Notes Du Mont Royal ←

Home , Deris (Thrace), Isba

Notes du mont Royal www.notesdumontroyal.com 쐰 Cette œuvre est hébergée sur « No tes du mont Royal » dans le cadre d’un exposé gratuit sur la littérature. SOURCE DES IMAGES Google Livres la - ultJjA’MÇ-Q.Üærm30 [1,1770 W124

1.-. à Il I 4* HERODOTI i x HISTORIARUM LIBRI IX.

L A TINE,

EX VERSIONE J. s’ÉHWEIGHAEUSER,

DG AD EDITlONEM REIZII ET SCHAFERI

EMENDATA.

GLASGUÆ: EXCUDEBANT ANDREAS ET JACOBUS DUNCAN, ÀCÀDIIII TYPOOIAPBI. V VINEUNT APUD RICARDUM rnrmm, . LONDINI. a 1818. 2.. . 2h... ;

figea y-

HERODOTI HISTORIARUM LIBER PRIMUS. CLIO...... -.

HERODOTUS Halicarnasseus, quæ quum cæteris de rebus, tum de mussa bellorum Græcos inter Barbarosque gestorum, perquirendo cognovit, en bis libris consignata in publicum edit; ne, quæ ab hominibus gestn surit, progressu temporis oblivione deleantur, nave præclara mirabiliaque facto, qua: vel a. Græcis alita sunt vel’ a Barbaris, sua lande fraudentur. l. 1mn Persarum quidem litemtos si andins, inimîcitinrum primi autor-es Phœnices filera. Hos enim, aiunt, postquam a mari quod Rubrum vocatur ad hoc nostrum mare ndvenissent, hancque re- gimem quam etiam nunc incolunt, eœpissent habitare, continuo navigationibus longinquîs dedisse operam, et transvebendis mercibus Ægyptiis Assyriisque quum alias Græciæ partes, tum vero - et Argos adiisse. Argos enim illis temporibus inter alia ejus regionis oppidu, quæ Græcià nunc nominatur, rebus omnibus eminebu. Ad Argos igitur hoc postquam adpulissent Phœnices, ibique merces suas venum exposaissent, quinto au: sexte ab ad» ventu die, divenditis fere rebus omnibus, mulieres ad mare venisse, quum alias maltas, tum vero et regis filiam 5 quam quidem codem immine Perse adpellant arque Græci, Io. Quæ dum ad puppim mvis stances mercaremur merces quæ illamm’ll’r maxime animos advertissent, Phœnioes interim mutuo sese cohortatos impetum in illas fecisse: et majorem quidem mulierum numenïm profugîsse, Io vero cum allia fuisse raptam: quibus in navem inpositis, salua: havi Phœnîœs Ægyptum versus vela. fecisse. 2. Hue quidam ratione in Ægyptum perveuisso Io aîunt Persæ, seuls atque Phœnices, trique primum fuisse injuriarum initium. Do,- inde vero Græeos nonnullos, quorum nomina non possunt memorare, (fuerint hi autem Cretenses,) Tymm Phœniciæ aiunt adpulisse, filiamque regis rapuîsse Europam ; -ac sic quidam par pari hisse ab bis repensum. Fout hæc autem Græcos secundæ injuriæ fume auctores: etenim longn navi Æam, Colchidis oppidum, ad Phasin profectos, perfectis cæteris rehus quamm mussa advenis- a

2 HERODOTI HISTOR. I. sent, rapuisse inde regis miam Medeam; quumque ad pœnas raptus hujus repetendas et ad reposcendam filiam caduceatorem in Græcinm misisset rex Colchorum, respondisse Græcos, quemadmodum un de raptu Argivæ Ius sibi non dedissent pumas, sic ne se quidem illis 3. Tum deinde, proxima astate, Alexandrum Priami filium,quum ista undivisset, cupidinem incessisse uxoris sibi e Græcin per rapinam comparandæ ; existimantem utique se non daturum pœnas, quo- daturas.miam nec illi dedissent. Ita quum i5 rapuisset , Helenam, . visum esse Græcis primum misais nunciis Helenam repetere et pœnas de raptu poseere: illos vero hisce, postulats. sua exponentibus, raptum exprobrasse Medeæ, ut qui, quum ipsi nec pœnas dedissent, nec illam reposcmtibus reddidissent, vellent ab aliis pumas sibi dari. 41Hucusque igitur mutuis solmn rapinis esse actum: ab i110 vero tempore Græcos utique graviorum injuriarum exstitisse auctores 3 bos enim prius Asiæ cœpisse bellum inferre, quem Persæ intulissent Europæ. Et. mulieres quidem rapere, videri sibiaiunt iniquorum esse hominum ; raptarum vero ultionem tante studio persequi, amentium ; contra, nullam mptârum curam habere, pru- dentiunr: quippe manifestum esse, nisi ipsæ vomissent, non futurum fuisse ut raperentur. huque se quidam Asiam incolentes, aiunt Persæ, raptarum mulierurn nullnm hnbuisse- rationem ; Græ- . cos autem mulieris Laconicæ causse. ingentem contraxisse classera, et. mox in Adam prqfectos Priami regnum evertisse .- ab eo tempore se constanter Græciæ populos sibi esse inimicos existimasse. Nam Asiam, et. barbares gentes eam insolentes, ad se pertinere entamant Persæ; Europam vers et Græcosnihil seeum commune habere. 5r Hunc in modum Persan quidem gestes res esse memorant, et ab Ilii, ascidie repetunt inimicitiarum suarum ndversus Græcos initium. De le veto cum Persis non consentiunt Phœnices rem isto modo esse gestam. Negant enim se raptu usos illam in Ægy- » ptum abduxisse : sed Argis eam cum nauelero aiunt concubuisse, et quum se gravidam sensisset, veritam parentum iram, sic volentem ipsam cum Phœnicibus enavigasse, ne compertn foret. Hæc sunt igi’tur, quæ partim a Persis, partim a Phœnicibus memorantur. Ego vero, utrum tnli modo hœc geste si-nt, un alio, non adgredior disceptare : sed, quem ipse novi primant fuisse injuriarum Grœcis inlatarum auctorem, hune ubi indicavero, tune ad relique. exponenda progrediar, perinde et parvarum civitatum et magnarum res perse- cuturus. Etenimsquæ olim fuerant magnas, eamm plurimæ parvæ factæ sunt z et quæ nostra. memorîa magnas fuere, eædem prias exiguæ fuerant. huque, bene gnarus humanam felicitatem. ne- qunquam in codem fastigio manere, perinde utrarumque faciaux mentionem. 6. Cnmsus, genere Lydus, Alynttis filins, rex fuit populorum intra Halyn fluvium incolentium; quad flumen, a meridie Syros inter et Paphlagonas interfluens, ad septentrionem in Euxinum qui vocstur Pontum se exonerat. Hic Crœsus e barbarie, quos

novimus, primus alios Græcorum imperio suo subjecît et ad tributum pendendum edegit, aliosCLlO. sibi socios et nmicos adjunxit. 3 Subegit louas et Æoles et Dorienses Asiam incolentes; amicos nutem sibi conciliavit Lacedæmonîos. Ante Crœsi vero imperium Græci omnes liberi fuerunt z nam Cimmeriorum expeditio adversus Ioniam, ante Crœsi ætatem suscepta, non oppidorum fuerat reda- ctio in potestatem, sed rapina ex incursione. 7. Cæterum regnum illud, quum Hemlidarum antea fuisset, ad Crœsi genus, qui Memnadæ nominabuntur, tnli mode pervenerat. CANDAULBS, quem Græci Myrsilum voeant, Sardinm fuit rex, ab Alcæo oriundus, Herculis filin. Nain Agron, Nini filins, Beli nepos, Alcæi pronepos, primus ex Hernciidis rex fuerat Sardium; Can- daules vero, Myrsi filins, postremus. Qui vero ante Agronem in tandem regioue regnaverant, a Lydo Atyis filio crant or-iundi, a que universus populus Lydorum nomen invenit, quum prius Mæones fuissent nominati. Ah bis prisois regibus commissum sibi regnum ex oraculi edicto obtinuerunt Hersclidæ, Jardnni encilla et Hercule prognati; regnantes, per dues et viginti virorum generstiones, aunes quinqne et quingentos, continua serie filins petri succedens usque ad Candnulem Myrsi filium. 8’. Hic igitur annnuus uxoris sues amoretenebetur, eamque deperiens arbitrabetur esse sibi uxorem mulierum omnium for- mosissimam. Quod quum ei esset persussum, apud Gygen Da- scyii filium, unum e corporis custodibus, quem maxime acceptent habebat, ut de rebus etiam gravissimis cum eo communicaret, formæ laudem uxoris supra mmium estulit. Nec multo post (taret enim in fatis ut infortunatus esset Candaules) bis verbis Gygen est adlocutus: " Gyge, videris tu mihi de forma uxoris meæ verbe ."fsçienti fidem non adhibere; auribus enim minus fidere amant " homines quem oculis: fac igitur ut nudam illnm At ilioflehementer exclamons, tt Domine," inquit, "quemnnm sermo- Œm baudquaquam sanum profers, jubens me hernm menin nu.- " dam spectare! Mulier enim tunicam exuens, simul etiamvere- " eundiam exuit. J am olim vero honestetis præcepta inventa " sunt ab hominibus, a quibus discere oportet: quorum unum est, ti Sus quemque debere inspicere. Ego vero persuasum habeo esse " main mulierum omnium pulcerrimam; teque oro, ne postules ’ 9. His usus verbis repugnawit Gyges, veritus ne quid sibi ex en re Fmali illicite."accideret. Oui rexwicissim, , v "Confide," a inquit, " Gyge; neque " aut me time, quasi ce tentaturus utnr hoc sermone, sut uxorem "meam, ne quid tibi ex illa (letrimenti creetur. Omnino enim tt eus rationes equidem inibo, ut ilia ne intellectura sit quidem, " esse se a te copspectam. Te enim post apertam januam cubiculi, "in quo cubnmus, coilocabo. Postquani ego en) ingressus, aderit *-’ et uxor .mee in cubiculum: posita est eutem prope introitum " sella, in que i119. vestes sans, aliam post aligna exuens, deponet.’ " ibi tune ücuerit tibi malta cum otio cum spectsre. Deinde, s 2 ’

4 HERODOTI HISTOR. I. ti quum e sella in Iectum conscendet et tu a targe ejus eris, reliquum ti est ut tu cures ne ille. te conspiciat foras exeuntem." 10. Igitur Gyges, quum eti’ugere non posset, paratusfuit: Cantlnules,postquam cubandi tempus visum est adesse,in cubiculum introduxit 5 pauloque post uxor etiam adfuit. Ingressam et vesti- mente. ponentem Gyges quum spectasset, Inox ubi averse. ille in lectum se contulit, clam ipse foras se subduxît: et egredientem conspicata est mulier. Quæ ut intellexit quid a marito actum esset, neque exclamavit, ’pudore retente. et se animadvertisse dissimulavit, in anime habens ultioncm capere de Candaule. Apud Lydos enim, ne fare apud cæteros quoque barberas, etiam, vil-o magnum in probrum vertitur nudum conspici. 11. Itaque tune quidem nihil aperiens, silentium tenait fila: simul ac vero illuxit, præsto esse jussis famulis quos maxime fidos sibi cognoverat, Gygeu ad se vocavit. Et ille, nihil eam nosse ratas eorum quæ geste essent, areessitus venit; quippe et ante): solitus, quoties regina vocaret, eam convenire. Ut venit, bis verbis eum adlocuta est roulier: " Gyge, nunc duarum viarum tibi " apertarum optionem concerlo utram ingredi volueris : eut enim; et interfecto Candaule, et me et regnum Lydorum habeto ; sut te tt ipsum protinus sic mori oportet, ne postbac, Candauli in omni- tt bus obsequens, spectes quæ te spectare nefas est. Enimvero 5t eut illam, qui ista molitus est, inscrire oportet, eut te, qui tt andain me es conspicatus et illicite fecisti." Ad bæc verbe Gyges primum stupere, tum deinde obsecrare illam ne se noces- sitati illigaret dijudicandæ talis optionis. Nec vero ei persuasit; sed vidit necessitatem utique sibi propositam eut perdendi herum eut per alios pereundi. Elegit ituque ut ipse superesset: et illam percontans, " Quamloquidem invitum me," inquit, "adigis ad " hernm meum oocidendum,.age audiam ecquo illum modo adii gressuri simus ?" Et ille. excipiens, tt Ex eodem loco," inquit, " adoriendus erit, unde ille nudam me tibi ostendit: in sopitum C12. somnoItn quum de faciendis impetus insidiis inter se constituissent,flet.” iingrat ente nocte Gyges (nec enim dimittebatur, neque ullum ei elfugium crut, .sed aut ipsum interire oportebat sut Candaulem) secutus est mulierem in cubiculnxn 5 ubi cum ille, tradito pugione, post cama demjauuam occultavit. Deinde, quiescente Candaule, leniter au cessit, illoque ebtruncnto et uxorem.et regnum obtinuit Gyges; i cujus etiam Archilochus Purine, qui eadem vixit astate, in iambis trimetris meminit. , 13. Obtinuit autem regnuxn, in coque confirmatus est, ex De]; phÎCÎ oraculi eEato. Nain quum indigne ferrent Lydi casum Can- * deuils, essentque in armais, convenit inter Gygæ factionem et reliquos Lydos, ut, si respondisset oraculum hunc esse regem Lydorum, ipse regnaret; sin mimis, Heraclidis restituent "gruau. Accepto igitur oraculo, Gxezs ita regnum obtinuit. Verumtamen hoc simili cdixeret Pytliia, ultionem venturam esse Heraclidis in quintum

et postais Gygis: quod quidem vaticinîum nec Lydi, nec eorum toges, ullius momenti fecerunt.CLIO. donec exitu oomprobatum est. 6 i4. Tali igitur modo ad Mermnadas pervenit Lydiæ regnum, Hernclidis ereptum. Gyges autem, regnum adeptus, Delphes donaria misit non pence. Et argentes. quidem ejus donaria quem plurima Delphis exstant: præter argentum veto, suri etiam immensam vim dedicavit, quum aliarum reruin, tum vero (quad pïæcipue memoratu dignum) crateres aurei numero sex ab eodem dedicati exstant talentorum triginta pondo, repositi in Corinthio- rum thesauro ; qui quidem thesaurus, vers ut dicam, non publicus civitatis Corinthiorum est, sed Cypseli, Eetionis filii. Est autem bic Gyges barbarOrum, quos novimus, primus qui donaria Delphis dedicavit post Midam Gorgiæ filium, Phrygiæ regem. Dedicaverat enim Midas etiam regiam sellam, in qua præsidens jus dicere con- ’ sueverat, spectatu dignam ; positaque est hæc sella ibidem ubi Gygæ crateres. Aurom vero istud et srgentum, quad a Gyge dedicatum est, Gygadas [id est, Gygæum] vocatur a Delphensibus de illius nomine quidedicavit. Et hic quidem, postquam rague est potitus, arma etinm intulit Mileto et Smyrnæ, et Colophanem, arce excepta, cepit : cæterum, quum per octo et triginta, quos regnavit, annos nihil aliud memorabile ab eodem gestum sit, bisce comme- moratis,15. Ardyis vero, missum Gygæ filii, quihune post illum faciemus. regnavit, mentionem . injiciam. Hic Prienenses expugnavit, et Miletum invasit: eodem. que reguum Sardium obtinente, Cimmerii, suis sedibus a Scytbis nomadibus pulsi, in Asiam venerunt, Sardesque præter arcem ceperunt. 16. Ardys postquam undequinquaginta aunes regnasset, successorem habuit filium Sadyatten, qui annos regnavit duodecim. Sa. dyattæ successit Aune-ne; qui cum Cyaxare, Deiocæ nepote, et cum Medis bellum gazait. Idem Cimmerios ex Asie ejeeit; et Smyrnem, Colophoniorum eoloniam, cepit; et Clazomenns invasit: quo quidem ab oppido non ita ut voluerat discusit, sed cladem baud mediocrem passas. Verum et alias res, dum rognum tenuit, gessit; qunmm.memoratu dignissimæ ha: surit. 11. Bellnm gessit cum Milesiis, a patre traditum. Oppugnabat autem, incursione fauta, Miletum tali mode: quando terra: fruges adultœ crant, tune exercitum in regionem immittebat, expeditionem fadens ad cantum fistulnrum fidiumque, ac tibias tain, mulie, bris quem virilis. Ubi vero in fines Milesiorum pervenerat, ædi. ficia in agris nec dimebat nec incendebat, neque fores abstrabebat, sed intacte. tare cumin allaches ; verum arboribus et terra frugibus eorrnptis domum se reeipiebat: quum enim mare obtinssent Mi- lesii, nil adtinebat circumsedere urbem cum exereitu. Ædificia autem non dimebat Lydue hoc consilio, ut passent inde progœasi Mllesiî terram serere colereque, ipse veto, postquam illi terrain coluissent, babel-et quod, incursions facto, popularetur. 18. Hoc maxime modo per undecim annos bellum gerebatu’r;

s HERODOTI msron. 1. Entra quos duo ingentia vaincra Milesii accepeœ, unuln prælio ad Limeneum in ipsorum finibus commisse, alterum in Mæandri campo. Horum undecim annorum sax adhuc Sadyattes, Ardyis filins, apud Lydos regaaverat, qui per id tempos cum exercitu fines Milesiorum incumbat; Sadynttes enim hie conflaverat id bellum: quinque veto insequentibus annis Alyattes, Sadyattis filins, bellum gerebat, qui illud, a patte (ut supra etiam memoravi) sibi traditum, intente persecutus est. Quo in bello nulli e Ionibus sublevarunt Milesios, præterquam Chii soli: hi autem, opem illis ferentes, vicem rependerunt; nain et Milesii antes. Chiis, in hello cum Erythræis, sociam præstiterant operam. 19. Sed anno duodecimo, succensis ab exercitu segetibus, hoc rei aecidit. Simulatque incensæ-segetes erant, valida com-to vente, Minervæ templuxn cognomine Assesiæ corripuit flamma, coque incendia templum conflagravit. Quæ res principio nullius momenti est habita; deinde vero, postquam Sardes rediisset exercitus, in morbum Alyattes incidit. Diuturnior quum esset morbus, Delphos [niait qui Deum de valitudine consulerent, sive alieno consilio ad mittendum inductus, sive suc. Hi quum Delphes, venissent, negavit Pythia se responsum eis reddituram priusquam Minervæ templum restituissent, quod Assesi in Milesiorum ugro cremassent. 20. Hæc ita acta esse equidem ex Delphensibus audire memini z sed Milesii istis hoc adjiciunt, Periandrum Cypseli filium, quum audisset oraculum Alyattæ redditum, en de re Thrnsybulum, Mile- siorum tune temporis tyrannum, hospitio et amicitia sibi in primis conjunctum, misse nuncio fecise certiorem; quo ille, te ante cognita, consilium aliquod ad rem pertinents capa-et. la; quidem Mi- lesii rem gestam narrant. - 21.- Alyattes vero, nunciato Pythiæ responso, præconem protinus Miletum misit, indncias cum Thrasybulo et Milesiis ad tempus pacturus dum templum ædificaret. Miletum dum se confert legatus, Thrasybuius de tata. re liquide antea .certior fœtus, nec ignams quid moliretur Alyattes, hæc machinatur. Quidquid frumenti in tube erat, tam 51mm, quam privatorum, id omne in fonnn com- portari jussit, prædixitque Milesiis, ut, ubi aignum ipse dedisset, une compotationes comessationesque mimais euncti instituai-eut. 22. Id fecit prædixitque Thrasybulus hoc canaille, ut Sardianus lagunes, postquam ingentem frumenti acervum in faro profusum et boulines vidisset obleotationibm vacantes, Alyattæ rem remm- ciaret. Quod et factum : mm postquam iota vidit caduceator, ex- positisque Thrasybuio Lydi mandatis domum redût, nullam aliam 0b caussam (ut ego audio) pax oomposita est. Quum enim existi- .muset Alyattes vehementem frumenti pennriam Mileti esse, popu- lunique ad extremurn maiorum esse redactum, audivit ex caducea- tore domum redeunte contraria eorum quæ, eut opinatus. Inde paullo post pu inter illos conciliata est hac lege, ut mutuo hospitea casent sodique: et, pro une Minerve templo ad Assesum, duo ædificavit Alyattes, ipseque e morbo convaluit. Hæc igitur ratio

exitusque belli fait, quad Alyattes’cumCLIC. Milesiis et Thrasybulo . 7 - g 23. Psaumes vero, Cypseli filins, i5 qui Thrasybulum de edito oracula certiorem fecit, Corinthi. fait tyrannus: cui maximum, quadessit. umquam inter hamines a evenit, ablatum fuisse miracuium narrant Corinthii, hisque Lesbii adsentiuntur; scilicet Arionem Methymnæum delphino insidentem ad Tension fuisse delatum. Citharœdus is emt, nulli suæ ætatis secundus; primusque hominum, quos novimus, dithyrambum et fait et nominavit docuitque Corinthi. 24. HuncIArianem niant, pastquam plurimum temporis apud Periandrum esset versatus, in Italiam Siciliamque cupivisse navigue; ingentique pecunia ihi comparata, voluisse Corinthum re-- verti. lgitur quum Tareuto esset profectarus, nec allia mugis quam Corinthiis fidem babel-et, navigium conduxisse hominum Ca- rinthiorum : at bos, ubi altum œnuere, consilium agitasse de illo in mare prajiciendo, quo pecunia potirentur. Tum illum, quid ageremr intelligentem, ad preees confugisse; et, pecunia omni nantis oblatu, vitam esse deprecatum: nautas vero, precibus viri nil commatos, jussisse ut aut sibi manus inferret, quo in terra se- puituram nancisceretur, aut ut illico in mare se projiceret. Bas in augustins et consilii inopiam redactum Arianem crasse, ut, quan- doquidemiita eis placitum esset, sinerent se muni ornatu sua indutum, in summo puppis faro stantem, canticum cancre ; quo facto pollicebatur sibi se manus inlaturum. Tune mutas, cupidine caa ptos audiendi præstantissimi omnium cantoris, e puppi mediam in navem aoncessisse 5 et illam, omni ornatu indutum, capta ’cithara, in summo navis fora stantem, carmen quad orthion vocatur per- egisse; peractaque cantu, ita ut erat, cum omni ornatu in mare se caniecisse. Tum illos, continuum cursu, Corinthum navigasse: hune vero, aiunt, a delphino exceptum dorso, Tænaran fuisse dala- tum; ubi quum innterram esset egressus, Corinthum inde eodem habitu perrexisse, ibique quid accidisset enarrasse. Periandrum vero, quum fidem’nan haberet, tenuisse .Arionem in custodin. ne qua prodiret, cæterum curam intendisse in mutas. Nautæ ut Ca- rinthum advenerunt, accitas ad se percantatum esse Periandrum, ecquid de Ariane memorarent : quibus dicentibus salvum illum in ltali’a esse, et fortunatum Tarenti a se relictum, adparuisse Ario- nem eodem cultu quo in mare prasiluerat 5 et illas, pet-terrîtes con- victosque, non potuisse amplius ire infieias. Hiec quidem et Corin- thii narrant et Lesbii ; et exstnt Tænari donarium Arionis æneum, non magnum illud quidem, homo insidens delphino. 25. Alyattes Lydus, confecto cum Milesiis belle, deinde, quum septem et quinquaginta armas regnasset, vita excessit. Dedicavit autem hic, secundus ex hac familia, pastqltam e morbo canvaluerat, Delphis craterem argenteum ingentem, et basin matais ferream fer- ruminatam, spectatu dignam interomnia quæ sunt Delphis dans- ria; Glauci Chii opus, qui primus ferruminationem ferri invenit.

8 HERODOTI HISTOR. I. 26. Martuo Alyattæ suecessit in regnum Causses, Alyattæ filins, aunas natus quinque et triginta: qui Grœcorum primas Ephesios amis invasit. Ibi tune Ephesii, quum ab eo obsiderentur, urbem suam Diana: dedicarunt, furie ex illius templo ad murum adligata z est autem inter veterem urbem, quæ tune obsidebatur, et Diana templum, septem stadiarum intervalium. Hos igitur primas ad- ssus est pressas; deinde vero, per vices, singulos quasqua anisa et Ætoliæ populos, aliis alias caussas inferens, graviora caus- satusi adversus bos, in quibus gravions reperire caussns poterat, nonnullis etiam levis. admadum exprobrans. 27. Deinde, postquami Asiam incolentes Græci. ad pendendum tributum erant subacti, constituit ædificatis navibus insulanos adgredi. Ad quas compingendas quum omnia ei casent parafa, aiunt alii Biantein Prienensem, quum Sardes venisset, alii Pittacum Mitylenæum, interrogatum a Crœso ecquid maxime noai gereretur and Greens, en respondisse quæ illum ne classem conficeret inhi- buerunt. Dixisse enim : ’t Insulani, a rex, decem millia equitum " conducunt, expeditionem advenus Sardes atque te molientes.” Crœsum autem, ratum vers. cum dicere, respondisse : " Utinam dii " liane mentem dent insulanis, ut Lydorum filios cum equitatu " invadere velint!" Tum illum excipientem dixisse: u Videris " mini, rex, cupide vota facere ut insulanas equis vectas depre- ’t kentias in continente, baud absurdu spe; insulanos vero quid li putas, ex qua primum ædificare te contra se classem audiverunt, u exoptare aliud, niai ut, postquam vela Idederint ventis, in mari ’ u deprehendant Lydos, taque pro Græcis continentem incolentibus, " quos tu in servitute cantines, ulciscantur i” Cuius conclusione orationis admodum delectatum Crœsum, paroisse illi, ut qui perapte ad rem locutus videretur, et a fabricanda classe destitisse. Atque ita cum Ionibus insulas incolentibus hospitium contraxit. 28, Insequente tempore, subactis fere omnibus populis intra Haiyn ’fluvium incalentibus: (nam, exceptis Ciiicibus ac Lyciis, cæterospmnes suæ potestati subjectos Crœsus tenebat; surit au4 tem populi hi, Lydi, Phryges, Mysi, Mariandyni, Chalybes, Pa- phlaganes, Thraces quum Thyni, tuin Bithyni, Gares, loues, Do- rienses, Æalenses. Pamphyli z) 29. Has igitur postquam sub potestatem suam Crœsus Iredegis- set, caque massions regnum Lydorum auxisset, adveniebant Sar- des, urbem divitiis florentem, quum alii omnes e Græcia viri sapientiæ laude clari, ut cuique commodum erat en proficisci, tum veto etiam SOLor, Atheniensis: qui pastqnnm Atheniensibus jussu ipsorum scrîpsisset leges, navi profectus, esussam intersereus velle se alias spectare regiones, decem nanas peregrinatus est; ne sciii- cet quampiam ex legibus, quas talerait, mutare cogeretur. Nam ipsis Atheniensibus per se id facere nefas erat, quippe qui gravis- simo jurejurando sese obstrinxerant, pet decem aunas eis legibus, quascumque ipsis Solon’tuiisset, esse usuras. . - 30. Hunc ipsam igitur ab caussam, tum vero etiam spectandi

.1 gratis, peregœ profectus Salon, in Ægyptiun se contulit ad Ama- sin, -atque etiam. Sardes. ndana. Crœsum. Quo ut advenit, I in regina hospitio acceptus est a Crœso. Tom tertio aut quarto post (lie, jussu Crœsi, ministri regis circumduxerunt Solonem, thesaurus omnes et quidquid inibi magni et opulenti inerat, «tentantes; Que quum ille spectasset, et cuncta, ut ci commodum fuerat, esset contemplatus, tali modo cum percunctatus est Crœsus: tt Hospes tt Atheniensis,” inquit, tt multa ad nos de te fama manavit, quum sa: " pieutiœ tuæ causes, tum peregrinationis, ut qui sapientiæ studio " incumbens multas terras spectandi caussa obieris. Nunc igitur " incessit me cupido ex te sciscitamli, ecquem tu adhuc videris " omnium hominum beatissimum." Nempe, quad se ipsum hominum beatissimum esse putaret, idcirco banc illi quæstionem pro; posait. At Salon, huila usas adsentatiane, sed ut res ers: respon-’ dans, " Ego ,vero," inquit, tt beatissimum vidi Tellum Athenien- tt seul." .Quod dictum miratus Crœsus, conduite quærit: tt Qua. " tandem ratione Tellum bentissimum judicas?" Cui ille: " Tel-I tt lus,” inquit, ".florente civitate, filias hahuerat bonos viras " honestosque, et illis cunctis prognatas viderat liberos, casque. "omnes superstites: idemque, quum te familiari satis lama, ut " apud nos, mus esset, vitæ finem habnit splendidissimum; nam’ " in prælio, quad Athenienses cum finitimis ad Eleusinem com- " miseront, postquam fortiter pugnavit, hostemque in fugum ver- " tit, houestissima morte defunctus est; et eodem loco, quo ceci-- " dit, publice ab Atheniensibus sepultus est et magnifice honora. , 31. Hisce quum Salon, quæ de Talla ejusque felicitate copioset exposoit, admonuisset- Crœsum, interrogare hic institit, quemnam’ scandant ab illo vidisset beatissimum? .existimnns utique secundas ((cerœ partes sesem8.!) laturum. At ille, " Cleobin," inquit,. " .et Bite-I . " nom. His enim, genere Argivis, et victus suppetebat probabilis, " et tabor corporis crut tale, ut et uterque puriter certaminum tt præmia abstulerit, et de eisdem hæc etiam narretur historia. " 01mm fœtus dies ageretur Junonis, oporteretque omnino ma- t( trem harem. bigis in templum vehi, nec vero in tempore ex agi-o tt adessent baves ; tune juvenes, urgente bora, jugum ipsi subeun- " tes, plaustrum tmemnt quo mater vehehatur, coque per quu- " draginta quinque stadia tracta ad templum pervenerunt. Quo " facto quum coulas universi cœtus in se convertissent, optimus "eisdem obtigit vitæ exitus 3 ostenditque in his Deus, malins " esse hominibus mari, quam vivere. Nam quum circumstantes ti Argivi laudarent juvenum robur, mulieres voro felicem prædi-I tt carent matrem quad taies haberet filios; mater, et facto vene- " menter gavisa et amine, stans ante simulacrum precata est deam, " ut Cleabi et Bitoni filiis suis, qui ipsam magnifice honorassent, il id duret quod optimum esset contingere homini. Post banc pre- u cationsm, peracto sacrificio, laute epulati juvenes, quum in ipso ti templo somno se dedissent, non amplius resurrexerunt, sed hoc c

10 HERODOTI HISTOR. I. " vitæ exitu sont perfuncti. Earumdem dein imagines, ut qui " hommes missent præstantissimi, fieri curarunt Argivî, Deiphis- tt que dedicarunt." 32. Istis igitur secundum felicitatis locum Salon tribuebat. Tain vero subiratus Crœsus: tt Haspes Atheniensis,” ait; " nostra " vera felicitas adeo abs te in nihilum projicitur, ut ne privatis tt quidem hominibus æquiparandos nos existâmes?" Gui ille : ti Me, ’f o Crœse," inquit, " guai-nm invidam omnino et turbulontam For- t’ tunam esse, interrogas de rebus humanis? In diuturna tempera fi muita videra est quæ quia nolit, atque etiam talerare multa. t* Propoao enim homini terminum vitæ ad septuaginta annos. Hi W septuaginta anni constant ex viginti quinqua millibus ac ducentis tt diebus, mense intercalai-i non posito. Sin velis alternas ex illis " annis interjecto mense fieri longiores, quo tempestatum vicissitu- Œ, dînes justo tempare redorant, menses intercalares per aunas se- " ptuaginta conficientur triginta quinque,dies- autem ex his menai- " bus mille et quinquaginta. Horum autem diemm omnium, qui» tt in septuaginta annis sunt numera ducenti et quinquaginta supra " vigiati sex millia, nullus est qui rem prorsus similem, qualis ab et alio adducta est, adducat. ltaque, Crœse, homo quantus est, tt fortunæ easibus est obnoxius. Jam te quidem ego et opulentum t? video, et multorum hominum regem; istud vero, quad ex me « quæris, de te nandum prædicabo priusquam te vita bene defun- v enim audiero. Neque enim beatior est magnis opibus præditus, " quum iscui in diem vietus suppetit, niai eidem omnibus bonis tt prædito fortune. concesserit vita bene defungi. Etenim multi. t? homines perquam opulenti, noniideireo beati saut: multi veto, tï quibus mediocris res familiaris est, felices. Jam qui admodum " dives est, nec tamen beatus, is duabus tantum rebus anteeellir. tt felicem; hic vero divitem, moitis. rebus. 111e ad explendas cuti piditates, et ad tolerandum magnum aliquod incidens d’amnum, "- validior est. Hic vero illam superat hisce rebus; damnum qui- " dem et cupiditatem non similiter, atques ille, patest ferre, sed l! hac incommoda ab illo abigit felicitas; est vero membris inte- tt gris, prospcra fruens valitudine, malorum exsors, lætus liberis, " formosus. Quad si præterea diem quoque extremum- feliciter t? obierit, hic ille est quem tu quæris, dignus qui beatus prædicetur; t! Priusquam vero diem obierit, diferendum est; nec dam beatus " hic nominandus, sed felix. Jam ista sima] canota ut consequar " tur homo, id quidem fieri non potest; quemadmodum nulla est " terra quæ cuncta sibi: suppeditet, sed aliud habet, alio indiget; ti quæ vero plurima habet, ea optima est. Nempe eodem mado t? etiam hominum nema est omnium, oui uni omnia eumulate adsint, " sed alio» habet, aliorum vero indiget: qui vero earum plurima ad u vitæ neque exitum hahuit, ac deinde placide finiit vitam, hic, tt o rex, me judice. nomine isto prædicari dignus est. Denique in u omni re respiciendus finis est, in quem sit res exitura: maltas i

"enim deus, postquam felicitatem illis ostendit, fanditus deîn "evertit." CLIC. Il 33. Hæc ille Crœso locutus, quad neque omnino ei gratificatus ait, neque ullius pretii habuerit, dimittitur: quippe qui admodum si inscitus esse videretur, qui præsentia houa omittens, fluera cujusque rei juheret respicere. . 34. Post Solonis discessum, gravis divinitus viodicta Crœsum excepit; hac caussa (ut conjicere licet) quad se ipsum hominum judicaret. Ac statim quidem per quietem oblatum et samnium est, veritatem indienne malorum quæ lilio ejus essent eventura. Emnt enim Crœso filii duo; alter corporis vitio labo- rabat, erat enim mutus; alter inter æquales rebns omnibus primus, cui nomen erat Atys. Hunc Atyn, Crœso signifient somnium, fore ut amittat ferrea cuspide ictum. Expergefsctus ille, re secum ver- sets, pertimescens somnium, capit filio uxorem; eumque, quum solitus esset exercitum duoere Lydorum, nusquam porro ad tale tau-nus emittit: jacula veto et bastas, et cujusque generis tels, quibus ad belhim utrmtur hommes, e virorum habitatione in rinteriora con. devin congeri juhet, ne quid suspensum in filium suum incidat. 35. lnterim, dom nuptias filii parut Crœsus, advenit Sardes .vir .calamitate obstrictus, cui manus non crant puna, nations Phryx, regio de genere. Qui quum ad ædes Crœsi venisset, crassetque ut ritu patrie expiari sibi contingent, expinvit cum Crœsus : est autem modus expiandi apud Lydos similis si, quo Græci utuntur. Peractis legitimis, percontatur Crœsas hominem, unde veniret, quisve esset, his usus verbis: "Quis tu es, homo, et quonam e "Phrygiæ loco veniens,.ad mecs lares supplex te recepisti? et tl quem virum, quamve fœminam occidisti?" Cui ille respondit: " O rex, Gordiæ sum filins, Midæ nepos; est autem nomen mihi tiAdrasto. Fratrem menin accidi invitas; onde ejectus a pa il adsum, et rebus omnibus destitutus.” Tom Crœsus : tt Ex vins "amicis," inquit, tt oriundus es, et ad arnicas vsnisti, ubi nullius " rei indigebis quand apud nos manseris. Istam autem calamita- ntem quam poterie levissime ferendo, plurimum luari feceris," Ita ille in Crœsi ædibus item agebat. .36. Per idem tempus in Olympo Mysio aper exstitit mira magni» tudine, qui ex illo monte irruens Mysarum arva vastabat; contra quem quum sæpe egressi essent Mysi, nihil ei mali inflixerant,-sed mais ab illo fuerant accepti. Ad extremum venere ad Crœsum Mytorum legati, hœc dicentes: " Adparuit, o rex, in regione no- "stra immani magnitudiue aper, qui agrestia corrumpit open; " cujus ut potiamur studiosi aperam dantes, nihil proficimus. Alta- r" que te nunc oramus, filium tuum et selectos juvenes canaque ” nobiscum emittas, quo belluam e terra nostra tollamus." Hæc illis precantibus Crœsus, recordatus eorum quæ par somnum ipsi prædicta eraut, ita respondit: "Filii quidem mei nolite amplius " facere mentionem; nec enim illam emittere vobiscum possum, " est enim novas nattas, et hæc res ei nunc curæ est. Lydorum c 2

12 HERODOTI HISTOR. I. " autem selectam manum et venaticum omne ministerîum une. " mittam; hortahorque exeuntes, ut quam promtîssime vobiscum ii belluam e terra submoveant." 37. Hæc Crœsus respondit; quibus quum contenti essent Mysi, intervenit filins, auditis quæ Mysi precarentur. Pernegante vero Crœso, se filium cum illis missurum, hæc inquit ad cum adolescens: " At antebac, o pater, hoc mihi bonestissimum et nobilissi- " mum fuit, in hello et in venationes exeundo gloriam parai-e: " nunc vero utroque homm exclusum me tenes, nulla. in «me co- u gnita ignavia ont animi dejectione. Nunc ergo quibus oculis " me conspici oportet contenu in forum, ont ex faro redeuntem P fi (luis tandem esse videbor civibus? qualis videbor novæ nuptæ? " cul illo viro putabit se connubio esse junctnm ? Proinde me tu ." ont sinas venatum exire, au! ratiene mihi persuadeas, melius U mihi hoc esse quod tu ita facis.” l 38. Cui respomlensCrœsus, "Non quod ignaviam," inquit, " o fili, " eut aliud quidquam parmi) mihi gratum in te cognoverim, hoc si facio; sed quad mihi somnii species per quietem oblata dixit ii brevi ævi te futumm, quippe ferrea peritumm cuspide. Cujus " visi causse et bas tuas nuptias maturavi, nec ad en quæ nunc " suscipiuntur te emitto ; et custodio te, si que pacto, dum vivo, ii periculo te queam subducere. Es enim unicus mihi filins 5 nam " alterum [auribus captum] pro nullo existimo." , , 39. Ibi rursus adolescens: i: Ignosco quidem tibi," inquit, b pater, " quad, quum tale tibi oblatum sil; visum, custodiam mei agas: ii sed, quad tu parum animadvertis, quodve oblitus es in hoc in- " somnio, id me te monere fas est. Somnium ais tibi dixisse, " ferrea cuspidc me periturum z et apro quænam sont menus, u quœve feu-en cuspis, quam tu timeas? Quod si enim a fiente me figxperiturum dixisaet, ont ab alio re simili, tum hoc, quod agis, u agere te oporteret; nunc vero a cuspide dixit. Quare, quum u non sil; nabis cum viris proposita pugna, sbire me patere." 40. Tutu Crœsus: " Fili," ait, ii aliquatenus me vibcis, senten- " tiam insomnii declarans. laque, tamquam a te victus, senten- " tiam muta, et veniam tibi do venatum exeundi." 4l. Quibus dietis, Admstum Phrygem jubet vocari; eumque, ubi admit, sic est adlocutus: " Adrasœ, ego te funesta calamitate " obstrictum, quum tibi non exprobro, expiavi, et (lomum menin ii recepi, in que etinm nunc omnium rerum sumtum tibi suppedito. " Nunc ergo (debes enim de me, prius de te bene meriw, in vicem ii bene mereri) rogo te, ut. custos sis filii mei venatum exeuntis, ne " qui in itinere cooriantur malefici grassatores qui illum interi- ii mant. Ad hæc, tua etiam ipsius interest ut cas, ubi splendorem ii ex rebus gestis possis parai-e; nain et patrium hoc est tibi, et " præterea robur inest.” 42. Cui Admstus : ii Alioquin," inquit, " tex, in istud certamen " non enim proditums; neque enim tali adfeetum calamitate fus u est æqualibus se immiscere fortunatis, neque id ego copie; àtque

u etiam alias sæpe me continui.C NuncL vero, I quoniamO. tibi18 hoc " candi est, cui gratum facere debea, paratus son) exsequi mandai " tum: tuque filium tuum, quem custodire me jubes, rediturum ii esse incoiumem, quad quidem perles custodem fuerit, exspecta." 43. Hæc postquam Crœso ille respondisset, proficiscuntur deinde seleclis juvenibus stipati canibusque. Ubi ad Olympum pervenc- i-unt, indagant belluam, et inventam circumfusi Jnculis incessunt. Ibi tum hospes, idem ille qui a cæde fuernt purgatus, cui Adrasto nomen. vibrato in aprum jacuio, ab illo aberrons, Crœsi filium feriit : arque ita ille, cuspide ictus, somnii ei’fatum explevit. Quod factum nunciaturus aliquis Crœso cucurrit, veniensque Sardes, et pugnam ei et fatum fiiii indicnvit. 44. Crœsus, morte filii consternatus, tanto gravius eam tulit, quad is eum occidisset quem ipse expiaverat a. cæde. Et calamitatem eam gravissime lamentons, Javem Expiatorem invocavit, testificans quæ ab hospite esset passus; et Larem quoque et Soda- litium invocavit, eumdem deum adpelians. Nempe Larem (eive Focorum præsidem) vocavit, quad, quem hospitem domi suæ receperat, eumdem inprudens interfectorem filii sui aluisset: Sodali- tium vero, quad, quem custodem adjunxisset filin sua, eumdem inimicissimum deprehendisset. x 45. Po’st hæc Lydi venerunt cadaver ferentes, quos pane soque- batur interfector. Et hic quidem, ubi adfuit, stans ante cadnver tradidit sese Crœso, manus protendens, oransque ut se super cadavere mactaret ; non esse sibi vivendum, dicens, qui, pas! superiorem calamilatem, expiatorem etiam suum perdidisset. Quibus nuditis Crœsus, tante iicet domestica in luctu, commiseratus tamen Adm- tum, dixit illi: " Habeo ahs te, hospes, omnem vindictam, quo- ’i niam te ipse morte condamnas; nec tu mihi hujus mali auctor " es, nisi quatenus invitus illud feeisti, sed deorum nescio quis; "qui mihi jampridem hoc futurum ante significaviL’ii Crœsus igitur filium, prout justum erat, sepeiiendum curavit. Adrastus vero, Gordiæ filins, Midæ nepos, hic idem qui et fratris sui fuerat interfector, et sui expiatoris, ubi silentium fait hominum ciron sepulcrum, agnoscens se esse haminum quos ipse novisset calamitasis- simum, super buste se ipse jugulavit. Crœsus vero, filio orhatus, duos armas ingenti in luctu desedit. 46. Sed posthac imperium Astyagis, Cyaxaræ filiî, a. Cyro Cum- bysis filin eversum, resque Persarnm crescentes, luctui Crœsi finem fecerunt, curamque injecerunt et cogitationem, si qua. ratiOne posset crescentem Persarum potentiam, priusquam nimium invalesceret, coercere. Ah hac igitur cogitatione statim tentare oracuia cœpit, tum quæ apud Græcos erant, tum id quad in Libye. : aliasque alio dimisit, quorum alii Delphes irent, alii Abus, Phacensium oppidum, aiii Dodonam. Alii item ad Amphiaraum mittebantur, et ad Trophonium; niii ad Branchitlas ditionis Milesiæ. Hæc Græca suint macula, ad quæ Crœsus misit consuienda : in Libyam vero ad Hammonem alios misit, qui ab illo responsa peterent. Misit autem

l 14 HERODOTI HISTOR. I. tentaturus macula quid saperent; ut, si illa. reperisset verum nasse, tum itemm mitteret qui ex illis quærerent, an expeditionem adverm Perm; deberet suscipere. 47. Ad tentanda igitur oracula hisce cum mandatis Lydas enliait, ut ab en die, quo Sardibus essent profecti, centum consequentes numerarent dies, et eentesimo die macula adirent, ex eisque quæ- rerent,’quid esset, quad illo die. agent rez Lydorum Crœsus, Alyattæ filins,- et quidquid a. quoque oraculo responsum fuisset, id scripta mandarent, ad seque deferrent. Jam, quid fuerit quad cætera responderint macula, a nemine memariæ proditum est: Deiphis autem, simul atque Lydi, Deum consulturi, penetrale templi intras- sent, et quad ipsis mandatum crat- interrogassent, Pythia hexametro tenore hæc respondit: Æquoris est spatium et numerus mihi notas areau, Mutum percipio, fantis nihil audio vaccin. Venit ad bos sensu: nidor tentudinis dune, Que aimai agnim. aoquitur cum cerne lebete, Ære infra strate, et stntum coi dœuper me est. 48. H0c Pythiæ responsum quum scripta mandassent Lydi, Sardes aunt reversi. Postqunm vera oæteri quoque, quos circum miserat Crœsus, rediere vaticinia ferentes, singula scripta evoivens Crœsus inspexit. Ac horum quidem nullum advertebat ejus animum, præter id quad Delphis ,erat adlatum: quad simul asque cagnavit, adoravit probavitque, unum existimans esse oraculum illud Delphicum, quippe cui campertum fuisset, quid ipse fecisset. Postquam enim emisisset hommes qui oracula consulerent, statutum diem observons, tale quidpiam machinatus erat, en commentas quæ nema cognoscere eut bariolari posset: testudinern et num in fruste concidit, et une. coxit ipse æneo in lebete, æneo imposita opercule.49. Hac igitur Delphis . responsum accepit Crœsus: quid ait vero, quad ab Amphiarai oraculo Lydia fuerit responsum, postquam in illius temple legitimis cærimoniis essent perfuncti, non habeo dicere: nec enim de hoc aiiud quidquam memoratur, niai quad hoc etiam oraculum Crœsus verax se esse nactum existimaverit. 50. Post hæc autem ingentibus sacrificiis Delphicum deum propitium sibi reddere instituit. Lectas enim victimas ter millenas de quoque genere immolavit ; præterea. lectulos aura argentove obductos, et phialas aureas, et purpureas vestes tunicasque, ingenti pyra exstructa, concremavit, hisce sperans Deum magis sibi se conciliaturum; Lydisque cunctis edixit, ut de sua, quidquid quisque haberet, eidem deo sacrificaret. Tum peractis sacrificiis, conflata. immensa vi auri, dimidiatas lateres ex eo procudijussit, pairnarum sex in longitudinem, trium palmarum in iatitudinem, crassitie palmari, numero centum et septemdecim. Horum quatuor ex purissirna aura erant, singuii panda unius talenti cum dimidio 3 reliqui semilateres ex albido aura, panda binqum talen-

toron. Fecit etiarn leonis efigiem ex aura porissimo,cujus pondus decem talenta eolligebat. Hic leo, que tempore deflagravit Delphic cum templum,-de,semilnteribus decidit, (super illis enim erat cal- lecatus,) et nunc in Corinthiorum thesaure est repositos, pondesque ejus ses; talentarom est cum dimidio 5 periere enim liquefacta talenta tria cum dimidio. 51. Hæc Crœsus postquam confecta habuit, Delphes misit, cum eisque simul hæcce: crateres duos ingenti magnitudine, .alterum aureom, argenteum alterum ; quorum aureus ad dextram positon crut intrantibus templum, argenteus ad sinistram. Sed et hi, que tempera conflagravit templum, loco mati sont z et aureos quidem, cujus pondus acte talents cum dimidio colligit duadecimqoe insuper libres, in Clazemeniorum thesauro positus est; argenteos vero in atrii angulo, capiens amphoras sexcentaa 5 miscetur enim in eo vinum a Delpbensibus festo Theophaniorom die. Aiunt autem Delpbenses, esse opus Theodori Samii; quad etiam ego existima, esse enim fabricam baud vulgarem adparet. Præterea quatuor dolia misit argentea, quæ in Corinthiorum thesaura reposita sont. Duas item urnas lustrales dedicavit, auream alteram, alteram argenteam: quorum illo, quæ ex aura est, titulom præfert LACE- nÆuomaauu, dicuntque Locedæmonii suum esse donarium, falso; nain et hoc Crœsi est, titulum autem inscripsit Delphensium non nemo, Lacedæmoniis gratificaturus; cujus nomen, bene mihi cognitum, edere nolo. Sed puer quidem, cujus per manum eflluit aqua, Lacedœmoniorum donarium est, at urnarum neutre. Alia denique malta donnria nulle titulo signata simul cum istis misit Crœsus : in bis guttos argenteos orbiculata forma; et præsertim roulier-i5 simulacmm aoreum tricubitale, quam Delphenses aiunt efligiem esse pistricis Crœsi. Ad hæc uxoris etiarn suæ collare dedicavit, ejusdemque cinguIa. 52. Ista igitur dona Delphes Crœsus misit. Amphiarao veto, cujus et virtutem et calamitatem fonde audierat, clypeom dedicavit tatou! ex aura; item hastarn ex solide aura tatare, hostile pariter aoreum atque spiculum: quæ donaria ad meam osque ætatem Thebis reposita sont, nempe Thebanorum in temple Ismenii Apollinis. 53. Hæc dona ad dearum temple. delaturis Lydia injunxit Crœ- sus, ut interrogarent oracula, u An adverses Persas’expeditianem " susciperet Crœsus, et on copiarum auxiliarium manum sibi adjungeret P" Qui, ut ea que missi erant pervenere, dedicatis dana- riis, oracula consuluerunt his verbis: " Crœsus, Lydorum rex " aliorumque populorum, existimans hæc sala vera esse oraculo fl beminibus, dona vobis misit digne vestris inventis, et nunc e tt vobis quærit, an adverses Perses suscipere expeditionem, tum ’t ecquem exercitum socium armerum debeat sibi adjongere?" Quæ quum illi interrogassent, utriusque oraculi responsa ad eam- dom sententiam collinearunt ; nempe prædicebant Crœso, si bellum injure: Perm, eversurum cum esse magnum imperium; simulque

16 HERODOTI HISTOR. I. ei consulebimt, ut Græcorum exquireret potentissimos, éonqùe sibi so-’

54. E3 oraculo. postquam ad se relata Crœsus cuguovit, responsîs istisdes vehementer adjungeret. est gavisus: prorsusque existimans i se Cyri regnum esse eversurum, misais rursus Delphes legatis, Delphensiutn singulos, numerum illorum percontatus, viritim duobus stateribusr auri donnvit. .Vicissimque Delphenses Crœso Lydisque in omne futurum tempus primas detulerunt in consulendo oraculo partes, immunitatemque, et primum in cansessibus locum, denique jus civitatis cuique, qui numero Delphensium voluîsset adscribi. 55. Cætemm donis istis Delphenses prosecutus Crœsus, tertio oraculum consuluit; quippe veracitatem ejus expertus, largiter sibi in eo consulendoindulgebat. Interrogavit autem oraculum, un diutumum sibifuturum esset imperium .9 Cul Pythia. hæc respondit :

.11er apud Medos mulo. jam ude patito, Lyde, fugam mollis scrupouum corripe ad Hermon, Neve malle; iguavus posito sis, Lycie, pudore ! 56. Quîbus verbis ad Crœsum perlatis, longe omnium maximes gavisus est, rams nunquam apud Medos mulum pro viro esse. regnaturum, adeoque nec ipsum, nec sucs posteras, umquam privatum iri imperio. Deinde curam suam eo convertit, ut inquireret quinam essent Græcomm potentissimi, quos socios sibi adjungeret. Sciscitatus igitur reperît, Lacedæmonios et Athenienses præter cæ- teros eminere, illos quidem Dorico in genere, hos vcro in Ionico. Hi enim duo populi antiquîtus præcipui habehantur; alter, Pelas- gicus populus; alter Hellenicus: et alter quidem numquam solo allo excesserat, alter veto valde multumque erat vagatus ; nain subi Deucalione rege Phthiotîn terram habitaverat; sub Dom vero, Hellenis filio, regionem Ossæ et Olympo subjectam occupavit, quæ Histiæotis vocatur; tum ex Histiæotide ejectus a Cadmeis,- l’indum incoluît, et Macednus populus est nominatus; inde rursus in Dryopidem transiit ; et ex Dryopide denique in Peloponnesum venît, et Doricus est adpellntus. 57. Jam Pelasgi quanam lingua usi sint, pro certo adfirmare. non possum. Sed si fus est conjecturam capere ex his qui etiam nunc supersunt Pelasgi, qui supra Tyrrhenos Crestonem oppidum incolunt, qui eam terram olim, quæ nunc Thessalie. vocatur, habitaverant, finitimique per id tempus fuerant eorum qui Dorienses hodie nominantur; item ex illis Pelasgis qui Placiam et Scylacen’ in Hellesponto condiderunt, qui cum Atheniensibus una habituer rant 3 sive quæ surit alia Pelasgica oppida, quæ nomen mutarunt: ex his si conjecturam capere fas est, barbara lin a usi sunt P - lasgi. Quod si igîtur eadem ratio fuit universi ehsgici generis, statuendum fuerit Atticum populum, cum sit Pelasgici generis, ex quo in Hellenum nomen transiit, simullinguam suum dedidicisse et cum Hellenum linguu permutasse. Etenim neque (li-estoma-

muni lingue cum ullis eorum,CLIC. qui nunc eircnm habitant. consentit,17 neque Placianorum; inter ipsos autem eonvenit: et satis adpuret, nervasse utrosque eumdem sermonis formam, quum secum adtule- tant quum in bas, quas nuneincolunt, ragions immigrarunt. 58. Hellenicum vcro genus, ex quo ortnm œpit, lingua semper ulitur eadem, ut mihi quidem prorsus videtur: sed (lisere- tum a Pelasgico genere, quum esset infirmum et ab exiguis profectum initiis, in banc taulen populorum multitudinem adcrevit; compluribus maxime populis, atque miam barbarie baud panais, sese illi adjungentibus. Quo nimirum, ut mihi etiam videtur, factum est, ut Pelasgicum genus, barbarum quum esset, numquam magnos fecerit profectus. 59. Horum igitur populorum Atticum quidem rescivit Crœsus occupatum (listractumque teneri a PISISTIATO, Hippocmtis filio, qui en tempestate tyrannus emt Atlieniensium. Hippocratieenim, quum esset privatus spectaretque Olympia, ingens oblatum prodigium fuerat. Sacra quum fecisset, in propinquo saintes lebetes, carnibus et aqua repleti, absque igue fervere cœperant et exundare. huque Chilon Lacedæmonins, qui forte adent prodigiumqueerat conspicatus, suasit Hippocrati, primum quidem, ne domum dameret Harem a qua liberos procrearet: sin jam haberet, secundo loco, ut repudiaret utorem; filiumque, si furie ci jam nains esset, abdicaret. Cojus consilio parere nolenti Hippocmti natus posthac est hic Pi- uislratus ; qui in seditione litoralium Atheniensium, quibus præerat Megacles, Alcmæonis filius, et cmnpestrium, quibus Lycurgus præ- erlt Aristolaitlæ filins, tertium concitavit factionem, tyrannidem adfectans. Contractis enim seditiosis qui secnm facerent, per caus- mm intandi montanos, hujuscemmli rem machinatus est. Se ipsum ac mulos quum vulnerasset, agitavit juments in forum, quasi elap- une esset ex inimicorum manibus, qui ipsum rus proficiscentem interimere nimirum vomissent; precatusque est populum, ut aliquid custodiæ ab illo obtineret: jam enim prius in existimutione W populum fuerat, quod in hello adversus Megarenses, ipsius ductu geste, cepissel Nisæum, et alio præclare facta edidisset. Sic deceptus populus Atheniensium adjunxit ei delectos vires, qui, ut satellites, non quidem hastis eum stipabant, sed clavis: ligneul enim clavas gestantes, a tergo eum sequebantur. liilem vero simul cum Pisistrato insurgentes, arcem occuparunt. Inde igitur imperio Atheniensium potitus Pisistratus, nullis qui tune cran: magistra- tibus perturbatis, neque legibus mutatis, sed priore statu inœgrO, administravit civitatem, ac bene recteque ordinavit. . 60. Sed baud multo post Megziclis factio, et factio Lycurgi, facto consensione, cum ejeccrunt. lm l’isistratus, postquam primum Albanais obtinuerat, inox tyrannidem nondum satis firmatam rut-sus enliait. Sed, qui cum ejecernnl,m0x (lenuo inter se dissidium face- runt. Fatigatus- autem seditione Megacles, misso ad Plsistramm œdueeatore, sciscitatus est, velletnefiliam suum ducere.u.rorem, tyran. aidée præmio. Quem sermonem ubi admisit Pisistrutus, caque con- n

1s HEI’tODOTIl HISTOR. I. ditione pactlonem cum Mcgacle iniit, machinantur hi ad illum "reducendum rem, ut mihi quidem plane videtur, longe stultissimam. Quandoquidem enim jam a priscis inde temporibus a barbaricoi genere distinctum Græcum fuit», utpote dexterius et a stolida fatuitate» magie labhorrens, stultum utique debet videri, usas illos esse tali invente apud Athenienses, qui inter Græcos feruntur sapientia pria-"l cipes. Erat in page Pæaniensi mulier, nomine Phya, quatuor cubiturum stature minus tribus digitis, et alioqui formosa. Hunc mulierem quum universa inStruxissent armature, in currumque sustu-’ lissent edoctam prius cum adsumere vultus corporisque habitum quomuxime decora esset adparitura, in urbem agunt’, præmissis qui præcurrerent præconibus, qui, ubi in urbem venissent, hæc man-’ data edicerent: " Atlienienses, bono anime excipite Pisistratum, tt quem Minerve. ipSa præcipuo inter homines honore prosecuta, inl U suam reducit arcem !" Hi igitur passim circumeuntes hæc prædi- caverunt: statimque rumor par pagos manavit, Pisistratum a Mi- nerve. reduci; .et qui in urbe erant, persuasi banc mulierem esse i sain Mincrvam, adorarunt eam, Pisistratumque receperunt. 61. Hunc igitur in modum, quem diximus, recuperata tymnnide, Pisistratus ex pacto cum Megacle inito filiam Megaclis duxit uxorem.’ Verum quum et filii essent ei adolescentes, etAlcmæonidæ diceren- tur ohnoxii esse piaculo, nolens ex novo conjugio liberos suscipere,’ non, uti t’as est, coibat cum uxore. Atque id quidem primum celavît mulier: deinde vero, sive interrogats a matre, sive minus, matri suæ adperuit, atque ille. cum marito rem communieavit. Megacles vero inique ferens se a Pisistrato ludibrio haberi, per iram e vesti- io cum adversæ factionis hominibus, positis inimicitiis, in gratiam redût. Tum Pisistratus, ubi quid contra se ageretur reseitit, prorsus e terra Attica, discessit: et Eretriam profectus, ibi cum filiis de rebus suis deliberavit. Ubi vincente Hippiæ sententia, tyrannidem postliminia occupandam censentis, munera colligebant ex eis civitatibus, quæ illus, superiori tempore,obServantia quadem emnt prosecutî. Quarum quum multæ magnas conferrent pecunias, Thebani præ , cæteris liberalitate eminuere. Pos’thæc, ut brevi sermone absolvam, interjecto tempore, omnia ad reditum eis parata fuere: nam et Ar- givi mercenarii advenerant ex 5Peloponneso, et Naxius vir, cui Lygdamis nomen, ultra eos convenerat, et quum pecuniis collatis; tum adductis militibus, propensam in primis animi voluntatem pro- i 62. I taque Eretria profectî, undecimo anno in patrîam redierunt, et primum in Attica terra Marathonem occuperont. Quo loco quum b’avemt,castra posuissent, inox partim ex orbe, qui icum illis sentiebant, ad ces conveniebant, partim e pagis aliiæonfluebant; quibus regnunr libertate erat optabilius. Atque ita hi quidem cangregabantur. Athenienses vero in urbe, quem diu Pisistratus pecuniam cogebat, ac deinde rursus, quum Marathonem teneret, nullam ejus rationem habuerant: sed ubi resciverurit, Marathone cum urbem versus movere, tum vers ei occurrendum statuerunt. Hi igitur cum omni-

bus copiis adverses redeuntesCLIC. egressi surit: simulque Pisistratus 19 et qui cum en erant, ut Marathone profecti contra urbem ivere, illis occurrentes ad templum pervenerunt l’allenidos Minervæ, ibique castra ex adverso posuerunt. ibi tum divinitus missus adstitit Pisistrato Amphilytus Acarnau, [sive potin Acharnensis,] vir vaticinia edere doctus 3 qui illam adiens, hexametro teaore vaticinium edidit his verbis .: Junon est verrîculum nunc, est tibi rote repamum’: Nom alertant thynni clam tub sidere lune. v 63. Sic ille divino adflatu concitatus cecinit: Pisistratus veto, percepto oraculo, accipere se amen dicens, exercitum in bostes duxit. Athenienses autem urbani pet id tempus ad prandium se converte- rant, et a prandio alii ad tesserarum ludum, alii ad somnum. H05 igitur Pisistratus cum suis, facto impetu, in fugam vertit. Qui dum profugiunt, ibi mm prudentissimo consilio usus est Pisistratus, quo minus ordines redintegrarent Athenienses, sed dispersi manerent. Filios sucs equis impositos præmisit; qui consecuti fugientes, Pisistrati verbis banc anima esse jubcrent, et ad sua quemque abire..- 64. Ita, dicte - parentibus’ i Atheniensibus, Pisistratus tertio potin!!- Athenis, tyrannidem firmavit quum auxiliaribus multis, tum pecus niarum reditibus, quæ partim ex ipse. regione, partim a Strymone fluvio cogebantur. Fil-ios quoque eorum Atheniensium, qui restite- tout, nec e vestigio fugam capessiverant, obsidum loco captas Naxum transtulit : nam etiam banc Pisistratus hello subegerat, et Lygdamidi tradiderat administrandam. Ad hæc Delum insulam ex» oraculin responso expiavit. Expiavit autem hoc mode: quousque prospectus templi pertinet, ex tata ea regione dodienda cadavera curavit, et in alium insulæ locum transferenda. lta Pisistratus Athenis regnabat: Atheniensium autem alii in prælio ceciderant, alii cum Alcmæonida e patria terra profugemnt. 65. Talem igitur rerum statum per id tempos apud Athenienses obtinere audiverat Cnœsus. Lacedæmonios vero rescivit, magnis malis defunctos, hello jam superioresesseTegeatis. Quippe, regnan-4 fibus Spartæ Leone et Hegesicle, quum cæteris in bellis feliciter ’ rem gessissent Lacedæmonii, a Tegeatis solis cladem accepèrant. Ac superioribus quidem temporibus et inter se invicem legibus usi erant pessimis fare [omnium Græeorum, et cum aliis populis nullum habuerant commercium. . Sed leges eorum in malins mutatæ sunt hoc mode. Lycurgor’, vira inter Spartanos probato, Delphos ad oraculum profecto,.simula.tque penetrale ingressus est, protinus Pythia hæCce profatur z . Al! me: venisti pupinguia temple, Lycurge, Grau Jovi et cunctis qui tecta tueutur Olympl. Ambigo, te-ne deum jam nunc, bominemve, «lutent: Sed malte mugis eue deum te credo, Lycnrge. D 2

20 . HERODOTI HISTOR. I. Nonnulli præter hæc aiunt Pythîam eidem leges miam et institua en tradidisse, quæ nunc apud Spartanos obtinent. At Lacedæmonîi i î narrant, Lycurgum, quum fuîsset tutor filiî fratrie sui Leobotæ, Ænrtanomm regis, e Creta hæc adtulisse. Simulatque enim tutor fœtus est, omnia jura immutavît, Opemmque (ledit ne quia en, quæ ab ipso éonstituta essent, transgrederetur. * Deinde, quæ ad bellum pertinent, ordinavit enomotias, trlacadas et syssitia: ad hæc ephoros et senatores instituît Lycurgus. 66.’Ita igitur legibus institutisque in menus mutatis usi sunt Lacedœmonii: vîta autem functo Lycurgo templum statuerunt, et magnopere eumdem colunt. Tum veto bonitate soli et cultorum frequentia factum est, ut brevi incrementum cnperent, opibusque auggrentur. Jamque quietem agere non contenti, quum Arcadihun præstantiores esse arbitrarentur, de universa Arcadum regione oraculum Delphis consuluerunt. Quibus Pythia hæcce respondit: Me petis Arcadinm P Magnum petis: baud tibi un»). Multî qui Arcud’mn vexantes glande wifi mut, Qui te rejicient. ,Nec veto invidero prorsus: Saltaudnm Tegeam planta plaudente daturas, thue que» campum metiri fuue fatum. Quod œsp’onsum ubi accepere Lacedœmouii, n cæteris quidem bb5- tinuerunt Aroadibus, Tegeatis vero bellum întulerunt, compedes secum ferentes ; videlicet captioso oraculo freti, tamquam redacturi- Tegeataa in servitutem. Verum pralio victi, quieumque eorum vivi sont capti, hi eisdem compedibus vinai, quas ipsi secum adm- lerant, campnmque Tegeatarum fune metientes, opus face": saut coactî. Campedesantem illæ,quibus’hi vincti erant, ad meam usque autem Tegeæ savate sunç, circa Minervæ Aleæ templum su3pensæ. 67. Ha quidem prime hello infeliciter semper puguavernnt cum Tegeatis: sed Crœsi ætate, regnum Lacedæmone tenentibus Ana-- xandrlda et Aristone, superiores jam hello fuerant ,Spartani, âdque. tali ratione erant consecuti. 01mm in hello numquam non supe- mrentur a Tegeatis, mimis Delphos consulter-mus sciscîtati saut oraculum, quemnam dearum placareni, ut belle saperions figeait essent futuri. Plis Pythia respondit, tumfwturos, quum assa Gratis. filiiAgamemnonis, Spartam adtulissent. Atloculum Orestîs postquam reperîre nulle pacte potuerunt, musts ad Deum mimant sciscitaturos, quonam luce situ: Ormes esset .9 1d interrogantibus hæc respondît Pythin: Est quædam Arcadiæ Tegea in regione paunfi: Hic duo fiant venti, vi penchement; citati; Fuma hostis forma, et noxæ superimlita non; Hic Agnmemnonides terra bmniparente tenetur; . - Quo tu subhto, Tegeæ sperahere Victor. Ubi hæc quoque auditunt Lacedæmonii, nihilo rugis reparue po- gnerunt, omnia licet disquirentes: donec tandem Lichas, unus ex ne Spartanis, qui benemariti (dgatkber’giGmœ) vœantur, invenit.

’CLIO. 91 Sunt autem Benemeriti, cives emilitin equestri egressi, une semper marinai", quinque quotnnnis 2 qui en nnno, quo ex equitihus exeunt; non debent otium agere, sed rei publicæ causas Spartanorum, olim alio dimîttuhtur. 68. Ex 110mm igitur hominum numem Liche: id, quod quœre- batur, invertit T egeæ, quum fortune usus, mm solerfia. Nom quum en tempore jus commercii esset Lacedæmoniîs cum Tegeatis, intrans ille Tegeæ in ferrariam oflîcinani, spectahat ibi procudendi ferri rationem, mirabaturque id quod fieri videhat. Cujus admi- ntionem animadvertens fnber, cessons ab opere ait: " Profecto " magis quodnmmodo, hospes Lacon, miratus fuisses, si id, quad " ego vidi, tu vidisses, qui nunc fabricationem ferri ita admiraris. fl Hue ipsa enim in aula puteum quum facere voluissem, fodlendo ii incidi in loculum septem cubitorum. Ego vero, quum persua- ii (1ere omnino mihi non potuissem, fuisse umquam majores quum " nunc sunt homines, aperui loculum, et vidi cadnver eodem cum " loculo longitudine: cujus postquam mensuram cepî, rursus terra " loculum obrui." .Hœc illo quæ vident referente, Lichas annota animo volvens, oonjectabat esse hune Orestem, quem omculum dîxisset. Conjectsbat autem hac ratione. Duos videns l’abri fer- rarii folles, bos esse ventes illos reperiebst: incudem veno et mal- leum, forman (sive ictum) et formæ (sive ictus) repercussionem: procusum vero ferrum, noxam superinditam nous: 5 quod quidem ex ca conjectabnt ratione, quad in noxam hominis inventum esset’ fermm. Quæ quum itn ille conjectasset, Spartam abiit, totamquel rem Lacedæmonîis exposait. Tum illi ex composito 80mm crimen homini influentes, exilio eumdem mulctant. Qui Tegeam profectus, culamitatem suum retulit fabro, cum eoque egit ut aulnm sibi e10- caret : cul diu quidem reluctanti quum ad extremum persuasîsset, inibi holiitavit; moxque elfosso sepulcro ossu collegît, Spartamque lemigrans transportavit. Quo ex tempore, quoties vires suas invicem tentaruut, semper superiores hello excessere Lucedæmonîi: eisdemque jam major etiam pars Peloponnesi crut subjecta. 69. Hæc igitur cuncta quum Crœsus comperisset, legatos Spar- mm misit dona ferentes, societatemque petentes, quibus, que dise- rent, mamievit. Qui ubi advenere, his usi sont verhis: ii Mini: nos " Crœsus, Lynlorum rex aliorumque populorum, hæc dicens: O " Lacedæmonii, quoniam deus me per oraculum monuit, ut Gue- ii cum adsciœerem socium, vasque audio principatum tenere Græ- " ciæ, vos idcirco ex oraculi mandatoinvito, amicus esse cupîens et " socius abaque (lolo et fraude." Hæc Crœsus per legatos noncia- vit. Quorum adventu gavisi Lacedæmonîi, qui et ipsi maculum Cm0 editum cognoverant, hospitium et societatem pack) fœdere cum ce contrasteront ; nous et amen jam beneficia nonnulla Crœsi in illos exstiterant. Sardes enim quum luisissent Lacedæmonii ad amendum aurum, quo usuri cran: in statuait), hune quæ Apollini moira nunc est in Thornace Laconiæ, Crœsus illud emturîs dom! dada-et.-

92 HERODOTI HISTOR. I. 4 70. Quum banc igitur oh caussam, tum quod’ipsos reliquis omnibus præferens Grœcis selegisset amicos, societatem admiserunt Lace- dæmouii. Ac non modo sparati erant denuncianti mittere auxilia, verum etiam craterem æneum fabricandum curarunt, multis ima- gunculis circa exterius labium ornatum, en magnitudine ut trecentas caperet amphoras, quem ad Crœsum miserunt, donc hoc illum remuneraturi. Hic veto crater Sardes non pervenit, cujus rei caussa dupliciter narratur. Lacedæmonii quidem aiunt, quum Sardes veheretur crater et prope Samum esset, Samios, re cogniia, navibus longis advectos, cum intercepisse. Ipsi vero Samii aiunt, Lacedæmonios craterem advehentes, quum sero venissent, et Sardes expugnatas regemque captum esse comperissent, craterem in Samo insula vendidisse, privatosque homines sua gare emtum in Junonis, templo consecrasse: fartasse autem lias, qui eum vendiderant, Spartam reversas, dixisse fuisse illum a Samiis vi ablatum. Ac de. cratere quidem ita res se habet. 71-. Cursus vero, quum ab oraculi sententia aberrasset, Cappa-. dociam hello invasit, Cyrum et Persarum potentiam eversurum se. spemns. Dum vero bellum adversus Perses Crœsus parabat, Ly- dorum aliquis, qui et jam ante habitus crut sapiens, et ab hac, quum tune dixit, sententia vel maxime etiam nomen est adeptus, (Sandanis homini nomen erst,) his verhis Crœsum admettoit: u O rex," inquit, ii tales adversus homines’tu bellum paras, qui coriacea subli- ii gacula et ex caria reliquam vestem gestant: qui comedunt non " quantum volant, sed quantum habent, aspero solo utentes: ad- « hæc non vino utuntur, sed aquam bibunt: non ficos habent quas " comedant, nec aliud bonum ullum. Hos igitur sive viceris, " quid eis auferes, nihil habentibus? sin victus fueris, vide quot " quantaque bona sis amissurus. Nostra enim bons postqunm de- " gustaverint, noient ca e manibus dimittere, neque se abigi pa- ii tîentur. Equidem nunc diis habeo gratias, quad Persis non in ’fianimum inducunt hello invadere Lydos." Hæc ille dicens, Çrœso non persuasit: [quamvis vere dicta z] etenim Persis, priasquam Lydos subegissent, nihil delicati, nihil boni fuerat. A. 72. Cappadoces illi a Græcis Syrii nominautur. Fuerant autem- liî Syrii, priusquam Persæ obtinuissent imperium, Medorum potestati subjecti : tune vero Cyro parebant. Limes enim Medici un- perii et Lydici fluvius Halys erat 5 qui ex Armenio monte ortus. per Ciliciam finit, deinde a dextra Matienos habet, a sinistra Phry-A gos; quos præterlapsus versus boream sursum fluons, ab altera. parte-Syrios Cappadocas, a læva veto Paphlagonas disjungit. Isa, Halys fluvius omnem fere inferiorem disterminat Asiam, a mari, quad Cypro oppositum est, ad Pontum usque Euxinum; estque hæc cervix totius hujus regionis : longitudinem quad adtinet itineris, expedito vira quinque dies insumuntur. . . 73. Bellum autem Crœsus Cappadociæ» intulit his de causais: partîm quidem potiundæ ngionis illius desiderio, quem suæ allii- cere (litioni cnpiebat 5 maxime vero, quad oraculo confisus ultionem

capere de Cyro venet AstyagîsCLIO. causse. Astyagem enim, Cyaxsris93 filium, Crœsi adfinetn, Mediæ regem, Cyrus Cambysis filins hello victum captumque tenebat. Adlinis autem Crœsi foetus en: Astyages hac ratione. Scytharum nomadum turmu per seditionem in terrain Medicam secesserat, quo tempore Medis imperabat Cy- mres, thortæ filins, Deiocis nepos, qui Scythes istos, ut supplices advenientes, henigne exceperat. Idem, quum cos magni faceret, pueras eisdem tmdidît, qui et linguam eorum et sagittandi artem addiseerent. Interjecto tempore, quum venatnm semper exirent Scythæ, et numquam non aliquid adferrent, accidit aliquando ut nihil caperent: quos vacuis manibus reversas Cyaxares, vir (ut tum ostendit) iræ impos, aspere admodum et contumeliose accepit. Tutu illi, indigne secum actum ægerrime ferentes, consilio habita decreverunt unum ex eis pueris, qui in ipsorum disciplinam dati essent, in frusta concidere, et eodem modo paratum quo ferinam parure consuevissent, Cyaxari tamquam feram a se captam adferre, protinusque inde ad Alyatten, Sadyattis fllium, Sardes sese recipere. Atque ita etiam, ut illi decreverant, facto res est. Nom et Cyaxares, et qui cum en erant convivæ, carnes istas gustarunt; et Scythæ, perpetrato facinore, ad Alyatten supplices venerunt. I 74. Pas: hæc, quum Alyattes repetentî Cymri Scythas tradere nollet, bellum Lydos inter et Medos gestum est per quinque con- itînuos annos : quo in hello Medi sæpe de Lydia, sæpe vero etiam de Medis Lytli victorinm retulerunt 3 ser’nel etiam nocturno quodam prælio dimicarunt. Scilicet pari utrimque fortuna bellum conti- nuantihus accidit sexto arma, ut, postquam signa contulissent, jamque ferveret pugna, subito dies in noctem eonverteretur : quam diei mutationem Thales Milesius Ionibus prædixerat, hune ipsum annum præfiniens, quo facto est illa immutatio. Lydi veto et Medi, quum loco diei subito noctem ingruere viderent, pugnandi finem fecerunt, et aliquante etiam magis utrique componendæ paci cœperunt studere. Auctores vero conventionis hi erant, Syennesis Cilix, et Labynetus Bahylonius; quibus rem urgentibus factum est, ut et fœdus inter partes pangeretur, et mutuum jungeretur matrimonium: decreverunt quippe, ut Alyattes filium suam Aryenin Astyagi, Cyaxaris filin, duret uxorem. Nam absque firmo necessitudinis vinculo non salent conventiones firmæ manere. Fœdus autem sanciunt hi populi eodem .ritu atque Græci, nisi quad præterea brachia incidunt summa in cute, et sanguinem mutuo lingunt. V 75. Hunc igitur Astyagen, avum suum matemum, Cyrus ragua dejectum in sua potestate tenehat, eam oh caussam quum in sequentibus exponam. Quo nomine Crœsus ei infensus, ad oraculo. miserai: qui consulerent-an bellum Persis inferret; et ambiguum responsm nactus, ratas sibi favere responsum, expeditionem in Persarum ditionem suscepit. Ubi vero ad Halyn fluvium pervenit Crœsus, deinde, ut ego quidem .aio, pontibus eis, qui ibi fiant, co-

24 HERODOTI HISTOR. I. pins traduxit 5 ut veto vulgo Græci narrant, Thales ens-Crœso traduxit Milesius. Dubitante enim regs que pacte 11men transmitterent copiæ (necdum enim en tempore pontes bos exstitisse) Tha- letem aiunt, cum in castris adesset, eii’ecisse ut flumen, quad a hava exercitus fluebat, a dextre etiam flueret. EEecisse autem aiunt hune. in modum: exorsum ah en fluvii parte, quæ supra castra ont, altam efl’odisse fossam, et lunata specie ita duxisse, ut, postquam castra ad liuvium locata circuisset a tergo, flumen illae en pristino alveo par fossam aversum, et castra rursus præterlapsum, in pristinum alveum influeret. lta, simulatque divisum fuisset flumen, ab utraque parte permeabile factum esse: nonnulli vero etiam aiunt, pristinum alveum prorsus exaruisse. At mihi quidem hoc non persuadent; quo enim mode, quum reversi sont, flume 76. Crœsus igitur, superato cum copiis fluvio, in com Cnppado- tramieruntleiæ partem pervenit, quæ Pteria nominatur, . estque’ totius hujus regionis pars validissima, ex adverso fers Sinopes ad Pontum Euxi- num site. Ibi castris positis, prædia deVastavit Syriorum, et oppidum Pteriorum cepit, in servitutemque redegit: cunctaque etiam finitions cepit oppida, Syriosque nihil commeritos funditus evertit. Tum Cyrus, coacto exercitu, adsumtisque omnibus qui in media incolebant, obviam Crœso ivit. Priusquam autem educere insti- tueret copias, caduceatores ad loues misit solicitondos ut a Crœso deficerent. Et loues quidem non paruerunt : Cyrus vero ut advee nit, castra Crœso opposait; et ibidem in terra Pteria valida-impetu ’ vires invicem teutarunt. Acri prælio commisse, muids utrimque accisis, ad extremum, cum nox ingrueret, neutram in partem inclinante victoria discesserunt. Et hune quidem in modem uterque 77. Crœsus vero, copiarum suarum accusons paucitatem: nain militumexercitus ejus, qui conflixerant, pugnaverat. multo minor, quem Cyri, .numerus fuerat: hac rations inductus, quum postridie ejus diei Cyrus ad- gredî illum non conaretur, Sardes reversus est, habens in anime et Ægyptios evocare ex fœdere; quorum cum rege Amasi, prius quem cum Lacedæmoniis, fœdus inierat z et Babylonios arcessere g (nom et cum his societatem armorum pepigerat; rexautem par id tempus Babyloniorum Labynetus crut :) et Lacedæmoniis denun- clore, ut ad definitum tempus adsint: denique hisce conjunctis, suisque ipsius eopiis contractis, constituerait, simulatque præteriisset hyems, primo vere expeditianem in Perses suscipere. Hæc ille anima agens, ut Sardes venit, aunaies misit ad socius, qui illis edicerent, ut ad quintum meurent Sardes commirent. Præsentem vero exercitum, qui cum Persis pugnaverat, qui ibi adent mercede conduetus, omnem dimisit dispersitque; nequaquam ratas fore, ut Gyms, qui ita æquo Marte pugnasset, adversus Sardes copias suas 7S. Hæcidum accula reputat Crœsus, suburbana omnia serpen- tibusduceret. impleta saut: quos equi, ut adparuerunt, omisse iconsucto

pabulo, frequentes deglutiebant.CLIC. Id Crœso cernenti visum 25 est, ut flat, esse portentum : icaque e vestigio misit qui haruspices consulerent Telmessenses. Sed consultoribus ’l’clmessum profectis, ibique quid significaret prodigiulu edoctis, non contigit, ut Crœso renunciare responsum passent; nnm priusqunm bardes renavignssent, captus Crœsus crut. Acqui Tehnessenses in; censuerant, exercitum peregrinum ingressurum esse terrant Crœsi, et insolas oppressurum : serpentes enim, nichant, esse teins filins,- equos autem, hastes et advenus. Et hæc quidem responderunt Telmessenses Crœso jam capm, sed nescii adhuc ipsi, quid Sardibus ageretur aut quid Crœso accidisset. 79. At Cyrus certior factus, Crœsum, quum continuo post pugnam in Pteria pugnatam copias suas domum reduceret, decrevisse post reditum dimittere copias, consilio inito intellexit e re sua esse, quum celerrime posset adversus Sardes ducare, priusquam Lydo- rum copiæ rursus collectæ essent. Atque, ut ei visum crat, ita protinus fecit. Nana exercitum in Lydiam duceus, ipse nuncius Crœso advenit. Ibi tum Crœsus in magasin consilii inopiam adductus, quum longe secus atque exspectaverat res cecidisset, Lumen Lydos in prælium eduxit. Erat autem ea astate nullus Asiæ populus fortior, nec mugis strenuus, quum Lydius. Pugnnndi genus crut ex equis; hastasque gestabnut prælongas, et equitandi inprimis erant periti. 80. Campus, in quo concursum est, ante urbem Snrdianam jucet, magnus et nudus: quem pertinentes cum alii animes, tum Hyllus, perrumpunt omnes in eum qui maximus est, cui nomen Hermus ; qui,’e monte Mati-i Dindymenæ sacra ortus, in mare se exnne- rat justa. Phocæam urbem. Hic ubi Lydos ad pugnandum instructos vidit Cyrus, reformidans equitatum, monitu Harpagi Medi, tale iniit consilium. Coactis omnibus quæ exercitum ipsius sequebantur camelis, vel frumentum vel vasn portantibus, sarcinas damât, et viros imposuit equestri culfu omatos: quibus in). instructis præcepit, ut. cæteras copim-x præirent advenus Crœsi equim- mm; peditutum vero jussit camelorum aciem subsequi; denique post pedestrem aciem equitatum omnem locavit. His omnibus in ordinatis, etlixit ne cui parcerent Lydorum cæterorum, sed occiderent cunctos qui resisterent, Crœsum vero ipsum non occiderent, ne si captus quidem repugnaret. Hoc imperium (ledit. Cu- meloa autem adversus equitatum instruxit hac de mussa: cnmelum equus reformidat, adeo quidem ut nec spacieux ejus intueri, nec odorem percipere sustîneat: ob id ipsum igitur rationem istnm inierat, ut Crœso inutiles essent equestres copiæ, quibus vel maxime se prævaliturum Lydus cogitaverat. Atque etium, postquam ad pngnam concursum est, ibi tum equi, simulntque olfecerum camelos conspexeruntque, protinus retro se averterunt, et clusn Crœso spes emt. Nec veto idcirco Lydi continuo abjecere animas; sed, te cognita, ab equis desilientes, pedibus conflixere cum Persis. Postremo veto, multis utrimque cæsis, in fugam versi sunt Lydi : inique intra murum compulsi, obsidebantur a Persis. a

26 HERODOTI HISTOR. I. 81. Dum vero obsidionem parant Persæ, Crœsus in longius pro- cessuram obsidionem ratus, alios ex arce nuncios mittit ad socios. Nam qui prius dimissi erant, hi ad coeundum Sardes quintum mensem edixerant : nunc hos dimisit oratum, ut quum celerrime auxilia sibi mitterentur, quippe ab hostibus obsesso. 82. Igitur cum ad alios socios misit, tum ad Lacedæmonios. Per idem vcm tempus ipsis etiam Spartanîs accident, ut contentionem haberent cum Argivis, de loco cui nomen Thyrea. Hasce quippe .Thyreas, quum essent Argolicæ ditionis, Lacedæmonii Argivis adem- tas tenebant. Etenim Argivorum etiam erat ad Maleas usque regîo ad occasum situ, cum in continente, tum insola Cytheria, reliquæ- que insulæ. lgitur quum ad open) ferendam ademto suo territorio ndcurrissent Argivi, in colloquium ibi convenerunt cum Lacedæmo- niis, pactique sunt, ut trecenti ulrimque pugnarent, et, utri saperions excessissent, eorum regio foret,- reliquus autem erercitus utrorumque (1011111)". discedercl, neque præsto esset dam illi pugnarent; en. scîlîcet mussa, ne, si adessent, parti succumbenti auxilium sui ferrent. H is conventis digressi sunt ; selecti vero ex utrisque relicti, certamen inierunt : qui quum æquo marte pugnasscnt, ex sexcentis tres omuino reliqui fuere; ex Argivis Alcenor et Chromius, ex Lacedæ- moniis Othryades. Hi quum interveniente nocte superessent, duo Argivi, ut qui vicissent, cursu Argos repetierunt; Lacedæmonius lvero Othryades, spoliatis Argivonnu cadaverîbus, armisque in ipsius castra (Iclutis, in statione mansit. Postridîe utrique, re audita, ndvenere: ac statim quidem utrique, vicisse se, contendebant; Ar- givi, dicentes sacrum plures superfuisse; Lacedæmonii vero, illo: prqfugisse demonstranbes, suum cero perstilisse, et cadavera spoliasse Argivarum. Ad extremum, ex contentione ad arma concurrentes, pugnam cnpessunt; et, multis utrimque cæsis, Lacedæmonii victores discedunt. Quo ex tempore Argivi, tonsis capitibus, quum antes necessario comati essent, legem condiderunt, sese devoventes, ne prius comam alerel quisquam Argivorum, neve mulieres aurum ge- starent, quum Tllyreas recepissent. E contrario Lacedæmonii, quum ante hac non comarentur, legem tulemnt, ut ab hoc tempore alerent cornant. Unum autem illum ex trecentis superstitem, Othryadem, aiunt pudore retentum ne occisis commilitonibus Spartam rediret, illic apud Thyreas mortem sibi conscivisse. 83. Hæc dum apud Spartanos aguntur, advenit Sardianus legatus, crans ut obsesso Cræso suppetias ferrent. Et illi nihilo minus, audito legato, ad succurrendum se accinxerunt. Sed quum jam parati essent, et in promtu starent naves, alius ndfertu: nuncius, arcem Lydorum ezpugnatam esse, Crœsumque vivum ab hostibus captant. Ita quidem Lacedæmonii, casum regis vchementer dolentes, auxilia mittere supersederunt. 84. Expugnatæ autem sunt Sardes hoc maxime modo. Quarto- decimo quum obsideri cœptæ tarant die, Cyrus, dimissis per castra equitibus, edixerat çopiis suis, dona se daturum ci qui murum primas conscendisset. Mox periculo a militibus facto, postquam conatui

non respondit successus, ibi tum,CLIC. quiescentibus cæteris, vir27 Mordus gagera, cui nomen Hyrœades,adscendere comitus est en parte arcis, qua nulli locati custodes orant ; quia non verendum visum erat, ne ab illa parte umquam arx caperetur. Est enim ibi abrupta un, et inexpugnabilis: qua nua etiam parte olim Meles, rex Sardium, non circumtulerat Leonem, quem ipsi pellcx pcpercrat ; quum responsum edidissent Telmessenses,si Leo circu murum circuniferretur, inexpugnabilesfare Sardes. Meles igitnr circa reliquum mnrum cir- cumt’erens, qua expugnabile munimentum arcis erat, banc partem spreverat, ut inexpugnabilem et abruptam : est autem ca, quæ Tmolo oppido opposita est. Hyrœadcs igitur hic Mardus, quum pridie vidisset Lydorum aliquem ab illa parte arcis descendentcm, twpturum galeam quæ supeme devoluta erat, enmdemque repor- m; ulvertens animum, deliberaverat secum. Tune igitur et niaisoiendit, et ejus vestigia legentes plures adscendebant. Quum frequenti numero Persæ adscendissent, ita Sardes cuplæ surit, nique urbs omnia direpta. 385. Ad ipsum autem Crœsum quad spectat, gesta sunt hæccc. En: ei filius, cujus etiam supra mentionem feci, cætera quidem non ineptus, sed mutus. Superiore igitur felici rerum statu omnia pro viribus fecerat Crœsus hujus pueri caussa, cum allia initis ratio: nibus, tum Delphos missis legatis qui super eo oraculum consule- :ent. Responderat autem si Pythia hæc : Lyde genus, rex multorum, vslde inscie Crœse, Ne cura gnati cxoptatam audisse loquentis Intra rades vocem; sine que melius tibi longe : me die quoninm primum infeliœ loquetur. Nunc capta arec quum Persarum aliquis, cui ignotus Crœsus erat, illam peteret occisurus; Crœsus quidem, invadentem se conspiciens, oh præsentem casum insuper habuit, quum nihil ipsius interesset pereussum oppetere mortem : at puer hic mutus, ubi Persam vidit irruentem, præ metu dolorcque rupit vocem, dixitque : " H04 " m0, ne occide Crœsum l" Sic igitur hic tum primum vocem edidit: et post hæc jumper omne vitæ tcmpus loquela usus est. 86. Persæ vero et Sardibus potiti erant, et Crœsum vivum ceperant, postquam regnasset quatuordecim annos, totidemque dies fuiget obsessus; qui adeo ex oraculi responso finem imposuit magna suo imperio. Captum veto Persæ ad Cyrum duxerunt : qui ingenti rogo, ad id ipsum exstructo, compedibus vinctum Crœ- sum jussit imponi, et cires. cum bis septem Lydorum filios; sive primitias bas deo alicui offerte habens in animo, sive votum aliquod persolvere; sive cupidus sciendi, quum religiosum esse Crœsum comperisset, an deus aliquis cum esset liberaturus, ne vivus com- bureretur. Hoc quidem feciSSe Cyrum aiunt; Crœso vero super pyram stanti in mentem venisse, cum tanta quippe calamitate col- luctanti, illud Solonis, quod sibi divino nutu fuisset dictum, Ne- miaem vivante»: esse beatum. Hoc ergo sibi proponens, post longum B 2 -

28 HERODOTI HISTOR. I. silentîum fertur ex imo pectore vocem edidisse, et ingemiscens ter nommasse Solonem. Tum Cyrum, aiunt, hoc audito, jussisse interpretes ex en quærere, quis ille esset quem invocaret! illosque ac- icedentes quæsivisse, sed Crœsum initia nihil respondisse ; and extremum vero, quum urgeretur, dixisse: "1s est, qui ut omnibus "regibus in colloquium veniret, ego ingenti pecuniarum copiæ " prætulissem.” Cujus responsi vim quum parum illi intelligerent, denuo quærebant quid esset quad diceret. Instantibus et operose urgentibus dixit demum quod res erat, quo pacta olim Salon ad se sertisse! Atheniensis, qui postquam omnes suas opes esset contemplutus, pro nihilo ces duxisset, talia scilicet loquutus, ut sibi omnia evenerint prout ille divisa-et,- nec sera ea illam in se mugis dirime, quam in universum genus haminum, et in e03 maxime qui sibi ipsis viderenlur esse beali. Hæc dum Crœsus referebat, jam incenso rogo arsisse aiunt extrema circunicirca: Cyrum vero, ubi ex interpretibus cognovit quæ Crœsus dixisset, pœnitentia ductum, cogitantemque quid esset quad, quum ipse homo esset, alium hominem, qui sese non inferior fuisset felicitatc, vivum igni traderet, adhæc veritum dearum vindictam, reputantemque quam nihil esset in rebus humanis stabile, ocyus restingui jussisse accensum ignem, Crœsumque et qui cum eo erant deduci ; verum eus, quibus id mandatum est, vim flammæ non amplius potuisse superare. 87. lbi tum Crœsum, aiunt Lydi, cognita Cyri mutatione sen- tentiæ, quum cerneret omnes homiues restinguendo igni dare operam, nec coercere illum pesse, exclamantem invocasse Apollinem, si quad a se danum ei gratumfuisset oblatum, nunc sibi adesset, et ex prœsenti main se liberaret. Ita inter lacrymas deum invocante Crœso, repente nuhes, quum serenum et tranquillum adhuc fuisset cœlum, esse contractas 5 coortaque tempestate, et vehementissimo efi’uso imbre, ignem esse exstinctum. Tum Cyrum, qui ita intel- lexisset et deo acceptum et bonum virum esse Crœsum, a rogo ad se jussisse cum deduci, atque in hune modo interrogasse. ti Quis " tibi hominum, Crœse, persuasit, ut irruptione meam in ditionem tt facta hostis mihi quam amicus esse malueris P" Cui ille respondit: tt Hæc ego, o Rex, feci tuo prospero, meo infausto fato. " Causse. autem incepti fuit Græcorum deus, qui me ad bellum " impulit suscipiendum. Nemo enim ita amens est, ut bellum fi præferat paci, quum in hac filii sepeliant patres, in illo autem a et patribus lilii sepeliantur. Sed, hæc ut ita fierent, diis pute " placuerat." 88. Hæc postquam Crœsus locutus est, Cyrus vînculis solutum prope se jussit adsidere, et plurima cum observantia prosecutus est, intuensque mirabatur cum, cum ipse, tam omnes qui cum eo craint. At ille, cogitabundus, silentium tenuit. Deinde vero con- yersus ubi Persas vidit Lydorum urbem vastantes, " Utrum clo- " qui tibi," inquit, " o Rex, quod sentio, au tacere hoc in tempore " debeo E" Quem ubi Cyrus fidenter, quæ vellet, dicere jussit, in- terrogans ille cum, ait: " Ingens hæc hominum turba quid tan-

" dem tante studio facere properatCLIC. Tum tex, " Urbem," 99 inquit, " tuam diripit, et opes tuas dissipat." At Crœsus respondit: " Ne- " que meam urbem, nec incas opes diripit; nihil enim horum um- " plius ad me pertinet : sed tua agunt femntque." 89. Advertit hoc dictum animum Cyri: inique remotis arbitris inœrrogavit Crœsum, quid esset, quad sibi fuciendum in his, quæ firent, censeret .9 Tum ille : " Quoniam du,” inquit, " me tibi u servum tradiderunt, æquum censeo, ut. si quid commodum video, " id tibi indicem. Persæ natura protervi surit, iidemque inopea. " Quod si igitur hos passus fueris raptam ingentem pecuniæ vim " sibi retinere, hoc tibi ab his credibile est eventumm: ut quisque ii ismrum plurimis opibus fuerit potitus, ita maxime exspectare " debebis hune adversus te insurrecturum. Nunc igitur im fac, ’i si tibi piacuerit quad ego dico. Adpone ad omnes portas custodes i’ ex satellitibus, qui exportantibus res aufemnt, dicentes, necesse " esse ut earum decimæ Jovi oi’ferantur. Sic nec tu in odium îl- ii 10mm incurres, per vim eis res aufereudo ; et. illi, juste le facere « intelligentes, fuient non inviti." 90. Hæc audiens Cyrus supra modum gavisus est, itailii bene monita videbantur. lgitur valde laudato Crœse, jussisque satellitibus exsequi quæ ille monuerat, his verbis cum est ndlocutus : " Crœse, quonium hoc tibi institutum est, ut viri regis bene facta " dictaque exsequnris, pete quidquid muneris a me voiueris in præ- ii sentia tibi dari." Et ille: d Domine," inquit, " maxime gmmm " mihi feceris, si siVeris me deum Græeorum, quem maxime omnium i’ venemtus eram, missis hisce compedibus interrogare, Numquid " illi fas ait, bene de ipso meritos decipere î" Quærenti dein Cyro, quid rei esset, de qua ilium accusans banc a se gratiam peteret ; altius repetens Crœsus, consilia sua omnia exposait, et oracuiorum responsa, maximeque donaria deo a se dicata, et quo pacto concitatus oraculî responso bellum adversus Persas suscepisset. Quibus oommemoratis, rursus ad preces se convertit, rogans ut sibi liceret ista exprobrare deo. Cui adridens Gyms, d Et hoc," inquit, " a " me impetrabis, et quidquid aliud idemtidem a me rogaveris." Bis auditis Crœsus Lydorum nonnullos Delphos misit, jussos positis ad templi iimen compedibus sciscitari, 117mm puderet deum, quad oraculi responsis excitasse! Crœsum ad bellum Perm inferendum, injecta spe eversurum cum esse Cyri potentiam, unde tales ipsi primitiæ avertissent? nempe compedes ei ostenderent. Hoc igitur sciscitari jussi surit, et, 1mm fa: sil.l diis Græcorum, esse ingratis. 91. Lydis .iliuc profectis, ac mandata exsecutis, Pythia fertur in respondisse: ii Sortem fato destinatam eiïugere etiam Deus non " potest. Crœsus autem quiuti genitoris peccatum luit; qui quum " satelies fuisset Heraclidarum, mulieris dolo obsecutus, interemit " dominum, illiusque dignitate potitus est, nihil ad ipsum perti- " nente. Quamvis autem studuerit Apollo, ut ista Sardium cala- ii mitas incideret filiorum Crœsi ætate, non vivenœ ipso Crœse, " mature tamen feta non potuit: sequuantum illa permiserunt,

se HERODOTI HISTOR. L a » " tantum eifecit, eique gratificatus est. Nam tribus annis distulit tt Sardium expugnationem: et hoc seint Crœsus, tribus post annis, ti quam fata destinarant, eaptum se esse. Secundo loco quum in " eo esset ut igue cremaretur, opem ei tulit. Jam quod ad oracu- " ium speetat, immerito Crœsus deum accusat. Prædixerat enim ti ei Apollo, si bellum Persis inferrct, fore ut ingens everteret im- it perium. Crœsus autem ad hæc, si recte sibi consulere voluisset, it debuerat denuo mittere sciscitatum, suumne, au Cyri imperium " dixerit deus? lgitur quum non intellexerit responsum, nec denuo tt quæsierit, sibi ipsi tribuat cuipam. Eidem vero etiam œrtium tt consulenti, respondit Apollo ea quæ de m1110 respondit: at ille ne: " hoc quidem intellexit. Nam malus hic, Cyrus erat: quippe ex- " duabus diversis gentibus ortus, matre melioris conditionis, patre. " vero inferioris. Illa enim Meda erat, et quidem Astyagis fiiia, " regis Medorum : hic vero Perse. fuit, illorum subjectus imperio; ti et, cum inferior esset rebus omnibus, dominam suam in matri- " monium duxit." Hæc Lydis Pythia respondit 3 quæ illi Sardes retulerunt, Crœsoque nuncîarunt. Quibus auditis, ille suam ipsius aguovit esse culpam, non dei. Quod igitur ad Crœsi imperium spectat, et ad primam Ioniæ sub alienum imperium redactionem, eo mode quo exposuimus res gestæ sunt. 92. Donaria autem Crœsi non en solum, quæ commemoravimus, sed et alia multa exstant in Græcia. Etenim Thebis Bœotiis tripus. est grena, quem Apollini dicavit Ismenio: Ephesi vero, boves- aureæ, et columnarum ipleræque: tum in Pronæa æde Delphis, clypeus auvents ingens. Et hæc quidem ad meam usque ætatem superfuerunt,; alia vero interciderunt donaria : in his ca, quæ apud- Branchidas Milesiorum consecmverat, æqualia pondere, ut audio, et similia eis quæ sunt Delphis. Et quæ quidem Delphis et Am- phiarai oraculo (lonavit, propria ipsius fuerant, et paternarum opum primitiæ: reliqua veto e facultatibus viri fuerunt inimici, qui Crœso, priusquam regnaret, fuerat in republica adversarius, Pautaleonti eonciliare studens Lydorum regnum. Erat autem Pantaleon Alyattis quidem filius, Crœsi frater, at non ex eadem. matre z nam Crœsus et Caries. uxore natus erat Aiyatti, Pantaleon veto ex Ionica. Postquum autem tradito a patre imperio potitus erat Crœsus, hominem illum, qui sibi erat adversatus, tribulis cru- ciatum necavit ; et bona ejus, jam ante a se diis dicata, tunc eo quo diximus modo locis istis consecravit. Et hæc quidem de donariis hactenus dicta sunto. 93. Res admirandas, quæ scripta consignentur, terra Lydia. nullas admodum habet, prout aliæ regiones 5 præter auri rameuta, quæ eTmolo deferuntur. Unum vero opusihominum exhibet multo maximum, post Ægyptiorum utique et Babyloniorum opem. Est ibi Alyattis sepulcrum, patris Crœsi ; cujus basis ex grandibus lapidibus confecta, reliquum monumentum terræ tumulus est, manibus hominum aggestus. Confecerunt illud homines foreuses, Qpifices, et puellæ comme quæslum facientes. Fuerunt autem ad

meam urique ætatem in summoCLIO. tumulo quinque termini, in siquibus incisa scriptura indicabat quid a. singulis confectum fuisset: ad- parebatque ex mensura, puellarum partem operis fuisse maximum. Nam filiæ plebis Lydorum meretricantur omnes, dotem sibi colligentes hoc quæstu, quem faciunt donec nupturæ sunt: se autem ipsæ in matrimonium elocant. Circuitus monumenti sex stadiorum est et duorum plethrorum : latitudo, plethromm tredecim. .Monu- mento contiguus est lacus ingens, quem Lydi referunt esse percn- nem ; vocatur autem Gygæus. Atque hæc quidem ita se habent. 94. Legîbus autem utuntur Lydi similibus atque Græci, præter- quam quod filins suas vitæ tradant meretriciæ. l’rimi vero hominum, quos novimus, aureos et argenteos proeuderunt numo: eisque usi sunt: primique etiam fuerunt mercium institores. Nurrant porto ipsi Lydi, 1118118 etiam hos, qui nunc et apud ipsos et apud Græcos in usu sunt, ipsorum fuisse inventum: par idem autem tempus, quo lusus isti apud se sint inventi, Tyrrheniam colonie n Lydis esse frequentatam. Eus res hune in modum accidisse refev mut. fi Regnante Atye, Manis filio, gravem annonæ caritntem per " totam fuisse Lydiam: et Lydos quidem aliquamdiu patienter " tolerasse mulum ; deinde vero, quum non cessnret, quæsisse re- ii medium, et alium aliud excogitasse. En igitur tempore inventes " esse et tesserarum et talorum ludum, et pilæ cæterorumque lu- " suum omnium genera, exceptis calculis: horum enim inventionem " sibi non vindicant Lydi. Inventis autem istis adversus famem hune ii in modum usos se esse narrant. Duorum quorumquc diemm al- " terum ludendo traduxisse totum, ne scilicet eibum requirerent : " altero vero, intermissis lusibus, eibum cepisse. Hoc modo per " duodeviginti anhos traduxisse vitam. Quum vero non remitœret v" malum, sed mugis atque mugis ingravesceret g tum quidem re- " gem Lydos, bifarîam divises, in sortem misisse; quorum altera " pars maneret, altera e patria terra exiret: et se ipsum quidem " ei parti adtribuisse regem, cui sors eventura esset manendi, filium " autem suum, cui nomen T yrrheno, ci parti quædomo esset egres- " aura. Sortitione facta, hos quibus sors obvenerat patrio solo ex- " cedendi, Smyrnam descendisse, et-constructis navibus, inpositisa " que supellectilibus quæcumque ad usum commode. habuissent, ii profectos esse, victum et novas sedes quærentes; donec multos " prætervecti populos, in Umbriam pervenissent : ibi oppida con- " didisse, atque ad hune neque diem habitare. Mutato vero Lydo- "ï’um nomine, adscita denominatione a regis filio, qui coloniam " deduxerat, Tyrrhenos se ipsosi vocasse."-Lydi igitur ita, ut diximus, a Persis in servitutem surit redacti. 95. Hmc jam anquirit narratio nostra, Camus ille quisnnm fuerit, qui Crœsi evertit imperium, et Passa: qua ratione imperio Asiœ sint potiti. Igitur, quemadmodum quidam memorant Persarum, qui non extolièrè res Cyri, sed prout illæ se habent referre student, ita ego seribam ; quumppossim tripliees etiam aliaside Cyro nar- rundi vias indicare. Postquam Assyrii per annos quingentos et

32 HERODOTI HISTOR. I. viginti superioris Asiæ tenuissent imperium, primi deficere ab illis Medi cœperunt 3 qui pro libertate pugnantes cum Assyriis, streuue se gesserunt, excussoque servitutis jugo libertatem obtinuerunt. Post quos et reliquæ gentes idem fecere quod Medi. 96. Cæterum quum jam omnes per continentem populi propriis viverent legibus, tali modo rursus tyrannidi subjecti sunt. Fuit inter Medos vir sapiens, cui nomen crut Deioces, filins Phraortæ; qui quum ad tyrannidem adspiraret, ita se gessit. Quum per vicos babitarent Medi, Deioces jam ante apud sucs probatus, tum magis etiam studiosiusque æquitatem data opera exercebat ; idque, quum multa iniquitas per universam Mediam obtineret, tamen faciehat, quamvis sciret injustitiam inimicam esse justitiæ. Cujus mores ubi perspexerunt cives eumdem vicum ineolentes, judicem illum sibi constituerunt. Et ille, ut qui principatum ambiret, rectum se æ- quumque præbuit ; enque re laudem apud populares obtinuit baud exiguam ; ita quidem ut reliquorum vicomm incolæ, intelligentes Deiocem unum esse virum qui ex æquo jus diceret, quum antea iniquis sententiis sæpe succubuissent, tune, postquam hoc cognoverunt, lihenter et ipsi Deiocem adirent qui lites suas dirimeret, et postremo nulli alii caussarum suarum judicium permitterent. 97. Crescente vero in dies numero adcurrentium, utpote qui intelligerent lites ex vero terminari, animadvertens Deioces omnia in se esse sita, jam non amplius pro tribunali sedere, ubi antea jus dicere consueverat, volait, negavitque se porro lites judicaturum; nec enim e re sua esse, neglectis suis rebus totum diem dirimendis aliorum litib-us impendere. Inde quum rapina: iniquitatesque per vicos multo etiam magie, quam ante, grassarentur; concilia convocata, Medi colloqui inter se de pressente rerum statu deliberareque instituerunt. Ut autem ego existimo, amici maxime Deiocis verbe. fecerunt hujusmodi: u Profecto, hoc more utentes, non possumus li amplius banc terram incolere. Agite igitur, regem nobis consti- " tuamus: sic terra nostra bonis legibus administrabitur, et nos ad " opera nostra redibimus, nec 0b homiuum iniquitatem solum ver- " tere cogemur." Talia fere dicentes persuaserunt Medis, ut a rege gubernari vellent. 98. Tum continuo in deliberationem adducitur, quemnam sibi regem constituant? et frequenter ab unoquoque proponitur laudatur- que Deioces, isque ad extremum communi consensu Rex creatur. Tum ille jussit ces ædes sibi ædificare (lignas regno, et satellitibus ipsum munire: quod et fecerunt Medi, ædesque ei ædificarunt amplas munitasque in en reginnis parte quam ipse prædixerat, et satellites ex universis Medis sibi eligere permiserunt. "le vero, postquam obtinuit imperium. eoegit Medos unam urbem condere; quo banc tuentes, reliqua oppida minus curarent. Obsequentibus etiam hac in re Medis, arcem exstruxit amplam validamque, banc quæ nunc Ecbatana vocatur, ita ut alias mœnium orbis alio esset I circumdatus: et sic instituta erat hæc arx, ut alias mœnium orbis alio nonnisi propugnaculis esset excelsior. Quod ut fieret, adjuva-

bat partim quidem ipsius lociCLlO. commoditas, quum esset collis33, : .sed mugis etiam data opem institutum crut opus, quum orbes universi sint septem, quorum in postremo regia est et thesauri. Qui autem murus-maximum confioit urbem, is Athcnurum fere nmbitumvam- plitudine æquat. Jam primi orbis propugnacula, alba surit; secundi nigra; tertii orbis purpurea; quarti cærulea; quinti sanda- racina: itn cunctorum orbium propugnucula pigmentis sunt ob- ducta ; duorum vero postremomm orbium alter nrgentata propugnacula babet, alter inaurata. 99. Hæc igitur munimenta Deioces sibi exstruxit et circa ædes suas : tum vero reliquum populum jussit circumcirca arcem habitare. Constructis autem istis omnibus, ordinem primus Deioces instituit hune, ut nemini ad regem liceret ingredi, sed per internuncios omnia transigerentur, nec conspiceretur tex a quoquam: ad hæc, ut ridere aut exspuere coram illo, utique omnibus factu turpe haberetur. Adfectabat autem gravitatem istnm hoc consilio, ne cernentes cum æqualcs et nua cum eo educati, domoque orti non .viliori, nec virtute-inferiores, dolerent eique insidiarentur; sed ut diversæ naturæ homo illis videretur, ipsum non intuentibus. 100. His ita ordinatis. quum firmasset sibi imperium, in exer- cenda justifia vnlde severum se præbuit. Litigantes mussas suas scripto consignatas ad cum per internuncios intro mittebant; quns ille judicatas remittebat. Hunc morem in judicandis caussis sequebatur: et reliquat etiamromnia recte ab eu ordinants erant. Si quem intellexîsset protervius agentem, hune ad se arcessitum inflictn pro delicti modo pœna multabat: eaque caussa. exploratores ausculta- toresque per universam, cui imperabnt, regionem lmbebat. 101. Deioces igitur solam Medicam nationem in imam contraxit, eique imperavit. Cujus nationis tot numero gentes sunt: Busæ, Parætaceni, Strucbates, Arizanti, Budii, Magi. Hæ sunt tot Met dorum gentes. 102. Fuit autem Deiocis filius PHRAORTES, qui, mortuo Deioce postquam tres et quinqunginta annos regnasset, suscepit imperium. Hic non contentus solis imperare Medis, expeditiouem in Persas suscepit, hosque primos adgressus est, primosque imperio Medorum subjecit. Deinde vero, quum esset horum duorum populorum dominus, validi utriusque, Asiam subegit, ab alio populo ad alium transiens. Postremo adversus Assyrios arma couvertens, nempe Assyriorum illos qui Ninum tenebnnt, quique, quum antea omnibus imperasseut, tune sociis, quippe qui ab illis defecerant, erant nudati, cæterum felici rerum suarum statu utcbantur; adversus hos postquam arma convertit Phraortes, periit et ipse, secundo et vicesimo anno quam regno erat potitïis, et plurima pars copiarum ipsius. 103.. Mortuo Phraorti successit CYAXABES, Phraortis filins, Dei- ocis nepos. Hic dicîtur multo majoribus suis fortior fuisse : et primus in Asia centuriavit milites et per cohortes distribuit, primus. que ordinavit ut seorsim in acie staret unumquodque miilitum genus, bastati, sagittarii, equites;i quumr prius omnia promiscue pariten

a4 HERODOTI HISTOR. I. b fuissent con fusa. Idem bic est qui cum Lydis bellum garait, quo. tempore in ipso. pugna dies in noctem est convenus; quique totem supra Halyn fluvium Asiam sibi subjectam tenuit. Tarn undique contractis copiîs, quascumque sub potestate sua babebat, advenus Ninum arma convertit, patrem ulturus, et urbem banc exscindere cupiens. At, superatis prœlio Assyriis, dum Ninum circumsedit, ingruit adversus cum iugens Scytharum exercitus, duce rage Scy- tbarum Madye, Protothyæ filio: qui in Asiam irruperant, quum Cimmerios ex Europa ejccissent; quos dum fugîentes perseque- bantur, ita in Mcdicam terrain pervenerunt. 104. Est autem a Mæotide palude ad Phasin flumen atque Col- cbos expedito viatori iter triginta diemm: e Colchis vero non ita l-ongo itinere perveniri potest in Mediam, sed anus duntaxat interjectus est populus, Snspires; quos ubi transieris, continuo Medin . oceurrit. Scythæ tumen bac non irruperunt, sed alia via superiore et multo longiore, Caucasa monte ad dextram relicto. Ibi 1mm Medi cum Scythis congræsi, prælioque superati, Asiæ imperium amiserunt 3 Scytliæ vero universa Asia sunt potiti. 105. Inde Ægyptum versus inteudebnnt viam : sed Syriam Pala- stinam ingressis occurrens Ægypti rex l’sammitichus, muneribus procibusque elfecit, ut ulterius non progrederentur. Ubi regre- dientes Ascalanem venerunt, Syriœ oppidum; maxima Scytbanim parte sine maleficio præterg’ressu, pauci ex illis, pane sequentes, Veneris Cœlestis templum despoliaruut. Est autem illud, quantum sciscitans intelligo, ex omnibus hujus deæ templis vetustissimum. Nam quad in Cypro est templum, bine prodiit; quad ipsi etiam Cyprii confirmant : et, quad Cytheris est, id Phœnices condiderunt, ex hac Syria oriundi. His autem Scythis, qui templum Ascalonis exspoliarunt, eorumque semper pasteris, inflixit (leanmuliebrem morbum; ita quidem ut etiam Scythæ dicant, ab banc caussam morbo hoc laborare illos, et apud se ab adeuntibus Scythicam terrain cou- spici quo pucto ndfecti sint, quos Enareas Scythæ adpellant. 106. lgitur octo et viginti armas Asiæ imperium obtinuerunt Scythæ; per eorumque protervinm et cantemtum omnia susque deque versa sunt. Si quidem præter tributa, tantum a singulis exigebant, quantum iis imposoissent: nec tributo contenti, insuper etiam obequitantes rapiebant quad quique haberent. Sed horum quidem majorem numerum Cyaxares et Medi, hospitio exceptas et mero inebriatas, abtruncarunt: atque ita regnum receperunt Medi, et rerum, quamm antes. domiui fuerant, denuo sunt potiti. Tutu vero et Ninum ceperunt, (quam quo pacte ceperint, in aliis Histo- riarum libris exponam,) et Assyrios, excepta Babylonica ditione, sub potestatem suam redegerunt. Post hæc Cyaxares, postquam quadraginta aunas (simul numeratis bis, quibus penes Scythas fuerat imperium) regnasset, fato functus est. 107. Cyaxari in regnum successit filins ASTYAGES. Huic nota erat filin, cui Mandanæ inposuerat nomen : quæ ci par somnum visa est tantum uriuæ t’uudere, ut et urbs cjus impleretur et tata

inundaretur Asie. Quod somniumCLIC. quum exposuisset illis ex35 Mago- rum numero,-qui somniorum interpretationi dabant operam, con- œrritus est, singula quæque ab illis edoctus. Tum deinde Manda- nen, viro jam maturam, Medorum nulli, qui ipsius familin dignue fuisset, in matrimonium dedit, visum istud reformidans ; verum Persæ cuidam junxit, cui nomen Cambyses, quem repèrent quidem bona familia ortum, et tranquille hominem ingenio, cæterum quem inferioris esse couditionis, quam mediocrem Medum, judica- 108. l’ostquam domum duxit Camhyses Mandanen, primo anno aliud vidit visum Astyages. Videbatur eî ex naturalibus hujus filiæ enasci vitis, caque vitis universam obtinere Asinm. Quo de visa sibi chiala quum retulisset ad somniorum interpretes, arceseivit vemt.ex Persis filiam parmi vicinnm; eumquc, e postquam advenit,. in custndia hnbuit, interîmere cogitans prolem ex en nnsciturnm : nam ex visa i110 significaverant ci mugi somniorum inter-praos, prolem filiæ hujusgloco ipsius, regno esse potiturum. Hæc igitur cavens Astynges, simul ntque natus emt Cyrus, vocatum ad se Harpagum, virum sibi familiarem, et Medorum fidîssimum, cui res suas crede- ret omnes, his compellavit verbîs: " Harpage, quad tibi committo " negotium, id cave ne ullo pacto neglectim tractes, neve me " decipiaa, aliisque hominibua studens, tuis ipse artibus dehinc " capiaris. Cape quem Mandana peperit puerum; et domum " tuam depomtum occide; dein, quoquo mode volueris, sepe- tt lita." Respomlit ille: " Nec alias, o Rex, vidisti in hoc homine " aliquid, quad ingratum tibi fuisset; uvebîmus vero etiam, ne in " posterum quidquam in te delinquamus. Quare si tibi gratum " est, hoc ita fieri; opœtet nempe, quod in me est, idoneam ope- " mm præstare." 109. Hoc dnto responso Harpngus, quum ei traditus esset pue- rulus omntus ut mortui salent, abiit flem domum suam: quo ubi venît, sermonem omnem. quem secum Astyages habuerat, uxori sua: retulit. Cul illa, " Nunc ergo," inquit, " quidnnm facere co- " gîtas ?” Et ille: u Non quemadmodum mandavit Astyages; " nec, si vel pejus, quam nunc, insanierit furiosusque fuerit, vo- " luntati ejus obsequar, nec hujus cædis minister ero. Multis au- " œm de caussîs hune non oocidam; quoniam et mihi cognatus " est puer, et ætate provecms est Astyagee, proleque caret mas- " cula. Quod si igitur post filins obitum in hune filiam regnum " transitumm est, cujus nunc puernm pet me vult occidere, quid " aliud mihi supercrit nisi ut hoc facto in summum discrimen ad.- " ducar? Verumtamen meæ ipsius salmis causa necesse est ut " mariatur hic puer: oporœt autem ut inœrfectm ejus Bit non u aliquis mecrum, sed ex ipsius Astyagis ministris." llO. His dictie, protinus nuncium misit ad unum ex Astyagis pastoribus, quem noverat pascua habere maxime idonea, et montes feris frequentissimos. Nomen huîc erat Mitradates, uxorem autem bàbebat œnservam, cui nomen, Græca lingua, Cyno; Medorum F F:

36 HERODOTI I-IISTOR. I. veto idiomate,.Spaco: canem enim spam dicunt Medi. Saltus au! tem montium, ubi boum pascua habebat hic bubulcus, ad septem- triones erant Ecbatanorum, Pontum Euxinum versus. Hoc enim in tracta, quem .Saspires incolunt, montnsa admodum est Medica terra, et site, silvisque opuca, reliqua vero Media plana est omnis. Vocatus igitur bubulcus postquam nulla interpositu mors advenit, hæc ei dixit Harpagus : u J ubet te Astyages hune puerulum sumere, " et loco maxime deserto montium deponere, ut quam citissime tt pereat. Et hoc præterea me jussit tibi prædicere, nisi illum occi- " deris, sed quocumque mode superstitem esse curaveris, pessîmo ’t exitio te periturum. Mihi autem injunctum est, ut expositum it inspiciam." 111. His auditis bubulcus, accepto puero, rediit endem via, et ad stabula pervenit. Forte autem fortune accidit, ut pastoris etiamihujus uxor, cujus partus in dies singulos exspectabntur, tune pepererit, quum pastor in urbem esset ’profectus. Erant autem anxii uterque alterius mussa, ille timens partui uxoris; uxor autem, quod alioquin non solitus esset Harpagus ad se vocare ipsius maritum. Ut vero ex itinere redux adstitit pastor, tamquam ex inspernto eum eonspiciens mulier, prior ex illo quœsivit, quid esset quod tam properc eum ad se vocasset Harpugus. Tumille, it O " mulier," inquit, tt urbem ingressus vidi audivique quæ num- " quum videre me fus crut, nec umquam cadets debebant nostros ti in dominos. Tutu Harpagi (lomus fletu erat oppleta; et ego " consternutus ivi intro. Ut primum intravi, vidi puerulum in " medio positum, palpitantem clamitantemque, auro- et variegata " veste ornutum. Harpagus ut me conspexit, jussit acceptum ti ocyus puerum asporture, in locoque feris maxime obnoxîo mon- tfi tium deponere; Astyugem esse diceus, qui hoc mihi injungeret, " militas adjiciens minus ni mandata exsequerer. Et ego sumens " puerum asportavi, rams esse alicujus e domesticis ; numquam " enim exputate potuissem unde esset. Stupebam autem videns " aura pretiosuque veste ornatum puerum, ad hæc veto planctum tt manifestum in Harpngi ædibus. Sed protinus in itinere totam " rem cognovi ex famulo, qui me urbe egredientem comitatus est, " infantemque mihi tradidit; esse scilicet pueruium Mandarin na- " tum, Astyagis filin, et Camhyse, Cyri filio; Astyngemque occidi " eum jubere. Et ecce hic ille est!” 112. Hæc diceus bubulcus, puerum detectum ostendit. Et illa, ut vidit puemm, magnum et formosum, lacrymuns genuuque complectens mariti, oravit. ut neutiquam illam arpenterez. At ille negavit se aliter fizœre passe,- adventuros enim ab Harpago speculatores, rem inspecturos; seque misera periturum, nisi imperata fecisset. Mulier, ut viro non persuasit, iterum hæc ei ver-ba fecit : " Qnonium ergo " persuadere tibi, ne exponas puerum, non possum; et tu, si uti- tt que necesse est ut conspicintur expositus, ita. fac. .Ncmpe et ego " pepsri, et quidem mortuum cnixa sum. Hunc tu asporta, et ex- " pone; puerum vero filiæ Astyagis alamus ut a nobis progeuitum :

" ita nec.tu eonvinceris deliquisseCLIO. adversus hems nostros, 37nec nohis " male fuerit consultu’m. Defulfctus enim regiam consequetur " sepulturam; et, qui superstes est, vitam non amittet." 113. Optime ad rem præsemem dicere mulier visa est pastori, et statim rem est exsecutus. Quem puerum morti traditurus adtulerat, eum tradidit uxori: suum vero, qui mortuus erat, in vas illud, in quo altemm adtulerat, inposuit; et omni cultu alterius pueri ornatum, in desertissimam regionem montium deportatum exposuit. Postquim in tertium diem expositus infans fuit, in urbem proficiseitur pastor, subbubuleorum niiquo custode illius relicto; et ad Harpngum ingressus, paratum se esse, ait, cadaver pueruli ostendere. Harpagus, missis satellitum suorum fidissimis, per h’os inspexit, sepelivitque pastoris puerum. Quo sepulto, illum qui postmodum Cyrus adpellatns est, snmsit enutrivitque pastoris uxor; aiiud ei nomen, non Cyri, inponens. - 114. ls quum decem anuorum esset puer, res quædam accidit hujusmodi, quæ cum cognitum fecit. Ludebut in eo vico, in quo erant boum greges quos diximus, ludebat autem in via publica z et pueri cum en colludentes regem suum elegerant hune, quem pastoris filium vulgo nominabant. llle igitur horum aliis partes distri- buebat ædificandi domos, aliis ut essent satellites, uni etiam eorum ut esset Regis oculus, alii munus dedit intro ferendi nuncios; at- l que ita singulis proprias adsignaverat partes. Quum autem unus horum puerorum, colludens cum reliquis, qui erat Artembarei filins, nobilis inter Medos viri, mandatis Cyri non paruisset; jussit Gyms alios pueros medium illum eomprehendere. Qui quum ei morem gessissent, aspere admodum Cyrus tractavit puerum. l 111e vero, simul atque dimissus est, gravissime oifensus, ut qui indigna sese passus esset, in urbem abiit; et apud patrem de his, quæ ci a. Cyro accidissent, acriter est conquestus; non a Cyro dicens, nec enim jam. tum crut ei hoc nomen, sed afilio bubulci Astyagis. Et Artembares ira excandescens regem e vestigio adiit, filium secum ducens, et indigna se passum esse. aiebnt, diceus : tt O rex, a tuo " servo, bubulci filio, in hune modum” (hic humerosfilii ostende- bat)115. Hæci’ contumelia nudiens conspiciensque sumus Astyages, ndfecti." quum vellet . honoris Artembaris gratis ulcisci filium, areessivit- bubulcum et puerum. Qui ubi adfuerunt umbo, Cyrum intuitus Astyages ait: " Tu vero, " quum sis hujus taiis hominis gnntus, ausus es filium hujus viri, " qui apud me principe loco est, ita contumeliose tractare l" Cui Cyrus respondit: t1 At equidem, o domine, cum en sic egi non in- " juria. Nam colludentes ex vico-nostro pueri, quorum in nu- tt mero hic fuit, regem me constituerant: visus enim illis erarn 8d " hoc maxime idoneus. lgitur reliqui pueri imperata faciebant: " at hic dicte non erat audiens, et mandata nihili faciebat ; quare " ad extremum pœna ei inflicta est. Quod si ergo hujus rei causse " mulum aliquod commerui, en tibi præsto sum !" I - 116. Hæc dam puer locutus est, subiit Astyagem ut illum agno-

88 HERODOTI HISTOR. I. secret; quum et faciei species convenire cum sua videretur, et respousum esse iiberalius, et tempus expositionis cum ætate pueri videretur congruere. Quibus rebus perculsus, aliquantum temporis continuit vocem. Ægre tandem se recipiens, volensque Ar- tembarem dimittere, quo pastorem solum secum relictum posset pereunctari : " Artembares," inquit, i’ hæc equidem ita confe- " cturus mm. ut nec tu nec filins tuus habeatis de quo eonquera- « mini." Dimisso Artembare, Cyrum in interiora-ædium in trodueunt famuli jussu Astyagis. J amque solum relictum pastorem inter- vit Astyages, puerum hune unde aeceperit, et quia esset qui cum illi tradidisset: et ille et se progenitum, ait, malnmque pueri adhuc demi sur: Diacre. Astyages vero, non bene illam sibi consulere, inquit, qui velu me: ad confitendum adigi .- dumque hæc loquitur, signum dut satellitibus ut corripiant hominem. Tum ille, tormentis expromtis, ita demum rem, ut crut, declaravit: nempe a principio orsus, omnia perseeutus est, nihil a veritate deflectens; denique ad preees descendit, et, ut veniam sibi rex duret, oravit. 117. Astyages, postquam verum pester esset confeasus, jam minorem ratienem culpæ ejus habuit ; sed Harpago vehementer indignatus, jussit satellites cum vecare. Qui ubi adfuit, quæsivit ex ce Astyages: " Harpage, quenam genere mortis interfecisli pue- it rum, quem tibi tradidi ex filin mes natum." Harpagus, quum pastorem videret intus esse, non ad mendaeia se convertit,.ne veritate convietus caperetur; sed in hune modum locutus est. tt O " rex, postquam puerum aceepi, delibernvi cæcum, anquirens quo " pacte et tibi ex voluntate tua facerem, et, dum apud te culpa " vacarem, nec filiez tuæ, nec ipsi tibi, essem mes manu camifex. ti Igitnr ita statui ugendum. Putori huie, ad me vocuto, tradidi " puerum, diceus te esse qui illum oœidi juberes : ntque hoc " diceus, non sum mentîtes; tu enim tu jusseras. Tradidi autem " ci hoc mode, ut mandnverim, exponeret illum in deserto monte, ti et maneret observeretque douce vitam finiisset; multa huie com- " minatus, nisi hæc efecta dedisset. Postquam hic imperata fecit, tt obiitque puer, tum eunuchorum fidelissimos misi, per eosque in- "apexi mortuum, et sepelivi. Tali mode, rem, gesta haec res, ta- tt lique fate funetus est puer." 118. Sic igitur Harpagus ex vero rem exposuit. Astyages au-’ tem, tegens iram quam adversus cum 0b id factum anime conce- ptam habebat, primum ci rursus mrmvit rem prouti ex bubulco ipse audiverat; tain, postquam ei hoc repetiisset, ad extremum dixit, " superesse puerum, et, quæ fana sint, bene habere. Et- ti enim” (sic permit dicere) " admissum in hune puerum facinus tt et graviter ipse dolebum, et, quad in filins meæ olfensionem in; " asti-hum, baud leviter ferebam. Nunc ergo felicitcr conversa tt fortune, tu tuum filium mitte ad hune puerum recens advenam; " et ipse mihi ad cœnam adesto, mm pro servato puera sacra diis " ad quos hic houes pertinet, sur!) factums.” ’ 119. Hi: auditis Hupagus aderavit regem, et admedum gratu-

ictus sibi, quod et delietum commodeC L ipsi I.O.cachet, et quod 39 felici- bus auspieiis ad eœnam esset vocatus, domum rediit. Quam ubi ingressus et, protinus filium, quem. habuit unicum, tredecim-fere aunes natum, emittit, adire jubens Astyagis ædes, et facere quidquid ille jussisset. Ipse veto supra modum gavisus, narravit uxori quæ evenissent. At Astyages, ut ad cum venit Harpagi filins, jugulavit cum, et membratim. concidens corpus, partim assavit carnes, partim elixavit; casque postquam recte paratæ fuerunt, in promtu habuit. Tum, ubi cœnœ admit bora, quum eonvenissent et reliqui convivæ et Harpagus, aliil convivis et ipsi Astyagi ad- ponebantur mensæ carnibus agninis refertæ ; Harpago vero partes omnes corporis filii ipsius, excepto capite et extremis manibus pedi- busque: hæc enim seorsim in eauistro reposita erant contecta. Postquam satis pastus illo cibo sibi visus erat Harpagus, quæsivit ex ce Astyagcs, numquid delco-tutu: esset epulo: qui ubi respondit, velds quidem se eo esse delectatum, adtulerunt, quibus id mandatum ont. ouput pueri obteetum, et menus pedesque; et sdstantes jusserunt Harpsgum detegere, sumereque ex eis quidquid libuisset. Harpagus obtempernns, ubi detexit, eonspicit filii. sui reliquias: que quidem spectaculo non constematus est, sed sui eompos mansit. Quœsivit autem ex ce Astyages, cognements cujus fera cames comedisset P Cui ille, et nouera se, respondit ; et placera debere quidquid rafeeisut. Hoc date responso, sumtis secum reliquis carnibus, domum abiit ; inde, collectas, pute, reliquias cunctas huma- turne. A 120. Hac ultione de Harpago capta, de Cyro deliberans ’Asty- ages, eosdem vocavit mages, qui ei insomnium in istam parfera interpretati crant. Qui ubi iconvenerunt, quæsivit ex iis, quam in partent interpretati essent insomnium .9 llli vero eodem mode responderunt; dicentes, in faits fuisse ut raguant puer, si invita mamisset, nec ante temples decasiuet. Exeepit Altynges : " Atqui vivit puer, t1 et superest: et turc agentem pueri ejusdem pagi regem elegel- " runt: utque ille, quæcumque faciunt vere nominati reges, " cumulets feeit; nam et satellites, et junitores, et intemuneios, tt et eeteris muniis institutis, imperium exercuit. Et nunc, quor- ti sum vobis hæc .valere videntur?" Respenderunt mugi: " Si it superest puer, et regaavit non præmeditato, eonfide haetenus; " et bono este anime; non enim iterum regnahit. Nam in exi- " guum quiddam etiam oraculorum nonnulla nobis exierunt; et " quæ de genere sunt insomniorum, sa quidem in admedum exile " quidpiam subinde desinunt." Ad hæc Astyages, " Et ipse ego," inquit, " o magi, in hac maxime sum sententia, quod tex nomi- ’F natus fait puer, in eo exitum habere insomnium, nec cum perm " esse mihi ullo mode timendum. Verum tamen, probe omnia ’t circumspieientes, consulite mihi, quid futurum si: tutissimum et ’i-domui meæ et vobis." Tum mugi : " Nostra etiam,” inquiunt, it plurimi interest, ut firmum stet tuum regaum. Nam isto mode C alienatur illud, si in hune puerum transit, qui est Perse: et nos,

4o. HERODOTI HISTOR. I. " Medi quum simus, servituri sumus, et nulla in existimatidne e erimus apud Persas, utpote extranei. Ex quo tu vero auspicatns n. se es regnum, qui popularis es noster, et regnamus ex nostra. parte, se et magnos a te honores obtinemus. lta igitur omnino et ubi et " regno tuo-debemus prospicere. Et nunc, si quid quad timendum " esset cerneremus, cuncta tibi prædicturi eramus: at, quum in " rem exilem exierit insomnium, et nos confidimus, et te ut idem, se facias h0rtamur. Hunc vero puerum e conspectu dimitte in u Persas et ad sucs parentes.” . 121. His auditis gavisus Astyages, Cyrum ad se vocatum his ver- bîs compellat : u 0 puer, ego propter vanurn insomnii visum "injuria te adfeci; tu vero tuo fato superes. Nunc igîtur, quod 9 felix tibi atque faustum sît, ahi in Persas 3 quo qui te comitentur, se tecum mittam. En quum veneris, patrem ibi et matrem invenîes, es non ejus sortis cujus sunt Mitradates bubulcus illiusque uxor." 122. Hæc quum dixisset Astyages, dimisit Cyrum. Quem, ad Cambysis ædes delatum, recepere parlâmes; receptumque, ubi quis esset cognovere, vehementi cum gaudio sunt amplexati, ut quem protinus a partu vitaux finiisse arbitrarentur: percunctatique sunt, vquonam pacto superfuerit. En ille rem exposuit; dicens, se ipsum. antea nescieisse, sed plurimum a vero aberrasse; in itinere autem omnia, quæ sibi acciderint, rescivisse. Putasse enim esse filium bubulci Astya- gis ,- sed en: Media hue iter facientem totam rem ex comitibus suis rec- gnovisse. Commemorabat autem educatum se. fuisse a bubulci un". Et banc laudabat continenter, eratque ei sermonum omnium argumentum Cyno. Quod nomen adripientes parentes ejus, quo mugis divinitus superesse Persis videretur puer, sparserunt famam, fuisse Cyrum, quum expositus esset, a cane enutritum. Inde hæc fama 19.3. J am virilem ætatem ingressum Cyrum, quum et fortissimus inesset suorum valgus æqualium et omnibusmanavit. carissimus, solicitavit 2 Harpagus donis missis, de Astyage cupiens .capere ultionem. Nam a se, privato homine, intelligebat vindictam adversus Astyagem non passe existere: sed Cyrum videns subcrescentem, hune sibi conciliare socium studuit. quæ Gyms passus erat cum sua. conferens calamitate. Sed jam antes. hoc ab illo præparatum emt’:.quum acerbus in Medos esset Astyages, Harpagus cum unoquoque principum Medorum colloquia miscens, persuaserat illis, nec-esse esse Cy- rum rebus præficere, et finemfacere regno Astyagis. Bis ita præpa- ratîs, sic (lemum Cyro in Persis versanti aperire consilium suum cupiens Harpagus, quum alitervid efficere, custoditis itineribus, nqn posset, tali usus est commenta. Leporem callide instruxit ; cujus ventri, ita. rescisso ut nihil pilorum avelleret, prout erat, in- didit libellum, in quo quæ voluerat scripta erant: mm, consuto rursus ventre, leporem atque retia, veluti -venatori, tradidit servo- rum fidissimo,. eumque in Persns misit, 0re tenus hoc adjiciens mandatum, ut Cyro leporem tradens simul diceret, necesse esse ut ille sua manu cum ezepteret, neque quisquam hoc facienli misit. v

124. Bis rebus îta perfectis, CyrusCLIC). acceptum leporem aperit, 41 et libellum in eo repercum perlegit, in quo emnt perscriptu hæc: " 0 fifi Camby’sis! te dii respiciunt; hoc enim nbs ne. esset, num- " quam tain mira usus esses fortune. Tu nunc Astyage,tuo 0 interfectore, cape pœnas. Etenim ex hujus consilio tu perieras ; " deorum autem beneficio et men saperez. Quæ te omnia pridem " puto cognovisse, quum quæ tecum acta 8.11m, mm quæ ego ab, " Astyage passas sum eo, quod ce non occidi, sed pastori tradidi. " Tu nunc, si mes volueris consilia sequi, quibus terris impers: i’ Astyages, enrum omnium rex cris. rPersuade Persis- ut ab illo " desciscant, exercitum ue duc in Mediam: cursive ego abAsîyq. ’i age dux adversus te uero nominatus, sive alias quisquam no-. " bilium Medorum, habebis quæ yoles. Nana primi hi ipsi ab illo C deficiznt, et tecum facientes, tollere Astyngem studebunt. Quare u persuasus parata tibi hic quidem esse omnia, fac quæ dixi, et fac u celeriter l" 125. Bis intellectis Cyrus secum deliberavit quo callidissimo. mode Persas ad defectionem permoveret. Re deliberata, commo- dissimum hoc ei visum est consilium, quo nimirum etiam usus est. Conscriptis in. libella quæ volait, concionem convocavit Persarum: tum aperiens libellum legensque, ait, si Astyagem sese ducem con- ii stituere Persarum. Nunc igitur," perrexit dicere, " edico vobis, " Persæ, præsto sitis singuli cum falcibus." Hæc Cyrus pro concione dixit. Saut autem Persarum plura genera ,- uorum nonnulla, in concionern vocavithyrus, et ad déficiendum a 1V edis solicitavit. Sun: autem en hæc, e quibus alii omnes Persæ pendent: Basarga- dæ, Maraphii, Maspii. Ex his nobilissimi sunt Pasargadæ, in, quibus est Achæmenidarum familîa, en qua reges Persidæ surit prognati. Alii vero Persæ hi surit; Panthialæi, -Derusiœi, Ger- manii, qui omnes agrorum culturnm exercent; reliqui nomades, Bai, Mardi, Dropici, Sagartii. 126. Ut convenerunt omnes cum prædicto instrumente, ibi tum Cyrus, quum esset tractus Persicæ regionis spinis obsitus, patens quaquaversum octodecim aut viginti stadia, hune tractum jussit inca eadem die emmure. Proposilo labore postqunm perfuncti sunt Persæ, iterum eisdem prædixit, ut. in posterum diem adessent loti. Interim veto Cyrus caprarum oviumque et boum greges patris sui omnes in unum congœgatos mamavit paravitque, quippe Per- sarum exercitum hisce excepturus, et vino, farinaceisque cinis com-. modissimis: nique postridie convenerunt Persæ, recumberein prato jussos lauto excepit epqlo. Dein, postquem a cœna surrexerunt, quœivit ex his Cyrus, utra optabiliora ipsi: viderentur.’ quæ pridie àdbuerint, un præsentia? Et illi, mut-mm interesse, dixerunt: pridie omnia se malt: habuisse, præsente veto die bouc omnia. Id Verbum adripiens Cyrus, rem omnem, quam eis proposîturus crut, aperuit diceus; " Viri Persæ! ita vobis se res habet. Quod si me sequi- C volueritis, erunt vobis hæc et infinitn alia bonn, eritisque omnibus ’i servilibus* laboribusG- expertes: me vero sequi nolensibus .erunt

42 HERODO’fI HISTOR. I. est labores hestemis similes innumeri. Nunc ergo, mihi dicte au- t’ dientes, estote liberi ! Nam et ego divine sortead hoc natus mihi C videur, ut hæc bons in manne nostras. congeram; et vos judico te viras esse Medis non inferiores,.quum aliis rebus, tum militari v lande. Quæ quum ita sint, desciseite quam primum ab Astyage l" 127. Igitur Persæ,quum jam pridem ægre tulissent Medorum imperium, ducem nunc patronumque naeti, libenter in libertatem se vindieabant. Astyages vero, ut intellexit moliri hæc Cyrum, misso nuncio, eum ad se vocavit. Cui renunciare nunciumjussit Cyrus, prias se adventurum, quam gratum futurum esset Astngi. Quoaaudito Astyages Medos armavit eunctos, dueemque eis, velut divinitus mente perculsus, præfecir. Harpagum, oblitus quæ adversus, Blum. patraverat. Medi, in. bellum. profecti, ubi Persis ad menus venerunt, pars eorum, quicumque consilii non errant participes, pugnam inibant 5 alii vero ad Persarum transiermt partes 1 sed plerique ultro cessantes a pugna, fugam capessebant. MS. lta turpiter dissoluto Medorum exereitu, ut rem cognovit Astyages, miniums Cyro, ait: " At ne sic quidem gaudebit Cyrus? v His dictis, primum magossomniorum interpretes, qui ei ut Cynun dimitteret persuaserant, e palis suspendit: deinde Medos, qui in. urbe relicti erant, armavit, juvenes proveetioresque ætate viros. Quibusv eductis, prælio cum Persis inito,,victns est L et ipse Astyages, amissis quos eduxerat Medis, vivus in hostium vermis potestatemt . 129» Tian captiva Astyagi adstans Harpagus, lætitia 0b illius casum gestiens, insultavit 5 et quum alio. in cum acerbe. dictait eonjecit, tumin memoriam revocans cœnam eam, que. filii carnes comedendns ilii Astyages proposuerat, quæsivit, fi ecquid placeret ci " servitus, qui mode rex fuisset i" Quem adspieiens Astyages, viciso, sim interrogavit, au suum faceret Cyri factum P Et Harpagus, suum merito censeri, ait, factum; se enim ipsum (le eo suscipiendo ad Cyrum scripsisse. Tum Astyages, longiorem exorsus sermonem, declaravit, " ineptissimum illum esse hominum omnium, simulque W iniquissimum: ineptissimum quidem, qui, quum ipse potuisset " rex evadere, si quidem hæ res per ipsum gestes sint, ad alium " detulerit imperium: iniquissimum vero, quad propter cœnam fl istam Medos in servitutem conjecisset. Quod si. enim opus v fuisset in alium quempiam transferre imperium, seseque de- fi stituere; æquius- fuisse Medorum alicui tribuere hoc bonum, C quam. cuipiam ex Persis. Nunc veto Medos, culpa vacantes, v serves factos esse pro dominis; Perses autem, quum Medorum si pridem fuissent servi, dominos eorum evasisse.” V . 130. Igitur Astyages, postquam tres et triginta annos regnasset, in: régna arums est: Medi vero, propter hujus acerbitatem, Persis sueeubuerunt 5 postquam imperium superioris trans Halyn fluvium Asiæ par aunas trecentos et duodetriginta. tenuerant, demtis eis annis quibus pence Seythas fuernt imperium. Posterotquidem tempore pœnituit eos hujus facti, desciveruntque a Dario: sed post defsctùmem denuo subacti suut,.prælio superati. Tune Vero Per-

me cum Cyro, postquam regnnnte01510. Astynge advenus Medos 43 rebel- lassent, Asiæ regnum ab eo tempore obtinuere. Astyngem vero Cyrus, nunc alio male adficiens, apud se tenuit donec vitnm finivit. Hoc igitur modo et natus et edueatus Cyrus regnum obtinuit, et post hæc Crœsum, qui ipsum adgredi cœperat, devicit, quemmlmo- dam a me supra expositum est: quo superato, universæ Asiæ imperavit. 131. Penses vero hisee uti instit-mis compertum habeo. Simula- era et templa et altaria statuere nefas existimant; stnltitiamque his, qui hoc faciunt, imputant: seiliœt, ut mihi videtur, quad non ex hominibus ortos aut naturam humanæ similem habere Deos arbitrantur, sicuti Græci. lllisigitur mus est, Jovi in summis montium jugis facere sacra, universum eœli orbem Jovem nominantihus. Faciunt autem et Soli sacre,et Lunæ, et Terme, et Aquœ, et Ventis. Et his quidem salis numinibus a prisois inde temporibus sacra faeiun t. Addidicerunt vero etiam Uranie: sacrificare, ab Assyriis et Arabibus accepto .ritu. Venerem autem Assyrii Mylitta nominant, Arabes vero Alitta; Persæ Mitran. * 132. Sacrifieiorum autem, quæ hisee diis persguntur a Persis, talis est ratio. Nec altaria erigunt, nec ignem accendunt sacra. facturi: libatione non utuntur, non tibia, non insulis, non mols. Ut cuique deo sacra quispiam vult facere, in locum mundum ad- ducit vietimam, deumque invoeat, tiaram myrte maxime cinctam gestans. Non est autem licitum, ut sibi soli bons preeetur sacri- fions: sed mais Persis nique regi et bene sit, precutur; quippe in cunetorum Persarum numero et ipse eontinetur. Postquam in fruste disseeuit vietimum, carnesque elixavit, substernit herbas quam . tenerrimas, maxime trifolium, bisque carnes omnes inponit. Qui- bus itn dispositis, vir magne adstans aecinit theogoniam quampiam, qualem illi esse incantationem dieunt: nam abaque mago non t’as est illis sacra faeere. Interjecto brevi tempore, qui suera fecit, carnes aufert, eisque utitur prout ei ratio suadet. 183. Dierum omnium cum maxime eelebrare maris est PerSis, quo quisque natus est. E0 die æquum censent, eopiosius epulum quam alias adponere: et fortunatiores quidem en die hovem, equum, camelum, sut asinum adponuntinteg’rum, in camino assatum ; pau- periores vero minores adponnnt pecudes. Farinaeeis eibariis paucis utuntur, ohsoniis vero et seeuudis menais multis ; eisque non simul, sed paulatim, inlatis. Quapropter Persæ dicunt, t’ Græeos, quum ei- v hum eapiunt,desinere esurire; quoniam post cœnam nihil am- " plias, quad alieujus momenti sit, eis adponitur: si quid enim u porro adponeretur,a eomedendo non esse cessaturos." Vino largiter admodum indulgent: nec vero vomere illis licet, nec uri- nem mittere, alio præsente; atque hoc illi ita observant. Dom autem vino Ian-gins indulgent, interim de rebus maxime seriis deli- berare consuerunt : quod vero deliberantibus plaeuit, id ædium berne. apud quem habita est deliberatio, postridie ejus diei jejunis proponit. Quod si jejuuis idem placet, hoc utuntur; sin minus, a

44 HERODOTI HISTOR. 1. omittunt. Contra, quæ jejuni sobriique ante delibera’verunt, en vino madidi recognoscunt. " l34. si qui in via sibi mutuo obviam veniunt, hac re cognoseere aliquis potest utrum eadem eonditione sint qui sibi oecurrunt: nempe hi, salutationis loco, ora in vicem oseulantur. Quod si a1- teruter paulo est inferior, oseulantur genas; sin multo inferior, prostratus odorat alterum. in honore autem habent, post sese mutuo, illos qui a se proxime habitant ; post hos, qui his finitimi ; et sic deinde in honore habendo pro ratione progrediuntur : ’ mini. meque Omnium in honore habent hos, qui ab ipsis l’ongissime remoti vivunt. Scilicetse ipsos hominum omnium nrbitrantur esse longe præstantissimos; alios vero pro prædicta ratione virtutem culera; denique, qui ab ipsis longissime habitent, esse ignavissimos. Quoad ve’ro perles Medos fuerat imperium, etiam populi alter alteri imperabunt: cunctis quidem Medi, et præsertim his qui proximè eis habitabant; hi vero, suis finitimis; et illi rursus his qui eus proxime attingebant. Et pari quoque ratione Persæ in. honore habent alios populos : lute enim progrediebatur ille gens imperio: et præfeeturas obtinens. 135. l’eregrina autem instituia admittunt Persæ omnium hominum maxime. Etenim Medicam Vestem, sua esse honestioram- existi- mantes, semant; et ad belle. Ægyptiacos adoptarunt thoraces. Atque etiam voluptatum varia genera, ex. aliis cognita, sectantur; et quidem pueris etiam ad venerem utuntur, a Græcis edocti» Du- cunt autem eorum quisque legitimas uxores multas, malta vert) etiam136. Strenuitas plures et boni virihabent olficium apud pellices. eus, post belliealn V vir- . tntem, .æstimatur, si quis multos progenuit filios : et, qui plurima: edidit, huic quotannis dona mittuntur a rege. In multitudine enim existimant robur inesse. Puerorum institutio, a quinto anno ineipiens usque in vicesimum, ad sala tria hæc refertur, equitare, areu uti, et verum loqui. Priusquam quinquennis est puer, non venit in patrisconspectum, sed apud mulieres vîtam agit: id en. fit causse, ne, si illa astate obit, dolorem adferat patri. . v 137. Laudo equidem istud institutum: sed . et hoc laudo, qupd propter Imam simplicem eulpam nec rex ipse quemquam morte plectit, nec reliquorum Persarnm quisquam unius eulpæ causse in aiiquem suorum atrocius quiddam etirrepara’hile committit: sed, .subductis rationibus, postquam plura et majora esse delieta reperit quam præstita ofiicia, sic demum. iræ indulget. Ut autem patrem uliquis sur. matrem occiderit, id vero numquam aiunt aeeidisse. ,Sed quæeumque talia adhuc faeta sint, utique neeesse esse aiunt, .ut causse curatius eognita reperiantur eommissa en esse eut a sup- ’titii.s ont adulterino sanguine natis; nec enim veri simile esse, ut, qui vere pater fuerit, a proprio filio oecidntur. » 138. Quæcumquevero illis faeere non lieet, en nec dicere lieitum est. Turpissimum autem apud eus habetur, mendaeium dicere; alterum post hoc, ses alienum habere 5 et hoc quidem quum anis de

cousis, ’tum quad nèoesse esseCLIC. aiunt, ut, qui ses alienum habet,45 etiam subinde mendacium (lient. Si quis e civibus lepra sut vitili- gineest correptus, in urbem hic non hum, nec cum aliis Penis «nouemdinem habet. Dicunt autem, eo huic id midisse, quod in Solen: quidpiam deliquerit. Peregrinum vero quemlibet, qui Ni morbo lobant, terra ejiciunt : et nonnulli etiam columbas albas uturbant, eodem malo eas laborare existimantes. I n fluvium neque immingunt, neque exspuunt, nec maous in c0 abluunt, nec alium hæc faoere patiuntur: sed fluvioa præcipue colunt. . 139. Porro hoc aliud hahent Persæ, quod ipsos quidem lutez, ut Ulm pæteriit. Scilicet nominn. eorum, corporihus et majestate fluidifié intelligunt, vel corporibus vel magnificentiæ ipsorum W8] desinunt omnia in eumdem liœram, quam Dures San, M Sigma vocant. In banc literam, si volueris inquirere, re- pais desinere Persarum nomma, non unum et alterum, sed pariter M018. 140. Hæc habui, quæ de Persis citra dubitationem bene gnarus dicerem. Istud veto ut occultum refertur, nec satis apex-te, quod advita. functos spectat; scilicet, non prias sepeliri hominis Persæ calmer, quam ab ave ont a. cane sit disœrptum. Et Mogis quidem me hoc institutum, oerto scia: faciunt enim sperme. Cæterum m oblitum cadaver terra condunt Persæ. Magi vero multum, quum ab anis hominîbus, differunt, tum a saoerdotibus Ægyptio- mm. Hi enim nefas existimant, quidquam vivum necare, præter sa quæ diis immolant: Magi vero omnia manu sua. occidunt, ex- ceplo cane atque humilie; et in hoc studium etiam magnum ponunt. necantes perinde et formicas et angues, et alio reptilin asque volucria. Sed utcumque se babas: instituti istius genuina ratio, hæc hacienus : redeo ad superiorem narrationem. a 141. Simul nique Lydi subacti a Persis fuere, Iones Æolesque legatos Sardes miseront ad Cyrum, volentes eisdem conditionibus imperio ejus esse subjecti, quibus Crœso paruerant. At ille, auditis eorum postulatis, fabulant eis narravit huiusmodi. " Fait olim " tibicen," inquit, " qui, piscibus conspectis in. mari, tibia codoit, "mus illos in terrain esse egressuros. Is ubi Spe frustratum se "vidât, «tapit rete, et ingentem piscium numerum reti ’inclusuln buttait. Quos ubi vidit palpitantes, dixit eis: desinite nunc maltase, quum, me tibia ameute, egredi saltareque nolueritis." lime fabulam Ionibus Æolibusque hac causas Cyrus proposuit, miam ante id tempus Jones, par legatos invitati a Cyro ut a 0m30 deseiscerent, non ponteront ; et tune demum, confectis relias, ad parendum Cyro emnt patati. 111e igitur, ira commotus, in: eis respondit. Quo responso ad lonum civitates relata, muris linguli oppida sua cingebnnt, et ad Panicnium congregabantur reliqui omnes præter Milesios; cum his enim solis Cyrus fœdus fe- mt eisdem conditionibus, quibus olim Lydus. Reliquis vero Ionibus placuit, communi consilio Spartam legatos minore, qui «garent Sportsnos ut Ionibus auxilio venirent.

46 HERODOTI HISTOR. I. 142. ioulas hi autem, quorum est etiam Panionium illud, præ on» nibus quos novimus hominibus oppida condita tenebant in terras tracta temperie oœli aerisque longe præstantissimo. Etenim neque loco- rmn superius sitorum eodem ratio est atque Ioniæ, neque inferius sitorum; nec eorum quæ orientem spectant, nec quæ occidentem a quorum alio frigore aut humiditate premuntur, alia æstu et sicci- tate. Lingua autem non utuntur esdem, sed quatuor modis de- flexionum. -Primn. civitntum Miletus versus meridiem sita est; dein Myus et Priene : et hæ quidem in Caria sitæ sont, et dialecto utuntur eodem. lstæ vero in Lydia: Ephesus, Colophon, Lebe- dus, Teus, Clazomenæ, Phocœa. Atque ha: civitatcs, ad sermonis charncterem quod adtinet, cum illis, quos ante nominavi, nihil commune habent, sed inter se conveniunt. Supersunt tres Ionicæ civitates, quarum duæ insulas incolunt, Samum atque Chium : tertia in continente situ est, Erythræ. Ex his Chii et Erythræi eadem utuntur dialecte 3 Samii veto sua, ab aliis diversa. Hi sont quatuor143 Horum igitur sermonis Ionum Milesii tuticharacteres. a metu emnt, utpote fretins r cum Cyro pacti. Qui autem ex eisdem insolas incolebant, ne illi quidem quidquam metuebant z necdum enim eo tempore Phœnices Persarum imperio erant subjecti, nec Persæ ipsi mare exercebant. Separaverant se autem hi Iones ab aliis Ionibus, [societatemque’inter se contrant-ont] non aliam 0b caussam, nisi quad, quum universa tunc stirps Hellenica infirma. esset, populorum omnium v infirmissi- mus et minimi momenti fuerit Ionicus: nam, præter Athenas, nulle. alio crat eorum civitas notabilis. Quare et alii loues et ipsi Athe- nienses nomen etiam fugiebant, nec loues volebant ndpellari: immo etiam nunc plerosque eorum pudet hujus nominis. Sed duodecim illæ civitates gaudebant hoc nomine, et separatim ab aliis templum sibi statueront, cui Panionio inposuere nomen 5 decreve- runtque nullos alios lonns participes illius facere : nec vero’etiam alii, ut in consortium reciperentur, petivere, præter Smyrnæos. 144. Simili ratione Dorienses, Pentapolin quæ nunc vocatur incolentes, quæ olim eodem Hexnpolis nominata crat, cavent ne alios ullos ex finitimis Doriensibus in Triopici templi communionem recipiant; verum etiam suc de numero cos, qui adversus id templum scelus admiserant, communione excluserunt. Nom quum , in ludis Triopii Apollinis ex prisco instituto aurei tripodes dona- rentur victoribus; quos tripodas qui acceperant, his non licebat e08 extra templum exportare,.sed ibidem deo dedicare oportebut 5 civis quidem Halicarnassensis, cui nomen erat Agasicles, victoriam quum reportasset, spreta lege domum suam detulit tripodem et ex clavo suspendit. Banc 0b culpam quinque civitates, Lindus, klys- sus, Camirus, Cos, et Cnidus, sextam civitatem Halicarnassum communione excluserunt: talem illi his pœnam inflixerunt. 1 145. Quod autem duodecim civitates confecerunt loues, nec plures volueruut recipere, id en caussa fecisse mihi videntur, quod etiam, que tempore Peloponnesum habitsverant, totidem eorum fixe.

tant regiones ; quemsdmodumCLIC. nunc Achæorum, qui louas 47 expule- tout. duodecim regiones sont: primo Pellene, baud procul Sicyone g. dein Ægira, et Ægæ, in qua est Crathis omnia perennis, a quo et ille in Italia nomen accepit ,s tum- Bora, et Helice, in quam cenfuge- mot Iones ab Achæis prælio superati ; et Ægium, et Rypes,.st Pa- trenses, et Phareuses, et Olenus, in qua l’irus est amnis ingens 5. et Dymæ et Trytæenses 5. qui soli ex istis omnibus mediterranea babi- tant. 146. Hæ sont nunc duodecim Achæorum regiones, quæ olim ibi Ionum fuerunt: qua nimirum de causso etiam in Asiæduodecim civitates confecerunt: Nom, esse hos mugis louas quam reliqui loues, ont nobiliori quadam stirpe oriundos, id vero dicere magna foret stultitia. Sont enim horum quidem baud minima. pal-s Aban- tes ex Eubœa, quibus nihil cum Ionia ont cum nomine isto commune est: admixti porro eis sont Minyæ Orchomenii, et Cadmeiq et Dryopes, et Phocenses, qui a popolaribus suis se sejunxemot,.et Molossi, et Arcades Pelasgi, et Dorienses Epidaurii ; denique mul- tæ aliæ gentes illis inmixtæ sunt. Quizvero eorum ex Atbenarum prytaneo sont profecti, nobilissimique censentur esse Ionum, hi Vera uxores secum in coloniam non adduxerant, sed Carieas habebant uxores,.quarum parentes occiderant. Quam oh eædem mulieres hæ legem sibi, juramento firmatam, imposuerunt, filiation- que suis tradiderunt, ne umquam cum maritis caperent eibum, nec maritum suum olla. nomine compellaret; banc ob caussam, quod ipsorum parentes maritosqoe et liberos illi occidissent, et (lein patrato hoc facinore ipsas duxissent omnes. Hæc Mileti.facta erant. 147. Reges autem sibi constitueront, alii Lycios, a Glauco Hip- polochi filio eriumlos’; alii Cauconas Pylios, a Cadre Melonthi filio: alii ex. utroque genere. Enimvero nomen hi tuentur aliquante acrius quam reliqui lunes. Sont veto etiam ipsi maxime ge- nuini loues : sont tamen- loues omnes, quicomque ex Attica oriundi sont, et Apaturia celebrant: celebrant autem hoc festum omnes, exceptis presiis et Colophoniis; hi enim soli ex Ionibus Apa- turia non celebrant, idque 0b cædis alicojus culpam. 148. Est autem Panicniom sucer locus Mycalæ, septentrionem tpectans, communi Ionum consilio Neptune Heliconio dedicatos. Mycale autem promontorium est continentis, ab occidente Samum versus porrectum. Hoc convenientes e ciwitatibus omnibus Iones festum celebrabant, quad Panicnia nominabsnt. Hubent hoc autem non solum Ionum festu, sed etiam Græcorum omnium 5 ut eorum nomina. in eumdem desinant literam, quemadmodum etiam Persarum nomina. Hæ igitor, quas dixi, Ionum sunt-civitntes. 149. Æolides vero civitates liæ sont: Cymæ, Phriconis cogno- minata, Larissæ, Neotichos, Temnus, Ci-lla, Notium, Ægiroessa, Pitane, Ægææ, Myrina, Grynea: hæ sont undecim Æolensium dvitates antiquæ: una. enim eis ademta est a Ionibus, Smyrna. Fuerant enim et hæ civitates duodecim, in continente omnes sitæ. Colebaot autem hi Æolenses regionem, cui salami præstantius

48 HERODO-TI HISTOR. I. quum. Ionum; cæterum cœli temperie Ionum regioni erat infe- 150. Smyrnam vero taïIi mode amisernnt Æolenses. Cives Colo- phonios, qui in popularium seditione inferiores discesserant, pa- triaque fixeront polsi, intra urbem suam receperunt. Post hæc iîdem exsules Colophonii, observato die uo Smymenses Neptuno extranor. muros sacra faciebant,"occlosis - porto; urbem tenuere. Deiln. succurrentibus Æolensibus cunctis, fit pactum hac conditione, ut loues omnia, quæ moveri possent, Æolensibus redderent, Æolenses Smyrnam relinquerent. Quo facto, relique.- undecim civitates Smyrnasos inter se dispertitæ, in civium numerum receperunt. 151. Hæ sont igitur Æolensium eivitates in continente situe, ræter eas quæ Idem incolont; hæ enim ab illis sejunctæ sont. ICui veto insolas ohtinent, eorum quinque civitates Lesbum incolunt: nam sextam, quam in Lesbo condiderunt, Arisbam, Me- tbymnæi in servitutem redegerunt, quum essent consanguinei. In Tenedo vero une. habitatur eivitas 5 èt in Centum-insolis quæ vo- cantor, itidem, uns. Lesbii igitur et Tenedii, quemadmodum Ipnes insolas ineolentes, nihil metuebant: reliquis veto civitatibus communi consilio planoit louas sequi, quocumquebî ducerentr ’ 158. Spartam ut venerunt Ionum Æolomque. legati, (celeriter enim hæc confieiebnntor,), oratorem qui nomine Omnium verlan fan çeret delegerunt civem Phocæensem, cui nomen erat Pythermus. Et ille purpureo amictus pallia, quo major Spartanorum numerus, advento eorum cognito, conveniret, in. medium progressus, molta. fecît. verba, crans ut ipsis soccurrerent. At Lacedæmonii nantis quam audiebant, nec placebat eis opem ferre Ionibus. Itaque. illi discesserunt; Lacedæmonîi vero, rejeetis Ionum legatis, tameii quinquaginta remorum navi viros emiserunt, res Cyri Ioniæque. ut mihi videtur) exploratums. Qui quum Phocæam adpulisn, sent, Sardes miseront e suis vimm robatîssimom, Lacrinen nomine, qui. Laeedæmoniorum Verbis e iceret Cyro, " ne oui civitati t! terræ Græciæ. damnum inferret; se enim eam rem non negleé 158. Hæ quum dixisset legatos, fertor Cyrus ex præsentibus Græcîs quæsisse, C quinam hommes essent Laccdæmonii, quanta-E. (i" que illorom cturos." multitudo,.qui hæc ei edicerent.” iQuæ» i postquam, 4 ex his cognovit, legato Spartiatæ respondit; ti Nomquam timui - t! tales. viras, qui in media oppido locum habent designatum, in " quo congregati, interppsito juramento, sese invicem decipiunt :7. et quibus, si ego valebo, accidet, ut non de his quæ Ionibus, sed " quæ sibi impendent, sint confabulaturifi’ Hæc Cyrus in unie versos conjecit Græcos, eo quod fora publics. habent, in quibus emtioni et venditioni dent Operam : Persæ autem foris non utuntur, nec est omnino apud illos forum rerum venalium. Post hæc vero’, Sardiom custodîa Tabalo tradita, homini Persæ,et suri transferendi cura, quad Crœsi alioromque Lydorum fuerat, Pactyæ commissa, Lydo homini, ipse Agbatana proficiscitur, Crœsum ,secum docens,

nii udtinere in præsentin ratusCL] ut continua O. adversus I longs 49 iret. (ibstabat enim Babylon, et Bactriana gens, et Sacæ toque Aigyptii, in quos ipse expeditionem cogitabat suscipere, adversus louas rem. alium mittere ducem. 154. Ut vero Sardibus discesserat Cyrus, Lydos Pactyas ad de- scîsceudum a Tabalo et Cyro permoyit : et ad mare profectus, quum aurum omne ex Sardibus in potestate haberet, auxilia mercede conduxît, maritimisque bominibus ut secum militarent persuasit. Tom exercitu advenus sardes ductu, Tobuluin oppugnàrit, in arce. 155. En re in itinere cognita, Cyrus his verbis Crœsum compellavit.œnclusum. " Crosse, (luis mihi erit ’ horum rerum finis? Non desi- " nent Lydi, uti videri", et molestiom creure mihi, et ipsi sibi exhig " bere’i Subit animum cogitatia, optimum fore, ut prorsus in servi- " totem eos’redigam. Similiter enim nunc mihi videor fecisse, " atquè si quia, quorum pattern occîdisset, filiîs pepercerit. Sic C nempe et ego, quum te in potestate habens mecum ducom, qui ’t amplius etiam aliquid quam pater illis fuisti, ip’sis Lydis urbem " tràdidi: ac dein mirer, a me eos descivisse i" Sic ille quæ sentiebat dixit. Cui Crœsus, veritos ne funditus everteret Sardes, his verbis respondit. " Æqua sont," inquit, C Rex, quæ dixisti. Ath fl tu tamen ne prorsus induigeas iræ, nec penitus evertas untiquam "orbem, quæ et ante actorum insons est, et eorum quæ nunc, " aguntur. Nam, quæ ante acta sont, en ego feci, et meo capite " culpam iuo. Quæ vero nunc aguntur, eorum tous Palctias est, " cujus tu fidei Sardes commisisti 5 hic tibi det pœnas. Lydis yeroi " dans veniam, hæc illis impane, ne posthac a te deficiant, out ullo umodo metoendi sint. Missis nunciis interdicito illis, ne arma it possideant bellica; et tunicas jube eos sub palliis gestare, cothur- " nosque. pro nous induere; denique edic ut pueras suas insti- " tuant citharam pulsafre, et canette, et mercoturam exercerez et " max videbis eos, à Rex, fœminas ex viris foetus, ut porro non " sit, quad verearis ne a te deficiant." I i 156. Hæc Cyro Crœsus suasit, optabiliora Lydis ratus, quam in servitutem redigi et pro mancipiis vendi : pulçre quippe intelligebat, nisi probabilem adferret rationem non persuasurum se esse Cyro, ut mutaret consilium; simul vero timebat, ne in pasterum aliquando Lydi, si præsens pericuium, assissent, descisçerent a Psi-sis seSeque perditum irent. Cyrus admonitions: Crœsi gavisus, se ei pariturum ait: et vacato ad se Mazari, homini Medo, dot mandatoit-1, ut, quæ ipsi Crœsus soaserat, illis imperaret; cæte- rom alioslomnes, qui cum Lydis contra Sardes militassent, sub basta venderet, ipsum autem Pactyan utique vivum ad se addu- 157. His ille mandatis ex itineredati’s, Persarum in sedes properavit. Pactyas autem, ubi rescivit in propinquo esse exercitum ad- i versusceret. se proficiscentem, timensil sibi fugam- Vcapessivit, Iet Cymen perveoit. Minimes, cum probabili parte copiarum Cyri Medos ad- u

50 HERQDIOTI HIISTOR. 1.. versus Sardes ducem, ubi Pactyan non amplius Sardibus inveni’t, primum Lydos coegit Cyri mandata exsequi: cujus mandati causa; (pneus erat, ut omnem vitæ rationem-Lydi motarent. Dein nuncios. Cymen misit Mazares, tradi Pactyam jubens. Cymæi vero statue-. runt en de re ad Deum referre qui in Branchidis oraculo edit, eumque ceusulere. Erat enim ibi oraculum ab antiqois temporibus, constitutum, que et loues omnes et Æeles uti consueverant. Est autem locus ille in Milesiorum ditione, supra Panormum pertum., 158. Missis igitur ad Branchid’as legatis Cymæi quæsiverunt, " de Pactya quidnam facientes gratum maxime diis’essent foetus-i?" Et interrogantibus respondit’ oraculhm, " dederent Pactyam Persis.” Qued respensum ubi ad se relatum undivere Cymæi, tradere illumw pareront. Quam in partem quum ferretur multitude, Aristodiè’us Heraclidæ filins, probatus vir inter cives, inhiboit eos ne id face-, rent, (idem non adhibens eifate eraculi, existimansque vera non res tulisse consultores. Denique alii denuo mittuntur legati, qui de Pactyc iterum consultarent, quorum in numero Aristodicus erat. 159. Hi ubi ad Brunchidas veneront, nous exemnibus Aristodi- eus oraculum consoloit interrognvitque his verbis: " O l’ex, venit. tt ad nos supplex l’actyas Lydus, mortem efi’ugiens vielentam,.uc C Persis sibi imminentem. Hunc illi repetunt, Cymœosjllum sibi. u’trudcre jubentes. Nos vero, l’ersurum metuentes potentiam, trà-. ti dere illum adhuc non sustinuimus, priusquam a te liquide nobis,. C utrum faccre debcumus, declaretur." Hic pestquum ita interro-. gnvit, rursus idem responsom deus dedit, tradere jubens Pactyam. Persis. Tom Aristodicus hoc, a se præmeditutum, instituit facere : . ciron templum circummeans, passeres disturbavit aliaque avium genera, quæ in temple nidificavernnt. Dom ille hoc facit, aiunt. ex odyto prediisse vecem, ad Aristodicum directam, hæc (licentem z. fl’Scelestissime niertalium, quid est quad hic facere ondes? Supplia " ces mens ex mec temple evc’rtis l” Et Aristedicus, nil dubitans, respendisse ad hæc futur :7 " O Box, tu tues supplices ipse ita. " tueris : Cymæos vere jolies trudcre supplicem l" Cui rursus deus. régessit: " lmme jubeo, que vos impii ocyus percutis; neidehinc " de160. prodendis Hæc relata ubi supplicibus audierunt Cymæi, udentis quum nec oraculum." prodendo in!» . minem vellent ipsi perire, nec apud se servande oppugnari, Mytile- n’en cum enliseront. Mytilenæi Vera, quum missis ounciis Maures cum repetiisset, parmi orant cum tradere, pacti mercedem nescio quam 3 nec enim hoc perspicue traditom est, nec res efiectum ha- . boit :ï mon Cymæi, ut intellexerunt id agerc MytilenæosÊnavi Les- hum misse, in Chium l’uctyam transportarunt. Inde vero, ex Mi.- nervæ temple uris l’ræsidis extractus a Chiis, et Persis traditus est : tradiderunt cum autem Chii, mercedem pacti Atarneum 5 est autem Atarnensis hic ager in Mysia, ex adverse Lesbi. Pactyan igitur sibi deditum Persæ in custodia habuerunt, Cyri in conspes . clum volentes cum producere. Exinde vero multum effluxit.tem- A paris, que neme Chiorum-molar ex, bordeo Atarnensis illius agri

deorum uni litavit, aut ex fmmcntoCLIO. illinc adlato lîbum coxît 3 quid-51 quid ille progenuit’ager, id ab omnibus sacrificiis procul habitum est. 161. Postquam Pactyan Chîî tradiderant, hello adgressus est Mazares eos qui cum illo Tabnlum oppugnaverant. Et Prienenses ’quidem devictos sub .corona vendidit; Mæandri veto eampum universum incursans, itemque Magncsiam, exercitum præda ditavit. Bis autem rebus gestis, paulo post morbo vitam finiit. 162. Mortuo Mazare, advenit imperii in inferiore Asia successor Harpagus, natione itidem Medus ; i5 qui a rege Medorum Astyage ’nefnrio epulo erat exceptus, quique Cyro in comparando regno socîam præstitemt operam. Hic vir tune a. Cyro (lux copiarum nominatus, ut in loniam pervenit, oppida aggeribus jactis capere instituit: scilicet oppidums intra muros statim compulit, deinde adgestis ad muros aggeribus oppugnavit. Et primum quidem lo- niæ oppidum, quod adgressus est, Phocæa fuit. 168. Phocæenses hi longinquis navigationibus primi Græcorum ilsi emnt: et Adriaticum mare et Tyrrheninm et lberiam et Tar- tessum Græcis ostenderunt. Navigubant autem non rotundis navibus, sed (longis) penteconteris. Ac Tartessum quidem postquam venerunt, cari fuerunt regi Tartessiorum, cui ’erat nomen Arganthonius, qui octogintn annos Tartessiorum regno præfuit, vixit autem in universum annos centum et viginti. Huic viro in cari fuerunt Phocæenses, ut primum quidem cos hortaretur, Io- niam relinquerent, et qua parte suæ ditionîs vellent, habitatum concederent : dein, ut hoc eis non persuasit, ex eisdem vero cognovit (le ingruente Medorum potentia, pecuniam illis (ledit ex que murum urbi circumdarent; et largiter quidem dedit: nam circuitus muri haud panes. sunt stadia, et tutus hic murus ex magnis lapidibus,’ 164. Talieisque igitur modobene perfectus coaptatis, erat Phocæensîum est exstructus. murus. Har- V pagus vero admoto exercitu urbem obsidens, conditionem propo- mit, " satis sibi fore,” dièens, " si unum mode propugnaculum " murî dejîcere Phocæenses volnissent, et unam habitationem de [regi] dedicare." Phocæenses vero, ægerrime ferentes servitutem, " unum diem se deliberaturos" aiebant, " ac deinde responsuros: de interim vero dum deliberarent,” postulabant ut d exercitum a. de mura abducerèt.” Quibus Harpagus, e’ probe quidem se nasse," ait, " quid essent facturi; verumtamen tempus illis ad deliberan- " dam concedere." Igitur dum a. muro exercitum abducit Har- pag-us, Phocæenses interim deductis actuariis quas habebant navi- bùs, liberos, et uxores, et quæ moveri poterant omnia, eis imponunt 5 ad hæc imaginibus ex dearum templis, aliisque donariis, præterquam quidquid æs aut lapis aut pictura esset, reliquis crâni- busîn naves inpusitis, ipsi cas conscendunt, et Chium versus navigant. Phocæam autem hominibus vacuam Persæ tenuernnt. 165. Constituerant Phocæenses a Chiis data pretio Œnussas quæ votantur insulas emere. Sed quum vendue eas nouent Chii, me- Il?

