბ ი უზრუნველყოფილი უნდა იყვნენ უწყვეტი წყალმომარაგებით და ჰქონდეთ ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ინფრასტრუქტურა (ჩამდინარე წყლების და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს დონ ი ს გათვალისწინებით, სტაციონარებს ფი ლტრა ც ი ი ს ა და გაწმენდის თანამედროვე ტექნოლოგიები მოეთხოვებათ). პოლიკლინიკურ და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ს უნდა ჰქონდეთ უწყვეტი წყალმომარაგება, რა ც შეიძლება პრობლემა იყოს ბევრი სოფლის ამბულატორიისთვის, რომ ლებ ი ც კახეთის რე გ ი ონ ი ს მოსახლეობის ნახევარზე მეტს ემსახურებიან. ეს პრობლემა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული ინფრასტრუქტურული სამუშაოების განხორციელების დროს შესაძლოა დროე ბ ი თ კიდევ უფრო გამწვავდეს.

გარდა ამისა, წყლის ხარისხსა და რა ოდე ნ ობ ა ზე უარყოფითად მოქმედებს რე გ ი ონ შ ი წყლის მოხმარების არსებული პრაქტიკა. კერძოდ, სოფლის მეურნეობა, რომ ე ლიც წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ერთ-ერთ შესაძლო წყაროს წარმოადგენს, ჭარბი წყალაღება, და საყოფაცხოვრებო საქმიანობები.

სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები: ცხოვრების და ბ ა ლი დონ ე , ქალაქებთან შედარებით ეკონომიკური შესაძლებლობების სიმცირე, ადგილობრივი მოსახლეობის და ბ ა ლი შემოსავლები, ფორმ ა ლუ რი და ს ა ქ მ ე ბ ი ს შესაძლებლობების არარსებობა ან სიმცირე, კულტურული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს სიმცირე, შეზღუდული წვდომა საბაზისო მომსახურებაზე, და წ ყ ე ბ ი თი და პროფესიული განათლების შესაძლებლობების სიმცირე კახეთის სოფლებიდან ქალაქებში ან საზღვარგარეთ ახალგაზრდების მიგრაციის გამომწვევი მთავარი მიზეზებია. ახალ ადგილებში და ს ა ხ ლე ბ ი ს შემდეგ მათი სოფლად და ბ რუ ნ ე ბ ა ნაკლებად სავარაუდოა. პრობლემას ასევე წარმოადგენს აუზში მცხოვრები მოსახლეობის დე მ ოგ რა ფი უ ლი ცვლილებები, მაგ., მოსახლეობის და ბ ე რე ბ ა და ურბანულ ცენტრებს და შ ორე ბ უ ლი ცალკეული სოფლების მოსახლეობისგან და ც ლა (ეს ტენდენციები ოფი ც ი ა ლური სტატისტიკიდან ჩანს).

აღნიშნულ ტენდენციებს კიდევ უფრო აძლიერებს ეკონომიკური საქმიანობების გასავითარებლად და ადგილობრივი სერვისების შესანარჩუნებლად (მაგ., წყალმომარაგების და წყალარინების სისტემების ტექნიკ ური მომსახურება/რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ) საჭირო რე ს უ რს ე ბ ი ს არარსებობა. კახეთის მოსახლეობისთვის ასევე სერიოზულ გამოწვევას წარმოადგენს მდგრადი ეკონომიკური პრაქტიკის (ორგ ა ნ უ ლი სოფლის მეურნეობა, ნარჩენებისა და ქიმიური ნივთიერებების მდგრადი მართვა, და სხვ.) შესახებ ცნობიერების და ბ ა ლი დონ ე .

ცხადია, რომ ტურიზმის განვითარება ადგილობრივ მოსახლეობას ახალი გარემოსდაცვითი გამოწვევების წინაშე აყენებს. ეს გამოწვევები ძირითადად და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა თა ნ ა მ ე დროვ ე კომუნალურ მომსახურებასთან (სასმელი წყლის მიწოდება, ჩამდინარე წყლების გაწმენდა, მოთხოვნა ელექტროენერგ ი ა ზე , საგზაო ინფრასტრუქტურის განვითარების საჭიროება), ადგილობრივ სასოფლო- სამეურნეო პროდუქციის წარმოებასთან (წყლის მოხმარება, და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან, და სხვ.), პირუტყვის გაზრდილ რა ოდე ნ ობ ა ს თა ნ (ნარჩენების მართვა, ჭარბი ძოვება, და სხვ.). ამჟამად ამ გამოწვევებს დი დი მასშტაბები არ აქვთ, თუ მ ც ა ტურიზმის სექტორის ზრდასთან ერთად მოსალოდნელია, რომ მათი უარყოფითი შედეგები უფრო შესამჩნევი გახდეს იმ შემთხვევაში, თუ არ იქნება

79

უზრუნველყოფილი წყლის ეფექტიანად გამოყენება, ჩამდინარე წყლების გაწმენდა და ნარჩენების სათანადო მართვა. კულტურული მემკვიდრეობის ასპექტები: ალაზანი-ივრის აუზი გამოირჩევა განსაკუთრებით მდიდარი და მრავალფეროვანი კულტურული მემკვიდრეობით. ის ცნობილია ისტორიული და არქეოლოგიური ძეგლებით, ნამოსახლარებით, მონასტრებითა და ეკლესიებით, წინაქრისტიანული პერიოდის ძეგლებით, ციხეებით, ღვ ი ნ ი ს სარდაფებითა და სხვ. ალაზანი-ივრის აუზში მატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის 1,120-ზე მეტი ძეგლია, აქედან და ა ხ ლოე ბ ი თ 200 ეროვნული მნიშვნელობის ობ ი ე ქ ტი ა . გარდა ამისა, სამიზნე ტერიტორია ზე შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კულტურული მემკვიდრეობის ისეთი ობ ი ე ქ ტე ბ ი , რომ ლებ ი ც ჯერ არ არის შეტანილი სახელმწიფო ნუსხაში. ასევე, უცნობი არქეოლოგიური ობ ი ე ქ ტე ბ ი , რომ ლებ ი ც შესაძლოა აღმოჩენილ იქნეს სამშენებლო სამუშაოების წარმოების დროს .

სამიზნე ტერიტორია ზე უწყვეტად მიმდინარეობს კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს გამოვლენის, აღწერისა და კვლევის პროცესი, რომ ე ლიც ემყარება არსებულ პოლიტიკას (კულტურის სტრატეგია, 2025 წ.) და კანონმდებლობას (კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ) და რომ ე ლსა ც საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის და ც ვ ი ს სააგენტო მართავს.

3.11. გარემოსდაცვითი და ჯანმრთელობის საკითების მოსალოდნელი მდგომარეობა მდინარე თა სააუზო მართვის გეგმის განუხორციელებლობის შემთხვევაში

ცხრილი 9-ში წარმოდგენილია არსებული გარემოსდაცვითი და სოციალურ-ეკონომიკური საკითხები და მომავალში მოსალოდნელი ვითარება მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე.

80

ცხრილი 9. არსებული გარემოსდაცვითი და სოციალურ-ეკონომიკური საკითხები და მომავალში მოსალოდნელი ვითარება მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე

მთავარი კონკრეტული პრობლემა გეოგრაფიული ტერიტორია კავშირი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმასთან, მაგ., ნულოვანი სცენარი საკითხები

სამრეწველო და ჩამდინარე წყლის გამწმენდი ნაგებობების მშენებლობის, წყალარინების სისტემების ურბანული ჩამდინარე რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა/მშენებლობის და სოფლის მეურნეობის პრაქტიკის გაუმჯობესების წყლები და ზედაპირული (მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში განხილული ასპექტები) გარეშე წყლის ხარისხი ჩამონადენი აუზში არ გაუმჯობესდება და შეიძლება გაუარესდეს კიდეც. სოფლის მეურნეობიდან, მრეწველობიდან და საყოფაცხოვრებო სექტორიდან წარმოქმნილი და ბ ი ნ ძ ურებით წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს სასოფლო- ხანგრძლივი და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შედეგად გაუარესდება მისი ხარისხი როგ ორც აუზის სამეურნეო დი ფუ ზ ი უ რი ფა რგ ლე ბ შ ი , ასევე ტრა ნსსა სა ზღვრო კონტექსტში, რა ც შეიძლება სერიოზულ პრობლემად წყაროები იქცეს მდინარე ალაზნის ქვედა დი ნ ე ბ ა შ ი - აზერბაიჯანის ტერიტორია ზე. ალაზანი-ივრის აუზი წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი სხვა მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის გაძლიერების გარეშე, რა ც გათვალისწინებულია ჩამდინარე წყალი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში, ინფორმაცია და მონაცემები მიწისქვეშა სავარაუდოდ წყლების ხარისხის შესახებ მწირი იქნება, რა ც არ შეუწყობს ხელს მომავალში და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი მიწისქვეშა წყლების ხარისხის და ტენდენციების სათანადოდ შეფასებას. მიწისქვეშა წყლები

რე ს უ რს ე ბ ი

მიწისქვეშა წყლების

წყლის სუსტი მონიტორინგი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე, რომ ე ლიც არასრულყოფილი ითვალისწინებს აუზში ჰიდროლოგიური პირობების გაუმჯობესებას პირდაპირი ან ჰიდროლოგიური არაპირდაპირი გზით, რა ც მოიცავს მაგ., არსებული სარწყავი სისტემის მონიტორინგის ქსელი ალაზანი-ივრის აუზი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს , წყალაღების და წყლის გამოყენების კონტროლსა და რე გ უ ლირე ბ ა ს , მდინარის ზომიერი ხარჯის შენარჩუნებას, ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს ქსელის მოძველებულია და გაძლიერებას ჰიდროლოგიური მონაცემებისა და შეფასებების გაუმჯობესების მიზნით, არაეფექტიანია აუზის ჰიდროლოგიური პირობები არ გაუმჯობესდება. არსებული სარწყავი სისტემები

81

და ნ გ რე უ ლი და და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლი და ბ მ ე ბ ი და წყალსაცავები

თი ა ნ ე თი ს , ახმეტის, თე ლა ვ ი ს , მოსალოდნელია ბუნებრივი საფრთხეების (წყალდიდობების, მეწყრების, ღვ ა რც ოფე ბ ი ს , საგარეჯოს, დე დოფლი ს წ ყ ა როს , სეტყვის) გაძლიერება და ეს პროცესი შეუქცევად ხასიათს მიიღებს, თუ არ იქნება სეტყვა სიღნაღის, გურჯაანის, გატარებული ბუნებრივი საფრთხეების პრევენციის ან შემცირების შესაბამისი ყვარლის, ლა გ ო დ ე ხ ი ს ზომები. კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული პროცესების გააქტიურებასთა ნ ერთად მუნიციპალიტეტები შესაძლოა გაიზარდოს ბუნებრივი კატასტროფების სიხშირე და მათგან მიყენებული გურჯაანის, ახმეტის, ზარალის მასშტაბები. შესაბამისად, ალაზანი-ივრის აუზში მცხოვრები ადამიანების საგარეჯოს, სიღნაღის, მნიშვნელოვანი ნაწილი შეიძლება მოექცეს ბუნებრივი საფრთხეების ზემოქმედების წყალდიდობები/წყალმოვ

დე დოფლი ს წ ყ ა როს , ლა გ ო დ ე ხ ი ს ქვეშ, იმ შემთხვევაში, თუ არ იქნება მიღებული სათანადო პრევენციული და არდნები და თი ა ნ ე თი ს შემარბილებელი ზომები. მონიტორინგის ქსელის გაუმჯობესების (მდინარეთა სააუზო მუნიციპალიტეტები მართვის გეგმაში გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა ) და ადრეული შეტყობინების სისტემების მოწყობის გარეშე, სხვადასხვა სახიფათო პროცესებით გამოწვეული ზიანი მდინარის ნაპირების და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა მთლიანად მნიშვნელოვანი იქნება. აუზში მიმდინარე ეკონომიკურ საქმიანობებსა და საფრთხეები

ეროზია ალაზანი-ივრის აუზისთვის მოსახლეობაზე ბუნებრივი საფრთხეების ზემოქმედების შესამცირებლად საჭიროა ინფრასტრუქტურული და არა- ინფრასტრუქტურული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გატარება. აქედან თი ა ნ ე თი ს , ახმეტის, თე ლა ვ ი ს , გამომდინარე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმას მნიშვნელოვანი როლი აქვს, რა თა საგარეჯოს, დე დოფლი ს წ ყ ა როს ,

ბუნებრივი აუზში ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს და გ ე გ მ ვ ი ს ა და განხორციელების პროცესში მოხდეს ამ ღვ ა რც ოფი სიღნაღის, გურჯაანის, საკითხების გათვალისწინება. ყვარლის, ლა გ ო დ ე ხ ი ს მუნიციპალიტეტები განსაკუთრებით და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა თი ა ნ ე თი ს , მეწყერი ახმეტის, ყვარლის და ლა გ ო დ ე ხ ი ს მუნიციპალიტეტებისთვის მთლიანი რე გ ი ონ ი , მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების გარეშე, განსაკუთრებით როგ ორი ც ა ა მდგრადი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის მხარდაჭერა, მათ შორის, ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა დე დოფლი ს წ ყ ა როს და სიღნაღის სასუქების გამოყენების რე გ უ ლირე ბ ა , რწ ყ ვ ი ს თა ნ ა მ ე დროვ ე ტექნოლოგიების მუნიციპალიტეტები და ნ ე რგ ვ ი ს ხელშეწყობა, ორგ ა ნ უ ლი სასუქებისა და ბიოჰუმუსის გამოყენება, ორგ ა ნ უ ლი მეურნეობებისა და მესაქონლეობის მართვის მხარდაჭერა არამდგრადი სოფლის

ნიადაგი განსაკუთრებით , ნიადაგის დე გ რა და ც ი ა დე დოფლი ს წ ყ ა როს და სიღნაღის მეურნეობით გამოწვეული ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა და დე გ რა და ც ი ა კვლავ გაგრძელდება

მუნიციპალიტეტები და დროთა განმავლობაში შესაძლოა გაძლიერდეს კიდეც, რი ს შედეგადაც ნიადაგის

82

გამოყენება სასოფლო-სამეურნეო მიზნებისთვის, მაგ., სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოყვანა და ზ ი ა ნ ე ბ უ ლ ნიადაგზე, შეუძლებელი გახდება.

გახანგრძლივებული მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების გარეშე,

გვალვები და წყლის რომ ლებ ი ც პირდაპირ ან ირიბად ეხება კლიმატის ცვლილების ასპექტებს - მაგალითად, დე ფი ც ი ტ ი ინფრასტრუქტურული და ნაპირგამაგრებითი პროექტების განხორციელება, კლიმატის მასთან ცვლილების ასპექტების გათვალისწინება წყლის კომპანიებისთვის წყალზე და

რი ს კ ე ბ ი

მოთხოვნის/მიწოდების ბალანსის გამოთვლის დროს , აგრეთვე სოფლის მეურნეობაზე ალაზანი-ივრის აუზი კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შემცირება - კლიმატის ცვლილების ზემოქმედება კლიმატის ცვლილებით რე გ ი ონ შ ი უფრო მკაფიოდ გამოვლინდება. ეს გავლენას იქონიებს სოფლის მეურნეობის გამოწვეული ბუნებრივი

ცვლილება პროდუქტიულობაზე და სხვადასხვა და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ითწყლის ხელმისაწვდომობაზე როგ ორც , კატასტროფების პირდაპირი, ასევე არაპირდაპირი გზით, რა ც შესაძლოა კიდევ უფრო მწვავე შედეგის შესაძლო გახშირება მომტანი გახდეს ქვეყნის ამ შედარებით არიდული რე გ ი ონ ი სთვის. კლიმატის ცვლილება და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი აგრეთვე ზემოქმედებას მოახდენს მომავალში რე გ ი ონ შ ი ბუნებრივი საფრთხეების კლიმატის გააქტიურებაზე. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე მოსალოდნელია თე ვ ზ ე ბ ი ს პოპულაციები, ბიომრავალფეროვნებაზე არსებული ზეწოლის გაძლიერება და შესაბამისად, მათი, განსაკუთრებით განსაკუთრებით წყალთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი სახეობებისა და ჰაბიტატების გადაშენების საფრთხის მდგომარეობის გაუარესება. მაგალითად, ჰიდროენერგეტიკისა და სარწყავი სისტემების განვითარების შედეგადწყალზე გაზრდილი მოთხოვნა სხვადასხვა სახის

და ც უ ლი

წინაშე მყოფი უარყოფით ზემოქმედე ბ ა ს გამოიწვევს მათ შორის თე ვ ზ ი ს ქვირითობის ადგილების

და , ,

სახეობები და შ რობ ა ს ა და /ან მათი გამრავლებისა და განვითარების შეფერხებას, იმ შემთხვევაში, ალაზანი-ივრის აუზი

თუ არ მოხდება წყალაღების ზღვრული რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს და გარემოსდაცვითი ხარჯის

წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი შეფასება და და დგ ე ნ ა (აღნიშნული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი გათვალისწინებულია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა სხვა სახეობების პროგრამით). მდინარის ბუნებრივ კალაპოტში მდინარის არასაკმარისი ხარჯი ჰაბიტატები

, პოპულაციები, გამოიწვევს ჭალის ტყეების ფა რთობ ი ს შემცირებას და უარყოფით ზემოქმედებას განსაკუთრებით მოახდენს ამ ჰაბიტატების სახეობრივ შემადგენლობაზე. მდინარეთა სააუზო მართვის

ტერიტორიები გადაშენების საფრთხის გეგმის პროექტით განსაზღვრული იმ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების გარეშე, წინაშე მყოფი და რომ ლებ ი ც ეხება ურბანულ ჩამდინარე წყლებს, მოსალოდნელია წყლის ხარისხის კიდევ მოწყვლადი სახეობები უფრო გაუარესება, რა ც , თავის მხრივ, უარყოფით ზემოქმედებას მოახდენს თე ვ ზ ე ბ ზ ე და ტერიტორიები წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლ იმ სახეობებზე, რომ ლებ ი ც წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს მიმართ მაღალი მგრძნობელობით გამოირჩევიან. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების ალაზანი-ივრის აუზი გარეშე წყლის ხარისხისა და ჰიდრომორფოლოგიური პირობების გაუმჯობესება და ც უ ლი ივრის ჭალის ტყეები მოსალოდნელი არ არის, შესაბამისად არ გაუმჯობესებდა მდინარე ივრის გასწვრივ

83

მდებარე და ც ული ტერიტორიების (ყორუღის, ივრის და ჭაჭუნას აღკვეთილები) მდგომარეობაც.

ალაზანი-ივრის აუზი ალაზნის ჭალის ტყეები

და ც უ ლი ტერიტორიები

ალაზანი-ივრის აუზი აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი

არსებული ზურმუხტის ქსელის უბნები და ბიოსფერული რე ზე რვ ა ტე ბ ი სასმელი და მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე საყოფაცხოვრებო და საყოფაცხოვრებო სარწყავი და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს წყლის ხარისხის გაუმჯობესება გრძელვადიან და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს წყლის პერსპექტივაში მოსალოდნელი არ არის. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის იმ ხარისხი და ალაზანი-ივრის აუზი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების გარეშე, რომ ლებ ი ც ითვალისწინებს ჩამდინარე უსაფრთხოება წყლების გაწმენდის პრაქტიკის გაუმჯობესებას და წყალარინების სისტემების მშენებლობა/რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს , მოსალოდნელია სანიტარულ-ჰიგიენური პირობების გაუარესება, რა ც შეიძლება და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა და და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს გავრცელების წყარო გახდეს. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით განსაზღვრული იმ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების გარეშე, რომ ლებ ი ც მიზნად ისახავს სარწყავი წყლის ხარისხის სასოფლო-სამეურნეო გაუმჯობესებას, და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების მოხმარებამ და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი ს წყლის ადამიანებს შესაძლოა ჯანმრთელობის პრობლემები შეუქმნას, თუ მ ც ა ამ ეტაპზე ამის რი ს კ ი და ბ ა ლი ა ჯანმრთელობა ხარისხი და . უსაფრთხოება ალაზანი-ივრის აუზი ადგილობრივი მოსახლეობის ცოდნა, და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ა და პრაქტიკა შესაძლოა პრობლემად იქცეს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პროცესში სამედიცინო და . კომპლექსური სოციალური და ქცევითი პრაქტიკის პრობლემის გადასაჭრელადსაჭიროა საზოგადოებრივი საზოგადოების განათლე ბ ი ს ა და ცნობიერების ამაღლების შესაბამისი ზომების ჯანდაცვის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს მიღება რა ც მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული ცნობიერების უწყვეტი , ამაღლებისა და განათლების პროგრამების შემადგენელი ნაწილი უნდა გახდეს წყალმომარაგება .