52 HERODOT-I HISTOR. I. tueutes ne emporium fierent hæ insulæ, caque pre iipsoruruvinsulæ mercatu excluderentur, super hæc in Corsicam [Cymum quèci yo- cnnt] Phocæenses sunt profecti. In Coïsiëa enim vicesimo ante nunc, oraculi monitu, oppidum condiderant, cui nomen Malin. Ar- ganthonius veto illo tempore e vita jam discesserat. In Corsicam vero profecturi, prius ad Phocæam adpulsis navibus, Persarum pljæ; sidium, cui ’ab Harpago custodia urbis mandata erat, interficiufit ç dein, hoc patrato, atroces diras imprecantur si quis ipsorum dessein desereret. -A(l hère ingentem ferri massam mari -demergunt; jui- Irantes T non prius Phocæam se redituros, quam massa illo e mari " emersisset." Sed ding: in Corsicam abire parant, ultra dimidium civiiîm desiderium cepit et misericordia urbis et consuetarum in utria terra sedium. Igitur hi, Violine juramento, retro navigant hocæam. Cæteri vero, jusjuranduin servantes, Sublatis aneons ex Œnussis insulis sunt pFUfVSCiÎ. H U A . p 166. Hi postulat") in Corsiçaih pervenere, quinque.annos uni: cum eis quii notez; eo migmverànt hahitarunt, et temple ibi coni- Istituerunt. Cæiefurn quum vicinos omnes incursionibus panda..- tionihusque molestaient, bellum eis communi consilio intulerunt Tyrrheni et szrtlinginienses, utrique navibus sexoginta. Quibus I’hocæenses,in1p1etis suis navigiis! quæ orant numero sexaginta, obviam ivere in Sardonitim quad 7voeatur mare. Tum commissb prælio navali, Cadmea quædàm victoria. obtigit Phocæensibus : nain quadraginta ex eorum navibus perierunt; viginti amen) reiiquæ, detortis rostris, inutiles sunt faetæ. Inde Ainliam revecii, adsumtis liberis et uxoribus, et quidquid ex eorum facultatibus ferre naves prissent, relicta Corsica, Jîhegium navigarunt. 167. Hominum vem, qui navibus depressis vecti erant, multo majorem numerum Carthuginienses et Tyrrheni, quam ipsi, cepemnt ; quos illi inter se partiti, in tex-mm eductos, lapidibus obruerunt. Quo facto, quidquid deinde præter eum locum, in quo lapi- dnti Phocæenses jqcebent, præteribat, (in Agyllæorum agro i3 locus erat) id omne distortum, mutilum, aut membris captum redde- butur, perinde pecudès, jumentn, homines. Itaque Delphos Agyl- læi mittebaht quœsituros quo pacto delictum passent expiate. Quos Pythia id facere jussit, quod etiam nunc Agyllæi faciunt: nempe mignifice illis parentant, et in eorum honorem l’udos agunt gymnicos et equestres. V Igitur hi quidem ex Phocæensium mimera fate tali funetisuntn Qui Vero eorum Rhegium se receperimt,.ii oppidum in terraiŒnotria condiderunt,. illud, quod nunc Hyeln. [sive Velia] nominatur. Côndiderunt illud autem, ab hémine l’osidoniaza edoçti jussos se esse Pythiæ oraculo Cyrnum Heroein culere, non insulam. Et hæc quidem hadtenus (le rebus Phooæen- sium,p 168L Similiter Ionicæ vero, àtque civitutis. hi, Teii etiam lfeeeiurit. à q ,L Nam p. post; quam murum illomm, nggere jet-to, cepit Harpagus, cunçti mivibus conscensis abierunt, in Thracizmique nauignrunt, et ibi Abderam éondiderunt coloniaux : quam quum ante e05 Clazomenius Time-

sius çondidisset, operæ fructumCLIO. nonuperceperat, sed a ,Thracibus 58 erat ejectus; cui nunc honorem, ut heroi, habent Teii Abderam habitantes. i 169. Isti igitur soli ex I Ionibus ifuere, qui eerw’tutem non sustinentes, patries sedes reliquerunt. Cæteri Jones, exceptis Milesiis, armis cum Harpegp dimicamnt,’quemudmodum hi qui terra excessere, fortesque viri fuerunt, quique pro sua patrie. pugnantes : sed victi expugnatique, in sua quique patrie manentes imperata fecerunt. Milesii vero, qui, ut prædictum est, cum ipso Cyro fœdus pepigerant, quietem habuerunt. Atque ita quidem Ionia itemm in servitutem redacta est. Postquam vero lonas continentem pincolentes subegit Harpngus, insulani lones, horum ex- emplo perterriti, ultra se Çyro tradiderunt. 170. His malis adfl’rcti lones quum nihilo minus ad Panicnium convenirent, Biantem civem Prienensem audio saluberrimam illis aperuisse sententiam; quam si essent secuti, potuerant Græcorum omnium esse opulentissimi. Hortabatur ille, ut " sociata classe " Iones vela darent ventis, et in Sardiniam navigarent, ibique fi Imam Ionum omnium ,conderent civitatem: ita servitute libe- " ratos, opulentes fore, insulam omnium maximam obtinentes, ii aliisque imperantes: qui si in Ionia manerent, non videre se," ait, " quo pacto libertatem umquam sint recuperaturi." Hæc fuit Biantis sententia, quum jam perd-itæ essent res Ionum. Sed etiam, priusquam pessum iret lonia, salutaris fuerat Thaletis sententia, civis Milesii, qui generis originem e Phœnicia repetebat. Is louas erat hortatus, ut unum communem curium haberent,lquæ esset Tei .- T cum enim meditullium esse Ioniœ: reliquæ autem civitaleJ, a Ionibus habilalæ, nihilo minus suis uterentur institutis, perinde un si singuli essent populi. Tales illis sententias duo hi viri in medium propo- . l7], Ionia subacta Harpegusfiellum intulit Caribus, Cauniis, atquesuçrunt, Lydis, simul et Jonas . A et Æolenses h , secum ducens. Cuite, quos dixi, ex insulis in eontinentem olim advenerant. Prius enim Minois imperio subjecti, Lelegesque nominati, insulas incoluerant: et tributum quidem, quand ego auditu, ultima tempora repetens, potui cognosceie, nullum pependerant ; sed, quoties Minos eorum opem indigebat, naves ejus complevernnt. Quandoquidem igitur multos terræ tractus Minos sibi subjecit, et felicitate usus est in hello, Caries. gens omnium gentium par id tempus longe fuetat clarissima. l Ac tria illis inventa debentur, quibus Græei usi sunt ; nana et galeis cristas inponere primi Cures docuere, et signa clypeis insculpere; denique, qui elypeis anses adjungerent, hi primi fuere, quum amen clypeos ubsque ansis gestassent quicumque clypeis consueverant uti, coriaceis loris illos regentes, quæ cervici et dextero humcro çircumligata hahebant. Deinde, multo tempore interjecto, Çares a Doriensibus et Ionibus ex insulis sunt ejecti, nique ita in continentem pervenerunt. Hæc quidem de Caribus Cretenses me-

54 HERODOTI HISTOR. I. morant; et Cures ipsi his non adsentiuntur; sed a prima gentil origine continentem se autumant incoluisse, codemque nomine seniper fuisse adpcllatos, quo nunc utuntur. Ostenduntque in Oppido, cui Mylasa nomen, priseum Jovis Carii templum, quod quidem cum Mysis atque Lydis commune habent, ut qui consanguinei sint Cumin; Lydum enim et Mysum fratres Caris aiunt fuisse. Cum his igitur templum illud commune habent ; sed quicumque ex alin gente sunt, quamvis eodem cum Caribus lingua mentes, ad hos communio illa nihil pertinet. 172. Caunii vem ex endem, quam ineolunt, terra oriundi mihi videntur, qu’imquum ipsi se (lrctcnses esse affirmant. Linguam vcro aut ipsi ad Caricum populum atlconnnodarunt, aut Cares ad Caunium , nec enim hoc dijudicare liquido possum. Institutis autem utuntur longe et ab aliis populis et a Caribus discrcpantibus; habctur enim apud illos honestissimüm, ut secundum ætatem et amicitiam catcrvatim ad compotatinnes conveniant viri, et mulieres, et pueri. Iidem, quum prius templn constituta habuissent peregrinorum dearum, deinde mutata sententia, postquam eis placuit nonnisi patriis uti (liis, arma capessiverunt cuncti, senes juvenesque, et hastis aercm ferientes usque ad Calyndicos montes progressi sunt, dicentes se peregrinos ejicere (leus. Talibus institutis Caunii utuntur. 173. Lycii vero antiquitus ex Creta emnt oriundi. Cretam enim o’mnem olim barbari tencbant. Quum vero de regno in Creta dis-v siderent Europæ filii, Sarpedon et Minos, superior ex contentione discedens Minos, Sarpedonem ejusque asseclas ejecit. Tum hi, insula expulsi, in Asiam pervenerunt, in termm Milyadem: nam, quam regionem nunc Lycii incolunt, hæc olim Milyas crat : Milyæ vero Solymi olim nominabantur. Aliquantum igitur temporis regnum in cos obtinuit Sarpedon : ipsi vero nominabantur, quod et olim nomen obtinuerant, et quo etiam nunc Lydi a finitimis adpel- lantur, Termilæ. Ut vero Athenis Lycus, Pandionis filius, et ipse a fratre expulsus Ægeo, in Termilas ad Sarpedonem pervenit, inde domum, a Lyci nomine, successu tcmporis, Lycii sunt adpellati. Institutis autem utuntur partim Crcticis, partim Caricis. Unum autem hocco proprium habcnt, nec cum ullis aliis hominibus commune: sese ipsi a matribus moulinant, non a patrihus. Si quis ex altero, quis sit, quærit; respondcbit illi hic, esse se hujus vel illius matris filium, et matris suæ matrcs a supcrioribus temporibus repetet. Porro, si mulicr, quæ civis sit, servo nupserit, honesto loco nati censentur liberi: sin vir civis, atque etiam princeps civium, peregrinam aut uxorem aut pelliccm liabet, ignobiles erunt liberi. 174. Jam Cures quidem, nullo claro edito facinorc, subjugati sunt ab Harpago: nec vcl Cures ipsi memorahile quidquam tune gesserunt, nec quicumque natione (iræci illam regionem incolunt. Incolunt autem quum alii, tum Lacedæmoniorum coloni Cnidii, quorum ager mari est obversus, Triopiumque vocatur. Initium capit Cnidiorum ditio a Bybassia peninsula, et est tota, exiguo

excepto ’spatio, mari circumfluacmo. : nam quæ pars ejus ad septem-55 trionem spectat, eam Ceramicus sinus includit; quæ veto ad me-. ridiem, mare quod ad Symen et Rhodum est. Istud igitur exiguuiug spatium, quod quinque fere stadiorum est, perfodere instituerunt Cnidii per id tempus quo Ioniam Harpagus subegit, cupientes en agro suo insulam facere.- Erat autem universa eorum ditio intrant isthmum ; nam ubi illa versus eontinentem desinit, ibi is isthmus est, quem perfodiebant. Multorum igitur hominum manibus in opere occupetis, quum magis quam consentaneum evat vulneraren-, tur et alio. corporis membra et maxime" oculi eorum qui opus faciebant et petram perfringebant, ita ut adpareret non sine deorum numine id fieri ; miserunt Delphos qui eonsulerent oraculum quidam esset quad ipsis adversaretur. Quibus Pythin, ut ipsi fatentur Cnidii, trimetro tenore hæcce respondit z. * Nec agente, nec vel isthmnm fodite; Nm, si phcuisset, insulsm dedernt Deus. Quo accepta responso, Cnidii a fodiendo destitere -,- et HarpagoÎ cum exercitu advenienti ultro sese, nulle inita pugna, dediderunt. 175. Fuere autem Pedasenses, mediterraneu super Halicarnassum habitantes : quibus quoties publice imm-inet aliquod incommodum, sacerdos fœmina Minervæ ingentem emittit barbam ;» quæ res illis. tribus separatis temporibus accidit. Hi soli ex omnibus Cariam’ habitantibus Harpago aliquamdiu restitere, et plurimrun illi molestiam crearunt 3 quum montem, cui Lida nomen,muro muniissentt Sed et hi baud multo post sunt expugnati. 176. Lycii vero, ut in Xanthium campum Harpagus promovit exercitum, eductis copiis pugnam inierunt, pauci adversus moltos, et egregia virtutis specimina edidere. Sed prælio superati, et in oppidum compulsi, congregatis in arcem uxorihus liberisque et rebus pretiosis et servis, ignem subjecerunt arci, ut tota concremu- retur. His factis, diris juramentis invicem adstricti, egressi sunt, et fortiter pugnantes Xanlhii omnes obierunt. Eorum Lyciorum, qui nostra ætate Xanthios se esse prædicant, advenæ sunt picrique,» exceptis octoginta familiis; quæ familiæ tune temporis forte domov aberant, atque itn superfuerunt. Xantho igitur tali mode potitus Harpagus est, Simili vero ratione etiam Canna est potitus 5 nain et Caunii majori ex parte Lycios sunt imitati. 77. Inferiorem igitur Asiam subegit Harpagus,-superiora autem Asiæ Cyrus ipse g singulos populos in potestatem suam redigens, nullumque prætermittens. CuJus res gestas plerasque quidem silentio nos præteribimus : quæ vero plurimo cum labore gessit, quæve præ cæteris maxime sunt memorabilia, eorum faciam mentionem. 178. Universo continente inferioris Asiæ potestati suæ subjecto, Assyrios Camus adgressus est. Sunt autem Assyriæ quum aliæ urbes insignes multæ, tum clarissima omnium et munitissimu, quæ post Ninum eversam regia scdcs erat, Babylon 5 cujus hæc crut conditio. Sita in ampla planitie, formam habet quadratam, cujus

56 llEitODOTI HISTOR. I. quodque lotus centum et vigintiistadia metitur: ita totius arbis eircuitus confieitur quudringentorum oetoginta stadiorum. Hæc amplitudo est urbis Bahyloniœ. Exornata vero instructaque erat ita, ut nulla. alio cujus ad nos notitia pervenit. Statim fosse. eam eircuvmdat aita lataque, et tiqua numquam non repleta: dein munis, cujus latitudo quinquaginta cubitoruiui regiorum est, altitudo ducentorum cubitorum. Est autem cubitus regius major vulgari tribus digitis. i 179. Oportet me vero ad hæc dedarare, quem in usum insumta. sit terra e fossa egesta, et murus ille un paeto fuelrit cont’ectus. Ut fossam fodiebant, ita simul terrain e lissa egestam formabant in lateres: utque laterum probabilem numerum duxerant, ita cos in fornacibus coquebnnt. Tom loco caleis asphalta calidu utentes, et tricesimo cuique laterum ordini amndinum ’alas interstipantés, primum labia construxerunt fosses, deinde ipsum murum. eodem modo. Super mure vero in utrimque. lateris ora, contiguasædificarunt do- munculps, sibi invicem obversas ; mediutn autem spatium tantum r’eliquérunt; ut circumagi quadrigæ possent. In muro circumeirea centum sunt portæ, æneæ omnes; et postes etiam, et superiorg li- thine, itidem ex’ære. Est autem aliud oppidum, octo dierum iti-. nere distans ahBabylone, cui nomen Is. Ibi fluvius est, non ma- gous, cui et ipsiils nomen, qui in Euphratem undam suam infundit. Hic igitur Is fluvius simul cum unda sua eomplures edit grumos asphalti : unde ad ædifieandurq murum Babylonis asphaltas devecta est. 180. Tali igitur modo munita Babylon est. Sont autem duæ r urbis regiones: mediam enim pierflluit et in duas partes dividit flumen, cui nomen Euphrates. Is ex. Armenia finitiamplusi et altus nique rapidus ; exonerat se autem in Erythræum mare. Murus igitur utrimque brachia. ad flumen usque ducta-hahet: inde inflexn. procedit utrimque maceria ex eoetili latere, quæ utrique. fiüminis labio prætenditur. Urbs ipse domibus repleta est triupm ont quatuor tabulatorum ; per eamque ductæ sunt viæ ad linéain directæ, aljæ, tout eæ quæ e transverso ad flumen pertinent. Ad quemque harum viarum apertæ sont in maeeria juxta flamen de- eurren’te portæ minores, tutidem numero quot viæ surit: atque etiam hæ portæ ex ære saut, per quos ad ipsum flumen transitoit. I 181. Murus quem dixi, robur præeipuum munimenti est: cir- cumduetus est autem interius aliusimurus, baud multo infirmior altéra, sed angustior. In medio autem utriusque régionis, in quas urbs dividitur,iexstrueta erat, in altera quidem regia aula, vaste eircuitu validoque ; in altera, Jovis Beli templum æneis portis instructum, quod nunc etiam superest, duo stadia quaquaversum metiens, forma quadrata. I Hujus in templi medio turris solida exstructa est, unumistadium tain inlongitudinem quum-in latitudinem patens: et super hac turri erecta est alla, iiterumque super hac alia ad oetoiturres numero. Hæ tunes conscenduntur extrinsecus, via pimuin omnes sursum ducehte z in media vero adscensu diversorium

est, et sellas in quibus resideatesCLIC. requiesoere possiat qui à? adossaient. mg tan-i superstructum est amplum: quo in temple stratus lectus magnas, juxtaque cum adposita mense. sans. Imago autem au statua nulle inest, neque pernoctat ibi quisquam neptunium, præter imam mulieram ex indigenis, quamcumque en omnibus selegerit deus, ut Chaldæi aiunt, qui saut hujus dei mon. 182. Narrant autem iidem, quod mihi quidem non persuadent, ventitare hune deum in istud templum, et in laoto illo quiescere, fient Thebis Ægyptiis fit eodem modo, ut Ægyptii narrant, nous et in Jovis Thebani templo decumbit mulier : utmmque autem Mm cum nullo vire aiunt habere consuetudinem. Simile inti; tutus!) Pataris in Lycie obtinet, quando ibi fatidica Dei amadouent; une enim constanter ibi est oraculum: quad si est, tune qualihet agate cum deo illo in templo includitur. 188. Est autem in Babylonieo templo alia etiam ædes infime: ubi magnum est simulacrum Jovis sedentis, cui mensa adposita lima; et scabellum et sella ex euro: omnia, ut narraverunt Chai; chai, ex outingentis auri talentis confecta. Extra templum vous ahane est sursum: estque præterea alia ara ingem, ubi justæ œuf; muets-unir victime; nain ad auream illam arum non niai lactates monture pesades fus est. ln majore ara vero adolent etiam singulil annis Chaldæi mille thuris talenta, quo tempore fentes dies bain deo agnat. Erat autem illa adhuc mate in eodem temple statua solida ex miro, duodecim cubitorum: quam ego quidem non vidi, refero autem quæ a Chaldæis narrantur. Haie statuæ insidiatus Darius, Hystaspis filins, non tamen ausus est eam auferre: Xerxsl veto abstulit, occiso sacerdote, qui, ut statuam loco moveret, oo- m.tus erat prohibere. Atque ita quidem exomatum illud templum eut: entant vero in eodem oomplura etiam privata donaria. 184. Babylonis hujus quum multi aliip fixeront Reges, qui et urbem et templa exornarunt, quorum in Assyriarum rerum Historia faciaux mentionem : tum in his etiam duæ mulieres. Harnm illo, quæ prior regnavit, posteriorem quinque generationibus antecessit, cui nomen fait Semiramis 5 quæ aggeres pet plunitiem excitavit speetatu dignos, quum antes fluvius par universum campuxn solitus esset restagnare. 185; Altera, quæ post banc regnavit, nomine Nitocris, quæ priori fait intelligentior, partim monuments. reliquit, quæ commemorabo; partim, quum Medorum imperium amplum videret, nec agnus quietem, quad et alia malta oppida ab illis capta essent, et in his Ninus, prœmunivit se advenus illos quam maxime .potuit. Primum quidem Euphratem fluvium, qui Babylonem perdait, quum antea recto cursu fluxisset, hune illa, fossis superae durais,» in tontuosum reddidit,.ut ter in suo eursu ad quempiam Assytlc visum perveniat. Ardericca vici nomen est, ad quem ita Euphrate: lieudit. :Et nunc, qui ab hoc nostro mari Babylonem profit-ham- tur, quum Euphrate fiuvio versus illam descendant, ter ad eumdem i

58 HERODOTI HISTOR. I. vicum aceedunt; et quidem tribus deineeps diebus. Hoc tale ab ille effectum est. Præœrea aggerem ad utramque fluvii ripam ad- gessit miratu dignum, quum latitudinis causse, tum altitudinie. Longe vero supra Babylonem alveum efl’odit recipiendo lacui, nonnihil deflectens a flumine; et in altitudinem quidem ubique fodit neque dum aqua senturiret, in amplitudinem vero circuitum alvei 4 fecît quadringentorum et viginti studiorum :- termm autem ex fessa argenteur insumsit in aggeres juxta ripam fluvii jaciendos. Tutu, absoluto efi’odiendi labore, ndvectis lapidibus, totum alveum cir-’ (mincîtes. crepidine munivit. Duo autem ista opem fecit, flumen tortuosum, et ex efibeso alveo lacunam, hoc consilio, ut lentior fiacre: flumen, multis flexibus fracto illius impetu, utque flexuosa. fient uavigatio, eut, si navibus vellent exsceudere hostes, exciperet illos longus circa lacunam anfractus. Ah ea. autem parte terra? Babyloniæ fecit hæc Nîtocris, qua erat ex Media introitus et iter breviseimum; ne Medi sese ingerentes, res ipsius speculerentur.’ 186. Has igitur munitiones illa ex profundo sibi circumdedit: quibus tale quoddam corollarium, alteri inatituto veluti medium interponens, adjecit. Quum in dues regiones divisa urbs esset, quamm medium fiuvius obtinebat ; superiorum regum ætate, quoties ex nua regione in alternm venet aliquis transire, navigio erat transeundum. Quod quum, ut equidem existimo, esset molestum, ille huic rei providit. Ut enim alveum stagna recipiendo eonlit, simul «liud hoc monumentum ejusdem operis reliquit. Lapides cæden- dos curavit permagnos : qui postquam fuere parmi, effossusque locus fuît quem dixi, in hune ipsum efl’ossum locum curmm omnem flu- minia avertit; qui locus ut implebatur, ita vetus flumiuîs alveus ex- siccabatur. lgitur per id tempus parfin) fluvii lubie, que i3 par urbem decurrit, ne desceneus qui ex minoribus portis ad flumen ducunt, coatis lateribus eodem mode, quo murus structm crut, exædi- ficavit: parfin), in media. fere urbe, ex lapidibus, quos exacihdi jusserat, pontem ædificavit, ferro et plumbo lapides vineiene. En super ponte interdiu quotidie tigna quadrata intendebantur, quibus transirent Babylonii ; noctu vero tollebantur hæc tigna, en causse, ne per noctem ex altera urbis regioue in alteram transmutes furta exer- œreut. Postquam fosse lacus fuerat fœtus aqua fluminjs repletus, perfectusque pans fuemt ; tum deinde Euphrates fluvius in pristinum elveum’iœmm est derivatus: atque in; quum elfoesus locus palus fieret, commode hoc recteque factum visum est, et civibus pou: crut entructus. 187. Eadem regina dolum etiam quempiam machinata est hujus- v modi. Super porta urbis celeberrima sepulcruin entrai sibi jussit sublime, in summo ipsius portæ. Eî sepulcro inscriptionem incîdî curavit in banc sententiam: SI QUIS’EORUM, ou: ros’r un 31mn sueur Buenos", vacuum ramoneur, APBRIAT Hoc Bit-PUL- cnvu, ET aux" QUANTUM vonuxnrr PBCUNIB. Ar, mu Anno- Duu ramoneur, unau NON APBBIAT. NEC aux): m un ruo- runlt. Hoc sepulcrum intectum stem, douer: regnum ad Darius

pervenit. Derio vero indigna CLIC.res esse videbetur, hac porta. 59 non uti, et pecuniam, quæ ibi depositn esset, atque etiam ipse invitaret, non enferre. Porta hac autem non utebatur eo, quod per illam trans- eunti cadaver capiti imminent. Igitur aperuit sepulcrum: et pecuniam quidem reperit nullam, sed cadaver. et alinm inscriptionem, in banc sententiam : N151 msnnnlus sans ET manu Lucno menus, DEFUNCTOBUM LOCULOB son APBBUISSBS. Hæc sont quæ de regione hac memorantur. 188. Eausdem hujus reginæ filium, Assyriæ regem, cui nomen erat Labynetus, idem quad patri, hello petiit Cyrus. Proficiscitur autem in bellum Re): magnus, bene instructus domo farinacés cibariis et pecudibus: ntque etiam aquam ex Chonepe fluvio secum vehit, qui Susa præterfluit, ex quo solo rex bibit. Hoc ex Choaspe aquam decoctam vehentes in vasis argentois quam plurimæ qua- drigæ mulis junctæ constanter cum sequuntur quocumque pratici- 189. Cyrus igitur, adversus Bubylonem profectus, ubi ad Gyn- Icitur.dem omnem pervenit t ; qui fontes in Matianis habens, postquam per Dardanenses perfluit, in alium fluvium Tigrin sese exonerat, qui Opin oppidum præterfluens in Erythræum mare infunditur; hune Gyndem fluvium, qui navibus crut trajiciendus,quum transite Cyrus conaretur; ibi tune nous e sacris equis candidis, ferez et petuians ut erat, ingressus flumeu, transire connhatur: at fiuminis impetus, illum contorquens, demersum abripuit. Cui fluvio vehementer ob hanc contumelium iratus Cyrus, minatus est, in tenuem illum se eflecturum, ut posthac mulieres etiam, ne genu quidem madefacientes, possint transire. Hæc minntus, omisse. advenus Babylonem expeditione, exercitum bifarîam divisit: eoque facto, intentis funibus designevit ab utraque fluminis ripa centum et octo- gînta fossas, quaquaversum ducendas ; distributumque exercitum hos fossus fodere jussit. Igitur, magna hominum multitudine opus faciente, effectum quidem est opus; verumtamen totem æstntem in eodem hoc loco opus facientes eonsumsere. 190. Postqunm Gyndæ fluvio banc pœnam inflixit Cyrus, ut in trecentos sexaginta canules esset diductus, altero demum adpetente vere advenus Babylonem exercitum duxit. Et Babylonii, copiis extra urbem eductis, eum exspectarunt. Ubi propius urbem accessit, prælio cum en conflixerunt Babylonii ; quo prælio superati, in urbem sunt compulsi. J nm pridem vero, bene gnari non quie-, turum Cyrum, quum vidissent cum cunctos pnriter populos adgredi, permultorum annorum commeatum in urbem comportnve- tant. Quare hi quidem non admodum graviter ferebant obsidionem : et Cyrus diflicultatibus premebatur, quandoquidem multo ’ tempore circumacto nihil admodum promotæ res ejus erant. 191. lgitur, sive quis alius ci dubitanti consilium subgessit, sive ipse quid faciendum esset intellexit, hoc fanera instituit. Universo exercitu circa,flumen disposito, ab en maxime parte que urbem influit, parfin:- vero 1etiam a tergo ubi2 ex urbe egreditur,I prædixit on HERODOTI HISTOR. I. milltibus, ut, quum vlderint vaut) 1mm nuiter! pusse, tuilé ce vis urbem ingredisnmr. Hoc data mendalo, ipse cum inu’tilî eopiarum parte ahiit, et ad lacunam contenait. 0110 ut pet-venir, quad Babyloniorum regina cires flutnen et circa paludem tecum, idem nunc ipse Cyrus fecit. Fluvio per fossam in eum 16mm, qui nunc palus crut, derivato, pristinum alveum vade perviurn reddidit, subsidente aqua. Quo facto-Persis, qui au hoc ipsum ibi dispos siti orant, per alveum Euphratis fluvii, cujus aqua in tentait) retâta- gressu erat, ut vix mediuin femur hominis adtingeret, per hune niveaux Babylonem sunt ingœssi. Quod si igitur sut ante cognovissent sut animadvertissent Babylonii quæ Cyrus instituebat, sans! non posai essent Perses urbem intrare’, neque in misere periissïént. Quippe si portulas omnes, quæ ad flumen pertinent, clausissent, ipslque macerîns conscendissent secundum utramque fluminis ripam" doctes, Veluti in nasse capturi illos fuel-am. Nunc ex inopiuato adstiterunt eis Perses. Propter amplitudinem vero urbis,ut*aiunit oppidani, postquam captæ jam erant e’xtremæ urbis partes, qui mediam Babylonem incolebant, non animadverterunt captos se esse 3 sed, quum l’estus forte tune agere’nir dies, saltabant per in! œmplis et voluptutibus indulgebsnt, donec tandem vernm resciv’ë. mm. Atque ita quidem tutie primum (tapin est Babylon. » 1991. Opes autem quantæ sint Bab’yloniomm, gnian alita déchu: mentis déclarabo. hlm hoc. Magna Regi, prœter tributs. quæ à peuduntur, universa terra cui immun, ad aiendum ipsum et du» emmi ejus, in canas partes est dîstributa. dam quum in sans duodecim sint menses; per quatuor menses alit cum Babylonîch terra; per octo reliquos menses, totn relique. Asie; lita Assyrià hæc terra tartism partem possidet cpum totius Asiæ: et præfec’tura hujus regionis (Satrapias Persæ vacant) omnium præfecturamm longe est præstantissima; quandoquidem Tritantæchmæ, Arum flic, cui hic districtus a rage connmis’susnerat, quotidie redibtït maths pommât replets: est autem "mon mensura Persica, capiens medimnum Atticum cum tribus onanismes Atticis. Equos autem ibidem rein suum in usum alebnt, exèeptis his qui ad belli usum chut Minati, admissatios quidem actingentos, equa’s autem, quo.- Uus illi admittebantur, decies sexies mille; nam singuli mutes vicenî’s fœminis admîttebsntur. Carmin autem Indiconîm tante débuta? multitudo, ut quatuor essent ampli vici in planifie si’tî, aliomm tributorum immunes, quibus hoc injunctum emt, ut cane! files alerent. Bas opes possîdebst i5, qui Babyloni imperabat. - - 198. In agro Assyriaco pluit quidem aliquantalum, et hot: est et quo radix frumenti primum capit nutrimentuns ; dein vero eh Envie irrigant seges augetur, et maturescit tritiums; non quad fluvin’s ipse, sicut in Ægypto, ar’va inundet, sed manibus hammam et tolienonibus hæc brigantin. Est enim tota Babylon-ica terra fouis discisss: quorum fossnrum maxima, orienti hiberne obvenu, imitais tiajîcitar; induit autem ex Euphrate in suum lutions Tigrin, ad quem Ninum urbs gémeau! erat. Est autem hæc regie

r...

minium, quas quidem uovimus,CLIC. longe fertilissima ferendo 61 cereali frumento. Nom alias fruges ex arboribus ne conatur quidem pro- .ferre, nec ficum, nec vitem progignens, nec oloam. Sed cerenli frumento progignendo ita opportunum solum est, ut (lucena ple- ru’inque reddat: quanclo vero plurimum, etiam tricena profert. Folio autem tritici atque hordei quatuor admodum (ligitorum latitudinem habent. Ex milio et sesamo quanta: magnitudinis arbor eltïistat, bene equidem cognitum habens, commemorare noie; satis guai-us, ces qui Bubyloniam terrain non adierunt, ne his quidem, quæ de aliis frumenti generibus dicta sunt, (idem adhibituros. Oleo non utuntur, nisi quod e sesamo paratur. Palmas vero arbores hâblent, per totam planiticm plantntas: quarum pleræque frugiferæ suint, e quibus et eibum et vinum et mei parant. Bas arbores salant ficuum more, quum zlliis rebus, mm quad mascularum quos Gruau vacant palmnrum fructum glandiferis palmis circumligant, Quo glandem mature: culex sese insinuans, nec (lecidat fructus palmas. Nam culices in sur) fructu generant masculæ palmas, simi-I liter ut apud nos caprificorum grossi. 194. Quod ’vero eorum quæ surit in illo. regione, post ipsum qui- dein urbem, maxime mihi mirabile visum est, exponere adgredior. Navigia, quibus utuntur qui secundo fiumine Babylonem pl’OfiCÎS- munir, rotunda sunt, et ex corio confecta cuncta. Scilicet in Ar- meu’iis, qui supra Assyrios incolunt. ex sectis salicibus costas con- ficîunt: his, fundi loco, pelles extrinsecus tectorias prætendunt, nec puppim distinguentes, nec promu] in angustius onntrnhentes, sa! clypeî instar rotunda facientes navigia. Tale navigium, mercibus iupositis, totum stramine complent, et fiumini permittunt deferendum : maxime vero dolia palmeo vino onusta. devehunt. Re- gîtur’autem navis duobus remis, a duobus viris, quorum alter in- tmrsus trahit remum, alter extrorsus pellit, uterque stans rectus. Cotificiuntur autem hujusmodi navîgia etiam admodum magna, flingue minora: et maxima quidem onus ferunt quinque minium Nom. In quoque navigio asinus inest vivus, in majoribus pitres. Postqunm igitur navi Babylonem pervenerunt, mercesque distraxerunt, tum et costas nuvigii et stramentum venumdant; pelles vero asinis imponunt, hosque retro agunt in Armeniam. Nom adverse flumine navigari nulle pacto potest, propter fluminis un- pantin: quam 0b caussam etiam non ex ligna, sed ex pellibus, conficiunt navigia. Postquam asinos agitando in Armeniam re- dicunt, alio. navigia eodem mode conficiunt. Talis igitur illis est mîgiom’m ratio. 195. Vestimento autem utuntur hujusmodi: arnica illi pedes promissa linea, cui aliam superinduunt tunicam laneam, tum can- didat!) pænulam superne circnmjiciunt. Calceamenta gestant sui maris, Bœotiis soccis fere similia. Comznn alnnt; mitris caput Minium: toto eorpore unguntur. Annulum signatorium unus- quisèfne gestat, et baculum arts factum : in quoque baculo superne vel malum est arte factum, vel rosa, vel lilium, vel aquila, ont

62 HERODOTI HISTOR. l. aliud quidpiam: nec enim illis mos est ,baculnm abaque insigni gestare. Talis igitur illis est corporis cultns. 196. Institutis veto utuntur hujusmodi. Uno quidem hoc, ut men fort sententia, prudentissîmo; quo etiam Venetos uti, lllyri- ’ cum popuium, fando accepi. ln singulis vicie semel quotannia, hæc faciebant. Virgines, quotquot viro matnræ essent, congregatas simul omnes, in unum locum deducebant: ibi ces virorum circulas circumstabat. Tune præco singulas deinceps, quamqne sigillatim, in medio statuent; venum exponebat; incipiens ab ca, quæ omnium pulcerrima esset: deinde, hac magne auri pretio, venum data, aliam proclamahat, quæ huic venustate fomæ proximal. erat. Vendebantnr autem bac conditione, ut matrimonio junge- rentur. Igitur ex Babyloniis nuptiarmn cupidis quicumque cranta locupletiores, hi licitando quisque alterum superantes emebant sibi formosissimas: qui vero de plebe ernnt, hi formæ speciem nihil curantes, pecuniam accipiebant et virgines deformiores. Nam præco, postquam speciosissimarnm virginum peregerat venditionem, tum vero deformissimam excitabat, ont si qua illamm manca. esset, et banc proclamabat quis venet, accepta minima auri pondere, in mtrimonium ducem; et, qui minimo se contentum fore (16013.; rasset, ei hæc tradebatur. Aurum autem conficiebatur a. formosië oribus virginibus z atque itn formosiores elocabant deformes et, mancas. Nemini autem licitnm erat, filiam suam cui ipse venet in matrimonium dare : neque. absque fidejussore domum .ducere virginem emtam licebat ; sed data præde spondere quisque tenebatur, in matrimonium se eam utique accepturum, et sic demum abducere se? cum licebat: si sibi mutuo non convenissent, lege cautum erat ut pecuniam acceptam sponsusÎrepræsentnret. Licitum vero etiam en; homini, qui ex alio vico adfuisset, aliquam ex virginibua, si quam venet, sibi emere. Hoc igitur pulcerrimum institntum apud cos olim vaiebat. At nunc quidem non amplius est in usu. Sed re-. cens aliud quiddam invenerunt, ne injuria adficerentur filiæ ont in aliam civitatem abducerentur: ex quo capta urbe malis premi cœ- pemnt, resque eorum perditæ surit, quilibet homo de plebe, inopia victus laborans, filins suas ad quæstum corpore faciendum adigit. 197. Alio, post istud, prudenti instituto utuntur hocce. tos in forum publicum exportant; medicis enim non utuntur: ibi accedunt ad ægrotumheique de curando morbo consuiuntx si quis vel eodem morbo, quo ille, olim laboravit, aut alium vidit laboran- tem. Adeuntes igitur consulunt huic en suadentque, quibus quis; que remediis adhibitis veln ipse morbum evaserat, velialium vidit evasisse. Silentio veto præterire ægrotum nemini licet, quin cum interrogaverit198. Mortuos nielle condunt.quonam Luctus morbo funebres, laboret.Ægyptiis simi- , les. Quoties cum uxore concubuit vir Babylonîus, incenso thuri adsidet, et ex alia. parte idem facit mulier: tum, ubi illucescit, la; vantur umbo ; nullum enim vas tangunt primquam se abluerinfi, Idem institntum Arabes sequuntur. , . 1

i 199. Est autem aiiud instituant:CLIC. turpinimum, quo Babylonîi 63 utuntur, hujusmodi. Quamiibet indigenam muiierem oporlet, in Veneris templo sedentem, semai in vita cum peregrino vim consuetudinem habere. Multæ igitur, dedignantes aliis se immiscere mulieribus, quippe divitiis superhientes, pluustris vectæ in camaris stant ad templum, et ingens ilins famuiarum numerus sequitur. Pleræque autem hoc mode faeiunt. In septo Veneri consecrato sedcnt corona funiculi mode tortu caput redimitæ muiieres mimera multæ; alise enim adveniunt, aliæ abeunt. Sunt autem per medias mulieres transitus viarum ad lineam quaqunversum directi, quibus transeuntes viri seligunt quas volunt. Ibi postquam consedit mulier, non prius domum abit, quam peregrinomm quispinm, pecunia in sinum conjecta, cum ea extra fanum concubuit. Qui pecuniam ci pmjicit, is compellare eaux his verbis debet: " My- " litta deum, ut tibi adsit, precor." Mylitta autem Venerem voeant. Assyrii. Pecunia vero quantulacumque fuerit, nefas est mulieri eam rejicere; fit enim sacra pecunia. Sequitur igitur cum qui primus pecuniam projecit, nec enim ullum repudint. Postquam vero cum illo rem habuit, deam testata se religionj illius satisfecisse, domum abit: ab coque tempore, quantumcumque sit quod ei of- feras, frustra cris. Quæ igilur speciosa sunt forma et statura, eæ cîto redeunt: quæ vero deformes, multum manent temporis, prias- qunm legi possint satisfacere; manent enim nonnullæ ad tres et quatuor sonos. Obtinet autem alicubi etiam in Cypro simile insti- "1mm. 200. Sed de institutis Babyloniorum hæc bactenus. Sunt autem inter illos tres familiæ sive tribus, quæ nulle re alia, nisi piscibus vescuntur.’ Hos illi postquam ceperunt, siccant ad solen], deinde tali modo parant. In mortel-ion: conjectos, et pistiilis cou- tusos, per sindonem tamquam cribro incemnnt. Tum, qui bis vesci cupit, vel tamquam mazam subigit, vei enquit veluti panem. 201. Jam Cyrum, hoc etiam subacto populo, incessit cupido Massagetas sub potestatem suum redigendi. Populis hic et magnus dicitur esse et validus, habitans versus orientem trans Araxen fluvium, ex adverso lssedonum. Aîuntque etiam nonnuili, esse Scy- tbicum202. Araxes autem hune ab aliis major, populum. ab aliis minor esse perhibetur- i 4 Istro: esse autem in illo aiunt insultas frequentes, Lesbi fere magnitudine. ln his habitare homines, qui æstate radicibuslvescantur cujusque generis, quas e terra effodiunt; fruges autem nrborum, quos matures reperiunt, in eibum seponant, eisque vescantur pet biemem. Repertas autem ab his etiam esse alias arbores,4hujus- modi fructus femmes, quos entervatim congressi, accensoque igni circumsedentes, in ignem conjiciant, tum olfacientes fructum in igue ardentem, odore inebrientur, perinde atque Græci vine: majore veto copia injecto fructu, mugis inebriari ; denique ad saltandum urgera, et ad canendum progredi. Talem ibis esse vitæ rationem narrant. Fluit autem Araxes ex Matianis, indidem. atque Gyndes

a HERODOTII HISTOR. I. ille quem in trecentos sexaginta fossas Cyrus diduxit. Erumpit autem exquadraginta orificiis, quæ omnia, uno excepte, in paludes et lacunes exeunt; quibus in paludibus habitare aiunt bonifias, nudis piscibus vescentes, et pro vestimento pellibus utentes phoçn. mm. Unus ille, quem dixi, alveorum Araxis nullo obstante im- pedimento in Caispium mare influit. Exsistit autem Caspium mare seorsim per se, et cum relique mari non miscetur. Nam et totum quod Græcj navigant mare, et quod est extra euluninas, quad Atlan- ticum vocatur, et Erythræum, hæc omnia unum sunt mare et con. tinuum. .203. Caspium autem aliud est, ab illo disjunctum g longitudinem habens navigatiOnis diemm quindecim, nsvi remis agitata; latitu. dinern, ubi latissime patet, octo (lierurn. Et ei quidem parti hujus maris quæ advoccidentem spectat, Caucasus mons prætenditur, montium omnium et amplissimus et altissimus. Populos, enim multos et multiplicis generis in se comprehemlit Caucasus; qui utplurimum fructibus sylvestrium arborum arbustorumque vim sustentant. ln his aiunt esse arbores, folie. hujusmodi ferentes, quibus contritis, admitta aqua, varias in Vestimentis figuras pin. gant ; casque figuras non elui, sed cum reliqua lana senescere, tales manentes, quales initio intextæ fuissent. Concubitum autem horum hominum in propatulo fieri aiunt, veluti pecudum. . 204. Occidentalem igitur plagam hujus maris, quad Caspium vocatur, Caucasus mons includit : versus auroram vero et orientem solem, excipit planifies, immensæ amplitudinis prospectu: cujus amples planifiai baud minimam partem tenebnnt hi Masssgetæ, quos Cyrus bello adgredi ingenti studio parabat. Fuerunt autem multæ res magnæque, quæ ad hoc bellum illum excitaverant atque , stimulaverant. Primum quidem, ipsius ortus, quo fiebat ut aliquid amplius quam hominem se esse .existimaret: tum vero felicitaa, que in bellis usas crut; nam quocumque arma sua Cyrus direxisset, nullo pacte fieri. poterat ut sa gens vim illius eflbgeret. 205. Erat ca tempestate Massageturum regnnm pertes fœminam, quam mortuus rex viduam reliquerat: Tomyris reginæ nomen fait. Hunc Cyrus, missis legatis, voluit sibi (ut aiebat) despondere, au, piens in matrimonio habere. At Tomyris intelligens, non se, sed sagum) ambiri Massagetarum, aditu illi inœrdixit. Post hæc Cy- rus, ut dola res non successit, exercitu ad Araxein ducto, aperto hello Massagetas adortus est, fluvium pontibus jaugeriez, quibus traducsœt copias, et tunes in navigiis ædificans, quibus pars copiv 206. Qui dam his rebras occupatur, mitât ad cum Tomyris cum. cantonna,arum qui reginœ transveheremr. verbis hæc Cyro diœret: et 0 rex Medorum, A , " desine urgere quæ tu urges: nec enim nosti an tao commodo si: u Muraux ut hæc perfieiantur. His vero omissiez, regna in-tzuis, et t* paters ut nos videas raguai-e apud hos quibnsimperamus. Noles et m mais mouifis uti; immo quidlibet potins, quam (laiera. "sans, nous. Oued si ergo vehementer cupis pogna: discrimgn

C «un Wh experiri; age, omisseCLIC. labere quem jungendo 65 " flumini impendis, ingredere nostram terram, nos interim trium ikdierum itinere a fluvio recedemus. Sin malueris nos in vestram " recipere, tu similiter fac." His auditis Cyrus, convecatis Persa- mm primatibus, rem in medium propesuit, une cum eis delibera- sans quidnam faceret. Quorum cuncterum sententiæ in hoc con- aentiebant, ut illam jubcrent Tomyrin ejusque exercitum in suam rognonnai rempare. . 907. At consiliequum interenset Crœsus Lydus, banc ille sentenc tium improbans, contrarinm proposoit, his usas verbis: tt O Rex, t! jam alias tibi professas sum, quoniam me Deus tibi in manne q.ttlodidit, si quem videre casum domui tuœimpendere, pro viribus manilleur aversurum. Quæ mihi acciderant tristia, documenta C mihi fuere. Oued si immortalis existimas esse, et exercitui im- 92m immortali, nil opus fuerit me meam tibi sententiam de- Œù’are. Sin et te hominem esse intelligisyet heminibus impe- tienne; illud primum cogita, orbem quemdam esse rerum huma- ’hnamm, qui dom convertitur, non sinit eosdem semper esse fe- "slices. Jam igitur ego de re propesita contra, quam hi, sentie. t(ramollit! hostes voluerimus in nestram recipere terrain, hoc tibi ’f ânes re periculum inest z si inferior diseesseris, simul universum " regnum perdes ; manifestum est enim, victeres Massagetas non- *.’Ietro fugitnres, sed in tua regna irrupturos: sin viceris, non une: erit victoria, quanta si trajecte fluorine viceris Massagetas, « etfugientes fueris insecutus; mm hoc idem priori oppono, vi- " eterem te continuo in medium illerum regnum ductumm exer- " citum. Sed, præter hæc quæ exposui, turpe est, nec ferendum, t? ut Cyrus Cambysis filins, fœminæ cedens, pedem referat ex re- ’.’ faire quam eccupavit. Nunc ergo mihi videtur, trajecte fluvio qip’ogmsdiendum esse quantum illi recesserint, ac deinde operam «silicium ut illos superes tali inita ratiene. Scilicct quum Massa- " getæ, ut equidem audio, bonorum Persicerum sint insueti, et 5an vitæ cemmorlorum expertes; hisce hominibus, cassa t! parataque magna pecudum copia, ad hæc vini meri crateribus et "mais omnis generis cibariis largiter adpositis, epulum pa- tfzandum est nestris in castris; ac deinde, relicta vilissima co- i! pâmai parte, cum reliquis versus fluvium retrogrediendum. Ïamfiî enim me fallit sententia, illi conspecto beuarum rerum ad- Œrplntu, in has se conjicient, et nobis oblata erit magnorum eden- adearum faeinorum occasio." r 308. Hæ quum inter se oppositæ essent sententiæ, Cyrus repu- üta priore, Crœsi sententiam amplexus est, et Tomyri [irradiaitA sans» «redent ,- se enim, trajecto flumine, illi occursurum. - Illa igitur retro cessit, quemadmedum prius pollicita crut. Et Cyrus, pestquam Crœsum in menus filii sui Cambysis, cui etiam regnum reliquit,-tradidisset, multisque verbis filio mandasset, ut illum in ho- norehhaberet, beneque si faceret, si transitus in Massagetas minus x

66 HERODOTI. HISTOR. I. prospere cessisset; hisce datis mandatis, illos remisit in Pension, ipse vero cum exercitu fiumen trajecit. 209. Trajecto Araxe, prima. nocte in Massagetarum terra quie- scenti Cyro visum eblatum est tale.- Visus sibi est per semeur!) conspicere filiorum Hystaspis maximum natu, ales in humeris hav berneur, et harum altera Asiam obumbrantem, sitars Europam. Ernt autem Hystaspi, Arsamis filio, ex Achæmenidarum familia, filins natu maximus Darius, juvenis tune temporis vigiuti maxime annorum : isque relictus crut in Perside, quippe militarem nondum habens ætatem. E somno experrectus Cyrus, de oblate vise secum eogitabut: quad quum illi magni videretur esse mementi, Hy- stnspen ad se vocal, remotisque arbitris si dicit: C Hystaspes ! fi- " lius tous deprehensus est mihi et mec regno insidiari: id que " rations carte cognoverim, tibi dicam. Mei curam gerunt dii, " mihique ante significunt omnia quæ imminent. Nunc igitur tt pmxima nocte pet quietem vidi filiorum tuerum natu maximum’ " nias in humeris habentem, earumque altera Asiam obumbrnntem, C al-tera Europam. Quod quum mihi oblatum sit visum, fieri t5 prorsus nulle mode potest quin mihi illum insidiari intelligam. t! Quare tu ocyus retro proficiscere in Persidem, et fac, pestqunm q rebus hic bene gestis illuc rediero, filium tuum mihi sistas, ut t1210. ejus Hæc Cyrus caussam Dario, ratas illiuscognescam.” filium sibi insidias struere, I dixit: et illi deus significaverat, ipsum eodem loco, ubi crut, peri-" turum, regnumque ipsius ad Darium transiturum. Hystaspes illi his verbis respondit: ’t O Rex, ne sit is homo Persa, si quis tibi if insidias est structurus i Sin fuerit, pereat quam primum ! Tibi-ne " insidiari, qui Perses ex servitutc in libertatem vindicasti; et, si quum aiiis fuissent subjecti, fecisti ut imperent omnibus ! Quod . C si vero visum aliquod tibi signifient, filiuln meam res novas ad-, " versus te moliri, ego illum tibi tradaiu, ut de ce facias quodcum- " que plucuerit." Hæc postquam respondit Hystaspes, trajecto Aruxe in Perses profectus est, Cyro filium suum Darium custodi- turns. - 21L Cyrus ab Arum: unius diei itinere progressus, fait quod Crœsus ilium monuerat. Deinde postquam ipse, inutili copiarum parte in castris relicla, cum relique exercitu, quotquet natiene Per- sæ erant, ad Araxem regressus est, adcurrit castra invadens tertia purs exercitus Massagetarum. Hi eos, qui de Cyri exercitu relicti erant, repugnantes occidunt; tum, parntum conspicati epulum, superatis adversuriîs, ad epulandum discumhunt ï denique cibo patu- que repleti, sopore opprimuntur. Inter hæc supervenientes Persæ magnum eorum numerum interficiunt, multe vere plume vives capiunt, quum alios, tain regina: ’l’omyrios filium, ducem Massage,- tarum, cui nomen crut Spargupises. n 212. Tutu illo, cognitis quæ et exercitui et filio sue acciderant, misse au! Cy rum legato,ha;c ci edixit: " Inexplebilis sanguine Cyre !

" ne urique efi’eraris re gestn, quodiviteoCLIO. fructu, quo repletievos 67 in; ii insanitis, ut; postquam vinum in corpus descendit, scelestis voci- ii bus exundetis, tali veneno’deceptum filium meum superasti, non " justo prælio et. bellioa virtute vicisti. N une ergo consilium. " quad tibi bono anime profero, nccipe. Redde mihi filium, et ubi " ex hac terra, impune ferens quad tertinm exercitus Mnssagetnrum " partent hac contumelin-adfecisti. Quod si hæc mon feceris, Solem iiJuro, dominum Massagetarum, certe me te, quamvis inexplebi- " 213.lem, Horum sanguine verborum ad se satinturam." relatorum nullnm Cyrus . I lmbuit , . rationem. Reginæ autem Tomyrios filins Spurgapises, postqunm- remisse. vi vini didicit quonam in mnlolesset, omvit Cyrum ut vin- cuiis solveretur, idque ei rex induisit. At simulatque solutus crut et.mnnuum suarum potens, se ipse interemit: et hoc vitæ exitu ille usus est. 214. Sed Tomyris, ubi ei morem non gessit Gyms, contractih omnibus copiis, prælio cum illo conflixit. Hoc prælinm,vquotquot a barbaris hominibus prælia commissa Sunt, equidem existîmo omnium fuisse acerrimum; rem enim tali modo gestam esse accepi. Primum ex aliquo spatio distantes, tela invicem conjecisse; dein, absumtis teiis. concurrisse, et hostie coniflixisse gladiisque; atquè diutius ita consertis manibus pugnasse, neutris fugam capessere voientibus. Ad extremum vero superiores Massagetæ discesserunt. lgitur maxima pars Persici exercitus eodem in loco est interemta, et ipse Cyrus obiit, postquam aunas regnasset undetriginta. Tom Tomyrîs, sacco sanguine-Irepieto liumano, Cyri cadaver inter cæso- rum Persarum stragem jussit perquiri: repertique caput in saccum demisit, (site, in sacco suspendit,) mortuo his verbis insultons : " Tu me vivam, tuique victricem, perdidisti, qui filium meum dolo i’ eepisti : te vero ego, .sicuti minuta 5mn, sanguine satiabo." Quod igiiur ad vitæ finem Cyri spectat, multa quidem alio diversaque car» munir, sed isba mihi maxime verisimiiis visa crut narrafio. 2l5. Utuntur Massagetæ et Ivestimento et vitæ ratione simili Scytharum. Ex equis pognant, et pedîtes: nam utro’que genet-da valent. Et arcu et hastis utuntur, bipennesQuè gestare consuerunt. Ad omnia euro utuntui- nul ære. Ad bastas, ad sagittnnun cuspi- des," ad bipennes non nisi ære utuntur; ad capitis ornatum, et ad cinguln circum lumbo’s et circa. axillas, auto. Similiter equis cime. pectus æneos circü’mponunt thoraces: îhabenarûm autem oruatunà et frenos et phaleras ex aura habent. Argento vero et ferra nihil utuntur; nec enim in eorum terra metalla hæc reperiuntur, sed æris216.pInstîtutis et auri utumur .immensa hisce. Uxorem copia.quidem duxit . unusquisa que; his autem in commune utuntur. Nam, quod Græci aiunt a Scythis fieri, id non Scythæ faciunt, sed Massagetæ : nempe cujuscumque mulieris cupido incessit Massagetam, cum ea, pharetra pro plaustro suspensu, impune eoncumbit. Terminum quidem ætatis nullum statutum habent’: sed quando quis admodum ætate prove- K 2

.68 HERODOTI HISTOR. I. ctus est, convenienœs propiuqui mactant cum, et alias simul cum eo pecudes, coctisque camibus lente epulantnr. Et hæc eis sors felicissimu. hnbetur. Qui veto morbo obiit, eum non comedunt, sed terra coudant; miserum reputantes quad eo non pervenit ut immolaretur. Sementem nullam faciunt, sed peooribus victitant, et piscibus, quos ingenti copia Armes fluvius illis suppeditat: lute pro potu utuntur. Deorum unum Solem colunt, cui equos immo- lent. Lex autem et ratio hujus sacrificii hæc est, deorum pernicie- simo tribuunt pernicissimum mortalium.

HINROINJTI HISTORIARUBI LIBER SECUNDUS.

EUTERPE.

l. VITA functo Cyro, regnum suscepit CAMBYSBS, Cyri filins et Cassandanæ, Pharnospis filiæ ; quæ quum antes fato esset functa, ingenti luctu eam Cyrus crut prosequutus, et aliis omnibus, quibus imperabat, luctu eam prosequi præceperat. Hujus igitur mulieris et Cyri filins Cambyses, quum louas et Æolenses pro servis a patte acceptis haberet, advenus Ægyptum ’expeditionem suscepit, quum alios ad id bellum faciendum ducens, quibus imperabat, mm nimimm et Græcos qui ipsius potesteti emnt subjecti. 2. ÆGYPTH, prîusqlmm apud eos regnum obtiouisset Psammiti- chus, antiquiuimos sese omnium hominum me existimaverant. Post- quam vero Psammitichus, regnum adeptus, voluit cognoscere, quinam fuerint primi et antiquissimi, ab illo tempore Phrygas sese priores arbitrantur, se autem reliquis omnibus. Psammitichus autem, quum perquisitione instituta nulium quum hujus quæstionis, quinam essent primi hominum, potuisset reperire, tale quiddam est machinons. Duo pueras recens natos ex humilis sortis parentibus tradidit pastori, qui eos apud greges tali mode aleret. Præcepit ut nemo coram illis vocem ullam ederet, sed jacerent in solitude casa. seorsim, et justîs temporibus capræ ad eos adducerentur: ubi lacte expleti forent, alia omnia poster ageret. Hæc fecit præcepitque Psammitichus, cupiens cognoscere, quamnam pbst obscuros infan- tum vagîtes primam vocem essent edituri. Atque id etiam factum est. iNam postquam pet duos continuas annos mandata exsecutus crut poster, aperienti januam intrantique adlabentes umbo pueruli b’ecos clamabunt, manusque porrigebant. Quod pastor primum audiens, tacuit: sed, quum erebrius adeunti puerosque curunti idem semper verbum repeteraur, ita demum significavit hem, ejusque jussu pueros in conspectum ejus produxit. Quod ubi ipse etiam Psammitichus cognovit, sciscitatus est, quinam hominum hoc vo- Cabulo uterentnr, quidve eo indigitorent: et sciscitando comperit, apud Phrygas eo vocabulo panem signifient-i. Ita Ægyptii, ex en ducto argumenta, Phrygibus concessere, esse illos se antiquiores.

70 HERODOTI HISTOR. Il. 3. Ita quidem rem actam esse, ex Vulcani sacerdotibus Memphi audivi. Græci vero et alia narrant vans. multa, et in his, mulierum linguas exscidisse Psammitibhum, hisque rimliéribus pueras illos tradidisse nutriendos. De puerorum igitur illerum nutritione mihi ista narrata sunt. Sed et alia [ad Ægyptiorum antiquitatem pertinentia] Memphi audivi, cum Vulcani sacerdotibus sermones miscens. Atque earumdem nempe rerum causse. Thebas etiam et Heliopolim me contulî, scire cupiens, an illerum narratianes conveniant cum his quæ Memphi narrantur. Heliopolitæ enim dicuntur ex omnibus Ægyptiis peritissimi antiquitatis. Quæ igitur audivi ad res divinas spectantia, en non est mihi animas in publicum edere, exceptis dearum nominibus, existimans omnes [in Ægypto] homines idem de his nasse : quæcumque vero de illis rebus com- memoravero, eorum nonuisi a narrationis ratione coactus faciam mentionem.4. Quod ad res humanas spec’tat, I hæc illi secum consentientes dixerunt. Primos hominum omnium Ægyptios annum invertisse, duodecim partes succedentium invicem temporum per illam distri- buentes. Hæc autem illos ex astris invenisse aiebant. Agunt autem annum Ægyptii tante prudentius, ut equidem arbitror, quam Græci ; quad Græci tertio quoque arma, vicissitudinis temporum caussa, intercalarem mensem coguntur adjicere 5 Ægyptii vero (luodecim menses tricenorum dierum agentes, singulis annis quinque dies extra numerum ndjiciunt, atque ita illis cireumactus vicissitudinum anniversariarum circulus eodem semper tempore redit. Ad hæc duodecim dearum nomina Ægyptios primas aiebant instituisse, et ab illis Græcos accepisse z aras item et imagines et templa diis primas eosdem tribuisse, et figuras lapidibus insculpsisse. ’ Et homm pleraque re ipsa demonstrabant ita se habere. Regnasse autem in Ægypto, ex hominum numero,.primum dixere Menem. Hoc regnante totam Ægyptum, excepta Tlfebana districtu, paludem fuisse; et tune temporis nihil ex aqua eminuîsse eorum, quæ nunc sunt infra Mœridem lacum, ad quem est ex mari navigatio adverso flamine 5. Et recte quidem hac, quad ad terram spectat, dixisse mihi septemvisi sunt. Etenim cuilibet, dierum. qui, etiam si non ante audiverit, q V tamen oculis suis banc tenam adspexerit, si modo non prorsus destitutus fuerit intelligentzia, manifestum est, Ægyptum- .hanc, quam Græci navibus adeunt, adquisitam Ægyptiis terrain esse, et fluminis (Ionum ,- atque etiam eorum, quæ supra hune lach situ sunt ad trium dierum navigationem, eamdem esse rationem ; quamquam de hoc tractu nihil amplius tale illi narraverunt. Est enim natura hujus regionis, quæ Ægyptus vocatur, hujusmodi. Primum quidem, navi eam petens, quanda unius etiam diei cursu adhuc abfueris a terra, si balidem demiseris, limum extrahes, et in undecim argyis cris: quad quidem ostendit, in tantum progredi teiluris profusionem. 6. Ipsius autem Ægypti longitudo .secundum mare est sexaginta

numerum, quatenue quidemEUTERPE. nos Ægyptum definimus, ut a Plin-7l thinete sinit pertinent usque ad Serbonidem lacum, ad quem Casius nous porrigitur: ab hoc igiturlacu sunt sexaginta schœni. Nain qui baud multum terne possident hommes, hi eam orgyis metiun- tut; qui paulo plus, stadiis; qui multum possident, parasangis; qui valde amplam regionem, hi schœnis eaux metiuntur. Valet autem parasanga triginta stadia 3 schænus vero unusquisque (quæ Ægyptia est mensura) sexaginta stadia. Ita Ægypli longitude se- modum mare ter mille sexcentarum fuerit stadiorum. ’ 7. 1nde versus interiara, usque Heliopalin, in Iatitudinem patet Ægyptus, tata plana est, aquarum inops, limosa. Est autem iter a mari Heliopolin adscendenti par fare longitudine Vite ei, quæ Athe- ais a duodecim dearum ara Pisam ducit ad Olympii Jovis templum. Exîguum quiddam interesse reperiet, si quis computaverit, quia æqualis sit longitudo utriusque itineris; baud amplius quam quindecim stadia: nam via Athenis Pisam est mille quingentorum Minium, minus quindecim 3 a mari autem Heiiopalim plenus hic numerus est. 8,, Ah Heliopoli superiara petenti auguste. Ægyptus est: nam lb titans parte mons Arabiæ prætenditur, a septemtriane versus muidiem et austrum excurrens, semper in altius tendons ad Ery- tintin quad vocatur mare 5 quo in monte lapicidinæ sont, unde [emphin ducti sunt lapides ad exstruendas pyramides. Hoc loco kamala mous flectitur in eam quam dixi partent. Qua vero est ma. ejus longitudo, duorum mensium itineris esse accepi ab oriente versus occidentem; et extrema quidem illius, arientem Matin, thuris esse t’eracia. Hæc igitur hujus mentis ratio est. AbaherarÆgypti parte, Lybiam versus, alius mans prætenditur meus, in quo pyramides exstructæ sunt, areau obvalutus, pari porrectus atque ea pars Arabici mentis quæ ad meridiem tendit. Ah Heliapalî igitur non multum in latitudinem patet regio que Ægyptus esse censetur, sed ad quatuor dierum adverso flamine migationem angusta Ægyptus est. Est autem regio, inter duos quos dixi montes interjecta, campestris; cujus latitudo, ubi mi- nimarducentomm admodum stadiorum esse, haut] amplius, mihi visa est, ah Arabica monte ad Lybicum: exinde vera rursus fit latter Ægyptus. Hæc igitur est hujus regionis natura. 9. Est vero Heliopoli Thebas nuviganti iter novem diemm: lm Sunt autem quater mille octingenta et sexaginta; schœni enim numerautur oetoginta et unus. Hæc stadia si inter se com- paaantur, quum latitudinal) secundum mare porrectum jam supra d’acné!!! esàe trium millium sexcentorum stadiarum, quænam sit longituda a. mari versus mediterranea Thebas usque, nunc de- ehnbo : est nempe stadiorum sexies mille centum et viginti. Tite- Ilil autem usque Elephantinen sunt mille et actingenta stadia. - .10. Hujus igitur quam dixi regianis plurima pars, quemadma- dura et narrarunt sacerdotes, et mihi ipsi visum erat, adquisita Ægyptiis terra est. Etenim, quad inter prædictos mantes supra

72 HERODOTI HISTOR. Il. Mempbin sitos interjectum est, id mihi visum en! oiin dans maris fuisse, quemadmodum ca quæ circa Ilium sunt et Teuthra- niam, et quæ circa Ephesum et Mæondri campum, si licet par". confetti: cum magniez mm neuœr eorum fluviorum, quorum ex proluvie hæc loca ennui sans, ne cum une quidem ex Nili ostiis, quæ humera quinque surit, magnitudinem si spectes, meretur com- parari. Sunt vero etiam alii fluvii, magnitudine cum Nilo muti- quam conferendi, qui tamen res maximas efliciunt: quorum ego nomina e’dere possum, quum alionlm, lum maxime Acheloi; qui Acarnaniam perfluens, ibique in mare se exonerans, Echinadum jam dimidiam partem.ex insulis fecit cominentem. Il. Est autem in Aubin, baud procul ab Ægypw, maris sinus. ex Rubro quod vocatur mari in terrain pertinens, ita longue et angustus, mi dicturus sum. Longitude navigationis, si ab intima sinus recessu proficiscaris navi remis agitata, douce in mare aper- tum perveneris, sauta est ut dies’ in ea consumantur quadraginta :- latitudo autem, ubi latissimus sinus, dimidii unius diei navigatio. Obtinet autem in illo quotidie fluxus maris et refluxus. Alium igitur similem fere huic sinum olim Ægyptum fuisse existimo, e sepœntrionali mari versus Ætbiopism influentem, sicut Arabiua [de quo me dicturum esse professus sum,] ex austraii mari Syriam versus tendit; umbo propemodum sibi invicem recessus sucs per- forantes, exiguo terræ spatio interjecto. Quod si igitur Nilus in hune Arabium sinum voluerit alveum suum avertere, quid impedit quo minus hic sinus intra vigin ti annorum millia ingesta limo con»- pleatur? Ego quidem arbitrer, etiam intra decem millia annoruln passe compleri. Cur igitur intra temporis spatium, quod ante meam ætatem effluxit, sinus multo etiam major quam hic non potuerit compieri a fluvio tain ingente tamque valido? ’ 12. Itaque hæc, quæ de Ægypto retuli, et his qui ca refermai; credo, et ipse per me ita se habere existimo; quum et prominere in mare videam Ægyptum ultra regionem utrimque adjaœntem, et conchylia videam reperiri in montibus, et salsnginem ubique efllo- rescere, ita ut ab en etiam pyramides corrodantur, et eum soium- modo montem, qui supra Memphin est, arena obbectum: adhæc nec finitimæ regioni Arabicæ similem Ægyptum videmus, nec Ly- bicæ, nec vero etiam Syriacæ; (nam Arabiæ parieur secundum mare porrectam Syrii tenant ;) sed nigram terrain arque confractam, mpote limum et proluviem ex Æthiopia a fluvio delatam: contra, Libyæ solum videmus rubicundum et arenosiorem, Arabiæ vero et Syrie. l3. Magnum mugis vero etiam argiiiosum mihi documentum petrosumque. hoc memorarunt sa:- r cerdoœs, ex quo de hujus terræ natura posait judicari: scilicet regnante Mœri, quando fluvius ad bobo saltem cubitos auctus emt, irrigabat Ægyptum quæ infra Memphin est: a Mœridis autem obitu neque ad id tempus, quo ego hoc e sacerdotibus audivi, nondum efliuxerant auni nongenti. Nunc vero, nisi ad sedecim, am ad quindecim minimum, cubitus augeatur, in terrain non exundat.

l’identurque mihi ex ÆgyptiisEUTERPE. hi, qui infra Mœridem lacum 73 quum alia loco, tum Delta quod vocatur, incolunt, si pro eodem portione paulatim exaltnbitur terra, et mugis magisque augebitur; videntur, inquam, mihi Ægyptii, quum terram eorum non amplius inundare Nilus potuerit, tune per omne reliquum ævum idem passuri esse, quod ipsi aiebant Græcos aliquundo passuros. Nain quum audissent, universam Græcorum terrain pluvia irrigari, non fluviis, quemadmodum Ægyptùs; dixerunt, u fore ut Græci aliquando, " magna spe frustrati, misere esuriant." Quod verbum eo valebat, " si quando ipsis deus. noluerit pluere, sed siccitatem immittere g ’t fume pressurn iri Græcos 5 nec enim aliud illis esse refugium i! unde aquam petant, nisi a solo Jove." l4. Et hoc quidem, ad Græcos spectans, recta dixere Ægyptii. Age vero, ipsorum etiam Ægyptiorum quænam conditio sit, dicam. Si acciderit, quod paulo ante dixi, ut regio infra Memphîn sita (hæc est enim quæ augetur) eodem ratione, qua præterito tempore, in altitudinem augeatur, quid aliud eveniet, nisi ut fume premantur Ægyptii regionem illam incolentes? quandoquidern nec pluvia ir- rigabitur illerum terra, nec fluvius poterit arva inundare. Nom . profecto nunc quidem hi, præ aliis hominibus cunctis, et præ reliquis Ægyptiis, minime labore fructum e terra percipiunt : qui neque aratro sulcos findendo, nec terram fodiendo molestiam habent, nec opus ullum faciunt eorum, quibus alii omnes homines circa segetem multo cum labore occupantur: sed, postquam fluvius sponte accedens arva inundavit, et irrigata rursus reliquit, semen quisque in arvum suum spargit, tum sues in illud immittit ; deinde, conculcato a suibus semine, messis tempus exspectat: denique, postquam per sues frumentum protrivit, ita illud domum com- portat. 15. Quodrsi igitur Ionum de Ægypto sequi vellemus sententiam, qui Delta solum aiunt esse Ægyptum, quam secundum mare a Persei quæ vocatur specula usque ad Pelusiaca Tarichea porrigi dicunt, qua sunt quadraginta schœni 5 a mari vero versus mediterrauea pertinere Ægyptum aiunt usque ad Cercasurum oppidum, ad quod sein. ditur Nilus, partim Pelusium versus fluens, partim Canobum ; reliquos autem omnes Ægypti tractus, alios Lybiæ esse aiunt, alios Arabiæ: hac, inquam, ratione utendo demonstrare possemus, nul. 1mn olim terrain habuisse Ægyptios ; quandoquidem Delta hoc, ut ipsi adfirmant Ægyptii, utque mihi videtur, adluta terra est, et (verbo ut dicam) nuper enata. Quod si igitur nulla olim fuit Ægyptiorum terra, quas tandem nugas egerunt, primos se hominum fuisse existimantes? Nec vero oportebat eos experimentum faeere in puerulis, quemnam sermonem primum essent emissuri. Ego vero existimo, Ægyptios non simul cum Delta, quod Jones vocant, originem cepisse, quin potins semper exstitisse, ex quo ho. minum exstitit genus; postquam vero proluvione aucta fuit eorum terra, multos quidem eorum in pristinis sedibus mansisse, alios L

74 HERODOTI HISTOR. Il. vero paulatim versus inferiora descendisse. Olim igitur Thebais, Ægyptus nominabatur; cujus est circuitus sexies mille centum et viginti stadiorum. 16. Quod si igitur nos recte de his statuimus, Iones non recte de Ægypto sentiunt. Sin vers est Ionum sententia, demonstrabo equidem, Græcos et ipsos louas nescire computare numeros. Nain quum tres esse disant universæ terræ partes, Europam, Asiam, et Libyam ; oportebat sane his quartam adnumerare, Delta Ægyptia- cum ; si quidem (ut iidem hi aiunt) nec Asiæ illud est, nec Libyæ. Nain, secundum banc utique rationem, non Nilus est qui Asiam a Libya disterminat: sed, quum circa apicem hujus Delta in dans partes frangatur Nilus, consequens est ut inter Asiam et Libyam medium Delta sit inteljectum. l7. Sed Ionum omittamus opinionem: nos vero de his ita statuimus. Ægyptum dicimus esse universam banc regionem ab Ægyptiis habitatam, quemadmodum Ciliciam quæ a Cilicibus, et Assyriam quæ ab Assyriis. Limitem veto qui Asiam a Libya dis- terminet, rectum si sequamur rationem, nullum alium novimus, nisi Ægyptiorum fines. Sin en ratione utamur, quam Græci sequuntur, statuemus Ægyptum universam, initium sumentem a Cata- dupis et Elephantine oppido, in duas secari partes, et utrumque nomen participare; alteram enim ejus partem Africæ esse, alteram Anisa. Nilus enim, postquam ad Catadupa Ægyptum primum intravit, mediam illam dividens fiait in mare. Usque ad Cercasorum igitur oppidum nonnisi une alveo fiait: ab hoc vero oppido tres in vias scinditur, quarum uns orientem versus tendit, quad Pelusiam «tium vocatur; altera via occidentem versus tendens, Canobùum nominatur ostium. Quæ autem Nili via recta progreditur, hæc st: postquam e superiore regione delatus, ad apicem illius Delta pervenit, inde medium Delta scindens in mare undas suas exonerat, nec minimam squarum portionem, nec minime notabilem, huic viæ tribuens: quæ Sebennyiicum ostium vocatur. Sunt vero etiam duo alia ostia a Sebennytico diremta, et per se in mare exeuntia, quorum alterum Saiticum, alterum nominatur Mendesium. Bolbitinum veto ostium et Bucolicum, non nativa sunt ostia, sed manu drossa. 18. Confirmatur autem mea sententia, tamtam esse Ægymum quantum ego ratione demonstravi, elfato etiam quodAmmonis oraculum edidit; quod elfatum ego tum demum cognOVi, postquam meam de Ægypto sententiam mecum jam constitutam babueram. Scilicet Mareæ oppidi et Apidis incolæ, quorum ager Libyæ est confiais, ipsi sese Libyes existimantes esse, non Ægyptios ; quum ægre ferrent cærimonias sacrorum quæ in Ægypto observantur, cuperentque non prohiberi esu boum fœminarum ; ad Ammonem miserunt, dicentes, " sibi nihil cum Ægyptiis esse commune ; ha- " bitare enim extra Delta, nec sibi cum illis convenire, pastulareque " ut sibi liceat omni genere carniurn vesci." Hoc vero cos deus vetuit facere, diceus, " Ægyptum esse banc terraru quam Nilus

" irriget: et Ægyptios esse hos,EUTERPE. qui infra Elephantinen habitantes, 75 " ex hoc fluvio bibant." Hoc illis oraculum editum est. 19. Inundat autem Nilus, ubi justum augmeutum cepit, non modo Delta, verum etiam eus regiones, que vel Libya: dicuntur esse, vel Arabiæ, et quidem alicubi ad bidui utrimque vium, alibi etiam amplius, alibi minus. De naturel autem hujusjluvii nec a sacerdotibus, nec ab alio quoquam diseere quidquam potui. Cupidus autem eram ex illis cognoscere, car Nilus descendat augmentant sapiens inde a solstitio æstivo ad mulum dies, dein, explelofere hoc numero dierum, retro cedat, diminuas poulatim (que copia; ita ut constanter per totam hiemem brevis sit, donec redeat æstivum solstitium. De his igitur nihil quidquam potui comperire ab Ægyptiis, quum ex eis quærerem, quamnam vim habeat Nilus quod natura contraria esset atque reliqui fluvii. Hæc ig-itur, quæ dixi, cognoscere cupiens, sciscitatus sum, tum vero etiam, cur unus omnium fluviorum nullas efllantes auras præ- beret. 20. Græcorum vero nonnulli, insignes esse cupientes sapien- tiæ nomine, triplices vias explicandæ fluvii hujus naturæ inierunt : quorum viarum duns ne commemorare quidem operæ pretium duco, nisi quod nude significare eus volo. Nempe eorum altera ait, venta: mais çflicere ut augeatur jiumen, prohibentes Nilum quo minus in mare influat. At sœpius accidisse novimus, ut non flarent etesiæ, et idem tamen fecerit Nilus. Ad hæc, si etesiæ in caussa essent, oporteret ut aliis etiam fluviis, qui adversus etesias fluunt, idem quod Nilo accideret ; atque en etiam magis, quo minores sunt illi, adeoque cursum habent debiliorem. Sunt autem in Syria multi fluvii, sunt item in Libya, quibus nihil tale accidit quale Nilo. 21. Altera via inscitior est quidem, quam prædicta, sed (ut ita dicam) mirabilior: ait enim, sa id facere Nilum, quad ab 0cm fluai,- Oceanum autem totam circumfluere terrain. 22. J am tertia illerum viarum, quum maxime speeiosa sit, maxime omnium a vero aberrat. Nam et hæc nihil dicit, quum ait, e liquefacta nive fiacre Nilum; quem quidem novinius, priusquam in - Ægyptum intret, ex Libya pet medinm fluere Æthiopiam. Quo igitur pacto e nive fluat, qui e calidissimis locis finit in frigidiora? Ac sont sane permulta, ex quibus homo, qui quidem judicare de talibus rebus valet, colligat, nullo modo probabile esse ut e nive Nilus fluat. Primum quidem et maximum documentum exhibent venti, qui ex illis locis calidi perflant. Deinde hoc, quod constanter illo regio absque imbribus et abaque glacis est: postquam autem nix decidit, omnino necesse est ut intra quinque dies pluat 3 quare, si ningeret in illis regionibus, plueret etiam. Tertium docu mentum sunt homines, ab æstu nigri: tum quod milvi et hima- dines non desinunt istic perennes esse; grues vero, hiemem Scy- thieæ terne fug-ientes, in hæc loca tamquam in hiberna confugiunt. Quod si ergo ningeret, vel quantulumçumque, in bac regione per L 2

76 HERODOTI HISTOR. Il. quam finit et ubi initium capit Nilus, nihil horum esset futurum ; quemadmadnm necessitas arguit. 23. Qui vero de Oceano dixit, is quum rem, de qua quæritur, in obscurum rejecerit, refutari non meretur. Ego enimfiuuium Ocea- num nullum navi: Homerum vero, aut alium ex antiquioribus poetis, puto invenisse nomen, et in poesin introduxisse. 24. Jam quad si, improbatis sententiis quæ ab aliis sunt propo- sitæ, nunc meam de rebus tain occultis debeo declarare, dicam qua de caussa fieri mihi videatur, ut æstate Nilus augeatur. Hibemo tempore sa], a priore cursu per hiemes depulsus, per superiora Libyæ transit. lta brevissimis verbis res tata declarata est: cui enim regioni proximus est hic deus, et supra quam ille transit, eam consentaneum est maxime sitire et aquæ inopiam pati, adeoque maxime exsiccari fluviomm scaturigines quæ sont in ea regione. 25. Ut vero pluri bus verbis rem declarem, ita se habet. Sol, per superiara Libyæ transiens, facit hocce: quum in illis lacis constanter serenus sit aer, quumque calida sit ipsa regio, nec venti frigidi; per en loca transiens sol facit idem, quad æstate facere consuevit, quando per medium cœlum transit. Scilicet attrabit ad se aqnam, nttrnctamque in superiora loca. dispellit, quam susci- pientes venti dissipantesque liquefaciunt; ex quo consequitur, ut venti ex illa regiane fiantes, notus et africus, omnium ventorum maxime sint pluvii. Videtur autem mihi sol ne omnem quidem Nili aquam, quam quotannis attrahit, semper demittere, sed partem etiam circum se retinere. Mitescente vero hieme, redit sol in medium cœlum, et ab eo inde tempore pariter ex omnibus fluminibus aquam attrahit. Ante id tempus igitur, quum multa de cœlo aqua fiuviis misceatur, quippe imbribus perfusa terra, torrentibusque excavata, grandes illi fluunt: æstate vero, cessantibus imbribus, et sole aquam fluviorum attrahente, fluunt tenues. Quare consentaneum est, ut Nilus, quum imbribus non augeatur. aqua vero ejus a sole attrahatur, per hiemem multo tenuior fluat quam æstate: æstate enim pariter atque aliæ omnes aquæ attrahitur, hieme veto solus hoc patitur. Ita equidem mihi persuasi, solem esse hujus rei 26. Est autem, ut mea fert opinio, idem sol etiam caussa, quæ ut aer ibi siccus sit efiicit, omnia qua transit exurens: unde fit, utcaussam. superiora Libya: perpetuo æstu premantur. l Quod si permutare- tur statio plagarum cœli ; si in en parte, qua nunc stat boreas et hiems, foret notas et meridies ; contra, ubi nunc notas, ibi boreas staret: hæc si ita haberent, sol ab hieme et barca e media cœlo depulsus, ’transiturus esset superiora Europæ, quemadmodum nunc superiora Libyæ. Quod si ergo per Europam omnem transiret, existimo eum Istro flumini idem esse facturum quad nunc Nilo facit. 27. De aura vero, quad ex Nilo non perflat, hæc est mea sententia z nulle modo esse consentaneum, ut e calidis lacis aura perflet z aura. enim e frigide aliquo spirat.

28. Sed sint hæc uti sunt,EUTERPE. utque a principio fuerunt. Fonte: 77 vero Nili nemo neque Ægyptiorum, nec Libyum, nec Græcorum. qui- bnscum ego sermones miscui, se scire professus est, nisi in Ægy- pu), in Sai oppido, scfiba rerum pretiosnrum quæ Minervæ conse- cratæ sunt. At i3 loden: mihi visus est, dicens adeuratc- at- nasse. Dixit autem hoc mode: " Esse duos montes, cincuminibus in "acutum desinentibus, inter Syenen Thebaîdis oppidum et inter u Elephantiuen sites ; quorum alter Crophi, alter Mophi nomine- utur. E medio horum montium fluere Nili fontes, fundum nul- "lum bahenœs; et dimidium quidem aquarum versus Ægyptum " et septemtrionem fluere, alterum dimidium versus Æthiopiam et " meridiem. Quod autem fundo canant hi fontes, id experimento ii cognovissef’ ,Laiebat, " Psammitichnm .Ægypti regem ; etenîm "funem eo loéi demisisse, multi: millia orgyarum continentem, "neque ad fundum" pervenisse." ha scriba ille, si mode vers. surit quæ dixit, declnrâïIit, (ut equidem intelligo) propter valides quosdnm gurgites et aquarum repercussionem, quippe quæ montibus illidantur, descendere in fundum non potuisse demissam boli- dem. 29. Ex alio vero nemine quidqunm aliud potui comperire. Sed afin, quæ ad superiorem Ægyptum spectant, quoad longissime porrigitur, perquirendo cognovi; quum neque ad Elephantinen oppidum ipse spectator accesserim, ulteriora veto auditu acceperim. Ab Elephantine oppido superiora petenti acclivis locus est. ho igitur loci navi utrimque, veluti bove, adligata oportet iter facere : quod si rumpatur funis, retrogreditur navigium, vi fluminis abreptum. En autem ille locus, quatuor dierutn navigatio; et tortuosus ibi Nilus est, quemadmodum Mæander: schœni autem sont duodecim, pet quos isto mode navigue oportet. Inde in planum pervenis campum, in quo insulnm Nilus circumfiuit, cui nomen est Ta- chompso. Jam regionem supra Elephantinen sitam, et insulæ, quam dixi, dimidiam partem, Æthiopes incolunt 5 alteram insulœ panem Ægyptii. Insulæ contiguus est lacus ingens, circum quem nomades incolunt Æthiopes: hune lacum ubi pernavigaveris, rursus in alveum Nili pervenies, qui in hune lncum perfluit. Inde progrediens, secundum flumen iter facies quadraginta dierum : eminent enim ex 1 ’ilo seopulî senti, frequentiaque sans, sont, per quæ navigue non licet. Hoc tmctu intra quum-agiota. dies pera- grato, rursus aJiud navigium conscendes, et post dierum duodecim navigationem ad magnum pervenies oppidum, cui nomen Meroe; quod oppidum dicitur esse metropolis reliquorum Æthiopum. In hoc ex diis omnibus unum Jovem colunt et Bacchum: estque ibi Jovis oraculum constitutum. Bellum hi Æthiopes faciunt, quando Deus illos per oraculum jussit; et quo illejubet, eo bellum inferunt. 30. Ab hoc oppido navi profectus, eodem temporis spatio, quo ex Elephantine ad metropolin pervenisti Ælhiopum, ad Automalos [id est, Traanugas] pervenies. Automolis his nomen est Amati: ,- I

78 HERODOTI HISTOR. Il. quad vocabulum nostro sermone significat Regi a sinistre manu suintes. Erant autem hi Æg’yptii, ex bellatorum ordine, numero ducenta quadraginta millia, qui ad Æthiopes defecerant hac de causse. Regaante Psammiticho præsidia constituta orant Ægyu ptiorum, adversus Æthiopas, in Elephantine oppido 3 advenus Ara- bes vero et Syros aliud præsidium Daphnis Pelusiacis; rursusque aliud Mareæ, adversus Libyam. Et mes etiam ætate adhuc eodem modo se habent Persurum præsidia atque olim sub Psammiticho cranta: mm et Elephnntinæ in præsidio sunt Persæ, et Daphnis. Juin Ægyptiis, qui tunc Elephantinen tribus continuis annis præ- sidio tenuerant, nemo advenit qui eis in præsidium succederet: itaque hi, re deliberata, communi consilio omnes a Psammiticho desciscentes, ad Æthiopas transierunt. Qua re cognita, Psammiti- chus illos persecutus est: adsecutusque multis verbis oravit obtestatusque est, patrios ne descrerent deos, et liberos, atque uxones. Cui unum ex his, pudenda ostendenlem, respondisse feront, ubi hæc essent, ibi non defare ipsi: liberoa, nec «sores. Hi poslquam in Æthiopiam pervenere, tradiderunt se regi Æthiopiæ: qui illos ita remuneratus est. Emt.illi cum nonnullis Æthiopum contentiez jussit igitur, ut hos sedibus suis pellerent, et eorum terram habitarent. lta, Ægyptiis intra Æthiopum fines receptis, mitions facti sunt Æthiopes, mores Ægyptiacos edocti. 81. Ad quatuor ig-itur mensium navigationem viamque cognitus est Nilus, ultra eum cursum quem per Ægyptum confioit. Eœnim dierum summum colligendo, reperies, tot insumcndos esse menses, si quis ab Elephantine ad hos Automolos voluerit proficisci. Finit autem Nilus a vespera et solis occasu. Quæ vero ultra sunt, nemo novit: est enim deserta terra 0b solis fervorem. . 32. Verumtamen hæcce audivi ex hominibus nonnullis Cyrenæis, qui se dicebant ad Ammonis venisse oraculum, ibique sermones miscuisse cum Etearcho, rage Ammoniorum. Tum forte, ex aliis germanibus incidisse se, aiebant, in confabulationem de Nilo, cujus fontes nemini sint cogniti: et dixisse Etearchum, " venisse ad se olim ’i hommes Nasamonas :" (est autem hic Libyens populus, Syrtin in- colens, et terræ tractum a Syrti orientem versus baud ita magnum.) ," hos Nasamonas, ubi ex eis quæsisset an aliquid amplius haberent u quæ, de (lesertis dicerent Libyæ, narrasse, Fuisse apud se dyna- ti stamm quorumdam filios petulantes; qui, postquam virilem at- ii tigissent ætatem, quum alio curiosius machinati sint, tum vero " quinque e suo numero sorte designsverint, solitudines Africœ fi’ lustraturos, operamque daturos, ut nliquid amplius viderent quam " hi qui eus quam longissime inspexissent.” (Nam Libyæ totum tractum secundum mare boreale porrectum, ab Ægypto inde neque ad Soloentem promontorium, ubi desinit Africa, Libyes incolunt, et multi quidem Libyci populi, præter eus partes quas Græci neque Phœuices obtinent. Quæ veto supra. oram maritimam situ sont, et supra eorum hominum ditionem quorum sedes neque ad mareper- tillent; superiora ista Libya: a feria habitantur: supra veto tractum

feris refertnm, arena est, arideEUTERPE. prorsus et aqua carens terra, denique79 omnino deserta.) " Juvenes igitur dixerunt illos, ab æqualibus suie " emissos, aqua et cibariis bene instructos, primum terram perit agresse habitatam: caque trajecta, pervenisse in eam quæ feria " referta; tum ex hac transisse in desertsm, iter occidentem versus *’ fadentes. Postquam multum terras arenosæ compluribus diebnr u permeassent, conspexisse tandem aliqnando arbores, aecessisseque " et fructum arborum gustasse. Gustantibus vero supervenisse u homines panes, minores modiea statura, qui son prehensos ab- "duxissent: sermonem vero illorum non intellexisse Nasamonas, ti nec illos sermonem ipsorum. Ab his igitur abductos esse par " maximas paludes, casque prætergressos pervenisse in oppidum, " in qua cunctos fuisse his, qui illos abduxerant, statura æquales, " nigros autem colore. Ad oppidum illud fluere flumen ingens: " fluere autem ab accidente versus orientem, in coque reperiri cro- " codilos." 38. Hactenns igitur a me exposita ait Ammonii Etearchi narratio z hoc unum adjicinm, dixisse cum, " rediisse hos Nasamonas, b ut quidem narraverunt Cyrenæi; et homines illos, ad quos per- " venissent, præstigiatores esse omnes." Jam vero fluvinm illum præterfiuentem et Etearcbus conjectabat esse Nilum, atque etiam ratio in; suadet. Finit enim ex Libya Nilus, mediam illam secans 3 et (ut ego conjicio, ex manifestis de his quæ minus cognita sunt conjecturam capiens) parallelum Istro cursum habet. Nam Jeter fluvius, a Celtis et Pyrene oppido initium sumens, mediam perfluit seinditque Europam. Habitant autem Celtœ extra Herculis columnas, finitimique snnt Cynesiorum, qui sont extremus populus versus occidentem eorum qui Europam incolunt. Desinit autem Ister, in mare influens Ponti Euxini, ubi Istriam habitant coloni Milesiorum. 84. lster igitur, quum per habitatam fluet terram, muitis homi- nibns noms est. Nili autem fontes doœre nemo nos potest, quoniam non habitats desertaque est Libya, quam perflnit. De ejus cornu vero, quoad longissime enm cognoscere percunctando potui, dictum est. Exit autem N illis in Ægyptum : site est autem Ægy- ptus ex adverso maxime moutonna Ciliciæ, unde ad Sinopen oppidum Id Pontum Euxinum via recta est expedito hominiquinqne dierum : Sinope autem est ex adverso Istri, qua is in mare induit. Ita Ni- lum quidem, qui totam Libyam percurrit, æqualem censeo Istro. Sed de Nilo hæc dicta sufliciant. 35. Progredior nunc, longiorem de ÆGYPTO narration exor- I diem, quoniam et plures res mirabiles habet, et open-a exhibet me- morabiliora, quam alia quælibet regio: qua de caussa copiosius de sa exponam. Ægyptii, quemadrnodum apud cos cœlum diversum est, et fluvii natura longe difi’ert ab aliorum, nature fluviorum, sic et ipsi plerisque omnibus in rebns mores sequuntur et institua: aliis hominibus contraria. Apud eos mulieres forum frequentant et mercantur ; viri autem,domisedentes,telam texunt. Tenant autem alii homines, tmmam superne adigentss, Ægyptii inferne. Onera

80 HERODQTI HISTOR. Il. viri eapîtibus ferimt; fœminæ sub humeris. Mingunt fœminæ, re- ctæ stantes; viri, residentes. Alvum exonerant intra domos 5 ci- -bum vero cnpiunt extra, in viis publiois : dicentes, quæ turpia quidem sint, sed neeessaria, sa in occulto facienda; quæ vero non tamia, in aperto. Fœmina nulle. sacerdotio fungitur, necv dei ullius, nec deæ: virisacerdotes sont tam dearum omnium, quam dearum. Nu- trire parentes non tenentur filii, nisi ultra id fadant: filiæ vero, etiam si nolint, lege tenentur. . 36. Deorum sacerdotes aliis in terris comam aiunt; in Ægypto tondentur. Apud alios homines institutum est, ut in propinquorutn , funeribus tondeant eaput: Ægyptii, mortuo aliquo suorum, capillos et barbam augeri siuunc, antea tonsi. Alii homines seorsim ab animalibus vitam agunt: Ægyptii una cum animalibus degunt. Alii tritico et hordeo veseuntur: apud Ægyptios, qui» hisce vitam sustentat, ei id maximo probro est ; ex olyra vero panem et alia farinneea parant, quam nonnulli zeam voeant. Farinam Ægyptii pedibus subigunt, lutum vero manibus; manibus item stercus tollunt. Pudenda alii homines sinunt uti natura sunt, nisi qui ab his didicere; Ægyptii en cireumeidunt. Vestes vir quilibet binas habet ; fendus unnm. Velorum annules et funes alii extrinsecus adligaut, Ægyptii intrinsecus. Literarum elementa seribunt, et ealculis eom- putant, Græci a sinistra parte ad dextram promoventes manum: - Ægyptii a dextra ad sinistram; atque id facientes, dextrorsum se scribere dicunt, Græcos autem ad sinistram. Utuntur autem duplici genere scripturæ ; quorum alterum sacrum vocatur, alterum populare. 37’. Religiosi quum sint supra modum, et mugis quam alii omnes homines, ritibus utuntur hujusmodi. Ex æneis bibunt poculis, caque quotidie operose eluunt exterguntque ; non hie, nec vero ille ; sed: ad unum omnes. Vestimentagestant linea, semper recens luta; hoc enim quam maxime curant. Pudenda autem circumcidunt munditiei caussa ; maluntque mundi esse, quam deeori. Sacsrdo- tes tertio quoque die totum radunt corpus, ne aut pedieulus aut aliud quid sordidum illis insit, dum diis officia præstant. Vestem sacerdotes nonnisi lineam gestant, et calceamenta ex papyro; aliam vestem, sut alia ealeeamenta gestare, non est illis licitum. Bis squatidie lavantnr frigida, et bis unaquaque nocte. Denique alias observant cærimonias, verbo ut dieum, infinitas. Fruuntur vero etiam eommodis haud panois. Nihil enim suamm . rerum vel usu deterunt vel consumunt: sed adponuntur illis quotidie sacri cibi cocti, et carnis bovinæ et anserinœ copia quædam baud, exi; gus: etiamqne vinum viteum eisdem præbetur. Piscibus autem vesci nefas illis est. Fabas nulles utique semnt Ægyptii, et, si quæ nascuntur, bas nec erudas mandueant, nec coctis vescuntur: .saeerdotes vero ne adspicere quidem cas sustinent, immundum esse legumen existimantes. Non est autem cuique deo sacerdos unus 3 sed plures, quorum nnus est princeps sacerdos: qui si moritur, si sueeedit filins. 38. Boves mares Epapho sacros esse æstimant; et. hac de causse

EUTRRŒt ’ a ’ a i 81 in hæc modum ces expiant; Si vel. miam pilum aiguisa in bave conspicil in qui expiant, hume non ceuset esse mundum. .Est autem sacerdos ad iid constituas, qui et recto Mante bove, et resupi-u Data, et lingua ejus eisesta, mqmmt au mundus sit respecta præ- scriptorum signonm, quæ ego. alibi exponam. lnspicitque ille etiam caudæ pilos, au bahut illos bos secundum naturam constitutus. Quod si his omnibus rebus mundus bos est, tum notat illam sacerdos papyro cornibus circumvolut-o, deinde inlita terra signata- ria annulum inprimit; atQue ita bos ahdncitur: non signatum autem immolanti, capitis pæan dicta est. Hic est ritus, quo explo- 89. Sacrificium autem tali mode instituitur. Postquani juste. ratai-non signatus bos victima. ad arum adductus est, i ad quam panagias: sacrifir tium, pyram accendunt. Deinde’supex: ara vinum advenus victimam libmt, invocatoque deo illam mactant, mactatæqma caput ab- seindunt. Tum corpus quidem pecudis excoriant; capiti vero illi malta mais imprecantur, coque facto, qui forum venale habent, et quorum in oppido Græci cum ipsis habitant, hi caputillud in forum- ferunt venduntque 5 quibus vero non adsuut Græci, hi illud in fluvium abjiciunt. lmprecantur autem capitibus, hæc verba pronun. dames: " Si quid mali sut nous sacrificantibus sut universæ im- ’f minet Ægypto, illud in hoc caput vertito !” Quod igitur ad capita mactatarum victimisa-am adtinet, et ad vinum super eas du- 9mn, Ægyptii omnes, omnibus in sacrificiis, eisdem ritibus perinde utuntur.: atqne inde fit, ut nullius animantis capite quisquam 40. Exenteratio autem victimæ et crematio, pro diversis sacris, dives-sa- me est. Quam igiturvesentur. maximum deum censent -esse, cui item maximum agnat fistum, huic [quo ritu fiat exenteratio et crematio] dienm. Posteaquam jejunaverunt pridie festi et precati sunt, bovem immolunt: et corio.detracto, totam inferiorem alvum eximunt, vi- soera vero et adipem in corpore relinquunt : pedea vero amputant, et textremam commi, armosque, et cervicem. His factis, reliquum bovis corpus implant panibus mundis, ruelle, ava passa, ficis, thure, myrrha, aliisque aromatibus. Tum ita repletum incendunt, oleum largiter infundentes. Priusquam autem id sacrum fadant, jejur nium agnat. Dam ardet victima, plangunt omnes: denique, plan- gendi fine facto, epulum adponunt ex victimarum reliquiis. i 4l. Mundos igitur baves mares et vitulos immolant Ægyptli omnes: fœminas vero immolare nefas est, sed sacra: illæ sunt Isidi. Est enim Isidis imago muliebris, bubulis instructa cornibus, quemadmodum Io pingitur a Græcis: et baves fœmînas cuncti perinde colunt Ægyptiifpecudum omnium longe maxime. Quapropter nec vir Ægyptius, neque mulier, Græcum virum osculabitur, aut cultro hominis Græci aut veru sut olla utetur; et ne mundiquidem havi. camem, quæ Græco cultro dissecta. fusât, gustabit; Mortaps vero boves floc modo sepeliant. Fœminas quidem in fluvium conJiciunt: mares autem defodiunt quique in suis suburbiis, ita ut alter-nm M

8! HERODOTI’ ’ RISQUE, Il. cornu aut etiam utrumque emineat e terra signi causse. Putrefacto cadavere, quando statutum adest tempus, vernit in unumquodque oppidum navis ex Prosopitide quæ vocatur insula,quæ in Delta est, novem schœuos in circuitu habens. ln hac igitur Prosopitixle insula quum alia insunt oppida milita, (un: illud e quo nnves circum- mittuntur boum ossu ablaturæ, cui nomen Atarbec-his ; in qua est templum Veneri sacrum. Ex hoc igitur oppido multi homines, alii in alia oppida, circumvehuntur, qui casa illa efibdiunt, crab- ducta sepeliant unum in locum cuncta. Endem vero mode, atque baves, sepeliant etiam alia pecora mortua : est enim etiam dadais ita lege cautum 5 nain ne hæc quidem mactant. ’ 43L Juin quicumquc templum habent Jovi Thebano sacrum, zut qui præfectumm incolunt Thebanam, hi omnes ouibus abstinent, capras vero immolant. Nec enim omnes Ægyptii eosdem perinde deus culant, exceptis lside et Osiride, quem esse Bacchum aiunt: hos enim paritcr colunt omnes. Qui vero templum habent Men- deti sacrum, aut,qui ex Mendesia 51ml: præfectura, hi capris abstinent, oves vero immolant. Thebani igitur, et quicumque ahi, homm sacra sequentes, ovibus abstinent, hac de caussa legem illam sibi constitutam dicunt. it Cupivisse Herculem utique conspicere tt Jovem, hune autem ab illo conspici noluisse. Ad extremump. " quum assidue rogaret Hercules, hoc invente usum esse Jovem te tt eXCoriasse arietem, tum abscissmu arietis caput sibi prætenden- ti terri, et vellere ejus indutum, ita se ei ostendisse.” Inde Jovis imaginem faciunt Ægyptii arietina fade; et ab Aügyptiis hoc ae- cepere Ammonii, qui sunt Ægyptiorum Æthiopumque colonîa, et. sermone utuntur ex utrisque mixto. Videturquc mihi ipsum etiam nomen Ammoniorum indidcm originem cepisse; nam lovent Ægyptii Ammoun vacant. Thebani igitur arietes non maclant: sed sucras e05 istam 0b caussam habcnt. Verumtamen une die q-uotannis, in Jovis festo, unum arietem cædunt; cujus detmcto vellere similiter induunt Jovis simulacrum, deinde aliud simula.- crum Herculis ad illud adducunt: coque facto omnes, qui circa templum sunt, planigunt hircum, et deinde sacra in loculo cum sepeliant. 43. Ad Herculem vero quod spectat, hune sermonem audivi, est: sans ex duodecim dearum ramera. De altero -vero Hercule, quem- Græci norum, nusquam in Ægypto comperire quidqualn potui. Ac aune; nomen Herculis non a Græcis accepisse-Ægyptiœ, sed Græ-’ ces! pœius ab Ægyptiis, et Græcorum cos ipsos qui Amphitryonis filin nomeus Herculis imposuerunt; hoc, inquam,»ita esse, quum aliavmultaidocumenta habeo, tum veto et hoc, quod hujus Herculis parentes umbo, Amphitryo et Alcmena, origine Ægyptii fuere, et quads Ægyptii nec Neptuni nomen, nec Dioscurorum, se mesa aiunt, neque hi dii ab illis «in reliquorum dearum numerum saut, ælati. Atqui si a Græcis ullius dei nomen accepissent, horum haudî minime, immo val maxime, memoriam erant consetvaturi;;- quan- doqifidcnrjmn tune navigationibus utebantur, nique etium:Gr.æço-A

BUTERPE Ï ï 88! non nonnulli mare exercebant; quare existimo equidem, et non temefepersuasum habeo, horum dearum nomina mugis etiam, quam Herculis, ad Ægyptiorum notitiam fuisse perventura. At est Ægyptiis antiquus aliquis deus Hercules : nain, ut ipsi dicunt, septemdecim millia annorum osque ad Amasidis regnum eflluxe- rant, postquam ex primis octo diis exstiterunt illi duodecim, quu- nmciu numcro Herculem ponunt. 44. Qua de re cupiens certius aliquid, undccumque passeur, cognoscere, Tyrum etiam navigavi in l’hœnicimn, quum audivissem esse ibi Herculis templum præcipua religione cultum: conspexique id templum, quum aliis muitis donariis lurgiter instructum, tum duæ inibi columnæ erant, altera purissimo ex auro, alter-a ex smaragdo lapide, quæ noctu eximie splendebnt. Sermoues autem miscens cum illius dei sacerdotibus, quæsivi ex eis quantum tomporis esset ex quo id templum esset statutum. Reperi autem, ne his quidem convenire cum Græcis : dixerunt enim, simul (un: ’1’er con- dite: templum etiam illud esse consütutum »; esse autem, ex que comma Tyras sit, aunes bis mille et trecentos. Vidi vem Tyri aliud etiam Herculîs templum, cognomine Thasii. Adii autem etiam Thasum, ibique templum Ireperi a Phœnicibus illis exstructum, qui, quum M’quœrendam Europam navibus essent profecti, Thasum condiderunt: quod quidem-quinque hominum generationibus prius accidit, quamda Græcia natus est Hercules, Amphitryonis filins, Ex hactenus igitur expositis clam patet, antiquum deum iierculem esse. Quare rectissime mihi videntur illi ex Græcis facere, qui bina Her- culis’templa constituta llabent; et alteri Herculiut immortali, co- gnornine Olympio, sacra faciunt ; alterum hernieis honoribus pro- sequuntur. 45. Narrant autem Græci quum alla multa inconsiderate, tum et’hæc fatua eorum fabula est, quam de Hercule menmrant; dicentes, " quum in .Ægyptum venisset, coronatum ab sEgyptiis vel- ii uti victimam fuisse, et cum pompa eductum, ut Jovi immolare- " tur z illumque initio quidem quietem egisse, deinde vem quum. it 8d altare auspicarentur sacrificium, exserto rabote cunctos inter- " fecisse." Mihi vero hæc (licentes Græci prorsus ignari videntur- esse naturæ Ægyptiorum, institutorumque quibus illi utuntur; Quibus enim nefas est pecudes macaire, exceptis suibus et bobus maribùs Vitulîsque, si mundi fuerint, et anseribus; hi quo pacte hominem mactarent? Præterea, quum unus fuerit Hercules, atque etiam tan) homo, ut ipsi aiunt; quo pacto fieri potuit, ut multas homiuum myriades occident? Sed hæc a. me hactenus hiscc de rebus dicta Dii et Heroes, quæso, in bouam partem accipiant ! 46. Capras autem et hircos hac de caussa non mactant ii ex Ægyptiis, quos supra dixi. Pan in octo deorum numero habetur apud Mendesios : quos octo deos priores aiunt fuisse duodecim diis. Pingmrt autem et exsculpunt pictores et sculptores simulacrum Panis prorsus ut Græci, facie caprina, et pedibus hirci: non quod cum talem esse arbitrentur; sed similem illum aliis diis existimant. M 2

84. HERODQ’EP 13189011. IL Cur autem ita. pingant, non in anima mihi est expouere. Religiese autem colunt Mendesii caprarum omne geuusL sed mugis-etiam. mares quam fœminas 3 et hos majore in honore herbent pastorats. [sium et horum pastores majore Sunt in honore.] Ex his autem nous est maxime, qui quando moritur, universa Mendesia præfe- ctura ingenti in luctu versatur. Nominatur vero et hircus et Ban sermoue Ægyptiorum Meudes. Accidit autem in hac præfectura inca ætate hac prodigium: hircus cum maliere coiit propulsa): caque res ad omnium hominum notitiam pervenit. in; 47. Suem vero sordidum animal esse censent Ægyptii; ita. quidem, ut, si quis inter transeundum vcl solis vestimentis suem:teti- gerit, ad flumen abeat, et immergens sese abluat. Itaque etiam subulci, quamvis sint indigenæ Ægyptii, soli ex omnibus Ægyptiis nullum templum ingrediuntur: neque quisquam illis filiaux .vult elocare, nec illorum filiam ducere uxorem: sed inter se subulci filias elocant, et matrimonia ineunta Aliis igitur diis sues immolare nefas ducunt [Égyptiiz Lunæ vero et Baccho solis, eodemteln- pore, eodem plenilunio, sucs immolant, et carne eorum Vescuntim Cur autem aliis in festis a suibus abhorreant, in hoc vero ces im- molent, caussam hujus rei adferunt Ægyptii 3 quam licetrnoveriom, non me decet referre. Sacrificantur autem sues Lunæ in hune ÉQ- dum. Qui sacrum facit, is mactata sue extremam ejus candela, splenem, et omentum, in unum componit, omnique adipe,-quiA-in pecudis abdomiue est, obtegit, tum accenso igue adolet. Deinde reliqua carne vescuutur codeur plenilunii die, quo sacra. feceruuta: alio vero die usina amplius gustaverit. Pauperes veroyob viciais teuuitatem, farinaceas fingunt sues, easque coctas oi’ferunt. 48. Baccho vero, vespera quæ festum antecedit, unusquisque suam ante januam ædium suarum mactat; mactatam vero eidem homini, qui illi eam vendiderat, tradit auferendam. Reliquum veno festum Baccho, choros si excipias, eodem prorsus mode agnat atque Græci. Loco phallorum autem alio invento utuntur ; imaginibus fare cubitalibus, nervo mobilibus, quas pet vicos circumfemnt mulieres, nutante veretro, baud multo minori quam reliquum totum corpus. Præcedit tibia, sequunturque mulieres, Baccho carmina canentes. Cur autem veretrum sit majus, et hoc unum in corpore moveatur, ejus rei sacra quædam redditur ratio. v L 49. Jam igitur hujus sacri Videtur mihi Melampus, Amytheonis filins, non fuisse ignarus, sed cognitum illud habuisse. Qui enim Græcos ct nomen et sacra Bacchi et phalli pompam docuit, isMeæ lampus est. Sed non totam rem recte perceptam aperuit: alii au. telu post cum docti viri amplius illam patefecerunt. Phallum cette, qui in Bacchi pompa circumfertur, Melampus instituit; et.abvillo edocti faciunt Græci quæ faciunt. Ego itaque adfirmo, Melampoa (lem, quum esset vir doctrina et ingenio præstans, et diviuandiur- tem sibi comparasse, et quum alia multa, quæ ex Ægypto cogng- verat, tum en quæ ad Bacchum spectant, Græcos docuisse, poum immutantem. Nec euimdicam equidem, fortuito’coincidisse [siam- un

’. EUTERPE. 85 andantempomæm copiages que in liante-pensum haie deo,;et;qnæ apudGræcos :,forent enim reliquia Græeorum nori- bus inadmtisque conformia, nec recens iatrodueta: nec. veto un a. dicamnl Græcis aœopiose Ægyptioa sive hoc, sive nliudzullmn m- nitutum. Accepiue. autem Mehmppmhæc, quæ ad Baochi «En!!! spectant, maxime mCadmo Tyrio 5mm: Videtur, et th his qui oo u.Phœniein in banc ternit), quæ [une Boni: vocatur, advenu. 50. vEnimvero omnia. propemodum dearum, nomina. a Æmto in. Græciam p’erveneçunt. Nam,.a barbais mentisse, perquirendocomv- pertumtant. habeo: puto ’ autem, exv- Ægypto maximeA fuisse; adhuc. uth enim si Neptumln et Diœourogexcipias, utjnm ante dixi, tu.) Juno- . Ben, Vestun, Thallium. 01mm et Nereidas 5 flanquons! dearum omniumlnomina ab omni retro tempéra in Ægypùo humera Dieu. mœnqmdiœnt ipsi Ægyptâi. Quorum une «horum ,iglonre se nominn aiunt, his mihi videntur Pehagi moulina impartisse, au capta Neptune: 1min: autem dei notifia ex Libya ad Græcosrpdrr unit: manas enim populus, [muer Libya; Neptuni. olim Iranien- lichait: Libya veto deum hune perpetuo, coluerunt. Porto ne. RemunllodfltwprooequumurÆgyptü. g a - . 5]. igitur, quæ dixi, eumdem!) dia. de quum! clichais 5mn, ab Ægyptiis acceperunt Græci. Quod veto Mercurfilinngi-q ne: fadait d’une M3063 bahuts, id non ubÆgyptiis Indice- nuit 3 sa! a Pelugîaracœlæemnl primi Gmorum nmniüm Athqnien. lemme deindezabhis «un; Nm cummheniensibus, qui jam un Hellelibm machina", simul in eadem agiote habihbant- Pelnsgi; nnde etiam ripsenoœperunt in Hellatum Quisquîsvmysteriie Cabirarum initiaustest, quæ Samothrace: cale» hmm, i5 havit quid ait quad dico. Snmothraniam enim prias inoov illerum hi Pelnsgi, qui cum Athenîensîbts habitjverunt: et aubin Samothracesanysteria Mut. igitmr Mercurii inngi’neaxpu-i dædisv entais primi Græcmm Athenieuœ flouant, a Peldgit «looch ,Pehagi.vero (finirai sacrum qmdam rationna: adieu- bant, quæijmothrscicis-myptefiitexplicatur.’ - - ., 52. Sacrificia autem omnia olim peragebant Pelasgi deus puent-n me. a: ego Dodonœnihi adfimmmœ dogno’Vi: Oed cognemento ont; nomine nullum enrumoompellabnnz; nec dam enim nudèvfl un; 801m .Deos adpellabant. (Sud; a. venu; Sam, paume) au I quad 01mm lm ordinefposuiuent’, ac ’dùtrilminut. Deinde veto, muta) - inælfieeto tempone,.didioerunt en: Ægyptomdlata, aliam; dearum nomina; 4,311ch Je"), nomen .multo pœtœgnbfierunt, muta post, Daoud numerum, horum nominum «HENOI’mr la!!! mandantes: «tenir: nqüçuiuimum Gratis Omnium.bod multitutumgvet me sempofisvnühamaliud muer; hoc eut. .Con-r menthe igitut Dodonæ .oraunllm’l’elu’gis,.anmomim WÈW ’ Mura, a barbaris Mata? damna .est .reopornaum, Utercntur au. Ab’hoc igituf tempore in sucris faciendis usi sunt Pelnsgi: homini-s bus dearum: alPethisNero thodum Men-nm enfiellant.

86 kHERODOTî. H-ISTOR. lI. 53. Huile-autem exstiterit unusqnisque deorum; au venu thunes:- fuerint omnes, tum que. sint specie, vignururuntiGmci, asque ndi nuperrimumdiem, novez-ho dicam. Hesiodum’eni’m et .Homerum quudn’ngentiaï annis me iantiquiores eske’enistimo, non ramplius.’ Hi’sunt autemrqui Deorum gmmfionem Græcis condiderunt,-et cognomina ac nomina (liis impomernnt, et honores 81’qu distri- bueruM,et eorum formas delinenrunt.- Ouiwero .dicuntur- his- nntiquiores fuisse poetæ, hi post illos, ut equidem pute, exstitenmt. Jan quæ prias dixi, en exïove Dodonidarum sacerdotmhremli; quæ vero deinde, ad Hesîodum et Homerum-spectantia, eaimeis 54. De Oraculis autem,quum de illo quad apud Græcos (Dodo- uæ)verbis est, tutu en quod dico. in Libya, huncce - u historiam I - narrant - i- Ægyptii. A Dixerunt mihi Jovis Thebani suces-dotes, u dans miniums, templi "ministres, Thebis olim abductas fuisse a Phœnicibus; comper- " minque esse, alteram earum veudsitam fuisse in Libyam, alteram " inGræ’ciam: basque esse maliens, quæ oraculo. illampud pre-i tt dictas populoslprimum instituissent.” Quum vero ex illis quæ- sissem,vunde- hæc, quæ adfirmmt, tam indianiste missent, responde- nant ad hæc: " magnum curam fuissenadhibitam ad investi nd’as " maliens, sed reperiri- ïeas-non Apotuisse: deinde vero com ertum

."esseidquoddixissent."n 55. Istu îgitur ex Thebanis audivi sacerdotibus; ’--’ l- . Doàonæo’nmii: u veruîproflhetissœ hæc-narrant: "Duos nigras columhas Tbebis K Ægyptiis’avolasse, rerum aheram in UWHn-,’alt3mm adree tt-wenissen Et hancvquidem in fago residentem, humana lihguu’ " lœutam dixisse,instîtuendum ibi esse Jovis otaculum. - Dodos "macs igiturexisümasse, divinitus id sibi præèipi, «comme "v mandata feeisse’. Il-lam autem eolumbam quæ in Livyam abiea Milan? dicunt, "jussisse Libyas, ut Ammonis instituevent oracud u lum." Est autem et hoc, Jovis oraculum. .Hœc mihi dixerunt maliens quæfapud Dodonæos sacerdotio funguntur 5 quamm natn maniasse nomen est Promeneæ; lalteni, Timaretæ; natu minimæ, Nicandræ. Atque his cunsentiebunt alii Dadonæi, qui circa id templumi 56. Quibus dezrebus. ministràntl hæc est men sententia. i *Quod * si 5 revers Phtianices sacras mulâeres abduxemnt,iearumque alter-am in Ly- biam vendiderunt, alteram in Græciam ; Videtur mihi hæc alitera in hujus terræ, quæ nunc ïGræeia, olim vero Pelasgia vocabatur, eum- regionem vendita fuisse, quam Thesprotii incolunt; deinde vers, quum ibi serviret, sub fago arbore ædem Jovi statuisse: quemadmodum consentaneum est, cum quæ Thebis in Jovîs templo fumu- luta esset, eo in loco, quo nunc delata esset, ’memoriam filins ser- vage. Deinde, postquam Græcum addidicit sevmonem, oraculum ibidem instituit. Probabile est etiam, dixisse. eam, sororem suam in Libyamt esse venditam ab eisdem l’hœnioibus, a quibus et ipsa vendita57v. Quod autem fuisset.columbæ nominatæ , sint .v a Dodonæis i istæ mu-

k.EÏIÏTERPEL .« " 8T lieres, id en re W mihi Videtur, quad ’barbar’æ fuissent: au! enim visæ illis crantivocem .edere similem avibus. Postialiquod tempus autem-humanis. voce aiunt locutam esseicolumbam; scilicet pustquamr eo sermone, quem ipsi intelligebunt, loqui cœpits quoad vero barbare loquebatur, avium more sonum edere illis visu crut. Nain qua pacto ’columba humana lingue loqueretur? Quod vero nigram fuisse dicunt columbamJignificant Ægyptiàm fuisse mulierem. Eattautem modus, quo oraculo redduntur, similis Thebîs’ Ægyptincis atque Dodonæ. Est veto etiam divinatio art-vinifiât ab58. JamÆgy-ptiis Panegyres (id est, profectn. Sacres convenlus,) -- et Pompes. . ’ et ,Sup-i plicatiimes primi vutique Ægyptii "instituerunt; et ab his Græci tic: ceperunt. Cujus rei documentum mihi hoc est, quad apud illos ahi longe inde tempore instituti sunt hi ritus 3 apud Græcos auteur 59. Celebrant autem panegyres Ægyptii non 5eme! quotannis, nupersedfrequentius. Maximeintroducti. quidem et præcipuo cumi studio panegyrin agunt’Bubastinappidum, in Dinnæ honorem. Deinde Bu. sirin,- Isidi: est enim in hoc oppido maximum Isidis templum. Situm est autem id oppidum in media Delta Ægyptiaco. Isis vero Græco sermone Demain (Caves) est: Tertiam panegyrin in Sain oppidum agunt Minervæ: quartam,’ HeliOpolinfSali: quintam, Ëappidum cui. Buto nomen, Latonæ: sextam, Papremiu oppidum, K 60. Quæ Bubastin agitur panegyris, tali made instituitur. Navi- gantarti. una viri et mulieres, : " et quidemi I magna ’ utrorumqueV multitudo in quoque navi. Per totum navigationis cursum, mulierum aliæ crotala pulsant, viri vero tibiis canunt: reliquœ mulieres virique canunt, et manibus plaudunt. Quoties inter navigandum prope- aliud oppidum accedunt, havi ad terram ndpulsa, tafia agunt: ’ex mulieribus aliæ pergunt en facere quæ dixi; aliæ clamuntes, di- cteriis incessunt oppidi illius inulieres; alite tripudinnt; aliælstanm’ tes attmcta veste corpore nudànt. Hæc ad quodlibet oppidum juxta fluvium situm faciunt. Ubi vero Bubastin venerunt, festum celebrant, magna sacrifiois alimentes: et vini vitei in illo festo plus absumitur, quam-reliquo toto auna; Conveniunt autem. viri et mulieres, exceptis pueris puellisque, ad Septingenta utiquè minis, ut aiunt indigenæ. Hæc igitur in: perngunt; . 61. In Busiride vero oppido qua rutione Isidi festum agant, su-’ pre. dixi» Plangunt ibi. post peractum sacrificium, viriv omnes mulieresque, multæ admodum myriades hominum: quis sit veru- quem plangunt, nefas mihi est declarare. Qui veto Cures natibne in Ægypto habitant, hi tante etiam amplius facîunt quam cæteri, ut frontes quoque cultris concidant ; et en re produnt se peregrinos. esse, non Æg’yptios. - . v i ’ - I ’ i 62. Quum in Sain oppidum solennisa sacrificii causse conveniunt, certa quadam nocte lucernas accendunt omnes sub dia circum domos suas. Sunt autem lue lueemæ vascula sale replets. et oleo y

88 HERODOTI HISTOR. Il. supeme est ellyehniuni, quad par-tatamnoœematdet; adpell’entque festum illud, Accentuer» luœrnarum. Mil autem Æ’gyptîi, qui conventui non intersunt, observantes noctem sacrificii, lucarnes et ipsi accendunt : ita fit, ut non solum in Saï oppida, sed pet totam Ægyptum lucernæ nrdeant. Qua vero de causse no: hæc lamine ita honoretur, en. de re sacra-quædam ratio adfertur. - 03. Heliopalin et in Bute oppidum quum eonveniunt, nonnisi’ sacrifiois: peraguntz’ Papremi vera et sacrifiais. et alios sucras ritus’ celebrant, sicut alibi. Ibi vero, quando sol occasui -vicinus’ est, panel nounulli ex sacerdotibus circa dei simulacrum occupantur; picrique vero eorum, ligneis clavis instructi, stout in œmpli in. traita; alii vera, suseeptum votum emquentes, ad mille hamines, ex advenu statut, fuste quisque instructus. Simulacrumi autem dei, quad in parus. ædicula inest lignea deaurntn, pridieiejus diei in aliam sacrum ædem est translata. Jam pauci illi, qui apud simulas enim relieti s’unt, trahunt plaustrum quatuor rotarum, cui inpasita est ædicula et quad ei inest simulacrum: isti vera, qui in propylæoi atmt, hos non sinunt intrare. ltaque hi, qui vota suscepernnt, deo apem ferentes, pugnnm ineunt, illosque fustibus cædunt; fit- que ibi. acre prælium, multisque contuuduntur empâta; nec mimi, ut equidem arbitror, moriuntur etiam ex vulneribus; quamquam adiirmant Ægyptiiineminem interire. T ’ v 64. Hunc autem panegyrin hac. causas institutum esse aiunt in:- digenæ. Habitasse in illo templo matrem Martis: Martem autem, alibiï’educatum; post’quam ad virilem per’venit ætatem, vomisse matriin colloquium venire: ministros autem maris, ut qui illumi nnmquam ante vidissent, non sivisse eum accedere, sed pmhibuisse: tu!) iillum, adductis secum ex alio oppidulmminibus, male multassei ministres, et ad matrem introivisse. In ejus rei memoriam, banc verberntionem in festo Marti sacno a se aiunt esse institutum. .Etiam liane religionem primi coluerunt Ægyptii, ut nefas dueant in templo cuire cum mulieribus, aut a concubitu intrare in temple illotum. Alii enim fere omnes homines, exceptis Æg’yptiis et Græcis, casant in lacis sacris; et ab uxoribus surgentes, templum intrant illoti: existimantes nihil inter homines et alias pecudes diferre. Videre se enim alias pecudes et avium varia genern cuire in ipsis dearum ædibus et in lacis deo alicui consecratis: id si ingratum esset deo, pecudes non esse facturas. Talia illi prætexen- tes faciunt isto, mihi quidem minime probata. Sed Ægyptii, quum aliis in rebus, tum nimirum et hac in parte, curiose calant tem- plarum65. Ægyptus, quamvis religionem. sit Libyæ confinis, non A est tamen ..;;4. batik frequens. Quæ vero in en reperiuntur, sacra: habentur omnes: et illnrur’n quidem niiæ cum ipsis hominibus aluntur 3 aliæ nOn item. Quod si vero declarare vellem, cur dearum alicui consecratæ surit hæ quæ sacra: habentur, descenderem ad sermonem faciendum de divinis relius, quas exponere equidem inprimis devito: quamm si quas’ego in narratione mon tetigi, necessitote adductus de eis sans,

EUTERPE. - 89 locutus. Obtinet autem, quad ad hasce bestias spectat, institutum hujusmodi. Constituti sunt, quibus eorum alendnmm, et quidem cujusque generis sigillatim, cura commissa est, viri Ægyptii mulieresque 5 qua in munere patri filins succedit. Præterea singuli oppidorum incolæ vota his exsolvunt, quæ deo ei fecerunt cui sn- crata est bestiu: scilicet liberorum sacrum sive tatum cuput, sive dimidium, aut tertium radant partent; deinde capillus in trutina , argentum contra pendunt ; et, quantum fuerit capillorum pondus, tautum argenti solvunt curatrici bestiarum: iliaque, pro hoc, escam bestiis coucisos pisces præbet; hoc enim eis alimenti genus adsignatum est. Si quis vero harum bestiarum quampiam occiderit, si.sponte id fecerit, capite delictum luit; sin invitas, muletam pendit, quantum irrogaverint sacerdotes. Qui vero ibin aut accipi-- Un, pecnvit, sive valens, sive invitus, cum mari necesse est. 66. Quamvis autem multæ sint bestiæ, quæ cum hominibus aiuntur vitamque agunt; multa etiam plures forent, nisi felilms accident hocce. Postqunm peperunt fœminæ, non amplius accedunt ad mares: ut hi, cuire cum illis concupiscentes, quum non passim, tali utuntur inventa. Rapiunt illerum fœtus, raptosque inter-fichu; nec tamen comedunt occisos. Tum illæ, fœtu privatæ, djinn desiderantes, sic demum itemm ad mures accedunt: est enim amans prolis bestia. Quod si vero incidit incendium, mira ne. uccidit felibus. Nam Ægyptii quidem, par intervalle dispositi, custodiam felium agunt, incendium interim nihil curantes; et (e13, eut sese insinuantes par bominum intervalla, aut superne transsiiientes, in ignem insiliunt: quod ubi fit, ingens luctus capit Ægyptios. Quod si ultra in domo quadam moritur fait, omnes adium illerum incolæ supercilia sala radant ; apud quos vero tarti: mottons fuerit, hi totum radunt corpus et caput. - 67.. Abducuntur autem mortuæ fele: in sacra sepulcra, quæ in Bubasti surit oppido, ubi conditæ sepelîuntur. Cane: autem mor- tuqs, in sua quisque oppido sacris in conditoriis sepeliunt: et similiter, atque canes, sepeliuntur ichneumons. Mures autem araneos et Mitre: in Bute oppidum deducunt : ibes vero, Mercurio sacras, Hermapolin. Unes autem, rares illos quidem in Ægypto, et lupus, qui vulpibus baud multo sunt majores, ibi sepeliunt, ubi mortui reperiuntur. 68. Crocodilorum autem hæc natura est. Per quinque menses maxime hibernos nullum eibum cnpiunt. Quadrupes est, terram pariter et aquam habitons: ava enim purit excluditque in terra, et majorem diei partem in sicco versatur, nactu vero in fluvio: est enim aqua. noctu mugis calida quam serenum cœlum et ros. Om- nium vero, quæ novimus, animalium hoc ex minima fit maximum. Or. enim baud multo majora sunt anserinis, et exclusus fœtus pro ovi portione 3 ut, ubi incrementum cepit, pervenit ad Septemdecim cubitorum longitudinem, et ultra. Hahet autem oculus porci, (lentes vero magnes et exsertos, pro ratione magnitudinis corporis. Linguam natura non hahet, uuum ex omnibus animantibus : neque N

90 HERODOTI HISTOR. Il. inferîorem movet maxillam , sed ex omnibus item animantibus une!!! est quad superiorem maxillam admoveat inferiori. Habet autem ungues robustos, et cutem squammatam, quæ in tergo pemmpî non potest. In aqua quidem cæcus est, in aere veto perspicacissio mus. Quum igitur in aqua degat, os intus oppletum habet hiru- dinibus. Jan] aliæ quidem aves et bestiæ illum fugiunt: cum tro- chile autem pacem colit, quippe qui utilem ei operam præstat: mm) postquam ex aqua in terram exiit crocodilùs, ibique 0re hîante- recubat ; (quud facere ille plemmque contra zephyrum consuevit,) tum trochilus in os ejus sese insinuans, hirudines devorat; atque ille hac opem sibi præstita gaudens, neutiquam Iædit trochilum. 6S). Sunt autem crocodili aliis Ægyptiis sacri; aliis non item, ped hi illos ut hastes persequuntur. Qui circa Thebas et Mœrîdis lncum habitant, hi Ve] maxime sacres illos ducunt: et horum unique unum maxime crocodilum alunt, manu tractari edoctumo; cujus auribus inaures ex fusis lapidibus et auro inserunt, et anterioæs pedes aureis ornant nrmillis; demensoque cibo, quum farinacev, tum ex victimis, eumdem pascunt, cul-antes ut quamilnutissîiûè’ vivat; denique mortuum condiunt, et sacro in sepulcro sepelm Qui vero circa Elcphantinen habitant, hi non mode non * habent crocodilos, sed et came eorum vescuntur. Vocantur autelü’ ab ngyptiis, non crocodili, sed clmmpsæ. Crocodilos enim (id est; lacertus) loues illos nomînnrunt, formnm illerum conferentes cum Incertis, quæ apud illos in maceriis versantur. I ’ H” 70. Venatio crocodilorum multîs atque varîis modis instituitur: quorum ego illum, qui maxime mihi memoratu dignus Videtur, exponnm. Suis tergus, pro esca hamo insertum, in medium flumen demittît venator : ipse in ripa fluminis vivum habet porcellum, quem ferit. Crocodîlus, audita voue, ad ejus sonum adcurrit; in tex-gus veto suis incidens, illud déglutit; moxque in terram attrahitur. Poetqunm in terram extractus est, primum omnium oculos ejus l’uto oblinit Venator : en facto, facile admodum reliqua. administrat ;. sil 7l. facere Hippopotamiin non Pnpremitepotuit, præfecturadiflîculter. sacri habentur; . NM reli- quîs vero Ægyptiis non sunt sacri. uorum natura atque specîeà talis est. Quadmpes animal, bisulcum; ungulis bovinis, simo nase, juba equinn, dentibus prominentibus; cauda et voce eq’uîna ; magnitudine maximî tauri 5 cnrio ita. crassa, ut ex arefacto confi- cîantur72. Gignuntur politain fluvio ètiam jacula. lutræ, quas sacras «au. ducunt Ægys ptiî. Ex piscium autem universo genere sacras reputant esse cum qui lepidotus vocatur, et anguillam: quos pisces Nilo sacras esse aiunt; itemque ex nvîum genere culpanseres. n e "du; l 73. Est autem. etiam afin avis sacra, cui nomen phœnix:- qùëûn’ ego quidem non vidi, nisi pictum ; perraro enim Ægyptum visitat, nonnisi ex quingcntorum, ut Heliopolitœ aiunt, annorum internant): adünît autem tune, quum pater ejus obiit. Est’autem, si mode pictura récte ejus formam réfert, tentas atque talis: pennamm

colas. dhrumraureus, aliammEU ruber; TERPE. cætenun total-avis, habitu 9l et magnitudine, aquilæ maxime simillima. Phœniccm hune aiunt, mihi quidem parum credibilin marrantes, hæcce machinari: ex Arabie proficiscentem, in Solis templum porture putreui suum, myrrhe. circumlitum, et in temple Soiis sepelire. l’ortare autem aux! hocmodo; primum myrrhnm in ovi formnm fingere tanti penderie, quantum ferre ipse possit; dein ferendo illud experiri; fictoque experimento, excavera ovum, et patrem intus ponere, et qua parte ovi excavati patrem inseruit, Cam alio myrrlia oblinere : in pondus inpositi patrie idem esse atque fuerat ovi pondus: hoc demque modo circumlitum patrem gesture cum in Salis templum. Hæc facere avem illam narrant. 74. Sunt autem circa Thebas sacri serpentes, nihil hominibus noxii, baud suie magni, duobus cornibus instructi, e summo capitc enatis. H05, postquam mortui surit, in Jovis templo sepeliunt; huit: enim Deo sacras esse dicunt. 75. Est vero in Arabie locus, ex adverso oppidi Buto maxime situa; quem locum ipse ndii, quum nudissem quæ de serpentibus volucribus narrantur. E0 ut perveni, vidi ossa. et spinas serpentum, ineiïabili multitudine: erant enim spinarum acervi, majores alii, alii minores, atque minores, ingenti numero. Est autem locus, ubi eiïusæ hæ spinæ jacent, hujusmodi: ex angustis montibus introitus est in magnum planitiem, agro Ægyptio con-tîgunm. Nar- mnt igitur, incunte vere ex Arabie Ægyptum versus advolare vo- lncres serpentes; ibes autem aves, occurrentes illis in faucibus hujus regionis, aditu prohibere serpentes, illosque neeare. Et banc 0b museaux magno in honore ab Ægyptiis haberi ibin, aiunt Ara- bes; et profitentur etiam Ægyptii, ea causse se hasce aves in 7 6. Species autem ibidis talis est: colore admodum nigro avis est honore[1er 1:0th corpus, pedibushabere. gruis, rostro . quam maxime adunco, magnitudine quanta crex. Nigramm scilicet, quæ cum sapentibus pugnant, hæc species est: sed, quæ ante pedes hominum magie versantur, (duo enim surit ibium genera) hæ capite et cervice tata nudæ surit; pennæ quidem corporis albæ, sed caput et cervix et extremæ alæ extremaque cauda, omnia hæc nigra admodum : cru ra et rostrum simile alteri generi. Porro serpentum forma, quos dixi, Similis est hydrarum: alas autem habent non pennatns, sed vesq pertilionis alis ailmodum similes. Et hæc quidem hactenus de mais bestiis dicta sunto. 77. M ÆGYPTIOS. ipsos quad adtinet, hi qui eam Ægypti par- ,œm incolimt, quæ seminari solet, omnium hominum maxime me- moriæ rerum gestarum dam; opernm ; suntque longe omnium, cum quibus aliquam notitiam contraxerim, eruditissimi. litre autem ratine utuntur tali. Singulis mensibus per tres continuas dies purgant corpus, vomitibus et clysteribus sanitatem sectantes, rati a cibis, quos sumunt homines, oriri inorborum omne genus. Sunt enim cæœroquin Ægyptii, post Lèbyas, præ eæteris omnibus po- n

92 p HERODOTI HISTOR. Il. polis robustissima valetudine, 0b cœli pute temperiem. tempœta- temque nullis mutatiouibus obnoxiam. Ex mutationibus enim, quum aliamm rerum, tum præsertim ex tempestatis vicissitudini-’ bus, maxime in morbos incidunt homines. Vescuntur autem panibus, ex zen coatis, quos cyllestes nominant. Vino vulgo utuntur ex hordeo confecto, quum vites non ferat regio. Pisces alios comedunt crudos, in sole siccntos; alios sale conditos. Ex avibus coturnices et anates et minores aviculas crudas edunt, sale quidem ante conditas; relique autem vel avium genera vel piscium, exceptis his quæ sucra habentur, partim assuta comedunt, partim élixa. 78. In conviviis opulentiorum, postquam cœnure desîeruut, cir- cumfert aliquis in loculo mortui hominis simulacrum ex ligna factum, pictura et opere maxime ad naturam expressum, longitudine cubituli omnino, au: duorum cubitorum. Hoc simulacrum osten- dens ille unicuique, ait: " ln hune intuens bibe et delectare y b post mortem enim talis cris." Hoc in conviviis faciunt. 79. Patriis institutis ita sunt dediti, ut alienum nullum ndscis- cant. Habent autem quum alia instituta memorahilia, tum est apud illos in usu cantilena quædam, quæ et in Phœnicia et in Cypro cautatur et alibi; pro diversis autem populis nomen habet diversum, congruit vero ntque adeo idem est quem Græci contant, Linum nominantes. Quare, ut multa alia eorum quæ in Ægypto surit, sic et hoc mirabor, Linum unde acceperint: satis vero eom- pertum est, ab antiquissîmis temporibus hune ab illis cani solitum. Nominntur autem Linus Ægyptiorum lingue. Maneros. Di- cunt vero Ægyptii, fuisse illum primi regis, qui in Ægypto re- gnarit, filium unicum : hune, ante pubertatem mortuum, lamentis his prosequi Ægyptios: et esse banc apud se primum et unicam cantilenam. 80. Etiam hoc commune habent Ægyptii cum Græcorum nonnullis, cum solis quidem Lacedæmoniis: juniores apud illos ubi ohviam veniunt senioribus, cedunt his via, ac deflectunt; et advenientibus, e sedili ndsurgunt. Hoc vero a Græcorum omnium moribus abhorrens habent: in via publica, loco salutationis, adorant alter alterum, manum usque ad genua demittens. 81. Vestibus utuntur lineis, circa crura fimbriatis, quas calcaire: ’vocnnt : super his candide. gestant amicula lunes. superinjecta. Nec vero templa ingrediuntur cum lamais amiculis, nec his induti sepeliuntur: nefas est enim. Qui mes congruit cum Orphicis (quæ vocantur) et Bacchicis institutis, quæ sunt endem Ægyptiacni et Pythogorim. Nain, qui horum sacrorum est particeps, cum nefas est in laneis vestimentis sepeliri: cujus rei sacra quædam redditur 82. Sunt porro alia ab Ægyptiis inventa; hæcce: menaium et ratio.dierum unusquisque cuînam l ex’ Diis sit consecrntus; et, quo quisque die natus est, quænnrn sint hujus hominis fats: future, quo mortis genet-s periturus, quodnam ejus futurum sil: ingenium et nature:

quibus rebus etiam GræcorumEUTERPE. nonnulli, qui pœcin tractarunt, 93 usi sunt. Prodigia etiam plura ab his inventa. sunt, quam ab aliis omnibus hominibus. Incidente enim prodigio, observant scriptoque consignant en quæ deinde evenilmt: et, si quando postes. uliud simile huic incidit, similis existimant eventura. 83. Quod ad divinationem spectant, ejus apud illos hæc ratio est. Hominum nulli ars divinandi inesse putatur, sed deorum quibusdam. Nam et Herculis in Ægypto oraculum est, et Apollinis, et Minervæ, et Dianæ, et Martis, et Jovis; denique id, quod maxime omnium in honore habent, Latence oraculum in Buto oppido. Mo- dus vem quo eduntur macula, non idem illis ubique est, sed di- versus. 84. Ars media: apud eos in hu ne modum distributa est, ut singulorum morbomm singuli sint medici, nec plura morborum genera unus idemque curet. Suntque apud illos medicorum plana omnia : nain alii oculorum sunt medici, eapitis alii, alii dentium, alii ulvi, alii85. Lamentaoccultorum et sepeliant morborum.in hune modum instituuntur. ’ Quando ex domo quadam decessit homo, cujus aliqua ratio habetur, fœminœ ex en domo omnes luto oblinunt caput aut ipsum etiam faciem, ac dein, relicto domi cadavere, ipsæ per urbem discurrentes plangunt, succinclæ, mammasque exserentes, et cum his propinquæ omnes. Aliaque ex parte viri plangunt, et ipsi succincti. Hæc postquam fecerunt, ita demum ad condiendum eiferunt. 86. Sunt autem ad hoc ipsum certi homines, qui artem banc condiendi mortuo: exercent. Hi, ubi illis adiatum est cadaver, ostendunt his qui illud adferunt exemplaria ligues. cadaverum, pictural. verum iniitantia. Et præstantissimam quidem condiendi rationem dicunt ejus esse, cujus nomen in tali re eifsri nefas duco. Mon- strant vero et exemplar alterius, quæ huic inferior est et minus pretiosa ; denique tertiam, vilissimam. Quibus expositis, quæruut ex illis, quonam genere parari velint cadaver. Tum hi, postquam de mercede convenit, abeunt: et illi, suis in ædibus manentes, si pratantissima rations condiendum cadaver fuerit, rem ita peragunt. Primum, incurvo ferro per liures extrahunt cerebrum 5 et partem quidem cerebri ita extmhunt, partim vero infusis medicamentis. .Deinde zieuta lapide æthiopico circa ilia incidunt cadaver, et totem alvum exenterant, et purgutam eluunt vino palmeo, iterumque tritil Îaromatibus extergunt: ltum trita purissima myrrhe. et oasis aliisque odoribus, thure excepté, alvum complent, atque oompletam rursus :eonsuunt. His ita factis, nitm condiunt, conduntque cadnver pet .dies septuaginta; nec enim licet diutius. Elapsis septuagiuta die- .bus, lavant cadaver, et totum corpus sectis ex syndone byssina fa- .sciis involvunt, gummi sublitis, quo pro glutine maxime utuntur Ægyptii. Inde ubi cadaver receperunt propinqui, capsam conficiendam curant hominis figura, cui includunt cadaver; atque in- clusuni reponunt in conditorio «yatagan, rectum stetuentes ad pa-

94 HERODOÎI HISTOR. u. rietem. Hæc est ratio adparandi en caduveru, quæ pretiosissitne condita volunt. 87. Qui vero malien: rationem cupiunt, nimium sumtum fugientes, eorum cadavera ita instruimt. Clysteribus adhibitis, implent cadaveris ventrem oleo cedrino, non incidentes ventrem, nec alvum exenterames, sed per anum ingerentes : tum cohibentes illud lava- crum ne eudem via retro exeat, nitre condunt caduver, per statutuui dieruin numerum. Horum dierum postremo cedriam, prius inge- stam, e ventre emittunt ; cujus tenta vis est, ut secum et intestins et viscera prorsus commaceratu educnt: carnes autem: consumât nitrum 5 atque ita relinquitur cadnveris cutis tantum et ossu. His ita peractis, reddunt cadnver propinquis, nihil amplius ncgotii sue- cipientes. 88. Tertio condiendi ratio hæc est, que adparuntur eorum au!» Vera, quibus tennis admodum res familiaris est. Vulgari liquoœ purgatorio eluunt ventrem, tum par septuaginta dies nitro condiunt cndaver, atque ita dein propinquis reddunt anferendum. 89. Uxores veto illustrium virorum, postquam decesserunt, non statim condiendas tradunt; nec si quæ formosæ admodum et in æstimatione fuerunt: sed post tres demum aut quatuor dies uncto- riblas hæ traduntur. 1d faciunt eucaussa, ne cum his mulieribus eoeant nacaires. Deprehensum enim esse aiunt eorum siliqueux, cum.cadavere recens defuuctæ mulieris coeuntem, delatumque esse 90. Quod si quis vero reperitur, sive Ægyptius, sive periude pe- regrinusab homo,artificii qui a crocodile raptus, socio. aut ab ipso flumine Ihaustus periit ; apud quodcumque oppidum cadaver ejus in terrain fuerit ejectum, ejus oppidi incolæ necessario tenentur condiendum illud curare, et quam maxima honore adfectum in sacris conditoriis sepep iire: neque alii cuiquam, nec cognatn, nec mica, licitum est tan.- gere taie estimer; sed soli saœrdotes Nili, tamquam uliquid am. piius quam hominis enclaver, tractent illud atque sepeiiunt. .91. Græcorum institutis recusant uti, et, verbo ut dicam,aliorum etiam populorum quorumcumque. Et hoc quidem reliqui Ætgyptii :ita observant. Est autem Chemmis, oppidum magnum Thebaid’u .præfecturæ, prope Neapolin; in quo templum inest Persei, Damas ’ filii, quadratum, pahneto circumdatum: propylæn. templi lapides, ingentia admodum ; super quibus duæ collocatæ sunt statua: lapir deæ ingenti mole. Intra hoc septum ædes est, in que est-Persei simulacrum: narrantque hi Chemmitæ, sæpius in en regione ad. parere Perseum, frequenter vero intra ædem, reperirique subinde sandalium quod ille gestaverit, magnitud’ine bicubitali; quad quoties adpareat, tune florenti rerum statu universam uti Ægypmm. Hoc illi narrant: sacra autem faciunt Perseo, Græcanieis. similis, hujusmodi ; ludos gymnicos celebrant, omnia certuminum genera continentes; præmioque proponuntpecudes, et lieues, et pelles. Interroganti vero mihi, cur ipsis salis Idparere Persans consuma,

-EU-TERPE. V 95 et car singulare hoc præ aliis omnibus Ægyptiîs ipsi lmbercnt, ut gymnicos ludos ei instituant, dixerunt, " suo ex oppido oriundum d esse Perseum : Danaum enim et Lynceum, qui in Græciam nnvi- ii gassent, Chemmitas fuisse z” et horum deinde genus recensen- tes, descenderunt usque ad Perseum. ii Hunc autem," nichant, " quum 0h eam caussam (quam eamdem Græci memorant) Ægyp- " cum adiisset. ut Gorgonis caput ex Libya adferret, etiam ad se " vernisse, et cognatos omnes agnovisse; udiisse autem Ægyptum ii cognito Chemmios nomine, quad ei mater indicasset. Huic igi- " tur se ludos gymnicos celebrare, ipsius jussu." 92. Istis quæ exposui institutis utuntur ii Ægyptii, qui supra paludes habitant.. Qui vero paludes incolunt, eisdem quidem utuntur quibus reliqui Ægyptii, quum aliis in rebus, tum quad uonnisi unam quisque uxorem in matrimonio habet, quemadmodum Græci. Cæterum ad victus facilitatem alio hæc ab iis inventa sunt. Post- quam auctus est fluvius, camposque inundavit, nascuntur in aquæ lilia multa, quæ ab Ægyptiis lotus vocantur. Hæc ubi (lemessue- mut, siccant ad solem: deinde, quod in loto intus est, papaveri simile, id pinsunt, panesque ex eo coquunt. Est vero etiam radix hujus loti esculenta, dulcis admodum, rotunda, magnitudine mali. Sunt et alia lilia, rosis similia, quæ et ipsa in flumine nascuntur: quorum fructus in alio calyce inest, ex radice adnato, specie favo vespurum simillima; in quo insunt (baccæ sive grena) esculenta permultu, magnitudine nuclei olivæ, quæ vel tenera comeduntur, vel siecnta. l’orro Byblum, (id est, Papyrum,) quæ quotannis in paludibus nuscitur, postqumn extmxerunt, superiora abscindunt, in aliosque usus convertunt; quad vero inferius relinquitur ad cubiti longitudinem, id partim manducant, partîm vendant. Qui vero delicam admodum bybio volant uti, hi eam in ardente fui-no torrefactam manducnnt. Nonnulli mm nonnisi piscibus vitam sustentant, quibus capiendis dant operam : hi postquam captos axen- terarunt, ad solem e05 siccant, et ita siccatos comedunt. 93. Gregules pisces in fluminibus non fere gignuntur 5 sed, postquam in stagnis enutriti sunt, fuciunt hæc quæ dicam. Ubi incessit cos gigncndi libido, gregatim enatant in mare. Gregem ducunt mares, genituram spargentes: sequuntur fœminæ, quæ illam deglu- tium, arque inde connipîunt. l’ostqllznn gravidæ factæ sunt in maxi, retro natant in suas mimique gaulis sedes. Tum vero non jam mares præeunt, sed fœmînzv (incunt gregem: quæ dum præ- eunt, similiter facinnt atque amen mares fecerant; spurgunt pilula- tim ovorum gram, sequunturque mares ille. deglutientes. Sunt autem grann ista, pinces z et ex reliquis granis, quæ non sunt de- utita, existunt pisces qui deinde enutriuntur. Qui ex gregibus illis, quum in mure enntunt, capiuntur pisces, horum capitu a Iævo latere âdtrim reperiuntur; qui in renatando capiuntur, dextrum latus ndtritum habent. Accidit hoc autem illis hac de caussa. Quum in mare matant, presse legunt terram a. parte sinistra: ubi retro natant, rursus ad eamdem sese adplicunt, illamque adtingunt

96 HERODOTI HISTOR. Il. quam proxime possunt, ne a via aberrent propter fluminis curam. Quando veto augeri incipit Nilus. tum cava terræ lace et lacunæ fluvio vicinæ primum incipiunt repleri, percolante aqua ex flumine : et prout illa Inca implentur, continuo minutiez pisciculis plena saut omnia. Hi pisciculi si unde ariantur quæris, videor mihi equidem verisimillimam banc caussam intellexisse. Superiore anno, postquam deficere cœpit Nilus, pisces ava in limum deposuerunt, et si-- mul cum postrema aqua abierunt z nunc, quando tempore circumacto redit aqua, ex avis istis protinus hi pisciculi nasonntur. Et circa pisces quidem ita se res habet. 94. 0leo utuntur hi ex Ægyptiis qui circa paludes habitant, ex .fructu sillicyprinrum, quad Kiki vacant Ægyptii, parantque in hune modum. Ad fiuminum et stagnorum ripas serunt hæc sillicy- pria, quæ apud Græcos sponte nascuntur. Hæc in Æg’ypto sata, fructum ferunt magna copia, sed graveolentum. Hunc illi colligunt, et contusum exprimant; nonnulli etiam tastum excaquunt, , et quad defluit colligunt. Est autem pingue, et lucernæ non minus commodum quam alivarium oleum 3 sed graver!) spargit odorem. 95. Adversus culices, quorum magna vis est, hac utuntur inventa. Qui regiones paludibus superiores incalunt, hos juvant tunes, in quas dormîturi adscendunt; nam a ventis prohibentur calices altius volare. Qui vero circa paludes habitant, hi turrium loco hac ratione. sese muniunt. Quilibet vir rete possidet, quo per diem pisces venatur. noctu autem eodem utitur in cubili ubi quiescît: lecto circum- onit rete ; deinde subrepens, sub illo dormit. Culices enim, si quis pallia aut sindonî involutus cubitum ivit, per hæc vestimenta cum mordent 3 par rete vero ne conantur quidem omnino. 96. Noves illerum aqerariæ ex spina arbore confectæ surit, cujus species simillima loto Cyrenaico, lacryma autem gummi est. Ex hac igitur spina cædunt ligna fera bicubitalia, quæ laterum in morem componunt, ex eisque naves fabricantur tali modo. Bicubitalia illa ligna circum frequentes prælongosque clavas ligneos circum- nectunt, illisque ita compactis tigna transversa superne intendant. Costis vero non utuntur, commissures autem intus byblo obturant. Gubernaculum unum faciunt, et hoc per carinam trajicîunt. Malo utuntur ex spina arbore, velis ex papyro. Hæc navigia adverso flamine, nisi secundus ventus, isque satis validas, obtineat, navigare non possunt, sed ex terra juxta ripam trahuntur. Secundo veto flumine deferuntur hoc mode. Tabula sive crates oblonga estja- nuæ forma, ex myrica frutice [tamaricen Latine vacant] confecta, et vimine ex arundinibus consuta 5 tum lapis perforatus, duorum fera talentorum pondere. Januam illam, fane religatam, in fluviaux demittit nauta, ut ante navem secundo flamine deferatur; lapidem vero ex alio fane a postica parte demittit. Itaque janua, incidente aquæ impetu, celeriter progreditur, et trahit burin ; (hac enim his navigiis nomen est z) lapis vero, dum a terga trahitur, et in fundo est, dirigit cursum. Habent Ægyptii navigiorum horum ingentem multitudinem, veliuntque illarmn nonnulla malta millia talentorum.

EUTERPE. ’ 97 91. Pastquam Vera terrain Nilus inundavit, sala oppido. conspi- ciu’ntur ex aquis eminentia, insulis Ægei maris admodum similia. Reliqua enim omnia Ægyptus tunc pelngus est, solaque oppida eminent. Hoc ubi fit, non jam per fluvii alveos navigant, sed medios per campos. Nam, qui Naucrati Memphin proficiscitur, is præter ipsas pyramides navigat; quum alioquin non hac sit iter, sed præter apicem nô Delta et juxta Cercasorum oppidum: et Canobo e mari Naueratin tendens, per campos navigue, juxtaque Anthyllam et Archandropolin præterveheris. 98. Anthylla, quam mado nominavi, nobile oppidum, singulari- ter adtributa semper est uxori regis qui in Ægypto regnat, ex cujus reditibus illa sibi comparet calceamenta: idque ita obtinet, ex quo sub Persarum imperio Ægyptus est. Alterum, quad dixi, oppidum Videtur ab Archandro Phthio nomen accepisse, Achæi filio, Danai genero; quare etiam Archandri oppidum nominatur. Fuerit quidem fartasse etiam alius Archander: at Ægyptium cette nomen non est. 99. HACTINUS en dixi, quæ partiln ipse vidi, partim quæ equidem sentio, partim quæ sciseitando cognovi. Accedo nunc ad ex- ponendns Ægyptiorum historias, raque gestes, quemadmodum nar- ratas audivi ; quibus tamen nonnulla etiam, quæ ipse meis oculis vidi, adjiciam. Mayen illum, qui primus in Ægypto regnavit, quum alia fecisse, aiebant sacerdotes, tum hoc primum, quad Memphin jactis nggeribus a Nili inundatione secluserit. Olim enim fluvium juxta ipsum montem mena obsitum a parte Libyæ fluxisse; Menen veto superne, centum fera stadia a Memphi, Nili brachium illud, quad meridiem versus tendebat, huma adgesta complesse; atque ita, exsiccato prison alveo, alium duxisse, qui inter montes medius interflueret. Atque etiam nunc Persæ brachium illud, quad nunc fini: ab altero seclusum, magna cura observant, et quotannis eum (eo loco, ubi a vetere alveo (leflexit) ndgesta huma muniunt; quoniam, si eo loci perrumpens fluvius exundaret, timendum foret ne universa Memphis inundaretur. Deinde vero eumdem Menen, primum Ægypti regem, aiunt, postquam regionem circa Memphin in sicco posaisset, in eadem regione urbem hune, quæ nunc Memphis vocatur, condidisse z (est enim Memphis etiam in angusta Ægypti parte z) extra illam vero circumfodisse lacum ex fluvio versus septentrionem et versus occidentem, nam versus orientem ipse Nilus eam præstringit. Porro eumdem in ipsa urbe Vulcani templum, quad magnum ibi et memorabile est, statuisse. 100. Post hune ex libro recensuerunt mihi sucerdotes regum trecentorum et triginta nomina. In tot generationibus hominum actodecim’ Æthiopes erant, et una mulier indigena. Mulieri, quæ in Ægypto regnavit, idem nomen fuit atque Babyloniæ, Nitocn’s. Banc memorant ultam esse fratrem, quem Ægyptii, quum apud cos regnasset, occiderant, post ejusque cædem regnum ipsi tradide- tant: hujus ulcitscendi cauàsa multos Ægyptios dola interfecisse. Fecisse scilicet conclave prælongum subterraneum, novum quid- o

I 98 HERODOTI HISTOR. Il. dam se mol-ivi dicentem, anima autem aliud cogitantem. Tarn Ægyptioram magnum numerum, quos cædis maxime auctores fuisse noverat, ad cœnam vacatos, epulo ibidem cxcepisse;- inter cœnandum vero fluvium in conclave immisisse per occultum inges- tem canalem. De hac igitur hæc memorarunt, istud adjicientes, post id factum reginam se ipsum in conclave cineribus repleturn conjecisse, que vindictam efi’ugeret. 10]. Reliquarum regum nullum vel opus memorabile reliquisse dixerunt, vel re alla insignem fuisse, præter postremum eorum, Mœrin. Hunc memorabilia edidisse opem, propylæa ad Vulcani templum, septentrionem spectantia ; lacumque eifodisse, cujus quantus sit circuitus, deinde exponam; pyramidesque in eo exstruxisse, quaram de magnitudine simul cum ipso lacu faciam mentionem. Hunc igitur ista edidisse opem; reliquorum autem nullum quidquam. 102. lgitur hos omittens, aliam memorabo, qui post illos regnavit, cui nomen Sesostris fuit. Hunc dixere sacerdotes primum navibus longis ex Arabica sina’ profectum, adcolas Erythræi maris subegisse; douce, quum ulterius esset navigaturus, in mare pervenisset quad propter brevia non amplius potuerit navigari. Inde in Ægyptum reversas, ut narrant sacerdotes, ingentem contractum exercitum per continentem duxit, omnesque quos adiit populos armis subegit. Quod si quos olfendisset fortes populos, et libertatis vehementer studiosos, in horum terris columnas erigebat, quarum l inscriptio declarabat quum regis nomen atque patriam, tum hos vi ab ipso esse subactos. Quorum vero oppida citra pugnam et facile cepisset, in horum columnis eadem quidem, quæ in fortium virorum columnis, inscribebat, insuper vero pudenda insculpi jussit muliebria, molles eos esse atque ignavos signifions. 103. Hæc igitur faciens continentem obiit, donec ex. Asia in Europam transgressas, Scythas subegit et Thraces. Hi, ut mihi videtur, extremi fuerunt, ad quos pervenerit Ægyptius exercitus: nain in horum terra conspiciuntur columnæ ab illo erectæ, non vero ulterius. Inde conversa itinese domum repetiit: sed ubi ad Phasin fluvium fait, baud satis certo udfirmare possum, ipsene rex Sesostris, designatam aliquam quantamcumque partem sui exercitus ibi reliquerit, au milites nonnulli, itincrum errores pertæsi, circa Phasin flumen remanserint. - 104. Colchi enim mihi videntur Ægyptii esse: idque dico, ut qui prias hoc ipsum mecum cogitaverim, quam ex aliis audivi.» Quum vero curæ mihi hæc res esset, quæsivi ex utrisque: et magie Colchi recordabantur Ægyptiorum, quum Ægyptii Colchorum. Putare autem se aiebant Ægyptii, esse Colchos de exercitu Seso- stris. Ego veto conjectaveram partira ex hoc, quad aigre colore et crispis capillis sint Colchi: quamquam hoc panna valet, quum et alii sint populi tales: hoc igitur patius argumenta id collegeram, quad soli omnium homînum Colchi, præter Ægyptios et Ætliiopes, ab antiquissimis tcmpofibus circumcidant pudcnda. Nain Phœ-

nîces, et Syri Palæstinam ineolentes,EUTERPE. profitentur ipsi, ab Ægyptiis 99 se hoc accepisse. Syrii vero, qui circa Thermodontem et Poube- nium fluvium habitant, et Macrones, horum finitimi, a Colchis nuper se accepisse fatentur. Hi enim sunt soli ex omnibus homini- bns circumcisi; et hi manifeste Ægyptios in hac re imitantur. Ægyptii veto utrum ab Æthiopibus, un hi ab illis acceperint, adfirmare non possum; perantiquum enim ritqu esse adparet. Istos autem ex Ægyptiorum commercio hune ritum adoptasse, magnum mihi etiam documentum videtur hoc esse: Phœnices, qui inter Græcos vivunt, in hoc ritu ad pudenda pertinente non amplius imitantu-r Ægyptios, et eorum, qui post nascnntur, non circumcidunt 105. Age vero, etiam aliud de Colchis commemorabo, in quo Ægyptiis similes sunt. Linum soli hi et Ægyptii fabricantur eo. dein modo-: atque etiam tata. vitæ ratio et sermo utrorumque si- miiis est. Linum quidem Colchium a Græcis Sardonium vocatur; illud vero quod ex 1Egypto edfertur, Ægyptium nominatur. 106. Columnamm quæ variis in regionibus posuit Ægyptius rez virilia.Sesostris, pleræque non amplius supersunt : in Syrie vero Palæstino. i ipse superstites vidi, in quibus ont prædicta. inscriptio, et pudenda muliebria. Sunt etiam in Ionia duæ imagines hujus viri saxis in- sculptæ, altera in via qua Epheso Phocæam itur, altera qua Sardi- bus Smyrnam. Utrohique vir exsculptus est, magnitudine quatuor cubitomm cum une. spithama, dextre manu hastam tenens, sinistra sagittas, et reliquo cultu simili; habet enim partim Ægyptiacum cultum, partim Æthiopicum : ab altero vero humera ad alterum pet pectus pertinet insculpta iuscriptio in banc sententiam: Ego liane regionem mei: humai: mihi adquisici. Quis veto, aut umle ait, ibi non declarat: alibi vero declaravit. Itaque istas nonnulli, qui viderunt, Memnonis conjiciunt imagines esse, longe avero aber.- 107. Hunc Ægyptium Sesostrin, dicebant sacerdotes, redeuntem, nntes.multosque homines ex" gentibus subactis secum ducentem, eumdem, pqstquam in reditu ad Daphnin Pelusiacam pervenisset, a. fratre, cujus fideî Ægyptum commiserat, una cum filiis hospitio esse eisqeptum: et illum circa domum, in qua rex erat, materiam conger-i,’congestnmque jussisse incendi. Quo re animadversa, delibujgsse regem cum uxore, quippe illam comitem secum habuisse, Hunc si suasisse, quum se): essent .filii, duobus ex his super pyram extensis pontem sic in ardente materia faceret, quem ipsi superantes emigerent. 1d fecisse Sesostrin, et duos filios ita igue fuisse absumtos, reliques veto une mini patre fuga servatos. 108. Postquam in Ægyptum advenu, pœnasque de fratre sumsit, tutu veto multitudine hominum, quos e terris suhactis adduxerat, in hune modum usus est. Lapides eos, qui hoc regnante ad Vul- canitemplum congesti sunt, immani magnitudine, hi surit qui truerunt: iidemque cannaies cunctos, qui nunc in Ægypto sunt, menti foderunt; attique in inviti quidem fecerunt, ut Ægyptus,

o o1’

100 HERODOTI HISTOR. Il. quæ ante id tempus tota equis et plaustris opportuns. fuerat, hoc commodo eareret. Nam ab illo tempera Ægyptus, tata licet plana et campestris, eqnis et plaustris inhabiiis facta est: cujus rei mussa est multitudo fossarum, variis modis omnes in. partes ductarum. Regionem autem ita fossis discidit rex ille hac caussa. Quicumque ex Ægyptiis oppida habitabant quæ non sunt ad fluvium sita, sed in media regione; hi, postquam messit Nilus, aquæ inopia labo- mutes, salsiore potu usi erant, ex puteis hausto. Hujus rei causse» discissa est Ægyptus. . 109. Porro hune regem, nichant, distribuisse regionem inter omnes Ægyptios, singulisque sortem æqualem dedisse quadratam; et ab hac sorte reditus sibi constituisse, imperato tributo quotannis pendendo. Quod si de cujuspiam sorte fluvius. aliquid abstraxisset, is regain adiens indicabat factum ; et tex, missis qui rem præsentem inspicerent, dimetirenturque quanto minor factus fuerit ager, in posterum tributi partem pro portione remittebat. Videturque mihi ex hoc negotio inVenta esse geometria apud Ægyptios, indeque ad, Græcos transiisse. N am polum quidem et gnonionem et duodeeim diei partes a Babyloniis Græci acceperunt. l 110. Idem rex Sesostris, unus ex Ægypti regibus, Æthiopiæ etiam regnum ohtinuit. Monumenta autem sui reliquit statuas lapideas ante Vulcani templum positas: quarum duæ, triginta cubitorum quæqne, ipsius et uxoris referebant imagines; tum quatuor, viginti cubitorum quæque, totidem numero filiorum. Ante bas statuas quum multo post tempore Darius Perse. sibi vellet statuam ponere, vetuit Vulcani sacerdos, diceus ii non edita ab illo ii esse facta qualia a Sesostri Ægyptio : Sesostrin enim quum alias " gentes nihilo vel paueiores vei inferiores, quam ipse, tum veto. u et Scythes, subegisse, quos Darius subigere non potuisset. Ouate ii non esse æquum, ut antevillius monuments statuam ponat is qui " illius faeta non superarit." Aiuntque Darium sacerdoti hæc. 111. Sesostri vita functo, aiebant, regnum suscepisse filium ejus Pherondiceuti : eumque nullum ignovisse. militare facinus præclarum v edidisse; V accidisse quippe ei ut eæcus fieret, et quidem 0b factum hujusmodi. Quum flumen eo tempore copiosissimum descendisset ad octodecim pedum altitudinem, camposque inundasset, ingruente vento ingentes fluctua ciere fiumen cœpit. Ibi tune regem hune, improbai vesania eorreptum,,sumsisse spiculum, et in medios fluminis gurgites conjeeisse : dein protinus oculis eœpisse laborare, prorsusque usum ocularum amisisse. Postquam decem annis eæcus fuisset, advenisse si, undecimo sono, ex Buto oppido oraculi responsum, " eXactum esse mulctæ tempus; oculorum usum recepturum cum u esse, si oculos eluisset lotio mulieris, quæ non nisi cum sua ma- i! rito eoiisset, et cum nullo alio viro habuisset eonsuetudineml’ Illum igitur ante omnia uxoris urinam esse expertum; deinde veto, quum visum non recspisset, aliarum omnium atque aliam experi- mentnm fecisse. Ad extremum, postquam visum recepisset, Il)!!!

E UTERPE; 10) lieres machs, quarum experimentum faces-st, excepta uns illa cujus urina lotus visum recepit, in unum oppidum congregasse, cui nomen nunc Erythrobolus est, (quasi Rubrum solin» diceres) atque ita eongregatas, subjeeto igue, simul cum oppido con- eremasse : illam vero, cujus urina lotus visum receperat, in matrimonium duxisse. Donaria autem, postquam oeulorum ealamitate est liberatus, quum alia in notabilioribus quibusque templis consecravit, tum, quod maxime memOrari præ cæteris meretur, in Solis templo opem posuit spectatu (ligna, duo saxeos oboles, utrumque ex une saxo, longitudine utrumque centum cubitorum, latitudine octo cubitorum. 112. Huie in regnum suecessisse nichant virum Memphiten, cum qui Græcorum sermone Proteus nominetnr; cujus nunc delubrum est Memphi pulcrum admodum et eximie instructum, a Vulcani templo austrum versus situm. Cires delubrum illud Phœnices Tyrii habitant ; vocaturque totus ille locus, Tyriorum castra. Intm Protei delubrum ædes est, quæ vocatur Veneris Homme.- quam ego ædem Helenæ ’liyndari filiæ sacratam fuisse conjicio, tum quod memoratum audivi vixisse Helenam apud Proteum, tum nempe ob hoc ipsum cognomen Homme Veneris: quotquot enim alia sunt Veneris temple, eorum nullum est quod tale cognomen habeat. 113. Dixerunt autem mihi sacerdotes, sciscitanti quæ ad Helenam speetant, gestam rem esse hune, in modum. Alexandrum, post. quam Helenam ex Spartairapuisset, domum naviguse. Sed ubi in Ægæum pervenit, violenti ex adverso venti in Ægyptium mare cum compulerunt: inde, quum non remitteret vis ventorum, Ægy. ptum tenait; et in illud quidem Nili ostium, quod Canobicum nunc Vocatur, ad Taricheas pervenit. Brut autem in litore Hercu- lis templum, quod etiam nunc est: in quod si quis cujuscumque hominis servus profugerit, et deo se tradens, sacras sibi impuni notas curaverit, hune nemini fus est tangere. Lex ista tandem, quæ olim fuit, ad meam usque ætatem manet. Ah Alexandre igitur famuli nonnulli, eognita lege quæ in hoc templo obtinet, de- sciscunt: sedentesque deo supplices, nocituri Alexandro, accusa- runt cum 3 omnemque iniquitatem, qua advenus Helenam et Me- nelaum usus ille crut, aperuerunt: renuneiarunt hæc autem quum sacerdotibus templi, tum prœfecto hujus ostii, cui Thonis nomen erat. 114. Quibus côgnitis Thonis eeleriter Memphin ad Proteum nuncios misit, qui hæc si dicerent: " Advenit hue ’peiegrihus homo, " natione Trojanus, qui in Græcia improbum faeinus commisit: " quippe hospitis sui uxorem deeepit, eamque et magnam simul re- " rum pretiosarum eopiam secum vehens hue adpulit, ventorum vi utuam in terram compulsas. Hunccine ergo sinemus illæsum " sbire; an, quæ secum advexit, ei eripiemus i" Ad hæc Proteus «emittit nuneium, qui diceret :’ " Hunc hominem, quisquis ait, qui " hospitem tain nefaria injuria adfeeit, prehendiœ, et ad me addu- " cite, ut seiam quid tandem dieat."

102 HERODOTI HISTOR. Il. 115. His auditis Thonis prehendit Alexandrum, navesque ejus retinet: dein et ipsum et Helenam et res pretiosas Meniphin duxit, atque etiam fugitives supplices. Qui ubi advenerunt, quæsivit ex Alexandre Proteus, quis esset, et ande cum navibus suis advenisset. Et ille suum genus commemoravit, et patriæ dixit nomen ; atque navigationis cursum, et unde advenerit, exposait. Deinde vero interregante Proteo, Helenam unde accepisset, titubantem in oratione, nec vera lequentem, coarguebant fugitivi supplices, et totam sceleris rationem regi aperuerunt. Ad extremum Proteus banc sententiam. pronunciavit: tt Nisi. ego," inquit, " maximi ducerem, " nullum hominem peregrinum oecidere, qui ventorum vi compul- " sus meam terram acceSsisset, a te pro Græco illo pœnas sumtùrus ti eram, qui, o hominum seelestissime, hospitio benigne exceptas, tt facinus improbissimum admisisti.’ Ad tui hospitis uxorem in- " trusti; et hoc fiagitio non contentas, tais fraudibus exeitatan; it’ raptamque abduxisti. Nee hoc tibi satis fait, sed etiam domum fi’ tui hospitis exspoliasti, bisque cum spoliis hue venisti. Nunc, ti quoniam semper mihi euræ fuit hospitem nullum oceidere, muti lierem quidem banc atque opes non te sinam bine abducere, sed l tt hæc ego Græco illi servabo, donec ipse veniens recipere voluerit : fl’ tibi vero et navigatienis sociis edico, ut intra triduum mes e terra ii in aliam navigetis: sin minus, pre hostibus vos habe 116. Hunc fuisse Heleuæ apud Proteum adventum dixere sacerdotes. Videtur autem mihi Homerus eumdem audivisse narrationem; sed, quenism non similiter, atque altera narratio, sadcommodata esset epieo earmini, ideiree eam deseruisse, ita tamen ut significaret notam sibi eam fuisse. Adparet vero hoc ex itinerum rations Alexandri, quam in Iliade proposait, (nec vere usquam alibi retra- ctavit) ubi ait, quum par alio loca cum errasse, Helenam secum ducentem, tum Sidonem in Phœnicia adpulisse. Meminit autem hujus rei in Diomedisfortibus fucus, ubi boa posait versus : Pictursta instant ibi pallia, [pepla,] facto paelli; Sidoniis, quos ipse Paris formosus ab urbe Sidonie duxit, suleans frets. luta carinis, Quum retulit maguis Helenam natalibus ortam, Meminit quoque in Odyssea, his versibus ; Hæc habuit Jove lista perspte parata venena, . Qnæ Polydamna sibi Thonis denaverat uxor Ægyptia, ubi terra feux fort plurima mixtim Malta quidem probe, malts etiam damnons venelle. Tum etiam hæc, eodem spectantia, Telemacho dicit Menelaus; .Huc etiam Ægypto dii me tannera reverti Conantem, quibus baud tuleram soleunia sacra. Quibus versibus deelarat poeta, cognitam sibi fuisse Alexandri, par maria errantis, adventum in Ægyptum: confiais enim est Syrie. Ægypto: PhœniCes autem, quorum est Sidon, in Syrie habitant.