84

სამედიცინო შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორც ი ე ლებ ი ს მომსახურების გარეშე საზოგადოებრივი ჯანმრთელობა დროთა განმავლობაში სერიოზულ პრობლემად თბ ი ლი ს ი და ნ მოშორებით ხელმისაწვდომობა გადაიქცევა. მდებარე რა ი ონ ე ბ ი საგანგებო სიტუაციებში ადგილობრივი მოსახლეობის ცოდნა, ალაზანი-ივრის აუზი და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ა და პრაქტიკა ეკონომიკური ზრდა და ზეწოლა წყლის ხარისხზე

დე მ ოგ რა ფი უ ლი ცვლილება და მოსახლეობის და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა მთლიანად რა ოდე ნ ობ ი ს შემცირება, კახეთის რე გ ი ონ ი ს თვ ი ს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების გარეშე, ისეთი და რგ ე ბ ი ს განსაკუთრებით მთიან განვითარების შედეგად როგ ორი ც ა ა სოფლის მეურნეობა მაგ მევენახეობა და

, ( ., ) რე გ ი ონ ე ბ შ ი საკვების წარმოება, გაიზრდება წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ა და წყლის მოხმარება. გარდა ამისა, ურბანიზაციის დონ ი ს ზრდასთან ერთად გაიზრდება წარმოქმნილი ჩამდინარე უმუშევრობა და და ბ ა ლი წყლების რა ოდე ნ ობ ა და შესაბამისად ზედაპირული წყლების ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ის შემოსავლები ფა ქ ტ ორე ბ ი

საშიშროება. და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი გარემო უარყოფით ზემოქმედებას მოახდენს ეკოსისტემებზე, ასევე ეკოსისტემური სერვისების ხარისხსა და რა ოდე ნ ობ ა ზე. რა ც თა ვ ი ს მხრივ უარყოფითად იმოქმედებს ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრების დონ ე ზე, ადგილობრივი გაძლიერდება მიგრაცია, შეფერხდება ეკოტურიზმი და მასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი სხვა და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი და რგ ე ბ ი ს განვითარება. ეკონომიკური - მხარეების ცნობიერების და ბ ა ლი მდგრადი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის (მაგ., ორგ ა ნ უ ლი სოფლის მეურნეობა) დონ ე /არამდგრადი და ნ ე რგ ვ ი ს გარეშე, მცირემიწიანი ფე რმ ე რე ბ ი და მცირე მეწარმეები, რომ ლებ ი ც აუზის ეკონომიკური ფა რგ ლე ბ შ ი და ს ა ქ მ ე ბ უ ლთა უმეტესობას შეადგენენ და სასოფლო-სამეურნეო მიწების სოციალურ და მ ა ხ ა ს ი ა თე ბ ე ლი ა მთლიანად საქმიანობები უდიდეს ნაწილს ფლობ ე ნ , ვერ შეძლებენ კონკურენციის გაწევას არა მხოლოდ კახეთის რე გ ი ონ ი ს თვ ი ს პრაქტიკა საერთაშორისო, არამედ საქართველოს ბაზრებზეც.

არასაკმარისი/ არასრულყოფილი ინფრასტრუქტურა და სერვისები

85

პრაქტიკული თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განუხორციელებლობა კულტურული კულტურული მემკვიდრეობის მართვის მომავალ ტენდენციებზე ზემოქმედებას არ მემკვიდრეობის მოახდენს. ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ა და მათი ალაზანი-ივრის აუზი მემკვიდრეობა

მახასიათებლების

შესაძლო ფი ზ ი კ უ რი

და ზ ი ა ნ ე ბ ა

კულტურული

86

4. პოლიტიკის ანალიზი

4.1. გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კავშირებული შესაბამისი სტრატეგიების მიზნების იდენტიფიცირება

წინამდებარე თა ვ შ ი იდენტიფიცირებულია ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის გარემოსა და ჯანმრთელობის და ც ვ ა ს თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ის სტრატეგიული მიზნები, რომ ლებ ი ც განსაზღვრულია საქართველოს პოლიტიკურ და სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ შ ი და იმ საერთაშორისო დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ შ ი , რომ ლებ ი ც ხელმოწერილია საქართველოს მიერ, ან რომ ე ლთა მხარესაც საქართველო წარმოადგენს.

გარემოსა და ჯანმრთელობის და ც ვ ის მიზნები ქმნის საცნობარო ჩარჩოს, რომ ლითა ც მოხდება ალაზანი- ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის შეფასება, თუ რა მ დე ნ ა დ პასუხობს ის შესაბამისი პოლიტიკის დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ შ ი განსაზღვრულ მიზნებსა და ამოცანებს. ვინაიდან ჰიდროენერგეტიკის განვითარება აუზში ერთ-ერთ ძირითად ზეწოლას წარმოადგენს გარემოსთან და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი რი გ ი საკითხებისთვის, შესაბამისად ინფორმაცია ენერგეტიკის განვითარებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ეროვნულ საკანონმდებლო ჩარჩოსა და , განსაკუთრებით, ჰიდროენერგეტიკის განვითარების მიზნების შესახებ ასევე არის განხილული წინამდებარე დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი (სოციალურ-ეკონომიკური საკითხების ქვეშ).

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი კანონი წყლის შესახებ (1997 წ.), რომ ე ლიც საქართველოში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის სამართლებრივ საფუძვლებს ქმნის, წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ც ვ ა ს ა და მართვასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ შემდეგ მიზნებს განსაზღვრავს: • წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს და ც ვ ა და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს რა ც ი ონ ა ლური გამოყენება მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით; • სუფთა სასმელ წყალზე მოსახლეობის მოთხოვნის პირველ რი გ შ ი და კ მ ა ყ ოფი ლე ბ ა ; • წყლის ცხოველთა სამყაროს მდგრადობა და მდგრადი გამოყენება.

ამჟამად საქართველოში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვა წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის ადმინისტრაციულ პრინციპს ემყარება. გარდა ამისა, კანონი მხოლოდ ზედაპირულ წყლებს ეხება, მიწისქვეშ წყლების რე გ უ ლირე ბ ა წიაღის შესახებ საქართველოს 1996 კანონით ხდება. კანონი წყლის შესახებ განსაზღვრავს წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ც ვ ი ს ა და გამოყენების პრინციპებს. 2007 წელს კანონში შეტანილი ცვლილებების შედეგად, წყლის შესახებ კანონი არ ითვალისწინებს წყალაღების, წყალჩაშვებისა და წყლის კომბინირებული გამოყენების სანებართვო სისტემას.

ახალი კანონპროექტი წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის შესახებ, რომ ე ლიც მზად არის საქართველოს პარლამენტში განსახილველად წარსადგენად და სავარაუდოდ 2020 წლის განმავლობაში და მ ტ კ ი ც დე ბ ა , ემყარება წყლის ჩარჩო დი რე ქ ტ ი ვ ი ს (WFD) პრინციპებს და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ინტეგრირებული მართვის (IWRM) კონცეფციას. კანონი ეხება წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ყველა სახეობას, მათ შორის ზედაპირულ, მიწისქვეშა, სანაპირო და გარდამავალ წყლებს. წყლის შესახებ ახალი კანონპროექტი ადგენს ვალდებულებას შემუშავდეს და განხორციელდეს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმები (RBMP) ქვეყნის ყველა მდინარისათვის. იგი ქმნის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ც ვ ი ს სამართლებრივ საფუძვლებს პრიორიტეტული და მ ა ბ ი ნ ძ ურებელი ნივთიერებების წყალში ჩაშვების რე გ უ ლირე ბ ი ს , სახიფათო და მ ა ბ ი ნ ძ უ რე ბ ლე ბ ი ს წყალში ჩაშვების პრევენციისა და წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ი ს შემცირების გზით. კანონპროექტს თა ვ ი და ნ და ნ ე რგ ა ვ ს წყალაღების, წყალჩაშვებისა და წყლის კომბინირებული გამოყენების სანებართვო სისტემას და მიზნად ისახავს მომავალში წყალაღებაზე გადასახადის/მოსაკრებლის და წ ე ს ე ბ ა ს აღებული წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს მიხედვით.

87

საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამა (2017-2021 წწ.), რომ ე ლიც და მ ტ კ ი ც ე ბ უ ლი ა საქართველოს მთავრობის 2018 წლის 22 მაისის N1124 და დგ ე ნ ი ლე ბ ი თ, განსაზღვრავს გრძელვადიან (2030 წ.) მიზანს, რომ ე ლიც შემდეგში მდგ ომ ა რე ობს: ადამიანის ჯანმრთელობისა და წყლის ეკოსისტემებისათვის ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს მდგომარეობის კარგი ხარისხობრივი და რა ოდე ნ ობ რი ვ ი მაჩვენებლების უზრუნველყოფა. ამ მიზნის მისაღწევად, საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე პროგრამა (2017-2021 წწ.) შემდეგი ამოცანების შესრულებას ითვალისწინებს: • წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის ეფექტიანი სისტემის და ნ ე რგ ვ ა ; • წერტილოვანი და დი ფუ ზ ი უ რი წყაროებიდან წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შემცირება და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგრადი გამოყენების უზრუნველყოფა; • წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ხარისხისა და რა ოდე ნ ობ ი ს მონიტორინგისა და შეფასების სისტემების სრულყოფა.

2021-2027 წლების სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია ერთ-ერთ პრიორიტეტად სარწყავი და სადრენაჟე სისტემის გაუმჯობესებას განსაზღვრავს.

ბუნებრივი საფრთხეები საქართველოში წლების კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირების ეროვნული სტრატეგია (NDRRS) და მისი სამოქმედო გეგმა (2017-2020), რომ ე ლიც და მ ტ კ ი ც ე ბ უ ლი ა საქართველოს მთავრობის 2017 წლის N4 და დგ ე ნ ი ლე ბ ი თ, შემდეგ რე ლევ ა ნ ტუ რ პრიორიტეტულ მიმართულებებს განსაზღვრავს: • კატასტროფის რი ს კ ი ს შემცირების სისტემის ჩამოყალიბება ეროვნულ და ადგილობრივ დონ ე ზ ე ; • კატასტროფის შემდგომი ზიანის და აღდგენითი საჭიროებების შეფასებისა და ეკონომიკური ზარალის და თვ ლი ს მეთოდოლოგიის/მიდგომის შემუშავება/ და ნ ე რგ ვ ა ; • კატასტროფის რი ს კ ი ს შემცირების ეროვნულ სისტემაში ადრეული გაფრთხილების და განგაშის სისტემების ინტეგრირება; • საერთაშორისო თა ნ ა მ შ რომ ლობ ა კატასტროფის რი ს კ ი ს შემცირების სფეროში; • საგანმანათლებლო სისტემაში კატასტროფის რი ს კ ი ს შემცირების მოდელის და ნ ე რგ ვ ა ; • კატასტროფის რი ს კ ი ს შემცირების მიზნით გეოსივრცითი მონაცემების ინფრასტრუქტურის და ნ ე რგ ვ ა და სხვ.

სტრატეგია ასევე მოიცავს წყალდიდობების, მეწყერის, ღვ ა რც ოფე ბ ი ს , წყლისმიერი ეროზიის, სეტყვისა და სხვა ჰიდროდინამიკურ საფრთხეებს. სხვადასხვა სახის ბუნებრივი საფრთხეების უარყოფითი ზემოქმედების რი ს კ ი ს შესამცირებლად მნიშვნელოვანია საფრთხეების რი ს კ ი ს შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს წინასწარ იდენტიფიცირება, შეფასება და და გ ე გ მ ვ ა . მდი ნ ა რე თა სააუზო მართვის გეგმისთვის მნიშვნელოვანია საქართველოს კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირების 2017-2020 წლების ეროვნული სტრატეგიისა და მისი სამოქმედო გეგმიდან გამომდინარე შემდეგი მიზნები: • საფრთხეების რი ს კ ი ს შესწავლა და შეფასება და თი თოე უ ლი საფრთხის მასშტაბის შესაბამისად მათზე რე ა გ ი რე ბ ი ს დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ს მომზადება; • ბუნებრივი საფრთხეებისადმი (წყალდიდობა, მეწყერი, ღვ ა რც ოფი , ეროზია, სეტყვა, და სხვ.) მზადყოფნის გეგმების მომზადება; • და ტ ბ ორვ ი ს ზონების და დგ ე ნ ა ; • გაფრთხილების სისტემების მუშაობის უზრუნველყოფა; • ალაზანი-ივრის აუზში არსებული წყალსაცავების მდგომარეობის შეფასება და მათი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს პროექტების მომზადება; • მიწისქვეშა წყლების რა ოდე ნ ობ ი ს ა და ხარისხის და დგ ე ნ ა , და მიწისქვეშა წყლების და მ ა ბ ი ნ ძ უ რე ბ ე ლი ნივთიერებების შემცირება;

88

• ზედაპირული წყლების ჰიდროლოგიური სტატუსის გაუმჯობესება და ჰაბიტატებისა და ბიომრავალფეროვნების ეკოლოგიური ღი რე ბ უ ლებ ი ს და დგ ე ნ ა .

ნიადაგი საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე პროგრამის (2017-2021 წწ.) გრძელვადიან მიზანს მიწის რე ს უ რს ე ბ ი ს და ც ვ ი ს ა და მდგრადი გამოყენების უზრუნველყოფა წარმოადგენს, რომ ლის მისაღწევად ის ორ ამოცანას განსაზღვრავს: • ამოცანა 1. მიწის დე გ რა და ც ი ი ს /გაუდაბნოების შემცირება და დე გ რა დი რე ბ უ ლი ტერიტორიების აღდგენა • ამოცანა 2. დე გ რა დი რე ბ უ ლი /ეროზირებული და და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი ნიადაგების მონიტორინგის სისტემის ჩამოყალიბება.

საქართველოს კანონი ნიადაგის და ც ვ ი ს შესახებ (12/05/1994). კანონის მიზნებია: • უზრუნველყოს ნიადაგის საფარის მთლიანობა, ნაყოფიერების ზრდა და შენარჩუნება; • განსაზღვროს მიწათმოსარგებლეთა, მიწათმესაკუთრეთა და სახელმწიფოს მოვალეობა და პასუხისმგებლობა ნიადაგის და ც ვ ი ს ა და ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციის წარმოების პირობების შესაქმნელად; • აღკვეთოს ნიადაგის ნაყოფიერების ზრდის საშუალებათა გამოყენებისას უარყოფითი შედეგები, რომ ლებ ი ც საფრთხ ე ს შეუქმნის თვ ი თ ნიადაგს, ადამიანის ჯანმრთელობას, ფლორა ს ა და ფა უ ნ ა ს ; • უზრუნველყოს სუბალპური და ალპური მდელოების და ც ვ ი ს გზით მაღალმთიანი რე გ ი ონ ე ბ ი ს ენდემური მცენარეულობისა და ნიადაგის ნაყოფიერი ფე ნ ი ს შენარჩუნება; • მელიორირებული მიწებიდან მაღალი და მყარი მოს ა ვ ლის მიღების მიზნით ხელი შეუწყოს მელიორაციის სფეროში საქმიანობის კოორდინაციას.

კლიმატის ცვლილება საქართველომ მოახდინა პარიზის შეთანხმების რა ტი ფი ც ი რე ბ ა და 2017 წლის 8 მაისს წარადგინა ეროვნულ დონ ე ზ ე განსაზღვრული წვლილის დოკ უ მ ე ნ ტ ი ((I)NDC). დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი განსაზღვრულია ქვეყნის მიერ ნაკისრი პირობიანი და უპირობო ვალდებულებები34. კლიმატის ცვლილების მიმართ ადაპტაციისათვის განსაზღვრულია შემდეგი პირობიანი ვალდებულებები: • სოფლის მეურნეობა: - გვალვებზე, წყალდიდობებზე და სხვა ექსტრემალურ მოვლენებზე სწრაფი რე ა გ ი რე ბ ი ს გეგმების მომზადება და განხორციელება; - ირიგაციის მართვისა და წყლის გამოყენების ინოვაციური მეთოდების და ნ ე რგ ვ ა ; - ეროზიის საწინააღმდეგო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გატარება; - ფე რმ ე რე ბ ი ს თვ ი ს საინფორმაციო ცენტრების და ა რს ე ბ ა .

34 საქართველო აქტიურად მუშაობს ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულების მიმართულებით, კერძოდ ამზადებს და ახორციელებს შესაბამის საადაპტაციო პოლიტიკას, სტრატეგიებს და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ეროვნული და რე გ ი ონ უ ლ დონ ე ზ ე . ამ თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ საქართველო აპირებს მოამზადოს ეროვნული საადაპტაციო გეგმა, რომ ლის მიზანს კლიმატის ცვლილების ფა ქ ტ ორე ბ ი ს მიმართ ქვეყნის მზადყოფნისა და საადაპტაციო შესაძლებლობების გაძლიერება წარმოადგენს. საქართველო იღებს ზომებს ქვეყნის განვითარების გეგმებსა და მათ განხორციელებაში კლიმატის ცვლილების რი ს კ ი ს ა და მის მიმართ მედეგობის ასპექტების გათვალისწინების უზრუნველსაყოფად. გლობალური გარემოსდაცვითი ფონ დი ს (GEF) მიერ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ უ ლი პროექტის ფა რგ ლე ბ შ ი მომზადდა სოფლის მეურნეობის კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის ეროვნული გეგმა, რომ ე ლში ც იდენტიფიცირებულია საადაპტაციო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და კლიმატისთვის უსაფრთხო მიდგომები შერჩეული სასოფლო სამეურნ ე ო კულტურებისთვის. აღნიშნული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი შემდგომში ეროვნულ საადაპტაციო გეგმაში შევა.

89

• ადრეული გაფრთხილების სისტემის და ნ ე რგ ვ ა კლიმატთან და კავშირებული ექსტრემალური მოვლენების თა ვ ი და ნ ასაცილებლად • შესაძლებლობებისა და უნარების გაძლიერება: (ა) საადაპტაციო სტრატეგიების მომზადების ეროვნული უნარი; (ბ) პოლიტიკოსების უნარი და გ ე გ მ ონ კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია; (გ) თე მ ე ბ ი ს ადაპტაციური შესაძლებლობები.

როგ ორც ზემოთ აღინიშნა, კლიმატის ცვლილების საკითხები ასახულია და განხილულია რა მ დე ნ ი მ ე პოლიტიკის დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი .

საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე პროგრამა (NEAP) (2017-2021 წწ.) კლიმატის ცვლილების შერბილებასა და ადაპტაციასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ განსაზღვრავს გრძელვადიან მიზანს და მოკლევადიან ამოცანებს, რომ ლებ ი ც ძირითადად ადაპტაციას ეხება. ადაპტაციასთან მიმართებით პროგრამა ხაზს უსვამს ქვეყნის საადაპტაციო პოტენციალის გაზრდის აუცილებლობას (ამოცანა 2).

2021-2027 წლების სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია ხაზს უსვამს კლიმატის ცვლილების, გარემოს და ც ვ ი ს ა და ბიომრავალფეროვნების საკითხების მნიშვნელობას და ამ თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ შემდეგ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს განსაზღვრავს:

• „კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის“ პრინციპების, ბიომრავალფეროვნებისა და მდგრადი გარემოსდაცვითი პრინციპების შენარჩუნება; • კლიმატ-გონივრული სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის განვითარება.

2017-2020 წლების საქართველოს სოფლის განვითარების სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ რე გ ი ონ უ ლ და მუნიციპალურ სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ შ ი გათვალისწინებული უნდა იყოს კლიმატის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი საკითხები. სტრატეგია ასევე ხაზს უსვამს ადგილობრივი ხელისუფლების ორგ ა ნ ოე ბ ი ს და მოსახლეობის, განსაკუთრებით სოფლის მოსახლეობის, კლიმატის ცვლილებასთა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებზე ცნობიერების ამაღლების მნიშვნელობას.

ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები 2014-2020 წწ. საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა (NBSAP) და მ ტ კ ი ც ე ბ უ ლი ა საქართველოს მთავრობის 2014 წლის N343 და დგ ე ნ ი ლე ბ ი თ. ეს არის მთავარი დოკ უ მ ე ნ ტ ი , რომ ე ლიც აყალიბებს ბიომრავალფეროვნების და ც ვ ი ს ეროვნულ პოლიტიკას და განსაზღვრავს ბიომრავალფეროვნების და ც ვ ი ს 21 მიზანს. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმისთვის მნიშვნელოვანია შემდეგი მიზნები: • უცხო ინვაზიური სახეობების მდგომარეობისა და მათ მიერ გამოწვეული საფრთხეების შეფასება; ინვაზიური სახეობების ინტროდუქციის გზების და დგ ე ნ ა და მათი გავრცელების გზების მართვის გზით, მათი შემოღწევისა და და მ კ ვ ი დრე ბ ი ს თა ვ ი და ნ აცილება; არავითარი ახალი უცხო ინვაზიური სახეობები; • საფრთხეში მყოფ ბუნებრივ ჰაბიტატებზე პირდაპირი ზემოქმედების მქონე ნეგატიური ფა ქ ტ ორე ბ ი ს შემცირება, ამ ჰაბიტატების სულ მცირე 60%-ის, მათ შორის, ტყის ფონ დი ს სულ მცირე 60%-ის, ჭარბტენიანი ტერიტორიების 80%-ის და სათიბ-საძოვრების 70%-ის, მდგრადი მართვის უზრუნველყოფის გზით; • ქვეყნის შიდა წყლების და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს დონ ი ს შემცირება ეკოლოგიური უსაფრთხოების ფა რგ ლე ბ ა მ დე ; • სახეობების, მათ შორის „წითელი ნუსხის“ სახეობების 75%-ის, სტატუსის გაუმჯობესება კონსერვაციული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გატარებისა და მდგრადი გამოყენების გზით. • შიდა წყლების ეკოსისტემების მთლიანობისა და სახეობების მრავალფეროვნების აღდგენა.

90

საზოგადოებრივი ჯანმრთელობა საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ საქართველოს კანონის (27/06/2007) მიზანია: • ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველყოფა და და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს გავრცელების თა ვ ი და ნ აცილება.