EUTERPE. . ses 117. Ex hisee autem versibus, et ex isto maxime loco, [quem en Iliade adposui,] clarum est, non esse Homerum Cypriorum carmi- num auctorem, sed aliam quempiam. Nain in Cypriis memoratur, tertio die Sparta llium cum Helena pervenisse Alexandrum, secundo vente usum, et mari tranquille: in Iliade vero ait poeta, errasse iman quum Helenam domum duceret. Sed valent Hemerus, va- leantque Cypria carmina. 118. Interroganti vero mihi, utrum vanum lictumque sit, nec ne, quod Græci de belle ad Ilium geste narrant, responderunt mihi hæece, quæ ex ipsius Menelai narratione sibi cognita esse adfirma- mut. Scilieet, venisse post Helenæ raptum exercitum ingentem Græcorum in terrain Trojanam, Menelae opem laturuin. Ab exereitu isto, exscensione facta, positisque enstris, misses esse llium. legatos, et in his ipsum Menelaum: qui pestqunm muros ingressi, repetiissent Helenam, et opes ab Alexandre subreptas, et satisfactionem injuriant!!! postulassent ; respondisse tune Teueros id quod et deinde constanter adfirmoverint jurati et non jurati, non habere se Helenam, nec opes quæ repeterentur, sed esse ista omnia in Ægy- pto 5 neque æquum esse, se eorum rerum caussa satisfactionem dare, quæ essent in Pretei manibus, regis Ægyptii. At Græci, ab his se rideri existimantes, sa coassa obsedisse urbem, donee cepissent. Capta urbe, quum nusquam Helena reperiretur, et constanter eumdem sermonem, quem antes, audirent Græci g sic deinde fidem priori sermoni adhibentes, Menelaum ipsum ad Proteum mi- 119. Menelaus ubi in Ægyptum pervenit, adverse fluvio Mem- pbin navigavit, ibique expesita rei veritate, insignibus donis hospi- talibus exceptas est, et Helenam illæsam recepit, insuperque opes suas omnes. Verumtamen Menelaus, quamquam hæc omnia con- serunt.seeutus, inique cum Ægyptiis egit. Nain quum proficisci. vellet,i nec per ventes posset, lengiore interposita mers, ad extremum rem adgressus est impiam et nefariam : duos puerulos saluait hominem indigenarum, eosque plaeandis ventis immolavit. Deinde postquam evulgatum est facinus, invisus Ægyptiis, et ab eis exagitatus, profugit cum suis navibus, Libyamseetum iter intendens. Inde vero quonam pervenerit, non amplius dicere potuerunt Ægyptii: isto. vero, quæ dixi, partim seiscitando se eognovisse nichant, partim apud se gesta adeurate cognita habere. 120. Hæc mihi .Ægyptiorum dixerunt sacerdotes: narrationi autem, quam de Helena fecerunt, ego etiam ipse adsentior, hæcce mecum reputans: si in Ilio fuisset Helena, reddituroseam Græcis fuisse Trojanos, sive volente Alexandre, sive nolente. Namprofe- etc non ita mente captas erat Prismes, neque cæteri illius propinqui, ut suis ipsorum eapitibus et liberis et universa urbe voluissent periclitari, que Alexander Helenam haberet uxorem. Quod si etiam initie ita secum statuissent, tamen deinde, postquam et aliorum Trojanorum complures, quoties cum Græcis congressi sunt, perie- ruut, et ex ipsius Priami filiis quolibet in prælio (si quidem epieo-

104 HERODOTI HISTOR. n. rum poetarum narrationi fides habenda) duo sut ires sut etiam plures occubuerunt ; his in: comparatis, pute equidem, si vel ipse Priamus Helenam duxisset uxorem, redditurum cum fuisse Græcis hac conditione, ut præsentibus malis liberaretura Porro ne regnum quidem ad Alexandra!!! crut rediturum, ut, quum senexæ esset Pria- mus, rerum summa panes illam fuerit: sed Hector,- et ætate major et longe illo vir fortior, in regnum mortuo Priamo crut successn- rus ; quem non est consentaneum indulgere voluisse fratri injuste agenti, quum præsertim illius causes. gravissima mais et privatim ’ ipsum, et publice Trojanos omnes premerent. Sed enim non potuerant illi Helenam reddere, et vers dicentibus iidem non adhibu- craint Græei: idque (ut dicam quod semio) factum est divino numine in modernnte, ut illi. internecione percuntes, testatum facerent hominibus, graves injurias gravibus etiam pœnis vindicari a diis; Sed hæc quidem pro men dixi opinions. 121. Proteo in regno successisse memorarunt Rampsinitum: qui monuments sui reliquit propylæa œmpli Vulcani, occidentem spectantia. Ex sdverso vero propylæorum duas posuit statuas, viginti quinque cubitorum magnitudine: quorum illam, quæ stat a septentrione, Æstatem adpellant Ægyptii; alteram, quæ a meridie, Hiemem: et illam quidem, quam Æstatem vocant, adorant et donis placent; advenus illam, quæ Hiems nominatur, contrarium faciunt. 121, l. Hunc regem, dixerunt, tantes opes possedisse, tantamque vim srgenti, ut posteriorum regum nullus, non dico superare eum opibus potuerit, sed ne prope quidem accedere. Igitur in tuto re- ponere suas pecunias cupientem, conclave ædificandum curasse lapi- deam. Cujus ædificii quum unus paries extrorsum spectaret, cum cui mandatum opus crut, pecuniæ insidiantem, hocce esse machins- tum: ex lapidions unum ita parasse, ut e mum facile eximi posset a duobus sut etiam ab uno immine. Absoluto ædificio, regem in illo divitias suas deposuisse. Interjecto autem tempore, quum i9, qui conclave illud ædificaverst, prope vitæ finem esset, hune adve- cstis ad se duobus, qui ei ersnt, filiis exposuisse, in ædificando regis thesauro usum se esse nrtificio, quo prospexisset ut opulentum haberent rem familiarem. Perspicu’e igitur illos docuisse quo pesto eximi lapis posset, et mensuras illisîtradidîsse, quas si observassent, futures cos aiebat esse regiarum opum dispensatores. Hoc igitur vita functo, filios baud multo post operi admovisse manus: inoctu au regiam accedentes, lapidem in ædificio a se inventum facili open. tractasse, multumque pecuniæ extulisse. 121, 2. Quum forte dein conclave rex aperuisset, videretque diminutas in vasis pecunias, miratum esse 3 nec vero quem culpa- ret habuisse, quum sigma januæ salve. fuissent, et ædificium clausum. Ubi autem iterum et tertio aperiens, constanter minui vidit pecunias, (nec enim spoliera desiisse fures) hocce eum fecisse": la- queos confici jussisse, eosque circa vase, in quibus inerant pecuniæ, collocsri. Ventitssse dein, ut antes, fures: quorum quum irre-

psissst alter, et ad vas accessisset,EUTERPE. continuo hune laqueo 105 esse captum. Eumdem vero, videntem quo in malo esset, protinus vocato fratri significasse quid accidisset, jussisseque eum’ut continuo ipse irreperet, sibique caput abscinderet; ne, se5e conspecto, agnitoque quis esset, ille simul male esset periturus. Et illam, probato hujus. consilio, fecisse ut jusserat frater, adaptatoque iterum lapide domum abiisse, caput fratris aspartuntem. 121, 3. Ut illuxit, ingressum regel!) in conclave obstupuisse, œnspeeto corpore furis laqueo eonstricti. quum præsertim illæsum ædificium, nuilumque vel introitum vel exitum, videret. Itaque hærentem animo, hocce fecisse: cadaver furis ex mure suspendisse, adpositisque custodibus imperasse, ut, si quem vidissent deploran- tem eut lamentantem, hunc prehensum ad se adducerent. lnterim suspense furie cadavere vehementer-dolentem matrem, collatis cum superstite filio sermonibus imperasse haie, ut, quoquo modo qui- have artibus posset, solvere cadaver fratris et sibi adferre conaretur; adjecisseque minas, eam rem si ille neglexisset, regem se adi- turam, ipsumque, ut qui illius pecunias habeat, delaturam. i 121, 4. lta aspere a matre acceptum filium superstitem, postquam nulle pacto illam potuisset commovere, dolum excogitasse hujusmodi. lnstructis asinis utres imposuisse vina plenos, eosque perviam publicam agitasse : quumque prope iocum fuisset ubi ersnt. œdaveris suspensi custodes, attractos duorum sut trium utrium . pendulos petiolos solvisse ; tum; effluente vino, caput sibi pulsasse ingeuti edito clamore, quasi incertum, ad quemnam ex asinis psi- mum se converteret. Custodes, multum fluere vini videntes, in vinai .eoncurrisse, vasa tenentes, efiiueasque. vinum, ut suum in lucrum cedens, colligentes ; illam autem, vehementer se iratum simulantem, maledictis cos lacerasse. Custodibus vero cum con-. schntibus, paulatim mitigari simulantem, ab ira remisisse ; denique amadis. via exegisse asinos, eosque rursus instruxisse. Ibi multis . incidentibus sermonibus, quum unus ex custodibus facete cavillans etiam risum si elicuisset, dono cum illis dedisse unum ex utribus: et illos e vestigio discumbentes compotationi animum adplicuisse,. ipsumque manu prehensum hortatos esse, ut secum maneret com- potaretgue : et illum, ut erat consentaneum, morem gessisse, apud- . que illos mansisse. Qui quum inter potandum comiter salutarent. hominem, hunc etiam alio ex utribus illos douasse: et copioso potu utentes custodes, ita fuisse inebriatos, ut somno oppressi, eodem loco ubi potaverant,obdormierint. Tum vero, nocte jam multum , progressa, hune fratris corpus soivisse, et custodum dextres genns. contumeliæ causas rasisse ; denique cadavere asinis imposito, man- datamatris exsecutum, domum cum asinis redusse. v . . 131, 5. Regem, postquam ei renunciatum esset furto ablatum esse caduver, ægerrime tulisse; cupienternque quoquomodo repe- , rire quis esset qui ista fuisset machinatus, hocce fecisse aiunt, mihi non credibile. Filiam suam jussisse in Jupanari sedere, cunctosque homines pariter admittere, sed, priusquam coirent, cogere ut dicos r

106 HERODOTI HISTOR. Il. quisque quid ait quad et callidissimum, et quad improbissimum, in vita patraverit: quad si quis narrasset es quæ circa fureur amidis- sent, buna prehenderet, neque egredi pateretur. Jussis patris quum morem gereret puella, furem hune, postquam eognosset cujus rei causse hæc fierent, cuperetque regem superare versutia, hæcce fecisse. Recens mortui hominis amputasse in humera manum, caque sub pallia abscondita ad regis filiam intruses; tum abea interrogatum sicuti alii, recponsissa, improbinimum se facimu patrane, quum suspemumfratrir capa: abscidissel, laqueo capti in regù thesauro ; cal- lidissîmum- vero, quad inabn’atis custodibus cadaoer fratris robinet.- Tum illam, his auditis, prehendisse hominem: ut farcin in tenebria manum mortui porrexisse; quam dum illo prehenderet, manum illius ipsius se tenere existimans, furem mîssam illi eam fecisse, et per- 121, januam 6. Postquam egressum igitur et hæc regiprofugisse. essent rennnciata, -» attouL’vs ï tum fuisse illum et versutia et audacia hominis. Ad extremum, circummissis par oppido præcouibus, edixisse et impunitatem’ se concessurum, et magna etiam dona adjecturum homini,’si in con. spectum suum venisset. Et édicta iidem adhibentem fumai, ad regcm accessisse: Rampsinitumque, magna hominis admirations ductum, filism ei banc in matrimonium dedisse, ut hominumvoin-h nium scientissimo : Ægyptios enim omnibus aliis antecellërefip- F22. Post hæc, eumdem regem dixerunt vivum sub tan-armais locosum Grœci inferos vero putant esse, Ægyptiis. descendisse, ibique cum Cerere * alesr luisisse, et partim victorem, partim etiam ab ille victum fuisse; denique rursus inde revenum, munus ab eadem retuIisse mendie aureum. Ah hoc Rampsiniti deus-cum ad inferos, postqaam reVersus esset, festum nichant agi ab Ægyptiis: quad festum ego quidem novi mes etiam nunc ætate ab illis agi ; utrum vero hac de mussa celebretur, an alia, adfirmare non possum. Unus e sacerdotibus’ pallium induit, eodem die ab illis contextum: huic reliqui mitra obligant coulas, eumque in viam deducunt qua ad Cereris templum itur, tum ipsi retro discedunt. Hunc sacerdotem, cui obstrictt oculi sont, aiunt, a duobus lupis ad templum Cereris duci, quad abest ab urbe viginti stadia; rursusque eosdem lupus cum in cum;- demu les. J am locum utatur his, quæreducere. Ægyptii narrant, Usi cui . pmbabiiia’-" sur riot visu: mihi per totaux banc Historiam propositum est, ut ca scribam quæ de quaque re memorata audivi. Memorant autem Ægyptii, principatnm apud inferos tenere Cererem et Bacehums Primi etiam ,fuerunt Ægyptii, qui hoc præceptum traderent, me animam hominis immortalem ,- intereuntevcro corpore in aliud animal, quad sa ipso tempore naseatur, intrare: quando vero circuitum absolvisset per omnia terrestria animalîa et marina et volucria, tum rursus in hominis corpus, quad tune naseatur, intrare z circuitum autem illam absolvi tribus annorum minibus. Hoc plaaito usi sunt deinde nonnulli e Græcarum philosophie, aiii prius,«alii

EUTzERPE. ’ 107 posterius, tamquam suum esset inventum: quorum ego aomina, mihi124. Usque quidem ad Rampsinitum cognita, igitur valuisse, edere dixerunt, nolo. in 1E9- . pto leges, et rebus omnibus egregie floraisse Ægyptum. Post hune vero, regnum apud cos tenentem Checpem omni nequitia esse Quantum. Clausis enim templis omnibus, primum sacrifiais prohibaisse Ægyptios; tum canotas jussisse sibi opus inca-e: alfa adsignatum fuisse, ut ex lapicidinis in Arabio monte lapides trabe- rent asque ad Nilum; aliis imperatum, ut navigiis eis fluant! transvectos lapides exciperent, et ad Lihycum quem vacant traherens montem. Opus autem faciebant pet vices, quolibet trimestri, centena homiuum millia. Tempus autem, quo in vexatus fucrit populus, primum decem fuisse aunas, intra quos munierint viam qua traxerunt lapides; opus, ut mihi Videtur, baud multo inferius ipse pyramide: (est enim longitudo viæ quinque stadiorum; latitude cubitorum quadraginta ; altitudo, qua est maxima, duorum et trio, ginta. cubitorum: estque en politis lapidibus confecta, et insculptis orants. figurisz) huic igitur muniendæ viæ insumtos decem aunas fuisse, simulque conficiendis in ca colle, in quo stant pyramides, cameris subterraneis, quos ille sibi pro sepulcro destinavit in insula, fessa ex Nilo intro acta. In ipsius autem pyramidis œnstmctîonem viginti-annos esse insumtos. Quadrata illius forma est; latus quad- que octingentos metitur pedes; altitudo ejusdem est mensuras; lapis politisa et quam adcuratissimc magmentatus ; nullus ex lapidis bus minor triginta pedibus. 125. Est autem sic eonstructa hæc pyramis: statim in modum graduum quibus scalæ adscenduntur, quos gradus alii pinnes, alii entas vacant. Taleln postquam primum eam fecerunt, in altum tollebant reliquos lapides machinis ex brevibus lignis confectis, ab huma statim in primum graduum ordinem cos toucans: quo ahi pervenit lapis, alii machinæ impanebatur, quæ in primo graduuln ordine stabat, et ab hoc ordine in secundum attrahebatur ordinem [musque ah hoc in tertium] super alîa machina; nom quot crant gnduum ordines, tat quoque machinæ erant: sive etiam ana eademque machina fuit portatu facilis, quamex uno ordine in alternas promovebant, quoties lapidem- in altum tollere voilent: nam in uranique partem, quemadmodum factum traditur, dictum a nabis este. Perfici autem oœptum est opus a summo; dein inferiora paulatim absolvemnt 5 et ad extremum imam partem et terra proximale perfecerunt. Scripto autem in pyramide consignatum est literis Ægyptiis, quantum in raphanos, in cepas et in allia fuerit impensum, quibus usi sunt hi qui opus fecerunt: et recte memini qui mihi dixit interpres, quum scriptum legeret, summum fuisse mille et sacentorum talentorum. Quod si ita est, quantum putas- binas impensum fuisse in ferrum, quo usi sint ad opus faciendum, tain in cibsria, et in vestimenta operariorum? quandoquidem tantum temporis, quantum dixi, faciendo operi insumserunt, nec minus r 2

108 I HERODOTI HISTOR. n. multum temporîs cædendis lapidibus, eisdemque promovendis, et fossæ subterraneæ conficiendæ. I 126. E0 autem flngitii processîsse Cheopem dixerunt, ut, quum pecuniis indigeret, filiam etiam suam in lupanari jusserit considere, et pecuniæ summum quantum posset maximam conficere. Quan- tum sit, quod illa hoc mode collegerît, non mem0ratur: sed hoc memorant, collegîsse illam non mode pequnium a patre impera- tam ; verum etiam, quum suo nomine privatim cupeyet monumentum relinquere, ab unoquoque qui ad eam intrusset postulasse, ut unum lapidem, ad opus faciendum idoneum, sibi conferret: ex illisque lapidibus, dixerunt, exstmctam esse pyramidem quæ .in medio stat trium, ante magnam pyramidem ; cujus quodque latus est longitudine pedum centum et quinqunginta: I 127. Cheopem hunc dixere Ægyptii regnasse aunas quinquagintu; eique defuncto successisse in regnum fràtrem ejus Chephrenem. Hunc quum in aliis rebus eodem instituto usum esse atqne fratrem, tutu etiam pyramidem exstruxisse. Et hæc quidem pyramîs meu- suram prioris illius non exæquat 3 (nain mensuras etiam nos ’exe- gimus :) nec cameras habet subterraneas, nec fusa; ex Nilo derivata in banc inferne influât, sicut in. illam, in qua Nilus par canalem murnrio opere construclum insulam circumluit, in qua sepultum Cheopem aiunt. Exstruxit autem banc, magnæ pyramidi’proximum, quadraginta pedibus ma minoremz primus lapidum ordo Æthiopico lapide variegato substructus. Ambæ super eodem stant cliva, centum fere pedes in altitudinem eminente. Regnasse autem Chephrenem aiunt aunas sex et quinqunginta. 128. Plus centum et sex nnnos numerum Ægyptiî, quibus per tum omne genus malorum invaluerit, clamaque templa par tantum temporisa spatium non fuerint aperta. Istorumque regum odio ne nomen quidem memorare volunt’; sed pyramides etiam illos vocant pastorü Phililidis, qui per id tempus in illis louis pecora sua129. Postpavit; hune regnasse - e in ’Ægypto - .’ dicebant w Mycerinum, Chec- pis-filium. v Huic punis displiéuisse fœtal: itague et templa. cum aperuisse, et populo, extremis malis vexato, induisisse, ut suis quisque negotiis et sacris operam duret: jusque etiam illis tequissime regum omnium dixisse. Hac quidem ex parte summîs cum landi- bus supra omnes, quotquot Ægypü reges umquam fuefe, extollunt: mm et alioquin ex æquo judicasse mussas, et, siquis de sententia ab illo lata esset conquestus, ei de: suo donare solitu’m, quo iram illîus mitigaret. lta quum mitis adversus cives. esset Mycerinus, talibusque uteretur institutis ; primum ei calamitatem accidisse mortem-filiale, quam unicam demi sobolem habebat. Qua calami- taœ vehementer adflictum, quumvellel: excellentiori quadam m- . floue sepel’îre filiam, conficiendam curasse bovem ligneam, int’us eavam, extrinsecus inauratam, in caque defunmms hune filiam se- pelivisse. s . W 4

EUTERPE. - 109 ’ l30. Bos ista non sub terra est recondita, sed men adhuc ætate in propatulo erat, in Sai oppido in Aregia posita, eleganti in conclavi: et quot-idie apud illam suflimenta cujusque generis adolentur, et singulis noctibus pernox ardet lucerna. Prope illam, in alio conclavi, stant certe ibi ligneæ- stature (colosse: Herodotus dicit) forma muliebrî, numero fers viginti. nudis corporibus. Quænnm autem illæ Sint, dicere non possum, nisi quæ narrantur. ’ 181. Sunt autem qui de bove fila et de statuis istis hæc narrant: Mycerinutn amore filiæ suæ captum, vim ei intulisse; coque facto puellam præ dolorelvitam finiisse suspendio, patrem vero in "la. bove eam sepelisse; matrem autem famulis, quæ patri filiam pro- didissent, mzxnus præcidisse, et nunc imaginibus illamm idem ac- cîdîsse quad ipsæ vivæ passæ essent. Hæc vero, ut mihi Videtur, dimmt nugantes, quum cætera, tum hoc de manibus statuarum: hoc enim nos etiam vidimus, vetustate temporis decidisse illis maous, quæ etiam nunc ad pedes îmngînum jacentes conspiciuntur. 132. Bos autem corpus tectum habet purpureo pallio, sed collum et caput denso admodum aure inauratum : inter cornus. eminet cir- culi solis sures imago. Non stat recta bos, sed genubus incumbens: magnitude quanta magnæ bovis vivæ. Quotannis semel extra conclave eHertur. Quando plangunt Ægyptii deum illum, cujus nomen in tali re edere mihi nefas est. tutu bovem hanc in lncem proferunt: dicunt enim, morientem filiam crasse patrem Mycerinum, ut semel in anno solem adspicere sibi liceat. 133. Post filiæ mortem accîdisse, narrarunt, eidem regi alteram calamitatem banc : oraculi efl’atum exvoppido Buto ei esse adlatum, " nonnisi se: adhuc aunas victurum illum, septimo vitam finitu- it mm." Tum illum, ægerrime hoc ferentem, misisse ad oraculum qui contumeliosis verbis deo exprobrnrent, quod u pater ipsius et " patruus, qui templa clausissent, deosque non curassent, atque " etiam homines perdidissent, tamen seros in annos’produxissent " vitam ; ipse autem, qui deos colat, tam cito vitam essetlfinîturus." Super hæc alterum ci responsum ab oraculo esse editum: " hac " ipsa,caussa propere finiturum vitam’, quad en, quæ in fatis fuis- tl sent, non fecisset. Debuisse enim Ægypturn malis vexari pet f’ annos centum et quinquaginta: et duo nages, qui ipsum anteces- " serint, hoc intellexisse, ipsum vero non intellexisse." His auditis Mycerinum, quum sententiam contra se jam pronunciatam cognovisset, multas parmi jussisse lucemas, eisquequotiidie ingruente nocte acœnsis potasse, voluptatihusque, nec die nec nocte ulla intermissa, indulsisse, per amœna inferioris Ægypti loco atque ne- mora vagantem, ubicumqu’e cognosset voluptaria esse dîverticula aptissima. Id eo consilio esse molitum. quo mendacii arguerai: oracnlum, quum, loco sex annorum, duodecim sibi reliqui essent, noctibus134. Idem Mycerinus in dies pyramidem eonversis. etiam reliquit, multo v quidem minorem ea quum pater exstruxernt, unoquoque quatuor laterum ducentos octoginta pedes metiente: usque ad dimidiam altitudinem

110 HERODOTI HISTOR. Il. Æthiopicus lapis est. Hunc pyramidem Græoorum nonnulli putant esse Rhodopidis meretricis; multum falsi sententiæ. Satin enim adparet, ne novisse quidem hos quænam mulier fuerit Rho- dopis: alioqui ad illam non retulissent constructionem pyramidis, quæ innumeris (ut verbo dicam) talentorum millibus constituat: ignorareque eosdem adparet, regnante Amasi flomisse Rhodopin, non hujus regis astate. Permultis enim annis post rages hos, qui. istas pyramidas monumenta sui reliquerunt, vixit Rhodopis; genere Thressa, ancilla Iadmonis Samii, Hephæstopolios filii, con.- serva. Æsopi, fabularum scriptoris. Nam et Æsopum Iadmoni serviisse, quum aliunde constat, tum hoc maxime, quod, postquam Delphenses ex oraqui efi’ato sæpius proclamassent, tt si quis vellet " pœnam repetere cædis Æsopi," nemo niius, qui illam repeteret, inventus sit, nisi Iadmonis ex filin Anepos, cui et ipsi Iadmon nomen erat. ltaque Iadmonis servus Æsopus fuerat. 185. Rhodopis vero in Ægyptum venit, allducta a Xantho Sao- mio z adducta vero ut quæstum corpore faceret, magna pretio re- demta. est a cive Mitylenæo Charaxo, Scamandronymi filio, fratreI Sapphus poetriæ. lta igitur servitute liberata Rhodopis, mansit in Ægypto : quumque venusta admodum esset, magnas comparavit sibi opes; ut quidem Rhodopis, nec vero ut quæ talem exstruere pyramidem posset. Nam, cujus opum decimam partem ad hum: neque diem conspicere licet cuicumque volenti, ei non adeo ingentes opes oporœt tribuere. Cupiens enim Rhodopis monumental]; sui in Græcia relînquere, tale opus faciendum curavit, quale a nemine alio vel excogitatum vel in templo aliquo esset dedicatum, illudque Delphis in sui memoriam dedicavit. Ex decima opum murum parte confieienda curavit complura, quot per decimam 1i- cuerat, ferrea verua assandis bobus idonea. [sive, ferreos obeliscos,] caque Delphos misit: quæ etiam nunc in unum fasciculum collecta conspiciuntur post arum quam Chii dedicarunt, ex adverso ipsius ædis sacræ. Solent autem Naucrati versari venustæ meretrices; nain et hæc, de qua hic sermo habetur, ita celebrata est, ut Græcis omnibus innotuerit Rhodopidis nomen : et post hune alia, cui non.- men Archidica, per Græciam est nobilitata; minus tamen, quam En, sermonibus hominum celebrata. Charaxum autem illam, qui Rhodopin servitute liberavit, Mitylenen reversum, multis conviciis Sappho in carminibus suis insectata est. Sed hæc de Rhodopide 186. Post Mycerinum, dixerunt sacerdotes, Ægypti regem fuisse Asychin, a quo constructa ad Vulcani templum propylæa, orientem solem spectantia; longe es pulcerrima et longe maxima. Habent enim omnia quidem propylæa et figuras insculptas, et infinitum hactenus.ædificiorum varietatem ; hæc autem, omnium maxime. Hoc, nichant, regnante, quum magna in commerciis esset inopia paca, niæ, legem latam esse Ægyptiis, uti, qui patris cadaver pignori daretyei æs alienum crederetur: ndjectamque ei legem esse banc, ut, qui dedisset æs alienum, is totius etiam conditorii sepulcralil

EUTERPE. 111 dominas esset illius qui accepisset: si quis VETO, qui illud pignus dedisset, debitum solvere nollet, eum nec ipsum, quum vite. functus esset, in paterne sepulcro aut in alio ullo sepeliri, nec ei licere quemquam- suorum, qui defunctüs esset, sepeiire. Superure autem cupientem hune regem cos qui, ante ipsum in Ægypto re- gnassent, monumentum sui reliquisse pyramidem e lateribus con- factum, in qua est inscriptio lapidi insculpta, in hune sententiam: Nunc conferens cum lapideis pyramidibus contemnas: tante enim illas Mena, quanta reliques deos Jupiter. Nam canto in paludisfundum abriera, quidquid luti conta adhæsit colligentes, inde lateresfinæerunl : nique hoc morio me perficerunt. Hæc ab illo gesta. 137. Post hune vero regnasse virum cæcum ex Anysi oppido, cui nomen Anysis. Hoc regnante, ingenti hominum manu Ægy- puna invasisse Æthiopes et Sabacon, regem Æthiopum. Cæcum igitur hune fuga se in paludes recepisse, Æthiopemque in Ægypto regnasse annos quinquaginta 5 intra quos nnnos gesta ab eo esse hæcce. t Quoties aliquis Ægyptiorum quidpiam deliquisset, nullum eorum voluisse capite plectere; sed pro ratione delicti sententiam pronunciasse, imperantem ut quisque delinquentium aggerem ad- g’ereret ad oppidum unde esset. Atque itn oppido. facta surit sub- limiora: etenim primo adgesta fuerat terra ab his, qui regnante Sœostri fessas effoderant; dein iterum sub Æthiope admodum mut exaltata. Præ cæteris autem oppidis, quorum omnium exal- tntum est solum, maxime adgesta terra est ad Bubastin urbem 5 in quam etiam templum Bubastidis, memoratu dignissimum. Sunt enim et alia quidem templa ampliora et sumtuosiora ; sed adspectu nullum hoc jucundius. Est autem Bubastis, Græcorum sermone, Diana; r 188. Cojus templum ita comparatum est. Præter introitum, veiiqnum totum insula est : fossæ enim ex Nilo circum ductæ non misœntur altera alteri, sed utraque usque ad introitum pertinet templî; altera ab une latere, altera ab altero circumfluens: utraque’centum pedes patens in latitudincm, arboribus inumbmtn. Pro- filés. ad quadraginta cubitorum altitudinem surgunt, figuris sex- chbitalibus memoratu dignis ornata. Quum sit templum in media. urbe,- undique conspicitur ex toto circuitu : nant quum oppidi sa- 1m aggere adgesto sit exaltatum, templum autem, ex quo primum Womm, non mutatum fuerit, undique conspectui patet. Cir- cumductus est templo murus, figuris insculptis: est autem intus alflÉSÏmarum arborum lucus, circa ædem magnum plantatus, in quatînest deæ simulacrum. Latitude et longitudo templi omni ex partestadium metitur. In introitu strate. lapide via est trium fere stadim’um langitudine, per forum ferens orientem versus : quadrili- geutbs’pedes patens in latitudinem, utrimque arborihus consita ad cœlum porrectis; fert autem ad Mercurii templum. Hæc est templi hujus ratio. 139. Ad extremum veto Ægypto excessisse aiebant Æthiopem me occasione. Viso nocturno territum, fuga se recepisse: Visus

119 HERODOTI HISTOR. II. quippe sibi crut edstantem videre hominem, qui si suaderet, un sacerdotes omnes, qui in Ægypto essent, congregaret, et medios discinderet. Hue conspeeta visions dixisse eum, videri sibi Deos banc ostendere voluisse occasionem, que, piaculo in sacra admisse, sut a diis ipsis aut ab hominibus magne male muletaretur ; se vero hoc facinus non admissur’um: sed exiisse tempus, quo exacte, postquam interim in .Ægypto regnasset, discedendum sibi esset. ’ Etenim, quum in Æthiopia etiam tum fuisset, macula, quibus utuntur Æthiepes, edixerant, regnare cum in Ægyplo debere quinquaginta aunas. Itaque finito hoc. tempore, territus- etiam nocturne vise, sponte ex Ægypto discessit Sabacos. 140. Post cujus discessum regnasse itemm dixerunt cæcum illam, redeuntem e paludibus, ubi quinquaginta aunes insulam habitaverat, quam aggere ex cinere et terra adgesto circumdederat. Que- ties enim adven’issent Ægyptii, prout quibusque imperatum fuisset, inscio Ætlliopeifmmentum ei adferentes’, jussisse cum h0s ut cum relique doue etiam ciuerem sibi adferrent. Banc insulam neme ante Amyrtæum potuit invenire: sed per quingentos annos et amplius anquisiverant sain superiores Amyrtæo reges, nec reperirev potuerunt. Est autem nomen insulæ Elbo: magnitude decem stadiorum141. Post istum regnasse quaquaversum. sacerdotem Vulcani, cui nomen . Selhon. Hunc neglexisse, nec ullo loco habuisse bellatorum ordinem, quasi nihil his indigeret : et quum aliis rebus ignominiose ces tractasse, tum ademisse eis jugera, quæ sub prioribus regibus eximia cuique , duodecim fiierant adtributa. Deinde vero, quum adversus Ægy- ptum ingentem exercitum duceret Sanacharibus, Arabum et Assy- riorum rex, noluisse pugnatum exire bellatores Ægyptiorum. Et sacerdotem, ad consilii inopiam redactum, ædem dei ingressum, apud simulacrum esse lamentatum, quantæ calamitatis periculum adiret. Lamentanti ohrepsisse somnum, et per quietem visum si esse, adstantem deum jussisse eIJm confidere, quippe nihil incommodi passurum, si Arabica exercitui obviam isset: ipsum enim deum auxiliares ei copias missurum. Hoc insomnie fœtum, adsumtis quicumque ex Ægyptiis sequi cum voluissent, castra Pelusii. posuisse, ubi est in Ægyptum introitus: ex bellatorum vero ordine neminem signa ejus esse secutum: nonnisi institores et opemios i et ex fore homines secum habuisse. E0 postquam venissent, nectu sols hostium castra invasisse eifusam murium agrestium multituà. dinem, qui illerum pharetras et arcus et scutorum anses corrosis- sent; unde factum, ut postridie, quum armis nudati profugerent bostes, magna eorum multitude concideretur. Atque etiam nunc Vulcani in temple stat regis hujus statua lapides, murem manu tenentis, cum inscriptione in liane sententiam: Me intuens, deos volera dine! 142. Aouuc ca exposui, quæ ab Ægyptiis et præsertim a sacerdotibus eorum narrantur; qui a primo rege usque ad hune postremo regnsntem Vulcani sacerdotal) adfirmant generationes homi-

EUTERPE. 113 un! fuisse «menins quadraginta et..unam, intraque ,eas totidem WatesAQtidemque reges fuisse. Atqui trecentæ hominum generationes efliciunt decem annomm niillia, quandoquidem tres hominum ætates centum nnnos conficiuut. Una autem et quadraginta reliquæ ætates, quæ supra trecentas erant, colligunt aunes mille trecentos et quadraginta. Itaque intra undccies mille trecentos et quadraginta annos dixerunt deum nullum sub hominis forma matisse: atque etiam nec amen, nec postea, in reliquis JEgypti rasibus, tale quidquam fuisse. Intra vero illud temporis spatium, dixerunt, solem quater extra suam Sedem ortum esse 5 et,.ubi nunc occidit, inde bis esse ortum; unde nunc oritur, ibi bis occidisse: et inter hæc tamen nihil eorum, quæ in .Ægypto esse consucru’nt, fuisse mutatum; neque quod ad terræ proventus atltiiiet, nec qquod ad ea. quæ fluvius ipsis largitur, nec quod ad nimbas, nec quod ad mortalitatem. 143. Atque ante me Hecatæo, historiarum scriptori, Thebis originem generis sui recensenti, illamque ad deum tamquam de.- .eimum sextum progenitorem referemi, idem fecerunt sacerdotcs louis, quod mihi, genus meum non recensenti. ln ædcni amplam me introducentes, monstrabant numerabantque statuas ligneas tot quot dixerant. Ibi namque quisque summus sacerdos, (1mn vivit, imaginem suam ponit. Numerantes igitur monstrnntesque mihi imagines, incipiendo ab eo qui proxime mortuus erat, con- .firmarunt mihi, unumquemque esse filium alterius, patrique suc- cœsisse; atque ita omnes recensuerunt imagines, donec mihi cun- fitna demonstrassent. Hecatæo vero genus suum recensenti, origi- nemque suam a. sexte decimo deo progenitore repetenti, horum genealogiam,’ postquam omnes enumeraverant, opposuerunt; non admittentes quad ille adfirmabat, ex deo generari hominem: opposuerunt autem ita, ut dicerent, unumquemque horum esse piro- .min, a: piromi natum; neque a deo aliquo, aut a semideo, germa minum repetentes. Piromis autem Græco sermone significat vira"; probum honestumque. ’ 144. Igitur hos, quorum illæ sunt imagines, fuisse tales adseve- mum, multumque a diis diverses. Ante hommes autem istos, dixerunt, deos fuisse qui in Ægypto raguassent, simulque cum hominibus illam habitassent; et ex his semper unum fuisse, qui summum imperium teneret. Postremum horum in Ægypto re- filasse» 0mm, Osiridis filium, quem Apollinem Græci nommant: hune finem fecîsse Typhonis potentiæ, postremumque ex dearum numero regem fuisse Ægypti. Osiris autem, Græcorum sermone Dionysos (sive Bacc ms) est. 145. Jam apud Græcos quidem novissimi deorum censentur esse Hercules et Bacchus et Pan. Apud Ægyptios vero Pan anti- «quissimus: est enim ex octo primorum, qui dicuntur, dearum numero; Hercules vero ex numero duodecim illorum, qui secundi nominantur. Bacchus vero ex tertiorum humera, quia duodecim 415.8 geuemti saut. Quot armas efiiuxissedicantOÇ Ægyytii. ab Ber,-

114 HERODÔTI HISTOR. n. cule usque ad Amasin regenr; supra memoravî: a Pane m a Amasin plures etiam numerantur anni; a Baccho vero minium! annorum numerus : atqui ab hoc, flaque ad Amasîn regem, nunc-t rantur quindecim annorum millia. Et hæc se adcurate nosse com tendant Ægyptii, quippe constanter numerum iniisae, et scriptè consignasse armes. Atqui a Baœho, qui Semele natus perhibetur, Cadmi filia, ad meam ætatem, circiter mille et sexaginta admodum anni surit 3 ab Hercule vero, Alcmenæ filio, nongenti plus minus; a Pane veto, Penelopæ filin, (ex hac enim et Mercurio prognatus Pan perhibetur a Græcîs :) mînor etiam annorum numerus quam a hello Trojano, anni circiter nungenti admodum, ad meam usque tamtam. 146. Ex duabus igitur, quas dixi, rationibus utalur quisque en, quæ probabilior quam altera ipsi visa fuerit: equidem, quæ men (le his sententîa sit, declaravi. Quod si enim et isti olim in Græcia conspîcui fuissent, ibique consenuissent, quemadmodum Hercules « Amphitryone àenitus, et Bacchus Semeles filins, et Pan ex Fene- lope natus 5 ’cere quîspiam etiam posset, hosce alios, [hosce posteriores, illorum cognomines,] quum homines fuissent, nomma gessisse priscorum istorum domum. Nunc vero, quad ad Bacchum adtinet, dicunt Græci, siniulatque natus fuisset, ab Jove insutum esse feniOti, et Nysam deportatum, quæ supra Ægyptum est in Æthiopin; de Pane vero, quonam delatus sit a partu, ne habent quidem quad dicant. Ex quo mihi manifestum factum est, Græ- cos deorum horum nomina. posterius, quum reliquorum «and», (cognovisse ; ab illo autem tempore, quo cos primum cognoverum, genus eorum et nativitatem repetiisse. Atque istu quidem dicunt 147. Nunc vero, quæ et alii homines, et Ægy-ptii ipsi, illis cm5 Sali"sentientes, memorant Ægyptiî. gesta in Ægypto esse, en exportera en adgredi’or: inerunt autem his etiam nonnulla quæ ego ipse vidi. Post sacer- dotis Vulcani regnum libertatem adepti Ægyptii, quum nullo temw pore sine regîbus vivere pacsent, duodecim Rage: constituemnt, universa Ægypto in duodecim partes distributa. Hi, contract’l inter se adfinitatibus, bisque constituais legibus regna’bant, ut nul- !us alterumopprimeret, nec plus alter altero cuperet habere., est sentque artissima amicitia inter se juncti. Leges autem istud initia constituerant et magno studio mebantur hac causse, quad in ipso statim initio, quum regn’a adgœdmnmnedîxerat illis omn- îum: tt qui ex illerum numero. ænea phiale. libn’verit in Vuleani *’ templo, cum totius Ægypti’regno potitumm." Nautique in omnia "I Lib-lia bus148. temp’lis Monumentum Conveniebzmt. etiam commune relinquere ’ decrevemnty’ù eorumque decreto ædificn’t’us est Labyrinthus, panic supra-Mœrîdis lacum, ex adverse oppidi quad a Crocodili’s nomen baba: quem ego vidi fama etiam majorem. Si quis enim œdificia omnia mue opem a Græcis perfecta anime comprehenderit, reperiemur ille et labore et sumtu inferiora labyrimho ; quamvis memoerilh Nique sit Ephesi templum, itemque illud quad Sand est. fichèrent qui

EUTERPE. 115 tu: etiam pyramides opem famam superantin, et earum quplibet nultis eisque magma Græcorum operibus simul sumtis æquipn- rands: sed labyrinthus nimimm pyramides etiam superat. Habet enim duodecim aulne æditiciis cinctas, partis sibi mutuo obversis, sa ad septentrionem, se): ad meridiem spectantes, omnes inter se contiguas: unus autem murus cunctas extriusecus includit. Cane devin sont duplicin, alio subtemnea, alio super his in sublimi, mon ter mille; eunuque generis mille et quingenta. Quæ supra tennm sunt conclavin, ipsi vidimus et transiimus, et oculati testes de his loquimur. Quæ veto sub terra sunt, auditu cognovimus : nam Ægyptii, his præpositi, nullo pacto monstrnre ce. nabis W, dicenœs esse ibi eepulcra regum, qui labyrinthum ædifi- m, et numerum crocodilorum. lgitur (le his subterraneis non nisi audita referimus: superiora vero ipsi vidimus, humanis operi- hnojora. Nom transitus per conclavia, et anfractus per aillas, Mimi vorietate infinitum nabis admirationem exprimebnnt, ex un: cula in conclavialtranaeuntihus, et ex concluvibus in atria. me in alio ædificia ex ntriis, et in alias aulas e conclavibus. m’eonclavium omnium lapideum, perinde ac parietes: pa- ùteævero insculptis figuris pleni. Aula quælibet peristylia circum- dltn, lapide albo artissime juncto. Proxime nngulum, in quo mhbyrinthus, stat pyramis ducentorum quadraginta pedum, cui grandes insculptæ figuræ: introitus in illam sub terra con- . 149. Tulis quum sit labyrinthus, majore etiam in admiratione eue debet Mœridis lacu, juxta quem constructus est labyrinthua. Circuitue hujus lacus ter mille sexcenta stadia metitur; sunt enim structura.maginta schœoi z mensura æqualis ei quam colligit universa , Ægy. pti ora secundum mare porreau. Leone a parte boreali et australi oblongue est: altitudo, ubi maxima, quinquaginta ulnarum, quam 0min: Græci vacant. Esse autem manu factum efl’ossumque, ipse ostendit. Stout enim in media fera lacu duæ pyramides, quinqua. sima orgyias utruque eminens ex aqua, et tantumdem sub arqua eonstructum est: super utraqne eollocatus est eolossus lapideus, in sella residens. ne surit pyramides hæ orgyiarum cen tum: centum autem orgyiœ adeurate efficiunt stadium, sex plethris (sive jegeris) canetons; quum orgyia metiatur sex pedes, sive quatuor aubinas; pes autem quatuor constat palans, cubitus sex palmis. Aqua autem hujus lacus native non est: est enim prorsus arida illo agio : sed e Nilo per canulent derivata est tiqua; et per sex quidem menses influit in. lacum, tain sax. memibus rursus eflluit in Nilum. Quo tempore eŒuit, per illos sex menses quotidie talentum argenti ex piscibns redit in regis ærarium 5, quum vero induit Il]!!! in lacum, viginti minez. 150. Dimmt horum locorum incolæ, exitum sub terra in Syrtin, que in Lybia est, habere hune lacum, qua parte versus occidentem in mediterranea Libyæ spectat juxta montem qui supra Memphin est. quum vero terrain ex omnia hac fosse egestam, curiose a 2

m HERODOTI HISTOR. Il. quideiü circumspiciens, nusquam viderim; quœeivi en hie proximc lacum adcolunt, ubi esset humus dansa. Et illi mihi. dixerunt quo delata fuerit, facileque persuaserunt; quum auditu cagnitum haberem aimile quiddam Nini, Assyriæ urbe, factum. Nain Surdanapalli, Assyriæ regis, opes ingentes, thesauris subterraneis conditas, quum furto-auferre constituissent nonnulli; et suis ædibus fadiendi- initia facto, sub terra progressi aiunt, fessant versus regîam dirigentes: humum vero efiossam quotidie sub me ctem in Tigrin amnem, qui Ninum præterfiuit, egesserunt, donec i perfecîssent quad instituerant. Idem prorsus in fodienda hac in! Ægypto fossa factum esse audivi; nisi quad non noctu, sed me terdiu sic factum : terrain enim efi’ossam in Nilum egessisse Ægy- ptios 3 quam fluvius, exceptnm, diifusurus erat. flac igitur ratione e’fibssum hune lacum narrant. 15*l. Duodecim quos dixi Reges dam regnant justitiam calentel, a’ccidit interjecta tempore, in, quum sacrificium solenne in Vulcnni templa peragerent, festorum dierum pastremo libaturis phiaias aureas exhibens summus eacerdas, e quibus libarent, aberrans hum niera, undecim exhiberet phialas, quum essent ipsi duodecim. Ibi tum Psammetichns, sta’ns postremus omnium, quum phialam nous haberet, galeam de capite decractam porrexit, ex caque libavit. Galeas autem etiam reliqui reges omnes, quum alioqui, mm eo ipso tempore, gestabant. Psammetichus igitur nulle quidem dola malo usus, galeam porrexerat. Sed reliqui undecim aniIn’um ad hoc Psnmmetichi factum advertentes, cogitantesque omcuimn, quad ipsis editum fuisset, qui ex ænea phiala libasset, en»: salami ra. gem futurum latins Ægypii; hujus oraculi memores, quum instituai perquisitione reperîssent non deliberata id a I’sammeticho esse factum, æquum quidem non censebant ut morte plecteretur g sed placuit cum in paludes relegari, majori potestatis parte exutum, neque ei licere paludibus excedere et reliquis Ægypti requ sese iinmiscere. 159:. Idem Psnmmetichus ante id tempus, Sabaoanem Ætbiopem m’etuens, qui pattern ipsius Necon occiderat, in Syrien: profugerat z sed, pastquam Æthiops nocturno visa territus Ægypto excessisset, ab Ægyptiis Saiten præfecturam incolentibus in putriam crut redu- ctus. Nunc igitur itemm, postquum regnavit, ab undecim negibus in exsilium missus est in paludes propter galeam. Ratus autem injuste secum esse actum, vindictam capere de persecuterihus cogi. tavit: quumque en causez in Buto oppidum ad Latonœ oraculum misisset, quad veracissimum Ægyptii habent, adlatum est ei responsum, venturam vindictam a mari, quando mei viri sint ovipari- turi. Cui re3pon50 quum ine iidem vix ullam adhiberet. venturoa æneos viras opem sibi laturas ; accidit baud malta interjecto 0cm. pore, ut loues Curesque hamines, prædatum navibua profecti, ad Ægyprum deferrentur, tempestntibus eompulsi: qui quum en: amati in terrain exscendissent, Ægyptiorum aliquis, ut qui 1mm. quam antea viras ære armatôs vidisset, nunciatum ivit Psammeticho,

EUTERPE. 117 aussi site: minuits: a mari, qui prædam a: terra agacin. Tom ille, impletum esse intelligens oraculum, benigne louas Caresque excepit, magnisque promissis persuadere illis, ut secum manerent, co- mtus est. Quibus ut id persuasit, simul cum Ægyptiis, qui cum ipso sentiebant, et cum his nuxiliaribus, reliquas reges oppressit. l53. Ita totius Ægypli regno potitus Psamnoetichus, construxit Memphi propylæa Vulcani ad meridiem spectantia: et nulam alio ficsvit Apidi, in qua aleretur apis sicubi adparuisset. En cula ex adverso propylæorum est, tata peristylio circumdatu, et figuris on]- niex parte exornata: pro columnis suppositi sunt colossi duode- num cubitorum. ’ Apis autem, Græcorum sermone Epapbus est. [54. Ionibus vero et Curibus, quorum opem usus crut, agros ha- bitandos Psammeticbus concessit, sibi mutuo obvenus, interfluente Nilo: qui agri 0418th Ionum Carumque nominnbunturt Postquum blaudes eis concessit, reliquuque promissa exsalvit; pueras eisdem Ægyptios trudidit, qui ab illis Græcum ediscerent sermonem z et ex bis pneris, sermonem edoctis, nuti sunt qui nunc Inlerpretec suntjn Ægypta. Agros istos longo tempore loues Caresque habio tarant, sitos versus mare paqu infra Bubastin oppidum, ad Pelu- sium quod- vocatur Nili ostium. Sed insequente tempore Amasis tu, sedibus illis excitas, Memphin habitatum concedere jussit, ut essent sibi custodes con-paris adversus Ægyptios. Jam ex quo bi Ægyptum habitue cœperunt, une Græci, cum bis commerciu bu- bentes, res in Ægypto gestes, inde a Psammeticho rege, et quæ deinde gestæ sunt, adcurate cunctus novimus. Hi enim primi, alio. lingue. loquentes, Ægyptum incoluerunt. In eis autem lacis, e quibus ab Amasi exciti sunt, vestigia navalium, quibus usi erant, et ædificiorum radera ad meam adhuc ætutem superfuerunt. Isto igitur modo Psammetichus Ægypto potitus est. w155. Oraculi, quad in Ægypto est, jam sæpius feci mentionem; et de eodem, quippe memoratu digne, copiosius etiam exponam. Est autem hoc oraculum, Latonœ templum, in magna oppido situm, Id Sebenniticum quad vocatur Nili ostium, adverso flumine ex mari navigantibus. Nomen oppidi Buto est, ut jam ante demoustravi. Est autem in eadem urbe etiam Apollinis templum, et templum Disnæ. Latonæ vero templum, in quo est oraculum, quum ipsum magnum est, tum propylæu habet quadruginta cubitorum altitudine. Quod vero ex bis, quæ ibi conspiciuntur, maxima me admi- mtione adfecit, hoc dicum. Est in eodem loco sacra ædes Latonæ ex une lapide confecta, quum in altitudinem, tum in longitudinem g quilibet paries œquali est longitudine etaltitudine, et quidem quadra- genorum cubiturum : pro tecto ulius impasitus est lapis, qui ad quatuor cubitus præter reliquam ædem prominet. 156. Eorum igitur qui circa hoc templum conspieiuntur, maxi- mæ mihi admirationi fuit ædes illa: secundo autem loco, insula quæ Chemmis nominatur. Site hæc est in lacu alto amploque juxta templum quad in Bute est: dicuntque Ægyptii, esse cum untantem. F4 ego quidem cum nec nantem vidi, nec [notam : sui istud audiens

118 HERUDOTI HISTOR. Il. ebstupui, insulam 1:11am vere esse nantem. In hac verne inde au Apollinis templum amplum, in que tres aræ erectc. Nascuntnr in eadem palme magna munere, uliæque arbores malte, tain frugin feræ, quam sternes. Ægyptii autem, nantem esse banc insubm, dicentes, narrationem banc adjiciunt: Latenam, unam ex acta di’n qui ante reliques exstitissent, quum urbem Bute habitant, in que nunc oraculum illud est, Apollinem, ab Iside sibi cœditum, in hac insula, quæ olim non fuisse: butane, abseondisse et sulvum causer-I vesse, quum omnia perquirens Typhon venisset, invenire enviai: Osiridis filium. (Apollinem enim et Dianam dicunt Dionyso a: laide mites: Latonam vero fuisse nutricem horum et servatrieçnl. Ægyptiaco autem sermone Apello, Dru: vocatur; Ceres, Isis; DE; ana, Bubartis. Et ex bac Ægyptiorum traditione, nec abonda-u ex omnibus superioribus poetis Æschylus, Euphorionis filins,.slhfl ripuit id quad ego dicam; nempe quad Dianam dixerit Coralie fit tium.) En. igitur causse insulum illam, ahmt, mntem factum au; 157. Psammeticbm in Ægypte regnavit aunas quatuor et quina quaginta: quorum pet undetriginta Azotum circumsidens flippa gnavit, magnum Syriæ oppidum, danse tandem vi cepit. Atcp hæc Azetus omnium, quæ novimus, oppidorum longissime restitit ebsidentibus158. Psammeticbo veto in Ægypti hostibus. regnum successit filins.1 Nm ,. Hic primas fessai» adgressus est ducere in Brythrœum me feren- nm, quam deinde Darius Perse iterurn efodit: cujus longitude ce! quatuor dierum navigutio : latitude autem tenta, ut duæ navœ remis agitatæ simul navigare passim. Aqua ex Nilo derivata; derivata autem paella supra Bubastin urbem, juxta Patamon oppi-t dura Arabiæ : influitautem in Erythræum mare. Fodiendi initium: factum est ab eu parte plusitiei Ægyptiacæ quæ ad Ambiant perm net, ubi planitiei superne contiguus est mons qui ex adverse Mem- pbidis pretenditur, in que lapicidinæ insunt. Ad pedem igitua hujus mentis acta est fosse. in longum ab accidente versusiorien- tem ; deinde per fumes mentis progreditur, pergitque a monta versus meridiem et austrum in sinum Arabicum. Que est autem brevissimus et compendisrius maxime a bercail mari in australe et bec Rubrum, quad vocatur, transitas, a Canin monte, qui Ægyo ptum a Syria disterminat, ad Arabicum sinum, sunt exacte mille sauna. Hæc est brevissima via: sed fessa malte est longions quanta majores habet anfractus: in que sub Neco fadienda pet-ion runt Ægyptiorum centum et viginta minis. In media vero laboro substitit Necen, pergere probibitus oraculi calfata. illud opus en»: pro barbare fauve. Vacant autem Ægyptii barbares, omnes qui non ipsorumv 159. A fadienda fessalingue postquam destititutuntur. Noces, ad militons , , tu;«au, peditianes suscipiendas se convertit: trimmesque ædificari jussion: alias in boresli mari, alias in Arabica sinu ad Rubmm mare; ubi! mugie adhuc navalium oenspiciuntur, Ac his quidem navibul me est ubi opus crut: Syras vere pedestri exercitu adgressus, cols

EUTEBPE. 119 bande vicit ad Mohair); post manque pngnun Cadyün copia magnum Syriæ urbem. Qui: veste influais han res geuit, un deinde Apollini dedicavit, miam ad Branchidaa Milesiorum. Hi! abus gestis Nanas, poetqmm sedecim omnino aunas regnavit, vit: functua est, et filio Pummi regnum reliquit. 160. Hoc regnante Psammi, venerunt in Ægyptum legah’ E100- ml,jacuntcs æquissime et præchrissime omnium hominum a se Olympiæ publics cumins. administrai ; existimanœsque neÆgy- ptiœ quidem, hominum sapientissimos, aliquid quod supra esset, pesse repu-ire. Bouquin igitur significarunt Elei, quo consilio inÆgypnm vernissent; convocavit rez hic ces ex Ægyptiis, qui diœbanmr eue anpientissimi. Qui ubi convenere, amlivere Eleos omnia exponentes quæ ipsorum oflicii essent in administrando cet- tanine; quibus expositis, dicebant " se venise sciscitaturos, an " Ægyptü Miquid, quod hic aquilin esset, pussent repaire î" Tum illi, mum inter se consilio, quaivemnt ex Eleia, au cives ipsorum a osa-tamen «www .9 Et Elei, un uorum, nichant, quam dio- mGrccomm quicumqœ «au, ci licitant me in entama proctite. Responderunc Ægyptii, " si in rem administrant, multum cos ii ab quinte charme: fieri enim nullo mode pesse, quin certmti "civi faveant, injuriamque facinnt peregrino. Quod si ergo un: "quinte nuent certamina administrare, et hujus rei canut in " Ægyptum venissent; peregrinis tannin) certntoribns ponerent "culmen, Eleœum autem laminera minutaient." ’ Hæc Ægy- ptü Eleos mueront. 161. Pmi: posbquan DE! tannin armon regnasaet, enpaditioo nuque ampiuet in ÆAhiopiam, continuo deinde vim fin’wit; cui in «gnan: filins accessit Après. Hic post Pammefiichum, W mum, feiicianimus super-imam omnium .regum fait par qmnque et vigimi que: regnavit aunas; quibus et advenus Sido-o lunchât examinai, et nvali pugna cum Tyri rege coalixit. Ubi vel’ondfuit amplis, quo il titis est ut malis pœmeretw, amici! Malins ex occasion quam ego quidem funins in Libyeanan rerum historia «poum, macis in mati contentas. Seilieet, etenim advenus Cymicm miam, ingenœm cladam Api-Eu clampent. Quam calamitatem ipsi regi implantes Ægyptii, ab eo defecerunt; qlmmuexîstimmnt, (talibane consilio Api-item boa in mmiflutum mâtine enfin, ut, postquam illi parfissent, ipse reliqui Ægyptiia Min: imputa. En khanoun: indignati, mm ibi-qui c clade ro- dienmt, un] eomm qui parierait amici, palan ’deacivemnt. t 162. flua re cognât, Amies-ad cos verbis coerœndos Amasin Et hic, ubilad .Ægyptiul panait, inhibere illos cumuls est, honarique ut cœpto desisteneut: sed, dam loquitun, Ægyrpoiorum dans, gueula cnpitiejus imponit, simul divans, regni "me ce ci illam imperium. Nue m id illi invite admodum aecidit, M quidam mon ostendit. Nana pasquin [communi coruscant] Mû hi, qui damant, regain illam nomimmmt, ducem ton lives-nus Aprienv punit. Quo cognim Api-k8, speon inter

190 HERODOTI HISTOR. IL Ægyptios qui circa ipsum ersnt virum, cui nomen Patarbemis, ad Amasin misit cum mandata, ut vivum illam ad se adduceret. Pater.- bemis ut advenit, Amasinque vocavit; equo tunc*forte insidens Amasis, sublato crure, flatum ventris emisit, atque hoc cum jussit Apriæ reportare. Nihilo minus ab eo postulasse, aiunt, Patarbe- min, ut ad regem, qui eum arcesseret, nbiret. Cui respondisse Amasin, ii jam pridem hoc ipsum se parure, nec de se es caussa "’ conqueslurum esse Aprien: adfuturum enim et ipsum, et alios " secum ducturum." Quorum verborum seutentiam non ignorai), tem Patarbemin, quum paratum illum videret, maturasse reditum, ut quam primum regi, quid ageretur, renunciaret. Aprien vero, quum ille rediens Amasin non adduxisset, ira. accensum, nulle. lev cum rations inita, sures naresque præcidi si jussisse. Quod ubi viderunt reliqui Ægyptii, qui adhuc cum regs fecerant, virum e suis spectatissimum itn contumeliose mutilnri, nullum murum facientes, desciverunt et ipsi ad reliquos, et Amasi se tradiderunt. 163. Quo cognito Apries, armavit auxiliares, et adversus Ægy- ptios duxit: habuit autem secum Cumin et Ionum auxiliarium tri- " ginta millia: regia autem et sedes erat in urbe Soi, amplum et spectatu dignum ædificium. Apries igitur cum suis profectus est adversus Ægyptîos ; et Amasis cum Ægyptiis adversus regis auxiliares: quumque umbo circa. Momemphin oppidum essent, in eo tarant ut pugnæ discrimen experirentur. 164. Sunt in Ægypto sept9111 hominum genera. Horum alii sacerdotes, alii bellatores nominantur, alii bubulci, aiii subuici, institores niii, ahi interpretes, alii navium gûbernatores. Tot sunt Ægyptio- mm genera, sive classes: quibus nomina imposita sunt ab artihus quns exercent. Bellatorum rursus alii Calasiries n’ominantur, aiii el-lermotybies: qui ex hisce sunt præfecturis. (Nain in præfecturas -[nomos Græci vacant] tous distributa Ægyptus est.) n 165. Hermotybium nomi surit: Busirites, Suites, Chemmites, Papremites, insula cui nomen Prosopitis, Natho ex dimidia parte. Hisce ex præfecturis surit Hermotybies 3 numero (quando maximus eorum numerus) centum et sexaginta millia. Et horum aubins or.- tem ullam sellulariam sut opificium didicit: rei mifitafi unice vs.- cant. r 166. Calasirium nomi hi: Thebanus, Bubastites, Aphthites, ’Tanites, Mendesius, Sebeunytes, Athribytes, Pharbæthites, Thmuir tes, Onuphites, Anysius, Myecphorites, qui nomus in insula est, ex adverse Bubsstis oppidi. Hi sunt nomi Galasirium ; quorum nu,- merus, quando maximus, ducentorum quinquaginta millium virorum est. Neque hisce licet opificium ulium artemve exercera, solem rem militnrem exercent, puer a patre institutus. 167. An igitur etiam hoc ab Æg’yptiis Græci ucceperint, non .possum liquido judicare ; quum et Thracas et Scythes et Persas et Lydos et omnes fere barberas populos videam minore in honore, quam alios cives, habere hos qui artes et opificis. discunt, horumque posteras 3 i cos veto, qui opificium nullum exercent, generosos

et nobiles existimsre, ac præsertîmEUTERPE: hos qui rei militari uniee 19] "au. Receptum quidem hoc est apud Græcos etiam omnes, sed maxime apud Lacedæmonios. Minime vero Corinthii eus contemnunt qui manibus artes exercent. 41.6.6. Præmium autem bellatoribus hoc eximium tribuitur, juxtn cum sacerdotibus, præ ceteris omnibus Ægyptiis: duodecim cuique me præcipua, vectigalis immuniu. Hubet autem armon centum subites Ægyptios quoquaversum: estquc [Égyptius cubitus Samio MME. lem igitur omnes otque singuli præcipua habebant: præ- terea veto per vices, neque utique cuncti simul, irisoe fruebnntur commodis. Milieni Calasirii, totiilemque Hermatybii, quotannis .eorporis custodes ernnt regis. His igitur, prætcr nrva illo, in singulos dies hæcce tribuebantur: cocti cibi farinacci definitum pondus,quinque libræ cuique ; carnis hubulæ libræ duæ, vini cyathi quatuor. Hæc tribuebantur corporis custodibus. 169,. Postqunm igitur obviam sibi mutuo profecti, Apries auxiliares copias ducem, Anmsis vero Ægyptios omnes, ad Momemphin oppidum pervenere, annis congressi surit. Et fortiter quidem pu- gnubant peregrini ; sed, quum numero lônge essent inferiores, eo victi profligatique sont. Dîcunt autem, Apriæ banc stetisse sententinm, ne Deum quidem ulium regno exucre se posse; ita. Ermi- terillud sibi stabilitum putabat. At tune, quod dixi, colleta scie devictus est: et, quum vivus in hostium pervenisset potestatem, Sain abductus est in pristinam suam domum, quæ nunc Amusidis regin crut. Ibi aliquamdiu in regiu nutritus est, et beneeum hu- bllitAmasis : ad extremum vero, quum exprohrarent Ægyptü non rem cum facere quod alat virum et ipsis et sibi inimicissimum, tradidit Aprien Ægyptiis; qui cum strangularunt, ac deinde in patrio sepulcro sepelivemnt. Sepulcrum illud in Minervœ templo est,,proxime œdem sacram, intrantibus a lævn manu. Saitæ enim cunctos ex hoc nomo oriundos reges intrn templum hoc sepeliunt. Nain Amasidisetiam monumentum niiquanto quidem longius ab æde sacra abest quam Apriæ et ejus progeuitorum; m est tamen etiam hoc in nuls templi, thalamus lapideus ingens,columnis ornatus palmas arbores imitantibus alioquc sumtu. lntra thalamum. repositorium est ibinis foribus clausum, atqui inibi est regissepul- 170. Et vers etiam sepulcmm ejus, cujus nomen tali oocasione edere mihi nefas, in eodem Mincrvæ templo Saitamo, post ædem mm.sacraux, toti postico parieti ’ ædis» Minervæ contiguum. Et in area templi suint ohelisci ingentes lnpidei: juxtaque cos lacus est, lapi- dencrepidine .ornstus et circumcirca pulcre elaborstus, eodem (ut mihi Videtur) magnitudinerqun est locus Dali, qui orbiculutus no- mmatur. 1.7l. ln hoc lacu exhibent noctu speciem imaginemque assuma, qui illi [deo] acciderunt, quæ mysteria vacant Ægyptii: de quibus quidem, quumqunm satis singuin quo pncto se habeant .norim, sikntium sgere debeo. Etinmque de Cereris mais, quæ Thesmnr a

122 HERODOTI HISTOR. Il. piloris Græci vacant, silentium mihi agendum 5- nisi quatenui du his verbe facere fus est. Danai filiæ sacra hæc ex Æg’ypto adtulerant, et Pelasgicas mulieres en docuerant. Deinde, postquam toto Peloponnesus a Doribus eversa est et sedibus suis excita, perierunt hæc sacra; solique Arcades, qui in Peloponneso museront, neque inde migrare coucti sont, ille conserveront. 172. Aprie ita subluto, Amasis, in Ægypto regnavit, ex Saitann præfectura oriundus, et quidem ex oppido cui nomen Siuph. Et primo quidem spreveruut Ægyptii Amasin, nec ullo magnopere loco habuere, ut qui de plebe olim fuisset, et ex domo minime il; 1ustri. Deinde vero callido quodam inventa, non asperitste, ad officium cos redegit. Ersnt si quum alise res pretiosæ permultæ, tum pelluvium aureum, in quo et Amasis ipse et convivœ omnes lavure pedes-consueverant: hoc pelluvium confringi, ex coque cou- fici dei simulacrum jussit, quod in loco urbis opportunissimo erexit. Et Ægyptii fœquentes ad simulacrum conveniebunt, illudque magna. religione- colebant. Id ubi a civibus. fieri intellexit Amusis, convocatis Ægyptiis, quod res crut, declaravit ; dicens, fi factum tt esse simulacrum illud ex pelluvio, in quad paullo ante et evomu- " issent Ægyptii et imminxissent, et pedes in eo abluissent, qui tt nunc illud magna religione colant. J am igitur (sic loqui perge- " bat) suum sortem similiimam huic pelluvio esse: etsi enim prius ti fuisset plebeim, et in præsentia esse illorum regem, inique illo- tt rum esse oflicium, sese honorare suique respectum habere.". Tuii modo Ægyptios eo adduxit, ut illi serviri æquum censerent. 178. idem in rebus agendis hoc uses est instituto z primo marie, asque ad id tempos quo celebruri forum hominibus solet, studiose peragebat negotia quæcumque obferebantur : ab. illo veto. tempore ad potandum et ad cavillandum cum compotoribus se dabst, jocis- que et rebus ludicris indulgebat. Quibus rebus ofensi amici, ad- nionuerunt cum, dieentes: d Non e dignitate tua, Rex, te ipse mo- n dans; et nimis te humiliter demittis. Debebas tu, venerando u in throno venerabiiis seileos, per totum diem administrationi re- i’ son). vacare. ha scituri erunt 1Egyptii, a magno viro se regi, it tuque malins audires. Nunc quæ tu agis, minime decent regem." Quibus ille his verbis respondit: tt Qui arcu utuntur, hi cum, tt quando fert usus, tendent: postquam usi sunt, remittunt. Si ti enim perpetuo intentus esset, rumperetur; ut illo, ubi opus foret, ti non amplius possent uti. Eadem nempe est hominis conditio. v fi Quod si quis semper venet seriis rebus esse intentus, nec vicissim " ad jocum se remittere ;- imprudenti haie accident, ut vel furiosos " fieret vel stupidus. Hoc ego intelligens, utrique rei suam partem " t’ tribuo.." Hoc ille amicis responsum dedit. I . 174. Aiunt autem eumdem Amasin, quum privatus fuisset, etiam tune compotationes cavillatiouesque amasse, nec une modo seriis rebus fuisse intentum; et, quando potantem voluptatibusque in- . dulgcutem defecissent necessaria, circumivisse et furto abstulisse niions. Juin qui adiirmaban-t babel-e cum suam pecuniam, hi cum,

EUTERPE. 128 quum negaret, ad orseulum ducebsnt quo quique utebsntur: et l multi: passim oraculis furti convincebntur, ab aliis absolvebatur. Postquam autem reguo potitus est, hoc fecit : quîcumque dii eum tarti crimine absolverant, horum temple. negligebat, neque ad illa :eficienda quidquam (labat, neque sacra illis diis facicbat, ut qui nullius essent momenti, nec versais. haberent macula. Qui vero furti eum arguerant, horum præcipuam curam ngebat, ut qui vete dii essent, et oracula non mendacia exhiberent. 175. Et primo quidem in Sai urbe ad Minervæ templum propy- ’læa exstruxit mirabilis, superiores omnes, [qui talia exstruxemntJ altitudine superans, et nmplitudine, et ipsorum lapidum tum magnitudine tum qualitate. Statues item magnas et ingenti mole an- drosphinges dedicavit, lapidesque alios immnnis magnitudinis ad reficienda ædificiu adgereudos curnvit. Homm alii ex lapicidina, quæ adversus Memphin est, adgerebantur: ii vero qui immani craint magnitudine, ex Elephantine urbe, quæ dierum non minus viginti navigatione abest a Sai. Quod vero ex his non minime miror, sed maxime omnium, ædes est ex uno lapide, quam ex Elephantine urbe transportandam curavit: qua in transportanda per tres aunes occupati ersnt duo millia hominum, cui ea cura commisse crut, bique omnes orant navium gubernatores. Hujus ædis longitudo emmi-n- accus est unius et viginti cubitorum; latitudo vero, quatuordecim ; altitudo, octo cubitorum: hæ sunt mensura: ædiskhujus monolithe extrinsecus. lntrinsecus longitude est octodecim cubitorum et viginti digitomm ; latitudo, duodecim cubitorum 5 altitude, quinque cubitorum. Posita hæc est ad introitum templi: nam intru templum aiunt hac caussa non fuisse pertractnm : architectum, quum œgre promoveretur ædes, multumque temporis esset insumtum, vehementer dolentem operis molestiam, ingemuisse; idque animad- verteutem Amasin son permisisse ut ulterius promoveretur ædes. Alii veto aiunt, quemdam ex his qui vectibus promovere ædem co- nabantur, fuisse ab ille oppressnm, et en causse. non intus fuisse promotam. 176. Sed et in aliis omnibus nobilioribus templis dedicavit Amasis opem ob magnitudinem spectatu digne: in his Memphi colonum illum resupinum ante Vulcani templum, cujus longitude leptunginta quinque pedum est: et super eadexn basi duæ stant natuæ, utraque vicenum pedum magnitudine, altera ab une ædis lacræ parte, altera ab alœrn: omnia hæc ex Æthiopico lapide per- fectu. Est autem etiam in Sai urbe similis 001088848 lapideus, eodem habitu positus quo ille Memphi. Etiam lsidi templum illud, quad Memphi est, Amasis exstruxit. magnum et spectatu dignissimum. 177. Regnante Amasi dicunt Ægyptum prosperilate maxime bruisse, tum quad ad commoda spectat quæ fluvius regioni langi- tur, tutu ad en quæ e terra homines percipiunt: et oppida. habitats iIl canine fuisse vicies mille.- Amasis etiam est, qui legem illam Ægyptiis constituit, ut Ægyptiorum quisque quotcnnis apud nomi mi prçfectum prqfiteretur, mute situm sustenta: qui hoe non faceret, au: n 2

N4 HERODOTI HISTOR. Il. legitimufn viciant non declararet, i3 morte pleetereiu-r. Quant iegen laudabilem Salon, ab Ægyptiis acceptam, Atheniensibus tulit, qui perpetuo178. Græcorum ea amicus utuntur. quum esset Amasis,- et alia in Græeomn nonnullos beneficia contulit, et eis, qui in Ægyptum venirent, Nau- cratin urbem habitundam concessit: qui veto sedes in Ægypto fi- gere nollent, tantum mercandi caussu in eau) naviguent, his area) adsignavit ubi aras et temple diis erigerent. Maximum igitur illorum templum et celeberrimum, maximeque frequentatum, quad Hellenium nominatur, communi consilio sumtuque stttu’erunt hé civitates: ex Ionibus, China, Teos, Phocæa, et Clazomenæ; ex Doribus, Rhodus, Cnidus, Halicarnassus, et Phaselis g ex Æolibus, sala Mitylenæorum civitas. Huron) est hoc templum, basque civitates constituunt præsides emporii. Quod si quæ aliæ pattern illius sibi vindicant, rem sibi vindicant nihil ad se pertinentem. Frac! istud vero templum, seorsim Æginetæ statuerunt lavis faunin; et Samii aliud J unonis 5 tum Milesii, Apallinis. l79. Fuitque olim solum in Ægypto emporium Naucratis, nec aliud ullum. I Quod si quis in aliorum Nili ostiarum aliquod intras- set, jurare cum oportebat, invitant eo se vernisse,- tum, hac præstito jure jurando, cum navi sua in Canobicum ostiuui tenebatur, navia gare, sut, si per contrarias ventos hoc ei non licuisset, aportebat merces navigiis Ægyptiis circum Delta cireumvehere, douce Nana cratin pervenisset. Ita Nancratis in honore emt. 180. Quum Amphictyones, postquam superius templum Delphi- cum fortuito ossu conflugraverat, illud quad nunc est trecentis tac lentis elacassent ædificandum, cujus summæ quartam parlera Del- phenses pro sua. partione tenebantur conferre; circumeuntes hi per civitates, atque dona corrogantes, baud parum ex Ægypto retule- nmt; Amasis enim mille eis dedit talents aluminis 5 Græci vero,’ in Ægypto habitantes, viginti libres. 181. Idem Amasis cum Cyrenæis mutuam amicitiam sacietatemé que contraxit. Constituitque etiam uxorem ex eorum regidne des ocre, sive quad Græcam habere uxôiem desiderar’et, sive omnino amicitiæ caussa, quam cum Cyre’næis colebat. Duxit igitur speetati inter populures suas viri (quem Battum alii, alii Arcesilam, rursus- I que alii ’Critobulum dicunt) filiaux, nomine Ladicen. Cam qua quoties concumberet Amasîs, coite non patent, quum tamen aliis mulieribus uteretur. Id ubi sæpius ei accidit, dixit ad banc Ladi- cen Amasis: t! Veneficiis, o mulier, advenus me usa es: quam ef- it fugere nulla pacto- potes, quo minus pessime pensas, mulierdmï ’t pessima.” Tum Ladice,.postquam negundo nihilo placatiorem reddere illum potuit, in templo Veneri voturn fecit, si en nous caisset cum ipsa Amasis, (id enim unum esse calamitatis efiuà gîum) statuam se ei Cyrenen missuram. Et post hac conceptum votum continuo cum sa coiit Amasis; et, quoties deinde cupido cum incessit, noibat; vehementerque eam ab Hic tempore diligebat. Et i113 faciendum c’uravit imaginent, Cyrenenque misit; quæ adhuc l

EUTERPE. 125 men astate superfuit, extra Cyrenæorum urbem spectans. Eamdem Ladieen Cambyses, Ægypta potitut, pastquam ex en, quænam esset, cognosset, illæsam Cyrenen remisit. » 182. Dedicavit Amasis dona etiam in Græeiam : et primum quidem Cyrenen Minervæ statuam misit inauratam, et sui imaginem pictura adsimulatam : tum Minervæ quæ Lindi colitur, dans statuas lapideas, et thoracem lineum spectatu dignum; denique J unoni Samiæ binas sui imagines ex ligna sculptas, quæ in magna templo admeam usque ætatem steterunt post fores. Et Samum quidem dona hæc miserat hospitii causse, quad ei cum Polyerate Æacis filio intercesserat : Lindum Vera, nullius quidem hospitii causse, sed quoniam Minervæ templum Lindi exstmctum esse perhibetur a Danai filiabus, quæ ad illam arum adpulissent, quum fuguent Ægypti filios. Hæc surit donaria, quæ Amasis dedicavit. Idem vera etiam Cyprum, a. nemine ante illum subactum, cepit, tributa- tiamque sibi feeit. i

HERODOTI HISTORIARUM LIBER TERTIUS. THALIA. ---.--- l. ADVERSUS hune igitur Amasin Cambyses, Cyri filins, quum alias quibus imperavit, tum e Græcis louas et Æolenses ducem, bellum movit hac de eaussa. Misso in Ægyptum legato Cambyses filiam Amasidis petierat uxorem: petierat autem ex Ægyptii eu- jusdam consilio, qui id ei suaserat infensus Amasidi, quad se ex cunctis, qui in Æg’ypto etant, medicis selegisset quem ab uxore et liberis abstractum amandaret in Persas, quum Cyrus ab Amasi oculorum medicum petiisset qui esset in Ægypto o timus. E0 infensus Amasidi, instigaverat Cambysen ut filiam illius peteret; quo ille sut mœrore adficeretur data. filia, sut non data odium incurre- ret Cambysis. Amasis, Persarum potentiam graviter ferens timensque, et date illam et negare perinde dubitaverat; quippe bene gnnrus, non legitimæ uxoris, sed pellicis loco, habiturum eam Cam- bysen. Hæc secum reputans, hancce inierat rationem. Erat Apriæ filia, superioris regis, admodum et grandis et formosa, sala ex regia dama superstes; cui crut nomen Nitetis. Hunc igitur puellam Amasis, veste et aura exomatam, in Perses miserat tamquam suam miam. Interjecto tempore quum eam complectens Camhyses filin»: Amasidis salutasset, dixerat si paella: it Neseis, Rex, decep- " tum te esse ab Amasi, qui me hoc cultu ornatnm ad te misit, " tibique tamquam filiam (ledit suam ; quum revers sim Apriæ " ganta, quem ille, dominum suum, concitata Ægyptiorum se- " ditione, interfeeit." Hoc verbum et hæc ineidens causes Cam- bysen, Cyri filium, impulit ut vehementi ira incensus advenue Ægyptum duceret. Ita quidem Persæ rem narrant. 2. Ægyptii vero sibi vindicant Cambysen, dieentes esse eum ex hac Apriæ filin natum: Cyrum enim fuisse, non Cambysen, qui ad Amasin misisset, ejusque filiam petiisset. At hoc quidem non ex rei veritate dicunt. lmmo vero ne ipsos quidem latet, (nam Persa- rum instituta, si qui alii, bene norunt Ægyptii) primum, ex illorum legibus filium ex pellice natum non suecedere in regnum, si adfuerit legitimus; deinde, ex Cassandana, Pharnaspis filin, de Achæ- menidum stirpe, natum esse Cambysen, non ex illa Ægyptia : sed

invertunt historiant, intercedereTHALIA. sibi «Rechute: cum Cyri 127 famine oognationem. Et hæc quidem ira se habent. 3. Narratur etiam alia fabula, mihi non credibilis, hujusmodi. Persicarum mulierum quampiam, ad Cyri mulieres ingressam, quum Cassandanæ adstantes vidisset liberes forma et stature. præstan- tes, admiratam illos multis laudibus extulisse. Tum ei Cassanda- nain, Cyri uxorem, dixisse: tt Atqui me, quum talium mater sim b puerorum, Cyrus tamen aspernatur ; illam veto ex Ægypto ad- " ventitiam in honore habet." Hæc postquam ingemiscens ab Nitetin esset lecuta, filiorum natu maximum Cambysen, dixisse, tt Itaque, mater, quum ego vir evasero, Ægypti summa ima po- " nam, et ima summa.” Hoc Cambysen dixisse decem circiter annes natum, mulieresque admiratione fuisse perculsas: et illum, postquam ad virilem perVenisset ætatem, regnamque esset adeptus, dicti memorem, suscepisse in Ægyptum expeditionem. 4. Acciderat vero etiam aliud quidpiarm hujusmodi, quad ad expeditionem illam momentum contulit. Erat in numero auxiliarium Amasidis vir genere Halicamassensis, cui Phnnes nomen, homo et consilio præstans, et bellica virtute. Phanes hic, nescio qua re infensus Amasidi, navi ex Ægypto profugit, cupiens in colloquium venire Cambysis. At illum, ut qui inter auxiliares baud exiguo loco fuisset, et quæ ad Ægyptum spectabant adcura- tissime cognita habuisset, persecutus est Amasis, studiese dans operam ut cum excipent. Persecutus est autem misse, que iter ille direxerat, eunuchorum fidelissimo cum triremi. Et cepit quidem hominem eunuchus in Lycie, sed eaptum non reduxit in Ægyptum: nain astutia cum Plumes circumvenit, et inebriatis custodibus ad Perses evasit. Ibi tune Cambysen adiit, exercitum advenus Ægy- ptum ducere parantem, sed de itinere dubitantem que pacte regionem aqua earentem transmitteret; eique quum alia ad res Amasi- dis spectantia, tum itineris faciendi rationem exposuit, monens, minis lagon: ragent Arabum regem, ut tutu»: ille transitant tibi præ- mirai. 5. Patet autem hac une via ingressus in Ægyptum. Nain a Phœnicia usque ad fines Çadytis urbis, Syrorum terra est, qui Palæstini vacantur : a Cadyti (quæ est urbs haud multo miner, ut mihiovidetur, Sardibus) emporia ad mare sita, asque ad Ienysum oppidum, sunt ditienis Arabici regis: a lenyso rursus Syrerum ditio pertinet ad Serbonidem neque lacum, juxta quem Casius mons ad mare perrigitur: a Serbonide lacu, in que occultatum Typhanem aiunt, ab illo jam Ægyptus est. Jam, qui inter Ieny- min oppidum et Casium montem Serbonidemque lacum interjectus tractus est, baud ille exiguus, sed tridui fere itinere in len’gitudinem i patens, is prorsus aquarum est inaps. 6. Quod vere a panois eorum, qui in Ægyptum navigare consacrant, animadversum est, id ego sum expositurus. In Ægyptum ex universa Græcia, et præterea ex Phœnicia, bis quatannis inve-n bannir figlins dolia vine repleta: verumtamen ne unum quidem,

I Jæ HERODOTI HISTOR. m. ut aiedîcam, vinarium dolium videre est ibi repositnm. Ubiucm ergo, quærat quispiam. hæc oommnunturr? Hoc quoque equidm (tium. Quiiibet præfectus populi Muet!" nua ex urbe dolia omnia colligere, Memphinque mittere: en deinde Memphi, aqua replets, in aridum illum Syriæ tractum deportantur. lm dalia idemeidem damna in Ægyptum invecta, ibique venum exposita, deinde ad priore7. lm scilicet in Syrien)Peraæ, simulatque transportantur. Ægypto potiti 811m, *intmitnm illum in banc regionem adpararunt, et ea qua. dixi ratione aguis instruxerunt. At tune temporis, quum nondum patata esset aqun, Cambyses ab Halicarnasseo hospite edoctus, missis ad Arabem I luneiie, tutum transmuai ab illo postulavit, et obtinuit fide data et ab illo accepta. 8, Coiunt autem fidem Arabes, nt.qu.i hominum maxime: dant- » que eam et accipiunt tali mode. Si qui volant inter se fœdus par amuïe inire, vir anus, in medio atans paciscentium, ucuto lapide interiorem manum utrimque illorum prope poldicem incidit: tune Quinto ex utrimque veste flocco, inungit sanguine septain lapides in media positos ; dumque id facit, liacchum invocat et Uranium. Hoc facto, i3 qui fœdus pepigit, commendat suis amicis hospitem illam, sive civem, si cum cive pepigit : et amici etiam ipsi æquum cannent coiere fidem. Bacchum autem solum, et Uranium, dans habent; aiuntque, se urines eodem modo tondere, quo Bacchus ipse fumait tangua: tondentur autem in orbem, cincum tempera capiilos radentes. Bacchum vero, Orotal nominant; Uranium filant. 9. Poatquam igitur mnnciis, qui a Cambyse venermt, iidem dedarat Arabe, hæc est machinntus. Utres ex camelorum pellibus, aqualrepletos, vivis omnibus camelis imposuit; eisque in "comme 49m carentem matis, empennât ibi Cambysen. Hæc quidem maxime probabilis (une. est: oportet vero etiam minus credibilem, quia et ipsa fertur, memorare. Fluvius est in Aubin magnus, cui Côrys nomen, in Rubrum quod vocatur mare se exonerans. Ah hoc igitur fluvio Arabum regem, consutis imbu-lb aliisque Acoriis, canulera duxisse aiunt ca longitudine, ut ad aridum illam tractum pertineret, et par hune canulent derivnsse aquam ; ineodem autem illo tracta ingentes fodisse cisternas. quæ reciperent nquam servarent- que. Est autem via ab illofluvio in hune aridum tractum duodecim diem: derivasseque ilium, aiunt, aqunm per tres canules 10. Sed ad Pelusium quod vocatur ostium Nili castra habebat triaPmmmenitus, diverse: [sive in P:aminitus,] Amnsidiain loca. filins, Cambysen I exspcctans. Nec enim in vivis amplius fait Amasis quo tempore Ægyptum cum exercitu Cambyses invasit: sed vita functus crut, poatquam quatuor et quadraginta annos regnasset, intra quos nullum ci magnum incommodum acciderat. Mon-mus conditusque, sepultus crut in sepulcris quæ in templo ipsevconatruenda. cumu- rat. Regnnnte vero iuÆgypto hammeiiito, mnxîmum prodigium

THALIA. ’ ’ 139 accidit Ægyptiis : plucrat Thebis Ægyptiis, quod numquam nec ante, nec post id tempus ad meam neque ætatem accidit, ut ipsi dicunt Thebani. Nam in superioribus Ægypti omnino non cadit pluvia x at tune ipsis Thebis pluit stillatim. Il. Persæ, transmissa regione aquis carente, quum castra castris Ægyptionim opposuissent, ad congrediendum patati; ibi tune auxiliares regis Ægypti, Græci homines et Gares, indignati quad Phanes externum exercitum in Ægyptum dnxisset, tale adversus cum facinus machinantur. Filios habebat Phanes, in Ægypto relictos z his in castra et in conspectum patris perductis, craterem in media posuere utrorumque castrorum, et productos singulos deinceps pueras super cratere mactarunt: tune, jugulatis cunctis, vinum et aquam in craterem ingessere, sanguinemque illerum potarunt auxiliarii omnes, nique ita ad pugnandum progressi sunt. Acri commisse prælio, postquam utrorumque magna cecidisset multitude, ad ex. sternum in fugam vertuntur Ægyptii. ï 12. Miram veto admodum rem equidern hic vidi, monitus ab indigenis. Quum ossa utrorumque, qui in eo prœlio ceciderunt, separatim cougesta sint, (seorsim enim jacebant Persarum ossu, sicuti initia distincts. erant; et alibi, ossaÆgyptiorum :) Persarum mania ita surit debilia, ut, si unum minutum calculum in sa volueris conjicere, perfores; Ægyptiorum vero ita sunt valida, ut lapide percutiens ægre diffringas. Cujus rei caussam dixerunt esse, mihique facile persuaserunt, quod Ægyptii a pueris statiin capita radant, uude casa in sole fiant compacta: qua de eadem caussa fit etiam, ut non calvescant; nullus enim est populus, apud quem tain mm caput videas calvum, quam apud Ægyptios. His igitur hæc causse. est, cur valida sint eorum omnia. Persis autem cur sint debilia, caussa hæc est, quod a pueris in umbra versantur, pileos gestantes, quos tintas vacant. Hæc igitur talia, qualia dixi, equiç- dem vidi: vidi vero etiam his similia Papremi, in illis qui cum Achæmene, Darii filio, ab Inaro Afro occisi sunt. v l3. Ægyptii ex prælio, ut terga vertere coacti, surit, efi’nsa fugal se proripuere. Qui quum Memphin essent compulsi, ibique con-- clusi, misit ad e05 pet flumen Cambyses navem Mitylenæam, in qua erat caduceator genere Persa, qui ad deditionem faciendam hortaretur Ægyptios. At illi, ubi navem vident Mempbin intrans- tem, de castelli mum universi eifusi decurrunt, navem perdant, hominesque in frusta discerptos in murum deportant. Et Ægyptii’ quidem, posthac obsessi oppugnatique, ad extremum in deditionem venerunt. Finitimi autem Libyes, Ægypti sortem veriti, non tentato armorum periculo sese tradiderunt, tributum solvere spon- dentes, et dona mittentes. Similiter etiam Cyrenæi et Barcæi fecerunt, eadem timentes atque Libyes. Sed Cambyses Libyum quidem dona benigne accepit: at quæ aCyrenæis erant missa asperm natus, puto, quod exigua. essent, nam quingentas argenti libras miserant Cyrenæi; bas igitur, sua manu prehensas, militibus dis strihuendas s projecit. . .

130 HERODOTI HISTOR. HI. l4. Decimo die, ex quo in deditionem venerat castellum quod Memphi est, rageai Ægyptiorum Psammenitum, qui sex menses regnaverat, Cambyses contumeliæ caussa cum aliis Æg’yptîis resi- derejussit in suburbio; et animum illius tentuturus, hocce facere instituit. Filium illius, servili vestitn indutam, hydriamque gestantem, aquatum emisit, simulque cum sa alias virgines, ex principum- virorum filiabus delectas, eodem cultu vestitas quo regîs filia. Quæ ubi ingenti cum clamore et ejulatu in patrum conspectum venerunt, reliqui patres, conspectis filiabus itu misere adfectis, invicem clamorem ejulatumque sustulemnt; Psammenitus vero, ubi respiciens cognovit, in terram defixit oculos. Postquam præteriissent puellæ aquatum missæ, secundo loco filium regîs,cum aliis bis mille ejusdem ætatis Ægyptiis præter regis oculus duci jussit, fune circum cervicem vinctos, et ora frenis coercitos. Ducebantur autem hi ita, pœnas luituri Mitylenæis illis, qui Memphi cum navi perierant: banc enim sententiam pronunciaverant regii judices, ut pro unoquoque viro decem Ægyptii ex principum numero invicem perirent. Et ille, etiam hos prætereuntes videns, quum ad mortem duci filium suum intelligeret, reliquis Æg’yptiis, qui circum illum sedcbant, flentibus et lamentantibus, idem fecit quad in filia fecerat. Denique quum et hi præteriîssent, accidit ut homo natu grandior, qui compotor regis olim fuerat, nunc vero bonis omnibus exciderat, nec aliud quidquam, nisi quantum mendicus, habebat, atque adeo stipem a militihus rogabat, præteriret præter Psam- menitum, Amasidis filium, Ægyptiosque qui in suburbio sedebant. Hunc ubi Psammenitus conspexit, ingentem in fletum empit, et nomine compellans aodalem, caput sibi planxit. Bran! autem illi custodes adpositi, qui, quidquid quaque prætereunt’e pompa faceret, observaient, et renunciarent Cambysi. Miratus igitur Cambyses quæ ille fecerat, misso nuncio, interrogavit cum his verbis: ti Do- " minus Cambyses ex te quærit, Psammenite, quid sit quad con- " specta filia tua male adfecta, itemque conspecto filio ad supplio ti cium prodeunte, nec clamorem nec fletum edidisti; mendîcum " vero illum, nihil ad te pertinentem, ut quidem ex aliis cognovit, " honore hoc es prosecutus?" Cui ita interroganti, hæc ille respondit: ii O fili Cyri, domestica mala majora erant quam quæ u fletum exprimerent. At sodalis hujus calamitas lacrymas mere- ’i tur, qui ingentibus opibus excidit, et in senectutis limine et! " mendieitatem est redactus." Hæc quum ab eodem nuncio ad Cambysen essent relata, commode dicta ci visa esse aiunt Ægypflig atque etiam Crœsum (quem secum in Ægyptum Camhyses-ld- duxerat) et Persas, qui adernnt,lacrymasse; ipsumque Cambysen misericordia quadam fuisse tactum, protinusque jussisse, ut filins ejus ex horum numero qui perire deberent eximeretur, et ipse e suburbio excitas ad se duceretur. i 15. Jam filium quidem, qui ad cum servandum missi sunt, non amplius superstitem invenerunt, ut qui primo loco fuerat cæsusr- sed Psammenitum ipsum, e suburbio excitum, ad Cambysen duxe-

tant; apud quem ille deindeTHALIA. vitam egit, nullum vim passus. 131 Qui nisi eompertus fuisset res novas moliri, recepturus erat Ægyptum, in ut tamquam præfeetus eam esset ndministraturus. Nain honorare eonsueverunt Persæ regum filios; quibus, lieet patres ah illis defeceriut, reddunt ragnum. 1d enim ita institutum cos habere. quum ex aliis multis eolligi potest, tum hoc, quod T hannyræ, Inari Afri film, regnum restitutum est, pariterque Pausiridi, Amyrtæi flic, qui et ipse paternum recepit imperium; quamvis nemo plus mali Persis fecerit, quam laarus et Amyrtæus. Nunc Psammenitus, prava molitus, mercedem aecepit: mini ad defectionem solicitasse Egyptios deprehensus est; quad quum esset compertum, tauri sanguinem bibere coactus a Cambyse, e vestigio mortuus est. Telemigitur ille vitæ exitum habuit. I 16. Cambyses vero Memphi Sain urbem profectus est, en factu- Mquæ etiam peregit. Nain Amasidis ædes ingressns,protinus e se- plllflu proferri cadaver Amasidis jussit: coque facto, flagellis illud œdijussit, et capillos evelli, et stimulis pungi, et aliis modis ei Quæ quum multo cum labore feeissent ministri, (nain rainent cadaver, quippe eonditum; ac nullo modo difliuebat) comburi illud Cambyses jussit, nefurium jubens faeinus. Etenim Perse deum habeut ignem: ituque igne eomburere mortuos,utrisque est. Persis quidem, eam ipsum 0b caussam quum memoravi : dicunt enim nefas esse, cadaeer hominis oferre deo. Ægyptii veto causent, vinum belluam esse ignem, quæ devoret quidquid nacta esset, (Il pabulo socialo simul cum eo quad devoravit moriatur. Atqui nefus minet, bestiis tradere cadaver; 0b eumque causam illud condiunt, nain terra jacens eonsumatur a vermibus. ltaque, quod utrisque actas erat, id faciendum præeepit Cambyses. Quamquam, ut qui- (hm Ægyptii aiunt, non Amasis fuît cui hoc accidit; sed alius Ægyptius, ejusdem cum Amasi staturæ, quem ca contumelia ad- fieientes Perses, Amasidi insultare putarunt. Amasin enim aiunt, quum ex oraculo cognosset quid sibi post mortem esset patiendum, que evaderet imminentem sortem, hominem hune, qui nunc flagellis eæsus est, tune temporis mortuum, suo in sepulero prope Januam sepeliisse 3 mandasse autem filin, ut ipsum in imo sepulcri mais deponeret. At mihi quidem Videtur, mandatum tale, ad lum sepulturam et ad hominem istum pertinens, nullum omnino dedisse Amasin, sed falso hæc jactari ab Ægyptiis. . l7. Post hæc Camhyses triplicem meditatus est expedilionem; Imam adversus Carthaginienses, alteram adversus Ammonios, tertium ldversus Mac-robins (id est, Longievos) Æthiopes, ad australe libyæ mare habitantes. Instituta deliberatione placuit ci, adver- lus Carthaginienses navalem exereitum mittere; adrersus Ammu. nias terrestrium copiarum partem ; ad Æthiopes voro primum Speculatores, qui et Salis mensam. quæ in horum Æthiopum terra esse dicebatur, viderent an revera esset, et reiiqua explorarent; in speciem autem dona ferrent regi eorum. 18. Illa Salis "misa fertur esse hujusmodi. l’ratum est in sub- s 2

la! HERODOTI HISTOR. HI. urbio, coctis carnibus quadrupedum omnis generis repletum :i en! carnes, aiunt, noctu ex instituto ibi deponi ab omnibus qui in dignitate essent civibus, interdiu autem aecedere quemque qui vellet, eisque vesci; dicere autem indigenus, ipsum terram illas quaque nocte progignere. Talis igitur esse fertur illo. Solis (quæ vocatur) mensa. 19. Ut vero speeulutores mittere Cambyses constituit,estatim ex Elephantine urbe homines arcessivit de Ichthyophagorum genere ; qui Æthiopiam linguam callerent. Interim vero, dum hi adveni- rent, navalem exercitum adversus Carthnginem jussit navigare. At Phœniees,.id se factures, negarunt: magnis quippe juramentis sese teneri, et nefas esse factums, si contra suam sobolem’militarent. Nolentibus autem Phœnieibus, reliqui pares non erunt viris bus : atque ita Carthaginienses servitutem, quæ illis a Persis imminebat, eifugerunt. Etenim vim adferre Phœnicibus æquum non eensuit Cambyses, ut qui se ultro Persis tradidissent, et e quibus penderent universæ ipsius copias navales. Præter Phœnices, Cyprii quoque Persis sese tradiderant, et expeditionis in Ægyptum suseeo ptæ90. Postquam erant ad soeii.Cambysen exi Elephantine advenerunt Ichthyos phagi, misit eos ad Æthiopes, edoctos quid dicerent, et dona ferens tes, purpureum amicnlum, et aureum torquem armillasque, et un. guenti alabastrum, et palmei vini cadum. Dieuntur autem Æthio- pes hi, ad quos misit Cambyses, et stature. maximi et puleerrimi esse hominum omnium; et quum aliis institutis uti diversis ab aliorum hominum institutis, tum hoc ad regîam dignitatcm speetante : quemcumque civium statura maximum judicant et eorporis viribus pro ratione præstantem, hune regem esse æquum censent. 21. Ad hos igitur hommes ubi adrenerunt Iehthyophagi, hæc verba fecerunt: " Rex Persarum Cambyses, cupiens amieitiam ti tecum hospitiumquejungere, misit nos, jubens ut in colloquium " tuum veniremus; et dona tibi (lat hæc, quorum usu et ipse " maxime delectatur." Quibus Æthiops, intelligens venire ces a: spcculatores, in hune modum respondit: " Neque Persurum " tex en vos misit dona ferentes, quod multum ei intersit ut me- ’i cum amicitiam jungat; nec vos vera dicitis, venistis enim ut " regni mei speculatores. Nee ille vir justus est: nain si justus ’i esset, non concupivisset aliam terram præter suam, nec in servi- nitutem redegisset boulines, qui nulla illum injuria adfecerant. " Nunc illi arcum hune tradite, hæc verba dicentes: Rex Æthio- " pum suadet regi Persnrum, ut quando ita facile arcus tenders " hujus molis Persæ potuerint, tune adversus Mncrobios Æthiopes ti copiis multitudine nus superantibus moveat bellum: usque en " autem diis habeat grutiam, quod Æthiopum filiis non induxcrint " in animum, ut præter suam terram adquirere eupinnt aliam." 22. His dietis laxavit arcum, et his qui venerunt trudidit. Tune sumto purpureo amieulo quæsivit, quid esset, et quonam mode factum.- Cui quum Ichthyophagi vera. dixissent, de purpura, et de

filins tinctura, dolons me hos THALIA.homines, inquit, et dolum illam»: la: ami- culu. Deinde de torque collari et de armillis quæsivit. Quumque de hoc ornatu exposuissent lchthyophagi, ridens rex, quum compedes esse putasset, ait, apud ipsos validions bine compedes esse. Tertio, de unguento interrogavit; et, quum illi de confection un. guenti ac de ungendi ratione dissemissent, idem illis, quad de miaula, respondit. Ubi ad vinum venit, et de hujus confectione ex illis quæsivit, valde delectntus potu, deinde interrogavit, quonam cibo utatur rez, et quodnam cit homini Perse langissimum vim spah’um ? Et illi pane vesci aiebunt, naturamque tritici exponebant: octoginla ocra annos, terminum dicebant esse longissimum, vitæ hominis proposi- tion.- Tum Æthiops, nil proinde mimm esse, ait, quum clercus comedant, tant exiguum cos vivere annorum numerum ; qui ne to! quidem aunas vivere passent, nisi hocce potu sese recrurent.- nempe vinum dieens: hoc enim uno a Persis se superari. - 98. Vicissim interrogantibus rêgem lchthyophagis de vitæ spalio et de alimentorum genere ; ad centum et oiginti aunas, ait, pervenire ipsorum plerosque, nonnullos vero etiam hune termimnn transcendera.- cibum vero esse carnes cactus,- potum, lac. Quumque mimrentur speculatores quad de un norum numero dixisset, ad fontem ab illo ductos se esse referebant, e quo loti nitidiores facti fuissent, quasi dei fons esset; odorem autem tamquam vîolarum spimrum illum fontem. Ita levem autem, dicebant speculatores, esse fontis hujus aquam, ut nihil supernamre possit, neque lignum, neque quæcum- que ligno-sunt leviora ; sed in fundum abire omnia. Cujus aquæ si revera ea. natura est, quæ perhibetur, fuerint illi han’c 0b causam longævi, quad plurimum hac aqua utuntur. A fonte discedentes, ductos se fuisse nurrabnnt in locum que vîncti homines custodieban- tur, ibique cunctos aunais vindas compedibus vldisse. Est enim apud hos’Æthiopes æs metallorum rarisaimum et pretîosissimum. Inspecto carcere, etiam Salis mensem, quæ vocatur, spectaverusnt. Q4. Post banc, ad extremum spectarunt sepulcra eorum, quæ e’vitro perhîbentur esse patata, hoc mode. Postquam arefecerunt cadaVer, sive eadem ratione atque Ægyptii, sive quo alio mode, totum gypso oblinunt, et pictum ita exornant, ut specietn quam maxime similem vivo refemt ; deinde cavam columnam eî circum- dant ex vitro confectnm, quod apudAiIIOS magna copia et manu tractabile efibditur. Ita in media. columna stans cadaver, per CO4 lumnam conspîcitur, nec odorem ullum spirans injucundum, nec aliud quidquam incommodî præbens: estque columna. circumcirca eonspicnn, atque adeo ipsum etiam cudaver omni ex parte conspi- cuum est. Hanc columnam per anni spatium suis in ædibus servant qui cognatione proximi sunt, rerum omnium primitias illis oferentes, aliaque sacra facientes: deinde ædibus elntas columnas circa urbem collocant. 25. Speculatores, postqunm ista omnia spectassent, reversi sunt. Qui ubi hæc renunciarunt, protinus Cambyses, ira incensus, bellum inferre Æthiopibus instituît, m1110 de procuranda re frmnentarià

:34 HERODOTI HISTOR. HI. mandata data, nec secum cogitans in ultima terramrn suscipi banc expeditionem. Sed, ut furiusus, nec mentis campos, simulatque lchthyopimgos audierat, ad bellum faciendum profectus est; Græ- cos, qui cum eo erunt, in Ægypto munere jubens, peditatum vero universum secum ducens. Postquam itinere Thebas pervenit, abie- gavit de exercitu circa quinquuginta hominum millia, quos jussit in servitutem redigere Ammonios, et oraculum Jovis incendere: ipse, reliquum ducens exercitum, adversus Æthiopes perrexit. Sed, prius quam quintarn confecisset itineris partem, primum, quidquid cibariorum de frumenti genere habuernnt, eus defeeerut; deinde, post frumentum, etiam juments quæ comedi possent defecere. Quæ si Cumbyses intelligens mutasset seutentiam, exercitumque redus:- isset ; erat, post prius admissum peccntum, vir prudens futurus: nunc, nihil secum reputans, ulterius semper progressus est. At milites quamdiu e terra: solo nancisci uliquid poterunt, herbas radices- que comedentes vitam sustentarunt: ubi vero in arenosa. pervenere, dirum facinus nonnulli eorum instituerunt; sortiti ex se ipsis, decimum quemque comederunt. Qua re cognita Cambyses, veritus mutuam militum comesturam, omisse adversns Æthiopes expeditione, retrogressus est ; muitisque de exercitu annissîs, Thebas iterum pervenit. Quumque Thebis Memphin descendisset, Græcos cum navibus domum dimisit. Talis igitur exitus fuit expeditionis advenus Æthiopes susceptœ. 26. Qui vero ad bellum Ammoniis inferendum erant missi, hos compertum est, ducibus itineris comitatos, Oasin oppidum pervenisse, quod Samii incolunt, qui de Æschrionia tribu esse dicuntur, absuntque a Thebis septem dierum itînere per arenosa. faciendo ; nominatur autem ille locus Græco sermone Bealormn insula. Hunc igitur in locurn pervenisse dicitur ille exercitus : inde veto quid his acciderit, nisi quad Ammonii narrant et qui ex his audiverunt, nemo alius quidquam quod dicat habet; neque enim ad Ammonios pervenerunt, neque domum reversi sunt. Narrant autem soli Ammo- nii, quum alia, tum hoc: ab hac Oasi per arenosn udversus ipsos iter facieutibus, quum jam fere in media inter ipsos et Oasis] essent, incidisse illis, dum prandium capiebant, vehementem et immanem ventum Notum, sabuli acervos secum abripientem; quibus illi ob- ruti, tuli modo internecione periissent. Ammonii quidem hoc narrant exercitui illi accidisse. 27. Quo tempore vero Memphin Cambyses pervenit, adparuerat Ægyptiis Apis, quem Epaphum Græci vacant. Qui ubi repertus est, continuo Ægyptii, vestimentis induti puicerrimis, in lautitiis emnt. Quos hæc agentes conspicatus Cambyses, prorsus existimans, quod ipse male rem gessisset, en lætos illos festa hæc celebrare, præfectos ad se vocat urbis; ex eisque, ubi in conspectum ipsius venere, quærit, "-cur, se prius Memphi versuute, nihil tale fecissent " Ægyptii; at nunc, quum adisset magna cxercitus parte umissa i" Cui illi respondent, " deum sibi udparuisse, qui ex multo temporis tt intervalle adparere idemtidem consuesset; et, quando adpareat,

" tout universos Æg’yptios listaTHALIA. fesin celebrnre." Hæc audiens 135 Cambyses,. mentiri eus, ait 3 atque, ut mendaces, ultimo supplicia adfecit. 98. His occisis, dein sacerdotes in conspectum vocavit. Qui quum eodem dixissent; intellecturum sese, ait, on deus aliquis manu duci admetux advenerit Ægyptiis. Quæ ubi dixit, adducere ad se Apin jussit sacerdotes: et illi sbierunt adducturi. Est vero Apis hic, sive Epaphus, juvencus ex vacca natus quæ nullum olium dehinc concipere partum potest: dicuntque Ægyplii, fulgorem de cœlo in vaccam istnm incumbere, ex quo illa Apin conceptum pariat. Ha- bet autem hic juvencus, quem Apin vacant, notas hujusmodi : ni- ger color est; sed in fronte, quadratum album; in tergo, figura aquilæ; in couda, piii duplices; in lingua, scarabæus. - 29. Apin ubi adduxerunt sacerdotes, Cambyses, haud satis mentis compos homo, stricto gladio, quum ventrem Apidis vellet ferire, femur feriit; ridensque sacerdotes mlloquens, " 0 pruva capital" inquit. tt Tales ergo sunt dii, sanguine cameqne instructi, et ferri " ictum sentientes? Dignus profecto Ægyptiis hicce deus! Caste- " mm vos non juvabit, ludibrio me habuisse." His dictis, jussit hos quibus id negotii mandatum est, ilagellis cædere sacerdotes; reliquorum vero Ægyptiornm quemcumque nacti fuissent festum eelebmntem, occidere. lm festi dies finem habuere apud Ægyptios, et sacerdotes multati sunt. Apis vero, percussus femur, contabuit in templo jacens: quem, mortuuin ex vulnere, sacerdotes clam rege sepeliverunt. 30. Cambyses vero, ut aiunt Ægyptii, e vestigio propter iniquum illud faeinus furore fuit correptus, quum ne ante id tempus quidem satis compos fuisset mentis. Et primum quidem, post illud, flagi- tium in fratrem commisit Smerdin, qui eodem patre eademque matre erat natus. Houe ex Ægypto in Persas dimîsit per invidiam, quod arcum, quem ab Æthiope datum Ichthyophagî adtulerant, ille nous ex Persis ad duos saltem fere digitos adtruxisset, quum relinquorum Persarum nullus id præstare potuisset. Dein, quum in Perses reversus Smerdis esset, visum Cambyses per somnum vidi: hujusmodi. Visas illi est nuneius ex Perside veniens nunciare, Smerdin in sella regia sedentem, capite cœlum tetigisse. Quam 0b mussam sibi timens, ne se occise regnum occupet frater, Prexaspen in Persns mittit, cui l’ersarum maximam iidem habebat, data mau- dato ut illum occidat. Et Prexaspes Susa profectus occidit Smer- din, sive venutum eductum, ut alii aiunt 5 sive, ut alii, ad Rubrum deductum mare, et in en demersum. 31. Primo hoc facinore in fratrem udmisso, alterum in sororem patravit, quæ illum in Ægyptum erat secuta, quamque habuit uxorem, quum tam a patre, quam a maire, soror ejus esset. In matrimonium autem cum tali mode duxerat, quum antea neutiqunm m0. ris fuisset apud Perses, sorores in matrimonium ducere. Unius ex sororibus suis captas erat amore: quam quum cuperet matrimonio sibi jungere, nossetque contra morem fore Persarum si id faceret,

186 HERODOTI HISTOR. 111. vocatos ad se regios judices interrogavit, sit-ne le: cliqua, jubens ut, qui vellet, in matrimonium duceret suam sororem? Sunt autem regii Judices probati inter Persas viri ; qui eo munere funguntur quoad vivunt, aut usque (lum injusti quidpiam in illis-reperiatur. Hi Per- sis jus dicunt, et interpretes sunt patriarum legum, et ad cos omnia refemntur. Ad quæstionem igitur a Cambyse propositam responderunt hi en quæ et vers et tutu essent; dicentes, nullum se legem repaire, quæ jubeat ut frater in matrimonium ducal sororem.,- aliam vero reperiri legem, quæ statut, licitant: esse regi facere quidquid velil. Itaque neque legem, metu Cambysis, abrogarunt; et, ne ipsi, tuentes legem, perirent, aliam legem invenerunt, quæ illi, sororem in matrimonium ducere cupienti, patrocinubatur.- lgitur tune Cam- byses, quam amabat, duxit uxorem: nec vero multo post, aliam etiam sororem sibi matrimonio junxit. Et hune natu minorem, quæ cum in Ægyptum secuta erat, interfecit. - 39. De cujus morte duplex, perinde atque de Smerdi, fuma fertur. Græci quippe narrant, commisisse Cambyseu, spectante uxore, catulum leonis cum canis catulo 5 qui quum a leonis catulo Vince- retur, alium catulum caniuum, qui fuisset hujus frater, rupta cote- ne, illi opem tulisse ; atque ita canes, quum duo essent, leonem superasse. Hæc spectautem Cambysen, delectatum esse; illam vero, adsideutem, fudisse lacrymas. 1d animadvertentem Camby- sen quæsisse ex eo, car fieret .9 et illam respondisse, flere se, quod minium vident opem ferentem fratri, meminisset Smerdis, cogitassetque neminem esse qui illi esset opem trituras. Hoc igitur 0b dictum inter- fectam illam a Cambyse esse aiunt Græci. Ægyptii vero narrant, quum mensæ umbo adsiderent, mulierem sumta lactuca folia circumcirca decerpsisse, tum ex marito quæsisse, sit-ne integra lactuca, un cui folia decerpta sint, pulcrior .9 Quumque is, integram, dixisset 5 reposuisse illam, ti Atqui tu hune imitatus es lactucam, Cyri domum circumcidens." Et illam, ira incensum, calce pedis ei, præ- gnans quum esset, imitasse 5 et illam abortu facto mortuam esse.- 33. lta in sucs sæviit Cambyses, in furorem actus sive propice Apin nimirum, sive alio-casu, quales multæ calamitates uccidere hominibus soient: nom etiam a pueris gravi morbo dicitur Cam- byses adfectus fuisse, quem sacrum morbum nonnulli vocant. huque mon crut dissentaneum, ut, corpus quum gravi morbo labornret, ne .meus quidem sans esset. 34. In reliquos vero Perses hæc ulia furoris edidit exempia. Prexaspen, quem maxima in honore habebut, qui nunciorum ad regem perferendorum munere fungebatur, cujus etiam filins pin- cerna regis crut, qui et ipse baud exiguus honor est; illum igitur sic adlocutus fertur: " Die mihi, Prexaspes; qualem me virum " esse existimant Persæ? et quos de me habent sermones i" Tous illum respondisse: tt Domine, cætera. omnia magnifice laudaris: " sed vino aiunt te nimium indulgere." Quæ quum ille de Persis dixisset, ira incensum regain hæc reposuisse: " Ergo nunc me " Persæ dicunt vino deditum desipere, nec mentis esse compotem i.

ii Igitul’ priores illorum sermonesTHALIA. mendaces fumant." Superiore 137 quippe tempore, quum ndsiderent ei Persæ ntque etiam Crœsus, tillaient ex his Cambyses, qualis sir ipse videretur eue, cum paire Cyro collatus? Et illi responderant, esse paire superiorem: quippe son modo possidere quæcumque Cyrus obtinuisset, sed et insuper Ægy- [3M et maril tenue. Hæc Persœ dixerant; Crœsus vero quum Idesæt, nec ei placent ista comparatio, his verbis Cambysen erat Idlocutus: " Mihi quidem, o Cyro nate, non videris similis esse " patri, quum filium nondum habeas qualem te ille reliquit.” Qui- bus suditis delectatus Cambyses crut, Crœsique lnudnverat judi- tium. 35. Homm igitur tune recordatum illum, iratum dixisse Pre- !aspi: " Tu nunc cognosce ipse, verum-ne dicunt Persæ, nn istud di- " ceintes desipiant ipsi: quod si enim filii tui in atrio stantis, con- " jects sagitta, médium feriero cor, constnbit nugns dicere Persas 5 " sin nberravero, die vers loqui Perses, maque baud sans esse men- "te." His dictis, tetendisse urcum; sagittaque feriisse puerum: qui ut cecidit, secari corpus jussit, inspicique minus; et quum in cor intruse sagittam esset reperlum, ridens et supra modum gavi- als, " Manifestum cognovisti," inquit, " Prexaspes, non me insa- " Dire, sed desipere Perses. Nunc vero die mihi, qucmnnm tu nosti " hominum omnium, qui ita ad destinatum edigat sagittam." Pre- mpes, furerei hominem videns, sibique timens ipsi, respondit: " Domine, equidem ne deum quidem ipsum in dextre ferire existi- «mof’ Tune igîtur hoc fecit Cambyses: alibi vero deinde, non dissimili ratione, duodecim Persas, nulla idones causse damnatos, vives inversa capite terra jussit defodi. 36. Quæ quum ille patraret, æquum censuit Crœsus Lydus hisce illam verbis monere: " O tex, ne omnia ætali iræque indulgeas! Med cantine atque cohibe te ipse. Bonn res est providentia: et "sapientis est, rectum consilium in œmpore capere. At tu viras " occidis, cives tuos, nulle. idonea caussa damnatos; idemque pue- " ros occidis. Quod si pluru tafia ndmiseris, vide ne a te Persæ de- "ficisnt. Mihi vero pater tuas injunxit, sæpe multumque harts-o. u tus, ut te monerem, tibique consilium darem, si quid, quad e tuo "cornmodo esset, reperissem." Hoc ille, benevolentiam signifi- œns, consilîum Cambysi (ledit ; cui his verbis rex respondit: " Tu " etiam mihi consilia dure sudes ! qui tam præclare tuam admini- " strasti patriam, præclareque patri mec consuluisti, suadens illi, " ut trqjecto Araxe advenus Massugetas duceret, quum illi in no- " main terrain vellent trajicere. lgitur et te ipsum perdidisti, pa- " triæ rebus. male administratis; et Cyrum perdidisti, qui mum "secutus est consilium: sed male tibi hoc cesserît, jam pridem " enim occasionem aliquam advenus te nuncisci cupiebam." His dictie, arcum prehendit, sagittaux in illum emissurus. At Crœsus conversas foras se proripuit: et Cambyses, quum ferire illum non pomisset, famulis impemvit ut prehensum occiderent. At fumuli, qui ingenium illius nossent, oecultsnt Crœsum, hæc secum repu- T

me HERODOTI HISTOR. m. tantes, si dati mandati pœniteret Cambysen, et desiderium Crœsi cum caperet, se producto illo præmia servati illius acceptai-os ; sin in sententia rex’persisteret, neque illum desidernret, tune illum éssè interfecturos. Neque malta post (sicut illi fere existimavernnt) desideravit Cambyses Crœsum; quo cognlto famuli, it superesse ti illum," nuncinrunt. Tum vero, ti guudere se quidem," ait Cam- byses, ii quod Crœsus supersit 5 et illos, qui cum servessent, non S iniipune laturos, sed capite luituros." Quod et faciendum man- 37. Talia igitur Cambyses multa, dum Memphi morubatur, et adversus Persas et ndversus socios furiosa patravit: præterea vetusta, sepulcra aperuit, et cadavera inspexit , atque etiam templum Vulcani ingressus, simulacrum dei multis modis ludibrio habuil. Vulcani illud simulacrum simillimum est Phœniciis mincis, quos Phœnices in proris triremium circumferunt. Quos qui non vidit, si ego significabo: est imitntio verî pygmæx. Ingressus vero etiam est Cabirorum templum, quod neminem fus est ingredi, nisi sacerdotem:av atque horum simulacre ignet. etiam cremsvit, - moitis modis ludificatus. Sunt autem hæc similis Vulcani simulacris, cujus filios aiunt esse Cabiros. 38. Quibus exomnibus fit mihi manifestum, furore magnopere actum fuisse Cambysen: alioqui templis sacrisque populi ritibus non ont illusurus. Quod si quis enim hominibus omnibus optionem proponeret eligendi ex omnibus institutis sa quæ optima viderentur; quilibet eorum, re deliberata, domestica esset prælaturus :v ndeo quisque populus suas leges longe esse optimns judicat. huque verisimile non est, ulium hominem, nisi furiosum, talin ludibrio habere. Statuere autem ita de suis legibus et institutis bomines omnes, quum aliis multis intelligi documentis potest, tum hocce." Darius, postquum imperio est potitus, convocatos Græcos, qui ci adorant, intermgavit, " quanam pecuniæ proposita summa vellent " morulas parentes comedere P" Et illi, " nulle conditions se id ’F factums,” responderunt. idem deinde ex Indis hos qui Callatiæ nominsntur, qui parentes comedunt, ad se vocatos, præsentibus Græcis, et per interpretes quid ngeretur intelligentibus, interrogavit, " qua mercede in se reciperent, igue cremare mortuos paren- " tes P" Et illi, alto voce exclamantes, meliora cum ominnri jusse- tout. Ita igitur hæc constituta surit; recteqne mihi Pindarus videtur cecinisse, Legem dicens, regem erse omnium. I . » 89. Quo tempore Cambyses Ægyptum hello adgressus est, per idem tempus Lacedæmonii adversus Samum, et Polycratem, Æacis filium, expeditionem susceperunt. le quum insui-rectione facto Sa- mum occupasset, primum trifariam distributam civitatem simul cum fratribus, Pantagnoto et Sylosonte; mlministmverat: dein, al- œro occiso, et nain minore Sylosonte insuln ejecto, universam Sas mum imperio tenebat. Quo in imperio cum Amasi, Ægypti nage, hospitium contraxit, dona ei mittens, et vicissim ab illo occipiens» Brevique tempore in; nous! res ernnt Polycratis, ut pei- universam

Ionism reliqnamque GræcismTHALIA. celebrarentur. Etenim quocumque 139 cum exercitu proficisceretur, omnia si feliciter cedebant. Hsbebnt autem centum actuarias naves quinquaginta remorum, et mille sagittarios : cunctosque circumcirca, nullo discrimine facto, invadens, agebnt ferebatque omnia. Nam amico, aiebnt, magis se gru- tificaturum, si sa, quæ eripuisset, eidem restitueret, quam si initia nihil eripuisset. Multas igitur insulas ceperat, multa item conti- nentîs oppida: in his Lesbios, quum omnibus viribus Milesiis auxilio essent profecti, navali pogna superstes cepit 5 qui deinde uni. versam fossam, murum Sami ambientem, vincti foderunt. L 40. Amasin non latehat, ingenti felicitate nti Polycratem; sed estes illi curæ crut. Quum vero etiam multo mugis augeretur prospera illius fortuna, misso Iibello hæc ad cum perseripsit: " Amasis Polycrati hæc dicit, Jucundum utique est intelligere, "virum amicum et hospitem bene agere. At mihi non pincent tuas " res nimium secundæ, ut qui norim, invidum esse numen: ne fere " cupio, ut et ego et hi qui mihi curæ sunt, partim quidem pro- mepero utamur rerum successu, partim vero etiam nonnihil oifen- " dams; atque ita potius vitam transigamus, variante fortunn, " quam usquequnque simus felices. Neminem enim novi, sut " fendo audivi. quin, postquam usquequaque pmspera usus est for- "tuna, postremo pessimum funditus finem habuerit. Tu ergo, " meum secutus consilium, adversus illam tunm nimiam felicitu- " hem, fac hocce: cogita quid sit quod habeas quod maximi tibi slt " pretii, et quo amlsso summa mimi ægritudine ndfeetum te irl ex; uistilnes; atque ita illud abjice, ut inter homines non amplius "comparent. Quodsi posthac tibi res secundæ jam non per vices " cum ipsis infortuniis aventuras sunt, fac ut rebus mis hac rationc, ’i quam tibi propono, metlearis." 4l. His perlectis Polycrntes, intelligens bene se munere Amnsin, quæsivit quidnnm esset ex suis cimeliis, cujus jactum maximum anime suc ægritudinem esset adlatura: et, rerum suarum initn ratione, hoc reperit. Ernt ei annulus signantorius, quem gestabnt. aura vinctus, ex smaragdo lapide, Theodori opus Snmii, Teleclis filii. Hunc annulum abjicere secum constituens, fecit hæcce. Actuariam navem quinquaginta remorum hominibus complevit; quam postquam et ipse conscendit, jussit illos in altum enavigare ; quumque procul ab insula nbessent, detmctum de manu annulum, conspicientibus cunctls qui in navi ernnt, in mare projecit. Hoc facto, retro navigavit: et postquam domum rediit, in mœrore verq satus est. ’ 49:. At quinto sut sexto exinde die res si necidlt hujusmodi. Ho. m0 piscatorinm exercens, quum ingentem pulcrumque cepisset piscem, Polycrati cum voluit donc dure: itaque ad fores regis il; lum ferens, ait velle se Polycrati in conspectum vernire. Quod ubi illi contigit, ofi’erens el piscem dixit: " Hunc piscem, Rex, posta i’ quam ego cepi, non judicavi in forum rerum venalium esse feren- " (lum. quamvis sim homo manu men victum quærsns ; sed visu: 1* 9.

un HERODOTI HISTOR. HI. " est mihi te moque imperio dignus: tibi igitur mum odfero (1.0". " noque." His verbis delectatus Polycrates, in hune modum 110-. . mini respondit : " Recte utique fecisti, ac duplicem tibi babas " gratiam, et orationis tuæ, et doni caussa: teque ad cœnam V01 ti camus." Piscator, magni hæc faciens, domum abiit: fanion veto, dum piscem dissecant, reperiunt in ejus ventre annulum Poly-A cratis. Quem ut viderunt, protinus correptum, gandin perfusi. ad Polycratem deferunt, nuncianlque quo pacto repertus sit annulus. Tum Polycrates, quum subiret mentem ejus cogitatio rem esse divinnm, conscripsit in libello omnia, que et ipse fecisset, et quæ sibi inde accidissent: libellumque illum in Ægyptum dedit 43. Amasis, lecto libello quem ad illum Polycrates miserais, intellexit,perferendum. fieri non passe ut homo hominem ecasu i forum eripiat, et male vitam finiturum esse Polycratem, cui feliciter omnia cedant, quique etiam, quæ abjecit, rursus inveniat. Itaqne misso Samum plumons dissolvere se, dixit hospitium. Id autem en. caussa fecit, ne, si in- gcns et gravis calamitas Polycrati accidisset, ipse mœrore adficeretur hospitis caussa. 44. Adversus hune igitur Polycratem, rebus omnibus feliœm, bellum moverunt Lacedæmonii, auxilio vocati aSamiis illis, qui deinde Cydonîam in Creta insula coloniam condiderunt. i Scilicet, quo tempore Cambyses, Cyri filins, copias adversus Ægyptum comparavit, miserai; Polycrates ad Cambysen, mgans ut etiam ad-se Samum mitteret, a seque copias Apeteret. Quo audito, li benter Cambyses Samum miserat, petens ut navales copias secum mitterst adversus Ægyptum. Et ille e civibus selectos hos, quos novanda- rum domi rerum maxime suspectos habeat, miserat cum quadraginta triremibus ; mandans Cambysi, ne hos remitteret. 45. Jam dicunt alii, Samios hos a. Polycrate missos, in Ægyptum non pervenisse; sed quum ad Carpathum navibus venissent, ra deliberata statuisse non ulterius navigare : alii aiunt, venisse cos in Ægyptum, ibique fuisse observatos, sed fuga inde evasisse. Qui ubi Samum renavigarunt, Polycrates cum navibus obviam profectus, prælium cum eis commisit: qua ex pugna quum superiores (liscessissent hi reduces, in insulam exscenderunt; et tune, pedestri commisso prælio, victi fugatique sunt, atque ita Lacedæmonem un! vigarunt. Ac sunt quidem qui dicant, hos ex Ægypto redeuntes devicisse l’olycratem : quod, men. quidem sententia, falsum est. Nil enim opus fuisset Lacedæmonios auxilio vocare, si satis virium i psi habuissent, quibus Polycratem ad deditionem compellerent. Ad hæc minime est credibile, cui et auxiliarium mercenariorum et pro- priorum magna multitudo præsto crat, hunc a redeuntibus bamiis, paucis numero, fuisse devictum. Præterea civium sibi subjectoç rum uxores et liberos, navalibus inclusos, in promtu habuerat Po- lycrates 3 quos, si illi cum redeuntibus de proditione egisSent, simul cum navalibus igue erat crematurus. 46. Samii, a Pulycrate ejecti, ut Spartam venerunt, introductiad

THALIA.’ 141 magistrstns, malta fecerunt verbe, solicite admodum orantes. At illi, primo hoc eis data concilia, responderunt: quæ prima attristent, sa cesse oblitos; que deinde, en non intelligere. Post hæc, iterurn admissi, saccum ferentes nihil aliud dixerunt, nisi hæc verba, Sac- ces farina indiget. Quibus Spartani responderunt, vocabqu Sceau sedere sa: potuisse : opem vero ferre decreverunt. 47. Deinde Lacedæmonii, rehus omnibus paratis, exercitum Sa- mum miserunt: idque, ut quidem Samii dicunt, fecerunt remont- raturi beneficium, quandoquidem ipsis superiore tempore Samii navibus opem tulissent adversus Messenios z ut vero Lacedæmonii. aiunt, non tgm Samiis precantibus opem laturi expeditionem banc muant, quam punira illos copientes, quad craterem rapuis-, ont, Id Cnæsum a se missum, itemque thoracem, quem Lacedæ- 111*1de misent Amasis, rex Ægypti. Nom et thoracem illum, W sono quam craterem, Samii rapuerant. Linens is thora: Hammams intextis figuris ornatus ex aura et lana xylina: quad uranium dignum est, filum thoracis quodlibet, quum tenue ipsum sit, in se oontinet fila trecenta et sexaginta, conspicua cuncta. Alius huic simillimus est, quem Lindi idem Amasis Minervæ Minuit- Çfi. ,Operam autem suam ad banc contra Samum expeditionem. ut susciperetur, studiose etiam contulerunt Corinthii. Etenim adversus hos quoque contumeliarn admiserant Samii proxima ante banc expeditionem ætate, per idem tempos quo crater raptus est. Periander, Cypseli filius, trecentos pueros principum ex Corcyræis virorum Sardes ad Alyatten miserai: castrandos. Quos pueras qui (hachant Corinthii quum ad Samum adpulissent, cognita causse. Samii cor Sardes illi ducerentur, primum monuerunt pueras, ut. templum tangerent Diane: deinde, quum a,templo abstrahi supplices hos non paterentur, Corinthii autem eisdem alimenta negarent, festos dies institueront Samii, quos etiam nunc eodem modo celebrant: ingruente nocte, quamdiu aderant supplices pueri, chorus agebant virginum juvenumque, eonstituta legs, ut, qui choro interessent, bellaria secum ferrent ex sesamo et melle confecta, quæ a pueris Corcyræis rapts comederentur. quue tamdiu ita. fecerunt, donec custodes puerorum Corinthii, illis relietis, abierunt; tune vero pueras Corcyram Samii reduxerunt. 49. Jam, si mortuo Periandro amicitiam Corinthii cum Corey- mis coluissent, non illi banc 0b causam socii erant futuri expedi- fluais contra Samum susceptæ. Nunc, ex quo coloniam in insulam illam deduxerant, perpetuo mutuæ inter utrosque durant dissen- siones. ltaque illam ab caussam Samiis Corinthiî succensebant. Miserat autem Sardes Periander castrandos pueras ex principum Corcyræorum familiis lectos, pœnam ab illis sumturus: mm primes Corcyræi nefarium facinus in ipsum admiserant. 50. Scilicet postquam uxorem suam Melissam Periander occidit, ad priorem banc calamitatem alia ei supervenit hujusmodi. Erant ci ex Melissa duo filii, alter septemdecim aunas natus, alter oetode-

142 HERODOTI HISTOR. lll. s cim. Ho: avus maternus Pracles, Epidauri tyrannus, ’ad se vocatos, benigne (uti par erat) excepit, quippe ex ipsius’ifilia. natos. Quos ubi a se dimisit; dom illosldeducit, ait: " Nostis-ne, tilii, " quis matrem vestram occiderit i" Hujus verbi frater natu major nullam habuit rationem: minor vero, cui nomen erat Lycophron, hoc audito, tenta est mœrore adfectus, ut, quum Corinthum rediisset, patrem, ut qui matrem suam occidisset, nec salutaret, nec compellantem vîcissim omnino odloqueretur, nec interroganti re- sponderet quidquam. Ad extremum, iram non tenens Periander, dama cum ejecit. 5L Hoc ejecto, quæsivit ex majore natu, quid cum ipsis avus disseruisset. Et ille exposuît, quam benigne ipsos excepisset 5 verbi autem illius, quad Procles eis, quum (limitteret, dixerat, nul- lem fecit mentionem, ut qui illud in animum non admodum ad- misisset. At pater, fieri prorsus non passe, ait, qui); aliquid ipsis dans suggesserit; et percontari institit. Tum recordatus juvenis, id quoque dixit. Quod quum advertisset Periandri animum, auna porra indulgentia uti decrevit; ad casque, apud quos vitam agebat puer a se ejectus, misit nuncium, qui ipsius verbis illis diceret, ne redibus puerum reciperent. Itaque inde ejectus, quoties in aliam se domum recepisset, ex hac pariter expulsus est, quum recipienti- bus minaretur pater, imperaretque ut damo illum prohiberent. Pulsus igitur ex alia, ad aliam sodalium domum canfugiebat : hi- que cum, ut qui Periandri filins esset, quamvis timentes, tamen receperunt. 52. Ad extremum publico præconia Periander edixit, quisquis cum dama recepisset, aut sermones cum eo miscuisset, cum sacrum muf- ctam (quam eodem edicto definiebat) Apollini debiturum. Ex hoc igitur edicto nemo amplius vel colloqui cum en vel in domum recipere volait: atque etiam ipse ne tenture quidem dignatus est rem vetitam: sed manens in proposito. volutabatur in particibus. Quarto dein die conspicatus- illum Periander illuvie et inedia male adfectum, miseratus est puerutn, et propius accedens, posita ira, his verbis est adlocutus: tt Utrum, o fili, opt’abilius est tibi, hic " status quo nunc es, an ut regnum et reliqua bons, quibus ego " fruor, accipias, ea conditione ut te patris anima adcommodes? " Cum sis filius meus et opulentæ Corinthi rex, vitam elegisti er- " rabundi mendiai, obsistens et irascens ci cui minime fus est. " Quod si in donna nostra accidit calamitas, ex qua suspicionem t-i adversus me concepisti ; mihi illa accidit, et in me cadit maxima u ejus pars, quum a me hæc faste sint. Tu vero, cogitans quanta tt præstet invidiam movere quam misericordiam, simulque quale " ait succensere parentibus et superioribus, domum ahi." His verbis eum inhibere conanti patri nihil aliud puer respondit, nisi debere illam sacrum mule-tara deo, ut qui ipsum ait adlncutus. Tarn intelligens Periander, insanabile et invictum esse pueri malum, instructa navi e conspectu sua illum Corcyram misit. quæ et ipsa imperio ejus erat subjecta. Dimisso vero puero, Proclem saoerum hello

petiit, ut qui præcipuus præsentiumTHALIA. rerum auctor fuîsset: cepitque 143 Epidaurum, et ipsum Proclem, eumque vivum in custodia tenuit. 53. i’rocedente tempore, postquam consenuit Periander, animadvertitque non passe se amplius res suas inspicere et administrare, Corcyram misit, et Lycophronem ad suscipiendum regnum vocavit; nam majorem natu videbat non esse idoneum, quippe qui manifeste hebetiore esset ingenio. At Lchphron hominem, qui ei hune nuncium adferebat, nulla ne interrogations quidem aigua- tus est. Tua) l’eriander, cui curæ erat adolescens, itemm ad eum misit sororem, (illam suam, ratus huic illam maxime obsrcuturum. Quæ quum advenisset, dixissetque: tt Vis-ne, fili. aliorum in ii maous venire regnum, et dissolvi domum patris tui potins, quam " ut ipse abeas, atque hæc teneas E Abi domum, et (lesine te ipsum " punire. Sinistra res est obstinatio: ne malum male s tiare co- " neris. Multi præponuivt Justioribus æquiora lenioraque: multi " item, materna quærentes, paterna perdiderunt. Lubrica res " regnum est; multos tamen habet amatores. llle jam senex est, " et vigorem ætatis prætcrgressus: ne bona tua aliis tradas.’ Sic illo, a patre edocta, his ad persuadendum maxime idoneis fratrem est adlocuta. At ille, nequaquam, ait, Corinthum se esse venturum, quamdiu patrem superesse cogiiovisset. Quæ postquam illa renon- ciavit, tertio Periander præconem misit, qui (liceret, ipsum in Carry- ram manum, illum autem Corinthum abire juberet ad raguant capes- .rendaun. Quam in conditionem quum consensisset adolescens, Pe- riander parabat Corcyram proficisci, et filius Corinthum. At Cor- cyræi, his rebus omnibus cognitis, ne in terrain ipsorum Periander veniret, interfecerunt juvenem. Hunc igitur 0b causam de Cor- cyræis ultionem Periander ceperat. 54. Jam Lacedæmonii, magna cum classe Samum profecti, urbem oppugnarunt. Et murum adgressi, turrim in suburbio mari imminentem jam transcenderant, quum, succurrente ipso Palycrate magna cum manu, repulsi sunt. Sima] vero a superiore turri, quæ in dorso mentis erat, egressi sunt auxiliares, et ipsorum Samiorum ingens numerus : qui postquam per exiguum tempus sustinuissent Laoedæmonios, fuga se recipiunt 5 et illi insecuti, magnam cædem fecerunt. v 55. Quod si, qui (une adfuerunt Lacedæmonii, cuncti similes eo die fuissent Archiæ et Lycopæ, capta fuisset Samus, Archias enim et Lycopas, quum soli cum fugientibus Samiis in urbem irrupissent, intercluso reditu, intra urbem a Samiis interfecti sunt. Equidem cum tertio ab" hoc Archia, cui et ipsi Archiæ nomen erat, Samii filio, Archiæ nepoti, congressus son: Pitanæ, quo de populo crut: qui omnium hospitum maxime Samios coluit, mihique dixit, palri sua Mme)! Samii. hac mussa fuisse impositum, quad illius pater Archias Sami fortissime pugnans oecubuisset: colere se autem Samios, aiebat, quoniam anus ipsius publice a Samiisfuisset sepztltus. 66. Sed Lacedæmonii, postquam pet quadraginta dies oppug- fiassent Samum, neque quidquam profecissent, in Pelopon-

144 HERODOTI HISTOR. HI. meam mm reveni. Fernan- autem fana, temere quidem spam, quæ ait, Polycratem magnum numerum patriæ monetæ ex plumbo cusæ, sed deauratæ, illis dedisse ; quo accepto cos discessiese. Hæc prima est expeditio, quam in Aaiarn Laœdæmonii, Doricæ etirpis populus, susceperunt. 57. Hi autem ex Samiis qui Polycratem hello erant adgreeai, quum in en essent Lacedaemonii ut illos desererent, ipsi quoque abienmt, et Siphnum naviguant. Pecunia enim indigebant: et ameutes pet id tempus erant res Siphniorum, ut qui præ cæteris insulanis divitiie maxime nichant; quippe in eorum insula metaIIa emnt auri argentique, in quidem ut ex decima pecuniæ mine, quæ ibi confioitur, thesaurus Delphis ait dedicatus, qui nil cedit opulen- tissimis: ipsi vero, quæ quotannis ex metallis redibant, eau inter se distribuebant. lidem, quo tempore thesaurum illum instituerunt, quæsivemnt ex oraculo, un præsenlia bouc per longum temporis spatium ipsis sint duratura P Quibus Pythia hæc respondit : Quum tamen in Siphno fuerint prytaneia cana, Cam (cri facies ; tune vit vnfer misit oportet, . Qui mut e ligno agami, [estampe rubanera. iEra’t autem tune [jquum advenere Samii] et forum et prytaneum Sipbniorum l’aria apîde excultum. 58. Hoc oraculum Siphiniî, nec tunc statim quum datant est, quo pertinent intellexerant, nec deinde, quum Samiiudvenerunt. Natn simul algue ad Siphnum Samii adpulerunt, navem miam in urbem cum legatis misemnt. Erant autem olim nues omnes minio tinctæ: idque fuit quod Siphniis Pythia edixerat, quum cancre illos jussîsset ligna: insidiaa, et rubrum præconem. Advenîenœs igitur Samiorum legati postularunt a Siphniis, ut decem talents ipsis mutuo durent. Quod quum se fumures Siphnii negusent, agros eorum depopulati eunt Samii. En re cognita, protinus Si- plmii egressi sunt, rebus suis opem laturi: sed commisso prælio inferiores discesserunt, multique eorum urbe a Samiis sunt inter- clusî : quo facto, centum talenta ab illis Samii exegerunt. 59. Ab Hermionensibus veto, data pecunia, Hydream acceperunt insulam, Peloponneso obvemam, eumque Trœzeniis in depositum dederunt; ipsi vero Cydoniam in Creta condiderunt coloniam, quum non hoc consilio navigassent, sed Zucynthios insula ejecturi. Man- Sere autem ibi, et opibus flomere per quinquennium ; ita quidem, ut, quæ nunc templa sunt Cydoniæ, ab his exstructa sint, atque etiam Dictynes fanum. Sexto autem anno Ægînetæ eosdem, Cre- tensibus junCti, prælio navari superatos, in servitutem redegernnt; resectasque navium promus, quibus apri pro insignibus errant, Æginæ in Minervæ templo dedicarunt. Id fecerunt Ægînetæ, infensi Sa- miis: hi enim primes, regnante Snmî Amphicrate, hello Æginœ illato munie malis Æginetas adfecerant, sed et ipsi multa cran: puai. Hæc veterîs odii mussa. e 60. Longiorem de Samiis sermonem feci, quoniam ab his tria maxima opem, præ reliquis omnibus Græcis, Jacta Sunt. Primum,

in monte ad oentxnn et quinquagintsTBALIA. orgyas edito, in hoc 145 fessa ab imp mie ineipiens, et per wtum ita acta, ut in oppositum mentis lotus patent alterum fossæ orificium. Longitudo fossæ septem stadiorum est: altitude ac latitude, 0cm pedum utraque. Per totem autem illius longitudinem excavata est ulia fessa, triginta pedes site, tres pedes luta, per quam aqua, ex ingenti fente (lerivnta, par tubes in urbem deducitur. Architectus hujus fossæ Eupalinus fuit Megurensis, Naustrophi filins. Hoc unum ex tribus. Alterum est opus, agger juta mare ductus circa portum, in altitudinem viginti orgyanun; longitude autem aggeris, major duobus stadiis. Ter- .tio, templum habent entructum maximum omnium, quæ nos novi- mm. templorum: cujus primas arehitectus fuit Rhœcus, Philis A[sîœ.Philæ] filins, Samius. Herum causes. sermonem de Samiis panic6l. Jus advenus longiorem Combyren, diulius instituimus. in Ægypto morantem insa- a nientemque, insurrexerunt duo fratre: Magi, quorum alternai Cam. byses procuratorem domus suæ reliquerat. Hic igitur advenus illam .insurrexit, quum intelligent, oecultari Smerdis cædem, paucosque esse Perses-am ad quos notifia illius pervenisset, plerosque vero illum credere superesse: hæc ille reputnns, reginm occupera immun.- Erst ei frater, quem simul cum eo insurrexisse dixi, corporis specie similis admodum Smerdi, Cyri filio, quem Cambyses, quum ipsius frater esset, interfecerat. Erat igilur hic et filois lundi similis, et ipsi quoque idem nomen Smerdis crut. Hunc ho- .Ücquatizeithes Magna, postquam ei persuaserat ut sibi omnia confientyregio in solie collocavit. Quo facto, præcones dimisit quum alias in partes, tum et in Ægyptum misit qui ediceret enter. citui, Smerdi débine eue parendum, Cyrifilio, "on Cambyn’. uôfl. huque et alii præcones hoc edixerunt; et, qui in Ægyptum «baissas, quum Cambysen cum exercilu Ecbutanis Syriæ inve. M sans in media proclamavit en, quæ a Mage mandata habebat. Quæ ubi a præcone edicta Cambyses cognovit, quum proditum se a Prempe existimaret, (hune enim. ad interficiendum Smerdin mis. lum, non exsecutum esse mandatum) respiciens Pœxaspen, ait. " Prexaspes, in igitur mandatum exseeutus es quad tibi injunxe. " rom i” Tum ille: ii Non est hoc verum, domine,ut Smerdis frater ," tues advenus te insurrexerit, sut ut alla tibi ab illo contenue; "sive magna, sive par-va, existera posait. Nain ego ipse, tuum tFufipmluxum exsecutus, mes manu eum sepelivi. huque, si resuri -" gant mottai, exspecta ut etiam Astynges Merlus advenus te sit " insurrecturus z sin erit ut olim, nihil quidqutun novarum rerum li ab illo tibi nascetur. Ouate mihi Videtur, insequi nos debere " præconem, et ex eo perquirere, a quonam missus edixerit, Smerdl " regi esse parendum." 158. Hæc a Prexaspe dicta quum placuissent Cambysi, protinus missi sunt qui præconem insequerentur reducerentque. Qui ut redût, his verbiseum interrogavit Prexaspes: " Tu, homo, quum " (lions a Smerde Cyri filin te nunciuui venire, nunc, si mihi verum a .

146 HERODOTI HISTOR. lII. " dixeris, salmis abito. Ipsum-ne Smerdin coulis tais vidisti, tibi tt hoc mandatum dederit ; au ab aliquo ex ejus ministris illud acœ- tt pied E" Tum ille, ’t Ego," inquit, " Smerdia Cyri filium, ex que rex- li Cambyses cum exercitu in Ægyptum est profectus, nendum vidi: tt sed Magne, quem doums suæ procuratorem Cambyses constituit, u hic mihi mandata hæc (ledit, diceus Smerdin .esse, Cyri filium, " qui, ut en ad vos perferrem, imperasset." Hæc illis homo iste dixit, a veritate nihil dissenlientin. Tum Cambyses: " Tu quidem " Prexaspes," ait, " ut vit bonus mandata men exsecutus, culpam u elïugisti : et quis tandem ille fuerit Persarum, qui Smerdis no- " men usurpons, adversus me insurrexit ?" Cui ille, ti Equidem, Rex, tt mihi videor," inquit, u intelligere quid hoc rei sit. Magi sont qui " iibi insurrexeruut, tum is quem tu procuratorem domus tuæ con- " stituisti, Putizeithes, tu") hujus frater Smerdis." 64. ibi tune, audito ânierdis nomine, veritas quum dictorum tum insomnii animum percutit Cambysis, cui per somnum visum erat nunciare aliquem sibi, Smerdin, regio in ratio cedentem, capite cœlum tetigisre. ltaque intelligens, frustra. periisse frntrem, deploravit Smerdin: et postquam universam suam calamitatem de- plorasset lamentatusque esset, in equum insiliit; in anime habens, quam celerrime posset, Susa adversus Magum ducere exercitum. At, (lum in equum insilit, (le vaginn gladiifimgur [extremæ angine claustrant sive æneum vinculum, fungi figura] decidit ; et nudatus gladius femur feriit. Vulnerutus igitur Cambyses eadem parte, qua ipse antes deum Ægyptiorum Apin percusserat, quum letale vulnus accepisse sibi videretur, quæsivit quodnam nomen esset oppido? Et illi Aghatana dixerunt. Brut ei autem superiori tempore oraculi responsum ex Buto urbe adlatum, Agbatanis illam moriturum : unde sibi persuaserat, Agbatanis Mediæ, ubi ei rerum omnium summa erat, senem sese vite. functurum ; et nimirum Agbutnna Syrie dix- ernt oraculum. ltaque, postquam tune percunctatus oppidi nomen cognovit, consternatus calamitate quæ et ex Mago ei imminebat, et ex vulnere, resipuit; intelligensque oraculi’respousum, ait: Hic luci fatale est vitamfinire Cambysen, Cyrifitium. 65. Neque tune plura; sed deinde, interjectis fere viginti diebus, eonvocatis ad se spectatissimis qui aderant Persarum, hæc ad cos verbe. fecit: u Eo redactus sum, o Persæ, ut rem vobis eau), " quam omnium maxime occultavi, debeam aperire. Quum in " Ægypto essem, vidi nocturnam visionem, quam utinam nulnquam " vidissem! Visum erat mihi, venientem dame nuncium remm- tt eiare, Smerdin, regio in solio sedentem, cnpite eœlurn tetigisse. u huque vermis, ne imperium mihi ufratre raperetur, properuntlora " feci quam prudentiora: nec enim naturæ hominis (latum est, " avertere id quad sit eventurum : ego vero fatuus Prexaspen Susa " mitto, qui Smerdin interficiat. Quo tante admisso faeinore, se- ti curas vitam egi, nulio pacte cngituns fore, ut, occiso Smerdi, ii nlius quisqunm homiuum mini insurgat. Sed ab ejus quod futu- " nua crut notions prorsus aberrans, præter jus et fus frutrem oc- n

THALIA. - 147 " cidi, et nihilo minus regno suai privatus. Smerdis enim Magus u fait, quem contra me insurrecturum esse deus mihi significaverat. " Patratum igitur a me facinus est; vosque sic existimate, non nm- " plius in vivis esse Smerdin: sed Magi vobis regiam accaparent, " is quem ego procuratorem domus men: reliqui, et frater ejus " Smerdis. Jam, quem maxime oportuerat vicem meam, qui hæc ’5 indigna a Magie patior, ulcisci; is nefaria cæde, a proximis pa- titrats, vitam finivit. Qui quum amplius non sit, secundo loco " summa me necessitas urget, ut de cæteris vos, Persan, quæ nunc, " quum vitam finie, mihi a vobis fieri vole, meneaux. huque hoc " nempe, deos regios obtestatus, vobis injungo, et in universum " cunctis, et maxime his qui ex Achæmenidum stirpe adestis, ne " principatum ad Medos iterum redire patiamini ; sed, sive illi dole " cum obtinuerunt, (lolo eis eripiatis ; sin vi quadam illam sibi parn- " runt, vi et armis recuperetis. Atque, hoc quidem si feceritis, et " terra vobis fructum foret, et uxores et greges uberem edant pro- "lem, et libertate in omne futurum tempus frunmini! Sin non "recuperaveritis, nec conati fueritis recuperare, contraria horum " vobis precor, et hoc amplius, ut Persarum unicuique finis vitæ, " qualis mihi, eveniat." Simul hæc locutus Cambyses, universam suam sortem deploravit. 66. Tom Perses, regem videntes edere ploratum, universi quidquid vcstium habebant discerpere immensumque edere ejulatum «laperont. Et baud malte post, carie corroso esse, et in putredinem sbeunte femere, e vivis ereptus est Cambyses, Cyri filins, postquam aunes omnino septem et quinque menses regnasset, nec ullam prolem, nec masculam, nec fœmineum, reliquisset. At, qui aderant Persœ, persuadere sibi nulle pacte potuerunt, Mages rerum esse petites 5 sed Cambysen existimarunt calumniœ caussa hæc dixisse quæ de morte Smerdis dixerat, que l’ersicum omne genus ad bellum adversus illam concitaretur. Hi igitur existimabant, Smerdin Cyri filium insurrexisse reguumque occupasse z nam præ- fracte etiam negabat Prexaspes, a se interfectum esse Smerdin ; nec enim tutum ei emt,mortuo Cambyse fateri, Cyri filium ipsius manu peursse. 57’. Magus igitur, Smerdis nomen usurpans, mortuo Cambyse, per septem menses, qui Cambysi ad complendum octavum annum defuerunt, secure regnavit: intra quod tempus cunctes imperio Persarum subjectos ingentibus udfecit beneficiis, ita ut eumdem mor- tnum desiderarent omnes Asiæ populi, ipsis Persis exceptis. Di- missis enim per omnes, quibus imperavit, populos præconibus, edixerat, per triennium immunes fore omnes, quum a mililia, tu»: a tribale. Atque hoc edictum protinus promulgaverat, simulatque insurrectione facta iniit regnum. 68. At octavo mense, quisnam esset, tali mode compertum est. Fait omnes, Pharnaspis filins, genere et opibus par ei qui primns esset inter Perses. Hic Otanes primus suspectum habuit Magum ; non esse Smerdin Cyri lilium, sed euru qui crut, inde cenjiciens, u (à

148 HERODOTI HISTOR. III. quad numquam ex arcs egrederetur, nec ullum ex nobilibus Persis in conspectam suum vocaret. En suspicions doctes, hocce instituit facere. Filiam ejus, cui Phædima nomen crut, in uxoribus habuerat Cambyses: eamdemque perinde tune Magna habebat, cum caque pariter atque cum aliis Cambysis uxoribus consuetudinem habebat. Ad banc igitur filiam suam misit Otanes, quærens ex ea, quisnam homo esset cum que concumberet P utrum Smefdis Cyri filins, au alias quispiam .9 Cui illa responsum remisit, nescire se ,- nec enim Cyrifilium Smerdin umquam vidure, nec soirs quis si! cum que commbat. Tum itemm ad eumdem mittens Otanes, ait: " Si if Smerdin Cyri filium non nosti, at tu ah Atessa percunctare, quo- " nam cum vira et illa concumbat et tu ! Nain ille utique fratrem ti novit suum." Respondit ad hæc filin: tt Neque Atossæ * " possum in colloquium venire, neque alii ulli mulieri ex his quæ ii mecum hic une. habitant: nam simulatque hic homo, quisquis " est, accupavit rognum, disseminavit nos, alii aliam sedem adsig- ft naos.” 69. Hæc audienti Otani magie etiam manifesta facta res est. Itaque tertio ad illam nuncium mittit, his verbis: " Oportet te, " filia, quum bene nata sis, periculum suscipere quad pater te adire " jubet. Quod si enim hic non est Cyri filins Smerdis, sed is quem ti ego esse existimo ; non debet ille, quad tecum concumbat, et u Persarum teneat imperium, impune ferre, sed meritam luer’e pœ- " nam. Nunc igitur fac hocce; quando tecum cubuerit, tuque cum tt somno sopitum intellexeris, palpa ejus sures. Oued si campertus " fuerit sures habere, pute te cum Cyri Smerdi ceneumbere: sin " aures cum non habere deprehendes, magus Smerdis est quicum it concumbis.” Ad hæc renunciari Phædima jubet, " ingens se adire " perîculum, si’ id faciat. si farte enim sures ille non habeat, ipsa i! autem deprehendatur palpans, satis se scire; fare ut ab illo truci- " detur: nttamen imperuta facturam." Sic ille, hoc se efiecturam, patri recepit. Mage nempe huic Smerdi Cyrus, Cambysîs filins, tum rognons, graviarem quamdam 0b cul pam præcidi aux-es jusserat. Hæc igitur Phædima, Otanis filia, cuncta exsequens quæ patri receperat, quum ad illam rediisset ordo intrandi ad Magum, (per vices enim apud Perses uxores ad maritum intrant) cubiculum ingressa cum ce concubuit: et postquam gravi somno Magna sopitus crut, aures ejus palpavit. thue baud ægre, sed facile, cognovit auribus carets hominem, simulatque dies adfuit, ad patrem misit, remque ei significavit. 70. Tum Otanes, adsumto Aspatlline et Gobria, primariis inter Perses viris, maximeque idoneis quibus iidem haberet, totam rem his enarravit: atque hi etiam ipsi suspicati erant, ita se rem habere. Quibus quum deinde rationes suas exposuisset, adsentiti sunt umbo: constitueruntque hi tres, ut ipsorum quisque unum virum Persam, cui maxime fidem haberet, sibi legeret socium. l’roponit igitur Otnnes pro sua parte lntaphernem; Gobryas, Megabyzum; Aspathines, Hydamen. Ita quum sex essent,

THALI’A. 149 advenit Susa Darius, Hystaspirfilius, ex Perside veniens, cui regioni pater ipsius erat præfectus. Qui ubi advenit, placuit reliquis sex Persis, Darium etiam socium sibi adsciscere. 7l. Hi septem igitur congressi, fidem sibi dent invicem, et sermones conferunt. Ubi ad Darium venit ordo sententiæ dicendæ, ait ille: u Ego hoc soins cognitum habcre putabam, regnare Ma- " guru, et vita excessisse Smerdin, Cyri filium : atque ad hac ipsum " dedita opera hue me contuli, ut mortem Mage pararem. Quando- "quidem vero accidit, ut et vos rem campertam habeatis, non Mage salas; Videtur mihi res e vestigia peragenda, neque difi’e- " rendu: nec enim hoc melius fuerit." Ad hæc Otanes z " O fili " Hystaspis l" ait: " forti vira patre genitus es ; et videris osten- " dere, nihil te patre esse inferiarem. Verumtamen banc rem noli " in præpropere et inconsulto adgredi; sed consideratius illam ca- " pesse. Plures simas oportet; et sic deinde rem adgrediamur!" Tarn Darius : ii Viri qui hic adestis," inquit: ii si ce. ratione ute- " mini quæ ab Otarie est proposita, scitote pessime vos esse peri- " taros. Deferet enim aliquis rem ad Magum, privatim sibi lu- " cmm quærens. Debebatis quidem maxime vos soli, cum nemine d alio consilium communicantes, rem conficere: quoniam vero " mecum communicastis, sut hoc ipso die rem exsequamur, ont " scitote, si hune unum diem siveritis elabi, non aliam accusato- " rem me præventurum esse, sed me ipsum nomina vestra ad Ma- 72. Ita ardentem Darium videns Otanes: " Quoniam igitur," inquit,it guai i’ adeo propere esse rem nos exsequi delaturum." cagis, nec difi’erre pateris ; * "age die nabis ipse, quonam pacte intrabimus regiam, illosque " adgrediemur? Custodias enim esse dispositas tu etiam ipse " (pute) nosti, si non visu, auditu cette : quos que pacte superabi- " mus?” Cui Darius respendit: " Malta surit, Otanes, quæ ver- " bis non facile est demanstrare, sed re ipsa atque opere: surit " rursus alia, verbis quidem expeditu facilia, sed unde factum nul- "lum præclarum exsistit. Nostis autem vos, per dispasitas illasl "custodias nulle diflicultate transira nos passe. Quum enim si- "mus hac dignitate viri, nemo non transire nos patietur, partim " reverentîa ductus, partim timore. Præterea Vera ego ipse præ- "textum maxime idoneum habeo, cur illos adeamus; dicens ex " Perside me adesse, velleque quidpiam, quad a patre mihi manda- " tum sit, regi significare. Etenim, si mendacium aliquod dicen- ii dum est, dicatur. Eodem quidem tendimus, et mendaces, et ii veraces: hi falsum dicunt, si falsa persuadenda commodum ali- "quod surit percepturi; illi vera lequuntur, ut per veritntem lu- i! arum quoddam faciant, utque mains aliquid illis dehinc cam- il mittatur. lia, diversas vias sequentibus, idem nabis finis prope- fi situa est. Si nihil commodi exspecta’retur; alter (homo mendax) " qui (lucri causse.) verum loquitur, mentîretur; alter (homo ve- " rax) qui (commodi causse) mentitur, verum dicturus erat. Quis- ti quis ergo ex portzirum custodibus ultra nos admiserit, is posthac

150 HERODOTI HISTOR. 1H. u fructum facti percipiet; qui vero se nabis opponere combitur, is si en ipso hostis declaratus est», nosque deinde vi penetrubimus in- " tus, et opus adgrediemur." 73a Post hæc Gobryas, " Umquam-ne," inquit, ii viri amici, bo- " nestius possemus recuperare imperium, aut, si recipere illud non " licuerit nobis, honèstius mari, quam nunc, ubi nabis, viris Persis, ’i Medus homo Mngus imperat, isque mutilatus untibus. Et qui- " eumque vestrum ægmtanti adfuistis Cambysi, inique meministis, " puto, quæ ille, quum finiret vitam. iniunxit. Persis, imprecatusque " est non conniœntibus recupernre imperium: quæ nos tune quidem ii non admittebamus, sed per calumniam diei a Cambyse putain:- " mus. Nunc igitur censeo, Dario esse obtempemndum, neque " ex hoc cœlu aliorsum discedendum, nisi recta advenus Magum." Hæc dicznti Gobryæ, omnes sunt adsensi. 74. Dam hi in deliberunt, per idem tempus accidit forte hocce. Placuerat deliberantibus Magis, nmioum sibi conciliare Preanpen; lum quoniam indigna ille erat pussus a Cambyse, qui filium ejus sagum transfixum inœrfecerat; lum quod nous idem mortem no- verai; Smerdis, Cyri filii, quippe qui sua manu cum occidisset; præ-v terea quad summa auctoritate erat apud Perses. His igitur unioni- bus inducti, vocatum ad se Prexaspen, operam dederunt ut. amicum sibi adjungerent, fide data et juramentis eum obstringentes, apud se habiturum nec ulli homini aperturu-m malamfraudem qua illi tullier. sa: Perm: uterentur; pollicentes ci, infinitis modis cumulate se cum remuneraturos. Id quum se facturum l’rexnspes recepisset, sien: ci persuadere conuti ernnt Magi, secundo loco aliud ei proposuerunt: convocaturos se, nichant, universoc Persan sub regiæ maris, illumque jusserunt conscensa turri ooncionari, regi illos a Smerdi, Cyrifilio, nec ab alio, Hoc ei mandabant, ut qui summa fide esset apud Perses, quique sæpe professas esset vivere Smerdin, Cyrifilium,- cædemque illius pernegasset. 75. Postqunm et hoc se facturum Prexaspes dixit, Magi, convocatis Persis, jusserunt cum conscendere turrim, et concionari. At ille quidem, quæ ab his rogatus erat, eorum ultra oblitus, exordio suinta ab Achæmene, genus recensait Cyri; et postquam ad hune descendit orntio, ad extremum beneficia omnia a Cyro in Pal-sas collata oommemoravit. Quibus expositis, aperuit veritatem, quam adhuc a se occultatam esse, ait, quum non tutu»: sibi finissez, id quad factum sit edicere ,- in præsentia autem necessitate se cogi, ut uerum declaret. Dixit igitur, se ipsum, coactum a Cambyse, Smerdin Cyri filium ne- cassc, et Magos esse qui nunc regnum tenant. Denique malta impre- catus Persis, ni regnum recuperarent, pœnnsque a Magie sumerent, de turri se præcipitemdejecit. Hunc finem Prexaspes habuit, quum per totam vitam spectata. fide vir fuisset. 76. Septem quos dixi Persæ, postquam docreverunt protinus adgredi Mngos, neque rem diiïerre, perrexerunt deos precati, prorsus ignnri eorumquæ circa Prexnspen acta erant. Sed dimidium via: progressi, rem comperiunt. huque de via declinantes, quid facien-

THALIÀ, 4 :151 «lum ddiberant: et omnes quidem, omnino difl’erendum inceptum censuit, neque in hac rerum perturbaitione adgrediendum : Darius rem, protinus eundum esse, et exsequendum decretum. Qui (lum inter se altercantur, adpurent septem accipitrum paria, insectamium duo paria vulturum, veliicantiumque en, et fodicantium. Quibus couspectis, septcmviri cuncti oollsudant Darii sententimu et ad regiam pergunt, augurio freti. 77. Qui ubi ad portaux venerunt, accidit id quod Darius pro sententia dixerat: custodes reveriti primaties ex Persis vires, ac nihil mali ab eis suspicati, transire eos passi saut, veluti divinitus missos 3 neque quisquam eos interrogavit. Postqunm Vero in aulam progressi sunt, incidunt in eunuchos quorum muons est nuncios ad regeui deferre : bique ex eis, quid velint, cujus rei mussa veniant, quæ- runt; simulque porta: custodibus, quod cos ndmiserint, minas inten- tant, denique progredi volentes septemviros prohibent. A: illi, sese invicem cohortuti, strictis gladiis, hos qui illos prohibere conantur, e vestigio trucidant, et cursu in conclave contendunt. 78. tirant forte tune intus Mugi umbo 5 et de his, quæ a Prem- spe acta. erant, consultabaut. Qui ubi eunuchos viderunt consterna- tos clamantesque, vicissim et ipsi prosiluerunt umbo; et, postquam cognoverunt quid rei esset, ad virtutem sunt conversi. Alter raptim arcum capit, hustam alter prehendit: committiturque ibi pugna. Et is quidem, qui arcum sumserat, camions instantibus hostibus. nihil in en præsidii invenit: alter vero, haste se defendens, primum Aspathinem percussit in femur, tum Intaphernem in ocuium ; et oculum quidem ex vulnere amisit Intaphernes, nec tamen mortuus est. Dam alter ex Magis hos vulnerat, interim alter, quum ei arcus nihil prodesset, esset autem cubiculum conclavi contiguum, in hoc confugit, janunm clausurus. Sed duo ex septemviris, Darius et Gobryas, simul irrumpunt, et Magum Gobryas medium corripit: at colluctantibus udstans Darius, ferire cunctatur, quippe in tene- hris metuens ne Gobryam feriat. Quem ille in: otiosum videns ad- stantÆm, ii Quidni manu,".inquit, " uteris i" cui Darius, " tibi titi mens," ait, " ne te feriam.” Et Gobryas, " Etiam per umbo (i adige," inquit, u fermm i" Cui parens Darius feu-nm adegît, et forte79., Interfectis fortuna Magis, Mngumabscissisque eorum transfixit. capitibus, duo vuinerati. ex septemviris ibi relinquuntur, quum infirmitatis caussa, tum amis custodiendæ : reliqui quinque, capita Magorum gestantes, foras eurrunt, ingentem clamorem strepitumque cieutes ; couvocntis- que Persis, quid gestum sit, exponunt, cnpitaque ostendunt ; simul, quicumque eis obvins fit de Mugorum genere,-hunc interficiunt. Tum l’ersæ, cognita Magorum fraude, et re a septemviris gesta, æquum et ipsi censuere paria facere; strictisque gladiis ubicumque Magma: quemdam offenderent, hune trucidarunt: ac, nisi su- perveniens nox cos inhibuisset, nullum Mngum reliquum erant facturi. Hunc diem publice colunt Persæ maxime dierum omnium, coque die ingens ceiebrant festum, quod Magophonia a Persis vo-’

152 i HERODOTI HISTOR. m. cotur; quo die nulli Mago licet in publicain prodire, sed intra damas cuncti se continent. 80. Sedato tumultu, interjectis quinque diebus, hi qui Mages invaserant, de summa rerum deliberarunt : habitique saut sermones, incredibiles quidem Græcis nonnullis, habiti tamen utique. Et Otanes quidem, imperium summum Persis in media deponendum censens, hæc verbe. fecit. u Mihi Videtur,” inquit, " non amplius " debere unum e nabis summa imperii potiri : nec enim jucundum " hac fuerit, nec bonum. Videtis enim, Cambysis oontumelia " quousque progressa sit, et Magi insolentiam estis experti. Et quo " puera bene composite res fuerit unius imperium? cui licet, nulli " rationi reddendæ obnoxîo, facere quidquid libuerit. Tale quidem " imperium, si vira etiam omnium optima aommittatur, extra con. " suetas animi sensus facile eum abripiet. Nam præsentes opes init solentiam ei ingeuerant ; invidia autem principio innatu est ho- " mini. Et hæc duo habens, omnem habet pravitatem: olim enim " scelesta multa, insolentia repletus, faciet; alio, invidis. Quamq tt quam vimm in regia dignitate constitutum oportebat utiqueinvi- tt dis. vacare, quippe bonis rebus omnibus abundantem. At can- " trarium hujus ci uocidere adversus cives solet: invidet enim opti- " mis quibusque, quad supersint vivantque; et gaudet pessimis, " horumque adversus illos . calumnias facillime admittit. Quod " vero maxime omnium incongruum est : si madice cum admira. " ris, ægre fert quad non summopere colatur; si quis cum sumq " mopere colit, oifenditur, uduiatorem esse cxistimans. Denique, " ut dicam quæ sunt maxima: institut». mutnt patrie, vim adfert it mulieribus, occidit injudicatos. At populi imperium, primum, fi nomen habet omnium honestissimum,juris æqualitatem. Deinde, " eorum quæ patrat is qui unus imperat, nihil fecit. Sorte gerit ii imperia et magistratus; potestatem habet rutiani reddendæ ob- " noxiam 3 consilia omnia. ad commune civium refert. Quare sic u ego censeo, misse facto unius imperio, multitudini imperium " potestatemque esse permittendam: nam in multitudine insunt " omnia." Hunc Otanes sententiam dixit. 8]. Ilum Megabyzus, censens poncera»: imperio res esse permit- tendas, in hune modum est lacutus. tt Quæ Otanes de abolendn " regia potestate dixit, eadem mihi quoque dicta sunto: quad vera ii ad multitudinem deferri jussit imperium, ab optima sententia " aberravit. Nam inutili turbo nihil est insipientius, nihilque inso- " lentius. Atqui hoc neutiquam ferendum, ut, qui regis contuma- " liam efi’ugere cupimus, iidem in plehis indomitæ incidamus con- i’ tumeliam. Nain ille, si quid facit, intelligit tamen quid sit quad " faeit: et plebi ne hoc quidem inest, ut intelligat. Quo enim " pacto intelligat, quum nec didicerit nec noverit honestum sut " convenions quidquam, et deproperet negotia, cum impetu sine W mente irruens, torrenti fiunrini similis? Populari igitur statu hi " utuntur, qui Persis male cupiunt: nos vero optimorum virorum fi seligamus soeietatem,cui imperium deferamus 5 quorum nempe.

" in numera nos quoque erimusTHALIA. ipsi. Optimorum autem 153, virorum " consentaneum est optima etiam esse consiiia." Hæc est senten- tis82. a Tertio Megabyzo loco Darius indixit medium sententiam, hisproposita. usus verbis : ’tt Mihi " vero, quæ Megnbyzus dixit ad multitudinem spectantin, en recto "dixisse Videtur; quæ vero ad oligarchinm spectant, non recta. " Nam si tria proposita sint, et quodque eorum, quæ dico, in sua " genere optimum, optimus status popularis, optima oligarchie, et ii monarcha optimus ; horum trium hoc postremum reliquis longe "præferendum esse entama. Etenim unius viri imperio, qui sit " optimus, nihil profecto malins queat reperiri: optima quippe con- " silio utens, inculpatus administrabit res multitudinis, et en ra- " dans consilia advenus male animatos capta, tacita maxime haha, " buntur. In oligarchie vero, quum plures sint virtutem in com- " mime exercentes, valida: privatim inimicitiæ exsistere amant: " etenim, dam quisque cu-pit esse princeps, vultque ut sua senten- " tia vincat, in magnas incidunt inimicitias: tum ex inimicitiis exit istunt seditiones, ex seditionibus cædes, et ex cædibus ad unius " imperium res redit à atque ita adparet, quanta sit hic status me. " lior. Rursns, imperante plebe, fieri non potest quia pravitas se "insinuet: provitate Vera in republica gliscente, inimicitiæ qui- "de inter promos non existunt, sed validæ amicitiæ: nom, qui " rei publicæ male faciunt, conspirantes id agunt: atque hac in: "suceedit, neque dum existai: aliquis populi patronus, qui hisce " finern imponat. E0 fit igitur, ut hune talem miretur populus; " et max eidem, quem populus miretur, summa imperii defertur: " atque ita. rursus hic idem ostendit, unius imperium esse opti- ti mum. Ut autem uno verbo omnia complectnr, unde nabis liber- "tas exstitit? quis nabis enm dedit? populus-ne, an oligarchie, " an nous imperans? Est igitur men hæc sententia, quum per " unum virum in libertatexn simus vindicati, ut banc imperii forti main tueamur, adhæc patria ne aboleamus instituta bene haben- " tin; nec enim hoc utile nabis fuerit." 83. Tres igitur istæ sententiæ fuerunt propositæ ; et reliqui qua.- tuor ex septemviris huic pastremæ adhæserunt. Ut vero succom- bere suam sententiam vidit Otanes, qui juris æquitatem inter Per- ses studuerat stabilire, ita. in collegurum media locutus est: ti Viri " socii, adparet igitur necesse esse, ut anus e nabis rex creetur, "siVe is sorte lectus, sive Persis permittamus arbitrium eligendi " quem, illi voluerint, sive qua alia rutione. At equidem vobiscum ii in contentionem non descendam, nec enim imperare vola, nec " parera imperio. Itaque hac conditione ego vobis cedo imperio, ut " nullius vestrum imperio sim subjectus, nec ego ipse, nec ex meis " posteris quisquam." Quæquum ille dixisset, reliqui sex postulatis tins sont adsensi; et ille cum his in contentionem non descendit, sed ex eorum media discessit. Atque ad hune diem familia hæc, uns ex cunctis Persis, sui juris esse perseverat, neque paret imperio nisi quatenus volt ipsa, cæterum leges non transgrediens Fersarum. x ,

154 HERODOTI HISTOR. Il]. 84; Inde reliqui ex septemviris consultantes de toge æquissima conditione eonstituendo, decreverunt, ut Omnes, ejusque in omne fulurum tempus posteri, si alii cuipism ex septem viris regia ob- tingeret dignitas; eminenter præ cæteris Medica veste quotunnis, omnibusque muneribus quæ apud Persas honorificentîssimu habentur, donaretur. Hæc Quoi extra. ordinem confeœnda decreverunt en, quad is primus rem proposuerat, et ad delibemndum illos con- vocaverat. In commune vero hæc plumerez cuique ex septemviris,.qui venet, licitum fore intrare regiam sine interrauucio, nisi forte cum uxore tex eoncumberet: præterea, non licere regi aliunde uxorem (lucere nisi ex caniuratorum familial. De rations vero con- stituendi regis hoc decreverunt, ut, cujus equus oriente sale primus hinnitum edidisset in suburbio, ipsis insidentibus, is regnum .obtineret. 85. Erat Dario equorum eustos, callidus homo, cui nomen Œba- res. Haie homini, pastqusm e concilia discesserunt, dixit Darius : si Œbares, quad ad regnum spectat, hoc moere decrevimus : cujus " equus inter salis ortum, nabis insidentibus, primus hinnitum il ediderit, illum regem fore. Tu igitur si quad nosti artificium, si fac ut nabis obtingnt hæc dignitas, non aliî cuipiam." Cui Œbares-respondit: " Si in hoc situm est, here, ut tu rez sis au il non sis, confide hujus rei causse, et bono anima esto : nec enim 0 alias præ te rex erit; talia habeo medicamenta." Reponit Da- ri us: " Quod si ergo tale quoddam habes commentum, odes; tem- " pus qua illud pares, nec dilferas; in crastinum enim certamen fl nabis est propositum." Quibus auditis, hæc machinatur Œba- res. Ut ingruit nox, ex equsbus unam, quam præ cæteris amsbat Darii equus, in suburhium ductam adligat; dein ndductum Darii equum aliqunmdiu circa illam circumducit, paulatim adpropin- quans g ad extremum, ut illam ineat, admittit. 86. Simul tuque dies illuxit, adeth sax viri eqnis insidentes, aient inter cas convenerat. Qui dum par suburbiu-m vehuntur, ubi ad cum locum venerunt quo proxima nacte adligata fuerat equn, ibi adcurrens Darii equus hinnitum edidit :- et eodem temporîs momento fulgur arque tonitru sereno de cœlo exstitit. Atque hæc, Dario veluti ex composite qpodam supervenientia, suspicion! con- summnrunt-zn et reliqui quinque, ex equis desilientes, ut. regem Darium adnraverunt. 87. De Œbare duplex apud Perses fuma fertur; aliis id cum, quad dixi, fecisse narrantibus; aliis hocœ: genitalia’equæ sua manu eum nttrectasse, manumque in subligaculis occultasse; dein, quum oriente sole in en essent equi ut procederent, exsertam manum naribus equi Baril admovisse; moxque hune, ad admis sen- sum, infremuisse hinnitumque edidisse. I 88. Duuus igitur, Hystarpis filins, rez renuncintus est : omnes. que Asiæ populi, Arabibus exceptis. imperio ejus panseront, a Cyro primo subacti, ac dein rursus a Cambyse. Arabes vero num- quzun in servitutem sunt redncfi, sed haspites orant et amici, qui

Cambysi transitai!) in ÆgyptumTHALIA. præstiterunt; nom in’vitis Arabia au bus numquam in Ægyptum pensum Persæ potuissent. Matri- moniaque Darius iniit nobilissima inter Pneus. cum duabus Cyri filisbus, Atassa et Artystone; quorum ille quidem ante Cumbysis uxor fuerat, fratris sui, deinde rursus Magi ; Artystone vero virgo ont: præterea Smerdis filiam, Cyri filii. uxorem (luxit, cui nomen crut l’armys: habuitque etiam Ouais filimn, quæ Magum produisis rat. Qu’umque jam omni ex parte stabi’lila esset ejus potentiah primum monumentum statuit lapideum, cui figura insculpla crut. vir equo imidens, cum inscriptione hujusmodi: DARlUS Hsters FILIUB son: "sœurs (nomen equi hic .erat adscriptum) sr (Ema- sm savonnas CUSTODIS assume PERSABUM os’rmurr. 89. His dami peractis, imperium in præfecturas distribuit, riginü humera, quos satrapias illi vacant. Quibus constitutis præfecturis. nominatisque singularum præfectis, tribuns ordinavit. quæ si e sin. gulis populi: redirent; itaquidem ut aliis papulis finitimos populos adtribueret, et finitimos hos prætermittens [St-il. nomirm eorum in viginti præfedurarum numero prætermittem] aliis rursus populis alios remotiores adtribueret. l’ræfecturas autem et annua tributn hoc mofla constituit. Quibus imperatum est argentum adferre, his prædictum crut, ut Babylonico pondere talentum udferrent ; quibus norum imperatum, hi Euboicum adferrent talentum : valet autem Babylonium talentum Euboicas libras septusginta. Nam Cyro imperante, atque etiam dein Cambyse, de tributo pendendo nihil emt constitutum, sed dona adferebant. huque pmpter hune tributorum impositionem, et alio huic similis, aiunt Perse, institorem fuisse Darium,- Cambysen ocra, dominum; Cyrum, patremfuisso. Da- rium enim, ut immoral: administrasse regaum ; Cambymn dummfuiue elmperbum; Cyrum sera milan, qui omne boum-lm germe ipsis puh rouet. 90. Ah Ionibus igitnr, et Magnetibus Asiam incolentibus, et Æalensibus, et Caribus, ehLyciis, et Milyensibus, et Pamphylis, (quibus in commune unnm ’erat tributum impositum) quadringenta redibant argent: talenta: hæc prima crut præfecturu. A Mysis Vera, et Lydis, et Lasaniis, et Cahaliis, et Hygennensibus, quingents talents: allers hæc præfectum. Ah Hellespontiis, ad dextram intro naviganti, et Phrygibus, et Thracibus Asiam inculcati- bus, et Paphlagonibus, et Marisndynis, et Syriis, treœnta sexaginta talenta tributi nomine redibant: tenta hæc præfectun. A Cilici- bns trecenti sexaginta equi candidi, anus in diem, et quingenta argenti talents; quorum talentorum centum et quadrnginta in quinton insumebantur, qui Ciliciam provinciam custodiebat, reliqua trecento et sexaginta ad Darium mittebantur: quarta hæc 91. A Posideo urbe, quam Amphilocbus condidit, Amphiaras filins, in Cilicum et Syrorum confinibus, ab hac incipiendo usque ad præfectura.Ægyptum (excepta Ambum ditione, quæ tributi erat immunis). tributum impositum crut trecentorum quinqusginta talentorum. x 2

156 HERODOTI HISTOR. 111. Est autem in hac præfectura Phœnice amuïs, et Palæstina quæ vacatur Syria, et Cyprus : quinte hæc præfectura. Ex Ægypw veto, ’ et Afris JEgypti finitimis, et ex Cyrene et Barce, (nam et hæ Ægy- ptiacæ præfecturæ erant ad’tributæ) septingenta redibant talents, præter pecuniam quad ex Mœridis lacu ex piscibus redibat : præter liane, inquam, pecuniam, ac præter demensum frumentum, septingenta redibant talentu; nom insuper frumentum metiuntur duodecim myriadibus Persarum, qui in Alba arce Memphi habitant, horumque auxiliariis: sexte hæc præfectura. Sattagydæ, Gandarii. Dadicæ et Aparytæ, in imam præfecturam, quæ septima est, con- !tributi, centum septuaginta conferebant talents. Ex Susis et reliqua Cissiorum regione, trecento. talents. redibant: octave: hæc præfectura. 92. Ex Babylone reliquaque Assyria mille argenti talents. redibant Daria, et castrati pueri quingenti: nono hæc præfeetura. Ex Agbatanis et reliqua Medicn provincia, et Paricaniis et Orthocory- bantibus, quadringenta quinquaginta talents: decima hæc præfec ctura. Caspii et Pausieæ, tum Pautimathi et Daritæ, uns contri- buti, talenta conferebant ducenta; undecima hæc præfectura. A Bactrianis ad 1Eglos asque tributum pendebatur trecentorum et sexaginta tulentorum: duodecim! hæc præfectura. 93. Ex l’actyica et ex Armeniis harumque finitimis asque ad Euxinum Pontum, quadringenla talenta: decim tertio hæc præ- fectura. A Sagartiis, et Sarangis, et Tamnnceis, et Utiis, et Mycis, et ex Rubri maris insulis, quos his, qui relegati vocautur, habi- tandas rex adsignat, ex his omnibus sexcenta. talenta tributi nomine cogebantur: decima quarta hæc præfectura. Sana et Caspiri ducenta quinquaginta eontulerunt talents: præfectura hæc decima quinto. Parthi yera et Chorasmii, et Sogdi et Arei, trecenta talents: decima sexte: præfeetura. 94. Parieanii. et Æthiopes Asiam ineolentes, quadringentaicon- ferebant talenta: præfectura hæc decima septima. Matienis, Sas. piribus et Alarodiis ducenta imposita talents crant: præfectura hæc decima octava. Moschis et Tibarenis et Macronibus, et Mossy- nœcis et Maribus trecenta. imperata talents: præfectura hæc dm nana. Indorum populus lange frequentissimus omnium quos novimus hominum est, et tributum hi pependerunt pro rations aliorum omnium, trecento. et sexaginta talents ramentorum auri: vicesimo hæc95. Jam præfectuva. Babylonicum argentum . si cum Eubaica conferatur, fuerint talents. novies mille quingenta et quedrag’mta. Aura!!! veto si tredecuplum æstimetur, reperitur ramentum illud volera talents quater traille sexcenta et octoginta. Quibus cunetis in unam summam collectis, tributi nomine colligebantur Daria quatannis Euboicorum talentorum quatuordecim millia cum quingentis et sexaginta g ut minorem numerum mittam, qui, banc summam excedit.96. Hoc tributu-m .Dario ex Asie redibat, etV ex exigua AfricæI

parte. vSed procedente temporeTHALIA. etiam aliud ci tributum 157ex insulis redût, et ab his qui Europam incolunt usque ad Thessaliam. Hoc tributum tali modo rex in thesauris recondit. Liqu’efactum metal- lum in dolia fictilia infundît, et repleta vase frangit testam. Dein, quando pecunia indigeat, tantumdem cudendum carat, quantum usas postulat. i 97. Hæ igitur Sunt præfecturæ, et taxationes tributorum. Per- sidem vero regionem solam in tributuriarum numero non nominavi 5 banc enim a tributis immunem incolunt Persæ. Porro impasitum quidem tributum non pendebant, sed dona ferebant hi. Æthiopes Ægy’pto contermini, quos Cambyses, quum adversus Macrabios Æthiopas arma ferret, subegit ; qui circa sacrum Nysam habitant, et Baccho dies festos celebrant. Hi Æthiapes, et horum finitimi, semine utuntur eodem qua Calantiæ lndi, damas autem habent subterraneas: Hi simul umbo tertio quoque mina adferebant, ad- feruntque etiam ad meam usque ætatem, duo chœnices auri ignem non experti, et ducentas trancos ebeni, et quinque pueras Æthiopes, et vîginti magnas (lentes eleplmntorum. Colchi vero pacti sunt de dona ferendo, et horum finitimi asque ad Caucasum montem : nam usque ad hune montem pertinet Persarum imperium g qui vero ad . septemtrianem sunt Caucasi, hi nil amplius curant Perses. Hi igitur dans, de quibus pacti sunt, ad meam usque memoriam quinto quoque auna adferebant, centenos pueras, virginesque centenas. Arabes vera [Arabii dicuntur Nostro] quotannis mille adferebant thuris talents. Hæc igitur, præter tributum, dona hi regi ferebnnt. 98. Ami autem copiam illam, ex qua regi ramenta, quæ dixi, adferunt Indi, tali mado nanciscuntur. Quæ terra inde ab India. versus orientem solem parrigitur, en prorsus sabulasa est. Nam eorum, quos nos novimus, papulorum, de quibus certi quidpiam traditur, primi versus orientem solem Indi sunt: post Indos enim orientem versus deserta terra est propter sabulum. Sunt autem plu- r’es Indorum populi, diversis linguis utentes. Et eorum alii nomades Sunt; alii non sont. Sunt etiam qui in paludibus habitant fluminis, vescunturque crudîs piscibus; quos capiunt, navigiis ex amndine confectis inseçtnntes: quodlibet navigium ex una genu amndinis eonfectum. Hi lndi vestem gestant ex scirpo; quam, postquam scirpurn (phleum) e flamine demessuerunt tuderuntque, plectunt in storeæ modum, et tamquam thoracem induunt. i :99. Alii ex lndis, his ab oriente habitantes, nomades sont; cruda. n carne vescentes, qui Padæi vacantur. Institutis hi utuntur hujusmodi. Quando quis morbo Iaborat civium, sive mulier, sive vir, naviguai virî maxime familiares occidunt, dicentes, si marbo’can- W, carnem ipsis corruptum irî. At ille negat se ægrotare 5 fiminon adséntientes, interficiunt eum epulanturque. Quando fit: Ç egratat, similiter mulieres maxime necessariæ idem faciunt MWS viri. Nain et, qui ad senectutem pervenit, eum mactant, carneque ejus vescunturi baud multi autem illarum eo perveniunt; nam antes. quemcumque morbo quodam correptum interficiunt.