საქართველოს გარემოს და ჯანმრთელობის 2018-2022 წლების ეროვნული სამოქმედო გეგმის (NEHAP-2) ერთ-ერთ სტრატეგიულ ამოცანას წარმოადგენს უსაფრთხო წყალსა და სანიტარიაზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება, მათ შორის თი თოე უ ლი ბავშვისთვის. წყალთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ სამოქმედო გეგმა შემდეგ სტრატეგიულ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ითვალისწინებს:

• საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზის, პოლიტიკა წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს თვ ი ს , სასმელი წყალმომარაგების და ც ვ ი ს ა თვ ი ს - განახლება 2022 წლისთვის. • სასმელი წყლის ხარისხისა და წყლით გადამდები და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს ეფექტური ზედამხედველობის სიტემების ჩამოყალიბება 2022 წლისთვის. • ქვეყნის მოსახლების ხარისხიანი და უწყვეტი სასმელი წყლით მომარაგების უზრუნველყოფა, რომ ე ლიც აკმაყოფილებს ეროვნულ და საერთაშორისო მოთხოვნებს. • ქვეყნის მოსახლეებისთვის ადეკვატური საკანალიზაციო/სანიტარიული პირობების უზრუნველყოფა. • სასმელი წყლის, სანიტარიისა და ჰიგიენის (WASH) მდგომარეობის გაუმჯობესება სასწავლო- სააღმზრდელო, სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ შ ი , რე კ რე ა ც ი უ ლ ტერიტორიებსა და დე ვ ნ ი ლთა კომპაქტური განთავსების ადგილებში.

სოციალურ-ეკონომიკური ფა ქ ტ ორე ბ ი ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმა სრულ შესაბამისობაშია ქვეყნის განვითარებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ყველა სახელმწიფო სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ თა ნ , კერძოდ შემდეგ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ თა ნ :

საქართველოს ამჟამინდელი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ხედვა, სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია - საქართველო 2020, შემდეგ მიზნების გასაზღვრავს: • სწრაფი და ეფექტიანი ეკონომიკური ზრდა სამუშაო ადგილების შექმნისა და სიღარიბის შემცირების მიზნით; • ინკლუ ზ ი უ რ ი ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობა; • ბუნებრივი რე ს უ რს ე ბ ი ს რა ც ი ონ ა ლური გამოყენება, გარემოსდაცვითი უსაფრთხოებისა და მდგრადობის უზრუნველყოფა და ბუნებრივი კატასტროფების თა ვ ი და ნ აცილება ეკონომიკური განვითარების პროცესში.

სტრატეგიაში ასევე გათვალისწინებულია რე გ ი ონ ე ბ ი ს ა და მათი ინფრასტრუქტურის განვითარება და ჰარმონიზაცია ევროკავშირის სტანდარტებსა და მოთხოვნებთან.

2018-2021 წლების საქართველოს რე გ ი ონ უ ლი განვითარების პროგრამა ითვალისწინებს მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელებას, რომ ლის ერთ-ერთ მიზანს წარმოადგენს:

• ურბანული ნარჩენების მართვა, რომ ე ლიც ასევე ითვალისწინებს წყალარინების არსებული სისტემის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს და ახლის მოწყობას, ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების და ნაგავსაყრელების მშენებლობას და რე გ ი ონ ე ბ შ ი ძველების და ხ უ რვ ა ს .

2021-2027 წლების საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია:

91

• ძველი სარწყავი და დრე ნ ა ჟ ი ს სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და ახალი სისტემების მშენებლობა; • მდგრადი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა (წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს ეფექტიანი გამოყენება და ბიოპროდუქციის წარმოების ხელშეწყობა).

ენერგეტიკის განვითარების ეროვნული სტრატეგია 2020-2030 და მ ტ კ ი ც და საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის ბრძანებით 2019 წლის ოქ ტომ ბ ე რშ ი . დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი ხაზგასმული სტრატეგიული მიმართულებები მოიცავს: • გენერაციის ადეკვატურობას – ელექტროენერგეტიკული სისტემის უნარი უწყვეტად და ა კ მ ა ყ ოფი ლოს მომხმარებელთა მოთხოვნილება ელექტროენერგიაზე, როგ ორც ქსელის ელემენტის გეგმიური, ასევე მოულოდნელი გათიშვის პირობებში; • ქსელის სანდოობას - ელექტროგადამცემი ქსელი უნარი უწყვეტად და შეუფერხებლად უზრუნველყოს მომხმარებელი ელექტროენერგიით ავარიული გათიშვების შემთხვევაში.

სტრატეგიაში ასევე არის ნახსენები გადამცემი ქსელის განვითარების 10 წლიანი გეგმა, რომ ლი ს განახლებაც ხდება ყოველწლიურად. ეს არის მდგრადი, საიმედო, ეკონომიკური და ეფექტური ელექტროგადამცემი ქსელის განვითარების გეგმა, რომ ე ლიც უზრუნველყოფს საკმარის გამტარუნარიანობას განახლებადი ენერგიის წყაროების ქსელში ინტეგრაციისათვის. დოკ უ მ ე ნ ტ ი ასევე ასახავს ჰესების მშენებლობების დე ტ ა ლუ რ და გ ე გ მ ა რე ბ ა ს 10-წლიანი პერიოდისთვის, მითითებული მდებარეობებით და გათვალისწინებული წარმადობით.

განახლებადი ენერგიის ეროვნული სამოქმედო გეგმა (2019-2020 წწ.) განსაზღვრავს შემდეგ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს : • ენერგიის განახლებად წყაროებზე მომუშავე ელექტროსადგურების მუდმივი მხარდაჭერა მათ მფლობელებთან ხელშეკრულებების გაფორმების გზით.

კულტურული მემკვიდრეობა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმისთვის აქტუალურია კულტურულ მემკვიდრეობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი შემდეგი ასპექტები: საქართველოს კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ35: მუხლი 22 - ძეგლის და ც ვ ი ს ძირითადი პრინციპი • ძეგლის და ც ვ ი ს ძირითადი პრინციპია მისთვის იმ თვ ი ს ე ბ ე ბ ი ს ა და მახასიათებლების, უძრავი ძეგლის შემთხვევაში – ასევე იმ გარემოს შენარჩუნება, რომ ლებ ი ც (რომ ე ლიც ) განაპირობებს მის ისტორიულ, კულტურულ, მემორიალურ, ეთნოლოგიურ, მხატვრულ, ესთეტიკურ, მეცნიერულ ან სხვა ღი რე ბ უ ლებ ა ს . კულტურის სტრატეგია 202536 • მატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ფი ზ ი კ უ რი და ც ვ ა (რე ს ტა ვ რა ც ი ა , კონსერვაცია, რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ) საერთაშორისო სტანდარტებსა და შესაბამის კვლევებზე და ყ რდნ ობ ი თ; • კულტურული მემკვიდრეობის კონსერვაციისადმი ინტეგრირებული მიდგომის გამოყენება; ქალაქთმშენებლობის, სივრცითი და გ ე გ მ ა რე ბ ი ს დოკ უ მ ე ნ ტ ა ც ი ა ს ა და რე გ ი ონ ი ს განვითარების სტრატეგიებში კულტურული ღი რე ბ უ ლებ ი ს მქონე შენობების, კომპლექსების, კულტურული მემკვიდრეობის ზოგადი და მ ც ა ვ ი ზონების, ლა ნ დ შ ა ფ ტ ე ბ ი ს და სივრცეების და ც ვ ი ს საკითხების გათვალისწინება.

35 http://bit.ly/2TMnWdE 36 http://bit.ly/30KxI1u

92

4.2. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის ამოცანებსა და გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტების ამოცანებს შორის კავშირის შეფასება

წინამდებარე თა ვ შ ი წარმოდგენილია პოლიტიკის მიმოხილვა, კერძოდ ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის მიზნებისა და ზემოთ მითითებულ სტრატეგიებში გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობის და ც ვ ა ს თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ ულ მიზნებს შორის კავშირი (ურთიერთქმედება ან წინააღმდეგობა). ასევე წარმოდგენილია პოლიტიკის დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ი ს მიმოხილვის შედეგების შეჯამება (მიმოხილვის სრული ვერსია იხ. და ნ ა რთი 19-ში).

მიმოხილვის შედეგებმა აჩვენა, რომ ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის მიზნები არც ერთ შემთხვევაში არ ეწინააღმდეგება გარემოს ა და ადამიანის ჯანმრთელობის და ც ვ ა ს თა ნ და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ შ ი განსაზღვრულ მიზნებს. უმეტეს შემთხვევებში, მდინარეთა სააუზო მართვის იმ მიზნებს, რომ ლებ ი ც წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს მდგომარეობის გაუმჯობესებას ეხება, და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება აუზის გარემოზე, კერძოდ, წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლ პოპულაციებზე, განსაკუთრებით თე ვ ზ ე ბ ზ ე , ფრი ნ ვ ე ლე ბ ზ ე და წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლ სხვა სახეობებზე, ასევე ნიადაგის და წყლის ხარისხზე, და ხელს შეუწყობს გარემოს დე გ რა და ც ი ი ს ა და მდგომარეობის გაუარესების თა ვ ი და ნ აცილებას.

მიუხედავად იმისა, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმისა და კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციისთვის განსაზღვრულ პოლიტიკის მიზნებს შორის პირდაპირი კავშირი არ არის, შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ ზედაპირული წყლების ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სტატუსის გაუმჯობესება (როგ ორც სააუზო მართვის გეგმის მიზნების შესრულების მოსალოდნელი შედეგი) ხელს შეუწყობს სოფლის მეურნეობის მდგრადობას კლიმატის ცვლილების მიმართ, ძირითადად წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს ა და წყალზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ.

ასევე არსებობს კავშირი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმისა და საქართველოს კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირების 2017-2020 წლების ეროვნული სტრატეგიის მიზნებს შორის, კატასტროფების რი ს კ ი ს შემცირების ეროვნული სტრატეგიის მიზნების განხორციელება და დე ბ ი თა დ იმოქმედებს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმების მიზნებზე წყლის რე ს უ რსების, მიწისა და ჰაბიტატების ბუნებრივი კატასტროფებისგან და ც ვ ი ს მხრივ იმ უარყოფითი ზემოქმედებისაგან, რომ ლებ ი ც იწვევს წყლის ხარისხის გაუარესებას, ჰაბიტატების განადგურებას, ინფრასტრუქტურის და ზ ი ა ნ ე ბ ა ს და ეკონომიკურ და ნ ა კ ა რგ ე ბ ს .

ალაზანი-ივრის მთელი ტერიტორია მოწყვლადია ბუნებრივი საფრთხეების მიმართ. შესაბამისად, ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმა წარმოადგენს შესაძლებლობას ბუნებრივი საფრთხეების შედეგების შერბილების ან საადაპტაციო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი განხორციელებისათვის.

საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს მიზნების ანალიზის საფუძველზე, შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებით გაუმჯობესდება ალაზანი-ივრის აუზში მდებარე წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს წყლის ხარისხი, რა ც წვლილს შეიტანს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს ეროვნული მიზნების მიღწევაში.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმა სრულად შეესაბამება სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ზოგადი ხედვის ძირითად სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ს და ხელს უწყობს აუზის ეკონომიკური ასპექტების და ა ხ ლოე ბ ა ს ევროკავშირის სტანდარტებთა ნ და მოთხოვნებთან. ვინაიდან განახლებადი წყაროე ბ ი და ნ

93

ელექტროენერგიის გამომუშავება ერთ-ერთ სტრატეგიულ მიმართულებას წარმოადგენს და ალაზანი-ივრის აუზში უკვე ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ს , შენდება ან იგეგმება ახალი ჰესები, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში, აუზში არსებული გარემოსდაცვითი საკითხების გათვალისწინება, იძლევა ჰიდროენერგეტიკული რე ს უ რს ე ბ ი და ნ ელექტროენერგიის მიღების და გ ე გ მ ვ ი ს გაუმჯობესების შესაძლებლობას.

პირდაპირი კავშირი კულტურული მემკვიდრეობის და ც ვ ი ს მიზნებსა და მდინარეთა სააუზო მართვის მიზნებს შორის გამოვლენილი არ იყო.

5. გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე მოსალოდნელი ზემოქმედებების და გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედებების შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

5.1. მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების მეთოდოლოგია

სგშ-ს ამოცანაა გამოავლინოს გარემოზე შესაძლო ზემოქმედებები, მათ შორის ისეთი სოციალურ- ეკონომიკურ და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებზე, რომ ლებ ი ც შესაძლოა წარმოიქმნას შესაბამისი გეგმის ან პროგრამის განხორციელების შედეგად და ხელი შეუწყოს მათი უარყოფითი ზემოქმედების შემცირებას ან და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გაძლიერებას.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმაში წარმოდგენილია ბევრი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა , თუ მ ც ა ყველა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა ს არ აქვს კავშირი არსებული მდგომარეობის ანალიზის (იხ. წინა თა ვ ი ) შედეგად გამოვლენილ გარემოსდაცვითი, სოციალურ-ეკონომიკურ და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებთან (სგშ-ს მთავარი საკითხებთან). ამიტომ, ჩატარდა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შეფასება ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის იმ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გამოვლენის მიზნით, რომ ლებ მ ა ც შესაძლოა მნიშვნელოვანი ზემოქმედება მოახდინონ სგშ-ს მთავარ საკითხებზე. ეს შეფა ს ე ბ ა ორ ეტაპს მოიცავდა:

94

ეტაპი 1: ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმაში წარმოდგენილი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს სკრინინგი სგშ-ს მთავარ საკითხებთან მათი კავშირის გამოს ა ვ ლენ ა დ.

სკრინინგის მიზანი იყო ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმაში წარმოდგენილი იმ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შერჩევა, რომ ლებ ს ა ც აქვთ გარკვეული კავშირი სგშ-ს მთავარ საკითხებთან და რომ ე ლთა განხორციელების შედეგად მოსალოდნელი ზემოქმედებები და მ ა ტ ე ბ ი თ შესწავლას საჭიროებენ. შესწავლილ იქნა მდინარეთა სააუზო მართვის ყველა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა 37, მათ შორის მთავარი და და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , თუ მ ც ა განხორციელების პირველი ეტაპისთვის, რომ ე ლიც და გ ე გ მ ვ ი ს 6 წლიან პერიოდს მოიცავს, ყველა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ი ს განხორციელება არ არის გათვალისწინებული. სკრინინგი ჩატარდა სკრინინგის მარტივი მატრიცის გამოყენებით (სკრინინგის მატრიცის სრული ვერსია წარმოდგენილია და ნ ა რთი 20-ში), რომ ე ლში ც გამოყენებულია შემდეგი აღნიშვნები:

• 1 – არსებობს კავშირი სგშ-ს კონკრეტულ მთავარ საკითხსა და მდინარეთა სააუზო მართვის მოცემულ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა ს შორის (ანუ მდინარეთა სააუზო მართვის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა ზემოქმედებას ახდენს სგშ-ს მთავარ საკითხზე) • 0 – არ არის კავშირი სგშ-ს კონკრეტულ მთავარ საკითხსა და მდინარეთა სააუზო მართვის მოცემულ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა ს შორი ს (ანუ ზემოქმედება არ არის მოსალოდნელი)

შედეგად, შეირჩა მდინარეთა სააუზო მართვის შემდეგი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ე ლთა მოსალოდნელი ზემოქმედებები სგშ-ს კონკრეტულ მთავარ საკითხზე და მ ა ტ ე ბ ი თ შესწავლას საჭიროებს. ცხრილი 10-ში ნაჩვენებია მდინარეთა სააუზო მართვის ღონ ისძიებების კავშირის სგშ-ს თი თოე უ ლ მთავარ საკითხთან.

37 სკრინინგისთვის გამოყენებულ იქნა ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმისა და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამის 2019 წლის სექტემბრის ვერსია.

95

ცხრილი 10. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის სკრინინგის შედეგად შერჩეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და მათი კავშირი სგშ-ს მთავარ საკითხებთან

წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ჰიდროლოგია/ბუნ ნიადაგები კლიმატის ბიომრავალფეროვ ჯანდაცვა სპეციალურ- კულტურული ებრივი ცვლილებასთან ნება, ეკონომიკური მემკვიდრეობა საფრთხეები და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ჰაბიტატები და ასპექტები38 ასპექტები და ც უ ლი ტერიტორიები ჩამდინარე წყლების წყალარინების ბუფერული რწ ყ ვ ი ს ჩამდინარე წყალარინების ჩამდინარე წყლების ჩამდინარე გამწმენდი ახალი ქსელის ზონებისა და თა ნ ა მ ე დროვ ე და წყლების ქსელის გამწმენდი ახალი წყლების ნაგებობის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა , ცოცხალი ეფექტიანი გამწმენდი ახალი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა , ნაგებობის გამწმენდი ახალი (ნაგებობების) და რომ ე ლიც მოიცავს ღობ ე ე ბ ი ს ტექნოლოგიების ნაგებობის რომ ე ლიც (ნაგებობების) ნაგებობის წყალარინების მილსადენის, მოწყობა (3 მ გამოყენება წყლის (ნაგებობების) მოიცავს მშენებლობა (ნაგებობების) სისტემის ჭებისა და სიგანის რე ს უ რს ე ბ ი ს მშენებლობა მილსადენის, მშენებლობა მშენებლობა კოლექტორების ბუფერული ზონის ეკონომიურად ჭებისა და შეცვლას მოწყობა) გამოყენების კოლექტორების უზრუნველყოფის შეცვლას მიზნით წყალარინების წყალაღების და კარგი სასოფლო- ალაზანი-ივრის სადრენაჟე ყვარელის წყალარინების ქსელის წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს სამეურნეო აუზში სარწყავი სისტემების წყალარინების სისტემის მშენებლობა რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა , რე გ უ ლირე ბ ა პრაქტიკა წყლის სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა სისტემის/განახ რომ ე ლიც მოიცავს (წყალაღების ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს მაგისტრალური წყლისმიერი ლე ბ ა /მოწყობა; მილსადენის, ჭებისა ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი ს სოფლის არხის, ეროზიისა და ყვარელში და კოლექტორების კონტროლის მეურნეობიდან კოლექტორებისა და სასოფლო- ჩამდინარე შეცვლას სისტემა) წყლის წარმოქმნილი სათავე სამეურნეო წყლების ობ ი ე ქ ტი ს ნიტრატებით ნაგებობების მიწებიდან გამწმენდი სტატუსის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ჩამონადენის ნაგებობის და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს გან და ს ა ც ა ვ ა დ შესამცირებლად მშენებლობა, არიდების მიზნით (სოფლის რომ ლი ს მეურნეობაში სიმძლავრე სასუქების მოსახლეობის გამოყენების რა ოდე ნ ობ ი ს შემცირება) გათვალისწინებ ით განისაზღვრება.

38 ცხრილში წარმოდგენილია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის სკრინინგის შედეგად სოციალურ-ეკონომიკურ საკითხებთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი შერჩეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მხოლოდ ნაწილი. სკრინინგის შედეგად შერჩეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს სრული ჩამონათვალი წარმოდგენილია და ნ ა რთი 20-ში

96

სადრენაჟე ადგილობრივი ალაზანი-ივრის ეკოლოგიური ბუფერული ფე რმ ე რე ბ ი ს თვ ი წყალარინების ქსელის სისტემების სახეობებისთვის აუზში სარწყავი თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ ზონებისა და ს ტრენინგ ების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა , რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა მდინარის სისტემების მსგავსი ცოცხალი ჩატარება წყლის რომ ე ლიც მოიცავს წყლისმიერი დონ ე ბ ი ს მაგისტრალური ჰიდროლოგიური ღობ ე ე ბ ი ს ეფექტიანად მილსადენის, ჭებისა ეროზიისა და მიმართულებით და არხის, პირობების შექმნა მოწყობა (3 მ გამოყენებისა და კოლექტორების სასოფლო-სამეურნეო უკან მიგრაციის კოლექტორებისა ხარჯის სიგანის და წყლის შეცვლას მიწებიდან და ნატანის და სათავე რე გ უ ლირე ბ ი ს გზით ბუფერული ზოლის შენახვის ჩამონადენის გადაადგილების ნაგებობების (მაგ., წყლის დონ ი ს მოწყობა) თემაზე შესამცირებლად შესაძლებლობები რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა რე გ უ ლირე ბ ი თ) ს უზრუნველყოფა; ნატანის მართვა

ბუფერული ზონების ნატანის ორგ ა ნ უ ლი ჭალის ტყეების კარგი სასოფლო- საყოფაცხოვრებ მდინარეებში და ცოცხალი გადაადგილების მეურნეობების აღდგენა სამეურნეო ო ჩამდინარე წყლების ღობ ე ე ბ ი ს მოწყობა უწყვეტობის შექმნა პრაქტიკა წყლის მომხმარებლები ჩაშვების (3 მ სიგანის უზრუნველყოფა ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ს მიერ წყლის გარემოსდაცვითი ბუფერული ზონ ე ბ ი ს კაშხლების სოფლის ეფექტიანად კონტროლი მოწყობა) მართვის და მეურნეობიდან გამოყენების მასალების წარმოქმნილი საჯარო მოპოვების და ნიტრატებით კამპანიები ნატანის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ამოღების ან და ც ვის რე გ უ ლირე ბ ი ს მიზნით (სოფლის გზით მეურნეობაში სასუქების გამოყენების შემცირება) კარგი სასოფლო- ზომიერი ხარჯის ვერმიკომპოსტი კლიმატის ორგ ა ნ უ ლი ბიოგაზის სადრენაჟე სამეურნეო უზრუნველყოფა ს და მ ზ ა დე ბ ი ს ცვლილების მეურნეობების და ნ ა დგ ა რე ბ ი ს სისტემების პრაქტიკა წყლის პრაქტიკის ასპექტების შექმნა მოწყობა და რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს სოფლის და ნ ე რგ ვ ა გათვალისწინება გამოყენება წყლისმიერი ეროზიისა მეურნეობიდან (ბიოჰუმუსის ინფრასტრუქტურულ (ოჯ ა ხ ე ბ ი ს ან და სასოფლო-სამეურნეო წარმოქმნილი წარმოება) ი და მუნიციპალიტეტ მიწებიდან ნიტრატებით ნაპირგამაგრებით ის დონ ე ზ ე ) ჩამონადენის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ ი პროექტების შესამცირების მინით და ს ა ც ა ვ ის მიზნით განხორციელების (სოფლის დროს მეურნეობაში

97

სასუქების გამოყენების შემცირება) ნიტრატების მიმართ მდინარის ბიოგაზის კლიმატის ნიტრატების ბუფერული ზონების და მოწყვლადი ზონების ნაპირებზე და და ნ ა დგ ა რე ბ ი ს ცვლილების მიმართ ცოცხალი ღობ ე ე ბ ი ს სამოქმედო კალაპოტში მოწყობა და ასპექტების მოწყვლადი მოწყობა (3 მ სიგანის გეგმების არსებული გამოყენება გათვალისწინება ზონების ბუფერული ზონის მომზადება ნაგებობების, (ოჯ ა ხ ე ბ ი ს ან წყლის სამოქმედო მოწყობა) (ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა სანაპირო და მუნიციპალიტეტ კომპანიებისთვის გეგმები მოიცავს მდინარის წყლის ის დონ ე ზ ე ) წყალზე (ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა აუზში ნიტრატების ჰაბიტატების მოთხოვნის/მიწოდ მოიცავს მიმართ მოწყვლადი (მცენარეული ების ბალანსის მდინარის აუზში ზონების სამოქმედო საფარის შექმნა) გამოთვლის დროს ნიტრატების გეგმების გაუმჯობესება და მიმართ მომზადებას გამრავალფეროვნ მოწყვლადი ნიტრატების ება ზონების შესახებ სამოქმედო ევროკავშირის გეგმების დი რე ქ ტ ი ვ ი ს მომზადებას შესაბამისად) ნიტრატების შესახებ ევროკავშირის დი რე ქ ტ ი ვ ი ს შესაბამისად) სანიტარული ზონის კალაპოტის წყალდაცვით წყალაღების წყალდაცვით კარგი სასოფლო- (სანიტარული და ც ვ ი ს მორფოლოგიის ზონებში მონიტორინგი ზონებში სამეურნეო პრაქტიკა ზონის) შექმნა აღმდგენი საქონლის ნალექების საქონლის წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს წყლის ხარისხის ჰიდროტექნიკური ძოვების შემცირებული ძოვების თა ვ ი და ნ სოფლის მეურნეობიდან და ს ა ც ა ვ ა დ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს თა ვ ი და ნ რა ოდე ნ ობ ი ს აცილება წარმოქ მ ნ ი ლი მხარდაჭერა აცილება გათვალისწინებით ალტერნატიული ნიტრატებით ალტერნატიული წყლის მდგრადი ზონების და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ ზონების გამოყენების გამოყოფის გზით და ს ა ც ვის მიზნით გამოყოფის გზით უზრუნველსაყოფად (სოფლის მეურნეობაში სასუქების გამოყენების შემცირება) წყალაღების და კლიმატის ალაზანი-ივრის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს სანიტარული ორგ ა ნ უ ლი წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს ცვლილების აუზში მონიტორინგის ზონის მეურნეობების შექმნა

98

რე გ უ ლირე ბ ა ასპექტების მეცხოველეობის პროგრამისა და (სანიტარული (წყალაღების გათვალისწინება კარგი პრაქტიკა გარემოსდაცვითი და ც ვ ი ს ზონის) ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი ს ინფრასტრუქტურუ კონტროლის შექმნა წყლის კონტროლის სისტემა) ლი და განხორციელება ხარისხის წყლის ობ ი ე ქ ტი ს ნაპირგამაგრები და ს ა ც ა ვ ა დ სტატუსის თი პროექტების და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს განხორციელების თა ვ ი და ნ დროს ასაცილებლად წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდინარეებიდან სხვადასხვა ამოღებული წყლის წყალაღების და ნიტრატების მიმართ მონიტორინგის ქვიშისა და სახის რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს ა და წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს მოწყვლადი ზონების პროგრამის ხრეშის ამოღების სასუქებისა და წყალაღების რე გ უ ლირე ბ ა სამოქმედო გეგმები განხორციელება ტექნიკ ური პესტიციდების პერიოდების (წყალაღების (ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა მოიცავს რე გ ლამ ე ნ ტი ს /ნო სათანადოდ კონტროლი ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი ს მდინარის აუზში რმ ა ტი უ ლი აქტის გამოყენების (ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი , კონტროლის ნიტრატების მიმართ მომზადება მეთოდოლოგიები ნებართვები) სისტემა) წყლის მოწყვლადი ზონების ს შემუშავება ობ ი ე ქ ტი ს სამოქმედო გეგმების სტატუსის მომზადებას და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს ნიტრატების შესახებ თა ვ ი და ნ ევროკავშირის ასაცილებლად დი რე ქ ტ ი ვ ი ს შესაბამისად)

მდინარეებში ჰიდროლოგიური საქონლის ფე რმ ე რე ბ ი ს თვ ი ს ეკოლოგიური ვერმიკომპოსტის ჩამდინარე წყლების მონიტორინგის ძოვების ტრენინგ ების თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ და მ ზ ა დე ბ ი ს ჩაშვების სისტემის ინტენსივობის ჩატარება წყლის მსგავსი პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა გარემოსდაცვითი გაძლიერება ნორმების/სტანდ ეფექტიანად ჰიდროლოგიური (ბიოჰუმუსის კონტროლი არტების გამოყენებისა და პირობების წარმოება) შემუშავება წყლის და გ როვ ე ბ ი ს შექმნა ხარჯის თე მ ა ზ ე რე გ უ ლირე ბ ი თ (მაგ., წყლის დონ ი ს რე გ უ ლირე ბ ი თ) და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს წყლის წყლის ეფექტიანი ადგილობრივი ბიოგაზის წყაროების ობ ი ე ქ ტე ბ ზე და მდგრადი სახეობებისთვის და ნ ა დგ ა რე ბ ი ს კონტროლი კლიმატის მეთოდებით მდინარის დონ ი ს მოწყობა და (წყაროსთან მიმდინარე და მიმართულებით და გამოყენება (ოჯ ა ხ ე ბ ი ს

99

და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს მოსალოდნელი გამოყენების უკან მიგრაციის ან მუნიციპალიტეტის შემცირება ცვლილების ხელშეწყობა და ნატანის დონ ე ზე ) ამცირებს ზემოქმედების გადაადგილების გაწმენდის ხარჯებს შეფასება და შესაძლებლობები და და დე ბ ი თა დ კვლევა ს უზრუნველყოფა მოქმედებს გარემოზე)

წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ჰიდროლოგიური ნატანის წყალდაცვით ზონებში ეკოლოგიური და მონიტორინგის გადაადგილების საქონლის ძოვების ქიმიური სტატუსის სისტემის უწყვეტობის თა ვ ი და ნ აცილება და დგ ე ნ ის მიზნით გაძლიერება უზრუნველყოფა ალტერნატიული ნორმატიული აქტის კაშხლების ზონების გამოყოფის შემუშავება მართვის გზით გზით

ტრენინგ ების წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე მასალების და ალაზანი-ივრის აუზში ჩატარება მდგრადი კლიმატის ნატანის მეცხოველეობის კარგი მეცხოველეობის მიმდინარე და ამოღების პრაქტიკის საკითხებზე მოსალოდნელი რე გ უ ლირე ბ ა ხელშეწყობა ცვლილების ზემოქმედების შეფასება და კვლევა

ამოღებული წყლის კონკურსების მდინარის რწ ყ ვ ი ს თა ნ ა მ ე დროვ ე რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს ა და საფუძველზე ნაპირებზე და და ეფექტიანი წყალაღების სამეცნიერო კალაპოტში ტექნოლოგიების პერიოდების ინსტიტუტების არსებული გამოყენება წყლის კონტროლი სამიზნე ნაგებობების, რე ს უ რს ე ბ ი ს (ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი , პროგრამების სანაპირო და ეკონომიურად ნებართვები) და ფი ნ ა ნ ს ე ბ ა წყლის გამოყენების სხვადასხვა ჰაბიტატების უზრუნველსაყოფად ეკოსისტემებსა და (მცენარეული ეკონომიკურ საფარის შექმნა) და რგ ე ბ ზ ე გაუმჯობესება და კლიმატის გამრავალფეროვნ ცვლილების ება

100

ზემოქმედების შესასწავლად ფე რმ ე რე ბ ი ს თვ ი ს კახეთის რე გ ი ონ ი ს კალაპოტის ალაზანი-ივრის აუზში ტრენინგ ების მიწის რე ს უ რს ე ბ ი ს მორფოლოგიის სარწყავი სისტემების ჩატარება წყლის მართვის აღმდგენი მაგისტრალური არხის, ეფექტიანად გრძელვადიანი ჰიდროტექნიკური კოლექტორებისა და გამოყენებისა და სტრატეგიის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს სათავე ნაგებობების წყლის და გ როვ ე ბ ი ს მომზადება და მხარდაჭერა რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა თე მ ა ზ ე განხორციელება, რომ ე ლიც და ლი ს მონიტორინგის წყალსაცავის შემდეგ კლიმატის ინფრასტრუქტური ცვლილებასთან ს გაუმჯობესება ადაპტაციის (მაგ., ფა რე ბ ი ს ყველაზე აღდგენა) მნიშვნელოვანი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა იქნება წყალაღების ჭალის ტყეების სანიტარული ზონის არსებული აღდგენა (სანიტარული და ც ვ ი ს მაჩვენებლების მდინარე ივრის ზონის) შექმნა წყლის მდგრად დონ ე ზ ე ქვედა ბიეფში ხარისხის და ს ა ც ა ვ ა დ და ყ ვ ა ნ ა და ტ ბ ორვ ი ს (ალტერნატიული ბუნებრივი წყაროების მოძიება რე ჟ ი მ ი ს აღდგენა ან წყლის და ლი ს ეფექტიანად წყალსაცავიდან გამოყენება) წყლის გაშვების გზით

საყოფაცხოვრებო წყალაღების და წყლის მომხმარებლების და გ უ ბ ე ბ ი ს მიერ წყლის რე გ უ ლირე ბ ა ეფექტიანად (წყალაღების გამოყენების ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი ს საჯარო კამპანიები კონტროლის სისტემა) წყლის ობ ი ე ქ ტი ს სტატუსის

101

და ქ ვ ე ი თე ბ ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად ზედაპირული წყლის ადგილობრივი ობ ი ე ქ ტე ბ ი და ნ სახეობებისთვის წყალაღების მდინარის დონ ე ბ ი ს გადასახადის მიმართულებით და უკან შემოღება მიგრაციის და ნატანის გადაადგილების შესაძლებლობების უზრუნველყოფა; ნატანის მართვა მდინარეებიდან ნატანის ქვიშისა და ხრეშის გადაადგილების ამოღების უწყვეტობის ტექნიკ ური უზრუნველყოფა რე გ ლამ ე ნ ტი ს /ნორმა კაშხლების მართვის ტიული აქტის გზით მომზადება წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე მასალების და ნატანის კლიმატის ამოღების რე გ უ ლირე ბ ა მიმდინარე და მოსალოდნელი ცვლილების ზემოქმედების შეფასება და კვლევა ჩამდინარე წყლების ზომიერი ხარჯის გამწმენდი შენარჩუნება ნაგებობების შესწავლა და შეწონილი ფრა ქ ც ი ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ი ს და დგ ე ნ ა

102

ეტაპი 2: მდინარეთა სააუზო მართვის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მოსალოდნელი ზემოქმედებების დე ტ ა ლუ რი ანალიზი

მოსალოდნელი ზემოქმედებების დე ტ ა ლუ რი ანალიზი ჩატარდა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მხოლოდ იმ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს თვ ი ს , რომ ლებ ი ც სკრინინგის შედეგად შეირჩა, ანუ რომ ლებ მ ა ც პირველ ეტაპზე მიიღეს შეფასება ‘1’ (ცხრილი 10).

მოსალოდნელი ზემოქმედებების ანალიზის მიზანი იყო მთავარ საკითხებზე მოცემული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ი ს განხორციელების შედეგად შესაძლო უარყოფითი ან და დე ბ ი თი ზემოქმედების აღწერა. კერძოდ, იმის და დგ ე ნ ა , თუ რა იწვევს უარყოფით და რა წარმოადგენს და დე ბ ი თ ზემოქმედებას, მათ შორის, პირდაპირი და არაპირდაპირი ზემოქმედებების იდენტიფიცირება. შესაბამისად, ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს მიენიჭათ ქულები შეფასების შემდეგი სისტემით:

• -2 მნიშვნელოვანი უარყოფითი ზემოქმედება/მაღალი რი ს კ ი ; -1 უმნიშვნელო უარყოფითი ზემოქმედება/მაღალი რი ს კ ი , • 0 ზემოქმედება/რი ს კ ი არ არის მოსალოდნელი, • +1 საშუალო და დე ბ ი თი ზემოქმედება/შესაძლებლობა, • +2 მნიშვნელოვანი და დე ბ ი თი ზემოქმედება/მნიშვნელოვანი შესაძლებლობა.

მოსალოდნელი ზემოქმედებების ანალიზის შედეგების საფუძველზე, შემუშავდა ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების შედეგად მოსალოდნელი უარყოფითი ზემოქმედებების39 პრევენციის ან შერბილების და /ან მოსალოდნელი და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გაძლიერების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი (იხ. თა ვ ი 6). მდინარეთა სააუზო მართვის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს დე ტ ა ლუ რი შეფასება იხ. და ნ ა რთი 21-ში.

5.2. მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების შედეგები და და ს კ ვ ნ ე ბ ი

წინამდებარე თა ვ შ ი შეჯამებული სახით წარმოდგენილია მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების (ეტაპი 2) ძირითადი და ს კ ვ ნ ე ბ ი . უნდა აღინიშნოს, რომ გამოვლენილ იქნა ძირითადად და დე ბ ითი ზემოქმედებები. უარყოფითი ზემოქმედების შესაძლებლობა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მხოლოდ რა მ დე ნ ი მ ე ღონ ი ს ძ ი ე ბ ი ს შემთხვევაში იქნა და დგ ე ნ ი ლი . ამ უარყოფითი ზემოქმედებებისთვის, რომ ლებ ს ა ც ძირითადად ლო კ ა ლუ რ ი ხასიათი ექნება, სგშ-ში წარმოდგენილია შერბილების შესაბამისი ზომები. შეიძლება ითქვას, რომ ზოგადად მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებას სგშ-ში განხილულ მთავარ გარემოსდაცვითი და სოციალურ-ეკონომიკურ (ჯანმრთელობის ჩათვლით) საკითხებზე (ალაზანი-ივრის აუზისთვის აქტუალურ საკითხებზე) უპირატესად და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება.

5.2.1 წყლის რე ს უ რს ე ბ ი

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა, ყოვლისმომცველი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ა და შესაბამისი ზომების გატარების საშუალებით, ქმნის ალაზანი-ივრის აუზში წყლის ხარისხის გაუმჯობესებისა და წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის კოორდინირებულ ჩარჩ ოს . მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელებას, მაგ., ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების და წყალარინების სისტემის მშენებლობას, წყალარინების ქსელის რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა ს, მილსადენის, ჭებისა და კოლექტორების შეცვლას, ასევე სხვა არაპირდაპირ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , როგ ორი ც ა ა ნიტრატების მიმართ მოწყვლადი ზონების სამოქმედო გეგმების მომზადება, კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს

39 სკრინინგისთვის გამოყენებულ იქნა ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმისა და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამის 2019 წლის სექტემბრის ვერსია.

103

სოფლის მეურნეობიდან წარმოქმნილი ნიტრატებით და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ და ს ა ც ა ვ ა დ, და სხვ. პირდაპირი და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება წყლის ხარისხზე. გარდა ამისა, შეიქმნება ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის ქსელის გაუმჯობესების შესაძლებლობა, რა ც ძალიან მნიშვნელოვანია აუზში წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს შესაფასებლად და და ს ა გ ე გ მ ა დ.

ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს აუზის ჰიდროლოგიაზე. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მიზანია ჰიდროლოგიასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი არსებული და მოსალოდნელი პრობლემების მოგვარება. კერძოდ, და გ ე გ მ ი ლი ა სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ი ს შესამცირებლად, წყალაღების/წყლის და გ უ ბების რე გ უ ლირე ბ ა და მდინარის ხარჯის იმ დონ ი ს შენარჩუნება, რომ ე ლიც წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ეკოსისტემებს რი ს კ ი ს ქვეშ არ და ა ყ ე ნ ე ბ ს და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედება გათვალისწინებულია. გარდა ამისა, გათვალისწინებულია ჰიდროლოგიური მონიტორინგის ქსელის გაუმჯობესება, რა ც მდინარეებში წყლის ბალანსის და ს ა დგ ე ნ ა დ საჭირო და მ ა ტ ე ბ ი თ მონაცემებს უზრუნველყოფს. ეს შექმნის საფუძველს სარწყავ არხებში გასაშვები წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს შესახებ ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მისაღებად და წყალაღების სათანადოდ და ს ა გ ე გ მ ა დ, მაგ., ახალი ჰესების მშენებლობისთვის. ჰიდროლოგიური მონიტორინგის მონაცემები ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას გარემოსდაცვითი ხარჯის და ს ა დგ ე ნ ა დ. სათანადო გარემოსდაცვითი ხარჯი მნიშვნელოვანია მდინარის მორფოლოგ ი ი ს შესანარჩუნებლად, განსაკუთრებით მდინარის აუზში არსებული და და გ ე გ მ ი ლი ახალი ჰესების გათვალისწინებით.

5.2.2. ბუნებრივი საფრთხეები

მდინარეთა კალაპოტებში ჰიდროტექნიკური ნაგებობების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და მშენებლობა ხელს შეუწყობს მდინარეთა ნაპირების გარეცხვისა და წყალდიდობების/წყალმოვარდნების დროს მათი და ტ ბ ორვ ი ს არეალის შემცირებას. მდინარეებიდან ნატანის პერიოდულად ამოღება და მათი კალაპოტების ჩაღრმავება-გასწორხაზოვნება შეარბილებს ღვ ა რც ოფე ბ ი ს უარყოფით ზემოქმედებას. ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს გამართული ქსელი ხელს შეუწყობს იმ ტერიტორიების იდენტიფიცირებას, სადაც ხშირია წყალდიდობები/წყალმოვარდნები, და ადრეული შეტყობინების სისტემებისთვის შესაფერისი ადგილების შერჩევას. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებულია ისეთი საკითხები, როგ ორი ც ა ა მდინარეების ნაპირების და ც ვ ა და და ც ვ ი ს სხვა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი გატარება, რომ ლებ ი ც თა ვ ი ს მხრივ ხელს შეუწყობენ მდინარის კალაპოტისა და მისი მორფოლოგიის აღდგენას, რა ც მდინარეების ბუნებრივთან მიახლოებული მდგომარეობის შენარჩუნებას უზრუნველყოფს. აქედან გამომდინარე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს ბუნებრივ საფრთხეებთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ არსებულ ვითარებას, თუ მ ც ა , გეგმაში, ასევე, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს სხვა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი რე გ ი ონ შ ი ბუნებრივი საფრთხეების რი ს კ ე ბ ი ს შემცირების მიზნით.

5.2.3. ნიადაგები

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული კონკრეტული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ზემოქმედებების შეფასება აჩვენებს, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებას და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება ნიადაგის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა და დე გ რა და ც ი ი ს შემცირების თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ. სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება პირდაპირი ან არაპირდაპირი გზით და დებითად იმოქმედებს ნიადაგის ხარისხსა და სტრუქტურაზე. ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ა : ორგ ა ნ უ ლი მეურნეობების შექმნა, ვერმიკომპოსტის და მ ზ ა დე ბ ი ს პრაქტიკ ის და ნ ე რგ ვ ა (ბიოჰუმუსის წარმოება),

104

სასუქების გამოყენების კარგი პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა , ალაზანი-ივრის აუზში მეცხოველეობის კარგი პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა . ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ხელს შეუწყობს ნიადაგის სტრუქტურისა და ხარისხის გაუმჯობესებას მდინარის აუზში, სადაც სოფლის მეურნეობა ეკონომიკის ერთ-ერთი წამყვანი და რგ ი ა .

5.2.4. კლიმატის ცვლილება

არსებული მდგომარეობის ანალიზი აჩვენებს, რომ კლიმატის ცვლილება მომავალში ალაზანი-ივრის აუზზე უარყოფით ზემოქმედებას მოახდენს. კლიმატის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა ისეთი რი ს კ ე ბ ი , როგ ორი ც ა ა წყლის დე ფი ც ი ტ ი და კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ბუნებრივი საფრთხეების გააქტიურება. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია კლიმატის ცვლილების კარგად შესწავლა და მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში საადაპტაციო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხილვა მოკლე და გრძელვადიან პერსპექტივაში. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა მოიცავს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , რომ ლებ ი ც ორი ე ნ ტი რე ბ უ ლია წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შესწავლაზე, და ასევე სხვა არაპირდაპირ ზომებს, მაგ., ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს , რომ ლებ ი ც ეხება წყალაღების რე გ უ ლირე ბ ა ს . ცხადია, რომ ამ ღონ ისძიებების განხორციელება ხელს შეუწყობს კლიმატის ცვლილების შედეგების მიმართ აუზის მედეგობას და ადაპტაციას.