158 HERODOTI HISTOR. IlI. 100. Aliorum Indorum alias mas est hujusmodi. Nec aceidunt animatum quidquam, nec sementem faciunt, nec damas salent possidere: herbis vescuntur; estque eis semen quoddam, milii fere magnitudine, folliculo inclusum, sponte e terra nascens, quad colligunt, et cum follicula elixum comedunt. Si quis ex eis in mar- bum incidit, shit in desertum, ibique jacet; neque quisquam sut mortuum curat, sut ægrotum. 101. Omnes hi, quos commemoravi, Indi fœminis miscentur publice, veluti pecudes; et colorem habent similem maxime Æthio- pibus. Semen autem ipsorum genitale non, quemadmodum aliorum haminum, album est, sed nigrum, sicut corporis caler: tale vero etiam semen genitale Æthiopes edunt. Hi Indi longius a Persis habitant, meridiem versus ; neque umquam Darii paruerunt imperio. 102. Alii ve-ra Indi Caspntyra urbi et Pactyicæ regioni sunt finitimi, a septemtrione reliquorum Indorum habitantes, qui vitæ rations utuntur Bactrinnis simili. Hi sunt lndarum bellieosissimi, iidemque qui ad conquirendum natrum proficiscuntur. Est enim ibi deserta regio .propter sabulum: et in hoc nimirum deserto atque sabulo suntformicæ, magnitudine non quidem tenta quanta canum, sed tamen majores vulpibus: quorum nonnullæ aluntur apud regem Persarum, in. illa regiane a "venatoribus captas. Hæ igitur formicæ, sub terra habitantes, egerunt sabulum eodem moda sicut in Gracia. formicas ; quibus etiam specie corporis simillimæ sunt. Sabulum autem quad ab illis egeritur, nuràferum est. Ad hoc igitur colligendum profecturi Indi ju’ngunt quisque tres camelos, funalem utrimque marem, qui a latere trahant 3 in media fœminam, dans aperam ut a. pullis quam recentissime astis abstractam jungat: banc ipse conscendit. Sunt enim cameli equis velocitate non inferiores, insuper vera ad anera ferenda multo validiores. 108. Jam, species quidem qualis sit cameli, Græcis satis gnaris non describam: quad vera de ea ignoratur vulgo, hoc dicam. Ca- melus in pasteriaribus cruribus quatuor habet femora et quatuor germa; veretrum vero inter pasteriora arum caudam versus spe- dans. 104. Hoc ’igitur maria, talique intentes rectum, ad colligendum aurum profieiscuntur Indi, temporis rationaux. ita incantes ut sa diei bora, qua ferventissimi sunt æstus, illud rapiant: fervente enim æstu sub terra eonduntur farmicæ. Ardentissimus autem his hominibus sol est tempore matutino ; non, ut aliis hominibus, media die ; sed ab eo tempare quo ad aliquam altitudinem in cœlo pervenit, usque dum tempus est a faro discedendi» Per id tempus malta magis ibi arde: sol, quam in Græcia media ipso die; ita ut dicantur. illi tune aqua madere. Media vero die similiter fers sol ardet alios hamines atque Indas. Postquam de media cœlo declinavit sol, tao lem ibi vim habet, qualem alibi matutinus. Reliquum eœli spatium percurrens, magis magisque friget 3 danec, ubi ad accasum pervenit, admodum etiam frigetz

105. Pastquam ad locumTHALIA. Indi pervenerunt, coleus, quos 159 secum adtulere, sabulo complent, et quam primum sese recipîunt. Prati- nus enim formicæ, odore (ut aiunt Persæ) illos sentie-Mes, persequuntur- ; velocitate autem hune beetiam alias omnes ita aiunt superare, ut nisi, dam congregantur formicæ, vinm interim Indi præciperent, nullus eorum ’salvus esset evasurus. J nm mares quidem camelos, quum sint ad currendum fœminis inferiores, aiunt etiam plane resolvi nttractos, non pariter utrosque; fœminns veto, recordantes pullorum dami relictorum, nihil molliter de cursu remittere. Majorem igitur auri partem hac ramone, ut quidem Perse narrant, nanciscuntur Indi: alviud rurius est aumm, quad ex metallis efl’oditur. 106. Estremæ ferrarum partes, nescio quo pacto, ra præstantissi- ma: sunt somme, quemadmodum Græcia cœli temperîem longe præ- stantissimam aortite est. Est enim ab unn parte, orientem versus, extrema regionum habitntnrum Indice, ut paulo ante dixi. In hac igîtur, partial, aimantes quadrupedes atque volumes insunt longe quam in reliquis regionibus grandîmes, equis exceptis ; 1mm magnitudine superantur Indorum equi a Medicis, qui Nisæi vocantur. Partir!) veto, auri immensa ibi copia est ; aliud etfossum, aliud par flumina devectum, aliud in ut memoravi subreptum. I bidem porro arbore: agnates pro fructu [aliam edunt, pulcritudine et reliqua virtute ovinam Imam superantem : et vestimentis Indi en his arbori- 107. Rursus, meridiem versus, extrema afin habitatarum regionum Arabie est. In hac verounn regionum omnium thus nascitur, buset myrrha, et canin, utuntur. et cinnamomum, et ladanum. Hæc* quidem omnia, myrrham si excipias, non sine labore nancîscuntur Arabes. "aux quidem colligunt, styracem adalentes, quæ in Græciam a Phœnicibus importatur. Styrace, inquam, încensn thus nanciscuntur: arbores enim thuriferas custadiunt Mati serpentes, exiguo corpore, mr-iegata specie, ingenti numero arborem quumque circumsedentes ç iidem qui Ægyptum veluti hostile agnien invadunt. Nulle vero dia te, nisi styrncis fuma, hi ab nrboribus illis abigun. tur. 108. Aiunt vero etiam Arabes, universam terram his serpentibus oppletum iri, nisi illis accideret id quad compertum habeo vîperis «videre. Et recte puto dixerim, Dei providentiam, ut est consentaneum, vere esse sapientem. Nam, quæ et timidæ indolis sunt Inimalia, et quæ esculenta, en omnia fœcunda admodum fecit, ne mlsidoo esu genus eorum intereat; quæ vero prava et maleficn, parum fœcunda. Sic, ut hoc utar, lepus, quem venatur fera amnis et avis et homo, ita fœcundus est, ut leporis fœmina una sit ex omnibus animantibus quæ superfœtet, et alium fœtum jam pilis vesti- tum in utero gerat, alium nudum, aliam tantum quad formatum, 11mm nunc maxime concipiat. Et hæc quidem hujus natura est. E contraria leæna, quum sit animalium validissimum, idemque fe- emcissimum, non nisi semel parit in vita: nain, (lum partum edit,

l60 HERODOTI .HISTOR. IlI. simul uterum ejicit. Gains rei hæc causse-est: qunudo catulus in utero sese incipit movere, tum vero, quoniam ungwes babet longe omnium acutissiinos, fadicat uterum, nugescensque multo, mugis penetrat lacemndo 5- ad extremum, quando partus instat,;nihil am. plius109. Similiter sani vero etiamin uteroviperæ et alsti superest. in Ambiu serpentes, . si tante copia nascereutur quanta per suam naturam passent, non esset vivendum hominibus. Nunc, quando pet purin.ad coitum libidine concitantur, dum in eo mas est ut genitale semen emittat, collum ejus prehendit fœmina, et innixa non prius dimittit (mon) perroserit. Atque in quidem mas moritur: fœmina. suum talem mari dut pœnam. Patrem parvuli ulciscentes, tium adhuc in men) sunt, matricem corrodant, saquer etiam ipsum ventsemvœuodentes, .ita in lucem prodeunt. A: cieux-i serpentes, qui huninibusæon sunt noxii, ava pariunt, et magnum fœtuum copiam. excludunt. Juin viperæ quidem ubivis tel-mum reperiuntur: alan veto serpentes universi in Arabia sunt, nec asquum alibi; curations fœqnentes 110. Thus igitur, de quo verbe foceœcœpamn, isto. ratiche Anches nanciscuntur:esse videntur. casiam vero hoc modn. v Toto r conporentque . .. » fade, nolis oculis exceptis, bubulis aliisve coriis senti, ad: colligendam casiam exeunt. ancitur hæc autem in pakude nonnndlmdum du, circa quam et in qua stabulantur hostie nintæg.’vespertiliouibus maxime similes, di-ro modo stridentes, et viribusl pavoisais. H. ab oeulis vabigentes, ensima metunt. r- . Il]. Cinnamomum veto mirabiliori etiam mode Aœfiigunt. Et- enim, que loco illud nasoatur, quæve terra. illud mulot, ignoreras nisi quad, probabilem sequentes mionem, in eis regionibus. notai illud aiunt, in quibus Bacchus educatusest; Norman Intermin- gentes aves adferre hos bacillos, quos nos a Phœnioibusnedocti cin- munomum vocamus: inferri cos autem ab illis avibusxinz’nidosm luta udstrnctos ad monüum præeipitia, ad quæ nuiius homini w- eessus patent. Adversnshæc igitur tali artificio uti Arabes: boum et asinorum aliorumque jumentorum cadnvera, in frusta :qumn maximæ molis dissecta, congerere cos in hæc lacu; eisque in viciv nia nidorum depositis, procul inde recedere : tum valut-res descendentes, jumentorum illorum membra toilere et in nidos comparu tare; hos autem, quum sustinere anus non passint, rumpâ. et in terrain decidere z tune odeurrentes homines, cinnamomum colligerai; quod, ab his in collectum, dein in alias regiones tmnsportetur. m. Ledanum vero [rampe sic, nième», vulgo Græci et ipse etiam Herodotus vocal] quad ladanum Arabes nommant, mode adhuc mirs- biliore, quam cinnamomum, comparatur. Reperitur in loco sets:- rime olente, ipsum suavissiine dans: in i hircorum enim barbu-ra- peritur, veluti viscum, adhærens e frondibus. Est autem utile lui muita unguentorum genera; et ad sulfitant hoc maxime utuntur Arabes.113. Hæc quidem de aromatibusv et suflimentisI hactenns: spirot

T HALIA. 161. mm terra Arabie minimum et divinnm quemdem adossai. Duo sinit ibidem osions genets miratu (ligna, que nulle in alio regiane reperiuntur. Alterum genus coudas habet prælongas, tribus non breviores cubitis: quas si illæ sinerentur post se trahere, uloern. hlberent, candis ad terram adtritis. Nunc pastoraux quisque ur- œm fabrilem in tantum callet, ut exiguum plaustrum fabricetur, quad caudæ subligatur: cujnsque pecudis caudæ suum subligutur plaustellum. Alterum genus ovium coudas gerit lutas; neque ad csbiti latitudinem. . [14. Ubi meridiem oœli plage versus occidentem solem inclinat, ibi proteuditur Æthiopia, ab hac parte regio extrema terrnmm.’ Hæc aumm fert frequens, et vastos elephnntos, vastsrumque arborum agrestium omne genus, et ebenum, et homines staturat maximas et pulcerrimos et maxime longœvos. 115. Hæ sunt igitur in Asie et in Libya extremæ terrarum re- glanes. Jam de Enropæ quidem versus occidentem extremis, quad profitante comperto diem, non hubeo. Neque enim adsentior, . Brillants: aliquem fluvium nominari a barbarie, qui in mare banale Must; a quo ad nos dearum venire fuma est: neque inule mihi mgnîtæ snnt Cussiterides, onde stannum adfertur. Pal-tin: enim. i nm hoc nomen Eridanus se prodit Græcum esse, neutiquam bar- , nempe a poeta aliquo fictum: partîm, quamvis studiose il essaim, tamen a nemine, qui ipse suis oculis vidisset, comperire pilæ-ultra Europam [septemtrionem versus] mare esse. Ab ex- mais quidem certe Europa et stannum nabis venit et electrum. 116. I n septentrionalibus veto Europæ partibus maximum quam- dun reperiri auri copiam, satis compertum est: ut, id quo pacte edquiratur, ne hoc quidem certo dicere valeo: fuma est autem, Minibus illud subripere Arimespos, homines unoculos. At mihi ne hoc quidem persuadetur, esse homines nature. unoculos, reliquum suum aliis hominibus similem habentes. Sed, quad initia dixi, iidentur utique extremitates terræ reliquum omnem terram cir- eumdare et intus cohihere eas res, quæ et præstsntissimæ esse vulgo planum:’ 117. Est in Asie campus, et rarissimæ.monte undique clausus ; montis - autem mihique surit divortia. Hic campus olim Chomsmiorum crut, estque in confinibus ipsorum Chorusmiorum et Hyrcaniorum et Par- thorum et Ssnngarum et Thamanæorum : ex quo veto Persæ obtinuere imperium, rex cum possidet. Ex monte cnmpum claudente profluit ingens finies, cui nomen Aces. Is fluvius prius, in quinque alveos divisus, populorum quos dixi irrigabat agros, ad singulos po- Pnlos per singulas montis fonces derivatus: ex quo vero sub Persa est hæc regio, calamites illis accidit hujusmodi. Montium fauces Obstrnxit tex, et ad singulas fauces portaux construxit. lta, exitu aquæ intercluso, et compo factum est pelagus, influente fluvio, et exitum nusquam habente. Hi igitur populi, antes. equis illius fluvii soliti uti, nunc ubi non amplius illis uti possunt, ingenti premuntur incommoda. Nom hyeme quidem pluit ibi, aient in aliis regionibus: x

les. HERODOII HISTOR. ln. r et æstate, postquam penicum et sesemu’m sesteruIt,’aqna illnindige-- bout. lgitur. quundoquidem eis nunc hæc intercluditur, veniunt ad Persus, viri et mulieres, stantesque ad regis parum, ingenti clamore ululant. Et rex eis, qui aqua maxime indigent, jubet aperiri parum) ad hos ducentem: quorum postquam satis aquarum terra bibit, claudi cum parian) jubet, et-aliam nperiri his qui e reliquorum numero maxime saqua indigent. Ut vem nuditu equidem cognovi. nannisi ingenti pecunia præter tributuin exuctu aperiri jubet. Et hæc quidem im se habent. . ll8. Uni e septem viris. qui advenus Magma conspiraverant, Intapherni, occidit ut periret brevi post apprenti-los Msgos, tuli patrato fscinore. Voluit hie regiam ingredi, cum regs collocuturus: quippe (ut dixi) itu convenerat inter conjuratos, utnd regem.ingredi eis liceret absque internuncio, nisi forte cum uxore rex concumberet. huque æquum censuerut Intuphernes, ut abaque internuncio, intrsret, utpote qui e septain virorum numero esset. Sed janitor atque internuncîus prohibuerunt ; dicentes, cum uxore cons cumbere regem. Tum ille, fulso id ab his diei ratas, hæcce patravit: stricto acinace, sures utrique et notes præcidit, casque circa frenum equi mlnexas cervicibus eorum circumdedit, atque in: ho. * 119. Qui quum se regi nstendissent, ouussamque cur hoc essent passi exposaissent; tum Darius, veritus ne communi consilio sex virimines hoc fecissent, singulos dimisit. ad se vocavit, sententismque eorum, . promirent-ne factum, exploravjt. Ubi cognovit, non communicato (mm illis consilio rem factum esse, ipsum lntspheruem sinoque filios et familiares omnes prehendit ; non ferc dubitnns, illum cum suis propinquis rebellionem esse moliturum: prehensos in vincula conjecit, extremoque supplicia destinavit. Tune azor Inlaphemis, ad fores regis idemtidem accedens, plarabat lamentnbaturqne: id, que eontinenter faciens, ad misericordiam commovit Darium i qui misse ad eumv nuncio hæc ei nunciari jussit: u Mulier, rex Darius il unum ex vinctis propinquis tibi concedit eximendnm, quem tu fl ex omnibus selegeris." Et illa,.re deliberata, respoudit: F Si V mihi ergo rex unius vitam concedit, seligo ex omnibus menin " fratrem." Quo cognito respouso, miratus Darius, remisit ad cum qui diceret: 4* Mulier, quærit ex te rex, quidnam tibi consilii t! ait, quad omisso marito filiisque fratrem elegeris, cujus tibi vite. " dansretur; quum tibi ille sit minus propinquus quam filin,- et W minus jucundus quam maritus." Respondit ille: " Rex, institue " mihi alios esse paterit, si deus volucrit ; filiique alii, qusudo hos 9’ anisera. At, quum pater meus muterque non amplius sint in "- vivis. frater mihi alius nullo pacto esse poterit. Hoc usa senteu- " tin, istud dixi." Onze quum regi visa essent commode ab. illa dicta, deleetatus eondonavit ei fratrem quemndeprecatn oint, insuperque filiorum natu maximum; reliquos vero universos ,interfecit. Unus igiturie septemviris max en, qua dixi, modo periit. i . 430, Quo tempore Cambyses morbo laboravit, eodem fore tenu

pore acciditi hocce. OrœtesTHALIA. Persa, Sardium præses constitutus 163 a Cyro, facinus anime agitavit nefarium: etenim l’olycrutem 5a- mium, a quo nec facto U110, nec dicta quopiam injurioso fuerut læsus, quemque nec viderat uniquam antea, hune cupiendi interfi- ciendîque cupido cum incesserat: idque, un picrique trudunt, taiem 0b caussam. Ail regis portam quum sedisset hic Orœles, et alius Persa,cni Mitrobates nomen, præses præfecturæ cujus cnput Dascy- leum oppidum est 3 hi embu ex familiaribus sermonibus in contentionem dicuntur incidisse. Et Mitrobaten quidem, quum (le virtute inter se diseeptarent, Orœtæ cum exprobratione dixisse: " Tu ii vero in virorum humera habeare, qui Samum insulam, tuæ præ- ii fecxuræ proximam, in Regis potestatem non redegisti; quum sit " subactu ita facilis, ut indigenarum aliquis, cum quindecim anna- " fis insurgens, en potitus sit, atque etiam nunc in en dominetur ï" Dicunt igitur, hune his uuditis, ægre ferentem exprobrationem, cupivisse non tam vindictam capcre île eo qui hæc illi Llixisset, quam omnino Polycmtem perdere, propter quem mule audisset. ’ 191. Sunt. pandores nonnulli qui trouant, misisse Orœteu præ- conem Samum, nescio quid petiturum: (nec enim hoc memoriæ proditurz) Polycratem autem tune in exhedra forte decubuisse, adfuisseque ei Anacreontem Teium z atque (sive consuito res Orœtæ aspernatus ait, sive casu ita acciderit) quum accedeus Urœtæ præeo verba fecisset, Polycratem versus murum tune forte conversum, nec sese versus ilium paulisper convertisse, nec responsum homini dedisse. 122.7 Sic caussa marlis Polycratis duplici modn traditur: licetque cuilibet eam, quam voilierit, probare. Urœtes igitur, Magnesiæ midens ad Mæandrum fluvium sitæ, Myrsum Gygæ filium, Lydum hominem, Samum misit, nuncium feremem, quo animum Poly- cratis exploraret. Etenim l’olycrates prunus fuit, quem noviinus, ex Græcis, qui maris obtinere imperium molitus sic; Minoëm si excipias, et si quis alius ante hune mari dominatus est. Ex hominum quidem, quæ vocatur, ætale prunus Polyc rates est, qui magnum spam rhabuerit fore ut loniæ et insularum obtineat imperium. Hoc cum anime agitare intelligens Urœtes, misse nuncio, hæc ei dixit. -" Orœtes Pnlycrati hæc dicit, Intellexi te magnas res moiiri, nec " vero pro talibus consiliis satis instructum esse pecunia. Nunc ’i tu, si hocce feceris, et tuas res augebis, et me quoque servabis. " Mortem mihi meditutur Cambyses, et hoc satis pro eerto mihi " renuncintur. Tu ergo et me ipsum fac ex hac terrai educns, et " pèclinms mens exportes; et limum quidem partem tu tene, par- " tem me paiera hubere : harum pecuniarum ope universæ Græciæ " obtinebis imperiuux. Quod si pecuniarum mussa iidem mihi non " habueris, mitte qui tibi erit fidissimus, cui ego munstmbo." 123. His auditis gavisus i’olycrates, accepit conditionem 5 quumque peeuniarum admodum esset cupidus, misit primum speeulundi mussa Mæandrium, Mæandrii filium, en civium numero, qui scriba ejus crat 5 eumdem qui haud mum) post ornamenta omnia mimine Y 2

164 HERODOTI HISTOR. HI. Polycratis, speetam inique digne, in Jamie taupin dedicnit. Croates postquam coguovit aspectai-i apecuhtorem, hoc agit. Cistus ouzo lapidibus complevit, brevi spatio exceptoœirca aux, supin-lapides veto aumm oonjeeit: tumobeignatus cigüe in perm Nuit. Et Mændrius ubi advouit, epectavitque, renunciauittPoly- 124. Tumzille,iquantumvia dehortnntibua vatibus atque etiam crati.amieis, ipse en proficisci» - ,punit - Admire Hi: ejus per quietem (ale vident insomuium. A’Visusaei mut pater in nere sublimin muet :hvari alloue; inungi venin sole. f Hoc quumei ohm esset via- mm, quoi: -modo«roontendebut*, ne ad Orctem pater proficisoereh vur: Mediam, tium me’uctuofiommuvem conscendebut, mimais mum verbis est placent. Tom. ille ci minutas est, 9M abus rediùset,»bene maltas amans mon virginemmuram: et un promtu est, usina: hæc fiant rondie ge enim perdit: Minimum «mon, «pian patarins";1Q5.-Polyeruœs icaque, A v spretoiomnî e i ’ consilio,I si *ad Oliæmnimvigu»i a en: vit,.quum alios inuites comites aecum duoensytum. in his Deme- dem, Gailiphontis filium, ICrotonriatam, profession meàielumqni arum banc dextevrime plus cæœriaiper «minutez: (:er Postquam vero Mngnesiam Poiycrates pervertit, rmisereiperiit, sa)» plioit) et persona ipsius indigne, etingenîn: mm, «equum» siamm tyrannie, ne unus quidem ex oliistrœci generis tyrannie magnifiœntia cum Poiycrnte eonferni meretur. Rwanda eût ne" rata indigne occisum, cruci (lrœtes adfixit: quicumque vantai» vmitibus filins Samiiœmnt, hos dimisit; gratinmveibiimbeœ jubens, quad libertnœm servarent: quotquot veto peregrini. ont servîvinœ mitatu ejus fuerunt,!)os winches nuncipiomm locohubuitsmfiie Polycrutis et cruœ suspenus universaux filiæ visionem «planifiant;- Abattu enim ab Jove, quando pluebut; et inungebafiur a Inlay]!!- morem ipse e-corpore emitteus. lgitur cumulet: Polycratis’ kiki tatas hune habuere finem, quemadmodum ci Amasie 126. Haut! vero multo post etiam Orœten dire Poiycratis M cesominatus sent rpersecutæ. Nom mortuocrut. Cambyse, i -regnnntiiiis i . in, Magie, Sardibus- munens Orœtes, nihil juverat rem Persaru’m, (plumois imperium esset a Medis ademtum : sed in ille rerum perturbufioue Mitrabaten interfeéit, Dascylei præfectum, huilai humide Poir- crate exprobraverat; Mitrobatæ item filium oeeiüt; umbo spectatos inter Perses vicos; tum et uliaÏmulh insolenfiue geœit, et equitantem Darii nuncium,-quum’ parum grataipsi essent quæ ille nunciaveret, redeuntem collocatis in via insidietorihwod- cidit, et cadover cum ipso equo ex hominum conspectumemovih 127. Darius veto, postquam imperium obtinuit, posons cupiebut ab Orœte sumere, quum reliquorum omnium flagitionnn me. tum maxime propter Mitrobatæ ejusque filii cædem. opem! vero copias contra cum mincie parum consultan- ei videbotur, quippe rebus domi nondum satis trenquâlis, et imperio me ini-

tu; tum quod magnum illi esseTHALIA. potentiam cognoverat, ut165 cui mille presto essent Persici generis satellites, quique Phrygiam, Lydium nique Ioniam provincias obtineret. Quæ reputnns Darius, hancce iniit rationem. Convecatis Persamm spectatissimis, his verbis ces estadlocutns: " Quis mihi e vobis, Persæ, recipiet astu se hoc it efi’ecturum, non vi et armaterum manu ? Nain ubi prudentia " opus est, ibi vim adhibere nil adtinet. Vestrum igitur quis mihi " firman eut vivum adduxerit, aut interfecerit? qui de Persis ad- " huernihil bene meruÎt, sed magnis ces malis adfecit: qui et duo "1: nobis, Mitrobaten ejusque fiiium, tmcidavit, et nuncios a me " adiillum evocandum misses interimit, denique insolentiam nulle itmdo ferendam ostentat. Quare, priusquam majus aliquod ma- " lum Persis infligat, morte nabis occupandus est." 128. Hoc quum Darius ah illis quæsisset, trigînta viri se offerte- , bout, quorum unusquisque recipiebut, veile se soium rem eifeetam y dure. Quos inter se contendentes cohibuit Darius, sertiri jubens : qmni’ubi illi fecere, sors præ omnibus Bagæum contigit, Artontæ :15 igitur sorte ad rem suscipiendam designatus, banc ra- tinent iniit. Libelios plures conscripsit, variis de rebus agentes, quibus sigillum imposuit Darii: dein cum his libeliis Sardes proficiseitur. Quo postquam advenit, in conspectum Orœlæ progres- un, singuies deinceps libelles, detracto sigillo, scribæ regio tradidit prælegendos: omnibus quippe presvinciarum præfcctis adsunt regii suibus;- Libellos istos Bagæus tradebat explorandæ senten tiæ caussa. militum, un ad deficiendum ab Orœta parati essent futuri. Ques uhixidit, magna veneratione prosequi libelles, majorique etiam ve- nerntione. prosequi ea quæ e libellis præiegebantur, alium tradidit libellum,.in que hæc ersnt scripta : ii Persæ, rex Darius vobis edicit, i"nma.mplius apud Orœtem satellitum fungamini eflicîe.” Et illi, hbrànditis, lanceas coram ee (leposuerunt. Tutu vero Bagæus, vi- defiiilns in hac re obtemperantes libelle, fidenter postremum 1i- beliorum scribæ tradidit, in que scriptum erat: u Rex Darius Per- " ses, qui Sardibus sunt, jubet occidere Orœtem.” Quo audito, pro- tium satellites strinxerunt acinaces, illumque interfecerunt. Tali Wmodo .Orœten persecutæ sunt Diræ Polycmtis ultriees Samii. 41-29. Postquam Orœtæ res familiaris Susa esset transportatu, ibi- qæjam aderat; accidit baud multo post, ut Dario regi, inter ve- najdum ex equo desilienti, pas distorqueretur. Et gravieri quodam mûrüstortus est 5 nain astragnlus ex articulis exierat. Itaque, Matinal antes existimnsset adesse sibi medices Ægypties, primarios in arts medicandi vires, hisce usus est. At illi torquentes pedumimque magnum adferentes, malum auxerunt. Postquam septem dies septemque noctes insomnes egisset 5 octavo diengrnviter admodum laboranti Dario nunciat quispiam, se olim 511135118 Crotoniatæ Democedis artem forte audivisse laudari : rexs quiflumïquam primum ad se adduci jussit. Qui ut inter Orœtæ muoipin’repem est nescîo ubi negiectus, producitur in médium, computes trahens, et laceras pannes indutus.

166 HERODOTI HISTOR. HI. 130. In medio stantem interrogat tex, au artem- enlient: et ille neguvit, veritus ne, si cognoseeretur, nulia ipsi spes reliqua foret in Græcism nmquam redeundi. Darius vero satis intelligens dis- simulare hominem, et gnamm esse anis; flagella et stimules jussit in medinm proferri. ’hxm ille professas ait, ndcurate quidem se artom non callere, sed aliquantulam ejus notitiam habere ex con- suetudine quam cum medico quodam habuisset. Deinde, quum res se illi permisisset, Græcanicis adhihitis medicamentis, et lenibus post vehem’entiora admotis, elfecit ut et somnum caperet mon brevi tempore sanum incolumemque præstitit, quum numquam file rectum pedis usum se recepturum sperasset. 1nde duobus parions aurearum compedum donatus a. Dario Democedes, quærit ex reg-e; un consulta duplex mulum ipsi reddat propterea, quad cum-mm præslitiuet? Quo verbe delectatus Darius, ad uxores eumdem ubiegavit; quibus eunuchi, cum producentes, dicebant, une hé qui situm reg-i rediidiuet. Et» eorum unaquæque, phiaia [mm-te cista] hauriens, tam largo auri munere simul cum theca [marigot phinla] Democeden donavit, ut tumulus, qui cum sequebatur, cui nomen crut Sciton, ex sublectis mœribus qui de phialis in sen-am deciderant, ingentem auri vim sibi coilegerit. .. sa. . 131. Demœedes hic tin ratione, relicta Crotone, in Polymtis pervenerat familiaritatem. Crotone premebatur a paire diflicili et iracundo : quem quum ferre non posset, reiicto eo Æginam abiit. Ibi quum sedem suam fixisset, primo anno primaties superavit medicos, impmtus licet,et instrumentis omnibus carens quibus ad eam nrtem exercendarn vulgo utuntur. ltaque secundo anno ’Æginetæ publice cum taiento conduxerunt ; tertio nnno Athenienses, centum minis; quarto vero anno Poiycrates duobus talentis. Hoc mode Samum venerat. Et inde ab hoc vire maxime inclanlerunt Crotoniatc medici. Fuit enim tempus quum primarii in Græcia medici diceé rentur esse Crotoniatæ; tum secundi ordinis, Cyrenæi. Par idem tempus Argivi primurii inter Græcos musici ferebantur. q Je 132. Tune verni Democedes, postquam Darium persanavit, mon. mum Susis domum habuit, et regis fuit commensalis: denique; præterquam quod in Græciam redire non licuit, omnium rerum copia’ adfluebat. Idem Ægyptios medicos, qui regain prius carave- rant, et nunc in eo ersnt ut regis jussu palis transfigereutur, quoniam a Græco medico fuissent superati, hos a rage deprecntus œn- servavit: item Eleum vatem, qui, Poiycratem secutus, nunc inter mancipia negiectus latebat, servitute liberavit. Plurimum enim apud183. Haud regem vero ita multo Democeden post, aliud quidpinm valebnt. forte fortuits-no- A cidit hujusmodi. Atossæ, Cyri filiæ, uxori Darii, ortus cm in mamma trimer; qui postquam empila, latins serpebat. Quamdiul miner erat tumor, oecultabut euln Atossa, prœ pudore nemini indi- cans: ubi vero jam mais erat adfecta, aooersito Democedi mon.» rem monstrnvit. Et ille, sanitati se cum restiturum professes, persuada reginæ, ut interposito jurejurando ipsi promitte’ret, vi-

T’HALIA.’ 167 daim ipsum illi in ce quodflmturureuet (nihil autem se ’petiturum adfirmat quad dedecus adferre posait.) operam sans un collait;- mm.184. Deinde, . quum adhibitis remediia sanam Democedes præsti- tispet, cum ah.illo edocta Atoeaa his verbisDarium, dum eubitum cant, adlocuta est: ce Tamis, o Rex, quum si: viribus inatructus, lintimant: sedan; nec mulum nuant au: potentiam adquiris Per- af sis. V Æqunlnsest hymen, ut. vit et ætate fiorens, et magnarum a opum domina, aliquod factum anse gestum osœndas, quo Perse o’etiam intelligent, a vim se regi. Duobusvnutem modis-tibi hoc ’f faoere çonducetrut et Perse acinntrvirum esse qui illis præsit, et f’ ut ipsi belliooccupentnr, ne, dam, otiumtngunt, tibi insidientur. u Nunc enim præclarum aliquod edere facinus lion. dum viget ætas ; "anamoaugescente corpore augemur et mimi vires; aenescente au- " tenu corpore, etiam ingenium senescit, et ad res omnes hebetatur." magnum ailla, ut .erat edocta, dixisset, in hune modum Darius maudit: " Quæ- ego ipse facere adestiuaveram, en tu omnia, "azor, dixisçi. Constitutum enim hsbeOy duabus continentîbus 9 me junctia, ex nostra continente in alteram transgredi, et " ythis bellum in ferre : atque hæc brevi affecta dabo." T um Amati, ",Ecce nunc l” ait, u advenus Scythasc-prîmum proficisci " amine : hi enim, quandocumque volueris, in tua emnt potestate: "al: tu alibi in Græciam suscipe expeditionem: cupîo enim, de ce quibus fando audivi, Lacœnas et Argivas et Atticas atque Corin- ’f.ll,hias. habere famulas. Est autem tibi præsm Vit omnium maxime "341096116, qui canera tibi in Græcia demonstret ctrviœ dux-sit-; " .tuum pedem sanavit." Respondit Devineru Quoniam " 551m; tibi placet, mulier, ut Græciam atatim experiamur, consul- ’(çips mihi Videtur exploratores primum, une cum hoc quem tu. a! ï(mis, en minere; qui, postquam res Græcorum cunctas cognove- Trip; apectaverintque, nabis sint-renunciaturi. Ac deinde, rebut u omnibus recte cognitis, arma contra illos convertam." 135,. Hæc ille dixit: et dictum factum. Simul ac enim dies inuit, guindecim probatos ex Persis viros vocat, eisque du man- datmn, ut Democeden confiantes maritime: Græcia loco-lustrent, nec urogçmnfljtant ut ab ipsi: profugiat Democeden, sed oninîno illam na dumt.,llæc-postquam his mandata dedit, dein ipsum vocat Demo- œdge’glxmumque ont, ut, postquam flânais du in Græciam Perm ilüfifuism, tournique si: demomtraræt, ad se repertatur; jubetque eumfluglmgpmnia qupemmœripœænl secum ramai, et vdono adferat patrifmtriburque; quorum loco se illi aléa multi; partibus copiosiom iner daturumxcovnfirmat y præterça ad traanerenda dona onerariam neume; eiadtributurum. ait, omnigenù boni; «ferla-m, que rima! cum «giflnqgigatnra. Darius igitur, ut mihi videur, nullokdoloso consilio bmgiest pollicitus. Democedæ veto, veritus ne se tex ten- met, nqmcupidepblataxomnia arripnit: sed, res sans, ait, Susùme ridant», 14.de [diminuas ballerai,- onemriam autem novent, quam pi prenaient Darius ad doua flambas perferenda, accipere se, ait.

168 HEBODOTI HISTOR. 111. Hæc igittn- mandata postquam et Persis et Denmcedi Darius dedit, ad mare eos dimisit. 186. [taque hi quum in Phœnicen et Phœnices urbem Sidonem. descendissent, protinus duas triremes instraxerunt, simulque cum his ingentemgaulum (onerariam neveux) omni bonorum genere impleverunt; rebusque canais præparatis, in Græciam navigarunt. Quo ubi adpuierum, aras omnes contemplati sua: descripse- mntque: deinde, paetquam pleraque et maxime nombilia specta- mut, Tarentum in Itaiiam pervenerunt. Ibi vero Democedi indul- gens Aristophilides, rex Taœntinorum, et gubernacula. navîum Medicarum suivi jussit, et ipsos Persan detinuit, tamquam speculatores: interimque, dum illis hoc aceidit, Democedes Crotonem abiit. Qui postquam domum ad suos pervenit, Persas Aristophili- des custodin emisit, et, quæ de navibus eorum demain, illis re-i amuît. 137. Inde Persan navibus pmfecti, Democeden persequentes, Crotonem pervenerunt: ubi quum euro in foro invenissem versan- tem, manus ci injecerunt. Ibi tum Crotoniatanun alii,- Persarmn opes veriti, tradere illum parati erant: alii vero Persis vieissim m’a- nus injicientes, fustibus eos percutiebanc. Quibus illi hæc verba proferebant: " Viri Crotoniatæ, videte quid faciatis! hominem, " qui Regis servus fugitivus est, eripitis. Quomodo rex Darius " patienter feret tali contumeiia adiicii et quo pacte vobis impune " abibit facinus, si nobis illam eripueritis ? Cui prias, quam haie " civitati, bellum inferemus? quam priorem sub jugum mittere ’* eonabimur P" Hæc illi dicsntes non moverunt Cromniatas : sed, erepto sibi Democede, atque etiam gaula spoliatî, quem adduc- ranz, in Asiam surit reversi; neque porro Græciam adire aliasque Græciæ partes cognoseere cupivere, duce primai. Hoc tamen eis abeuntibus mandatum Democedes dedit, nunciarent Don-i0, Demo- dedenfiliam Milonis sibi demandine uxorem. Effit enim apud regem celebre Milonis nomen luetatoris: atque hac nimirurn de mussa Videtur mihi Democedes, magna vi pecuniæ erogata, properasse hoc matrimonium, ut adpareret Dario, esse ipsum etiam in patria arum virum. 188. Crotone profecti Persæ, cum navibus in Iapygiam [Apu. Hum] ejecti surit: ubi quum in servitutem essent redaeci,Gillus eos liberavit, exsul Tarentinus, et ad regem Darium reduxît. Pro quo beneficîo quum ei, quidquid postulasset, dare parntus rei: esset; Gillus, exposita sua cniamitate, petiit ut in patriam Tarentum ex exsilio restitueretur. Ne autem Græciam conturbaret, si propœr ipsum magna classîs in Italien: naviguer, Cnidéos 80h38, ait, ache reducendum suflîcere; ratas, ab his maxime, quippe Tarentinorum amieis, reditum sibi procuratum iri. Id Darius recepit ei, et promisso stetit: misso enim ad Cnidios nuncio, imperavit his ut Ta- rentum reducerent Gillnm. Sed Cnidii, Dario obsequemes, Taren- finis ut. cum reciperent’non persuaserunt; ad vim vero adhibendam parum validi emnt. Ita igitur hæ res gestæ sunt: bique primi

TBALIA. ’- les fnere Perm, qui ex Asie. in Græciatn venere, et talem 0b causam speculatum erant missi. l39. Post hæc Samum cepit rez Darius: estque hæc prima ex urbibus vel Græcorum vel barbarorum, quæ sub illius imperio vi capta est. Captn est autem tali ex causse. Quo tempore Cam- byses expeditionem in Ægyptum suscepit, frequentes Grœci in Ægyptum venerant ; alii (ut consentaneum est) negotiandi cama, alii militandi, alii solummodo spectandæ gratin regionil. Hornm in numero Syloson erat, Æacis filins, frater Polycratis; Sema exsulnns. Huic Sylosonti, talis quædam oblata fortuna est. Sumto rutila pallia, hoc circumdatus obumbulnbat Memphi in fora: quem ubi conspexit Darius, qui sutelles tune erat Cambysis, nec ullo dura nemine clams; cupidine pallii captus, ndit Sylosontem, illud mercaturus. Syloson, vehementer cupidum amieuli videns Darium, divino quodam instinctu ait: " Equidem hoc pallium " nullo vendo pretio : do tibi vero gratis, si omnino ita tuum illud fieri cupis." Quo landau) responso, accipit pallium Darius. 140. Jamque existimabat Syloson, se propter niminm animi bonitetem nmiculum hoc perdidisse. Interjecto vero tempore, pstquam mortuo Cambyse adversus Magum conjuraverant septemviri, et ex septem virorum numero Darius regnum obtinuerut; racinât Syloson, in maous ejusdem viri transiisse regnum, cui olim ipse in Ægypto amiculum, cujus ille fuisse cupidus, donc dedisset. itague Susa adscendit, sedensque in vestibuio ædium regiarum, in...» de Dario bene "ternisse. 1d ubi audivit portæ custos, renun- Mitregi; et ille mirstus, ait secum ipse z. ii Quis tandem Græ- -" eus est, qui bene de me memerit, cui ego gratiam debeam, qui "nuper mode regnum ohtinui? Vix unus ont nullus adhuc ex J! ille gente ad me adseendit: neque quidquam dicere possum 4541m1 Græco cuiquam homini debeam. Verum tamen producite «Quemintro, ut sciam quid sibi velit homo, quad istud dicat." In- .trsducitjanitor Sylosontem; stantemque in media interrogant interpretes, qui: si: : quove facto bene se de Rage meruiase dicat. Ex- .ponit igitur ille rem omnem ad amicuium spectantem ; adfirmatque ce illam esse qui si illud donc dederit. Tum rex, " O liberalissime " hominum," ait, it tu ergo ille es, qui mihi nullam dam potesta- ." tem habenti donum dedisti? quad ’etsi exiguum, tamen prorsus fi æquale est beneficium, ac si nunc magnum quidpiam alicunde 4 "vlœipiam. Pro que tibi ego ingens auri argentique pondus reddo, fi neumquam te pœniteat, Dario’Hystaspis filio beneficium con- -" tulisse.” Ad hæc Syloson: " Nec euro me, Rex, nec argento ii dona: sed patriam meam Samum serva, mihique redde; quam finage, postquam frater meus Polycrates ab Orœte interfectus est, F tenet servus noster. Hanc mihi (la, a cædibus et servitute libe- ." ratam." 1.4.1. His auditis, Darius exercitum misit ducemque Otanen, e munere septem virorum, cui mandat ut omnia efi’ecta det z

170 HERODOTI HISTOR. HI. que: Syloson petiisset. I taque ad mare descendit Otanes, trajicere- que exercitum paravit. 142. Sami tune imperium tenebnt Mæandrius, Mæandrii filins, cui cura regni a Polycrate fuerat commisso. Hic, quum voluisset vir esse omnium justissimus, perficere propositum non potuerat. Postquam enim nunciatus ei interitus erat Polycratis, hæcce fecit. Primum, Jovis Liberatoris arum constituit, et templum circa illam designuvit, hoc ipsum quod etiam nunc est in suburbio. Dein, hoc perfecto, concione convocnta civium omnium, hæc apud eos verbe fecit. W Mihi, ut etiam nostis ipsi, sceptrum Polycratis atque " potestns omnia commisso. est: nihilque nunc prohibet, quo mi- " nus regnum in vos capessam. At, quad in aliis ego reprehendo, u id quand in me est, non faciam ipse: nec enim mihi Polycrales " plncuit, in vires sibi pares dominium exercens; nec ulius quis- ’i quam, qui hoc fecit. Polycrates igitur nunc fatum suum ex- " plevit : ego vero, regnum in medio deponens, juris æquabilitatem u vobis pronuncio. Æ.quum tamen censeo, ut hæcce mihi præmia " lionoresque tribuantur: ex pecuniis Polycratis præcipua sex ta- " lenta: tum sacerdotium mihi meisque in omne tempus posteris " postula Jovis Liberntoris, cui et templum ego dedieavi, et [cu- " jus nemine] libertatem vobis trado." Hæc quum a Samiis Mœ- andrius postulasset, surgens aliquis ait: u At non tu dignus es qui " nabis imperes, pravus qui fuisti et pestifer homo; quia potins " dignus es qui pecuniarum, quos administrasti, reddas rationem." 143. Hæc dixit homo spectatus inter cives, cui erat nomen Te- lesarchus. Tum vero Mæandrius, secum reputans, si dominatum ipse deponeret, fore ut alius quispiam in ipsius locum tyrannus constituatur, ne quidem amplius deponere potestatem decrevit. Sed, postquam in arcem est reversas, singulos deinceps ad se vocavit, quasi rationem redditurus administratæ pecuniæ; eosque comprehensos, in vinculu conjecit. Qui dum ita in custodia ser- vantur, posthæc Mænndrius in morbum incidit. Tune frater ejus, cui nomen ernt Lycaretus, moriturum illum ratus, quo facilius ipse rerum Sami potiretur, vinctos cunctos interfecit. Nec enim, ut Videtur, voluerant illi [ca conditione quam eis Lycaretus proposuit] liberuri. 144.. Jam postquam Persæ Samum veneruut, Sylosontem in regnum restituturi, nemo menus contra e05 sustulit: sed, qui Mœ- andrio favebnnt, atque ipse etiam Mæandrius, professi sunt, pantes se esse dalafide excedere insula. Quem conditionem quum probasset Otanes, fidemque dedisset et accepisset ; Persarum nobilissimi, positis sellis, ex adverso amis residebant. l 145. Erst Mæandrio tyranno frater baud satis compas mentis, nomine Charilaus; qui, quad nescio quid deliquerat, in subter- raneo camera vinctus erat. Hic tune, postquam quæ-gerebantur nudivit, et per carcexis fenestram prospectus Perses vidit-tranquille sedentes, clamavit, dicens velte se in colloquium venin -Mæandrü. Quo audito, Mæandrius vinculis cum solvi jussit, ad seque adduci. a

Et ille, simulatque adductusTHALIA. est, increpans fratrem et ignavum 171 ml- pellans, persuadere ei conatus est, ut in Persas impetum faceret, his usas verbis. " Me vero," inquit, " o hominum pessime, mum ii fratrem, qui nihil deliqui quod vineuljs dignum esset, ad vincula "et subterraneum carcerem condemnasti: Persans vero quum vi- " deus te ejiciemes et in exsilium agentes, non audes pœnam ab " illis repetere, licet in facile opprimi possint. Quod si tu illos " perborrescis, et mihi (la auxiliares, et ego ab illis 0b terne no- " stræ invasionem pœnns sumam : teque ipsum parntus sum ex in- 146. Hæc a Charilao dicta probnvit Mæandrius 3 ut mihi quidem Videtur," sula non quad eo stultîtiædimittere." venisset, ut existimaret sans copina - superiores futuras copiis regis ; sed potins invidens Sylosonti, si civitabem salvam et integram nullo labore obtînuîsset. huque, irritando Perses, voluit res Samiorum quam maxime infirmas reddere, atque in urbem tradere : bene quippe gnarus, si male accipe- rentur Persæ, tanto magis cos emperntum iri adversus Samios; et notum sibi exitum habens, per quem tuto ex insula evadere, Iimulatque voluisset, posset: efibdiendum enim sibi curaverat occultum cuniculum, ex arec ad mare ducentem. Ipse igitur Mænn- drius Samo navi egreditur: Charilaus vero auxiliares cunctoa warmiez instructos, apertis partis, advenus Persas educit, nihil tale exspeJ mantes, omniaque convenisse existimantes. Et auxiliares, impetu facto, nobiles Perses sellis insidentes interficiunt. Dum veto hi id faciunt, suppetias interim adcurrunt reliquæ Persarum copiæ: a quibus repulsi auxiliares, in arce sunt conclusi. 147. Cranes veto dux, ingentem videns calamitntem, quam passi crut Persæ, neque mandata ignorans, quæ illi Darius, quum eum Samum minaret, dederat, ne Samiorum quemquam val occident ne! in Imitateur redigeret, sed immunem malorum insulam traderet Sylosonti ,- mandata ista lubens oblitus est, edixitque exercitui, quemcumque nacti essent, sive virum, sive puerum, eum perinde interficerent. Ibi tum militum alii oppugnarunt arcem, alii veto obviuxn quemque interfece- mut, nullo discrimine sive sacra in loco, sive in profano. 148. Mæandrius, Snmo profugiens, Lacedæmonem navigavit. Quo postquam pervenit, resque, quas secum advexerat, in hospitium tmnsferendas cumvit,.hocce instituit facere.. Pocula subinde exponebati aurea et argentea, caque extergebant famuli: et ille per idem tempus cum Cleomene, Anaxandridæ filio, rege Sparta- nomm, sermones miscens, secum in hospitium illum ducebat; ubi quum pocula videus Cleomenes admiratione stuperet, ille cum jubebat ex his secum auferre quæcumque voluisaet. Id quum bis un ter Mæandrius dixisset, justissimus vir fait Cleomenes; qui; accipere oblate. dedignatus, quum animadverteret, si aliis eadem-Âi offerret, auxilia cum inventurum, ephoros adiit, dixitque, ex «au me Spartæ, ut Samius hospe: Peloponnao egrediatur ,- ne aut se ont chum.ez.Spartauis corrumpat. Que re audits, ephori pet præconexl sbireI Mæandrium z z jussemnt. -

172 HERODOTI HISTOR. III. 149. Persæ vero Samum, veluti verricula impuni, hominibusque nudatam, Sylosonti trudideruut. Insequente vero tempore dux Ota- nes eamdem incolis rursus frequentavit, visa nocturno monitus, et morbo laborans, quo pudenda. ejus erant adfecta. 150. Postqunm navalis exercitus Samum erat profectus, Babylonii aPersis defecerunl, rebus omnibus bene admodum præparatis. Nom quo tempore Magna regnavit, et adversus eum septemviri insurrexerunt, per omne id tempus, per illumque rerum perturbationem, ad tolernndam obsiilionem sese præparaverant. Etinîtio quidem occulte quodammoda id fecerunt,. Ex quo autem de professo de-’ Icivere, hæcce fecerunt. Matribus exeeptis, et uns. ex mulieribus quam quisque sua e dama exemtam veinant, reliques omnes mulieres congregatas suifocarunt 5 unam autem, quam dixi, reximebat quisque quæ panem conficeret. Sufl’ocnrunt autem illas, ne frumentum- 151. His rebus ipsorumcognitis Darius, consumerent.contractis universis suis copiis, - ndversus eos profectus est; ndmotoque exercitu, absedit urbem. At obsidionem pro nihilo habebant Babylonii; nom in propagation]: muri adscendentes tripudiabant, irridebantque Darium et ejus exereitum; nnusque eorum hoc verbum misit: " Quid iriensedetis, V Perses; quidni abitis? tune enim nos capietis, quanda mulæ pe- u pererint." Hoc dixit Persarum aliquis, existimans numquam 152. lnteger annus jam et septem menses ernnt elapsi, tœdioque ulfectusmulum erat Darius pariturnm.ejusque exercitus, quad expugnnre v y urbem v non valerent. Nam omnibus lioet unifiais omnibusque machinamentie advenus eos adhibitis, nihil Darius profecerat. ’fentsverat aiment et alia. artificiorum genera, et illud etiam quo Cyrus urbem oeperat: sed ita diligenter custodias agebnnt Babylanii, ut capi nullo Facto 153. Ibi mm, quum vicesimus ageretur menais, ZopyraMega- byzi filia hujus, qui e septem virorum numera fuit a quibus Mgns interemtus est, huic, inqunm, Megabyzi filio Zopyro tale . obtigit prodigium:patuerint. nua ex ipsius mulis fmmentum vehentibus .. repaît. Quod quum Zopyro esset renunciatum, et ille, ut qui iidem nuoit) non adhiberet, pullum ipse spectasset, imper-Mit servis ut nemini edicerent factum,vsecumque deliberavit. Recordntus igibur Baby- lonii illius verbum, qui initia dixemt, [une Babylone»; captura id, quum mulæ pepererint, ex hujus verbi amen colligebu, api-nunc Babylonem passe z nec enim illum sine dei numine id dixiæe, etsibi154. Quum nunc igitur mulumin fuis esse illipeperisse. videretnr,rut nunc . Babybn caperetur, Darium udiens quœsivit ex en, au inique marinai jacent capi Babylonem. Accepte responso, maximi id Essen ragera; secundo loco secum deiibernvit, quo ponta ipse esset qui illumxcape- rat, ipsiusque hoc facinus esset futumm : mm apud PQDSaS pack pue res præclare gesta mimis honoribus rependuntur. Nul]. vero alia ratione fieri passe, ut illam in pommeau redigeret, judi-

cuit, nisi si se ipse mutilasset,THALIA. atque in ad illos transfugisset. 173 Ibi tum, parvi hoc pendens, insanubili mutilatiane se ipse ratifioit: quippe abscissis naribus auribusque, coma male musa, flagellis item luceratus, regem adit. 155. Darius, ubi virum nobilissimum ita vidit mutilntum, gravissime adfectus, e solio subsiliens exclamut, ex coque quærit, quia un ita mutilrwerit, quam de coassa .9 Cui Zopyrus respoudit: " Non 5 est i5 alius nisi tu, qui tamtam bribes potestatem, ut ego hoc mac " de sim adfectus. Nec vere aliei rus quispiam, o Rex, me ita ad- tt fecit, sed ego ipse, indignatus Assyriis Perses deridentibus." hlm Darius; flO miserrime haininum," ait 5 ti fœdissimo facto it pulcerrimum nomen imposuîsti, quum te profitearis propter hos, it quos ohsidemus, te ipsum tain insanabiii mode adfecisse. Quo " vero pacte, stulte, quad tu ita n rutilatus sis, eo citius in potesta- " tem redigentur hastes P Anne mente es alicantes, qui te ita per- " didisti ?" Respondit ille : " Atq ai, si tecum commenicassem que " factures eram, tu me pl’OhÎbllÎSf ses : nunc privato id feci consilio. " Juin ergo, nisi tu nobis defue ris, capiemus Babylonem. Nain " ego, ita ut sum adfectus, ad mvarum pro transfuge me conferam, " dicens a te me hæc esse passa in: et pute, quum rem in; se hu- " bere illis persuasero, exerciturn mihi cemmissum iri. Tu vero, a " que die ego murum era ingrensus, decima inde die de ille copiarum " tuamm parte, cujus jacteran 1 minime ægre laturus sis, mille he- " mines contra portaux collocu quæ Semiramidis vocatur. Deinde 5 rursus septime die ab illo decime, alias his mille contra Ninium, 5 quœvocatur, cailocu portam. A!) hoc vere septime die intermitte " dies viginti, deinde quater mille contra Chaldæam, quam vacant, " duc pertam, ibique lacum cape re jube. Nec vero priores, neque " hi, aliud que se tueantur habea m; præter gladios : hoc une telo it amati sint. Post illum vera vlicesimum diem continuo reliquum 5 exercitnm jube murum circum circa adgredi: Persas autem mihi " sa Belidam, quam vacant, et ad Cissiam celloca portam. Nain, ii ut equidem pute, postquam prœclnra edidero fauta, et relique "me! fidei committent Babylonii, et portnrum obices. Exiude u meam erit et Persarum, curare ut, quæ ex esu sint, faciamus." 156. Hæc postquam mandavit, ad ;portam pervexit; subinde retro conversas, tamquam ver-e transfuge. Quem ubi censpexerunt qui in turribus speculandi causse statiomem habebunt, raptim descen- duut, et paniulum reciinata altera portas ale interrogant, quis ait, queue carreau adceniat? Et ille, Zopyi mm se esse, dixit, et ut transfu- gam ad ces venin. Quo audito, porte e custodes in curium Babylo- niornm cum duxerunt: ubi curam se ente eonstitutus, sortem suam deplorans, ait,.a Dario se hæc (quæ si bi ipse inflixerat) esse passant, ce quad illi statice! abducere exercitu m, quandoquidem imita via ou. pieutiez arbis ortenderelur. " Et num: ego (sic dicere perrexit) ad 5 vos, Babylonii, unie, maxime va bis commodo futures, Dario ’t autem ejueqaeexercitui et Persis maxime detrimento. Nec-eniin

174 HAERODOTI ,HISTOR. 11L " nimirum impune ille feret, qui hoc me mode mutilavit: explo- " ratas autem hahea omnes consiliorum ipsius vias." E 157. Quæ ubi ille locutus est, videntes Bahylonii virum inter Perses nebilissimum, naribus :àuribusque mutilatum, et cruore ex flagellis inquinatum, prorsus eztistimnverunt vera cum dicere, et ut socium sibi advenire. huque parati eraut ei indulgere quæ ab ipsis postulasset; postulabat autem urmutorum manum. Tom vero ille, postquam copias impetravit, en facere instituit de quibus illi cum Dario convenerat. Decimo die, educto Babyloniorum exercitu, mille illos, quos primas certa loco locure mandaverat Durio, cira cumdutos interfecit. Jamque intelligentes Babylonii, factis cum verba æquarc, in omnibus si parpre erant parati. Tum ille, interjecto dierum numero de que convenerat, iterum selectos Babylo- niorum eduxit, et bis mille illos, quos supra dixi, Darii milites in-a terfecit. lgitur hoc etiam factum ubi viderunt Bubylonii, omnium 0re Zopyrus celebrabatur. At me rursus, intermissa definito dierum numere, in lecum «institutum copias eduxit, et circumdatos quater mille interfecit. Qua de nue re gesta, jam omnia. Zopyrus apud Babylonias erat, et imperiiî, summa et mari custodia eideln 158. Deinde vero, ut ex composite Darius murum circumcircn appugnare est adgressus, ibi tum ibpyius dolum universum nuda-a vit.permissa Nain, dom Babylenii consoeurs) mure est. repellere oppugnautem . - Darii exercitum connutur, Zopyrus interim aperta Cissia et,.Belida porta Persas intra murum recepit. Quod factum qui viderunt Ba- bylonîi, hi in Jovis Beli templum cenfugerunt: qui vero non vides runt, in sua quisque manserunt ordine, douec et hi proditos se esse 159. Igitur hoc mode capta norum Babylon est. Darius vero,» urbeintellexerunt. petites, et murum ejus diniit, et portas omnes (lctraxit;A que.- rum nihil Cyrus fecerat, postquam primum Babylonein cepit. Ad- hæc ex primariis civibus ter mille admodum e palis suspendi Darius jussit ; reliquis vera Babyleniis urbem reddidit habitnndam. Quo veto mulieres haberent Bubylenii, et soboles eis subnasceretur, (quandoquidem, ut initie expositum est, suas suifocaverant Baby- lenii, rei frumentariæ cousulentes) tali ratione inita. Darius providit: circum habitantibus populis imperuvit, ut mulieres BabyIOs nem, certum cuique populo numerum definiens, mitterent. Ita mulierum summa, quæ convenerunt, fait millium quinquaginta ; quibus e mulieribus prognuti surit qui nunc sont Babylonii. i 160v Dario vero judice, mana Persarum, nec eorum qui ante, nec qui post fuerunt, melius de Persis meritus est quam Zopyrus, une Cyro excepta: nom cum hoc se conferre neme adhuc Persa- rum ausus est. Fertur autem :ræpius banc sententiam declarasse Dn-, rius, malle se, Zopyrum indigna illo mutilatione non me adfsctum, quam viginti Babylones sibi ad pan: quæ nunc est accedere. Magnifice autem illam honoravit: nous" et munere illi quotannis tribuit en,

quæ honorificentissîma. suntTHALIA. apud Persas,-et Bubylonem eidem,175 quoad victurus esset, administrandam concessit, ita ut nullum tri- bntum regi penderet; et alia multa insuper munem ei contant. Zopyri hujus fifius fuit Megabyzus ille, qui in Ægypto dux exercitus fait. adversus ’Athenienses atque socios: hujusqueMegabyzi filins fuît Zopyrus is, qui ad Athenienses transfugit a. Persis.

HERODOTI HISTORIARUM LIBER QUARTUS. MELPOMENE. ...*... l. CAPTA Babylone, jam adversus Scythas expeditionem Darius suscepit. Quum enim viris floreret Asiu, et magma redirent pecu- niæ, cupido incessit Darium pœnns sumendi ab Scythis, quod illi, incursione facta in Medicam terram, et prælio victis adversnriis, primes initium fecissent injuriarum. Etcnim, ut supra docui, per dumletriginta annos Scythæ superioris Asiæ tenuerant imperium: quippe persequentes Cimmerios, irruptioue in Asiam facta, Medos imperio exuerunt, qui ante Scytharum atlventum imperaverant Asiæ. Scytlms autem, postquam octo et viginti aunas daman!)- fuerant, et lum longo interjecto (empare in patriam erunt reversuri, excepit non minor, quam Medicus fuerat, labor: ofi’enderunt enim occurrentem sibi exercitum haud exiguum. Scilicet uxores Scytha- rum, dum per longum temporis spatium domo aherant viri, cum servis habuerunt consuetudinem. 2. Servos autem cunctos excæcant Scythæ, lactis mussa, cujus potu utuntur. Emulgent vero lac hoc modo : fistuias sumunt os- seas, tibiis simillimns ; quibus in equarum genitalia inSertis, suf- flant 0re ; et dam alter sufiiat, alter mulget. 1d en mussa se facere aiunt, quod venæ equm-um ita inflatæ repleantur, et depriman- tur uhera. Pnstquam emulsere lac, in cava v0.5a lignai infundunt, illudque cæcorum opem, circum vusa collocatorum, agitant: tum, quad supernatat, id desuper exhauriunt, exquisitius æstimnnœs; quad subsidit, minoris æstimant altero. Hujus opçræ campa, quemcumque hello cupiunt: Scythæ, cum excæcant: nec enim annotes sunt, sed pastores. 3. Ex his igitur servis et ex Scytharum uxoribus prognata erat juventus z qui, cognita sua origine, illis ex Media redeuntibus sese opposuerum. Ac primum quidem regionem interceperunt Rita ducta fussa, quæ a T auricis montibus ad Mæotin vastissimam paludem pertinebat. Deinde conantibus introire Scythis, oppositis cauris, repugnarunt. Frequentibus commissis præliis, quum nihil Scythæ pugnando proficerent, unus ex eis hæc verba fecit: " Quid- " nam rei facimus, Scythæ? Cum servis nostris pugnantes inter-

MELPOMENE. 177 "fleîmur ipsi minuimurque ; et, illos si interficimus, paucioribus " deinde iniperabimus. Mihi Videtur, omissis hastis et sugittis, " unumquemque nostrum debere flagellum sumere equi sui, nique " ita adversus istos pergere. Qunmdiu nos viderunt arma gestan- " tes, similes esse nostrum et ex siinilibus se genitos putarunt : qui " si nos viderint armorum loco llagellis instructos, intelligent ser- ii vos se esse nostros 3 et conditionis suæ conscii, nos non sustineo " bunt." 4. Hæc ubi audiverunt Scythæ, efl’ecta dederunt: et illi, perculsi facto, omissa pugna, fuguai arripuere. lta Scythæ, Asiæ imperio potiti, rursusque a Medis ejecti, suam in terrain isto modo rediere : caque caussa pœmis ab illis sumere cupiens Darius, exercitum adversus cos contraxit. 5. SCYTHE, ut ipsi aiunt, gens sunt novissima omnium : origi- nemque gentis banc fuisse narrant. Primum hominem in ille terra, quæ deserta tune fuisset, natum esse, cui nomen fuerit Targitaus. Hujus Targilai parentes fuisse aiunt, parum mihi credibilia narran- tes, aiunt vero utique, Jovem et Borysthenis fluvii filinm. Tali igitur genere ortum esse Targitaum : huic autem filins fuisse tres, Leipoxain, et Arpoxain, minimumque natu Colaxain. His regnan- tibus, de cœlo delapsa aurea instrumenta, aratrum et jugum et bi- pennem et phialam, decidisse in Scythicam terrain. Et illarum natu maximum, qui primus conspexisset, propius accedentem capere ista voluisse ; sed, eo accedeùte, aurum arsisàe. Quo digressa, accessisse alterum, et-itidem arsisse aumm. Hos igitur urdens aumm repudiasse; accedente vero natu minima fuisse exstinctum, lumeque illud domum suam commisse: qua re intellects, francs majores ultra universum regnum minima natu trndidisse. 6. Jam a Leipoxai progenitum esse aiunt illum Scythicum populum, qui Auchatæ vocautur : a media vero fratrum hos. qui Ca- tinri et Traspies z a natu minima vero, eodemque rege, qui Paralatæ aominantur: universis vero commune nomen esse Scolotas, de regis nomine. Scychas vero Græci nominarunt. 7. Hac igitur origine se ortos aiunt Scythæ: armas autem, ex quo ortum cepissent, a primo rage Targitao usque ml Darii in Scy- thiam transîtum, in universaux elupsos aiunt mille admodum, non amplius, sed buna ipsum annorum numerum. Sacrum autem illud norum custodiunt Reges summa cura; et quotunnis conveniunt. majoribus sacrificiis illud placantes. Dicuntque Scythæ, si quis festis illis diebus aumm hoc tenens obdormiverit sub dia, hune non transigera illum anuum; ab eamque causam dona ei dari tamtam, quantum ille uno die equo vectus circumire potuisset. Quum si: autem ampla terra, tria ragua aiunt Colaxain filiis suis constituisse; a: eisque unum regnum fecisse maximum, in quo aumm illud ser- velur. Qnæ loca versus septentrionem sita sunt supra eos qui superiores Scythiæ partes incolunt, en ulterius spectari aut peragrari non passe aiunt, propter difi’usas plumas: plumis enim et terram et nerem esse appletum, bisque intercludi prospectum. 2 A

178 . HERODOTI HISTOR. 1V. 8. Ista quidem. Scythes de se ipsis, et de regione quæ supra ipsorum ditione site. est, narrant: Græci vero ultra Pontum habitantes hæcce. Herculem, aiunt, Geryanis baves agentem, in banc terram venisse, tune desertam, quam nunc Scythæ habitant; Geryonem autem extra Pontum habitasse insulam illam, quam Erytheam Græci vacant, prope Gaules extra Herculis columnas in Oceano. Oceaaum autem, ab ortu salis initium capientem, universam circumfluere terrain, verbis quidem adfirmant, re autem ipse non des monstrnnt. Inde igitur Herculem in eam regionem, quæ Scythia nunc vacatur, pervenisse. Nempe, ingruente tempestate geluque, quum adducta super se pelle Ieanina obdormivisset, equas de cum: ipsius, interim pascentes, divins quadnm sorte evanuisse. 9. Tum Herculem, ubi expergefactus est, quæsisse taquas; et, peragrata univers: regione, postremo in Hylæam (Sylvasnm) quæ vocatur terrain pervenisse, ibique in antro semivirginem qunmdam Eclsidnam (viperam) invenisse mixtæ naturœ: superiora quippe, inde a natibus, fœminæ fuisse, inferiara vero serpentis. Hanc quum conspexisset mimtusque esset, quæsisse ab sa, un cawas alicubi vidisset aberrantes P Cui illam, se ipsum eas- habere, respondisse ;’ nec vero illi reddituram, nisi secum concubuissel. Et Herculem hac mercede cum illa coiisse: et illam distulisse equarum redditionem, quum cuperet quam diutissime consuetudinem cum Hercule habere. Ad extremum, quum hic cuperet reœptis abire equis, redditis illis dixisse eam : " Hais equos, quum hua venissent, tibi ego servavi t t! tuque servatarum solvisti pretiùm. Concepi enim ex te tres F filios : qui quanda adoleverint, quid iis faciam, tu doce; hac-ne St in terra, cujus ego soin teneo imperium, sedes illis tribunal ; au " ail te dimittam." Cui hæc interroganti, illum in hune modum aiunt respondisse : tt Postquam eos virilem videris ætatem ingres- tF sas, recte feceris si hæcce institueris. Quem tu illarum videris " arcum hunc hoc modo tendentem, et hoc cingulo sese in cingala- t! tem, si banc terram tribue habitandam; qui vera hæc, quæ dico, " facere non potuerit, eum ex hac terra emitte. Hoc ubi feceris, " et ipsa lætaberis, et mandata mea peregeris." - . 10. Herculem igitur alterum ex arcubus (duos enim ad id tempus gestasse) adduxisse, et aptandi cinguli ratianem .præman- strasse : trad-itaque dein et arcu et oing-nia, quad in extremn com- missura auream habuisset phialam, abiisse. Tum illam, postquam filii ex en nati ad virilem pervenissent ætatem, nomina primum eis imposuise; uni, Agathyrsa; alteri, Gelano; noviesimo, Scythæ: deinde dati mandati memorem, exsecutam esse mandata. Et duos quidem ex filiis, Agathyrsum et Gelanum, quum proposito certa- mini impures fuissent, terra excessisse, a matre expulsas. Natu veto minimum eorum, Scytham, qui rem perfecisset, in terra illa . moisisse: ab iliaque Scytha, Herculis filia, genus ducere quicumque dein rages fuerint Scytharum ; et ab illa phiala Scythas ad banc usque ætatem’ phialas gestare ex cingulo suspenses. Hoc igitur solummodo matrem huic Scythæ parasse. Et hæc quidem Græci narrant Pontum adcolentes.

MELPOMENE. s 179 ll.’Est vero etiam alia narratio, in habens; «si patiuimam equidem adsentior. Scilicet, Scythas nomades (pastores) Asiam ineolentes, hello pressas a Massagetis, trajecto Annie fluvia, in terram abiisse Cimmeriorum : quam enim nunc terrain Scythæ tenant, en olim Cimmeriorum fuisse traditur. Cimmerias autem, invadentibus terram ipsorum Scythis, quum deliberarent, utpote ingente ir- ruente exercitu, diversas abiisse in sententias; fortiter quidem pro- pugnatam utramqne, fartiorem vero eam pro qua reges statuant. Populi enim fuisse. sententiam, excedendum terra, neque advenus .plures adeundum periculum: regain vera, pro terra utique dirai.- oandum cum invadentîbus. Atqui nec regibus populum voluisse parera, nec reges populo. itaque his fuisse constitutum, non tentata pugna abire, et invadentibus permittere terram : regibus veto alunisse, sua potins in patria occumbentes sepeliri, quam cum .plebe aufugere 3 reputantes quantis bonis essent fruiti, et quantis vmalis se pressum iri consentaneum esset, siex patria profugissent. Talis quum fuisset utrorumque sententia, divisis agminibus,-nn- niera utrimque paribus, inter se mutuo pugnam civisse; et quidem, qui a regum partibus stetissent, a popularibas suis inter- fectos esse cunctos, sepultosque a plebe Cimmeriorum ad Tyram fluvium, ubi ad hune diem conspicitur illarum sepulcrum ; quibus sepultis, plebem terra excessisse; supervenientes vera Scythas da- sertam terram occupasse. 12. Est autem ad hune diem in Scythica terra Cimmerium castel- .lum ,- est et Cimmerium portorium ; est item regio cui Cimmeria nomen; est Bosporus, Cimmerius cognaminatus. Satis vero etiam constat, Cimmerios, quum a Scythis expulsi in Asiam se reciperent, .peninsulam illam’colonis frequentasse, in qua nunc Sinope, Græca civitas, condita est: constatque etiam, Scythes, quum illos perse- :querentur, et Medicatn terram invaderent, a via aberrasse. Cim- merii enim fugientes, semper secundum mare progressi sunt 3 Scy- thæ ivero Caucase ad dextram relicto cos sunt persecnti, douce Mediam sunt ingressi itinerel in mediterranea conversa. Hæc est allers. narratio, in qua referenda Græcis convenit cum barbaris. 13. Sed Aristeas, Caustrobii filins, Proconnesius, in epieo carmine ait, Phœbi instinctu se ad Issedonas pervenisse 3 super lase- donibus vero habitera Arimaspos, homines unaculos; super his suri custodes Grypas; ulterius Hyperboreos, ad mare pertinentes. Hoc igitur canotas, exceptis Hyperbareis, initia facto ab Arimaspis, bellum constanter inferre finitimis: et ab Arimaspis quidem sadi- .bus suis pelli Issedonas, ab Issedonibus vero Scythas; Cimme- rios vera, ad australe mare habitantes, pressas a Scythis, terrain suam deseruisse. Ita ne huic quidem de hac regione convenit cum scia.. his. Quæ patria facrit hujus Aristeœ, qui ista versibus descripsit, dictais) est: commentai-abc Vera etiam id, quad de eodem in Pra- eanneso et Cyzico narratum nudivi, Aristeam, narrant, nulli civium nobilitate generis secundum, quum fanonis ingressus esset 2 A 2 i

180 HERODOTI HISTOR. 1V. «stemm, ibidem mortuum esse; et fullanem, occlasa officinal, ad propinquos mottai perrexisse, rem nunciaturum. Quumque jam rumor pervulgutus esset per urbem, mortuum esse Aristeam; con- traversiam his qui id dicehant movisse civeln Cyzicenum,ex Artaca oppido venientem, adfirmantemque obviant se illi vernisse Cyzicum versus eunti, mon coque sermones miscuisse. Dam hic ita cum contentione disceptnt, interim propinquos mortui ad fullonis adfuisse oflicinam, secum adfercntes quæ usai essent ad tollendum mortuum: sed aperto conclavi, nec mortuum Aristeam, nec vivum, comparaisse. Septimo vero post arma rursus Proconnesuml venisse, et carmen illud composaisse, quad a Græcis nunc Arimaspea nominatur: post id tempus autem iterum e conspectu hominum evanaisse. lsta quidem narrant illæ civitates. 15. Hoc rero scia Metapontinis in ltalia accidisse, auna postquam iterum evunuernt Aristeas trecentesimo quadragesimo, quemadmodum conferenda quæ et Proconnesi et Metaponti narrantur reperi. Aiunt Mctnpontini, Aristeam sibi sua in terra adparuisse, jussisseque ipsos arum statuera Apollini, et statuai!) juxta illam arum panera, quæ nominaretur Arisleæ Procnnnesii. Dixisse enim, in salant ipsorum, ex omnibus Italiotis, regionem vernisse Apollinem ; et se,nqui nunc Aristeas ait, illam esse comitatum; fuisse autem tune, quum illam sequeretur, comma. His dictis, illam evanuisse. Aiunt autem Mctapantini, se Delphos nuisisse qui consulerent oraculum, quodnam illud esset hominis spectrum .9 Arespondisseque Pythiam, parendum esse spectri mandatis; id sifecissent, bene eis cessurum. Se igitur, accepta hoc responsa, exsecatos esse mandata. Atque nunc stat Metapomii in fora statua, quam Aristeæ statuant vacant, juxta ipsum Apollinis statuam collocata, et Inari arbores illam circamstant. ’Sed hæc de Aristea hactenus dicta sauta. 16. Ramona en, de qua hune sermonem facere institui, quid ait superne ulterius, nemo adcurate novit. Neminem quippe, qui suis id oculis conspexisse adfirmaret, potui reperire: etenim ne Aristeas quidem, cujus morio mentianem feci, ne hic quidem ultra Issedanas perveait, ut in carmine sua ipse profitetur; sed, quæ de eis narrat qui supra hos habitant, en fando accepta narravit, dicens Issedonas esse qui id tradant. Sed nos quidem. quoad longissime auditu cagno- scere adcurate patuimus, omnia referemus. l7. A Borysthenitarum emporia, quad in media maxime uni- versæ ora: maritimes Scythiæ situm est; ab hoc, inquam, primi Callipidæ habitant, qui sunt Græci Scythæ: tum super his alias populus, qui vacantur Alazones. Hi ’atque Callipidæ in cætcris quidem Scytharum institata sequuntur, frumentum vero et serunt et comedunt, itemqae cepas et allium et lentem et milium. Supra Alazanes Scythæ habitant aratores ,- qui frumentum serum, tian in cibi usum, sed vendendi caussa. Super his Neuri habitant: a fleuris veto septemtrianem versus, deserta terra est, quoad nos novimus. Hi nant populi juxta Hypanin fluvium, ab occidents Bo- ryslhenis. t ’ ’

MELPOMENE. m 18. Tram Borysthenemtprîma a mari regio Hylæa est. Supra banc proximi habitant Scythæ’agricolæ, quos Græci H ypnnin fluvium adcoientes Borysthenitas nominant, ipsi autem se Olbiopolitas. Hi igitur Scythæ agricoiæ ad orienteur Borysthenis habitant au trium iter dierum, pertinentque neque nd fluvium cui nomen Panticapes; versus septemtrionem ver-o, undecim dierum itcr adverso flumine navigantibus. Jam supra hos longe lateque deserta regio est. Post desertum veto Androphagi habitant, proprius populus, neutiquam Scythicus. Supra hos vero jam ver-uni desertum, nec ullus hominum populus, quoad novimus. 19. Ah oriente vero agricolurum istomm Scytharum, trans Pan- tîcapen fluvium, Nomades Scythæ (legunt, qui neque semnt quidquam, nec arant: estque nrboribns nuda universu hæc regio, excepta Hylæa. Nomades autem hi, orientem versus, terram tenent per quatuordecim dierum iter patentem ad Gerrhum usque fluvium. A 20. Trans Gerrhum hæc est quæ Regia terra vocatur, quam Scy- thæ uobîlissimi tenent et numerosissimi, qui reliquns Scythes seivos sucs esse réputant. Pertinentque hi, meridiem versus, ad Tauricam ; versus orientem vero, ad fossam illam quam cæco« rum filii duxerunt, et ad emporium Mæotirlis paludis quod Cremni vocatur; partim etiam ad Tanain flumen pertinent. Quæ supra regina Scythas ad septemtrionem vergunt, en Melanchlæni tenent; dîversæ stinpis populus, non SCythÎClIS; Supra Melanchiæuos vero, paludes surit, et terra hominibus vacua, quantum nos quidem novimus. - 21. Trans Tanain fluvium non amplius Scythica terra, sed prima regio Sauromatarum est; qui ab intima Mæotidis paludîs recessu initium capientes, tenent, septemtrionem versus, terram in quindecim dierum iter patentem, arboribus omnibus, tam cultis, quam agrestibus, nudam. T nm supra. hos habitant Budini, insequeutem tenentes regionem, arborum omni genere frequentem. 92. Supra Budinos, versus septemtrionem, primo desertum est, per quinque dierum iter. Post desertum veto, mugis orientem versus, Thyssagelæ habitant, numerosa gens et propria, venatione victitans. His contigui eodem in tracta habitant qui lyrcæ vocautur, et ipsi venaiione victitantes tali mode. Arborem conscendit venator, ibique in insidiis latet: frequentes autem per totam illam regionem arbores surit. Sub arbore præsto est equus, in ventrem procumbere edoctus, quo quam minime e terra emineat, et juxtn equum canis. Ubi ex arbore feram «homo conspexit, arcu ferit, moxque illam conscenso equo persequitur, et canis inhæret vestis giis. Supra hos rursus, orientem spectantes, habitant alii Scythæ, qui ab regiis Scythis defecerunt, et hæc in loca migrarunt. 23. Ad horum igitur usque Scytharum regionem, universa quam descripsimus terra plana est et humilis: ab inde veto petrosa et aspera. Pemgrato autem hujus asperæ terræ longo tractu, radiées altorum montium habitant homines, qui inde a nativitate calai sent omnes, mares paritar atque fœminæ, et sima naso-mentoque et,

188 HERODOÎI HISTOR. 1V. 10.805 Peeuliari lingue utuntur., ventant autem gestant Scytbieum: œterum arborisai fructu vitarn sustentant. Ponticumnomen au boris-est, qua victitant, fici admodum magnitudine: fructum fert autem .fabæ similem, nucleum intus habentem. Hunc fructum, postquam maturuit, panais excolant; et,quod ab eo defluit crassum et nigrum, quod NChy adpellant, id et lingunt, et lacte minum potant : ex fæcum veto crissitudine massas conficinnt, quibus vas. cuntur. l’ecorum enim non magna illis copia est, quippe passent ibi parum saut eximia. Quilibet pater familias sub arbore habitat; hieme quidem, arborem tegens tegmine ex lana eoetili 5 æstate veto, absque tegmine. His hominibus nemo mortalium injuriam Mort; sacri enim habentur; nec arma tilla bellica habent. Iidem et finitimorum dirimant contrevenues; et, si quis yttria. profugiens ad hos confugit, a nemine læditur. Nomen his est Argippæi. 34. Jam neque ad calaos hos satis cognita hæc terra est; et, qui ante hos habitant populi, satis noti. Nain et Scytharum non; nulli ad illos commeant, e quibus baud ægre licet cognoscere, et Græcorum nonnulli ex Borysthenis emporia, et ex aliis Ponticis emporiis. Scythæ vero, qui ad illos comment, per septem interd pretes septemque linguas negotia sua peragunt. 25. Ut vero ad hos usque cognita terra est, sic, qui ultra calvos illos habitent, liquida adfirmare nemo potest: nam præalti prærupç tique montes, quos nemo transcendit, præcludunt iter. Narrant autem calvi, quod mihi quidem non persuadetur, habitari illos mol;- tes ab hominibus capripedibus : lum ultra hos dcgere alios hommes, qui per’mlmenses damnant ,- quod equidem nulle. pacto admitto. .Quæ cabris ab oriente situ regio, en quidem,-ut ab Issedonibus habitats, satis cognita est: quæ vero supra banc ad septemtrionem vergit, cognîta. non est, nec calvis istis, nec Issedonibus, nisi quatenus hi ipsi26. Issedones narrant. autem hujusmodil uti institutis perhibeutur. Quando mipiam pater mortuus est, propinqui cuneti adducentes pecudes ad cum conveniunt: quibus mactatis et in frusta concisis, mortuum etiam pattern hospitis in frusta concidunt, mixtisque cunctis carnibus epulum exhibent. Caput vero depilatum expurgatumque insu.- rant, coque pro sacro vase utuntur, quando annua magna. sacrifiée peragunt. H oc apud illos filins patri præstat; quemadmodum Græci diem, quo defunctus est pater, festum agunt. Cæterum hi quoque homines justi esse dicuntur: mulieres, autem apud ces æquam cum viris potestatem habent. Igitur hi etiam noti sunt. 27. Quod vero ad regiouem spectat supra hos sitam, Issedoues punt qui narrant, habitare ibi homines quos dixi maculas, et Grypa: auri custodes : et fabulam ab Issedonibus traditam repetunt Scythes, nosque alii a Scythis accepimus, et nominamus scythico vocabulo 41-51mm»; «rima enim Soythæ unum nommant, spa autem «mulum. 98. Universa autem hæc terra, quam descripsimus, adeo rigidq premiturlbyeme, ut octo menses duret intolerahile gelu 5 in quo si mum in terrain eflimdas, non facies lutmn z sed, ignem si accen- u

HELPOME-NE. ’ 188 doris, lutumlfaciu. Atque etiam mare oonatringitur 310ch et to- ma Cimmerius Boeporus: et super glacie militant Scythæ, et plaustris in ulterîorn ad Sindos vehuntur. Ita solides 0cm menses hyems durat, reliquosque quatuor ibidem frigus obtinet. Est autem hujus hiemis indoles longe diverse ab eis quæ in cæteria ragionibus omnibus obtinent: nam pluendi tempera [alii verno tempore intelligunt] nihil ibi pluit quad ait ullius momenti, æstate autem plucre non desinit: et, quando alibi tonitrua incidunt, ibi nulla nant; sin hymne cœlum tonat, pro miraculo tolet haberi. Item terræ motus si exsistit in Scythica terra, sive æatate, sive hyeme, prodigii loco est. Porto hyememr illam tolet-am; equi 5 asini vero et muli neutiquam tolerant: alibi contn equi in grelottantes tube! flunt. asîni vero et muli toleth gelu. - 29. Videtur autem mihi eadem de causas ibidem boum genet! mutuo cornua non enasci: sententiæque-meæ adstipulatur illud Homeri verbum in Odyssea, ubi ait: Et Libyen, ubi surit comuti protinus agui. Quod note dictum est, in lacis calidis cito enasci cornua: contra ubi valida obtinent frigorn, ibi autem prorsus non enascuntur pecc- ribus cornua; ont, si nascuntur, pusilla manent. Ibi ergo proth frigora’ 80. Atque hoc locohoc subit mirariita (1mmse digressioneshabet. ab initio- auna. vit men narratio) quid ait quad in universo Eleo agro non possint mali nasei; quum nec frigida sit regio; nec niia ’ulln adpareat mussa. Aiunt quidem Elei, ex imprecatione quadam non nasci apud se mulos: itaque, quum adest tempus quo gravidæ fiant equæ, ad finitimos cas agunt, et in alieno agi-o usinas ad cas ad-’ mittunt: dei nde postquam conceperunt, retro agunt. ’ 31. Quod vero ad plumas adtinet, quibus plenum esse aerem Scy. illæ dicunt, ab eamque causam in ulteriora nec prospecta». nec trami- tum patere, de his ego ita sentio. In locis quæ sunt supra. hune (quam commemoravi) terrain constanter nix cadit; minus quidem iroquens-æstate, ut consentnneum est, quam hyeme. lJam, qui copiosam cadentem nivem cominus vidit, is quid dicam novit. Si- milis est enim ni: plumis: et propter hune hiemen, quum ait talia qualem dixi, habitari non possum loca hujus continentis ad septemtrionem pertinentia. Itaque plumas quos dicunt, propter simili-i tudinem, nive»: diei a Scythis eorumque flnitimis nrbitror. Atquet hæc quidem, quæ de remotissimis terris narrantur, hactenus a. nohis commemomta sunt. - 32. De Hyperhoreis vero hominibus nec Scythæ loquuntur, nec’ aliiuili, qui istas regiones incolunt, nisi forsan Issedones. At ne hiiquidern, ut mihi videtur, de illis quidquam memorant: alioqui enim Scythæ quoque de eisdem nantirent, quemadmodum’ de uno- allia. Sed Hesiodus de Hyperboreis locutus est, atque etiam Ho- merus in Epigonis, si modo vere -auctor hujus carminis Homems est...... - .

134 HERODOTI HISTORÏ 1V. 38. Longe veto plurima de his Delii narrant; dicentes, sans stramini triticeo illigata, sa: Hyperboreia delatu, venire ad Scythes; a Scythis vero accipere en populum quemque deinceps habitantcm versus occidentem, usque ad Adriaticum sinum: inde meridiem versus mini, et primes ex Græcis Dodonæos en accipere; ab his descendere ad sinum Mnliacum, et in Eubœam transite, ibique de civitate ad civitaœm mitti usque Carystum ; inde denique, præter- missa Andro insula, ab ipsis Carystiis Delum deferri. E0 modo Delum perveuire sacra ista dicunt. Primo autem Hyperboreos aiunt duas misisse virgines sacra hæc ferentes, (illarum nomen Delii aiunt fuisse Hyperochen et Laodiceu; simulque cum his tu- telæ caussa comites misisse quinque viros de suis, hos qui nunc Perpherees vocautur : qui summos Deli honores obtinent. Quum vero hi ab illis missi non reverterentur ad sucs, graviter ferentes Hyperboreos, semper sibi accidere ut non reciperent quos luisissent ; en causas sacra illa triticeo stramiui illigata. non nisi ad fines sucs pertulisse, finitimisque mandasse, ut sua e terra ad alium populum ea deferrent: arque ita hæc gradatim missa, aiunt, Delum perveuisse. Novi autem equidem simile quoddam hisce sacris sacrum pet-agi a Thraciis Pæonicisque mulieribus: hæ enim, quando L Dianæ Reginæ diem festum celebrant, non sine triticeo stramine sacra faciu ut. Hoc illarum novi equidem institutum. L 34. In honorem autem harum virgiuum Hyperborearum, quæ Deli mortuæ dicuntur, caput tondent et puellæ et pueri Deliorum ;- et illæ quidem ante nuptius præcisum cinciunum, et fusa circumvo- lutum, in earum sepulcm deponunt: (est autem illud sepulcrum in Dianæ temple, inti-anti ad sinistram; in coque mata est cliva arbor :) pueri vero Deliorum herbis quibusdam capillos circumvol- vunt, et hos pariter super sepulcro deponunt. Hunc honorem illæ, a Deli incolis consequuntur. 35. Narrant autem iidem, Argen- quoque atque Opin virgines, ex Hyperboreis itinere per eosdem populos facto, Delum venisse prias etiam quam Hyperochen et Laodicen : et bus quidem venisse: tributi ferendi caussa, quad Lucinæ pro maturato partu pactœ fais- sent; Argin vero et Opin simul cum Diis aiunt advenisse, hisque alios honores a se esse tributos 5 his enim stipem corrogare mulieres, nomiua enrum invocantes in hymno eo, quem ipsis Olen, vir Lycius, composuit; et a se edoctos lnsulauos etiam et- louas Opin et Argeu carmine celebrare, nomen illarum invocantes, sti- pemque eisdem corrogantes: (idem vero Olen, e Lyeia Delum venieus, aliu etiam prison carmina. confecit, quæ Deli cauuntur :) et cineres ex femoribus in ara crematis omnes sepulcro Opis et Arges injici. Est autem illarum sepulcrum postDianævtemplum, orientem versus, proxime cœnaculum Ceorum. - ’ n 36. Atque hæc quidem de Hyperboreis dicta.sunto. Nam de Abaride fabulam, qui Hyperboreus fuisse perhibetur,’taceo; nec memoro quo pacto hune sagitta per universam terram circumvexc- rit, nihil cibi capieutem. Quod si vero Sunt Hyperborei quidam

tu MEHPOTMENEp H 186 immvfiuaintvetiam alii Hypernotii. Rideo autemquum mul- .tns jmideo describeutes Terre circum", nec eorum ullum rectum :mtiouem habentem, quam ducem sequstur : qui Oceanum descri- .buut, quasi terram undique circumfluat, quam rotundam ("luxant «lut ex toron; et Asiam æquslem faoiunt Europæ. Nam equidem brevibus verbis et megnitudinem utriusque harum terrarum .declarabo, :et qualis fera sit utrimque figura. w 37. [Anus] Persæ ineolunt, ad australe mare pertinentes, quod Ruhr-nm vœatur. Supra hos, septemtrionem versus. Medi babi- atant; supra»Medos Suspires; supra Saspiribus Colchi, ad boreale mare pertinentes, in quod Phasis fluviusriufluit. Hi quatuor po- «plli ab altero mari habitant adulterum. r » . I 38; inde versus occidentem, duæ oræ ex adverso pou-igu latin male, quas ego describam. Altera ora, in boreali partes hui incipiens, in mare excurrît secundum Pontum et Hellespon- 411m. asque ad Troicum Sigeum : in parte meridionali, eadem on initium capit a. Myriandrico sinit, ad Pbœnicen situ, et in mare pos- aigitur nuque ad Triopium promoutorium. Hunc oram triginta in- admthominum populi : et hæc quidem altera est arum quadixi nnænAlœsn vero ora, a Fer-aide incipiens, in Rubrum mare .porri. gitur; estque Pemiea, tum banc excipieus vAssyriaca, et post Assy- wkhcamIArabica ora. Desinit autem hæc ora (non quidem vers de- Maman.sinensnsed solummodovex usu loquendi) in sinu Arabico, . in quem: Darius fessant ex Nilo duxit. Jam a Perside neque ad Phœnicen aida et ample. regio est : a Phœnice vero hæc ora per mare N natrum Miterraneum) secundum Syriam Palœstinam ad Ægyptumvpor- Mur, ubi desinit: hancque 0mm nonnisi tres incoluut populi. dilatant Asiæ regiones, Persis ab occidents sitæ. . 40. Quæ vero ultra Persas et Medos Suspiresque et Colchos versus orientaux solem aspectant, secundum en, ab altera parte, (a me- :Iâdis) Rubrum mare porn-igitur, a septsmtrione veto Caspium mare nullum fluvius, qui contra solem orientem finit. Non ultra In- dium-s’en liabitutur Asia: quæ inde versus orientera spectant, de- mvregio. est; quæ qualis ait, nemo dicere potest. Talis igitur (un. Libya in altera est-nm, quas dixi, orarum est: est enim ÆztautanAsiaLibya Ægypto contigus. Juin ad Ægyptum est. quidem angusta. - nhæc une»: nam ab hoc (citerions) mari ad mare Rubrum .suut ceu- Minima orgyarum, aquæ mille admodum-stadia couficiunt. Inde lb his New angustiis, spatiosa fit hæc ora, quæ Libya vocatur. 1. 48.. Miror autem hos, qui universam terramin tres partes divi- dnntmtque distinguant, Libyum, Asiam, et Europam: nec enim aigus inter bas est dilferentia. Nam longitudine quidem secundum utramque (Asiam et Africain) porrigitur Europa: quad vero ad.latitudiusmv ejus adtinet, ne licet quidem collatin instituera. (cive, coniectwn fanera] Nam Africa quidem ipse 5e declarat, est .circungfiwm, en que primas, quem uovimus, Neco rex Ægyptiorum 2 a ’

186 HERODOTI HISTDR. IV. rem demonatrnvit. Hic enim, postquam desiit fossam fodere; que ex Nilo in sinum Arabium dirigebatnr, viroe Phœnices invitas emisit, date mandata, ut par Herculeac columnas renavigarent in mare quad-Libya: a septemlrione est, atque in: in Ægyptum reverterentur. lgit’ur Phœnices, ex Rubro mari profecti, per australe mare navigamnt : et, quando adveniebat autumnus, adpulsis ad terrain navibus, quamcumque ad Libyæ regionem tune pervenissent, in ea sementem faciebant, messemque exspectabant: deinde, messo frumento, navibus ulterius pergebant. lm, duobus elnpsis annis, tertio mon, itinere per Herculeas columnas flexo, in Ægyptum pervenerunt. Dixerumque, quod mihi quidem non v persuadetur, sed formage alii cuipiam, quum Libyum cirounmavigarent, habuisset se solem a daim. Hoc modo primum cognita Libya est. 43. Post hos, Carthaginienses idem adfirmant: [scilicet, compertum sibi "se, circumnavigari Libyum pogna] Nam Sntaspes quidem, Theaspis filins, de Achæmenidum atirpe, non circumnavigavit Li- byum, quumquam oh id ipsum emîssus: sed, quum longitudine itineris, tum solitudine territus, retrogressm est, neque laborem implevit a matre sibi injunctum. ls filiæ Zopyri virgi ni vim intu- lerat, nepti Megabyzi: quam 0b culpnm quum in en esset ut a Xerxe e pan suspendeœtur, mater Sampis, somi- Darii, deprecata est supplicium, dicens gravîorem se pœnam illi infiicturam; impasitu- ram quippe ci neceuitatem circumnavigandi Libyum, douce sa circum- navigata in Ambiant sinum pervertissent. Quam in conditionem poso- quam Xerxes consensit, Sataepes in Ægyptum profectus, accepta ab Ægyptiis navi nautisque, ad Herculeas navigavit commune: bisque transmissîs, circumvectus Africæ promontorium, cui Soleis nomen est, meridiem versus navigavit: et permultum maris pluribus mensibus emensus, quum major semper itineris pars conficienda Superesset, retro navigavit, in Ægyptumque-est reversas. Ex que quum ad Xerxem regem rediisset. narravit,in remotissimis lacis pra- ter hommes se navigasse datura minutas, veste e palme: fouis fienta; qui, quando ipsi navem ad terra»: adpulissent, reliais oppidi: in montes prqfugissent .- se ocra cum suis, oppido illarum ingressum, rutila injuria incolis inlata, pecora solummodo eorum abegisse. Quod autem Li byam non penitus circumnavigasset, caussam banc esse nichet: nave»; non pomme ulterius progredi, sed fuisse inhibitam. Xerxes autem, frite]. ligens vera cum non dicere, quot! impositum laborem non esset ei- secutus, pristina pœna adfectum e polo suspendit. HqiusSataspis eunuchus, nuditn domini morte, propere Samum confugit, ingentœ secum ferens pecunias, quæ intervertit civis quidam Samins; cujus nomen, cognitum mihi quidem, volens obliviscor. 44. Asiæ vero plurima pars [quæ ante incognita crut] a Dax-in pervestigata est. Is quum cognoscere voluisset, ubinam Indus fluvius, unus post Nilum fluviorum omnium qui crocodilos alu, in mare se evolvat; cum navibua et alios misit, quos verum teinture! judicabat, rum Scylacem in primis, civem Caryandensem. Hi isi- tur ex Caspatyro oppido et Pactyica regione profeqti, secundo Ravin

MELPOMENE. lai orientera solem versus in mare navigarunt: tum par mare occidentem versus navigantes, trigesimo mense cum in locum pervenerunt, unde rex Ægyptiorum Phœnices illos, de quibus supra. dixi, emisit Libyum circumnavigaturos. Qua confecta navigatione Indos subègit Darius, et mari illo usus est. Atque ita Asiæ, præter eam partem quæ Indis ab oriente est, relique cognita surit; comper- tumque est, Asiam similis exhibere atque Africain. 45. Europa autem a nemine plane cognita est; neque compertum bahemus un sut ab oriente sut a. septemtrione circumflna. ait: illud novimus, secundum Libyum Asiamque esse illam porrectam. Nec vero conjectura adsequi possum, cur, quum nua sit terra, tribus illa nominibus distinguatur, a mulierum nominibus desumtis, terminique eidem ponantur, Nilus fluvius Ægyptius, et Phasis Col- chicus; pro quo quidem alii Tanaim fluvium Mæoticum ponunt, et Cimmeria l’orthmen : neque nomina potui comperire eorum qui banc distributionem institueront, nec cur ista nOmina his regionibus imposuerint. Nain Libyam quidem picrique Græci aiunt a Libya, malien: indigena, nomen invenisse; Asiam vero a cognomine uxoris Promethei. At nomen hoc sibi vindicant Lydi 5 per. hibentes, a Cotyis fllio, Munis nepote, cui Asias nomen fuit, nomi- natam Asiam fuisse, non a Promethei uxore Asia: ab eodemque etiam Sardibus-tribum Asiadem ducere nomen. Sed Europa, quemadmodum, au .circumflua sit, nulli hominum compertum est: sic nec, unde hoc nomen acceperit, ont quis ei illud imposuerit, adparet: nisi dicamus, a Tyria Europa nomen invenisse banc reg-imam, antes. vero caruisse nemine, quemadmodum duæ reliquæ. At banc quidem ex Asie fuisse constat, neque in banc terram, quam Euro- pam Græci vacant, pervenisse : nec enim ultra Cretam ex Phœnioe pervenit, ex Creta veroi in Lyciam. Atque hæc hactenus dicta sunto: cæterum nos eisdem nominibns utemur, quæ sunt usu tec r Ponta: Euzinus, in quem Darius expeditionem suscepit, pros regionibus omnibus populos habet incultissimos, si Scythicum gen- œm excipins. Neque enim populum ullum ex his, qui citra Pon- tum habitant, possumus sapientiæ causse. memornre, nec virum novimus qui eruditionis nemine claruerit, nisi Scythicum populum, etce in hoc Anacharsin. . Scythica I autem gens unum, quod maximum est in rebus humanis, pre cæteris omnibus, quos novimus, homini. bus sapientissime invenit: cætera tamen ejusdem non laudo. Mnxi. mum illud, quad dico, ita ab his inventum est, ut et nemo qui illos hello invnserit, eiïugere posait 5 et ut ipsi, si nolint .reperiri, a nemine possint deprehendi. Nain, qui nec oppida nec castelln exstructa bubent, sed, domos suas secum ferentes, sagittsrii equites sont cuncti, non nratro victitantes, sed pecoribus, domos suas plana strie circumVehentes; quo pesto hi non essent invictî, atque etiam aditu perquam difficiles? 4’]. Est autem hoc ab illis inventum, quum opportunitate terme, lum fluviorum’adjumento: est enim terra hæc plana, herbida, et 2 B 2

188 HERODOTI HISTOR. 1V. irrigua; fluviique illam perfluunt non multo pauciores munere, quam canales sont in Ægypto. Quorum fluviorum, qui et nota. biliores sunt, et a mari ndnavigari possunt, cos recensebo. Sunt autem later, quinque ostiis patens, dein Tyras, et Hypanis, et Bo- rysthenes, et Panticnpes, et Hypacyris, et Gerrhus, et Tanais. Est autem horum cursus hujusmodi. 48. Ister, fluviorum omnium, quos novimus, maximus, semper sibi ipse æqualis finit et æstate et hyeme. Ah occasu venil. primusque est qui Scythicum adluit terram: 0b id omnium maximas, quad 312i multi in cum influant. Qui illum augent, hi sunt: primum quinque, qui Scythicum terrain soli perfluunt : is quem Scythe Forum, Græci vero Pyreton vacant; tum deinde Tiarantus; porro Ararus, et Naparis, et 0rdessus. Quem primo loco nominavi, is magnus est, et ad orientem fluens aquam suam cum Istro miscet: alter, Tiarantus, mugis ab occidente, estque miner: Ararus vero et Naparis et Ordessus, medium inter hos cursum tenentes in Istrum influunt. Hi suut fluvii in ipsa Scythia oriundi, qui Istrum augent. » 49. Miscet autem suum aquam cum Istro Maris etiam fluvins, ex Agathyrsis decurreus. Tum ex Hæmi montis verticibus tres alii magni fluvii, septemtrionem versus deourrentes, in eumdem il». fluunt, Atlas, Amas, et Tibisis: per Thraciam vero et Crobyzos Thracas fluentes Athrys et Noes et Artancs Istro miscentur: porto ex Pæonia et monte Rhodope decurrens Cius fluvius, mediumque scindens Hæmum, in eumdem Istrum influit. Tum ex Illyriis versus septemtrionem fluens Angrus fluvius in campum iabitur Tribal- licum, atque inde in Brongum fluvium, Brongus vero in Istrum: in umbos, jam satis magnas, excipit Ister. Ex regione vero super Umbris situ oriens Carpis fluvius, et alias Alpis fluvius, versus septemtrionem fluentes, in eumdem se exonerant. Universam enim En. ropam Ister perfluit, initium sumens ex Celtis, qui populorum omq nium Europæ extremi versus occidentem habitant post Cynetas: totamque Europium emensus, Scythiam a latere adluit. . 50. His igitur, quos recensui, fluviis, aliisque præterea multis, aquam suam miscentibus, fluviorum maximas fit Ister. Nain si solins per se aquam cum Nili aqua conferas, copia illum superat Nilus: in hune enim nuliusalius fluvius, immo ne fontis quidem sivulus influit, qui cum nugeat. Quod vero constanter sibi ipse æqualis fluat Ister tam æstate quam hyeme, id tali quadam ex caussa, ut mihi Videtur, eflicitur. Hyeme tantus est fare, quantus est sua natura, paulo quidem major. Hyeme enim parum admo-. dom pluit in hac reginne; nix maxime omnia obtinet. Æstate veto, liquefucta ingens nivis copia, quæ per hyemem cecidit, undiq que in Istrum dilabitur: et hæc proinde nix, simulque frequeutes vehementesque imbres, in illam continentes, augent fluvium: nam æstate ibidem plait. Quinto majorem itaque aquæ sol æstate adtrahit, quam hyeme; tante copiosiores pet æstatem, quam par hymen, surit aquæ quæ cum Istro miscentur. Quibua

MELPOMEN E. 189 invicem oppositis, existit æquilibrium ; unde semper sibi par de- prehenditur hic fluvius. , 5l. Primus igitur Scytharum fluvius Ister: post hune vero Tyran est. Is a septemtrione progrediens, fluere incipit ex magna lacu, que in confinibus est Scythicœ et Nenridis terras. Ad ejus ostium autem habitant Græci, qui Tyritæ vocantur. i 52. Tertius fluvius, Hypcmis, in ipsa Scythia oritur; efliuîtque elaeu, circa quem feri equi pascuntur albi: nomen lacui merito inditum, Mater Hyponios. Ex hoc igitur ortum capiens Hypanis, par quinque dierum navigationem brevis finit, et dulcis adhuc: inde vero,.ad quatuor dierum a mari navigationem, amarils admodum: influât enim in eum fans amarils, ita quidem amams,’ut, quamquam exiguu, inficiat tamen sapera sua Hypanin, fluvium inter minores magnum. Est autem hic fons in confinibus terra Scytharum agricolarum et Alazonum: nomen fonti, et ipsi-loco. unde.fluit, Scythica lingue. Exampæus, Græcorum veto sermone Sacre vire. In Alazonum regione modico a se invicem intervalle fluunt Tyras et Hypanis; deinde vero cursum uterque infiectit, latins intervallum in media relinquens. - 53. Quartus fluvius Borysthenes est, maximas horum post Istrum, idemque uberrimus, ut mes. fert sententia, non mode Scythi- corum fluminum, sed et aliorum omnium, Nilo Ægyptio excepta : cum hoc enim conferri nullus alios fluvius potest, reliquorum vero uberrimus Borysthenes est. Præbet enim pascua pecoribus pulcerrima et optime curata: præbet pisces longe optimos et copiosissi- mos 3 estque potatu dulcissimus ; finit limpidus in viciais turbido- rum; seges juxta eumifit optima; et, ubi non seritur terra, ibi herba nascitur altissima ; ad ostium ejus sal concrescit sponte; et este ibi præbet fiuvius ingentia, quos amantes vacant, qui sale con- diuntur; denique alia malta miratu digne. Usque ad locum, cui Gerrhus nomen, ad quem navigatio est quatuordecem dierum, compertum est a septemtrione fluere hune amnem: ulterius vero per ques homines fluat, dicere nemo potest. Constat autem, per desertum fluere in Scytharum agricolarum regionem: hi enim juxta illam ad decem dierum’navigationem habitant. Hujus unius fluvii atque Nili indicare fontes non possum: pute autem, nec ullum posse Græcorum. Ubi baud procul a mari finit Borysthenes, ibi si miscetur-Hypanis, et in eumdem lacum se exonerat. Quod ibi inter utrumque fluvium interjaeet veluti rostr’um terne, Hippolai promoutorium vocatur, in quo Dianæ templum exstructum : ultra. id templum vero ad Hypanin Borysthenitæ habitant: Hæc sunt que de his fluviis memoranda habui. ’ 54.» Post hos quintus est fiuvius, cui nomen Panticapes. Etiam hic a septemtrione finit, et ex lacu ortum capit; interjectamque inter hune et Borysthenem regionem incolunt Scythæ Agricolæ: dein tune Hylæam permeat, qua transmises Borystheni miscetur. 55. Sextus fluvius, Hypacyris, postquam e lacu exiit, et per medios Scythes Nomadesufluxit, ostium habet prope Carcinitin oppidum, a dextra relinquens Hylæam et Achilleum qui vocatur Dromon.

1190 I HERODOTI HISTOR. 1V. . 56. Septimus fluvius, Gerrhu, ex Borysthene exit circa illam reginnis pattern, asque ad quam cognitus Borysthenes est; indeya Borysthene distinctus,-nomen habet idem quod loci nomen est, qui locus ipse Gerrhus nominatur. Versus mare fluens, distermi- natNomadum regionem a Regiorum Scytharum terra: influit au. tem in Hypacyrin. . 57. Octavus fluvius Tamia, in superioribus regionibns ex maguo lacu 01105, influit in majorem lacum qui Mæotis vocatur, qui Re- gios Scythes a Sautomntis dividit. ln hune Tanain veto incidit ulius fluvius, cui nomen est Hyrgis., . 58. Ita igitur nobilissimis fluviis instructi Scythœ sunt. Herbe autem, quæ in Scythica nascuntur terra, omnium quæ nobis innotuerunt maxime banc vim habent, ut bilem pecoribus singeant: Quod itn esse, ex npertis pecoribus colligere licet. . 59. Istis igitur maximis oommodis quum .abundent Scythe, ces» un!!!) irutitutis utuntur hujusmodi. Deos solos piacant hosce : Ve. stem quidem maxime: insuper vero Jovem et Terrain, existimuntes Terrain Jovis esse uxorem: post hos vero, Apollinem, et cœlestem Venerem, et Herculem, et Murtem. H05 igitur universi colunt Scythæ : Regii vero qui vocantur Scythæ Neptune etiam sacra faciunt. Noniinatur autem Scythico sermone Vesta quidem T abiti ;. Jupiter vero rectissime, mes quidem sententia, Papæus vocatur; Terra Vera, Apin; Apollo, Œtosyrus; cœiestis .Venus, Artimpasa; Neptunus, T hamimasadas. Statues vero et aras et temple erigere non habent in usu, nisi Marti: huic uni erigunt. 7 60. Sacrorum faciendorum in omnibus sacrificiis end est ratio, hujusmodi. Stat victime, anteriores pedes constrictosihabens : mm i; qui sacra fait, pone stans, adtrnhit principium funin, atque in prosternit pecus. Idem, tium cadit vidima, deum ilium invocat qui sacra facit: tum laqueum cervici circumjicit, et insertum laqueo fustem circumagens, strangulat victimam, non igue incenso, non auspicatns, nuila libatione facto. Sed postquam strangulavit uictimam, excoriavitque, ad coquendum se confert. , 61. Quum autem ligno admodum curent Scythica terra, coquen- darum carnium hujusmodi ratio ab illis inventa est. Postquam excoriarunt victimes, ossu camibus nudant: tum, si forte ad mas nus suut lebetes, quales in ille terra conficiuntur, Lesbiis crateribus fere similes, nisi quod multo majores; in hos iniieiunt carnes, casque succensis inferne pecorum ossibus elixant: quod si non adest illis lebes, tum vero carnes omnes in alvum victimes injiciunt, aquamque admiscent, atque ita ossa infra succendunt; Optima autem ardent ossa 3 et alvus victimæ facile capit carnes ossibus un. dans. Atque ita bos, sut aliud quodlibet pecus, se ipsum elixat. Postquam elixæ suut carnes, tune i5 qui sacrum fecit, a carnium et viscerum prosectis auspicatur, ante se ce projiciens. humoient autem et alia pecora, sed maxime. equos. r . 69. Cœœris igitur diis Scythes ita, ut dixi, sacrifient, et hæc pæan immolant. Mara vero sacra in hune modum instituant.

. IMEIIPOMEN E. -’ 19! la singulis prœfectuïris, quo loco oonvenire- soient magistratu, ibi Munis templum erectum est hqiusmodi. Congeruntur sarmentOr rum fasces, ex quibus fit cumulus in longitudinal: latitudinemque trium fere stadiorum 5 altitudo quidem minor. Super hoc cannaie fit planifies quadrants, cuius tria lutera abrupte surit, ab une quarto latere patet adscensus. Quotannis centum et quinqunginta pleur stra sarmentorumr adcumulant: illa enim per vim tempestatum subsidunt. Super quoque horum tumulorum erigitur vetustus aci- nacesferreus, estque hoc Mariés simulant"); ,- eidemque acinaci quotannis offerunt victimas pecorum et equorum: atque his ipsis (aci- nacibus) .plures .victimas immolant, quam reliquis diis. Quos captivos faciunt ex hostibus, ex eorum numero centesimum quemque virum mactant; non eodem modo quo pecora, sed diverse. Postquam vinum super capita hominum profuderunt, jugulant en; super vase: deinde sunguinem in sarmentomm tumulum portant, et super adnace eifundunt. Hoc superne , peracto, infra juste templum hæc faciunt. J ugulatorum hominum dextres lacerais cama, cum manibus præcisos, in nerem projiciunt: et deinde, reliquis cæsis hostiis, abeunt. Quocumque cecidit menus, ibi jacot, et seorsim cultiver.- 63. Hæcvest apud cos sacrificiomm ratio. Suibus autem nulle modo utuntur, omninoque ces alere sua in terra nolunt. . 64. Institutis ad bellum spectantibus utuntur hujusmodi. Quem primum exihostibus prostravit vir Scytha, ejus potat sanguinem. Quotquot in prælio interfecit, horum capita ad regem perfert : adlato enim capite, fit prædœ partieeps quam fecerunt ; non adlato veto, partem nullum capit. Caput autem pelle nudat hoc mode. In orbem circumcidit entim circa aures; dein prehensum excutit de capite: tum,postquam carnem costa bovilla detersit, suhigit pellem munibus ; atque ita niollita utitur tamquam mantili, et ex freno equi, quo vehitur, suspendit gloriaturque. 4 Nam qui plurima mantilia ex hostium pellibus habet, is fortissimus censetur. Multi eorum etiam ex detractis hisce pellibus lænas, quas induant, soufi.- ciunt, consarcinantes illas- in modum coriaceæ vestis pastoritiæ. Multi item dextres menus occisorum hostium cum ipsis unguibua excoriant, et :ex hujusmodi pellibus opercula oonficiunt phanta- rum. Est autem pellis humana et spissa et candida, ita quidem. ut, si modode albo homine sit, candoris splendore alia omnia coria super-et. Multi etiam totos liomines excoriant, et super lignis en tentas. equis circumvehunt. Hæc ita apud illos usu recepta surit. . 65. Ipsis autem capitibus. non utique omnium, sed inimicissimoy. mm, hocce faciunt. .Quod infra. supercilia est, id totum serra abc scindunti et expurgato çmnio, si pauper homo est, nounisi extrinp accus eorium superinducit bovinum, et sic ntitur pro poculo: sin dives est, bovinum quidem pariter superinducit corium, intusvero omnium desurat, atque ita pro poculo utitur. Facinnt idem etiam funiliaribus, quando inter ipsos orta diseordia est, asque regis jar dicio.al.teralteri in potestatem est traditus. Quod si cui

192 HERODOTI HISTOR. 1V. advenit hospes, cujus ratiouems quampiam bahut; haie ille inscu- pita profert, memorans-fuiae-ho: olim siln’ adwmria, deinde bellum cibi intuliue ,- ne veto si: discernas sapaient». Hæc 1’81!)qu forfia

66. Semel quotannis quisque præfectus in rua: præfectura viui craterem miseet,’ de quo bibunt Scythævomnes quotquot 91.1.1:qu filetahontes interfecerunt: quinarrant. nihil tale ediderunt, hi vinum shoc non gustant, sed seorsim sineihouore sedent: idque apud illos maxima ignominia habetur. Qui vero magnum quemdam hominum occide- mnt numerum, hi juncta bina poeulalhabentes, ex utroque: bibunt. - 67. Vatum apud Scythes ingens numems est; qui--salignis.vir- gis divinant hoc mode. Magma secum feront baculorum-fascu: hos humi positos dissolvunt, et singulis baculis separatim-poeiis sortes edunt: dumque sortes edunt, rursus convolvunt baculos, iterumque singulos componunt. Hæc divinandi ratio illis a m160- ribus tradita est. Enarees vero, semiviri illi, Venue»; sibi du aiunt diuinandi arum. Hi interiore tiliæ cortice vuticinautunsrflïi’ liam trifariam scissam digitissuis implicat vates, rursusqueeohuns 63. Quando morbo laborat rex Scytharum, voeat ad son vain busvtresvaticinatur. vires præ cæteris probatos, -qui prædicto. , , rondo . ..:u- dirimant: et dicunt hi pierumque, hune au: illam tium, quem nominatin designant, regio: Lure: pejeraau. Noria est autem apud quando maximum interponere jusjurandum volum,ut.rpewn”. Lure: jurent. Protinus igitur ille homo, quem hi pejerassendim, corripitur adduciturque: et in medio staatem arguant-varapper divinationem compertum eue, pejeraue’illum ragiez Lampenpæ aussi: agnelin-e regem. Tum ille negat factum, contenditque umompg’o- faire, et lamentatur. Quo inficiame, duplum numerum alloue. Vatum rex arcessit: qui si et ipsi, sortihus inspeetis, Marquis jurii arguunt, e vestigio priores vatesi caput hominis mach, bonaque ejus inter se dividunt. Quod si hi, qui empan-orant, illum absolvant, alii adsunt, itemmque alli : quorumr si suintant- -merus absolvit hominem, tum deeretum est, ut primi envafln ipsi69. -Supp1icium morte autem plectantur. de illis sumuut- hoc .modo. . a l’instrument - «un pleut sarmentis, bovesque jungunt; mm ompedibus fautes)!!! tes, manibus in tergus religatis,’oreque obstructo,in nolisa-r. mente infulciunt; et igue sarmentis subjecto teintant-gitane baves. Et multi quidem boves simul cum vatibus igue abc-mua» ter; multi vero ambusti, cremato temone, aufugiunt; Rode. mode etiam alias 0b culpas comburant vates, famlvatuudpelin» tes. quos vero interficit rez, eorum’ ne liftais-quidem pMœd maies omnes occidit ; solæ fleminæ illæsæraheunt. v. m art 70. Fœdus quando feriunt Scythæ, hoc .ritu utuntur.. r grande in poculum fictile infuderuntivinum, subtile perdufiun’tmut cultello incidunt corporisialiquam partem:eorum qui Msfaùt, eorumque sanguinem cum vino misœnt: deinde inlealieem. imin-

MELPOMENE. ’ 198 gant adimçem, sagittas, sugarin, et jaculum. His peractis, malta adprecantur; acideindè calicem ebibunt et hi ipsi, qui fœdus faciunt, et ex comitibus hi qui præ aliis dignitnte eminent. 7l. Sepulcra regum in Gerrhis sunt, eo loco quousque adverso Borysthene naviguri potest.- Ibi, quando rex Scytharum e vivis deceit, ingentem fossanr fodiunt quudratam. Qun perfecta, corpore incerato, alvo primum incisa et expurgata, dein cypero odo- rato minutim conciso et suflimento et apii semine et anetho [sive anisa] repleta, rursusque consuta, sumunt cadaver, et plaustro ad alium populum devehunt. Tum hi, ad quos ita devectum pervenit cadsver, idem faciunt quad regii Scythæ: partem auris sibi amputant, capillos tondent, brachia circumcirca incidunt, frontem na- sumque fodicnnt, et pet sinistram manum sagittas transfigunt. Tum ex hac regione ad aliam populum, cui imperant, cadaver regis plaustro devehunt; et hi, ad quos illud primum pervenit, sequuntur. Postquam per omnes Scythiæ populos pervexerunt cadaver, jam in Gerrhis surit, extremo eorum quibus imperant populorum, ubi est sepulturæ locus. Ibi tum cadaver, toro impositum, in sepulcro deponunt; et hastis utrimque circa cadaver de- ,ùis, superne ligna intundunt, ac deinde cratibus contegunt. ln fiquo veto sepulcri spatio imam ex pellicibus strangulatnm sepe- im, et pincernam, et coquum, et equisonem, et ministrum, et Munciuin,.et equos, et aliorum omnium primitias, et phialus l : argento enim et ære non utuntur. His rebus peractis, Nm certntim adgerunt, magnumqne studium adhibent ut tu- * ’ erigant quam maximum. . . Circumzlcto aune; hocce agunt. Ex reliquis regis fumulîs (sont autem hi Scythæ indigenæ, nain famulantur regi quoscumque ille jussit, nec habent servus ære emtos ;) ex reliquis igitur fa- mnlis quinquaginta. maxime idoneos, et totidem uumero equos præstantissimos, strangulant; quos, exemtis intestinis, expurgata- que alvo, paleis implent: tum dimidiutum rotæ circulum super duobus lignis supinum statuunt, et alterum rotæ dimidium super aliis duobus lignis; eodemque modo multa defigunt. Deinde cquos, quorum per corpora secundum longitudinem spissn ligna trajecta sunt, super istis dimidiatis circulis collocant ita, ut ante- xioree semicirculi humer-os equorum, posteriores ventrem prope fea mora. sustineant, crura vero utrimque suspensa hæreant. Denique frena et habenas equis injiciunt, habenasque antrorsum teusas pala adligant. Postremo quinquagiuta strangulatorum juvenum quemque equo imponunt; idque faciunt ligna recto-per corpus secundum spinam dorsi usque ad cervicem transfixo, cu3us ligni pars inferior emmena inseritur foramini, quod est in altero ligne per equi corpus transjecto. Hujusmodi equites postquam circa. monumentum in orbem constituerunt, discedunt. :78. Tali igitur ratione reges sepeliunt. Alias autem Scythas, quum decesserunt, circumvehunt cognatione proximi, plaustris impositos, ad arnicas. Ethorum quisque lauto epulo excipit comi- 2 c

194 HERODOTI HISTOR. 1V. tantes, mortuoque eadem adponit quæ cæteris. Per quudrsginta dies ita circumvehuntur privati, deinde sepeliantur. Postquam mortuum sepeliverunt Scythæ, hoc modo lustrautur. Postquam caput smegmate terserunt, et gnaviter lavarunt, eorpori faciunt hocce: tria ligna statuunt; versus se invicem inclinais; circum hæc laneos pileos prætendunt; quos ubi quam artissime inter se junxerunt, in suppositum in media lignomm pileorumque alveolum lapides conjiciunt igne candentes. 74. Nascitur autem in hac terra cannabis, lino simillima, si cras- sitiem et magnitudinem excipias, quibus quippe cannabis longe superat linum. Et sponte hæc nascitur, et sata: ex caque Thraces vestimenta etiam conficiunt, lineis simillima; quæ. nisi quis admodum sit usu peritus, non dignoscat ex lino-ne sint, an ex cannabi; qui vero cannabin numquam vidit, lineum esse vestimentum putabit. 75. Hujus igitur cannabis semen sumunt Scythes, et, postquam sub pileos subierunt, semen hoc lapidibus igue candentibus injiciunt : quod dum ita adoletur, vaporeux diifundit tantum, ut Græcanîcs nulle assa desudatio cum superet: et Scythæ, delectati hac desuda- tione, ululatum tollunt: estque hoc illis.balnei loco, nam aqus omnino non lavant corpus. i Mulieres vero eorum in aspero lapide, udfusa aqua, conterunt ligni frusta cypressi, cedri, et thuriçeræ arboris: deinde isto detrito, quod crussum est, r.blinunt totum corpus atque faciem. Id eis simul suavem conciliai: adorent; si. mulque, postquam postridie abstulerunt hoc cataplasma, muudæ sunt et nitidæ. 76. Peregrinorum institutorum usum etiam hi vehementer aver- santur, ne inter se ipsos quidem alter Scythicus populus alterius sequi instituta sustinet, sed maxime a Græcorum ritibus abhorrent ; quad in Anacharside, et deinde iterum in Scyla, ostenderunt. Anacharsis enim, postquam multas spectaverat terras, et multa ibi sapientiæ ’ediderat specimina, Scytharum ad sedes reversurus, per Hellespon- tum navigans, ad Cyzicum adpulit. Ibi quum Cyzicenos oEendis- set Matri deorum festum celebrantes sans quam magnificum, Matri votum fecit Anacharsis, si saluas sospesque domum rediisset, se eodem morio, quo a Cyzicenis fieri vidimai, sacra si facturant, pervigiliumque instituturum. Tum postquam in Scythicum terrant pervenit, in Hylæa se abdens, quæ est regio prope Achillis dromon, estque tota arboribus variî generis referta; in hac se abdens Anacharsis, omnem festi cærimoniam deæ absolvit; tympano etiam utens, et imagines gestans ex pectore suspenses. Quæ agentem animadvertens quidam Scytha, regi Saulio rem indicavit: et ille, adveniens ipse, Anacharsin hæc agentem videns, excussa sagitta interfecit.- Et nunc, si quis quærit de Anacharside, aiunt Scythæ, se illam non nous, propterea quod in Græciam peregrinatus, et peregrinis ususest institutis. Ut vero equidem ex Timna audivi, tutore [sive præ- fecto] Ariapithis, fuit Anacharsis patruus Idanthyrsi, regis Scythe- rum, filins autem Gnuri, nepos Lyci, pronepos Spargapithis. Qui

MELPOMENE. 195 si ex hac fait famille, sciai a frette se esse interfectum. Inden- thyrsus enim filins fait Saulii, Saulius autem interfecit Annchnrsin. 77. Quamquarn alium etiam sermonem audivi, quem Pelopon- nesii narrant, (licentes, a rage Scytharum missum Anacharsin, Græ- ciæ discipulum fuisse: eumque, postquam domum esset revenus, dixisse ei qui illum miserat, Græcos universos in omni germe acienliao rum artiumque occupari, cæcepti: Lacedæmonüs .- hos ocra solos,hoc haq- bere, prudens consilium et dure passe, et accipere. At hæc fabula temere ab ipsis Græcis per ludum narratur. Hic igitur vir eu, que dixi, mode periit: idque ei accidit propter externos ritus et Græcanicas consuetudines. 78. Multis autem admodum interjectis annis Scylas, Ariapithis filins, simili usus est fate. Ariapithes, Scytharum tex quum alios habuerat filios, lum Scylam; natum ex muliere non indigena, sed Istriann, quæ cum ipse Græco sermone Græcisque literis erudivit. Tempore interjecto, Ariapithes par dolum occiditur a Spnrgapithe, Agathyrsorum rege, et Scylus in regnum successit ; et uxorem patris, cui Opœa. nomen, matrimonio sibi junxit. Fuit autem hæc Opœa civis Scythica, ex caque nmus Ariapithi erat filins Oricus. Regnum igitur Scytbarum adeptus Scylas, vitæ ratione Scythica neutiquam delectabatur, sed ad instituts magis inclinabat Græco- rum, propter disciplinam qua erat institutus. huque tali usus est enticher Quando Scytharum exercitum ad Borysthenitarum urbem ducebat,’ (Borysthenitæ hi autem sese dicebant esse Milesios) ad hos igitur quoties veniebat Scylas, exercim in suburbio relicto, ipse urbem ingressus, clausis partis, deposito Scythico cultu, Græcaui- cum induebat vestimentum. Hoc indutus in fora versabatur, nulle satellite nulloque alio comitatu stipatus: portæ autem interim enstodiebnntur, ne quis Scythe cum conspiceret hoc cultu utentem : lum vero et reliquum sequehatur vitæ rabionem Græcanicam, et diis more Græcorum sacra faciebat. Sic ibi per mensem aut etiam amplius moràtus, Scythica iterum sumta veste discedebat. Atque hoc -sæpius faciebat, et ædes sibi etiam in Borysthenide urbe curaverat exstruendas, et uxorem indigennm duxit, quæ ædes illas habitabat. 79. Quum autem esset in’futis ut male ei res cederet, accidit hoc tali ex occasione. Dionysii Bucchii suais cnpiverat initiari : quumque jam in en esset ut initia ei traderentur, maximum incidit pro.- digium. Emnt ei in urbe Borysthenitarum magnificæ et vasto cinmitu ædes, qunmm etiam paulo ante feci mentionem ; circa quas circnmcirca sphinges et grypes stabant ex candido marmore: in bas ædes deus telum jaculatus est, et totæ igne consumtæ surit : Scylas vero nihilo minus propterea initiationem nbsolvit. Probro autem Græcis vertunt Scythæ bacchandi ritum ; aiuntque, non esse rationi cmentaneum, talem reperiri. deum, qui homines in furorem agui. Absoluta initiatione, Barysthenitarum aliquis Scythis rem affinivit, dicens: iiVos nobis irridetis, Scythæ, quad Bacchzmalia il agamus, quodque Deus nos corripiat: nunc hic Deus regem . 2 c 2

I196 HERODOTI HISTOR. 1V. H quoque corripuit vestrum; isque bacchatur, a Deo in furoœtn macula. Quod si mihi iidem non habetis, sequimini ; et ego vobis 1” netsndnm.” Secuti surit Scytharum proceres, quos Borysthenim clam in turrim deduxit, ibique residere jussit. Quumque præœriret le: cum. bucclxantium choro, hacchabundum videntes Scythæ,-ingentis cnlnmitatis loco habuerunt; egressique, universo exercitui, quæ viderant,.indicarunt. ISO. Deinde, postquam ad lares sucs Seylas reversus est, ducem silfitconstituentes Scythe: fratrem ejus Oct-nmnsaden, Terei filin ne» hlm, a Scylu defecerunt. Et ille, ubi, quid ndversus se gereretur, et que. de causse, cognovit, in Thraciam profugit. Quo cognito; Octumnsades arma adversus T hraciam movit ; et quum ad Istrum perveuisset, obviam ei Thraces venerunt. Jamque in en erant ut ad menus venirent, quum ad Octamnsaden nuncium Sitnlcas 4 misit, qui ei (liceret : li Quid opus est, ut armorum fortunnm invicem ex- " perinmur? Tu meæsororis es filins; habes autem apud te manu " fratrem. Trade mihi hune, et ego tibi mum fratrem Scylam " tradam. Armorum vero discrimen nec tu adeas, nec ego." Hæc per caduceutorem si dicenda cumvit : ernt enim apud Octamasnden frater Sitalcœ profugus. Et Octamasades, probata hac conditione, Sitaleæ avunculum suum trudidit, et ab illo fratrem suum Scylam recepit,. Inde Situlcns acceptum fratrem secum ahduxit: Scylæ veto Octnmasndes, ibidem illico caput præcidit. Ita. sua instituts tuentur Scylhœ,vet hune mercetlem solvunt his qui externes ritus 8L. Multitude quanta sic Scytharum, pro certo non potui com. perire; sed dissentient’es de eorum numero audivi- sermones: aliis numerosamudsciscunt. admodum esse gentem dicentibus, aliis r aiguail), r si. de vous nominatis Scythis quæms. Verumtamen hoc mihi oculis sub- jeceaunt. Est inter Borysthenem fluvium et Hypanin locus,cui non men Exnmpæus, cujus etiam paulo ante feci mentionem. quum-dicerem esse ibi nmaræ aquæ fontem, ex quo aquæ; in Hypanin. influais impotnbilem hune fluvium reddat. Ibi loci positum est ahenum; amplitudine sexcuplum crateris illius, quem in ostio Ponti Pausa- nias, Cleombroti filins, dedicavit. Qui hune non vidit, ei rem hoc mode declnrabo: sexcentas facile amphores capit illud in Scythia manum : crassitudo autem ejnsdem sex est digâtorum. vHoc igizur ahenum narrant indigenæ ex sagittnrum acuminibus esse confeo ctum. Regem quippe ipsorum, nomine Ariantan, quum venet land merum nasse Scytharum, universos Scythnsjussisse quemquelunum . teli spiculum conferre: si quis non contulisset, ei comminatum essemortem. Comportata igitur ingente spiculomm copia, visum ei esse. ex- his monumentum, quod relinqueret, curare confioiendum. huque ex illis spiculis ahenum hoc confieiendum illum curasse, idque :in hoc Exumpæo dedicasse. Hæc de Scytharum numeromeh’a 82. Cœterum mirabilis nulle babet hæc regio, nisi quod- fluviœ audivi.possidet:longe:maximos,et ’ numero - plurimos.. r [1mmr tamen rem, præter fluvios, et præter planifiai amplitudinem, miratu dignam

MELPOMENE. 197 commemorabo. Monstrant Scythes Herculi: vestigimn petræ im- pressum juta Tyram fluvium, quod pedi quidem viri est simile, sed iongitudine bicubitali. Et hæc quidem ita se habent: redeo autem ad eam narrationem, quam initio adgtessus eram exponere. 83. Bellum quum Darius adversus Scythas paret, nunciosque dimitteret, qui aliis comparandum pedestrem exercitum, aliis sup- peditandas noves, aliis ponte jungendum Bosporum Thracicum im- perarent; Artabanus interim, Hystaspisfilius, frater Darii, oravit cum, ut expeditionem adversus Scythes nequaquam susciperet, œussam interserens inopiam Scytharum. Qui quidem, ubi nihil profecit utilia illi suadendo, ad extremum destitit: Darius vero, postquam omnia parata habuit, Sosie exercitum eduxit. v S4. Ibi tune Persarum aliquis, Œobazus, quum tres haberet filios in bellum proficiscentes, petiit a rege, ut nous eorum apud se relinqueretur. Cui ille, ut homini amico, et modica petenti, respoadit, omnes se ci reticlurum. Quo responsol vebementer gavisus Œohazus, speravit militiæ missionem habere filios : et rex im- Mat adstantihus, ut omnes interficiant Œobazi filios 5 atque ita illi interfecti, ibidem relinquebautur. . 85. Susis profectus Darius, postquam in Caichedoniam ditionen ad Bosporum pervenit, ubi pons junctus erat, inde conscensa navi ad Cyaneas quæ vocnntur insulas navigavit, quas olim errabundas fuisse Græci perhibent. .Ibi ad templum residens speetavit Pon- tum, spectatu sane dignum, et pelagorum omnium maxime mirabile. Longitudo ejus undecim millium et centum stadiorum est: latitude, ubi maxima, stadiorum ter mille et treœntorum. Ostium bains pelagi quatuor stadia patet in latitudinem: longitudo ostii, collum,;quod Bosporus vocatur, in quo junctus pans emt, centum etviginti stadiorum est: pertinetque Busporus ad Propontidem. Propontis vero, quindecim stadia patens in latitudinam, et. mille quedringenta in longitudinem, in Hellespontum influit; cujus latitudo..septem stadia metitur; longitudo vero quadringenta stadia. Influit autem Hellespoatus in mare apertius hoc, quad Æg’æum vocatur. 86. Dimensa autem ista sunt hoc mode. Navis longiori die naviguas conficit plerumque orgyas fere septuagies mille, noctu vero magies. Est autem a l’onti orificio usque ad Phasin (quæ maxima longitude hujus maris) novem dierum octoqae noctium navigatio: undeconfiunt centum et undecim myriades orgyarum; quo ex munere. orgyarum, colliguntur stadia undecies mille et centum. Ad Themiscyram vero, quæ est ad Thermodontem fluvium, a Sin- dica regione (qua est maxima l’ontilatitudo) trium dierum et .unius nantis navigatio est: unde conficiuntur trigiuta tres myriades orgyarum, stadia vero ter mille et trecentn. Foetus igitur hic et Bosporus ita a me dimensi surit; et ca, quam dixi, eorum ratio est. Offert vero idem Pontus etiam lacam qui in eum induit, baud multo minorem ipso. . VMœotis palus vocatur is ,lacus,.et Mater Pauli. 87. Postquam Pontum contemplatus est Darius,.retro.naçigavit

198 HERODOTI HISTOR. 1V. ad pontera ,’ cujus architectus fuit Mandrocles Samius. Deinde postquam Bosporum etiam.speetavit,duns in ipse ora ejus comme po- -suit candido ex lapide, quibus incisa erant, alteri Assyriis literis, alteri Græcis, populorum omnium nomina quos dru-chut: ducem autem omnes. qui imperio ipsius erant subjecti. Numerus autem hominum crut, exceptis classiariis, septingenta millia nua en]. equitihus: naves autem collectæ erant sexeentæ. Columnas istus post id tempus Byzantii in urbem suam transportarunt, eisque usi surit ad arum Dianæ Orthosiæ, uno lapide excepta, qui juxta Bac- chi templum prope Byzantium relictus est, Assyriis literis opplehls. Locus autem Bospori, quem ponte jurait Darius, ut mihi quidem conjectanli Videtur, medius est inter Byzantium et templum quad ad ostium. 88. Deinde gavisus ponte Darius. architectura illius Mandroclem Samiuni donavit denis rebus omnibus : quibus de muneribus Man- drocles, primitiarum nemine, in Junonis temple picturam dedicavit, in qua totos pans, et rex in solin præsidens, et universus exc- ercitus pontem tmnsiens, omnia hæc descripta crut, subjecta ia-

l’inconnu Emporium qui junxit Mandrocles scriptioneJunoni dedicarit,pontis hujusmodi monumentum; : , Coronam sibi, Samiis glorieux comparu): Opere ex Regis mente perfecto. Hoc fuit monumentum hujus viri, qui pontem illum junxernt. 89. Donato Mandrocle, Darius in Europam transiit, mandato data Ionibus ut in Pontum navigarent asque ad Istrum fluvium: ,classem enim ducebant lunes et Æoles et Hellespontii. Navalis igitur exercitus, Cyaneas insulas prætervectus, recta versus Istrum navigavit: et adverse flamine bidui iter a mari emensus, collum fluvii, ubi in diversa ostiu seinditur lsœr, ponte junxit. Darius vero, trajecto per pontem Bosporo, per Thraciam iter fecit z quumque ad Teari fiuvii fontes pervenisset, triduo ibi stativa habuit. 90. Teurushie [lusins ab adcolis perhibetur fluviomm esse optimus, quum ad alios sanandus morbos, tum ad scabiem curandam et hominum et equorum. Fontes ejus sunt duodequadraginta, ex eadem rupe fluentes: quorum alii frigidi sunt, alii calidi. Iter ad illos fontes æquale est ex Heræo oppido, quod ad Periuthum est, et ex Apollonia quæ est ad Pontum Euxinum, utrimque bidui iter. lnfluit autem Tearus in Contadesdum fiuvium ; Contulesdus vous in Agrianen, Agrianes in Ebmm, Ebrus vero in mare se exonerat prope Ænum oppidum. - 91. Ad hune igitur fluvium postquam pervenit Darius, delectatus fluvio, cippum etiam ibi posuit, cum inscriptioae in hune sententiam: Teurifluviifontes aquamfunduntfluoibrum omnium prestem- simam et pulcerrimam .- et ad hos fontes omit, exercitum advenu: Scy- "la: ducem, air omnium hominum prænlantissimus et pulcerrimus, Da. rias Ilystaspic filius, Persarum rez et univers: confinerais. Hæc ibi inscriptn erant. ,

MEIL l’OMENE; 199 92. Inde profectus Darius, ad alium fluvium pervenit, cui nomen Artisan, qui per Odrysas nuit. Ad hune fluviurn postquam pervenit, hocce instituit facere. Designans locum quemdam, jussit ut quilibet vir de exercitu, dum cum locum præteriret, unum lapidem ibidem deponeret. Quod quum ab omnibus esset factum, ingentibus lapidum tumulis ibi relictis, exercitum ulterius promovit. 93. Priusquam veto ad lstrum pervenisset, primas Getus vi sub» egit, illos qui se immortales prædicant. Nam, qui Salmydessum incolunt Thraces, et qui super Apollonia et Mesembria oppido sedes habent, qui Scyrmiadæ et Nipsæi nominantur, sine pugna se Dario traditierant. Getæ vero, ohstinate resistentes, max in servitutem sans redacti, quum quidem essent ’l’hracum et nobilissimi et justis- sur". 94. Immortales autem hi sese prædicant hoc mode. Non mari sese puant, sed hac en: vêtu decedenles ad Zalmocrin deum ire; quem eumdem nonnulli Gebeleizin invocsnt. Quinto vero quoque anno unum e suorum numero, sorte lectum, nuncium mittunt ad Zel- moxin, mandata ei durites de his rebus quns tune maxime deside- rant. Mittunt autem hoc modo. Ordine stant ahi, tria jacula tenentes : alii pedibus manibusque prehensum hune, qui ad anmoxin mandatur, vibrantes sursum conjiciunt, ut in hastes incidat. Qui si transfixus moritur, tune illis propitius Videtur esse Zalmoxis: sin non moritur, in culpn ponunt ipsum nuncium, dicentes pravum esse hominem; loco hujus vero quem caussantur, alium minum, cui etiam nunc vivo dam mandnta. Iidem Thraces, quum tonus fulguratque, sagittas sursum adversus cœlum contorqueut, mini- œntes deo: nec enim alium deum censent nisi suum. 95. U: veto a Græcis nccepi ad Hellespontum et Pontum habi- tanfibus, homo fuit hic Zalmoxis, servitutem serviens Sami; servus aussi!) fuit. Pythagoræ, Mnesarchi filii. Deinde vero manumissum, aiunt,imagnas sibi comparasse pecunias, bisque instructum, domum rediise. Qumn vero et misere viverent Thraces, et parum icuitis essent ingeniis; Zalmoxin hune, vitæ rationem Ionicnm edoctum, et moribus institutum eultioribus quam qui apud Thracas obtinerent, ut qui cum Græcis habuisset consuetudinem, et cum Pytha- gom, viro inter Græcos ingenii culture eminente, exstruendam sibi curasse exhedram, in qua primarios quosque popularium excipere nommâmes, et inter epulandum illos docuisset, neque se, neque con- vives sans, nec horum posteras, morituros; sed verdures in locum quempiam, ubi perpetuo viventes omnibhs bonis sintfruituri. In eadem vero exhedm, ubi hæc faciebat dicebatque, construendam sibi interim parasse, aiunt, cameram subterraneam ; quæ postquam perfecta esset, evunuisse cum e Thracum conspectu: scilicet in subterra- nenni cameram descendisse, ibique per triennium esse moratum; et Tbracas illum, ut mortuum, desiderasse luctuque esse prosecu- (on; quarto veto nunc Thmcibus eum rursusiadparuisse: atque ita persuasos hos fuisse, vers. esse quæ ille dixisset. Hæc-ab eo facta. esse, perhibent.

son HERODOTI HISTOR. IV. 96. Ego veto, quod de subterranea camera aiunt, neque negare veiim, neque fidem admodum his adhibeo: puto vero multis ante Pythagoram annis hune Zalmoxin vixisse. Sive autem homo quispiam fuerit hic Zalmoxis, sive indigena Getarum deus, valent ille. Getæ veto, qui eo quo dixi instituto utuntur, postquam a Persis subacti ersnt, reliquum exercitum sunt secuti. 97. Ubi ad [sinon Darius cum pedestri exercitu pervenit, ibi tune, postquam fluvium omnes trajeeissent, louas rex solvere pontem jussit, seque et navales copias pedestri itinere sequi. Jamque in eo lones enim, ut exsequerentur mandatum, pontemque solve- rem; quum Coas, Erxandri filins, dux Mitylenæorum. percuneta- tus prius a rege, an benigne accepturus esset consilium, si quis ci dure vellet, hæc ad eum verba fecit. u In terrain, ch, expeditio- si nem suscipis, in qua nec aratum quidpiam, nec oppidum adpa- " rebit habitatum. Tu igitur sine hune pontem suo loco store, et " custodes ejus relinque hos, qui cum junxerunt. Ita,-sive nob’m, " Scythas nactis, res ex sententia eesserit, paratus reditus erit; sive ti reperire cos non potuerimus, vei sic tutus certe reditus est. Nom " illud quidem numquam veritus sum, ne præiio a Scytbis vinen- " mur; sed hoc potins, ne oberrantes, nec usquam illos reperien- ti tes, incommodi quidpium pntiamur. Ac fortasse dixerit aliquis, " mei caussa me hæc dicere, quo hic maneam. At equidem tibi, ti Rex, quæ optima mihi Videtur sententin, eam in medium pro- u pono: cæterum ipse te sequar, neque hie velim reiinqui." Cujue viri consilio valde delectatus Darius, his verbis ei respondit: " Ho- " spes Lesbie, postquam salvus domum meam ero reversus, fac " omnino mihi præsto sis, ut te pro bono consilio bene factis remu- " nerer.” 98. His dictis, sexaginta nodos in loro nexuit ; - eoque facto, ad colloquium convocatos lonum tyrannos in hune modum est adlocutus: " Viri loues, sententiam prius dictam, quod ad pontem add- " net, missam facio. Ecee vobis hoc 10mm; quo sumto, facite " quæ vobis edico. Ex quo me videritis hinc adversus Seythas pro- " factum, ab illo tempore incipientes, quotidie unum modum hujus ti lori solvite. Sin intra hoc tempus non adfuero, sed clapi-xi cran: ii tut dies quot sunt nodi, tum quidem vestram in patrinm navigate. " Usque ad id tempus vero, quoniam in banc parleur mutavi sen- " tentialn, custodite pontem, omne studium in illo couservando ii custodiendoque patientes. Hoc faciemes, gratissimnm mihi fe- " ceritis." Hæc locutus Darius, nulle interposita mon in ulterion perrexit. 99. ANTE Scythicam terram site. Thracia est, ad mare pertinens. Inde, in sinnm docte hac regione, incipit Seythia, pei- quam Inter in mare influit, orificio orientem versus fendante. Jan) Scy- thiæ inde ab Istro eam partem, quæ secundum mare porrig-ibur, ad mensurnm declarare adgredior. Protinus, ab Istro hæc est velus Scythia, versus meridiem sita, osque adioppidum cui Carcinitis nomen. T um contiguam bine regionem, ad idem mare pertinentem,

MÈRE POMÆNE. .201 saumoneau est et in Pontum produirions, immolât Turion gens, ad Charmeaumnsque Asperam quæ vocatur. Hæc vero ad illud mare pertinet quad est orientem versus. Scythiæ enim fines dune bus atpastibus ad mare pertinent, tam a meridie, quam ab oriente, quemadmndum Attiœ fines. Et similiter hune Scythiæ partent Tauri incolunt, ac si Atticæ angulum Suniacum, promontorium illud magie in mare excurrens a, Thorico- asque ad Anaphlystum pagum, alios incoleret populus, non Athenienses. Dico hoc, par". cum magnis conferens. Talla igitur Taurica est. Quod si quis liane Arnica: parum non prætemavigavit, haie ego alla nations nemdeeluabo: perinde est se si lapygiæ promontorium non Apuli habitai-ennemi alias populus, a Brundusio portu ineipians, et neque ad. Tareatum ab illis præcisus. Atque hæc duo quum dico, malta alla similis dico, quibuscum oonferri Taurica potest.. 100. Jan inde a Tsurica terra, quæ surit supra Tourne. et quæ diacre quod ad orientem est pertinent, sa rursus Scythæ incolunt, qui: ah oecidente Bospori Cimmerii et Paludis Mœotidis saut usque Id Tanaæimsfluvium, qui in intimum Mœotidis hujus œœssum se exonerat; Jans igitur inde ab lstro [neque ad Tanain] superne mediterranea versus dbterminatur Scythiu primum ab Agathymis, deindeaiNeuris, post hos ab Androphagis, postremo a Melanchlæv 101. Scythiæigitur, formai fers quadmtam habentis, duæ sunt plus admette pertinentes; quorum attaque alteri quaquaversum willis.lest, tum que in mediterranea porrigitur, mm secundum me. Etenim ab Istrie ad Borysthenem iter est decem dierum, manque a Borysthene ad Mæotin paludem decem dierum iter: a mari vero versus mediterranea ad Melanchlænos, qui supra Scy- üBs incolunt, iter est viginti dierum. lier autem diurnum mihi inguinaux]: duoenisstadiia. lta Scythica-terra, .in transversum, Mit-quater mille stadia; in rectum veto, mediterranea versus, midemstadia. Hæc igitur hujus terras amplitude est. .801: une-secum reputantes, solos se impaires esse Darii copiis justo prælio repellendis, nuncios miseront ad finitimos: quorum reges etiam eonvsneae deliberaturi, utpote ingenti invadeute moiti. Enntautem. reges, quiconvenere,Taumrum, et Agathyr- sornm;-et Neumann, et Androphagorum, et Gelanorum, et Budi- norum, et Saummatarum. 108. Emilia Tauri institutisutuntur hujusmodi. Naufrngos, et manque oepcrunt Græcos illuc dehtos, immolant Virgini hoc modo. Postquam sacra. suspieati sunt, clava feriunt hominis caput: et coupais quidam, ut dicunt, de psæeipitio dejiciunt, (in præ- mpta enim Tape exstructum templum est) caput veto in cruce cri, suint mlii vero deroapite quidem consentiunt, corpus autem non de thejici sium, sed terra candi. Deum autem, cui hos victimas immolant, ipsi Tauri aiunt Iphigeaiam esse, Agamemnmis filins. lie-tibia, que: halo cepemat, hoc fseiunt. Qui eaptivum fecit, i: ci «put pmcidit, domumque suam relatum, præalto in- " 2 D

202 HERODOTI HISTOR. 1v. fixum palo, erigit ita ut multo supra domum, certe supra fuma- rium, emineat; dicuntque, hos tamquam custodes ædium ita sublime eminere. Vivunt autem ex præda et hello. 104. Agathyrsi lautissimi homines sunt, maximamque partem aumm gestant. Cum mulieribus in commune consuetudinem habent, quo sint inter se fratres et consanguinei, coque nec invidiam nec inimicitias invicem exerceant. Quod ad alla adtinet instituts, ad T hraces aecedunt. 105. Neuri Scythicis utuntur institutis. Proxima ante Darii expeditionem generatione accidit his, ut terram suam desererent propter serpentes. Ingentem enim serpentum multitudinem ediderat hæc regio, quorum quidem major pars ex superioribus regionibus, quæ desertæ sunt, invaserant. Ad extremum, malis pressi, relicta sua terra, cum Budinis llabitatum concesserunt. Videntur autem præstigiatores esse hi homines: narrant certe Scythæ et Græci Seythiam ineolentes, semel quotannis Neurorum quemque per ali- quot dies in lupum mutnri, deinde vero rursus forma: suæ reddi. Mihi quidem hæc nummtes non persuadent ;- narrant vero nihilo minus, atque etiam interposito jurejurando adfirmant. 106. androphagi ferocissimos omnium hominum mores habent ; neque jus colentes ullum, neque legs ulla utentes. Nomades sunt: vestem gestant Scythicæ similem; lingua vero utuntur propris. Soli autem ex illis populis humant: carne vescuntur. 107 . Melanchlæni vestimenta nîgra gestant; a quibus etiamzno- men est eis impasitum: institutis autem utuntur Scythicis. 108. Budini, magana populus et numérosus, glauci admodum sont omnes, et rubicundi. Urbem hi in sua ditione conditam habent ligneam : Gelonus oppido nomen est: cujus muri latus quad- que trigintn stadia in longitudinem patet; altus vero murus, touts- que ligneus: ædes item et templa lignea sunt. Sunt enimibi Græ- canicorum dearum templa, Græco more instructn imaginibus et aria et delubris ligneis. lidem Baccho triennalia festa agnus, et bac- chanalia celebrant. Sunt enim Geloni origine Græci :.qui ex emporiis pulsi, in Budinos habitatum concesserunt: linguaque utuntur partira Scythica, partim vero Græca. 109. Gelonis vero non endem vitæ ratio est atque Budinis.. Bu- dini enim, indigena gens, nomades (pastores) saut; salique hi ex omnibus istarum regiolnum insulis pediculos comedunt, Geloni vert) terram eolunt, panem comedunt, Ilortos habent; nihil istis nec forma similes, nec colore. Verumtamen a Græeis Budini etiam Geloni nominantur 5 parum recte id quidem. Est autem universa illorum te’rra sylvis frequens, omni genere arborum refertis. ln densissima sylva locus est ingens et altus, et cireumcirca palus ’arundine frequens. ln eo lacu lutræ Sunt, et cantates, et aliæ quadrato fronte feræ, quarum pelles penulis prætexuntur, testiculi vero ad uterorum curationem sunt utiles. . 110. De Sauromatis hæc fama est. PostquaanGræci cum Ama- zonibus pugnamnt, (Amazones autem Scythes Giorpata nominant,

MELPOMENE. 208 quod vocabulum Græco sermone viricidas signifient: sior enim sirum dicunt; pata’vero, occidere.) tune igitur. Græci perhibentur, victoria apud Thermodontem relata, tribus navibus domum repetiisse ; tut Amazonas, quot vives capere potuerunt, secum vehentes. At illss in medio mari invasisse virus, cunctosque interfecisse. Eus- dem vero, quum navigandi essent imperitæ, et nec gubernaculorum usum nossent, nec velorum, nec remornm, occisis viris, delatas quo iluctus ventiquc pellerent, Cremnos ad Mæotidem paludem pervenisse: sunt autem Cremni locus, in liberorum Scytharum regione. Ibi postquam e navibus exscenderunt Amazones, pedibus in habitats Inca profeetæ, quod primum offenderunt equorum armeutum, hoc direpto obequitantes, res Scytharum prædaban tur. 111. Scythæ vers, quum nec linguam earum, nec vestimentum, nec gentem nossent, conjecture non potuerunt quid hoc rei esset, demirabanturque unde adessent. Quum vero viros esse ejusdem stature: ætatisque existimarent, prælium cum illis commiserunt: ex pagne autem potiti mortuis, cognoverunt fœminas esse. Deli- berantihus igitur visum est, neutiquam illas dehinc occidere, sed e suis qui maxime juvenes essent adversus eas mittere. numero (quantum conjicere poterant) pares illarum numero. Hos jusserunt in esrumdem vicinia habere castra, facereque eadem quæ illas viderent faciehtes : sin illæ ipsos persequerentur, non pugnam cum eis luire, sed sese recipere; quando vero persequi desinerent illæ, mm rursus adpmpinquare eisdem, et castra propius ponere. Hoc eonsilium Scythæ ceperunt, cupientes ex illis liberos sibi progigni. 112. Missi juvenes mandata sunt exsecuti. Quos ubi viderunt Amazones non lædendi consilio advenisse, valeta sinebant : et quotidie propius castra castris admovebantur. Nihil autem aliud ihabe. liant hi juvenes, quemadmodum etiam Amazones, nisi arma et equos: vitam autem sustentabant perinde atque illæ, venando et prædam agenda. us: Sub meridiem. hoc agere Amazones consueverant z sparsim singulæ au: binæ, seorsim ab invicem, levandi ventris causas vaga- bantur. Qua re animadversa, Scythœ perinde fecerunt: et eorum unus ad aliquam ex illis, quæ longius a cæteris sole versabatur, propius accessit: nec illa cum repudiavit, sed sese frai passa eSt. Et colloqui quidem cum illo non potuit, nec enim sermonem suum in- Vieem intelligebant z sed signo manu date invitavit eum, ut postridie eumdem in locum adducto comite veniret ; significans, duos adfuturas; se nempe adductumm aliam. Juvenis, ad sucs reversus, sache hæc nunciavit : et insequente die rediit et ipse in constitutum locum, et alterum secum adduxit ; reperitque Amazonem, cum socia sese exspectantem. 1d ubi compererunt reliqui juvenes, etiam ipsi reliquas Amazones cieurarunt. . 114. l’osthæe jouais castris 1mn habituant: et quisque eam habuit uxorem, cum qua primum consuetudinem habuerat. Et lin- gnian quidem mulierum addiscere viri non potuerunt, sed virorum sermonna didieerunt mulieres. Ubi se invicem intelligebant, Ama- 2 D 2 i

904 HERODOTI HISTOR. 1V. zonas his verbis compellnrunt viri: ii Sunt nabis patentas, sunt " etiam possessiones. Nunc igitur non amplius talem vivamns vi- n mm; sed ad macros redeamus, cum illisque vitam agamns. Et i? vos habebimus uxores, nec allas alias." At illæ ad hæc respon- dernnt: " Nos veto non pou-rimas cum veau-i5 vivere mulieribus : ii nec enim eodem nobis atque illis instituta aiunt. Nos arcu mi- " mur, et sagittis, et equis; muiiebrin vero non didicimus opem. " Vestræ autem mulieres nihil horum, quæ diximns, agnat; opem " vero faciunt muliebria, in plaustris sedentes, nec venntum ex- ii euntes, neque alio usquam. flaque cumiillis non poterimus con- " suescere. Sed si nos habere vultis uxores. et videri vultîs æquis- " aime agere ; abite ad parentes vestros, et facultatnm partent ab ii eis sortiti, ad nos redite; ac deinde seorsim ab illis habitemus." 115. Paruerunt juvenes, et, quad illæ postulaverant, fecerunt. Postquam vero facultatum ratam partem acceperunt, et ad Ama- zonas sunt reversi, hæc eis dixere nxores : fl Timor nos tuque me- " tus tenet, quo pacte hoc in loco habitai-e possimns; quum et pa- " tribus vos privaverimus, et terrain vexaverimus veau-am. Sed, " si cupitis porro nos habere uxores, hæcce facho nobincum. Agite, " hac ex terra excedamus; et trajecto Tanai fluvio, ibi babine- " mus." 116. In banc quoque conditionem consensere juvenes. Trajecto Tanai, tridui viam a Tanni versus orientem progressi surit, et tridui item viam a Mœotide palude versus septemtrionem; et postquam in cum locum venerunt, ubi etiam nunc habitant, ibi saies ceperunt. Atque nb illo tempore vetustam vitæ rationem mulieres Sau- romatarum conservarunt; simul cum maritis venntum exeuntes, et in bellum proficiscentes, enmdemque cum viris vestem gammes. 117. Sermone Sauromatæ utuntur Scythico, solœce quidem illo mentes inde ab antiquis temporibus, qunniam cum non recto didi- cerant Amazones. Quod ad nuptias spectat, hoc apud illos institutum obtinet, Nuila virgo vira nubit, qui!) prius ex hostibus virum quempiam occiderit: suntque apud e05 quæ senes moriuntur gyrins-I quam nupserint, quoniam satisfncere legi non potuerunt. us. Ad horum igitur, quos commemoravi, populorum congre- gaxos rages u bi venere Scylharum legati, edocuerunt cos, Persarum regem, postquam in altera continente omnia. armis suis subjecisset, ponte in colle Bospori posito in banc trajecisse continentem ; et, subactis Thracibus, Istrum fluvium ponte jaugera, hoc consilio ut et hæc omnia suam sub potestatem redigat. in Vos igitur nequa- ii quam, res vestras n nostris rebus separantes, dîsperdi nos sinite; i’ sed communi consilio obviam camus invadenti! Id nisi fecerîtis; i’ nos, ab illis pressi, nul. regione excedemus; sut, manentes, de- " ditionem faciemus. Qnid enim alind facere possimus, si vos opem n nabis ferre nolneritis? At non ideiree melius vobiscum agetur: " venit enim Persa non mugis contra nos, quam contra vos ; nec ii nobis eubactis contentas, a vobis abstinebit. Magnum veto hujus "rei testimonium proferimus; nain, si advenus nos solos arma

MELPOMENE. 95 " movisaet Perse, ulcisoendæ superioris servitntis causse, oportebot u illum ita. nostram invadere terram, ut ab aliis populis abstinent; " cunctisque declnrnturus crut, adversns Scythes se ducere exerci- " tum, non advenus alios. Nunc vero, ex quo in banc continen- t’ tem trajecit, continuo, quoscumque obviom llabet, perdomat orn- " nes. Sane quidem et reliques suæ potestati subjecit Thracas, et if nostros finitimos Gens." 119. Hæc quum Scythæ exposaissent, deliberarunt rages qui ex prædictis populis convenerant. Diviaæ autem fuerunt eorum sen- tentiæ: nom Gelonus quidem, et Budinus; et Sauromata, idem sentientes, opem ferendam Scythis receperunt; Agathyrsns veto, et Neurus, et Androphagus, et Melancblænorum Taurorumque reges, hæcoe Scythis responderunt. " Nisi vos priores injuria adfe- " cissetis Perses, bellique fecissetis initium, recta utique videre- " mini precari quæ precaminî, dicereque quæ dixistis; et nos pre- " cibus vestris morem gerentes, eodem (quæ hi vobis recipiunt) " præstituri vobis eramus. Nunc vero vos, abaque nabis, illorum " terram invasistis, et imperium in Parus, quamdiu Deus vobis " permisit, obtinuistis: et illi nunc, ab eodem Deo vexcitati, paria et vobis reddunt. At nos neque tune injuria ulla mlfecimns hos ’i viras, neque nunc priores injuria illos lacessere conabimur. Quod il si tamen nostram etiam terram invadere hostis voluerit, et in- " joriarum fecerit initium, ne nos quidem tolemhimus: donec ” autem hoc viderimus, domi manebimus: nec enim contra nos " venisse Persans existimamus, sed contra eos qui injuriarum fuere " anctores." 120. Hæc ubi ml se relata Scythæ audiere, (lecreverunt justam quidem ex epcrto pugnam nullum conserere, quonîam hi sibi armorum socii non accederent; sed, recedentes et armenta retro agentes, puteos qua præterirent et fontes obstruere, herbamque e terra natam adterere, bifariam sese partientes. Et alteram quidem [3an tem, quam duceret rex Scopasis, junctis Sauromatis, recta versus Tanain flavium ad Mæotin paludem, si hue se converteret Perse, debere retrogredi; et, quando retro duceret rex, illam persequi arque invadere. Hæc igitur une pars regni [id est, regiorum Scy- tlurum] hac via, qua dixi, collocata crut. Duas autem reliques Scytharum regiorum partes, majorem, cui Idanthyrsus imperabat, tertiamque cui præemt rex Tuxacis, junctas inter se et cum Gelo- nis atque Budinîs, similiter, unius diei itinere inter se et Persis interjecto, debere retrogredi, et en facere quæ decreta essent. H08 igitur primum recta versus eorum ditionem recipere sese debere, qui societatem ipsis negnssent, quo hos etiam bello implicarent; (ut, qui noluissent sponte fortunnm belli subire, inviti bellare cogerentur:) deinde vero in suam ditionem sese convertere, et ad- i hostem, si deliberantibus in videretur. RI. His ita deliberatis, Scythæ exercitui Darii obviam sunt pro- græsi, præcursoribus præmissis equitîbus præstantissimis. Plaustra vero, in quibus vitaux agebant liberi eorum uxoresque, etpecom

906 HERODOTI HISTOR. 1V. omnia, præterquam quot ad victuml sufliciebant’, tot relietis, actera. simul com plaustris dimiserunt, data mandate, ut versus septemtrionem continuo ogerent. Hæc igitur ita. in toto collocabant. 122. Antecursorcs Scytharum postquam Persus reperceront tridoi itinere ab lstro progresses, unius diei itinere ab illis distantes castra posuerunt; et, quidquid progignit terra, id omne commi-une- mut. Persæ vero, ut Scytharum eqoitatum videront sibi compa- rentem, vestigia eorum legentes progressi sont, quum quidem illi continuo retro culeront. Erant autem hi, contra quos iter suum Persæ dirigebant, una illo Scythnrum pars, quam supra commento- ravi; itaque eosdem. deinde orientem versus, et versus Tanain, sont persecuti. Et postquam Tanain fluviom hi traîneront, Persæ item trajecto fluvio cos sont persccuti ; donec, peragmta. Sauromn- norum ditione, in Budinorum regionem pervenerunt. 123. Quamdiu igitur par Scythicum et Sauromntidem tel-rum iter Persæ faciebant ; nihil quad vastare passent repererunt, quippe in aridn et inculta terra. Postquam vero Budinorum ingressi sont regionem, ligneam ibi urbem olfendentes, a Budinis desertum, et omnibus rebus vacuum, incenderont. Dom vero hoc agcbant, continuo per tritam viam ulterius progrediebnntur, donec in terrain prorsus desertum pervenerunt. Situm est autem hoc desertum, a. nullis prorsus hominibus habitatum, supra Budinorum regionem, patetque in septem dierum iter. Super eo deserto habitant Tbyasa- getæ: quorum ex terra quatuor exeunt magna flumina, quæ postquam per Mœotns fluxere, in Mæotin palodem, quæ vocatur, sese exonerant: nomînn horum fluminum sont Lycus, Oarus, Tanais, Syrgis;. 124. Darius, postquam [aive, in desertum Hyrgis.] pervenit, omisso i cursu,’ad’ fiomen Onrum stative habuit: ne per id tempus octu magna castella munivit, paribus intervollis a se invicem distantia, sexaginta circiter studio; quorum mon etiam nunc ætnte superfuerunt ruioæ. Dom ille in his emt occupatus, interim Scythæ, quos crut persecutus, circumitis lacis superioribus, in Scythiam sont reversi. Qui quum prorsus ex conspectu essent remoti, nec usquam amplius comparerent, itgt Darius, castellis illis imperfeclis relictis, retrogressus est, itinere ml occidentem conversa. Putabat enim, hos esse universos Scythas, et occidentem versus profugere. 125. Magnis itineribus cum exercito profectus Darius, ut in Scythicum terrain .pervenit, incidit in jonctas duos alteras Scythe.- rumpartes: quos ibi motus, persecutus est ita, ut illi, sese redan picotes, semper unius diei itinere ipsum antecederent. Quumque instare eis Darius non intermitteret, Scythæ, ut initio decreverant, in illerum regum (litionem se receperunt, qui armorum societnœm illis ncgavernnt; et primum quidem in Melnnchlænorum terram. Quos quum tumoltu replessent et Scythæ et Persæ, terram illerum ingressi; mox in-Androphagorum regionem Scythæ illis præive- runt : et horum quoque rebus perturbatis, in Neuridem terram se receperunt: denique, his concussis, Agathyrsos Scythæ subterfu-

MELPOMENE. 207 fientes petivsre. Agathyrsi, finitimos fugere videntes et engin- tosu Scythis, præcone misso, priusquam suam ditionem Scythe: invaderent, edixerunt illis, intra fines suas ne pedem poncrent: prædixeruntque, si invndere conarentur, secum prius fore nrmis decer-tandum. His per præconem prædictis, ad fines suæ ditionis . presto fuerunt, constitutom hobentes prohibere invadentes. Me- lancblæni vero et Androphagi et Neuri, Persis simul cum Scythis irrumpentibus, ne fortune. quidem armorum tentato, obliti minarum, continuo ulterios in desertum territi turbatique profugerant. Scythæ vero, ab Agnthyrsis prohiliiti, horum ditionem jam non sont ingressi, sed ex Neuride terra in suum Persis præiverunt. 126. Ita quum tempus extroheretur, neque finis ullus ndpareret, Darius, misso ad Idanthyrsum Scytharum regem equite, hæc ei dixit: " Mule forints homo, cor fugis semper, cum tibi .liceat " duorum utrum liboerit facere? Quod si enim satis virium tibi " videris habere ad resistendum meis rebus, siste gradum. et desi- ti nous vagnri pognon) committe. Sin tibi conscius es esse inferior, " etiam sic vognri desine; et domino tua dans. ferens terram et " equum, in colloquium veni." p 137. Ad hæc Scytharum rex ldanthyrsos hæc respondit z ti Ita mihi res habet, Perm: equidem nullum umquam hominem me- ’t tuens fugi, nec ante hac tempus, nec nunc te fogio. Neque nunc novum quid piam facio, ont aliud, quam quad in pace facere adsuevi. Quid si); vero quad non continuo pugnnm tecum com- " mittam, id quoque tibi declarubu. Nec oppido sont nabis, nec ft culta arva, quibus metuentes ne copiantur ont vastentur, prope- " remue pugnam vobiscum conserere. Sin cupis quomprimum en " venire; sont nabis patrie. sepulcro: agite, hæc indognte, et re- porta disturbare tentate; tune cognoscctis, utrum pro sepulcrisqa " pugnnturi simas vobisculn, on non pugnaturi. l’rius vero, " quam nabis ratio souscrit, pugnam tecum non conseremos. Et " hæc quidem de pogna dicta sunto. Dominos autem mecs solos " duce esse Jovem, meum pragenitorem, et Vestam, Scytharum " reginam. Tibi autem, loco terræ et aquæ quæ tu dona. postulas, en v".dona mittam quæ ad te mitti decet. Pro en vero, quad daminum ." te meam esse dixisti, in mulum rem te jubeo abire." (Hoc est, quad vulgo dicunt, Scythicum dictum.) istud igitur responsum .præco ad Darium retulit. 128. Reges vero Scytharum, audita servitutis nomine, iram non tenuere. lgitur illud suorum ogmen, cui juncti Sauromotæ orant, quad sub Scopasis erot imperio, ad lstrum mittunt, data mandata .ut Ionibus in colloquium veniant his, qui pontem in Istro positum (custodiebant. Eis vero qui relinquebantor plocuit, non amplius circumducere Perses; sed, quotics. eibum caperent, de improvisa vin eos impetum facere. Observantes igitur illos cibom capientes, . quæ decrevernnt, exsequebantur. Et equitatum quidem constanter in fugam vertebat Scytharum equitatus; et Persorum equites fuga .in peditcs incidebsnt. , T un! -vcro suppetias veniebat peditatus: et

me HERODOTI HISTOR. 1V. Scythe. postquam equites hostium in pedites mimerait, madéfiant, peditatum metuentes. Similes veto impressionna noctu etiam Scy- 129. Emt tune Persis utilis, Scythis vero inimica, Darii castra mlgralientibus,thæ resfaciebant. diem mira admodum; nempe vox usinorum, . et mulorum species. Etcnim nec asinum nec mulmn fart Scythe: terra, quemadmodum supra etiam demonstratum est : nec est omnino in universa Scythica regioue am usinas sut mulus, propha- frigorn. lgitur lascivientes Mini cerritnbant equilatum Scyth- rum: sæpeque, dum in Persas impetum faciebant Scythæ, equi audientes interim vocem asinorum, consternati averœbnntur, et mirabundi erigebnnt aures, ut qui numquam antea vel vocem tilleul audivissent, vel speciem vidissent. En hæc quidem res pauxillum quidpiam ad belli fortunam conferebat. 130, Scythæ quum subinde magnas motus fieri in castris Persa- rum [veluti reditum parantium] observarent; quo illi diutius in Scythia manerent, ibique manentes pennria rerum omnium premerentur, hocce fecerunt. De pecoribus suis idemtidem nonnth cum pastoribus relinquehant, et ipsi se retro in aliam locum paulisper recipiebant. Tuxu’ Persan, impetu facto, capiebnnt pecora, et præda factn exsultabant. 131. 1d quum sæpius fiez-et, ad extremum Darius, quidvconsîlii caperet, incertus hærehat. Quod ubi animaulverterunt Scytharum reges, præconem ad cum miserunt dona ferentem, avem et mure!!! et ranam et quinque sagittas. Hæc adferentem dona interrogamnt rPersæ, quænam esset mens mittentium ; et ille respondit, nihil aliud sibi mandatumfuisse, nisi ut his datis quamprimum abiret : ipsos autem Persas, si sapientes essent, cognoscere jussit, quidnam ista dona significarent. Quo nudito responso, consultabunt inter se Persæ. 132. Et Darii quidem sententia. erat, Scythas sese et terramet squaw ipsi tratlere: id quod inde colligebat, quad mus in terni. viveret, eodem fructu atque homo vescens, rann veto in aqua vive- nt, avis autem similis admodum esset equo; denique tela. illos tradere, tamquam suam fortitudinem. Hanc Darius sententiam dîxemt. Cui opposita erat Gobriæ sententiu, unius e septem viris qui Mngos oppresserant. la conjectabut, dona illæ: hæc significare: " Nisi aves facti, o Persæ, in cœlum evolaveritis, nm. in mures n conversi subeatis terram, nut ut ranæ in paludes insilieritis, saki " hinc non revertemini, hisce sagittis confixi." In hune igitur modum dona illa Persæ interpretabantur. 183. Interim une. ille Scytharum pars, cui antes mandatum fuemt, ut ml Mæotidem paludem cnstodiam agerent, nunc veto, ut Ionibus ad Islrum in colloquium venirent, ubi ad pontem pervenere, hæc ad e05 verba fecerunt: n Viri lunes, venimus libertatem vobis fi adferentes, si quidem audîre nos volueritis. Cognovimus enim, n mandasse vobis Darium, nonnisi sexngima dies custodire pontem, " bisque elepsis, si intm id tempus ille non adfuerit, in patriam " westmm sbire. Nunc igitur, si hoc quad vobis edicimus feceritis,

MELPOMENE. 309 " extra culpam et apud illam eritis, et apud nos z ad coustitutum " diem manete, eoque elnpso disœdite." Hæc quum se facturot loues essenfpolliciti, ocyus illi retro se protipuerunt. 134. Reliqui Scythæ, postquam dona, quæ diximus, ad Darium miserant, instructis peditibus equitibusque in aciem sunt progressi, muquam prælium commissuri. Quibus jam in scie stantibus, quum forte lepus in medium prosiluisset, ut quisque leporem conspexit, in cum perseqni cœpit. Turbatis itaque illarum ordinibus, et orto clamore, coussam Darius quæsivit hujus tumultus, qui apud. hastes ortus esset. Quos ubi comperit leporem persequi, dixit ad hos cum quibus et alias communicare sermones consueverat: " Nimium nos hi virl contenmunt: ac mihi nunc plane videtur, "de Scythicis donis recta Gobryam judicasse. Quoniam igitur ll me quoque judice hæc itn se habent. bono consilio opus est, quo "tutus nobis hinc sit receptus." Ad hæc Gobryas: il Rex," inquit,. " mihi quidem satis etiam auditu cognita crut horum homi- " nom paupertas: nunc veto, postquam in eorum terrain adveni; " magis etiam cognovi, videns quo pacto nos ludibrio habeant. "huque mihi sic faciendum Videtur: quamprimum nox aderit, " incensis ignibus sicut alias facere consuevimus, deceptîs eis ex " militibus qui ad tolerandos labores nimis infirmi sunt, et adliga- l’ tin asinis omnibus, hinc abeundum, primqunm au: Scythæ ad il Istrum pergnnt pontem rescissuri, sut loues etiam consilium ali- " quad, quod nos perdat, capiant." Hæc Gobryus suasît. 135. Deinde, ut nox adfuit’, eodem consilio Darius usas est. Morbosos ex militibus, et quorum jacturam minimi faciebat, usinas item omnes religatos, in castris quo loco erant reliquit. Reliquit ’ autem et Minos et infimes milites hac causse, ut usini clamorem tollerent: homines autem, infirmitatis quidem mussa relinquebantur; sed species nempe prætendebatur, regem cum flore exereitus de lmproviso adgressurum esse Scythas, et hos interim debere castra tuer-i. Hoc postquam eus qui relinquebantur monuit. Darius, incensis ignibus, quamprimum ad Istrum redire properavit. Tum veto asini, pr0cul a cœtu cui adsueverant relicti, multo tumultua- siorem ruditum edebant; quo audito Scythæ prorsus existimarunt, suc loco mansisse Persan. 136. Orta luce, qui relicti emnt, proditos se esse intelligentes a Dario, manus ad Scythas tendehant, en quæ par erat discutes. Quid bus illi auditis, properecollectis copiis omnibus, et duo illo quæ diximus juncta Scytharum agmina, et unum tertium, et Sam-omnia: et Budini et Geloni, simul omnes persecuti sunt Persas, recta versus-Istrum directe itinere. At, quum major pars Persici exercitus pedestris esset, nec itinerum caset peritus, utpote viis non tritis; Scythicus autem exercitus esset equestris, et Compendiomm itinea ris gnarus 5 accidit, ut a se invicem aberrarent, et multo prius Scy- thæ, quam Persæ, ad pontem pervenirent. Qui ubi cognoverunt, nondum ndvenisse Persas, Ionibus, qui in navibus erant, hæcce dixere: " Viri loues, dierum numerus vobis præœriit: itaque 2 n

210 " HERODOTI HISTOR. 1V. " male facitis, quad adhuc manetîs. At, quoniam hue osque matu V munsistis, nunc quidem solvite pontem, et ocyus abite, rampe- " rata libertnte gaudentes, et diis atque Scythis habentes gratiam. t! Cum illo autem, qui adhuc vester fuit dominus, ita nos agemus, t! ut advenus nullum populum posthac arma sit moturus." . 137. Super his itaque deliborarunt loues. Et Miltiadis quidem Atheniensis, qui dux et tyrannus ernt Chersonitarum ad Hellespon- tum, hæc crut sententia, parerait Scythis, et Ioniam liberarenl. Cui oppositn emt Histiæi sententin Milesii, dicentis, tt nunc quidem ti unumquemque ipsorum in sua civitnte regnnre; Darii veto 9’ averse potentia, nec se Mileti, neque aliam queniquam ullius t! civitntis imperium porro pesse obtinere: fore enim ut quæque " civitas populari uti imperio mulit, quam uni parere." Hunc sententiam postquam Histiæus dixit protinus omnes huic sunt adsensi; - quum prius Miltindis probassent Consilium. 138. Fuerc autem hi, qui in illa deliberatione suffi-agio ferebant, et gratis valebnnt apud Regem : Hellespontiorum quidem lyranni: Daphnis, Abydenus 5 Hippoclus, Lampsacenus; Hemphantus, Pa- rienus; Metrodnrus, Proconnesius; Aristagoms, Cyzicenus; et Ariston, llyznntius: hi ex Hellesponto adfuere. Ex louis vero: Strattis, (Jbius; Ænces, Samius; Laodamas, Phocæensis ; et His- tiæus, Milesius; cujus crut. in medium proposits. sententia, Mil- tiadi contraria. Ex Æolensibus unus nderat vir, Aristagoras Cuv mœus. 139. Hi igitur postquam Histiæi probavemnt sententiam, hæc præterea et facienda et dicenda decreverunt : pontis quidem partem solvendam, quæ Scytharum ripam spectaret, solvendam autem ad teli juctum ; quo et facere aliquid viderentur, nihil licet facientesL et ne Scythæ tentarent vim adferre et Istrum ponte transirez di- cendumque, dum pontis partem ad Scythas spectantem solvermt, se omnia factums quæ Scythis grata essent factura. Has conditiones Histiæi sententiæ adjecerunt. Deinde nomine omnium Histiæus Scythis hæc respondit : d Viri Scythæ, utilin et benigna udtulistia, fl et opportune propernstis. Ut autem, quæ a. vobis proficiscuntur, t! benigna sunt; sic et nos vobis studiose morem gerimus. Ut tt enim videtis. solvimus pontem ; et omne studium adhibebimus, tt quo libertatem recuperemus. Dum vero nos in hoc solvendo oc- " cupamur, interim commodum fuerit,.ut vos istos quæratis; et, " postquam repereritis, eam ab illis, quam par est, pœnam et vestm " et nostro nomine sumatis." 140. Tum Scythæ, fidem îlet-nm adhibentes Ionibus, vers ces dicere persunsî, reVersi sunt, Persns inquisituri; sed itemm tutu via, qua illi transiere, aberrarunt. Cujus erroris ipsi Scythæ causas fuere, eo quod pascua omnia in illa regione corruperant, aqunsque obstruxerant. Id enim ni fecissent; facile, sivoluissent, Persas inventuri ersnt: nunc per id ipsum consilium, quod optime a se initum putabant, decepti sunt. Scythæ igitur per en terra: suai Inca proficiscentes quærebant Persas, ubi et pabulum .erat equis et

MELPOMENE. ’ 211i equo, ràti par tandem loco. Perses se recipere : ut illi eumdem viam tenentesretrogressi sont, que. prius erant profecti ; nique ita ægre tandemlocum trajectus repercruut. Quum vero noctu udvenireut, Iolutumque ofl’enderent pontem; gravis cos metus incessit, ne Jones sese deseruissent. 141. Erat tuuc apud Darium vir EEgyptius, omnium hominum vocalissimus. Hunc Darius jussit, in ripa Istri stuntem, vocare Histiæum Milesium. Quod ubi ille fecit, exnudita. prima compel- iguane Histiæus naves omnes ad trajiciendum exercitum expedivit,

142. Atque in Perse elïugerunt : Scythæ veto, illos inquirentes, iterumpontemque ab eis aberrarunt. Et exinde Scythæ junxit. louas, quutenus liberi r sunt, mollissimos et efœminatissimos omnium hominum esse judicant ; quatenus vero de eisdem ut servis verba fuciunt, mancipia aiunt esse dominis quam maxime deditu et fidelirsima. Hæc dicteria in louas jactant Scythæ. 148. Darius, per Thrncium profectus, Sestum in Chersonneso pervenit: unde ipse quidem navibus in Asiam trajecit, ducem’vero exercitus in Europe reliquit Megabazum, virum Persam: cui rex olim singularem habuerat honorem, hoc-in cum verbo coram Per- sis dicta. Mule l’unica comedere cupiverat Darius : qui postquam primum aperuit mulum, quæsivit ex en frater Artabanus, quidnam esset, cujus tantum sibi numerum esse arpent, quanta: numerus granu- rum in Punico matu? Cui Darius respondit: Malle se lot numero :Megabazos habere, quam Græciam sua: potertati subjeclam. Hæc in Persis dicens, illum honoraverat : tune vero eumdem imperatorem reliquit cum octo myriadibus de suc exercitu. 144. Idem Megabazus, quum Byàantii agens audiret, Calchedo- nias septemdecim annis ante Byzantios urbem suam in en regione, ubi sita. est, condidisse, verbum dixit, quo dicta immortalem apud Hellespontios memoriam sui reliquit: istud enim de Calchedoniis ubi audivit, cæcos en tempore fuisse, ait, Calchedonios: etenim, quum palerior fuisset locus condendæ urbi, turpiorem non elegissent, ni cæci fuissent. Idem igitur Megnbazus, imperator tune relictus in Hel- lespontiorum regione, armis subegit civitates, quæ cum Medis non

145. DVM hæc ille agebat, per idem tempus alia ingens expeditio entichant.in Libyum suscepla est; cujus caussam . exponam, postquam hæcce juins commmnoravcro. Jrgonautarum nepotes, a. Pelasgis eis, qui Atheniensium mulieres Braurone rapuerant, Lemno ejecti, naviga- rant Lucedæmonem; et sedibus in Taygeto captis, ignem incende- mut. Id conspicati Lacedæmonii, misso nuncio sciscitabantur, quinam essent, et amie? Nuncio hi respondent, V Minyas sciasse, tt heroum illorum filios, qui in Argo navi navigassent: ahillis, " postquam Lemnum adpulissent, esse se procreatos." Lacedæ- monii, acceptorhoc nuncio de genere Minynrum, iterum miseront qui ex illis quærerent, quo consilio in ipsorum omissent terrant, et ignem accenderent .’- Dixerunt, a Pelurgù ejectos, ad parente: nuire .- 2 a 2

si: HERODOTI HISTQR. 1V. «aimantin enim me in: fieri,- cupereque’ cum illi: Mbiuzaflm participa, et terne portionem mutas. Placuit tune Iaœdæmoniio; Minyas recipere eis conditionibus, qua: ipsi proposuemnt z ’ me un», ut hoc facettant, movit cos hoc, ïuod Tyndnridœ participa, fuerant expeditionis Argonautamm. taque receptis Minyis et cette portionem adsignarunt, et per tribus eosdem distribuerunt. E: illi statim matrimonin contraxerunt; moresque, quns Lenmi duxerant,146. Haut! multo aliis vero elocarunt.interjecto tempore, . insolescere Min)! ceperllnt, regni participes fieri postulantes, et alin patrantes nec fuis. ltaqne interimere ces (lecrevere Lacedæmonii; et prenant): in custodiam misere. Supplicio autem adficiunt Lacedæmonii, si quos morte plectunt, nocturno tempore, interdiu vero nominaux». Quum igitur in en essent ut supplicia ces adficerent. uxore: Minyno nm, quæ cives crut, et primariorum Spartanorum filiæ, peut. cant ut ipsis liceret in carcerem intrare, et cum suc cujusque mur filao colloqui. Et hi illis banc veniam dederunt, nullum dolum mpicati. At illæ, autem ingressæ, hoc instituant facere : qtü- ’d habebant vestium, id maritis dalmnt: ipsæ maritorum venus induebunt. un Minyæ. muliebri vestitu induti, quasi milliers; egrediebantur: eoque modo postquam evasere, iterum in .Taygeto sales ecperunt. 141. Fer idem vero tempus Them, filins Anœsionis, Tisameni, Thersandri, Polynicis, colonos duxit Lacedæmone. Erat hic Theo ras, genets Cadmeus, avunculus filiorum Aristodemi, Eurystheilis et Proclis: qui quoad minores fuerant ætate, Thems illorum non mine regnum Spartæ administraverat. Postquam autem adoleves rum: sororis filii, regnnmque capessiverunt, graviter ferens Them ab aliis regi, qui regnum ipse gustasset; negavit Lacedæmon: le mansurum, sed ad cognatos sucs ait nnvigaturum. Ernnt autem in inwla, quæ Thern nunc Vocatur, cui olim Gallium nomen fuient. Membliari posteri, Pœcilis filii, mtione Phœnicis. Cadmùs enim; Agenoris filius, Europam quærens, ad Themn quæ nunc vocatur adpulerat; ibique, sive quad ei placera ille. regio, sive alia qllpian, mussa permotus, reliquit quum alios Phænices, tum eognabln suum Membliarum z tuque hi Callistam, quæ tune vocabamr, hai- tabant pet octo hominum geœmtiones, pxiuaquam Thon-as Lande- 148. Ad hos igitur Titans cum multitudine quum e W rummone tribubus pmfictns en est, ndvenisset. uns cum illis habitatwns, et rififi i insula ces ejecturus, sed admndumr sibi eorum minon continu. Jan), quum Minyæ ex carcel-e profugi in Taygem WWË de eiè interficiendia delibernrent Lacedæmonii, cimentassent Tl» ras ne fient ondes, pollicitœ se mon ex ipsorum finibm adm- rum. Cui senœntiæ quum «assissent Incedæmonii, tribus nuit!!! triginta remomm Titans ad Membliari pomme naviguât"; l. zutique alpines secum Minst ducem, sed aigumzœnm minum. Nain major par: in Pontum etCnœnum fines se contait:

MELPOMBNE. ’ tu un: terra sua ejectia in sex partes sese parmi mut, et deinde in eodem regione sax hæc oppida condiderunt, Lepreum, Macistum, Phrixss, Pyrgum, Epium, Nudium; quorum quidem planque ab Eleis men astate eversu sunt. Insuln autem, quam dixi, a conditoril nomine Thera est adpellata. i 149. Filius Tlleræ enavigare cum patte noluerat : itaque dixerst pater, se cum relinquere tumquam ovem inter lupus: (33’; i; Miaou.) a quo dicta nomen huic adolescenti Oiolycus (Ovilupus) indium) est, idque nomen dein invaluit. Hujus Oiolyci filins fait Ægeus ; a quo Ægidæ nomen habent, magna tribus Spartæ; Qua ex tribu viril quum in vim non manerent liberi, ex omculi edicto statuerunt templum Furiis Lnii et Œdipodis dedicntum: quod ipsum poste, en in Thera mansit illis, qui ex his viris progeniti surit. 150. Hactenus Lacedæmoniorum narratio et Theræorum consentit: quæ his subjungam, en. soli Theræi memorant ita accidisset Grinus, Æsanii filins, unus ex posteris hujus Theræ, quum rez Theræorum esset, Delphos venit, hecatomben oflerens nomine civitatis: sequebanturque cum etIalii ex civibus, atque etiam Battus, Polymnesti filins, de Euphemi genere, unius ex Minyis. Grino vers, regi Theræorum, quum de aliis rebus consuleret oraculum, edixit Pythia," civitatem debere cum in Libya condere." Tum ille respondit: " At equidem, o Rex, ætate jam sum provectior, et gravis " ad majus quidpiam moliendum. Quin tu aliquem ex junioribus "hisce id facere jube." Jets dicens, Battum digito monstravit. Et hæc quidem tune. Deinde vero, postquam abierant, neglexerunt breuil-i stratum; quum nec Libya ubi esset nosseut, nec auderent coloniaux3151. Post hæc vero mittere par septem obscuram annos non pluit T inheræ; rem. arbores. - que in insuls omnes, 1mn excepta, examerant. Consulentibus igitur Omnium Theræîs, objecit Pythia cotoniam in Libyum dedueendam. flaque, quum nullum aliud esset mali remedium, in Cretam nuncios mitent, qui quærerent, an Cretensium aliquis, aut inquilinorum, in . in W") pervenisxet. Nuncii per Cretam aberrantes, quum in slis oppida, tutu Itnnum venerunt ; ubi cum purpurario quodam, cui nomen en: Carabins, sermones miscent, qui eis ait, ventis se in Libyen; fuisse delatum, et quidem in. Plateau; insulam Libya: venisse. Hunc igitur hominem, proposita mercede, Theram ducunt. Et ex Thera miœuntur primum exploratores, haud multi numero: quibus quum viam in Plateam banc insulam Corobius monstmsset, relin- quant ibi Corobium cum nescio quot mensîum cibariis, et ipsi mrdomum navigurunt, nuncium Theræis de illa insuia relaturi. 159. Quibus ultra constitutum tempus redire differentibus, Co- mbiuln omnia defecerunt. Deinde vero Semis navis, Ægyptum pneus, cujus nauclerus Colæus crut, ad Plateam banc delata est: a! Samii, postquam a Corobio rem omnem cognoverunt, unius anni dix-ria si reiiquerunt. Tom hi, ex insuln profecti, quum Ægyptum puantes naviguent, subsolsno vento sunt abrepti, et, non inter-

en HERODOTI HISTOR. 1V. mitterité vi;venti, per Herculis columnas trans’vec’ti, Tartessmn per-’ venere, divino quodam numine cos deducente. Emt en tempestate intactum hoc emporium : itaque iidem inde redeuntes, maximum ’ Græcorum omnium, quorum certior quædam ad nos notitia pervenit, ex mercibus iucrum fecerunt 5 post Sostrntum utique, Laoda- mantis filium, Æginetam: cum hac enim nemo alius contendere patest. Samii vera decimnm lucri partem eximentes, sex talenta, abenum faciendum curamnt, ad cratcris Argalici modum, circa quad sunt grypum capita in quincuncem disposita: hoc ahenum in Junonis templo dedicarunt, impasitum tribus æneis colossis sep- tenorum cubitorum, qui genubus innituntur. Ah illo tempera primum ingens amicitia Cyrenæis Theræisque cum Samiis contracta . .153. Theræi Vera, postquam, relicto in insuiu Carabio, Theram redierant, renoncinrunt, eue a se insulam in Libya: ora eonditam; Pla- cuit .igitur Theræis, ut e singulis ditionis suæ lacis, quæ numero septem ersnt, viri mitterentur, in; quidem ut frater cum fratre sorte contenderet uter in colaniam nbiret : ducemque eorum atque regem Battum designnrunt. [ta igitur duas naves quinquaginta remorum in154. Platcnm Hæc Theræi memorant: miserunt. in reliqua narratione Theræis. . v cumest. Cyreuæis convenit. Nam, quad ad aBattum spectat, neutiquam cum Theræis Cyrenæi consentîunt. Rem enim hi ita narrant. Est Cretæ urbs Axus, cujus rex fuit Etearchusu la quum filium haberet martre orbem, nomine Phronimam, aliam duxit uxorem. Hæc postillius matrem domum ducta, voluit etiam re ipse. novera esse Phranimæ, multis eam malis adficiendo, et quidlibet advenus cum maliendo: ad extremum, impudicitiæ crimen ei inferens, persuasit marito rem ila esse. Et ille, persuasus ab uxore, nefarium in filiam facinus machinatur. Aderat tune Axi Themison, civis Theræus, mercaturam faciens. Hunc, hospitio exceptum, jurejurando adstringit ad operam sibi in ca. re, quam ab illo petiturus esset, navandam. Qui quum interposito juramento iidem suam de- (lisset, adductam ei tradidit fiiiam suum, jubens ut ahductam in alto. mari deinergeret. T hemisan, fraudem jurisjurandi indigne ferens, soluta hospitio, hæcce fecit. Accepte. puelln, navi profectus est: ubi vero in alto fait, quo se exsalveret jurisjnrandi religione ab Etearcha sibi oblats, funibus religatam puellam in mare demisit, rursusque extractam secum Theram duxit. 155. 1nde Phronimnm domum suam sumsit Polymnestus, speo ctatus vir apud Theræos, caque pro pellice usus est. Circumacœ temporenatus est huic ex ille filins, exili [sive potius, hæsitunte] voce et balbutiente; cui nomen impasitum est Battus, ut quidem Theræi et Cyrenæi aiunt: ut veto mihi Videtur, aliud statim impo- situmlei nomen eratyBattus vero deinde demum, postquam in Libyum pervenit, nominatus est, nomine suinta ab oraculo quad ci Delphis editum crut, et a dignitate quam inter suas habuit : regs. enim Libyes Battum vacant; caque de causas pute Pythiam, ora.