5.2.5. ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები

მდინარეთა სააუზო მართვის განხორციელებას და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება ჭალის ტყეებზე, განსაკუთრებით მდინარე ივრის გასწვრივ მდებარე ჭალის ტყეებზე. ამ თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ ყველაზე მნიშვნელოვანია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც ეხება მდინარეში გარემოსდაცვითი ხარჯის უზრუნველყოფას, აღებული წყლის რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს კონტროლისა და გარემოსდაცვითი ხარჯის შეფასების მეთოდოლო გ ი ი ს შემუშავებას. ჭალის ტყეების აღდგენის პირდაპირი ზომები გათვალისწინებულია ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამაშიც, რომ ე ლთა განხორციელებას ასევე მნიშვნელოვანი და დე ბ ი თი ზემოქმედება ექნება.

როგ ორც რუ კ ა 5 და რუ კ ა 6-და ნ ჩანს, წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს მდგომარეობის შენარჩუნება ან გაუმჯობესება მნიშვნელოვანია: - მდინარე ივრის (შესაძლო რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტი ) გასწვრივ არსებული და ყორუღის, ივრისა და ჭაჭუნას აღკვეთილებში და ც უ ლი ტუგ ა ის ტიპის ჭალის ტყეებისა თვის; განსაკუთრებით ჭაჭუნას აღკვეთილისთვის, რომ ე ლიც და ლი ს წყალსაცავის ქვემოთ მდებარეობს; - ალაზნის და გ ე გ მ ი ლი ზურმუხტის უბნისთვის, რომ ე ლიც მოიცავს მდინარე ალაზნის (შესაძლო რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტი Alz 139) გასწვრივ მდებარე ჭალის ტყეს; - ალაზნის ბუნებრივ ძეგლისა და ვაშლოვანის ეროვნული პარკის ნაწილისთვის, რომ ე ლიც მდინარე ალაზნის გასწვრივ მდებარეობს (სოფლები საბათლო, ფი როს მ ა ნ ი ).

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ყორუღისა და ივრის აღკვეთილებს, რომ ლებ ი ც Ior121 და Ior125 ძლიერ მოდიფიცირებული წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს 40 გასწვრივ მდებარე ობ ე ნ . სასურველია სპეციალური კვლევების ჩატარება ყორუღისა და ივრის აღკვეთილებში და ც უ ლ სახეობებზე მდინარეების ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებების, წყალაღებისა და და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ზემოქმედების შესაფასებლად, რომ ე ლთა შედეგების საფუძველზე შესაბამისი საკონსერვ ა ც ი ო ღონ ი ს ძ ი ებები და ი გ ე გ მ ე ბ ა .

40 ანთროპოლოგიური ზემოქმედების შედეგად მნიშვნელოვნად სახეცვლილი ზედაპირული წყლის ობ ი ე ქ ტი .

105

ძლიერ მოდიფიცირებული წყლის ობ ი ე ქ ტი - Ior131 (და ლი ს წყალსაცავი) მდებარეობს ივრის აღკვეთილის (ზედა დი ნ ე ბ ა ) და ჭაჭუნას აღკვეთილის (ქვედა დი ნ ე ბ ა ) მახლობლად. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამაში და ლი ს წყალსაცავისთვის განსაზღვრულია სპეციალური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს ივრის ჭალის ტყეებზე. თუ მ ც ა , ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველ ციკლში არ არის გათვალისწინებული. წყლის ხარისხისა და ჰიდრომორფოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესების სხვა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც მდინარე ივრის გასწვრივ განხორციელდება, ხელს შეუწყობს ამ ტერიტორია ზე მდებარე და ც უ ლი ტერიტორიების მდგომარეობის გაუმჯობესებას (ყორუღის, ივრისა და ჭაჭუნას აღკვეთილები).

სარწყავი სისტემების მაგისტრალური არხების, კოლექტორებისა და სათავე ნაგებობების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა (ზემო და ქვემო ალაზნის, ქვემო სამგორის სარწყავი სისტემები), სისტემაში წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ი ს შემცირების გზით, ხელს შეუწყობს სარწყავი მიზნით ამოღებული წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს შემცირებას. თუ მ ც ა , სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს პროექტების გზშ-ში ყურადღებით უნდა გამოითვალოს გარემოსდაცვითი ხარჯი და შეფასდეს კუმულაციური ზემოქმედებები ქვედა ბიეფში მდებარე და ც უ ლ ტეროტორიებსა და ზურმუხტის უბნებზე წყლის დე ფი ც ი ტ ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად.

ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამის გახორციელებას ექნება და დე ბ ი თი ზემოქმედება და ც უ ლ ტერიტორიებსა და ზურმუხტის უბნებზე ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ხასიათიდან და მათი განხორციელების ადგილებიდან გამომდინარე.

მდინარეთა სააუზო მართვის განხორციელებას ექნება არაპირდაპირი და დე ბ ი თი ზემოქ მ ე დე ბ ა წყლის სახეობებზე, განსაკუთრებით თე ვ ზ ე ბ სა და წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლ სხვა სახეობებზე, წყლის ხარისხის გაუმჯობესების, გარემოსდაცვითი ხარჯის აღდგენის და წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ფრა გ მ ე ნ ტ ა ც ი ის შემცირების გზით. თუ მ ც ა , ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამაში არ არის გათვალისწინებული წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სახეობების, მათ შორის გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების საკონსერვაციო სტატუსის გაუმჯობესების პირდაპირი ზომები.

და მ ა ტ ე ბ ი თი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს უმეტესობა, წყლის ხარისხისა და ჰიდრომორფოლოგიური პირობების გაუმჯობესების გზით, არაპირდაპირ და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს სახეობებისა და ჰაბიტატების საკონსერვაციო სტატუსზე.

5.2.6. ჯანმრთელობის და ც ვ ა

თი თოე უ ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ი ს შეფასების საფუძველზე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა, წყლის ხარისხის, წყალმომარაგებისა და წყლის გაწმენდის გაუმჯობესების გზით, მნიშვნელოვან და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე. წყალი ადამიანის ჯანმრთელობის უმნიშვნელოვანესი ასპექტია, და შესაბამისად, გაუმჯობესებული წყალმომარაგება და წყლის ხარისხი, რა ც ადამიანებს წყლის სასმელად, საყოფაცხოვრებო და ჰიგიენური მიზნით, საკვების და ს ა მ ზ ა დე ბ ლა დ თუ რე კ რე ა ც ი უ ლი და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ი თ გამოყენების შესაძლებლობას მისცემს, და დე ბ ი თა დ იმოქმედებს ადამიანების ჯანმრთელობაზე

წვდომა წყალსა და სანიტარიაზე უმნიშვნელოვანესია სამედიცინო და წ ე ს ებულებების ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ი ს ა თვ ი ს , რა ც , თა ვ ი ს მხრივ, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მოსახლეობის ჯანმრთელობის უზრუნველყოფაში. წყლის გაწმენდა და სასოფლო-სამეურნეო მიზნებისთვის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს რა ც ი ონ ა ლური გამოყენება ხელს უწყობს არა მხოლოდ წყლის და ზ ოგ ვ ა ს , არამედ სასოფლო-სამეურნეო

106

კულტურების და ც ვ ა ს ქიმიური და ბიოლოგიური და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ა გ ა ნ . თუ მ ც ა , არსებობს დროე ბ ი თი ხასიათის რი ს კ ე ბ ი (ძირითადად ადგილობრივ დონ ე ზ ე ), რომ ლებ ი ც და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა და გ ე გ მ ი ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელებასთან.

რე კ ომ ე ნ დე ბ უ ლია , რომ თი თოე უ ლი ინფრასტრუქტურული სამუშაოსთვის მომზადდეს გადაუდებელი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს მართვის გეგმა. გეგმაში განსაზღვრული უნდა იყოს ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ იმ საფრთხეებზე რე ა გ ი რე ბ ი ს ზომები, რომ ლებ ი ც შესაძლოა წარმოიქმნას სამუშაოების განხორციელების დროს . მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ა ასევე ისეთი რი ს კ ი , როგ ორი ც ა ა მოსახლეობისა და სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ ი ს ა თვ ი ს წყლის მიწოდების დროე ბ ი თი შეფერხება. აღნიშნული რი ს კ ი ს თა ვ ი და ნ აცილება შესაძლებელია როგ ორც ალტერნატიული წყალმომარაგებით, ასევე სათანადო საკომუნიკაციო და ცნობიერების ამაღლების კამპანიებით. საჭიროა სათანადო ყურადღება და კონტროლი მშენებლობის პროცესში სასმელი წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს , და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი წყლის მიწოდებისა და წყლით გამოწვეული და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად.

5.2.7. სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტით გათვალისწინებულ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს შეუძლიათ მნიშვნელოვნად შეუწყონ ხელი ალაზანი-იორი ივრის აუზის მდგრად სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტით გათვალისწინებული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ხელს შეუწყობს და ს ა ქ მ ე ბ ა ს და მდინარის აუზში ცალკეული ეკონომიკური და რგ ე ბ ი ს აღორძინებას. ახალი სარწყავი არხების მშენებლობის და არსებული არხების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს შედეგად და მ უ შ ა ვ დე ბ ა ის სასოფლო- სამეურნეო მიწები, რომ ლებ ი ც სოფლის მეურნეობაში აღარ გამოიყენებოდა და კარგი სასოფლო- სამეურნეო პრაქტიკის და ნ ე რგ ვ ა გამოიწვევს მდგრადი აგრო ბიზნესის განვითარებას. შედეგად მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება ხელს შეუწყობს ადგილობრივი თე მ ე ბ ი ს მდგრად განვითარებას, მოსახლეობის მიგრაციის შემცირებას და სათანადო სოციალურ- ეკონომიკური პირობების შექმნას, რა ც გამოიხატება და ს ა ქ მ ე ბ ი ს და შემოსავლების გაზრდილი მაჩვენებლების და ცხოვრების გაუმჯობესებული პირობები შექმნით.

5.2.8. კულტურული მემკვიდრეობა

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ცალკეული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი თ გათვალისწინებული სამშენებლო სამუშაოების (მაგ., ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების, წყალდიდობებისგან და მ ც ა ვ ი ნაგებობების, გვირაბების, გადასასვლელების, და სხვ.) განხორციელების შედეგად შესაძლოა და ზ ი ა ნ დე ს წყლის ობ ი ე ქ ტი ს ფა რგ ლე ბ შ ი ან მახლობლად მდებარე აქამდე უცნობი არქეოლოგიური ძეგლები. აქედან გამომდინარე, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებამ შესაძლოა უარყოფითი ზემოქმედება მოახდინოს. თუ მ ც ა , მოქმედი კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ არეგულირებს ასეთ საკითხებს და მოითხოვს შესაბამისი პროცედურების ჩატარებას, რომ ლებ ი ც გათვ ა ლი ს წ ი ნ ე ბ უ ლი უნდა იყოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პროცესში.

სგშ-ს ფა რგ ლე ბ შ ი ჩატარებული შეფასების საფუძველზე შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ ამ პროცესების ზემოქმედება წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე (და პირიქით - წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგომარეობის ზემოქმედება კულტურული მემკვიდრეობის მართვის პროცესზე) მინიმალური იქნება.

107

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ა და სამიზნე რე გ ი ონ შ ი არსებულ კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ს შორის შესაძლო ურთიერთმოქმედების/ზემოქმედებების და დგ ე ნ ი ს მიზნით ჩატარდა GIS ანალიზი. კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ა და მათი და ც ვ ი ს ზონების ფე ნ ა ს და ე დო მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით განსაზღვრული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ფე ნ ა (ძირითადი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი მოიცავს წყლის ინფრასტრუქტურასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ სამშენებლო და სარეაბილიტაციო სამუშაოებს). ანალიზის შედეგები აჩვენებს, რომ ამ ორ ფე ნ ა ს შორის სივრცითი კონფლიქტი არ არსებობს. კულტურული მემკვირეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი და გ ე გ მ ი ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გახორციელების ადგილიდან 1 კმ-ის რა დი უ ს შ ი არ არის წარმოდგენილი. არც ერთი კულტ უ რ უ ლი ძეგლი არ ექცევა ძირითადი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელების ადგილიდან 1 კმ-ის მანძილზე რა დი უ ს ი ს ფა რგ ლე ბ შ ი 41 (იხ. რუ კ ა 7).

შეგვიძლია და ვ ა ს კ ვ ნ ა თ, რომ და გ ე გ მ ი ლ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ა (მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა) და კულტურული მემკვიდრეობის არსებულ ძეგლებს შორის პირდაპირი კავშირი არ არსებობს. აქედან გამომდინარე, ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება კულტურული მემკვიდრეობის არსებულ ძეგლებზე ზემოქმედებას არ მოახდენს.

მიუხედავად ამისა, არსებობს შესაძლებლობა იმისა, რომ ძირითადი ღონისძიებების (მშენებლობა, რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და მიწის სამუშაოები) განხორციელებამ წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ფა რგ ლე ბ შ ი ან მათ მახლობლად მდებარე აქამდე უცნობი არქეოლოგიური ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს და ზ ი ა ნ ე ბ ა გამოიწვიოს. ამიტომ, საჭიროა ამ რი ს კ ე ბ ი ს შემცირებისთვ ი ს შესაბამისი ზომების შემუშავება და გატარება (იხ. თა ვ ი 6).

41 1 კმ. რა დი უ ს ი რა მ დე ნ ჯ ე რმ ე აღემატება კულტურული მემკვიდრეობის კანონის და დგ ე ნ ი ლ და მ ც ა ვ ზონას. კულტურული მემკვიდრეობის და მ ც ა ვ ი ზონა არის კულტურული მემკვიდრეობის უძრავი ობ იექტების ირგვლივ ან/და მათი გავრცელების ან გავლენის არეალში ამ კანონით და დგ ე ნ ი ლი წესით განსაზღვრული ტერიტორია , რომ ლის ფა რგ ლე ბ შ ი ც მოქმედებს ექსპლუატაციის განსაკუთრებული რე ჟ ი მ ი და რომ ლის და ნ ი შ ნ უ ლე ბ ა ა , მის საზღვრებში არსებული კულტურული მემკვიდრეობა და ი ც ვ ა ს არასასურველი ზეგავლენისაგან (კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ, მუხლი 3). ძეგლის ინდივიდუალურ და მ ც ა ვ ზონად განისაზღვრება ტერიტორია უძრავი ძეგლის გარშემო, რომ ე ლიც შედგება ფი ზ ი კ უ რი და ვიზუალური და ც ვ ი ს არეალებისგან და დგ ი ნ დე ბ ა ძეგლის ფი ზ ი კ უ რი და ვიზუალური და ც ვ ი ს მიზნით. ინდივიდუალური და ც ვ ი ს ზონა ობ ი ე ქ ტი ს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლად აღიარების შემდეგ ავტომატურად დგ ი ნ დე ბ ა . ფი ზ ი კ უ რი და ც ვ ი ს არეალი განისაზღვრება შემდეგი მანძილით – ძეგლის სიმაღლე გამრავლებული 2-ზე, მაგრამ არანაკლებ 50 მეტრის რა დი უ ს ი თ. ვიზუალური და ც ვ ი ს არეალი ძეგლის კატეგორიის მიხედვით განისაზღვრება. კერძოდ, ქალაქის ტერიტორია ზე მდებარე ძეგლის ვიზუალური და ც ვ ი ს არეალი მისი გარე კონტურიდან 150 მ მანძილზე ვრცელდება, ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლებისათვის ვიზუალური და ც ვ ი ს არეალი 500 მეტრის რა დი უ ს ი თ განისაზღვრება. სოფლად მდებარე ძეგლების შემთხვევაში ეს მანძილები ორჯ ე რ მეტია და შესაბამისად 300 მ და 500 მ-ს შეადგენს. მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში შეტანილი ძეგლებისათვის ვიზუალური და ც ვ ი ს არეალი 1000 მეტრის რა დი უ ს ი თ არის განსაზღვრული (კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახე, მუხლი 36).

108

რუ კ ა 7. ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პრიორიტეტულ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ა და კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ს შორის შესაძლო სივრცითი კონფლიქტი

109

110

6. სგშ-ში წარმოდგენილი შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი 42

მოსალოდნელი ზემოქმედებების შეფასების შედეგებზე და ყ რდნ ობ ი თ სგშ-ში უნდა განისაზღვროს შესწავლილი გეგმის/პროგრამის მოსალოდნელი ზემოქმედებების თა ვ ი და ნ აცილების, შერბილების ან კომპენსირების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , აგრეთვე მოსალოდნელი და დე ბ ი თი ზემოქმედებების გაძლიერების ზომები.

სგშ-ში წარმოდგენილია შემარბილებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ორი ტიპი გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი იმ საკითხებისთვის, რომ ლებ ზე ც შესაძლოა ზემოქმედება მოახდინოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებამ: 1. მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი (გეგმის მიღებამდე ან და მ ტ კ ი ც ე ბ ა მ დე ), რომ ლებ ი ც მოიცავს იმ და მ ა ტ ე ბ ი თ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ს ან ქმედებებს, რომ ლებ ი ც გათვალისწინებული უნდა იყოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის (და განსაკუთრებით ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა თა პროგრამიდან განხორციელების პირველი ციკლისთვის განსაზღვრული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ) საბოლოო ვარიანტის მომზადების დროს ; 2. ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და პირობები, რომ ლებ ი ც უნდა შეასრულოს შესაბამისმა სააგენტომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების დროს . ასევე კვლევები, რომ ლებ ი ც უნდა ჩატარდეს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების ფა რგ ლე ბ შ ი კონკრეტული პროექტებისა და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესახებ სათანადო გადაწყვეტილებების მისაღებად. აღნიშნული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ა და პირობების შესრულების ზედამხედველობა გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ უნდა უზრუნველყოს.

6.1. წყლის რე ს უ რს ე ბ ი

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ შ ი , რომ ლებ ი ც მიზნად ისახავს მდინარეების ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებების პრობლემის გადაჭრას, გათვალისწინებული უნდა იყოს ცალკეულ ადგილებში მდინარიდან ქვიშისა და ხრეშის ამოღების ზემოქმედების ანალიზი. ანალიზის საფუძველზე უნდა განისაზღვროს ინერტული მასალების ამოღების ის ლო კ ა ც ი ა და რა ოდე ნ ობ ა , რომ ე ლიც შეიძლება ამოღებულ იქნეს მდინარიდან ისე, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს მდინარის ნორმალური ფუ ნ ქ ც ი ონ ი რე ბ ა და შენარჩუნებულ იქნეს ეკოლოგიური, ჰიდროლოგიური და მორფოლოგიური მთლიანობა. • მდინარის აუზში ქვიშა/ხრეშის მოპოვების ინტენსიური ხასიათის გათვალისწინებით მნიშვნელოვანია ამ საქმიანობის მდგრადი მეთოდით წარმოების უზრუნველყოფა. აქედან გამომდინარე, აქცენტი უნდა გაკეთდეს მონიტორინგის გეგმების შექმნაზე, რომ ლებ ი ც უზრუნველყოფენ ქვიშის/ხრეშის ამოღებასა და ნატანის გადაადგილების შესაძლებლობის ცვლილებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ინფორმაციას. ეს ინფორმაცია გადაწყვეტილებების მიმღებ

42 დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი გამოყენებულია ტერმინი "შემარბილებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ”, საქართველოს გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მუხლი 26, პარ. 2 (ვ) თა ნ ა ხ მ ა დ - „სგშ ანგარიში უნდა მოიცავსედ სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს განხორციელებით გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე შესაძლო ზემოქმედების თა ვ ი და ნ აცილების, შემცირების ან შერბილების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს აღწერას“. ამიტომ "შემარბ ი ლებ ე ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი " უნდა განვასხვავოთ "რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ს გ ა ნ " სგშ - ს ანგარიშთან და სტრატეგიული დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს პროექტთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ (საქართველოს გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის მუხლი 27, პარ. 7-ის თა ნ ა ხ მ ა დ რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ს გასცემენ გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო და საქართველოს ოკ უ პ ი რე ბ უ ლი ტერიტორიებიდან დე ვ ნ ი ლთა , შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური და ც ვ ი ს სამინისტრო სგშ პროცედურის და ს რუ ლე ბ ი ს შემდეგ.

111

პირებს და ე ხმარება მოპოვების ადგილებიდან ქვედა და ზედა დი ნ ე ბ ა შ ი ქვიშის/ხრეშის ამოღების ხანგრძლივვადიანი ზემოქმედებების შეფასებასა და შერბილების ან მართვის შესაბამისი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შემუშავებაში, მაგ., მდინარეების ბუნებრივი პირობების ხელშემწყობი რე გ უ ლაც ი ე ბ ი ს მომზადებაში. • ჩამდინარე წლის გამწმენდ ნაგებობებში წარმოქმნილი ნარჩენი ლა მ ი ს გადამუშავება და მეორად პროდუქტად გამოყენება (ლა მ ი ს მართვა); ნარჩენი ლა მ ი ს გადამუშავების ტექნიკ ური რე გ ლამ ე ნ ტი ს შემუშავება. • წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს გამოყენების ეფექტიანობის ასამაღლებლად, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის პროექტით გათვალისწინებული ტრენინგ ებისა და ცნობიერების ამაღლების პროგრამები უნდა მოიცავდე ს სარწყავი წყლის გამოყენების ოპ ტი მ ი ზა ც ი ი ს საუკეთესო პრაქტიკის მაგალითებს და მეთოდებს (მაგ., სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მორწყვა მათი ზრდის მნიშვნელოვან ეტაპებზე, რწ ყ ვ ა გვალვების დროს , რწ ყ ვ ა ღა მ ი ს საათებში, და სხვ.). ზოგადად, ადგილობრივ მოსახლეობაში ცოდნის გავრცელებისა და უნარ-ჩვევების გაძლიერების მიზნით, უნდა განხორციელდეს პილოტური პროექტები რე გ ი ონ ი ს სხვადასხვა სახის წყალმომხმარებლების მიერ წყლის ეფექტიანად გამოყენებაზე, რა ც ხელს შეუწყობს კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილებების უარყოფითი შედეგების შერბილებას ან მათთან ადაპტაციას.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • სადრენაჟე სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს ტექნიკ ური პროექტების მომზადების ეტაპზე საჭიროა სადრენაჟე სისტემების კომპიუტერული მოდელების გამოცდა ნალექების განსხვავებული რა ოდე ნ ობ ე ბ ი ს ა თვ ი ს . გათვალისწინებულ უნდა იქნეს პოტენციურად საშიში სცენარები (ექსტრემალური ვითარება, თოვ ლი ს სწრაფი დნ ობ ი ს ან ძლიერი და მოულოდნელი წვიმის ჩათვლით). რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს შერჩეული ტექნიკ ური პროექტი გათვლილი უნდა იყოს ყველაზე უარესი შესაძლო სცენარის პირობ ე ბ ზე . • სადრენაჟე სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს ან ახალი სადრენაჟე სისტემების პროექტების გზშ-ში განხილულ უნდა იქნეს ჩამდინარე წყლების გაწმენდის სათანადო მეთოდები, წყალჩაშვების პუნქტების ადგილმდებარეობა და გონივრული ალტერნატივები, როგ ორი ც ა ა მაგალითად, გამწმენდი სალექარები, ხელოვნური ჭარბტენიანი ტერიტორიები, გამთანაბრებელი გუბურები.

6.2. ბუნებრივი საფრთხეები

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ბუნებრივი საფრთხეების (განსაკუთრებით წყალდიდობების/წყალმოვარდნების) მიმართ მზაობის გასაძლიერებლად, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული უნდა იყოს კაშხლების/წყალსაცავების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს სამოქმედო გეგმის მომზადება, კაშხლების/წყალსაცავების (განსაკუთრებით სარწყავი მიზნით გამოყენებული წყალსაცავების) ტექნიკ ური მდგომარეობის სპეციალურ კვლევასთან ერთად.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ალაზანი-ივრის აუზის თი თოე უ ლი მდინარისთვის, მათი ჰიდრომეტრული და მორფოლოგიური მახასიათებლების საფუძველზე, უნდა გამოითვალოს და შეფასდეს წყლალაღების/და გ უ ბ ე ბ ი ს პოტენციალი (წყალაღებისა და და გ უ ბ ე ბ ი ს რე გ უ ლირე ბ ი ს თვ ი ს ). • ნატანის მართვის/ნატანის გადაადგილების უზრუნველყოფის ზომები უნდა განისაზღვროს ნატანის მახასიათებლების, მათ შორის, მოცულობის, სიჩქარის, და სხვ. კვლევის შედეგების საფუძველზე. • კაშხლების მართვის გზით ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველსაყოფად პირველ რი გ შ ი აუცილებელია კვლევის ჩატარება და კაშხლების/წყალსაცავების, მაგ., ფა რე ბ ი ს

112

მდგომარეობის და დგ ე ნ ა . ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია წყალსაცავების წყალგამშვები ფა რე ბ ი ს რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა. აუცილებელია ნატანი მასალის მოძრაობის მიმართულებისა და სიჩქარის და ნატანი მასალის მოცულობის შესწავლა. ასევე საჭიროა ბუნებრივთან მიახლოებული იმ პირობების (სიჩქარე და მოცულობა) და დგ ე ნ ა , რომ ლის საფუძველზეც უნდა მოხდეს ნატანის გადაადგილების უწყვეტობის უზრუნველყოფა. • ზომიერი ხარჯის უზრუნველსაყოფად, რა ც გათვალისწინებულია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში, მნიშვნელოვანია განისაზღვროს ზომიერი ხარჯის რა ოდე ნ ობ ა . ზომიერი ხარჯის ის ოდე ნ ობ ა , რომ ე ლიც აუცილებელია წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ეკონომიკური საქმიანობების მოთხოვნების და ს ა კ მ ა ყ ოფი ლე ბ ლა დ, უნდა განისაზღვროს ჰიდროლოგიური მონიტორინგის მონაცემების საფუძველზე. თუ მ ც ა , ალაზანი-ივრის აუზში ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურების სიმცირის გამო, არსებული მონაცემები ზომიერი ხარჯის და ს ა დგ ე ნ ა დ არ არის საკმარისი. ამიტომ, მიზანშეწონილია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით განისაზღვროს თი თოე უ ლი მდინარის ზომიერ ხარჯი საუკეთესო ეროვნული და საერთაშორისო მეთოდების/პრაქტიკის შესაბამისად. ზომიერი ხარჯის მონიტორინგი შესაბამისმა უწყებებმა უნდა უზრუნველყონ. • ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურები უნდა მოე წ ყ ოს ისეთი მდინარეების კალაპოტებში, სადაც ხშირია ღვ ა რც ოფე ბ ი , წყალდიდობები, აგრეთვე წყალაღების-წყალჩაშვების პუნქტებში ჰესების წყალსაცავების ზედა და ქვედა ბიეფში, და სხვ. კერძოდ, ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ა (წყლის დონ ი ს გაზომვა) უნდა ჩატარდეს მდინარე ივრის გასწვრივ: სიონის წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში, პალდოს წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში, და ლი ს წყალსაცავის ზედა და ქვედა ბიეფში და მდინარე ივრის აუზში არსებულ სარწყავ არხებზე. ჰიდროლოგიური და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს სადგურები უნდა მოეწყოს მდინარე ალაზნის აუზშიც: მდინარე ალაზნის მაგისტრალურ სარწყავ არხზე, სამყურისწყალი 1 ჰესის ზედა და ქვედა ბიეფში, მდინარეებზე ილტო, სტორი, თუ რდო, ლო პ ო ტ ა , ინწობა, ჩელთი, შრომის ხევი, დუ რუ ჯ ი , ბურსა, ჭერმისწყალი, კაბალი, ნინოს ხევი და ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევი. ამ ტერიტორიებზე განლაგებული ჰიდროლოგიური და კვირვების სადგურები შესაძლებელს გახდიან მდინარეების წლიური ხარჯის და დგ ე ნ ა ს (რა ს საჭიროა ზომიერი გარემოსდაცვითი ხარჯის და ს ა დგ ე ნ ა დ), რომ ლის საფუძველზეც მიღებულ უნდა იქნეს სარწყავი, სასმელი და ენერგეტიკული მიზნებისთვის წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის გადაწყვეტილებები. გარდა ამისა, ამ ტერიტორიებზე ხშირია წყალდიდობები და ღვ ა რც ოფე ბ ი . შესაბამისად, ამ ტერიტორიებზე ბუნებრივი საფრთხეების უარყოფითი ზემოქმედებების მართვისა და შერბილებისთვის აუცილებელია შესაბამისი ინფორმაციის არსებობა. • ჰიდროტექნიკური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი უნდა განხორციელდეს კომპლექსურად, რა ც გულისხმობს გაბიონების, ნაპირდამცავების, ღვ ა რც ოფდა მ ჭ ე რე ბ ი ს პარალელურად მოწყობას, რომ ლებ ი ც ერთობლივად შეუწყობენ ხელს კალაპოტის მორფოლოგიის აღდგენას. მდინარე ალაზნის ნაპირი საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვარზე ძლიერ ეროზირებულია და საჭიროებს გადაუდებელი ზომების მიღებას. კერძოდ, საჭიროა ნაპირდამცავი ნაგებობების მოწყობა ეროზიის ძლიერი პროცესის შედეგად ჰექტრობით სასოფლო-სამეურნეო მიწების განადგურების და დე გ რა და ც ი ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. ეფექტიანი საადაპტაციო ზომების, მაგ., საუკეთესო ინფრასტრუქტურული და ნაპირდამცავი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განსახორციელებლად, აუცილებელია ტერიტორიის, მაგ., კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული საფრთხის ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტი ს დე ტ ა ლუ რი შესწავლა. კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ბუნებრივი საფრთხ ე ე ბ ი ს მოსალოდნელი გააქტიურებით გამოწვეული რი ს კ ე ბ ი ს შესარბილებლად უპირატესობა უნდა მიენიჭოს სტრუქტურული და არასტრუქტურული და ც ვ ი ს ზომების კომბინაციას, მაგ., ბიოინჟინრულ ზომებს, ჭალის ტყეებს. აქედან გამომდინარე, საჭიროა რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი ტერიტორიების, მაგ., რი ს კ ი ს ქვეშ მყოფი წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს ,

113

დე ტ ა ლუ რი შეფასება და არასტრუქტურული და სტრუქტურული ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს გატარების შესაძლებლობის შესწავლა. • ალაზანი-ივრის აუზი გამოირჩევა მძლავრი ღვ ა რც ოფუ ლი გამოვლინებებით, ამიტომ უნდა ჩატარდეს რე გ უ ლარუ ლი გეომონიტორინგული კვლე ვ ე ბ ი (კვლევის დროს ყურადღება უნდა გამახვილდეს ღვ ა რც ოფუ ლი პროცესების განმეორებადობაზე, ხეობებში და გ როვ ი ლი ინერტული მასალის მოცულობების და დგ ე ნ ა ზ ე , გააქტიურებული ღვ ა რც ოფუ ლი ნაკადების სიჩქარეზე, საფრთხის ქვეშ მყოფი და ს ა ხ ლე ბ უ ლი პუნქტების იდენტიფიცირებაზე, და სხვ.) და მათ საფუძველზე და ი გ ე გ მ ოს ღვ ა რც ოფს ა წ ი ნ ა ა ღმ დე გ ო ნაგებობების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა - აღდგენა. მოსახლეობისა და ინფრასტრუქტურის და ც ვ ი ს მიზნით, ღვ ა რც ოფს ა წ ი ნ ა ა ღმ დე გ ო ნაგებობები უნდა მოეწყოს ყველა ღვ ა რც ოფუ ლი ხევის შუა წელში. ყურადღება უნდა გამახვილდეს ხერხეულიძის დამბის მსგავს ნაგებობებზე, რომ ე ლიც , როგ ორც გამოცდილება აჩვენებს, ალაზანი-ივრის აუზში კარგად მუშაობს. რა მ დე ნ ი მ ე ღვ ა რც ოფუ ლი ხევი განსაკუთრებით საშიშია. ესენია: დუ რუ ჯ ი , თე ლა ვ ი ს ხევი, კაბალი, ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევი, შრომის ხევი, ნინოს ხევი, ავანის ხევი, თუ რდო, ხოდაშნის ხევი. მნიშნელოვანია აღდგეს დუ რუ ჯ ი ს და თე ლა ვ ი ს ხევის ხეობებში არსებული ღვ ა რც ოფდა მ ჭ ე რი ნაგებობები. • ჰიდროლოგიური, მეტეოროლოგიური და გეოლოგიური მონიტორინგის შედეგების საფუძველზე უნდა განისაზღვროს ადრეული გაფრთხილების სისტემების ადგილმდებარეობა. ადრეული გაფრთხილების სისტემები უნდა განთავსდეს ბუნებრივი საფრთხეების მიმართ ყველაზე მოწყვლად ადგილებში. ჰიდროლოგიური მონაცემების გამოყენებით უნდა მოხდეს მდინარეებზე და ტ ბ ორვ ი ს , წყალდიდობის, წყალმოვარდნის და ღვ ა რც ოფუ ლი პროცესების მოდელირება და მიღებული შედეგების საფუძველზე უნდა განისაზღვროს ადრეული გაფრთხილების სისტემების განთავსების შესაძლო ადგილები. ადრეული გაფრთხილების სისტემები, დროუ ლი და სანდო ინფორმაციის მოწოდების გზით, მოსალოდნელი ბუნებრივი საფრთხეების უარყოფითი შედეგების თა ვ ი და ნ აცილების შესაძლებლობას იძლევა. • ადრეული გაფრთხილების სისტემები უნდა განთავსდეს მაღალი რი ს კ ი ს ზონებში არსებულ ყველა მნიშვნელოვან ინფრასტრუქტურულ ობ ი ე ქ ტთა ნ , ასევე რი ს კ ი ს ზონებში, სადაც მოსახლეობა საფრთხის ქვეშაა, იმისათვის, რომ სტიქიის განვითარების შემთხვევაში არ და ზ ი ა ნ დე ს ინფრასტრუქტურა და არ იყოს მსხვერპლი. ადრეული გაფრთხილების სისტემები ასევე უნდა განთავსდეს ყველა წყალსაცავის ქვედა ბიეფში და მდინარეების დუ რუ ჯ ი ს , ლა გ ო დ ე ხ ი ს ხევის, ნინოს ხევის, შრომის ხევის, ჩელთის, სტორის, თე ლა ვ ი ს ხევის, თუ რდოს და ხოდაშნის ხევის ხეობებში. • სეტყვა კახეთის რე გ ი ონ ში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა. შესაბამისად აუცილებელია ამ მოვლენის შესწავლა და შესაბამისი ზომების მიღება ალაზანი-ივრის აუზში მცხოვრები მოსახლეობის, ინფრასტრუქტურისა და სასოფლო-სამეურნეო მიწების სეტყვის უარყოფითი ზემოქმედებისაგან და ს ა ც ა ვ ა დ. უპირველეს ყოვლისა უნდა შეიქმნას სამუშაო ჯგუფი, რომ ე ლიც იმუშავებს ამ საკითხებზე. გარდა ამისა, უნდა მოეწყოს სეტყვასაწინააღმდეგო სისტემები, რომ ლებ ი ც უზრუნველყოფენ ამ ბუნებრივი საფრთხის შემცირებას ან თა ვ ი და ნ აცილებას. 6.3. კლიმატის ცვლილება

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • არსებული სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და ახალი სისტემების მშენებლობა პირველ რი გ შ ი საგარეჯოში და დე დოფლი ს წ ყ ა როშ ი უნდა განხორციელდეს, სადაც გვალვის პრობლემა ყველაზე მწვავედ დგ ა ს . ამის შემდე გ აღნიშნული სამუშაოები სიღნაღში, ახმეტასა და გურჯაანში უნდა ჩატარდეს. • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გათვალისწინებული უნდა იყოს ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელება, როგ ორი ც ა ა (i) კახეთის რე გ ი ონ შ ი გვალვაგამძლე სასოფლო-სამეურნეო

114

კულტურების გამოცდა და პოპულარიზაცია და (ii) ამ მიდგომების აუცილებლობის შესახებ ფე რმ ე რე ბ ი ს ცნობიერების დონ ი ს ამაღლება.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • საჭიროა კვლევის ჩატარება ალაზანი-ივრის აუზში სოფლის მეურნეობის კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელ შედეგებთან ადაპტაციის გზების გამოსავლენად.

6.4. ბიომრავალფეროვნება, ჰაბიტატები და და ც უ ლი ტერიტორიები

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ბიომრავალფეროვნებაზე და დე ბ ი თი ზემოქმედებებს გასაძლიერებლად, სასურველია ორგ ა ნ უ ლი მეურნეობები შეიქმნას სპეციალური და ც უ ლი ტერიტორიების ფა რგ ლე ბ შ ი არსებულ სასოფლო-სამეურნეო ტერიტორიებზე და ყორუღისა და ივრის აღკვეთილების მიმდებარე სასოფლო-სამეურნეო მიწებზე, ასევე ალაზნის და გ ე გ მ ი ლი ზურმუხტის უბნების (მდინარეები ინაბოტი, აფენი, ოლე , და სხვ.) გარშემო და ალაზნის ბუნებრივი ძეგლისა და ვაშლოვანის ეროვნული პარკის სიახლოვეს (სოფლები საბათლო, ფი როს მ ა ნ ი ). • მიზანშეწონილია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველ ციკლში გათვალისწინებული იყოს კონკრეტული კვლევები ალაზანი-ივრის აუზში ყველაზე მაღალი საფრთხის ქვეშ მყოფი მტკნარი წყლის სახეობების გამოსავლენად და მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნებაზე ძირითადი საფრთხეებისა და ზემოქმედებების შესაფასებლად. • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით და ლი ს წყალსაცავისთვის გათვალისწინებული სპეციალური ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და დე ბ ი თ ზემოქმედებას მოახდენს ჭალის ტყეებზე, თუ მ ც ა ეს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი განხორციელების პირველ ციკლში არ არის გათვალისწინებული. ბიომრავალფეროვნების შემადგენლობისათვის და ლი ს წყალსაცავის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მიზანშეწონილია და ლი ს წყალსაცავთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირველ ციკლში ჩართვა.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • მიზანშეწონილია მდინარე ე ბ ი ს ივრისა და ალაზნის მთელ სიგრძეზე არსებული ჭალის ტყეების ზონირება ეკოლოგიური თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ პრიორიტეტული ზონების, საკომპენსაციო ზონებისა და ისეთი ზონების იდენტიფიცირებისათვის, სადაც არ არის საჭირო შეზღუდვების და წ ე ს ე ბ ა ან არ არის საინტერესო კონსერვაციის თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ. ზონირების სქემა ინფრასტრუქტურულ პროექტებს და ე ხ მ ა რე ბ ა შესაბამისი მოთხოვნების შესრულებაში და გააუმჯობესებს მდინარეების ეკოლოგიურ სტატუსს43. ზონირების სქემის გამოყენებით ასევე შესაძლებელი იქნება ჭალების აღდგენის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ჩასატარებლად პრიორიტეტული ადგილების იდენტიფიცირება. • ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პროცესში დე ტ ა ლუ რა დ უნდა იქნეს შესწავლილი ზემოქმედება ბიომრავალფეროვნებაზე, მათ შორის წითელ ნუსხაში შეტანილ სახეობებზე. უნდა ჩატარდეს საველე კვლევები ფლორი ს ა და ფა უ ნ ი ს იმ სახეობების, განსაკუთრებით წითელ ნუსხაში შეტანილი სახეობების გამოსავლენად, რომ ლებ ი ც შესაძლოა მოექცნენ სამშენებლო სამუშაოების უარყოფითი ზემოქმედების ქვეშ.

43 რე კ ომ ე ნ და ც ი ა მომზადებულია კვლევის - ჰიდრომორფოლოგიური აღდგენის პრიორიტეტების ავსტრიაში საფუძველზე, რომ ე ლიც შესულია სახელმძღვანელო დოკ უ მ ე ნ ტ შ ი - ევროკავშირის გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის მოთხოვნები ჰიდროენერგეტიკის მიმართ, ევროპის კომისია, 2018 წ.

115

• ახალი ინფრასტრუქტურის (მაგ., ჩამდინარე წყლების ახალი გამწმენდი ნაგებობების ან წყალარინების ახალი სისტემების) მოწყობის დროს ახალი ინფრასტრუქტურის და წყალჩაშვების პუნქტების ადგილმდებარეობა უნდა შეირჩეს ალტერნატიული ტერიტორიების ანალიზის საფუძველზე (სასურველია ეს პროცესი გზშ-ს პროცესში განხორციელდეს) შემდეგი კრიტერიუმების გათვალისწინებით: o უპირატესობა უნდა მიენიჭოს ისეთ ტერიტორიებს, სადაც წარმოდგენილია სახეცვლილი ჰაბიტატები და მეორეული მცენარეულობა; o უნდა გამოირიცხოს ტერიტორიები, სადაც წარმოდგენილია სენსიტიური ჰაბიტატები (ტყეები, ჭარბტენიანი ტერიტორიები, ნაკლებად სახეცვლილი ტერიტორიები); o უნდა გამოირიცხოს ტერიტორიები, სადაც წარმოდგენილია წითელ ნუსხაში შეტანილი სახეობები. • სასურველია ჩამდინარე წყლის გამწმენდი ახალი ნაგებობა პირველ რი გ შ ი საგარეჯოში აშენდეს. • გარემოსდაცვითი ხარჯის, აგრეთვე ძირითადი სახეობებისა და ჰაბიტატების სასიცოცხლო ციკლისა და მათი კონსერვაციის მოთხოვნების და ც ვ ა გათვალისწინებული უნდა იყოს წყალაღების ლი ც ე ნ ზ ი რ ე ბ ი ს /კონტროლის სისტემის შემუშავების დროს . უნდა განისაზღვროს წყალაღების ზღვრული სიდიდეები, ხოლო ლი ც ე ნ ზ ი ე ბ ი უნდა გაიცეს აღნიშნული ზღვრული სიდიდეების ფა რგ ლე ბ შ ი წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სახეობებისა და ჰაბიტატებისთვის ხანგრძლივ ვადებში საჭირო წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს უზრუნველსაყოფად. • მიზანშეწონილია სპეციალური კვლევების ჩატარება ყორუღისა და ივრის აღკვეთილებში და ც უ ლ სახეობებსა და ჰაბიტატებზე მდინარეების ჰიდრომორფოლოგიური ცვლილებების, წყალაღებისა და და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს ზემოქმედების და ს ა დგ ე ნ ა დ, რომ ე ლთა შედეგების საფუძველზე შესაძლებელი იქნება შესაბამისი საკონსერვაციო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს და გ ე გ მ ვ ა . • ისეთი ინფრასტრუქტურული პროექტების გზშ-ში, რომ ლებ ი ც წყალაღებას/წყლის და გ უ ბ ე ბ ა ს მოითხოვს, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა და ე თმ ოს წყალშემკრების ფა რგ ლე ბ შ ი ყველა პროექტის მიერ განხორციელებული წყალაღების/წყლის და გ უ ბ ე ბ ი ს კუმულაციურ ზემოქმედებას ბიომრავალფეროვნებაზე. • ნატა ნის გადაადგილების გაუმჯობესების პროექტების და გ ე გ მ ვ ი ს ა და მომზადების დროს უნდა ჩატარდეს თე ვ ზ ე ბ ი ს ა და უხერხემლოების დე ტ ა ლუ რი შესწავლა და შეფასება. მაგალითად, კვლევები უნდა ჩატარდეს და ლი ს წყალსაცავზე და გ ე გ მ ი ლი ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს განხორციელებამდე, როგ ორი ც ა ა და ტ ბ ორვ ი ს ბუნებრივი რე ჟ ი მ ი ს აღდგენა და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება (მაგ., ფა რე ბ ი ს აღდგენა). • მასალების და ნატანის ამოღების რე გ უ ლირე ბ ი თ უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს თე ვ ზ ე ბ ი ს სახეობების ქვირითობის ადგილების და ც ვ ა . უნდა შეიზღუდოს მასალების და ნატანის ამოღების დროს მძიმე ტექნიკ ის მუშაობა მდინარის კალაპოტში. სავალდებულო უნდა იყოს გამყოფი ზღუდეების მოწყობა ინერტული მასალების მოპოვების ადგილებსა და მდინარის ნაკადს შორის. • სანაპირო ჰაბიტატების გაუმჯობესებისა და დი ვ ე რს ი ფი კ ა ც ი ი ს დე ტ ა ლუ რი პროექტის მომზადების პროცესში ჩართუ ლი უნდა იყვნენ და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტო, ივრისა და ჭაჭუნას აღკვეთილების ადმინისტრაცია და სხვა და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეები მდინარე ივრის გასწვრივ მდებარე ტუგ ა ის ტიპის ტყეების ბუნებრივ ჰაბიტატებზე გაუთვალისწინებელი ზემოქმედების თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. • საქონლის ძოვება თა ვ ი და ნ უნდა იქნეს აცილებული არა მარტო წყალდაცვით ზონებში, არამედ ჭალის ტყეებშიც. რე კ ომ ე ნ დე ბ უ ლი საძოვრების მართვის გეგმების მომზადება და განხორციელება, განსაკუთრებით და ც უ ლი ტერიტორიებისა და ზურმუხტის უბნებისათვის.