MELPOMENE. i 815 «la!» edentem, Libyes. illam linguaadpellasse, quum saint-regain cuis fore in Libya. Nam postquam ille ad virilem pervenit ætstem, Delphos profectus est, de voce sua consulturus; considenti autem hæc respondit Pythia: i il Butte, vocis causse venisti : ut te tex Apollo In Libyum mittit oribus divitem, coloniæ conditorcm. quasi Græco sermone dixisset, " Rex, vacis mussa veuisti." Tutu vero ille respondit: fi O Rex, equidem veni, vacis meæ causas te ii consulturus ; tu vero mihi alia respandes impossibilia, jubens me "coloniam in Libya condere: quunam tandem vi? qua hominum " manu î” Quæ ille dicens, non persuasit Pythiæ ut aliud sibi responsum duret. Quum igitur endem, quæ antes, ei respanderet: interim Battus, illn relicta, Therum rediit. .156. Post hæc et in hune ipsum et in reiiquos Theræas ira dei deum incubuit. Et ’l"heræi caussum ignorantes calamitatum, Del- phes miserunt qui de præsentibus malis consulerent. Quibus Pythia respondit, " si cumBatto Cyrenen in Libya colaniam con- fit derent; melius cum ipsis actum iri." Miserunt posthæc Theræi Battum cum duabus nuribus quinquaginta remorum: sed hi, postquam in Libyum navigarunt, quaniam cæteraquin quad agerent non habebant, Theram sunt reversi. At redeuntes telis repulerunt Theræi, nec adpellere ad terram passi sunt, sed retro navigare jusserunt. 111i igitur, necessitate coucti, navibus retro abierunt: et insulam condiderunt ad oram Libyæ situm, cui nomen (ut supra dictum) Plates. Dicitur autem hæc insula pari esse magnitudine, nique nunc est urbs Cyrenæorum. - 157. Hunc insulam postquam per biennium habitassent, quum nihil illis prospere cederet, una vira ibi relicta, reliqui omnes Del- phos navigarunt: oraculumque adeuntes, responsum petiere. dicentes, Libyum se habitera, nec ideirco melius secum agi. Quibus hoc responsum Pytliia dedit: Si tu Libyum ovium nutricem melius nosti, Qui non sdiisti, quam ego qui sdii; valde mirer tanin sapientism. Quæ Battus cum suis ubi audivit, retro navigavit: nec enim illos Condendæ calaniæ mussa, quasi mandata satisfecissent, prius absol- f’ît deus, quam in ipsum Libyam pervenissent. Igitur postquam in insulam pervenerunt, recepto sa quem ibi reliquerunt, in ipsa Libya locum cum condiderunt cui nomen Aziris ; quem nmœnissimi colles utrimque includunt, et ab aitero latere nmnis præterfluit. 158. Hunc locum quum per sex aunas incaluissent, septimo anno, precantibus indigenis, et meliarem in locum sese illos perdu- ctllms esse pollicentibus, persuasi sunt hune relinquere. Duxe- mntque cos Libyes inde maventes occidentem versus: pulcerrimsm lutem regionem ne transeuntes Græci viderent, noctu par cum a! transduxerunt, diei horum ita commensi: nomen huic regioni 1ms est. .Deinde ces ad fontem cluxerunt, qui Apollini sucer» pet-v

1L6 HERODOTI HISTOR. 1V. I hibetur, dixeruutque: " Viri Græci, hic vobis commodum est h:- " biture: hic enim perforatum est cœlum." A 150. Juin, quumque et Battus vixit, coloniæ canditar, qui aunas regnavît quadragintu, et hujus filins Arcesilaus, qui sedecim annal. regnavit, habitarunt banc regionem Cyrenœi tat numero, quot initia in coloniam fuerant missi. Tertio vero regnante, Batta cagnomine Felice, Græcos omnes Pythia edito oraculo induxit, ut in Africain naviguent, cum Cyrenæis eam frequentaturi : invitaverant enim illos Cyrenæi, agrarum partitionem polliciti. Oraculum Pythiæ talel Serior in Libyencrut: quisquis l pervenerit slmnm Post discretum agrum, max hune, sflirmo, pigebit. Postquam igitur magna hominum multitude Cyrenen confluxit, finitimi Libyes, magna regionis parte spoliati, rexque eorum, cui nomen erat Adicran, quippe ngris exnti et contumeliose habiti a Cyrenæis, missis in Ægyptum legatis, Apriæ regi Ægypti sese tradiderunt. Et ille ingeutem Ægyptiorum contractum exercitum contra Cyrenen misit. Cui Cyrenæi cum suis copiis in regianem cui Irasa nomen et ad fontem Thesten obviam progressi, prælia cum Ægyptiis commisso victoriam repartarunt. Ægyptii enim, Græcorum arma prius non experti, illasque aspernati, ita eæsi sunt, ut eorum pauci in Ægyptum redierint. Cujus cladis culpam ipsi Apriæ tribuentcs Ægyptii, protinus ab en defecernnt. 160. Batti hujus filins fuit Arcesilaus; qui postquam reguuui suscepit, primum cum fratribus suis discardias exercult ; douce hi, illo relicto, in alium Libyæ locum concesserunt, inter seque inita consilio urbem banc condiderunt, cui nomen inditum, quad etiam nunc obtinet, Barca g simulque Afris, ut a Cyrenæis deficerent, persuaserunt. Post hæc Arcesilaus advenus hos Afros, qui frettes suas remparant, et ab ipso defecerant, armssmovit. Afri vera, illum metuentes, ad Libyes versus orientem ineolentes confugerunt: et Arcesilaus, fugientes secutus, et Leucanem asque, Libyæ oppidum, persecntus, ibi adgredi Libyas statuit. Sed prælia commisso tain insignem victoriam reportarunt Libyes, ut ca loci ex Cyrenæis septem taillis. armatorum ceciderint. Post cum cladem ægrotans Arce- silaus, quum medicamentum sumsisset, n fratrc Lenreho strangu- latus est. Learchum vera uxor Arcesilui, cui nomen erat Eryxo, per dolum occidit. 161. Arcesilaa in regnum successit filins Battus, pede clau- dus. Cyrenæi veto, ab tristem rerum suarum statum, Delphos misenmt qui Deum consulerent, que initis rationne optime res suas sdministrarent. Quos Pythia jussit sa Maritime Arcadie: moderato- rem arcassere. Petierunt igitnr Cyrenæi a Mantinensibus: bique illis dederunt .virum inter cives probatissimnm, cui nomen ont Demmax. Hic .vir igitur postquam Cyrenen pervenit, cognitis rebus singulis, primum in tres tribus distribuât Cyrenæos, parti- tions. in hune modum instituts: Theræarum, eorumque qui ex

f MELPOMENE. 4 217 mm vîcînia errant oriundi, unam partem constituit: alteram parum Lacedæmaniorum et Cretensium 3 tertiam reliquorum in- sularium : deinde, exceptîs ngris sucrin et sucerdotiis, quæ regi Batto tribuit,reliqua omnia, quæ antes. regum fuerant, populo in medium 162. Jan), regnante quidem hoc Batto, iste rerum status duravit. Sub hujus autem filio Arcesilaa multæ turhæ de honoribus sunt ex- onæ.proposait. Arcesilaus enim, Batti claudi filins et Pheretimæ, w negavit a se laleraturum rerum statum a Mnntin’ensi Demonacte ordinatum, verum honores et privilegia repetiit sacrum mnjarum. Inde exci- tata seditiane victus, Samum profugit: mater vera Pheretima, et ipsa fugiens, Salaminen Cypri se recepit. Snlaminem per’ id tempus tenuit Euelthan, is qui thuribulum illud spectatu dignum Del- phis dedicavit, quad est in Corinthiorum thesauro (lepositum. Hunc àdîens Pharetima, exercitum ab ea petiit, qui se et filium Cyrenen icduceret. At ei Euelthon quidlibet mugis, quam axez-chum, dedit. Et illa accipîens dona, li bonum quidem.” ait, li et hoc esse; me- " lius veto illud fare, si petenti sibi duret exercitnm." His verbis, quoties domum aliquod necepit, usa est. Postrema Euelthan dona ci misit fusum aureum et colum, cui lann etiam circumdata. Quum- que idem (lictum Pharetima repeteret, respondit Euelthon, ’l talla " munera dari mulieribus, non exercîtum." i 163. Per idem tempus Arcesilaus, Sami moratus, unumquemque excitabat spe dividendorum agramm proposita. Quumque Jnm magnam manum contraxisset, Delphos est profectus, de reditu consulturus orâculum; cui Pythia hoc (ledit responsum: " Quatuor " Battis et quatuor Arcesilais, par octo’hominum generatianes, de: "Laxias regnum obtinere Cyrenæ: ulterius Vera ut ne canemini " quidem hortatur. Tu tamen, quum domum redieris, quietus " esto: et quando fomacem repereris plenum amphoris, ne exco- " que amphoras, sed ad aumm illas emitte. Sin excaxeris farna- "cem, ne in circumfluam intres : alioquî peribis tu et pulcerrimus " taurus." I 164. Hoc a Pythia accepta responsa Arcesilaus, sumtis secum Samiis, Cyrenen rediit. Et ibi rerum patitus, immemor editi orn- "culi, pumas repetivit ab exsilii sui auctoribus. Harum autem alîi regione prorsus excesseruut: alios vera, in potestatem suam redactos, Cyprum misit, ibi interficiendas. At hos quidem Cnidii, suam ad 0mm delatos, servarunt, et Theram mîserunt. Alias vem Cyre- næorum nonnullos, qui in privatam ’Aglomnchi magnum turrim ronfugerant, circumdntn materia Arcesiluus cremnvit. Quo patrato facinare, animadvertens banc esse amculi sententiam, quad noluis- set Pythia ut repertas in fornace amphores excaqueret, Cyrenæoyum urbe ultra abstinuît, mortem timens oraculo significatàm, et cir- ’cumfiuam illam existimans esse Cyrenen. Habuit uxorem, cogna- tam sui, filiaux regis Barcæorum, cui nomen crut Alizir: ad hune se recepit. At ibi conspicati cum cives Barcæi et Cyrenæorum en. ’Iiulum uonnulli’in faro versa’ntem interfeceru m, simulquercum illo 2 F

*Q*l-4’ que HERODOTI Huron. 1v. 7 Nazis-cm. ne. Arcesilaus, cueilli taponna sive «(densifia præter suam voluntatem non obsecutus, fatum suum implevit. 165. Dum Arcesilaus, mali sui sibi auctar, Barcœ versabatur, jnterim mater ejus l’heretima honoribus filii Cyrenæ fungebatur, quum alia ndmiuistrans, tum in senatu adsidens: postquam vero cum cagnovit Barcæ parfisse, relicta Cyrene in Ægyptum profugit. Exstnbant enim merita ab Arcesilno in Cambysen Cyri filium cols luta: crut quippe hic Arcesilaus, qui Cyrenen Cambysi tradiderat, et tributum .ei pactus crut pendendum. la Ægyptum ubi pervenit Pharetimn, supplex adiit Aryanden, suppetias sibi ferre rogans; paussam interserens, periisse filium suum c0 quad Medorum favissel partibus. , 166. Èrat hic Aryandes præfectus Ægypti, a Cambyse constitutus; idem qui postea, quum se parem gereret Dario, interfectus est. l’ostquam enim cogaavit viditque Darium cupere monumen- qtum relinquere sui, quale nemo ante illum tex reliquisset, annula.- Ius est cum 5 danec tandem mercedem retulit. Etenim Darius aurum na excoquendum curnverat, ut, quoad maxime fieri passer. esset purgatissimum; quos): aura manetam procudit. Aryandes ,vero, Ægypti ræfectus, idem ipsum argenta fecit: atque etiam puncpurgatismmum argentum est Àryandicum. Id ubi eum facere cognavît Darius, alia in eum culpa. colleta, quasi adversus ipsum rebellasset, interficiendum curavit. 167. Tune veto Arynndes hic, miseratus Pheretimam, pollicetur .ei universaux qui in Ægypto erat exercitum, pedestrem et classia- tium; duce nominato pedestrium copias-nm Amasi, de Maraphia- rum genere; navalium veto Badra, de genere Pasargadamm. Priusquum, autem mitteret exercitum, præconem in urbem Barons: misit, quæsiturum qui? esset qui Arcesilaum bderjëcisset. Barcæi ,vero universi in se culpam receperunt, malta ab illo mala passas se erse dicentes. Que. re cognita, tum demum exercitum cum’Phere- tima misit. Et hæc quidem mussa. verbe tenus prælendebatur: missus autem, ut mihi quidem Videtur, est exercitus hoc consilio. ut Libyes sub Bersarum redigerentur potestatem. Sunt enim Li» byum (sive Afrorum) multi arque varii populi: quorum pauci nom ulli regis imperio parebant, plerique autem nullum Darii habe- . am ratianerri. 168. HABITANT autem LIBYES hac moda. Incipiendo ab Ægyp- to, primi Afrorum sedes habent Adyrmnchidæ: qui institutis qui. dem maximum pattern utuntur Ægyptiis, vestern vera gestant, qualem et alii Libyes. Mulieres in utraque tibia armillam gestant ænenm: camam aiunt; et pediculos, quos quæque capit, vicissim mordet, atque ita. abjicit. Hi soli ex cunctis Afris hac faciunt: iidemque sali virgules, quum in en surit ut nubant, regi osteno durit; quarum quæaumque illi placet, eam rez: devirginat. Perti- nent hi Adyrmachidæ ah Ægypto usque ad portum cui nomen est Plynus.169. His contigui surit Giligammæ, terrain Vineolentes acciden-

ÏMELPOMENE. " ’ en) mi ventis, mais ml Aphrodisiadem insulam. In hujus regiotfis mafia "ad arum site. est Platea insula, in quam Cyrenæi duxera’nt estonien); in continente vero est MeneIaius portas, et Aziris oppi. dam, quad habitant Cyrenæi ; unde incipit silphium, pertinet autem silphium a Plates insula asque ad ostium Syrtis. Institutis bi utuntur iisdem fera nique ii de quibus ante dictum. 170. Giligammarum, occidentem versus, finitîmi sent Asbystæ. Hi supra Cyrenen habitant: nec ad mare pertinent; aram enim maritimam Cyrenæi incolunt. In regendis quadrigis non postremi tant, sed vel maxime inter Afros omnes eminent. Instituts autem planque œmulantur Cyrenæorum. 171. Asbystis ab accidente eontermini surit Auschisæ. Hi super Bureau) habitant, pertinentque ad mare circa Euesperides. ln me; dis Auschisarum ditione habitant Cabales, exiguus populus, ad mare pertinentes prope Tnucheira, oppidum ditionis Barcææ. lis- des: institutis hi utuntur atque illi qui supra Cyrenen habitant. 172. Auschisarum horum, versus occidentem, finitimi surit Nasaè nous, numerosus populus; qui æstate, relictis ad mare pecoribus, ad.locum cui Augila nomen, adsoendunt, palmulas collecturi: rias scutum enim ibi frequentes palmæ arbores, insignî magnitudine, etfrugiferæ omnes. Iidem lacustas venantur, quas ad solem sic- mtas malunt, et deinde lacti inspersas una cum lacte bibunt. Uxa- res quidem quisque compluressalet habere, sed promiscue cum quibuslibet caeunt: simili mode, atque Massagetæ, scipione prius in terrain defixa concumbunt. Quando primum uxorem ducit vir Rumen, nioris est ut prima nocte sponsa cum singulis (feinceps convivis concumbat: et quilibet. postquam coiit, domum (lat quad dama secum adtulit. Jurisjurandi et divinationis apud eos hi ritus mut. Jurant per viras qui inter ipsos justissimi et fartissimi dicun- , tur fuisse; per hos jurant, sepulcra eorum tangentes. Divinaturi, ad sepulcm aeeedunt majorum, et peractis precibus ibidem indou-i miunt»: quadeumque dein visum quisque per somnnm vidit, eo utiç M, Fidem sibi mutuo dent hoc moda: alter alteri ex sua manu "site: bibendum, vicissimque ex alterius bibit manu: quad si liquo- ris nihil adest, pulverem huma sublatam lingunt. i i - 178. anamonibus contermini surit Psylli. Hi tali modo interf ismnt. Notas ventes exsiccaverat receptaeula, quæ habuerant, mum 2 est enim ’regio- intra Syrtes omnis aquarum inaps. Tarn illi, re delibernta, communi consilio adversus notam expeditionem susceperunt: (refera autem hæc, quæ Libyes narrant:) et, post- quamjin ananas pervenerunt, caortns notus eos obruit. Quibus. eminetis, regionem eorum Nasamanes occuparunt. 174. Supra hos, meridiem versus, in regione feris influente, ha; tâtant Garamanles; qui quemcumque hominem fugiunt, et cujusé eumque commercium : nec arma alla ad belli usum hi habent, nec 176. Hi igitur supraiNasamoncs habitant : juxta. mare vert), et 8b[ligure accidente, finitimi norum. earumdem Macæ sent.. ’ Hi inï media capillos x 2 r 2 -

920 HIERODOTI HISTOR. 1V. crescere sinentes, hinc vero atque illinc in ente tandentes, aristos gerunt. In bellum proficiscentes, struthionum pelles pro sentis gestant. Per eorumdem ditionem Cinyps fluvius, ex colle prafluens cui nomen Chariton, (id est, Gratiarum collât) in mare provolvitur. Hic callis Charitan nemoribus frequens est, quum relique Libya, quam adhuc commemoravi, arboribus nuda sit. A mari ad illam stadia176. Macis sunt his praximi ducenta. sunt Gindanes: . quorum mulieres fascias ex pellibus ad pedum malleolos gestant unnquæqne mulum; idque hac de caussa. fieri aiunt: ut cum quoque vira concubuit mulier, iita fasciam circumligat ; et, quæ plurimas gestat, en præstantissi- me esse judicatur, quippe a plurimis viris umata. 177. 0mm horum Gindanum, quæ in mare prominet, Lolophagi habitant; qui nullo alio cibo, nisi loti fructu, vitam sustentant. Est autem loti fluctua magnitudine baceæ lentisci, dulcedine vera similis fructui palmæ arboris. Parant vero Louiphagi etiam vinum ex eodem fructu. 178. Lotophagos, secundum mare, excipiunt Machlyes ; qui et ipsi quidem loto utuntur, verumtamen minus quam prædicti. Per- tinent bi ad flumen magnum, cui nomen Triton : infunditurqué is fluvius in magnum [usum Tritonidem, in quo est insula cui nomen Phla. Banc insulam, aiunt, Lacedæmonias ex oraculi effato colo-r nia debuisse frequentare. , 179. Nurratur vero etiam hæc historia. Jasanem,ipostquam sub Pelia navem Argo construxisset, quum ulia hecatambe, tune et tripode mieo in navem imposito, Peloponnesum esse circumvectum, Delphos profecturum; sed quum circa Maleam navigant, Vente barca abreptum et ad Libyum fuisse adpulsum; priusquam autem terrain canapexisset, hæsisse in brevibus Tritonidis locus, Ibi tune inapi consilii, nescientique quo pacto educeret navem, adparuisse . aiunt Tritonem, jussisseque Jasonem, ut sibi duret tripodem illum; dicentem, se illis monstraturum eritum, et incolumes emiuurum. Cui postquam morem geSSisset Jason, tum Tritonem illis tutum per brevia exitum monstresse, et tripodem in sua templo deposuisse; . ex eodem vera tripode oraculo edito rem omnem Jasani ejusque soeiis prædixisse; nempe, " si quis ex Argonautarum posteris tripo- ft dem illam abstulisset, tune inevitabili necessitate centum urbes " Græeas circa Tritonidem lacum esse candendas." Quæ ubi co- gnavissent Libyes banc regianem incolentes, tripodem illos accul- tasse. A180. Macblyum horum finitimi sunt dateuses; qui pariter atque illi Tritonidem locum adcolunt, sed interfluente Tritone ab illis dirimantur. Et Machlyes quidem in postica capitis parte camam aiunt; Ausenses vero in anteriore. Annua Minervœ facto virginies horum duabus a partibus stantes pugnant invicem lapidibus tuque fustibus, dicentes, indigence du: (quam Minervarn nos vacamus) se patrie ritu qflicium mature. Si quæ virgines ex vulneribus ma- riuntur, bushfalso nominatas virgines dicunt. Priusquam vero illos

,MELP-OMENE. s ’ 291 si modum committant, hoc faciunt. Pulcerrimnm virginaux publice exomant gales. Corinthia reliquaque armature Græcanicu, -et currui impositam circa lacum circumvehunt. Quonam vero cultu virgines ornnverint priusquam Græci in eorum vicinia habitarunt, non habeo dicere: videntur mihi autem Ægyptiis annis en! instruise. Nom ab Ægypto et scutum et galeux!) nutumo ad Græ- cos pervenisse. Minervam autem perhibent esse Neptuni filiam et Tritonidis paludis: dedisse autem se ipsum Jovi, quum nescio quid haberet quad de patre conquereretur: Jovemque cum pro filin adoptasse. Hæc quidem ita narrant. Cæterum promiscue cum mulieribus pecudum more coeunt, non uns. habitantes. Tertio quoque mense conveniunt viri : quo in conventu, postquam adultus est puer quem mulier peperit, cui vire similis reperitur puer, is ejus pater esse cenSetur. 181. Quos adhuc recensai, hi sont Nomades Libyes, mare ad- oolentesv Supra hos veto, mediterranea versus, fera (feris frequens) Libya est. Tum supra hune supercilium est nrenosum, a Thebis Ægyptiis usque versus Herculeas pertinens columnas. In en supercilio per decem fere dierum iter sunt in collibus frima salis, ingentibus grumis ; et in cujuslibet collis vertice e media sale exsiiit aqua frigidu. ac dulcis : circaque iilas aquas habitant extremi boulines versus desertum Libyum, ultrnferinam. Et primi quidem, a Thcbis decem dierum itincre distantes, habitant Ammonii, qui templum Jovis habent, a Thebuno templo derivntum : nom etiam Thebîs, ut ante dicton] est, urietina facie est Jovis simulacrum. Est autem ibi alio etiam aquæ: fontana: quæ mana tepida est, versus meridiem autem frigidior, ipso vero medio die admodum fit frigida, quo œmpore hortos illi irrigant: tum inclinante die mi- nuitur paulutim frigus usque ad solem occidentem, ubi rursus tepida fit aqua : dein paulatim calescit, donec media aux adest; tune yero fervens exæstuat : post mediam noctem rursus refrigescit usque ad auroram. Nomen fontis est Salis fans. , 182. Post Ammonios in eodem urenoso supercilio, post decem iterum dierum iter, tumulus sali: est, similis Ammonio, item aqna; ibique rursus boulines habitant: nomen loci Augila est. Hic est locus, quo proficisci consueverunt Nasamones, palmulas collecturi. 183. Ah Augilis, rursus post decem dierum iter, alios est salis hululas, et aqun, et frequenles palmæ arbores frugiferæ, quemndmodum et in cæteris tumulis. Ibi habitant homines, quibus nomen Garamantes, magnus admodum populus: qui humum in solem figeront, ntque itu’sementem fuciunt. Brevissimu ab his via ad Lotophngos, iter est triginta dierum. In horum terra nascuntur Chatou: qui opisthonomi (retro pascentes) vacantur. Sunt autem Womi hune ob caussam, quad cornua habent antrorsum cur- ws qua. de mussa retro gradientes pascuntur.: 1mm antrorsum "lamentes pasci non possunt, quoniam, priusquam progredi passim, cornus in-terram impinguntur. Cæterum ab aliis bobos nil difenmt, nisi hoc ipso, et corii crassitie duritieque. lidem Ga-

sa: HERODOTI HISTOR. IV. ramasses «dans venantur Troglodytas Ethiopss. A Sunt min hi Troglodytæ Ætbiopes pedibus pernicissimi omnium houhou, de quibus fando audivimus. Vescuntur autem Troglodyte serpent tibus atque lacertis, et id genus reptilibus: semons vero utuntul nulli184. Postalii Garamantes,simili; sed interjecto strident iterum veluti dierum noctuæ.decem itinere, i alias est salis tumulus, et aqua: quo loco homines habitant, qui Alumine: vocantur. Hi soii omnium, quos novimus, innamùiati sunt : nam cuneti quidem in universum Atarantes nominantur,uni* euique autem pet se nullum nomen impasitum est. Iidem solem capitibus ipsorum imminentem exsecrantur, et fœdis quibusque conviciis incessunt, eo quod et ipsos homines et ipsorum terrain azura: atque perdat. Deinde, post aliorum decem diemm iter, est alius sans tumulus, et aqua, et circum habitantes homines: cui tao, mulo proximus est mons, cui nomen Atlas ; angustus, et circum- eirca rotundus ; idem ea esse altitudine perhibetur, ut vertices ejus conspici non pOssint; numquam enim nubibus vacare, nec æstate, nec hyeme. Hunc montem cœlifulcrum esse aiunt indigenæ. A5 hoc monte homines isti nomen invenere : Atlantes enim vocautur. Dieuntur autem hi nec animutum quidquam comedere, nec’in4 . 185. Ad hune igitur usque Atlantem nomina edere possum po- somniapulorum, supercilinm illud habitantinm: videre. ulterius vero non posé. l sum. Porrigitur autem idem supercilium usque ad Hercnleas 004 lumnas, atque etiam extra eas. Suntque in illo ex denomm dierum itineris intervallo salis fodinæ, et homines ibi habitantes, quorum omnium domus ex salis grumis sunt exstructæ: mm istejam Libyæ tractus pluvia caret ; nec vero durera muri ædium passent, si plat-rem Efl’oditur autem ibi sa] et albus colore, et pur- pureus. Ultra istud vero supercilium, versus meridiem et media" mon Libyæ, deserta est terra, et equis, fuis, pluvia, lignis nous, omnique186. ltnque inde humOre ab Ægypto usque prorsus ad Tritonidem destituta. quidem lacunt I sunt Nomades Libyes, carnium esu et inctis potu vivantes. Vaca- rum vero carnem hi non gustant, eumdem 0b causam promit quam nec Ægyptii : nec veto porcos aiunt. Vaccarum carne vend CyrenæOrum etiam mulieres nefas ducunt propter Ægyptiam Isin, cujus in honorem etiam jejunia agunt et festos- dies celebrants Darcæormn vero mulieres non modo vaccas, sed ne porces quideü gustant.187. Qui veto Et abhæc occidente quidem Tritonidis ita’se iacus habent.v habitant Libya, i hi nec eisdem utuntur institutis, nec pueris id faciunt quod Nomades facere oonsuerunt. Nomades enim Libyæ, haud satis seio au on!" nes, multi certe eorum hoc faciunt: quando pueri eorum quartant annum compleverunt, tune illis venus in vertice capitis Pana ovium succida arum, nonnulli etiam venas temporum; idque hac aussi! faciunt, ne insequenœ tempore umquam ex pituita laborent e capite defluenta:-et-hano 0b aiunt optima se frai valetudine.

MELPOMENE. 29.3 Re vers enim Libyes præ omnibus hominibus, quos novimus, fir- minima utuntur valetudine ; an hac ipsa de causse, equidem pro œrto baud dixerim: sunt autem utiqae firmissima valetudine. Quod si pueras, dum inuruntur, oonvulsio corripit, inventa est ab eis medicina: inspersa hirci urina eis medentar. Refero autem quæ ab ipsis Afris narrantur. . l 188. Sacrificiorum ritas apud Nomades hi sunt. Ab aure pecudü anspicantur, quam præcisam supra domum projiciunt: hoc facto, .œrvicem victimæ retro vertunt. Non autem immolant nisi Soli et Lune. His. Libyes cuncti sacra faciunt: sed, qui circa Tritonidem limum sedes habent, hi Minervæ maxime, et post hanc Tritoni et Neptuno sacrificant. 189. Vestem vero et ægides, quibus instruuntar Minervæ imagines, a Libyssis adoptarunt Græci: præterqaam enim quad pel- licea est Libyssarum vestis, et quad fimbriæ, ex illarum ægùtibus (thoracibus caprinis) pendantes, non serpentes sunt,- sed ex lori fictæ, reliqua omnia eodem modo instructa sont. Atque etiam nomen declarat, ex Libya venisse culturn quo instruuntur Palladia. Quippe Libyssæ maliens vesti suæ circumjiciunt nudas ægeas (thoraces ex pelle caprina) fimbriatas, rubis. tinctas: ex his veto qui: Græci ægidas dencminarunt. Videturque mihi etiam ululait; in suris hic primum exstitisse: utuntur hoc enim maxime mulierœ .Libycæ, et belle utuntur. Etiam quadrijugos eqans jungere ab Afris didicerunt Græci. 190. Mortuos sepeliant Nomades eodem mode atque Græci, ex- .œptis Nasamonibus. Hi enim miaules sepeliant .- eoque curant, ut figer, quum in eo est ut animam efllet, sedeat, nec supinus morio- tur. Damas illarum ex asphodelorum caulibus compactæ saut, intertextis iuncis; suntque portatiles. Hæc istorum sunt instituts. 191. Ah occasu Tritonis fluvii Ausensibus jam finitimi saut agricoles Libya, et stubilibus domibus utentes; quorum nomen est Mayes. Hi in dextra capitis parte comam aiunt, sinistram tondent, corpus vers minio tingunt : aiuntqne se bi en ijanis viris asse oriundos. Regio hæc autem, et reliqua pars Libyœ occidentem spectans, multofrequentior est feria sylvisque quam Nomadam regio. Nain orientalis Libyæ tractus, quem Nomades incolunt, , Î is est et arenosus, asque ad Tritonem fluvium: qui vero hinc manum vergit, qui agricolarum est, is montmas admodum. MWSBS, et feris bestiis frequens. Sunt enim ibiimmani mMne serpentes, sunt ibidem leones, et elephanti, et ursi, et et asini cornuti: saut item cynocephali, et acephali ocalos hæctAorehabentes, ut quidem Libyes perhibent, et fer-i viri, fœmi- mimosa.,feræ; denique magnas numerus alitirum bestiarum, quæ flua. la Nomadum vero regione nihil horum, sed alia battures: arum hæcce :. pygargi, [de genere antiloparum.] dorcades, hibou, asini, non cornuti illi, sed alii impoli, nempe qui non bibunt; tain myes, quorum ex omnibus oonficiantlir l’union-am situm bru-

9M HERO DOT! HISTOR. 1V. chia; b0vis féra magnitudine bestia; sunt item bassnria, [de vul- pium genere,] hyænæ, hystrices, feri arietes, dictyes, thoes,.pan- theres, boryes, crocodili terrestres tricubitales, lacertis simillimi, struthiones, serpentes pusilli singulis cornibus instructi. Et hæ ibi bestiæ sont, et alite quæ item alibi, cervo et apro exceptis : cer- vus enim et nper in Africa omnino nullus reperitur. Sunt autem ibidem mariaux tria genera; unum curam quæ bipedes vocautur: .aliæ zegeries, Libyen nomine quod Græce lingua colles significat: .tertium genus, echinees. Sunt etiam mustelæ, quæ in silphio na- seuntur, Tartessiis simillimæ. Tot bestinrum genera habet hæc , Nomadam Libycorum regio, quoad nos longissime percunetando comperire potuimus. 193. Mnxyum Afrorum finitimi Zaueces sunt: quibus mulieres plaustru nurigantur, in bellum proficiscentibus. "194. His contigui sunt Gyznntes: apud quos pliirimum mellî8. parant opes: multo vero major copia paratur hominum artificio. Hi omnes minio pinguntur ; vescunturque simiis, quarum ineredi- .bilis copia in eorum montibus nascitur. 195. Prope horum regionem, aiunt Carthaginîenses, insulam esse, cui nomen Ceraunis, ducentorum stadiorum longitudine, latitudine arctam, in quam transiri e continenti possit: esse autem enm oleis et vitibus refertam. Esse in eadem lacum, e quo virgines indigenæ permis volucrium pice illitis ramenta auri ex limo re- ferant. Hoc quidem un vere ita sit nescio: scribe autem quæ narrantur. Faerit autem omnino verum; quandoquidem etiam Za- cynthi e lacu et ex nqna colligi pieem ipse vidi. Sunt ibi lacus qui- .dem plures, quorum maximas est" septuaginta pedum quaquaversum, duodecim pedum altitudine: in hune demittunt centum, cujus in extremo myrtus allignta est; hac myrto educunt picem, quæ odorem hubet asphalti, cæterum Pieriæ præstat pici. Hunc infundunt in scrobem prope lac-am elfossam: et postquam proba- .bilem picis copiam eollegerunt, ex fovea illam in amphoras infun- idunt. Quidqaid in lacum incidit, id terrain subit, et in mari rursus comparu; abest autem mare a lacu quatuor stadia. Ita igitur etiam, quæ de insula illa narrantur ad Africnm situ, non dissimilia vero sunt. 196. Narrant iidem Carthaginienses hæcee: esse locum Libyæ extra Herculeas eolumnns, hominesque ibi habitantes, quos quando ipsi mercnndi caussa adeant, expositas e navi merces in ipso maris litore a se ordine disponi : tune se, eonscensis rursus navibus, excitare fumant. Indigenas, conspecto fumo, accedere ad mare, et deposito pro mereibus aure rursus procul a litore discedere. Tum Carthaginîenses, navibns egressos, rem inspieere: et, si æqui- valentem mercibus auri copiam repererint, ablato nuro nbire 5 sin minus, redire itidem in naves, ibique residere. Tum denuo accedentes illos, aliud aurum ad prias adjicere, donec ipsis ut satis habeant .persaaserint. Nec vero alteros alteris faeere injurizun: nain nec sese autan tangue prîusquam sibi pretium æquivalens

MELPOMENE. 225 mercibus fumât visum ; nec illos mercibus priasimponere manas quam ipsi aecepissent .aurum. ’ 197. Hi sunt Africæ populi, quos potui eommemorare: et ho-v rum quidem picrique Medorum regem neque nunc curant, neque tune aliam ejus habuerunt rationem. Hoc vero solam adhuc de hac terra dicendum habeo, quatuor nationes illam incolere, nec plates, quoad nos novimus: quatrain duæ indigenæ surit; duæ vero non saut. Libyes et Æthiopes, indigenæ ; illi ad septemtrionem,. hi ad meridiem habitantes. Phœnices vero et Græci, advenue, 198. Videtur mihi autem bonitate soli neutiquam præstare Libya, ut cum Asia aut cum Europa possit eonferri 5 excepta sola Ciny e 5 1mm idem régioni nomen est atque fluvio. Hæc vero regio ru-l ctuum cerealium proventu par est optimæ terrarum omnium; et reliquæ Libyæ prorsus dissimilis. Habet enim nigrum solumzi frequentibus rigatur fontibus: et nec siccitntem timet, nec a ni. sunt.miis imbribus inundatu læditur; plait enim in4 hac Libyæ parte.". Proventuum frumenti eadem ratio est, .atque in Babylonica terra. Est vero etiam houa terra quam Euesperitæ vcolunt 3 narn, quando ubertate præstut messis, fert terra horum centuplum 3 sed Cinyps. 199. Cyrenaica regio, quæ altissima est hujus tractus Libyæ,f treceutuplum.quem Nomades tenent, tres in se tempestates eontinet, miratuI . dig- , nas. Primum maritimus tractus fructibus turget, et ad messem vindemiamque maturus est. His eollectis fructibus, medius tram ctus, supra maritimum porreetus, quem colles vocant, maturescit. Denique comportatis ex hoc media tracta fructibus, turgescunt etiam et ad maturitatem pervenerunt illi, qui in altissimo terra: tracta naseuntar. lta quando epotus eomestusque est primus fructus, tune opportune adest extremus : adeoque per octo menses collectio fructuurn Cyrenæos occupat. Sed hæc quidem hactenus. J . 9.00. Passa: ab Aryande ex Ægypto auxilio missi Pheretimæ, postquam Barcam venere, obsidione cinxerunt urbem, postulantes ut traderentur cædis Arcesilai auctores. Sed conditionem non accepere oppidani, quippe quorum universa niultîtudo particeps crut culpæ. Itnqae oppngnarunt Barcam Persæ novem continuos menses, et cuniculos agentes quibus in urbem intrarent, et validas in murum impressiones facientes. Sed canicules indngavit reperitque faber ærarius æneo scuto. Re enim secum perpensa, circum- tulit scutum intra murum, et pavimento arbis admovit. Jam alia inca, ubi illud admovebat, surda erant : qua parte vern erant cunîv euli, ibi sonum edebat ses scuti. - Itaque ibidem ex adverso canicu- lum agentes Barcæi interficiebnnt Persas terrain fodientes. lta îudagati cuniculi sunt. lmpressiones vero in murum foetus valide repellebant oppidani. 20L His rebus quum multum tereretur temporis, multique ex utrisque caderent, nec pauciores ex Persarum numero quam ex op. pidanorum, (lux perlestrium eopiarum Amasis hoc consilium cepit.’ 2 a

ses HERODOTI muon. 1v. Intelligens vî capi Barcæos non pesse, dolo vero passe, hæc facere. inatituit. Noctu latam fodit fossam, cui lligna parum valida in- stravit, superque ligna humum ingess’ivt, in ut superficies reliquæ terme esset æqualis. Ut illuxit, Bàrcæos ad colloquium invitavit; cui lubentes illi morem gessarunt: et ad extremum placuiti’compositionem invicem inire. Compositionem autem fecerunt, super occulta fossa sacrificantes, in bas cônditiones: " quemque hæc terra " ita maneret, firmum manere juqiurandum z et Barcæos promit- " tere muletam se regi soluturos; Persas vero, nihil porro se con- " tra Barcæos novaturos," Peracto fœdere, Barcæi his fidem adhibentes, et ipsi egrediebantur urbe, et hostium quisquis venet intra muros ingredi patiebantur, omnibus apertis partis. At Persæ, disrupto occulta ponte, in urbem irruebant. Pontem autem, quem fecerunt, hac caùssa ruperunt, ut mirent juramonto, quo pacti emnt cum Barcæis, tamdiu miam fore fœdus, quamdiu terra hæc in ce statu, quo tune esset, marient. Rupto autem ponte, non amplius’ ratum manebat fœdus. ’ 202. J am igîtur Pheretima cos, qui cædis faciendæ maxime fuerant auctores, deditog sibi a Persis, circa murum crucibus suffixit, et uxorum eorumdem præsectàs mammas pariter circa murum suspendit. Reliques vero Barcæos Persis prædæ loco permisit, exceptis Battiadis et eis qui cædis non fuissent participes: his veto urbem203. Reliquos Pheretima igitur Barcæos captivas tradidit. abducentes v Persæ i redierunt: qui quum ad Cyrenæorum urbem accesserunt, Cyrenæi, oraculi cujusdam religione èe ’soluturi, pei- ipsam urbem illos paasi sunt transire. ’Per quam dum. transivit exercitus, Bares, navalibus copiis præfectus, capi urbem jussit : ut Amasis, pedestris dux exercitus, ne id fieret prohibait; " contra solam Barcam,” dicens, " nec" contra aliam AGræca’m urbem se esse missum." Deinde vero, postquam transiissent et in colle resedissent Jovis Lycei,’ pœnituit cos Cyrenen non tenuisee, iterümque ingredi urbem ten- tarunt’; sed portas clauserelerenæî. Tum Persas; nemine licet repugiiante; metus incessit: et eursu se inde ad sexaginta fere stadia receperuht, ibique reàederunt. Ubi dam stativa ’habuît exercitus, advenit ab Aryande nuncius, qui illos revocaret. Et Persæ, commeatum sibi præberi precatî a Cyrenæis, accepta ab eisdem,bommeatu in Ægyptum abierunt. At inde excipientes illos Libyes, ut quisque’tardabat morabaturque, ita eutn interficîebant, quo1vestitu ejus reliquoque adparatu. potirentur: dOnec reliqui in Ægyptum pervenerunt. ’ ’ 204. Hic Persarum exercitus longîssime in Africa osque ad Euesperidas pervenerat. Quos vero ex Barcæîs captivos abdnxe- tant, hos ex Ægypto,procul a °patria amandatos ad regem miserunt: rexque Darius vicum illis Bactrianæ regionis habitandum concessit. Et illi vico huic nomen imposuere Barcam, quæ Bai-ca ad meam usque ætatem in Ba’ètriana habitata erat. 205. Nec vero Pharetima bono vitæ fine usa est. Etenim simul

MELPOMENE. 997 nique, capta de Barcæis ultione, ex Libya in Ægyptum redierat, misere obiit: vivens quippe vermibus scatuit e cute enatis. lta nempe hominibus vindictæ nimis atroces invidiosæ suint apud deos. Talis igitur et tenta vindicte. fuit, quam de Barcæis cepit Phere- tima,l Batti mon , . A I

file-2

P a HERODOTI HISTORIARUM LIBER QUINTUS. TE RPSICHORE. -...... ;......

l. PERSÆ, quds in Europa Darius reliquerat, quibus præerat Megabazus, primas ex Hellespontiis Perinthios, parere nolentes regis imperio, subegerunt. Iidem Perinthii superiori tempore a Pæonibus quoque male fuerant muletati. Pæones, Strymonem adcolentes, oraculi responso moniti erant ut arma adversus Perin- thios moverent, et, si quidem Perinthii oppositis castris ipsos in- vocassent, nominatim compellantes, tum hos invaderent; sin non inclamassent, non invaderent. quue fecerunt Pœones. Quibus quum castra Perinthii opposuissent in suburbio, ex provocations triplex instituebatur certamen singulare; etenim vimm cum vire, et equum cum equo committebant, et canem cum cane : et duobus certaminibus vicerunt Perinthii. Qui quum præ gaudio pæanem canerent, tum conjectantes Pæones hoc esse quad signifiasse: oraculum, dixerunt inter se: " nunc impletum nabis oraculum fuerit, " nunc nostrum opus est." Et mutantes Perinthios adgressi Pæo- nes, ingentem reportarunt victoriam, paucosque en illis reliquol 2. Hæc olim a Pæonibus in hune modum gesta erant. At tune fortiter pro libertate pugnantes Perinthii, multitudine victi sunt a Persisfecerunt. et Megabnzo. Subacta Perintho, aper Thraciam I i exercitnm circumducens Megabazus, cuncta oppida, cunctosque populos inibi habitantes, sub regîs imperium redegit: hoc enim illi mandatum brat, subigere Thraciam. 3. THRACUM natio, post Indos utique, maxima est nationum omnium: qui si sub unius essent imperio, aut concordes interne essent, invicti forent, et longe omnium, ut mihi quidem videtur, potentissimi. At hoc ipsum diflicile est illis, atque impossibile, ut fiat umquam: eam 0b caussam infirmi sunt. Habent autem, pro regionum diversitate, multa ac varia nomina : sed eisdem moribus institutisque utuntur omnes, exceptis Getis, et Trausis, et qui ultra Crestonæos habitant. 4. Et Getarum quidem instituta, qui immortales se esse prædî- cant, supra exposui. Trausi v’ero,’aliis quidem in rebus, reliqui!

TERPSICHORE. 299 J’I’hracibus nil dii’ferunt; sed recens natis ne denatîs hoc fadant. ’ Natum circumsident cognati, et miserantur, quot quantaque mala Dporteat cum, ex quo natus sil, perpefi, omnia quæ homines marient main commemorantes. Denatum Vera jocantcs lætantesque terra condunt, commemorantes quot quantisque mali: sit liberatua, quam- q’ue omni parte beatus. 5. Apud eus qui supra Crestonæos habitant, hic mas obtinet. Uxores quilibet vir plures habet : jam, quando vir moritur, magna fit inter uxores disceptatio et acris amicorum contentio super hac quæstione, quænam ex uxoribus carissima fuerit marito. Dein, quæ talis judicatu est, et cui hic bonus hahetur, illa, a viris nique mulieribus collaudata, jugulalur super tumulum ab his qui cum tproxime cognatione attingunt, et jugulata ana cum marito sepeli- tur : reliquæ veto magnæ sibi calamitati id ducunt, namque maximum hoc eis probrum censetur. 6. Reliqui Thraces hisce utuntur institutis. Vendunt liberos suas, in alias terras abducemlas. Virgines non custodîunt, sed Icongredi cum quibusque voluerint viris patiuntur : uxores verose- Ivere custodiunt; emunt autem uxores a parentibns ingenti pretio. Punctam notis habere cutem, nobile judicatur: impressa non habere stigm-ata, ignobile. Otiosum esse, honestissimum habetur: iterram colore, quam maxime inhonestum. Ex hello et præda vi- -yere, laudatissimum. Hi sunt præcipui illarum mores. 7. Deos autem solos coiunt hos’ce: Martem, et Bacchum, et .Dianam. Reges vero eorum, præter privatos cives, Mercurium "maxime colunt dearum, et par hune jurant 5 dicuntque a Mercurio 8. Sepulturæ apud divites hæc ratio est. Fer triduum exponunt semortuum, esse prias illam deplorantes, prognatos. sed max victimarum omne I gep "nus mactnntes, lautaque celebrantes convivia. Deinde sepeliunt bomhustum, aut etiam non combustum terra condunt. Pastquam tumulum adgesserunt, certaminum varia proponunt genera, in quibus maxima pretia proposita sunt his qui singulari certamine vincunt. Hæc est sepulturæ apud Thracas ratio. t 9. A septemtrione hujus regionis quinam habitent hamines, pro certo dicere nemo potest. lllud quidem adparet, esse trans Istrum desertam terram et infinitum. Solos tamtam resciscere patui trans Istrum habitantes homines, quibus nomen perhibetur esse Sigynnæ, Medica veste utentes : quorum equos aiunt esse toto corpore hirsutos, pilis ad quinque (ligitos longis; exiguos illos, et simas, et parum validos ad viras vehendas ; plaustris nutemjunctos, esse velacissimos ; eam ab causam plaustris vehi indigenas. Per- tinere autem horum fines fere asque ad Enetos, qui ad Adrium habitant. A lMedis autem Sese ortos dicunt. Quonam vera pacto Medorum hi fuerint coloni, exputare equidem non quea : sed longe "temporis tractu fieri utîque malta possunt. Cæterum Sigynnæ apud Ligures super Massilinm habitantes, instilores vacantur ; ’npud Cyprias’ veto, chastæ. ’ a

230 naaonon HISTOR. v. 10. Narrant quidem Thraces, apes accapare terras trans l’atrium, caque caussa non passe bomines ulterius ,progredi. Quæ mihi parum probabiliter ab his diei videntur; quoniam constat frigorie inpatientes esse istas bestiolas: sed propter frigusinhabitatæ mihi videntur esse regiones sub septemtrianibus sitæ. Hæc sunt igitur quæ de hac regione memorantur. Cæterum maritimum illius tractum, ut supra dixi, Megabazus sub Persarum redegitp potestatem. Il. Dumas simulatque trajecta Hellesponto Sardesipervenit, recordatus est beneficii ab Histiæo Milesio in secollati, et consilii a Mitylenæo Coe dati. Itaque his Sardes arcessitis, optionem. (ledit. Et Histiæus quidem, utpote Mileti tyrannus, nullam sibi insuper tyrannidem postuiavit: petiit veto Myrciuum Edonidem, cupiens in ea urbem condere, Hunc igitur hic, optavit. Coesyero, ut qui non tyrannus, sed privatus œset, petiit Mitylenæ tyran-niclem, .Im- petrato uterque quad optaverat, eo se contulit. v . 12. Posthæc oblatu Dario est res quædam, que conspecta incessit cum Cupido mandandi Megabaza, ut Pæonas. subigeret, et et Europe in Asiam abstractos mitteret. Ras en hujusmodi fuit. Enfant Pigres et Mantyas, viri Pæones : qui, postquam Darius in Asiam trajecerat, cupientes ipsi tyrannidem occupare Pæoniæ, Sardes Avenere, secum ducentes sororem, maguam statura, et forma præstantem. Hi observato tempore quum arias in Lydorum suburbio in publico sederet, hocce instituerunt. Sororem, quam poterant. optime in- structam, aquandum miserunt, vas in capite gestantem, ex brachio post se ducentem equum, simulque linum nentem. Ut præteribat mulier, advertit regis animum : etenim nec ex Persarum more nec ex Lydorum hoc erat, quad illa faciebat, nec allias Asiatici moribus conveniens. lgitur quum- ea res animum regis advertisset, misit satellitum nonnullos, jussos abservare quid equo faceret hæc mulier. Itaque hi pane sequebantur 2 illa vero, ubi ad fluvimn pervenit, aquavit equum, deinde vase aqua repleta endem via prix», teriit, aquam super capite gestans, equum ex brachio post se trahens, et manu fusum torquens. 13. Miratus Darius quæ partim ex speculatoribus audivit, par-tin; ipse vidit, jussit coram se adduci mulierem. En ut adducebatur, aderant simul fratresejus, qui baud procul alicubi, quid ageretur, lpeculati erant. Interrogante Dario, cujas illo esset, responderunt juvenes, ii esse se Pæones, illamque suam esse sororem." Denuo interrogat rex : " quinam vero homines Pæones sint, et ubi terra- ? rum habitent; denique quid illi sibi vellent quad Sardes venis- i’ sent?" Responderunt illi, ii venisse ut traderent se regi; esse " autem Pæoniam regionem ad Strymonem fluvium ; Strymonem ii vero baud procul abesse ab Hellesponto; esse autem Pæones " Teucrorum ex Troja colonüs." Quæ quum illi singula ex rei veritate dixissent, rogavit’ rex,,u an etiam omnes ibi mulieres ita " essent laboriosæ P” Cui illi, ii rem ita habere,” promte responderunt : nam en ipsa causse. hæc ita instituerant. I, 14. Ibi tutu ad Megabazum, quem in Thracia copiarum ducem

TE’RPSICHORE. 231 reliquernt, literas scripsit Darius, jubens eamiPæoaas e sedibus suis abstrahere, ad seque adducere, et ipsos et liberos eorum et tarares. Pro- tinusque eques, nuncium delaturus, cucurrit ad Hellespontum g saque ttajeèto, literas’ Megabazo reddidit. Quibus ille perlectis. viæ ducibus ex Thracia sumtls, bellum intulit Pæonibus. 15. Qui ubi resciverunt’ adversus se proficisci Persas, junctis m- piis obviam illis .progressiv-sunt versus mare, existimantes ah hac parte conaturns esse l’ersas terram suam invadere. Sic igitur exercitum Megabazi, adversus se proficiscentem, prohibere parmi Pæones erant. At Persæ, certiores facti conjunctis copiis Pæones aditum terræ suæ a parte maris cùstodîre, secuti viæ duces, per su- rio’ra loca iter fecerunt: itaque, insciis Pæonibus, oppida illorum invadunt, viris vacua 5 iliaque facile, utpote defensoribus nudata, ce’perunt. Deinde Pæones, postquam resciverunt capta sua. esse oppida, continuo dispersi, ad sucs quique lares sese cumuleront, Persisque se dediderunt. Atque ita Pæonum hi qui Siropæones vocautur, et qui Pæoplæ, et qui asque ad Prasiadem lacum habita» haut, e sedibus suis abstracti, in Asiam surit abducti. 16. Sed qui circa Paagæu-m montem habitant, et Doberes, et :1ng quem! Odomanti, itemiqui ipsum locum Prasiudem incolunt, hi nul- latenus subacti sunt a Megabazo 3 quamquam et hos, qui hune licitai incolunt, conatus erat sub potestatem redigere Persarum. Imam autem hi incolunt tali mode. Stant in media lacu tabulata, aliis palis instrata, quæ angustura habent ex continente aditum alio ponte. Pains, super quibus strata sunt tabulata, olim cives universa publico nemine statuerant. Deinde vero invaluit usas, ut iidem hac mode statuantur: ut quiSque uxorem ducit, quas qui, (leur permultas unusquisque ducit, ita pro quaque uxore tres palot amuît, ex monte adductos, cui nomen Orbelus. Habitant hic une un tali modo. Unusquisque super tabulatis illis wgurium habetl in quo vitam agit, et januam plicatiiem, quæ per tabulatum dear- sum fert ad paludem. Parvulos autem pueras puellasque sparta ex pede adligant, metuentes ne imprudentes decidant. Equis et Jumentis pro pabuio pisces præbent. Est a tem horum tante copia, ut, quando quis plicatilem jannam reclinav t, et vacuam corbem ex and; in aquam demisit, brevi interposita mora plenum piscibus ex- trahat. Sunt autem piscium illarum duo genera, quos paprares et titanes adpellant. Ex Pæonibus igitur ii qui subacti erant, in Asiam suint abducti. l7. Megahazus, subactis Pæonîbus, legatos misit in Maceda- siam, septem viras Persas, qui post illum spectatissimi erant in ex- «cim. Missi hi sunt ad Amyntam, tcrram et aquam ab illo postu- latùri nomine Darii regis. Est autem a Prasiade palude via brevis adinodum in Macedoniam. Primum enim, proxima ab hac palude est metalli fadina, ex qua postera tempare talentum argenti quotidie rediit Alexandra: post hoc metailum si montem superaveris cui Dysorus nomen, in Macedonîa eris. ’ 18. Persæ igitur hi legati,uhi ad Amyntam pervenere, pctîcruut

232 HERODOTI HISTOR. V. ab ce regi Dario terrain et aquam : et ille hæc dedit, et ad hospitium illos vecavit, magnificeque instructa cœna peramice Persas accepit Post cœnam, inter potandum. hæc dixere Persæ: " Hosrss " Macsoa, nabis Persis mas est, quando lautam celebramus ces: " nain, tune etiam pellices et legitimas uxores adducere, et sedan " illis inter nos tribuere. Tu igitur, quoniam benevole nos excee " pisti, et magnificam adposuisti cœnam, tradisque regi Dario ter- " ram et aquam, nostrum sequere morem." Ad hæc Amyntas: li Persæ," inquit, tt nabis quidem neutiquam hic mas est, Sed espa- " rantur viri a mulieribus. Sed quoniam vos, qui estis demiai, " hoc insuper postnlatis, etiam hoc vobis aderit." His dictis, mulieres arcessivit Amyntas. Quæ ubi adfuerunt, ordine censederunt ex adverse Persarum. Tum vero Persæ, formosas conspicientes mulieres, Amyntæ dixere, " parum prudenter hoc esse factum: sa- " tins enim fuisse futurum, prorsus non advenire mulieres, quam, " postquam venissent, non adsidere, sed ex adverse sedere, oculo- " rum ipsis dolorem." Coactus igitur Amyntas, adsidere ces jussit. Quod ubi fecerunt mulieres, protinus mammas illarum contrectare, quippe gnaviter adpoti, non nemo etiam osculari conabatur. 19. Et Amyntas quidem hæc videns, quamvis inique ferens anime, nihil movebat, supra modum metuens Persas. At Alexander, Amyntæ filins, præsens vidensque hæc, utpote juvenis et malomm inexpertus, continere se nequaquam amplius potuit. lgitur indigne rem ferens, dixit ad patrem: " Tu quidem, pater, concede ætati, " ahi hinc, et (la te quieti, nec ulterius adside compotationi: ego " vero hic manebo, omniaque necessaria hospitibus præbebo." Ad hæc Amyntas, intelligens navi quiddam moliri Alexandrum : " ln- ti tellige fere, fili," inquit, u sermonem tuum hominis esse excen- i’ descends; et velle te, me dimisso, novum quidpiain moliri. At- " qui ora te, nihil navi adverses hos vires moliaris, ne nos disper- " das: sed patere fieri, quæ hic agi vides. Quod autem me, ut " hinc abeam, moues, tibi obsequar." 20. Postquam Amyntas, hæc precatus, abiit; tutu veto Perses Alexander his verbis est adlecutus: " Harum mulierum, hospi- " tes, facilis vobis usas patet; sive cum omnibus velitis concom- " bere, sive quibuscum ex illis volueritis: de hoc vos ipsi, quid l’ vobis videatur, significate. Nunc vero, quum fere adprepinquet " tempus cubitum candi, et pulcre vos videam adpotos, maliens " bas, si placet vobis, sinite lavari; et exspectate lotas redituras." Hæc dicta quum collaudassent Persæ, mulieres abeuntes dimisit in gynœceum: ipse vere Alexander vires lævi meute, tot mimera quot erant fœminæ, muliebri cultu ornatos, pugionibusque instru- ctosbintroiluxit. Quos producens, sic Persas adloquitur : ’t Vide- " mini, Persæ, convivio a nabis omni munificentia instructo fuisse " exeepti : nam et quæcumque in promtu hahuimus, et quæ insu- " per vobis præbenda potuimus reperire, ea vobis omnia adposita " sunt. Et nunc ecce hoc etiam, quad omnium maximum est, ma- fl tres nostras et sorores, veluti postremas lætitias vobis insuper

TERPSICHORE. 233 i’oflèrimus; quo cognoscatis, nos omni honorum genere, quibus 7l digni estis, vos æse prosequutos; maque etiam Regi, qui vos ." misit, repuncietis, virum Græcum, Mncedpuiæ sub Regis auspi- F’ dispræfectnm, lente vos et mense et lecto excepisse." Hæc locutus Alexander, juxta quemque Persam virum Macedonem, quasi mulierem nempe, adsidere jussit; qui max Persans, contrectare illos amantes, interfecerunt. 21. Hoc igitur mode hi perierunt, et ipsi, et illarum fnmulitium : nain et plaustra, et famuli, et multa adparatuum genem illos secum fiant 3 quæ omnia simul cum ipsis evanuerunt. ’ Haud multo post Vera acris inquisitio horum virorum causse. a Persis instituta est: sed inquirentes Alexander inhibuit continuitque estu, et multn pecunia, et sorore sua, cui nomen crut Gygæa, in matrimouium data Buberæ, vire Persæ, duel eorum quibus inquisitio horum qui perierant mandata ernt. lta Persarum istorum cædes silentio compressa est. 22. Fuisse hos a Perdicca. oriundos (Amyntam et Alexandrum) origine, ut ipsi aiunt, Græcos, et ego verum esse scio, et in sequen- fibus historiiez demonstrabo Græcos fuisse. Agnoverunt vero etiam hi, qui Olympiœ certamina Græcorum administrant, ita se rem ha- . Etenim quum Alexander solennibus ludis cuperet certare, et oh id ipsum Olympiam esset profectus, Græci, quibuscum con- cursurus erat, excludere eum voluerunt ; dicentes, Barbarorum non W hoc certaine", sed Græcorum. At Alexander, postquam se origine esse Argivum demonstravit, Græcus esse judicatus est; et, quum Mo esset certaturus, sors ei cum primo excidit. Et hæc quidem in gesta sunt. 33. MseAnAzus, Pæonas ducens, ad Hellcspontum pervenerat 5 isiaque, en injecta, Sardes pervenit. Quumque per id tempus Histiæus Milesius jam mura muniret locum cum, quem donc ei de- ideratvDarius,Imercedem custoditi pomis 5 qui locus ad Strymonem fluvium est, et Myrcinus vocatur; Megnbazus, cognito quod age- »bat Histiæus, simulatque cum Pæonibus, quos regi adducebat, Sardes pervenit, hæc ad Darium verbe fecit : " 0 rex, quamnam litu rem fecisti? Homini Græco, acri et callido urbem possiden- "Idem dedisti in Thracia, ubi copiosa ad construendas naves est " materia, et multum est ligni confiaiendis remis idonei, et argenti " menine; et frequentes circum habitant Græci, frequentesque bar- ii bari, qui hune ducem nacti, facient quidquid ille jusserit sive die " sive nocte. Tu igitur hune virum ista agemem inhibe; ne do- " mestico premaris hello; leni vero modo inhibe ad te arcessitum. " Postquam autem in potestate eum habueris, danda opem. ne am- " plius ille ad Græcos perveniat." 24. Hæc locutus Megubazus facile Dario persuasit, intelligenti recta illam futura prospicere. Deinde ad Histiæum Myrcini ver- santem nuncium misit Darius, qui hæc ei diceret: " Histiæe, rex "Darius hæc ait: Ego, studiose quærens, neminem reperio, qui " mihi meisque rebus mugis, quam tu, faveut: idque non verbis, 2 u

234 HERODOTI HISToR. v. " sed factis, habeo compertum. Nunc igitur, quum magnas res tu gerendas anima volvam, fac omnino me convenias; ut eus tecum " communicem." His verbis fidem habens Histiæus, magnique faciens regis esse consiliarius, Sardes pervenit. Qui ubi in regià venit conspectum, his verbis eum rex est adlocutus: " Histiæe, ego ii te hac caussa arcessivi. Simul atque e Scythia redii, tuque mihi i’ fuisti ex oculis. protinus nullius alius rei tantum me desiderium " cepit, quam tui videndi, et tecum sermones miscendi; quippe " gnarus, omnium bonorum pretiosissimum esse virum amicum; " qui tain intelligens sit, quam benevolus: quæ duo ego in te ad- Fi versus res meus Cognovi, inesseque tibi possum testari. Ouate " bene fecisti uod ad me adveneris, tibique ego hæc propono. t7 Missam fac iletum, et recens condîtam in T hracia urbem: me " vero sequere Susa euntem, et habe quæ ego habeo, meusque esto Fi commensalis et consiliarius.” V 25. His dictis Darius, postquam Artaphernem, fratrem suum i eodem patre natum, præfectum nominavit Sardium, Susa est profectus, Histiæum secum ducens. Copiis vero maritimæ oræ præ- sidentibus ducem nominavit Otanem 5 cujus patrem Sisamnem, unum ex judicibus regiis, Cambyses rex, quod accepta pecunia injustam pronunciasset sententiam, interfecerat, interfectoque totem detraxerat pellem, et scissis ex detracta pelle loris intenderat sellam, in qua ille sedens jus dixerat: quo facto rex filium ejusdem Sismi- nis, quem interfectum excoriaverat, in patris locum nominaverat judicem, monitum ut recordaretur quartant in sella jus dicens minet. l 26.- Hic igitur Otanes, qui in illa sedere sella. jussus erat, nunc successor imperii datus Megabazo, Byzantios cepit et Calchedonios-z Antandrum item expugnavit in Troade terra, et Lamponium; deinde, acceptis a Lesbiis navibus, Lemnum cepit et Imbrum, utramque per id tempus adhuc a Pelasgis habitatam. 27. (Lemnii igitur, fortiter quidem pugnantes resistentesque, ad extremum male sunt adfecti. Qui ex his reliqui fuere, iis Lycaree tus, Mæandrii frater, regis Sami, a Persis est præfectus. Is Lyon- retus, Lemno imperans, mortuus est.) Omnes istos [quos supra dixi] in servitutem redegit evertitque [Otanes], in alios culpam conferens quad desertores fuissent Scythicæ expeditionis ; in alios, quad exercitum vexassent Darii e Scythia revertentem; Hue-ille res gessit, dum hoc ducatu functus est: sed non diu îpost malis . 28. Et max ex Naxo et Mileto exorta rursus mala-sunt Ionibus. Nuitsfuit per id tempusresolutus. omnes insolas opulentia superabat. l - iEademque - " tempestate- Miletus et per se ipso magis, quam umquam, florebat, et universæ Ioniæ princeps habebatur. Superioribus vero temporibus eadem civitas per dues hominum generationes seditionibus-quam maxime fuerat adflicta, douce res ejus composuerunt Parii: hos enim ex omnibus Græcis conciliatores elegerant Milesii. l 29. Conciliarunt eus autem Parii hoc modo. Postquum cives ex his nobilissimi Miletum pervenerunt, quum pessime apud illos ad- ministrntam viderent rem domesticam, dixerunt peragrnre se velle

transmuons. e35 illarum regîonem. Quod ubi fecerunt; totamque peragrarunt Mi- lesiorum ditionem; ubicumque in superiore regione viderunt agrum bene cultum, nomen ejus qui erat agri dominus scripto consignabant. Percursa universa regione, in qua quidem rares hos invene- tant 5 simulatque in urbem descenderuut, concione convocata, hos ipsos designarunt quieivitatem administrarent, quorum agros bene eultos repererant: videri enim, nichant, eosdem rem etiam publicam cade": diligentid administraturos, qua primions rem suam administras- sent. Reliquos vero Milesios, qui prius dissensionibus inter se cons certaverant, hisce parera jusserunt. In hune modum Parii res comv posuerunt30. Tune vero Milesiorum. en his, quas dixi, civitatibus . male cœperunt Ioniæ oriri hoc modo. ENaxo cives nonnulli opulenli in exsilium acti orant a populo, qui patria pulsi Miletum venerunt. Administrahat tune Histiasi nomine Miletum Aristagoras Molpagoræ filins, gener et eonsobnnus Histiæi, Lysagoræ filii, quem per id tempus Susis Darius detinebat. Fuit enim Histiæus Mileti tyrannus, fuitque tune Susis quum Navxü advenerunt, qui prius hospites fuerant Histiæi. Hi ubi Miletum venerunt, rogarunt Aristagoram, ut militum manum sibi præberet, que. adjuti in patriam redirent. Et ille, secum reputans, si ipsius opem in ’patriam hi rediissent, dominom se fore Naxi ; prætendens Hietiæi hospitium, his verbis cum eis egit : ii Ego quidem," inquit, " non tantam hominum manum ft polliceri vobis possum, quæ sufliciat ad vos. invitis his qui N axum " nunc tenent, in patrium reducendos: audio enim octo millia ce. f’ tratorum esse Naxiis, et longarum navium magnum numerum. " Operam vero (labo omni adhibito studio: in hune autem modum " rem perficere cogito. Est mihi amious Artaphernes, Hystaspis " filins, Darii regis frater, qui universæ præest une Asiæ, et "un- " merosum babel: exercitum, navesqne multas: hune virum puto, Ëflquod cupimus, esse efl’ecturum." His auditis, Naxiî mandatum dent. Aristagoræ, ut quam posset optime hune rem perficiat, et dona. polliceatur Artapherni, et stipendium militibus ab ipsis persolven. dum: magnas quippe spes habebant, quando Naxi adparuissent, omnia factures Naxios quæ ipsi jussissent, pariterque insulanos omnes: nulle dum enim ex Cycladibus his insulis par id tempus in Darii erat potestate. 3L Aristagoras ubiiSardes pervenit, cum Artspberne egit, me- momns, esse Ninum insulam, non ita quidem amplam, aliuqui. nere paleron: (maniaque, et Ioniœ vicinam: esseque in en et opes magnas et multa mancipia. ii Tu igitur," inquit, " in banc mitte exercitum, " qui exsulcs in eam reducat. Id si feceris, partim, magna: tibi a N me præsto sont pecuniæ, præter sumtus helli, quos æquum est ut ii nos, qui exercitum petimus, persolvamus: partim vero, insulas " adquires Regi, et ipsum Naxum, et ex illa pendantes Parum et *i Andrum, aliasque quæ Cyclades vocnntnr. Inde vero impetu " facto facile adgredieris Eubœam, amplam et opulentum insulam, fl Cypro haud minorem, et subactu admodum facilem, Cemum 2 H 2

236 HERODOTI HISToR. v. fi naves auflicient ad lias omnes in Reg-is redigendas potesnœnh"l Respondet Artaphernes his. verbis: " Tu vero, quæ ex me " sunt regiæ domus proponis, et recte hæc omnia moues, prieur- ? quam quad ad numerum speetat navium. ’ Nam loco centumna- Ù vium, paratæ» tibi emnt primo vere ducentæ. Oportetnvem hisce " rebus auctoritatem quoque Regis aceedere." v - 32. His auditis, Aristagbras lætus Miletum redût. Anaphernes’ vem, misso Susa nuncio, postulatisque Aristagoræ cum regeeemh municatis, postquam probavit rem Darius, ducentas instruxit trirev mes, magnamque admodum multitudinem et Persurum et sociorum eontraxit, ducemque horum Iconstituit Megabatem, virum Forum de genere Achæmenidarum, suum et Darii consobrinum 5 eumdem cujus filiam Pausanias Lacedæmonius Cleombroli filins, si vem fama est, postera tempore in matrimonium sibi desponsavit, eupiens tyrannus fieri Græciæ. Megabate duce constituto, exercitum istud! ad Aristagoram misit Artaphernes. 33. Megabutes, adsumtis ex Mileto Aristagora, et lonico exercitu, et exsulibus Naxiis, navibus profectus est quasi in Hellespoa- tum navigaturus. Ubi vero prope Chium fuit, ad-Caueasa continuit haves, inde Venta borea in Naxum trajeeturus. Ibi, quum Ion esset in fatis ut hac classe Naxii perderentur, res accidit hujusmodi.- Dum custodias navium obit Megabates, forte in nave ’Myndia Demi) erat qui custodiam agerct. Qua re ille indignatus, jussit satellites quærere hujus navis præfectum, cui nomen erat Scylax, reperttmê que ita vineire, ut par thalamiam (per foramen per quod Mimi remi exstant) trajieeretur, capite extrorsum eminente, corpore serà sus interiora porrecto. In hune modum vincto Scyiace, renuneiat aliquis Aristagoræ, hospitem Myndium a Megabate ita vinetnni contumelioseque habitum esse. Et abit ille ad Persam, venien’i pro illo precans : a quo quum nihil impetrasset, ipse Myndium ne? vem adit, illumque . solvit. Quo cognito indignatus Megabates; cum illo expostulavit. Cui Aristagoras: " Ad te vero," inquit, " quid hæ res pertinent? Nonne te Artephemes misitiqui mihi pa- " reas, navigesque quo ego jussero? Rebus alienis quid te immi- " sces î" Hæc postquam dixit Aristagoras, iratus Megabates, ut no: advenit, navigio Naxum misit nonnullos, qui Naxiis omnia, quæ ipsis imminerent, significarent. 34. Neutiquam enim exspectaverant Naxii, advenus se illam di-. rigi expeditionem. Postquam vero intellexerunt, continuo ad (ciel randam obsidionem sese compararunt, rebus suis ex agris intra muros comportatis, urbeque et cibariis et potulentis instructo. Qui postquam ad sustinendum bellum erant instructi, hostes, ex Ohio Naxum trajicientes, bene munîtes sunt adgressi, et per quatuor menses obsederunt. Sed absumtis pecuniis omnibus quos secum Persæ adtulerant, multisque etiam insuper ab Aristagora insumtis; quum ad continuandam obsidionem pluribus adhuc esSet opus, ex-’ sulibus Naxiis castella exstruxerunt, et male adfecti in continentem’ se receperunt. a

TERPSl CHORE. I 837 86. M veto mangeras, quum promissa implore Artepherni non. poules, simulque premeretur .süpendio persolvendo, quad exer-. écus repeœbat.; timensque quad et exereitue male esset ndfeetus, et ipse .odinm incunrisset Megabatis;; denique existimans Mileti tyrannideln- sibi iri eeepmm: :hæc singula timons, defectionem cœpitmaditari. Accident enim torte.per idem tempus, ut mon, cui caputpancti: ont notation, Susis ab Histiæo ndveniret, meneus- i ut a. Rage defieeret. Histiæus enim, quum monere Arietngonam vellet ut defectionem malin-cim, nec verotaliam aliam, que id eiœignilicaret, haberet rationem, quum vite omnes essent! intereeptæ; servi capot, quem habuit fidelissimum, totondit, pun- ctisque notavit; deinde exspeetavit douce sucerevissent capilli.» Hunc, simiesque capilli sucereverant, Miletum misit, nil ahuri monitamg.nisi et, quam primum Miletum venisset, juberet Arista- goram capillos ipsius tondere, caputque inspicere. Signifieabant autem nous, quemadmodum ante a me dictomest, defectiouem esse admodum. la Histiæus fecit, ægerrime ferens Susis sese detineri: nom, defectio si. exstilisset, magnum opem habebat, ad mare se de- miseum ici; nihil autem novi moliente Mileto, unmquam se in illamrediturum existimaverat. 36. Hoc igitur maehinatus Histiæus quum servum illam misie- eet, eodem tempore hæc omnia, eodem tendentia, Aristagorœ ses ciderunt. Deliberavit itaque cum suamm partiutn hominibus, bisa que et sententiam suam, et quæ ci ab Histiæo advenerant, exposait; Ac cæteri quidem omnes in eumdem ivere sententiam, defectionem’ probantes. Hecatæus vero, Hamme: acriptor, statim quidem censuit, neutiquam bellum cum regs Persarum esse cuscipiend-um ,- po-’ pulos omnes commemorans quibus imperaret Darius, potentiamque regis. Deinde vero, ubi hoc eis non persuasit, secundo loco barta- tus illos est, " opernm dorent ut navibus maris tenerent imperium. " Quem autem intelligat," (sic verba facere perrexit,) " quam tt sint tenues Milesiorum vires, nullum se aliam perspicere viam " qua eo-possint pervenire, nisi si pecuniæ auferantur e templo quad " est in Branchidis, quos Crœsus Lydus ibi deposuisset: id si fe- " ciment, magnum se spam habere, passe ipsos maris obtinere im- " perium; atque ita et ipsos peeunîas habituros, quibus utuntur, " et hostos illos non direpturos." Ingentes autem illæ peeuniæ erant, quemadmodum in primo hmm Historiarum libre deman- stravimus. Athæe quidem non vicit sententia, nihilo minus vero plaeuit defieere: simulque decreverunt, unum e suorum numero navi Myuntem mittere ad exercitum, qui, et quo Naxum reliquerat, eo loci versabatur: ibi legatos ille operam duret, ut duces eorum qui in navibus essent prehenderet. 37. Missus est ad hoc ipsum perficiendum Iatragoras: isque dolo camprehendit Oliatum Ibanolis filium, Mylassensem, et Histi- æum Tymnæ filium Termerensem, et Coca Erxandri, cui Darius Mitylenen dona dederat,.et Aristagoram Heraclidæ filium Cumæum,

238 HERODOTI tHISTOR. V. mulwsque item alios. Atque in ex professo defecit dûment, quidlibet moliem advenus Darium. Ac statim quidem, verbo cette, abdicavit tyrannidem, et juris æqualitntem proposuit civibus, quo libentins Milesii cum ipso deficerent. Deinde in relique Ionia idem fecit, tyrannos civitatibus expellens: :quos vem ex navibus prehen- derat quæ expeditionis sociœ fuerant in Naxum susceptæ, bos, gratum factums civitatîbns, suæ cujusque civitatis civibus tradidit. 88. Et Coem quidem Mitylenæi, simul atque illius compotes suai: facti, ex urbe eductum lapidibus obruerunt. Cymæi vero suum dimiseruntincolumem : pariterque ahi etiamplerique sucs dimiserunt. Atque ita tyrannîs liberatæ sunt loniæ civitates. Quibus submotis, Aristagom Milesius in unaquaque civitate jussit punta- rem constitui 3 ipse vero mox Lacedætnonem suscepit legationem, trirenfi profectus: opus enim ei crut magnum aliqnnm comparare armemm societatem. 39. Snn’rÆvper id tempus non amplius in vivis erat l’ex Anamn- drides, Leontis filins: sed, hoc mortuo, Cleomenes, Anaxandridæ filins, regnum tenebat; non virtutis aligna specimine, sed nativi- taxis sorte illud consecutus. Habuerat Annxandrides in matrimonio fratris sui filiam, quæ cara ei crat, sed liberos nullos pepererat. Quod quum ita esset, ephori ei ad se vocato dixere: tt Quando- ü quidem tu tibi ipse non prospieis, nostri est officii, genus Eury- " sthenis non pati interire. Tu igitnr hànn quam habes uxorem, (t quoniam tibi liber-os non parit, dimitte,.et duc aliam: id si fe- " ceris, Spartiatîs gratnm feceris." At ille respondens ait, " neu- " trnmrse facturum : nec enim recta illos oonaulere, sese .hortantes U nt-dimissa, quam habeat, uxore innoxia, aliam ducat; itnque se " illis non pariturum.” - 40. Ad hæc ephori et seniores, re deliberata, hæc Anaxandridæ proposuemnt. " Quonlam igitur,” inquiunt, " videmus te amure " uxorîs tuæ captum, st tu hoc fac, nec huic te oppone conditioni, " ne aliud quidpiam de te decernant Spartnni. Non amplius p0- " stulamus, ut uxorem, quum habes, dîmittas: præsta veto huic n" porro quæ adhuc ei præstitisti; sed aliam, præter, hune, domum " duc uxorem, quæ liber-os tibi pariat." His fere ab illis dictis ad- sensus est Anaxandrides g et aliquanto post, alia insuper ducta uxore, duas habitavit domos, nequaquam ex more Spartanornm. ’ - 4l . Haut! multo interjecto tempore, nxor. postmodum ducta. spe- perit hune Cleomencm. At, (loin hæc futurum regni .successorem Spartanis in lucemedit, forte fortnna contigit, ut prier uxor, quæ adhuc sterilis fuerat, gmvida esset. Huic, quum revers prægnans esset, re cognita, turbas ciebant cognati posterioris uxoris, diçen- tes frustra illam gloriari, velleque supponere sobolem. huque his indigne rem-ferentibus, instante partus tempore, increduli ephori pa- rientem mulierem circumsedentes observabant. At illa peperit Dorieum; moxque itemm Leonidam; moxque rursus Cleombrov mm : dicunt etiam nonnulli, gemellos fuisse Cleombrotum 6*

TERPSIÇHORE. 1 239 Leonidam. .At posterius ducta uxor, mater Cleomenis, quæ Princ- tadæ filia Ierat, Demarmeni neptis, post Cleomenem nulles alios libem42. Et Cleomenes peperit. quidem, ’ ut narrant, mentis baud satis emt campos, ac fere furiosus. Dorieus vero inter æqnnles primus erat; latisque speraverat, pro sua virtute regnum se adepturum. Banc spem alens, quum mortuo Anaxandride Spartani ex lege regem constituissent majorem natu Cleomenem, indigne rem ferens I Dorieus, et sub Cleomenis vivere nolens imperio, postulata a Spar- tanis multitudine qundam ex plebe, colonos hos eduxit, non consulta Delphis oraculo quamnam in termm iret conditurus coloniam, neque aliud quidquam ex civitatis institutov ante exsecutus. Sed, indignatus litent, ad Africain dirigit naves, ducibus usus civibus nonnullis Theræis. Ubi ad Cinypem pervenit, condidit locum Libyæ pulcerrimum juxta flumen. Inde Vera ejectus tertio anno a. Macis et Libybus et Carthaginensibus, in Peloponnesum redût. 48.-Ibi Antichares, civis Eleonius, ex Laii oraculis consilium ci dedit, ut Hemcleam in Sicilia conderet; dicens universam Erycis ragions": Heraclidarum esse, quippe ab ipso Hercule adquisitam. Quo audito, Delphos profectus Darius, quærit ex oraculo, an polituru: si: terra quam adire cogitant? et Pythia,-pomurum ca, respondit. Sumta itague classe et multitudîne, quam eamdem in Africam fluxer-ut, ltaliam est prætervectus. r l ’ 44. Per id tempus, ut memorant Sybaritæ ipsi et tex ipsorum Telys in eo erant ut advenus Crotonem arma moverent : et Cro- toniatæ, matu permlsi; rogarunt Dorieum ut opem sibi ferret, idque ab i110 impetrarunt. Nam cum illis advenus Sybarin est profectus, et une. cum illis Sybarin cepit. Hoc igitur a Dorieo, et bis qui cum eo erant, gestum esse aiunt Sybaritæ. Crotoniatæ wero adfirmant, neminem peregrinum belli contra sybaritas suscepti l socium -sibi misse, nisi unum Calliam,lvatem Eleum, ex Iamîda- nm familia; eumque hac rations, quad aTely’, Sybaritarum tyrann’o ad se profugisset, quum sacrificanti adVersus Crotonem sacra pai- flun prospera evenissent. Hoc quidem hi ’djcunt. ’ i 45. Testimonia autem dictorum hæc adferunt unique; Sybà- ritœ quidam, partim testantur agrum sacrum atque templum praxie siccum Crathîn ; quæ Minervæ, cognomine Crathiæ, dedicata. esse aiunt a Dorieo, postquam consoeiatis armis cum Crotoniatis Sy- barin cepisset; partial ipsius Doriei mortem ut maximum ndferu’nt argumentum, quippe quem periisse aiunt en quod contraIvaticinîa fecisset: qui si nihil deîiquisset, sed id fecisset ad quod missus erat, cepisset Erycinam terram, et captam obtinuisset, neque ipse cum suc exercitu fuisset interemtus. Centra Crotoniatæ milita monstrant in Crotoniensi agro eximie donata Calliæ Eleo, qua: ad meam asque ætatem posteri Calliæ possederunt : Dorieo vero ejus’- que posteris nihil esse donatum ; oui tamen, si socius fuisset Sybà- titici belli,’multo plura quam Calliæ fuissent donata. Hæc utri-

840 HERODOTI iHiSTOsR. V. que Aprofemnt testimonîa 5 quorum utris accable qn’nquevlnaiusrît,

46. Navigarunt autem cum Dorieo alii Spartani, endeuillassio- «mehie socii, Thessalus,accedat et Puœbates, et (bleuet licet. Euryleon. Qui post-. pquam cum universo adpnratu in Siciliam -pervenerunt, pelisse præ- lio super-mi a .Pœnis et Egestanis. Unus immun vhuicrcladi super- .stes fuit. Euryleon. la, ennemis copina-uni neiiqniis, Minouienuit. .Selinusiorum coloniam, et Seiinusiis operam suam œntulit, ut Pei- thagora monaroho liberaœntur. Postes. vero, hoc subhto, tyran- .uidem Seiinuntis ipse invasit, enmque pet bien tempus abusait: nain insurrections facto. interfecerunz eum Selinusii, tametsi adie- rensis Jovis arum vpmfugerat. 47. Secutus etiam Dorieum eut et ouin en perikPhilippus, Bu- tacidæ filins, civis Crotoniata. la quem sibi duponsaæet Telyis filiam, Sybaritarum regis, Crotona profugerat: WWuseaW au- ptiis, reiicta Italie Cyrenen naviguent. Inde Modus-semais erat Dorieum propria trinemi, suc sumtu miiiiibus humait-Vif qui in Olympicis nertaminibus viotoriam repoussent, a formés- ,simus omniumsuæ dans Græconun. Hic oh fortune præstantism ab Egestanis consensus est, quad neno alias: Menin: super et!!! sepulcro Han-ouin erexerunt. et sacrificiis eum planant. , v -. a 48. Hum: :finem inabuit DWŒ: qui-si sustinruisset sui: Glenn nia vivere imperio, et Spartæ manere, ipse tex evnsisset Laoedæmo- nie. Neque enim diu admoâum regnavit meuneries, sud mon!!!» est nulle prole reiicta, niai una fiiia; cui momon crut Gorgo. 49. Hoc igitur regnaate Cleomene Spot-tan unit Managers, Mileti tyrannus. Is regain conveniens, secum adferebat, utcnamnt ,Incedæmonii, æneam tabulons, in qua tétins-terras circuituseratin- cisus, et mare universum, fluviique mimes. U-bi in colloquiunrwenit regis, hæc ad eum verba ferait. " Cleomenes, ne menu: andin!!! .V" te conveniendi mimis-5 tafia enirn sunt temposa. v Sonatine fi Ionum filios, qui liberiesse-debebant, probmm et doloi- unanime ." quidem est nabis ipsis, vemm miam, prætsr cæteme un» ii magis vobis, quoniam principes estis Græciæ. Nurse igitnr,nper " Deos te OroGræciæ præsides,«e ,servitute vindicuelonasmousam " guineos vestros. Facile autem est volais hoe ensequi. Na: sain i? fortes viri sunt Barbari; vos veto bellica vintute pinter 0mm! u populos eminetis. .Pugnæ genus autem illorum hoc est, anus ci " breve spiculum. Braccis induti [non scutis teoti] in pralinai " eunt; tiares [pro galeis] in capite gestnnt: ita superatu suntfr " ciles. Sunt autem continentem iliam habitantibusg borna, quanta " non sunt aliis omnibus bomi-nibus simul sumtis: aurum summum " argentum, et æs, et vestis pretiosn, etjumenta, etmancipia: quibus " vos, si modo libuerit, potiemini. Habitant autsm, alias populus ni- . ii terum adtingens sic, quemadmodum ego (licnm. Juan louas hosce 7" habitant hi Lydi, terrain tenentes bonam et argenta abundantem." .(Hæc-. (licous, digito monstravit regionem in iilo terræ .cirouitu, quem æri incisum secum adtuierut.) tt Lydie ’vero (sic dicerç pet.

TERPSICHORE. I Ni ’Ierexit) contigui sunt versus orientem Phryges hi, et anneau: " et terne frugibus opulentissimi omnium, quos equidem novi, fi populorum. Phrygibus proximi sunt Cappadoces, quos Syrios " nos vocamus ; bisque finitimi cilices, ad mare liocce perti- tf nentes, in quo Cyprus hæc insula est; qui quingents talents " annuum tributum peudunt regi. Cilices adtipgunt hi Armenii, " et ipsi mentis opulenti. Ameniis finitimi Matieni hancce pos- Vsident regionem. Horum regionem udtingit Cissia hæc, in qua ujuxtu fluvium huncce Choaspen sita hip surit Sun, ubi Rex me? " pas vitam agit, suntgue pecuniarum illius thesauri. Hum: it urbem quum ceperitis, tum fldenter cum Jove (le divitiis comme 0 detis. At nunc de exiguo terra: tractu, neque i110 in bono, et de " arctis finibus opus est vobis pugnare cum Messeniis, qui vobis " pares saut amis, et cum Arcadibus et Argivis, qui nihil possident " quod sit auri sut argenti simile, cujus studio aliquis ad pugnan, "dam cum vitæ periculo commoveatur. Qunre quum facile sit V rubis universæ Asie potiri imperio, aliud-ne quidpiam præopta-y " bitis à” Hæc Afistagoras dixit; oui Cleomenes: tt Hospes Mile» q aie,” ait, fr in tertium diem diifero tibi respondere." i 60. Tune quidem in tantum progressi sunt; ubi vero adfuit con. stitutus responsioni dies, et ad locum ventum est de quo conveneg ranz, ex Aristagora Cleomenes quæsivit, quo! dierum iter esse! a mari Ioniam adluente nuque ad regem? Et Aristagoras, alioguin callidus home, et pulcre illum circumveniens, in hoc quidem offendit. Nam quum non id quod res est dieere debuisset, ut qui Spartnnos in Asiam cuperet empare, ex veritate respondit, dicens triant menait"); au adxcensum. Tum 116m Cleomenes, præcidcns reliquum serins), hem quem de ilinere illn factums erat Aristugoras, ait: " Hospes " Milesie, excelle Sparte ante solis occasum z nec enim Sermonem i! dicis audiendum Spartanis, qui cos cupis trium messiuin viam " abducere n mari.” Bis dictis, Cleomenes domum abiit. 51. Tum vero Aristagoras suinta pleæ rama diminua udiit Cleo, menin, et introgressus supplex illum precatus est, ut, (limissa filiola, me audiret: udstabat enim forte Cleomeni filia, ,cui nomen erat Gorge, unica illius proies, annorum octo ont neveu) puella. Jussit illum Cleomenes dicere quæ venet, nec cassure puellæ causse. lbi Aristngoras a decem incapit talentis quæ illi pollicebatur, si ca, qua: petiisset, etfecta sibi dedisset : ahanenteque Cleomene, progressais est augendo subinde pecuniæ summum; donec postremo, quum quinquag-inta ei talents reeiperet, exclamavit puella; tt Pater, ti corrumpet te hic hospes, ni ocyus bine abacesseris.” Et deleetn- tus Cleomenes puellæ monito, in aliud conclave abiit, et Aristago- me Sparta omnino excessit, neque ei licuerat de ilinere ad Regina 52. Est autem illius itineri: ratio hujusmodi. Stationes (sire rimâmes)plan: ubique suntcommemorare. regiæ, et diversoria pulcerrima: totumque i iler per culte se tutu instituitur loca. Per Lydiam et Phrygiam Win34 mut mansions, parasanges, veto nonaginta quatuor au" i!

Q4? HERODOTI HISTOR. V. dimidiu. Phrygiam excipit Haiys finvius, ad quem est porta,per quant omuino transira oportet priasquam fluvium trajiciss: estque ibidàn magna custodia. Transgresso in Cappadociam, tuque per eam pergenti usque ad Ciliciæ fines, mansiones sunt viginti colo, parasangæ vero centum et quatuor: in bis confinibus autan du sunt portæ transeundæ, et dues custodiœ. Hue postquatnt præ- terieris, pet Ciiiciam iter faciemi tres surit mansiones, parasange: vero quindcciin cum dimidia. Terminus Ciliciæ et Ameniæ In- men est navibus transmittendum, cui nomen Euphratest Lulu- menia vero mansiones sunt (iÎ’VPFSOTIOPum quindecim, et parasange vuinquaginta sex cum dimidia: estquein his etiam custom. stade. erfluuut autem Armaninm quatuor fluvii, quos nimbus necssssrio o rtet trajicere. Prunus est Tigris: deinde’ secundus et tertius i en: nomen habent, quamvis non idem sic fluvius, nec me: loco fluens ; prior enim ex Anneniis finit, posterior wro ex MM. Quarto fluvio nomen est Gyndes, i9 quem Gyms in traceuses eum- ginta alveos diduxit. Ex hac Amienia ubi. in Matisuen pesions!!! t’ransieris, stationes sunt quatuor: tain ex- hae in Cissiam tu dienti, stationes undecim, parasange: vero quadraginta duæ m dimidin, usque ad Choaspen fluvium, navibu’s itidetn trajieiendum; ad quem Susa urbs condita est. Harmn omnium mansionlun m- ma est centum et undecim: torque surit stations: atque diversüit Sardibus Susn iter facienti. e 53. Quod si vero recte parasangis dlmensn est regia via, espa- fasangn si valet trigintustadia, (uti reveru valet) eruut Sardibus usque ad regîam, qua: Memnonia vocatur, stadiorum tram millia et quingenta, quum sint parasangæ quads-ingentœ et (pin- quaginta. Jam singulis diebus centena et quinquagena stadia œn- ficîendo, consumunturi adcurate dies lnonsginta. A 54. ltaque Milesius Aristagoras, quando Clemeni Lacedno- nio dixit, trium mensium iter esse que ad Regain adccenditur, reste illi dixit. Si quis vero curatius etiam (le histquærat, si ego hoc adam declarabo ; namque tadjici débet iter Epheso Sardes faciendunt. Dico igitur, a Græco mari usque Susa, nain hæc Memnonia crûs rocatur, stadiorum omnium summum esse quatuordecim milliaet quadrnginta. Nom ab Epheso ad Sardes sunt stadia quingenta et quadraginta: itaque tribus diebus longius fit trimestre iter. ’ 55. Sparta pulsus Aristagoras, Alberta: inde se contulit: qua civitçs [huud multo ante]. tyrannis liberata erat, idque hue mode. Posrousm Hipparchum, Pisistmti filiaux, Hippiæ tyranni fra- frem, cui per somnumv visum erat oblatum imminentem calamite- .fem perspicue significansflnteri’ecerunt Aristogiton et Harmodius, generis origine Gephyræi ; post hæc Athenœ pet quatuor etiam nunc unaus nihilo minus, immo magis etiam quam antea,tyrannide pre- 56. Insomn’mm Ifipparcho oblatum huîusmodi crut. Nocte qui! ipræcedebut mcbnntur. Pannthenæorum solennia, visum crut Hippnrc’bov ndstare ipsi rhum grande!!! formowmque, migmaticis bis verhis ipsum adloqucntcm: - ’ - ’

TERPSICHORE. 243 Intolersnds, leo, patinas, forti tolets anima! Nemo joins-mi i mon subit m panant . Haine visionem ille, simulatque illuxit, palam ad somniorum con- jedom rendit : dcinde veto,sacris averruncandiycaussa flciji, pom- pua illam .duxit, in qua interfectus est. 57- Gephyræi, quorum de genere emnt Hippsrchi percussorss, principio, ut ipsi aiunt, ex Eretria fuerunt oriundi; ut vero ego rem percements reperio, Phœnices fuerunt ex illorum numero Pliœnicum, qui cum Cadmo in banc rqgionem, quæ nunc Bœotin immun voueront 3 et Tanagricum ejusdem regionis tractum, sorte acceptant, habitaverunt. Inde postquam Cadmei prius ab Argivis fuissent pulsi, deinde Gephyræi hi a Bœotis ejecti, Aihenas se icon- verterunt. Et illos receperunt Athenienses hac conditions, ut cives casent Aülenienses, at compluribus tamen nonnullis juribus, nec mdignis quæ hic commemorentur. essent exclusi. . 58. Pbœnices autem hi, qui cum Cadmo advenerunt, quorum de hument) fuerunt Gephyræi, quem alias res mutes ad doctriaam mantes adtulemnt Hellenibus, tum literas; quarum usas nullus au, Il: mihi videtur, and Ballerine fuerat. Ac primai quidam tales aduleront, qualibusvomnes utuntur Phœnices: procedente raotempore, sium! cum sermone, literai-nm etiam ductus immu- m. Plenaque per id tempus loco. circum illes habitabant Hel- lents loues: qui literas edocti a Phœnicibus, usi sunt eis, forma minium mutata 5 a quorum usa mas invaluit, ut, quemadmodum «du etiam postulabat, quoniam a l’hœnicibus in Græciam in- wctæsunt, Phæniciæ literie nomimrentur. Atque byblos etiam (id st, libres pensums) antiquitus diphtheras (membranas)10nes ruant. quonian in papyri inopia membrane (s. pellibus) caprinis etcu’llisrutebantur. Atque etiam nunc men ætate multi barbue- nrtalibusin «pellibus scribunt. 69. Vidi vero eünm ipse liteau Cadmeas in templo Apollinis hui Thebis Bœotiœ, tripodibus nonnullis insculptas, maximum m similss Jom’cîs literie. Unus ex ,illis tripodibus hune habet

Dedicavit me Amphitryon, rediens ex Telebois. Hue igitur scripta fuerint Laii ætate, filii Labdaci, nepotis l’oly- dofi, fifi Cadmi. i 60. Aiius tripus hexametro modulo hæc dicit: rSn-gin film-m «flamine rioter, , Me titi mit, apode-nm unaus, Apollc. Semis autem ille fuerit Hippocoontis filius : si modo hic fuit qui muons illud dedicavit, nec alias idem nomen gerens cum Hippoca- ontis filio: vixit hic autem Œdipi ætnte, Luîi filii. beôl. Tertîus tripus, hexametro pariter modulo, hæc inscripta. ha.- t: i 2 1 2 au HERODOTI HISTOR. v.

Landau-a hmm tripodem, au. in urbe nommant, .Hoc insigne dans tibi magne dicavit Apollo. Hic est ille Laodamas, Etcoclis filins, quo regnante Cudmei, Argivis aedibus suis ejecti, ad Encheleae se recepenmt. Gephyrcî - vero, tune reliai, postea a Bœotis coacti sunt Athenas concedere. Et habent hi templa. Athenis etstructa, quæ ad reliquos Athenienses nil pertinent, quum alia, quibus nihil cdmmune cum cæteris templis est, mm Achaicæ Cereris templum et sacra. 62. Quale fuerît visum Hipparcho oblatum. et unde orinndî Gephyræi, quorum de genere fuere Hippnrchi percussores, est a me expositum. Superest ut post hæc redeam ad narrationem quum initie instituturus arum, dicnmque qua ratione tyrannie liberatæ- si!!! Alliance. Quo tempore Hippias tyrannidem obtinuît, et Athenîenses 0b Hipparchi cædem acerbîus vexubat; per id tempus Alcmæonidæ, genere Athenicnses, 0b Pisîstratidas vero pntfia profilgi, postquam cum aliis Atheniensium exsulibus par vîm reditum sibî parure œ- nantes nihil profecissent, sed ad Leipsydrion supra Parnethum, quem locum tentandi reditus cnussa et liberandæ civitutis consilio muni- veram, ingentem accepissent cladem; deinde, omnia advenus Pi- Bistratidas molientes, ab Amphictyonibus templum Delphicumv hoc, quad nunc est, et tune noudum crut, ædificnndum conduxerunt. Quumque divitiîs nbündarent, et inde a majorîbus spectati essent vil-i, exœdificerunt templum quum alias pulcrius quum ferebàt exemplar, tutu frontem ejus ex Purin marmore efi’ecerunt, quamquam conventum esse: ut totum templum ex porino lapide construeretur. 63. Hi igîtur Alcmæonidœ, ut Atheniens narrant, dum Delphis mombantur, pecuhia persuaserunt Pythiæ, ut, quoties Spartani ci- Ves Delphos venirent, sive privato nomine sive publico oraculum consulturi, constanter illos moneret, ut liberarent Alberte". Proinde Lacedæmonii, quum idem ipsis semper eEatum edereturb mietunt Anchimolium. Asteris filium, cum exercitu, spectatum inter chu virum, qui Pisistratidas Athenis pelleret, quamquam hospîtü’juœ cum ipsîs in primis conjunctps: mm, quæ diis debentur, antiqui- ora duXerunt quum qua: bominibus.. Hume exercitum, mari navibus missum, Ahchîniôlîus’, portum tenefls Phalerutîn, ibi in terra deposuit. Qua re une cognita, Pisistratidæ, quum esset1eis fœdus hum TheSsalis, auxilia e Thessalia accîverant. Et precantibus Thes- sali, publico decreto, mille requîtes. miserant,et regem suum Chenu) Coniæum. Quos auxiliares nacti Pisistrntidæ, hocce instituerunt facere. Detonsa. planifie Phalereorum, et loco hoc equltibus hu- bili reddito, equitatum advenus hostîum castra mittunt: qui in bos incidens, quum alios multos interfecit Lacedæmoniorum, tutu et ducem Anchimolium, reliquos vero in paves compulehmt. Hic finis fait prima: expeditionis Lacedæmonîorum z estque sepulçrum Anchimolii in AttÎCO page, oui Alopecæ nomen, prope Herculîs lèmplum quod in Cynosarge. 64. l’est hæc majores copias adversus Athanas miserunt Linda:-

’TERPSICHORÈ. "i945 V fiabiiii, duce Cleomene rage, Anamndridæ filin: bas «in son jam inarî miser-tint, set! pet continentem. Cum his, ut in Amicaux in- ’ ’vaserunt, primum congressi Thessali equites, brevi tempure in fu- v ’ m sur", versî ; Cecideruntque ex eisdem amplius quadraginta, re- I ui veto e vestigio recta versus Thessaliam abierunt. Cleomenes, i ü ad urbem pervenit, una cum bis ex Atheniensibus, qui liberi vi- vète’mpiebnnt, tyrànnos obsedit, mura l’elasgîco incluses. W85. Nequaquam vero expug’nnturi Pisistmtidns ernnt Lacedæ- monii: nec enim justnm obsidionem instituere cogituverant, et ci- ac potulentîs bene instructi Pisistmtidæ ernnt: post paum- I runique dierum obsidionem Spartam ’eraht illi ubimri. Nunc vero wpervenit casus, istis infaustus, bis veto peropportunus: capti «in: saut Pisistrutidarum liberi, quum in en essent, ut extra Atti- un: in tuto collocarentur. Quæ res postquum accîdit, turbatæ m 0mnes corumdem rationes. Itaque (ledltionem feeerunt eis tondîtîonibus, quæ Atheniensibus placuemnt, ut, receptis liberis fiât, filtra quinqua dies Attica excederent. Atque itn r’elîctà Anion ratidæ Sigeum ad Scamundrum migrarunt, postquam Athenis une trigîuta amies magnassent. Fuerunt autem hi origine Pyliî eiNeleidæ, eîsdem majoribus prognati nique Codrus et Melunthus; a ipsi olim, quum advenæ essent, reges fuemnt Atheniensium. . in originîs memoriam Hippocrates filio Suc nomen l’isistrnti influent, de Pîsistrabo Nestoris filio. Hoc modo tyrannis suis Mtisunt Athenienses: quas vero res post ’re’ceptum Iibertntem ” unau (lignas v’el gesserint vel passi sint, prîusquam Ionia a idefecît, et Arist’agorns Milesius Athenas venit opem illorum mans, primum exponam. WGÇÏJAth’enæ, quum jam ante magnæ fuissent, nunc, postiluam . 4 is’libemtæ émut, majores evaserunt. Dumînabantur autel): vM’duo viri, Clisthe’nes, de familial. Alcmæonidnmm, i5 quem finncorrupisse Pythiàm, et lsagoras, Tisnndri filins, Spectatn flûtiau familias natum ; cæterum, quibus nmjnribus uhtîquituæ V fbriundus, dicere nequeo, nisi quod cognati ejus Jovi Catin v 1’ hmm. Hi viri inter se de principntu contentlebant. Supe- V il) æmulo Clisthenes, piebis favorem sibi concilinvit ’: et de- ÎÜÜ, quum in quatuor tribus distributi fuissent Athenîenses, décan q constituit; mutatisque nominibus, quæ ab louis filiis, Ce- exti.Eg’icore et Argnd’a et Hoplete, erant desumtn, ab indi- f fheroibus eus dénominuvît, uno Ajace exceptî); quem, quum- Wypefegrinum, tamen ut vicinum et socium, adjecit. ’"’61.’»’Qua in re, ut mihi videtur, Clisthenes hic avum suum mn- 1 343mm: imitatus est, Clislhenè’m Siryonis tyranhum. "le enim, quum , ."gereret deum Argivîs, prîmum Rhapsodos vernit Sicyone e V, imbus Homeïicis decertare, quoniam in îllis ubique fere non- nÜÎÀAi vi et Argos belebmntur: deinde, quum esse! in fora Sicy- Ï à . ædes Adrasto, Talui filio, tamqua’m Hcrui, consecratn, hune Ciisthenes, quippe Argivum, sede sua ejectum cupîebat. Ita- Wé’DéÎph’os profectus, consbluit orac’uiur’n, un dirent Adraslzlm.

Q4G IIERODOTI HISTOR. V. Coi Pythia respondit, " Adrastum regem esse Sicyoniorum,ipsulm " vero lapidatorem." l’ostquum Deus ei banc potestatem non fecit, domum reversus excogitavit rationem qua Admstusipse de- migrm’et. Quam rutionem ubi reperisse sibi visus est, Thebas Bœotias luisit, dicens velle se Melanippum, Astaci filium, deduwe Sicyonem: et permiserunt Tiiebani. Tom Clisthenes Mélanippo Sicyonem deducto funum dedicavit in ipso prytaneo, illudque ibi in loco munitissimo stutuit. Mclzinippum autem arcessive- rat Clisthenes, (nain et hoc me declumre oportet) ut qui inimicis- siums fuisset Adrasto, quippe cujus frutrem interfecisset Mecîstem, et Tydeum generum. Huic postquam templum dedicavit,sacri- ficiu et solenniu Adrastn ademtu eidem Melanippo adtribuit. Con- sueverant autem Sicyonii magnifice mimodum honorare Adrastum. Fuerat enim hæc regio I’oiybi, Admstus autem Poiybi ex filin nepos fuit: qui quum sine liberis decederct, tradidit Adrasto regnum. Adrastum autem quum aliis houoribus colebant Sicyonii, tumeu- lamitates ejus tmgicis choris celebrabunt : non Bacchum, sed Adrastuln colentes. Ciisthenes vero choros Baccho tribuit, reiiquam vero solennitatem Meianippo. Hoc mode cum Adrasto egit Cli- sthenes. 68. Idem vero tribuum Doriensî’um nomina mutavit, ne scîlicei eædem Sicyoniis utque Argivis tribus essent. Atque id agnus, maxime derisui hubuit Sicyonios: quippe nova nomina. a suc et asine desumens, terminationem solum pristinarum tribuum radierait, sua tribu excepta, coi de suo yimperio nomen imposoit : bos enim Archeiaos nominavit; reliquorum autem alios Hyatas, alios Ona- tas, alios Choirentas. Quibus nominibus tribuum usi suut Sisy- onii non solum quoad regnavit Clisthenes, verum etiam post illius obitum sexuginta odhuc annis : deinde tomer), re deliberata, mutarunt en, et alios Hyllæos, alios Pamphylos, alios Dymanatas n0- minarunt: quartæ vero tribus nomen ab Ægialeo desumserunt, Adrasti filio, tribulesque Ægialeas adpellarunt. 69. Hæc Sicyonius Ciisthenes fecerat. Atheniensis autem Cli- sthenes, Sicyonii ex filin nepos, qui nomen etiam ab i110 crut nactus, hic itidem pet contemtum (ut mihi videtur) Ionum, ne cade!!! Atheniensibus atque Ionibus trihuum nomina essent, cognomineem Clistbenem est imitatus. I’ostquam enim plebem omnem Atha- niensium, prius a se alicnatam, suas ad partes traciuxisset, tribuum tune mutuvit nomina, et numerum iilnrum auxit: decem enim» quum quatuor fuissent, constituit phylarchas, et par decem tribus distribuit (lentos (sive carias) omnes Atheniensium. Eratque, plebc suis partibus adjectn, longe potentior quam adversarii. 70. Vicissim igitur ab ilio superutus Isagoras, hæc contra moli- tur. Cleomenem advocnt Lacedæmonium, qui hospes ipsi fœtus er-a.t inde ab obsidione Pisistratidarum z quem quidem fuma ferebat consuetudinem.tuncimbuisse cum uxore’Isagoræ. Primnm igitur Cleomenes, præcone Athenus misso, Clisthenem urbe ejecit, mui- tosque cum en a1ios Athenienses, hos dicens qui nagea essent. (id est, piaculo contaminati.) Hæc autem par nuncium edixit, ab Isa-

TERPSIC ROBE. 247 gara- edoetos: habebnnt enim quidem Mennonite, critiquai ao- rumdem «ont partium, culpam commirsæ cadi; et ipse Clisthe- nes’ejosque amici non fuel-am: cadis participes. 7l. Enngees autem dicti sont nonnollî ex Atheniensibus hac de nous. Fait Cyion, eivis Atheniensis, olympicorum certaminum vicier. le cristas tuileau, eonsiliunr fuient occupandæ tyrannidis. Comparatis sibi sociis ex æqonlium numero, arcem occupare cona- tusest r quum quum obtinere non posset, nappiez ad deæ imaginent maudit. Han homines îgitur surgere inde jasperont prytanes Nau- crnrorum, qui tune civitatem administrabnnt, fide data punitum eus iri citrn mortem : acumen oecisi irisant cnîpa Alcmæonidarum. Sed hæc geste sont ante Pisistrati ætatem. 72. Postqoam Cleomenes, misso præcone, ejiciendos orbe Cli- dllienem et piccolo contamination edixit, nous Clisthenea vitro ex- emit. Deinde vero nihilo mimis Athenas venit Cleomenes, non quidem cum magna menu: quo ubi pervenit, septingentas familias muait, quais ci Aristngores indieavernt. Quo facto, deinde mon comme est dissolvm, et trecentis civibns de bagotte faction tradidit magistrature. Quota velu retisteret senatus, et imperio pellet parere, Cleomenes et [angoras com soarum portion! civilms areem occupant. Et cæteri Athenienses, cum senatu sen- tirons, per biduum illos obsedemnt: tertio vero die, deditione fada, Attica excessere quotquot eormn Lacedæmonîi emnt. Atqoe ira implebatur Cleomeni ominosum quad acceperat dictom: mon quum in arcem, occupetnrus illnm, ndscendisset, ne! penetrale ac- cesserat, deam consultons: et merdes de sella surgeon, priusquam ille per januam intranet, dixit: " Retrogredere, hospes Lacedæ- " monie, nec in hoc templum pedem pane: nefns est enim Do- " riensîbus hoc intrare." Coi ille respondit: " At non Doriensis Hum, o mulier, sed Achæoe." lgitur, quum spreto amine exsequi consilium esset ndgressue, tune rursus excidit cum Lacedæ- moniis. Reliquos vero in vincula corüecerunt Athenienses, morti figurantes: et in un ’Timesitheum Delphensem, cujus viri opem mon: fortisque mimi maxima possem commemorare. Et hi min-in vinculis mortui sont. i 73: Post hæc Athenienses, revooato Clisthene et septingentis illis hmiliis, quæ a Cleomene patrie orant’pulsæ, Sardes legatos miseront, copientes cum Persis contrahere societatem: intellexerant mini, bellum sibi imminero cum Lacedæmoniis et Cleomene. W Sardes ndvenere legati, et mandata eXposuere, qoæsivit Amphernes, Hystaspis filins, præfectus Sardium, quinam [rumines firent, et ubi Imam»: habitarent, qui Persarum pater-eut societatem f Quoi! obi ex legatis cognovit, brevibus verbis cos expedivit. Si regt’ Bario déliemenses terram traderent et aquam, societatem illis pollici- mm: si non traderenl, abire illos jasait. Tom legati, re priva- mlnœrise’deliberatn’, tradere se, dixerunt ; scilicet copientes con- Mi societflem. At hi, quum domom rediissent, gravein culpam seconderont. , V -

348 HERODOTI HISTOR. V. 74. Cleomenes, quum se et verbia et factis contumeliace ab Atheniensibos acceptum existimaret, ex universa l’elaponneso cane traxit exercitum, quo consilio cantrahat non dicens; sed pæan sumere de populo Atheniensium copiens, et langeront constituera tyrannum: hic enim cum illo ex arec Athanarum erat egressus. Dom igitur ingenti cum exercitu Cleomenes Eleusinem invadît, per idem tempos Bœati ex composito capiunt Œnoen et Hysiaa, extremos Atticæ pagos; et Chalcidenses ab aliq parte Atticam in-. gressi vastabant. Tom Atbenienses, quamqunm ancipite pressi periculo, Bœotarum et Chalcidensium ultione in aliud tempos dilata, Peloponnesiis, quippe qui jam Eleusine erant, arma opposuee runt. 75. Quum vero jam in eo essent utrimque exercitus ut adme- nus vernirent, ibi primum Corinthii, repotnntes secum, injuste se facere, retro conversi abscesserunt: deinde idem facit Demaratus, Aristonis filins, qui et ipse tex crut Lacedæmoniorum, et une cum Cleomene exercitom eduiçerat Lacedœmone, neque soperiore tempore cum illo discordaverut. Ab hoc vero dissidio facto lex est Spartæ, ne umbo reges, comme exercitu, castra sequerentur: (adhuc enim ambo sequi cansueverant :) altero auteur vacante a militia, al- ternat etiam Tyndaridarum demi reliagui; mon ante id tempos hi umbo, tamquam mailing-es, secuti ernnt. Tune igitur reiiqui socii. qui Eleusine erant, rages dissidere videntes. et Corinthios renne quere statianem, etiam ipsi conversa agraine discessere. 76, Quarts. hæc est expeditio, quum in Allie-am suscepere Do: rieuses : bis enim hastiliter eau: sont ingressi, bis vers commodi coassa populi Atheniensis. Primo quidem loco illa. expeditio, que Megara colonis freqoentarunt Codra regnante Athenis, merito nov minabitor: iterum veto, atque tertio, quando ad ejicieudos Pointure tidas ex Sparte advenerunt : quarto tunc, quum l’eioponnesios ducens Cleomenes, Eieosinen invasit. Itu tune quarta vice Dorienses- Athenas77. Postquam ingloriuminvaserunt. hune exitom .hahuit ista expeditio. tune Atheoienses, pœnas de Chalcidensibus sumturi, primum advenus bos arma moverunt: Chalcidensibus vero Bœotî opem 1&3. turi ad Euripum properarunt. Qoos ubi conspîcati sont Athenien- ses, Bœotos prias quum Chalcidenses adgredi placuit. Pugna cum Bœatis commissa, insignem victorinm Athenienses reporteront, plurimis e0rum occisis, et septingentis coptis. Deiode eodem die. in Eubœnm trausgressi, cum Chalcidensibus etiam pugnam com- mittunt: quibus et ipsis prælio victis, quater mille colorias in hip? pobotarom prædiis relinqount: hippobotæ nutem (id est, qui squat aluni) vacantur apud Chalcidenses hommes loçupletes. Quatquoiv en; Chalcidensihus vivos ceperant Athenienses, perinde atqoe,Bœo- tas, in custodia habuerunt, campedibus vinctas. Interjecto veto tempore eosdem manomiserunt, biais minis æstimatos: compedss auteur, quibus isti vinçti fuerant, suspenderunt in. acropoli; que ad menin osque ætatem ibi superfuerunt, e moropendemes a Me:

TERPSICHORE. r24!) die animato, qui est ex adveœo ædis occidentem spectnntis.- Pratii mon! redemtionis decimnm consecrnrunt, ex iliaque quadrigam confieiendam curarunt æneam, quæ a sinistre stat primum ingre- dienti in propylæa quæ sunt in acropoli. Est autem in fila in-

Atticn perdomitis sari tu!) Marte jurent" .acriptioBœotis populi- Chalcidicaqnehæc mu, : I Damnl rependemnt vinclis et. carcel-e avec, Quorum hæ de decima suint tibi, Pallur, equæ. - 78. Auctæ igitur erant Athanarum opes. Adpuret autem, non hoc une exemple, sed ubique, quam præclara res dt,juris æqualilas. Nain et Athenienses, quamdiu sub tyrannis errant, nullis ex finitimis populis hello fuerunt. superiores; tyrannisantem libemti, lange ,prlmi ewaserunt. Quæ res declarat, quoad tyrannide fuerunt pressi, un lilas minus fortiter rem gessisse, quippe pro domino laboran- w: postquam veto in libertatem sunt restituti, unusquisque pra se ipse studiose dgbat operam ut .recœ rem gereret. ln hoc igitur Mu res Atheniensium eut. 79. Thebani veto, .ultionem sumturi de Athaniensibus, Delphes miserunt qui deum œnsulerent. Quibus Pythin respondit, " par "senau posse illoe ultionem capere; sed rem ad clamosum (po- "yulum) referre jussit, et proximos rogue." Leguti damnai wi,-convocam populi concione, renunciant oraculi responsurn. .Tum Thebani, ubi ex bis audiverunt maximas debere rogari, dixere .: 5’ Nonne proximi a nabis habitant Tanagræi et Coronæi et Te- ll-spienees? Atqui hi «constanterÎnobiscum pugnant, strenueque Hume nobiscum socinnt. Quid opus est bos rogue 3 lmmo hæc F non .fuerit oraculi sententia." l - 80. Isa-dam hi înœr use disceptant, postremo aliquîs, re eudita, ait: " Ego mihi videur intelligere quid velit oraculum. Asopi l? dicuntur filiæ fuisse Thebe et Ægina: hæ quum sint sonnes, " puto jubere nos Denm ab Æginetis auxilia petere.” Et The- huai. quum nulla. ex sententüs, quæ dicebuntur, hac potior esse videretur, protinus vad Æginetas miserunt, ex oraculi mandatp avilie ab illis petentes, un qui sibi essent proximi. Petemibus Æginetæ truden les Æacidarum imagines, responderunt, se ais Æaci- . .81. Thebani vero, Æacidamm auxilio freti, quum hello laces- du:sissent Athenienses, aurifia uspere ab illis mutera sunt accepti. huque itemm . tu! Æginetas miserunt,Æaci(las illis reddentes, et virorum (retente; auxilia. Tutu Æginetæ, opum magnitudine elnti, et veteris me- nions inimicitiæ, quem cum Atheniensibus gessissent, precibus Thebanomm adnuentes, bellum Atheniensibus non ante (lenuntia- mm intulerunt. Naxn dum hi Bœotis instabant, interim fiâginetæ longis navibus in Atticam profecti, Phalerum diripiebant, inuites- que-alios maritimos pagne; et ingens Atheniensibusdamnum in- 82. Pâtustum, quad dixi, Æginetarum adversus Atloenienses odieux; ferebant.2 K I .

250 HERODOTI HISTOR. V. hune habuît originem. Epidauriorum terra fructum nulium «lido- rat. Quam 0b calamitatem quum oraculum consulerent Epidaurii, jussit e05 Pythia Damiæ et Auzesiæ imagines slatuere: id si fuissent, malins cum illi: aetum tri. Sciscitabnntur igitur Epidaurii, imam micas faciendas curarent statuas, un ligneux? Responditque Pythis. neutrum horum; sed sa; sativœ oleæ ligna. lgi-tur Epidaurii ab Athe- niensibus veninm petunt oleam arborera eædendi, quad sanctissimas existimassent Attiças oleas: sunt etiam qui dicant, per id tempus nullibi terrarum oleas exstilisse, nisi Athenis. Athenienses se illis potestatem facere dixerunt en conditiane, ut illi quatennis Mineive urbis præsidi eŒrechthea victimas udferrent. ln banc conditio- ncm consentientes Epidaurii, nacti suât quad petierant, et statues ex his oleis confectas pasuerunt. Ac dehinc illis terra fluctuai fercbat, et ipsi Atheniensibus id, de quo convenerant, persolvebant. 83. Emnt per illud ndhuc tempus Æginetæ Epidauriarum imperia subjecti, quum alîis in rebus, tum lites suas coran) judidc ’(liseeptaturi Epidaurum trajicere tenebantur. Deinrle vera,constructis navihus, virium fiducia ferncientes, ab Epidauriis défens- runt. Jamque ut hastes, et qui mari essent patentes, vexaruut illas: atque etîam statuas husce Damiæ et Auxesiæ illis subripue; runt,.easque oblates in mediterraneo suæ insulæ loco collocarunt, çui Œa nomen, qui viginti ’fere ah "me stadiis abest. Hac in loco erectas sacrificiis et jacularibus muliemm charis placabant constitutis utrique dearumidenis viris qui essent choragi... Dictieriissu- tem chori illi neminem sirum-lacessebant sed tnulieres iniligenas. Eædem cærimauiæ apud Epidaurios obtinuefant: qui arcanis «au sacris84. Epidauriî, utuntur. ex quo eis subreptæ hæ’ statuas’ i surit," jam Athé- niensibus ca, de quibus canvenerant, non salvehant. Que de re per legatos secum expostulantihus Atheniensibus (lelnonstrarunt Epidaurii, nattant se injuriamfacere : quand enim in sua terra habilit- sent illas statuas, quad pacti erant eæsotvisse; quibus sibi subreptisjaiii non æquum esse ut porro solvant, sed ab Æginetis, qui illas habeaut, esse hoc exigendum. Hac accepta responsa, Athenienses, Æginam misais legatis, statuas ab Æginetîs repetiverunt: quibus illi re- spnnderunt; nihil sibi cum Atheniensibus esse negotii. - 85. Jam porro aiunt Athenienses, postquam fmstra sepetitæ fuissent statuæ, profectos esse Alhenis una triremi cives illos, qui publico nomme missi. quum Æginam pervenissent, statuas bas, ut quœ ex ip50rum ligna fuissent confectæ, de basibus suis connti sunt abstrahere, Athenas transferendas. Hos veto, quum isto modo compotes illarum fieri non potulssent,.circumjeclis funibuè statuas trakisse.’ Set! «mm trahebunt, tonitru et cum tanitru exstitisse terræ motum: caque re territos trahentes, mente fuisse alicantes; in furoremque actas, .mutuo sese invicem, veluti hastes, interfccîsse; donec ex omnibus, qui triremi illa advenerant, unus supcrfuisset,I b6. Athcnicnses igitur,solusque rem ita Phalemm gestam esse, .aiunt.rediisset. Æginetæ l t

" TERPSICHORE. ’ 261 sera (ramendant, non una navi advenisse Athenienses: unam enim navem, atque etiam paulo plures une. etiamsi sibi nullæ nave-s fuissent, facile a se repelli potuisse: sed pluribus navibus terrain and: adgressos esse Athenienses; Æginetas vero his ultra cessisse. nec-pugnæ navalis utiiisse discrimen. lllud vera liquida definire non possunt, utrum en causas cesserint, quad se impures esse com; mittendo prælio intellexissent, un quad in anima huhuissent fusere- id ipsum quad feeerunt. Aiunt igitur, Athenienses, quum nema ad pugnam paratus se illis oppaneret, e navibus exscendisse, atque lier versus statuas esse ingressos: quus ubi e basibus suis non potuissent enferre, ita circumjeetis funibus illas truisse, donec utraque statua, dum ita trahebatur, eamdem rem fecerit: rem nar- rantes mihi quidem non credibilem, sed fartasse alii cuipium :’ di- cuat enim, in genuu illas coram trahentibus procubuisse, atque ex . illo tempare in hoc statu mansisse. Hæe igitur ab Atheniensibus gesta esse aiunt Æginetæ; se vero, postquam de expeditiane, quam Athenienses advenus Æginam erant suscepturi, certiores fuissent mon, Argivas ut sibi præsta essent rageasse: basque, quo tempare Athenienses in Æginum exseendissent, codem tempore suppetizp sibi fereutes adfuisse; et, quum clan; ex Epidauro in insulum trajecissent, in inscios Athenienses, itinere a navibus intercluso, fecisse impetum: codemque simul tempore tonitru et terra: motum illis exstitisse.’ n 37. Hæe Argivi atque Æginetæ memorant. Cæterum Atha- nienses etiam fatentur, unum solummoda e suis salvum Athenns. rediisse: sed Argivi aiunt, e clade, quam ipsi intulissent Attieo axera-hui, unum illum superstitem fuisse; Athenienses veto aiunt, eclude quam Dans ipsis immisisset. Verumtnmen ne hune quidam, niant, calamitati supervixisse; sed periisse tali modo. Athe- nus ut rediit, nunciavit calumitatem: quo divulgato nuneio, uxares virurum qui expeditionis in Æginam susceptæ fuerant soeii, indigne ferentes solum hune ex omnibus salvum rediisse, circu hominem circumfusas, fibulis vestium suarum fadicasse hominem, quæsisseque ex en unamquamque, ubinam sans esset maritus P atque in illum periisse. Atheniensibus autem hac malierum factum ipsa clade-tristius fuisse visum. In quas quum alia rations anim- advertere non passent, vestem illarum in lonicam mutarunt. l’fius enim Doricam vestem gestaverant Attioæ mulieres, Corin- thiucæ vesti simillimam: liane igitur linea tunica permutarunt. Est autem, verum si quærimus, non Ionicum hoc vestimentum, sed Caricum: nain omnium mulierum Græcarum vestimentum olim idem fuerat quad nunc Dorieum nominamus. 88. Aiunt uutem, apud Argivos et Ægînetas ex accaslone illius l’ami invaluisse marem. qui etiam nunc apud utrosque obtinet, ut fibules fadant dimidio quam ad id tempus majores, utque in temple barum dearum fibules maxime dedicent mulieres; tum lege Ipud illos centum fuisse, ut nec aliud quidquam quad ex Attica profectum ait, in templum inferatur, nec fictile Attieum, sed ex i Q K 2

252.? HERODOTI HISTORÈ V. indigent oiluiis postbae bibetur. Certe Argivorum et Æginetanunr I maliens ab illo inde tempera ex contentions cum Atheniensibusp ad menin usque ætatem, majores quam antea fibules gestabant. .v .89. lnimicitiæ Atheniensium advenus Æginetas isto, quad ex-: pasui, principio ortum ceperant. None igitur Æginetæ a Thebanis auxilio vocnti, memores rerum cires statuasigestarum, libenter suppetias venere Thebauis. ltaque maritime. Attieæ ora ab Æginetis diripiebatur. Atheniensibus veto, expeditianem in Æginam pareur tibus, odlatum est Delphis oraculum, jubens, ut " triginta aunas, " ex que injuriæ initium fecissent Æginetæ, abstinerent hello;- si primo nutem et trigesimo arma belli advenus Æginetas initium tt finassent, postquam Æaco templum statuissent. id si feeissent,- fi rem eis ex voluntate censurera Sin protinus suseiperent bellum, " malta media tempera passuros, malta vero etiam facturas; ve-j u rumtamen ad extremum subacturos Æginam." Hæe renuneiata ubi audivere Athenienses, Æaco templum decreverunt, qnod etiam nunc in fora exstructum eanspieitur: illud vero audire non sustinuerunt, triginta aunas hello sibi esse abstinendum, qui tam indigna ab Æginetis essent passi. 90. Sed dam ad ultionem capisndam sese comparant, objicitur illis impedimentum a Lacedæmoniis suscitatum. Quum enim dolum . cognovissent Laeedæmonii, quem Alcmæonidæ cum Pythia adversus se et adversus Pisistratidas orant machinati, duplici dolore ad-- fecti sunti; quad et viras, qui haspites ipsorum fuerant, patrie pe- pulisscnt, et quad nullam sibi ab id factum gratiam ab Athenien- sibus haberi viderent. Præter hæc moverunt eos macula, quæ. malta sibi indigna ab Atheniensibus imminere prædîcebant: quæ oracula, quum antea ignorassent, per id tempus illis innatuere, a Cleo-- mene Spartam delata. Nuctus enim Cleamenes erat ex arec Athe-I narum oracula, quæ olim Pisistratidæ habuerant, saque, quum Athenis pellerentur, in templo reliquerant. Hæe ibi relicta Cleo- , - 9L Tum igitur Lacedæmonii, cognitis bis oraculis, quum Athe- menasnienses viderent augeri ucceperat. api bus, et neutiquam paratos Lacedœmoniis ’ parere, reputarunt secum, populum Atheniensem, si libertate uteretur, sibi viribus fore parem; sin cujusvis tyrannide premeretur, infirmum fore et ad parendum paratum. Hæe singula perpeudentes, Hippiam Pisistrati filium a Sigea ad Hellespontum, [que continge- runt l’isistralidæj arcessiverunt. Qui postquam vocatus advenit, con vocatis etiam aliorum sociorum legatis, hæc ad eos verba Spar- tuni fecerunt. " Viri socii, agnOVimus fatemurque non reete nos it feeisse. Ementitis enim oraculis indueti, viras haspitii jure in si primis nobiscum conjunctos, quique Athenas nabis obnoxius si reddere receperant, patrie ejecimus, et post hoc peractum inti grata populo urbem et rempublicum restituimus: qui past- " quam per nos liberatus vires recepit, nos et regem nostrnm tt eautumeliose urbe ejecit, et majores quotidie sibi spirlins sumit: u quad experti surit maxime finitimi illoruln Bœati et Chaicidenses,

TERPSICHORE. . 953 ’"hrevi veto etinm mihi experientur, qui recta non inierînt concilia. " Queliam igitur nos, i301 faciendo, peccaviinus,’ nunc aperçu! "dabimus, ut malo medentes vobiscum illos minimum. Hnnc " enim ipsam oh musanm et Hippiam hune mivimus, et vos e iicivitatibns conwœavimus, ut communi concilie et consoeiatis " munis illum Athenns reducnmua, eique quæ ndemimus restitua- " mus." 92. Hæe Spartzmi. 0mn quum plerisque sociormn displicuissent, ahi quidam silentium tenuere, sed Corinthius Sosicles in hune me: I dam est hennis. (92. l.) ii Profecto nimirum cœlum sub terrain" "subibit, et terra supra cœlum erit sublimis, hominesque habi- " tubant in mari, e: pisces domicilium occupabunt hominum. "quundo vos quidem, Lacedæmonii, juriq æquabilitate sablon, " tyranniden in civitaœs reducere paratis: quo nihil est inter " homines iniquius, nihil sceleratius. Etenim, si vobis bonum " hoc vidctur, ut a tyrannis regatur civitns, ipsi primum npud v0! ii ipsos tyrannum constituite et sic deinde apud alios constituera " tentate! Nunc, qui tyrannos numquam estis experti, diligentie- " simeque cavetis ne quis Spartæ exoriatur, indigne cum sociis agi- " tis. Quod si vos experti æsetis, quemædmodum nos; rectius de. " hue te, quam nunc, judicare possetis. (92. 2.) Apud Corinthîos’ " olim status civitatis hujusmodi fuit. Erin. oligarchia; et hi, qui " Bacebiad-æ nominabantur, administrabant civitatem. Qui quum ii non nisi inter se matrimonia inirent, fait Amphioni, uni ex hac " familia, filin pede clauda, oui nomen crut Lnbdn: quam quum " nemo Bacchindarum ducere venet uxorem, duxit cum Action, " [Eetionem Herodotus Ionico idiomate nominat] Echecratîs " filins, homo ex pago Petra, cæterum generis origine Lapitha et h Cænides. Cni quum nec ex hac, nec ex alia uxore, liberi esænt "mm; proficiscitur ille Delphes, de schola consulturus. Et in. " iranien: protinus Pythio bis verbis est adlocuta: ii Action, ncmo me honomt, cum sis valdc honoratus. " Gravida est Lahdzi, snxumquc parict, quad incidet c In vires monurclms, et cnstigabit Corinthum. " Responsum hoc Actioni daturn renuntîatur forte Bacchiadis, qui- " bus obscurum fuerat responsum aliud Corinthum spectans, quand " prius editum ont. eamdem in sententiam cum hoc quad nunc " Aefloni datum est. latud oraculum hujusmodi fuemt: ii Aquila in petris gravida est, parictque lennein ii Validnm, cnmivorum, qui mulüarum goumi solvct. ii Hoc bene nunc in nnimis versntc, Corinthii, qui ciron puicram ’i Pirencn hahitatis, et superciliosam Corinthum. h (92. 3.) H00 igitur responsum, prias redditum, obscurant filent " Bacchiadis: nunc veto, ubi cognoverunt istud quad Actioni da- " tum est, etiam prias illud, quod conga chat Actionis responso, " intellexenmt. .Hoc igitur quum intelligerenç, presserunt silen-

254 HERODOTI HISTOR. V. ’f tic, prolemque Actioni naseituram interlieere decrevcrunt. Posta u quam peperit mulier, miltunt protinus decem de suis in pognai u quem habitubat Action, qui interiinerent puer-nm. Hi ubi l’erreur u ventrunt, aulumque intrarunt Actionis, puerum postulant: et ri mater. ignaru quo consilio sdvenissent. existimansque beuevod it lentiæ causse. in patrem cupere illos infantem videre, adfert " illum, et uni horum in manas tradit. In itinere autem hi in- " ter se constituerunt, ut, qui puerulum primus in menus acce- n’pisset, i5 eum homo adlideret. Jeux vero divins qundam fof- " tunn accidit, ut infuns,-dum tradebat cum mater, arrideret eum u cui trudebatur: et hune, ubi id animadvertit, misericordia re- " tinuit ne occideret. Miseratus igitur puerum tradit alteri; et ’i me tradidit tertio: atque in per cunctos decem transiit, ab " altero alteri truditus; nemine interimere euui volente. Post- " quam igitur matri puerum reddiderant, et domo erant egressi, si stnntes pro foribus, conviciabantur alter alterum accusabantque; ti et cum maxime qui primus acceperat infantem, quod non fe- î’ cissei quemadmodum inter ipsos constitutum fuisset. Ad ex- ii tremum, interjecto tempore, placuit iterum intrare, et cunclos " participure cædem. (92. 4.) Sed voluere fate, ut ex Actiosis " proie maluin existeret Corintlio. Labda, staus ad ipsas fores, " omniu ista exaudiverat. Itaque verita, ne mutato consilio pue- " rum itemm ucceptum interimerent, aspartatum occultavit in loco, " de quo minime cogitaturos illos existimavit. in area: novent 9 enim, si reversi denuo requirerent puerum, omnia illos pervestign- fl turcs: idque illi fccerunt. Sed postquam redeuntibus quærenti- ’t busque nusquam comportât infans 3 placuitr nbire, renuncinreque uhie qui ipsos miserant, omnia n se peu-acta esse quæ mandate " fuissent. 111i igitur abierunt, idque renuncinrunt. (92. 5.) Post- " hæc crevit Aetionis filius: et, quoninm periculum hoc efi’ugerat, " ab area illa [menin Græci axa-Léa» dicunt] impositum ei nomen " est Cypsclus. Qui postqunm virilem ætatem est ingressus, ora- ti culumque Delphis consuluit, ambiguum accepit responsum, quo " fœtus ndgressus est tenuitque Corinthum. Responsum hoc erat: " Felix vir nostras hic qui descendit ad ædcs, e Cypulus Aetides, clam rex ille Corinthi, " Ipse, et ou nm, sed nulli deinde nepotcs. " [Inc accepto responso postquam tyrannide potitus est. Cypseluay tr vir fuit hujusmodi : multos Corinthiorum in exsilium ejecit, mul- l " tis bons. eripuit, sed longe plurimis vitam. (92. 6.) Huic, quum " triginta regnasset annos, et prospera in furtunn vitaux fini-set. " successor tyrannidis fait filius Periander. Et l’eriander quidam " initio mitior erat quam Cypselus: sed, ex quo par nuncios cour tt mercium habuit cum Thrasybulo, Milesiorum t) ranno, multn V etiam sanguinolentior evnsit patre. Misso ad ’lihrasybulum præ- " cane quæsivit ex ille, quo pacto, robin omnibus firminime ce": "amatis, qptime præesset ciritati? ’lihraSybulus, immine qui a

TERPSICHORE. i255 " Periandro misses erat extra urbem educto, ingressus est nrvum (i quoddam satum, cum illoque per segetem ambulans, sciscitaus- tt que ex ce et repetere jubens caussam cur ad se Corinthe missus " esset, detruncnbst interim ut quamque vidit spicam super alias " eminentem, præcisamque abjiciebat, donec pulcerrimum et pin- ii guissimam segetis partem tali mode corrupit: denique, post- " quam agrum ita pervagatus est, dimisit legatum, nullum verbum " si præcipiens. Uhi Corinthum’rediit legatus, cupidus erat Peti- " ander cognoscendi Thrasybuli præcepta. At ille," nihil, " ait," sibi mandasse Thrasybulum : mirari se veto qualem ad hominem a. Perinndro missus esset, vesanum quippc, et qui sua ipse destrueret. " His dictis renunciavit, quid agentem Thrasybulum vidisset. " (99. 7.) At Periander, intelligens factum, reputansque moneri se a ii Thrasybulo ut eminentiores quosque cives interimeret, tum vero " omnem adversus cives nequitiam cœpit exercere. Nom quidquid " Cypselus occidendo et in exsilium mittendo reliquerat, id Perian- " der consummavit. Atque etiam uno die universas mulîeres Co- " rinthias vestibus eiiuit, uxoris suæ gratin Melissæ. Etenim quum "in Thesprotiam ad Acherontem fluvium legatos misisset, qui ora- " culum, quod ibi par mortuorum evocationem responsa dut, conv- " sulerent de hospitis alicujus deposito, evocata Melissai respondit "se nec significaturam, nec edicturam quo loco esse! illud deposi- i! hlm : algere enim se, et esse "adam; nom quæ sepulta sceau"; ii fuissent vestimenla, nihil sibi prodesse, quum non fuerint com- " buna. Argumentum auteur, quo cognonere Periander posait ocre " me a se dici, hoc esse, quad ille in frigidum furnum panes inges- "sirael. .Hæcpostquam Periandro sont renunciata, quum satis ii certum ipsi esset illud veritntis argumentum, quippe qui cum " mortua coiisset Melissa; statim post acceptum nuncium præco- il nio edixit, ut omnes Corinthiorum mulieres in J uncnis templum " convenirent. Et illæ, tamquam ad solennitatem, pulcerrîmo fi nmatu instructæ convenerunt. llle vert) constitutis ad hoc satel- "litibus, vestimentis cunctas exuit, liberas perinde mulîeres, et uillarum famulas : collatasque in fossam vestes, invocatis Melissæ " manibus, cremavit. Quo facto, ubi iterum ad necmmantium " misit, demonstravit ci Melissæ idolum, quo in loco depusitum fi hospitis collocasset. Hujusmodi vobis est tyrannis, o LucedæJ -" monii. et talia sunt illius facto! Nos vero tune statim mirabil- fi mur, quum a vobis Hippiam arcessiri cognovimus; nunc vero " etiarnr magie miramur hæc a voirie verba. fieri; vasque obtesta- if mur, Deos invocantes Græciæ præsides, ne tyrannides in civita- " tibus constituatis. ltaquc ’si ab incepto non abstinueritis. sed " conaturi estis præter id quod juslum est reducere Hippiam, sci- " tote Corinthibs quidem non probaturos esse factum.” « 93. Hæe quum locutus esset Sosicles, Cerinthiorum legatus; respondit Hippius, cosdem quos ille Deos testes invocans, carte Co- rintjiîos maxime desideraturos Pisistratidas, quando adfuerint illis sta- tuti dies, quibus illos venturi sint Athenienses. Hæe illi Hippias re-

iôo’ HERÛDOTI ’HISTOR. V. spondit, ut qui omnium admetissime cognita baberet maculeront elfata. Reliqui ex sociis silentium odhuc teluerant a postquam vero Sosiciem audiverunt verbe faciesœm, pro se quisque libere W008!!! rumpens, accedebant sententiæ Corintbii, obtestaban turque Locale- monios, ne quid advenus Græcam civitutem novi molirentur. At- que ita hæc res finem habuit. 94. Hippiæ vero Lacedæmone rejecto Amyntas Macedo Anthe- munta oppidum obtulit, Thessuii veto loicon. At ille, neutron Iaccipiens, Sigeum redut; quod oppidum omis Pisistratus Mityle- næis eripuerat, et tyronnum ibi constituent filium suum nothum Hegesistratum, ex Argiva muliere natum. Nec vero citm belli discrimen tenuerat ille regionem a Plaistrato acceptam, Diu enim inter se Mitylenæi et Athenienses munis decertaverunt, illi ex Achil- leo oppido emmpentes, hi e Sigee 3 et illi quidem 5mm repetmtes ditionem, Athenienses vero negantes illonum esse, et rationnons-ar- guentes, nihilo mugis ad Æolenses pertinere Iliados (litionem, quam ad se et ad alios, qui cum Menelao ulti essent Helenæ raptnm. 95. Dam hi inter se bellum gerebont, quum dlia inuits nique varia in præliis geste crant, tum Alcæus poetu, prælio facto, in quo victores erant Athenienses, fuga quidam ipse evoserat, sed armomm ipsins Athenienses orant potiti, qui en in Minervœ temple Sigei suspenderunt. Quam rem Alcæus, carmine descriptsm, Mi- tylenen nunciavit, certiorem faciens de calamitate sua Melanippum, unum de suis amicis. Mitylenæos, vero et Athenienses reconCilin- vit deinde Periunder, Cypseli filius, quem suarum contentiomm arbitrum utrique constitueront: conciliuvit auœm hac conditiom, ut utrique com tenerent regionem, quum possiderent. lta Sigeum sub Atheniensium venerat potestatem. 96. Hippies vero, ut Lacedæmone in Asiem pçrvenit, munis .movebat, insimulando Athenienses apud Perses, omniaque molie- batur quibus efficeret, ut Athenæ in sunm et Durii venirent potestatem. Dum hæc Hippies ugebat, re cognita. Athenienses Sardes miserunt legatos, qui Perses horterentur, ne moretn gererent exsulibus Atheniensium. At ces Artuphernes, si suivi esse vellent, jussit Hippiam recipere. Qunm conditionem ad se trelatam quum neutiquam admitterent Athenienses, decrevurunt ex professo hastes esse Persarum. 97. Pan idem tempus, quo id decrevernnt Athenienses, et odium incurrerant Persarum, Milesius Aristugoras, a Cleomene Lacedæ- monio Sparta pulsus, venit Athenas : hæc enim civitns inter cœtems .potentia eminebat. ln conciunem igitur populi pmgressns Arista- goras, eudem quæ Spartæ verba fecit, de Asiœ bonis, et de balla du». Persis, quam faciles hi casent superatu, qui nec saute nec basta tiare»- tur. Præter hæc commemornbat, Atheniensium colorias esse Milesios. et æquum esse ut ab illis servnrentur qui potentia pralinent. Denique nihil non pollicehatur, impense rogans: donec sis persussit. Vide- tur enim facilius esse decipere multitudinem, quam unum hominem: nom unum quidem Cleomcncm Lacedæmonium non pota-

TERPSIpHORE. 257 à?! 91men, sed irisions Atheniensiummillia facile potuit. Athe- igitur oratione illius persuasi, decreverunt viginli noves au- tiljpnittere mon, quarum ducern nominarunt Melunthium, civem quovis nomine probatnm. Hæ naves et Græcis et Barbaris princi- fuere maiorum. 98. Aristagaras ante illnrum egressum domum revectus, post- qltaui-Miietum pervenit, causilium cepit, ex qua nihil quidem uti- litgtis ;rediturum ad louas crut; nec enim hac mussa id fecit, sed que regi Dario crearet molestiam : hominem misit in Phrygiam ad Bineuse illos, qui a Strymone fluvio captivi ubducti aMegabuzo, redoutant vicumque Phrygiæ seorsim habitubant. Ad quos ubi pervenit legstus, his verbis cum eis egit: u Pæanes l" inquit, if luisit me Aristngoras Mileti tyrannus, ut sulutis viam, si obtem- " perme volueritis, vobis astendam. Etenim louis nunc universa ifdcsqivit a regs, licetque vobis salvis in patrinm redire vestram. l5 Ail maroquidem ut perveniatis, vos ipsi curabitis : reliqua nabis if curie craint." His auditis, lætnti admodum Pæones, cum liberis etæxaribusad mare se fuga receperunt: nonnulli tamen ex eisdem, Musetenti, loco se non moverunt. Postquam ad mare pervenere Replies, Chium inde-trajecere, Quumque jam in Chia essent, e lzegtigia venit Persarum cquitum magna manus, illos prosequen- un: qui ,ubi Pannes non sunt consecuti, Chium miserunt, ab illimite ut redirent postularunt. Sed illi, propositam aspernnti conditionem, a Chiis Lesbum saut transducti, Lesbiique cos Do- tnjeeerunt: inde pedibus redeuntes, in Pæoniam pervenc- nuit. . I a . . gainai-in) Athenienses cum viginti navibus Miletum advene- mnt,quas sequebantur quinque triremes Eretriensium. Et Ere- trngses quidem non Atheniensium gratin huic se adjunxerant expeditioni, Sed ipsis Milcsiis gratum facturi, beneficiumque ab illis ac- cflpiym-rependentes. Namque Milesii prius sociam Eretriensibus W in hello cum Chalcidcnsibus vpræstiteram, quo tempore Statu Chalcidensibus advenus Eretrienses et Milesios miserunt .Athenienses igitur postqunm advenere cum Eretriensibus, quum et reliqui adessent socii, expeditionem adversus Sardes suscepit Arisiagoras: ita quidem ut in bellum ipse non praficiscere- tut, sed Mileti maneret, constitutis aliis eopinrum ducibus, fratre Silo Champion, et ex reliquorum mimera civium Hermophanta. v 7100. Hue classe quum Ephesum pervenissent Iones, relîctis na- Yibus Caressi in (imbus Ephesiorum, ipsi magna manu ascende- mut, vise dueibus utentes presiis. Secundum Caystrium flumen Progressi. inde supernto Tmolo Sardes pervenere; et urbem cs- piunt, nemine contraprodeunte : nempe reliquat omnia occuparunt pinter nrcem 5 arc-cm vero ipse Artaphernes cum haud exigua vi militumztutnbatur.p 101. Quo, minus veto captnm l. diripere ’ passent urbem, hæc res fait lmpedimento. , Erant Sardibus pleræque doums ex urundine con- Mmette; quæcumquc veto etiam ex lateribus, coram tacts amn- 2 L

258 HERODOTI HISTOR. V. dinca erant. llarum unam quum incendisset quidam et militibun, continuo de domo in (lomum grassetus ignis, universam urbem depuscebat. Ardente urbe, Lydi et quicumque Persæ in urbe crut, undîque interclusi, utpote extrema absumente incendia, in forum confluxerunt ad Pactolum fluvium : qui fluvius suri rameuta illis. ex Tmolo deferens, per medium forum lubitur, et deinde Hermo fluvîo miscetur, qui in mare induit. At! hune igitur Pactolum et in forum congregati Lydi utque Persæ, defendere sese coacti mut. A: loues, ubi viderum alios ex hostibus former pugnunteu, alios vero magno numero ingruentes, trepîdi cedentes ad Tmolum, qui vocatur, montem se receperunn atque inde sub noctem versus naves suas uhierunt. ’r 109.. ha incendia consuma: sunt Sardes, in eisque indigenæ de! Cybeles templum : quam cuuqsam postez. prœtexeutea Persæ templa vicissim in Græcia cremarunt. Tune vem Penne qui intra Hulyn fiuvium sedes hnhebant, certiores facti quid ngeretur, junctis viribus auxilio Lydis venemnt. Qui quum louas non amplius Sardi- bus casent nanti, e vestigio subsecuti, Epheai illos deprehenderunt. Et loues quidem in noiem advenus e05 progressi sunt, sed prælio commisse ingentî clade sunt adfecti 1 magnumque eorum numerum Persan interfeceruut, quum alios apectutos viras, tum Eualcidem, Eretriensium ducem, virum qui in ludorum solennibus comme tu. portaverat, multnmque u Simonide Ceo emt laudutus. Qui ver ex pugna evaserunt, par civitutes sunt dissipati. 103. Tali igitur modo tune pugnatum est. Posthæc vero Athe- nienses prorsus deseruerunt louas; et sæpe multumque ab Arista- gora per nuncîos aolicitati, constanter negarunt se auxilio illis futures. Sed loues, Athenieusium auxilio privati, nihilo minus ad bellum adpersu: Darium, quad post ca quæ advenus illum pattue. mut evitari non posse intelligebant, sese comparabant. I n fielleu- pontum navibus profecti, Byzantium et alias omnes eu loci civiv tatas suum sub ohsequium redegerunt. Dein extra. Hellespontum revccti, majorem Caüæ partem societuti suæ udjecerunt: num et Caunus, quæ prias, quando Sardes cremuruut, societatem illorum recusuverat, nunc eis accessit. 104. Cyprii vero universi. Amathusiis exceptis, ultlo se illis ad- jUnxerunt. Num et hi a Medis descivernnt tali occusione. Ouesi- lus crut, Gorgi Saiaminiorum regis frater matu minor, Chenidis filins, Siromi nepos, pronepos Euelthontie. Hic vir, posoqunm sæpius antes Gorgum, ut a rege deficeret, esset hortatus ; tune, ubi lonas etium cognovit descivisse, vehementius illum instigue conatus est. Cui quum morem non gereret Gorgus, tempus abc semant; Onesilus, quo extra urbem Salamin ille crut egresstxs, fratrem ejusque accultures partis excluait. [taque Gorgus, urbeispo- liatus, ad Medos profugit: Oneailus vero Sulumiuis tenuit imperium ; omnibusque Cypriis, ut secum desciscerent, persuasit. Cœ- teris quidem persuueit cuuctia 5 Amuthusios veto, morem genre polenta, obsidione cinxit. i .

TERPSICHORE. :59 105. Dual Amathunta Onesilus obsidet, interim Dario nunciatur, Sardes captas esse incensasque ab Atheniensibus atque Ioni- bus, illiusque tumultus auctorem, cujus consilio hæc suscepta sint, Aristagoram esse Milesium. Quo accepta nuncio, dicitur rex, nulla ratione habita lonum, quippe quos bene noverat non impune Intu- ros quod defecissent, quæsisse quinam casent Athenienses? deinde, postquam audivit, poposcisse arcum’, et sagittaux: arcui impositam nuisisse in cœlum, utque illa in aerem evolavit, exclamasse, " Proh " Jupiter, contingat mihi pœnas sumere ab Athenieusihus l" hisque dictis, mandasse uni e ministris, ut, quoties cœna ipsi adpone« retur, ter ipsi diceret, 0 Domine, memento Atheniensium !" 106. floc dato manduto, vocato in conspectum suum Histiæo Milesio, quem jam multo abhinc tempore npud se Darius retinuerat: " Histiæe," inquit, " tuum procuratorem, cujus fidei Miletum com- "misisti, audio res novas adversus me esse molitum. Hommes " enim ex altera continente advenus me duxit, et louas cum illis, " factorum pognas mihi daturas: his persuasit ut illos sequerentur, " et Sardes mihi eripuit. Nunc igitur, quo pacto tibi hoc bene " habere videtur? quove pacto tale quidpiam abaque tuo consilio ’" factum est? Vide ne deinde tu ipse hac culpa tenearis." Ad hæc Histiæus respondit: 0 Oncle verbum, Rex, pronunciasti? me-ne " agitare consilium, ex quo tibiulla molestia, sive magna, sive exigua, 0 existat? Quid quærens equidem, tale quidpiam facerem? Cujus " rei indigeo? cui cadem, quæ tibi, præsto snnt; quicum tu omnia fitua communieare consilia dignaris. Immo, si quid tale, quale " tu ais, meus agitat procurator, scito id eum suc fccisse arbitratu. " At mihi statim ne persuaderi quidem potest, Milesios et menin " procuratorem novas res advenus te moliri. Siu utique tale quid u agnat, tibique si vera relata sunt, vide, Rex, quid ait quod tu "feceris, dum me a mari abstraxisti. Videntur enim loues, ex "quo ego ex illorum conspectu remotus sum, agitare id cujus " olim desiderium habuerunt. Sin ego in Ionia adessem, nulla i’ civitas se vel pauxillum motura erat. Nunc igitur quam primum " dimitte me, ut in Ioniam proficiscar, tibique omnia ibi in inte- " gram restituam, et procuratorem hune Mileti, qui hæc machina- "tus est, vinctum tradam. Hæe quum ex animi tui sententia " perfecero, deus juro regios, non prius tunicam exuturum qua in- " dutus Ioniam intravero, quam tibi Sardiniam, maximum insu- " lem, tributariam reddidero." 107. His Histiæi verbis deceptus Darius morem ci gessit, dimi- sitque cum adjecto mandato, ut, postquam quæ pollicitus esset efi’ectu dedisset, ad se Susa rediret. 108. Per idem tempus, quo nuncius de incensis Sardibus ad Darium missus est, et Darius sagitta in cœlum emissa cum Histiæo sermonem contulit, Histiæusque a rege dimissus ad mure-est profectus ; inœrim in Cypro hæc geste. sunt. Onesilo Salaminio Anna- thusios obsidenti nunciatur, Artybium Persam cum classe et ingenti Persarum exercitu adfuturum esse in Cyprum. Quo cognito 2 L 9.

360 HERODOTI HISTOR. V. Ouesilus præcoues dimisit pet Ioniam, ausilio lônes anneau: nec dia re deliberata, adfuerunt loue: cum magna classe. Endette- que tempore quo loues advenue, Persæ etiam, quum navith E Cilicia trajecissent, pedestri itinere Salaminem contenderunt : navibus autem Phœnices circumnavigarunt promontorium, que Glass Cypri vocantur. 109. Quæ quum ita essent, Cyprii tyranni convdoatis Ionum ducibus dixere: 0 Vobis, loues, nos Cyprii damas optionem cum 0 unis velitis confiigere; cum Persis, au cum l’hœnicibus. Oued-si " pedestri pugna cum Persis vultis congredi, nulla interpositamoça 0 oportet vos, navibus egressos, pedestrem instruere aciem; nus " vero, conscensia navibus vestris, Phœnicibus nos opponere. Sin " cum Phœnicibus tentare fortunam mavultis; utrumlibet hem 0 elegeritis, operam dare necesse est, ut, quand est situm in nabis, " liberæ sint et Ionia et Cyprus." Ad hæc Jones respon’deruut. " Nos commune Ionum misit, ut mare custodiremus; non ut us- ti ves nostras tradentes Cypriis, ipsi cum Persis pedestri scie con- " flignmus. Nos igitur, que. parte locati sumus, in sa» utilem præ- tt stare operam conabimur: vos autem, memores qualin Persis 0 servien’tes passi ab illis sitis, fortes vires esse oportet." H00 illis responsum110. Post hæc, quum Iones Persæ in Saluminiorum dederunt. advenisseut - î campum, aciem instruxerunt rages Cypriorum; ita quidem, ut caton): Cyprios cæteris hostium militibus opponerent, Persis autem fortissimos e Salaminiis et Soliis selectos. Contra Artybium vero, ducem Persarum, voletas lubens stetit Ouesilus. - 111. Vehebatur Artybius equo, qui erectus stare advenus armatum militem crut edoctus. Quo re cognila Onesilus, quum esset ci amiger genere Car, arte beilica clarus, et animi plenus, dixit huic : " Artybii equum audio erectum stare, et pedibus nuque on " pugnare contra adversarium. Tu igitur ocyus deiibera œcum, " mihique ede, utrum observare ferireque velis, equum, au ipsum " Artybiurn ë" Ad hæc famulus respondit: 0 Paratus equidem 0 sont. Rex, et utrumque facere, et alterutrum, et omnino quid- tt quid tu jusseris: diçam tamen id quad. tuis rebus conducibiiius " mihi dividetur. Regem ducemque aio oportere cum rege duceque " congredi: nam, sive tu virum ducem interfeceris, magnum hoc " tibi erit : sive, quod dii prohibeant, teille; ab digne etiam octidi. ttdimidiata calamitas est. Nos vero famnlos. aio oportere cum " famùlis congredi, et cum equo 3 cujus tu artes noli timere: ego " enim tibi recipio, adversus nullum porto hominem illum se ers- 11?. Hæe postquamille dixit, Inox deinde commissa pagne est. ettt terra, cturum."et mari. Et navibus quidem Iones, aeriter. , i110 die pug- nantcs, superaverunt Phœnices : et inter louas Samiorum præ cæ- teris virtus eminuit. Pedestres vero ubi congressæ sont copie, magna impetu invicem irruentes pugnnrunt. a Cires imperatores autem utrimque hæc gesta sunt. Ubi Artybius, eqno quem dixi

TERPSICHORE. ’ 261 ventila, advenus Ouesiiu’m impetum fait, Ouesilus, quemadmmlun si cum amigero convenernt, t’eriti ipsum irruentem Artybium: qunmque equus seuço Ouesili pedes injieeret, famulus falee ferieus pales pœcidit equl. un Artybius du: Personne; uns. cum equo, 118. Dam vero cæteri etîam scie pugnaat, deserit Cyprios Ste- senor,ibidem Curii tyrannus, œcidit. cum non exigus militum ’ * manu, t quos secuns habebnt: dicuntur autem Curienses hi Argivorum esse coloul. Postquain Curieuses deseruere socius, protinus Salaminiorum quoque currus belliei idem feeerunt. Quo facto, superiores Cypriis Persan fuerunt. Quorum exercitu in fugam verso, cecidqerunt et alii multi, et Ouesilus Chemidis filins, qui Cypriis auctor fuerat defectionis, et Solensium rex Aristocyprus, Philoeypri filins; Phi- locypri illius, quem Selon Atheniensis, postquam Cyprum venir, me omnibus tyrannis carmine celebravit. ’ 114. Ouesili caput Amathusii, quos ille obsedernt, abscissum Anathunta deportarunt, et super oppidi portam I suspenderunt. Postqusm cavum fuit caput ita suspensum, apium examen in illud meiusinuans, favis replevit. Quod quum tale accidisset, oracu- lurn consulentibus Amathusiis, " quid eapite facerent," datur re- spoasum, " auferrent caput humarentque 5 Ouesilo veto, ut beroi. usunna sacra facerent. Id si feeissent, melius cum ipsis actons 0 iri." ldque fecerunt Amathusii, ad meam uSque ætatem. I 115. Iones qui ad Cyprum prælium fccerant navale, ut intellexere perditas res esse Unesili, et Cypriorum oppidn omnin obsideri, excepta Salamine, quam priori regi Gorge reddidemnt Sala- minii ; his rebus Iones cognitis, nulle interposita mors in Ioniam renavigarunt. Præter materas Cypri civitntes (liutissime obsidionem mtiuuere Sali; sed et hauc, sudbsso circumcirca mure, quinto mense Persæ eeperunt. 116. [ta igitur Cyprii, postquam unum 8111111111 liberî fucrant, dama in servitutem sunt redacti. Interim Daurises, getter Darii, et Hymeas et Otanes, aliique duces, qui et ipsi filins Darii in matrimonio habebant. postquam Jonas, expeditionis advenus Sardes socius, erant persecuti, eosdemque prælio victos in mwes eompulempt, deinde divisis inter se vieibus civit-ates diripiebant. 117. Et Daurises quidem, contra estimiez ad Hellespontum œn- versus, Dardanum cepit, et Abydum, et Percmen, et Lampsacum, etPæsum: quamm singulns singulis ecpit diebus. A Pæso veto advenus Parium ducenti adfertur nuncîus, Cures communieato cum Ionibus consilio defecisse a Persis :I itaque ab Hellesponto reversas, advenus Cariam duxit exercitum. 118. En. res forte renunciatn Coribus crut priusquam Daurises advenisset. Cujus cognito consilio, Cures ad Albas Columnas, que Vocantur, amnemque Marsyam congregnbantur, qui ex ldriade re- gîoue fluens, Mæandro miscetur. En postquam convenere Cures, quum alias multæ dictæ sunt sententiœ, mm fila, optima quæ mihi videtur, Pixodari, Mausoli fi’tii, civitnte Œndyensis, qui Syen.

982 HERODOT! HISTOR. V. mais filiaux, Cilicum regis,’in matrimonio habebat; Hujusvîri ’sen- teutia hæc crut, Mæandrum transmittere debere Cures, atque in prælium committere ut fluvium a tergo haberqnt 5 ne sciliceti retro fugere possent, sed ibi manefe coacti,fortiores sese quams pro sus nature. præsturent. At hæc non vicit sententia : sed Persis malac- runt a tergo esse Mmdrum, quam sibi; scilicet, ut illi, si prælio superati in fugam verterentur, receptum non huberent, sed in fluvium inciderent. 119. Deinde, ubi adfuerunt Persæ, Mæandrumque trajecerunt, ibi tune ad Marsyam fluvium cum illis congressi sunt Cures: et acri commisso prælio, postquam diu fortiter pugnarunt, ad extremum hostium multitudine sunt superati. Persarum ad bis mille ceciderunt, Carum vero ad deeies mille. Qui ex illorum numero cladem efl’ugerunt, hi ad Labranda in amplum sanctumque platane- tum Jovi Stratio sacratum sunt compulsi. Soli autem, quoad nos i novimus, Cures sunt, qui Jovi Stratio [Militari Latinediceres] sacra fadant. Ibi conglobati, de salute deliberarunt, utrum Persis ses: dedere, an Asîam promus relinquere satins sibi esset. 120. Dam hæc deliberant, auxilio eis adveniunt Milesii coram- . que socii. Tum vero, missa priori deliheratione, ad redintegran- dum bellum sese compareront. lnvadentibus Persis denuo in scient occurrunt : sed, prælio commisse, majorem etiam quam antea cladem accepemnt. Cecidere plerique omnes ; sed Milesiorum pre ceteris maxima strages facta est. 121. Postes vero vulnus hoc repararunt sanaveruntque Cares- tP’ostquam enim cognoverunt progredi Perses, oppida sua invasuros, in via ad Pedasum oollocarunt insidias; in quas noctu incidentes Persæ, interfecti saut et ipsi et corum duces, Daurises et Amorges et Sisimaces : cum illisque periit etiam Myrsus, Gygis filins. lusi- diarum illarum dux fuerat Heraclides, Ibanolidis filins, Mylassensis. lta igitur Persæ illi perierunt. Les. Hymeas vero, alter ex his qui louas cos persccutus est qui contra Sardes militaverant, ad l’ropontidem couver-sus, Cion Mysiam cepit. Quo expugnata, ubi cognovit Daurisen relicto Hellesponto versus Cariam arma promovere, ipse Propontide relicta in fielle- spontum duxit exercitum: et Æolenses suhegit omnes, quotquot lliudem habitant terram, et Gergithas subegit, priscorum Teuero- mm reliquias. At ipse Hymeas, dum bos populos subigit, in morbo moritur123. Et hic in quidem Troade. illi finis fuît:. Artaphemi vero, Sardiutn prat- fecto, et Otani, tertio duel Persarum, maudatum crut bellum loniæ et finitimæ Æolidi a continente inferendum. Atque hi Clazomenss .Ioniæ124. [ta domceperunt, eapiuntur oppida, et Cymen Aristagoras Æolidis. Milesius hæc t vident. homo parum acri (ut adparet) ingenio, qui Ioniam concitaverat magnasque miscuerat turbes, fugua) agitabat, satis quippe intelligens superari Darium regem non pusse. Hou consilio, convocatis suarum partium homiuibus, deliberationem proposait, dicens,

TERPSICHQRE. - 963 "commodum ipsi: fore, certum habere refugium, si Mileto pelle- " rentur: quærere ne igitur ex eis, imam hoc ex loco in Sardiniam " a se in coloniam vellent duci, au in Myrcinum Edonorum, Histi- i’ æo a Dario donc datum, et in oppidum ibi ab Histiæo munitum." 125. Jam Hecatæua quidem, Hegesandri filins, Hietoriarum scriptor, in neutmm horum Inconnu abeundum censuit ; sed in Lei-o insula debere cestellum munira Aristagoram, ibique, si Mile!» excideret, quietum se tenere, donec impetu inde facto Miletum repetere posset. Hoc Hecatæi fuit consilium. 126. Ipse’vero Aristagoras eo maxime inclinabnt, ut Myrcinum sbiret. Itaque Miieto Pythagoræ fidei commisse, probati inter cives viri, ipse, secum sunna quiconque voluisset, in Thraciam navigavit, regionemque quam petierat tenuit. Inde veto progressus, interfectus est a. Thracibua et ipse, et exercitus ejus, quum oppidum aliquod obsideret rejectis conditieaibus, quibus Thraces exœdere oppida veinerait.

HERODOTI illsTORïARUM miam; SEXTUS. .

l. ARISTAGORAS igitur, que auctore Ionia defecerat, hoc mode vitum finivit. Histiæus veto, Mîieti tyrannus, a Dario dimissus, Sardes crut profectus: quo ubi Susîs pervenit, interrogavit cum Artaphernes, Sardium præfectus, qua re inductos putaret louas a regs deflcisse. 1d quum ille se ignorare diceret, mirareturque factum, quasi nihil de rebus præsentibus compertum haberet, artificiis utentem videras Artaphernes ait: ii lta tibi, Histiæe, hæc res habet: " calcenm hune tu projecisti, et induit cum Aristagoras." 2. Hoc quum Artaphemes, ad defectionem quod adtinet, dixîsset; maliens cum Histîæns, utpote intelligentem quid rei esset, protinus prima nocte ad mare prôfugit z qui, quuni Dario pollicitus esset ’ Sardiniam maximam insulam imperio illius subjiciendam, decepto rege, clam auctor lonibus fluerai: belli adversus illum suscipiendi. Sed Chium transgressas, in vincula a Chiis conjectus est, suspectum eum habenti-bus quasi res novas adversus ivpsos regris nomine molientem. Mox tamen, cognita rei veritaœ, hostem esse regi, Vinculiseum Chii solverunt. 3. lbi vero interrogatus Histîæus a Ionibus, car ita studiose Ari- stagoræ, ut a rege deficeret, mandasset, veram illis caussam nequaquam expromsit ; sed, " regem Darium," ait, " constituisse Pins. u nices sedibus suis excitos in Ioniam tmnsferre, Ionas autem in " Phœnîcen : en mussa. se istud mandasse." lta louas terruit, quum nihil umquam tale rex anima ngitnsset. 4. Post hæc intermmcio Hermippo usas Histiæus, homine Atm- nîta, ad l’ersas nonnullos, qui Sardibus ersnt, epistolas misit,ut qui secum amen de defectione sermones miscuissent. At Hemiip- eis, ad quos missus erat, non reddidit epistolas, sed Artapherni tradidit. me vero, re omni cognita, jussit H’ermippum eis epislo- Ïas reddere ad quas data: arum, sibi vero trudcre filas, quas Versa:

’ERATO. 965 vicissini ad Histiæum perferehdus ipsi dedissem. Quo facto posta " quam mi comperti fueruns, de multis Persarum supplicium sumsit. Artqphernes. Atque ita tumultus Sardibus exstitit. S : 5. Earspe frustratum Histiæum Chii, rogante ipso, Miletumldea dunes-e. At Milesiis, iubenter Aristagora etiam liberatis, nentiquam volupe erat niium tyrannum terra sua recipere, quippe qui liber: tuteur. gustassent. huque, quum noctu per vim intrsre Miletum 001181118 esset, repulsus est, atque etiam ab aliquo-ex Miiesiir in femme vulneratus. Rejectus a patrîa Chium redût ; inde vero’, quum Chiis ut sibi naves tinrent .persuadere non potuisset, Mityle: rien trajecit ; et Lesbiis, ut naves sibi durent, persuasit. Hi igitur, instructis octo triremibus, cum Histiæo Byzantium navignnmti ibique in insidiis stnnœs, naves ex ponta navigantes vi ceperunr, exceptis eorum navigiis qui se parsecs esse Histiæo parere profite: u :6. Dumhæc Histiœus et Mityiemei sgebant, interim ad ipsam Miietum xîngens et navalis et pedestris exspectabatur exercitus. Nain Persarum duces, junctis viribus et in unum exercitum collu- tis, advenus Miletum, insuper habilis minOribus oppidis, proficiscebantur:rentur. et navalium copiarum promtissimi axant rPhœnices i z cum his àutem militabant et Cyprii, nuper subacti, et Ciiices, (figue Ægyptii. 7; Quos ubi loues intellexerunt adversus Miletum reliqunmque Ioniam proficisci, miserunt de suis ad Fanionium, qui de rebus ad se pertinentihus delibemr-ent. Quibus prædicto 10cc congregmis, habito consiiio, pincuit, ut pédestris exercitus, qui opponeretm- Pers’is, malins cogeretur, sed muros defenderent ipsi per se Milesii ; classis nutem, nulla excepta navi, rebus omnibus instrueretur, atl- qne ita instructa quam primum ad Lucien occurreret, et pro Miîeto i pagus navnli decerneret. Est autem Lade pana insula, urbi Mile- 8. Post hæc, ubi instructis navibuv adfuere loues, cum eisque siorumÆolenses Lesbum incolentes, obvenu. aciem in hune modum ordinunmt. I i Cornu ad orientem spectnns ipsi tenebam. Milesii, naves præbentes octoginta: his coutigui errant Prienenses cum duodecim nàvibus, i’et Myusii navibus tribus: Myusiis proximi stabaut Teii, septemdeà cim navîbus: Teiis proximi Chii, navibus centum: juxta bos locati Erythræi et Phocæenses, quorum illi octo contulerant naves, hi vero tres. Phoeæensibus contigui enim Lesbii, navibus septuaginta. Postremi locnti Samii, cornu tenantes occideuti obversum, navibns sexaginta. Universus harum omnium numerus fuit, "imines tre- centæ quinquaginta tres. Et hua quidem Ionum crant. 9. Nuvium vero numerus, quas barbari hsbsbant, ersnt sexeentæ. 30mn ubi et ipsæ ad MilesiOrum fines pervenere, simulque pedestre’s universœ sacrant copiæ, ibi tum duces Persarum, cognita Ionica; s mm navium multitudine, veriti sunt ne super-are has non pussent, ndeoqueinec Miletum possent capere, mari non patentes, utque-itn pet-immun incurrerent pumas dandi Dario. Hæe seeum reputantes, 2 M

!66 HERODOTI HISTOR. V1. convocsrnnt Ionum tyrannos, qui ab Aristagora Milesio imperiis dejecti ad Meilos profugerant, jamque cum illis advenus Miletum militabant. Ex hOrum igitur numero convocams, quotquot præ- sentes crant, in hune modum sunt adlocuti: tt Nunc, viri loues, ii quisque vestrum palam facint, de Regis domo se bene .velle me- t* reri. Unusquisque nempe vestrum det operam, ut populares ," suas a reliquorum abstrahat societate. Proponite igitur illis, " nunciateque, nihil triste illos 0b defectionem passures, nec indes " connu vel sacras vs] privatas iri incensum, nec duriore condi- f* tione, quam ante, futuros. Sin a societate non recesserint, sed " utique pugnæ periculo rem commiserintyhæc minitantes illis " prædicite, quæ ipsis sint eventura z nos prælio victos in servitu’ " tem ruptures, pueras coram ’çastraturos, virgines Bactra abdu- " ctums, et terrain aliis traditurosfi’ . 10. Quæ quum illi dixissent, Ionum tyranni noctu ad populsres sans unusquisque dimisit qui hæc eis rennnciarent. At loues, ad quos hi nuncii pervenere, tenaciter in proposito suc perstiterunt, nec admiserunt proditionem : . et quique sibi solis hæc a. Persis edici existimabant. Et hæc quidem protinus, ex quo ad Miletum Perse pervenerant,.peractaIl. Deinde vero, ubi in Lade insula lones.convenere, sunt. cousions . sunt babine ; et quum alii apud eos verbe fecere, tum Phocæen- sium du: Dionysius sic est locutus: n Nunc, quum in novaculæ - " acie sint res nostræ, ut vel liberi simas, vel servi, et ii quidem " velut fugitivi ; siquidem volueritis,,viri lunes, labores suscipere, si erit id quidem in præsentia vobis molestait], sed poteritis supe- Ëi ratis hostibus esse liberi: sin disciplina militari insuper habits, " mollitiei vos dedideritis 5 nullam equidem spam habeo, pas!!! F! defiectionis regi dandam elfu ere vos posse. Sed me audite, mi- ? bique vos permittite: et v0 is ego, si modo dii saqua dederint, u recipio, sut pugnæ aleam non subituros esse hostes, sut, si nos " adgressuri sunt, magnum cladem accepturos." I 12. His auditis, Dionysio se permiserunt lunes. Tum ille quo- ,tidie, navibus longo ordine eductis, postqualn remiges in discurren- du singulis navibus per binas alias exercnisset, et classiariosjussisset mais in ponte scare, reliquam diei partem in ancoris naves tene- Àbat; atque ita toto die, laborem lonibus exhibebat. Et illi quidem .ad septimum usque diem ei perchant, mandataque exsequebantur; insequente vero die, quum inpatientes essent talium laborum, nov .lestiis et solis endure vexati, hosee inter se sermones miscere: fi Quo tandem numine læso hos exhaurimus labores? qui desîpi- it entes, et de statu mentis dejecti, homini Phocæensi, vano jacta- it tori, qui tres naves in commune contulit, nos totos permisimus. .ii-Et ille nos, sibi traditos, miseriis intolerabilibus vexat; in ut fi nostrum multi in morbos inciderint, et multis item aliis eadem " sors imminere’videntur! Quanto nabis præstat, quidvis aliud; si quam hæc male, pâti, et futuram servitutem potins mienne. quu- " liscumque ille fuerit, quam banc præsentem, que constricti su-

" mus! Agite, ne porto haieERATO. homini parsemas l" Hæe-(lixerant, 267 et estampionemo amplius mandata facere volait: sed, tamqusm pedestris exercitus, tentoriis in insula fixis degebant in ambra, naves conscendere exercerique nolentes. 13. Quæ ubi a Ionibus fieri viderunt Samierum duces ; tum vero, quas-sermons jubentibus Persis ad ces deserendos prias curaverat Blues, Sylosentis filins, deserere ses jubens Ionum socictatem, hos tune sermones animis admittebant Samii, spretum ab lonibas militarem omnem videntes disciplinam, simulque intelligentes supersri non pesse regis potentiam; satis quippe gnari,.etiamsi præsentes navales copias superarent Darii, alias quintuplices contra se adfu- taras. Adripientes igitur occasionem, simulatque Jonas viderunt negantes in officie se futures, lucre sibi duxerunt servare res suas et sacras et privatas. Erat autem Æaces ille, cui merem Samii gesserunt, filins Sylosontis, Æacis nepes: qui, quum tyrannus fuisset Sami, ab Aristagera Milesio exutus fuernt imperio, quemad- modula reliqui Ioniæ tyranni. l4. Tune igitur; ubi Phœnices cum classe centra progressi sont, loues etiam naves suas longe ordine eduxerunt. Ut vexe prope invicem fuerunt, commiseruntque prælium, deinde quinam ex Ioni- bus sut ignavi in hac navali pugna aut fortes viri fuerint, alicante scribere non possum: nam alii alios in vicem culpant. Dicuntur sutem tune Samii, ut convenerat cum Æace, sublatis velis, deserta scie, Samum navigasse, undecim navibus exceptis. Harum enim præfecti manserunt, pugnaveruntque spreto ducum sacrum imperio: hisque commune Samiorum, 0b hoc factum, honorem habuit, ut nomina eorum cum paternis vnominibus columnæ inscriberentur, ut qui prebi fortesque viri fuissent: et est hæc columna in fore. Lesbii vero, proximos profugere videntes, idem fecerunt quod Sa- Imii: e0rumque exemplum raider pars Ionum secata est. 15. Ex his vero qui in prælio substiterunt, pessime accepti sent Chii, præclaris quidem factis nobilitati, et neutiquam, ut alii, de indastria cessantes. Contulerant enim, quemadmodum ante etiam -dictum est, naves centum ç et in coram unaquaque ersnt quadra- iginta selecti ex civibus propugnatores. Qui ubi plerosque soeios parlers rem communem viderant, noluerunt pravorum esse similes ; sed cum panois e sociis soli relicti, pugnaiant discurrentes pet hostium naves, casque perrumpentes ; -donec, postquam plures naves cepissent, ipsi suamm majeœm partem amisernnt. Chii igi- tu: cum reliquis e suis navibus domum profugerunt. 16. Qaibus vero ex Chiot-uni namero invalidæ naves erant oh accepta vulnera, hi, quum hostis ces perseqaeretur, ad Myealeu Zprofugerunt: et relictis ibi navihrus in brevia ejectis, pedibus par continentem redire instituerunt. Ut vero Ephesiorum fines ingressi sans redeuntes Chii, noctuque ad eum locum pervenerunt ubi tune maliens Thesmophoria celebrabant 5 ibi tune Ephesii, quum que pacte res Chiorum se haberent ante non audivissent, viderent autem militum multitudinem fines sues invadentem, prorsus persuasi 2 M 2

268 HERODO’II lilSTOR. V1. fores bus esse, qui malierihus insidisrestur, universir ad vint areau. dam procurrerunt,- et Chios interfecerunt. Ac Chii quidem taii utrimque17. Dionysius vero fertuna Phocæensis, perdîtes ûsi res saut. esse intelligens - - 10s . nain, ceptis tribus hostium navibus, abiit nontjam Phooæam navigans, satis gnarus eam cum relique. Ionia in servitutem iri milan ctum; sed e vestigio recta in Phœniceu contendit. Ibi quartions- rarias maltas naves demersisset,rmnltaque pecunia et aliis rebus .pretiosis esset potitus, in Sicilimn inde velu fecit: ex qua courtils. prædatoriam exereuit; Græcanicæ quidem nulli navi insidiatus, sed Carthaginiensibus ac ’llyrrhenis. . - a; -: - 18. Persan, vietis pagne navali lonibus, terra mutique-Miletus! oppugnarunt, et, sufiossis maris, admotisque cajusque generis machinis, cum ipso. arec ceperunt, sexte a defectîooe Aristagom une; captamque in servitateln redegerunt. lta ce ipse Mr. tata defuncta Miletus est, quæ in illam ab macule prædicta cran. . 195 Nam quum Argivi Delphis oraculum de suæ arbis saluts e0nstduissent, editum est promiscuum elfatum. unum quidemad Argivos spectans, sed buisimmixtum alind ad Milesios pertinent. Et illud quidem, quad Argivos spectabat, deinde referam, quum ad illum narrationis locum pervenero; quæ veto Milæiis, tune. son præsentibus, prædixit deus, ita habent: ; r a . Tune queque, commentrix opermn Milete malorum, Permultis cama et presstantia mariera fies, Crinitisque pedes tua laribus sbluet axer ; . Templi aliis nostri in ridymis sua cura manebit. i a Tune igitur hæc Milesiis aeciderunt, quando viroram major par! interfecta est a Persis longoscapillos alentibus, et maliens et libeti mancipioram loco saut habiti, et templum Didymis, ædes stron- culum, exspoliatam deflagra-vit. Pommiæzrerumque pretiosaram, quæ in hoc temple depnsitæ crant,sæpe alibi in hac narration: mentionem20. Inde, quinquet Milesii virifeei. eapti enim, - Susa’I sunt- aducti: qui» bus rex Darius, nulle alio male adfectis, sedes adsignavit adm- brum *quod vocatur mare, in Ampe oppido, juxta quam præterflasns "Tigris fluvius in mare evelvitur. Agri veto Milesii’eam pansu, quæ prope urbem et in planifie situ est, Persæ tenuerunt; enfla et montons Caribus Pedaseusibus possidenda dedere. . w . i 21. Milesiis, his calamitatibus addictis a Persis, parera gratinai non retalerunt Sybaritæ, qui patria urbe rexuti Laum et Scidrum incblebant. Nam Sybari a Crotoniatis capta Milesii universi, au!!! ’excepta ætate, capita raserant, et ingentem præ se talerant lestant: hæ enim civitates maxime omnium, quas novimus, hospitii interse jura coluerant. Secus fecere Athenienses. Hi enim et aliis multi media testatum fecernnt, quantum ex Mileti expugnatione luctnm I perceperint’; et, quum Phrynichus drame scripsisset decnissetquû. r Milan apuguatianem, in lacrymas empesant spectatores omnes, et

En ATO. ’ 269 mille drachmia williams est pacte, quad domesticarum chlamita- tum memoriam refrixisset; legeque cautnm est, ne quia muplius hoc drmnate uteretur. .22. Ita Miletus viduata est Milesiis. Samiorum vero his, qui aliquid in bonis habebant, minime placuit id quod ab ipsonnn duoibus in gratiam Medorum crut factum. Itaque atatim a navnli pugna deliberantes decreverunt, prius quam in ipsorum terram nd4 ,venisaet.Æaces tyrannus, navibus in coloniam emigrare, nec manere dum Medis et Æaci sel-vire cogerentur. Etenim per idem .tempns Zanclæi en Sicilia nuncios miserunt in Ioniam, qui louas ad Galactam inviterent, ubi Ioniam: candi urbem Zanclæi cupie- haut. Est auœm hæc Cale acte quæ vocatur, [Pulchrum tutus La- tine diceresj Sicîliæ tractus, Tyrrheniæ obversus. Bis igitur ninvitantibus, soli ex Ionibus Samii in coloniam abiarunt, cum eisque Milesii, qui patriæ calamitatem effugerunt. 23. Inlaerim res accidit hujusmodi. Snmii, dum Sicilîam petunt, in Locris eraut Epizephyrîis; et Zanclæi cum rege ipsoruni, cui nomen qui; Scythns, urbem alignant: Siciliæ obsidebant, quam ex- * pugnare cupidi erant. En re cognita, Anaxilaus Rhegii tyranuus, quippe infensus Zanclæis, cum Snmiis agit, morions me umitlendam eue, quam pelerent, Calactam ,- occupandamque Zanclam, viris vacuum. Et Samîi, dicto audientes, Znnclam tenuere. Zanclæi, ut occupa- taxn 81mm urbem audivere, ad opem ferendam adcurrunt, advocato etiam Hippocrate, Gelæ tyranno, quicum illis societas erat. At »Hippocrntes, postquam cum exercitu tamquam opem illis laturus advenit, ipse Scytham Zanclæorum’ monnrcham, qui urbem tamisé- rat, fratremque ejus Pythogenem, compedibus vinctos in oppidum ,Inycum misât; reliques autem Zanclœos, fœdere cum Samiis inito, et fide data acceptaque, prodidit. Merces eis Snmiis hæc erat sti- pulata, ut omnium quæ moveri passent mancipiorumque, quæ in aube casent, dimidinm partem Hippocrates acciperet; quæ vero in agris essent,.ea cuncta. sortiretur. Igitur Zanclæorum pierosque ipse mnnçipiorum loco in vinculis habuit, eminentiores auteur illo- .rum trecentos Samiis tradidit interficieudos: at ab hac quidem culpa Samii abstinuere. ., Scythas vero, Znnclæorum monarcha, ex Inyco Hymeram proËugit; indeque in Adam profectus, ad. regem Darius: adscendit. Et hune Darius justissimum judicavit viromm omnium, qui ex .Græcia ad ipsum adscemlerat: 1mn venin a rege impetrata in Sici- liam redierat, musque ex Sicilia nd regem erat reversus. Deniquc smct beatns apufl Persan e vita discessit. Ita igitur Samii, pru- .cul a. Malin profecti, nulle labore pulcerrima urbe Zancla sur): I25.«Post peractam pro Mileto navalem .pugnam, Phœnices ex Perm mandata. Æacem, Sylosontis filîum, Samum redimerunt; utpote qui utilisaimam illis egregiamque operam præstizisset. Et colis, en omnibus qui a Dario defeceraznt, Samiis maque urbs neque potiti.templa incensn surit, propterea quad naves eorum. in pugna., navali

970 HERODOTI HISTOR. V1. socios deseruerant. Capts vero Miletu,protinbs Carie in potestatem venit Perssrum, aliis oppidis ultro une dedentibus, aliis vi ad obsequium redaetis. Atque in: hæ res gestæ sunt. 26. Circa Byzantium versante Histiæo Milesio, et Ionum onani- rias naves e l’onto venientes intercipienti, adferturnuncius de rebul ad Miletuni gestis. ltaque, rebus nd Hellespontum Bisaltæ Aby’ deno permissis, Apollophanis filio, ipse secum surntis Lesbiis Chium navigavit. Ubi quum non reciperet cum Chiorum præsidium, scie cum his oongressus in Cœlis [i.e. L’avis] quæ vocantur Chiæ terrœ, multos coram interfecit: moxque reliquos etinm Chics, quippc navali pugna misere addictos, sub potestatem suam Histi- æus, Lesbiis adiutus, redegit, ex. Polichns Chiorum oppida impetu facto. 27. Solet autem deus ante signifiante, quando magna ’mnla civitati sut populo cuipiam imminent: atque etiam Chiis ante bas calamitates ingentia signa acciderant. Primum enim, quum centum juvenum chorum Delphes luisissent, non nisi duo ex his redis- mnt, cæteris octo et nonagintn peste nbsumtis: tum per idem tempus, baud multo ante navalem pugnam, super puerorum capitibus literas discentium tectum cormerat, ut de centum et viginti pueris unus solus evaserit. Bis signis a Deo mue ostensis, deinde secuta pagne. navalis in genu projecit civitaœmgqiost pugnsm vero navalem supervenit Histiæus cum Lesbiis, et Chics jam ante adtritos facile oppressit. 28. 1nde Thaso urina Histiæus intulit, magnum Ionum et Eu- lensium monum seeum ducens. Dum vero Thnsum circumsidet, adfertur ci nuncius, Phœnices Mileto profectos reliquam Ioniam navibus petere. Quo cognito, Thasum inexpugnatam relinquens, Lesbum contendit, universis copiis secum ductis. Lesbo veto, quum fame laboraret exercitus, in continentem trajecit, frumentum demetere et ex Atarneo cogitons, et ex Caico campo Misyæ (litio- nis. At fuit forte in ea. regioue Harpagus Persa, baud exigui du: exercitus: qui, cum illo in terrain egresso commissa pugna, et ipsum Histiænm vivum cepit, et mqiorem eopiarum illius putain Q9. Captus est autem Histiæus hoc mode. Commisso Græcos interfecit.inter et Perses prælio in Malaria agri Atarnensis, « per. satis . longum tempus æquo marte pugnatum est. Ad extremum vero immissus Græcis equitatus negotium confecît: et in fuguai versis Græcis, Histiæus, spernns se 0b admissam culpam non supplicia adfectum iri a rege, talem quemdam vitæ amorem concepit. Quum fugienv- t adsecutus eæet homo Persn, qui jam in eo ernt ut deprehensun confoderet, Persico ille sermons hominem adloquens, esse se Him- œum Milesium indicavit. 30. Qui si in vite fuisset servatus, et ad Darium regem Mi- ductus, puto equidem nihil mali fuisse cum passurum, ternissu- rumque ei culpum fuisse regem. Nunc banc ipsam obicaussam, ne salvus evnderet, iterumque magnus fieret apud regem, Atta-

plier-ries Sardiumz præfectus, BRAT et qui illum-captivum 0. " fecemt 271 Harpa. gus, ut Sardes adductus est Histiæus, corpus illius suspenderunt e cruce, caput autem, sale conditnm, Susa ad Darium regem miserunt. Quibus rebus cognitis Darius, vituperatis his qui hoc fece- mut, quad non vivum illum in suum conspectum adduxissent, caput Histiæi latum et bene curatum jussit sepeliri, ut viri de se et de Persis præclare meriti. Bac igitur feta functus Histiæus est. 31. Jam navalis Persarum enrouas, pastquam circa Miletnm hyemaverat, sequenti auna inde profectus, insulas facile cepit baud procul a continente sites, Chium et Lesbum et Tenedum. Qua- rum insularum ut quaque potiti emnt barbari, incalas omnes indagine cinctos capiebant. Indagine autem cingunt hoc mode. Vir virum manu prehendens, a mari septemtrionali ad australe pertinentes, totem pervadunt insulam, atque ita homines veluti feras venuntur. Pariter vero etiam lonicas in continente ceperunt civitates, nisi quad ibi homines non indagine cinctos venati sunt, neque enim fieri id potemt. 82. Tune vero Persarum duces vers præstiterunt ea, quæ minati lonibus orant, quum illi ex adverso castra haberent. Postquam enim urbibus potiti sunt, selectos puerorum formosîssimos castra- mnt, ex viris eunuchos fadentes; et virgines forma præcellentes sbduxerunt ad regem: simulque urbes cum ipsis templis incendia cremarunt. Atque ita tertio in servitutem lunes redacti sunt: primum a Lydie, et bis deinceps tune a Persis. ’ 33. Post hæc, relicta Ionia, navalis exercitus omnia. Hellesponti loco, quæ ad sinistmm sunt intranti, subegit: nain, quæ a dextra sunt, ca Persæ juin ipsi per se, terra adgressi, suam in potestatem redegerant. Sunt autem ad Hellespontum in Europn loca hæc: Chersanesus, in qua complura insunt oppida, tum Perinthus, et castella ïhmciam spectantia, et Selybria, et Byzantium. Jans Byzantii quidem, et his ex adverso oppositi Chalcedonii, [quas alias Calchedonios nominat Noster,] ne exspectarunt quidem Phœniciæ classis adventum ; sed, relictis suis sed’ibus, introrsus in Pontum Euxinum se receperunt, ibique urbem condiderunt Mesembriam. Phœnices vera, incensis his quæ nominavi lacis, contra Proconne- 8mn et Artacam se converterunt: quibus et ipsis igni datis, iterum in Chersanesum navigarunt, reliquas urbes expugnnturi, quas superiori adpulsu non everterant. Adversus Cyzicum vero cursum omnino non direxerunt: nam Cyziceni ipsi jam ante Phœnicum sdventum in obsequio erant Persarum; deditione cum Œbare facta, Megabazi filio, Dascylei præfecto. Chersonnesi veto, una Cardis excepta, reliquis omnibus urbibus potiti sunt Phœnices. 84. Tyrannus tunc Chersonesi Miltiades crut, Cimonis filius, Stesagoræ nepos: quad regnum primus olim susceperat Miltîades, Cypseli filins, hoc-modo. Tenebant banc Chersonesnm Dolonci Thraces. Hi, hello pressi ab Absinthiis, rages suos miserunt Del- phos, qui de hoc hello aracnium consulerent; quibus Pythia re-

272 HERODOTIl HISTOR. VI. spondit, " coloniæ conditorem ih banc regienem secum-adducerent " cum, qui ipsos, postquam temple egressi essent,-primus. ad bos " pitium vouasset." Rediere Delonci sacra via, per Phecenses et Bœotos: ubi quum nemo ces vaeasset, Athenas defiectunt. 35. Erat tune Atheuis summa potestas panes Pisistratum : cæte- rum daminabatur etiam Milliades Cypselifilùts, e familia quadriges alente; ariginem quidem generis ab Æaco ex Ægioa repetens, sed recentiori memoria civis Atheniensis ; Philæüs. enim, Ajaeis filins, primus ex bac familia in civium Atheniensium numeram erat re-’ ceptus. Hic Mlltiades, in vestibule ædium’ sacrum isedens,’quum prætereuntes conspieeret Doloncos, vestem. estantes extraneam et lauceas, inelamnvit illos; aceedeutibusque diversorium et hospitalia officia obtulit. Tutu illi, accepta cenditianè; hospitio ab ce re- cepti, totem hospiti eifatum emculi aperuerunt, rogaruntqueveum- dem ut Deo obsequeretur. 4 Quorum audits) sermone, rprotinus persuasus Miltiudes est, quippe ægre fereanisistfati imperium, et procul ipse abesse cupiens. Itaque extemplo Delphes profectua, Consuluit oraculnm, an facerel quad cum Dolonci rogzwsent ?’ r 36. Quod ubi etiam Pythia facere jussit, ita. Miltiades Cypteli filins, qui ante id tempus quadrige canicule victoriamOlympiæ reportaverat. tune, adsumtis quicumque ex Atheniensibus profecti- .onis esse sociivoluerant, une cum Doloncis navigavit: et, postqusm terram illum tenoit, ab bis ipsis, qui cum adduxerant, tyramm est constitutus. Is igitur primo isthmum Chersonesi mure intercepit, ex Cardin urbe usque Pactyam ; ne passent Absinthii incursienibus vastare regienem. Est antem latitude isthmi stadia se)! et triginta; longitude vere Chersonesi ab isthme intrersum est quadrigenterum 37. Faucibus Chersonesi mura interceptis. eaque ratione expulsis Absinthiis,et viginti primis cæterorum stadierum. Lampsacenis arma Minimes L i intnlin - que belle a Lampsaeenis, structis insidiis; vivus captas est. Eau autem Miltiades Crœso Lyde familiaris. [taque re commensal præcone misse edixlt Lampsace’nis, salvum dimitterent Mittiaüem id nifecissent, minatus est,-pimrsf arboris in modum se illos lncertis Lampsacenis, disceptantibusque inter se quid -ïsibiivcllet boa verbum, quad ipsis minutes Crœsus esset, pina: in, "iodai sa illos excisurum, pestrema tandem seniorum quîspiam verum «me scilicet pinum solum ex cunctis arboribus, postquam excisa sin nullum amplius germen, edere; sedfundituslperire. Et Cuisses metuentes Lampsnceni Miltiadem salmis vineulis libertine dimisèa 38. Hic igitur, pestqusm prapter Ohmsum salvus evasitpdeinds sine liberis obiit, rague et rébus Suis omnibus Stesagoræ mais, Cimonis filio;fratris sui eadem matre nati. Et ei’vita-functn saut faciunt Chersanitæ, nti mas est conditori Pater-e; et equestre gym: nicumque in illius bonorem certameu celehrant, in que nulli [sans psaccnorumrunt. certare fus est. Dam vero bellum. geritur Z cum Lam-

.:’ BRAN). - - ses mais, amblant. amalgama quoque, sine liberis vita.dîsçæderet, ascaricaput pareuses in prytanee. ab hamine, qui in speciem transfuge, revers autem feryentior hostie crut. I 39. lta mortuo etiam Steàsgora, deinde Milliadem Cimonisfilium, mariai Susageræ fmtrem, ad suscipieudum imperium cum trin-uni Chersonesum. miserunt l’isistratidæ; qui Athenis etiam eumdeni. beneficiis premeruerant, quasi non conscii fuissent cædis patrie g illius Cimenis; quæ que pacte patrata fuerit, in alla narrationis parte expennm. Miltiades postquam Chersenesum pervenit, demi Astenuit, tamquam mortui fratris Stesngoræ memoriam honorans. Quod ubi rescivere Chersonesitæ, congressi principes ex omnibus undiqueeivitatibus, quum commuai consilio simul omnes ad cum, sondaiendi coassa cenveuissent, in vincula ab ille conjecti sont. Atque ita Miltiades Chersonesum tenait, quingentos siens auxilia- les; et uxorem duxit filiam Oleri Tbracum regis Hegesipylam. . 40., Hic igitur Cimonis filius Miltiades recentiori. memoria in Chemnesum veaerat : cui, en; que advenit, alia anciderupt præsen- tillas graviora. Tertio enim ab his rebus aima Scythes fugiens in exsilium abiit. Nempe Scythe: Nomades, a Dario regs irritati, jutais viribus asque in banc Chersonesum invuserunt-z quorum adventum exspectare non ausus Miltiades, e Chersonnesoyprefugit à donne, regressis lScythis, Delonci cum reduxerunt. Hæe igitur tertio aune ante en quæ nunc ,ei acciderunt, acta saut. , , 4241.. Nunc vero, ubi Phœnices in Tenedo esse cognovit, quinqne trireinibus a: his, quæ ad menus erant, pecunia et aliis rebus pre- tiesis impletis, Atbenas navigavit. Dum vero, ex Cal-dia. urbe pro- fsctus, per sinum Maison navigans. prætervebitur Chersonnesum, occurrunt navibus des Phœnices. Et ipse quidem Miltiades cum quatuor navibus-lmbrmn efihgit 3 quintam vero persequentes Phœ-’ nices ceperunt, cui" navi præfectus ont Miltiadis filins natu maximas Metiecbus, non ex Olori quidem Thracis filin. natus, sed ex clin uxore; atque hune siruul cum navi cepe-i’unt Phœnices. Qui, ut rescivcrunt Miltiadis esse filium, ad regem cum abduxcrunt, ingentem existimantes grntîum se inituros propter sententiam quam in Ionum concilia dixerat Miltiades, quum illos bertaretur obtemperare Scythis r0 antibusyut pontera solverent loues domumque naviguent. At. urine pestquam ad eum Phœnices Metiochum Miltiadis filium adduxerunt, nihil Metiocbo mali fccit, sed multa kiwi.bmeficia-contuüt : nam et domum et possessiones ei (ledit, «Persian uxorem, ex qua ei nati sunt filii, qui Persarum ordini saut sdscripti. Ex lmbro vero Miltiades Athenas pervenit. I: 42. Algue ce aime nihil amplius hostile adversus louas a Persis me est ; immo vero hæc utilia lenibus hoc aune centigere. W88, Sardium præfectus, arcessitislegntis ex civitatibus, q f ’ Jonas, utlpactiones mutuas facerent de litibus ex juris for- ’:dirimendis, nec porro viet arrois inter se agerent. Et bec me fucere coegit, et terras earumdem pet parasangas dimensus, (Sic Perse mensuram vacant triginta. Studiorum) tributs quibusque 2 N

276 i HERODÔTI minon. v1. ci nomen esse! P Qui quum vernm respondiuet, dixit dim! " Nunc igitur, Aries! [id signifient Græcum nomen :] «mon 1’ tua œre muni, quippe magnum in malum incurvant?" 54:61? 5L Cleomenem vero per id tempus Spartæ calumniabamrnéiflli, ratas, Aristonis filîus, qui domi mangent, rez et ipseISpartnnonx’m; sed ex familin inferiore; non quidem 0b aliam icaussum infirme? nnm ab eodem progenitore oriundi erant, inisî quad propter genituram mugis in honore ers! Eurysthenis prosapia. i i9!!!" 52. Etenim Lacedæmonii, contra quam a poetis minimum rutur, niant, non Arlstodemi filins, sed ipsum flrùtodemum, "Aria stomachi filium; CleodœitlnepotempHylli pronepotem, quum ri! esset Lnœdæmonîorum, duxisse illos în’ihanc regienem quam un!!! ipsi obtinent; Haud muiho vero interjecto tampon uxorem Mit stodemî, cui nomen fuisse Argiam; fuisse aunera eamdem miam Auœsionis, neptin Tisameni, proneptîni’lihersandrî, abaque- Polynicis ; hune, inquam, peperisse gemellos: et Aristodemm postqumn vidîsset pueros,morbo decessîsse. Lacedæmonios nué tem, quî’tunc fuissent, decrevisse regem ex legia piæscripto nui-’- Minium ex pneris eum qui major esset natu. Quum vero midi rent, utrnin en illis eiigerent, ut qui similes inter se et æqnnleu casent; quumque nec nunc, nec ante cognovîssent liter prior met; interrogusse matrem. At illum dixisse, " ne se quidem ipsamind " temoscere :" et potuisse quidem illnm utique venin diacre, sed cupivîsse utrumque (si fieri forte posset) regem nominari.’ Lau- dæmonîos itaque, incertî quum essent, Delphoslmisisse, quid fauta dpus esset bouillantes : Pythiamque eos jussisse, ut puera": aimé que regem tuberait, scdvmagirhonomrentnatu majorent. Quo accepté responso, quum nihilo minus incerti fuissent Lacedæmonii,quo pitch reperirent, uter corum major’natu esSet, comilium eide- dis’se hominem «Messenînm, cui nomen fuisse. l’anime. Somme igitur Luedæmoniîs hune Paniten, ut obœrvarent mairem, viderafi quevulrum puerorum lavaret priorem, prio’rique cibum præberet. Oued si fila deprehen’daetur in hoc commuter eumdem servons tenorbm, habitera Mo: rotant rani quam quærant et repaire arpion! .- sinfluctuet alu, et niodô hune, modo illum priorem curai; intis illos intelligere poste, ne ipsàm quidem malrem exploratam rem habens; et lune quidem Mimi intimidai fare rationem. Jeun illos, juxta Messeniimonitumiobsen vantes matrem filiorum Aristodemî, ignorantem ipsam cujus te? i éaussa observaretur, deprehendiase constanter enm et in ciboi’præ: ben’do et in lavande præferentém puerorum priorem. lSumsisse- igitur Lacedæmdniôs hune a maure alteri prælatum, ut nntu majoë rem, eumque in loco publîco’ aluîsse; nomenqne ei impositnw fuisse Eurysthenis, minori vero Prociis. Et hosipsos frottes, ’ (rami adèleviesent, per omneivitæ tempos discordes inter se -’ me 3mm: pari mofla constante? animatos esseoîlidfùmæosterùkïrëikv 53; Hæe quidem soli ex Gnæcîs Lucedæmo’nîi nui-ranîï.f””»"9lm., veto, quæ ’ communi consensu a Græcis memorantur, hæc di- cnxn: scilièel. Dorieu’sium bos reges asque ad iPerseum, Banni

fiiium, prætermisso dei immine,ERATO, recte recenseri a Græcis, 6277 et esse i110: Hamme [id est Græcos] adfirmari: jam tune enim Halle- nibus hi aeeensebantur. Dixi autem asque ad Perseum, neque altius 60mm germe, hac mussa, quoniam -Persei pater mortalis malins nominatur, quemadmodum Herculis Amphitryo. Ita- que-fcoteet idonea de mussa dixi, asque ad Perseum. Sin a Donae, Amisii filin, pei- patres adscendendo repetere genus velimus, repe- rienms Dofieusium duces origine Ægyptios fuisse. Hæe igitur, ex (imam vaticine, illorum genealogiu. est. 64. Ut vero Persarum fer: traditio, ipse Perseus, Assyrius quum mt,Græcus est foetus, non vero Persei majores: Acrisii vero ingenitores generis propinquitate ad Perseum nihil perlinere, sed esse, quemndmodum Græci dieunt, Ægyptios. I ’65. Et hæc-quidem de his dicta sufliciant. Cur vero, et quibus tous geais, Æg’yptii quum essent, Dorieusium reges evnserint, omitto memorare, quum ab aliis hæc exposita sint. Quæ vero alii non occuparunt, eorum mentionem faciam. 56. Nempe honores et privilegia, regibus a Spartanis tributa, hæc suât. lSocerdotia duo, Jovis Laeedæmonii, et Jovis Cœlestis : tum hui inferendi patata: in quamcumque velint terram ; cui potestati intevce’dere nemo Spartanus potest, quin piaculari se crimine, obli- gtt. Quum in bellum proficiscuntur, primi incedunt reges, postremi reliant; et centum delecti viri in exercitu eos custodiunt. Victi- mis utuntur in expeditionibus, quotcumque velum; et omnium immolant-nm pecudum et pelles et terga. ipsi aceipiunt. Hæe sont», que ad bellum pertinent. b7. [opime hi eisdem honores et præmia concessa. Si quis pu.- blieum ificit sacrificium, primi in cœno. sedent nages, et ab his fit Mibutindorum ciborum initium, ita quidem ut utrique regi de nous «omnibus duplex portio tribuatur, quum cæteris convivis: libaminn etiam hi auspicantur, iidemque inactutarum pecudum pelleseaecipiunt. Ad hæc, singulis noviluniis, et septimo cujusque menais die, utrique regum ex publieo datur perfecta victima in Apol- nuisiemplo mactanda, et farinæ medimnus, et vini quartai-ms La- conÆeus.- In omnibus ludîs publiois sedes primarias et præcipuas Wntw ’Proxenos eivitatibus iidem nominant e civibus quoscum- mouilla-inti, .et uterque duos nominat Pythios: surit uutem Py- CiIii, cives qui Delphes mittuntur ad consulendum oraculum; his que ’pubiice cum regibus aluntur. Quando ad cœnum non veniunt rages, attique domum mittuntur duo cllœniees farinas, et vini co- tyla: præsentibuspvero tribuitur de omnibus rebus duplex portio; Manique illis honos baht-Mir, quoties a privnto immine ad cœnam summum Editn vaticinin hi custodiunt, sed ita ut eOrumdem conscii sinththii. Judieant soli reges de ’hisce solum rebus: de virgine paternorum omnium honorum hærede, cui illa nubere (iebeat, nisi jam a potre fuerit desponsata; et de viis publiois. Tom, si quis ad- optareevoluerit filium, is coram regibus id facere tenetur. misi- dent reges deliberantibus senntoribus, qui sunt numero duodetri-

678 HERODOTF HISTOR. V1. gintn: quod si in centum non venaient; hi ex’ «Miniatu- xime illos cognation odtingmt, regum hsbent honores. et duo suf- fragia conferunt, prætereuque tertiom, suum ipsorum. . .- .- . 58. Istu igitur viventibus regibia Spartania pubüceltribuuniur: mortuis vero, hæcce. Nuncisnt equites abîmes agis pet universel! Laconicnm; in urbe vero ciron-louange mulienes lointain-puisant. Quo facto, necesse est ut exquaque donne duo liberi nommas-mol et fœminu, luctusquuleunt: id ni faciunt, gravera muletamuinœr- runt. Est uutem mus Lacedæmoniorum in regum obitu; idanqui Burbnmmm in Asia: plerique enim barbnri in ,obitu rognon moulin codem utuntur instituto. Manon enim rage Luedæmoniorun. non Spot-tond solum, sed et .ex total Laconicu circula habitation certus quidam numerus ad prosequeudum funasoonveniro-tenetut. Hi igitur, et hilotes, postquum multi: millia numero convenere,-pro- misons cum mulieribus seipsos guaviter plangunt, immenuque admit lamenta, postremum semper et "gibus oplinmmfuisœ distantes. Quod si in hello morions rex est, ejus simulacrum eih’ogunt, et palets strate lectulo impositum eiïeruat. Sepulto regs, per ducem (licence populi concio instituitur, nec magistratuum consoesus,.sed par hoc 59. Etium in hoc anedæmoniis convenit cum Persis, guenille! functidies regis successor continuos in regni sui auspiciis lugent.œre alieno liberut que» , iibet Sportunum, qui vel regi vel publico niiquid debuit. Similiter enim upud Persns recens constitutus rex civimtibus omnibus triinb mm, quad nondum persolverunt, remittit. . . ’ . 60. Cum Ægyptiis vero hoc commune Lacedæmonii bahut, quod npud illos præcones et tibicineset coçui in purins artel suæ dont; et tibicen filins est tihicinis, coquus ooqui, præoo præconis: neque præconis filium alius, oh vocis claritstem munusùoc in- biens, excludit; sed quilibet negotium mon putrio moue enflai. tur.61. CuomznsuAtque hæc igitur, quidemÆginæ tune in: versontem, se hnbent. et commuai . ; Græciæ bono novantem operam, quum accusant Denaraaupm Æginetis ille studens, sed invidia et odio ductus: tu]: valoche. menes. ex Æginn reversus, regiam dignilutem abrogundi Dunant!) Consiiium cepit; cujus exsequendi consilii hæc res si aussi): me» sionemque præbuit. Aristoni, Spartæ reg-i, quum (laudanum uxoreslduxisset, liberi ex his nulli prognoti orant. cujus rei non suum esse culpam existimans, tertium duxit uxorem : duit amen! hoc modo. Erat illi umicus civis Spartanus, quo civium omnium fmif liarissime Ariston utcbatur. Hic vir uxorem habuit longe forums sissimmn omnium quæ Spartæ emnt mulierum a et en. quidem fan mosissimu ex dgbrnzissima evaserat. Etonim quum turpis fuisse! ndspectu. nutrix illius, puelium ita deformem videns esse hominum opulentorum filiaux, vidensque parentes illius in magna comme ponere turpem filiolæ formata, hæc animadvertens untrix, tale ini- Vit consilium. Quotidie gestabat cum in Helen templym, ou!!! est in loco qui Thcrapnu vpœtur, supra l’hœbeum (cniplum. Quo-

tics autem puellam en gestasset,ERATO. statnebat illum ante deœ 279 simulacmm, supplexque rognbat deum, ut deformitate liber-are puellam vellet. Jom die qiiodam, quum temple eg-rederetur nutrix, adparuisse eidicitur mulier, quærens ex en quid esset quad in ulna gestaret? Cui quum illo respondisset, puellam se geslare, mgasse mulierem, utribimonstraret puellam. Negunti nutrici, dieentique vetitum sibi a parentibus esse ne cuiqwm com monstraret, etinm atque etiom hune institisse, ut sibi ostenderet. Tum nutrieem, ut vidit plurimum interesse mulieris videre puellam, ita denique illi ostendisse 5 et hanc, tncto puellæ capite, dixisse, forma: præsianlia superaturam eam Spar- tms’ omnes maliens. Atque inde ab illo ipso die mutatam esse du: formam. Hanc igitur, ubi nubilis fêlCta est, in matrimonium duxit Agetus, hic quem dixi Aristonis arnicas. 62. Cujus mulieris amers urens Ariston, talem iniit rotionem. Amico, cujus hæc uxor crut, recipit ipse, dona ci se daturum quamcumque rerum suarum omnium ille selegisset, jubetque amicum, ut parera sibi referai gratiam. En ille, nihil de uxore sua veritus, quum videret esse etiam Aristoni uxorem, in comlitionem consonait: at- QIe in hoc ipsum mutuis se juramentis umbo obligeront. Deinde Ari- non dedit illi pretiosissimum nescio quod eimeliorum suorum, quod selegerat Agetus: et ipse, par ab illo sibi referri postulons, ibi tune iterum? amici conatus est secum abducere. At ille, in omnia alia, hocmzo excepta, se consensisse, ait: verum tamen quum juramento esset obstrictus, doloque circumventus, abduci eam passus est. 63. lin igitur tcrtinm uxorem, repudiata secundo, Ariston duxit. Eique hæc eadem mulier intra tempus juste brevius, decimo nondum expleto mense, peperit hune, de quo hic agitur, Demaratum : et Aristoni tune in eoncessu ephororum sedenti unus e fanions nunciavit, violon: ei esse filium. At ille, memor temporis quo duxerat uxorem,et dîgitis numerum iniens mensium, interpositojurejuraudo ait, Hic meus esse non polest. ldque audiverant ephori : nec tamen statim curæ admodum illis fixerait id verbum. l’ostquam vero odo- ievit puer, dieti .pœnituit Aristonem ; etenim quam maxime suum esse filium Demnratum exislimnbat: et nomen Demaratum [id est. Votir populi eæpetilum] hac mussa ci imposoit, quod antes Spartani publiee susceptis pro Aristnno votis, ut vira omnium ante id tempos regum probatissimo, duos orant pi-ecati, ut filins ci nasceretur. 64. buceedente tempore e virai discessit Ariston, et Demaratus regnum suscepit. Puisse miteux videtur in finis, ut ista res, quum computa fuîsset, regno exneret Demamtum, eo qund magnum in odium ineurrerat Cleomenis, primum, exercitu Eleusi nbducto. deinde (ut dixi) tune, quum Cleomenes in [Eginam trajecisset ad- versus65. ltaque llOS- ulcisci eum qui cupiens cum (lleomenes, Meilis pneiscitur sentiebunt. cum Leoty- v chide, Menaris filin, Agidis nepoti, in hune conditionem, ut ille,*sun opem rex creatus in lueum l)em:1mti, ipsum sequeretur adversus Æginems. Fueral miton) Lemychides inimicus Demurati, hac mn- xime (le (fllISSil; quod, quum l’ercnlum, Chilonis filium, neptin

tao Hammam muon. v1. Demnrmeni. sibi desponeesset,’ Demsratae par insiân nuptiis En frustratus crat Leotychidem, præreptnmqle illi Paulin ipse dan- erat uxorem. Hæe quam fuient inimieitisram Leotycbidisadver. çus Demantam origo, tune a Cleomene sollicitetus www, Juan contra Demaratnm, dicem, non legitime in"; ragent Spa. tenonna, me enim flium me Anatomie, Deinde, post immun hoc jurementum, Judicio cum est. persecut-as, in meam mo- cms ’16!me istad, quod Aristoni tune exeidemt, qanm- ei tumulus taccas mitan) renanduset filiaux; ubi mimera initomeneiunvja- sans disent, " non eue illum filiaux suum." Haie verbe insistas Leotyehides declsnivit Démaratwn 1100.105st gemma, me (giflas maman: Sparte; testes ndmeans eoSdem ephoros, qui tumuli illo sederant in consilio, et verbaux istud en on Afictbnis enflant. . 66. Postremo, qüum en de re examinant rixæ,tplacait,.Sparünie ex Delphico oraculo quæm, " au Ariston’n filin me: W me à” Oued quum de industrie in deeemendum comtat Chom- nes, ut de en te ad Pythiam referretur; tum veto idem Chenal- Cobonem sibi conciliait, Aristophanti filin, main. maxima-w Delphenses auctoritnte; qui Parinliæ prophetissæ pausoit; une (licencia, quæ Cleomenee d’ici voletait. lm igîtur latere-0Mo! his, qui ad consulendum omnium missi emnt, respondit W» son au Aristonis filin»: Demamtum. Annuel: postera, temps: computa en frnus est, et Gabon Delphis profngit, profilais. une abrogatam. i67. Hue igitur mode abrogstaest manas. Demnmw regina . (lignites est. Deinde vero, relias Sparte, ad Medos profagit Bermudas, chenu; tumelimn hujasmodi. Postqumn magne fait mitan-ad geœndaln magistratum crut eiectus. Quumqae caget mienne Merlan, quad Gymnopædias vacant, Imtychidee, tex jam crestasrin Demanti loeam, risas et vcontmneiiæ’ causas misse famille ad Demanda!» qui et ipse spectstor adent, quæsivit ex en. "gade-mm illi vida " retar, banc genre magistratam post regiam dignitateln ë" Cui ille, indignatas interrogatione, respondit, " se quidem utrumque " esse expertum, nec vero illum; cæterum intenogntionem Jim " Laeedæmoniis un infinitæ calamitatis, eut infinitæ felicihtis Il!!! t’ initiam." Hi: dietis, velum fascia theatro egressue; dom satan abiit z ibique protinas, præparatis rebus accusait, Je!!! bon. immolavit, et eo mechta vocavit mati-cm. 68. Que postqumn advenit, data in manas illius «un vîctimæ, supplex enim Demantus sdiocatas est his verbù: tt p " et alios omnes dans testatus, et banc Berceaux [id est, dom» " nostræ præsidem] Jov, oro te ntqae chicon, ut venin mihi i" dicas, quis ex tel veritate pater ait meus. Leotyehidee enim in " litis contentione dixit, gravitiez!) te ex prioriviro congresmeue " cum Aristone: qui vero contumeliosiurem minorent aequunwn " niant cum sewo asinarin te esse congreseam, et au» me en. ti filiam. Quare te ego pet Dam obaecro, verum mihi dînas. Nul: " et, si quid tale, qanle dicant, faciali, non tu sa]: fecisti, sed mal.-

f EMTQ i t 2812 ".tis midieribus : et pemigata quoqae Sparte: fun»: un l tf politicien semer: non fuisse Aristoni; alioqui priores etiaiu uxo- ii retperituras fuisse.” Hæe igitur ille dixit. 4 A 69. Cuikmater his verbis respondit. " Fili, qaonisrn me sapplex " ores ut verum dicam, omnem tibi rem ex vero aperiam. l’est-z "- quam me pater tuas domum duxit, tertio. nocte a prima venit ad " me simulacram simile Aristoni : quad quam mecam concabuis-. ". set, comnœimihi, quas habebat, imposait. lllud postqunm abiit,. if venit deinde Ariston ; qui me videns cornois ornatnm, interro- i! garnit quis illos mihi dedisset:,et ego dixi, ipsum. Quod ubi ït abrioit ille, jurats eqaidem respondi, non recte cum fanera qui tt sein perneget 3 paullo enim ante venisse ipsum, mecumque cou- " calmisse, ac deinde bas mihi coronas dedisse. Tom me videns, " Aristqn jurejaralndo rem confirmare, intellexit divinitus hæc ne- ’i vidime. Nm et comme illos adparebat esse ex lierois ædicaln. ti W est ad ,jgnunm aulæ nostræ; (Astrnbaci ædem vacant z) et, à! esse huile ipsum Herqem, pronunciamnt votes. lta igitur, fili, ’Eirem; mum. trabes, quam scire cupis. Nom, au: ex hoc berne. " germas es, et pater tuas Astrabacus heros est, sut Ariston: en ’F ipse enim nome te concepi. Cæterum, quo argumenta te maxi- tf nie-adgrediuntur inimici, dicentes, ipsum Aristonem, quum si te, É’ mitan; esse nanciaretnr, audientibus maltis negasse suum te esse " filiam, quoniam justum tempos decem mensium nondum esset " completam; id verbam illi inscitia. tuliam rerum exciderat. Pa- t! riant enim mulieres etiam novem mensium fœtus, atque etiàm, if septain mensium, neqae cunette decimam complent mensem: et, " ego te, fili, septime mense peperi. Agnovitque etîam paullo post " ipse Ariston, per inscitiam sibi verbum illud excidisse. Alias au- ? tem de nativitnte tua ramures procul habe: nain verissima om-i " nia audivisti. Ex usineriis vero Leotychidi ipsi et aliis, qui hoc. " narrent, liberos pariant uxores." Hæe mater locatn est. . 70. minorantes vero, postqaam quæ voluerat cognovit, sumto vénitien, Elidem profectus est; speciem pue se ferons tamquum Del- phos petens, ubi consolera oraculum. Lacedæmonii veto, suspicati tu capessere nemaratum, persecuti saut cum. Sed, priusquam hi Endem perveaerunt, Zacynthum ille trajecerat. Quo quum etiam Lucedæmonii trajecissent, et ipsi Demnrato injecerunt manas, et famulos ei abstraxerunt. At ille, quam non dedidissent cum Zacyntiiii, in Asiam deinde ad regem Darium, transgressas est: et rez cum 4munifice excepit, et terra et oppidis donavit. lsta. igitur rations, et tali fortune usas, in Asiam pervertit Demaratas, postqaam et aliis maltis fontis pariter atque consiliis inter Lacedæmo- nias-clarifiant, et Oiympica victoria, quam quadrigarum curriculo reportavit, civitetern ornasset, anus ex omnibus Spartæ regibus cui id71. contigerit.Leot chides vero, Menuris I ’filins, , - in .regnum ’ Demarnto suc- cusit. CuJus filins Zeuxidemus, quem Spartnnomni nonnalli Cy- nispam nomiuahsnt, regnnm Spartæ non est adeptus: obierat enim 2 o

ses HERODOTIV HISTOR. v1. ante Leotychidem, relieto filio Archidnmoi Mortuo entent Zeaxide- mo, alteram uxorem daxit Leetychides Eurydnmen, Menii serai-cm, Dinctoridis filiam : ex qua quidem nulle. ei mascula proies nata est; sed filin, nomine Lampito; quam daxit Archidamas, Zeuxidemi filins, a Leotychide sibi elocntam. a - . ’ " 72. Nec vero Spartæ senectutem traduxit Leotychides, sed talera quamdam pœnnm dedit Demarato’. Quant dux esset cepiarum La- conicarum in Thessalie, potaissetque emnia armis subigere, ingen-’ films pecuniis corrampi se passas est. Cujus criminis computas, quam in ipsis castris insidens manicæ pecunia plenæ esset (lepre- henSas, in jadiciam delatas exsilio maltatus est, et ædes ejus in urbe" diratæ: itaque Tegeæ exsalavit, ibique vltam finivît. Sed hæc quidem postero tempere acta saut. ’ 73. Tune vero, postquam Cleomeni ex sententia successerat res in Demarntum suscepta, protinus ille, adsumto Leotychide, adver- sas Æginetas ire centendit, propter illatam sibi contumeliarn veine- menter illis iratus. Jam igitur Æginetæ, quam umbo simulreges adversus illos venissent, non nmplius repugnandum sibi esse existi-i murant: et illi selectos ex Æginetis decem vires, divitiis et genere præ cæteris eminentes abduxerunt, in his Criam Polycfiti filiam, et Casamhum Aristocratis, qui plurimam potestate valebant. Hes igi-f’ t’ar, in Atticam terram abductes, veluti depositam tradiderunt Atheè niensibus, acerrimis hostibus Æginetarum. . i - - I ’ 74.’Sed post hæc Cleomenes, quum compertæ interîrn fuissent malæ artes, quibus adversus Demaratam usas emt, metu Spartano- rani in Thessaliam secessit. Inde vero in Arcadiam reversas, novas res moliens, Arcades adversus Spartanos sollicitnvit,’ quam aliis jarsmentis illos adstringens, ut se, quocumque dameret, sequerentur, (am etiam in’animoZ habens proceres Arcadum, in Nonacrin oppil dam (lactos, jarejurando per Stygis equum adigere.- Nain in hoc’ ipse oppida perhibent Arcades esse Stygis equum. Est datera illa hajusmodi’: exigus adpar’et aqaa, ex petra’stillans in ledum con- cavum; maceria andique cinctum. Nonacris autem, in que hic fous conspicitur, Arcadie: oppidum est prope Pheneum.- a 75. Lacedæmonii veto, ubi cogneverunt quid,meliretar Cleome- nes, veritiirei exîtam,’Spartam eam revocarunt, et in’pristinam restitueront dignitatem. At post reditam brevi interjecte t’empore,’ quum jam antes. baud sana admodum mente faisset,fum’r nimbus cum invasit; nam qupties Spartanas quispiam obviam ei veniret, haie sceptrum in faciem infligebat. Qaæ quum ille faceret; et alic- natn esset mente, vinxerunt illum propinqui, et ligne illigaïre’runtà I At ille, ita vinctas, ubi vidit unam castedem, digressis alfis’fsoium relictum; ealtrum sibi. (lori postulavit : quem quum ei statini date nollet castes, minutas estsllominî quæ deinde illi foetal-us esset; donec terrîtes ille minis, (erat enim anus ex hilotis) culmen ei "port-exit. Tarn vere,ïsamto ferre, Cleomenes, initie a crurilias facto, misere se ipse Iaceravit: carnem enim secundurn idngiludi- hem incidens; a craribas ad femora .perrex’it, et a femeribu’s ad me

i nunc. a ’ ses et iambes : pestremo, ubi ad ventrenx .pervenit, hune et’mm disse- -euit, douce animera eŒsvit. Atqae tali mode ille mortuas est, ut quidem plerique ex Græeis dicant, quoniam Pythiæ persuaserat ista dicere quæ ad Demaratum spectabant; ut vero soli niant Athenien- ses, qaoniam, que tempore Eleusin invasit, lacam excidit deabus sacrum ; ut vero Argivi, quoniam Argives, qui e pagne in laeam Argo sacrum confugernnt, inde abductes traciduvit, ipsamque la- cum76. Scilieet spretn Cleomeni, religione Delphicam incendit. orncalum consulenti, - redditurn erstrespensam, capturum illum Argos. Postqaam veto cum Spar- tanoram exereita ad fluvium pervenit Erasinum, quem aiunt ex Stymphalio lacu etfiuere: dicant enim, hune lacum, postqaam in cæcum voraginem se infudit, rarsus edparere in Argolide, et exinde Erlisinum hune aqaam ab Argivis nominari: ad hune igitar fluviaux postquam Cleomenes pervenit, hosties flumini immolavit: quam- qae minime bene ei cessurum transitum portenderent extn, laudare re,»ait,’fiumen, quad cives non proderet sues ,- sed ne sic quidem salves masures Argiuos. l’est hæc retrogressm, Thyream duxît exercitam; et, taure mari immelate, navibus eumdem daxit in Tirynthium et Nauplium agram. 77. En re cognita, ad mare properant Argivi, opem suis laturi. Ut veto prope Tirynthum faerunt, ce in loco cui nomen est Sepia, castra castris Lacedæmonieram, baud magne spatio in medioreli- en), opposuerunt. lbi nimirum pagnamr ex aperto non verebantar Argivi, sed ne dole caperentur. Etenim ad hune rem spectabat oraculam illud, quod promiscae et his et Milesiis Pythia ediderat

Veram, quando marem prævertet immine victrix, hisp Inter etverbis: Argivos referet prælastris honorem ;" , A. Tune Argivaram reddet plerasqne gementes, Ut ventarornnx aist quis quandoque virorum : Tele nævus obiit sinueso corpore serpent. Qaæ quum tune emnia concurrissent, metam Argivis incasserant. Proinde censilinm ceperunt utendi bestiaux præcone: idqae ita me saut, ut, quoties Spartanus præco signum aliquod dedisset, Argivi’ 7:8..Ques ubietiam Cleomenes id ipsumcognovit idem facerent. exsequi, quad , ipsius prince significasset ; imperat suis, ut, quando prandii signant edidis- tu præco, tune arma eaperent, et Argivos adorirentur. Et feceraut boeLacedæmenii. Nam, dam Argivi ex prœeenis imperio pren- diüm eapiebant, subitoillos aderti, maltes enraminterfeeerant. malte planes vero, qui in Argi lucum confugerant,.ciream sedeutes - 79. Deinde hoc fecit Cleomenes. Qaum; e,.transfugis quibus- damibicustodiverant. cognosset, quinam casent ex Argivis quiinsacro . - luceb essent , l in- clusi, misse prœeone nominatim evocavit singalos; dieens, ta pre- tians redemtionis illorum aœepisse. Statatum auteur apad Pelopen- * 9 o 2

284 HERODOTI HISTOR. V1. nesios est prefiuin redemtianis, duo mime pro singulis captiïm pen- dendæ. lgitar quinqanginta fere ex Argivis, ut quemqae evo- cavent, interfecit Cleomenes; et reliques, qui inibi emnt, latebat factum : quum enim densus esset. lacus, qui intas erant, non vide- ;bant quid focerent hi qui extra casent. Postremo vere anus illorxxm conscensa arbore vidit quid gereretar: ntque exinde nous amplis: egredlebnntur vocati. 80. Tunx vero Cleomenes hilotes omnes jasait materiam cires dueum conga-ère: et, postquam hi imperata feeerant, locaux incendit. Jamqne ardebat lueur, quam ille ex transfoganxmquo- piam quæsivit, oui deo racer lueur esset. Qui ubi respendit,-Argi llucum esse; hoc nudito Cleomenes, ingentem ederxs gemitam,sit: l" O fatidice Apollo, sane magnoperel me deoepisti, equum Argonne fi capturera diceres. Suspicor enim, exisse mihi id vaticinâtes." 81. l’est hæc, majore exercitus parte ’Spartam dimissn, ipseeum mille fortissimis ad Junonis templum se centulit, sacra factum Queux autem in en esset ut saperont sacrificaret, votait entamer- dos, nefas esse dicens peregrino sacra. ibi facere. At Cleomenes, jassis hilotis nbductam ab ara sacerdotem flagris cædere, ipsesacrs fecit ; coque facto Spartnm abiit. 82 Quo ubi rediit,ini’mici cum apud spheres mum egernat; dicentes, pecunia corruptum drgosnou cepisse, quum capere facile po- tùissel. At ille respendit; verumne dicens, au raciniens, definire nequeo; respondit certe, t! postquam lacam Arge sacrum eqxisæt, 5’ visunx sibi esse exisse eflatum dei: qunre non tentandamisibi 5’ existimasse urbem, quia prias sacris factis eognovisset, airain it truditarus sibi eum Deus esset, an impedimenta futures. Limati " autem sibi in Junonis temple, ex simalncri pectere efi’ukisæ " ignis fiammam a unde liquide se i’ntellexisse, non capturam se esse " Argos: nom, si exiicapîle simulacri efl’ulsisset flamma,.capturam " se urbem cum arce fuisse; qaunx Vero e pectore efi’ulserit, per- " fecta a se esse emnin quæ fieri Deus volait." Hæe dicens, ers. dibilia et consentnnea dicere visas estvSpartanis, et longe majore parte4 83. Urbs sufmgiorum vere Argos ita viris est viduata aliseluflxs. est, ut resuilloram x . x omnes penes serves essent, omnia gabernantes administrantesque g doues coram filii, qui perierant, ad .virilem pervenerunt’ætatem. Î hi, Argos sibi rursas vindicantes, illos ejecerunt: «peuh-urbe palsi, Iprælio fac-to Tirynthe’nx tenaere. Deinde: aliquamdin’pneltd inter atresqae res-fucus: sed postea venit ad serves Vif fluidise» nomine Cleander, genere Pfiigalensis Amas; qui illis, ut; dème arma inferrent dominis, persansit. Inde bellum illisexortonxæst, quod dia duravit, dense tandem ægre serves debellamntArgiv-i. 84. Argîvi igitur ista de causse aiunt in furet-ensauvera. Cleome- nem misere periisse. At ipsi Spartani ’conterxrlurxt, son ardeo quo- pianx in furorem actum fuisse Cleomenem, sed en censuetadine au Scythis contremine guarani bibendi moraux, caque de enim wbifilaires! ineidisse. Scythes enim Nomades, postqusxn terram-ipsoruax Darius

, ’EŒATO. - SUS hello infligea; douilla: deinde copine vpœnas abillo repetendi: flaque missiallegatis sociétabem volume cum Spartanis centraliste, hac œnditione, .ut ipsi Scythæ juta Phasin fluvium conarentur in Medicam’terram irrumpere; Spannni vero, Epheso profecti; in eu- periorem Asiam’contenderent, ac deinde unique endem in loco con- mirent. Cleomenem igitur, niant, quum Scythæ banc obrcaus- un) Spartam unissent, familiarius, quam par emt, cum illis con- nrsantem, merum hibere nabi eisdem didicisse ; atque inde cum in furorem incidisse existimlm Spartanri. .Et ab illo tempore, niant, si quis mencius bibere cupit, dicere hune famulo, Scythico more infamie! Hæciapud Spartanos de Cleomene fama est. Mihi vero Gleomenes videtur hune pœnam Demarato dedisse. .85. .Cognim Cleomenis morte,»Æginetæ Spartam legatos miserunt, qui Leotychidem propter absides Athenis retentos mensurent. EtuLacedæmonii, ecnètitutoijudicio, pronunciamnt injuriose cum Œgbietis’Laotychidem agisse; eunuque condemnarunt, in illi: dede- cdut, Æginam abducendu; loco vîmrum Allumés detentorum. Quum vero in eo casent Æginetæ ut abducerent Leotychidem, dixit eis Theasides, Laoprepis filiu5,.vir .Spartæ spectatus z " Quid facturi "catis, viri Æginetæ? regem Spartanorum, vobis a civibus suis "tmditum, vultis abducere? Quod si nunc-iracunde cum illo " agate decreverunr. Spartani, videte ne iidem ’posthac, si hoc fece- "titis, exitiosum malum vestram in terrain inferant." His une ditis, abducere illum omiserunt Æginetæ, pactique cum en 811M in banc conditionem, ut une cum ipsis Athenns se conferret Leoty- ehides, et Æginetis viras illos restitueret. 86.’Achenas .postquam Leotyehides pervenit, repetiitque depositum; cum venu tergiversai-i Athenienses, reddere nolentes; di- amine,- a duobus regibus virus! illos apud se depositos fuisse, nec sibi vaideri; alteri e09 reddere abaque qltero. 66. l. Ita quum se médiantes illos-negarent Athenienses, hæc apud eos Iverba Leoty- chides fait : " Faoite, Athenienses, utrum volueritis ipsi: nam, " si reddideritis, pie sancteque feceritis ; si non: reddideritis, contra. "Verumtamen commemorare vobis vole, quale quid ciron deposi; i’uim maillait- Spartæ. Dicim’us nos Spartani, fuisse Lacedæ- " moue, tel-tin ante me generatione, Glaucum Epicydis filium; "filait: Miro dicinws et cumin alia contigisse prœcipua, et singulari "jùtitiæinfama eumdem fuisse celebratum præ omnibus qui nper id qœmpue ILacedœmonem ’ habitabant. Huic ineequente tempore " hæc alchimie accidisse. Vil-nm Milesium venisse Spartam, illum îiconvenire cupientem, et hæcee ei exponentem. Sam ego, in- ? quit, civîs -Milœius, ’adv âteque veni, Glauce, tua frai justifia cu- " piens. Quandoquidem enim, ut par universam Græciam, in et .5116! louinm, eximia-est fumante: justifiez; reputavit meeum,vin Mplericulo’inculper venari Ioniam, Peloponnesum contra in tutu "Jonathan; etlnumquam apud nos pecunias diu in ejusdem hominia q Menuet pennanere. Hæe apud me reputanti deliberantiqùe i5 visumvast mihi,-bdnorum:meomm dimidium, in «peeunium re-

386 HERODOTI. HISTOR. V1. ;" ’daduln, apud te (leponere, bene 25mm input!) te mihi. advint fi illud collocatum iri. Accipe igibur bas poulains, et bas and!» f’ servaque tesseras; quasqui seçumferens repetet pecunins,ei ." Villas reddes. 86. 2. Hæc’quum lampes. dixisset Milesius, neœpit fi Glaucus depositum prædicm conditione. Mnlto Men-o. interjeeto fi tempore Spartam venere filiihqius hominis, qui illos deposuerat si peeunias 5 qui quum convenissent Glaucum, exhibitis teaserispe- fi cunias ab illo repetienint. At ille recussns, hæc respondit :. Non " memini equidem hancvrem quam mutatis, me animum meam " subit ulln ejus cogitatio. V010 autan, silquidem in. memoriam Fi revacavero, facere quad justumi est : nain, si accepi, retâte vobis li restituam; si omnino non accepi, ex Græcomm legibus- votais,- fi cum. agam; v Igitur in quantum-ab hoc mensem voslrejicio, quo f’ tempore hæc effecta vobiszdabou ’86. 3. Lamentqnfiesfiiscedunt ," Milesii, tamquam defraudsti pecnniis. Glaucus. veto, Delphes fi profectus, consulit oraculu-m, quæritque ex illo, an interposito fi jurqiurando pecuifiam prædnretur. Quem .his verbis lethin l . " Glsuee Èfiicydide ! une expeditv ad lireve tenipus ’ Fi ii Jumndoadgreditur: vicisse, intervertisseque nummOsu 4 l , ii Jura: junndi memorem quia mon quoque tollit. i ii At jumeau! quædqm est sine nomine proies, " Trunca mans, et. trimes. pedes; Lumen impete mngno x ii Advenit, nique omnem vastat stirpemque domnmque. Ë Sancti sed hominis florebit sera propago. ’ ’ i " His ouditis, Denm ornvit Glaucus,.ut veuiam sibi sonun quæ V dixisset daret. At Pythia respondit, perinde esse, tentateDeum, Un atque rem ipsam peragene; 86. 4. Tune igitur-Glaucus quidem u hospites arcessivit Milesios, et pecuniasjllis reddidit. Clùus veto fi rei caussa hune ad vos, Athenienses, sermonem facetta adgressus fi sim, dicam. Glauci hujus nulla.hodie propago superest, nec fi domina ulla quæ Glauci fuisse existimetur; a stirpe enim excisas fi e Sports est; Adeo expedit, de deposito nihil aliud ne mgitaœ if quidem, nisi ut repetentibus reculas.” 86. 5. His.dictis-Leoty4 chides, quum ne sic quidem morem ci gererent Atheniensee, dis- 87. Æginetæ, priusquam superiorum ixüuriarum, quas Thehano- mmcessit. in gratiamintulerani. v i Atheniensibus, . r. . . pœnas . l datent, -’ hoc etidm gdmiserant. Succensentes Atheniensibus, a quibus injuriæse mg fectos arbitrabantur, ad niciscendos eos .se ,comparamnt :i et quum Atheniensiumsaera quinqueremis, Delo rediens, ad Sunîum mon»; huic nnvi insidiatî sunt, et repletam viris primariis Atheniensium cepemnthcaptosque in vincula conjecerunt. . . ’. ’ L 88. Hæe ab Æginetis passî Athenienses,rnon.u1trn difl’erendum putarunt, quin adversus illos, .quidquid. piment, machinarentur. Erat tune in Ægina vir spectatus,yNicodromus nomine, Cnœthi filins, infensus Æginetis quod ab illis olim insula pulsas fuisset: hic ubi intellexit Athenienses ad male fadendum Æginetis sese

mum. ’ 287. socingere, proditionem Æginæ cum illis paciscitur, certum diem constituens, quo et ipse rem adgressurus sit, et illos oporteat plus sidio sibi adesse. Bis ita constitutis, Nicodromua, ut ei cum Athe- niensibus convenerat,-veterem quam vacant urbem occupat. - i "S9. Sed Athenienses ad oonstitutum diem non adfuerunt.’ Et- enim navium numerus tune maxime non ad mnnus illis fuerat idoneus ad pugnam cum Æginetis inenndam: et, dum a Corin-l tbiis naves sibiicommodandas petunt, interim perdita res est. Co- rinthii, quum per id tempus quam maxime amici casent Athenien- siuln, rogantibus illis triginta dedere naves; dederunt nutem quinis’ druehmis eas commodantes, nam- gratis dure per legem non crut lieitdm. His igitur acceptis navibus, adjectisque suis, septuaginta Omnino navibus instructis, adversus Æginam navigaruntzl sed postridie’ejus diei, quiconstitutus-erat, advenerunt. 90. Nieodromus, ut ad diem non adfuerunt Athenienses, con- s’censa havi ex Æginaprofugit, eumque alii etiam ex Ægiuetis sunt’secuti; quibus Athenienses Sunium uhabitantlum dedere: unde illi impetum’faeientes, res Æginetarum, qui in insula erant, àgebant ferebantque. Sed hoc quidem postero tempore factum. i 91. Tune vero, qui opibus inter Æginetas valebant, superata plebe quæ cum Nicodromo insurrexernnt, bos qui in ipsorum venerant potestatem, ad sumendum de eis-supplicium eduxerunt. Quo tempera etia-m piaculum udmisere, quod nulla expiari ratione nullisque Isacrificiis-potuerunt, sed prius insnla exciderunt, quam propiiia illis reddita D a est; Nam, quum captas se tingentos ex plebe’ ad «supplicium cilicemnt, anus e0rum, e vinculi elapsus, ad vestibulum confugit Céreris Legiferæ, et prehensos annulos, quibus tdlrahitur porta, firinîter tenuit.- Tum vero illi, quum abstrahere hominem non valaient, menus. ei præcidemnt, atqueita eduxes mut: et manne illæ annulis inhærebant. I A i -92."H’æe in se invicem Æginetæ patrabant. Superativ veto pugna naval’r ab Atheniensibus, qui cum septuaginta advenerant nimbus, auxilium petierunt ab eisdem quos olim invocaverant Argivis. ’At hi quidem jam auxilio non venetunt, quippe olfensi eo quod’um’ves Æginenses, vi quidem coactæ a Cleomene, ad Argo- lidem lulpulerantlterram, et Ægînetæ nua cum Lacedæmoniis ex- seensionem fçeerant. In eadem autem incursione simul etiam Sicyonii suis’e navibus exsc’enderant. Quare ambobus Argivi-mulg ctsm- ’irmgarunt’», mille talenta, utrique populo quingenta.- Et Sieyonii qu-idemJ-agnoseentes injuste se-fecisse, pacti sunt cum Argivis, ut, solutis centum talentis, reliqua summn ipsis remittere- Æginetæiivè’ro empan) non agnoscentes, pertinaciter detreeta- Vemut minimums: Quam ob caussam nunc illis, auxilia rognntibus, ’publico nominé-nullu’l ab Argivis missa sunt, sed voluntnrii eis suppetias venere ’milleiadmodum; quibus du præfuit vir strenuus, n’on’iiiie Eurybates, qui quinquertium exercuerat. Horum amerri filmique non r’e’diefunt, sed ab Atheniensibus in Æginu sunt interfecti: in bis aux Eurybates,«postqusm singulari Certamine tres

255 HERODQII HISTOR. ’VI. midisset adversarîos, ipse, a quarto, Sophnne Deceliensi, interfectus, 93. Æginetæ veto, suis navibus Athenienses ineompositos. adorti, superarunt illos, et quatuor naves cum ipsis viris ceperuntn 94. ITA mm bellum geritur Athenienses inter et Æginetas, interim Perse suum persecutus est institutum. Nain et famqus cum admonebat, ut reminisceretur Atheniensium, et Pisistratidæ instabant et calumniabantur Athenienses: simul veto ipse Dariuspupiem bat, arrepta bac oceasione, illos e Græcis subigere, qui terrain et est.aquam ipsi non dedissent. itague, Mardonio4 ab imperio remoto, qui cum classe male rem gesserat, alios nominavit imperatores, qui advenus Eretrium et Athenas proficiscerentur, Datin, Medum genere, ét Artaphernem, Artaphernis filium, suum consobriuum: quos misit date mandata, ut Athcnas Eretriamque sibi subjicerent, et capta inde. mancipia. in mum addueerent conspectum. . 95. Hi nominati imperatores, quum a rege digressi in Aleium pervenissent eampum Ciliciæ, exercitum pedestrem dueentes nus merosum et bene instructum; ibi quum castra posaissent, accesserunt eis universæ copiæ navales, ut cuique populo imperatæ, tarant: accesseruntque etiam naves equis transvehendis, quas superiori anno Darius suis tributariis edixerut parandns. Equis in hip- pagines impositis, et ornai pedestri exercitu navres conscendere Jusso, sezœntis triremibus in Ioniam navigarunt. Inde vero non littus legentes recta versus Hellespontum et Thraciam direxemnt dessein; sed Samo profecti, par [curium mare et secundum insulas cursum tenuere; metuentes maxime, ut mihi videtur, montis Atho circuitum, in quo eircumnavigando superiori auna ingentem passi orant ealamitatem ; insuper vero etinm, ut hac irent, Naxus insula. eos cogebat, quæ superiori tempera non crut subacta. 96.’Ubi per mure Icarium transvecti contra. Naxum venere, (banc enim primum omnium adoriri in anime habebant Persan, memores eomm quæ prius acciderant) non sustinentes hostem Naxii, procul abeuntes in montes confugerunt. Persæ veto, in servitutem redactis quotquot illorum comprehendissent, et temple et urbem incenderunt. Quo facto, adversus reliquas insolas havie gare pergebnnt. 97. Qui dum id faciunt, Delii etiam, relieta insula, profugiunt Tenum. Datte autem, ubi in viciniam Deli cum exercitu pervenit, ipse navi sua prægressus, non passas est elassem ad insulam adpellere, sed ad Rheneam ex adverse sitam z et postquam cognovit quo se Deli recepissent misse eaduceatore, hæc eis edixit: " Quid " fuga abitis, viri sancti! male de me, nec pro mec merito, " cantes. Ego enim et ipse in tantum cette sapio, et a rage hoc " mihi mandatum est, ut, qua. in. terra hi duo dii nati sunt, «un " nec ipsam lædam, nec ejus incolas. Quare redite vestras ad " sedes, et insulam habitate!" Hæe postquam per caduceatorem edixit, trecento. thuris talenta super arum congesta adolevit.

ERATO. i . 289 98. His rebus gestis, Datis cum exercitu primum advenus Ere- triam navigavit, simul et louas et Æalenses secum ducens. Post illius autem ex hac regione digressum, commota tremuit Delus; quad nec ante id tempos, ut siunt Delii, nec post, ad meam osque ætatem, factum est. Et hoc quidem prodigium edidit Deus,,quo imminentia hominibus mala significaret. Nain regnante Dario» Hystaspis filio, et Xerxe Darii, et Artaxerxe Xerxis, per tres hns continuas generationes plura mais adflixerunt Græciam, quam per vigînti alias generntiones quæ ante Darium exstiterunt; alia quidem, a Persis illi illata; uliu vero, ab ipsorum Græcorum cory- phæis, de principatu inter se bellum gerentibus. Itaque non præ- ter mussam commuta est Delus, quum ad illum diem immota fuisset. FEt in vaticinio de illa ita scriptum est: Et velum, qmmvis sit sdhuc immota, movebo. . Volent outem secundum Græcum semianem nomina ista hocce: Darius, coercitor ,- Xeræes, bellutor: Artaæerzes, magnas bellator. Hos enim reges Græci sua lingua recte ita, ut dixi, nominaverint. 99. Barburi, Delo profecti, navibus ad insulas adpulsis, et exercitum inde adsumebant, et insulanorum filios secum absides abdu- cebant. Postquam vero, præternavigatis insulis, Carystum pente-- Anerunt; quum nec absides dedissent Carystii, et contra vicinas urbes (Eretriam et Athenas dicehant) se militatruros negassent; bibi tune bos oppugnarunt, agrumque illorum evasturunt, (lonec etiam hi in deditionem venere Persarum. 100. Eretrienses alitem, ubi cognoverunt sese’peti a Persarum classe, Athenienses rognrunt ut auxilia sibi mîtterent. Nec nega-- runt Athenienses opem, sed quater mille colorias illos, qui in apu- , lentorurn Chalcidensium prædin successerant, opem eis ferre jusse-i runt. At in Eretriensibus sanum nullum crut consilium ;. qui Athenienses quidem auxilio vocnverant, ipsi vero in duits divisi cranta sententias z mum aliis nnimus crut, relictu urbe in superiora Euhœœ lacs se recipere; ulii vero, privatum quæstum a Persis reportare spemntes, proditionem parubant. Quorum utrorumque consilia cognita habens Æschines, Nothonis filins, primarius vir Eretrien- sium, advenientibus Atheniensibus præsentem remm statum ape- -ruit; casque ut retrogrederentur rogavit, ne simul cum Eretriensi- bus perirent. Et Athenienses, Æschinis sequentes consilium, Oro- pum transvecti, periculum evaserunt. 101. Persæ, navibusail’Tnmynas et Chœreas et Ægiliæ ditionis Eretriensium adpulsis, lacis hisce potiti, protinus equis e navibus expositis, ad adgrediendum bastem sese compararunt. Eretrienses vero de egredienda et-committendu pugna non cogitabant; sed muros, si passent, (lefemlere, hoc unum illis curæ erat, quandoquidem vicerut senjerrtia. non relinquendam esse urbem. Quum autem acriter oppugnaretur mnrus, intra sex dies multi ab utraque parte perierunt: septimo vero die Euphorbus AlcimaChi filins et PhilagrusCyneæ, spectati inter cives viri, Persis Eretriam prodide- 2 P

290 " HERODOTI HISTOR. V1. runt. Et hi, urbem ingressi, temple spoliarunt incenderuntque, par. nom banc repeœntes oh templa Sardibus cremata 5 hommes antem, ut jusserat Darius, in servitutem abstruenmt. 109. Subacta Eretria, Persæ, paucorum dierum interposita mon, in Atticnm navignrunt, magnas in angustins adducemes Athenien- ses, cogitantesque eodem mode cum illis agate atque cum Eretrien- sibus agissent. Quumque Marathon esset. tarins Atticæ maxime opportunus equ-itibus locus, et proxiïnus ab Eretria, in hune cam- wpum illos deduxit Hippins, Pïsistrati filins. 403. Qua ne cognita, Athenienses etiam ipsi Marathona obviam " hostibus egressi sunt. Duxerunt autan] illos decem imperatorea; quorum decimus Miltiades erat, îs cujus patri Cimoni, Stesagoræ filio, accident, ut a Pisistraw, Hippocratis filio, Athenis in exsilium pelleretur. Eidemque contigerat, ut exsui victoriam Olympiæ reportaret quadrigarum curricuio; quem eumdem honorem jam .nnte cum frater ipsius uterinus Miltiades crut consecutus. Deinde vero, sequenti Olympiade, quum eisdem equis idem Cimon vicisset, Pisistratn concessit, un is Victor renuncinretur; et 0b victoriam huic concessam, ex pactione cum illo inita, in patriam est restitu- tus. Postremo idem, quum eisdem equis aliam rursus victoriam reportasset Olympicam, obiit interfectus a filiis Pisistrati, ipso Pisistrato non mnplius in vivis ggente: interfecerunt Blum enim hi prope prytaneum, noctu hominibus quibusdam ad hoc suborna- tis. Sepultus autel!) est Cimon ante urbem, ultra viam quæ Per Cavum vocatur; et ex adverse sepulti sunt hi equi ejusdem, qui tres Olympicas retulernnt victorias. Præstiterunt quidem idem hoc .alii etiam equi, Evagoræ Lacedæmonii; sed, præter hos, nulli. Filiorum igitur Cimonis natu major, Steaagpras, par id tempns apud patruumEMiltiadem in Chersoneso educabatur: natu miner . autem apud Cimonem Athenis erat,.cui nomen fuit Miltindes, de patrui Miltiadis nomine. conditOris Chersonesi. 7104.. Hic igitur tune Miltiades, quum nuper e,Chersoneso advenisset, duplicemque eKugisset mortem, imperator fuit Atheniensium. Simui enim et Phœnices, usque ad Imbrum illum persecuti, studiose operam dederant, ut caperent eum et ad regem abducerent: et, postquam hos effugit, domumque rçdiit, jam protinus eumdem .exceperunt adversarii, et in judiciumfirocatum, mum e erant. tyrannidis in Chersoneso exercitæ. At hoc quoque liberzîhs periculo, ha demum imperator creatus est. Atheniensium, populi sufi’ragiis .electus. 105. Ac primum quidem, quum ndhuc in urbe essent impera- tares, Spartam miserunt præconem Phidippidem, civem quidem Atheniensem, cæterum hemerodromum, et hoc negotium exercen- Àtem. Cui, ut quidem ipse deinde narravit Phidippides, Athenien- *sibusque renuncinvit, circn Parthenium montem, qui supra Tegeam est, deus Pan obviam est factus; compellatoque nominatim Phi- dippide, jussit cum renunciare Atheniensibus, nullum illos sui curai. guelfe, quum Mme» bene cupiat Æhenicnsibus, ac jam sape de illi:

bene meritus fuerit, et posthacERATO. etiam bene ait merilurus. - Ha-c291 certe Athenienses vere ita accidisse persuasi, deinde, quum jam res corum note fuissent composites, templum l’ami infra arcem statuerunt, eumque inde ab illo nuncio ennuis sacrificiis et lampade placant. s 10a Tune vero missus ab imperatoribus Phidippides hic, quo tempore is Panem sibi adparuisse narravit, postridie ejus diei quo ’Athenie erat profectus Spartam pervenit; ubi adie-ns magistratus, hæc apud eos verba fecit: "Lacedæmonii-i Petuntavobis Athenien- ii ses, ut auxilio illis veniatis; neque patiamipi, ut antiquissima " inter.Græcus civitas in servimœm abripiatur a barbarie. Nam fiet Eretria nunc sub jugum est missa, et insigni civitate immi- " nutn est Græcia.” Hæe ubi illis ex mandate dixit, placuit quidem Spartanis .auxiiia mittere Atheniensibus; sed id confestim facere non potuerunt, quum nollent contra legem agere. Brut enim nonus dies menais: nono autem climat priusquam plena esset lima, se non egressuros, nichant. Novilunium ’igitur hi exspecta- haut. 107. Hippiæ, Pisistrati :filio, qui barbaris viam in campum Marathons præivit, superiori nocte per somnum tale visum emt oblatuni. Visus sibi crut sua cum matre concumbere : quo ex insomnie collegerat, Athenasse esse rediturum, et in patria recepto regno senem vita excessurum. in hune modum Hippias’somnium suum crut interpretatus. Tune vero,-ducis officia fungeus, partim Eretriensia mancipia in Styreorum insula, cui Ægilia nomen, deposuit; partim "aves, quæ ad Marathona adpulerant, in statione locavit, et barbares in terrain egressos ordinavit. Quæ dom admi- nistrait, accidit ei ut vchementius, quam soiitus erat, et sternutaret et tussiret. Qunmque eidem, quippe ætnte jam provectiori, plures vlabarent dentes, harum dentîum unam, dum tussit, propter violen- tiam ejecit. Quæquum in arenam cecidisset, magnum adhibuit studium ut eaux reperiret: postquam vero nusquam riens comparuit, edito gemitu ait adstantibus: " Terra hæc non est nostra, ii neque eam poterimus in nostram redigere potestatem: nom, " quidquid ejus ad me*pertinebat, id deus mea obtinet." Nempe in hoc Hippias exiisse visionem suum existimnvit. l08. Atheniensibus, quum in campo Herculi sacra iocum cepisb Sent, præsidio advenere Flammes frequenti manu ex universo populo collecta. Tradiderant enim sese Atheniensibus Platæenses, ethfrequentes labores pro illis Athenienses sustinuerant. Tradi- derant se autem hoc mode. Beilo a Thebanis pressi Platæensee, Iprîmum Cleomeni, Anaxandridæ fi’lio, et Lacedæmoniis se tradide- mut, qui forte in illis locis aderant. At illi, non recipientes eos, l dixere : « Nos nimis procui a .vobis habitamus, et frigidum vobis " tale auxilium foret: plussemei enim fieri posset,.ut in servitu- ii lem prius abstraheremini, quam nostrum quisquam fende audi- " ret. Quare suademus vobis, ut Atheniensibus vos tradatis, qui i; vobis surit finitimi, ad tubandum non invalidi." ,Hæc Platæensi- 1ms suaeerunt Lacedæmonîi, non tain quod illis bene vellent,.quam 9, .r 2 i

e92 HERODOTI HISTOR. VI. quod cuperent Iaboribus fatigari Athenienses, bellis cum Bœoti! gereudis. Consilium autem Laeedæmoniorum sequenœs Platæenaes, quo tempore duodecim diis sacra faciehant Athenienses, supplices ad man] consederuut, seque illis tradirlorunt. Quo cognito, Thebani arma intulerunt Platæenaibus ; et Athenienses auxiiio illis venere. Sed quum in eo essent ut cousererent pugnam, id fieri non limai surit Corinthii : hi enim, quum forte adessent, arhiirio eorum rem permittentibus utrisque, pacem conciliarunt, fines regionis in; con- stituantes, ut Thebani 808 en: Bœotis, qui Bœotorum commuai nouent adiribui, nil impedirent. Hue constituto, Corinthii abierunt. Athe- nienses -vero, domum redeuntes. ex improviso adgressi sunt Bœoti: sed-commisse pagne superati sunt. Quo facto Athenienses, fines Platœensibue a Corinthiis coustitutos transgredientes, ipsum A90- pum et Hysins fines inter Thebanos et Platæenses statueront. Pla- tæenses igitur, posbquam prædicto mode Atheniensibus sese tradidissent, nunc eis ad Marathonem auxilio venernnt. 109. lmperatorum autem Atllenieusium bifariam divisæ orant sententiæ; nolentibus aiiis. ut prælio confligeretur; bi nimis enim ii exiguumsse ipsorum numerum, quam ut cum Medorum exer- fi citu oongrederentur ;" aliis vero, et in his Miltiade, confiigendum censemibus. Ita quum dissentirent, quumque in c0 esset ut pejor vinceret sententia; tune undecimus supererat qui enfragium ferret, 55 qui faba polemarchur electus erat Atheniensium : antiquitus enim polemarcho æquaieoum imperatoribusjus suffragii ferendi tribueran; Athenienses. Erat autem tuacpolemarchus CallimachusAphidnæus; quem conveniens Miltiades, his verbis est adlocutus : " ln te nunc se situm est, Callimache, utrum in servitutem redigere velis Athe- ii nus. an, liberata patrie, memoriam tui in omne ævum relinquere, " quaiem ne Harmodius quidem et Aristogiton reliquerunt. Num- " quam enim, ex quo exstiterunt Athenienses, in tantum adducti " sunt periculum, in quanto nunc .versantur. In quo si Medis ii succumbunt, decretum est quid eis sit patiendum, Hippiæ dedi» " tis: sin superior discesserit hæc civitas, probabile est primum " cum futuram esse Græcarum civitatum. Quo pacto igitur fieri u hoc possit, et quo pacto a te pendent harum remm summa, nunc fl tibi dicam. Senœntiæ imperatorum, qui decem sumus numero, " in daas divisæ sunt partes; eliis confligendum censentibus, aliis si non confligendum. J am, si prælium non commiserimus, persuasum -" fere habeo magna exstitura dissidia, quæ animas disturbent Athe- ii niensium, couque ad Medorum trahant partes. Sin prælium ri commîserimus priusquam putre consilium animos subeat nommi- ’i 10mm Atheniensium, probabile fit mihi, ut, diis æqua tribuentî- " bus, superiores discedamus. Hæe igitur oinnia ad te nunc spe- " ctant, et ex le pendent. Etenim si tu meæ accesseris sententiæ, ii habebis liberam patriam, et civitatem primum universæ Græciæ: ii sin his suffragants fueris, qui dissuadent prælium ; erit tibi com ii trarium eorulm, quæ memoravi, commodorum." 110. His dietis Miltiadea in suum sententiam Callimaehun

trait: et aeeedente polemarchiERATO. sufimgio decretum est, 893ut prælio confligeretar. Post hæc, qui et imperatoribus confligendum censue- raat, hi, ut cujusque dies aderat. quo pence cum summa esset imperii, in vicem suum Miltiadi tradiderunt. At ille quamvis acciperet, non tamen prius commisit prælium quam legitimus ipsius lll. Quo die igitur Miltiadis vices emnt administrandæ imperii summæ, in aciem educli sunt Athenienses, tali modo instructi. Dextrodies cornu. præerat adesset. polemarchus Callimachus: obtinebat L tune enim lex apud Athenienses, ut polemarchus dextrum comu teneæt. Ah hoc igitur principio deinde collocatæ emnt continuo tenore sin- gulæ tribus Atheniensium, pro cujusque numero: postremi veto, in lævo cornu, Platæenses ambiant. Inde enim ab hac pogna usa receptum est, ut, quando solennia sacra peragunt Athenienses, quæ quinto quoque anno eelebrnntur, præco Atheniensis solen nez preces in præeat, ut fauta mania preœtur Athaliensibu: simul et Platæmi- bus. Tune vero, quum acies Atheniensium ad Mnrathonem sic esset instructa ut frons fronti exercitus Medici exæquare’tur, accidit, ut in medio ordines baud sane frequentes starent, et en parte dcbilior esse: scies 5 sed ut utrumque cornu densioribus ordinibus firmaretur. 112. Acie ita ordinata, quum cæsæ hostiæ prospera omnia nun- ciassent, ibi tune Athenienses, ut signum datum est pugnæ, cursu in hostes contenderunt. Erat autem inter dues noies interjectum intervallum baud minus quam octo stadiorum. Tum vero Persæ, ubi cursu adversus se irruentes hastes viderunt, ad excipiendos illos se compararunt 3 furere dicentes 11thenienses, et in proprio": ruereper- niciem; qui in; cum; contendennt, quum alunera essart parmi, flaque velcquitatum val sagitturios haberent. De his igitur ita’ judicabant Perse. At Athenienses, postquam confettis Ordinibus ad menus naissent hostium, pugnam ediderunt memoratu dignam. Quippe primi omnium Græcorum, quos novimus, cursu in bustes impetum feeenmt: et primi sustinuerunt, Medicam vestem et en indutos adspicere virus 5 quum ante illum diem vel nomen Medorum Grai- cia.113. ubiSuis autemdodinant, longi temporis terrorem hæc ad Marathonem incussisset. pugna fuit. - Et in medio-quidem aciei vicerunt barbari, ubi Persæ ipsi et Saeæ locati erant ; qui hac parte victores, perrupta acie, versus mediterà ranea persecuti saut fugientes. At in utroque cornu penes Athe- nienses et Platæenses victoria stetit. Et hi quidem, postquam vicerunt, omissis hisce ex barbarie quos in fugam verterant, utrumque comu contrahentes, illos sont ndgressi qui mediam perruperant aciem; et de his quoque victorien; Atheniensea reportarunt. Tune vero in fugam elïusos Persas cædentes perseeuti sont; donec ad mare delati, ignem poposcerunt, ipsasque naves suut adorti. H4. ln hoc discrimine et alii multi perierunt nobiles Athenien- ses; et Callimachus polemarehus, postquam fortiter pugnasset, interfectus est; nous item ex imperatorîbus, Stesilans Thrasylai

294 HERODOTI HISTOR. VI. filius. lbidemque Cynægirus, Euphorionis filins, quum aplustre navis barbarorum manu tenuisset, securi amputsta manu cecidit. 115. Cæterum septem navibus ista ratione potiti sunt Athenienr ses. Reliquis autem navibus barbai-i, in pnppim remigantes, adsumtis ex insula mancipiis Eretriensibus ; in que reliois enim, Su- nium circumnavigarunt, ml urbem prias pervenire studentes quam rediissent Athenienses. Et pervulgatn est .apud Athenienses fuma, cepisse illos hoc consilium ex Alcmæonidarum urtificio 5 hos-enim ex composito clypeum Persis, quum jam in navibus essent, susm- lisse. 116. At, dum Sunium Persæ circumnavigant, Athenienses, quantum pedibus vaincre in urbem retro currentes, prius adfuere quam Persæ venirent: et, quemadmodum ad Marathonem in agro Her- culi sacra castra habuerant, sic et nunc in alio Heracleo, quod in Cynosarge est, locum castris ceperunt. Barbari veto, postquam naves ante Phalerum, qui pattus tunc erat Athenîeusium, in alto aliquamdiu tenuissent, retm in Asiam nuvigarunt. 117e Ex Persis ceciderunt in Marathonia pugnacircitersex milr lia et quadringenti 5 Atheniensium veto centum nonaginta duo. Hic fuit occisorum numerus. Acciderat autem ibi res mira hnjus- mbdi. Epizelus, civis Atheniensis, Cuphagoræ filins, stans in scie, fortiterque pugnans, oculorum usu privntus est, nulln corporis parte nec comînus percussus, nec eminus ictus: et ab hoc tempore pet reliquam vitam cæcus permnnsit. Memorant autem, ipsum de hac calamitate hæc narrasse: visum esse ei virum armatum contra ipsum stnre, cujus barbam totum texisse clypeum ; illud autem spectrum præteriisse ipsum, et virurp sibi proximum stantem interfecisse. Hæe Epizelum solitum esse narrai-e audivi. " i 118. Datis, cum exercitu in Asiam eprofectus, postquam Mycq- num pervenit, pet somnum vidit visionem; quæ quidem .qualis fuerit non memoratur: sed ille, simul atque illuxit, vperquisitionem instituit navium. Et quum in Phœnicia navi simulacrum invenissa Apollinis .inaumtum, percontatus est unde raptum esset: utque ,audivit quonam ex templo esset, ipse sua. navi Delum est profectus, et ibi (jam enim in insulam reversi erant Delii) simulacrum interna p10 deposuit, Deliisque imperavit ut in Delium T hebunornm, quad est ad mare adversusChalcidem, illud transportaient. Dans quidem, dato hoc mandato, retro navigavit: et statuam istam Dali non transmiserunt; sed post viginti demum aunas ipsi Thebani, .oraculi jussu, Delium illam deportarunt. 119. Eretrienses vero in servitutem abreptos Datis et Artapber- mas, Ipostquam in Asiam adpulerant, Susa abduxerunt. Rex autem Darius, quum Eretriensibus, priusquam capti essent, vehementer fuisset iratus, quippe qui primi auctçres fuerant injuriarum ; nunc ensdem, ubi ad se abductos et sua in potestate vidit, nullo alio malo adfecit, sed sedes illis in terra Cissia adsignavit, in une. suarum man- sionum quæ Ardericca vocatur. Abest illa decem et ducenta stadiç a Susis, quadraginta vero stadia a puteo, qui tres diversas remua ex.-

hibet species. Nom et asphnl-tusERATO. et sa] et oleum ex illo 295 hauritur, hoc modo. Hauriunt ope tollenonis, cui pro situla adligntus est dimidiatus uter: hune succutiens haurit homo id quod intus est, idque in cisternam infundit; ex quo. rursus in aliud receptaculnm -derivatur hæc materin; atque in triplicem in formam convertitur. Et asphaltas quidem et sal protinus con crescunt 5 oleum Vera, quod rhadinacen Persan vacant, in vos colligunt: est autem illud nigrum, et gravem Spirans odorem: mum igitur locum Eretrîensibus habitandum rex tribuit: babitantque eamdem regionem ad meam osque ætntem, pristinam lingunm servantes. Et hæc sont quidem, quæ ad Eretrienses spectant. 120. Lacedæmoniorum vero duo millia Athenus venerunt post plenilunium: et hi quidem, rem adhuc integram deprehensuri, tante usi sont celeritate, ut tertio die, quam Sparta discesserant, in Atticn fuerint. Sed, quum peracto jam prælio advenissent, cupidi tamen erant Medos videndi. huque, Mamthonem profecti, spectarunt: deinde, collaudatis Atheniensibus et te ab his præclare gesta,

121. Quod vero de Alcmæonidis narrant, id miror equidem ; nec domummihi persuaderi patior, umquam redierunt. illos Persis ex composito clypeum l suhlaturos fuisse, quasi voluissent ut sub barbaris et sub Hippia essent Athenienses. Quippe satis constat, fuisse illos mugis out cens pariter inimîcos tyrannorum atque Callias firent, Phœnippi filins, Hipponici pater. Callias enim, quoties Pisistratus Athenis pulsus est, unus omnium Atheniensium ausus erat bons ejus per publicum præconem venumdata emere, omniaque alia. in illum ini- micissima machinatus erat. 122. Dignus est autem hic Call’ms, cujus crebro a. quibuslibet honorifica mentio fiat; quum 0b hoc ipsum, quod dixi, tamquum vir acerrime libertati studens patriæ; tum 0b id quod Olympiæ feeit, ubi equorum cursu Victor, quadrigarum autem curriculo secundas ferens, reportnta etinm prius Pythica victoria, in universos Græcos munificentissimum se præstitit; denique 0b .sîngularem indulgentiam quo adversus tres filins suas usus est: (imbus, postqunm nubiles fuerunt, non morio dotem dedit magnificentissimam, sed et hoc eisdem gratificatus est, ut unicuique ex illis potestatem daret, maritum sibi, quem ipsa venet, seligendi. 123. Atque eodem mode, certe baud minus, tyrannos odernnt Alcmæonidæ. Ouate mirer, ’nec admitto calumniam, hos tales virus scutum sustulisse; qui consterner fugerant tyrannos, et quorum opem tyrannide exuti emnt Pisistratidæ. Fuereque adeo hi, me Judice, multo mugis liberntores Athenarum, quam Harmodius et Aristogiton: illi enim occise Hipparcho exacerbarunt reliquos ex Pisistratidîs, neque finem fecerunt illorum tyrannidi; Alcmæonidæ vero manifeste liberarunt Athenas, si quidem vers hi fuerunt qui Pythiæ persuasere, ut Lucedæmonios juberet liberare Athenss, quemadmodum supra expositum est. ’ 124. At fartasse, quod succenserent quadam de causse populo

296 HERODOTI HISTOR. V1. Athenieusium, en prodiderint patricial? Atqui nulli erant viri Athe- nis mugis speetati, magisque bonorati. quam hi ipsi. ltaque nulle ratiche probabile est, sublutum esse ab bis quidem viris scutum tuli de mussa. Cæterum suhlatum utique scutum est: id quidem negari non potest; factum est enim: quis vero sit qui illud sustulerit, non vuleo ulterius, quam dixi, declarare. 125. Fait nutem Athenis jam antiquitus illustris Alcmctonidarum familia: nom inde ab Alcmæone ipso, et dein a Megucle, exstitene in hac domo nobilissirni viri. Statim, Alcmæon, Megaclis fiiius, adjutor fuemt Lydorum qui a Crœso Sardibus ad consulendum oraculum Delphicum missi sunt, studioseque illis operam navuverat suum. Cujus in se mente postquam Crœsus ex Lydis Delphes missis cognosset, Sardes cum ad se invitavit ; et, postquam advenit, tanto suri pondere eumdem donavit, quantum suc corpore aspar- tare semel posset. Tune Alcmæon ad accipiendum hoc tale donum in hune modum comparatus accessit. Grandi indutus’ tunica, in que amplus erat sinus relictus, et cothurnis quos repererat amplis- simis calceatus, in thesaurum intravit, in quem ducebatur. ibi quum in acervum ramentorum auri incidisset, primum cires. crura, quantum suri capiebant cothurni, infersit; deinde repletototo sinu, et coma ramentis conspersakdenique aliis in os sumtis, thesauro egressus est, ægre trahens cothurnos, et cuivis alii quam homini similior; cuius et obturatum os, et omnia turgida crant. Quem ita conspiciens Crœsus, risum non tenuit; donavit autem non un morio, sed alin etiam adjecit, his non inferiom. Ita magnis divitiis t aucta hæc domus est: idemque Alcmæon, equos alens quadrigia jungendos, Olympicam retulit victoriam. 126. Deinde veto, proxime sequente ætate, eamdem familiam Clisthenes, Sicyonis tyrannus, ita extulit, ut multo etium splendi- dior inter Græeos evoderet, quam antes fuerat. Clitlhenes ille. Aristonymi filins, Myronis nepos, Andreæ pronepos, quum esset ci filin, nomine Agnriste, in matrimonium hune dure decreverat juveni quem reperisset Græcorum omnium præstantiàsimum. Qunmque essent ludi Olympici, in quibus curriculo quadrigarumvicit Clistheo nes, nunciari per præconem jussit, ut " quisquis Græcorum (lignant it sese judicaret qui gener fieret Clisthenis, is ad sexagesimum " diem, aut etiam ante id tempus, Sieyone adesset : exacto enim " nono, inde ab illo sexagesimo die, ratas filiæ nuptias habituant ti Clisthenem." Tune igitur convenere proei, quotquot e Græeis et suaipsorum et patries præstantia superbiebant : bisque Clistheneset curriculum et palestram, quibus inter se certnrent,iparata habebot. 127. Ex Italie advenit Smindyrides, Hippocratis filins, Sybaritn, homo unus omnium iuxuriosissimus : (florehat autem- tune maxime Sybaris .) item Damasus Sirites, Amyridis illius filins, qui Sa- piens nominahatur. Hi ex [tafia advenerunt. En sinu vero lonio Amphimnestus, Epistrophi filins, Epidamnius. Ex Ætolia Mules. frater Titormi illius. qui, quum corporis robore Græcos omnes su- pevaret, hominum fugiens commercium in extrema mm terne

ERATO. - , 297 sa recepât. .Ex Peloponnese bancales. Phidonia filma. Arzîvorum , trouai; Pbidonis illius, qui mensuras Peloponnesiis constituit, et , longe Græcorum, omnium insolentissimus, sedibus suis pepnlit v agonotbetas Eleomm, ipseque arbitri muons in Olympico certamine sibi adragavit. Adfuerunt item ex Peloponneso Amiantus, Lycurgi filins, Amas ex Trapezunte; Laphanes ex Pæo, Azaniæ oppida, filins Euphorionis illius, qui, ut in Arcadin fuma est, Dias- curos hospitio exceperat, et ab illo tempore cunctis peregre venien- tibus hospitium præbuit: denique Elena Onomastus, Agæi filins. Inti igitur ex Pelopouneso adfuere. Athenis vero venere, Megacles, Alemæonis bains filins, qui apud Crœsum fuerat, et Hippoolides Tisandri, divitiis et emporia forma excellens inter Athenienses. Ex Eretria, quæ pet id tempos florebat, Lysanias ; hic unus ex Eubœaq E Thessalie admit Diactorides Cranonius de Seopadarum familia :’ e Molossis ver-o, Aloon. Toi: numero proei fuere. 1 128. Qui ponctuant: ad prædictum diem Sicyone convenerant. Clistheues primum patries 30mm seîscitatus est, et genus cujusque : deinde, per anni spatium eus retinens, pertentavit corumdem tarti-j tudinem, et unimi impetum, et culturam ingenii, et mores; m9510, cum singulis congredieus, modo cum universia 5 et, qui ex illis ju-r niores ratent. hos in gymnasia ducens: maxime vero inter eplilas ses pertentabat. Pei- totum enim tempus, quo illos apud se deo,- nnit. in: munie faciebat, simulque magnifiais epulis ces excipient. Plumereei alitera fare præ cæteris hi qui Athenis mlvenerant ; et, 6l his mugis ei probabatur- Hippoelides, Tisandri filins, quum 0b fortitudinem, tnm quad generis propinquitate Cypselidas Corinthios 139. Ubi statutua ulfuit dies, quo eelebrarentur nuptiæ, declara-I raqueadtingebat. Clisthenes quem præ cæteris probant; tum, ille, mactatis centum bobos, et ipsos procos et cunetos Sicyonios lautis excepit 9911118. Percent cœna, proci et canendo et sermonibus in media pmpositis inter se conœndebant. Proeedente vero compotatione, Hippoclides, inhibens maxime cæteros, tibieinem jussit cantum macre ad saltatjouem adeommodatum ; coque obsequente saltare instituit. Et sultabat quidem placens sibi: sed speetanti Clistheni tatares displicehat. Deinde, brevi interposita mon, mensam sibi. inferri Hippoelides jussit: quæ ubi illata est, conseensa mense. primum Luconicœ Saltavit modulas; deinde alios Attioos; postremo, oaput in meneau! innixus, cruribus gesticulabatur. .Et Clistbenes, quum ad primum et secundam summum, abominatus quidem generum sibi adsciscere immodestum hune saltatorem, ionien con- tinuiss’et sese nec erumpere in cum Voluisset, nunc se ultra continue non sustinens, ait: u O fifi Tisandri. saltaiflo nuptias tu quidem, " perdidisti." At ille respondena, ii Nil canut," inquit, u Hippoeli- ” des.” Et bine ortum eepit hoc proverbium. 180. Tum vero emmenas. impers!» silentio, hæc in medio omnium verbe ferait: u Vin, filiez proci mesa! Ego eunetos vos f! leude; et omnibus, si filai passa, gratificarem; neque e vohis 2 a

998 HERODOTI HISTOR. V1. " unum præ eæterîs seligerem, posthabitis anis. At, quoniam fieri f’ non potest, ut, quum de une virgine delibeœm, omnium vous " simul satisfaciam 3 eis e vestro humera, qui his nuptiis excidunt, " talentum argenti donc do unicuique, quod et dignati catis liliam " meam in matrimonium petere, et domibus vestris peregne ab- " fuistis: Megacli vert), Alcmæonis filio, meam filiam Agnristen " despondeo ex Atheniensium legibus." Quumque Megacies dixîs-v set, accipere se conditionem, ratum matrimonium Clisthenes habuit. 131. lta, quod ad judicium procorum spectat, geste res est ; atque ita factum est, ut Alcmæonidæ per universam Græciam celebrarentur. Ex isto autem matrimonio notas Megacli est Clisthenes ille, qui decem tribus et democratiam Atheniensibus constituit; cui nomen impositum erat de avi materni nomine Sicyonii : præ- terque hune ex eodem matrimonio procreatus est Hippocratus; Hip- pocrati vero natus est alios Megacles et alia. Agariste, quæ a Cli- sthenis Agariste nomen invenit. Hæe est Agariste, quæ, postqunm Xanthîppo nupsit, Ariphronis filio, et gravida facta est, per somnum sibi visa crut leonem peperisse, ne paucis interjectis diebus Peti- clem xanthippo peperit. * 132. Posr cladem Persis ad Marathonem illutam Miltiades, quum jam ante magna in existimatione fuisset apud Athenienses, majore eitiam fuit auetoritate. Itaque, quum petiisset ab illis septuaginta naves et exercitum atque pecunium, celans quidem terram contra quam dueturus esset, sed, ditaturum se cos, dieens, si ipsum requeren- tur ,- in ejusmodi enim terrant se cos duclurum, mais afalim .auri ds- portaturi essent .- hæc quum ille dicens noves petiisset, Athenienses spe. 133. erecti Et Miltiades, instructas aeeepto .exercitu, ci haves Parum navigavit,dederunt. camsam . . prætexens quod Parii Persam ad Murathonem navi triremi’ casent. secuti, adeoque priores arma intulissent Atheniensibus. Hoe quidem colore utebatur orationis : eæterum infensus etiam erat Pariis propter Lysagoram Tisiæ filium, genere Parium, qui cum apud Hydarnen Persain accusaverat. Postquam ad insulam, quam petierat, cum exercitu pervenit Miltiades. oppugnavit Parios, inti: murum compulsos : missoque in urbem præcone centum postulavit talents, dieens, nisî en sibi durent, non se abducturum enrouant, quia si cepisset urbem. At Parii, de danda Miltiadi pecunia minime cogitantes, omnibus modis operam dabant ut urbem defenderent: quem in finem quum alia excogitabant, tum, ut quæque pars mari expugnatu facilior videbatur, ita com noctu duplo altiorem, quam prius134. Hactenus erat, quidem Græciexeitabant. omnes in commemoranda . hacn re eonsentiunt: deinde vero sic peractam rem’ esse Parii narrant. Miltiadi, de incepti exitu dubitantî, in colloquium venisse mulierem’ captivam, genere Pariam, cui Timo nomen fuisse: fuisse vero mi-’ .nistram templi Infemrum Dearum. Hanc, postquam in compe- ctum venisset Miltiadis, consilium ei dedisse, ut, si utique magni faceret capets Parum, exsequeretur quæ ipso. illi esset indicatura.

E R. A T10. 299 - Deinde, auditis mulîem hujus prœceptis, Miltindem in tumulum, qui ante urbem est, se contulisse, et maceriem transsiliisse templo .Ceveris Legiferæ circumductam, quum fores aperire non potuisset; mm, transscensa hac macerie, ad ipsam ædem deæ necessisse, nescio quid iutus facturum, sive quod movere aliquid voluisset .quod movere nefaa esset, sive aliud quidpiam facturum, quidquid .tandem id fuerit. Quum vero jam ad fores casez, subito honore correptum, par eamdem viam, qua venisset, rediisse; et desilientein de macerie luxasse femur, sive (ut alii aiunt) genu impegisse. 135. ltaque male se habens Miltindes retro navigant, neque opes adferens Athenieusibus, nec aubacta Parc; sed nulla alia re- ,gesta, niai quod per sax et viginti dies urbem oppugnnsset, insulamqueq devastasset. Parii, obsidione liberati, intelligentes Deamm mini- rslram Timo Miltiadi quid faciendum esset indicasse, quum pœnam ab illn hujus rei causse sumere vellent, legatos miserunt Delphes, qui oraculum consulerent, au ultimo supplicia adficerent Dearum Zministram, quæ hoslibus viam capiendæ patrie indicasset; et sacra, quæ ad virilem suum çferri naja: met, Miltiadi uperuisset. At negavit. Pythia, dieens, non Timo ipsam hujus rei esse mussant; sed, quum infant me: ut citant male finiret Minimes, banc ci a diis mia- m!» esse ducem malorum.» Hæe quidem Pythia l’ariis respondit. 136. Milu’ndem autan), Parc reversum, quum alii omnes Athe- nienses in ure habebant, tutu præ cæteris Xanthippus, Ariphronis filius 5 qui eum capitis reum egit apud populum, ut qui Athenienses dola male cireumvenisset. Quam ad accusationem Miltindes ipse, .præsens licet, non respondit: nec enim patent, femme jam in Putredinem abeunte. Sed, dam ille lectulo impositus in media Jacebat, .cnussam pro en dixere amici, pagne Marathoniæ multam mentionem facientes; et Lemni ab illo caplæ, pœnæque de Pelnsgis sumtæ, en insulæ Atheniensibus traditæ. Favente auteur illi populo Magnus, ut. capitis crimîne cum ablolveret, sed tnmen prop- œr damnum civitati illatum quingentis multaret alentis, Miltiades ,quidem haud multo post, carie exeso putrefactoque femore, vitaux finivit; quingenta autem illn talenta filins ejus Cimon persolvit. v 137. Leuno autem Miltiades, Cimonis filins, hoc mode potitus crut. Postquam Pelasgi ex Attica ab Atheniensibus erant ejecti, sive jure, sive injuria 5-nam de hoc quidem nil aliud dicere pos- .sum, niai quæ ab aliis memorantur: scilicet, quad Hecatæus He- gesandri filius, hac de re in Historiis suis loquens, dicat, u injuria si id esse factum. Postquam enim Athenienses regienem illum, " quam sub Hymetto sitam Pelugis, pro mercede muri olim arci " Athenarum circumducti, dederant habitandam 5 banc regienem," ait, " postquam bene cultnm vidissent Athenienses, quum antes. ii misera fuisset et nullius pretii, invidiu fuisse captas et. .desiderio " hyjus terne; atque itn Athenienses, nullum aliam juris speciem ’f præ se femmes, illos ejecisse.". lpsi autan Athenienses contendunt, " jure a se ejectos Pelnsgos esse. Postquam enim adsignntæ H illis sub Hymetto sedes fuissent: inde 4:0st11; facto impetu in- i 2 a 2 ’ ’

soc HERODOTI HISTOR. v1. "juriam ipsis liane solives esse Mens. Quant": filin! Athenien- " sium âquæ hauriendæ causés ad fontem, cui Ennea’cmnos mu " men, egredi consuessent; quandoquidem pei- i’d tempus nec Allie- J’ niensibus nec aliis Gnæcis servi fuissent; Pelasgos,quoties Attiœ "puellæ ad fontem venissent, per contumeliam contemtumqne " vim eisiimulisse. Et ne hoc quidem habuisse sutis,s’ed panama " etlam ipso facto deprehensoa fuisse de invmlenrlls Athenis con- ’" silia agitantes. Sese autem tante meliores boulines, quam illos, " fuisse; quad, quum interficeœ l’eIasgos fus sibi fuissiez, quippe " que: insidinntes sibi deprehendissent, noluissent id lieue; tan- 4l tumledixissent eis, ut terra eg’rederent-ur. Atque illos, Anion in. " (agressas, quum alia Inca, mm vero et Lemnum occupasse." lstn igitur llecntæus scripsit, hæc Vert) Athenienses memorant.-- 188. Hi igitur Pelasgi, quum Lemnum incolerent, cupienles ulcisci Athenienses, et bene cognim hubentes festn Atheniensium, idonèo loco collOcatis quinquaginM-remorum navibus insidins struxere mulieribus Atticis, Bmurone fatum Dianæ eelebrantibus: enfumque complures, viiraptas, Lemnum duxere, et pellicum loco habuere. Quæ postquam liberos pepererunt, Atticum sermonna moresque Atticos docuere pueros. Hi veto deinde nec consueScere cum puerls ex Pelasgicis mulieribus matis voluerunt, et, quoties eo- î’üm aliquis ab istis pulSnbatur, omnes huic suppetias veniebant, et sibi mutuo ferebant opem: atque etiam dominari in illos hi pueli in animum induxerant, multoque nlteris prævalebnnt. Quod ubi Pelasgi intellexere, non negligendam cum rem patarunt g delibe- rantesque incessit metus, quidnam facturi hi pueri essent quando adulti forent, qui jam nunc constitutum habeant sibi invicem præ- sto esse contra legitimnrum uxorum pueros, atque his velint dami- nari. flaque intefflcere decreveruntl pueras ex Atticis mulieribus matos: idque miam recere, simlque cum his matras eorumdem "otcîderunt. Atque ab hoc racinons, et ab eo quod olim mulieres Lemniæ pinaveraht, mariais me: simul ouin Thoante accidentes, usa reeeptum ver universam (Bi-miam en, ut mimée facinora Item- nia139. atlpellehtür. Postquam nacres fixeresque q Pddsgi interfeeeraut, nec rem illis fructum ’edebat, neque niions et greges pepererunt ut antes. huque et faine :pres’sî et orbitaire, Deiphos miserunt, levameu ali- Iquod precantes mulot-nm. Tutu Pythih jussit ces catisflclionem dure Alheniensibus quamcumque illi postulassent: et Athenas Pelnsgi venere, nunciantes se satisfaetnros esse pro omni injuria. Athe- nienses vero, strato lecto in prytaneo, quam pulcerrime pétunant, et adposita mensà bonis rebus omnibus repleta, PelaSgos jusserunt lev-mm suum ipsis tradere in comparatam. Quibus Pelugi WSponde- nuit: " Tune vobis eam trademus, quum vente bores. havis e " vest’ra terra eodem die in nostrnm perveneri’t." Hoe dixere, pu- tnntes nulla ratiche fieri id pusse. Attica enim terra procul a Lemno meridiem versus situ est. 140. Et tune quidem un. sets tarant. Bene multi: veto post

unis, quum Chersonesus ad ERATO.Hellespontum in ditione esset301 Athe- niensiuxn, Miltiades Cimonis filins flantibus etesiis ventis navi ex Elæunte Chersonesi Lemnum profectus, Pelasgis edixit, ut immla excellerait; in memorinm eis revocans oraculum, quad numquam impletum iri sibi persuaserant. Et Hephæstienses quidem paruerunt imperio: Myrinæi veto, Chersonesum negantes esse Atti- cam, oppugnabantur, douce et ipsi in deditionem venerunt. Atque in Lemnum tenuere Athenienses et Miltiades.

HERODOTI HISTORIARURI LlBER SEPTIMUS. POLYMNIA. ----.--- 1. POSTQUAM pugnæ nuncius ad Marathonem pugnatæ ad Da- rium Hystaspis est perlatus, quum jam antea Atheniensibus propter incursionem adversus Sardes veliementer iratus rex fuisset. nunc id, quad accident, multo etiam gravius tulit, multoque magie ad bellum Græciæ inferendum incensus est. Ac statim quidem, misais per singulas civitates legatis, edixit ut exercitum compararent, (multo majorem numerum cuique civitati, atque antea contulerant, imperans) et naves et equos et frumentum et minora navigia Quibus circummissis nunciis, commota per tres aunos Asie est g dum, ut ad bellum advenus Græciam gercndum, conscribuntur fortissimi quique, et ad id bellum se comparant. Quarto veto anno Ægyptii, a Cambyse subacti, dçfecerunt a Persis: quo facto etiam mugis ad arma utrisque inferenda concitatus est. 2. Dum vero ad expeditionem advenus Ægyptum et Athenas se Darius comparabat, ortum est inter filios ipsius ingens de principatu contentio. Etenim ex lege Persarum debet res, priuaquam in bellum proficiscatur, successorem nominare regni. Erant autem Dario, priusquam ad regnum promoveretur, tres filii nati ex prime uxore, Gobryæ filin; et, ex quo rex factus est, alii quatuor ex Atossa, Cyri filia. Priorum natu maximas erat Artabazanes; posteriorum Xerxes. Hi igitur, non cadem matre nati, de principatu inter se oontendebant: Artabazanes dîctitans, se "1(1sz nain esse omnium ,- et apud omnes populos receptum esse, ut filins nain maximas in regnum succedat patri. Xerxes vero, esse se filium mon, Cyrifiliæ; Cyrum autem adquisivisse Persis libertatem. 3. Sententiam suam Darius nondum aperuerat, quum forte pt! idem tempus Susa. advenit Demaratus, Aristonis filins, qui, pour

. POLYMNIA. 308 quam regao Spartanomm privatus est, voluntarium sibi ipse exsilium imposuerat. Hic vir, cognito filiorurn Darii dissidio, con- venieas (ut quidem fuma est) Xerxem, suasit ei, ut cæteris, quæ ille pro sua causse dicebat, hæc ndderet: " natum se esse Dario "- jam regnanti; et Persarum tenenti imperium 5 Artabazanem " vero, privato etîam tum patri: itaque nec conveniens nec Jasmin " esse, ut alios præ ipso istam accipiat dignitatem. Nom et nSperme (et hoc illi Demaratus suggessit) hanc legem obtinere, " si alii nati sin: priusquam rex fuisset pater, alias antem post hos " quidem, sed regnante paire, natus sit, ut hic post natus in reg- " num succedat." Quo Demarati monito quum Xerxes uteretur, agnoscens Darius æqua illum dicere, regem illum nominavit. Videtur autem mihi Xerxes etiam ahsque hoc monito regnum fuisse mieptürus; nam omnia apud Darium poterat Atossa. r 4. Darius, postquam regem Persarum nominasset Xerxem,jam in en crut ut belli faceret initium. At enim, proximo ab his rebus et ab Ægypti defectione anno accidit, ut idem Darius in medio beili adparatu e vita discederet, posbquam annos omnino regnasset sex et triginta: neque si contigit aut de rebellantibus Ægyptiis au: de Atheniensibus sumere pœnam. Mortuo igitur Dario, regnum suscepit Xeïzes, Darii filins. A 5. Xsnxss ad bellum quidem Græciœ inferendum initia neutio quam inclinabat; sed contra Ægyptum copias contraxit. 0116m conveniens Mardonius Gobryæ filius, consobrinus Xerxis, Darii ex aurore nepos, qui apud ipsum plurimum omniumAPersarum valebat suctoritaœ, taiem exorsus est sermonem: " Domine, æquum non " est, ut Athenienses, qui multis jam malis Persas adfecerunt, non " dent pœnas factotum. At nunc quidem tu peragas hæc, quæ in 4 manibus habes: domita vero Ægypli insolentia, adversus Athe- " ms duc exercitum; quo et bonam famam adquirns apud homi- ii nes, et posthac cavent quisque tuæ terræ arma inferre." Et hæc quidem oratio ad exigendam pœnam pertinebnt; sed media sermoni alium inœrserebat hujusmodi: " Europam terram esse pul- ii cerrimam, arborum omnis generis frugiferamm feracem, sum- Ê’ mæ bonimtis, et dîgnam quæ prie morlalibus omnibus a solo i5 Rage possideatur." - 6s Hæe ille dicebat, quod novarum rerum cupidus esset, et Græ- ciæ venet esse præfectus. Procedente vero tempera id quad v0- luerat, confecit; et Xerxi, ut rem adgrederetur, persuasit: acces- serant enim alla quoque adjnmenta, quæ ad permovendum regem valebant. Partim enim e Thessalia advenerant ab Aleuadis legati, invitantes regem ut adversus Græcinm duceret, et promtam ei ope- m pollicentes. Erant autem hi Aleuadæ, Thessaiiæ reges. Par- tim vero Pîsistratidæ, Susa. profecti, non mode eisdem utebantur sermonibiJs quibus Aleuadæ, sed præterea aliquanto mugis regi conciliabantur en, quod Onomacritum secum haberent Athenien- sem, fatidicum virum, qui etiam Musæi vaticinia digessit. Adscen- deum hi autan, in gratiam cum illo reversi : nam Athenis pulsas

304 HERODOTI HISTOR. VIL Onomaeritus fustet ab Hipparebo, Pisistrui filin, oo quad depu- hensus a Laso Hermionis filin erat, quum Musæi vaticiniis hoc inn sereret, maneton: tri émula: Lannum versus situa, mari Marinades. Banc 0b csussnm in exsilium eum miserait Hipparchus, quum eodem antes familiarissime usas fuisset. Nunc ille simul Susa peu-I foetus, quoties in regis venit conspectum, multa de en honorifioe’ prædicantibus Pisistratidis, recitabat regi partem vaticiniorum; in. quidem, ut si quad inesset quad cladem prædiceret barbaro, illud- silentio præteriret; en vero sols seligeret, quæ res faustissimas nua-- ciarent; in his illud maxime, de Hellesponto pet virum Persan: jus-I- gendo, et (le expeditionc in Græeiam mipienda. Sic igitur ille vati-’ ciniis agebat cum regs; Pisistratidæ vero et Aleuadæ sententina suas7. I’ostquam exponendo. persuasos est Xerxes arma - GræciæA inferre, mm vero, altero ab obitu Darii anno, primum advenus rebelles dukît exercitum. Quibus domitis, Ægyptum, graviorem in servitutemi redactam, quam in qua euh Dario fuerat, Achæmeni tradidit admis, nistrandam, fratri suc, Darii filio. Eumdem veto Achæmenem, Ægypti præfectum, interjecto tempore interfecit lnaros, vit Afer, Psammitichi filius. 8. Pacata Ægypto, Xerzes, quum in eo esset ut exeœitum cogeo. ret advenus Athenas ducendum, conventum convocavit primariorum Persarum, sententias illorum sciscitaturus 5 et in media omnium ipse, quæ venet, expOsitnrus. 8. l. Qui ut convenere, hæc apud cos: verbe rex fecit. " Viri Persæ! Non ego primus hune apud vos " Enrem introduco, sed utar a majoribus accepte. Ut enim a " majoribus natu audio, numquam adhuc otiosi sedîmus, ex quo " hoc imperium a Medis in nus translatum est, postquam Astyai ’t gem Cyrus devicit; sed Deus ita nos ducit, et multa nabis, (ln-u ii ctum ejus. sequentibus, prospere edunt. Jam Cyri quidem et ii Cambysis et patris mei Darii res gestas, et quos illi populos Persisi " adquisiverint, quid opus est ut apud bene gnome commemorem? " Ego vero, ex quo banc sedem accepi, in hoc meam cui-am in-’ " tendo, ne his, qui ante me in hac dignitate fuere, sim- inferior, il’ neque minorem Persis potentiam adquiram. Atque hoc ipsumi " dum euro, reperio viam et gloria nos augendi, et terra non mi-’ ’i nore nec deteriore quam hæc, quam possidemus, atque etiam fe- fl raciore, simul vero ultionem et pœnas sumendi de his qui en ta commeruerunt. ltaque vos convocavi, ut, quæ agere constitui, " vobiscum communicem. 8. 2. Ponte juncturus sum Hellespon- ii tum, et exercitum per Europam ducturus in Græciam, quo ab " Atheniensibus pœnas repetam malarum omnium, quibus Perses *i et patrem meam adfecerunt. Vidistis jam Darium quoqueao " peditionem parare adversus hos homines. At ille e vim ensuit, in nec ei contigit capere pœnas z ego vero, illius caussa reliqlmrum- «i que Persarum, non prius sum quieturus, quam Athenas sablons * igue cremavero; hos homines, qui prions me patremque meam K’îujus’iis lacessiverunt; primum quidem, incursions Sardes facto

POLYMNIÀ. 805 " cum Aristagom Milesio, servo nostro, et mais lucis templisque ii crematis : deinde vero, qualia sunt, quibus nos acceperunt, quum " Dati et Artapheme ducibus terram illorum sumus ingressi ! quæ " satis nostis omnes. 8.3. lgitur his quidem de caussis bellum " illis inferre constitui. Simul vero, rem recta .mecum reputans, ii maxima in hoc ipso commode. reperio, si et hosce et eorum vici- " me, qui Pelopis Phrygis terrain incolunt, subegerimns. Sic enim " tel-mm Persieam ætheri Jovis faciemus conterminam : nec enim " aliam ullam terrain sol adspiciet, quæ nostræ sit finitima; sed " ego vobiscum, universa pemgrata Europa, ex omnibus terris " imam faciaux. Quippe ita se rem lmbere reperio, nullum inter " humilies civitatem, nullum populum inter mortales reliquum esse, " qui adversus nos in aciem progredi possit, quando hos quas dixi " subegerimus. ltu et his, quimule de nobis meruerunt, et insond- " bus pariter, servile jugum impositum fuerit. 8. 4. Vos vero. hoc " si faceritis, gratum mihi feceritis: quum tempus vobîs indica- it vero, quo convenire oporteat, promte unumquemque vestrum " adesse oportebit. Quisquis vero cum exercitu advenerit optime i* instructo, eum ego muneribus donabo, quæ apud nos honori- " ficentissima habentur. Hæe igitur ita facienda sunt. Ne vero " vobis videur meum unius sequi velle consilium, in medium vobis si banc rem propono; jubeoque ut, quisquis vestrum voluerit, suum "’ promut sententiam." His dîctis Xerxes linem fecit loquendi. 9. Post illum Mardonius, talem sermonem est exorsus. " Do- it mine! tu Persarum omnium, qui et fuerunt et futuri sunt, præ- ii stantissimus’ es: qui et alia præclura verissimaque commémo- l" rasti, et Jonas Europam habitantes, indignas homines, non pas- ’t surus es irridere nobis. Etenim mira atque misera- res esset., " quum Saeas et Indes et Æthiopas et Assyrien, et alios multi): " mognosque populos, non quod injuriam Persis intulissent, sed ’i quad nos aostram augere voluimus poteutiam, subegerimus ser- " vasque habeamus; si Græcos, qui injuriis nos lacessiverunt, im- " pane sbire pateremur: quid tandem metuentes? quemnam mu].- " titudini! concur’sum? quam pecuniarum vim? 9. 1. Novimus " soue ii-iorum pugnæ genus; novimus etium quam imbecilles sint - if vises: filiosque eorum subactos habemus, hos qui in nostra terra " sales habent, et loues et Æolenses et Dorienscs nominantur. " Atque etiam ipse ego periculum horum hominum feci, adversus " illos a patre tuo missus: ubi, quum usque in Macedoniam dux- " issem exercitum, et propemodum ad ipsas pervenissem Athenas, " nemo mihi in aciem occurrit. 9. 2. Quamquam cæteroquin qui- " dom consuerunt (ut audio) Græci inconsultissimc belle. sua au]. fi ministrare, stolida et pervicaci quadam confidentia. l’ostqu’am " enim sibi invicem bellum indixerunt, pulcerrimam et apertissi. " mon! quærunt planitiem, in quam descendant manas conserturi: " quo fit ut etiam victores magna cum detrimento discedant; de " victis autem ne verbum quidem dico, nam internecione deleatur. " Qui)! oportebat, quum sint homines eodem lingua mentes, per 2 a

3Q6 HERODOTI HISTOR. Vil. " præcones et nuncios, et alia quavis rations potins, quam prælio, "lites suas eomponere: sin omnino prælio sibi decernendum pu; " tant, oportebat loeum pugnæ enpere, in que utrique superatu " essent diflicillimi, et ibi belli fortunam tenture. Quamvis igitur " tain pemiciosa ratione belli gerendi utantur Græei, tamen, quum " ego usque in Maeedoniam (luxissem exercitum, non induxernnt " in animum ut in aciem contra me descenderent. 9. 3. Tibi vero, " Rex, quis uusurus est in aciem oecurrere, multitudinem noves; " que cunctas ex universa Asia eoactas ducenti? Equidem ita sen- " tio, eo audaciæ non progressuram esse rem Græcorum. Sin me ii fefellerit mers opinio, si illi veeordia elati in aciem adversus nos " sunt descensuri, didicerînt esse nos vîros hello fortissimos. Quare " intentatum nihil relinquamus: nam sua sponte nihil fit, sed om- " nia hominibus conando contingunt." In hune modum postquam Xerxes sententiam Mardonius mollivit, dicendi finem fecit. 10. Silentium tenentihus cæteris Persis, nec auden’tibus sententiam promere contrariam ei quæ proposita erat, Artabanus Hystas- pis filins, patruus Xerxis, coque fidentior hæc fecit verba. 10. l. " Rex! nisi sententiæ dictæ fuerint invicem oppositæ, fieri non pot- " est ut eligatur optima: sed illæ si dictæ fuerint, tune demum " fieri potest; quemadmodum sincerum anrum non per se ipsum " dignoscimus; sed, dum illud (Lydia Iapidi) juxta aliud aurnm " adterimus, ita id quod melius est discernimus. Ego vero etiam " patri tuo Dario, men fratri, suaseram ne bellum Seythis inferret, " hominibus nusquum urbem incolentibus : ut ille, sperans se no- n mades istos Scythes subaeturum, mihi non paruit; sed, expedi- " tione suscepta, amissis multis fortibus viris rediit. Tu vero, Rex, " bellum illaturus es viris vel multo quam Scythaà præstnntioribus’, si qui et terra et mari fortissimi esse dicuntur. Quo in con- te silio quodnam insit periculum, æquum est ut tibi exponam. " 10. 2. Juncto, ais, Hellesponto, dueturum te esse pet Europam ti exercitum in Græciam. Atqui acciderit etiam, ut vel terra. vel " mari vincamur, ont etiam utrimque. Dicuntur enim frittes bi ii esse viri: ac potest id etiam hinc æstimari, quod tan as copias, " quanta: cum Dati et Artnpherne Græciam invaserunt, soli Athe- ii nienses perdiderunt. Quod si non utrimque res illis successerityi " et hoc sane verendum est, ne conscensis navibus, pogna. navali " superiores, navigent in Hellespontum, et pontem dissolvant. " lO. 3. Ego vero non men quadam propria prudentia hæc ita con- ii jicio. Sed qualis tandem fuit illa calamites, quæ parum abfuit " ut nos adfligeret, quum paier tuus, juneto Bosporo Thraeico, et 1’ pante super Istrum posito, Scytharum in terram transiit! 0111-. fl nibus modis tune Scythe: Ionas illos, quibus commisse erat cn- ii stadia pontium lstro impositorum, solicitarunt, ut pontem rescine " derent. Ubi si Histiæus, Mileti tyrannus, reliquomm tyranno- " rum secutus esset sententiam, neque se illi opposuisset, omnino " perditæ erant res Persarum. Terribile est autem vel fando au- " dire, in unius hominis potestate sitam fuisse universam regis et

POLYMNIA; 307 " Persarum salutem. 10. 4. Tu igitur noli in tantum te periculum,- fi nulle urgente necessitate, conJicere: sed me audi. Nunc qui- ? dem horum dimitte concilium : et, re diligenter tecum deliberata, " deinde rursus, si tibi videtur, propone quæ optima tibi videbun- it tur. Etenim reste eonsultare reperio maximum esse lucrumr " Nain etiam si contra id quod volueris aceiderit aliquid, nihilo mi- " nus recte eonsultaveris, fortuna vero superaverit eousilium : qui " vero turpe consilium cepit, is, si fortuna ei adfuerit, luerum quidem- " invenerit, nihilo veto minus malum ceperit consilium. 10. 5. Vides ".quo pacte emiuentia præ cæteris animalia fulmine pereutiat Deus,- fl nec sinatea superbire : minutis autem non invidet. Vides etiam ut " in maxima semper ædificia et in altissimas arbores tela sua conjieit; " Amat enim Deus, eminentia omnia trancare: itaque etiam ingena " exercitus eadem ratione perditur ah exiguo. Quando Deus illis me- fl tum aut fulmen incutit, indigno modo pereunt: nec enim sinit " Deus magnum sapere, præter se, alium quemquam. 10. 6. Porto,- " deproperare rem quamcumque parit errores, e quibus ingentia " soient damna existere : in eunetando autem insunt bona, quæ " si non protinus adparent, certe suo tempore aliquîs reperiet. Hæe " igitur, Rex, tibi suadeo. l0. 7’. Tu vero, Gobriæ fili Mardonie, " desine injuriosa verba jactare in Græcos, qui non merentur male ti audire. Nam Græcos calumniando, ipsum regem excitas ad si bellum suscipiendum: quem in finem tu mihi etiam videris stu- ." dium omne intendere. At ne ita fiat ! Calumnia enim gravissi- " mum malum est: in quo duo sunt qui injuriam inferunt, unus " vero qui patitur injuriam. lnjuriam enim infert calumniator, " dum accusat absentem z infert vero et ille injuriam, qui sibi per- " suaderi patitur priusquam rem adcurate eompertam habeat. Qui ." vero abest quum malitiose accusatur, is duplici adficitur injuria; " primum hoc ipso, quod uceusatur ab altero, deinde quod ab altero " pravus esse existimatur. 10. a). Sed, si omnino oportet bellum ." haie populo inferre, age, rex ipse in sedibus manant Persarum ; " sed, in medio depositis nostrum utriusque liberis, tu solus suscipe " expeditîbnem ; sumtis tecum quoscumque duces selegeris, et ti exercitu quantumeumque volueris. Tum, si res ita, ut tu ais, ii regi successerit, interficiantur mei liberi, et ego cum illis! sin, " ut ego prædico, tuis liberis hoc fiat, et tibi ipsi, si quidem redie- " ris ! Quod si hune inire conditionçm recusas, et nihilo minus ex- " ercltum duxeris adversus Græciam, audituros esse autumo ho- " mines qui hic relicti erunt, Mardonium, ingentis calamitatis au- " ctorem Persis, alicubi in terra Atheniensium aut Lacedæmonio- " mm,inisl forte prias etiam in itinere, a canibus volueribusque " fuisse laceratum, postquam eognovit quinam sint illi viri, contra fi quas tu regi persuades ut expeditionem suscipiat." Il. Hæe postquam Artabanus dixit, ira aceensus Xerxes his verbis respondit: ii Artsbane, tu es patris mei frater: hoc te tuebitur, " ne meritam injuriosis verbis mercedem aceipias. Verumtame-n " banc tibi, quum sis ignavus et imbellis, ignominiam inflige, ut 2 a 2

308 HERODOTI HISTOR. VIL " meæ in Græeiam expeditionis non fatmas sis comas, sed hieeüm ii mulieribus maneas. Ego veto absque te, quæcumque dix-i, siesta ii dabo. Ne enim sim Durio, Hytaspi, Amine, Ariaramnc,’l’eispe, " Cyro, Cambyso, Teispe, Achæmene prognatus, nisi pœnas ab Atlas; " niensibus sumsero l bene goal-us, si nos quimn’mus, illos non " quieturos, sed nostram ntique terrain hello esse invasuros; quad " facile eolligi ex his potest, quæ ah illis oœpta surit fieri, qui extraite " in Asiam trujecto Sardes incenderunt. Quai-e neutris retrogredi " lieet; sed propositum est ageadi sut patiendi diserimen, ut sut i! hæc omnia euh Græcorum codant potestatem, ont ista euh Persa- fl mm : nullum inter bas inimicitias medium relinqaîtar. lutte " igitur factum fuerit, si jam nunc album sumus injurias quas prie- " res posai sumus, ut et ego periculum hoc experiar quad mihi si imminet, adversus hos homines ducenfi, quos quidem Pelops " Phryx, servus pan-am nostrorum, its subegit, ut ad hune asque î’ diem et homines ipsi et cumin terra ah eodem, qui cos subegit. " nomen invenerint." 12. Hi hueusque sermones sont habiti. Deinde adpetente nette momordit Xerxem Artubani sententiu. Noctu vero secum ipse deliberans reperit, prorsus sibi necesse non esse advenus Gracias! expeditio’nem suseipere : et postquam ita mutavit sententiun. somno sopitus est. At esdem noete talem, ut quidem Persæ narrant, visionem habuit. Videbatur Xerxi, ulsters ipsi vimm magnum et formosum, his verbis ipsum adloqnentem: " Motus tu Un", ii Perse, tuum consilium, nec ducturus es exercitum in Gmiam, ’i postquam edixisti Persis ut copias contrahant. Atqui nec recte " faeis, quod mutas sententiarn; nec, qui tibi adseaüatur, quis- " quam est. Immo vero, quemadmodum hodie eonstitutom habebas ii faeere, eodem perge via." His ille dietis avalai-e visus eet’Xerxî. 18. Ut dies illuxit, rex nulla hujus insomnii ratione habita, e08- dem I’ersas, quas antes, convoeavit, et in hune modum eospst adia- cutus: N Viri Persæ, date mihi veniam, contrarium superiori onu- " silium cupienti. Nam et ego ad id pmdentiæ culmen, quo tendo, " nondum perveni; et, qui ad istud faoiendum me excitant, nulle fi tempore a me discedunt. Atqui postquam Artabani audivi seu- fi tentiam, statim quidem in me adversus illum ebullivit inventai. " ut indigniora quam oportebat verlan in vil-am natu grandiosem " conjicerem : verumtamen.nune, agnito mec errai-e, ut’ar illius " sententia. Scitote igitur abjeoisse me belli Græciæ inferendiœni " silium, et quietem agite." His auditis, Persœ læti regain adm- 14. Insequente vero inocte idem insomnium dormienti Xerxl iterum adstans dixit: ii Tu ergo, Darii fili, pulam coram Persisuab- "jecisti belli consilium, nulla meorum verborum ratione habita. " quasi a nemine audivisses! Probe nunc scito, niai protiaus ex- -"runt. peditionem hune susceperis, hoce tibi inde eventurum : quand- " modum brevi tempera magnas amplasque evasistî, in brevi rar- " sus humilie eris." - l

POLYMNIA. 309 :5. Tenitus hoc Vigo Xemes e lecto produit, nutdiumqoe ad Ambnnum nuisit, qui illum ndvocaret. Qui ubi adfuit, hæc ci Xerxes dixit: ii Ambnne, ego statim quidem parum prud’enter me " gesseram, contumeliosa in te verbe. conjicîens boni consilii " comme : brevi post vero mutavi sententîam, agnovique faciendum " mihi id quad tu suasisti. Vernuitnmen hoc ipsum facere, quamvié " Mm, mn possum: mm, pommai mutato consilio tuam pro- " havi sententinm, iterum adparet mihi noctumum visum, nequaï " quam probans ut hoc faciam; et nunc etiam minas intentans ’i abiit. Si igitur Deus est qui illud mihi mittit, sique prorsus ci " eordi est et suscipiatur hæc in Græciatn expeditio, idem hoc in- " somnium tibi étiam adVolabit. endemque quæ mihi præcipiet. . " Reperio aubem sic hoc final-nm, si tu universum meum cultum " sumserîs, coque indutus in throno meo resederis, ne deinde meo " in Jedo cnbueris.” le. Hæe postquam Xerxes locutus est, primum quidem dicto ejus-nenpamît Artabanus, quippe sibi non convenire judicanQ in throno midere-regis: postremo vero, ut coactus est, imperata finit, .postquam hæc [regi responderat: 16. 1. i’ Pari loco, Rex, ii am mec judicio hæc duo, recta septale, et bonum danti consflium ’i obsequi veHe: quorum quum utrumque tibi insit, pravorum " homimrm colloquîn in enorem te inducunt ; quemadmodum id mure, rem omnium utilissimam hominibus, aiunt ab irruentîbus " ventorum flatibus prohiberi ne natrium exserat suam. Ego fi veto, quando malis me verbis accepistî, non tan: hoc ipsum ægre i4 tuli, quam istud, qqu, quum duæ propositæ essent Persis sen- " tentiæ, alter: injuriosam augens insolentiam, altera eamdem vend primens, dicensque perniciosam rem esse, excitare animum ad " plum semper, quam quæ habeas, concupiscenda; quad, inquam, « tex-(imbus hisce propositis sententiis eam suscepisti, quæ et tibi " et Paris periculosior est. 16. 2. Nunc igitur, postquam ad me- " Harem te convertisti, et abjecistî expeditîonis in Græciam con- i’ sinuai, ais iterum tibi adparere însomnîum divinitus missum, "quad te vetet omittere hanc expeditîonem. At ne est quidem, 0 mi mi, res hæc divina. lnsomnia ’enim, quæ inter homi-nes va; ii gant!" inisque uccidunt, talîa 511M, qualia ego te docebo, qui ’* mollis annis, quam tu, natu son: major. Qualia quis interdiu " curai: ac meditatur, tafia cum maxime cireumvolitare solent visa " per somnum : nos autem his proximis diebus occupatum quam fl’ maxime minium hac expeditione habuimus. 16. 3. Sin hoc non " tale est quaie ego judico, si divinum quidquam huîc viso inest, " tu recrée rem intellexisti, recteque dixisti: adpareat enim illud et ii mihi, mîhîque idem nique tibi præcîpiat! Debet autem mihi ni- " kilo magie adparere tua veste induto, quam mea ; nec magis tuo " in lecto cubantiyquam in mec; si mode omnino adpariturum " est. 4 Nec enim profecto îta staltmn erit hoc, quîdquid ait, quad « tibi per summum ’ndparuît, ut, me si vîderît, te esse opinetur, ex f veste tua. judicium fadais. Sin me 11111101000 habuerît, nec

810 HERO DOTI HISTOR. VIL " aspecta sue dignabitur, sive tua indutus sim veste, sive ma, " tibi vero solum si illud adpnrebit, omnino negiigendum erit. " Nain si cnnstanter adpareret, dicerem et ego, rem divinam esse. " Cæterum si tibi, ut ita faciam, suit decretum, neque ego te ut " illud revoces commovere possum, si omnino me oportet tuo in i’ lecto somnum capere: age, hoc ubi fecero, mlpareat mihi quoque " visum! Donec vero hoc contigerit, equidem in men persistai!) " sententia.” l7. His dictis, Artabanus, spemns se probaturum, nullius momenti esse quæ Xerxes dixerat, morem illi gessit. Postquam veto vestem Xerxis indutus in solio regîs consedit, ac deinde cubitum ivit, venit ad cum, ut somno sopitus est, idem insomnium quad Xerxî adparuerat; et capiti ejus adstans, hæc dixit: ii Tu igitur " is es, qui Xerxem, veluti curam ejus gerens, liortaris, ne bellum i’ inferat Græcis? At nec posthite, nec nunc, impune feres, qui "infecta reddere ea, quæ fieri oportet, canaris. Xerxem mum " quæ pœna maneat, dicta non audientem, i psi declaratum est", 19. His verbis visum est Artubano insomnium illud minas ipsi intentai-e, simulque candentibus ferris velle ipsi exurere oculos. Itaque alta exclamans voce, de lecto prosiliit; ndsidensque Xerxi, postquam insomnii visum ei exposuit, hæc deinde verba adiecit: " Equidem, Rex, utpote qui maltas atque magnas res eversas vidi " nb infirmioribus, ratinera te voluerum, ne omnibus in rebus juve- " nili indulgeres ætati. [taque gnarus quam perniciosum sit nimia " concupiscere, et memor Cyri in Massagetas expeditio quem exiv ’* tum habuerit, memorque expeditionis Cambysis adversus Ætbio- " pas, denique expeditionis socius quum fuerim Darii advenus i: Scythes; hæc omnia cognîta habens, in bac fui sentenlin, beau " tum te prædicatum ab omnibus hominibus iri, si nihil moveres. " At, quonium divinitus immissus est hic impetus, et Græcis, ut " videtur, ipso Deo volente imminet exitium, ego etiam ipse muta fi sententiam, et in tuam transeo. Tu igitur Persis significa quæ " tibi divinitus missa sunt 3 imperaque illis, ut en exsequantur, " quæ tu ad parandum hoc bellum spectantin prius edixeras. Deni- " que ita fac, ut, quoniam hæc tibi Deus peragenda. commuait, " nihil, quad a te proficisci queat, desideretur." His veto dictis, simul atque dies illuxit, visa nocturno commoti, Xerxes cum ersis hæc communicavit, et Anabanus, qui prius solus palmrem dissuaserat, nunc apex-te eamdem urgebat. . 19. Postquam ita constitutum erat Xerxî, ut susciperet expeditionem, tertia. ei visio pet somnum oblata est; quam Magi, ad se relatnm, interpretati sunt ad universnm spectare terrain, significate- que homines 0mnes servos illius futuros. Fait en visio hujusmodi. Visus est sibi Xerxes coronari oleæ fronde, ramosque oleæ universam occupare terrain, deinde veto evanescere coronam capiti impositam. Hoe visum quum ita, ut dixi, interpretnrentur mugi 5 protinus Persarum, qui ad concilium convenerant, unusquisque suum in præfecturam profectus, studium omne, ut jussa exsequerentur,

POLYMNIA. 311 sdhibuere, cupiens quisque proposita dona præ cæteris obtinerez. atque ita Xerxes copias contrait, ut nullus esset continentis locus, qui non perquireretur. 20. Etenim, ex quo recepta erat Ægyptus, quatuor solidi anni in comparando exercitu et rebus exercitui necessariis insumti surit; exeunte vero quinto anno expeditionem Xerxes suscepit ingenti copiarum multitudine. Fuir enim hæc omnium, quas novimus, expeditionum longe maxima; adeo ut ad cum nihil fuerit sut illo quam adversus Scythes Darius, sut quam ipsi olim Scythæ suscepe- tant, quum Cimmerios persecuti, incursione in Medicam terrant fauta, universaux propemodum superiorem Asiam a se suhactam tenuerunt, quam 0b caussam deinde Darius ultionem ab eis capere volait: ont illa. quam Atridæ adversus llium dicuntur suscepisse: ont quam ante Trajan». tempora Mysi atque Teucri fecerant; qui per Bosporum in Europam transgressi, Thraces omnes subegerunt, et asque ad lonium mure versus occidentem, versus meridiem yero s asque ad Peneum fluvium penetrarunt. 21. Omnes hæ expeditiones, et si quæ sunt præter lias aliæ similes, non sunt dignæ quæ cum hac une conferantur. Quîs enim est Asîæ populus, quem non adversus Græciam Xerxes eduxerit? quæ aqua, quæ non defecerit, ab exercitu ejus epota, exceptis majoribus fluviis? Alii quippe populi naves præbuere, ulii in peditatum erant distributi, aliis imperatus erat equitatus, aliis navigia transvehendis equis, simulque boulines militaturi; alii naves long-as pontibus faciendis præbere tenebantur, alii commeatum simul et noves. 22. Ac primum quidem, quoniam, qui priores cirez: Athon sunt circumvecti, calamitatem acceperant, jam inde a tribus fere annis en maxime præpamverat quæ ad Athon spectabant. Nain ad Eleuntem, Chersonesi oppidum, in nncoris stabant triremes; unde proficiscebantur homines de exercitu ex omnibus nationibus, qui sub flugellis terram perfoderent, quorum in locum alii subinde suc- cedebant; fodiebant autem etiam hi qui cires. Athon incolebant: operique præfecti erant Bubares, Megabazi filins, et Artachæes Artæi, uterque natione Persu. Est enim Athos mons ingens ac nubilis, in mare excurrens, et ab hominibus habitatus. Ubi mons in continentem desinit, peninsulæ speciem refert, estque isthmus duodecim fere stadiorum: est autem campestris hic locus, tumulos habens non magnes, a mari Acantbiorum ad illud mare quad contra To- ronen est. ln eodem hoc isthmo, in quem desînit Athos, oppidum est Sane, a Græcis habitatum : quæ vero intra Sanen in ipso Atho incoluntur oppida, quæ tune Perse. ex contînentis oppidis însulana facere adgressus est, hæ sunt, Dium, Olophyxus, Acrothoon, Thys- sus, Cleonæ: liæ sunt oppida, quibus Athos frequentatur. 28. .Fodiebant autem hoc modo. Totum tructum, linea recta juxta Sanem urbem ducta, secundum nationesdistribuerant barbari. Tum, ubi jam profanât: fuit fessa, alii in"imo stantes fodieban-t, alii veto effossnm terram Icontinuo aliis tradebant, qui superne scalis in-

312 HERODOTI HISTOR. Vll. sistebnnt; et hi rursus allie; douce ad minimes pervenissent, qui cum egerebant ejiciebnntque. J am cæteris quidem, prao-quam Phœnicibus, ruptu fossæ præcipitia duplum laborem exhibuere : un quum summa fossæ lubie. pari amplitudine atque inferiora l’accent, non potuit hoc non eis accidere. At Phœnices, ut in aliis operibus ingenium ostendunt, sic et in isto. Nain portionem eam, que ipsis sorte obvenerat, ita fodiebant, ut superius os fosses duplo mains facereut, quam fossam ipsum esse oportehat: progrediente vers opere, constante: arctiorem illum faciebant, ut, quum) in funde usent, parem cum aliis latitudinem fessa haberet. Emt autem ibi pralin, ubi forum habebaut rerum vesulium : frumentique mihi copia ex Asia eis udvehebatur. 24.. Jam, utego quidem banc rem considenms reperio, magni- ficentiæ causse. fodi banc fessant Xerxes jussit, cupiens et potentiels suum. ostentare z et monumentaux: relinquere sui. Nom, quum nullo labore per istbmum transduçi naves potaissent, fossam quam mare perflueret fodi jussit en htitudine, ut duæ simul "item remis suis agitntæ, transire pet illam pussent. Eisdem, quibus ducendafossa fuerat mandata, imperatum etiam est ut Strymonem fluvium ponte jungerent. 25. Hæe dum ita. faeienda cureta, simul etiam patati armamenta jungendis in Hellesponto pontibus jussit, partim ex pepyro, partim ex lino ulbo ; quam curam Phœnicibus et Ægyptiis mandavit. Deinde ne imine laboraret ont exercitus out juments in Græcis!!! o ducenda, comportnri commeatus jussit; et commode sciseitatns local, ut quemque locum maxime idoneum reperit, ibi jussit depoui, data mandato ut undique ex Asia onerariis navibus et portoriis alii salie devehesent. Igitur plurimam quidem partent in Candidum Littusn quad vocatur, (Leuce Acta Græce) devexerunt; alii vero Tymdi- zain Perinthiorum, alii Doriscum, alii Eionem, quæ super Strym nem est, alii in Mœedoniam convehere commeatus jasai. 26. Hi dam opus imper-statu exsequuntur, interim couchis univ versus pedcstris enroula nua. cum Xerxe iter Sardes versus ingressus est, Critallis profectus, Cappadociæ oppida: eo enim edietum crut ut convenirent copiæ omnes, quæ per continentem cum ipso Xerxe mm ituræ. Jam, quis fuerit præfectorum qui optime instructum adduxerit exercitum, adeoque alunera. acceperit a rage proposita, edere non possum : nain ne liquet mihi quidem, au omnino in judicium ca res venerit. Exercitus vero, postquam tridents Haly fluvio Phrygism intravit, per cum iter faciens» Celænas- pervenit; ubi fontes oriuntur Mæandri, et alius fluvii non minoris Mn- nndro, cui nomen est Catarrhactes, qui ex ipso faro Celænsruæ exortus, in Mæandrum induit: quo in fore ejusdem arbis me: suspensus est.Sileni Marsyæ, quem Phryges narrant ab Apollîne excoriatum suspensumque fuisse. 27. In hac urbe aspectons Xerxsm consederat Pythim, Atyis filins, Lydus, ipsumque Xerxem et universum du: exercitum magnificis epulis excepit, pecuniasque pollicitus est quas in bellum

POLYMNIA. 313 esset collatnrus. Qui ubi peeunins obtullt, quæsivît Xerxes ex præsentibus Persis, quisnam haminum esset Pythius, et quantas possi- deret divitias, qui ixia qfl’erret? Cui illi respondenunt: " Idem hic " est, Rex, qui patri me Dario auream platanum aureamque vitem " donc dedit: est-que post le nunc hominum, quas novimus, om- e’ nium princeps divitîie." 28. Mirntus rex posterîus hoc verbum, ipse deinde Pythium interrogavit, quantas passideret pecunias? Et ille, " Rex," inquix, p non le celabo, nec excusntione utar, neseîre me meas facultates; e sed bene cognitasv habens, adcurate tibi dicau). Nom simul atque es certior sum filCtllS ad mare Græcum te descendere, cupiens tibi ’r ad bellum conferre pecunias, inquisivi; rationeque mita, reperi, x esse mihi argenfi talenta bis mille, auri vero qumlringentas my- " riadas staterum Daricorum, minus septem minibus. Atque lias es ego pecuuias tibi do lnuneri: est enim mihi ex mancipiis atque s agris vie-tus enfliciens." a 29. His ah illo dictis Xerxes delectatus, respondit: " IIospes " Lyde, ex quo ego Persica egressus sum terra, nullùm adhuc, " præter te, hominem reperi, qui venet hospitalia officia). exercitui s mec exhibere; nec qui meum in conspectum veniens, sua sponte a " pecunias mihi ad bellum conferendas offerret. Tu vero magni- se fiee excrcitum meum excepistin; et pecunias ingentes polliceris. " Tibi ergo vicissim ego dona hœcee tribuo: in meomm hospitum " numero te repono, et quadringentas staterum myriades (le meo po tibi complebo, septem millia donc dans, ne tibi au! complendas s " quadringentas myriadas septem millia desint, sed solida atque " integra ista. tibisumma a me conficintur. Page vero possidere es quæ adquisivisti, ac scito semper talem te virum præstare :v quad " ubi feceris, neque nunc, nec in posterum te pœnitebit." 30. His dictis, Xerxes, præàtito promisso, ulterius progredi perrexit. Postqunxu Anaua, quod vocatur,’ Phrygiæ oppidum præ-. teriit, et lacum ex quo 5:11 confieitur, Colossns pervenit, magnam Phrygiæ urbé’m; in qua Lycus amuïs in terræ voraginem incidens evanescit, ac deinde, postq-uam ex quinque fare stadiorum intervalle iterum comparuit, in Mæandrum et ipse influit. Colossis profectus exercitus, ad confinia Phrygiæ Lydiæque pervenit ; ubi cippus in terram defixus, qui a Crœso positus est, inscriptis literis limites indicat.81. Ut ex Phrygie., I Lydiam intravit, ubi divertîculumrest viarum, quamm altera, ad sinistram, versus Cariam fert, alteru ad dextram Sardes; quam qui sequitur, eum omnino .oportet Mæandrum fluvium trajieere, et Callatebum præterire oppidum, in quo pistores dulcîarii ex myrica (tamarice) et tritico me! conficiunt: hac via iter faciens Xerxes platanum reperit, quam-0b specieipræstantiam aureo donavit ornatu, curamque ejns vim ex immortalibus lecto mandavit: postera die in primariam- Lydorum urbem pervenif. 82. Sardes postquam Xerxes peu-venir, præcones primum* dimi- sît per Græciam, qui terrain et aqunm postularent, edicerentQue ut

-pW 94” f 314 i BERODOTI HISTOR. vu. cœnaa parurent regi. Athenio atque Lacedæinone exceptis, in omnes alias Græciæ partes ad terram aqunmque postulandam misit : quad quidem hac de causse. iterum fecit, quuniam, qui prius postulanti non dederant, eos nunc, metu adactos, utique daturas existimasset: hoc vero ipsum certo cogniturus, iterum misit. Deinde ad reliquum iter se comparavit, Abydum ducturus. 38. lnterim, quibus negotium datum crut ut Hellespmztum ponte jungerent ex Asie. in Europam pertinente, perfecerant opus. Est autem Chersonesi ad Hellespontum ora in mare excurrens aspera inter Sestum urbem et Madytnm, Abydo obversn: ubi deinde, baud ita multo post, Xanthippo Ariphmnis filio prælore Athenien- sium, captum Arteyctem Persam, Sesti præfectum, vivum paxillis tabulæ adfixum suspenderunt: qui in templum etinm Protesilai ductis mulieribus nefandn perpetrare consueverut. 34. Banc igitur in oram ex Abydo tendentes, quibus imperatum id opus crut, duo pontes struxerunt; alterum Phœnices, rudentibus . ex lino albe confectis; alterum Ægyptii, ex papyro. Sunt autem septem stadia ex Abydo ad 0mm oppositam. At juncto ponte incidit ingens tempestas, quæ rescidit omnin. atque dissolvit. 35. Quod ubi Xerxes rescivit, gravissime ferens, trecenta ver- bera flagellis infligi jussit Hellesponto, et compedum par in pelagus injici: quin et memoratum audivi, præter hæc homines etiam misisse eum, qui stigmata inurerent Hellesponto. lmperavit cette, ut fiagellis cædentes barbarn hæc et insanu pronuncîarent verba: " O amura. aqua! domiuus tibi banc pœnam infligit, quod illum " injuria adfecisti, nihil mali ab ipso passa. Et trajiciet te tex, " sive volueris, sive nolueris. Merito nutem nemo hominum tibi " sacra facit, quippe doloso salsoque flumini." Simul vero et mari lias pœnas jussit infligi, simulque capita umputari eorum, qui jungendo flumini fuerant præfecti. 36. Et hæc quidem jusszi exsecuti sunt quorum triste hoc fuit officium. Pontes nutem deinde junxerunt ulii nrchitecti, et hoc quidem mode junxerunt. Colligatas actuarias quinqupginta remorum noves et triremes statuerunt, sub eo ponte qui Pontum Euxi- num spectabat, numero trecentas et sexaginta, sub altero vero quatuordecim et trecentas; respectu Ponti quidem [sive ml trujicien- dum quidem] obliqua linea stantes, recta. vero secundum Helles- ponti cursum, ut ipse cursus intentionem sustineret rudentium. Et navibus ita junctis prælongas demiserunt encores; in en quidem ponte, qui Pontum spectnhat, ventorum caussa ex interiore mari fiantium; in altero vero, qui ad vesperam versus Ægæum mare crut, euri atque noti causse. Inter nctuarias naves auteur [atque triremes] tribus in locis fenestram transitumque reliqueruut; ut in Pontum, qui vellet, minorihus navigiis intrare posset, et ex Ponto in mare exterius navigare. His (astis, intenderunt rudentes, ligneis suculis ex continente eos torquentes: nec jam seorsim duo adhibuerunt rudentum genera, sed unique ponti bines ex lino albo, quaternns vero ex papyro mdentes tribueruut. Crassities

"POLYMNI A. 815 quidem et species utriusque generis eodem crut ; sed pro rations; multo lfirmiores erant linei ’rudentes, quorum cubitus talentum pendehat. Freto hac l-ratione juncto, ’ sectes arborum stipitesn agquali-latitudine cumponte, super intentos.rudentes ordine dis- posuerunt : atque ita continua serie dispositos denuo arcte inter se constrinxerunt. His deinde tignis ingesserunt sarmenta, et sarmentis ordine dispositis terram superne ingesscre: denique, probe ,constipata terra, utrumque pontium latus septo numierunt, ne ju- sflmenta et equi conspecto desuper mari consternarentur. , 737. Postquam et quæ ad pontes spectant, et quæ ad Athon, .parata fuerunt, renuncintumque est et ipsam fossam penitus per- ifectnm esse, et aggeres juxta ostia fossæ ducendos,-ne maris æstus ostia compleret; tum vero, exactuhyeme, primo vere instructus exercitus Sardibus instituit Abydumplproficisci. vJamque in eo erat .utiter ingrederetur, quum sol sua in cœlo sede r-elicta commit, nullis nubibus obducto cœlo, sed quam maxime sereno,; et medio die nox exstitit. Quod ubi vidit animadvertitque’Xerxes, curæ ei hæc res fuit 5 quæsivitque ex Mugis quid significaret’id prodigium. lBÆsponderunt Magi, " Græcis significnre Deum exstinctionem ur- . " bium z" dieentes, " solem Græcis futura significare, Persis autem ." lunam.” Quibus auditis’iætus’Xerxes educere copias cœpit. 38. Jamque egrediebaturyquum Pythius Lydus, metuens edi- .tUm de coelo prodigium, et ,dnnis suis confisus;Xerxem adiens, hæc dixit: b Domine, gratificaturus-ne es quad mihi -velim con- " tingere ; quod tibi ’leve est V præstnre, mihi »vero permagnum ." fuerit ?" Et Xerxes, quidquid potins, quam quod tille in animo habuit, petiturum cum ratus,.præstiturum se ci, dixit; iibereque gquæ cuperet, promere jussit. tTum ille confidens, "Domine," ait, ti sunt mihi quinque filii, quibus omnibus sors obtigitAut tecum in t’t bellum adversus Græciam proficiscantur. At tu, Rex, mei tam " longe ætate provecti miserere, unique mcorum tiliorum, natu " maxime, remitte .militiam ; ut et mei et -bonorum meorum ’"curam gerat. Reliquos ver-,0 quatuor duo tecum: et confectis tt rebus quas destinasti domum redeas l." 39. Cui vehementer iratus Xerxes his verbis respondit: ’t O fi homo nequam»! Quum ego ipse in bellum udversus.Græcinm fi proficiscar, et filîos mecs et fratres et cognatos etamicos eodem " ducem, tu tui filii ausus es facere mentîonem, qui meus es servus, ’i quem toto. cum domo ipsaque uxore me sequi oportebat! Probe " nunc hoc scito, in auribus hominum habitare animum ; qui si houa " audit, voluptate implet corpus ; si contraria, indignatur. Igitur " quum bene fecisti, et al la .vtalia promisisti, non Igloriaberis te rea u gem beneficiislsupernasse: :nuncÏvero, ubi ad impudentiam te con- " vertisti, non tu quidempro merito, sed minora quam pro meritu ."ïacicipies. Te enim et quatuor ex tuis filiis servant hospitalia mu- ". ner’aà unîus vero, qui tibi prix cæteris cordi est, vite muletaberis." Hoe data responsO,Iprotinus,his, quorum ,vnegotium erat talia ex- isequi, imperavit, ut perquisitumgmaximum uâtu-Pythii filiuin discin- * " s 2

816 ,HERODOTI HISTOR. VIL derent medium, discissique corporis dimidium ad dextram viæ, dimidium ad sinistrnm disponerent 5 utque illac transiret exercitus. 40. His ita perfectis, transiit deinde agmen. Et præcedebant quidem jumenta cum impedimenti55 sequebanturque copiæ ex omnibus nationibus contractæ, promiscue incedentes, non discretæ; numero ultra dimidium exercitus. Deinde intererat intervallum: nec enim hi cum rege miscebantur. Regem Vera præcedebant mille equites ex cunctis Persis selecti: dein’ mille hastati, ipsi quoque ex omnibus selecti, deorsum in terram versis lanceis incedentes: post hos sacri Nisaei (qui vocantur) equi decem, quam pulcerrime ornati. Nisaei autem vocantur bi equi ab ample Mediæ campo, cui nomen Nisæus, in quo grandes illi equi gignuntur. H05 decem equos sequebatur sacer Jovis currus, quem octo trabe- bant caudidi equi 5 et pone pedibus incedebat aurige, frena tenens: banc enim sedem nemo mortalium conscendit. l’ost hune ipse Xerxes vehebatur curru equis Nisæis juncto : et a latere incedebat aurige, cui nomen Patirampbes, Otanis filins Persæ. i 4l. Hoe mode Sardibus agressas est Xerzes: de curru autem descendens, quoties commodum ei videretur5 in carpentum (har- mamaxam) transibat. l’est illum erant hastati mille, fortissimi nobilissimique Persaruma erectas lanceas tenentes: deinde alii mille equites ex Persis selecti: et post equites, perlitum decem millin e reliquis Persis selectorum 5 quorum mille in bastis, pro imis cuspidibus, aurea habebant mais. punica, et reliquos circumcirca includebunt 5 novies mille vero, qui intra hos erant, argentes male. punies habebaut. Aurea vero main punies habebant etiam illi, qui lanceas in terram conversas tenebant; et puma aurea hi, qui Xerxem proxime sequebantur. l’est decies mille pedites locati erant equitum Persarum decem millia, Tum post equitatum hunc intervallum erat duorum utique stadiorum 5 ac deinde reliquæ copiæ promiscue incedebant. 42. lter autem ex Lydia dirigebat agmen ad Caicum fluvium etin terram Mysiam; tum a Caico profectum, Cana: montem a sinistre habens, per Atarneum ad Carinam urbem. Ah hac dein per Thebæ campum iter fecit, Atramytteum urbem et Antandrum Pelesgicam prætergrediens. Tum Idam a læva habens, Iliacam terrain intravit. Ibi primum ei, sub Ida noctem agouti, ingruentia tonitrua et fulmina baud exiguum hominum numerum occiderunt. 43. Pnstquam ad Scamandrum pervenit agmen 5 quem fluviomm primum, ex que Sardibus profecti iter ingressi sunt, aqua destituit, nec ad bibendum exercitui jumentisque sufl’ecit5 ad hune-igitur fluvium postquum Xerxes pervenit, in Priami Pergamum adscendit, spectandi lnci cupidus: quem ubi contemplatus est, et singuln percontatus, Minervæ Iliacæ mille mactavit boves, et heroibus Magi inferias obtulerunt. Quibus peractis, noctu terrer castra invasit. Prima dein luce inde profecti, a sinistra. reliqueruut Rbœq teum urbem et Ophryneuin et Dardanum, quæ est Abydo con- termina 5 a dextra vero Gergithas Teucros.

POLYMNIA. 317 44. Abydum postquam pervenerunt, voluit ibi Xerxes universum oculis lustrare exercitum. Et de industrie. ibi in tumulo præpnrnta ci erat sedes sublimis ex candide marmore; quam Abydeni jussu regis prius exstnixerant. Ibi igitur sedens, et deorsum secundlun 0mm prospiciens, contemplatus est et pedestrem exercitum et naves : quas dum contemplatur, incessit eum cupide certamen navale spectundi.. Quod ubi ei editum est spectaculum, in que vicere Phœnices Sidonii, lætatus est et certamine et exercitu. 45. Conspiciens autem universum Hellespontum navibus suis coopertum, et oram omnem et campos Abydenorum hominibus repletos, beatum se Xerxes prœdicavit: baud multo post veto 46. Oued ubi animadvertit Artabanus, avunculus ejus, qui prias liberelacrymas dixerat sententiam, hertatusque fudit. cum erat ne expeditionem A in Græciam susciperet 5 hic i gitur vir,lacrymnntem intelligens Xerxem, his verbis cum est adlocutus z " Qunm longe inter se diverse, Rex, ufecisti nunc et paulo ante! mode beatum te prædicastig nunc " lacrimas fundis." Cui ille : u Subiit namque me humanam sortem iimiserari, reputantem quam brevis sit universa hominis vite; " quandoquidem bornm, tot numero bominum, nullus in cen- "tesimum annuui superfuturus est." Reponens Artabanus ait: " Alia hoc etiam miserabiliora nabis in vitæ cursu accidunt. Et- "enim nemo bominum, nec ex bomm numero, nec ex aliorum, " itu felix natus est, cui in tam brevi vita non usu veuturum sit (i idemtidem, nedum semel, ut mori malit quam vivere. Incidentes "enim calamitates, et morbi nos perturbantes, faciunt ut vita, "quantumvis brevis sit, prælonga nabis videatur. Itaque more, " quando molesta est vite, optatissimum refugium fit homini : deus N vero, postquam dulcem nabis gustaudam dedit vitam, dans ille. "47. fruimur, Respondit Xerxes: invidus " Artabane, esse est vitæ reperitur." humanæ sonditie s " talis, qualem tu signifions: sed omittamus nunc de hac re dis- " serere, neque malorum meminerimus, quum lestas res præ ma- ".nibus habeamus! Die mihi ,veJ-o hoc. Nisi nocturne. illaivisio " tibi ita manifesta adparuisset, pristinam-neteneres sententiam, "hortarerisque me, ne Græciæ inferam bellum, en deseruisses " istamrsententiam 2 Agedum, aperte hoc mihi dicito l" Et ille: " Rex,” inquit, " visio ille, quæ mihi per insomnium adparuit,eum ti habeat exitum, quem uterque nostrum cupimus ! Ego vero "usque adhuc timoris plenus sum, nec satis mei campos, quum " alie multa reputans, tum dues res maximas videus tibi maxime " contrarias." 48. Tutu Xerxes, " O vir mirifice !" inquit, " quænam hæc duo ais tt mihi maxime contraria? Utrum pedestrium copiarum non satis "tibi placet numerus, existimasque Græcum exercitum mestre " longe fore copiosiorem P an navales neutres copias copiis illorum " fore inferiores? au utrumque horum ? Nain, si hac patte purum

318 HERODOTI HISTOR. VIL "suflicientes judicas nostros adparatus, celerrime alite contrahi fi copiæ poterunt." 49. Tum Ambanus, " Rex," inquit, " neque in exercitus hujus ’t’ numero, neque in nov-ilum. copia, quisquam sanæ mentis homo " aliquid desideraverit. 49.1. Quin etiam, si plures contmheres " copias, multo magis tibi’duo iiln, quæ dico, contraria forent. " Sunt sutem hæc duo, terra et mare. ï Nec enim in mari usqnam, " ut ego conjicio,ltam spatiosùs’wrtus est, tqui, coorta tempestate, " capere tuam classem, et tutus præstare naïves possit. Atqui non " modo unum talem oportet esse portum 5 sed in qunque conti- " nente,.quam classais tua prætervehetur; esse talem oportet. Igi- " tur quum idoneos non habeas portus, memento.homines in p0- ”f teston: esse casuinn fortunæ, non casus fortunes in potestate ho- " mînum. 49. 2. Postquam unum ex duobps illis exposui, nunc fi alterum dicam. Terra nempe tibi ita contraria est; ut, si nihil fi fuel-i1: quod tibi obstet, tanto mugis illa futura sit contraria, quan- ti do longius progredieris, imprudens ulterius semper abreptus; n nsm felicitstis nulla hominibus satietas est. lgîtur, hoc posito fi nihil tibi obstare, terrain dico, quum procedente tempore ulterius " semper progredieris, famem tibi esse adlaturam. At vir ita de- ." mum optime rebus suis consuluerit, si in deiiberando quidem, 4" quidiibet sibi accidere pusse reputnns, extirpescat, tinVrè autem -" agenda fortis atque audax- fueritÏ’ ’ V 50. Respondit Xeræes his verbis : " Artabane! Recte tu quidem " hæc singulaidiSputas: at neque omnia extimesce, neque omni: li pariter animo salve! r50. 1. Nam si in quaqueire proposita om- " nia. animo voivere, quæ incidere passant; volueris, nihil umquam " eflieies : meiius est àutem, cuncta fidenter adgrediendo, dimidiunl " pnti incommodorum; quam omnia timentem, nihil umquam " pati. Porro, si advenus omnia quæ dicuntur conœndens, nihil " tamen certi ipse promis, labi in his paritçr debes ntque is qui con, " traria dixit. Hoe quidem igitur perinde est. Cert’am autem verî " cognitionem, qualem oportebat, habere mortalem pute heminem. " Itaque, qui agere volunl, hos plerumque Sequi aussi; successus: " qui vero omnia reputantes cunctantpr, nihil proficiùxiti 150:2. if Vides res Persarum quousque potentiæ creyerintl iQu’od’si igi- " tur reges illi, qui ante me fueruxit, in en fnissent sententia qu’a t’ tu es, sut si, quum aliter quidem ipsi sensissent, secuti lassent " eonsilium homînum tui simiiium, nèquaqnam videres res coran: " in hoc fastigium evectas: nunc illi, periculorùm aléam sub- " eundo, hue ens evexere. Magna: enim res non nîsi magnis pe- " riculis confici possunt. Nos igitur, illornm facta æmulantes, " optima anni tempore iter sumus ingressi: et subacta unii’ersp. " Europa domum revertemur, nec famem usquam passî, nec aliud " quidquam triste experti. Nam et commeatu afiatim inStructi iter li facîmus, et, quamcnmque in terrain, quemcumque ad popuium li perveniemus, hujus re frumentaria utemur: nec enim nomadibus " hominibus, sed aratoribus, facîmus bellum."