116

6.5. ჯანმრთელობის და ც ვ ა

მდინარე თა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ იებები • საყოფაცხოვრებო მომხმარებლების მიერ წყლის ეფექტიანად გამოყენების საჯარო კამპანიების შედეგების გასაძლიერებლად, კომუნიკაციის გეგმაში (რომ ლის მომზადება გათვალისწინებულია სააუზო მართვის გეგმის პროექტით) სასურველია შემდეგი საკითხების შეტანა:

o ინფორმაცია საყოფაცხოვრებო ჩამდინარე წყლების ჩაშვებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი რი ს კ ე ბ ი ს შესახებ; o თა ნ ა მ ე დროვ ე ტექნიკ ის (მაგ., სარეცხი მანქანის, ჭურჭლის სარეცხი მანქანის, და სხვ.) გამოყენების მნიშვნელობა წყლის ეფექტიანად მოხმარებისთვის. • ავარიების მონიტორინგის და მათი შედეგების ლი კ ვ ი დ ა ც ი ი ს (მათი დროუ ლი გამოვლენის, შეტყობინების, და სხვ. ჩათვლით) სისტემის შემუშავება გათვალისწინებული უნდა იყოს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის მიერ განსაზღვრულ და მ ა ტ ე ბ ი თ ღონ ი ს ძ ი ე ბ ა შ ი „წყლის რე სურსების მონიტორინგის პროგრამისა და გარემოსდაცვითი კონტროლის განხორციელება“.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ინფრასტრუქტურული პროექტების შემუშავების ფა რგ ლე ბ შ ი უნდა მომზადდეს გადაუდებელი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს მართვის გეგმები, რომ ლებ შ ი ც განსაზღვრული იქნება ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ იმ საფრთხეებზე რე ა გ ი რე ბ ი ს ზომები, რომ ლებ ი ც შესაძლოა წარმოიქმნას სამუშაოების განხორც ი ე ლებ ი ს დროს . გეგმებში ჩამოყალიბებული უნდა იყოს მოქმედებათა სქემა (i) სხეულის და ზ ი ა ნ ე ბ ი ს ან უარყოფითი ზემოქმედების შემთხვევების დროუ ლა დ გამოსავლენად; (ii) გადაუდებელი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს ადგილზე გასაწევად, (iii) საჭიროების შემთხვევაში და ზ ა რა ლე ბ უ ლი ადამიანის უახლოეს, სათანადოდ აღჭურვილ სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ა შ ი და მ ა ტ ე ბ ი თი სამედიცინო და ხ მ ა რე ბ ი ს მისაღებად გადასაყვანად. • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ისეთი რი ს კ ი ს თა ვ ი და ნ აცილება, როგ ორი ც ა ა მოსახლეობისა და სამედიცინო და წ ესებულებებისათვის წყლის მიწოდების დროე ბ ი თი შეფერხება, შესაძლებელია როგ ორც ალტერნატიული წყალმომარაგებით, ასევე სათანადო საკომუნიკაციო და ცნობიერების ამაღლების კამპანიებით. • საჭიროა სათანადო ყურადღება და კონტროლი მშენებლობის პროცესში სასმელი წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს , და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი წყლის მიწოდებისა და წყლით გამოწვეული და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. • უნდა შეიქმნას ადრეული გაფრთხილებისა და შეტყობინების სისტემა, რომ ე ლიც წყლის და ბ ი ნ ძ უ რე ბ ი ს შემთხვევაში დროუ ლა დ მოახდენს ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირებას და უზრუნველყოფს, რომ არ მოხდეს და ბ ი ნ ძ უ რე ბ უ ლი წყლის სასმელად, საკვების მოსამზადებლად, საოჯახო საქმეებში და რე კ რე ა ც ი უ ლი მიზნით გამოყენება.

6.6. სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში გასათვალისწინებელი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ შ ი გათვალისწინებული უნდა იყოს მოკლე და გრძელვადიან პერსპექტივაში გარემოსდაცვითი გადასახადების სისტემის შემუშავება. აღნიშნულმა გადასახადებმა სააუზო მართვის გეგმის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ხარჯების და ფა რვ ა უნდა უზრუნველყონ. სისტემის გამართული მუშაობა, ისევე როგ ორც

117

პერიოდული ტექნიკ ური სამუშაოები (მაგ., ტექნიკ ური შემოწმება, და სხვ.) მნიშვნელოვან რე ს უ რს ე ბ ს მოითხოვს. სათანადო ტექნიკ ური მომსახურების ჩატარების გარეშე, გაძლიერდება ცალკეული ჰიდროტექნიკური სისტემების ცვეთა, შესაბამისად ვერ მოხდება კაპიტალური ხარჯების ამოღება, სისტემა მალე მოიშლება და მისი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს თვ ი ს რე ს უ რს ე ბ ი საკმარისი აღარ იქნება.

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი • მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ სამუშაოებში მაქსიმალურად უნდა იქნენ და ს ა ქ მ ე ბ უ ლი ადგილობრივი თე მ ე ბ ი ს წარმომადგენლები. ადგილობრივი მოსახლეობის შესაბამისი უნარ-ჩვევებისა და შესაძლებლობების გასაძლიერებლად საჭიროა სპეციალური კამპანიებისა და შესაძლებლობების გაძლიერების ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ის (ტრენინგ ები, სემინარები, და სხვ.) ჩატარება. • წყალაღების მოსაკრებლის შემოღება (რომ ე ლიც გათვალისწინებულია წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მართვის კანონპროექტში) მნიშვნელოვნად შეამცირებს წყლის და ნ ა კ ა რგ ე ბ ს და წყლის არაეფექტიანად გამოყენებას. თუ მ ც ა , აუცილებელია შემდეგი რე კ ომენდაციების შესრულება: - წყლის ეფექტიანად და მდგრადი მეთოდებით გამოყენების ხელშეწყობის, წყლის გამოყენების არსებული არამდგრადი პრაქტიკის შეცვლისა და წყლის და მ ზ ოგ ა ვ ახალ ტექნოლოგიებზე გადასვლის მიზნით საჭიროა ეკონომიკური წამახალისებელი მექანიზმების (წვდომა და ფინანსებაზე, ტექნოლოგიებზე, და სხვ.) შემუშავება. - წყლის ჭარბი გამოყენების შესამცირებლად საჭიროა ცნობიერების ამაღლებისა და ცოდნის გაზიარების კამპანიების ჩატარება ტრენინგ ების (მაგ., როგ ორც ფონ დე ბ ი ს გ ა ნ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ ი ს მიღების წინაპირობა) და სემინარების მოწყობის, აგრეთვე და ადგილობრივი სატელევიზიო არხების, ვებ-გვერდების, გაზეთების, საინფორმაციო და ფე ბ ი ს , ლი ფ ლე ტ ე ბ ი ს ა და სხვა საკომუნიკაციო საშუალებებით ინფორმაციის გავრცელების გზით. - სარწყავი სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს ან ახალი სისტემების ამოქმედების შემდეგ საჭიროა მათი მომსახურების ისეთი ეფექტიანი საგადასახადო სისტემის და ნ ე რგ ვ ა , რომ ე ლიც უზრუნველყოფს მათი ტექნიკ ური მომსახურებისა და კაპიტალური ხარჯების სრულად ამოღებას და მომსახურების თვ ი თკ მ ა რობ ა ს . • საჭიროა ადგილობრივი და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეებისთვის გარემოსდაცვით საკითხებზე ტრენინგებისა და საინფორმაციო კამპანიების ჩატარება, რომ ლებ ი ც ხელს შეუწყობს: - წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მდგრად გამოყენებასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ ი თ გადაწყვეტილებების მიღების პროცესის გაუმჯობესებას და და ი ნ ტ ე რე ს ე ბ უ ლი მხარეების მონაწილეობას ალაზანი-ირის აუზის მართვაში. - ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირებულობის დონ ი ს ამაღლებას გაუმჯობესებული გარემოსდაცვითი მონიტორინგისა და ზედამხედველობის/ინსპექტირების სისტემების შედეგების შესახებ - ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირებულობის დონ ი ს ამაღლებას მოსალოდნელი გარემოსდაცვითი პრობლემების შესახებ (მაგ., კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი შედეგები და აუცილებელი საადაპტაციო ზომები).

6.7. კულტურული მემკვიდრეობა

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პირობები და ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი

118

მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის ისეთი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს და გ ე გ მ ვ ი ს ა და განხორციელებისას, რომ ლებ ი ც სამშენებლო და მიწის სამუშაოებს ითვალისწინებს, აუცილებელია კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ კანონის მოთხოვნების და ც ვ ა . მოსალოდნელი ზემოქმედება კულტურული მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ზე (განსაკუთრებით წყლის ობ ი ე ქ ტე ბ შ ი ან მათ მახლობლად მდებარე უცნობ ობ ი ე ქ ტე ბ ზე ) განხილულ უნდა იქნეს გზშ-ში.

6.8. ჰიდროენერგეტიკის განვითარება მიუხედავად იმისა, მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმა არ უჭერს მხარს ალაზანი-ივრის აუზში ჰიდროენერგეტიკის განვითარებასა და ჰესების მშენებლობას, ახალი ჰესები, რომ ლებ ი ც აუზში უნდა აშენდეს, მნიშვნელოვან ზემოქმედებას მოახდენენ სგშ-ში განხილულ გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ ცალკეულ საკითხებზე. ამიტომ, აუზში და გ ე გ მ ი ლი ჰესების მშენებლობით გამოწვეულ ცალკეულ გარემოსდაცვით ასპექტებთან მიმართებით სგშ-ს ფა რგ ლე ბ შ ი შემდეგი რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი მომზადდა: • 5 წლიან პერიოდში ალაზანი-ივრის აუზში და ა ხ ლოე ბ ი თ 5 ჰესის მშენებლობა იგეგმება. გრძელვადიან პერსპექტივაში მოსალოდნელია მათი რა ოდე ნ ობ ი ს კიდევ უფრო გაზრდა. მოსალოდნელი კუმულაციური ზემოქმედების პრობლემის გადასაჭრელად, ენერგეტიკის და რგ შ ი მომზადებულ შესაბამის სტრატეგიულ დოკ უ მ ე ნ ტ ე ბ ს უნდა ჩაუტარდეს სგშ, რომ ლებ შ ი ც განხილული იქნება მდინარეთა აუზებში ჰესების მშენებლობით გამოწვეული ზემოქმედებები. სგშ-ში შესწავლილ უნდა იქნეს ისეთი საკითხები, როგ ორი ც ა ა არსებული და და გ ე გ მ ი ლი ჰესების კუმულაციური ზემოქმედება ზედაპირული წყლის რე ს უ რს ე ბ ზე კლიმატის ცვლილების სხვადასხვა სცენარებით, აუზის ფა რგ ლე ბ შ ი წყლის სხვა მომხმარებლებისთვის წყლის დე ფი ც ი ტ ი ც თა ვ ი და ნ ასაცილებლად. • გარემოსდაცვითი ხარჯი მნიშვნელოვანია მდინარის მორფოლოგიის და ჰაბიტატების შენარჩუნებისათვის, აგრეთვე სარწყავ სისტემებში და წყალსაცავების შემთხვევაში და გ უ ბ ე ბ უ ლი და გაშვებული წყლის რა ოდე ნ ობ ი ს და ს ა დგ ე ნ ა დ. საქართველოს პრაქტიკაში მიღებული გარემოსდაცვითი ხარჯი (საშუალო მრავალწლიური ხარჯის 10%) ვერ უზრუნველყოფს მდინარის მორფოლოგიის შენარჩუნებას, რა დგ ა ნ თა ვ ა დ გარემოსდაცვითი ხარჯის განსაზღვრის მიდგომა მოძველებულია (ის ემყარება საბჭოთა კავშირის დროს არსებულ სტანდარტებსა და ნორმებს და ვერ აკმაყოფილებს თა ნ ა მ ე დროვ ე მოთხოვნებს44). ამიტომ აუცილებელია თი თოე უ ლი მდინარისთვის განისაზღვროს გარემოსდაცვითი ხარჯი

44 ალაზანი-ივრის აუზში ბევრი მდინარეა, რომ ე ლიც ჰიდროლოგიური თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ არ არის შესწავლილი, ან და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს დრო საკმარისი არ არის. ამიტომ საშუალო წლიური ხარჯები აღნიშნულ მდინარეებზე უნდა და დგ ი ნ დე ს ორი მეთოდით. პირველი მეთოდი მოცემულია ლი ტ ე რ ა ტ უ რ ა შ ი „საქართველოს განახლებადი ენერგორესურსები“ (Возобновляемые энергоресурсы грузии). აღნიშნული მეთოდის თა ნ ა ხ მ ა დ საკვლევი მდინარის აუზის მდებარეობის რა ი ონ ი ს ა თვ ი ს აგებული აუზის საშუალო სიმაღლისა და ჩამონადენის მოდულს შორის და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ი ს მრუდი და ნ განისაზღვრება საკვლევი მდინარის აუზის საშუალო სიმაღლის შესაბამისი ჩამონადენის მოდული, რომ ლის საშუალებით დგ ი ნ დე ბ ა საშუალო მრავალწლიური ხარჯი. მეორე მეთოდით საშუალო წლიური ხარჯების სიდიდეები დგ ი ნ დე ბ ა წესით, რომ ე ლიც მოცემულია მონოგრაფიაში ,,საქართველოს წყლის ბალანსი” (Л.А.Владимиров, Д.И.Шакаришвили, Т.И.Габричидзе ”Водный баланс Грузии” მეცნიერებათა აკადემია, თბ ი ლი ს ი , 1974 წ;). აღნიშნული მეთოდის თა ნ ა ხ მ ა დ, საკვლევი მდინარის აუზის მდებარეობის რა ი ონ ი ს თვ ი ს აგებული აუზის საშუალო სიმაღლეებისა და ჩამონადენის ფე ნ ი ს სიმაღლეებს შორის და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ი ს მრუდიდან განისაზღვრება საკვლევი მდინარის აუზის საშუალო სიმაღლის შესაბამისი ჩამონადენის ფე ნ ი ს სიმაღლე, და ამის შესაბამისად განისაზღვრება საშუალო წლიური ხარჯები. ორი ვ ე მეთოდი მიღებული და აპრობირებულია კავკასიის პირობებში. დღე ვ ა ნ დე ლ დღე ს გაანგარიშებები საქართველოში ამ მეთოდებით ხდება. თუ მ ც ა , ამ მეთოდების პარალელურად უნდა და ი ნ ე რგ ოს შეუსწავლელი მდინარეების ზომიერი ხარჯის და დგ ე ნ ი ს საერთაშორისო პრაქტიკაში მიღებული მეთოდები.

119

საერთაშორისო გამოცდილებაზე/მეთოდოლოგიაზე და ყ რდნ ობ ი თ და კანონის სახით ჩამოყალიბდეს (გარემოსდაცვითი ხარჯის სიდიდე უნდა ჩაიწეროს კანონში და და ე ქ ვ ე მ დე ბ ა როს რე გ უ ლირე ბ ა ს ). აუცილებელია გარემოსდაცვითი ხარჯის მონიტორინგის გაძლიერება წყალსაცავების, ჰესების და სარწყავი სისტემების ზედა და ქვედა ბიეფში. • საჭიროა გარემოსდაცვით ხარჯზე და გ ე გ მ ი ლი ჰესების კუმულაციური ზემოქმედების შესწავლა კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი შედეგების, მათ შორის მდინარის ხარჯის სავარაუდო შემცირების (განსაკუთრებით ხანგრძლივი გვალვების დროს ) გათვალისწინებით. სათანადო გარემოსდაცვითი ხარჯის და დგ ე ნ ი ს ა და გათვალისწინების გარეშე, ალაზანი- ივრის აუზში ეკონომიკური საქმიანობების, მაგ., ალაზანი-ივრის აუზში ჰესებისა და წყალზე და მ ოკ ი დე ბ უ ლი სხვა საქმიანობების სრულყოფილი და გ ე გ მ ვ ა შეუძლებელი იქნება. • მდინარეების უწყვეტობის (რა ც აუცილებელია თე ვ ზ ე ბ ი ს მიგრაციისთვის) და რღვ ე ვ ი ს თვ ი და ნ ასაცილებლად საჭიროა თე ვ ზ ე ბ ი ს მიგრაციაზე არსებული და და გ ე გ მ ი ლი ჰესების კუმულაციური ზემოქმედების შეფასება.

7. გარემოსა და ჯანმრთელობის მონიტორინგის სისტემა

წინამდებარე თა ვ შ ი ჩამოთვლილია ინდიკატორები, რომ ლებ ი ც გამოყენებული იქნება მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პროცესში გარემოსდაცვითი (ადამიანის ჯანმრთელობაზე ზემოქმედებების ჩათვლით) მონიტორინგისათვის.

თუ მ ც ა , ვინაიდან სგშ-ს ანგარიშში წარმოდგენილია რი გ ი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი , რომ ლებ ი ც გათვალისწინებულ უნდა იქნეს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პროცესში, წინამდებარე თა ვ შ ი მოცემულია სგშ-ს ღონ ი სძიებების განხორციელების მონიტორინგისა და ანგარიშგების სქემა.

იგულისხმება, რომ მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების ზედამხედველობის უზრუნველსაყოფად შესაბამისი მონიტორინგის სისტემა გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს კოორდინირებით შეიქმნება და მასში მონაწილეობას სხვადასხვა სახელმწიფო უწყებები მიიღებენ. სგშ-ს რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ს შესრულების მონიტორინგისა და ანგარიშგების შემოთავაზებული სისტემა ოპ ტი მ ა ლურა დ უნდა იყოს ინტეგრირებული მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების მონიტორინგის სისტემაში.

7.1. მდინარეთა სააუზო მართვ ი ს გეგმის განხორციელების პროცესში გარემოსდა ც ვ ი თი ჯანმრთელობაზე ზემოქმედებების ჩათვლით მონიტორინგი

ქვემოთ ჩამოთვლილი ინდიკატორები ეხება მთავარ გარემოსდაცვით და ჯანმრთელობასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლ საკითხებს და ამ საკითხებზე მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის შესაძლო ზემოქმედებას. ამ ინდიკატორების თა ნ მ ი მ დე ვ რუ ლი მონიტორინგი ხელს შეუწყობს მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის წარმატებით განხორციელებას და უზრუნველყოფს გაუთვალისწინებელი უარყოფითი გვერდითი მოვლენების ადრეულ გამოვლენას.

რე კ ომ ე ნ დე ბ უ ლია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პროცესში სგშ-ს რე კ ომ ე ნ და ც ი ე ბ ი ს შესრულების მონიტორინგის ანგარიშების რე გ უ ლა რუ ლად (მაგ., ყოველწლიურად - თუ მ ც ა , პერიოდულობა და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების მონიტორინგის სისტემაზე) მომზადება და გამოქვეყნება.