POLYMNKA. 319 51. Post hæc Artabanus: " Rex!" inquit, " Quoniam nullum " rem nos sinis extimescere, tu tumen meum admitte consilium : ” nain, ubi de multis rebus agitur, necesse est etiam pluru facere " verba. Cyrus, Cambysis filins, Ioniam omnem, exceptis Athe- " ais, , subegit, tributariamque Persis fecit. Hos igitur, tibi "suadeo, nullo pacte adversus parentes ipsorum duces. Nam et ii absque his licuerit nabis superare hastes: et oportet eos, si nos it sequantur, aut injustissimos esse, metrapoiin suam in servitutem d redigentes ; aut justissimos, libertatem illius adjuvantes. Atqui, " si injustissimi sunt, non magnum nabis lucrum adferent: si justis- " simi, maxima calamitate adficere tuum poterunt exercitum. De-. " nique reputa tecum, recte dici vetus illud verbum, Non simul " cum principio exitum etiam omnem patere." 52. Ad hæc Xerxes respandit : " Artabane ! omnium quas dixisti " sententiarum hæc te maxime fallit, quad putas verendum esse ne " loues a nabis deficiant: quorum maximum habemus documen- *t tum, quibus tu ipse testis es, et quîcumque alii cum Dario adver- tt sus Scythas mililarunt, fuisse in illorum potestate aut perdere " universum Persicum exercitum, sut servare; eosdem vero justi- " tîam et fidem præstitisse, nihilque ingrati eommisisse. l’ræterea, " quum nostra in terra reliquerint liberos suas et uxores et facul-- ii taies, ne cogitari quidem debet, res novas ces molituros. ltaque " ne hoc quidem reformida; sed bonum habens animum serva " meum domum meumque imperium: nam tibi uni ex omnibus ii53. sceptra His dictis, Artabanum men Xerxes committo." Susa misit, deinde Persarum . nobilissimos ad se convocavit. Qui ubi convenere, hæc ad eas rex- verba fecit : tt Persæ ! Convocavi vos ego, hoc a vobis contentiens, ii ut fortes viras vos præstetis, neque res antehac a Persis gestalt, " magnas filas memoriaque (lignas, dedecoretis. Sed, et unusquis- " que pro se, et simul universi, promti alacresque simas! commune " enim hoc omnibus bonum quærimus. Hac vero de causse vos " hortor, ut omni contentione in hoc bei’ium incumbatis, quoniam,. " ut audio, cum fortibus viris pugnandum nabis erit 5 quas si vi-v ii cerimus, nuilus porto alius hominum exercitus nabis resistet. " Nunc vero trajiciamus, Deos precati Persicæ terræ præsides.” 54. Et illo quidem die parabant transitum: postridie vero solem exspectabant, cupientes orientem videra, et odorum omne genus in pontibus adolentes, et myrtis viam stementes. Oriente sole, ex. aurea phinla libamina Xerxes fudit in mare, et ad Solem conversus precatus est, ut nanas-sibi accident casas, qui ipsum cogeret a sub-, igenda Europa prias desistere, quam ad extremis illius terminas perve-, aisset. Peractis precibus, phiaiam in Hellespontum projecit, simul: que aureum craterem, et Persicum gladium, quem acinacen vacant. Illud autcm certo definire non possum, utrum in Salis honorem istae in mare projecerit, an Mari musera istalobtuierit, pœnitentia adductus quad Hellespantum fiageliis cædi Jussisset.. h 55. His rebus peractis, Hellespontum rapide trajecerunt. Et per

8S0 HERODOTI HISTOR. VlI. alternai quidem e pontibus, qui Pontum Euxinum spectabat, pedestris transibat exercitus et equitutus omnis: par alterum vero, Ægæo mari abversum, jumenta cum impedimentis, et famulorum turba. Præcedebnnt decies mille Persæ, coronati omnes: quas sequebatur mixtus, quem dixi, ex variis populis exercitus. Hi primo die. Pastridie, primum equites, et illi qui lanceas ad terrain conversas gestabunt; etiam hi coronnti : deinde equi sacri, et sucer currus : tum ipse Xerxes cum hastatis et cum mille, quas dixi, equitibus. Deinde reliquus cxercitus: simulque naves in oppositum littus transducebantur. Memoratum vero etiam audivi, postremum omnium regem transiisse. - 56. Pastquuin in Europam Xerxes trajecerat, spectavit exercitum sub flagellis transeuntem. Transivit nutem exercitus septem can- tinuis diebus, septemque noctibus, nulla interposita mura. Ibi tune, quum jam transiisset Xerxes, narrant virum Hellespontium dixisse; " O Jupiter! cur formam adsumens viri Persæ, et nomen " Xerxis loco Jovis adsciscens, evertere . vis Græciam, homines " omnes adversus eam ducens P Atqui absque his facere hac pot- " eras." 57. Transgressis omnibus, et iter ulterius ingredientibus, ingens. oblatum est prodigium, quus rationem nullam Xerxes habuit, quamvis facilis fuisset ejus interpretatio: equn enim leporem peperit. Facile autem crut illud in hanc partem interpretari, Xcrzem ingenti quidem fastu et magnificentia exercitum suum ducturum esse in Græciam, sed circum se ipsum currenlem eumdem in locnm redilurum. Aliud etiam eidem, quum Surdihus versaretur, prodigium obtige- rat: mnlus enim malum pepererat duplex genitale habentem, alterum maris, aiterum fœminæ, et superius quidem fuerat masculi- num. 58. Neutrius horum prodigiorum ratione habita, ulterius ire Xerxes perrexit, etlcum eo pedestris exercitus. Classis vero, ex Hellesponto enavigans, terram legebat, contraria pedestribus copiis cursu: classis enim ad accidentera navigavit, versus Sarpedonîum promontarium dirigens cursum 5 quo quum pervenisset, jussus crut exspectare: terrestris autem exercitus orientem versus iter faciebnt per Chersonesum, a dextra habens Hellæ sepulcrum, Athnmantis filiæ, a sinistra Cardiam urbem. Deinde, postquanr per medium oppidum transiit cui nomen Agora, [i. e. Forum,] circum Melanem sinum flexit; trajectoque Melane fluvio, cujus aqua non sutfecit exercitui, sed defecit, hoc trajecto fluvia, a qua Melas sinus nomen invenit, ad occidentem direxit iter, Ænum Æolicam urbem et Stem toridem lacum præteriens, danec Doriscum pervenit. 59. Est autem Doriscus ora Thraciœ et ampla planifies, quam magnus fluvius perdait Hebrus. ln endem planifie casteilum exstructum est regium, quad ipsum Doriscus vocatur; in quo Persi- lcum a Dario locatum erat præsidium ab en inde tempore quo Scy- tbis ille bellum intulit. Hic igitur locus idoneus Xerxi visus est, in quo ordineret suum exercitum, et numerum illius iniret: idquc

POLYMNIA. 821 fecit. Itaque naves cunctas, postquam Doriscum pervenere, præ- fecti navium jussu Xerxis ad littus Dorisco contiguum adplicue- runt; quo in littOre est Sale oppidum Samothrncicum, et Zona; in ipsa vero extremitate est Serrheum, celehre promontorium: regio hæc autem olim sedes fuerat Ciconum. Hoe ad littus adpulsas naves. in terram subduxerunt, refeceruntque: et pet idem tempus Xerxes in Dorisco numerum inivit suarum copiarum. 60. Quemnam quidem militum numerum populus quisque con- tulerit, exacte definire non passum, nec enim ab ullo homine hac memoratur: universi vero exercitus multitude reperta est fuisse centum et septuaginta myriadum. Numerus autem initus est hoc modo. In unum locum congregarunt decem haminum millia, bisque quam arctissime fieri poterat constipatis circulum extrorsus circumduxe- mut: deinde, dimissis his decem minibus, maceriem in circula exstruxerunt ea altitudine, ut umbilicum adtingeret hominis. Quo facto, alios intra circumductum murum introire jusserunt, donec omnium numerum hoc moda iniissent. lnito numero, per populos exercitum discreveruut. ,61. Erant autem populi militantes hi. Perm, hoc modo instructi. In capite pileos gestabant non compactas, quas tiaras vacant : circa corpus, tunicas manicatas varii coloris, [et loricas] ferreis e squamis in piscinm similitudinem: circa crura, braccas : pro cly- psis veto, crates vimineas. A tergo suspensus habebant pharetras : hastæ breves erant, arcus vero grandes, tela ex arundine: præterea ad dextrum femur e zona suspensus pugio erat. Dux eorum Otanes fuit pater Amestridis, uxoris Xerxis. Hi olim a Græcis Cephenes nominaban tur, a se ipsis vero et a finitimis Artæi. Postquam vero Perseus, Danaes et Jovis filins, ad Cepheum venit, Beli filium, illiusque filiam in matrimonio habuit Andromedam, natus ei filins est, quem Persen nominavit, et ibi reliquit, quum masculam prolem Cepheus non haberct: ab iliaque dein nomen Persæ invenerunt. se. Medi eodem mode instructi militabant: est enim Medicus hic cultus, non Persicus. Habebant autem Medi ducem Tigranem, ex Achæmenidarum familia. Vocati hi erant olim ab omnibus Arii: ex quo vero Medea Colchica Athenis ad hos Arias venit, hi quoque nomen suum mutarunt: et hoc quidem ipsi Medi deisese memorant. Cixsii militantes, reliquo quidem cultu eodem, quo Persæ, utebantur: pro pileis vero mitras gestabant. Dax eorum Anaphes fuit, Otanis filins. Hyrcnniorum cultus nihil a Persarum cultu dilferebat: præfuit autem his Megapanus, qui postera tempore Babyloniæ fuit præfectus. 68. Assyrii militantes, in capite gestabant galeas æneas, barba- riea quodam modo nec ad describendum facili plexas: scuta autem et bastas et pugiones similes habebant Ægyptîis; præterea vero clavas ligneas ferreis nodis munitas, et linteas loricas. Hi a Græcis Syrii vocabantur, a barbaris vero Assyrii. Mixti eisdem erant Chaldæi. Dux eorum Otaspes fuit, Artachæi filins. 2 r

322 HERODOTI HISTOR. VIL 64. Bactrii capitis cultu utentes militabant simili fere Medieo; arcubus’ vero ex arundine indigena, hastis brevibus. Sacæ, Scy- thica gens, in capite cyrbasias gestabant in acutum desinentes et firmiter erectas, cæterum braceis erant induti: arcus autem habebant indigcnas, et pugianes, adhæc securium genus, quæ sagard vocantur. H05, quum Scythæ essent Amyrgii, Sacas vocabant: Persæ enim Scythas Sacas nominant. Bactriorum autem et Sacs- rum dux fuit Hystaspes, Darii filins et Atossæ, Cyri filiæ. 65. lndi vestibus erant induti ex gossypio paratis: arcus autem habebant ex arundine factas, et tela arundinea ferra præfixa. Hic cultus Indorum erat: quorum agmini dux præfectus erat Pharna- zathres, Artabatis filins. 66. Arii arcubus quidem instructi erant Medicis: reliqua similis Bactriis habebant. Dux autem Ariorum Sisamnes fait, Hydarnis filins. Parmi, et Chomsmii, et Sogdi, et Gandarii, et Dadicæ, eodem moda instructi militabant atque Bactrii. Parthis autem et Chorasmiis præfuit Artabazus, Pharnacis filins: Sogdis Azanes, Artæi filius ; Gandariis et Dadicis Artyphius, Artabani. 67. Caspii penulas induti (sisyrnas vacant) militabant, et arcubus pro populi more ex arundine instructi ; ducem habentes Ariomar- dum, Artyphii fratrem. Sarangæ pictis nrnati vestibus erant, cali- gasque habebant genu usque pertinentes, arcus vero et bastas Me- dicas. Dux earum Pherendates fuit, Megabazi filins. Pactyes sisyrnis erant induti, arcusque indigenas et pugiones habebant. Præfuit his Artyntes, Ithamatris filins.’ 68. Utii et Myci et Paricanii eodem mado, quo Pact es, eraut instructi. Dux autem Utiorum et Mycorum Arsamenes d’un, Darii filins 5 Paricaniorum vero Siromitres, Œobazi. 69. Arabes, sagis succincti, quas zeiras vacant, dextro humera arcus prælongos gestabant, qui in utrumque intendi partem poterant. Æthiapes, pardorum leonumque pellibus amicti, arcus ex palmæ spatha habebant prælongos, quatuor non minus cubitorum 5 tala vero, his imponenda, brevia, quæ loco terri lapide acuto erant præfixa, qua etiam sigma insculpunt. Hastas præterea habebant, cornu darcatis acuminato præfixas in lanceæ modum: habuere vero etiam clavas nodosas. Corporis dimidium, in pugnam pro- deuntes, creta dealbatum habebant, dimidium minio pictum. Ara- bum et Æthiopum supra Ægyptum incolentium (lux fuit Arsames, Darii et Artystonæ filins, Cyri filiæ g quam Darius uxorum maxime amaverat, efligiemque ejus auream faciendam curaverat malleo ductam. Arsames igitur Æthiopibus supra Ægyptum incolentibus et Arabibus præfuit. 70. Orientales vero Æthiopes (nain duplex Æthiopum genus militabat) cum Indis erant locati, forma quidem ab alteris non di- versi, sed lingual solum et capillis. Orientales enim Æthiopes rectos habent capillas, Libyci vera crispas maxime omnium hominum. Asiatici hi Æthiopes pari fers modo atque Indi erant instructi, caput autem tectum habebant pelle equina de capite equi

POLYMNIA. 323 (letracta cum aurîbus et juba, ita ut ipsa juba pro crista esset, à sures autem equi erectæ starent: pro scutis autem, gruum pellibus corpora tegebant. 7l. Afri pellibus induti incedebant, jaculis utentes adustis. Du): eorum Massages fuit, Oarizi filins. 72. Paphlagones militabant in capite galeas gestantcs plexus: scuta eisdem exigua erant, et hastæ non magma; adhæc jacula et pugiones; pedibus inductai caligæ, ad mediam tibiam adscendunt. Ligyes et Matieni et Mariandyni et Syri [sive Syrii] eodem moda, atque Paphlagones, instructi militabant. Syri autem hi a Persis Cappadaces vacantur. Et dux quidem Paphlagonum et Matieno- rum, Dotus fuit, Megnsidri filins 5 Maryandinorum vero et Ligyum et Syrorum, Gobryas, Darii filins et Aristonæ. 73. Phryges similiter atque Paphlagones erant armati, exigua dîfi’erentia. Hic papulns, ut Macedones adfirmant, quamdiu in Europa cum Macedonibus habitavit, Briges nominabatur: qui postquam in Asiam transierunt, mutato nomine Phryges sese adpellarunt. Armenii, Phrygum coloni, eodem moda quo Phryges, instructi erant. Ambobus simul præerat Artocbmes, Darii gener. 74. Lydorum armature. simillima Græcanicæ erat. Lydi, quum olim Mæoncs fuissent nominati, deinde a Lydo Atyis filio nomen invenerunt. Mysi in capite galeas gestabant sui generis, scutis utentes brevibus, jaculis præustis. Lydarum hi sont coloni, et ab Olympo monte Olympieni vacantur. Lydis Mysisque præerat Arta- phernes, Artaphernisillius filins, qui cum DatiMarathonem invasit. 75. T hraces militantes caput pelle vulpina tectum habebant, circa corpus tunicam et tunicæ superinductum sagum variegatum :7 circum pedes et crura caligas ex hinnularum caria: adhæc jacula et peltas et breves pugiones. Hi, postquam in Asiam transierunt, Bithyni nominati sunt ; prius vero, ut ipsi aiunt, Strymonii, quum ad Strymonem habitassent : sedibus suis autem pulsas fuisse aiunt a Teucris et Mysis. Thracibus his Asiaticis præfuit Bassaces, Arta- bani filins. 76. [ChalybesP] paumas habebant exiguas ex bovine caria, et bina quisque venabula Lycii operis; capitibus impositas galeas æneas, et super his auras et cornua havis ex ære, itemque cristas : tibias fasciis purpureis habebant involutas. Apud hune papulum est Munis oraculum. 77. Cabelenses Mæanes, qui Lasonii vacantur, eodem quo Cili- ces cultu erant instructi; quem cultum tune indicabo, quum in enarrationis hujus ordine ad Cilices pervenero. Milyæ brevia habe- . haut spicula, et vestes fibulis substrictas; nannulli earum arcus habebant Lycios; capita galeis tecta coriaceis. His omnibus præ- fuit Badres, Hystanis filins. 78. Moschis ligneæ erant galeæ, parmæ et hastæ breves, sed ferrum hastarum prælongum. Tibareni et Macrones et Mosynœci militabant similiter atque Moschi armati. Ordinabant hos autem hi duces: Moschos et Tibarenos Ariomardus, Darii filins et Par-t 2 T 2

r 324 HERODOTI HISTOR. Vil. myis, filiæ Smerdis, Cyri neptis: Macronas vera et Mosynœoos Artsyctes, filins Cherusmis, qui Sesto ad Hellespontum præfectus erat. 79. Mares in capitibus galeas gestabant sua more plexus, pumas breves coriaceas habebant, et jacula. Colchi ligneas galcas, parvas parmas ex cruda bovis pelle, hastas breves ; adhæc etiam gladios. Martini et Colcharum dux fait l’harandates, Theaspis filins. Ma, radii et Saspeires similiter Colchis armati militabant: præfuitque his Masistius, Siromitræ filins. 80. Insulani populi, qui castra sequebantur, ex illis Maris Rubri insulis, in quibus rex sedes adsignat his qui anaspasti (transportati) vocantur, veste ntque amiis utebantur simillimis Medicis. Insu- lanis his præfuit Mardontes Bagæi filins, qui altero post hæc anno dux apud Mycalen in prælio cecidit. . 81. Hi igitur sunt populi, qui in continente, et quidem pedibus, militabant. Et pedestribus his copiis præfuerunt viri quas dixi: qui et ordinarunt eas et earum numerum inierunt, et chiliarchas et myriarchns nominarunt: hecatontarchas Vera et decadarchas (cen- turiones et decuriones) nominarunt myriarchæ. Jam singulorurn agminum populorumque alii quidem fuerant etiam duces minores 3 sed hi sub imperio erant eorum quas commemaravi. . 82. His ipsis vera, et universo pedestri exercitui, præfecti erant Mardonius, Gobryæ filins, et T ritantæchmes, Artabani illius, qui pro sententia dixerat non esse bellum inferendum Græciæ, et Smer- domenes, Otanis filins ; (duo hi, Darii ex fratribus nepotes, Xerxis consobrini ;) et Masistes, Darii et Atossæ filins, et Gergis Arizi, et Megabyzus Zapyri. 83. Hi universo pedestri exercitui præerant, exceptis decem millibus. His enim selectis decem millibusl’ersarum Hydarnes præ- fuit, Hydarnis filins. Vocabantur autem hi Persæ Immortales hac de caussa; quando ex illorum numero aliquis det’ecit aut morte aut morbo coactus, alius in ejus locum vir deligebatur, ut semper essent decies mille, nec plures nec pauciores. Præcipuo autem inter omnes cultu eminebant Persæ, et fartissimi hi erant. Arma- tura en fuit quam dixi; præterea vero aura malta et copioso fulge- bant. Pellices etiam secum hi duCebant carpentis vectas, et frequens famulitium pulcre ornatum : eisdemque, seorsim a cæteris militibus, cameli et jumenta commeatus vehebant. 84. Equis quidem vehuntur omnes isti populi: at non omnes equitatum contulere, sed hi sdli. Persæ, eodem modo armati atque pedites ipsorum, nisi quad harum nonnulli in capitibus partim ænea partim ferrea opera gestabant malleo ducta. 85.. Sont porro homines nomades Sagartii nominati, populus quidem Persicus, et lingua Persica utens, cultu vero inter Persicum et Pactyicum media. Hi equitum contulerant acta millia: arma autem illis non sunt in usu, nec ænea, nec ferrea, præterquam pugianes. Utuntur vero funibus e loris plexis: quibus fidentes in bellum proficiscuntur. Est autem pugnæ genus honun hominum

POLYMN 1A. 325 hujusmodi: quando cum hastibus congrediuntur, projiciunt fanes, quorum in extremitate laquei sont. Quidquid prehendit fouis, sive equus sit, sive homo, id ad se trahit eques; et ille laqueo im- plicatus interficitur. ÀTalis horum pogna est; locati autem erant cum l’ersis. . 86. Medi equites eodem mode, que pedites, instructi erant z itemque Cissii. Indorum item coltus et arma eodem atque peditum; habebant autem et equos sellaries et currus : joncti autem currus erant partim equis, partira asinis sylvestribus. Bactriorum quoque eultus equitum idem ac peditum: pariterque Caspiorum. Libyen item, qui cum equis aderant, eodem cultu atque pedites erant instructi; sed hi quidem cuncti currus agebant. Caspirorum etiam et Paricaniorum et Arabum equitum cultus et arma nihil a peditibus ditferebant z sed Arabes omnes camelis vehebantur, qui celeritate non cedunt equis. 87. Hi ergo soli populi equitatum contulerant. Numerus vero equitum acteginta milliom fuit, exceptis camelis et curribus. Et reliqui quidem equites turmatim ordinabantur: Arabes veto loca- bantur postremihne scilicet equi consternarentur; camelos enim 88. Equitatui præfecti orant Harmanüthres et Tithæos, Datis filii.ægre Gallega horum patiuntur Pharnuches, tertius præfectus equi. equitum, : 0b morbum Sardibus erat relictus: quum enim Sardibus egrederetur exercitus, tristis haie ossus acciderat. Dom equo vehitor, sub pedes equi intercurrit canis: et equus, qui illum non prospexerat, consternatus rectum sese erigit, et Pharnuchem excutit; qui humum prolapsus sanguinem evomuit, et in phthisin morbus transiit. liquum autem statim initie ea pœna adfecerunt famuli, quam berna Jussit: in cum locum deducto, obi herum excusserat, crura in geni- bus præciderunt. Ita Phamuches præfectura equitum excidit. 89. Triremes numera fuere mille ducentæ et septem: quas præ- buerant hi populi. l’hœnices, cum Syris l’alæstinæ, trecentas. Aro matura herum hujusmodi erat: capita galeis tecta, similibus fere Græcanicis galeis; circa corpus theraces lintei ; tum scuta habebant quorum oræ ferre non erent munitæ, et jacula. Phœnices hi, ut aiunt ipsi, olim ad mare Rubrum habitaverant: illinc transgressi, nunc Syriæ oram maritimam incelunt. Syriæ autem hic tractus omnis, osque ad Ægyptum, l’alæstina vocatur. Ægyptii naves præbuerant ducentas. Hi plexus gestabant galeas, scuta cava, quorum oræ mollo ferre erant munitæ,’ bastas ad navalem pugnam comparatas, et ingentes, bipennes. Multitude eorum thermes gestabant, magnosque gladios habebant. Talis harum armatura erat. 90. Cyprii naves præboerant centum et quinquaginta, hoc mode amati. Reges eorum capot mitra obvolutum habebant: reliqui tunicas [sive cidares] gestabant: cætera ut Græci. Sont autem Cypriorum plures populi: alii Salamine et Athenis oriondi ; allô ex Arcadia ; alii ex Cythno; alii e Phœnice; alii ex Æthiopia, ut ipsiCyprii adfirmant. i .

326 HERODOTI HISTOR. VIL 9l. Cilices centum contulerant naves. Hi capitn galeis tecta habebant vernaculis, pro scutis parmulas gestabant ex crado bovino corio confectas, tunicas induti lances z bina quisque jacula habebat, et ensem Ægyptiaco maxime gladio similem. Hi antiquitus Hy- pachæi nominati erant: dein n Cilice, Agenoris filio, viro Phœniee, nomen invenere. Pamphyli trigintn naves præbuerant, Græcanicis armis instmcti. Sunt autem Pamphyli Trojanorum posteri illorum, qui cum Amphilocho et Calchante disjecti fuere. 92. Lycii quinquaginta præbuerant naves, thoracibus et ocreis instructi. Arcus habebant ex corno arbore, sagittas nrundineas non alatas, et jacula: ex humeris pelles pendebant caprinæ: capitibus impositi pilei pennis circumcircn coronati: præterea pugionibus et falcibus armati emnt. Lycii ex Creta oriundi, Termilæ olim nominati, deinde a Lyco, Pandionis filio, Atheniensi, invenem nomen.98. Dorienses Asiatici A trigintu nave: contulerant, Græcanico more amati, ex Peloponneso oriundi. Cures septuaginta navres præbuerant, falcibus et pugionibus armati, çæteroquin vero Græca- nico more instructi. His quodnnm antiquitus fuerit nomen, in superiori harum Historiamm parte diclum est. 94. Iones centum contulerant naves, eodem modo instructi atque Græci. loues, quamdiu in Peloponneso eam regionem, quæ nunc Achnia vocatur, incoluerant, priusquam Danaus et Xuthus in Peloponnesum advenissent, ut Græci niant, Pelasgi Ægialees [id est, littorales] vocabantur: deinde ab loue, Xuthi filio, nomen invenerunt. 95. Insulani septemdecim contulerant naves, eodem modo u- mati atque Græcî. Etiam hic Pelasgicus est populus, qui deinde Ionicus eadem ratione nominatus est atque illi duodecim civitatum loues Athenis oriundi. Æolenses sexaginta præbuernnt naves, eodem modo atque Græci amati : et hi quoque olim Pelasgi nominati, ut Græci memorant. Hellespontii, exceptis Abydenis: nam Abydenis impemverat tex ut domi manerent, et pontes custodirent: cæteri igitur ex Ponto expeditionis hujus sociii naves contulerant centum, eodem modo instructi ac Græci. Sunt autem hi Ionum et Doriensium coloni. 96. ln singulis istamm navium erant propugnatores Permet Medi et Sacæ. Quæ ex earumdem navium numero optime vehebantur, bas præbuerant Phœnices. et in his præ cæteris Sidonii. Singulorum autem populorum copiis navaiibus, perinde aulne terrestribus, præerant duces ex popularibus: quorum ego nominal edere, quum nihil necesse sit ad historiæ rationem, supersedeo. Nec enim cuique populo duces erant memoratu digni z et, que: in quoque populo civitates, tot etiam duces emnt. Sequebantur hi autem non ut duces vere nominati aut prætores, sed ut alii militantes servi. Cæterum imperatores penes quos summa fuit imperii, et singulorum populorum duces, quotquol: eorum Passa fuerunt, a me dicti sunt.

POLYMNIA. 3&7 97. Navalibus autem copiis cum imperio præfecti hi crant: Aria- bignes, Darii filins, et Prexaspes Aspatinis, et Megabazus Mega- bstis, et Achæmenes Darii filins. Ionicis quidem et Caricis copiis Ariabignes præfuit, Darii filins ex filia Gobriæ 3 Ægyptiis Achæ- menas, frater Xerxis eodem patre eademque matte natus 5 reliquis nauticis copiis duo reliqui. Actuaria autem navigia. partîm triginta partim quinquaginta remorum, tum cercuros, et hippagogas naves longas convenisse constat ad tria millia numero. 98. Eorum qui in hac classe militarunt, secundnm imperatores, illustrissimi hi surit: Tetramnestus, Anysi filins, Sidonius; Ma- pen, Siromi filins, T yrius ; Merbalns Agbali, Aradius ; Syennesis, Oromedontis, Cilix 3 -Cyberniscus, Sicæ filins, Lycius; Gorgus, Cher-sis filins, et Timonax Timagoræ, uterque Cyprius ; tres Cares, Histiæus, Tymnis filins, Pigres Seldorni, et Damasithymus, Can- daulis filins. v 99. Reliques .ordinum duces silentio prætereo; nec enim necesse est hos commemarare, excepta Artemisia muiiere, quam fuisse hujus belli Græciæ illati sociam demiror. Hæe enim, mortuo marito, quum ipsa regnum teneret, filiumque haberet adolescentem, mimi impetn roboreque elata, expeditioni huic sociam sese, nuila necessitate adacta, adjunxit. Nomen igitur huic Artemisia fuit, pater Lygdamis; paternum genus ex Halicarnasso, maternum ex ’Creta. lmperavit illa Halicarnassensibus, Cois, Nisyriis, et Calyd- niis : præbueratque naves quinque, quæ navium omnium universæ classis, post Sidonias, præstantissimæ erant. Eadem apud regem optimas præ sociis omnibus sententias dixit. Quibus civitatibus imperasse eam dixi, has omnes Doricæ gentis esse adfirmo: Ha- licarnassenses nempe, T rœzenios : reliquos vero, Epidaurios. Hac- tenus igitur navales recensui copias. 100. Postquam initus est copiarum numerus, et ordine compo. situs universus exercitus, cnpivit Xerxes exercitum obeundo lustrare: idque fecit. Curru præter unumquemque populum præ- tervectus, singula percontabatur, et scribæ scripto consignabant; donec ab una extremitate ad alteram et equitum et peditum per- Venit. Deinde, navibus in mare deductis, relicto curru navem conscendit Sidonium, in eaque sub tabemaculo aureo residens præter proras navium prætervectus est, sciscitans de singulis, perinde atque in terrestri exercitu fecerat, et omnia scripta consignari jubens. Naves, ex quadringentorum admodum pedum intervallo a littore abduetas, in ancoris tenebant præfecti, proris omnibus continua fronte in terram conversis, propugnatoribus in armis stantibus, velut ad pugnam paratis: et rex spectabat, inter proras et littus navigans. 101. Ita lustrata classe, Xerxes navi agressas, Demaratum vocari jussit, Aristonis filium. expeditionis adversus Græciam socium; eumque, ubi adfuit, his verbis compellavit: " Demarate, nunc me " juvat, ex te quæ scire cupio quærere. Tu Græcus es, et, ut ego " non ex te solum, sed et ex aliis Græcis qui mihi in colloquium

ssa HERODOTI HISTOR. vu. "* venierunt, audio, ex ea civitate es, quæ nec minima est nec infir- " missima. Nunc ergo hoc die mihi, an Græci ausuri sint manus tt contra me tollere? Nam, ut eqnidem existimo, ne universi qui- " dem Græci et reliqui ad occidentem habitantes homines, si vires " suas cuneti conjungerent, pares forent ad mihi resistendum, nisi " prorsus inter se fuerint concordes. At cupio tamen etiam ex te, u quid sit quod de hoc dicas, cognoscere." Cui ita interroganti Demaratus respondit: 0 Utrum, Rex, ex veritate tibi dicant. an ad ti gratiam i" Et ille jussit eum ex veritate dicere, nihilo enim minus iIhIm 0b id sibi acceptnm fore, quam antea fuisset. .102. His auditis, Demarntus: 0 Rex," inquit, uquoniam ex " rei veritate me loqui jubes, enque dicere quæ non mentitum me " esse posthnc deprehendar, morem tibi geram. ln Græcis ab tt omni quidem ætate paupertas habitavit: accessit vero virtus, " sapientiæ et legis validæ filin, qua mens Græcia et paupertatem "’abigit et dominatum. Et lando quidem Græcos omnes circa " terras illas Doricas habitantes: nec vero de cunctis nunc Græcis tt-verba faciam, sed de solis Lacedæmoniis: quas, primum, dico t*- nequaquam accepturos esse tuas conditiones, servitutem Græciæ " proponentes; deinde, obviam illos tibi ituros nio in pugnam, "vetiamsi alii omnes Græci tecum sentirent. Ad numerum autem ti- quod adtinet, noli quærere qnot sint numero, qui hoc factnri Wlint: nam sive mille fuerint qui in aciem prodeant, hi tecum " congredientur, sive his pandores, sive plures." 103. Quibns auditis, ridens Xerxes ait : 0 Demarate, quodnam " emisisti verbum, mille virus cum tam ingenti exercitu congres- " suros? Die mihi, age: norme tu ais, regem te horum hominum mfuisse? Vis-ne igitur tu e vestigio contra decem pugnare vires? " Atqui, si vestri cives cuncti taies sunt, quales tu deciaras, decet " te regem e0rum, ex vestris institulis, cum duplo numero con- " gredi. Nam si illorum quisque denis viris de meo exercitn par it est, a te utique postulo ut viginti viris par sis : atque ita demain ti recta stabit ratio quam tu dicis. Sin, quum tales sitis talique "statuai, quali tu et alii Græci qui me convenire consueverunt, " tantopere gloriamini, vide ne vana jactatio sit hoc quod dicitis. " Age enim, videamus quid probabili alla ratione fieri possit? " Quonam igitur pacto mille homines, aut etiam decîes, aut deni- ii que quinquagies mille, qui cuncti pariter liberi sint, nec unius " subjectilimperio z quo pacto inquam, hi resistere tante exercitui u’poterunt? Nain, si sunt illi quinquies mille, nos plures quam " milleni sumus qui contra illorum unumquemque stabimus. Quod " si quidem, ut apud nos, sic illi unîus subjecti essent imperio, pos- " sent, illius metu, et contra suam naturam fieri meliores, et fia- " gellis icœcti pauciores numero adversus plures in prælium ire: ii sed liberi, et suo arbitrio permissiyneutrum horum facient. Puto " vero equidem, æquali etiam numero ægre Græcos solis Persis re- " sistere passe. Sed apud nos hoc reperitur, quod tu ais: quam- " quam non frequens, sed rarum. Sunt enim inter Perses, in sa-

POLYMNIA. 329 " tellitum meomm numero, viri qui cum tribus simul Græcis pu- " gnam inire non detrectabunt :, quorum tu inexpertus, malta 104. Ad hæc Demaratus, " Rex,” inquit, " ab initio noveram, ti’i vera menugaris." dicentem non dictumm grata tibi: sed,. qnouiam vme -," coegisti verissima eloqui, dixi quæ ad Spartanos adtinent. Quam- ii quam, quo pacte ego nunc maxime adversus illos adfectus sim, ," tu optime nosti; quum illi me, honore et muneribns paternis "spoliatum, domo atque patria pepulerint: quem tuus poter be- " Digne exceptum, victu ac domicilia donavit. Qunre credibile " non est, hominem sauna mentis exploratam respuere benevolen- " tian), sed eam potins quam maxime. complecti. Ego vero neque " cum decem simul viris pesse me dimicare prædico, nec cum duo- tt bus: et, mei si res arbitrii sit, ne cum uno quidem congrediar. «" Quod si vero necessitns nut magnum aliquod discrimen urgeret, ." libenter admodum cum uno ex his viris congrcderer, quorum " nous quisque tribus se parem ait esse Græcis. lta etiam Lace- " dæmonii, singuli cum singulis pugnuntes, nullis viris surit infe- " riores; confetti vero, omnium hominum fortissimi. Licet enim " liberi sint, non sunt tamen omni ex parte liberi: præest enim eis "dominas. Lex; quem illi dominum multo magis tinrent, quam fl te tui. Faciunt certe quidem semper id quod lex imperat: impe- fi rat autem illa semper idem, vetans ex acie profugere quantacum- ii que sit hostium multitudo, jubensque in ordine suo stuntes aut " vincere am: occumbere. Quod si veroi tibi nugari videur hæc " dicendo, desino reliqua ’persequi: nunc, quæ dixi, coactus dixi. li Cedant autem tibi omnîa ex tua, Rex, sententia l" 105. His a Demarato dictis, risum edens Xerxes nulla ira est concitatus, sed comiter hominem dimisit: coque absoluto colloquio, exercitum pet Thraciam adversus Græciam eduxit, postquam Dorisco huic, ubi adhuc moratus crut, Mascamen præfecit, Megz c dostis filium, amoto ab hac dignitate præfecto illo qui a Dario crut constitutus.106. Mascames autem hic, . qui ibi relictus est, talem se virum præ- stitit, ut ei uni deinde Xerxes quotannis munera mittere consucverit, .tamquam qui præter omnes, quotquot aut ipse aut Darius præfectos constituernt, fortissime rem gessisset: eodcmque honore Artaxerxes etiam, Xerxis filins, posteras Mascamis prosecutus est. Constitnti enim jam ante banc expeditionem erant regii præfecti in Thracia. et ubique in Hellesponto. Hi igitnr omnes, mm qui in T bracia verant, quam qui in Hellesponto, excepta Dorisci præfecto, post banc Xerxis expeditionem ejecti sunt a Græcis: Mascamen vero, Dorisci præfectnm, nulli umquam, quamqunm multi conati sunt, ejicere potuerunt; quam 0b caussam constanter ei dona mittuntur a regs Persarnm.107. Ex illorum autem humera, . .qui a Græcis ejecti surit, nullum .rex Darius 2 fortem fuisse uvirum judicavit, . præterqunni unum linger), ’ f 830 HERODOTI HISTOR. VIL Eionîs præfeetnm: quem lamine ille non desiit, et filins ejus in Persis relictos prædpuo honore prosecutus est. Etenim insigni- etiam leude dignus liages fait: qui ab Atheniensibas et Cimone Miltiadis filio oppugnatus, quum potuisset fidedata salvus egredi et in Asiam redire, nolnit, ne pet ignnviam vitæ suæ consuluisse videretur regi, sed ad extremum asque dunvit. Postqnnm autem nihil alimenti in urbe fait reliquum, ingenti rogo exstructo, liberos et nxorem et pellices et famulos jugulavit, jugulatosque in ignem conjecit: deinde, aura omni et argenta, quod in urbe crat, per mu- mm in Strymonem dispersa, se ipsum super illorum cultivera in ignem præcipitavit. Itaque merito hic vit ad hune asque diem a 108. Xerxes vera, ex Dorisco in Græciam ducens exercitum pe’r Persisquoscunque iter faciebat 1audatur. populos, cunctos secum militare . coegit. Erat enim, ut jam ante exposai, omnis ille tractus asque ad Thes- saliam in Persarnm ditione, et regi tributaria; a Megabazo primum, ac dein a Mardonio subacta. lter autem ex Dorisco facien’s præteriit primum Samothracica eastella, quorum postremum ad occidentem situai est oppidum cui nomen Mesembria; cui proximum est Thnsiorum oppidum Stryme. Inter hæc duo oppida me; dine interfluit Lissus fluvius g qui tune non sutfecit aqnæ præbendæ exercitui Xerxis, sed defecit. Vocabatur autem olim hæc regio Gallaica, nunc vero Briantica: et est etiam hæc, verum si quæris, Ciconum. [09; Trajecto Lissi fluvii alveo exsiccato, præter Græcas hases civitates duxit, Maroneam, Dicæam, Abdera. Præter hos, inquart, iter fecit, et præter claros lacus circa illas silos hosce: lsmarideii lacum, qui est inter Mnroneam et Strymen 3 tum, prope Diamant, Bistonidem lacum, in quem duo fluvii aquam infundunt, Trauul et Compsatus. Cires Abdera præter lacum quidem nombilem nullum Xerxes præteriit; Nestum vero fluvium trajecit, qui ibi in mare induit. Post has regienes ulterius progrediens, alia pre- teriit continentis oppida: quorum ad nnnm est lacus triginta fers stadiorum in circuitu, piscosus, et salsus admodum. Huns lacum sala jumenta potando arefecerunt: nomen oppido est Pisty- rus. Omnia ista oppida maritime et Græcanica a sinistre relinquens præteriit. 110. Popnli autem Thracici, quorum per fines agmen Km - duxit, hi sunt: Pæti, Cicones, Bistones, Sapœi, Dersæi, Edoni, Satræ. Ex his qui ad mare habitant, navibus ragent secuti sent; qui mediterranea incolunt, quas recensai, exeeptis Souris, reliqui omnes pedibus sequi coacti sunt. 111. Satræ vero nnllius umquam hominis imperio, quad quidem noverim, fuerunt subjecti: sed soli ex ’l’hracibus ad meam neque ætatem liberi semper permanserunt. Incolunt enim præaltos mou- tes, nemo’ribus omnis generis et nive obtectos, suntque hello in- ’primis strenni. Hi surit, apud quas est Bacrhi articulant, in 1 mis montibus situa). Et Bessi saut, qui apud Sanaa in hoc tem-

POLYMNIA. 331 p10 crawla interpretantur; crawla autem sacerdos mulier edit, sicuti Delpbis, neque illa mugis perplexa. 112. Regionem quam dixi emensus Xerxes, deinde præter Pie- rum castella transiit, quorum uni Phagres nomen est, alii Perga- mus. Et hac quidem iter juxta ipso. castella fecit, a dextro Pan- gœum relînquens, vastum montem et prœalturn ; in.quo et nuri et argenti insunt metalla, quæ partini a Pieribus, partim ab Odoman- tu, maxime vero a Satris exercentur. 113. Pastquam per populos a septentrione Pangæi habitantes, per Pæones, Doberes et Pæoplns transiit, versus occidentem vertit, douce ad fluvium Strymonem pervenit, et ad Eionem urbem; cui tune adhuc virus præfectus erat Boges, cujus paulo ante feci mentionem. Terra hæc circa Pangæum montera Phyllis vocatur; quæ, orientem versus, ad fiuvium Angiten pertinet, qui in Strymonem induit; versus meridiem vero ad ipsum Strymonem, cui sacra face- runt Magi, mactatis equis albis. 114. Hisce et multis aliis incantamentis in fluvium peractis, in Novem viis per pontes fecerunt iter, quibus junctum Strymonem invenernut. Quem locum ubi audierunt Novem via: vocari, totidem ibi pueras ac virgines virorum indigsnarum vivos defoderunt. Persicus hic mon est, vivo: defodere. Nain et Amestrin, Xerxis uxorem, audio, ætate provectam, bis septem Persarum illustrium liberos defodi jussisse, deum qui sub terra esse dicitur remuneratu- nm. 115. Ut a Strymone profeetus est exercitus, ibi versus occidentem est ora maris, in qua sitam urbem Græcam Argilon præteriit. Regio hæc, et quæ supra est, Bisaltia vocatur. Inde sinum, cui *Neptuni templam imminet, a sinistre. habens, postquam per Syleum qui vocatur campum transiit, et Stagirum præteriit Græcam urbem, Acanthum pervenit; singulos horum populorum et coram qui circa Pangæum .incolunt, simul secum ducens, pariter’ atque illos quas supra commemaravi: quorum hi qui ad mare habitant, navibus militabant ; qui vero supra mare, pedibus sequebantur. Viam au- lanthane, qua rex Xerxes exercitum duxit, nec confundunt Tbra- ess, nec concertait, sed ad meam asque ætatem magnopere vene- rantur. 116. Acantbum ut Perse pervenit, hospitium Acanthiis edixit, et Medica veste son donavit laudavitque, promtos vidèns ad’ bellum, œgnitoque coram circa fossam studio. 117. Dam Acanthi versatur Xerxes, morbo mortuus est Arta- chæes, qui fosses fuerat præfectus, probatus regi vir, genere Achat. menides, statura inter Perses cunctos eminens, quippe non nisi quatuor digitis brevior quinque cubitis, idemque omnium hominum vocalissimus. [taque ingenti luctu adfectus Xerxes magnifies illum extulit humavitque, et univerua exercitus tumulo barnum ad- gessit. Haie Ambæi en oracuii effrita sacra faciunt Acanthii, nomen eius invocantes. [tu ne: Xerxes obitum Artschæia lutta ptosecutus est. 2 U 2

333 HERODOTI HISTOR. V11. . 118. Græci vero ii, qui exercitum exceperunt, hospitiur’aque prie; buere Xerxi, ad extremam redacti sunt miseriam, ndeo ut suis etiam laribua fierent extorres. Quippe Thasiis quidem, quum nomine civjtatùm suarum, quæ in continente aunt, Xerxis exercitum hospitio et cœna. excepissent, Antipater Orgis filins ad id delectus, vir inter cives sucs in primis probatus, demonstravit imumta in cœnam fuisse quadringenta argenti talenta. 119. Similemque aliarum etiam civitntum principes ratiouem impensarum reddideruntf Erat enim cœna, utpote multo ante in- dicta, et magna cura adparata, hujusmodi. Simul neque præco- num vocem audiverunt per civitates adventum exercitus adnuncian- tium, parmi inter se oppirlani frumentum quod in urbe crut, farinam et polentam multos par menses conficiebant omnes; simulque. pecora auginabant, pulcritudine et pretio exquisita, avesque aux: terrestres’ quam palustres et domibus et in vivariia nichant, quibus exciperent exercitum; denique aurea. et argentea pocula crateres- que et relique. omnia quæ mensæ imponuntur, comparabant. Et hæc quidem soli utique regi ejusque convivis comparabantur 5 relié quo vero exercitui sala. cibaria. Quando advenît exercitus, tabar? naculum structum paratumque crut, quæ munsio esset ipsi Xerxi: reliquus exercitus sub dio agebat. Ubi cœnæ aderat hora, hi qui hospites recipiebam laboris abunde habebant: illi vero, postquam bene pasti noctem transeg-erunt, postridie revulso tabernaculo, et ablatîs quæcumque mnveri poterant, discedebant, nihil relinquentea, l sed120. Quam aisportantesloinnia. in parte!!! commodedictum memoratur , I « Megacreontis, civis Abderitæ, quisuasit Abderitis, ut " cives universi, mares at- ii que fœminæ, templa adirent sua, supplicesque precarentur a " Düs, ut posthac dimidium imminentium malomm velint amoliri, 4! et præteritOrum cnussa gratias eisdem diis agerent, quode tex " Xerxes non bis singulis (liehus cibum capere consuesset. Quod si " enim imperatum Abderitis fuisset, prandium etiam similiter atque iîcœnam pal-are, duorum alterutrum illis fuisse eligemlum, sut i? non manere advenientem Xerxem, out, si mansissent, omnium u hominum pessime udtrilum iri." sti igitur, quamquam gravissime adflicti, tamen exsecuti sunt mandatum. e » z 12] . Acanthe Xerxes classem a se dimisit, iter persequî j nesam, mandatoiîdato præfectis, ut navales copinent] Thermam sese op; perirentur: ad illam dico Thermam, quæ Thermæo sinui imminet, qui ab illa’etimn nomen invenit z hac enim maxime compendi’ariam esse viam cognoverat. QuippeaDorisco, usqueAcanth’um, in hune modum ordinatus exercitua fecerat iœr. Terrestres omnes cépiaa in tria agmina. æquis fere partibus Xerxes partitus erat: quorum nnnm, cui Mardonius et Masistes præerant, jussum emt aeeundum mare simul cumrclaasex-iter facere; alterum ngmen, ducibna Tri-Q tantæchme et Gergi, par mediterraneayploficiscebatùr ç. tertio. pan; cum que ipse crut Xerxes, media incedebant via, ducibus Smer- LImncnc et Megubjo. r

POLYMNIAQi v. 838 192. Navalis igitur exercitns,’postquam arXerxe dimissus est, et per fossam navigavit,iquæi per Athenim’ontem in cum sinum per- dncta erat, supra quem sitnm est Assa oppidum, et Pilorus, et Singus, et Sana; inde absumta ex his quoque oppidis militum manu, in Thermæum sinum navigue perrexit. Ampelon circumvectus, Toronœum promontorium, præter Græcas hasce civitates navigavit, Toronam, Galepsum, Sermylam, Mecybernam, Olynthnm ; e quibus item mures et milites adsumsit. Nomen hujus regionis128. Ah Ampelo Sithonia dein promontorio est. Iidem mutions Xerxis’exa ercitus rectam viam ad Canastræum promontorium carpens, quod ex universa Pailene maxime promînet, naves inde et milites ex Potidæa’ et Aphyti et Neapoli et Æga et Thernmbo et Scionn et Menda et Sana adsumsit. Hæe enim sunt oppida in Paliene, quæ nunc vocatur, sita; cui regibni olim Phlegra fuerat nomen. Hanc regionem prætervectus, in constitutum locum navigavit, obiter adsumtis etiam copiis ex oppidis Pallenæ finitimis, et Thermæo sinui adjacentibus, quorum hæc sunt nomina: Lipmms, Combrea, Lisæ, Gigonns, Campsa, Smila, Ænea. Regio, in qua. insunt hæe oppida, etiam nunc Crossæa vocatur. Ah Ænea, in qua finem enumerandorum oppidarum feci, jam in ipsum Thermœum sinum, et , in termm Mygdoniam navigavit cinssis, pervenitque ad prædictam urbem Thermam, et Sindum et Chalestram oppidum, ad Axium fluvium ; qui Mygdoniam a Bottiæide disterminat, cujus in regionis arcto ad mare spatio oppida sunt lchnæ et Pella. 124. aussi: igitur ibi circa Axium fluvium et Thermam urbem alinque in medio situ. oppida in statione mansit, regem exspectans. Xerxes vero et terrestris esercilus, ex Acanthe profectus, per mediterranea. carpsit viam, T hernieux tendens. Fecit autem iter pet Pæonicam terram et per Crestonicam ad fluvium Echedorum, qui ’ e Crestonæis initio’ sumto per Mygdonium finit, et juxta paludem, quæ est supra Axium, in sinum illum aquas suas infundit. 125. Hac dum iter fecit Xerxes, in camelos impedimenta por- tantes impetum fecere leones. Hi-enim noctu e consue’tis suis sedibus descendentes,- nullo alio neque jumenta tacto, neque homine, soies corripîebant camelos. Atqui mirnri subit, quid caussæ fuerit quod leones compelleret, ut, intactis aliis omnibus, salis camelis insidiarentur, quum numquam vel vidissent hoc animal, vel periculum ejusvfecissent. 126. Sunt’ autem in his regionibus frequentes leones, et boves item sylvestres, quorum cornua immani sunt magnitudine ; quæ in Græciam soient importafi. Terminus autem leonibus est Nestus fluvius pet Abdera fluens, et Acarnaniam perfiuens Acheious. NM!) nec orientem versus alla in parte anterioris Europæ leonem dliquis vident, mon!) accidente Acheloi [in relique continente; sed inter duos istos fluvios leones gignuntur. . « ’ 127. Thermam ut Xerxes pervenii, substitit ibi cum exercitu. 0btinebant autem castra exercitus totam oram maritimam, inde a

84 HERODOTI 11187011. V11. Thermsurbsssssna Munis-in asque ad Lydism devisai «En, limonas, qui Bonbon a Macedoaia distendant, incarnant: alveum squss suas confondantes. Tsatum terras spatiam occu- t barbarorum castra. Fluviorum autem. quas commemorsvi, solus Echedorus, e Crestonæis fluer», ad potsadum non enfles": exercitui. sed equo illum destituit. 198. Xerxes veto ex Therma prospectans Thessalicos montes, Olympum atque 0mm, altitudine mimas in modum amiantes, ut rescivit in media illorum angustam esse convallem, quam pan fluas Peneus amnis, andivitque esse ibi viam quæ in Thessalism feras, cupidus fait nave conscensa spectsndi atrium Penei: quippe ducturus crut exercitum superiore via pet Macedonus, supeme ba- hitantes, in Perrhæbos præter Gonnon urbem, quum tutissimum illac iter esse rescivisset. Et sicut cupivit, ita fecit: consœnsaque nave Sidonie, quam eamdem semper conscendere consuevsrst. quoties tale quidpiam susciperet, signum reiiquis etiam navibus proposuit solvendi, relicto ibi pedestri exercitu. Ubi ad catin!!! Penei Xerxes pervenit, illudque spectavit, ingenti captas est ad.- miratione: advocatosque viæ duces interrogavit, fieri-ne posset, Un averteretur fluvius et alia parte in mare derivnretur? v A 129. Thessaliam fuma est locum olim fuisse, utpote altissimis montihus undique circum clausam. Etenim lotus orienti obvenant præcludunt Pelius et Ossa montes, quorum radices sese contingunt: septemtrionale latus Olympus præcludit, occidentale Pindus, Ine- ridiei obversum 0thrys: et cava terra inter prædictos montes ils tercepta, Thessalia est. Igiturguum in banc terrain et. alii frequentes rivi et quinque præ cœteris clari influant hi, Peneus, Ali- danus, Onoclionus, Enipeus, et l’amisus ; omnes hi modo nonnulli! rivi, ex montibus Thessaliam cingentibus in hunc campum influes- tes, par unau: convallem, eamque angustam, exitum habent in tatare, postquam in unum alveum aquas suas cuncti infudemnt: qui ex quo confluxere, cæteri nomen omittunt suum, et usant Penei nomen manet. Pristinis vero temporihus, quum convalli: ille noadum existeret, quæ exitum aperit aquis, aiunt rivos illos, et ræter rivos Bœbeidem lacum, nomma quidem es. quibus une: pellantur non habuisse, sed nihilo minus quam nunc finisse, atque adeo effecisse ut pelagus esset tots Thessalia. Et ipsi quidem Thessali siunt, Neptunumfecisse canaque»; illum, par quam mum canalem çflluit Peneus: nec præter rationem hoc adfinnant. Qui enim Neptunum existimat movere terrant, et, quæ terræ mon! diducta sunt, opem hujus dei esse; i5 istud videus dixerit, Neptu- num idfeciue. Est enim ille montiurn diductio, ut mihi quidem adparet, terræ motu eifecta. 130. Viæ autem duces, quærenti Xerxi un alias foret Page sai- tus in mare, rem adcurate sompertsm habentes, respondemu: " Non est, Rex, huis flumini alius exitus qui ad mare patinai. fi nisi hic ipse: est enim tous Thessalie undique montibus cincta" A4 hæc Xerxes diadsse memoratur: "- Prudentes virisunt TW:

saumure ’ au 1* flaquois!!! malta ante sibi præcaverum, panes se subis son esse " sgnoseentes, quum aliis rebus, tum quod terram incolunt capta a et expugnatu facilem. Nulle enim alia re fuerit opus, nisi ut hoc " (lumen in illorum terrain immittatur, aggere ex hac convalle re- " pulsnm, et in eos per quas nunc finit alveos avenum ; quo unis "versa Thessalia, intrs montes, equis mergeretur." Hæe dixit sdAleuæ filins spectantia, quod illi, Thessali quam casent, primi Græconim sese regi tradiderant; quos de communi gentis consilio societatem sibi pollicitos esse XerXes arbitrabatur. His dictis, quæ saluent contemplatus, Thermam renavigavit. - ’ 181. Ibi tum aliquammultos dies in Pieria est commoratus. Er- enim montem Mscedonicum tertia pars exercitus tondebat, ut illac universæ copiæ in Perrhæbos transirent. Interim præcones per Græciam ad postulandam terram dimissi redlerunt; alii vacui, alii terrain et aquam adferentes. 382. Qui hæc dederunt populi, hi fere filerez Thessali, Dolopes, Baisses, Perrhæbi, Locri, Magnetes Malienses, Achæi Phthiotæ, Thebani et reliqui Bœoti, exceptis Thespiensibus et Platæensibus. Contra hos Græci ii, qui bellum advenus barharum susceperunt, fœdus pepigerunt interposito juramento, cujus hæc erat formula: " Quicumque populi Græci Persæ sese tradiderint, nulla necessltate ". coacti. rehus suis bene habentibus, hos Delpbico deo esse deci’- "maudos." Hæe formula fœderis fuit a Græcis contra hos initi. ’ 133. Athenas autem et Spartam præcones ad terram postulandsm Xerxes non luisit, hac de causas. Superiori tempore, quum ad hoc ipsum Darius legatos misisset, hos, qui postulatum venerant, Athe- nienses in barathrum, lacedœmonii vero in puteum præcipitaverant; jussos et his terrain et aquam capere regi adferendam. Hauc 0b «mais: ad hos Xerxes non misit qui postularent. Quod quidem 0b facinus advenus præcones admissum quidnam Atheniensibus mali acciderit, dicere non possum, nisi quad terra eorum et urbe svastata est : ut hoc quidem non illum oh cul am pute accidisse. ’ï 184. ln Lacedæmonios vero incubait Ta thybii ira, præconis Agamemnonis. Est enim Spartæ Talthybii faunin: et supersunt ibi posteri Talthyhii, Talthyhiadœ nominati, quibus hoc privilegium damna est, ut omnis præeonum munera apud Spartanos exercent. Ah illo vero tempore Spartanis sacra facientibus non contigit per- lilare; idque longum per tempus apud cos obtinuit. Quod quum filtrent Lacedæmonii, et in magna ponerent calamitate, concione r’sæpius habita, et præconio edito in banc sententiam, si quis Lacedæmoniorum pro Sparte modem obire; tum vero Spenhias ami filins, et Balis Nicolai, cives Spartnni, egiegio viri ingenio, faire, nobili loco nati,] et opibus eminentes, ultro sese ohtulerunt Il pœnas Xerxi solvendas pro Darii præconibus, Spartæ occisis. lts hos Spartsni, tamquam subituros supplicium, in Medos mise- Mut. 185. Estque et’atidacia ista hornm virorum admiratione digne, et «guindera patio, quæ fait haâusmodi. Dam Suss proficiscun»

336 HERODOTI’ HlS’DOR. VIL tur, veniunt ad Hydarnem. le Hydnrnes genere’Persa erst, præ- fectus oræ maritimæ Asiæ 3, qui cos ad hospitium vocatos, et liberaliter eiceptos, his verbis interrogavit: " Viri Laeedæmonii, quid fi tandem respuitis amici esse Regis P Me et res mess respicientes, " videtis quo pacto sciat Rex viros .bonos honorare. lta igitur ti vos quoque si Regi vos traderetis, quos ille viras honos judicat, fl unusquisque vestrum parti cuidam Græciæ imperaturus esset " Regis beneiicio." Ad hæc illi responderunt: ii Hydarnes, non ex " æquo proficiscitur hoc quad tu nobis das consilium. Nain id, ’i quad tu cxpertus es, nohis consulis: alterum autem non es ex- " pertus. Servire quidem nosti ; libertatis vero nondum cepisti " experimentum, utrum dulcis si’t, nec ne. Hanc enim si esses ti expertus, consoleras nobis, ut pro ea. non Ilastis modo pugna- "remus, verum etiam securibus." Hæe illi responderunt Hyh 136. Inde ubi Susa adscenderunt, et in conspectum venere regis, primum quidem, jubentibus satellitibus et vim illis adferentibus ut in terram prostrati adorarent regem, neutiquam se, etiam si in tapai ab illis detruderentar, id factures aiebant 5 nec enim sui maris me adoraredarni. hominem, nec sa mussa venins. T1111),v postquam - ne id facerent ita repugnarunt, deinde hæc et his similis dixere ; ii Rex Me- ti domm! Miserunt nos Lacedæmonii, ut pro præco’nibus Sparte " occisis pœnam solvamus." Quibus Xerxes, ut erat generoso anima, respondit, t’ Non se similem futurum Lacedæmoniis; illos " enim, occidendo præcones, jura hominibus omnibus sauna " violasse; se vero, quad in illis damnet facinus, id non admissu. ." mm; neque illos vicissim interficiendo culpa liberaturum Lace- 137. lta, ratione ista a Lacedæmoniis imita, pacata in præsens tempus" manies." est Talthybii ira, licet Spartam . Aredierint Sperthias et Bulis. At multo post tempore recruduit illa, ut aiunt Lacedæmonii, in hello Pelopnunesiorum et Atheniensium. Quæ res, si qua alla, utique divinîtus accidisse mihi videtur. Nam, ut in legatos ingrueret Talthybii ira, neque cessaret priusquam exitum esset mon, id jus et fas ferebat: quod vero in filins ingruerit horum viromm qui pacandæ ejus causse ad reg-cm erant profecti, in Nicolaum Bulidis filium, et in Sperthiæ filium Aneristum, qui piscatores Tirynthios cepit, navi oneraria navigans viris repleta; id igiturex divmi numinis ira accidisse plane mihi fit manifestum. Hi enim, quum a Lacedæmoniis legati missi essent in Asiam, proditi a Simice Terei filio, Thracum rege, et Nymphodoro Pytheæ filio Ahderita, intercepti sunt prope Bisanthen ad Hellespontum ; et in Atticam abducti. interfecti sunt ab Atheniensibus, cum eisque Aristeas Adi- manti filins, Corinthius. Sed hoc quidem multis aunis post banc regis188. San accidit ad superiorem expeditionem. revertor narrationem. Regisvhæc A V . expee ; ditio titulum quidem habebat tamquam adversus Athenasiteudens, sed contranuniversam dirigebatur Græciam. Qua te malta ante

POLYMNIA. . 337 miam Mandoûræciomnes crut adfecti. Quîppe coram ahi, quum terram et nquam Persæ dedissent, confidebnnt nihil mali a barbera sibi .illatum iri: alii vero, qui non dederant, ingenti metn minimum; quumnec navium idoneus numerus esset in Græcin, quibus excipere invndentem hostem passent, et multitudo arma. «pare noliet, sed hem! cunctanter faveret Medis. 139. Atque hoc loco necesaitas mekcogit, ut sententinm diem,- invidiosam quidem illum apud pleroeque homines: nec tamen me minet», quin id quad manifeste verum mihi videtur, pronunciem» Si Atheniensee imminentie periculi metu terra une excessissent, eut Ii manentes tradidissent se Xerxi, Græcorum nulli periculum facturi cran: mari occurrendi regi. Quod si ergo mari nemo resti- tisaet Xerxi, in continenti utique in se res crut habitats. Quai)- tumvis multæ nmrorum loricæ pet Isthmum fuissent aPelopon- nesiis erectæ, deserti Lacedœmonii a sociis (non illis quidem volen- tibus, sed necessitate coactis, quippe quorum civitates singulatim lb hostium classe fuissent expugnatæ) soli fuissent relicti: soli autem relicti, fortibus editis facinoribus, generose cran: occubituri. . Aut hoc fato erant functuri: sut, priusqunm illud forent experti, quum vidissent reliques Græcos cum Medis sentire, ipsi quoque deditionem erant facturi : atque ita, utrumlibet accidisset, Græcia in potestate erat future. Persarum. Nain murorum illorum per Isthmum ductomm quænam future. fuisset utilitas, exputare equidem non possum, quando tex minis tenuisset imperium. Nunc si quis dicat, Athenienses sospitalores fuisse Græciæ, non aberrnverit nvero: etenim, utram rationem rerum gerendarum illi sequerentur, ea ratio præponderatura erat. huque, quum hoc sint secuti ut libera maneret Græcia. hi soli sunt, qui, quidquid Græci generis reliquum erat quad cum Medis non sentiret, id excitarunt, quique, secundum deus utique, regem repulerunt. Neque eos macula ter- ribiiia Delphis advenientia, ingentemque incutientia metum, mon vere potuerunt ut Græciam desererent z sed permanentes sustinue- flint140. Missis invadentem enim Delphes legatis fines consulere sucs oraculum hostem. Athenienses v voluerant. Qui legati postquam, pernctis circa tempium legitimis cærimoniis, ædem essent ingressi consedissentque, hoc eis Pythia, 611i nomen chat Aristonica, oraculum etliderat: 0 mini-î! quid mais? (agite ad extrem- terramxn, mucus ædibus et summis collibus iu-orbem-conditæ urbir! Nec enim «put firmum manebit, nec corpus, Nec extremi pales, neque menus, nec de media quidquun Superefit, sed mime nnnm erit. Dinurbobit enim mm FA ignin, et me!" Muvon, Syrincum mais cumul). [minque etiam alias. munita perdet Inca, non modo mum: Multnque lmmortalium taupin rabido dabit igni, Que jam nunc passim nant sudore defluentia, Identique "mentis: et de muni. «en: Sanguin sur Nuit, ineviubüium pœnunciun mulon-nm. Sodexcedite fine poum, et rebut appointa i Q x

388 HERODOTI HISTOR. VII. 141. His auditis, Atheniensium legati gravissime luctu eut adfecti. Qui quum 0b nunciatam calamitatem prorsus abjecissent animum, Timon Androbuli filins, civis Delphensie, spectatus in primîs inter suas, consuluit eis, ut sumtis oleæ ramis iterum intrarent, et supplicum habitu denuo peterent oraculum. Cui quum illi obsecuti essent,’dixissentque: " O rex Apollo! melius nabis " oraculum de patria ale, hos supplicum ramas respiciens, quas t" tibi ferimus: ont ex hoc penetrali non dieeedimus, sed hic mane- " bimus usque dum vita exculamusf’ hæc ubi dixerunt, alternai illis oraculum Pythia edidit hujusmodi : Non patent Pallas Jovem Olympium flectere, Multis illum verbis precata prudentiquc consilio. Tibi Vero hoc rursus verbum edico, adamantis instar finnnm : Quentin alia omnis cepieutur, quæ intn Cecropil fines l-.t suri Citbcronis latebru surit comprebenea; Tritoniæ hoc dut latbcemens Jupiter, ut ligneux mum Soins inexpugnabilis ait, qui le musque liberos servet. Neque tu equitum peditumque ingentem exercitum Tranquillus inane, a continente invadenœm ; sed recipe te, Terga verum. Erit tempus, quum tu etiam contra nabis. - 0 divina Salami: 1 perdes tu filial mnlierum, Sive passim disseminats Cerere, sive collecta. . 142. Quæ quum mitiora ipsis essent esseque viderentur quam prias editum oraculum, scripto hæc consignarunt, et redieruut Athenas. 1d ipsum vero respunsum postquam reversi legati ad populum rctulere, et aliæ multæ dîcebantur sententiæ ab his qui in mentem oraculi inquirebant, et hæ (luœ maxime inter se conflictnn- tes. Dicebant seniorum nonnulli, videri deum significare superfl- iuram esse arcem. Erat enim olim un: Athenarum septo munita: hi igitur, id septum cogitantes, hune esse Iigneum illum murum çonjectabantur. Alii contra, "aves, aiebant, a deo significari; has- guc parandas esse, atque instruendas omissis aliis rebus omnibus, contendebant. Hi vero ipsi, qui nave: esse (licebant ligneur): murum, in duobus postremis Pythiæ versibus illis hæsitabaut:

O divins Salauds! perdes tu filios mulierum, i . Sire passim disscminata L’encre, sive collecta. Quæ 0b verbe. conturbantur animi eorum qui navet interpretabantur ligneum murum. Nam interpretes oraculi in banc sententiam verbl hæc accipiebant, quasi ad Salamînem essent cladem accepturi, si ad navalem pugnam sese comparassent. 148. Erat autem Athenis vir quidem, nuper inter primarios cives locum consecutus, cui erat nomen Themistocles, vulgo rvero Nadir filins adpellabatur. Hic vir, negans recta ista accipi ah oraculorum interpretibus, in hanc sententiam dîsseruit. " Si ad Atheniensel it reversa. spectaret istud dictum, non adeo miti verho usurum faine." ait, " deum, sed O misera Salumis dicturum fuisse, non 0 divine Sl- " lamie; si quidem circa eam perituri casent incolæ. Sed enim in u hastes valere dei responsum, si quis illud recte intelligat, non

POLYMNIA. 889 "in Athenienses." Roque suasit civibus, ut ad saoulais mum me comparent, hune enim me lignent: murum. Banc in partem quum sententiam Themistocles dixiseet, consacrant Athenienses potiorem esse hune rationem, quam illum quæ erat ab oraculorum interpretibus proposita: qui, adparatum navalis pugnæ dissuaden- tes, summum rei in eo verti contendebant, ut ne manas quidem contra invadentes hastes tollerent, sed, relicta prorsus Attiça, in alia144. Aliaterra vero novas etiam ante sede: banc ejusdem quærerent. Themistoclis ’sententia opportune vicerat. Quum ingentes fuissent in Atheniensium ærario pecuniæ, quæ ex metallis a Laureo redierant, in coque res esset, ut rapecunia viritim civibus divideretur, et unusquisque decem acciperet drachmes; tunc Themistocles persuaserat civibus, ut, omissa illa distributione, noves ex hac pecunin ducentas ædificarent ad bellum, ut aiebat, cum Æginetis. Hoe enim bellum. tune coup flatum, Græciæ fuit saluti, eo quad Athenienses mari dare operam coegit. Sed naves hæ. ad quem comparatæ fuerant usum, in eum quidem non surit adhibitæ: at ita Lumen opportune tempore in promtu fuere Græciæ. Has igitur noves, ante comparants, tune habaere Athenienses; præterque ces uliæ erant ædificandæ. Et post acceptum araculi responsum habita deliberatione decreverunt, deo obsequentes cum omnibus copiis noves conscendere, et mari, una cum eis ex Græcis qui ita vellent, excipere Barbarum Græciam invadentem. Ista igitur, quæ dixi, macula Atheniensibus evenerant. 145. Postquam vero in nnnm locum convenere quicumque et Græcis Græciam incolentibus meliora sentiebant, ibi tum calmis inter se sermonibus, lideque data, de communi consilio placuit, primum rerum omnium componere inimicitias et mutua bella, quæ inter ipsos obtinerent. Erant autem et inter alios conserta belle; maximum vero inter Athenienses et Æginetns. Deinde vero, quum rescivissent Sardibus cum exercitu esse Xerxem, placuit speculna tores mittere in Asiam, qui res regis explorarent; tum et Argos mittere legatos, soeietatem adversus Perses conciliaturos; item alios in Siciliam mitlere ad Gelonem Dinomenis filium, et in Cor- cyram, qui ’auxilin Græcis mittenda postularent; deuique alios in Cretzun : hoc consilio, ut, si fieri posset, in unum coalesceret Græ- cnm omne germa, cunctique concordes junctis agerent viribus; quippe cunctis pariter Græcis imminente periculo. Dicebantur autem permagnæ esse res Gelonis, multo nmpliores quum ullîus populi Græci. 146. His ita decretis, depositis inimicitiis, primum speculatores mittunt in Asiam, tres viras. Qui postquam Sardes venernnt, exercitumque explorarunt regis, deprehensi a ducibus copiarum pedestrium, tonique, abduœbantur supplicia adficiendi: capitis enim erant damnati. Quod ubi Xerxes rescivit, improbata ducum seul tentia, satellitum nonnullos misit jussos ad se adducere speculatores. si vivos etiam nunc nacti essent. Qui quum illos super- otites invenissent, et in conspectum prodnxissent regis 5 tutu vero 2 x 2 a

840 HERODOTI HISTOR. Vil. tu, postquasn ex’ eis gravit que cousu unissent, Was- tellitibus, ut circumducerent homines, pedestremque omnem en". citum et equitatum illis ostenderent, spectaculoque satiatos, in quamcumque vellent ragionem diminuent madames. 147. Ista imperans nox, hune ratianem admit, ut diceret, " si " periissent speeulatores, nec præscituros fuisse Græcos quanta " regis copiæ sint fuma amphores, nec ipsos magnum incommodum tt hostibus fuisse adlaturos tribus occisis viris : qui si in Græciam tïredierint, videri Græcos, cognitis Persarum rebus, ante susceptam " banc expeditionem libertatem suum tradituros; atque ita ne tt opus quidem Persis fore, ut ducendi adversus illos exercitus moo et lestiam sustineant !" Similis ista regis sententia. fuit alteri huic. Quum Abydi Xerxes versaretur, conspicatus est haves frumentariss ex Ponta per Hellespontum navigantes, et Æginam atque Pelopon- nesum petentes. Consiliarii igitur qui adsidebuut si, ut cognove. mut hostiles esse noves, sapera illse ersnt parati, respicieutes nu- tum regis, quando ille imperium esset daturas. Xerxes vero ex illis quæsivit, quorums hi maigrirent. Qui ut dixere, " Ad tous " hastes, Domine; frumentum eis advehentes:" respondit me: tt Atqui etiam nos eodem navigamus, quo hi, et aiiis rebus et fru- " mente instructi. Quid ergo mali hi faciunt, quad frumentum " nabis adportant ë" Speculatores igitur. quas dixi, postqmm omnia spectarunt et a Xerxe dimissi sua t, ita in Græciam rediere. 148. GREC! contra Persam conjurai, postquam in Asiam specu, latores mandarunt; porro Argos miserunt legatos. Aiunt autem drgiui, res tune apud se in hune modum esse gestes. Statim ab initia cognitos ipsis fuisse adparatus quas adversus Græciam facerot Barbarus: quumque simul intellexissent operam daturas esse Græ- oos, ut sese in societatem contra Persas adsciscerent, legatos se mi. sisse Delphos, qui en Deo quærerent, " quidnam facientîes molène " consulturi casent rebus suis? N uper enim sex millia de suis oc- " cisos esse a Lacedæmaniis et. a Cleomene, Anaxandridæ filio." En causse. legatos se misisse ; interrogantibus vero hoc responsum reddidisse Pythiam z Finitimis invise, cars immortalibus Diis, Ventum intus tenens, camus sede, Et capiti cave: caput enim corpus servobit. Hoe responsum sibi initia redditum a Pythia fuisse: deinde vers Argos venisse legatos; et adeuntes senatum, exposaisse mandats. Ad ca Argivos respondisse, " pEI’MOS se esse sa facere, si, compo- " site. cum Lacedæmoniis in triginta annos pace, dimidium imperii li in universos socius ipsi obtinuissent: et æquum quidem.esse, et " perles ipsos sunnas sit totius imperii; contentas se autem " 0re." 149. Hæe aiunt senatum respondisse, tometsi Argivos cumulus vetuisset contrahere cum Græcis .societatem: et, mais!» licet oraculum, cupidos tuner: fuisse fœdus in triginta aunas

POLYMN 1A. . . au paisemdi, ut lm hos sonos pueri ipsorum ad vîrilem pervenirent ætatem. Quod si enim fœdus non concilinretur, verltos esse, ne, si ad super-lus malum alla quædsm calamites in hello Persico accessisset, reliquum foret ut prou-ms Lacedæmoniorum sa!» j’u:erentur imperio. Ad ista autem a senntu dicta eos ex laguis, qui Sparte emnt missilhæc respondisse: tt De fœdere quidem relatuo " ros se ad multitudinem; de belli imperio autem mandatum sibi " esse ut respondesnt dicantque, duos sibi esse reges, Argivis veto "nnnm: fieri autem non passe, ut alteri utri regi Spartanornm *t abrogetur imperium. At, quin cum suis duobus Argivus æqunm "jus sulfrngii habeat,.nihil impedire." un, niant Argîvi, non feron- dsm sibi visum esse Spartanorum arrogantinm, maluisseque se sub Barbarorum esse imperio, quam Lacedæmoniis paters : edixisseque scutum legatis, ut ante son: scutum finibu: sui: «occluent; id ni filament, bestiau: loco habitant iri. 150. Ista quidem his de rebus ipsi memomt Argivi. Est vero alla fana par Græciam vulgate; misisse Xerxem, priusquam expeditionem in Græclam susciperet, Argos caduceetorem. Qui ubi ad. venlt,4in hune modum locutus esse fertur: " Viri Argivi! rex Per- " arum hæc vohis dicit. Nos Persen existimamus, a quo progeniti "sumus, fuisse Persei filium, Dsnsæ nepotem, natum ex Cephei " filin Andromeds: in igitur a vobis sumus oriundi. Proinde " æquum non est, ut sut nos progenitoribus nostris bellum facia- " mus, sut ut vos, aliis opem ferentes, contre nos in scie stetis; " salut domi manentes, quietem aguis. Nam, si mihi ex senten- ",tîa res successerint, nullos potiore loco, quam vos, habebo." Hæe nudismes, Argivos magni fecîsse : et station quidem, nihil nec pollicitos esse Græcis, nec ab illis postulasse; sed, postqunm cos ad societatem Græci inviteront, tu!!! vero, quum bene gnnrî casent Lacedæmunios secum non communicaturos esse imperium, dimidium illius postulasse, ut hoc prætextu utentes otium agerent. 151. Cum his etiam congruere, siunt Græcorum nonnulli, aliam nm, quæ quidem multis post annis incidisse memorstur. Adfuisse tune forte Susis Memnoniis, alterius cqjuspism rei mussa, legatos Atheniensium, Gallium Hipponici filium, ejusque collegas: Argîvos vero et ipsos, per idem tempos missls Susa legatis, ex Artaxerxe quæsisse, utrum " sibi ndhuc firme muent smlcitia quam cum " Xerxe conciliassent, un hastes ab illo judicentur 2" His regem Anuerxem respondisse, " utique firmnm manere, neque se ullsm " o’witatem sibi magis amicam, quam Argos, existimnre." l52. Jsm vero, un revers Xerxes caduceatorem Argos mîserit Étudieentem; et an Argivorum legati, Susa profecti, Anaxerxem de smicîtin lnterrogsverint; id equidem pro certo confirmare non mon: nec de his sliam pronuncio sententiam, nisi quam ipsi (limnt Argivi. Cæterum hoc satis solo, si omnes homines propris mais in commune conferrent, cum aliorum mal-i5 ille. permutaturl, [on ut nausquhqne, propius inspectis nlîorum malle, lubens rursus on reportent, que ipse adhnlisset. ne nimimm non turpissime

f 84! HERODOTI HISTOR, VU. Argivi egemut. Ego autem dicere debeo quæ memornntur; nec vero omnibus utique fldem debeo ndhibere: atque hoc idem in uni- verssm liane Historiam dictum intelligi velim. Nam et hoc traditur, Argivos sdvocasse Persum in Græciam, quum mule illis oes- sisset adversus Lacedæmonios bellum, quumque quidvis potins sibi accidere mallent, quam in tristi eo statu, quo tune craint, manere. Atque hæc de Argivis hactenus. lbs. lu chquu et ulii a sociis missi legnti venerunt, cum Gelone «un, et s Lacedæmoniis missus Sysgrus. Gelonis hujus progenitor, Gelæ incols, ex Telo insula. erat, contra T riopium site: qui; quum a Lindiis ex Rhodo, duce Antiphemo, Gels conderetur, e03 ionisa fustet socius. Hujus posteri, procedente tempore hieropbsntæ fuel-ont infersrum desmm, et constanter idem munus tenuerunt; Id quod Telines, unus ex illorum majoribus, tuli modo fuemt pro- motus. Cives nonnulli Geloi, in seditione victi ab adversariis, in Msctorium oppidum confugernnt su p"! Gelnm situm. H05 Telines Gelam reduxit, nulle hominum mnnu ndjutus, sed solis sacris harum dearum. Unde veto hæc sumserit, sut quomodo nactns sil, dicere non possum. Sed his fretns reduxit illos hac conditions, ut posteri ipsius hierophnntæ illarum dearum essent. Quod autem audio rem tamtam a Teline esse perfectam, id eo mugis etiam mirer, quad, quum tslia non a quolibet homine patrari pesse existimeve- rim, sed ab nnimo forti et virili robore debere proficisci, hic e contraria perhibetur a Siciliæ incolis efl’œminatus et mollis admodsm homo fuisse. eAt is quidem ita munus hoc obtînuerst. I 154. Mortuo Cleandro, l’antaris filio, qui, postqnam septem snnîs Gel: fuerat tyrannus, a Subyllo cive Geloo est interfectus; ibi tum Hippocrates, Cleandri frater, monarchiam suscepit. Quo regmmte Gelon, unus e posteris Telinis hierophnntæ, cum aliis multis, et in his cum Ænesidemo Pataici filin, custos corporis fuit Hippocratis: nec vero multo post 0b virtutem præfectus universi equitatus nominatus est. Nnm quum Callipolitas et Nuxios oppugnaret Hippo- crates; et Zanclæos et Leontinos, itemque Syracusios et Barbares monos; in cunctis his bellis præclsre Gelonis virtus eminuit. Ea- rum autem quas dixi civitatum nulla, præter Syracusas, efi’ugit quin in servitutem ab Hippocrate redigeretur. Syracusios vero, prælio victos ad Elorum fluvium, liberaverunt Corinthii et Coreyiæi, con- ciliats pace in hune conditionem, ut Camarinam Hippocrati traderent Syracusii : nain antiquitus Syracusiorum Camarina fuerat. 155. Postquam vero Hippocrati etiam, quum totidem unnos (plot Clesnder frater regnasset, necidit ut ad Hyblam urbem, bellum gereus cum Siculis, occumberet ; tunc nimirum hic Galon, nomine quidem tenus opem ferens filiis Hippocratis Euclidi et Cleandm, quibus jam parera cives noluerant, re vers autem, prælio victis Ge- lois, solus ipse regnnvit, Hippocratis filiis imperio fraudatis. 008 res quum si præter spem- successissettdeinde gammas quas vacant Syracusiorum, [id est, prædiorum possessores] urbe ejectos a populo et a proprîis servis, qui Cyllyrü vocabantur, ex (lumens oppido

POLYMNIA. . sa Syracusas rednxit, et hac quoque urbe potitus est. Populus enim Syracusiorum adventanti Geloni et se et urbem tradidit. 156. Syracusis patito: Gelon, jam non tanti fecit Gelæ imperare : itague hoc oppidum fratri suo Hieroni permisit, ipse vero Syracusas quolibet modo munivit et auxit: erautque ei Syracusæ loco 0m.- nium. Et brevi hæc urbs crevit floruitque. Nam et Camarinæos cunctos, Syracusas transductos, cives fecit, diruta. Camarius: et majore parte Geloorum civium eodem mode, quo Camarinæis, usus est. Megareasesvero Siciliam ineoleutes quum ab illo oppugnuti in deditionem venissent; opulentiores eorum, qui bellum contra cum suscitaverant, et 0b id se perditum iri putabant, pariter Syra- cusas transduxit, civesque fecit 5 plebem autem Megarensium, quæ belli non fuerat auctor, et nihil ab illo mali se passuram exspecta- bat, hune item Syracusas perduetam vendidit en conditions, ut e Sicilin exportarentur. Endemque mode Eubœensibus usas est Si- ciliam incolentibus, discrets. plebe a locupletibus. Egit autem ita cum utrisque hac causse, quad molestiæ et periculi plenum putaret,’ uns cum plebe habitats. Tali modo potens tyrannus Gelon en» 157. Tune vero, postqunm Syracusas venere Græcorum legatî, in conspectumserat. Gelonis . producti, hæc apud cum verba feeerunt. " Mi- " semnt nos Lacedæmonii et Athenienses hommque socii, ad sucie- " tatem . adversus Barbarum jam Græciam invadentem te invi- " muros. Baud dubie enim nosti virum Persam, Hellesponto " ponte juncto universns Orien tis copias ex Asie. transducturuin esse; " et bellum illsturum Græciæ; caussam quidem prætexentem, contra " Athenss se ducere exercitum, in anima autem habentem totem sibi ti Græciam subjicere. Tu vero magna præditus es potentia, et " baud minima. pars Grœeiæ apud te est, qui imperas Siciliæ. Sacs " curre igitur libernntibus Græciam, cum eisque eam libers! Et- ’i enim junetis Græciæ viribus magna eontrahitur menus, et pares Fi sumus invadenti hosti. Sin nostrum alii nos produnt, slii juvare " nolunt, et exigus pars Græciæ sana est; tune veto est verendum’, fi ne Græcia pereat universa. Noli enim existimare, si nos prælio " victos Persa subegerit, non eumdem ad te pariter veuturum; " sed, priusquam istud accidat, tibi prospice! Nobis enim opem " fereus, te.ipsurn tutum præstabis. Rem boue consilio susceptam " bonus plerumque sequi exitus solet." Sic illi locuti sunt. 158. Gelon vero, vehementer illos increpans, in hune modum respondit. " Viri Græci, arroganti utentes orntione ausi astis me ii hlortari ut subsidio vobis veniam adversus Barbnrum. At iidem " vos, quum prius ego vos rogavi, ut barbarorum exercitum me- " cum adgrederemini, obtestatusque sum ut Doriei necem, Anax- fl andridæ filii, ab Egestæis commissam uleisceremini, simulque (i adjutorem me vobis obtuli ad liberanda emporia, e quibus magna " commode. fructusque ad vos redibant, nec mei causse. venistis ad " opem mihi ferendam, nec ad uleiseendam Doriei cædem ; et, per 9 voslsistetisset, omnis hæc in barbaronun forent potestate. At,

346 HERODOTI HISTOIL Vil. tt postquam bene stque prospere mihi omnis cesærunt, nunc, ubi " in vos versum est bellum, in vasque ingruit, ita domum memoria st vos subiit Gelonis. Verumtameu, quumvis a vobis turpiter fue- " rim contemtus, non ego vestrum ero similis, sed paratus son " opem vobis ferre, ducentss præbiturus triremes, et vicia mille " milites graviter annates, bis mille equites, bis mille sagittarios, " bis mille funditores, et bis mille cursorios equites leviter arma- " tus : denique universo Græcoruln exercitni frumeutum me sup- " peditaturum, usque sium debellarimus, recipio. At hac condi- " tione hæc polliceor, ut dux et imperator sim Græeorum adversus "Barbarum: alia conditions nec ipse venturus sum, nec alios u missurus." 159. Hæe nudiens non tulit Sysgrus,sed his verbis respondit: " Ingentia profecto lamenta tolleret Pelopides Agamemnon, si " audiret Spartanis imperium ablatum a Gelone et Syracusiis. " Immo hujus conditionis ne porro mentionem facias, ut tibi tra- " darons imperium. Sed, si vis auxilio venire Græciæ, seito sub fi Lacedæmoniomm te fore imperio: id si tibi non placet, noli " auxilio venire." 160. Ad hæc Gelon, videns avenantem Syagri sermonem, postn- mam banc illis proposuit conditionem. " Hospes Spartane l” iu- quit, if Contumeliosn verba, in hominem projecta, iram salent exit citare: et tu, quamvis contumelioso nous sermone, me tanisa " non induxisti ut in respondendo sim immodestus. Quandoqui- Fi dem vero vos tante studio urgetis ut imperium teneatis, consent " teneum est ut ego majori etiam studio, quam vos, mihi hoc " postulem, quippe multo majorem exercitum, multoque pluies u naves vobis adducturus. At, quoniam adeo adversa vobis hæc V conditio est, nos de eo quod prias postulavimus, nounihil cou- " cedemus. Si pedestrihus copiis vos præfueritis, ego nauticis "’præero: sin vobis volupe est classi præesss, ego pedestribus " præcro copiis. Aut alterutro horum contentas esse vos oportet, tt ont sbire talibus sociis destitutos." 161. Hæe ubi Gelon proposuit, antevertsns Atheniensiurn lagon! Laeedæmoniurn, his verbis respondit. " Rex Syracusarum! Non " ducem petituros nos ad te Græcis misit, sed exercitum. Tu veto tt negss exercitum te missurum, nisi Græciæ imperes: nempe ima- " perare illi cupis. Quatenus igitur universi Græcorum exencitus " ducatum tibi postulasti, satis nos Athenienses habuimus silen- ti tium tenere, bene gnari idoueum fore Laconem ad rationen ti tibi pro utrisque reddendam: nunc vero, ubi de universi imperii fi summa coucedens, classis postulas imperium, sic tibi habe. Si n velLaeo tibi concederet classis imperium. nos non coneederea " mus : nostrum enim hoc muons est, nisi Laeedæmonii id velint. " His ergo, si classis obtinere imperium voluerint, non replaças- " mus: alii vero id coneedimus nemini. Sic enim frustra un! u maximas Græeorum omnium nauticas copias pontas baberemus, " si Syracusiis nus Athenienses imperio cederemus, qui populum

i v POLYMNIA. i 345 n.e’xlæ’ibemu’s antiquissimum,’ solique sumus Græcornm qui num- ’" quam solum vertimus: quo de populo etiam Homerus poeta " fortissimum virum ait tu] llium venisse, et ordinasse instruxisse- *" que exercitum. Quo minus reprehendendi sumus quod ista dici- 162. Tum vero Gelon, " Hospes Atheniensis !" ait, " Vos vi- " demini imperator-es quidem babel-e, sed, quibus hi imperent, non "v habituros. mus.” Quoniam igitur nihil remittentes, : omnis vultis tenere ; « ocyus hinc sbire maturate, domumque reversi nunciate Græciœ, " ver si ex anno esse exemtum." Cujus dicti hæc sententin est, quam ille significare volait: nempe satis constat, præstumissünam lahnîpartem ver esse; suum autem exercitum præstnntissimam partem dixit in Græcorum exercitu. huque Græciam, societate dpsiüs destitutam, comparuvît cum anno, cui ver ait exemtnm. 163. Legati igitur Græcorum, hisce cum Gelone actis, domum :navigarunt. Atque in: tune Gelon, timens quidem Græcis, veri- -’tusque ne superando Barbara impures sint futuri, sed indignum et ’întolerabile existimans, regem Siciliæ, in Pelopon nesum trajicientem, isubimperio esse Lacedæmoniorum; banc quidem aspernatus est mndîtionem, sed aliam rationem est secutus. Simul atque Persum intellexit trajecisse Hellespontum, cum tribus navibus actuariis quinquaginta remorum Cadmum, Scythæ filium, genere Connu, Delphes misit, multis pecuniis et pacificis mandutis instructum, qui belli exitum exspectaret; et quidem, si vicisset Barbarus, pecunias ci et terrain et equum nomine Gelonis traderet ; sin Græci vieissent, vpecunias reportant. l 164. Cadmus hic antes, quum patri in regnum Coorum firme rerum statu successisset, sua sponte, nulle imminente periculo, sols justifia. ductus, in media Cnis deposuerat regnum, et in Siciliam .migraverat. Ibi cum Samiis Zanclum urbem tenuit habitavitque, cujus nomen in Messanam mutatum est. Huncigitur Cadmum, qui’isto modo in Siciliam venernt, Gelon propter reliquam etiam viri justitinm sibi perspectam, Delphos misit: isque præter alia. ijustitiæ documenta etiam hoc non minimum a se editum reliquit, rquod,quum magnas in manibus babel-et pecunias a Gelone sibi creditas, intervenue eus, quamquam nihil prohibebat, noluerit; sed, postquam pugna navali vicissent Græci, et Xerxes cum exercitu abîîsset, ipse etiam in Siciliam revenus pecunins omnes Geloni 1165. Memorant etiam Siculi, quamvis sub imperio futurum "Lacedæmoniorum;reportaverît. vel sic tamen Gelonem subsidio . ventumm fuisse Græcis; nisi Terillus Crinîppi filins, Himeræ tyrannus, a Therone Ænesidemi filio, Agrigentinorum monarchn, Himera ejectus, sub iidem tempus trecenta millia Pœnorum et Libyum et Iberorum et ’Ligurum «et Helisycorum et Sardorînm et Corsicanorum, borumque ducem Amilcsrem ’Annonis filium, regem Carthaginieusium, in Sicilîam transduxisset. Nempe Amîlcarem ad istam suscipiendam 2 v

346 HERODOTI HISTOR. VII. expeditîonem induxerat Teriilus, pro hospitii jure opem ejus implo- tans: maxime vero cum commoverat Anaxilai Muni, Crefme filii ; qui, quum Rhegii esset tyrannus, traditis Amilcari filiis suis obsidibus, persuaserat ei ut in Siciliam trqiiceret ad opem nocer!) suo ferendam: filiam enim Terilli, nomine Cydippen, in matrimonio Anaxilaus habuît. lta igitur Geionem, sium, quum Græcis auxilio venire non potoisset, peounias Delphos luisisse. 160. Ad hæc memorsnt, eodem die in Sicilia Geloneln et Thero- .nem Amilcarem Cgrthnginiensem prælio superasse, quo die Græci ad Salaminem Persas superarunt. Amilcsmm vero, qui a pane Carthaginiensis, a matre vero Syracusius fuit, et ob virtutem ad regiam dignitatem a Carthaginiensibus erst pronoms; hune, audio, pothuam collatis signis victus est prælio, disparaisse: nec enim vivum, nec mortuum, usquam terramm fuisse repertum, quamqunm Gelon omnia diligentissime perquisiverit. 167. Narrnnt vero Pœni, probabili ratione limites, Bal-lama au! Græcis in Sicilia ab solis 0m: usque ad vesperam pugnasse; (en enim usque amuïsse pognon: 3) Amilcarem autem per id temps! in castris manentem sacra fecisse et perlitesse, integrn corpora super ingente pyra cremantem ; tum vero, quum, vinum forte infun- dens sacris, sucs vidisset in fuguai versos, se ipsum in ignem enn- ijecisse, ntque ita crematum nusquam comparuisse. Eidem velu Amilcari, sive hac ultione, quam Pœni narrant, e eonspeetu houai- num remoto, sive alia quam Syracusii tradunt, Carthaginienaes et .sacra faciunt et in omnibus civitatibus, quæ ipsorum sunt coloniæ. monumenta erexerunt, maximum vero in ipse Carthagine. Sed hæc168. deCorcyræi Siculis veto rebus aliud laguis hacten’us. responderunt, ’ aliud W8: .nam et hos ad societatem invitarunt iidem qui in Siciiiam sont .missi; eademque oratione apud hos usi sunt qua apud 6218m. .Et hi quidem stetim polliciti sunt auxilia se missuros,dieentes 4" non negligend-am sibi esse salutem Græciœ ; quæ si periret. nihil f’ aliud sibi fore reliquum, nisi ut proximo quoque die servitutem ." servirent: itaque, quanta maxima vi passent, illi succunrendnm." .Ita speciose responderant. At ubi ndfuit auxilia mittendi tempus, ibi tum, alia sentientes, naves quidem compleverunt sexaginta: sed ægre in altum provecti Peloponnesum adierunt, et circa. Pylum et T œnarum. Laconicæ terræ, inhibitis velis naves in alto tenantes, exspectarunt hi quoque exitum belli; minime quidem spartiates fore ut Græci superiores discedant, sed existimantes Persan ingenti reportata victoria universæ Græciæ imperio. potiturum. laque consulta id fecerunt, quo hæc et talia Xerxi dicere passent : ii Nos, " Rex, quum Græci ad huilas belii societstem adsciscerent, qui eo- -" pias non miniums habemus, et navium baud minimum numerum " præbere poteramus, sed maximum post Athenienses, miniums v contra w arma ferre, sut quidquam quod ingntum tibi-foret, ." facerc." Talia dicendo sperabhntmelius secum, quam cum allie, actum iri: quod etiam eventurum fuerat, ut*equidem opiner. Ad-

POLYMNIA. 347 versus Grues vero alia eis patata excusatio crat, qua etiam usi sent. Accusantibus enim illos Græcis quad auxilia non misissent, dixerunt: " complusse se quidem sexaginta triremes, sed ventis " eœsiis prohibitos esse Maleam circumvehi ; ea mussa ad Salami- "uem non pervenisse, nec ullo pravo consilio factum esse, ut " pugnæ navali non interfuerint." lta hi Græcos eluserunt. 169. Cretcrues, postquam eos ad belii societatem invitarunt Græci quibus id mandatum erat, hune iniere rationem. Communi consilio Delphos misais legatis quæsiverunt ex Deo, au ex usu ipsorum. esset future"), si opem ferrent Græciæ? Quibus Pythia respondit: " Stulti! Conquerimini quantam vobis lacrymaruui materiam im- "miserit Minos, iratus quoi], quum Græei vobis ad ulciscendam " ipsius in Camico patratam cædem operam suam non contulissent, (i vos illis ad vindicnndam mnlierem a barbaro viro e Sparta rap» " tain socios vos adjunxistis!” 1d responsum ubi ad se relatum Cretenses audivere, opem Græcis ferre supersederunt. . 17.0. Minoem quippe fuma est, quum Dœdalum quærens in Si- eaniam venisset, quæ nunc Sicilia vacatur, violenta morte ibi occubuisse: interjecto autem iempore Cretenses, hortante Deo, universos præter Polichnitas et Præsios magna cum classe in Siciliam profectos, urbem Camicum, quam mes ætate Agrigentini incolue- mat, quinque annis continuis oppugnasse ; ad extremum vero, quum nec capere urbem, nec diutius manere fume pressi pussent, re infecta discessîàse. Eosdem deinde, narrant, circa lapygiam navigantes, ingenti oborta tempestate ad terrain fuisse adpuisos, fnetisque navibus, quum nulla in Cretam redeundi ratio ndpareret, ibi mansisse, et condita Hyria urbe, ex Cretensibus mutato nomine langes Messapios, et ex insulanîs incolas continentis esse factos: lum deinde ex Hyria reliquas ab eisdem ductas conditasque esse colonisa, quas longe inteijecto œmpore evertere conantes Tarentini ingentem cladem passi sunt, ut cædes hæc bominum Græci generis maxima fuerit omnium quas novimus, tain ipsorum Tarentinorum, Quant Rheginorurn. Ex Rheginis enim civibus, qui, a Micytho Chœri filin vi coactî, auxilio Tarentinis venerant, sa occasione perierunt tria mima; ipsorum veto Tarentinorum tenta fait multitudo, ut iniri numerus non potuerit. Mîcythus autem, qui minister fuit Annxilai, Rhegii relictus erat ad administrandum urbem ; idem qui deinde Rhegio pulsus, Tegeam Arcadiæ hubitnvit, et maltas illas Olympiæ statuas dedicavit. . 171. Sed hæc de [theginis et Tarentinis in transcursu dicta sunto. In Cretam vero hominibus viduatam immigrasse, aiunt l’ræsii, alios homines, maximeque Græcos : tertia vero post Minois obitum generatione gestum esse bellum Trojanum, in quo non postremi enliais adjutores Menelai Cretenses fuisse satis aiunt consture. Pro ista vero opera Græcis navata, postquam aTroja rediissent Cre- teases, famem pestemque et ipsis et gregibus ipsorum esse abor- tam; denique, (lesolata iterum Creta, tertins nunc Cretenses une. cum his, quiçe superioribus reliqui fuissent, sain habitats. Hæe 2 Y 2

348 - HERODÔTI HISTÔR. Vil. igitur in memoriam illis rexocans Pythia prohibuit auxiiia Græcis’ 172. Thessali primum accessitate coacti Medorum partes seqni cœperunt,mittere postquam nstenderunt volentesi non sibi placera Aleuadarum 4 arti-I ficia. Nana simulatque intellexerunt Persam esse in Europnm ira-J jeeturum, legatos in lsthmum miserant, ubi convenerunt legati a’ civitatibus meliora sentientibus delecti, qui pro sainte Græciæ deliberarent. Ail hos ubi venerant Thessalorum legati, hac orationei usi erant: " Viri Græci! Custodire oportet fauces Olympiens, " quo Thessalie et universa Græcis a hello tutu. præstetur. Summ- " quidem nos parati ad eus vobiscum custodiendas, sed et vos’ " oportet validum mittere exercitum: eœnim, nisi miseritis, sci-’ " tote nos cum Persa fœdus esse inituros. Nec enim profectif " æquum est, ut nos, qui ante reliquam Græciam adeo sumus ex-’ " positi, soli pro vobis pereamus. Quod si vos opem ferre non ii vultis, nullum nobis necessitatem poteritis imponere; ultra vires " enim eogi nemo potest: sed ipsi dahimus operam ut saluti nos- " trœ consulnmus." Hæe Thessalorum fait oratio. i 173. Qua audita -oratione decreverunt Græci pedestrem exercln’ mm mari in Thessaliam mittere, qui -fauces illas custodiret. Qui ubi collectas est exercitus, per Euripurn navigavit; et postquam Alan Achaiæ pervenit, in terram expositus, relictis ibi navibus, in Thessaliam ire perrexit: et in Tempe pervenit, ubi sunt fauees quæ ex inferiori Macedonia in Thessaliam ferunt secundum Pe- neum fluvium, qui inter Olympum montem et Osssm interfluit. Ibi castra posuerunt collecta Græcorum circa decem millia graviter armatorum: cum eisque T hcssalorum erat equitatus. Imperator erat Lacedæmonîorum, Euænetus Careni filins, ex polemarchis electus, non quidem ex regia familia natus; Atheniensium vero, * Themistocles Neoclis filins. At nonnisi paucos dies hi ibi manse-- runt. Advenientes enim ab Alexandra Macedone, Amyntæ filio, ’ legati suaserunt eis ut discederent, ne in his faucibus manants: con-I eltlcarentur ab invadente exercitu; quibus verbis illi multitudinem copiamm pedestrium nauticarumque significarunt. His igiturita’ suadentibus, quum salutare videretur consilium, satisque constaret bene adversus ipsos animatum esse Macedonem, paruerunt Græci. Mihi vero videtur metus fuisse, qui illis ut discederent suaserit, quum intellexissent aliam præter -hanc esse vîam que in Thessa- liam transire hostis posset, per superiorem Macedoniam et Perrhæ- horum fines juxta Gonnum urbem; qua. etiam in Thessaliam transiit Xerxis exercitus. Græci igitur, naves suas repetentes, ad 15th: mum174. Hæe retro in Thessaliam ’sunt expeditioprofecti. suscepta ’ .est, 4 quum1 rex in en fuit ut in Europam ex Asia trajieeret, jamque Abydum pervenenit. Ita ergo Thessali, sociis destituti, studiose, neque amplius dubitati- ter, Medorum partes sunt amplexi, et in ipsis rebus gerendis utilis- simos sese regi præstiterunt. 175. Græci I postquam ad [stkmum’ pervcnere, reputantes en quæ

POLYMNIA. 349 ab Alexandra nunciata erant, deliberaruut que ratione bellum ad- ministmrent, et quibus in lacis sedes belli esset statuenda. Vieit. sententia, ut Thermopylarumfauces custodirentur: nain et angustic- res has esse eonstabat quam illas per quas ex Macedonia in Thessa- liam transitur, simulque propiores hæ erant ipsorum terræ: callem autem, per quem deinde factum est ut interciperentur Græci ad Thermopylas, ne esse quidem noverant, priusquam Thernmpylas, ingressi resciverunt a Trachiniis. Decreverunt igitur, custoditis illis faucibus Barbarum introitu in Græciam prohibere,elassem vero ad Artemisium terre Histiæotidis mittere. Nam vicias inter se sont ista inca, ut quid utrobique geratur facile cognasci posait; et locorum hæc ratio est. * 176. Artemirium ex aperta mari Thracîco in nngustum fretum coarctaturjquod est inter Sciathum insulam et continentem Magne-- siæ: inde augustins lilas excipit Artemisium lutas Euhœæ, in qua est Artemidos (Dianæ) templum. .. Fauees autem illæ, per quas ex Trachine in Græciam est introitus, ubi ungustissimæ sunt, non ultra dimidialum plethrum (quinqunginta pedes) patent. Nec vero ibi. angustissimus locus universi hujus tractus est, sed ante et post. Thennopylas: nain prope Alpenos, qui surit post illas, nannisi uni ngendo vehiculo via patet: rursusque ante Thermopylas, ubi est. Phœnix rivus, prope Anthelam oppidum, non nisi uni vehiculo putet iter. Ah accidente vero Thermopylarum mons est præaltus, inaccessus præruptusque, ad Œtam tendens : ab oriente vero viæ, mare est et paludes. Suut autem in bis faucibus aquæ calidæ, quas Chytros [id est, Lebetes] incolæ vacant; supra quas ara erecta est Herculi. In hisce. faucibus constructus erat murus, in quo olim porta fuerat. Murum illum Phocenses exstruxerant metu ’lhessa- lorum, qui ex Thesprotia venerant, terram Æolidem habitamri, quam nunc possident. Quum enim id agerent Thessali, ut vi subi- gerent Phocenses, mura isto exstructo hi sibi præcaverunt: atque vetiam in viam, qua transitur, calidam aquam derivarunt, quo vora- ginosus fieret locus; quidlibet machinantes, ne in terram suum ir-z rumperent Thessali. Murus igitur ille antiquitus erat ædificatus, tune vero majori ex parte corruerat vetustate. Græci autem resti- tuere cum decreverunt, et ibi Barbarum introitu Græciæ prohibere. Abest autem proxime a via viens, nomine Alpeni: ex quo rei fru- mentariæ prospicere statueruut. .177. Hæe itaque loca baud duhie opportuns. illis visa erant: atque adeo, provisis rçbus omnibus, reputantes nec multitudine hominum ibi uti passe Barbaros, nec equîtatu, excipere ibidem impetum inva- dentis Græciam hostis decrevcrunt. Quumque cognovissent in Pieria esse Persnm, pedibus alii profecti sunt ad Thermopyles, alii mari ad Artemisium. 178. Dum ita Græci, bifariam divisi, occurrere hosti maturant; interim Delphenses, et sibi et Græciæ timentes, deum consuluerunt. Redditumque his est responsum, " precibus votisque placarent ven- t? tas; hos enim magnas Græciæ fore uljutores.” id acceptum tapon--

sa k HERODOTI Huron. vu. sans potinas Delphenses Græcis omnibus, qui libertazem aussi en; piebsnt, rennnciarum; caque nnncia apud hos, quippe ad barbu-i adventnm vehementer trepidantes, immortalem inierunt gratinm. Deinde iidem Delphenses ventis arum dedicarunt in Thyis, ubi fanum est Thyiæ, Cephissi filiæ, cujus de namine locus iste nomen invenit, sacrificiisque illos placnrunt. Alque etiam nunc ex oraculi jussu vantas placant Delphenses. 179. Nauticus Xerzis exercitus, Therma urbe profectus, navibus decem optime navigantibus recta Sciathum trajecit ; ubi in statione cran: speculntaariæ tres naves Græcorum, Trœzenia, Æginensis, et Atticn. Praspieientes autem hi nues Barbararum, fugua sese man- dam. 180. Et Trœzenîam quidem navem, cui, præerat. Praxinus, pu tintas capiunt insequentes Bal-hui. Quo facto, ex classinriis cum qui forma cæteris præstabat, in proram navis deduotum, mutant, faustum amen sibi esse (incantes pulcerrimum Græcorum, quem primum omnium cepissent. En! autem mactato huic nomen bec; qui fartasse aliquatenus prapter ipsum etiam hoc nomen islam sortem expertus et. 181. Ægînensîs vero tritemîs, cui Asonidœ erat præfectus, trepi- dationem etiam quamdam injecit hostibus. Militabat enim inca Pytheas, Ischenoi filins, qui fortissimum virum illo die se præsütit; et, posbquam capta est navis, eo osque pugnnns restitit, danec lotus veluti in frusta esset concisus. Quem Persæ, qui in illis navibus militabant, quum cadens non esset martuus, sed spirant adhuc. prapter ipsius virtuœm in vita servnre maximi facientes, myriha vulnera viri curarunt, et fasciis ex byssina sitîdane obligeront: eumdemque, ut ad castra sua redierunt, universo exercitui summa cum udmiratiane ostenderunt, benigneque cum eo egernnt: reliquas autem, quas in eadem navi ceperant, mancipiornm localis- buere. I 182. Ita igitur duæ ex illis navibus ab hastibus captæ sunt: tatin vero triremis, cui Pharmus præerat Atheniensis, dum fuga se recepit, ad terrnm imputaient in Penei ostiis: et navi quidem potiti sunt barbari, virîs autem non item. Hi enim, simulstque ad littus navem ejecerant, exsilîere, et per Thessaliam iter facienœs redierunt Athenas. Hæe ubi Græci, ad Artemisinm castra habentes, pet ignes ex Sciatho editos cognoverunt, territi, ab Artemisîo ad Chal- cidem cum classe se receperunt, Euripum custaditnri, reliotis quidem speculatoribus in editis Eubœæ lacis. , 183. Ex decem, quas dîxi, navibus hostium tres ad scapulum accesserunt inter Sciathum et Magnesiam interjectum, qui Myrmex [id est, For-mica] vocatur, super coque Barbsri advectnm lapides!!! columnam erexerunt. Dein, quum jam nihil amplius navigation! obstaret, prætermissis ab regis ex Therma profectiane undecim diebus, ipsi omnibus navibus Thermn profecti, cursum versus Græcis!!! contînuarunt. Scapulum autem illum, in media fere freta sinua, indicaverat eis Pammon Scyrius. Tatum igitur diem navigantes

POLYMNIA. est Bai-hui vim confecerunt asque ad Sepindem terne Magnesiæet ad littus inter Casthanæam oppidum et Sepiadem arum interjectum. 184. Ad hune usque locum, et usque Thermopyles, essors malarum fuit Xerzis cumins .- et trameras, quidem hammam, ut ego com. putanda invenia, tune adhuc hie fuit. [Quum naves ex Asie. pro. fectæ numero fuerint dueentæ et septem supra mille, veterem multitudinem ex singulis populis colleçtam reperio fuisse nnnm et ducenta quadrngintu minis hominum cum quadringentis, ducenos in quaque navi viras supputsndo. Erant autem in quaque illarum navium, præter indigenas classiarios, triceni viri Persæ, Medi, et Sacre: quæ allers multitude eflicit homines tricies sexies mille, dueen tas et decems Huic veto et superiari numero adjiciam etiam eos, qui in quinquagintu-remarum navibus actuariis fuerunt; sta- tuens in enrum qusque, plus minus, fuisse actogenas. Collecte autem hujusmadi navigia fuerunt, ut jam ante demonstravi, ter mille z fuerint igitur in his ducenta quadraginta haminum millin. Itaque navales hæ copiæ ex Asia transductæ numera fuere quingenta septemdecim hominum millia cum sexcentis et decem. Jam peditatus fuit deeies septies ceutenarum millium 5 equitatus vcro millium octogintn. His adjicinm Arabes camelis vectos, et Afras agitantes currus; quorum summum statua fuisse viginti minium. lta conficitur nauticarum et pedestrium capiarum numerus, in nnnm summum colletas, vicies ter centena et septemdecim hominum minis cum sexcentis et decem. Hic est igitur copiarum numerus, quas ex Asie eductas diximus, non eamputato famulitio quad illas sequebntur, nec frumentariis navibus, et qui his vehebantur, ° 185. Jam cum universa hoc, quem enumernvinius, exercitu simul computandus ille est, qui ex Europe est eontractus: de cujus quidem numera non nisi ex- meu opinione dicere possum. Ac naves quidem Græei Thraeiam et vicinas Thraciæ insulas ineolentes con, tillere centum et viginti: quibus ex navîbus conficitur hominum numerus, viginti quatuor millia. Pedestrium vera copiarum, quas cantinera Thraces et Pæones et Eardi et Battiæi et Chalcidium genus et Brygi et Pieres et Macsdanes et Perriiæbi et Enianes et Daiapes et Magnetes et Achæi et quotquot Thraciæ arum maritimam habitant: copiarnm, inquam, ex his popuiis contra- ctarum numerum fuisse æstimo, trecenta hamiuum millia. Quo mimera cum illorum numero, qui ex Asie transdueti surit, in nnnm summum eoiiato, confieitur universus numerus armatorum, vicies sax centena et nnnm et quadraginta millîa, sexcenti et decem. 186. Tantus quum fuerit armatorum numerus, jam fumulorum, qui hos sequebantur, eorumque qui in frumentariis erunt navibus, et in reliquis utique navigiis exercitum comituntibus ; homm, inquam. numerum non minorem, sed majorem etiam, puta fuisse quam numerum armatorum: attumen parem hune pana illi, et nihilo majorem, nec veroretiam minorem. . Exæquato igitur harum aunera cum numero illorum, prodit duplus numerus superioris. huque quinquagies bis centena et oetaginta tria minis ilucen tosque

au HERODOTI HISTOR. VIL et viginti viras duxeratXerxes Darii filins usque ad Sepiadem et ad Thermopyles. - 187. Hic igitur universi enrouas Xerzis numerus fuit. Mulierum vera panificium curantium, et pellicum, et eunuehorum, nema certum edere numerum possit,’ non magis quam equonim aliorurn- quejumentornm impedimenta portantium, aut canum lndicorum, quorum immanis numerus castra secutus est. Quare minime mi- rnndum mihi videtur, fluminum nonnullomm aquam defecisse: sed illud potins mirer, quo paeta eibaria sufi’ecerint tut myriadibus. Etenim inito calcula reperio, si nnnm tritici chœnieem unusquisque in diem, nec amplius, uccepit, singulis diebus consumta esse centena et dena millia medimnorum, insuperque medimnos trecentos et quadraginta : quo in calcula non computavi id, quad mulieribus et eunuehis et jumentis et minibus tribui debuit. Tot autem quum fuerint virorum myriades, formæ præstantin et magnitudine carpa- ris nemo, quam Xerxes ipse, dignior fuit qui tante præesset imperio. 188. Jnm elassis, postqunm solutis navibus, ut supra dixi, secundo cursu ad littus terræ Magnesiæ pervenit, quad inter Casthaa meam oppidum et arum Sepiadem interjeetum est; priores quidem .naves ad ipsum terrain ad pulerunt, reliqnæ vero, quaniam non adeo lute patebut littus, post illas in nncoris stationem cèperunt, mare speetantes, et acta deinceps ordinibus in quincuncem- laeatæ. lta quidem eam nactem transegere. Sub lucem vero, quum serenum ad id tempns cœlum tranquillusque fuisset aer, subito effervescente mari ingens coarta est tempestas, vehemensque venins subsolanus, quem Helle5pontiam vacant hnjus regionis ineolæ. Quatquot igî- tur ex his augescentem animadverterant ventum, et quibus per sta- tionis rationem licuit, hi subductis in terram navibus a tempestate sibi eaverunt, salvique et ipsi et eorum noves evaserunt. Quas venu naves in alto nactns est ventus, harum alias ad Ipnos [id est fini- nos] qui vacantnr abripuit in Pelio monte, alias ad proximum littus- adflixit: alise ad ipsum Sepiadefn adlisæ sunt, aliæ ad Melibœnm oppidum, aliæ ad Casthanæum ejectæ ; cratque ineluetabilis vis 189. Fertur autem fuma, Athenienses ex araculi responsa Bal-m ’invocasse, quum aliud illis adlatum fuisset responsum, jubens cos «empestais." generum advacare auxilio." Boreas enim, ut Græci- narrant, uxarem habuit Atticam, Orithyiam Erechthei filiam. Pro hac igilur adfinitate Athenienses, ut fmna est, conjectantes Boream suum esse generum, quum Chalcide cum navibus insidiantes ingruentem sensissent tempestatem, sur. jam antea, sacrificiis placeront invoca- rnntque Boream et Orithyiam, orantes ut auxilio sibi venirent, pers derentque Burbarorum naves, aient antea ad Athan montem. .Aa igitur banc ab caussam in Barbares stationem agentes ingruerit boreas. non definiam: sed Athenienses quidem aiunt, et antan et .tunc Baream ipsas juvisse, asque hæc efecisse: et, postquam da- mum saut reversi, faquin statuerunt Boreæ ad llissum fluvium.

. s POLYMNIA. 888 1 190. Bac calanritate, qui minimum numerum tardant, nana :periisse aient non minus quadringentas, liomines autem innumera- biles, et rerum pretiosarum infinitum multitudinem; ita quidem, ut Aminoeli Cretinæ filin, civi Magneti, qui circa Sepiadem prædia habuit, perquam. utile fuerit hoc naufragium : is enim malta deinde aurea pocula, multaque argentes, in littus ejeeta sustulit, arcasque etiam reperit cimeliis Persarum .repletas, et infinita alia aurea pre- tiasa callegit. At idem vir, quamvis.locuples repertis his rebua factus, felix tamen cæteroqui non fait : quippe tristis etiam canna cum adflictabat, quad imprudens filium occidisset. w 191. Unerariarum autem navium frumentum vehentium, reliqua- rumque minorum navigiarum, quæ interierunt, non erat numerus. huque duces classis, metuentea ne in se tenta calamitate addictos Thessali impetum facerent, alto vallo ex naufragiis parato castra circumdedere. Tres enim continuas dies tempestas duravit. Ad extremum veto Magi cæsis venta victimis, adhibitisque magieis incantatianibus, ad hæc sacris Thetidi factis et Nereidibus, quarto die vim vanti compescuerunt, sive is alioquin ipse sua sponte quievit. Thetidi autem sacra fecerunt, quum a lenibus aceepissent, ex hac loco raptam illum fuisse a l’elea, et tatam banc arum Sepiadem eidem et reliquis Nereidibus sacrum esse. Igitur vantas quidem 192. Secundo vero die ab eo, quo primum caorta tempestas erat. specnlaturcsquarta ex Eubœæ die promontoriis quievit. decurrentes Græcis de- Persa- - nun naufragio omnia significarunt. Quibus rebus hi cognitis, N eptu- num Servutorem precati, et vatis libaminibusque fontis, quanta celeritate poterant ad Artemisium redire maturarunt, sperantes nonnisi panons naves sibi fare adversarias. Hi igitur iterum ad Arte- misium statianem Cepemnt, hostem observantes: et Neptuni Ser- vatoris eognomen ab illo tempore asque ad hune diem apud Grœcos 193. Barbari, ut quievit ventus et compositi fuerunt (inclus, de- ductis111 navibus,.secundum nsu est. continentem a navigarunt: et Magnesiæ promontorium circumveeti, recta in sinum qui ad Pagasas fert tetenderunt. Est in hac sinu locus terne Magnesiæ, ubi Herculem niant, postquam ex Argo navi aquatum misses fuisset, relictum fuisse a Jasone ejusque saciis, quum Æam Colchicam ad enfer-endum aureum vellus navigarent. lllinc enim, aquati, soluturi erant in pelagus ; qua de re nomen loco impositum est Aphetæ. [id est, locus amie mais calcium] Hoe igitur in loco statianem cepit Xerxi 194. Forte autem accidit, ut quindecim naves, quæ postremæ navignbant, langius in altum ejicerentur : quæ ut conspueront Græeorum naves ad Artemisium stantes, suas esse naves rati Bar- bari, cursu versus illas directa, medias in hastes ineiderunt. Du: illarum navium fait Sandaces Thamasii filins, Cymæ Æolicæ prai- feetus;classis. quem superiore tempare rex Darius, quum judex fuisseti regina, compertum quad accepta pecunia injustam sententiam pea- 2 z

854 HERODOTI HISTOR. VII. l4 nunciauet, incrucemagi jutait. Et jam suspensus crut, quum Darius, rationem secum iniens rerum ab illo gestarum, reperit malte plura esse ejuadem merita in regiam domum, quam male facta: quod epostquam Darius reperit, agnoscena properantiusa se quam sa- pientiue esse actum, solvi hominem jasait. [tu ille supplicium a Dario sibi decretum efl’ugit, superstesque fait. At idem, nunc in Græcos delatus, non iterum erat elapaurus: ut enim adnavigantes «hos Græci viderunt, cognito illorum cri-0re, contra evecti, facile «motos ceperunt. - 195. ln une harum navium navigua Aridolis captas est, Mahau- dorum Cariæ tyrannus. ln alîu Paphiorum prœtor Penthylus, De- monoi filins; qui quum duodecim nave; ex Papho eduxisset, amis- ais illarum undecim tempestate ad Sepiadem, nunc une reliquo ad Armisium naviguas captus est. H08 Græci, interrogams quæ de Xerxis exercitu cognoscere cupiebant, vinctos in Corinthiomm Isthmum miserunt. 196. un igitur Barbnrorum classis, exceptis quindecîm navibus, quibus præfuisse Sandocen dixi, ad Aphetns pervenit. Xerxes autem cum pedestribus copiis, itinere per Thessaliam et Acbaiam facto, tertio etiam ante die in Maliensium fines erat ingressus. In Thes- salie vero certamen instituera: inter sucs equos et Thessalicum equitatum, cujus experiri virtutem voluit, quum reseivisset esse hune præstuntisaimumitotius Græciæ; et ex éo quidem certamine longe inferiores Græei equi discesserant. Ex fluviis autem Thessaliæ unus Onocbonus ad bibendum non satis aquæ præbuit. exercitui: exveis vero qui Achaiam perfluunt, etiam in qui illorum maximas est, Epi- danus,197. Postqunm non Alum nisi in Achaiaægre Xerxes duravit. pervenerat, ’ nviæ duces omnia ennrrare cupientes, indigenam famam ei retulerunt ad Jovis Laphystii fanum spectantem: Athamantem Æoli filium, consiliis cum Inc communicatis, Phrixo montem esse machinatum, inter. jecto vero’tempore Achæos ex oracuii responso posteris ejusdem hosce imposuisse labores. Quicumque hujus familiæ nota maximus est, ei introïtu in vprytaneum (quad laiton illi vacant) intendi- cum; ipsique, ne ingrediatur, excubias ngunt. Qui si nihilo minus introivisaet, nullo pacte exire ei prins lieu quam ad armada- catur ubi mactandus est, Ad hæc narrarunt, multos ex his, qui in mactandi fuissent, sibi timentes, in aliam terrain tamquam exult- tum abiisse: quorum si quis interjecto tempore rediiaset, dein-cheik daturque prytaneumi ingressus, eum mactari, coronis et infulis oneratum, et cum pompa educçum. Teneri autem hac lege posteras Cytissori, Phrixi filii, ca causse, quoniam, quum Achæi ex oraculi responsa lustrandæ terræ suæ caussa Athamantem Æoli filium mactaturi essent, adveniens ex En Colchidis hic Cytissorus- illum liberaverit: hoc enim facto Cytiæorum irum dei in posterossuoe contraxisse. His auditis Xerxes, ut ad lucnm pervenit, et ipse eo abstinuit’, et universo exercitui ut’abatinerent- edixiù: et domum posterorum Athamantis pariter atque fatum) veneratns est

POLYMNIA. :355 198. Hæe quidem in Thessalie et in Admis geste. Ex hisce dein ragionibus Maliensium fines Xerxes ingressus est. ad sinum maris, in quo quotidie æstus maris uncidit et reciprocatio. Juxta hune sinum est locus campestris, partim latus, partim vero admodum angustus. Cires illum locum montes præalti et inaccessi, Trachi- niæ peine dieti, universam Maliacam terrain includunt. Primum ad hune sinum oppidum, ex Achaia venienti, Anticyra est; juxta quam Spercheus fluvius, ex Eninnibus profluens, in mare infinis. Ab hoc, interjectis viginti stadiis, alios fluvius est, cui nomen Dym; quem fuma est emersisse ad ferendam Herculi, quum craniaretur, opem. Ab hoc, rursus viginti stadiis interjectis, alius fluvius est, nomine Melas. 199. Ah hoc Melnne fluvio quinque stadia Trachis urbe abest. Eodemque loco, ubi Trachis site est, latissime patet hæc regio a .montibus ad mare: est enim planifies vicies bis mille plethrorum. Est autem in monte, qui Tmchinium agrum præcludit, divortium a mendie Trachinis, per quod divortium Asopus Huit juxtu. montis radicem. 200. Est item slius fluvius a meridie Asopi, Phœnix, non magnus; qui postquam ex his montibus defiuxit,Asopo miscetur. Prope hune Phœnicem fluvium artissimus est hujus tractus locus: quippe .una sola via ibi munita est, qua nonnisi singulis plaustris transitus peut. A Phœnice vere fluvio quindecim surit stadia ad Thermo- pyles: tum in intervalle, quod est inter Phœnicem fluvium etTher- mopylas, viens est nomine Anthela, præter quem præterfluens Ase- pus in mare evolvitur: et circa eumdem vicum latins est spatium, in quo stat templum Cereris Amphictyonidis, et sedes sunt Amphi- ctyonibus paratæ, et ipsius Amphictyonis templum. 201. Jam Xerxes in Trachinio campo terne Maliacæ castra posait: Græci veto in ipso transitu. Nominatur autem hic locus a plerisque quidem Græcis Thermopyles: incolæ vero et finitimi nude Pylas dicunt. [taque utrique in his locîs castra habebant: oecu- -pabat autem Xerxes totum spatium septemtrionem versus a Ther- mopylis, neque Trachinem pertinens; Græoi vero en. quæ in hac continente versus meridiem sita sunt. 202. Græci vero hoc in loco Persam aspectantes, hi fuere. Spar- tani trecenti graviter armati : tum T egeatæ et Mantinenses mille, utrommque quingentl: ex Orchomeno Arcadiæ centum et viginti, et ex reliqua Arcadia mille; tot Arcades fuste z Corinthiiwvero qua- .dringenti: ex Phliunte dueenti; ex Mycenis octoginta. Hi sunt qui ex Peloponneso andfuerunt. Ex Bœotis veto, Thespienses septingenti,n 203. Præter hoset vero Thebani evocati aderant quadringenti. Locri Opuntii omnibus - copiis, et Phocenses mille. lpsi enim Græci misais legatis hos ad- ,Vocaverant, dicentes, fi tamquam antecursores sese venisse ante " alios, exspectari veto reliques socles in proximum quemque diem. -" et maris tuteiam sibi curæ esse, eustodirique illud ab Atheniensi- 2 z 2

356 HERODOTI HISTOR. VIL " bus et Æginetis reliquisque in classem designatis. Nibil autem t illis esse gravius metuendum z non enim deum esse, qui Græciasù t invadat, sed hominem: nullum autem nec esse nec futurum esse A. " mortalem, cui, ex quo natus sit, malum nullum accident; immo ’i maximis accidere maxima. Debere itaque etiam illum, qui Græ- " ciam invadit, mortalis quum ait, gloria sua excidere." His auditis, illi Trachinem auxilio Græcis venerunt. v 204. His igitur et alii quidem ex quaque civitate duces præerant; sed, quem maxime cuncti admirabantur, et penes quem summa erat totius imperii, Lacedæmonius fuit Leonidas, genus ab Hercule ducens hac inajorum serie: pater Anaxandrides fuit, avus Leon : tum reliqui progenitores, Eurycratides, Anaxander, Eurycrates, Polydorus, Alcamenes, Telecles, Archelaus, Agesilaus, Doryssus, ’Leobotes, Echestratus, Agis, Eurysthenes, Aristodemus, Aristomachus, Cleo- dæus, Hyllus, Herculis filins. 1s Leonidas regnum Spartæ nec opi- nans crut adeptus. 4 205. Quum enim duo illi fratres fuissent natu majores, Cleomeg nes et Dorieus, procul habuerat cogitationem regni adipiseendi. Sed Cleomene sine mascula prole defuncto, quum jam tum Dorieus non amplius in vivis fuisset, quippe in Sicilia mortuus, ita ad Leonidarn regnum pervenit, quoniam et major natu erat Cleombroto, Anaxan- dridæ filio natu minime, et Cleomenis etiam filiam in matrimonio---...-... 4--...--.... habebat. ls igitur ad Thermopylas erat profectus cum delectoa se legitimo trecentorum virorum numero, et quidem quibus domi liberi erant. Adsumserat autem, priusquam advenisset, Thebanos illos quorum numerum supra declaravi, quibus Leontiades præerat, Eurymachi filins. Quos solos ex Græcis adsumere sa causas pro- pemverat Leonidas, quod accusabnntur Thebani vehementer cum Medis sentire. lnvitaverat igitur eos ad armorum societatem, cognoscere cupiens, utrum missuri casent secum socios, an ex aperto repudiuturi Grœcorum societatem: et illi, aliud licet sentientes, 206. Et Leonidam quidem cum his, qui cum eo crant, primes omniummiserunt. miserunt Spartani I hoc consilio, ut et reliqui socii, his conspecris, adversus hostes proficiscerentur, neque ipsi pariter Me- dorum sequerentur partes, si cunctari Spartanos intellexissent. Deinde vero, quum Carnes. nunc obstarent, peractis festis diebus, custodia Spartæ rellcta, cum omnibus copiis occurrere decreverant hosti. Similiter vero etiam reliqui socii facere constituerant: qui, quum in idem ipsum tempus, quo hæc gerebantur, Olympias incideret, rati non tain cite ad Thermopylas armis decretum iri, antecursores interim miserunt. Tale igitur homm fuit consilium. 207. Jam, qui ad Thermopylns filera Græci, ubi baud procul ab introitu fuit Persa, timore perculsi, de receptu consultera cœpe- runt. Et reliquis quidem Peloponnesiis placuit, abire in Pelopon- nesum, et lsthmum custodire. Leonidas vero, sententiam istam vehementer indignantibus Phocensibus et Locris, de communiIho- me; consilio manere ibi decrevit, legatosque pet civitates dimittere

POLYMNIA. - 357 qui ab illis auxilia nrcesserent, quandoquidem nimis exiguus ipsorum numerus esset ad prohibendum Medorum exercitum. 208, Dam hi ita consultant, interim Xerxes equitem misit spe- culatorem, qui et numerum coram, et quid facerent, exploraret. Audiemt enim, quum ndhuc in Thessalia esset, collectum hoc loco stars exiguum exercitum, cujus duces sint Lacedæmonii et Leoni- das, ab Hercule genus ducens. Ut ad castra accessit eques, contemplatus est, spectavitque non totum quidem exercitum; nam, qui intra murum erant, quem a se instauratum Græci custodiebant, hos conspicere non potuit : exteriores vero observavit, qui ante murum stutionem habebant. Erant autem tune forte extra murum locati Lacedæmonii. Horum igitur alios vidit gymnasticis exercitatio- nibus vacantes, alios camam pectentes. Miratus eques specta- cnlum, cognito hominum numero, omnibusque rebus adenrate perceptis, rediit per otium, nemine persequente, sed omnibus cum prorsus contemtui habentibus. Reversus, Xerxi cuncta quæ viderai: renunciavit.209. Quibus auditis, conjecture a Xerxes non potuit id quod res erat, comparare sese hos homines ad pereundum postqunm perdidissent ipsi quam plurimos potuissent: sed, quum ridicula facere ei viderentur, Demaratum ad se vocavit, Aristonis filium, qui in castris aderat, cognoscere ex eo cupiens quid esset quad facerent Lacedæmonii. Et ille, " Audisti me," inquit, " jam ante, quum " adversus Græciam proficisceremur, de his viris disserentem; at " risui me habuisti quum audiebas dicenœm tibi quemnnm fore "harum rerum exitum prœviderem. Mihi enim, Rex, summa " contentio est, veritatem adversus te colere. Audi igitur etiam " nunc. Adsunt hi viri, de introitu nobiscum pugnaturi, et ad hoc " se comparant. Hic enim apud illos mas obtinet : quando vitæ " discrimen sont adituri, tune capita comunt. Scita veto: si "hosce, et ces qui Spartæ manent, subegeris ; nullus alius ho- " minum populus est, qui adversus te. Rex, manus tollere sus- ’i tiueat. Nunc enim cum regno inter Græcos præclarissimo 0 tibi res est, et cum viris fortissimis." Quæ dicta, quum prorsus incredibilia Xerxi viderentur, iterum quæsivit, 0 que tani- ti dem pacto tain exigua hominum manus sua exercitui Irepugnare npotamot?" Et ille: " Rex!” inquit, " age mecum ut cum " homine mendaci, nisi hæc ita aventura sunt ut ego dico.” 210. Hæe Demaratus dicens Xerxi non persuasit. [taque quatuor rex intermisit dies, assidue illos sperans fuga se recepturos. Quinto vero die, quum illi non recessissent, sed per obstinatam, ut Xerxi videbatur, impudentiam temeritatemque manerent, iratus rex Medas et Cissios adversus illos misit, date mandata ut vives caperent et in oonspeetum suum adducerent. Ut veto in Græcos cum impetu irruerunt Medi, multi ex eis cecidere: quibus successere alii, nec se recepere, quamvis magna clade accepta: ostendemntque cullibet, maxime vero regi ipsi, multos quidem homines esse, sed. pauses viras. Præliati sunt autem totum diem. p

358 HERODOTI HISTOR. VU. 2ll. Postqunm in male accepti sunt Medi, tum hi quidem in castra se recepere: et Persæ eis succadentes, quas immortales rex adpellabat, quibus præeratfiydames, in liostem iverunt 3 quasi hi utique facile oonfecturi rem essent. Ut veto hi quoque pugnam cum Græcis conseruere, nihilo nmplius, quam Medi, promoverunt, sed eamdem habuere sortem ; quippe in angusto transitu pugnantes, ubi explicari multitudo non patent, et hastis mentes breviori- bus quam Græci. Lacedæmonii vero memorabilem ediderunt pugnam. quum aliis rebus ostendentes peritos sese cum imperitis congredi, tum quad subinde terga vertercnt, veluti fugam’ capes- senœs universi, deinde vero, quando fugientibus Persæ cum clamore strepituque instnbant, ipsique jam in en erant ut deprehende- rentur, subito conversa acie hosti sese opponerent, utque ita innu- merabilem Persarum prosternerent multitudinem. Ceciderunt autem ibi Lacedæmoniorum etiam nonnulli. Postquam veto, qunmvis magna conatu, et tarmatîm et quovis modo impetum facientes, nulle parte introitus potiri Persæ potuerunt, postremo hi quoque 212. Dum ita conflictabantur, fertur Xerxes, quum spectandî caussa.retrogressi baud procul abesset, ter de solio sunt. suo exsiliise, metuens v nempe suc cxercitui. Tune igitur ita pugnatum est. Postridie vero ejus diei nihilo felicius barbnri pugnaverunt. Quum enim exiguus esset Græcorum numerus, rati Barbari confectos esse illos vulneribus, neque vires amplius ad resistendum habituros, denuo eus adgressi sunt. At Græci, per ordines perque populos digesti, in vîcem cuncti pugnarunt, Phocensihus exceptis: hi enim in monte mut locati, semitam custodituri. Ubi vero nihilo melius, quam pridie, Persæ rem sibi viderunt succedere, nbscesserunt. 218. Ibi tunc regem, quidnam consilii caperet incertum, convenit Ephialtes, Eurydemi filins, Malieneis, ingens ab illo præmium se relaturum sperans, indicavitque ei semitam per montes ad Ther- mopylasferentem 5 atque ita Græcos perdidit, stationem ibi habentes. ldem postea, metu Lacedæmoniorum, in Thessaliaun profugit : exsulmtisque caput proposita pecunia proscriptum est a Pylagoris, quum Amphictyones ad agendum Pylæum conventnm esseut congregati. Interjecto vero tempore, quum Anticyram rediisset, ab Athenade Tràchinio occisus est. Et interfecit quidem Ephialten Athenades aliam 0b cnussam, quam in sequentibus historiis exponam: ut nihilo minus tamen præmio honoratus est a Laceclæmo- niis.2M. Fertur Ita igiturautem etiam Ephialtes alia falun, Onetam postes. Phanagoræ periit. filium . Carystium, et Corydallum Anticyrensem cum rege sermones illos habuisse, et Persas circum montem illum circumduxisse. Queux famam parum esse credibilem partira inde colligi potest. quod Græ- corum Pylagori, quas utique præ cæteris eompertam habuisse rei veritatem consentaneum est, non Onetæ et Corydalli caput proscri- pserunt, sed Ephialtæ Trachinii ; tutu, quad Ephialten novimus oh hanc culpnm exsulasse. Cæterum cognita quidem hæc sentit;

POLYMNIA; 359 Onetæ quoque, quamquam non Maliensi, esse potuit; si hanc ragionem sœpius adierat: ut enimvero Ephialtes est, qui bustes per semitam illam circa montem circumduxit : hune hujus culpæ reum scribo. 215. Xerxes, sa probans quæ se effecturum pollicitus Ephiaites erat, vehementer gavisus, sine mon Hydamen et qui sub ejus ductu crant misit: et illi sub noctem, quo tempore accenduntnr lucernæ, e castris profecti sunt. lnvenerant illam semîtam indi- genæ Malienses; caque reperta Thessalie adversus Phocenses itineris duces fuerant, quo tempera Phocenses, introitum in suam reginnem opposite obstruxerant mum, atque ita tutos se a hello mutuel-am: atqueex illo inde tempore adparuît pessime illa uti "Malienses. 216. Est autem mais hujus par montem ferentis ratio hæc. In- cipit ab Asopo fluvio, ubi ille pet montium divortium perfluit. Est autem menti, per quem semita transit, semitæque ipsi idem nomen, Anopæa: fertque hæc Anopæa secundum dorsum, momie, et desînit circa Alpenum, primum oppidorum Locrensium versus Malienses, eo loco ubi Melampygus qui dicitur lapis est, suntque Cercopum sedes : ubi etiam angustissimus calus est. 217. Hac igitur semita, quam descripsi, Persæ trajecto Asopo imam noctem iter fecerunt, a dextre. habentes Œtæorum montes, asinistra vero montes Trachiniorum r et illuxit aurora, quum ad summum montem pervcnerunt. Hoe igitur loco montem custodiebant, ut etiam ante demonstravi, Phocenses mille graviter ar- mnti, et suam regionem tutantes, et callem custodientes. Inferior enim inti-vitae ab eis, quos (liai, custodiebatur: semitam autem, quæ fert per montem, Phoeenses custodiebant, qui Leonidæ ultro i banc operam receperant. r 218. Adscendentes’latuerant Persæ, quum quercubus totus obsitus mons esset: postquam vcro adscenderant, hoc modo adven- tantes illos cognovere Phocenses, quum tranquillum esset cœlum, propter folia sub pedibus strata multus (ut res fert) ortus strepitus Excitavit eos ut’ad arma concurrerent : et protinus Barbari adfue4 ’runt. Qui ubi annates conspexere viros, mirati sunt, quod, quum neminiem sibi punissent occursurum, in exercitum incidissent. Ibi tum Hydarnes, veritus ne, qui Phocenses erant, Lacedæmonii essent, quæsivit ex Ephialte, cujus populi is esset exercitus: ubi vero quod res erat audivit, in aciem Persas instruxit. At Phocenses, quum multis crebrisque telis ferirentur, rati non nisi adversus se hos esse profectos, arrepta fuga in summum montis verticem se rfieperunt, ad occumbendam mortem parati. Hi igitur ita orant animati: at Persæ, qui cum Ephîalte et Hydarne crant, nullam Phocensium rationem habentes, descendere de monte properarunt. ’ 219. Qui. ad Thermopylas erant Græci, his primum Megistias vates, inspectis victimis, prædixemt mortem primo mane eis in« stantem : deinde advenere transfugæ, quum adhuc tune nox esset. circuitum hostium nunciantes : tertio speculatores diurni, de surn-

860 HERÔDOTI HISTOR. Vil. mitatibus montium documentes, illucescente jam die, idem indicium «fecere. lbi tum Græci, quid sibi faciendum esset deliherantes, in diversas abiere sententias, aliis contendentibus non deserendam esse stationem, aliis contra nitentibus. Et, soluto concilio, discesserunt alii, et suam quisque in civitatem tendens dispersi sunt: alii vero patati eraht cum Leonida manere. 220. Dicunt autem, ipsum Leonidam illos dimisisse, ne perirent curantem 5 se autem et præseutes Spartanos non decem dicentem de- screre atationem ad quam custodiendam principio misai casent. Et ego quoque quam maxime in hac sum sententia, Leonidam, quum minime promtos esse socios vidisset, nec ad subeundum secum periculum ultra paratos, abire illos jussisse ; sibi autem, ut abiret, in- lionestum judicasse. Contra, si maneret, ingens cum gloria. manebat, et Spartæ felicitas non exstinguebatur. Etenim Spartanis, jam in primo hujus belli initia oraculum consulenti-bus, responderat Pythia, il aut eversum iri Lacedæmonem a barbaris, aut regem " ipsorum periturum." Hoc eis ille responsum versibus hexametris comprehensum dederat, his verbis; Vobis, o spatiosæ Spartæ incolæ, Aut ingens urbi glorion a viris Persis Evertitur; sut, si non hoc, ab Hercule oriunflum Flebit mortuum regain Laconica terra. Nec enim sustinebit taurorum rabur leonumque Contra stantinm. Jovis enim ille robur babet, eumque dico Non iri repressum prias, quam horuIn alterntrum fuerit sortitus. Igitur Leonidam, hæc reputantem, cupientemque solis Spartanis sempiternnm adquirere gloriam, (limisisse potius arbitrer socio: illos qui abicre, quam ipsos per se, ab illo dissentientes, ita spreta omni militari disciplina abiisse. 221. Cujus rei mihi hoc etiam baud minimum documentum estl qùod non modo reliqui dimissi sunt, sed quad satis constat, vati etiam exercitum sequenti, Megistiæ Acarnani, genus a Melampode derivanti, eidem qui e victimis futurs. illis prædixerat, missionem dedisse Leonidam, veritum ne cum ipsis periret. At ille, quam- qu:un missionem nactus, non tamen dîscessit; sed filium, militiæ liujus socium, qui unicus illi natus erat, dimisit. 29.2. Cæteri igitur socii dimissi abierunt, mandate Leonidæ obsequentes. Thespienses vero et Thebani soli apud Lacedæmoniœ manserunt. Et Thebani quidem inviti manserunt; retinuit ces autem Leonidas, obsidum loco habens: Thespienses vero summa sua voluntate ; neutiquam enim Leonidam et qui cum illo erant se deserturos abscessurosque aiebant, sed apud illos mansuros mor- temque cum eisdem occubituros. His præerat Demophilns, Dia- dromæ filius. ’ 223. Orto sole, Xerxes libamina fecit : deinde aliqunmdiu moratus, quo tempore forum maxime frequentari hominibus solet im- pressionem in hostem facere instituit: ita enim significatum ei ah Ephialte erat. Nam descensus de monte brevior est, nique iter

POLYMNIA. p 361. inde ad Thermopyles cempendiosius, quam circuitus et adscensus mentis. Barbari igitur, qui cum Xerxe erant, in hostem perrexe-x runt: et Græci cum Leonida, utpote ad mortem ire parati, jam inulto longius, quam ante, in spatiosiorem faucium partem progressi sunt. Nain muri quidem munimentum custodiebatùr; superioribus vero diebus in ipsas etiam fauces progressi pugnaverant. Nunc igitur, quum extra angustias censererent pugnam, ingens hostium cecidit multitude. Etenim manipulorum duces, flagellis a tergo instantes, et unumquemque cædentes, ad ulterius progre- dîendum sues concitabant. Itaque eorum multi in mare incidentes . perierunt; multe vero plures, alii ab aliis, vivi conculcati sunt: nec ullzi ratio lmbebatur pereuntium. Nam Lacedæmonii, quum imminere sibi mortem ab his qui montem circumiverant non igno- rarent, quanta maxima peterant fortitudinis specimina adversus Barbares ediderunt, nulle mode parcentes sibi, ac furiosorum in morem pugnantes. 224. Hastæ quidem jam tune plerisque fractæ erant, et gladiis illi Persas conficiebant. ln eo labore, ab altera parte, Leonidas fortissime pugnans cecidit, cum eoque alii illustres Spartani; quorum ego, ut dignemm virerum, nomina sciscitatus sum eognovi- que : rescivi veto etiam omnium nomina trecentorum. Ah altera parte, exPersis ibidem et alii multi illustres ceciderunt viri, et in his due Darii filii, Abrocomes, et Hyperan thes, quos ex I’hrataguna. Artanis filia Darius susceperat. Artanes autem frater fuerat Darii, Hystaspis filins, Arsamis nepos. Is Dario filiam suam elocans, simul totem suum domum ci donaverat, quum unica ipsius proies illa fuisset. 225. lgitur duo Xerxis fratres ibi pugnantes ceciderunt. Super Leonidæ vero cadavere acre fait inter Perses et Lacedæmenies certamen: donec ad extremum sua virtute Græci illud subtraxe- runt, quater in fugnm versis adversariis. Ita pugiiatum est, dunec qui cum Ephialte erant advenere. Ques ubi accedere intellexerunt Græci, tuai vero mutatum certamen est. Tune enim in angustias viæ se receperunt, et murum etiam prætergressi, ubi ad tumulum venemnt, qui in introitu angustiamm est, ubi nunc lapideus leo stat in Leonidæ memoriam, ibi confertim consederunt alii omnes, præter Thebanos. Eodemque loco gladiis sese defendentes, quibus gladii super-enim, alii manibus dentibusque depugnantes, ohmti surit Barbarorum telis, partim subi-nm muri munitiene ex adverse in- gruentium, parfin) ex circuitu undique circumstantium. 5226. Tales quum se præstiterint Lacedæmonii et Thespienses omnes, fortissimus tainen ex his fuisse dicitur Dieneces Spartanus z quem niant, priusquam cum Mcdis congrederentur, verbum illud dixisse, quum Trachinium quemdam audivisset dicentem, quando Barbari tela emiserint, multitudine telorum solen: iri obscuratum; tantam enim esse sttium multitudinem. Hunc igitur, nil perterri- tutu, sed aspernantem Medorum multitudinem, respondisse aiunt, " fausta omniu Græcis nunciare hospitem Trachinium; quando- . 3 A

362 HERODOTI HISTOR. VIL " quidem, sole telis Medorum obscurato, in ambra sint pugnaturi, " non in sole." Hæe et ejusdem generis alia dicta, aient, Dienecem Lacedæmonium fortis animi monumenta reliquisse. " 927. Post hune fertissimos se præstitisse memorant Lacedæmonii duos fratres, Alpheum et Marenem, Orsiphanti fiiios. -Ex The- spiensibus vere præcipuam laudem abstulit vir, cui Dithyrambus nomen fuit, Harmatidæ filins. 228. Sepulti sunt omnes eodem loco que ceciderunt, et tam in horum honorem, quam in illorum qui ante ceciderant quam dimissi a Leonida secii abierunt, hæ inscriptienes positæ sent: Cum trecentis olim myriadibus hic pugnarunt En Peleponnese quatuor millia virorum. Hæe in honorem omnium posita inscriptie est; in Spartanorum rem memeriam privatim ista: * Hospes, nuncia Lacedæmoniis, hoc loco nos Jacere, dictis illorum ebsequentes. ln Lacedæmonios igitur hoc ; in vatemvvero istud:

Menumentum hoc illustris Megistiæ, quem olim Medi Spercheo fluvie occiderunt trajecto, Vatis, qui instans tune fatum probe cognitum habens, Deserere tamen Spartæ duces non sustinuit.

Inscriptionibus istis et columnis, excepte vatis epîgrammate, Am- phictyones illos honorarunt: vatis vero Megistiæ epigramma 5i- monides pesuit, Leoprepis filins, pre hospitii familiaritate. 229. Narrant, ex trecentis illis Spartanis dues vires, Eurytum et Aristodemum, quum, si commune voluissent consilium sequi, potuissent ambe aut simul salvi Spartam redire, ut qui a Leonida e castris dimissi decubuerant in Alpenis, vehementi oculorum dolore laborantes ; eut, si redire ad commilitones voluissent, mortem petuissent obire cum reliquis: hosqigitur, narrant, quum alterutrum herum licuisset eligere, noluisse commune sequi consilium g sed, inter se dissentientes, Eurytum, cognito Persarum per montem circuitu, arma postulasse, captisque armis jussisse ilotam ut se ad pugnantes duceret, et, postquam ad illos ipervenit, ilotam quidem fuga salutem petiisse, ipsum vere in bostium agmen irruentem occubuisse: Aristodemum autem, deficientem anime, remansisse. Quod si igitur anus Aristodemus oculorum morbo laborasset, eaque caussa Spartam rediisset, aut si umbo simul reversi essent, Spartani (ut mihi videtur) nullam in cum iram erant exercituri: nunc vero, quum alter periit, alter, qui in eadem causse fuerat, mari recusavit,’ necessario vehementer àrasci Aristedemo debuerunt.230. Alii igitur, hoc mode ’ hacque occasione Aristodemum, memorant, salvum Spartam evasisse: alii vero aiunt, ad deferendum

POLYMNIA. 363 nuncium quemdam missum cum fuisse e castris, et, quum pugllæ deinde interesse petuisset, noluisse, sed in via moratum, superstitem fuisse; socium autem, qui simul cum ce missus fuerat, ad pugnam rediisse, inseaque occubuisse. 281. Quidquid sit, Lacedæmenem reversus Aristodemus probra et ignominie. notatus est, atque ita infamie habitus, ut neme Spar- tanorum lumen ei accenderet, nec cum ee colloqueretur, utque per igneminiam trepidus Aristodemus nominaretur. Sed idem vir in pugna ad Platæeas culpam, quæ cum premebat, dissolvit. 232. Memorant etiam, alium ex trecentis, nemine Pantitem, quum ad deferendum nuncium in Thessaliam fuisset inissus, superstitem fuisse; eumdem vero, quum Spartam reversas ignaminia esset notatus, voluntario suspendio vitam finiisse. 233. Thebani vero, quibus (lux præerat Leontiades, hactenus quidem a Græcorum partibus stante, necessitate coacti, adversus regis exercitum dimicaverant. Ut vero super-iorem esse viderunt rem Persarum, que tempore Græci qui cum Leonida fuerant ad tumulum se recipere properabant, his desertis, passîs manibus ad Barbares accesserunt, dicentes id quad verissimum erat, 2 cum 2 Medis sese sentire, et inter primes terram et aquam regi tradi- 2disse; necessitate autem coactes venisse ad Thermopylas, et a " cladis culpa regi illatæ esse immunes.” His dictis, salvi evaserunt; habebant enim etiam Thessalos dicterum testes. Nec tamen prorsus feliciter eis res cessit. Nam, ut accedentes eos in potestate habuerunt Barbari, nonnullos etiam, ut accedebant, interfecerunt; reliquis vero Xerxis jussu regiainusserunt stigmate, initie a duce Leentiade facto; cujus viri filium Eurymachum, interjecto tempere, Platæenses interfecerunt, quum quadringentorum (lux fuisset Thebanerum, quorum ope Platæensium urbem ac- cupaverat. 234. Hoe igitur made ad Thermopylas Græci pugnaverant. Tum vere Xerxes vocatum ad se Demaratum interrogavit, hoc usas ser- menis introitu. 2 Demarate, vir probes es: ex vero ita judice: 2quxëecumque enim dixisti, ea ita evenerunt. Nunc die mihi, 2 quetnam numero sint reliqui Lacedæmonii ; et ex his quot sint " herum similes in re bellica, an etiam tales sint omnes ?" Et ille, "Rex!" inquit, 2 multitude quidem omnium Lacedæmeniorum 2 ingens est, et civitates .sunt multæ : quad vero tu ecire cupis, id " dicam. Est in Laconica Sparta, civitas virorum ecties mille ad- "medum: et hi quidem omnes similes sunt his qui hic pugna- 2 runt. Cæteri vero Lacedæmonii his utique non sunt similes, et 2 fortes tamen viri surit." Ad hæc Xerxes ait: 2 Quonam igitur 2 pacte hos homines minima labere subigemus? Age, hoc mihi 2 prame! Tu enim vins consiliarum omnium, quibus illi utuntur, " compertas habes, quippe qui rex eorum fuisti." 235. Respondit Demaralus: 2 Quandequidem studiose me con- " sulis, æquum est ut tibi id, quad optimum fuerit, expramam: " nempe, si trecentarum navium classem in Laconicam miseris 3 A 2 I

864 HERODOTI HISTOR. V11. 2 terrain. Est autem prope illum site insula, cui nomen Cythera, 2 de qua Chilon, vir olim apud nos sapientissimus, dicere cousue- " verat, ingens lucrum fore Spartanis, si ea insula mari mergeretur 2 potins, quam emineret. Nempe ille, non utique tuam classera " ex longe tempore prospiciens, sed quamlibet querumcumque 2 hominum timens classera, semper veritus erat ne ex illa. insula 2 tale quidpiam patriæ suæ immineret, quale tibi ego nunc pre- " pana. Ex hac igitur insula impetum faciens tua. classis terrent 2 Lacedæmonios: et illi, proprio finitimoque belle pressi, nil veren- 2 dum est, ne reliquæ Græciæ, a pedestribus tuis copiis oppugnatæ, 2 auxilio veniant. Domita autem reliquaGræcia, Laconicum genus 2 par se relinquitur invalidum. Istud autem ni feCeris, hoc futu- 2 rum exspeeta. Est Peloponnesi isthmus angustus; que loco a 2 conjuratis adversus te omnibus Peloponnesiis scito certamina. 2 multo acriora tibi, quam quæ adhuc facta sunt, imminere. Istud 2 vero si feceris, isthmus ille et civitates omnes sine pugna. in tuam 2 cedent potestatem." 236. Post hæc Achæmenes, frater Xerxis, et classi’præpesitus, qui huicicelloquio intererat, veritus ne ad faciendum quad Dema- ratus suaserat Xerxes induceretur, hune sermenem est exorsus. 2 Rex! video te sermenem admittere viri, qui tuæ invidet felici- 2 tati, ont etiam prodere res tuas cenatur. Narn hoc uti more 2 amant Græci: invident aliis ab felicitatem, oderuntque potentio- 2 res. Quod si tu in præsenti rerum statu, pestquam quadringentæ 2 nostrarum navium naufragium fecerunt, alias trecentas de classe 2 dimiseris quæ l’eloponnesum circumnavigent, erunt nabis hastes 2 ad resistendum pares. Sin conjuncta manet nostra classis, dîfii- 2 cilis illis erit ad oppugnandum, omninoque resistere tibi neuti- 2 quam peterunt. Ad hæc uni’versæ navales copias terrestribus 2 erunt præsidio, et terrestres copiæ navalibus, une iter facientes: 2 quas si diremeris, nec tu illis utilis esse poteris, nec illæ tibi. 2 Quod si tuæ rationes recte ernnt initæ, sic indue anîmum, ut nil 2 cures res adversariorum, que loco gesturi sint bellum, quidre 2 agant, aut quanta sit illorum multitude. Salis ipsi idonei sunt 2 suas res curare, et nos nostras. Lacedæmonii vere, si contra v" Perses in pugnam progredientur, ne unam quidem banc præsen- 2 237.tem Cui cladem Xerxes his reparabunt.”verbis respendit: 2 Achæmenes! - rectetu 2 mihi dicere videris, atque ita faciam. Demaratus alitem es 2 dicit, quæ meis rebus ipse utilissima judicat: ejus tamen senten- 2 tin a tua superstar. Nam istud quidem non admitto, non bene 2 eum cupere meis rebus:q documente quippe mihi sunt quum fil superieres ejus sermenes, tum res ipsa. Et’enim civis quidem 2 invidet felicitati civis, et tacite ei infensus est: nec facile civis, 2 a popularium aliquo consultas, en. illi quæ ipsi optima vîdentur (K suaserit, nisi probabiles in virtute 1progressas fecerit: cujusmodi il rari sunt homines. Hospes vera hospiti felici benevolehtissimus 2 est, et consultant’i lubens optima suaserit. Itague maladicentia

POLYMNIA. 365 i’adversus Demamtum, qui meus hospes est, abstinere dehinc n quemlibet jubeo." 238. Hæe Xerxes postquam dixit, per cæsorum cadavera transiit; et Leonidæ, ut audivit regem hune et ducem Lacedæmoniorum fuisse, abscindi caput et e pala erigi jussit. Ac mihiqquidem quum aliis documentis, cum vero maxime hoc ipso, fit manifestum, Xer- xem vivo Leonidæ omnium hominum maxime iratum fuisse: alioqui enim numquam in mortui corpus ità nefarie sæviturus erat, quandoquidem maxime omnium, quos navi, hominum Persæ honorare fortes viros consueverunt. 111i igitur, quibus id imperatum est, jussa exsecuti surit. 239. Sed redeo ad eam narrationem, quam superius imperfectam reliqui. Parme regem expeditionem adversus Græciam primi resciverant Lacedæmonii, idque mira quadam ratione resciverant. Ideo- que ad Delphicum miserunt oraculum, ubi illud eis editum est responsum, quad panic ante commemaravi. Resciverant autem mi- rabili quadam ratione. Demaratus enim, Aristonis filins, exsulans apud Medos, ut equidem existimo, et ratio mecum militat, non bene animatus fuit in Lacedæmonins. Conjectare igitur licet, utrum benevolo hoc fecerit animo an insultandi mussa. Postquam decrevit Xerxes exercitum adversus Græciam ducere, Demaratus tune Susis præsens, ubi id rescivit, Lacedæmoniis voluit significare. Qui quum aliam rationem, qua id eis significaret, non haberet, quum periculum esset ne deprehenderetur, tali usus est comment0, Sunna duplicata tabelle, ceram ex en erasit, et ligno tabellæ consilium Xerxis inscripsit: quo facto, scriptum istud infusa cera denuo «Obduxit, ne nudam ferenti tabellam molestia exhiberetur a viarum cuetodibus. Postquam veto Lacedæmonem perlata tabella. est, conjectare Lacedæmonii, quid rei esset, prius non potuere, quam (in equidem accepi) Cleomenîs filin, Leonidæ uxor, Gorgo, cos docuisset. Hæe enim re secum iperpensa, emdi ceram jussit, atque ita’in ligno reperturos esse scripturam ait: cui obsequentes illi, intùs scripta repererunt legeruntque, ac deinde reliquis Græcis le- gendamiserunt. Hæe igitur ita gesta esse memorant.

HERODOTI HISTORIARUM LIBER OCTAVUS. URANIA. ---.-- 1. GRÆCI populi in classent descripti, hi fuere. Athenienses haves præbuernnt centum viginti septem: Platæenses vero, quum rei nauticæ casent expertes, sua virtute studioque incensi, simul cum Alheniensibus naves Atticas propugnatoribns compleverant. Corin- thii quadraginta præbuerant navet: Megarenses, viginti. Chelci- denses item viginti compleverant; sed naves illis suppeditarunt Athenienses. Æginetæ octodecim naves plæbuerant: Sicyonii, duodecîm: Lacedæmonii, decem: Epidauriî, octo: Eretrienses, septem: Trœzenii, quinque: Stryrenses, dues: Cei, dues naves (triremes,) et dues actuariats quinquaginta-remorum: Locri Opuntii septem actuariis quinquaginta-remorum auxilio venerant. 2. Hi igitur fuere, qui ad Artemisium militnrunt : dictumqne est etiam, quem navium numerum singuli populi contulerint. hait nutem collectamm ad Artemisium navium universus numerus, actuariis quinquaginta-remorum exceptis, ducentæ septunginta et une. Imperatorem autem, penes quem imperii summa erat, præbuerant Spartani, Eurybiadem, Euryclidæ filium. Dixerant enim socii, u nisi Lace summum obtineret imperium, non se secuturos esse " Athenienses duces ê sed exercitum, qui futurus esset, dissolutnç u ros." 3. Etcnim jam initie, priusquam in Siciliam petendæ societatîs causse misissent, agitatus sermo erat, Atheniensibus permittendum esse classis imperium. Contradicentibns vero sociis cesserent Athe- nienses, quod magni facerent servari Græciam, pulcreque nossent, si de principatu inter sese co’ntenderent, peritnram esse Græciam: recte quidem illi sentientes. Nam civilîs dissensio tante pejor est hello commuai consensu gesto, quanta pejor res est bellum quam pax. Hoe ipsum igitur intelligentes Athenienses, non repugnarunt

sociis, sed Cesserunt, qunmdîuURANIA. illis magnopere indigebant. 367 Quoi! satis ipsi ostenderunt: nam, postqnam pulso Perse jam de ipsius terra contendere cœperant, caussam præ se ferentes contumelinm Pausanias, Lacedæmoniis imperium eripuerunt. Sed hæc quidem insequente tempore geste sunt. 4. At tune Græci qui ad Artemisium se contulerant, ut viderunt navinm multitudinem, quæ ad Aphetas convenerant, omniaque plena conspexerunt militum, metu perculsi, quod præter opinionem ex- spectntionemque suam res Barbarie successisset, de capessenda fuga et de receptu ab Artemisio versus interiorn Græciæ deliberarunt. Quod ab illis agitari consilium ubi cognovere Eubœenses, ornrunt Eurybiadem, ut aliquantisper saltem maneret, (ionec ipsi liberos suas reliquamque familiam in tuto collocassent. Id postquam Eurybiadi non persuaserunt, alio se convertentes, Atheniensium duci persuaserunt Themistocli, propositn talentorum trigihta mercede, en conditione ut ibi.manerent et ante Eubœam pugna navali decernerent. 5. Et T hemistocles, ut ibi manerent Græci, tali ratione efl’ecît. Ex hac pecunia Eurybindi quinque imp’ertivit talents, quasi nempe de suo illi daret. Hoe ita persuaso, quum e reliqnis soins adhuc Adimantus obniteretur, Corinthiorum dux, dicens ab Artemisio se disceswrum, nec diutius moratumm; hune, interposito juramento, Themistocles his verbis adlocutus est : " Non tu quidem nos dese- ti res: tibi enim ego majora munern dabo, quam missurus tibi rex " esset, si desereres socios." His dictis, in navem Adimanti tria misit talents. huque illi, muneribus perculsi, persuaderi sibi passi sunt, et Eubœensibus gratum factum est ; ipse autem Themistocles lucratus est, relique. sibi retinens z illi vero, quibus pecuniæ partem impertiverat, putabant ab Atheniensibus sibi ista conditione datam 6. Itaque qui Eubœam manserunt Græci, et pugnam navalem commiserunt.esse Quæ respecumam. in hunc modum geste est. Quum posts meridiem ad Aphetas pervenissent barbari, jamque antes cognovissent, quod etiam nunc ipsi videbant, Græcorum pences naves ad Artemi- sium in statione esse, incessit ces eupido illas adgrediendi, potiri eis pesse sperantes. Jam ex adverso quidem protinus contra eus navigare non piacuit, hac causse. ; ne, si ipsos Græci viderent contra se navigantes, arriperent fugam, noxque fugientes reciperet, adeoque suivi illi evaderent: debebat autem, ut Persæ quidem dictitabnnt, ne ignifer quidem in vite reliquus manere. 7. Hac igitur de causse tale ceperunt consilium. Selectas ex universa classe naves ducentas extra Sciathum,.ne ab hostibus conspicerentur, circnmmiserunt; quæ, præter Caphareum et Geræstum Eubœam circumvectæ, ad Eurypum navigarent ; quo nimimm medios illos inclnderent, hi, ubi ad Euripum pervenissent, reditum in Græciam intercipientes ; ipsi veto, ex adverso e05 adgredientes. Hoe consilio dimissis navibus ad id delectis, ipsi eo die adgredi Græcos non hnbuere in anima, non prias illos adgressuri quam

368 HERODOTI HISTOR. VIH. edito a circumnavigantibus signa, de quo convenerat, certiores essent facti, ad locum constitutum illos pervenisse; Dam hi ita circumnavigant, interim illi apud Aphetas reliquarum navium ineunt numerum. 8. Per idem vero tempus, quo numerum hi inierunt navium, quum esset in hoc exercitu Scyllias Scionæus, omnium optimus ille ætate urinator, qui etiam in naufragio ad Pelium facto multas res pretiosas Persis servaverat, multasque item ipse adquisiverat sibi ; Scyllias hic jam pridem consilium quidem agitaverat ad Græcos transfugiendi, nec vero ante hune diem oceasionem exsequendi consilii erat nactus. Is igitur quo pacte nunc ab Aphetis ad Græcos pervenerit, pro certo dicere non possum: miror veto si vera sunt quæ narrantur. Narrant enim, hune hominem, postquam ex Aphe- tis mare subiisset, non prius emersisse quam ad Artemisium pervenisset, viam banc octoginta ndmodum stadiorum per mare emen- sum. Memorantur quidem de eodem homine et alia, fabularum speciem habentia 5 sed in his, vera nonnulla. Ut meam de hac te dicam sententiam, navigio ille ad Artemisium pervenerit. Ut autem sa pervenit, protinus ducibus Græcorum «et naufragium que modo factum sit exposuit, et circummissas circa Eubœam naves indicavit. i 9. His rebus cognitis, deliberarunt Græci: multisque dictis sen. tentiis, decreverunt eo die ibi manere stationemque servare, post mediam autem noctem discedere, navibusque Eubœam circumna. vigantibus obviam ire. Deinde vero, ut nemo contra eos enaviga- vit, sub salis occasum ipsi adversus Barbaros excursionem fecerunt, periculum facturi generis pugnæ quo illi usuri casent, et perruptio- nis per hostiles naves. 10. Quos paucis navibus adversus sese tendentes conspicati milites ducesque Xerxis, male sanas eos esse existimantes, educunt et ipsi naves, facile se illos intercepturos sperantes: probabili utique spe, ut qui Græcorum naves adeo paucas viderent, suas vero et multis partibus numerosiores et melius navigantes. Hæe illi cogitantes, medios Græcos circumcluserunt. Ibi tum, quicumque ex lenibus, bene cupiebant Græcis, et inviti militabant, hi in maxima calerai- tate ponebant quad illos undique cinctos viderent, nec eorum ullum evasurum existimarunt: îta desperatæ his visæ erant res Græco- rum. Quibus autem lubentibus en res acciderat, hi acriter inter se contendebant, ut quisque primus, navi capta Attica, prœmium a rege acciperet : nam Atheniensium potîssima ratio apud utrumque hostiumIl. Græci, quum exercitum adhuc fronte in longum habebatur. directe proras navium , omnium hosti adversus habnissent, ut editum est signum, primum puppes in medium contraxerunt: deinde, altero edito signa, adgressi sunt opus; et in exiguum licet spatium conclusi, jam a fronts undique (in urbem) impetum in hastes fecerunt. Ibi tune triginta ceperunt naves Barbarorum, et Philaonem, Chersidis filium, Gorgi Salamifliorum regis fratrem, spectatum in exercitu virum. Primus.

ex Græcis neveux hostium eepitURANIA. civis Atheniensis Lycomedes, 869 Æs- chreæ filins, et virtutis præmium princeps hic retulit. Cœterumv ancipite Marte pugnam hanc navalem pugnantes ingruens nox dire- mit: et Græci quidem ad Artemisium surit reversi; Barbari vero Aphetas, multo graviore, quam exspectaverant, certamine defuncti. ln hac navali pogna, ex Græcis qui cum rage militabant, unus Antidorus Lemnius ad Græcorum transivit partes: cui dein ab hoc factum Athenienses prædium in Salamine dona dederunt. 12. Facta nocte, quum esset medium anni tempus æstivum, immense. vis aquarum tata nocte cecidit de cœlo, et dira tonitrua ex- stitere de Pelio: moxque cadavera et naufragia ejiciebantur versus Aphetas, et circa navium proras volvebantur, palmulasque impe- diebant remornm. Hæe audientes qui ibi crant milites, terrore perculsi, prorsus se perituros existimabant, tot tantisque simul malis ingruentibus. Etenim priusquam e naufragio et tempestate ad l’e- lium caorta potuissent respirare, gravis incidit pagne navalis ; post pugnam vero .vehementissimus imber, et validi torrentes in mare decurrentes, et dira tonitrua. Hi igitur talem egerunt noctem. 18. At, quibus mandatum erat circum Eubœam circumnavigare, his eisdem nox malta fait atrocior; tenta quidem magie, quad in media pelago versantibus incidit. Et tristis illis finis fuit. Nam uam illis navigantibus, quum adversus Cœla Eubœæ essent, [Latine Cava dixeris] tempestas atque imber incidit; venta abrepti, nescientes ipsi quo ferrentur, ad petras impingebantur. Adeo am- nia efecit Deus, quibus Persarum copia: æqunles fierent copiis Græ- oomm, nec multo eis essent superiares. Hi igitur circa Cœla Eu- bœæl4. Qui perierunt. ad Aphetas ernnt . Barbari, ut grata illis dies illuxit, trait. quillas tenuere naves; bene secum agi existimantes, si, malis defuncti, quietem in præsenti ngere passent. At Græci subsidio venere tres et quiaquaginta Atticæ naves: querum et adventus vires illorum animosque confirmavit, et adlatus simul nuncius, Barbares Eubœam circumnavigantes coorta tempestate cunctos parfisse. Itaque eadem diei bora, qua pridie, navibus evecti, in Cilicienses naves impetum feoerunt: bisque carruptis, ingruente nocte, ad Artemi- sium15. Tertio reversi veto die, œgerrimesunt. ’ferentes Barbarorum duces, tain panais Vanves adeo contumaliosa sibi damna in ferre, veritique Xerxis iram, non amplius exspectarunt dam Græci pugnœ facerent initium; sed se invicem cohortati, circa medium diei navibus surit evectî. Accidit autem, ut eisdem diebus et navales hæ pugnæ, et pedestres ad Thermopyles, pugnarentur. Et erat certamen omne, mari, de (Euripo ; quemadmodum Leonidæ et his qui cum eo erant, de custo- diendo transita in Græciam. Hi igitur sese cohortabantur, ne Bar- bares in Græciam transmitterent: illi vero, ut classem delerent Græcorum, et freto potirentur. 16: Jam, ubi instructa acie evecta est regia classis, quieti Græci ad Artemisium stetere. At postquam illi in lunæ speciem ordinaire 3 a

370 HERODOTI HISTOR. VIH. haves ingtituerunt,’qu6 Grœ’coà indique cinciOs (encrent; fun: vero hi quoque evecti surit, præliumque commisenmt. Et in hac quidem nanti pugna pares fere utrimqne fuere. Etenim Xerxîs classis ob- multitudinem navium ipsa se impediebat, quum et turbarentur nues, et uliæ in alias mutuo inciderent. At nihilo tamen secius ratiterunt, neque se receperunt; quippe indigniesimam rem du- Centes. a panois navibus in fugam verti. Igitur multœ quidem Græcorum naves perierunt, multi item hommes; sed longe plures et naves Barbarorum et hommes. Hoe vero certamine defuncti, discesserunt utrimque. 17. ln hue pugna, ex Xerxis militibus præcipuam virtutîs laudem Ægyptii retulere, quum aliis editis præclare factis, mm captis quinque Græcorum navibus simul cum vectoribns. Iliter Græcos, virtus eminuit Atheniensium: et inter Athenienses, Clinîæ vinas, filii Alcibindis ; qui propria navi militabat, privato sumtu ducentis viris insu-acta. 18. Diremto prælio, libenter utrique ad suam stationem propem- runt. Et Græci, ut e pugna reversi sunt, cadavenlm quidem et naufragiomm sunt potiti; sed, quum aspere fuissent accepti, et maxime Athenienses, quorum dimidia pars nnvium vulneratæ emnt, ad interiora Græciæ se recipere decreverunt. 19. Themistocles vero, reputans secum, si Ionicum genus atque Caricum ahstraheretur a Barbara, reliquîs copiis superiores evadere passe Græcos ; quum Eubœenses pet id tempus greges sucs ad mare agerent, eo convocavit Græcorum duces, dixitque, videriisibi, ansam se habere, qua sperme: fortissimo: socio: abstrahi a rage passe. Et hoc quidem nonnisi hactenus illis aperuit: ad res autem præsen- tes quad spectat, in: illisfaciendumùit ; de Eubœemium gregilms quotquot quisque velte! pecudes mactaret : satins enim esse, sans milite: me: habere, quum hastes. Simul illos hortatus est, ut quisque præciperet suis igues amendera. De reditu vero, sibi, ait, curæ fore justum tempus quo suivi in Græciam essent perventuri. Atque hæc ilîis facere placuit: protinnsque accensis ignibus, ad pecudes sese couverte- 20. Nempe Eubœenses, insuper habita Bacidis macula, quasi nihil dicente, nihil neque ex insula exportaverant, nec in munit; loca importaverant, quasi nullus adfùturus hostis esset; indeoque ipsi res suas in maximum discrimen adduxerant. Est autem’Bacidis’ de his oraculum hujusmodi: Cogitn barbnm-lingnnfl , hm: is 1 J jugaimr iî. mari Byblinz, fac ut procul Eubœn absint multunhmeœnta ŒPŒ. runt.His versibus quum illi in malîs tune et præsentibus et imminenü-I bue non esscnt usi, in promtu erat ut in maximas inciderent cala.- 21. Dum hæc aguntur, adfuit e Trachine speculator. Nam, et ad Artemisiu-m speculator fuit, Polyas genere Anticyreqsis, cui man- mitates.datum erat, (et ad hoc remis bene instructum navigium. in patata

URANIA. . 371. habebat) ut, si conflixisset classis, id illis qui ad Thermopyhs erant significaret: et similiter apud Leonidam Abronychus, Lysiclis filins, Atheniensis, paratus fuitiqui conscensa actuaria navi his ad Artemi- sium remmeiaret, si pedestribus copiis navi quidpiam accidisset. Hic igitur Abranychus advenit, significavitque quæ ci rca Leouidam ejusque exercitum gesta craint. Quibus illi rebus eognitis, jam non amplius ditïerendum sibi reditum judicantes, receperuut se eodem ordine qua in statione erant locati; primi Corintbii, postremi Athe- menses. 22. Tutu vero Themistacles, selectis velocissimis Atheniensium navibus, ad aquas quasque circa en loca potabiles se conferens, lapi-v dibus incidit scripta, quæ loues postridie ejus diei ad Artemisium adpellentes legerunt. Erat autem scriptorum sententia hæc: " Viri t! Iones! inique agitis, qui contra parentes militutis, et Græcinm " in servitutem conamini redigere. Immo vero, quad maxime a " vobis postulamus, nostris a partibus suite! 1d si facere non licet " vobis, at etiam nunc neutris vos partibus adjungite, et vos ipsi, " et Caribus, ut idem fadant, persuadete! Sin horum neutrum tt fieri potest, sed graviore necessitate, quum ut deficere ab hostibus " possitis, estis adstricti; in ipso saltem opere, quando pugnam " conseremus, consulta cassate ! memores a nabis vos esse progeni- fl tas, atque etiam inimicitias has, quas cum Barbaris gerimus, pri- " mum a vobis originem truisse." Hæe Themistacles scripsit, ut equidem arbitrar, re in utramque partem deliberata; quo eisdem his scriptis, sive en laterent barbares, loues ad deficiendum a rage et ad Græcos transeundum permoverentur; sive ca renunciatn casent Xerxi et in calumnium apud cum adducta, de fide suspecti redderentur loues, saque caussa a. pugnis navalibus procul habe- rentur. 23. Dam hæc agit Themistacies, continua post Græcorum discessum civis Histiæensis, navigia profectus, Barbaris fugnm illorum ab Artemisio nunciavit. At illi, iidem nuncio non adhibentes, in enstodia bominemtenuerunt; velocesque naves, quæ rem explorarent, præmiserunt. A quibus quum relatum esset id quad res emt, ita demum universa simul classis, ut primi spargebantur radii salis, ad Artemisium profecta est. Ibi usque ad meridiem morati, His- tiæam inde navigarunt. Quo ubi pervenere, Histiæorum urbe pa- titi, maritimos omnes vicos Ellopii agri, qui ditionis Histiæotidis est, incursnrunt. 24. Hi dum ibi morautur, interim Xerxes, postquam quæ ad oc.- cisorum cadavera spectant præparaverat, nuncium misit ad classent. Præparaverat autem hæcce. Quotquat de ipsius exercitu ceciderant, (erant autem ad vicies mille) ex his nonnisi mille admodum reliquit, cæteros factis in id fossis sepelivit, superne stratis arborum foliis, ingestaque huma, ne a classinriis conspicerentur. Ut Histiæ- am præco pervenit,convocuta totius exercitus concione, hæc edixit; tt Viri, armorum socii! Rex Xerxes unicuique e vobis, quisquis t’ voluerit, potestatem dut suum ordinem relinqnendi, spectatum- 3 a 2

372 ’ HERODOTI HISTOR. VIH.

" que veniendi quo pacte ille cum male mais his haminibus puguet, " qui se regis copias superaturos esse speraverant." 25. Hæe postquam nuncius edixit, max nihil rarius fait quam. navigia: ita multi cupidi emnt spectandi. Et hi, ad Thermopyles transvecti, obiérunt spectaruntque cadavera: et, quum Laeedæmo- niis mixtos hilotes viderent, hos omnes, qui ceciderant, Laeedæmo-x nias et Thespienses esse arbitrabantur. Nec vero latuit cos quid de. suis, qui ceciderant, Xerxes fecisset: namque manifeste ridiculutn: crut; quum Pcrsarum nonnisi mille jacentia cadavera conspiceren-i tur, Græcorum autem in nnnm locum cougesta quatuor millia. Hunc igitur diem spectando insumsere: postridie vero classiarii, qui trajeceraut, Histiæam ad naves surit reversi; Xerxes autem. cum suis ad ulterius progredieudum se accinxit. 26. Per idem tempus venere ad Perses transfugæ ex Arcadia, homines numero pauci; victum quærentes, et operam suum illis præstare cupientes. Hos in conspectum regis adductos interrogarunt Persæ de Græcis, quidnam illi facerent: et anus quidam pre cæteris erat, qui hoc ex illis quæsivit. Responderunt illi, ii Olym- "pia Græcos agere, spectareque certamen gymnicum et curule." Tum rursus interrogati, " quoduam esset propositum præmium, it de quo contenderent?" dixere, " oleæ dan coronam." Ibi tum Tritantæchmes, nobilissimam dicens sententiam, timiditatis culpam apud regem incurrit. Ut enim audivit, corouam esse certaminis præmium, non pecunias, silentium non tenait; sed coram omnibus, " Papæ," inquit, tt Mardonie, quales contra viros tu nos pugnatu- tt ros duxisti, qui non de pecuniis, sed de virtute, certamiua insti- " tount l" Hoe ejus dictum memoratur. 27. Interea temporis, post infelicem .rerum ad Thermopyles exitum, protinus Thessuli præconem miserunt ad Phaceuses 3 quippe quibus semper fuerunt infensi, maxime vero a clade novissime ab illis accepta. Etenim paucis annis ante banc expeditionem a. Ban haro susceptam Thessali eorumque socii, quum omnibus copiis in- vasissent Phocenses, victi ab illis erant aspereque acœpti. Quum enim apud Phocenses, ad Parnassum conclusos, vates esset Tellias Eliensis, callidum inventum hic Tellias illis commentas erat hujusn modi. Sexcentis viris Phacensium fortissimis, et ipsis et eorum armis, creta dealbatis, noctu de improvisa impetum in Thessalos fecit, mandata data suis, ut, quemcumque non albicantem œrnerent, hum: interficerent. Igitur primæ Thessalorum custodiæ, his conspectis, aliud existimantesesse prodigium, fugam capessiveruut, et post custodias ipse exercitus g ita ut quatuor millibus eæsorum et scutu- rum potirentur Phocenses, quorum soutarum dimidium apud Abus dedicarunt, reliqnas Delphis; utique ex decima pecuniarum hoc prælio partarum factæ sint ingentes illæ statuæ, quæ ante téË-plum Delpliicum circa tripodem positæ sunt, et aliæ similes Abîs dedi- catæ. 23. Hoe modo Phocenses peditatum acceperant Thessalorum, a quibus fuerant oppugnati : equitatum Vera eorumdem, terram ipsoe

rum invadentem, insanabiliURANlA. clade adfecerant. Nam in 373 introitu, qui est ad Hyampolin, ducta ingente fossa, in esque vacuis depositis amphoris, et solo injecta huma rursus æquato, incurrentes exspectaverant Thessalos. Et illi, tamquam facile eos oppressuri, magna impetu invecti, in amphores inciderant, et equi-fractis cruribus perierant. 29. Cujus duplicis ciadis caussa infensi Phacensibus Thessali, misse præcone,’ hœcce eis edixere: " Meliora edocti, Phocenses, ii intelligite tandem, pares vos nabis non esse. Nam et antenne tt inter Græcos, quoad nabis res coram placuere, saperions semper " fuimus vobis, et nunc apud Barbarum tantum valemus, ut penes " nos sit et agro vos exui, et in servitutem abripi. At, licet omnis " possimus, tumen injuriarum non sumus memores: sed pro illis " rependautur nabis quinquaginta argenti talenta; et recipimus " vobis, aversuros nos mala terræ vestræ impendeutia." 30. Hæc Phocensibus Thessali edixere. Sali enim ex omnibus illarum regionum hominibus Phocenses Medorum partes non sequebantur, nulla quidem alia de caussa, ut ego collatis inter se rationibus reperio, nisi odio Thessalarum; qui si Græcorum partibus se adjunxissent, cum Medis facturi Phoceuses ersat. Ista igitur quum Thessali edixissent; nec pecuniu: se daturas, responderunt Phocenses, et in prorata sibiesse. Medorum parles, similiter algue Thessalifaciant, amplecti, si mode sellent 3 sed Mlle se ultra proditores esse Græciæ. 3l. Quod ubi relatum est responsum, tum vero Thessali, irati Phocensibus, viæ duces fuere Barbara. Et primum quidem ex Trachinin Doridem suut ingressi. Etenim Doricæ terræ linguets lacinia, triginta fere stadiorum latitudine, hue porrigitur, inter Ma- lincam et Phocidem terram interjecta; qui tractus ôlim Dryopis erat. Est autem hæc regia metropolis Dorieasium, qui Pelopon- nesum incolunt. Hanc igitur Doridem terram ingressi barbari non vastarunt: etenim cum Medis sentiebnnt incolæ, nec placuerat Thessalis ut injuria his inferretur. 32. Ut vero ex Doride in Phocidem sunt ingressi, ipsos quidem Phocenses non sunt nacti. Nain eorum alii in Parnassi fastigia conscenderant: est autem ad recipiendam multitudinem idoneus Parnassi vertex contra. Neonem oppidum seorsum situs, cui Titho- tee nomen ; in quem nimirum et res suas comportaverant, et ipsi adsœuderant. Major vero pars eorumdem in Ozolas Locros sese atque res suas receperant, in Amphissam oppidum, supra Crisæum campum situm. Barbari autem universam terram Phocidem in. curanrunt; ita. enim exercitum duxerunt Thessali: et quocumque pervenerunt, cuncta cremarunt vastaruatque, ignem et in oppida et in templa injicientes. 38. flac enim iter facientes secundum Cephissum fluvium, omnia depopulati sunt ; cremaruntque Drymon oppidum, et Chara- dram, et Erochum, et Tetbronium, et Amphicaaam, et Neonem, et Pedieas, et Triteas, et Elateam, et Hyampolin, et Parapotamios.

f 874 HERODOTI HISTOR. VIH. et Abus. ubi opulentum crut Apollinis œmplnm thesauris donariis- que multis instructum: eratque ibidem, neque etiam nunc est, oraculum: et hoc etiam templum, exspoliatum, igue cremarnnt. Atque Phocensium nonnullos, ad montana insecuti, captivas fece- rum; et nonnullis etiam mulieribus, 0b multitudinem vim faciau- tium,34. Parapotamîos necem prætergressi adtulerunt. Barbarî, in Panopensium ’ agrum venerunt. Inde jam discretæ illorum copiæ, bifariam divisa: sont. Plurima quidem et validissima pars exercitus, cum ipso Xerxe Athenns tendens, in Bœotiam intravit, in fines Orchomeniorum. Bœotorum autem universa multitude cum Medis sentiebat : et oppida illorum tutubantur viri Macedones, ab Alexandra ad hoc missi 5 tutabantur ea autem, hoc ipso declaraturî Xerxi, cum Medîs sentire Bœotos. Hi igîtur ex Barbaris hac via incedebant. 85. At illorum alii, sumtis vim-nm ducîbus, versus Delphicum templum intendebant iœr, Parnassum a dextra relinquentes. Quas- cumque vero etiam hi Phocidis permearunt regienes, bas canotas evastarunt: nam et Panopensium oppidum incenderunt, et Dau- liorum, et Æolidensium. [sive Lilæensium.) Viam autem istam hi, sejuncti a reliquo exercitu, ingressi sont hoc consilio, ut, sp0- liato Delphico templo, opes illius Xerxi regi repræsentarent. No- vernt auœm, ut ego accepi, Xerxes omnia quæ in hoc templo cran: melîus quam quæ suis in ædibus reliquerat, quippe multis en constanter memorantibus, ac præsertîm Crœsi donaria, Alyattis tilii. 36. Ejus rei nuncius gravissimum Delphensibus timon-cm injecît: quo ’terrore perculsi, oraculum de sacris pecuniis rebusqne pretiosis consuluerunt, utrum in terram cas defoderent, an in aliam reginnem exportarent. At votait Deus loco filas movere, dieens, sa se " ipsum ad tutanda sua suflicere.” Quo audito responso, jam sibi ipsis Delphenses consuluerunt: et liberos quidem et uxores trans mare in Achaiam dimisere: ipsorum veto plerique in juga con- acenderunt Parnassi, resque suas in Corycium antrum comporta- runt; alii vero in Amphissam Locridem secesaerunt. huque cuncti Delphenses reliquerunt urbem, exceptis sexaginta viris et propheta. 37. Ut vero adpropinquarunt invadentes Barbari, jamqne in conspectu habuere templum ; ibi tune propheta, cui nomen erat Aceratus, sacra arma vidit ante templum proposita, ex interiore panetrali prolata, quæ nulli hominum fus erat tangere. Atque ille hoc prodigîum Delphensibus, qui in urbe aderant, nuncintum ivit. Ut vero gradum acceleranœs Barbari prope ædem fuere Minervæ Pronææ, alia his oblata sunt prodigia, superiori etiam prodigio majora. Nam et hoc sane mirabile est, arma Martin sua sponte extra templum proposita adparuisse: sed quæ mox deinde evenerunt, ea præ omnibus ostentis maxima admiratione digna saut. Ubi enim subeuntes Barbari prope Pronææ Minervæ ædem fuere, ibi tum et de cœlo fulmina in e09 deciderunt, et de Parnasso abrupta duo caoumina ingenti cum fragon: in eosdem præcipitarunt,

URANIA. ’ ’ 875 multobtiue oppresseront, et ex Pronææ æde clamor et ululatus est exauditus. 38. Quibus simul incidentibus, terror Barbaris est incussus: quas ubi fugam capessere Delphenses intellexerunt, descendentes de monte magnam illorum stragem edidere; reliqui vero recta in Bœotiam profugerunt. Memorarunt autem, ut ego accepi, hi ex Barbaris qui redierunt, præter ista se alia etiam ostenta divinitus missa vidisse: nnmque duos armatos, maintes quam pro humana natura, sibi institisse, persequentes cædemque facientes. 89. [alios duo, ainnt Delphenses, indigenas fuisse heroas, Phyla- cum et. Autonoum, quorum fana saut in templi vicînia ; Phylaci quidem, secundum ipsam viam, supra Pronææ ædem; Autonoi vero, prope Castaliam sub Hyampeo œcumine. .Saxa autem, quæ de Parnasse deciderant, ad nostram usque ætatem superfuerunt, in agro Minervæ Pronææ sacre jacentia; in quem, postquam par Barbaros devoluta saut, incubuerunt. Isto igitur modo hi homines a Delphico temple» discesserunt. 4 ’ 40. Jam clams Græcorum, ab Artemisio profecta, rogatu Athe- niensium ad Salaminem adpulit. Et hoc quidem consilio Atheni- enses a sociis, ut ad Salamina adpellerent, rogaverant, ut ipsi liberos et uxores ex Attica exportatos in toto locarent, et porro quid sibi faciendum esset deliberarent. Nam pro pressente rerum statu, quum opinione sua essent frustrati, consilium capturi erant. Et- enim quum existimassent se Peloponnesios cum omnibus’copiis reperturos esse in Bœotia subsidentes ibique Barbarum excepturos. nihil homm repererant: sed certiores erant facti, isthmum illos, mure intercipere, et Peloponnesus ut salva ait maxime curare, hancque custodire. cætera omittentes. Hæe quum intellexissent Athenienses, idcirco socios, ut ad Salamina sisterent classem, roga-

4l. Et reliqui quidem’ad Salamina adpulerunt, Athenienses vero ad Atticam. Quo ubi pervenere, præconio edixerunt, " quo loco quis- verant.lt que posset Atheniensium, eo liberos ’ et familiam in toto locaret. Ibi tune plerique Trœzena eos miserunt, alii vero in Æginam, alii , Salamina. Properarunt autem sucs suaque extra Atticam in tutu locare, partim oraculi mandato obtemperare cupientes, partim, nec minime, hac de caussa. Dicunt Athenienses, ingentem serpentem, arcis custodem, versari in temple: nec vero id perhibent solum, sed etiam tamquam re vers. ibi versantl menstrua sacra faciunt adponuntque: est autem menstruum sacrificium, placenta melle condita. Hæe placenta, quum superioribus temporibus constanter consumta fuisset, tune intacts. erat. Quod ubi significavit antistita templi, tante magis atque studiosius urbem .reliquerunt Athenienâ ses, quod etiam des arcem deseruisset. Exportatis autem rebus omnibus, in tutoque locatis, ad castra navigarunt. 42. ,Postquam vero isti ab Artemisio ad Salamina constituerant classem, acœpto ejus rei nuncio reliquæ etiam nauticæ Græcorum copie eodem confluxerunt,-Trœzene profectæ. Edictum enim illis

376 HERODOTI HISTOR. VIH. fuerat, ut ad Pogonem, Trœzeniorum portum, convenirent: et convenerant multo plures quam quæ ad Artemisium navali prælio erant defunctæ, et ex plurihus. civitatibus. Classi cum imperii summa præfectus erat idem qui ad Artemisium, Eurybiades, Eury- elidæ filius, Spartanus, nec vero ex rcgio genere natus: sed plurimas haves, optimeque navigantes, præbuerant Athenienses. 43, Qui autem hac in classe militabant, hi fuere. En: Peloponneso, Lacedæmonii, sedecim naves præbentes: tum Corinthii, totidem naves cum vectoribus præbentes quot ad Artemisium. Sicyoaii vero quindecim præbuerunt navets; Epidaurii, decem; Trœzenii, quinque ; Hermionenses, tres. Sunt autem isti,exceptis Hermio- nensibus, Dorica et Macedna natio, ex Erineo et Rindo et Dryopide novissime profecti. Hermionenses vero Dryopes sunt, ab Hercule et Maliensibus ex regione quæ Doris nunc vocatur ejecti. Hæ copina Peloponnesiorum emnt. 44. Ex populis vero continentem extra Peloponnesum incolentibus adfuere, primum, Athenienses, qui præ reliquis omnibus centum et octoginta naves contulerant: et hi quidem nunc soli crant, nam in pogna ad Salaminem Atheniensibus Platæenses præsto non fiacre, hac de causes. Quo tempore Græci, relicto Artemisio, prope Chalcidetn fuerant, Pla*æenses in oppositam Bœotiæ oram exscen- demt, et ad familias suas in tutu locandas enim profecti: in, dam sucs tutantur, in tempera non adfuerunt. Atheniemes, quo tempore Pelasgi Græciam (quæ nunc vocatur) tenebant, Pelasgi fuerant, Cranai nominati; sub Cecrope vem regs, Cecropidæ sont adpellati: tum regnante Erechtheo, mutato nomine, Athenienses adpellatî : ab lune vero, Xuthi filio, qui copiarum (lux fuit Athe- niensium, loues sont denominati. 45. Megarenses totidem naves cum vectoribus contulerant, quot ad Artemisium. Ampraciotæ cum septem navibus præsto tarant: Leucadii cum tribus 5 Doricus hic quoque populus est, ex Corintho. 46. Ex insulanis Æginetæ naves contulerant triginta:- et instructas quidem etiam alias habebant, sed illis suum custodiebant terrain, triginta vero optime navigantibus pugnarunt malemio nem. Sunt autem Æginetæ Dorisnses, ex Epidaum: nomen vero insulæ prias Œnone fuerat. Post Æginetas, Chalcidenses aderant cum viginti navibus quas easdem ad Artemisium babas- rant ; et Eretrienses cum eisdem septem navibus: lonica hæc gens est. Deinde Cei, Ionicus populus Athenis oriundus, cum eisdem quibus ad Artemisium. Naxii cum quatuor navibus ademnt; ad Medos quidem missi a civibus, quemadmodum reliqui insulani: sed spreto mandate ad Græcos sese contulerant .hortunte Democrito, spectato inter suos vira, qui tune trierarcha crut. Saut autem loues Naxii, Athenis oriundi. Styrenses easdem, quas ad Artemi- sium, naves contulerunt; Cythnii vero triremem unam, et actuariam quinquaginta-remorum: utrique hi Dryopes sunt. Seripllii etiam, et Siplmii, et Melii cum Græcis militarunt: hi enim soli et insulanis Barbara terrain et aquam non tradiderant.