120

ცხრილი 11. მონიტორინგის ინდიკატორები

მთავარი საკითხები ინდიკატორები მონაცემების წყარო პასუხისმგებელი უწყება ახლად აშენებული ან რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და რე ა ბ ი ლიტი რე ბ უ ლი ჩამდინარე რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის ინფრასტრუქტურის სამინისტრო, წყლების გამწმენდი ნაგებობების სამინისტრო, მუნიციპალიტეტები, მუნიციპალიტეტები რა ოდე ნ ობ ა /წყალარინების ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშები

სისტემების სიგრძე საქართველოს მელიორაცია (იმ შემთხვევაში, როდე ს ა ც საქართველოს მელიორაცია. წყალსაცავის მართვას შენიშვნა: უმეტეს შემთხვევაში წყალსაცავებთან საქართველოს მელიორაცია რე ა ბ ი ლიტი რე ბ უ ლი /ახლად და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მონაცემების წყაროს საქართველოს უზრუნველყოფს, თუ მ ც ა ცალკეული აშენებული სარწყავი ქსელის მელიორაცია წარმოადგენს, თუ მ ც ა ცალკეული წყალსაცავები კერძო სიგრძე (კმ) წყალსაცავები კერძო კომპანიების მფლობელობაშია და კომპანიების მფლობელობაშია და

აქედან გამომდინარე, შესაბამის მონაცემებზე აქედან გამომდინარე, ამ წყლის რე ს უ რს ე ბ ი 45 პასუხისმგებელი ეს კომპანიები არიან. წყალსაცავების მართვასა და

ტექნიკ ურ მომსახურებას ეს კომპანიები უზრუნველყოფენ). საქართველოს მელიორაცია (იმ შემთხვევაში, როდე ს ა ც საქართველოს მელიორაცია. წყალსაცავის მართვას შენიშვნა: უმეტეს შემთხვევაში წყალსაცავებთან საქართველოს მელიორაცია რე ა ბ ი ლიტი რე ბ უ ლი და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მონაცემების წყაროს საქართველოს უზრუნველყოფს, თუ მ ც ა ცალკეული წყალსაცავების/კაშხლების მელიორაცია წარმოადგენს, თუ მ ც ა ცალკეული წყალსაცავები კერძო რა ოდე ნ ობ ა წყალსაცავები კერძო კომპანიების მფლობელობაშია და კომპანიების მფლობელობაშია და აქედან გამომდინარე, შესაბამის მონაცემებზე აქედან გამომდინარე, ამ პასუხისმგებელი ეს კომპანიები არიან. წყალსაცავების მართვასა და ტექნიკ ურ მომსახურებას ეს კომპანიები უზრუნველყოფენ).

45 ცხრილში სრულად არ არის მოცემული წყლის რე ს უ რს ე ბ თან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მონიტორინგის ინდიკატორები, ვინაიდან წყლის რე ს უ რს ე ბ ი ს მონიტორინგის ინდიკატორები მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში არის გათვალისწინებული (მაგ., წყლის ხარისხის ქიმიური მონიტორინგის, ჰიდრობიოლოგიური და ჰიდრომორფოლოგიური მონიტორინგის ინდიკატორები).

121

მთავარი საკითხები ინდიკატორები მონაცემების წყარო პასუხისმგებელი უწყება ჰიდროლოგიური და მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის ახალი გარემოს ეროვნული სააგენტო გარემოს ეროვნული სააგენტო სადგურების რა ოდე ნ ობ ა ტრენინგ ების ჩატარებაზე კარგი პრაქტიკის/ცოდნის პასუხისმგებელი ორგ ა ნ ი ზა ც ი ე ბ ი , გაზიარების ტრენინგ ებსა და მაგ., სსიპ გარემოსდაცვითი პილო ტურ პროექტებში ჩართუ ლი ტრენინგ ების ჩატარებაზე პასუხისმგებელი ინფორმაციისა და განათლების ადგილობრივი ორგ ა ნ ი ზა ც ი ე ბ ი ს ანგარიშები ცენტრი; ადგილობრივი მოსახლეობის/ფე რმ ე რე ბ ი ს არასამთავრობო ორგ ა ნ ი ზა ც ი ე ბ ი , რა ოდე ნ ობ ა კონტრაქტორები, და სხვ. გარემოს ეროვნული სააგენტო, რე ა ბ ი ლიტი რე ბ უ ლი გარემოს ეროვნული სააგენტო, რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და ღვ ა რც ოფდა მ ჭ ე რი ნაგებობების და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს საავტომობილო ინფრასტრუქტურის სამინისტროს რა ოდე ნ ობ ა გზების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი საავტომობილო გზების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი გარემოს ეროვნული სააგენტო მდინარის ნაპირების ეროზიის ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები, რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და შედეგად და კ ა რგ უ ლი ან რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის ინფრასტრუქტურის სამინისტროს ეროზიისგან და ც უ ლი მიწის სამინისტროს საავტომობილო გზების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი საავტომობილო გზების ნაკვეთების ფა რთობ ი (http://www.georoad.ge/uploads/files/debuleba56.pdf) დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი ბუნებრივი საფრთხეები გარემოს ეროვნული სააგენტო, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და რე ა ბ ი ლიტი რე ბ უ ლი და ახალი რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის ინფრასტრუქტურის სამინისტროს ნაპირდამცავი ნაგებობები სამინისტროს საავტომობილო გზების დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი საავტომობილო გზების (http://www.georoad.ge/uploads/files/debuleba56.pdf) დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი ადრეული შეტყობინების გარემოს ეროვნული სააგენტო გარემოს ეროვნული სააგენტო სისტემები

გაფართოებული მონიტორინგის გარემოს ეროვნული სააგენტო გარემოს ეროვნული სააგენტო სისტემის კლიმატის ცვლილება და და კ ვ ი რვ ე ბ ი ს პუნქტებში გარემოს ეროვნული სააგენტო, მასთან და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი მიწისქვეშა და ზედაპირული გარემოს ეროვნული სააგენტო გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის რი ს კ ე ბ ი წყლის ხარჯის ცვლილება მეურნეობის სამინისტრო

122

მთავარი საკითხები ინდიკატორები მონაცემების წყარო პასუხისმგებელი უწყება

მდინარის აუზზე კლიმატის დონ ორე ბ ი ს მიერ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ უ ლი პროექტების ფა რგ ლე ბ შ ი გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის ცვლილებით გამოწვეული მომზადებული შეფასებები/ანგარიშები, მეურნეობის სამინისტრო ზემოქმედებების კვლევა გარემოს ეროვნული სააგენტო

გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მდინარე ალაზნის აუზის ჭალის სატელიტური გამოსახულებები მეურნეობის სამინისტრო, სსიპ ტყეების ფა რთობ ი (ჰა) და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტო გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მდინარე ივრის აუზის ჭალის სატელიტური გამოსახულებები მეურნეობის სამინისტრო, სსიპ ტყეების ფა რთობ ი (ჰა) და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტო ბიომრავალფეროვნება, ჭალის ტყეების სახეობრივი გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის ჰაბიტატები და და ც უ ლი შემადგენლობა (განსაკუთრებით სპეციალური კვლევა მეურნეობის სამინისტრო, სსიპ ტერიტორიები და ლი ს წყალსაცავის ზედა და და ც უ ლი ტერიტორიების სააგენტო ქვედა ბიეფში) წყლის შერჩეული სახეობების – Lutra lutra, Salmo fario, გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის Oxynoemachelius alasanicus, და სპეციალური კვლევა მეურნეობის სამინისტრო Sabanejewia aurata46 პოპულაციების დი ნ ა მ ი კ ა სოფლის მეურნეობაში დონ ორე ბ ი ს მიერ და ფი ნ ა ნ ს ე ბ უ ლი პროექტები, გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის გამოყენებული ტერიტორიის სსიპ სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი მეურნეობის სამინისტრო ფა რთობ ი (კვ კმ) ნიადაგის ხარისხის ნიადაგი მონიტორინგის პუნქტები (ფი ზ ი კ უ რ-ქიმიური პარამეტრები სსიპ გარემოს ეროვნული (ნუტრიენტები, მძიმე ლი თო ნ ე ბ ი , სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო სააგენტო, გარემოს და ც ვ ი ს ა და pH, მარილიანობა, და სხვ.), სოფლის მეურნეობის სამინისტრო ორგ ა ნ უ ლი ნაერთები (პესტიციდები და სხვ.)

46 ეს სახეობები არიან კავკასიაში მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნებისთვის მნიშვნელოვანი ტერიტორიების (KBA) იდენტიფიცირების სამიზნე სახეობები (WWF, 2015: სამხრეთ კავკასიაში მდინარეების აუზებში კაშხლების მდგრადი მშენებლობის ხელშეწყობა). Lutra lutra, Salmo fario, და Sabanejewia aurata შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგ ორც მოწყვლადი სახეობები.

123

მთავარი საკითხები ინდიკატორები მონაცემების წყარო პასუხისმგებელი უწყება წყლით გადამდები და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი თ და ა ვ ა დე ბ ა თა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის მონიტორინგის ავადობის შემთხვევები კახეთის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის სისტემა47 რე გ ი ონ შ ი ეროვნული ცენტრი სამედიცინო და წ ე ს ე ბ უ ლე ბ ე ბ ი ს რა ოდე ნ ობ ა მდინარეთა სააუზო მდინარეთა სააუზო მართვის მართვის გეგმით გეგმით განსაზღვრული გათვალისწინებული სპეციალური კვლევა48 ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს ინფრასტრუქტურული პროექტების განმახორციელებელი სააგენტოები ჯანმრთელობა ზემოქმედების ქვეშ მყოფ რა ი ონ ე ბ შ ი მდინარეთა სააუზო მართვის კვლევა ან ინფრასტრუქტურული პროექტების გეგმით გათვალისწინებული განხორციელების ტერიტორიებზე საზოგადოებრივი მდინარეთა სააუზო მართვის ინფრასტრუქტურული პროექტების ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს მართვის გეგმების არსებობის გეგმით განსაზღვრული განხორციელების ტერიტორიებზე ადგილზე შემოწმება ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის განმახორციელებელი სააგენტოები და ც ვ ი ს მართვის გეგმების

არსებობა მდინარეთა სააუზო მართვის გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის გეგმის განხორციელებაში სრული მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმაში განსაზღვრული მეურნეობის სამინისტრო, ან არასრული სამუშაო ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესრულების პერიოდული მდინარეთა სააუზო მართვის განაკვეთით ჩართული შეფასება/შესრულების ანგარიშები გეგმით განსაზღვრული ადგილობრივი მოსახლეობის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს სოციალურ-ეკონომიკური რა ოდე ნ ობ ა განმახორციელებელი სააგენტოები ფა ქ ტ ორე ბ ი ყოველწლიური ოფი ც ი ა ლური სტატისტიკა, საყოველთაო მდინარის აუზში მცხოვრები საქართველოს სტატისტიკის აღწერის მონაცემები მდინარის აუზში მდებარე მოსახლეობის რა ოდე ნ ობ ა ეროვნული სამსახური მუნიციპალიტეტების მიხედვით კახეთის რე გ ი ონ თა ნ საქართველოს სტატისტიკის და კ ა ვ შ ი რე ბ უ ლი ეკონომიკური ყოველწლიური ოფი ც ი ა ლური სტატისტიკა ეროვნული სამსახური მაჩვენებლები

47 2019 წელს მონიტორინგის სისტემა შექმნილი არ იყო, თუ მ ც ა საქართველოს გარემოსა და ჯანმრთელობის სტრატეგიის თა ნ ა ხ მ ა დ, სისტემა 2020 წელს უნდა ამოქმედდეს (სტრატეგიული ამოცანა: საშუალო ვადიანი მიზანი 1.2 – 2: სასმელი წყლის ხარისხისა და წყლით გადამდები და ა ვ ა დე ბ ე ბ ი ს ეფექტური ზედამხედველობის სიტემების ჩამოყალიბება 2022 წლისთვის). სისტემის ამოქმედების შემდეგ მიღებული მონაცემები გამოყენებული იქნება ადამიანის ჯანმრთელობაზე წყლი ს ხარისხის ზემოქმედების მონიტორინგისთვის. 48 იმის გამო, რომ ინფორმაციის მუდმივი წყარო არ არსებობს, ამ ინდიკატორისთვის საჭირო მონაცემების მისაღებად საჭიროა სპეციალური კვლევის ჩატარება.

124

მთავარი საკითხები ინდიკატორები მონაცემების წყარო პასუხისმგებელი უწყება მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმით გათვალისწინებული მდინარეთა სააუზო მართვის სამუშაოების შედეგად კულტურული გეგმით განსაზღვრული კულტურული მემკვიდრეობა მემკვიდრეობის ობ ი ე ქ ტე ბ ი ს და პროექტის შემდგომი ანალიზის ანგარიში ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს მათი მახასიათებლების ფი ზ ი კ უ რი განმახორციელებელი სააგენტოები და ზ ი ა ნ ე ბ ი ს შემთხვევების რა ოდე ნ ობ ა

125

7.2. სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესრულების მონიტორინგი

რე კ ომ ე ნ დე ბ უ ლია მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების პროცესში სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესრულების მონიტორინგის ანგარიშების რე გ უ ლარუ ლად (მაგ., ყოველწლიურად - თუ მ ც ა , პერიოდულობ ა და მ ოკ ი დე ბ უ ლი ა მდინარეთა სააუზო მართვის გეგმის განხორციელების მონიტორინგის სისტემაზე) მომზადება და გამოქვეყნება. ანგარიშებში წარმოდგენილი უნდა იყოს შემდეგი ინფორმაცია: • საანგარიშო პერიოდში განხორციელებული მდინარეთა სააუზო მართვის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი /სამუშაოები. • სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი და მათი განხორციელება. • შენიშვნები და შემდგომი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი . აღნიშნული ინფორმაცია შიძლება წარმოდგენილი იყოს ცხრილის სახით, როგ ორც ეს ნაჩვენებია ცხრილი 14-ში, რომ ე ლიც შეიცავს ანგარიშში შესატანი ინფორმაციის რა მ დე ნ ი მ ე მაგალითს.

ცხრილი 12. სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ს შესრულება

საანგარიშო პერიოდში სგშ-ს ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი როგ ორ შესრულდა სგშ-ს შენიშვნა/შემდგომი განხორციელებული მდინარეთა ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი სააუზო მართვის ღონ ი ს ძ ი ე ბ ე ბ ი /სამუშაოები ჩამდინარე წყლების ადგილი XY მდებარეობს იმ უზრუნველყოფილ უნდა გამწმენდი ნაგებობები არ ტერიტორიიდან და ა ხ ლოე ბ ი თ იქნეს წითელ ნუსხაში უნდა განთავსდეს 3 კმ-ის მანძილზე, სადაც შეტანილი ბიომრავალფეროვნების ფი ქ ს ი რდე ბ ა წითელ სახეობების ჩამდინარე წყლების გამწმენდი თვ ა ლს ა ზ რი ს ი თ სენსიტიურ ნუსხაში შეტანილი შემდგომი ნაგებობ ე ბ ის მშენებლობა XY ტერიტორიებზე რა მ დე ნ ი მ ე სახეობა. გზშ-ს მონიტორინგი. ადგილზე. ფა რგ ლე ბ შ ი ჩატარდა დე ტ ა ლუ რი კვლევები და უარყოფითი ზემოქმედება ამ სახეობებზე არ და ფი ქ ს ი რდა არსებული სარწყავი საგარეჯოსა და ახმეტის ახმეტისა და სისტემების სარწყავ სისტემებს გურჯაანის სარწყავი რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა და ახალი ჩაუტარდა რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა , სისტემების სისტემების მშენებლობა დე დოფლი ს წ ყ ა როს ა და რე ა ბ ი ლიტა ც ი ი ს პირველ რი გ შ ი საგარეჯოში სიღნაღის სარწყავი პროექტების (უდაბნო) და სისტემების რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა მომზადება უნდა სარწყავი სისტემების დე დოფლი ს წ ყ ა როშ ი უნდა გახორციელების მოდევნო და ი წ ყ ოს მომავალ რე ა ბ ი ლიტა ც ი ა განხორციელდეს, სადაც პერიოდში იგეგმება წელს სახელწიფო გვალვის პრობლემა ბიუჯეტში საჭირო ყველაზე მწვავედ დგ ა ს . სახსრების ამის შემდეგ აღნიშნული გათვალისწინების სამუშაოები სიღნაღში, უზრუნველსაყოფად ახმეტა სა და გურჯაანში უნდა ჩატარდეს

და ნ ა რთე ბ ი

და ნ ა რთე ბ ი წარმოდგენილია ცალკე დოკ უ მ ე ნ ტ ი ს სახით.

126

127

ლი ტ ე რ ა ტ უ რ ა

• “მდგრადი კაშხლები და ჰიდროენერგეტიკა სამხრეთ კავკასიაში”, 2015, ბუნების მსოფლიო ფონ დი (WWF) • „ბიომრავალფეროვნების მდგრადი მართვა სამხრეთ კავკასიაში“, 2014, გერმანიის საერთაშორისო განვითარების საზოგადოება (GIZ) • „სამხრეთ კავკასიის მტკნარი წყლის ეკოსისტემები და ბიომრავალფეროვნება, საფრთხის ქვეშ მყოფი მტკნარი წყლის ბიომრავალფეროვნებისთვის მნიშვნელოვანი ტერიტორიები " 2015, ბუნების მსოფლიო ფონ დი (WWF) • კავკასიაში ჰიდროენერგეტიკული რე ს უ რს ე ბ ი ს და წყალსაცავების მდგრადი განვითარების პროექტი ნორვეგიისა და ბუნების მსოფლიო ფონ დი ს (WWF) მხარდაჭერით, 2015 • მ. ალფენიძე, ზ. სეფერთელაძე, ე. და ვ ი თა ი ა , კ. ხარაძე - საქართველოს ფი ზ ი კ უ რი გეოგრა ფი ა , 2009 • ც. ბასილაშვილი, მ. სალუქვაძე, ც. ცომაია, გ. ხერხეულიძე - კატასტროფული წყალდიდობები, ღვ ა რც ოფე ბ ი და თოვ ლი ს ზვავები საქართველოში და მათი უსაფრთხოება, საგამომცემლო სახლი „ტექნიკ ური უნივერსიტეტი“, 2012 • ბ. ბერიტაშვილი, თ. ცინცაძე, ნ. კაპანაძე, ნ. სალუქვაძე - საქართველოში სეტყვასთან და ზვავებთან ბრძოლის სამუშაოთა განახლების საკითხისთვის, საგამომცემლო სახლი „ტექნიკ ური უნივერსიტეტი“, 2013 • რ. გობეჯიშვილი - საქართველოს რე ლიე ფი , 2011 • გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს გარემოს ეროვნული სააგენტოს გეოლოგიის დე პ ა რტ ა მ ე ნ ტ ი ს საინფორმაციო ბიულეტენი, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 • შ. ჯავახიშვილი - საქართველოში ნალექების განაწილების ხასიათი და რე ჟ ი მ ი . და მ ოკ ი დე ბ უ ლე ბ ა ატმოსფერულ პროცესებსა და რე ლიე ფს შორის, 1975 • ლ.ა. ვლადიმიროვი, დ.ი. შაქარიშვილი, ტ.ი. გაბრიჩიძე - „საქართველოს წყლის ბალანსი“, მეცნიერებათა აკადემია, თბ ი ლი ს ი , 1974 • ძირითადი ჰიდროლოგიური მახასიათებლები, ტომი 9, სამხრეთი კავკასია და და ღე ს ტ ა ნ ო, 1-ლი გამოცემა (1967, 1977, 1978, 1987) • საბჭოთა კავშირის ზედაპირული წყლის რე ს უ რს ე ბ ი , ტომი 9, ლე ნ ი ნ გ რ ა დ ი , 1969, გ.ნ. ხმალაძის რე და ქ ც ი ი თ (”Ресурсы поверхностных вод СССР” Том 9 Ленинград 1969) • საბჭოთა კავშირის ზედაპირული წყლის რე ს უ რს ე ბ ი , ტომი 9, ლე ნ ი ნ გ რ ა დ ი , 1974, ვ.შ. ხმალაძის რე და ქ ც ი ი თ (”Ресурсы поверхностных вод СССР” Том 9 Ленинград 1974) • ნატანის გამოტანა კავკასიის შავი ზღვის სანაპირო მდინარეების მიერ, ჰიდრომეტეოიზდატი, ლე ნ ი ნ გ რ ა დ ი , 1978 (“Выносы наносов реками черноморского побережья Кавказа” Гидрометеоиздат Ленинград 1978). • საქართველოს კანონი - გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსი (2017) • ღვ ი ნ ი ს ეროვნული სააგენტო, ანგარიში 2018, http://georgianwine.gov.ge/En/Files/Download/9120 • საქართველოს ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაცია, https://gnta.ge/statistics/ • “საქართველოს სოციალური-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია - საქართველო 2020”. 2014. • საქართველო ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმება. 2014, საქართველოს მთავრობა • “საქართველოს რე გ ი ონ უ ლი განვითარების სტრატეგია - 2018-2021”. საქართველოს რე გ ი ონ უ ლი განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო • “საქართველოს სოფლის განვითარების სტრატეგია 2015-2020”, 2015, საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო

128

• “საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამა 2017-2021”, საქართველოს მთავრობის და დგ ე ნ ი ლე ბ ა #1124, 2018 წლის 22 მაისი, თბ ი ლი ს ი . საქართველოს გარემოს და ც ვ ი ს ა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო • საქართველოს გარემოსა და ჯანმრთელობის და ც ვ ი ს ეროვნული სამოქმედო გეგმა 2018-2022 (NEHAP-2) • საქართველოს კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ • საქართველოს კანონი საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ (27/06/2007) • კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის გზამკვლევი (USAID/NALAG, 2016) • კლიმატის ცვლილება და სოფლის მეურნეობა კახეთში, 2014, UNDP/GEF • მესამე ეროვნული შეტყობინება გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მიმართ (2015) UNDP/GEF • საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, www.geostat.ge, http://database.geostat.ge/pyramid/index.php?lang=en

129