47. Quos adhuc memoraviURANIA. pugnæ ad Salamina socios, hi377 omnes citra Thesprotiam et Acherontem fluvium habitant: Thesproti enim finitimi sunt Ampraciotis et Leucadiis, qui ex ultimis Græciæ regionibus adfuerunt. Ex his vero qui ultra incolunt, soli Crote- niatæ fuere, qui periclimti succurrerent Græciæ, et una quidem nave, cui præfuit vir tèrPythiorum certaminum Victor, Phayllus: sunt48. Jam autem reliqui quidem,Crotoniatæ quos memoravi, origine triremes Achæi. præbuerunt; , Melii veto et Siphnii et Seriphii penteconteros; [id est, longas naves remis quinquaginta instructasz] et Melii quidem, genus a Lacedæmone derivantes, dues præbuere; Siphnii vero et Seriphii, Iones ab Athenis originem ducentes, utrique nnnm. Fait autem universus navium numerus, demtis penteconteris, trecentæ septuaginta et octo. 49. Ut ad Salaminem c6nvenit ex prædictisu civitatibus clams, deliberarunt duces, rogante Eurybiade ut sententiam diceret quisquis vellet, quo loco opportunissimum videretur pugna navali decerïgere, en: eis nempe lacis quæ in ipsorum essent potestate: jam enim Attica pro derelictn erat: itaque de reliquis locis rogavit. Et pleræque eorum, qui verba feeerunt, in hoc congruebant sententiæ, ad 1st]!- mum navigandum esse, et ante Peloponnesum navali pugna decernen- dam: cujus senteutiæ hune rationem reddebant, " quad, si inferi- " ores ex pugna discessissent, et Salamine essent, obsiderentur in " insula, ubi nullum ipsis adparere subsidium posset ; ad Isthmum " vero, ad sucs se pussent salvi recipere." 50. Dam ita duces Peloponnesiorum disputant, advenit vir Athenieusis, nuncians in Âtticam ingressum esse Barbarum, et totam regienem igue vastare. Quippe exercitus una cum Xerxe, itinere per Bœotiam facto, incensa T hespiensium urbe, qui in Peloponnesum se receperant, itemque Platæensium urbe, Athenas profectus, omnia illius regionis loca evastabat. Incenderat autem Thespiam et Platæam, quod a Thebanis audisset, cum Medis illos non sentire. 51. A transita Hellesponti, unde iter facere cœperant Barbari, postqufl ibi unum mensem tarant morati, quo in Europam transierunt, tribus proximis mensibus in Attica adfuerunt, prætore Athe- niensium Calliade. Deprehenderunt autem vacuam urbem, et paucos quosdam Atheniensium in templo venantes, quæstores templi, et pauperes nonnullos homines; qui arce asseribus atque palis præsepta arcebant subeuntes. Hi et 0b victus inopiam sese Salaminem non receperant, et quod se solos existimarent sententiam reperisse oraculi a Pythia editi, " ligneum murum insupera- ti bilem fore ;” nempe hoc ipsum esse certum illud refugium, quod oraculo significatum esset, non naves. 52. Persæ vero, castris in tumulo positis ex adverso amis situ, quem Areopagum [Martium tumulum] vocant, hoc modo illum oppugnarunt: stupam sagittis circumdatam incendebant, atque îta sagittas adversus vallum jaculabantur. At oppugnati Atheni- enses, ad extremum licet malum redacti, fallente eos etiam vallo, 3c i,

378 HERODOTI HISTOR. VIH. tamen resistebant; nec conditiones de deditione admittebant, a Pisistratidis propositas. Resistebant autem, quum alia contra ma- chinan’tes, tum et, quoties ad portam .succederent barbari, ingentibus in cos saxis devolutis ; ut perdiu Xerxes inops fuerit consilii, quum illos expugnare non posset. il 53. Ad extremum vero, post illas diflilëfltates, introitus quidam in arcem barbarie adparuit: debuit enim, juxta oraculum, universa Atheniensium terra, quatenus in continente erat, in Barbarorum venire potestatem. Erat igitur ante arcem, sed in parte a porta et udscensu averse, locus ubi nemo excubabat, et ubi nemo crediderat quemquam .hominum umquam adscensurum: eo loco, quumvis prærupto, adscenderunt nonnulli prope Aglauri fanant, Cecropis filiæ. Quos ut in arcem conscendisse viderunt Athenienses, alii de mura sese præcipitarunt perieruntque, alii in interiorem templi ædem confugerunt. Persæ vero qui adscenderant, primum ad portam adcurrerunt, caque aperta trucidarunt supplices; quibus omnibus occisis, spoliarunt templum, et universam acropolin in- 54. Tum Xerxes, Athenis penitus potitus, equitem Susa misit, qui Artabano rem feliciter gestam nunciaret. Postridie vero quam nuncium hune dimisit, convocatis Atheniensium exsulibus, qui illiuscenderunt. castra sequebantur, mandavit, ut in arcem adscenderent, v suo- que ritu ibi sacra facerent; sive quod viso nœturno monitus hoc illis imperavit, sive religio quædam cum incesserat quod templum cremusset. Et Atheniensium exsules mandata fecerunt. 55. Cur autem hujus rei fecerim mentionem, dicam. Est in hac acropoli templum Erechthei illius, qui terra genitus dicitur, quo in templo olea inest et mare, quæ aiunt a Neptuno et Minerva, quum de hac terra inter se certarent, testibus advocatis Atheniensibus, posita ibi fuisse. Hæe igitur olea simul cum reliquo temploa barbaris erat cremata: altero vero ab hoc incendio die, ut in id templum adscenderunt Athenienses sacra facere j ussi a Xerxe, sur- culum viderunt e stipite enatum, cubiti fere longitud’w. H0c quidem illi memorarunt. 56. Græci vero ad Salaminem, ut nunciatum est eis quo statu esset Athenarum acropolis, tanto sunt terrore perculsi, ut e dubi- bus nonnulli ne manserint quidem donec super quæstione propoSita fieret decretum, sed in naves sese conjicientes velu panderint tamë quam abituri; reliqui vero re deliberata fecerint decretum, ad Isthmum esse pugnandum. J aque nox aderat; et hi quoque, solum consessu,57. Ibi tune Themistoclem, mures suntin navem ingressi. reversum, interrogavit ’ Mnesiphilus. civis Atheniensis, quidnam ab illis decretum ’ .9 A quo ubi eognovit, decretum esse ut navibus ad Isthmum ductis ante Peloponnesum dimicarent: " Quod si igitur," inquit, "hi " Salamine solverint, tu pro nulla amplius patrie. pugnabis. Nain fl in suas quique civitates se recipient, et nec Euryhiades, nec ” quisquum hominum alias retinere eus poterit, quin dissolvatur .4.

w" exercitus: et per ducum imprudentiamURANIA. peritura est Græcîa. 379 At f" ut, si qua via eut ratio superest, perge, et, quæ decreta sunt, " operam da ut rescindas; si persuadere fortasse Eurybiadi po- " tueris, ut mutato consilio hic marnent." 58. Themistocli admodum placuit monitum: qui, nullo ad hæc responsa data, ad Eurybiadis navem perrexit. Quo ubi venit, de communibus rebus, ait, se aliquid cum illo communicaturum: et ille, si quid secum venet, navem suum conscendere eum jussit. Ibi tum Eurybiadi adsidens Themistocles, et omnia ista quæ ex Mnesi- philo audiverat, tamquam sua, exposuit, et multa aliu adjecit; douce precibus eum expugnavit, ut nave egrederetur, et in concilium iterum convocaret duces. 59. Qui ubi convenerunt, priusquam rem, cujus causes convocati duces erant, Eurybiades proponeret, multos Themistocles fecit sermones, enixe flagitans. Quem interfatus Corinthius (lux Adi- mantus, Ocyti filins: " Themistoclesl" inquit, " in certaminum "solemnibus, qui ante tempus surgunt, flagris cæduntur." Et ille, sui purgandi caussa, ait: " At, qui pane manent, non coro- " nantur." 60. lta tune quidem placide respondit Corinthio. Ad Eurybia- dem veto conversas, nihil jam eorum dixit quæ ante exposuerat, dispersant iri socios, si Salamine solvissent: etenim, præsentibus sociis, nullo modo d rum era: ut e05 accusaret. Sed aliam dicendi rationem tenens, flamme est: (1.) li Penes te nunc est servare v" Græciam, si m consilium secutus, hic manens pugnam na- *l valem commiseris, neque his morem gesseris quidpves ad Isth- " mum promovendas esse contendunt. Accipe e vet alterum " alteri rationî oppone. Ad Isthmum pugnam ce mittens, in " aperto mari pugnabis, quo minime nobis conducit, graviores u naves habentibus, et numero pauciores. Porro Salaminem per- " des, et Megara, et Æginam, etiamsi cæteroquin feliciter nabis " res esset cessura. Nam classem secuturus est pedestris exerci- ii tus, adeoque tu ipse illos in Peloponnesum duxeris, periculumque " fuerïl’ ut universam perdus Græciam. 60.3. Sin quæ ego dico " feceris, hæc in illis commoda reperies. Primum quidem : in " angusto mari confligentes panois navibus adversus militas, si " rationi consentaneus exitus fuerit pugnæ, multo erimus superia- " res. Nam in angusto prœlium navale facere, pro nohis est; in " aperte vero, pro illis. Deinde Salamis servatur, in qua nos libe- " ros nostros et uxores deposuimus. Tum vero etiam illud in hac " ratione continetur, quad inprimîs vobis cordi est: nam, hic ma- " n a, pariler pro Peloponneso pugnabis, atque ad Isthmum 5 nec " v os, si sapueris, in Peloponnesum duces. 60.3. Sin quad " e pero evenerit, pugnaque navali vicerimus, tune nec ad " Isthmum sobis aderunt Barbari, nec ultra Atticam progredîentur, " sed incondita fuga se recipient; lucrabimurque servata Megara, " et Ægîuam, et Salaminem, ad quam nos hostibus superiares u esse futures oraculo etiam prædictum est. Jan] consilia rationi ” 3 c 2 O

380 HERODOTI HISTOR. VlII. si consentantes capientibus hominibus soient plerumquc etiam con- tt sentanea evenire: sin contra rationem consulunt, ne Deus qui- tt dem humanis sententiis accedere amat." (il. Hæe ubi Themistocles dixit, iterum in eum invectus est Corinthius Adimantus ; tacerejubens virum cui nulla szt patria, ve- tausque Eurybiadem sufragia rogare super seutentia ab homine exsule proposita 5 quando enim palriam ostendere Themistocles patu- erit, tune demum si licitum fore sententias cum aliis conferre. Hæe in eum dicta projecit, quod captæ Athenæ in hostium essent potestate. Tum vero Themistocles et illum et Corinthios multis insectatus maledictis, ratione eis demonstravit, et urbem et terrain Allæniensibus ampliorem, quam illis, esse, quamdiu duc-entas habuerint "aves instructas 5 nullum enim Græcum populum, quem adierint, ipsos esse repzzlsurum. 62. Hæc postquam significavit, ad Eurybiadem convertens sermonem, majore incitations ait 2 " Tu si hic manse, hicque manens " fortem te virum præstas, recte feceris; si non, Græciam evertes. " Nam summa belli nabis in navibus vertitur. Tu vero mihi me- tt rem gere. Id ni feceris, nos quidem e vestigio, receptis nostris, " Sirin proficiscemur, ltaiiœ urbem, jam antiquitus nostram, quam " a nobis instaurandam esse macula etiam dicunt: vos veto, tali- " bus sociis privati, eorum quæ dixi reminiscemini. 68. His a Themistocle dictis meliora edptus Eurybiades est. Et maxime quidem eo mihi videtur sentent’ mutasse, quod ve- reretur, ne, si ad Isthmum deduceret classem, Athenienses desererent socios; .qui si illos deseruissent, reliqui non amplius pares hostibus t futuri. Hanc igitur suscepit sententiam, ut ibi manerent, 1 aque navali pugna decernerent. 64. Hoe modo quum bi ad Salaminem verbis inter se essent veli- tati, postquam ita placuit Eurybiadi, ad committendum ibidem navale prælium se compararunt. Et ut illuxit dies, simul cum oriente sole et terra et mare contremuit. Itaque (liis vota facere placuit, et Æacidas socios invocare. thue placuit, ita fecerunt. Deos omnes precati, protinus ex.Sala.mine Ajacem et Telamonem advocarunt : et ad advehendum Æacum reliquosque Æacidas navem in Æginam miserunt. 65. Fuit per id tempus Dicæus, Theocydis filins, civis Atheni- ensis, exsul et in existimatione apud Medos, qui narravit " quo tt tempore Attica, Atheniensibus nudata, vastabatur a pedestri si Xerxis exercitu, fuisse tune se forte cum Demarato Lacedærnonio si in Thriasio campo, vidisseque ibi pulverem ab Eleusine orientem, et tamquam a triginta admodum millibus horuinum e Ï tutu; " quumque miratus esset quibusnam ab hominibus exciflr ille fl pulvis, exaudisse mox vocem, quæ vox si visa esset m ce " Iacchus. Tum Demaratum, qui sacrorum Eleusiniorum.fuisset " ignarus, ex se quæsisse quid esset quod ita souaret, seque ei re- " t spondisse: Demamte ! haud aherit quin magna clades exercitum " regis adfligat. Quum enim deserta sit-Attica, prorsus manifestum

" est, divinum esse hune sonum,URANIA. ab Eleusine auxilio venientem 391 Athe- " niensibus eorumque sociis. Quod quidem ostentum si Pelopon- " nesum versus cadet, periculum ipsi Regi et pedestribus illius co- " piis erit : sin ad classem convertetur quæ Salamine est, navalibus "Regis copiis exitium portenderit. Agunt autem quotannis hoc " festum Athenienses Cereri Matri et Proserpinæ: et, quisquis vult 6 ipsorum et reliquorum Græcorum, his sacris initiatur 5 et hoc vo- ii eis sono, quem audis, in ejusdem festi solemnibus Iacchum cele- " brant.’ Ad hæc Demaratum dixisse: ’ Silentium tene, nec alii tt cuiquam hoc dicas. » Quod si enim ad Regem deferentur hæc tua fl verbe, capite lues, nec aut ego sut quisquam hominum alius ser- ti vare te poterit. Quare tu sils: quod autem ad exercitum hune tt pertinet, id Deo curæ erit.’ Hoc sibi Demaratum ait præcepisse: 6 tum vero ex pulvere et sonitu ortam esse nubem, quæ in sublime " levata, versus Salaminem ad castra Græcorum delata sit. Ita se " intellexisse, classem Xerxis perditum iri." Hæc Dicæus,Theocydis filins, referebat, Demaratum aliosque testes citans. 66. Nauticus Xerxès exercitus, postquam ex Tracbine, conspecta Laconica strage, in Histiæam rursus trajecisset, tres dies ibi moratus per Euripum navigavit, et aliis tribus diebus Phalerum pervenit. Videnturque mihi hostcs, et terra et mari advenientes, non minore homin um numero Athenas invasisse, quam cum quo ad Sepiadem venerant et ad Thermopylas. Eis enim qui tempestate perierunt, et qui ad Thermopylas ceciderunt et in navalibus pugnis ad Arœmisium, hos oppono qui tune nondum secuti regem emnt, Malienses, et Dorienses, et Locros, et Bœotos; qui nunc omnibus copiis, exceptis Thespiensibus et Platæensibus, cum sequebantur 5 ad hæc utique Carystios, et Andrios, et Tcnios,.reliquosque insularum incolas omnes, præter quinque illas civitates, quamm nomina supra commemoravi. Nam quo mugis intro in Græciam progrediebatur Persa, tanto plures eum populi sequebantur. 67. Pos tquam igitur hi omnes Athcnas pervenerant, Pariis ex- ceptiez nain Parii, pone manentes in Cythno, exitum belli exspecta- haut: reliqui vero ut Phalerum pervenerunt, ibi tunc Xerxes ipse ad classem descendit, cum ducibus cupiens sermones conferre, sen- tentiasque eorum explorare. E0 igilur profectus quum concilio præsideret, aderant convocati populorum regi subjectorum tyranni, et ordinum in classe præfecti, sedentes prout cuique illorum honorem rex tribuerat: primus quidem, Sidonius rex; post hune Tyrius 3 tum reliqui. Qui ut ordine deinceps consederant, Mardonium Xerxes misit, qui tentaret singulos interrogaretque, an faciendnm esse navale prælium censerent. 68,,»Quos ubi Mardonius, initio facto a Sidonie, cireumieus rogavit, Mmuni consensu reliqui omnes pro sententia dixere, fadendum prælium navale; uns Artemisia hæc verba fecit: l. 6 Dic tu tt Regi, Mardonie, me hæc dicere. Equidem, quæ in pugnis ad tt Eubœam factisnec ignavissima fui, nec minima facta edidi, Do- " mine, par est ut veram meam sententiam edam, dicamque quæ

382 HERODOTI HISTOR. VIH. " tais rebus maxime conferre ceuseo. Atqui hoc dico : parce navi- " bus, nec prælium navale committe. Hi enim viri tais viris mari si tante sunt superiores, quanto mulieribus viri. Quid autem om- " nino necesse est ut navalis pugnæ adeas discrimen E Annon Athe- " nas tenes, quarum caussa hanc suscepisti expeditionem? Immo " reliquam etiam Græciam tenes: neque quisquam tibi resistit : ’t nam, qui adhuc restiterunt, hi ita accepti sunt ut commeruere. " 68. 2. Quem vero exitum habituras esse putem res adversario- " rum, dicam. .Si tu non properaveris navalem facere pugnam, tt sed hic manens ad terram adplicueris naves, aut si in Peloponne- tt sum etiam progredieris; facile tibi, Domine, succedent ea quo- tt rum causse. hue venisti. Nec enim diu tibi resistere poterunt tt Græci, sed disperges cos, et in suas quique civitates profugient. " Nec enim commeatus illis, ut ego audio, in hac insula paratus " adest: nec verisimile est, si tu adversus Peloponnesum duxeris " pedestrem exercitum, tranquillns hic mansuros hos qui ex illa " regione venerunt; nec illis curæ erit pro Atheniensibus discri- tt men navalis prælii adire. 68. 3. Sin-protinus prælium facere " maturaveris, vereor ne navalis exercitus male acceptas, pedestri " quoque calamitatem sit adlaturus. Ad hæc, Rex, hoc etiam co- " gîtes velim, bonis viris servos solere esse malos, malis vero bonos. " Atqui tibi, vira omnium optime, mali servi sunt, hi qui in socio- " rum numero dicuntur esse, nempe Ægyptii, et Cyprii, et Cilices, ’t et Pamphyli, inutiles boulines." 69. I-læc ubi Artemisia Mardonio dixit, quicumque reginæ favebant, dolebant eam ista locutam, verentes ne malum quoddam ei a regs immineret, quod illum vetuisset navalem pugnam facere: qui veto invidebant ei maleque cupiebant, ut quæ præ reliquis omnibus sociis in honore esset apud regem, judicio illius delectabantur, quippe exitium ei adlaturo. At ut ad Xerxem relatæ sunt senten- tiæ, admodum gavisus est illius judicio: et, quum jam antea exi- Iniam esse mulierem judicasset, nunc etiam magie eam laudavit. Attamen hac in re pluribus, ait, esse parendum; ratas ad Eubœam sponte sucs rem male gessisse, quouiam ipse abfuisset: nunc autem constituerat70. Postquam enavigandi ipse spectare signum datum pugnantes. est, eduxerunt v naves Salaminem versus, et per otium explicuerunt aciem. At tune quidem non sufi’ecit dies, ut committeretur prælium z nox enim supervenit; et illi in posterum diem sese comparabant. Græcos vero metus incessit et trepidatio, præsertim vero Peloponnesios: angebantur quippe, quod ad Salaminem residentes pro Atheniensium terra essent dimicaturi; ubi si victi essent, in insula interclusi obsideren- tut, sua terra sine præsidio relicta. 71. Sub eumdem noctem pedestrîs Barbarorum exercitus adversus Peloponnesum profectus est; quamquam quæcumque excogi- tari potuerunt eil’ecta erant ne a continente in Peloponnesum irrum- psi-e Barbari passent. Simulatque enim cognoverant Peloponnesii obiisse Leonidam ad Thermopylas, concursu ex oppidis facto isth-

mum occuparuut, et præeratURANIA. eis ibi Cleombrotus, Anaxandridæ 383 filins, frater Leonidæ. Ad Isthmum igitur considentes, primum Scirouidem viam obstruxerunt, deinde de communi consilio murum per Isthmum instituerunt ducere. Quumque multæ essent hominum myriades, quorum quisque manum operi admovit, perficiebatur opus. Nam et lapides et lateres et tigna et corbes sabulo repletæ congerebantur; et sociata opem opus facientes, nullo temporis mo- mente, nec noctu, nec interdiu, cessabant. 79.. Qui ad muniendum Isthmum operam suam consociarunt Græci, hi fuere: Lacedæmonii et Arcades omnes, et Elei, et Co- rinthii, et Sicyonii, et Epidaurii, et Phliasii, et Trœzenii, et Her- mionenses. Hi sunt qui periclitanti Græciæ metuentes succurre- runt: reliquis Peloponnesiis nulli curæ en res fuit. Olympiorurn autem et Carneorum jam præterierant solemnia. 73. Peloponnesum septem incolunt populi. Horum duo sunt i159 digeni 5 eamdem nunc, quam antiquitus, regionem habitantes, Arca- des, et Cynurii. Unus populus, Achaicus, Peloponneso quidem non egressus est, sed suam reginnem cum alia mutavit. Reliqui quatuor ex illis septem populis, advenæ sunt: Dorienses, Ætoli, Dryapes, et Lemnii. Et Doriensium quidem multæ sunt et illustres civitates: Ætolorum vero sola Elis: Dryopum Hermione, et Asine prope Cardamylen Laconicum: Lemniorum vero, Paroreatæ omnes. Cy- nurii, indigenæ quum sint, soli videntur [sive, nonnullis quidem videntur] loues esse; sed in Dorienses mutati sont, partim quad sub imperio fuerunt Argivorum, partim temporis progressu: sunt autem Orneatæ et horum finitimi. lstorum septem populorum re- liquæ civitates, præter eas quas nominavi, neutrarum erant partium : si autem libere loqui licet, dam neutrarum fuere partium, Medis favebant. 74. Igitur qui ad Isthmum erant, eo quo (lixi labore conflictaa bantur, quippe (le summa rerum jam periclitantes, nec sperautes mari præclare admodum gestum iri rem. Et illi ad Salaminem, postquam quid ad Isthmum ageretur cognoverunt, similiter trepiê dabant, non tam sibi metuentes, quam Peloponneso. Et aliquantisper quidem vir viro adstans tacite inter se sermones conferebaut, imprudens mirantes Eurybiadis consilium: ad extremum vero in publicum res empit 5 et coiit concilium, multaque verba eisdem de rebus jactabantur; dicentibus aliis, necessario ad Peloponnesum esse navigandum, et pro illa propugnandum, nec ad regionem ab haste captam manendum, et pro illa dimicandum 5 Atheniensibus veto et Æginetis et Megarensibus contendentibus, en loci maneadum et cum haste confligendum. v 75. Ibi tune Themistocles, quum vinceret sententia Peloponne- siorum, clanculum concilie egressus, certum hominem navigio in castra misit Medorum, edoctum quod dicere oporteret. Nomen homini Sicinnus fuit: erat autem servus et filiorum pædagogus Themistoclis 5 quem post lias res gestas Themistocles, quo tempera Thespienses noves cooptarunt cives, Thespiensem fecit, et dîvitiis

à;

384 . HERODOTI HISTOR. V111. onermit. Quo ubi is navigio pervenit, apud duces Barbarorum hæc verba fecit : tt Misit me du): Atheniensium clam reliquis Græ- " eis; favet enim ille Regis partibus, cupitque ut res vesti-æ rebus " Græcorum sint superiores; misit me autem qui vobis nunciarem, " fugam meditari Græcos, metu perculsos. Nunc igitur in promtu " vobis est rem conficere longe præclarissimam, si non commise- t ritis ut illi fuga dilabantur. Nam nec inter se sunt concordes, a tt nec amplius vobis resistent; sed adversus se invicem pugnantes tt videbitis hos qui vobiscum sentiunt eteosqui contra.” Et hic quidem, his dictis, e vestigio discessit. . 76. llli vero, iidem nuncio adhibentes, primum, in Psyttaleam, parvam insulam inter Salaminem et continentem sitam, magnum numerum Persarum exposuerunt: deinde, sub mediam noctem evecti sunt qui cornu [Græcorum] occidentem spectans ad Salaminem intercluderent 5 simulque, qui ad Ceam et Cynosuram erant locati, evecti sunt, et universum fretum usque ad Munychiam occuparunt. Evecti autem his navihus sunt en consilio, quo fuga elabi non possent Græci, sed ad Salaminem circumventi pœnas datent præliorum ad Artemisium factorum. In exiguam vero illam insulam, cui Psyttalea nomen, idoneum Persarum numerum exposuerunt hoc consilio, ut, quoniam prælio facto navali et homines et naufragia hue maxime delatum iri videbantur, (sita enim insula erat in freto ubi pugna erat facienda) ibi suos servarent, hostes vero interfice- i rent. Silentio autem hæc omnis fecerunt, ne animadverterent adversarii : et per totam noctem, nulla quiete sumta, in hoc adparatu fuere occupati. 77. In bas res tales equidem intuens, negare non possum vera esse oracula huc spectantia 5 nec rejicere conabor manifeste loquen- tin. At quum sacrum Diana: Iittus aureo-ense-instructæ Navibus velut ponte straverint et mari-cinctum Cynosuram, Insana spe vastatis splendidis Athenis 5 Tum diva Vindicta exstinguet miam Satietatem, Contumeliæ filiaux, Dire furentem, maniaque oonantem evertere. Æs enim æri miscebitur, et sanguine Mavors I Poutum rubefaciet. Tune libertatis diem Græciæ Reddet late-cernens Satumius et alma Victoria. Ad hæc talia, et adversus ita clare loquentem Bacidem, nec ego contradicendi oraculis caussa quidquam dicere audeo, nec ab aliis dictum admitto. 78. Jam inter duces ad Salaminem gravis exsistebat sermonum contentio. Nec dum vero illi noveront, undique incluaos se esse a Barbaris: sed, ut illos interdiu locatos viderunt, ita eodem in loco mansisse79. Dum inter se altercantur eos putabant.duces; interim ex Ægina - trajecerat Aristides, Lysimachi filins, civis quidem Atheniensis, sed ostra- cismo damnatus a populo 5 quem ego, ut ejus mores accepi, optimum Athenis virum justissimumque fuisse judico. Hic vir, 85ans

URANIA. ’ 885 ad introitum concilii, evocari ad se jussit Themistoclem, qui non ci tomions, sed quam maxime inimicus erat; verum 0b præsentium gravitatem malorum oblitus inimicitiarum, ad se vocari illum jussit, colloqui cum eo cupiens: antea audiverat autem, id urgere Pelo- ponnesios ut ad Isthmum abducatur classis. Postquam egressus est Themistocles, his verbis eum Aristides adloquitur: " Debemus " nos et alias et nimirum nunc maxime de hoc inter nos conten- " dere, uter nostrum majora commoda patriæ ait adlaturus. Dico li vero tibi, perinde esse, malta au pauca verba facias ad Pelopon- " nesios classem hinc abducere cupientes. Ego enim, oculatus tt testis tibi aio, nullam nunc, ne si velint quidem, facultatem esse " Corinthiis et ipsi Eurybiadi enavigandi; undique enim circum- " clusi sumus ab hostibus. At tu i intro, et hoc illis nuncia." 80. Sic ille 5 cui Themistocles respondit : " Et rectissime tu " mones 5 et bonum utique adfers nuncium z nom, quod ego ut " fieret cupiveram, id tu factum esse testis oculatus nuncias. Scito " enim, a me monitos feeisse hoc Medos: quandoquidem enim " sponte nolueruut Græci prælio decernere, necesse fuit ut inviti " cogerentur. At tu, quoniam huc venisti bonum nuncium adfe- " rens, ipse illis nuncia. Nam si ego hæc dixero, videbor illis ficta " loqui, neque eis persuadebo factum hoc esse a Barbaris. Sed tu 6 cos adi 5 et ipse illis, ut res habet, indics. Quod ubi tu indics-4 h veris, si illi persaasi fuerint, tum quidem optime res habebit; sin " dictis tuis non adhibnerint fidem, perinde nobis erit : etenim non tt amplius aufugient, si, ut tu ais, undique cincti sumus ab hosti- " bus." 81. Igitur in concilium ingressns Aristides, rem nunciat; dieens, se et Ægina venin, et per hostium noves in stations locatas ægre per- vasisse latentem 5 universam enim Græcorum rlassem a Persarum navibu: esse circumventam: quare se illis consulere, ut adspropulsandum hantera sese comparent. His dictis, ille discessit5 inter hos vero rursus orta est sermonum disceptatio: plerique enim ex ducibus fidem nuncio non adhibuerunt. 82. Dam hi ita incredufi sunt, advenit triremis transfuge. Tenio- rum, cui præerat civis Tenius Pahætius, Sosimenis filins; quæ omnem veritatem adtulit. Quod quidem 0b factum Delphis in tripode nomen Teniorum inscriptum est-in eorum populorum nominibus qui Barbarum debellarunt. Bac igitur navi, quæ ad Salaminem ab hoste transfugit, simul cum Lemnia navi quæ antea ad Artemisium trans- fugerat, completus est numerus navium, quibus usi sunt Græci, ut trecentæ et octoginta confierent; ad quem explendum numerum duæ naves prius defuerant. 83. Postquam Teniorum verba fidem fecere Græcis, tutu demum ad navalem pugnam sese hi compararunt, et prima luce cœtum coegerunt propugnatornm. 1bitunc præ cæteris ducibus Themi- stocles bene apud suos pro concione verba feeit; cujus in eo verte- batur oratio, ut melioraquæque pejoribus opponeret, hortareturque, ut, quæcumque in hominis naturum et conditionem caderent,- ex ’ 3 D

386 HERODO’J’I HISTOR. VIH. his eligcrcnt optima. Postquam dicendi ûnem fait, conscendere naves sucs jussit. Qui dum conscendunt, ndfuit a; Æg’ina triremis quæ ad deduceudos Æucidas missa crut: tutu deinde navibus omnibus ci ecti sunt Græci. 84. Quos in altum evectos tanto protinus impetu adgressi surit Barbari, ut cæteri Græci omnes in puppim remignrent et terræ ad- moverent noves. Unus Amiuins, Atheniensis civis, Pallenensis, longius evectus, navcm hostilem rostro petiit. Cujus navis quum ulteri implicita hærerct, nec inde divelli posset; ila demum cæteri, auxilio venîentes Anniniæ, prælium commiserunt. Id quidem fuisse navalis pugnæ initiuw memorant Athenienses : Æginetæ veto, illam mwem, aiunt, pugnæ initium fecisse, quæ Æginam ad advq- hendos Æacidas fuel-ut mîssa. Narratur hoc etiam, adparuisse Græ- cis speciem mulieris, quæ illos, ita ut universus exaudiret exercitus, ad former pugnundum hormta. sic, increpatos prius his verbis, M iseri l quousque in puppim rèmigabitis .9 85. Contra. Athenienses locuti Phœnices tarant; hi enim cornu obtineban; Elcusinem et occidentem spectans : contra Lacedæmo- nias vero lunes, qui in altero cornu versus orientem et Piræeum erant. Et horum quidem pauci. ut monuerat e05 Themistocles, de industria cessarunt 5 major pars vero strenue pugnabat. P0558111 sane moltorum nominal trierarçhorum edere, qui Græcos naves ceperunt: nec vero cos memorabo, nisi Theomestorem Androdaman- tis filium, et Phylacum Histiæi, Samium utrumque. Horum autem solorum ea cnussa facio mentionem, quod ’fheomestor 0b banc rem gustum Sami tyrannus a Persis est constitutus; Phylacus vero coram numcro qui bene de Rage meruerunt adscriptus est, et amplus tcrræ tractus eidem donatus. Orosnngæ Persica sermone vocantur bene (le rage meriti. Ac de his quidem itn res hahet. 86. Major veto numerus hostilium navium in hue ad Salaminem pugnu periit; aliæ ab Atheniensibus corruptæ, uliæ nb Æginetis. Nain quum Græci ordine et justa açie pugnarent, Barbari vero nec dum satis ordinati fuissent, neque recto consilio quidquam gemment. debuit id fare ipsum evenire quod accidit: qunmquam eo die longe fortiores fuerunt seseque præstilerunt quam ad Eubœam, quum unusquisque formidine Xerxis studiuxn omne adhiberetg quisque enim spectari se a iege existimahat. 87. Jam, quod ad alios adtinet, quo pacto singuli nonnulli Bar- bnrorum aut Græcorum pugnaverint, non possum pro comperw referre: sed ad Artemisiam quod spectat, hæc gesta saut, unde illa magis etiam regi ndprobata est. Postquam magna tumultu res regis misceri cœperant, par id tempus navem Artemisiæ perseque- batur.nnvis Attica. Et illa, quum efiugere non posset, quoniam ante com multæ aliæ sociæ naves erant, ipsius autem naviâ hostibus emt proxima, hoc consilium cepit, quod etiam eventu utilissimum ci fuit. Quum enim instaret illi Attica navis, ipsa capte impetu in socium navem impegit. qua Calyndenses viri vehebantur cum rege Caiyndensîum Damasiçbymo. Cum quo an ci (mica: quum adhuc

URANIA. . 387 ad Hellespontum fuissent, altercatîo quædam interbesse’rit, confirmare equidem non passum, nec utrum consulta id fecerit, an casu tune maxime Calydensium navis si fuerit objecta. Ut vero in illam impegit, enmque (lepressit; singulari felicitate usa, duplex inde commodum retuIit. Nom Atticæ navis trierarchus, ubi illam vidit in navem hominum’ barbarorum facere impetum, ratus Artemisiæ navem e55e Græcanicam, eut a. Barbaris ad Græcos transfugere et ipsis l succurrere, omisse illa, alias Barbnrorum naves petiit. 88. Itaque hoc primum ille commodum consecuta est, ut saliva evaserit: insuper vero eidem contigit, ut, quum damna adfecisset regem, oh id ipsum factum maxime ab eodem laudaretur. Aiunt enim, quum pugnam Xerxes spectaret, animadvertisse eum banc navem in alteram impîngentem: quumque adstantium aliquis ci dixisse’t,- " Vides, domine, quam fortiter Artemisia. pngnet, quæ " navem etiam hostilem depressît !" quæsisse illum, " vere-ne sit " hoc Artemisiæ factum?" cui illos respondisse, " plane se nosse "na-vis insigne." Existimabnnt hi autem hostilcm esse navem, quam ilia depressîsset. Nam et alia, ut dictum est, feliciter ei’ces- semant, et hoc, quad e15 Calyndica navi nemo unus salvus evaserit, qui (ramure illam potuisset. Itaque Xerxes ad en, quæ ci ab his dicta erant, hoc verbum edidisse fertur: d Viri mihi fncti sunt mu- " lieres; mulieres vero, viri." Hoe n Xerxe dictum memoratur. 89. In hoc autem prælio occubuit (lux Ariabignes, Darii filins, frater Xerxis : occubuere item alii multi illustres viri ex Persis Medisque et ex eorum sociis : ex Græcis vero pauci. Hi enim quum . casent natandi periti, si quæ connu navis periit, quotquot non manu ceciderunt hostium, ad Salaminem enatarunt: et Barbarorum plerique, nntandi imperiti, in mari periere. Et postquam primæ naves in fugam erant versæ, tum vero plurimæ corruptæ sunt z nam qui pane erant locati, hi quum navibus in anteriora progredi conarentur, qui ppe et ipsi præciarum aliquod facinus regi ostensuri, in murum naves fugientium incidernnt. 90. In eodem tumultu hoc etiam accidit. Phœnices quidam, quorum naves periernnt, ad regem accedentes calumniati sont lunes, tamquam par eorum proditionem periissent naves. Forte fortune autem ita cecidit res, ut Ionum duces nihil mali paterentur,.et Phœnices calumniantes hancce mercedem ferrent. Dnm illi adhuc ista dicant, in imam ex Atheniensium navibus irruit navis Samothracica: et dum mergitur Attica navis, adcurrens navis Æg’inensis deprimit Samothrncicam. Tum vero .Samothmces, ut solertes jaculatoresA de navi quæ ipsorum navem depresserat con- jectis telis deturbarunt pmpugnntores, navemque conscenderunt; caque potiti sunt. ’ld factum Iones servavit. Ut enim rem præ- clare ab his gestam Xerxes vidit, iram suam in Phœnices ver-fit, quippe valde æger animi et quoslibet accusans : illorumque capita jussit præcidi, ne, quum ignavi ipsi essent,jbrtiores viras calumniu-. re’nlur. Xerxes enim, e regione Salaminis sedens in mentis radice, cui Ægaleos nomen, quoties aliquod facinus a suis editum cerneret, 3 o Q

888 HERODOTI HISTOR. VIH. sciscitabatur quis esset qui id fecisaet: et scribœ notabnnt trierarchi nomen cum patris et civitatis nomine. Insuper vero etiam Aria- ramncs Persa, qui tune aderat, operam suam Ionibus, quorum erat amicus, ad hoc contulerat ut malum illud, in Phœnicum capita 91. Et isti quidem in Phœnices se convertebant. Ubi vero in fugamverteretur. versi Barbari Phalerum ’ navibus contenderunt, ibi tune Æginetæ, in freto in subsidiis stantes, memorntu digne facinoru. edidere. Etenitn Athenienses quidem in hoc tumultu. naves et resistentes et fugientes perdebant, Æginetæ vero cas quæ prælio excedebant: et, quæ periculum ab Atheniensibus elfugerant, hæ dum recipiebant se, in Æginetas ineidebant. 92. Ibi forte mutuo sibi occurrerunt havis Themistoclis, aliam navem persequentis, et Polycriti navis, Crii filii, Æginetæ, qui in Sidoninm illam navem impetum fecerat. a que prius ad Sciathum capta fuerat Æginensis navis peculatoria; qua navi vehebatur Py- theas, Ischenoi fiiius, quem Persæ misere concisum in navi habebant, virtutem ejus ndmirantes. Hunc igitur Pytheum simul cum Persis vehens navîs Sidonie. capta nunc est a l’olyerito, atque îta servatus Pytheas, et Æginam dein adductus. Juin ubi Atticam navcm conspexit Polycritus, eunuque ex insigni imperatorio agnovit, inclamans Themistocli, et conviciis eum insectatus, Ita, ait, Ægine- tæ Medis fanent! Hæe Polycritus, postquam in navem istam impetum fecerat, in Themistoclem projecit. Barbari veto, quorum superfuere haves, fuga Phalerum sub pedestris exercitlls tutamen 93. In hac navali pogna e Græcis præcipuam laudem consecuti pervenerunt.surit Æginetæ; et post hos,Athenienses: . ex singulis vero viris Polycritus Ægineta, et duo Athenienses, Eumenes Anagyrasius, et Aminias Pailencnsis, is qui Artemisium persecutus est. Qui si sci- visset navi illa Artemisiam vehi, non prius desiturus crut quam ont illam cepisset aut ipse captas fuisset: nam Atheniensium triremium præfectis hoc imperatum erat, prætereaque præmium erat propositum decem millia drachmnrum, si quis eam vivam cepisset: magnopere quippe indignati erant mulierem contra Athenas militare. At hæc quidem, ut supra dictum est, periculum effugit: sed et reliqui, quorum superfuere naves, l’halerum se receperuut. 94. Adimantum vero, Corinthiorum ducem, aiunt Athenienses, initio statim, ut concurrerunt haves, metu terroreque perculsum, sustulisse vela et in fugam sese prori puisse : reliquosque Corinthios, imperatoriam navem videntes aufugere, pariter qbiisse. Qui quum in fuga ex adverse templi Minervæ Sciradis, quad in salamine est, versarentur, incidisse in e05 memorant celocem divinitus missam ; quam qui misisset, repertum esse neminem; accessisse eam autem ad Corinthios, omnium quæ apud exercitum gesta erant igname. Fuisse autem divinum rem inde colligunt, quad qui in celoce emnt, quum ad naves adpropinquassent,hæc dixissent: ti Adimante! tu " abductis navibus in fugam te proripuisti prodenæGræcos: at illi s

.URANIA. i 889 ’t (antan de hostibus victoriam reportant, quantam ipsi pœcati " craint." Quibus hæc dicentibus quum iidem non adhiberet Adi- mantus, rursus eosdem dixisse, tt pantes ipsos esse obsides sese sis- " tere, et ad supplicium duci, ni Græci compertî fuissent victoriam " reportasse." Ita igitur et illum et reliquos retro convertisse naves, et re peractu in castra Græcorum venisse. Hæe de Corinthiis Athe- nienses narrant: ut negant factum Corinthii, seque inter primas navali haie pugnæ nommant interfuisse; eisque testimonium exhibet reliquo Græcis. 95. Aristides vero, Lysimachi filins, Atheniensis, cuius etiam paulo ante, ut optimi viri, feci mentionem, in illo ad Salaminem tumultu, banc navavit operam. Adsumtis militibus qui secundum littus terræ Salaminiæ emnt locati, genere Atheniensibus, cum his in Psyttaleam insulam trujecit, et Persas omnes qui in insula erant interfecit. 96. Diremto navali prælio Græci, postquam naufragiorum quidquid forte adhuc ibi locorum erat in terrain pertraxerunt, ad novam pugnam sese compararunt, existimantes reliquis navibus denuo usumm regem. Sed magnum naufragiorum partem abripiens ventus Zephyrus ad littus Attieæ, cui Colias nomen, devexit: itaque impleta sunt et reliqua omnia oraculis quæ de hac navali pogna Bacis et Musæus dixerant, et nimirum etiam illud quad multis ante mais de naufragiis ca loci ejiciendis Lysistratus ediderat, fatidicus Atheniensis, quad Græcos omnes fefellerat: Coliades mulieres remis terrebnntur. (sive potins, remis frixuræ surit.) Hoe autem post discessum regis erat futurum. 97. Xerxes vero, ut acceptam vidit cladcm, veritus ne quis Ionum consuleret Græcis eut etiam ipsi per se consilium caperent in Hellespontum navigandi pontesque solvendi, quo ipse in Europa interclusus de salute periclitaretur, fugam meditabatur. Celarc autem de hoc consilio cupiens et Græcos et suas, aggerem ducere in Salaminem instituit, gaulosque Phœnicios colligavit, qui pro ponte et mura cssent; simulque et ad prælium se comparavit, tan). quam aliam pugnam navalem commissurus. Et reliqui quidem omnes, ubi cum hæc facere viderunt, prorsus existimabant serio illum et ex animi sententia paratum esse manere et redintegrare bellum: at Mardonium nihil eorum fefellit, quippe bene gnarum quid ille consilii agitaret. Hæe dam Xerxes agebat, simul nuncium in Persidem misit, qui .recentern nunciaret calamitatem. 98. Hisce nunciis Persicis nihil est inter mortales quad citius eo quo tenditur perveniat: ita hoc a Persis excogitatum est. Aiunt enim, quot dierum est universum iter, tot dispositos et equos et viras in quaque diurna statione paratos stare; quas nec nix, nec imber, nec æstus, nec nox impedit quo minus suum quisque cursum quam velacissime conficiat. Nempe, qui primus currit, is secundo tradit mandata, secundus tertio; atque sic ille deinceps alii nique alii tradita, par singulas transeunt, quemadmodum apud

390 HERODOTI HISTOR. VIH. Græcos lampas in lampadum festiviœte, quæ in Vulcani houerem’ celebratur. Hunc equorum cursum Persæ angareioa vacant. 99. Jam superior nuncius ubi Susa pervenit, Athenas tenere’ Xerxem, tenta lætitia Persas, qui domi emnt relicti, impleverat, ut vins omnes myrte straverint, et thora adoleverint, et ipsi festis atque epulis celebrandis dederint operam. Posterior autem ubi cmannvit nuncius, ita ces censternavit, ut tunicas cuncti discerpe- rent, et in clamerem ejulatumque erumperent infinitum, Mardoni- umque tamquam auctorem calamitatum accusarent. Fecerunt au- tema hæc Persæ, non tam quad navibus delerent perditis, quam quad de ipso Xerxe essent solliciti. Atqne hæc apud Persas toto interjecto tempore duraverunt, donec illos Xerxes ipse adventu suo- 100. Jam Mardonius, Xerxem ex pugnæ navalis exitu videns gravissime delere adfectum, suspicatusque fugam illum ex Athenis meditari,sedavit. et reputnns secum ipse, pœnas» se daturum quad regi per- suasisset Græciæ bellum inferre, meliusque sibi esse, tentata iterum belli fortuna aut prorsus debellare Græciam, ont ipsum honestam ohire mortem, postquam magnarum rerum spe fuisset elatus; denique in hanc partem maxime inclinans, ut Græciam subigeret: hæc, inquam, secum reputans, tali oratione regem est adlocutus: " Domine, ne mœrori indulgeas, neque nimium ex ce quad accidit fi cnpias dolorem! Non enim lignomm certamen ad belli exitum ’t nabis maximum cenfert momentum, sed virorum equorumquc ti certamen. Tibi vero nemo, neque ex histqui nunc emnia confe- " cisse tibi videntur, exscensione e navibus facto resistere cenabi- " tur, neque ex hac continente quisquam: et, qui centra nos ste« " terunt, hi pœnas dedere. Si igitur tibi videtur, protinus Pelo- " pennesum adgrediamur: sin in præsentia omittere hoc placet, ti omittamus licet. Nec vero despondeas animum ! nec enim une . " mode elïugere Græci possunt, quin ratienem nabis eorum, quæ tt et nunc et antan patrarunt, reddant, et servi fiant toi. lgitur hoc " quidem maxime ageudum. Quod si vero hinc ipse abscedere et " abducere exercitum decreveris, aliud quoque habeo post hæc " consilium. Tu, Rex, ne committe ut Græcis ludibrio sint Persæ. " ln Persis enim tais nihil detrimenti res tuæ acceperunt, neque ti tu dices que loco a nabis res male gesta sit. Sin Phœnices et " Ægyptii et Cyprii et Cilices male pugnamnt, nihil ad nos hæc " ciades pertinet. Nunc igitur, quum non sit quad Persas culpes, " mihi morem gere. Si tibi constitutum est hic non manere, tu " quidem tuas in sedes disccde, majorem exercitus partem tecum " abducens: et me oportet tibi Græciam in servitutem redactam " tradere. postquam de exercitu trecento. hominum millia delegero." 10L Quibus auditis Xerkes, ut post mala, gavisus delectatusque est, Mardonioque ait, se ci, postquam deliberaveril, responsurum esse, utrum a his, quæ ab illo proposita sent, facturas sil. Postquam veto cum Persis in consilium adhiberi solitis consultavit, placuit ci Arte- misiam quoque in consilium vocare, quippe quæ etiam ante: com-

perta esset, sala quid faciendumURANIA. perspexisse. Quæ ubi 391advenit, submotis consiliariis Persis et satellitibus, hæc ad eam Xerxes verba feeit: " Hortatur me Mardonius, ut hic maneam, et Peloponnesum, v ’t adgrediar; dieens, Perses et pedestrem exercitum nullius calami- " tatis, quæ nabis accidisset, culpam sustinere, et lubentes illos re tt ipsa hoc esse demonstraturos. Me igitur ille aut hoc facere hor- ft tatur, aut ipse velle se, ait, cum selectis de exercitu trecentis P minibus Græciam mihi tradere in servitutem redactam ; me ip- " sum autem jubet cum reliquis copiis meus ad sedes discedere. " Tu igitur, quum etiam de pogna navali, quam soscepimus, bene Fi mihi consulueris, negans illam soscipiendam, nunc quoque soude, " utrum herum faciende rectius feliciusque rebus meis consoloero." 102. Hæe consulenti Xerxi in hune modum Artemisia respondit : tt Difficile, Rex, est ita me esse felicem- ut tibi eonsultanti optima H dicam. Verumtamen in præsenti rerum statu optimum mihi " videtur, ut tu domum revertaris; Mardonium vero, si ista efficere " vult tihique recipit, hic cum eis quas postulat relinquas. Nam, si sive ille en, quæ anime agit pelliceturque, perfecerit, eique res " ex sententia suceesserit, tuum, Rex, hoc facinus erit; toi enim fi servi id fecerint 2 sive contra Mardonii sententiam res ceciderit, ." non ingens fuerit calamitas, salve et te et domus tuæ statu. Tu U enim si salvus fueris domusque tua, malta frequentiaque pericuia ii de sainte sua adibunt Græci. Mardonio vere si quid acciderit, " non tanti fuerit momenti; neque Græci, etiamsi Mardonium " vicerint, insignem reportaverint victoriam serve tue interemto. " Tu vero incensis Athenis diseesseris, cujus rei causse expeditio- fi nem hanc suscepisti." 103. Hoe consilio, ut eonsentaneum crut, deiectatus est Xerxes: opportune enim Artemisia en ipsa. dixerat, quæ ille anime agitabat. Etenim, ut mihi quidem videtur, etiamsi omnes et viri et mulieres, ut ibi maneret, ei suasissent, non erat mansorus: adeo metu erat perculsus. lgitur laudibus Artemisiam prosecutus est, eamqua dimisit, filies ipsius Ephesum doctoram : filii enim nonnulli nothi eum104. Cam erant istis pueris secuti. Xerxes custodem i misit Hermotimum, genere Pedasensem, qui primum inter eunuchos locum apud regem tenebat. Habitant Pedasenses supra Halicarnassum: apud quas hoc rei fertur accidere. Quando finitimis omnibus, qui circa Pe- dasa oppidum habitant, grave quidpiam intra certum tempos imminet, tune antistitæ templi Minervæ, quad ibi est, grandis nesci- tur barba: id quad jam bis apud illos accidit. 105. Ex his igitur Pedasensibus Hermotimus erat: cui contigit gravissimam omnium, quas novimus, oltienem obtinere in hominem a que injuria fuerat a(ifectus. Etenim belle captum et ve- numdatum emit Panienius, civis Chius, qui opere iniquissimo vitam sustentabat. Quoties, enim pueras nactus esset forma præ- stantes, hos castrabat, et Sardes aut Ephesum abductos ingenti prçtig vendebat. Quippe apud Barbares eonucbi pretiosieres sont

392 HERODOTI HISTOR. VIH. his qui non sunt castrati, et major illis in omnibus rébus fides habetur. Quum alios igitur multos eastmverat hic Panicnius, utpote hoc quæetu vitaux alens, mm veto etiam hune ipsum. Nec veto usquequaque infelix Hermotimus fuit: nam e Sardibus cum aliis muneribus ad regem pervenit, et succedente tempera præ omnibus eunuchis maxima in honore apud Xerxem fuit. 106. Quo tempore vero Persicumiexercitnm adversus Athenas ducens ne: Sardibns versabatur, tune Hermotimus, quum nescio cujus negotii mussa in Mysiam quæ Chiorum est, cui Atnrneus nomen, esset profectus, ibi Panionium invenit. Quem ubi agnovit, multis verbis benigne est adlocutus ; memornns primum, quantum prosperitatem per illum esset consecutus; deinde promittens, se rependendæ gratiæ caussa ingentibus beneficiis illum cumulaturum, si cum sua familia Sardes habitatum venisset. Quibus verbis persuasus Panicnius, lubens accipiens conditionem, cum liberis et uxore Sardes migravit. Sed postquam cum cum tata domo in potestate Hermotimus habuit, tum vero his verbis cum adfatus est: " 0 tu omnium hominum nequissime, ex iniquissimo negotio quæ- " stum faciens! quid tibi aut ego ipse mali feci, ont quam inju- " riam aliquis meomm eut tibi sut tuorum alicui intulit, cur me " ex vira feceris ut nihil essem? Et tu quidem tune putabas fore " ut deos latennt tus. facinora: et illi, Justa lege mentes, te qui " iniquaista patrasti, mens in manne tradidere: qunre de pœna, i’ quam a te repetam, non est quad conqueraris." His postquam conviciis eum accepit, filios ejus in conspectum jussit adduci, et Panicnium coegit suis ipsius filiis, qui quatuor numero erant, virîlîa abscindere; quad ille necessitnte coactus fecit: deinde vero, hoc perfecbo, filii ejusdem coacti sunt ipsum evirare. Talent de Pn- nionio ultionem vicissim Hermotimus cepit. 107. Xerxes postquam filios sucs Artemisiæ commisisset Ephe- mm ducendos, vocntum ad se Mardonium jussit, quos venet, de exercitu seligere, operamque date ut promissis factn æqnnret. Et hinc quidem illo die gesta sunt. Inseqnente vero nocçe, jussu re- I gis duces classis naves ex Phalero abduxerunt, quanta velocitnte quisque posset, ad Hellespantum revenantes, pontes custodituri ut regi ad transeundum casent parati. Sed Barbati hi, ut prope Zosterem pervenere, ubi tennis quædnm promontorin in mare prominent, mues bas esse putantes, procul aufugerunt. Interjecto veto tempore, postquam intellexere non noves esse, sed promon- toria, rursus sese conjunxerunt, cursumque continuarunt. 108. Ut illuxît, Græci, pedestrem exercitum eodem in loco manentem conspicientes, existîmabant naves etiam ad Phnlerum adhuc store: et navalem pugnam. redinœgraturos illos puantes, ad repugnandum sese comparabant. Postquam vero nbiisse noves cob- novere, tune ocyus persequi illns decreverunt. At classem quidem Xerxis non conspexere, asque ad Andrumi eam persecuti. Post- quam veto Andrum pervenere, deliberarunt. Et Themistocles quidem pro séntentia dixit, u per insulas navigando chssemque

u etiamnunc persequendo, rectaURANIA. ad Hellespontum dirigendum 398 esse " cursum, pontesque rescindendos.” At contrariam sententiam Eurybiades proposuit, dicens: " si rescidissent pontes, hoc ipso "longe maximum calamitatem Græcis inlaturos. Nain, si inter-l " clusus Perse. cogeretur in Europe manere, operam illum esse " daturum ut numquam quietem agat; quoniam, si quietem ageret, tt nihilsuarum rerum promoveret, neque reditus ei ullus ostende- tt retur, et fume periturus esset illius exercitus. Molienti autem " aliquid, et rebus gerendis sedulo operam danti, omnia Europæ " oppidaomnesque populos accessuros videri, sive hello subactos, Ë sive deditione in tempore facta; et alimente hostibus futuros’ " esse annuos Græcorum fructus. E contraria, quum pogna navali " victus Persa non videatur in Europa mausurus, permîtti ei opor- " tere ut fugiat, donec suam in terram fuga pervenerit 5 deinde " vero de propria ipsius terra cum illo decertandum." flanc ad sententiam accesserunt reliquorum etiam Peloponnesîorum duces. 109. Ibi tune Themistocles, postquam intellexit se majori (lucum numero persuadere non passe ut in Hellespontum navigarent, mutule consilio Athenienses adiens (quippe qui efi’ugîsse barbaros ægerrime ferebant, et ipsi etiam per se, si reliqui nollent, in Hellespontum cupîebant navigare) hæc apud éos verba fecit: " Equidem multis sæpe hujusmodi rebus interfui, et multo plurn "tafia accidisse audivi; nempe viras ad necessitatem redactos, " postquam victi essent, instaurasse pugnam, et superiarem repa- " rasse calamitatem. Nos vero, postquam ex insperato et nos ipsos " et Græcinm, repulsa. tante hominum nube, servavimus, fugientes d vires nevpersequamur! Nec enim nos hæc perfecimus, sed dii tt atque berces ; qui noluerunt nnnm virum simul Asiæ et Europæ " imperare, impium illum et nefarium ; qui Sacra et profana pari- " ter insuper habnit, et simulacra deorum avertit cremavîique, qui " mare etiam flagellis cecidit, et compedes in illud dejecit. At "nunc, quum bene res nostræ habeant, maneamus in Græcis, et à nostrum ipsorum familiarumque nostrarum curam gemmas 5 et " ædes suas quisque reficiat, et sementi faciendæ seduio det ope- ” rum, postquam barbarum prorsus ejecerimus: ineunte autem à ver-e in Hellespontum et in Ioniam navigemus l" Hæe ille locutus est hoc consilio, ut gratiam apud Persnm in futurum tempus iniret ; quo, si ab Atheniensibus adversi aliquid ci accidisset, perfuginm habent : quod quidem ei etiam usu venit. 110. -Hæc dîcens Themistocles, decepît Athenienses: at illi mo- n!!! si gesserunt. Quoniam enim, quum jam antea. sapiens esset abîtus, nuper re ipse. sapiens et plenus consilii crut repertus, facile dîctis dus paruere. Postquam hi igitur ab illo persuasi fuerunt, continuo deinde vires cum navigio dimisit, quos confisus erat, ï l ’ omnibus tormentis cruciarentur, tacituros mandata ad regem a? Grands, quorum in numero iterum famulus ipsius Sicinnus erat. Hi ubi ad Atticam pervenere, reliquis in nave manentîbus, Sicin- au: assenait, et hæc apud Xerxem verba fecit: " Misit me The- ’ I 3 a

394 assoner! VHISTOR. vnr. " mistocles, Neoclis filius, imperator Atheniensium, socîorum om- ’*’ nium fortissimus et sapientissimus, qui tibi dicerem, Themisto- "dem Atheniensem, rebus tuis cupientem inservire, cohibuisSe, " Græcos, naves tuas persequi volentes, et pontes1n Hellesponton " rescindere. [taque nunc largum per otium revertaris licet." His î nunciatis, retro hi navigarunt. Il]. Græci, postquam displicnit consilium classem Barbarorum, ulterius persequendi aut in Hellespontum navigandi ad rescing dendos pontes, Andrum circumsederunt, expugnare eam malien- tes. Primi enim ex insulanis Andrii fuerunt a quibus pecuniam, postulaverat Themistocles, quam illi dare recusarunt 3 sed Themi- stocli, quum his verbis eos adortus esset, ut diceret, " venue-Athe- " nienses, duos magnes deos secum habentes, Persuasionem et " Necessitatem, quare utique dure illos oportere pecnnias 5" ad hæc illi responderunt, " m’erito magnas et opulentas fuisse Athenas, " et bonis usos esse diis ; cæterum Andrios tenuem incoiere terram- ii et admodum esse egenos, duosque inutiles deos non reiinquere ti ipsorum insulam, sed constanter eam habitare, Paupertatem et t’i Impotentiam ; et, quum hosce deos Andrii possideant, non da- ’i turcs eos pecuniam: numquam enim potentiam Atheniensium " superiorem fore ipsorum impotentia.” Hi igitur, quum hæc respondissent, nec postulatam dedissent pecuniam, oppugnaban-, tur. 112. Themistocles vero, numquam cessans corradere pecunias, in, reiiquas insulas eosdem, quos ad Andrios, nuncios cum minacibus, mandatis misit, pecunias ab illis postulans, dicensque, " nisi postus, u latis satisfacerent incolæ, ducturum se adversus eos Græcorum " exercitum, et obsessos perditurum." Hæe dictitando, ingentes pecunias a Çarystiis et a Pariis c egit. Hi enim, quum Andrum cognovissent oppugnari quod Medi; falvisset, scirentque in maxima præ cæteris ducibus existimatione Themistoclem esse, hæc metuentes, pecunias miserunt. An vero et alii nonnulli ex insuianis pe,-. cunias dederint, ndfirmare non possum: pute autem, et alios der disse, nec hos solos. At non idcirco dilata’est Carystio’rum calamitas : Parii vero, Themistocle pecuniis placnto, incursionem cirer-4 citus etïugerunt. Ita igitur Themistocles, ab Andro impetum faciens, pecunias ab insulanîs coegit clam reliquis ducibus. ’ i 113. Xerxes autem cum suis, pancos. pst navalern pugnam dies moratns, eadem qua venerat via in œotiam movit.’ (Nm Mardonio etiam visum erat comitari regem, nec vero esse oppo’rhi: num anni tempus ad bellum gerendum, sed satins esse in Thessalie hybernare, et redeunte vere Peloponnesum adgredi. Ut: verdi; Thessaliam pervenere, ibi Mardoniusprimumi Persas omnes, quôs Immortales vocant, selegit, excepta duce eorum Hydarne; hic enim se negaverat relicturum regem. Deinde ex reliquis Persis loricatos selegit, et millenarium equitatnm; tumivero Medos et Sacas et Bactrios et Indos, tam peditatum, quam ,equitatuin. i Et ex his quidem populis omnes, qui aideront, sibi sumsit 3 ex reliquis

- URANIA. , 395 vero sociis non nisi paucos passim selegit, qui ont forma essent ræstantes, ont a quibus clurum aliquod facinus editum noverat. n herum autem numero plerique genere Persæ fuere, torques et armilles gestanles; et post hos Medi. Erant autem Medi numero I - non inferiores Persis, sed robore his cedebant. Itn factum est, ut universus exercitus a Mardonio selectus, simulicum equitibus, numerum trecentorum milliom compleret. 114. Per idem tempus, quo Mardonius deleaturn instituit militum, et Xerxes adhuc in Thessalia erat, oraculum ex Delphis adiatum est Lacedæmoniis, jubens illos satisfactionem a Xerre repetere pro cède Leonidœ; et, quidquid ille dedisset, accipere. Itaque ocyus præconem miserunt Spartanî -. qui ut universum exercitum nactus est in Thessalia adhuc hærentem, in conspectum Xerxis prodiens, hæc dixit : li Rex Medorum ! Lacedæmonii et Hernclidæ ex Sparta ii satisfactionem abs te postulant quad regem ipsorum interfecisti, fi qui Græciam erat servaturus." Ad hæc ridens rex, et diu nihil respondens, postremo,-quum forte adstnret ei Mardonius, hune digito monstrans ait: ti [taque Mardonius hic satisfactionem illis " dabit, qualis eis dignn est." ’Et præco, accipiens dictum, re- 115J Inde Xerxes, Mardonio in Thessalie relicto, ipse ad Hello- spontumversas maturavit abireest. Let quadragesimo I quinto die ad locum, ubi trajecerat fretum, pervenit, nullam (ut ita dicam) exercitus partem in Asiamsreducens. Milites in itinere, ubicumque locorum erant, et npud quoscumque homines, herum fructus rapientes co- mederant. Sicubi nihil fructuum invenissent, gramen e terra enatum, et decerptum arborum corticem, et ex arboribus tam cu-ltis quam sylvestribus destricta manducaverant folia, nihilque relique. rant, fame ita cogente. Ad hæc pestis et dysenteria invau’ens exercitum, multos in itinere interemerat. Ægrotos Vera etiam in ici- nere reliquerat rex, data civitatibns, ut in quaque crane, mandata, ut curarent illos alerentque: ita alios in Thessalie, alios in Siri Pæoniæ, alios in Maced’oni’a reliquerat. Ibi etiam antea, quum in Græciam tenderet, currum Salis reliquerat: quem nunc rediens non recepit. i Nain Pæones, qui illum Thracibus tradiderant, repetenti Xerxi dixere, equos e pascua raptas esse a superioribus Thra- cibus circa Strymonis- fontes habita-utibus. 116. Ibidem rex Bisaltarum et terræ Crestonicæ, Thrax, immane patravit facinus. Dixerat ille, nec se ultra serviturumiXerxi, sed in superiora loco in montem Rhodopen se receperat, et filiis suis interdixerat ne adversus Græciam militarent. At illi, spreto patrie imperio, sive quad cupide illos incessant belli spectandi, cum Per-sa militarunt; Postquam vero salvi omnes, sex numero, redierunt, oculos eis pater istam 0b culpam elfodit : et illi quidem hanc mercedem abstulerunt. q 117. Persæ Vera ut peragrata Thracia ad trajectum pervenere, quanta maxima celeritate poterant Hellespontum navibus trajicientes Abydum petierunt: etenim pontes non amplius stratos invene- 3 a 2 I

396 HERODO’TI HISTOR. V111. tant, sed tempestate dissolutos. Ibi marantes, quum capiosiora quam in itinere alimenta nacti supra modum sese implerent, et alias, quam adhuc, biberent aquas, multi de exerciru qui supererat périme, reliqui vero cum Xerxe Sardes pervenere. ll8. Fertur quidem etiam alîa fuma, Xerxem, postquam Athenis profectus Eionem ad Strymonem fluvium pervenisset, inde non nmplius terrestri usum esse itinere; sed exercitum quidem Hy- dnrni tradidisse, qui cum ad Hellespontum deduceret, ipsum veto conscensa Phœnissa nave in Asiam trajecisse; in trajectu veto a vehemente impetuosaque venta Strymonia fuisse exceptum. Ibi tune, quum magie magisque furent tempestas, et nixnis anerata assa navis, quippe magna numero Persarum Xerxem comitantium in ponte nnvis stante, tiniore perculsum regem cum clamore quæ- sisse ex gubernatore, caqua salutis spes esset; eique gubernatorern respondisse, " Domine! non ulia spes est, nisi de numero multo- " rum horum vectorum pars quædam amoveatur." Quæ audientem Xerxem, niunt, dixisse: u Viri Persæ! nunc vestrurn aliquis " ostendnt curæ vobis esse regem l nam in vobis men sains posita " videt’ur." Quibus auditis illos adorasse regem, et in mare pro- siliisse; et navem ita levatam, salvam in Asinm pervenisse. Xer- Xem vero, simul atque in terram exscendisset, hæc fecisse: aurea corons donasse gubernatorem, quad rugis vitam conservasset; deinde vera, quad magnum Persarum numerum perdidisset, caput ei119. jussisse Sed hæc de Kamispræcidî. redits temere * fertur fama, mihique prorsus incredibilis est, tam quad ad cætera spectat, quam quad ad istam Persarum cniumitatetn. Nain si ista. Xerxi gnbernator dixisset, ex decem millibus bominum, quas rogarem sententiam, ne nnnm quidem esse minima, quin mihi sit adsensurus, non ejusmodi quidpimn factnrum fuisse regem, sed Persas Persarumque principes, qui in ponte fixerunt, jussnrum fuisse in cavitatem navis descendere, remigum vero, qui Phœniees enim, parem numerum, quot Persæ fnerunt, in mare ejecturnm. At ille, ut modo dixi, simdl cum reliquo exercitu iter faciens in Asiam rediit. 120. Cm’us rei etiam locupies est testimoniuni hoc, quad satis constet, Xerxem in reditu Abdera venisse, et hospitium contraxisse cum Abderitis, casque aureo achales atque tiare aura intexta donasse. Et, ut soli quidem Abderitæ narrant, (quad mihi pamm fit pmtmbile) primum apud illos, ex quo Athenis profug’it, cingulum salvit, utpote nunc in tuta se esse ratas. Sont autem Abdera Hel- lesponto prapîora, quam Stryman aut Eion, ubi illum aiunt navem conscendisSe.121. Græci, quum expugnare Andrum - non patuissent, Carystum fiction-ont, et evastato Cnry’stiarum agra Salaminem redierunt. Ibi primum primitias prædœ exemerunt diis, quum nlia, mm tres Phœnis- sas hircines; quarum una in lsthmo dedicaretur, quæ men adhuc me superfoit; altera ad Snniuln, tertia Ajaci in ipso Salamine. Deinde prælium inter se diviserunt, et Delphas miserunt primitias ;

- URANIA. , 397 e quibus facto. est statua duadecim cubitornm magnitudine, rostrum havis manu tenens; quæ eodem loco pasita est ubi aurea Alex- andri Macedonis statua. 122. Postquam Delphes primitias miserunt Græci, communi omnium nomine interrogeront deum, au suficientes et grata: acce- pissel primitias. Quibus ille respondit, a cæteris quidem; nec sera ab Æginetis .- sed ab his repetiit præmium quad illis ab rem ad Sa- lamina bene gestam tributum fuisset. Quo audito, Æginètæ dedi- carnnt aureas stellas tres, quæ super æneo malo stant in angulo proxime Crœsi craterem. 123. Post prædæ distributionem in Isthmum navigarunt Græci, virtutis præmium tributuri ei e suorum numero, qui in hoc bello præ cæteris illud commeruisset. Postqunm vero eo pervenerunt duces, et calcules inter se ad Neptuni aram’distribuerunt, primum et se- cnndum sua judicio designaturi; ibi tunc eorum quisque sibi primum posuit calculum, se ipsum quisque fortissimum judicans: quad autem ad secondas partes pertinct, plerique calculi in The- mistociem consenserunt. Itaque illi singula habuere sufl’rag’ia: Themistocli autem longe plernque sulfragia secondas tribuerunt 124. 1d judicium duces quidem Græci ob invidiam ratum habere noluerunt, sed re injudicata suam quisque in civîtatem discessit: verumtatnen Themistocles per universam Græciam ut Græcorum longepartes. prudentissimus prædicatus celebratusque ".- est. Quoniam vero, licet Victor, non tamen honore adfectus erat ab his qui pugnæ ad Salaminem fuerant socii; protinus post hæc Lacedæmonem se cantnlit, ibi se honoratum iri sperans. " Et liberaliter eum receperunt Lacedæmonii, et eximio honore adfecerunt. Nom Eurybiadi quidem primum decrevere præmium, olengineam coronam: pru- dentiæ vero et dexteritutis præmium Themistocli tribuerunt, clea- gineam ll’uic pariter caronam. Præterea curru eum danarnnt, pulcerrîmo qui Spartæ crut: et egregie collnudatum prosecuti sunt abeuntem delecti trecenti Spartunorum, hi qui equites vacantur, neque ad .Tegeataruni,fines., Est autem Themistocles unus ex omnibus quas novimus hominibus, quem Spartani ita publice sint 125. Ut autem Lacedæmone Athenas venit, ibi tune Timodemus, Aphidnensis, qui de numero inimîcorum ejus erat, cæterum non ex illustribusprosequutl. viris homo, invidia insaniens, obtrectavit Tbeniistocli, I 3 exprobansque ci quad Lacedæmonem se contulisset, aiebat, Athe- niensium gratin Lacedæmonios cum honore illo esse prosecutos, fion ipsius gratin. Quod ubi passim dictitare non desiit Timodemus, Themistocles ei ait z " Ita tibi se res habet: nec ego, si Belbinita " essem, ita honoratus fuissem a Lacedæmaniis ; nec tu, homo ! si " esses genette Atheniensis." El: hæc quidem hactenus. 19.6. lnterîm Artabazus, Pharnacis filins, jam ante spectatus vir inter Persas, et deinde ex Platæensi pugna matais etiam nobilitatus, cum sexnginta militum millibus de eo exercitu quem Mardonius

398 HERODOTIA HIISTOR. VIH. sibi selegerat, regem usque ad fretum deduxit. Postquam rex in Asia fait, Artabazus. Vera retrogressus circa. Pallenen versabatur 5 quum Mardonius in Thessaiia et Macedonîu hicmaret, nec opus esset ut ipse cum reliquo exercitu se conjungere properaret; rem sese indignam judicavit, quum in Potidæatas incidisset, qui a rage defecerant, si hos non in servitutem redigeret. Etenim Potidæatæ, postquam rex fines eorum crut prætcrgressus, et classis, Persarum a Salamine fuga se receperat, ex professo defecerant a Barbaris,- pariterque reliqui Pallenen incolentes. Potidæam igitur tune Arta- bazus oppugnavit. 127. Suspicatus vero etiam Olynthios défectionem a rage moliri, Olynthum simul oppugnavit. Tenebant eam tune Bottiæi, qui e Thermæo sinu a Macedonibus fuerant ejecti: quas postquam vi ,expugnavit, ad lacum eductos jugulavit; urbem autem Chalcidicæ genti tradidit, eique CritobulumTorouæum præfecit. Atque in: Olynthum Chalcideuses habuere. 128. Bac expugnata, curam omnem Artabazus in Potidæam in- tendit. Qui dum hoc curat, ultra cum eo de proditione egit Ti- moxenus, dux Scionæorum. Hic qua via. initie usus sit, dicere non passum, nec enim memoratur: sed postremo res accidit hujusmodi. QuotiesÎîtteras mittere mit Timoxenus voluit ud Artabazum, am. Ar- tabazus ad Timoxenum, epistolam circum sagittæ crenas circumvol- vebant, et ndaptatis alis, sagittam in locum, de quo inter eos convenerat, emittebant. Sed proditionis urbis compertus est Timoxenus. Etenim Artabazus, sagitta versus destinntum locum emissa, a scopo nberrans, humerum feriit civis Potidæatæ. Et adcurrens hominum turba, ut fieri in bello solet, vulneratum circumstat j qui sagittam prehendentes, ut epistolam animad verterunt, protinus ad duces deferunt: aderant.enim etiam ex uliis Pallenensibus socii. Ut veto epistolam legerunt duces, auctoremque cognoverunt proditionis, visum est eis crimine proditionis npn implicnre Timoxenum, civitatis Scionæorum gratia, ne in posterum omne ævum proditores .esse. existimnrentur Scionæi. Et ille quidem hoc mode compertus Lest. ,129. A Postquam tres menses Artnbazus in oppughanda Potidæn fuit occupatus, accidit ingens maris recessus, et is quidem in longum admodum tempus: et ,barbari, locum videntes vadosum factum, in Pallenem transire instituerunt. Ut vero duas viæ emensi cran: parmi, et tres partes adhuc reliquæ crant, quas transîre oportebat priusquam in Pallenen pervenirent, supervenit accessus maris tutus, quantus numqunm amen, ut quidem indigenæ dicunt, fuernt, licet sæpe magnus accidat. Itaque quicumque ex illis nandi erant imperiti, periemnt 3 qui veto natare poterant, hos Potidæatæ nnvigiis persecuti interememnt. Caussnm autem hujus æstus et exunda- tiohis, calamitatique Persarum, hanc fuisse aiunt Potidæatæ, quad hi iidem Persæ, qui mari pericrunt, in Neptuni templum et sima-- lucrum, quod in subtil-bio est, impia facinora admiserant: quam caussam illi ex rei. veritate adlegare mihi videntur. Superstites

URANIA. Ï B99 Ambazus in Thessaliam ad Mardoniumereduxit. Hæe igitur. fortune fuit eorum, qui regem deduxerunt. ’ t 130; Classis quæ supererat Xerxis, postquam fuga ex Salaminei in Asîam pervenit, regemque et exercitum e Chersoneso Abydum trajecit, Cumæ hyemavit. Adpetente autem vere ad Samum matu- ravît convenire, ubi etiam pars navium hyemavemt. Propugnato-i rum major pars Persæ erant et Medi: duces autem eis advenere Mardontes Bagœi filins, et Artayntes Artachæi: quibus etiam col- lega adfuit Ithumîtres, fratris filins Artayntæ, ab ipso udscitus. Hi vero, quoniam magnum cladem criant pesai, ulterius accidentant versus non moverunt, neque e05 quisquam ad ulterius progredien-l dum cogebat: sed ad Samum sedentes, observabant Ioniam, ne deficèret : habebant autem neves, une cum lonicis, trecentes. :Nec vero Græcos existimarunt in Ioniam moturos, sed satis habituros suam custodire terrain ; quod ex eo colligebant, rquod ’ipsos ex Su- iamine fugientes non essent persecuti, sed libenter discessissent. Igitur mari quidem fructi animis-Barbari crant: terra vero longe hostibus superiarem fore Mardonium existimabant. Itaque au Sa: mum hærentes, partim quidem consultabant’si quid mali adferre possent hostibus, partim vero ndrectis auribus exspectnhunt qui! futurus esset exitus rerum uMardonio gerendarum. . . 181. Græcos vero et ver adpetens excitnvit, et Mardonius in.Thes-" salin i agens. Et pedestris quidem Græcorum exercitue nominal) crut coactus, classis vero Ægînam se contulit, naves numero centum et decem. IDux et imperator classés emt Leotychidee, ex ancra re-t um familia; cui pater fait Menures, avus Agesilahs 3 reliqui imu-v JOTBS, Hippocrntides, Leotychidee, Annxilaus, Archidamus,.Anaxan- drides, .Theopompus, Nicander, Charillus, Eunornus, l’olydectes, Prytanis, Euryphon, Procles, Aristodamus, Aristomachus, Cleodæue, Hyllus, Hercules: qui omnes, exceptis duobus, quos proxime pont Lèotych’idem commemoravi, reges fixerant Spartæ. Atheniensium. vero duxierat Xantlnippus, Ariphronis filins. ’ 182. Ut naves omnes Æginæ adfuere, venerunt Græcorum in castra legati Ionum, qui paulo ante Spartam quoque venerant, «me tes Lacedgemonios ut Ioniam liberarent; quorum in numero etiam. Herodotus fuit; Basilidæ filins. Hi inter se conjuraverant, omnino septain numero, de interficiendo Strattide, Chii-tyranno: postquam vem’patefncta conspiratio est, uno ex conjuratis consilium illorum- prodeute, reliqui. sax ex Chic sereceperunt, et Spartnm primum; tune vero etiam Æginam venerunt, orantes Græcos ut in2Ionim naviguent : sed ægre ab his impetrarunt; ut Delum neque [nove- rent. Nam- ulteriora omnia memebant Græci, quum "et Inconnu» casent ’imperiti, et hostilium copiurum omnia esse: plena’existima-v runt.. Samus autem eis æque longe atque AHerculis columnæ abuse videbatur. «Simul vert) accidit, ut nec Burbari, metùperculsi, ultra Samum vergue occidentem navigue auderent g necJGræcirqumnvie sollicitati a Chiis, ultra’îDetum-versus Orientem; un. quæ inimedio. utrorumque crant, o.b illorumhmetumin- tutu fu’eruntp : I ’ ’ z

400- HERODOTI HISTOR. VIH» 133. Dutn Græci Delum uaVigent, Mardonius adhuc in Thessalie in hybernis fuit. Unde quum instituent movere, ad comicnda ameuta misit virum genere Europensem, cui nomen erat Mys; date bomini mandata, ut quaquuversum iret, et quorumcumque oraculorum explorarc eflhtu posset, en consuleret. Quid igitur Enerit, quod ille cognoscere ex oraculis cupiens mandatum istud dederit, id ndfirmare equidem non passum, nec enim memoratur: sed mi- sisae cum puto, de rebus præsentibus, non de aliis, consulturum. 134. Hunc Myn constat et Lebadeam venisse,ibique mercede oorrupto viro indigena, ad Trophonium descendisse; et Abus item pervenisse in Phocide. Idem, quum prius Thebas venisset, non modo lsmenium Apollinem consuluit; ubi, sicut Ulympiæ, ex victi- misresponsa. dei petuntur 5 verum etiam, homine extemo (non Thebnno) pecunin cormpto, in Amphiarai templo pernoctavit. Thehmmmm enim nuili fus est oraculum illud consulere, hanc 0b cœtum. Edito responso jusserat ces Amphiaraus, duorutn utrum vellenteligere, atout pro vate uterentur ipso, ont pro armorum socio, altero autem abstinerent: et illi hoc elegerant, ut nruxorum ipsis esset socius. Hanc 0b caussnm nulli homini Thebauo t’as est in illius templo pernoctare. 135. Istud vero, quad narrant Thebuni, maxime mihi mirum accidit. Enmdem quippe Europensem Myn niunt, postquam per omnis circumvngatus esset ornenla, etiam ad Ptoi Apollinis fanum venisse. Vocaux- quidem id fanum Ptoum, est autem Thebanorum, situm supra Copaidem lacum ad montem, proxime Acræphinm oppidum. .Ad hoc templum quum venit hic Mys nominatus, [Latine Mus diacres] comitatos cum esse aiunt tres virus publice M1 hoc delectos, scripta consignaturos responsum quod redditum esset dans: prophetnm veto protinus barbara locutum esse lingue, ut ntuperent comites Thebàni, barbarum sermonem loco Græci audientes, nescirsntque quid in præsenti facerent: Euro- pensem autem Myn, quam illi secum adtulerant tabellum, eis eri- puisse, in caque hæc quæ prophetn pronunciaverat, conscripeisse; dixisse autem, Cerio sermone usum illum esse 5 deinde, his scripta consignatis, discessisse hune, et in Thessaliam rediise. 186. Mardonius, perlectis oraculorum responsis, post hæc lega- hm Athenas misit Alexandrum, Amyntæ filium, Macedonem ; par: :tim quoniam adfiuitate huic, juncti erant Persæ; Alexandri enim morem Gygænm, Amyntæ miam, Bubares Perse habuit in nutri- monio, ex que natus est Asiaticns Amyntas, de avo nomen gerens, quem rex magna urbe Phrygiæ Alabandis donavit cum reditibus inde percipiendis a partitn vero hac causse Alexandrnm Mardonius misit, quod nudivisset, hospitem Atheniensium eum esse et bene de illis meritum. Hue enim maxime ratione se sibi adiungere poses Athenienses existimavit, quos nudivemt non minus numeromm,- quem fartent, esse populum; et que mari clades pesai Persæ cum, hmm sautons Athenienses pofissimum fuisse novent. His autem sibi adjmtis, facile se potihuum spenvit 3

id quad etiam usu venturumusants. fixent ; terra autem longe 401 sibi videbatur esse superior: nique ita res suas rebus Græcorum superiores fore secum reputavit. Fortasse vero etiam macula. hoc ei prædixe- rint, monuerintque cum ut Athenienses sibi socles conciliaret; bisque ille morem gerens Alexandrum miserit. I 137. Alexandri hujus septimus progenitor Perdiccas ille fuit, qui Macedonum regno potitur erat tali mode. Ex Temeni posteris tres fratres, Gauanes, Acropus, et Perdiccas, Argis in Illyriorum fines profugerant : ex lllyriis veto in superiorem Macedoniam trans. grossi, Lebæarn oppidum pervenerant. Ibi apud regem mercede servierunt g nous equos pascens; alter, baves; natu miniums, Perdiccas, minores pecudes. Fuerunt mitent olim etiam reges, inopes pecuniæ non solum populus : itaque regis uxor ipse. panent coquebat. Quoties vero coquebatur punis puerimercenarii Per.- diccæ, duplo major fiebat quam ccnsentaneum erat. Ubi vero con» stauter hoc ita accidit, marito rem illa indicavit. Quo audito, statim subiit illius animum, esse hoc prodigium, quod ad magnum quidpiam spectet. ltaque vocatos ad se. hos mercenarios jussit finibus suis excedere. Cui illi responderunt, postquam promeritau accepissent mercedem, velte se escedere. Ibi tunc rex, mercedis mentionem audiens, quum forte pet caminum solis lumen in conclave incideret, divinitus mente captas, ait: " mercerlem vobis ego dig- ti nain hanc persolvo ;” solem monstrans. Et Gauanes quidem et Aaropus, nntu majores, hoc ut audivere, attoniti steterunt: et puer: " Accipimus," ait, " Rex, quæ nobis das ;" et cultro, quem forte habebat, salis lumen in pavimento conclavis circumscripsit, coque facto ter deinceps radios salis in sinum suum hausit, atque ita cum 138. Qui postquam abierant, unus ex assessoribus monuit regem fratribusquid esset quod fecisset puer, quamque abiit. prudenter fratrum " natu mi-. nimus accepisset quad rex illis dedisset. Et rex, his auditis, ira correptus, equites nonnullos misit, qui illos insequerentur et inter- fieerent. Est autem in hac regione fluvius, cui posteri homm Argip verum virorum sacra faciunt, tamquam Servatori. Hic fluvius, postquam cum trajecerant Temenidæ, ita auctus fluxit, ut transira equites non pussent. llli vero in aliam Macedoniæ ægionem accesserunt, habitaruntque prope harles qui dicuntur Midæ, Gordiæ filii : quibus in hortis sponte nascuntur rosat, querum unaquæque sexaginta folia. habet, et quæ odore præstant cæteris. In eisdem hortis etiam Silenus captus erat, ut narrant Macedones. Supra istos hortos mons situe est, cui Bermius nomen, aditu diflicilis ob ucris intem- periem. Inde impetu facto, postquam hac regione potiti sunt, reliquam etiam Macedoniam sub potestatem suam redegerunt. 139,. Ah hoc igitur Perdicca Alexander ortus est hisce progenito- oribus. Amyntas, cujus filins Alexander fuit, patrem habuit Alce- tam; Alcetæ pater fuit Acropus; Acropi pater, Philippus; Phi- lippi, Argæus ; Argæi pater, Perdiccas is qui regno potitus est. Hi filets Alexandri, Amyntæ filii, progenitore’s. 3 r

402 HERODOTI HISTOR. V111. i 140. Postquam a Mardonio missus Alexander Athenas venit, tali nsus est oratione. (1.) " Viri Athenienses ! Mardonius hæc dicit. " Nuncius mihi a Rege venit in hæc verba: Atheniensibus injuriant " omnem mihi ab illis inlatam remitto ; quare tu hoc fac, Mardo- " nie! et terram eorum illis redde, et ipsi præter hanc eligant " aliam, quamcumque voluerint, et sui juris sunto: et templa om- " nia, quæ ego cremavi, tu illis instaura, si mode societatem me- " cum voluerint jungere. Hic quum mihi nuncius advenerit, ne- " cessario hæc exsequi me oportet, nisi vos ipsi obstiteritis. Hoe " autem vobis dico. Quid nunc insanientes arma fertis contra " Reg-cm ? neque enim psuperare cum poteritis, neque in omne fu- " tumm tempus ci resistere. Vidistis enim copiarum Xerxis mul- " titudinezn et res gestas; audivistis etiam quanta nunc vis sit " mecum : ita. quidem, ut etiamsi nos superaretis et vinceretis, " (quod quidem, si bene sapitis, neutiquam speratis) alius exercitus ’t multis partibus numerosior adfuturus esset. Nolite igitur, rcgi " vos æquantes, terra privari vestra, et perpetuo in periculo de t’ sainte vestra vers-ari : sed componite bellum. Potestis autem " præclarissime illud componere, quum rex in hanc partem animo " feratu r. Estote liberi, armomm sodetate sine fraude et dolo no- tt biscum contracta. (140, 2.) Hæe, Athenienses! Mardonius ut tt vobis dicerem mihi mandavit. Ego vero de men in vos benevo- " lentia nihil dicam: nec enim nunc primum, puto, experti illam " fuerltis. Oro autem vos et obsecro, ut morem geratis Mardonio. " Perspectum enim habeo fieri non posse,ut perpetuo bellum gem- " tis cum Xerxe: namque hoc si fieri pusse intelligerem, numquam " ad vos hujusmodî cum sermone venissem. Est enim Regis po- tt tentia plnsquam humana, et menus supra quam dici potest longe. il Quare nisi propere fœdus cum et) inieritis quando tante. vobis " commoda, si pacisci cum eo volueritis, pollicetur; timeo vobis, " qui præ reliquis omnibus sociis maxime in via expositi astis, sem- ti perque soli perdimini, quippe terram incolentes quæ præ cæteris " veluti inter duas acies media interjecta est. At morem gerite! " Etenim maximi vobis momenti res est, si Rex magnus vobis solis " ex omnibus Græcis peccata condonans, arnicitiam vobiscum vult ii contrahere." Hæe Alexandri fuit oratio. 141. Lacedæmonii vero ut audivere Alexandrum Athenas venisse persuasurum Atheniensibus ut fœdus cum Barbara faciant; memores orncnlorum, quæ prædixerant in fatis esse ut ipsi cum cæte- ris Doriensibus a Medis et Atheniensibus Peloponneso ejiciantur. vehementer timuerunt ne cum Persa societatem Athenienses con- traherent, et propere legatos Athenas mittere decreverunt. Atque ita contigit, ut utrique simul (in senatum) introducerentur. ,Ex- spectaverant enim Athenienses et mores traxerant, bene gnari resci- turos Lacedæmonios venisse a Barbara nuncium ad pacem conci- liandam, caque re cognita protinus legatos missuros. Quare con- sulto tempus duxerunt, quo sententiam suam Lacedætnoniis decla- ratent. -

142. Ubi igitur dicendi finemURANIA. Alexander feeit, sermonem 403 excipientes Spartani legatê, in hune modum isunt locuti: n Miserunt " nos Laccdæmonii petituros a vobis, ne quid novarum rerum in " Græcia moveatis, neque conditionesiadmittatis a Barbare vobis " oblatas. Nain et iniquissimum hoc foret ; et aliis quidem etiam Ai Græcis omnibus, sed vobis maxime omnium, indignum et inde- ". coram; idque multis de causais. Nnm bellum hoc vos, invitis " nabis, concitastis : et initie de vestra solum terra certamen fait, fi nunc vero ad universam etiam pertinet Græciam. Quæ quum " in: sin t, tante magis foret intolerabile, si servitutis auctores Græ- i ois fierent Athenienses; qui semper et jam a priscis temporihus q " palam libertatis anctores multis hominibus fuerunt. Quod au- " tem vos præ cæteris hoc bello premimini, et duovrum jam anno- ii rum fructibus estis privati,.et tamdiu jam domus. et fortunæ ves- " træ eversæ jacent, condolemus vobiscum : et propterea profiten- " tut vobis recipiuntque Laccdæmonii et reliqui socii, alituros se Ai uxores vestras et quidquid vestris in familiis ad bellum est inutile, Ai quoad bellum hoc duraturum est. Ne veto Alexander Macedo læ- " vigato Mardonii sermone vos commoveat! Hnic enim hoc facere " convenit; quippe, tyrannus quum sit, tyranno operam præstat. " At vos non facietis, si quidem recte sapitis; bene gnan-i, in Bar- " buis nec fidem nec veritatem esse." Hæe Spartani legati dixere. 14S. Athenienses veto Alexandre in hune modum responderunt: " Ne nos quidem ignoramus, multis partibus majorem Medo, quam " nobis, esse potentiam; ut non opus si: de illa nos malta cum " ostentatione admonere. Verumtamen, quum libertatis simus " studiosi, resistemus ei quocumque modo poterimns. ltaque, ut " societatem contrahamus cum Barbaro, desine canari ut nobis per- fl’ auadeas; nec enim persuadebis. Nunc vero renuncia Mardonio, " dicere Athenienses, iquousque sol eadem via incedet, qua nunc i’ incedit, numquam nos societatem inituros cum Xerxe: sed adju- " toribus confidentes diis et heroibus, quibus ille spretis ædes et " simulacra eorum cremavit, fortiter pugnando ulcisci illum cona- " bimur. Et tu cave, ne posthac tales adferens sermones Athenis " conspiciaris; neque pet speciem commodis nostris inserviendi, Ai ut nefaria faciamus, nos batterie : nolumns enim tibi ingrati " quidpîam accidere ab Atheniensibus, quum sis pnblicus hospcs i* noster et amicus.” 144. Hæe quum Alexandra Athenienses respondissent, ad Lace- dæmonios sermenem convertemnt his verbis: " Quod verentur " Lacedæmonii ne cum Barbaris nos societatem contrahamus, id " vero admodum humanum est. At turpiter utique hoc videmini " vereri; quum, quo pacto animati sint Athenienses, non ignoretis. " Neque enim tanta auri copia usquam est, neque terra ulla pulcri- " tudine et fertilitate ita præstans, ut en accepta vellemus cum Me- " dis facere, et Græciam redigere in servitutem. Etenim multa et " magna sunt, quæ nos, ne id faciamus, etiam si vellemus, prohi- ii beant. Primum quidem, et maxime, deorum simulacra et tem- 3 r 2

404 HERODOTI HISTOR. VIII. " plu cremata et solo æqnaea : quorum facinorum accusai-i0, qui- " buscumque modis possumus, pœnam repetere potina debemus, u quam societatem contrahere cum eo qui hæc patravit. Deinde, " quum Græcum omne genus consanguineum cit, et lingam " et deorum sedes et sacra communia habeamus, et mores con- ii similes 5 nefaria res foret, si herum proditores fierent Athe- " nienses. Denique scitote, si forte adhuc nescivistis, quoad vel ii unus saperait Atheniensimn, numquam nos cum Xerxe sonie- " tatem initnros. Vestmm autem providam ergs nos laudamus " voluntatem; quod nabis, quorum fortùnæ eversæ suint, ita pro- " spicitis, ut nutrire familias nostras veiitis. Atque ita vestrum "quidem expletum est beneficium: a: nos tamen in hoc quo " sumus statu durabimus, nullam vobis moleStiam exhibimri. " Nunc veto, hæc quum ita. sint, maturate ocyus exercitum mit- " tare. Nam, ut suspicamur, nulle interposita mon. aderit Bar- " haras et termm nostram invadet, simulatque ei fuerit renauda- " mm, nihil nos coram quæ a. nobis petiit factums. huque ne- " cesse est, lut, priusqunm ille in Atticam venerit, vos ci in Bœo- i " tiam occurrntis.” Hun. .À n»

HERODOTI HISTORIARUM LIBER NONUS. CALLIOPE. --.--- l. H00 ab Atheniensibus accepta responsa, Spartam rediere legati. .Mardonins autem, ut ei Alexander, Athenis reversas, responsa renunciavit Atheniensium, movit e Thessalie. et exercitum adversus Atbenas ducere maturavit: quacumque autem iter faciebat, inde semper adsumtis militibus exercitum auxit. Et Thessalos nihil coram, quæ adhuc acta ersnt, pœnituit, multoque etiam studiosius .hi Persam ad hanc expeditionem incitaverant: et Thorax Laris- sæus, qui Xerxem fugientem comitatus erat, nunc etiam palan) Mardonium in Græciam transmisit. A2. U bi vero ,prqgrediens exercitus in Bœotia fuit, ibi tune Mar- donium Thebani retinuerunt, consulueruntque si; dicentes nullum me locum mugis idoneum ubi castra panerez: et ulterius progredi .prabibuerunt, hartantes ut ibi manens operam duret quo sine pngna ;universam Græciam in potestatem redigeret. ii Vi enim et armis " subigere Græcos, si concordes sint sicut adhuc ,fuerunt, cunctis " etiam hominibus esse difficile. At tu, (aiebant,) si quad nos " snademus feceris, nullo negatio omnia illorum consilia in pot- iî estate tua habebis. Mitte pecunias viris qui in quibusque civi- " tatibus principatum tenant: et in partes divides Græciam; et ii eorum ope, qui tuasipartes sequentur, hos qui tecum non facient, " facile evertes." 3. Hæc illis suadentibus Mardonius non paruit; sed vehemens illum cupide incesserat Athenas iterum capiendi, partial stolida quadam ferocia ductum,qpartim quad ignium ope per insultas ac- censorum cogitant regi Sardibus versanti significare, tenere sese Athenas. Ubi vero in Atticam pervenit, ne tune quidem Athenien- ses in ca nactus est, sed plerosque in Salamine et in navibus esse audivit: itague yacuam cepit urbem,-et id quidem decimo post, mense quam a Xerxe fuerat capta.

406 HERODOTI HISTOR. lX.. 4. Athenis quum esset Mardonius, in Salaminem legatum misit Murychidem, virum Hellespontium; qui eusdem Atheniensibus conditiones proponeret, quas Alexander ad illos pertulerat. Quam- quam enim jam antea minime micas Atheniensium acceperat sententias, iterum tamen nunc misit. sperans illos stolida superbia abstituros, quum bello capta esset universa Attica, et in ipsius jam esset potestate. Hac caussa Murychidem in Salaminem misit. 5. Qui quum ad senatum venisset, exposuissetque Mardonii mandata; unus e senatoribus, Lycides, pro sententia dixit, " recte " factum sibi videri, si acciperent conditionem a Murychide ipsis " propositam, de caque ad populum referrent." Hanc ille sententiam dixit, sive quad pecunias a Mardonio accepisset, sive quad ipsi per se ita visum fuisset. Sed indignati Athenienses, quum Isenatores, tum qui foris stabant, ut cognoverunt, protinus circumstantes Lycidem lapidibus obruerunt, Hellespontium vero Mury- chidem dimiserunt incolumem. Orto autem in Salamine propter Lycidem tumultu, quum rescivissent Atheniensium muiieres, quid rei esset, cohortatæ invicem, et alia aliam prehendens, ultra ædes Lycidis petierunt, et uxorem ejus et liberos lapidibus obruerunt. 6. Athenienses vera hac ratione in Salaminem trajecerant. Quo- usque exspectabant exercitum ex Peloponneso sibi auxilio venturum, in Attica manserunt: quum vero magis magisque in langum rem ducerent Lacedæmonii, et Mardonius, contra ipsos movens, jam in Bœotia esse diceretur, tune demum omnia sua exportarunt, ipsique in Salaminem transierunt. Simul vero legatos Lacedæ- monem miserunt, qui et de Lacedæmoniis, quad Barbarum invadere Atticam passi essent, nec secum in Bœotiam obviam ei oc- currissent, conquererentur, et illos admonerent quantum esset, quod ipsis Persa, si ad illius partes transissent, pollicitus esset; denique prædicerent Lacedæmaniis, nisi auxilio venirent Atheni- ensibus, ipsos etiam per se levamen aliquod inventuros esse malo- 7. Nempe festo’s dies tune maxime agebant Lacedæmonii, Hya- cinthia celebrautes, maximique faciebant rem divinum curare: simul vero etiam murum in Isthmo muniebant, isque jam lorica crutUt vero instructus. Laœdœmonem legati Athenienses - pervenerunt, secum etiam Megarensium et Platæensium ducentes legatos, intmducti ad Ephoros,rum. in hune modum verba ifecere: 7.1.. " Misemnt - nos " Athenienses ; dicentes, Medomm regem non mofla terrain nos- ’t tram nabis reddit, verum nos æqua conditione sibi socios vult " adjungere, sine dola et fraude; atqùe etiam, præter nostram, t’ aliam nobis terram vult. tradere, quamcumque ipsi elegerimus. " At nos Græcanicum reverentes Jovem, remque indignam censeu- tt tes prodere Græciam, non sumus ei adsensi, sed repudiavimus tt conditionem, quamquam injuria adfecti a Græcis proditique, et t f bene gnari longe nabis eonducibilius esse societatem contrahere " cum Persa, quam germe bellum: nec vero umquam volantes

CALLIOPE. 407 "cum eo paciscemur. Ita quidquid a nabis proficisci potest, id " sincero animo tribuimus Græciæ. 7. 2. At vos, qui nuper vehe- " mentissime metuebatis ne cum Persa pacisceremur, nunc, post- " quam constitutum nabis esse numquam prodere Græciam per- " spicue intellexistis, et quoniam murus vester, quem in isthmo " ducitis,prope absolutus est, ne ullam quidem rationem habetis " Atheniensium: et. postquam vobis nobiscum convenit accumu- "-ros vos Persæ in Bœotîam, prodidistis nos, et Barbarum in Atti- iteam invadentem non «prohibaistis. Habent igitur in præsentia "Athenienses quad vobis succenseant: nec enim recte fecistis; " At nunc vos hortantur, ut ocyus nobiscum emittatis exercitum, ti quo Barbarum excipiamus in Attica. Quoniam enim Bœotiam " in tempore non occupavimus, est quidem nostra in terra oppor- " tunissimus ad prælium faciendum locus, Thriasius campus." 8. His auditis, ephori responsum in posterum diem distalerunt, tune postera die in sequentem, atque ita asque in decimum diem fecerunt, de die in diem moras facientes. lnterea temporis Pelo- ponnesii omnes ingenti studio Isthmum munire pergebant, et opus jam proxime finem erat. Et, quad Lacedæmonii, quum Alexander Macedo Athenas venisset, tanto studio impedire conati sint quo minus Medorum partes amplecterentur Athenienses, nunc veto id prorsus non cururint, nullam aliam edere caussam passum, nisi quad nunc munitum habuerunt Isthmum, nec se amplius indigere Atheniensibus existimarunt: quando veto in Atticam venit Alex- under, nondum munitus crut munis, sed opus etiam tune faciebant, vehementer metuentes Barbares. 9. Ad extremum vero, ut et responsum legatis Lacedæmonii, et milites Atheniensibus aurifia mitterent, hac ratione efectum est. Pridie ejus diei quo ultimam apud ephoros audientiam habituri iegati erant, Chilaus, civis Tegeates, qui in maxima præ aliis omnibus hospitibus auctoritate apud Lacedæmonios erat, ex epboris sermonem omnem, quem hahuerant Athenienses, audivit. Quo audito, hæc illis Chiluus dixit: u lta se res habet, Ephori! Si " amici nabis non fuerint Atheniensès, sed cum Barbara contraxe- ti tint societatem; valida licet mura par Isthmum ducto, magnæ " tumen portæ apertæ sunt Persæ, quibus intrare in Peloponnesum kposait. At morem Atheniensibus gerite, priusquam aliud illi " consilium capiant, quad exitium ferat Græciæ.” 10. Cujus audito consilio, illi re inter ipsos deliberata, e vestigîo, insciis legatis qui a civitatibusadvenerant, noctu adhuc, quinque millia emiserunt Spartanorum, adtributis cuique septem bilons, mandata dato Pausaniæ, Cleombroti filio, ut illos educeret. Erat quidem tune rex Lacedæmoniorum Pleistarchus, Leonidæ filins; sed hic adhuc puer erat, ille vero tutor hujus et frater patmelis. "Necienim in vivis adhuc fait Cleombrotus, Pausaniæ pater, Anax. andridæ filins; sed postquam exercitum, qui murum exstruebat, àb isthmo’abduxisset, brevi interjecto tempera e vite; discesserat.- Hoe autem causes exercitum ab Istbmo Cleombrotus abduxit,

408 HERODOTI HlSTOR. 1X. quad, dam sacra faciebat adversus Persam, sol obscurante est in cœlo. Coliegam autem sibi Pausanias adseivit Euryanactem, Douai filium, qui ex eadem fuit regia dama. illi igitur cum Pausania Il. Legati vero, ubi dies illuxit, profectionis illorum prorsus i5. nari,Spartam constitutum inter se habentessunt redire egressi. quisque suam in civitao , tem, ulierunt ephoros, et bis verbis sas sunt adlocuti: " Vos igitur, " Lacedæmonii, hic domi manentes, Hyacintbia celebratis et ludi- " en agitis, prodentes socios: Athenienses vero, a vobis " adfecti, et sociis destituti, cum Persa pacem comportent quocum- " que modo peterunt. Puce autem cum illo conciliata, manifestant tt est soeios nos reg-is fore : et cum Persis militabilnus, contra quam- t’ caraque terrain nos illi ducturi sunt. Vos veto proinde experiev " mini quale sit, quad vobis ex sa re eventurum est." Hæe quum legati dixissent, responderunt ephori, interposito jurejurando, " pro- " factum esse exercitum, viderique jam ad 0resteum esse, proficis- " centena adversus peregrinos." Barbaras enim peregrinw (55mg) vocabant. Lagon autem, hoc nescientes, interrogarunt quid esset quad dicerent; et, ubi rem totam cognoverunt, demirati factum, ipsi quoque abire maturatunt, illos insequentes: et cum ipsis profecti sunt etiam ex periæci: Lacedæmoniorum (circum Spartam habit taliban) selects. quinque militum millia. 12. Hi dam ad Isthmum ire properant, Argivi, quum prius recepissent Mardonio cohibituros se esse Spartanos ne exirent, nunc simul flaque resciverunt exercitum cum Pausania Sparte egressum esse, præconem in Atticam miserunt, optimum ex cursoribus [hem rodromos Græci vacant] quem reperire potuerant. Qui ubi Athenas pervenit, hæc dixit: " Mardonie! Miserunt me Argivi, qui tibi " dicerem, ex Lacedæmone egressam esse juventutem, nec Argivqs " cohibere illos ne exirent potuisse. Quare, ad hoc quad speetat, ’t tu recte rebus tais consule i" His dictis, ille reversus est. 13. Mardonius, bac audito nuncio, non eonsultum duxit diutius in Attica manu-i. Priusquam enim hune nuncium accepisset, con- tinuent se ibi, cagnoscsre cupiens quid facturi Athenienses casent: et Atticam nec evastaverat, nec ullo malo adfecerat, sperme pra- gressu temporis illos in conditiones propositas consensuros. Post- quam veto eis id non persuasit, remque omnem eognovit, tum vero, incensis Athenis, et sicubi de muris sut de privatis ædibus aut de sucrin aliquid adhuc rectum stabat, corrutis his omnibus et solo æquatis,.priusquam Pausanias cum suis intra Isthmum esset progressas, Attica excessit. Excessit autem hac causse, quod neque equitatui opportuna Attica erat; et; si ipse prælio victus foret, nonnisi per angusta lacs se recipere posant, ubi cum pauci etiam homi- nos passent transita prohibere. i Itaque Tbebas redire constituit, et prope urbem sibi amicam scie decemere, in regione equitatui ap- portuna. . 14. Ita igiturMardonius Attila. excusait: qui ut jam in itinere fait, advenit si procurent. nuncius alitai «mais: Mepra ve-

CALLlOPE. i 409 hisse, mille Laoedæmonios. Quo audito, cogitans fieri pesse ut hos primum capiat, conversum agmen versus Magma duxit: et pne- missus equitatus jam Megaricam incursavit terrain. Estque hæc Europaë fegio longissime occidentem versus site, in quam perve- neritt l5. Post hæcPersicus vero nunciatur Mardonio,hic exercitus. frequentem Græcorum . . exercitum in lsthmo esse. Itaque retroducens per Deceleam im- fecit: Bœotarchi enim finitimos arceivemnt Asopiorum, qui ei viam monstrarunt Sphendaleas ferentem, atque inde Tanagram: übi’. quum pernoctasset, postera die Scolon pergens, in finibus fait Thebanorum. Ibi veto, licet partes ipsius sequerentur The- bani, nihilo minus ugros eorum vastavit, non utique hostili in ces anima, sed ingente necessitate coactus : voluit enim munimen- mm castris exstruere, quad et sibi, si prælium committenti minus ex sententia res cecidisset, perfugium esset. Pertinebant autem castra illius inde ab Erythris, præter Hysias, usque ad Platæensium fines, secundum Asopum fluvium locatn. Nec tamen munitionem eadem magnitudine fecit, sed in decem fers stadia quodque illorum - Dam in hoc opere occupati erant Barbari, Attaginus Phrynonis filins. civis Thebanus, facto magnifioo adpamtu, et Mardonium ipsum, et quinqunginta Persarum spectatissimos, ad. hospitale epulum vomit. Et vocuti accepere conditionem ; celebratumque est epu- 1mn in ipso urbe Thebana. lotus.16. Jarn quæ his ndjiciam, ea ex Thersandro audivi,. cive Orche- menio, spectato inter primosViro apud-Orchomenios. Dixit autem Thersander, se quoque ab Attagino ad hanc cœnam fuisse vocatum; vocatosque item fuisse quinquaginta cives Thebanos; nec veto seorsim utrisque sedes adsignasse hospitem, sed in quoque lectulo simul Persam et Thebanum collocasse. Tum, finita cœna compo- tantibus convivis, Persam qui cum ipso in eodem lectulo cubnbst, Græcolingua loquentem, quæsisse exaipso nude esset, seque respon- fliæe, esse se Orchomenium. Dein Pergame hæc dixisse: " Quo- t5 imam igitur et mensæ et libationis mihi socius es, volo tibi mo- tf numentum relinqnere meæ sententiæ; quo etiam tu; re antes si cognita, tuis prospicere commodis posais. Vides hosce epulantes fi Perm, et exercitum, quem in castris juxta fluvium reliquimus. fi Han-nm omnium, brevi tempore interjecto, non nisi paucos ques- t’ dam videbis superesse." Hæe dicentem Persam largns profudisse baryums. Se veto, miratumillius germania"). respondisse: " lgi- " tut Mardonio hoc dicere oportet, et eis ex Persis qui post illum. ’f ’auctoritate poHent." Ail hæc illum réposuissei: tt Hospes! quæ i! Deus vultlut fiant, ca avertere in nullius hominis potestate est: i! nom fidelia. consilio. dantibus parere nemo solet. Ac novimus " quidem hoc multi ex Persis: sequimur vero ducem, necessitate " constricti. Est autem acerrimus, qui adficere hominem posait, " doler hic, houa multav consilia nosse, et tamen coram nullum " possesxsequi." Hæe equidem, narrantçm Orchomenium Tuer. 3 G

410 HERODO’BI HISTOR. 1X. ande endivi, et m ho: sdfirmantem, ipsum profil!!! un sermonneur ad alios homines retulisse, primum!) ad Plumes son» minum esset prælium. 17. Quo tampon Mardonius primum castra in Bœotîa habuerst, reliqui omnes, quotquot ex Græcis bas reginnes incolentibus Medoq rum partes amplexi ersnt; exercitum illi præbuerant, cum illoque in Atticam crant ingressi. Sali Phocenses castre illius non enim secuti: mm etthi quidem utique Medorum partes erant amplexi, nec veto volutes, sed necessitate coacti. [bien mm et hi admodum inviti cum Medis faciebant, me nisi ueeessitate coacti.] Sed baud multis diebus postquam Thebis Mardonius venit, advenere a: illorum numero mille, duce Harmocyde, viro inter sucs spectatis- sima. Qui ubi Thebas vencrunt, Mardonius missis equitibus jasât illos acon-sim in campo residere. Quod ubi fecere, protinus tutus adfuit equitatus: moxque per Græcanicum exercitum, qui. cum Medi; crut, ferebstur fuma, perditum iri Phocenses equitum agita fis; sademque fuma inter ipsos etiam Phocenses peresebuit. Ibi l une cos du: Harmocydes his verbis est eohortntus: " Phoeensss! " Manifestum est, hosee homines certæ neci nos destinasse, accusa-e " tas (ut suapicor) a Thessalie. Nunc igitur quemque vestrum tt oportet fortem se virum præstare: melius. est enim, ut agents! u sliquid et fortiter pugnantes finiamns vitsm, quam ut turpissims ’-’ morte interimendos nos pmhesmus. Sed intelligst. illorum quisc " que, (1111118 hoc sit, quod, barbari quum sint, Græcis hominibus ’5 mortem sint machinati." 18. Dum hic suos sic hortstur, cingunt illos equites, masque adversus ces invehuntur tnmqunm perditurî, et jamais. in illos tor- quent veluti jam emissuri, ac passim etiam nonnulli emittunt. At, quum illi densatis undique ordinibus et quam maxime potinant œn- globati reniflement, conversis equis equites redierunt. Nec equidem pro esrto dicere passum, utrum revera ad interficiendos rogna Thessulnrum Phocenses venerint, et deinde, postquamr illos ad sese defendendnm paratos viderunt, irien retro discesserint, quad ma rentait ne et ipsi vulners accipersnt : (ita enim Mardonius prose. peut z) an ad illos tentandos numquid eis fortitudinis inesset. Postquam veto discesserunt requîtes, præeonem Mardonius misit, hæc Idicentem: fl Confidite, Phocenses! namque fortes vos esse " viros demonstravistis, non quilles mihi narratum crut. Et nunc n alacri animo gerite hoc bellum; nain beneficiis neque me neque Fi Regem vincetis.” Et hæc quidem, ad Phocenses quad adtinet, in geste, sunt. 19. Lacedæmonii, ut in Isthmum venerunt, castra ibi posuerut: quo eognito, reliqui Peloponnesii, quibus meliora planchant, nonnulli etiam quod Spartnnos vidissent egredientes, æquum non oen- suerant, ad bellum proficiscentibus Laeedæmoniis, domi manere. Juin ex Isthmo, postquam luta nunciarunt victimæ, profecti omnes, Elensina ivenerunt. Et, quum ibi quoquensaerificantibm lien fuis- exta, ulterius surit progressi, cum eisque simul Athanase"

CALLIOPE. 4l]. enim, pasth e Salamine trajecernnt, Elsusine sese cum illis murum. Qui ubi Erythras, Bœotiæ oppidum, venerunt, rescin- nutqae Barbares ad, Aœpum hnbere castra, re deliberata, ex adverso ânon-nm in Cithæronis montis radicibus consedere. .90. Inde quum in planitiem Græci non descendercnt, Mardonius contra cos universum equitatum misit, cui prœerat Mssistius, (quem Minium Græci vacant) illustris vir apud Perses, N isæum habens equum,- aurso freno et aliis omamentis nitentem. Ibi, ut Græcis Mpropinquurunt equites, turmatim in cos impetum fadebant; in coque conflictu magna illis incommoda sdferehant, mulieresque ses t. i 2l . Accident forte, ut eo loco, qui maxime omnium expositus boni. cm, Megarenses casent locatl, et in cum locum maxime impetum faces-eut «pites. Qunm igitur ab invadente equitstu premerentur Magnums», præoouem miserunt ad duces Græcorum; qui ubi ad iles vernit, hæc ait: " Dicunt Megurenses, Nos, o socii! non posait sumus soli impetum sustinere equitatus Persarum, hic suintes ubi " initio locati sumus. Sed adhuc quidem perseversmus, et former " neistinms, quemvis graviter pressi: nunc vero, nisi alios mittitis t’ qui nostrum in locum succednnt, scitote nos ordinem esse reli- tt euros." fisse quum ille ducibus nunciœset, Græcos tentsvit Pausanias, eoqui alii ultra vellent istum in locum se conferre, et eumdem Megarensibus. Quumque nouent ahi, ucceperunt condi- tionesn Athenienses, et horum quidem selecti trecenti, cui cohorti pracrit88. Hi herum Olympiodorus qui istsm operam inLamponis se receperunt, filins.et, adsumtis A secum sagittariis, ante alios omnes Græcos, qui ad Erythras ada- erant, statiouem ceperunt. Qui quum per uliquod tempus pugna- sent, cd extremum hujusmodi fuit pugnæ exitus. Dam turmatlm impetum fueiunt equites, Musistii equus, præ aliis eminens, sagitts valurent in inters: et præ dolai-e in posteriores pedes erectæ.- müt Muistium. ln collapsmn protinus Athenienses impact"! hâtait, et equum ejus capiunt, ipsumque repugnnntem interficiunt. Et initie quidem interfieere eum non potuersnt, quum sub punioea amies, qua ont lndutus, intus sures lorica squammatn esset arma- tus. In thermal igitur ferientes, nihil etflciebant; donec enquis, intelligens quid rei esset, in oculum ejus ferrum adegit: ita demum mormusque est. Hæe forte sic geœbentur nuoientibus rei Equis equitibus: nec enim hi illum viderunt ex «me cedentem, nec morieutem ; sed quum par id ipsum tempus converteretur . turluta peululum retro veheretur, id quod agebatur non animad- vertersnt. Ubi vero restiterunt, continuo ducem desidernrunt, quas: naine esset qui illos ordinant: et quid factum esset intelligentes, equos adagerunt caneti, quo ,cadaver saltem enferrent. ’ 28. Tune veto Athenienses, ubi viderunt jam non nmpllus tur- mssiin, sed simul omnes Monture equites, reliquum exercitum aux. flic mincissant. Dam vsro peditntus omnis auxillo vomit, interim muais pageseh’csnôrtuieorpns: etquoedsoliflœœiflitrscentl, 3 G 2 i

419 HERODOTI. HISTDR. 1X. multo errant inferiores, nec enferre-cadaver potœre. Ut veto eis multitudo succurrit, jam rursus bornm vim equites non sustinuere. neque eis contigit mortuum auferre, sed præter cum multis etiam alios de suis amisere. Igitur ad duo fere stadia. recesserunt: .ubi, quum’ quid faciendum deliberaæent, decreverunt, quoniam sine imperio24. Qui postquam essent, in castraredire venerunt, ad Mardonium. acerbissimo luctu et» Mar-v donius et universus exercitus Masistium surit prosecuti, se ipsos tondentes et equos et jumenta, lamentaque immense tollentes, ut per. totem Bœotinm echo resonaret; quippe mortuo virolpud Per- ses et apud regeru post Mardonium spectatissimo. Atque in quidem Barbari suo more mortuum Masistium honornrunt. . . . l 25. Græci vero, postquam irruentem exceperant equitflum, ex- ceptumque repulerant, tenta mugis confirmati animis, primumsqni- dem, currui impositurn cadaver, pet singulos ordines deduxenmt; orant enim. corpus spectatu dignum, cum ob’ proceritatem, tum 0b formæ præstantiam: sed et hac causse. illud in: circumduxernnt, quoniam vulgo milites relictis ordinibus ad spectsndum Masistium frequentes edcurrernnt. Deinde vero constituerunt ad. Platines descendere, quum intellexissent campum r Platœensem et alias 0b causses et oh aquæ copism multo ipsis ad castra ponenda opportu-- niorem esse quum Erythræus campus. ln hune igitur campane: sdfontem Gargaphiam, qui in illo crut, descendendum sibi, ibique site dispositis castra locanda judicarunt. Igitur, animis armis, pei- Cithæronis mentis radices præter Hysias in ’Platæensium rag-rum contendenmt. Quo quum pervenissent, prope Gargapliiemfontcm et Androcratis herois fanum, partim in tumulis baud ita editis; partim in planifie, per populos dispositi consederunt. - . . . 26. Ibi tum,dum cuique populo anus adsignasur locus, acris verborum contentio orta est inter Tegeatas etnAthenienses; contendentibus utrisque sibi hoc (leberi ut alterumpbtinennt cornu,.et (un nova quam antique facial in medium proferentibus.» Ab nuera enim parte Tegeatæ hæc dixere: " Nobis semper hic locus,-quem;in if scie oblineremus, ab omnibus sociisttributus est,-.in omnibus ex- s! perlitionibus, quas junctis, copiis Peloponnesii et olim et redan- ’t tiori memorie susceperunt; et id quidem ab ’eo inde tempol’æ, quo " Heraclidæ post Eurysthei obitum, in Pelopônnesum comti sunt V redire. Tune igitur honorem, hune adquisivimus factor-huilas si modi. Quo. tempore nos cum Acbæis, et cum lenibusqni «une " Peloponnesum incolebant,iin Isthmum egreasi,;eastra opposa t! habuimus castris illorum qui redire, couchantur; tune Hyllus fit memoratur publice edixisse, non dehere exercitum cumrexercitu si prælio, eommisso periclitarinsed deligendummnum esse excusais si Peloponnesiorum, quem illi suorum fortissimum judicassent, qui si cum ipso certis conditionibus,.singulari pagne decertnret. B84 si cuitque Peloponnesiis ita. fieri; et jusjurandum sibi mutile utri- tt que in hæc verba dederant: t Si Hyllus ducem vicisset Peloponq n nesiorum, Hersclidas in paternes possessions me; manum;

" ’ ’ CALLIOIPE. v "Ï 4318.: " lin vineeretur,’ tum vero’abituros Hersclidas exercitumque ab; " ductums, et intm centum annos non conaturos in Peloponnesum f’atedirez’": Delectus est autem ex omnibus sociis Echemus, Aerapi fi filins, Phegei nepos, du: et tex noster, qui ultra sese obtulerat g "visque inîta singulari pogna, Hyllum interfecit ,Illo igitur facto ’i aPeloponnesiis qui tune fuere et alita. hanc-fics præmia, quæ " adhuc tenemus, et hoc consecuti sumus, ut alterum semper ’9eornu ducamus quoties communie suscipitur expeditio. 0mn "vobis igitur, Lacedæmonii, non contendimus: sed’ optionem 5’ damas vobis utri cornu vomis præesse, iliaque vobis cedimus : " sed ad nos hoc pertinere contendimus, ut, quemadmodum supea " riori tempore, sic et nunc alteri cornu præsimus. Præter istud ii vero quad commemOravimus factum, sunt etiam alia 0b quæ 5’ dignioreænos sumus qui hanc locum obtineamus, quam Atheni- "enses. Etenim malta præclara prælia adversus vos, Spartani, " multaque item adversus alios fecimus. Quare æqunm est, u: " nos potins, quam Athenienses, alterum cornu habeamus: nom " ab illis nec nuper, nec olim, tales res gestœsunt quales a nabis." Hæe27., Ad Tegeatæ quæ Athenienses dixere. in hune ’ modum . V I responderunt. " No- (i vimus quidem, pugnandi causse. adversus Barbarum hic nos ii commisse, non disputandi causas. At quoniam Tegeatamm if du): et vetera et nova in medium protulit, quæ ab utrisque no- " strum ab omni inde memoria bene gesta sint, necesse est ut «vo- fi bis exponnmus, unde nabis, dom utiles sumus, mugis patrium fi sit. quam Arcadibus, ut semper primi simus. Primum Hem-t " elidas, quorum hi ducem in Isthmo a se interfectum sium, hos f? antes, quum servitutem fugerent a Mycenæis imminentem, te- ." pulsique fuissent a Græcis omnibus quas adierant, nos soli re- " capitans, et Eurysthei injuriis finem fecimus; reportata cum’illil " victoria de his qui tune Peloponnesum tenebant. Deinde, quum " Arg-ivi cum Polynice contra Thebas profecti, ibique vite funeti,’ ""însepulti jacerent, a nabis bello Cadmeis illato shintos esse " gioriamur mortuos, et in nostra terra Eleusine sepultos. Es: «etiam res a nabis præciare gesta contra Amazonidns, quæ-olim V aThermodonte fluvio in terram Atticam incursionem feœrunt. " Atque in. Trojana etiam bello nullis fuimus secundi. Sed enim " nil adtinet, harum rerum facere mentionem: nant, qui tumer- " tes fuere, fieri potest ut iidem nunc sint deterioresy et qui tune 95 ignavi, iidem nunc fortiores. Itaque, de rebus olim gestis, hæc ii suflicianb Nos autem, si nullum aiiud edidissemus factum, qui 5’ amen malta, si qui ahi ex Græcis, bene præclareque geâeimus; " a! propter nnnm certe Marathoniam victorism digni sumuslhoc "-hbnore, atquesliis etiam insuper honoribus: qui ex omnibus " Græcis soli cum Persa pugnavimus, tantamque remndgressi su- " periores discessimus, et de sex et quadraginta populis victoriam h reportavimus. Nonne hac uns. re geste commeruimus, ut hie " nabis locus in scie tribuatur? At, quum in hoc temporis mo-

a. HERODOTI HISTOR. 1X. "Macadam: de booqœqulaque in adelœeturahenari, " ponti nos mais: vobis pante, Lacedcmolii, et ibi store ubi et u œntra quas ut laceront opportunissimum vobis hem visum. " Nm ubieunque horizon locati, operam dabimus ut’fartes nos u viras prussienne. lmperste igitur, et nos obscquemur." 98. floc quum illi respondissent, universus Laeedœmoniamm amenas adelunavit Amiensibns, dignifie: illos esse qui coma muent, quam Ara-des. Atque in Athenienses, riais Tegeatis, hammam illum sont consenti. Post hæc, Græcorum nous (ad Plalms,) quum eorum qui initia convenu-ont, mon qui paulatiln supermerant, in hune modum ordinant est. Dextruln cornu Laculæmonii tannera, omnem de- eiœ mille, quorum quinque saillis Spartani fare, quas custodiebant Hacha tricies quinquies mille, septal: hilotæ euique vira advibutia l’mimum locum Spartani quatis tribuerunt, et honoris causa, et virtutis: enntque hi mille et quingenti gnviter nrmati. Post hos boni Corinthiorum quinque minis: qui a Pausanias impetum runt. ut juxta ipso: me Potidæatæ qui mien-sut en Pallene, nua mua trecenti. His proximi locati Arcades Orcbomenii sexcenfi; un Sicyonii (et mille; juxtoque bos Epidaurii octingenti; quibus , mimi TrœIenii mille; tout juxta Trœzenios Leprentæ ducenti; mm Myœnæi et Tirynthii quadringenti ; quibus proximi Phliasii mille; ne dein Hermionenses trecenti. Proximi Hermionensibus locafi Eretrienses et Styrenses moenti: post quas Chalcidenes quadringeati, et Ampraciatœ quingenü; deinde Leucadii locati ont et Anactorii, humera octingenti: bisque proximi Palenses et Cepballenia ducenti. Post hos Æginetæ stabant quingenti ; et juta illos Megarenses locati ter mille; tain Piatæenses sexcenti. Pœtœmi veto et primi Athenienses etabant, lœvum cornu tenantes, mimera coties mille; quibus Aristides præerat, Lysimachi filins. 39. Hi cuncti, exceptis septem illis’cuique Spamnorum aideri- butis, graviter fuere armati; numero, simul ovines, trioies caties nille et septingenti. lote igitur fait numerus graviter annotant», qui ad pugnandum contra Persan: convenemnt. Inviter vexa mm; nomme hic fait. ln Spartanorum ordinibus trines aulnaies mille viri, quippe septem aima quemque virum ; erstque herum quisque ad bellum instructua. Reliquorum vero me maniorum et Græcorum leviter amati, nous fere circa quemque virum, fnere tricks quater mille et quingenti. flaque levier annotant!) numerus universus fuit maginta novent milliumet 80. Roque universus numerus Græcorum copianun ad Fleurus, simul suinta et gravi et levi armatura, fait centum et decem nil- limn,mntorum- mimis mille et actingentis. Adjunctis vers Thespiensihus- e qui adorant, com-pictas est numerus centum et decem malin. Mutant enim etiam in castris quotquot sapement Thespiensiun, ad mille actingenti: sed illi quidem honnisi leviter amati. Grec! igitur. in ordinati, ad osmium castra habuere.

CALLl OPE. 4l5 .31. Barbari aura Mardonio, postquam Sueur fleurant parentandî Mamie, quum «regarnissent Græcos ad Platane esse, ipsi quoque ad Asopum, qui illac Huit, se contulerant. Quo ubi veneœ, Græ- cis in hune modum oppositi surit a Mardonio. Contra Lacedæ- monios lecavit Perses; qui quidem, quum illos multitudine lange sainement, non solum plures in erdines iacati, sed Tegeatis etiam oppositi stahant. Ordinavit ses autem Mardonius ita, ut selectos suorum validissimos quosque opponeret Lacedæmeniis, infirmions vero centra Tegeatas locaret: idque feeit a T hebanis manitus. Persis proximas Medos locavit; qui ex adverse Corinthios habebant et Potidæatas et Orchomenios et Sicyouios. A latere Medo- rum Bactries havit, Epidauriis opposites et Trœzeniis, item Le- pmtis, Tyrinthiis, nMycenæis et Phliasiis. Post Bactrios, Indes locavit, quibus ex adverse Hermionenses stabant et Eretrienses et Styrenses et Chalcideuses. Proxime Indis Sacas locavit, Ampra- eiatis opposites et Anaetoriis et Iœucadiis et Ralensibus et Æginetis. . Pruximae Sacis, ex adverse Atheniensium et Platæensium et Me- Sarensium, Bœotos locavit et Lacros et Malienses etrThessalos et mille illos, quas memoravi, Phocenses. Nec enim omnes Phoaen- ses apartibus Medorum stabant g sed eorum nonnulli etiam cum Græcis faoiebaut, circa Parnassum conglobati, indeque impetu , facto exercitum Murdonii, et Græcos qui cum ce craint, vexabant pmdamque en illis agebant. Insuper vere etiam Macedonas, et populos Thessaliœ finitirnos, Atheniensibus Mardonius apposait. : 39. Quas adhuc-nominavi populos a Mardonio in scie locatos, bi nommâmes sont mojorisque momenti. Mit-li his autem fuere a: aliis populis viri, Phryges, Thraces, Mysi, Pæones, aliique. Ads fuste etiam ex Æthiopibus selecti, et Ægyptiorum Hermotybies «Calasyries (qui vacantur) giadiis amati; qui soli suntÆ - ptiorum milites. Hos autem IMardonius, quum adhuc P eri «ont, e navibus odsciverat quarum propugnatores erant: nec enim Ægyptii in Apaditatu fuerant, qui cum Xerxe Athenas vexait. Jam Barborovum quidem numerus qui cum Mardonio erant, ut; jam supra dixi, tracenta millia fuere: Græcorum vero numerum, qui ei sacii aderant, nemo novit, nec enim initus illorum numerus est; sed, si conjectura licet uti, ad quinquaginta millia coacta fuisse conjicio. Hic igitur peditatus fait, eo que dixi mode in acie locatus: equitatus autem seorsim instructus stabat. « 83. Cunctis ita per populos et per manipules dispositis, dein postridie utrique sacra fecerunt. Græcis Tisamenus, Antiochit filins, sacrificatar crut: bic enim exercitum hune ut vates seque, batur. Elena is fait, Clytiades [5d est, ex Ciytii familia] de gente lamidarum: quem. Lacedæmonii eivem adeptaverant. Scilicet quum Delphicum omnium Tisamenus de prele consuluisset, re-i sponderat ei Pytbia, quinque marinais œrtaminibus victoria": illum reportotunun. huque gymnicis certaminibus ’dedit operam, tamquam in his victoriam reportaturus: et quinquertium examens, Olympie: «flamine irrita cum Hieronymo, genere Andrie, in en

416 HERODOTI HISTOR. 1X. crut ut victoria potiretur, sed une luctæ certaine victus est. Tune Lacedæmonii, intelligentes ad bellica certamina, non ad gymnica, spectare responsum T issmeno editum, confisant Tisa- menum proposita mercede sibi conciliere, eique persuadere ut une cum-regibus de Heraclidarum genere dux ipsis esset bellorum. At ille, ubi vidit multum interesse Lacedœmoniorum, amicum se illis et socium adjungi, auxit pretium, dixitque, tt si se in civium nuit merum vellent coopture 5 omniumque jurium participem red- ti (lare, tune se id ,facturum, ulio autem pretia minime." Quo audito, primum indignati Spartani, missam fecerunt illius artexn divinnndi. Ad extremum vero, quum ingens eis metus impeudgrgi; a Persica bac exercitu, consentientes in conditionem, arcassivesw virum. At ille, ubi mutatam vidit eorum sententiam, ne sic, Ï; dem, ait, suficere sibi hoc unum, sed oportere etiam fralrem surins . gian eodem conditione, qua ipse,fieri Spartanum. .’ 84. Hæe ille dieens, postulatis suis imitatus est MehmppdeM regiam dignitatem cum jure civitatis licet cenferre. MM enim, quum Argis malien: furore esssnt correptæ, et Argivi illum proposita mercede Pylo vellent arcessere, ut morbo libertin-W lieres, mercedem postulaverat dimidium regni. Qua repudîah conditione postquam digressi sunt Argivi, quum malte etiam plures mulieres in insaniam incidissent, ita demum in comlitionem aMe- lampode propositam consentientes, adierunt cum, id quad ille postulaverat daturi. At tune ille, mutatam videns herum sententiarn. aucta cupiditate, ait, " nisi fratri ipsius Bianti tertiam regni par-hem " traderent, non esse se illis morem gesturum." Et Argivi, in angustius adducti, in hanc etiam conditionem consenserunt. 35. Pari mode etiam Spartani. quum Tisamenum sibi adjungerc vehementer cuperent, omnibus ejus postulatis concesseruut. ’Qæe postquam ei Spartani indulserunt, ad quinque maximas rapch victorias Tisamenus Eleus, nunc Spartanus factus, operam suam illis arte sua divinandi contulit. Sunt autem isti duo ex omnibus hominibus soli, quas Spartani in civium numerum coopteront. Quinque vero certamina, in quibus ope Tisanieni victoriam Spa;- tani reportarunt, hæc sunt z primum hoc, ad Platane; deindejlhd ad Tegeam, contra Tegeatas et Argivos 5. tertium, in Dipæensibns adversus universos Arcadas, exceptis Mantinensibus 5 quartum, adversus Messenias ad Isthmum ; [sive remua, ad lthomam 3] quintum, ad Tanagram contra Athenienses et Argivos: hoc, . i peractum est certamen ex illis quinque. A . « 31?»? 36. Hic igitur ,tunc Tisamenus, Spartacus comitatus, interprz sacrarum ad Platæas fait Græcis. Et felicem rei exitusn Græcis portendebant sacra, si sese defenderent; parant prospea’tlman. si Asopum transirent, et pugnæ facerent initium. La. 37. Mardonius vero, quum cuperet initium facere, non opportuns habuit sacra; sed huic quoque, si sese .defendeest, fausta omnis. portendebantur. Usus est enim etiam ille Græcanicis suris; eratque illi votes Hegesistratus, civis Elena, et

w CALLIOPE. . on nobîlîèsimas. Eumdem virum antes Spartnni, a se. captnm, in vincula conjeoerant, et supplicia destinaverant, quippe multa ina dignn ab en perpessi. 111e veto, hac calainitate circumventus, utpote cui non modo capilis imminebat pœna, sed ante mortem etiam malta tristia patienda, facinus cotnmisit dictu incrédibile. Quum enim ligna illigatus esset ferre revincto, illntum forte ferreum in- strumentant: nactus, continuo facinus molitus est omnium quæ novimus fortissimum. Postquam enim perpendit quo pacto relia quum pedem e compede educeret, anteriorem pedîs partem sibi præcidit: Quo facto, quum custodiretur a custodibds, parfasse pa- riete Tegeam profugit, noctu iter faciens, interdiu vero inter fru- ticeta latens et in statione manens: atque ita, Lacedæmouiis ubid que cum quærentibus, tertia nocte Tegeœ fuit : et audacia homiuis obstupefacti erant Lacedæmonii, quum abscissum dimidiatum pe-* dem viderent humi jacentem, hominem autem non possent repaire.- Poetquam igitur hoc mode tune Lacedæmonios evasit, Tegjeam profdgit, quæ per id tempus non pacatn erat Lacedæmoniis. Dein penmto vaincre, ligneum sibi pedem adscivit; et ab illo tempera ex professo hostie fuit Lacedæmonîorum. Nec tamen usque ad finem ei profuit odium in Lacedæmonios conceptum: captus est enim ab illis quum vaticinaretur in Zacyntho, et interfectus. Sed hie interitus Hegesiatrati post pugnam accidit Platæensem: tune veto ad Asopum fluvium, baud exiguo pretib a Mardonio conductus, sacra faciebat, libenter suscepto eo munere, tam ob odium Lace-t danoniorum, quam quæstus cupidine. 38. 01mm igitur et ipsi Persæ, et qui cum eis erant Græci, (nant et hi seorsim suum aruspicem habebant, Hippornachum Leuca-«I dium) victimarum judicio prohiberentur committere ’pr’ælium, eominenter autem novæ sociomm copina in castra confluerent Græcorum, numegusque illorum in dies augeœtur; tutu vero Ti- magenides Herpyls filins, Thebanus, Mardonio sumsit, ut exitum faucium Cithæronis occuparet; dieens, commenter Græcos quotidie’ a ddfluere, quorum ingentçm numerum ibi esset intercepturus. 39. Jam octo diebus castra castris opposite. habuerant, quum ille hoc consilium Mardonio dedit. Et intelligens Persa bonum! esse consilium; noctu equitatum ad fauciurn Cithæronis eritum, vers sus Platane ferentem, misit; quem locum Bœoti Trio capita vox cant, Athenienses vero Quercus capita. Nec frustra venerunt equi-’ tes, c0 loci missi: cèperunt enim ingredientia planitiem juments quingenta, quæ ex Peloponneso cibaria in castra vehebant, cum hominibus jumenta. sequentibus. Qua præda capta Persæ imma: nem cædem edidemnt, nec jumentis parcentes nec hominibus: douce made antiati, relique: circumvema ad Mardonium in castra àbegc-’ runt. 40. Post hoc factumçbîdùum adhuc morati surit utrique, quum neutri vellcnt initium facere pugnæ. Et Barbari quidem asque ad- Anopum prograliebamur, laccasentes Græcos: sed neutri fluvium- trajiciebant. Attamen equitutus Mardonii continuo instant Grue-n 8 H a

418 HERODOTI HISTOR. 1X. cîs, eosque infestabat. Thebani enim, magnopere Medis faveu- tes, studiose gerebant bellum, et continuo illis usque ad pugnæ discrimen præibant; deinde veto in eorum locum suceedentes Persæ et Medi, haud spernenda virtutis specimina edebant. 4l. Usque ml decimum igitur diem nihil his amplius gestum est. Ut vero undecimus adfuit (lies quo castra castris ad Platæas opposila habuere, numerusque Græcorum multum erat auctus, et mornm ægerrime fercbat Mardonius -, tune in colloquium convenere Mar- donius Gobryæ filins, et Artabazus Pharnacis, vir in paucis Persa- rum Xerxi probatus. Ibi consultantium duæ hæ erant sententiæ. Altera Artabazi, censentis fl quam primum movenda esse castra, et "’ ad murum Thebanomm eundum, ubi et frumentum militum " convectum haberent, et pabulum jumentis. Ibi tranquille se- tt dentes conficere bellum posse, hac inita ratione: multum se U habcre aurum, quum signatum, mm factum, multumque argen- " tum et pocula; his ne parcerent, sed ad Græcos hæc dimitterent, tt et præsertim ad Græcarum civitntum præsides ; ita hos baud " cunctanter prodituros libertatem, neque iterum discrimen pugnæ " adituros." Hujus igitur eadem fuit sententia atque Thebano- rum: mclius enim hic quoque, [quam Mardonius] quid futurum esset, prospexerat. At Mardonii fortior erat et pertinacior sententia, nec ullo mode cedens. tt Existimarc enim se," nichait, " suum " exercitum Græcanico longe præstare: itaque quaruprimum præ- tt lio esse decernendum, nec committendum ut plures etiam conve- " niant quam jam nunc convenissent: missa autem facienda He- tt gesîstrati sacra, nec instituta violanda Persarum; sed patrium " institutum sequendo arma ferenda in hostem." . 42. Hæe quum facîenda Mardonius censuisset, nemo contra dixit; et vicit illius sententia. llli enim summa imperii a Xerxe commissa erat, non Artabazo. Tum convocatis tordinum ductori- bus, atque etiam Græcorum sociorum ducibus, quæsivit an oraculum aliquod cognitum haberent de Persis. tamquam in Græcia peri- turis. T acentihus autem cunetiS’qui advocati crant, quippe allia ignorantibus macula, aliis cognita quidem habentibus, sed non tutum sibi judicantibus ea proferre 5 ipse Mardonius ait: tt Quoniani a vos igitur aut nihil nostis, aut non audetis dicere; dicam ego, U bene gnarus. Est oraculum, dicens in fatis esse ut Persæ, post- " quam in Græciam venerint, templum spblient-Delphicum, eoque fi facto pensant omnes. Itaque nos, quoniam’boc ipsum novimus, " non adibimus id templum, nec spoliare adgrediemur: neque hanc 4 0b culpam peribimus. Proinde quotquot vestrum bene cupitis 0 Persis, gaudeant hoc nomine, confidentque nos superaturos Græ- t! cos." His dictis, continuo imperavit ut omnis. parurent recteque disponerent, quippe postridie prima luce prælio fatum. .43. Jam istud quidem oraculum, quod’in Perses value Mardonius dixit, novi equidem in lllyrios editum esse et in Echelensium exer-’ citum, non in PersaS.: Sed Bacidis quod exstat eflîatum hanc pugnam spectans, hujusmodi : I .

CALLIOPE. 419 Gnmiueis ripis Asopi ad ’I’hennodoutis . ’ -Embricæ Hic multi occumbent Graiis defuncti scies munere chancre vitæ, coibunt. l Quando sagittiferis aderit lux ultima Mcdis. ’boc igltur, et alia his similia Musæi, equidem novi in Persas va- lentin. Thermodon autem fluvius inter ’lianagram fluit et Glisantem. 44. Postquam ita Mardonius de oraculis interrogavit duces, cois- que cohortatus est, ingruit nox, et exeubiæ sunt dispositæ. Quum autem jam multum nox processisset,viderenturque omnis tran- quilih esse in castris, maximeque homines somno sepulti; tune Alexander Amyntæ filins, dux et rex Macedonum, equo ad Græco- rum custodias advectus, se cum illorum ducibus velle colloqui dixit. Et custodum quidem major pars in statione mansit, nonnulli vero ad duces cucurrerunt, nunciantes, " venisse hominem r equo vectum e castris Medorum, qui, nullum aliud verbum pro- " mens, duces nominatiui designasset, cum quibus colloqui se velie " dixisset." 45. His auditis, duces protinus ad custodias illos secuti sunt. -Quo ubi venere, hæc illis Alexander dixit: " Viri Athenienses! " Verbe. hæc ego in vestram fidem depono, rogans ut arcana " babeutis, nec ulli alii, nisi Pausanias, edicatis; ne mihi ex- " tremam adferatis perniciem. Nec enim dicturus hæc eram, ti nisi de universa Græcia vehementer essem sollicitas. Sum " enim et ego antiquitus Græcus genere, et nolim Græciam ex li- " bertate in servitutem redactam videre. Dico igitur vobis, non ti potuisse Mdrdonio ejusque exercitui sacra ex sententia fieri : alio- " qui jam pridem prælio decertassetis. Nunc vero eis decretum " est, valere jussis sacrificiis, prima luce prælium committere: titi met enim Mardonius, ut ego suspicor, ne major vestrum nume- " rus conveniat. Ad hoc ergo vos comparate. Sin differt ille " pugnam, et nunc vos non adgreditur; durate porro, et manete : " etenim non nisi paucorum adhuc dierum cibaria exercitui super- ti sunt. Quod si vero hujus bellî exitus ex vestra evenerit senten- " tin, etiam mei oportebit vos memores esse, et de me liberando " cogitare, qui Græcorum mussa tam periculosum facinus pro meo ri in vos studio suscepi, cupiens consilium vobis aperire Mardonii, " ne Barbari ex improvisa vos nondum exspectautes adoriantur. " Sum autem Alexander Macedo." His dictis ille retro egit equum et in castra suamque ad stationem est reversas. * 46. Moxque Atheniensium duces ad dextrum cornu se contule- ruut, et Pausaniæ, quæ’ex Alexandro audiverant, renuuciarunt. Quo nuncio ille territus, Persasque metuens, hæc .ait: ti Quo- " niam igitur primo marie prælium commîttetur, oportet ut vos " Athenienses adversus Persas stetis, nos autem contra Bœotos "’ et Græcos; qui adversus vos locati sunt 5 idque hac caussa. Vos " nostis Medos et illorum pugnandi genus, qui ad Marathonem ti cum eis congressi estis : nos vern herum hominum nullamex- " perientiam neque notitiam babemus; nemo.enim Spartanomm 3 u 2’ .

420 HERODOTI HISTOR. 1X. " cum Medis periculum facit: sed Bœotos atque Thessalos usu " cognitos habemus. Quare omnino necesse est, ut vos sumtis " armis in hoc cornu trauseatis, nos autem in sinistrum cornu." Ad hæc Athenienses responderunt: it Nos quoque ipsi pridem ab minitio, ubi vos vidimus contra Perses locatos, in auimo habeba- " mus hæc dicere, quæ nunc vos nabis proponere occupastis; sed " metuebamus, ne ingrata vobis esset oratio. Nunc quoniam vos " ipsi hujus rationis fecistis mentiouem, grata nobis hæc ontio . ii est, et parati sumus morem vobis gerere.” 47. Ut igitur utrisque hoc placuit, illucescente tune auras stationes inter se permutarunt. Quod ubi animadverterunt Bœoti, rennncîarunt Mardonio: et ille, hoc audito, protinus ipse quoque aciei suæ rationem cœpit immature, Persasque adversus Lacedæ- monios ducere. Oued ubi Pausanias inteliexit, suumque consilium non latere vidit hostem, retro Spartanos duxit in dextrum cornu: perinde vero item Mardonius suos lævum in cornu reduxit. 48. Postquam attaque scies pristinum locum ceperat, præconem Mardonius ad Spartanos misit, hæc iliis ipsius nomine dicentem: " Vos igitur, Lacedæmonii, ut fortissimi viri prædicumini ab hoc ii minibus bas regiones incolentibus, qui magnopere vos admiran- ti tur, quad numquam ex bello fugiatis, numquam deseratis smi- ’i onem, sed duretis douce aut adversarios perdideritis ont peric- " ritis ipsi l Atqui horum nihil verum erat. Nam, priusquam nos ii congrederemur et ad manas veniremus, palam fugientes vos vidi- i’ mus et stationem deserentes, nempe in Atheniensibus primum -" periculum factures, vos ipsos veto contra serves nôstros mantes. ti Hæe neutiquam sunt fortium virorum facta: sed airais-uni plu- tt rimum de vobis nos fefellit opinio. Nm quum propter virtutis u vestræ famam existimassemus, vos nobis præeonem, qui nos pro- " vocaret, missuros esse, et cum salis Persis velle dimicare; nos tt ad hoc ipsum parati, nihil tale vos vidimus facientes, sed metu " terroreque refugientes. Nunc igitur, quoniam vos non priores " hanc nabis proposaistis conditionem, nos eam vobis ultra propo- ii nimus, Quidni pro Græcis vos, qui fortissimi esse existimamini, " pro Barbaris autem nos, pari utrimque numero pugnemus? Et (t siquidem placuerit ut cæteri etiam pugncnt, pugnent illi deinde ’t post nos! Sin hoc non placet, sed satis esse judicaritis ut nos " soli pugnemus, decernamus igitur ! et, utri nostrum vicariat, hi "’ pro universo exercitu vicisse censeantur." 49. His dictis præco aliquantisper substitit: ut- vero 11eme ei respondit, reversas est, et Mardonio quid acciderit remmeiavit. Tum ille, vehementer gavisus, et frigide elatus victoria, equitum» adversus Græcos misit. Et adcurrentes equites unipersum Græco- rum exercitum incommodahant, et jacula in eos torquentes, et sagittas ex arcibus emittentes: quippe sagittarii etiam equites, nec cum eis comminus congredi poterant Græci. lidem etiam fontem Gargaphiam, unde aquabatur universus Græcorum exercitus, tur- habant et obstruebant.» Et crant quidem. prope illum fautera soli

CALLIOPE. r 491 Lacedæmonii locatî ; reliqui vero Græci, prout quique locati crant, longius aberaut a foute, Asopum autem in propinquo habebant. Sed quoniam ab Asopo arcebantur, ad eumdem fontem aquatum îverant; ex fluvio enim aquari prohibebantur ab equitum missili- 50. In hocirerum statu, quum aqua careret exercitus, et ab equitatu bostium incommodaœtur, Græcorum duces convocavit Pausa- nias, ut ad se in dextrum cornu convenirent, et de his ipsis robas itemque de aliis deliberarent. Nam, præter hæc, aliis etiam incom- modis premebantur: cibaria enim illos defecerant; famulique eorum, ad subvehendum commeatum in Peloponnesum missi, interclusi erant ab equitatu, ut in castra pervenire non possent. 61. Deliberantibus ducibus placuit, ut, si èo die Persæ supern- dereut prælium committere, ipsi in insulam se conferrent.’ Abat ’hæc decem stadia a fonte Gargaphia, ad quem tune castra habebant, estque ante urbem Platæensium. lta insula fuerit in continente: nempe fluviusa Cithærone monte in planitiem decurrit in duos alveos divisas, tria fers stadia a se invicem distantes, et deinde in unum confluit: nomen ei est Oeroe,filiamque hanc esse Asopi aiunt hujus regionis ineolæ. Hunc in locum transferre castra constitueront, quo et aquœ haberent copiam, nec ab equitibus, sicut dum ex adverso stabant, infestarentur. Movere autem placuit castra sub secundam noctis vigiliam, ne Persæ illos viderent abeuntes, nec equites illos sequerentur et incommodarent. Deinde constituerant, quando in hune locum pervenissent, quem Asopi filin Oeroe e Cithærone decurrens circumfluit, eadem noete dimidium copiarum partent: ad Cithæronem mittere, ad recipiendos famulos, qui commeatum advecturi abicrant z ’erant enim in Citha- rone interclusi. se. Hæe quum ita decrevissent, toto illo die ab equitatu pressî, immeusum sustinuerunt laborem. Ut vero dies defecit, destite- runtque equites, fauta nocte et adpropinquante bora qua ut discederent erat constitutum, tum vero plerique collectis vasis discesserunt; non illi locum, de quo convenerat, petere in anime habentes ; sed, simulac moveri cœperunt, læti efi’ugisse equitatum, versus Pis-l tæeusium urbem fugientes, ad Heræum [Junonis templum] perve- -nerunt, quod est ante Platæensium urbem, viginti stadia a Garga- phia distans ; ibique ante templum consederunt. 53. Hi igitur circa Hemum castra habuere. Pausanias vero, postquam illos vidit castris egredientes, ratas euro locum illos, de quo convenerat, petere, Lacedæmonios etiam arma jussit capere, et eodem via, qua cæteri præcessissent, progredi. I bi tune, quum alii omnes ordinum ductores patati cssent Pausaniæ ohscqui, unus Amompharetus, Poliadæ filins, manipulum ducens Pitanetarum, ait " se non fugiturum peregrinos, neque ultro ignominiam adspen- « sui-nm Spartanis ;" miratusque est, ubi quid ageretur vidit: nec enim superiori colloquio interfuerat. Pausaniæ vero et Euryanacti indigna res visa est, imperio non obtemperare centurionem, adhuc

«sa HERODOTI muon. 1x. veto indignior, deserere manipulum Pitanetarum,- quoniam in du: illorum animatus esset; quippe veriti, ne, si illo relicto facerent quæ cum cæteris Græcis constituissent, desertus periret Amom- pharetus cum suis. 1d secum reputanœs, gradum sistere jussernnt Laconicas copias, et persuadere homini conati sunt, non recte cum facere. 54. Dum illi Amompharetum ndhortantur, nnnm ex omnibus Lacedæmoniis et Tegentus pone manentem; interim Athenienses hæc fecerant. Quieti steterant in vestigio ubi locati erant, bene gnari maris Lucedæmoniorum, alia sæpe cogitantium, alia dicen- tium. Ut autem movere se cœpit exercitus, equitem de suis mise- mut, qui specturet utrum Lacedæmonii discedere adgrederentur, an omnino de profectione non cogitarent; tum qui ex Pausania quæreret, quid i psis esset faciendum. 55. Ubi ad Lacedæmonios pervenit præco, vidit illos en loci instructos stantes, et primeras illorum inter se altercantes. Quum enim Amompharetum hortati essent Euryanax et Pausanias, ne solus Lzœedæmoniorum ibi manens se suosque in periculum adduceret, minime ei persuaserunt; et ad extremum eo ventumv est, ut ad mutua convicia descende-rem, quo tempore ndveniens præco Atheniensis coram eis stem. Et maledictis illos incessens Amom- phnretus, amhabus manibus sublato saxo, coque ante pedes posito Pausaniæ, " Hoe calcula,” ait, fl suifragium ego fero, non debere ii nos fugere peregrinosz" nempe pPregrinos Barbares dicens. Quem furiosum et male sanum adpellans Pausanids, mox ad præco- nem Atheniensium conversus, interrogantem quod ei mandatum erat, jussit hune, illis quid hic ageretur nuncium, sacque flamine ro- gqre Atheniensea, ut ad se vernirent, et de discessu facerent quad ipso: 56. Et ille quidem ad Athenienses rediit. H05 vero ut interse disceptantesvidissent auront deprehendit. facere. Pausanias, quum adhuc I ibidem 4 mansisset, existimons Amompharetum, si reliqui Lacedæmonii discessissent, non ibi solum mansurnm, (id quad etiam accidit) data imperio cæteros omnes abduxit par clivas 5 et Tegeatæ quoque sequebantur. Athenienses vero, ordinen instructi, contraria quam Lacedæmonii via incedebant: hi enim metu equitntus clivos sequebantur et-rodices Cithæronis 5 Athenienses veto infra par planitiem prbgrediebantur. 57. Amomplmretus autem, prorsus persuasus nequaquam ausn- rum Pausaniam se suosquc deserere, etiam nunc institit ut ibi manerent, nec desererent stationem: at, ubi jam longius progressum Pausaniam cum suis vidit, tune ratus revera. illos sese deseruisse, manipnlfum suum arma caperejussit, eumque militari gradu ad reliquum agmen adduxit. At illi, postquam decem fore stadia progressi erant, exspectaverunt Amomphareti manipulum, circa fluvium Mo- loentem resistentes et circa locum cui Argiopio nomen, ubi templum est Cereris Eleusiniæ. Manserunt autem ibi hoc consilio, quo, si smtionem qua locatus erat non relinquerent Amompharetus ejuag

CAL-LIOPE. 423 ne manipuius, sed ibi manerent, redirent ipsi eisque succurrerent. tilixdum ad illos pervenerat Amompharetus, quum universus Bar- barorum equitatus eis instabnt. Etenim equites pro sue more castris Græcorum adequitantes, quum vacuum vidissent locum, quo illi superioribus diebus steterant, ulterius continuo equos adegerunt: et simulatque Græcos adsecuti sunt, protinns eis institerunt. 58. Mardonius, ut Græcos noctu discessisse eognovit, locumque vacuum vidit, Larissæum Thoracem vocavit ejusque fratres Eury- pylum et Thrasydeium, eosque his verbis est adlocutus: " Nunc si quid porro (licetis, filii Aleuæ, loca hæc vacua videntes? Nain " vos, herum hominum finitimi, dicebatis non fugere Lacedæmo- si nias ex pugna, sed beilica virtute primarios esse virus: quos et ii paulo ante vidistis stationem deserere, et nunc cuncti videmus " proxima nocte prorsus profugisse. Nempe, ubi acie illis decer- si nendum fuit cum eis qui revera’fortîssimi sunt bominum, osten- " dernnt, se, quum sint nihili homines, inter Græcos, qui nec ipsi " nilius frugis suint, eminuisse. Ac vobis quidem, quibus Per- ti sarum virtus minus comperta est, facile ignovi, laudantibus hos " homines, quorum res quædam bene gestæ vobis innotuerunt: " sed tante magis Artabazum miratus sum, Lacedaemonios perti- " mescentem, et timore perculsum ignavissimnm dicentem senten- " tiam, movenda nabis esse castra, et in Thebanorum urbem sace- rs dendum, nempe ibi obsidendis: quam sententiam etiam Rex ex " me cognoscet. Sed de his quidem alias disserendi locus erit: " nunc veto illis, ut nos effugiant, non est permittendum; sed per- " sequi eos oportet, donec deprehensi pœnas nobis dederint omit nium quæ adversus Persns patrarunt." 59. Hæe locutus Mardonius, Persas Asopoi superato cursîm duxit, vestigia secutus Græcorum, tamquam fugientium: duxit autem adversus solos Lacedæmonios et T egeatas 5 nam Athenienses, per pinnitiem euntes, obstantibus clivis non conspexerat. Et reliquarum barbaricarum duces copiarum, ut Persas viderunt ad perse,- quendos Græcos egressos, protinus et ipsi omnes sublatis signis raptim secuti sont, ut quique pedibus valcbant, nullo ordine, non instructa acie. Ita igitur hi cum clamore et tumuitu adcurrerunt, tamquam primo impetu Græcos oppressuri. 60. Pausanias, quum instaret equitatus, equitem ad Atilenienses misit, qui ipsius verbis hæc illis diceret: " Cives Athenienses! " quum maximum nobis propositum sit certamen, quo id agitur, " libera-ne marient Græcia, an servitutem sit servitura, proditi " sumus tain nos Lacedæmonii, quam vos Athenienses, a sOciis, qui - ti proxima nocte fuga se proripnerunt. Nunc igitur decretum est si quid sit nabis faciendum: trempe pugnare oportet quam fortisl si aime possumns, et mutuo nobis succurrere. lgitur si in vos pri- ” mos irmisset equitatus, oporteret nos et Tegeatas, qui nobiscum st sont neque Græciam prodiderunt, vobis succurrere. Nunc vero si quum in nos universus ingmit, æquum est ut vos laborantibus si maxime partibus exercitus suppetias venîatis. Sin vos ipsi occu-

m HERODOTI. HISTOR. 1X. " pati astis ut succurrere nabis non panifie, hac saltem nabisme- " tificamini ut sagittarias vestros ad nos dimittatis. Quum eam- t’ pertum ait nabis, quam singulare studium ad bac moquetta. " dum bellum adbibeatis, non dubitalnus vos gratum hoc nabis " facturas.” 61. His auditis, Athenienses parnti emnt illis succurrere, et quan- æm maximum passent opem ferre. Jamque iter erant ingressi, quum subito in illos impetum fecerunt Græci a Barbarorum partibus stantes, qui illis in trie filetant oppositi: quo facto, jam auc- currere istis non potuere, ipsi ab adgredientibus infestati. Itaque soli relicti Lacedæmonii et Tegeatæ, (simul cum levi armatura, quinquagies-mille Lacedæmonii, et ter mille Tegeatæ: nain bi numquam ab illis discesserunt :) sacra fecerunt, quippe cum Murd donio et exercitu qui cum eo erat conflicturi. Quumque nihil læti portenderent victimæ, multi interim corum ceciderunt, et malta pintes vulnerabantur. Etenim Persæ, vallo e cratibus facto, adeo immensam in illos vim sagittarum emiserunt,,ut Pausanias, quum perlitare non posset, et valde premerentur Lacedæmonii, Junonis templum respiciens, quad ad Platæaa est, deum invocaret, crans ne opem ipsorum frustraretur. . 62. Dum ille adhuc deum invacat, primes surgunt Tegeatæ, et in hostem tendant. Max vera etiam Lacedæmoniis post preces a Pausania peractas, lætæ fuerunt victimæ. Qui ut tandem perlite- mnt, ipsi quoque adversus Persas pergunt; et illis Persæ, relictia. noubas, obviam ire instituant. Primum igitur fit prælium apud entes: quæ ubi cormerunt, atrox jam fit pugna apud ipsum Cerc- ris templum, eaque diuturna, donec eo ventum est ut velut in turbo vir virum premeret: nain bastas Græcorum prehendentes barbari frangebant. Et studio quidem ac robore non inferiores emnt Per- sæ: sed præterquam quad leviter erant armati, ignari etiam fuere pugnæ GTæcorum, et solertia cedebant adversariis. Procurrentes singuli, aut deni, et modo plures, modo pauciores, globo facto irruebant in Spartanos ; et ab his interficiebantur. 63. Quo parte quidem ipse Mardonius erat. ex candido equo pugn naos, secumque selectas habens mille fortissimas Persarum, ibi vehementer hi premebant adversarios. Quand igitur Mardonius vixit, etiam reliqui restiterunt, et fartiter pugnanda maltas straverunt Lacedæmonios: ut vero interfectus Mardonius est, et quad circa cum steterat robur virornm cecidit, tune nimirum et reliqui terga verte-a runt., cesseruntque Lacedæmoniis. Maxime enim illis uacebat- wtitus, scuto carens : etenim cum gravi armatura leviter air-mati pugnabant. 64. Ibi tune pœnam cædîs Leonidæ, secundum oraculi respon- suln, Spartanis Mardonius solvit: et nobilissimam omnium, quas- mvimus, victoria»: Pausanias rendit, Cleombroti filins, Anaxandri- du nepas. (Superiorum hujus viri pragenitorum nomma recensai, ubi. de Leonida agebatur: sunt enim prorsus iidem.) Interfectus- est autem Mardonius ab Aeimnesto, spectato inter SPW vim:

CALLIOPE. 435 qui insequente tempera, post hoc Medicum bellum, bello Messenico trecentos viras ducens, cum omnibus Messenierum copiis ad Steny- clerum conflixit z et nua cum trecentis suis occubuit. 65. Persæ apud Platæas a Lacedæmeniis fusi fugatique, nulle ordine ad castra sua cenfugerunt, in ligneum murum, quem in ogre Thebano eonstruxerant. Miror vero equidem,lqui factum ait, quum ad Cereris lucum pugnata sit hæc pogna, ut tamen nullus repertus fnerit Persarum, qui in locum deæ sacrum aut intrarit aut in ce ceciderit, sed omnes in profana terra circa templum occubue- riot. Opinor autem, (si mode fus est de rebus divinis opinari aliquid). deam illos non recepisse, ut qui ipsius templum, quad Eleu- sine fuit, cremassent. Hic igitur Platœensis pugnœ exilas fuit. 66. Artabazo, Pharnacis filio, initia statim non placuerat, Mar- donium a rege in Græcia relinqui : idemque tune, multum barta- tus ne prælium Mardonius cemmitteret, nihil profecerat. Itaque, utpote improbans Mardonii consilium, hanc iniit rationem. Quum sue sub imperio manum haberet baud exiguam, sed ad quadraginta. hominum millia, his ordine compositis, que tempere fiebat præ- lium, bene gnarus quis futurus esset exitus pugnæ, egressus est, date imperio, ut, qua ipse præiret, sequerentur omnes quocumque ipsum et que citu gradu vidissentpræeuntem. Hoe date imperio, duxit illos, veluti in prælium duceret: sed quum ipse prægredere- tur agmen, jamque fugientes conspexisset Persas; inde non amplius eodem ordine sues duxit, sed citato cursu fugam cum eis corripuit, non ligneummurum petens nec Thebanorum urbem, sed in Phocidem tendens, cupiensque quam primum ad Hellespontum pervenire. Hi igitur hanc in partem iter intenderunt. 67. Græcorum, qui cum rege erant, major pars de industria ces- saverant: sed Bœoti perdiu cum Atheniensibus dimicarunt. Nain Tbebani, cum Medis facientes, singulare studium adhibuere, fortiter pugnantes, minimeque ultro cedentes; ita ut eorum trecenti, primarii viri fortissimique, ibi ab Atheniensibus sint interfecti. Ut vero hi quoque terga vertere coacti sunt, Thebas se receperunt, non quidem ita (incondita fuga) ut Persæ, aut ut reliquo. turbe. sociorum, qui nulle. re gesta, ac ne pagne quidem cum ullo ex hastibus consona, in fuguai se proripuerunt. . 68. Atque hinc adparet, Barbarorum res universas ex Persis pe- pendisse; quandequidem et hi tune, priusquam cum haste essent congressi, simulatque Persas videre fugientes, et ipsi fugam capessiverunt. Itaque omnes se fugæ mandnrunt, prester equitatum, quum reliquum, tum Bœoticum. Atque fugientibus magna etiam usai equitatus fait, semper proxime ab hostibus ehequitans, et sues fugientes a Græcis sejungens. 69. Dom ita victeres Græci fugientes Barbares persequuntur occi- duntque,.interim reliquis Græcis, qui circa J wionis templum consede- tout, et prælio non interfuerant, nunciatur pugnam esse pugnatam. Yicisseque Pausaniam cum suis. Quo audita, nulle ordine Corinthii superiore via, quæ per mentis redises et pet clives fert, recta versus 1

426 ’ HERODOTI HISTOR. 1X. Cereris templum contenderunt, Megarenses vero et Phliasii per pla- nltiem molliori via. Ubi veto pfope hostem Megarenses et Phliasil fuere, e longinquo e05 conspicientes equites Thebanî, videntesque nullo ordine properantes, equos in illos ndegerunt, Asopodoro duce, Timandri filio. In quas invecti, sexcentos eorum straverunt: relio l quosque persecuti, in Cithæronem præcîpites compulerunt. lsti igitur ignobîli morte perierunt. ’ 70. Persæ et reliqua turbn, postquam intra ligneum murum [sive, in ligneum enfiellant] pervenerunt, adscendere in tunes maturarunt, priusquam Lacedæmonii adessent: eisque conscensis, quam optime potcrum ad defendendum murum sese compararunt: et, ubi advenerunt Lacedæmonii, valide admodum propugnarunt. Nm priusqunm Athenienses accessissent, repulerunt Lacedæmonios, et multo eis erunt superiores, quippe oppugnandarum munitionum imperitis. Ut veto Athenienses advenere, tune acris exstitit et diuturna circa murum pugna. Sed ad extremnm virtute et adsiduitate laboris conscenderunt murum Athenienses, eumque dimerunt: et ca parte Græci intra munitionem irruerunt. Primi qui ingressi sunt, Tegeatæ fuere: et hi sunt qui tentorium spoliaruut Mardonii, ex coque quum alia aspormmnt, mm præsepe equorum, quod totum æneum erat et spectatu dîgnum. A’c præsepe hoc quidem Mardonii in templo Alex: Minervæ dedicarunt Tegeatæ; reliqunm vero præ; dam omnem in eumdem locum cum communi Græcorum præda contulerunt. Barbari vero, ex quo muras cormit, nullum amplius globum, quem hosti oppogerent, fecerunt, neque quisquam virtutis memînit 5 sed consternati erant, utpote multæ hominum myriades in exiguum locum fuga compulsæ et conclusæ. Et Græcis in: facilis fuît cædes, ut ex triginta hominum myriadibus (demtis quatuor myriadibus, cum quibus Artabnzus profugit) ne ter mille quidem relîq qui essent. Lacedæmoniorum vero, qui quidem ex ipse. Sparte. fuere, nonnîsi unus et nonngînta in prælio ceciderant; ex Tegeatis vero sedecim 5 ex Atheniensibus, duo et quinquaginta. 71. Virtutis nomine in Platæensi pugna eminuere, inter Barbaros, peditatus quidem Persarum, equitatus vero Sacarum : inter singuq los viras eininuisse dîcitur Mardoniî virtus. Inter Græcos, quamquam et Tegentæ et Athenienses fortiter pugnarunt, præ cæteris eminuît Lacedçmoniorum virtus: quad quidem nullo alio indicio confirmnre passum, (hi enim cuncti vicerunt cos qui ipsis oppositi steternnt) nisi quodeacedæmonii cum robustisaima parte copiarum q hostilîum conflixerunt, basque supecarunt. Inter singulos viros, ut mihi quidem videtur, præ cœterîs, longe fortissime pugnavit Aristodemus, is qui, quum ex trecentis unus a Thermopylis rediisset, ignominia notatus crut. Post hune autem eminuere Posidonius et Philocyon, et Spartanns Amompharetus. Quumquam, quum sermo hahcretur quis illorum fortissimus fuerit, præscntes Spartani statuerunt, Aristodemum manifeste mari voluisse propter culpam qua tenebatur; caque causas. furiosum, et ordinem suum relinquentem, præclara. fucta edidisse : Posidonîum veto, quum non decrevisset mari, fgrtissime pugnasse, tantoque esse præstantiorem illo. At hoc

C A LLl OPE. ’ 427 fartasse illi ex invidia dixerint. Cæternm hi omnes, quas nominnvi, qui in hac pugna ceciderunt, publico honore adfecti sunt, Aristo- .demo excepto: Aristodemus vero, eo quod ob prædictam culpam mari decrevisset, non est honoratus. 7 2. Hi igitur ex Lacedœmoniis Platæensi pugna maxime nobililati sunt. Nain Callicrates extra pugnam morluus est, xpulcerrimus Græcorum qui in exercitu fuerunt, non mode Lacedæmoniorum, sed reliquorum etiam Græcorum. Quo tempore sacra fecit Pausa- nias, sedens ille suo in ordine sagitta vulneratus est in latere; Ac tum quidem cæteri capessiverunt pugnam: ipse vero ex acie elatus, mgerrime fereus mortem, dixit Arimnesto, civi Platæensi, non se pœm’tere quad pro Græcia moriatur, sed quad manu non si! «sus, neque ullum se dignumfacinus edidisset, quum id ipsum unice cupioisset. 78. Inter Athenienses nobilitatus est Sophanes, Eutychidis filins, ex populo cui Decelea nomen. Ciiius popularium Decelensium olim factum entitit, ut ipsi Athenienses narrant, in omne ævum eis utile. Nom, quo tempore olim repetendæ Helenæ causse T yn- daridæ cum numeroso exercitu terrain Atticam invaserunt, et, quum nescirent quem in locum illa deportata esset, populos Atticæ sedibus suis expulerunt ; tune (ut vulgo aiunt) Decelcnses, sive, ut alii dicant, ipse Decelus, indignatus iniquo Thesei facinore, simulque universæ metuens Atheniensium terræ, totnm rem illis ape- , mit, viamque quæ fert Aphidnas monstravit: quas mox Titacus, Aphiduensis ipse, Tyndaridis prodidit. Quod 0b factum Deceleensi- bus Spartani immunitatem vectigalium et præcipuam [in conventi- bus publiois et in festorum solennibus] sedem indulserunt; quo pri- vilegio illi etiam nunc fruuntur, ita quidem ut etiam in bello illo, I .quod multis post hoc bellum annis inter Peloponnesios et Athe- nienses gestum est, quum reliquam Atticam Lacedæmonii vastarent, Decel’e’a abstinuerint. 74. Ex hoc igitur Atticæ pogo Sophnnes fuit, qui tune virtutis -præcipuam inter Athenienses loudem nbstulit. Quo de viro duplex fuma fertur: altera, gestasse eum ferream ancornm, e loricæ cingqu ænea entent: religatam ; eam illum ancoram, quoties propius hastes venisset, in terrain defigere solitum esse, ne hastes, impetum in illum facientes, stations eum depellere posseut; fuga autem facta hostium recipere consuesse ancoram, et ita persequi hostem. Hæe ’ de hoc vim fama fertur. Cui contradicentes alii aiunt, in ejusdem viri clypeo, quem semper ille in gymm agere consuesset, nec umquam quietum sinere, pro insigni fuisse ancoram, non gestasse illum ferream ancoram e lorica religatam. 75. Exetat ejusdem Sophanis aliud præclare factum; scilieet quum Athenienses Æginam circumsederent, hic Eurybaten Argi- Vum, virum quinquettio nobilem, a se ad singulare certamen pro- vocatum interfecit. Sed eidem Sophani insequente temporeacci- dit, ut, quum (lux esset Atheniensium cum Leagro Glauconis filin, apud Daton oppidum, ubi pro suri metallis decertobatur, former Pugnans, ab Edonis interficeretur. 3 1.9

428 ’ HERODOTI HISTOR. 1X. 76. Postquam ita ad Plana: Barbari prostrati sont-a Græcis, ul- venit ad hos mulier transfuge. : quæ ut perditos vidit Perses, Græ- cosque victores, quum fuisset pellex Pharandatis Persæ, Theaspis filii, malta ornata aura et ipsa et ejus famulœ, et veste pretiosissî- ma quæ ad manus erat, descendit de carpenta et ad Lacedæmanios accessit in cædibus adhuc occupatas. Quumque omnis ibi admi- nistrantem videret Pausaniam, cujus et nomen etpatriam jam antes frequenti auditu novernt,agnovit Pausaniam, et genua ejus complectens, his verbis cum adlacuta est: " Rex Spartæ, libers me " supplicem captivitatis servitute l Nam et hactenus me juvisti, ti quad hos homines perdidisti, qui nec heroum nec deorum cul-am ti habent. Sum autem genere Con, Hegetoridæ filia, Antagoræ " filii: quam vi ex Ca raptum habuit Persa." Cui ille respondit; tt Confide, mulier, son moda ut supplex, sed et insuper si verum. " est quad ais, filiam te esse Hegetoridæ Coi, qui maxime omnium " ista lacs habitantium hospitii jure mecum conjunctus est." His dictis, tune illam præsentibus ephoris tradidit, deinde veto Æg’inam misit, quo ipsa. venire cupiverat. 77. Post hujus mulieris adventum max adfuere Mantinenses, re confectn. Qui ubi cognavere sera se venire post peractam pugnam, vehementer indoluerunt, et mulctam se commeruisse ultra fate- bantur. Ut vero audivere fugam corripuisse Medos qui cum m bazo ersnt, hos illi, dissuadentibus licet Lacedæmauiis, persecuti sunt asque in Thessaliam. Postquam vero domum sont reversi, duces suarum copiarum exsilia multamnt. Post Mantinenses Elei venerunt: et hi pariter ntque Mantinenses gravissime dolentes redierunt, pariterque atque illi, postquam domum reversi sont, duces suas in exsilium miserunt. Et hæc quidem de Mantinensibus et 78. Fuit autem in exercitu Æginetarum ad Platanes Ægineta vEleisLampon, Pytheæ filins,hactenus. primarius vir inter Æginetas:n qui Pausa- niam adiit, rem imprabîssimam si suasurus. Ad quem quum noces. sisset, magna studio hæc verba fecit: " Fili Cleombrati ! exsecutus " es facinus ita magnum et præclarum, ut hominis superare naturun t’ videatur: tibique hoc (ledit deus, ut liberata Græcis omnium it quas navimus Græcorum lange maximam gloriam sis consecotus. " At tu nunc etiam quad superest perfice; quo famam etiam con- " sequnris maJorem, et Barbarorum quisque posthac csveat ne res Ait nefarias adversus Græcos ultra suscipiat. Postquam Leonidæ tt ad Thermapylas accubuit, Mardonius et Xerxes caput ejus præ- " ciderunt, et e pala erexerunt. Huic si tu paria reddideris, pri- " mum Spartani, tum vero etiam Græci omnes te collaudabun " Quippe Mardonium si e pala erexeris, patruum mum ultus fusil " Leonidam." Hæe ille dixit, putans se gratificaturum Pausanias. 79. Cui his verbis rex respondit: tt Hospes Ægineta! tuam et li benevaleatiam et prospicientiam laudo: at a recto mimi sans! « plurimum abes. Nam postquam me et patrinm factumque meula ti m cœlum usque extulisti, in nihiluln me projecisti, dum honoris

CALLIOPE. 429 " ut mortuo insulteur, et me ais, id si fecero, melius nuditurum. " Barbaros hoc facere deeet, non Græcos: atque illos hoc nomine " odimus. Ego quidem, quad ad hoc adtinet, nec Æginetis velim " placers, nec quibuscumque talia placent : suflieitque mihi, Lace- " dæmoniis placers, sancte agentem, sancteque loquentem. Lea- Fi nidæ vero, quem tu me jubes ulcisci, puto magnivfice esse paren- « tatou): nam innumerabilium herum cæde ultionem et ipse obti. " nuit et cæteri qui ad Thermopyles occubuerunt. Omnino Rio, " talia propositurus aut miniums noli porro meum in conspectum tt venire: et gratias habe, quad incolumis ubeas!" His auditis, ille discessit. 80. Jam Pausanias, proposito per præconem edicto, ne quis de p’rœda quidquam tangent, hilotas jussit pretiasu colligere. Et illi. per castra discurrentes, tentoria inveneru nt aura argentoque replets, lectosque aura et argenta obductos, et crateres aureas, et phialns, aliaque pacula: plaustrisque impositos invenerunt saccos, in quibus lebetes orant nurei et urgentei: denique stratis cadaveribœ smillas detraxerunt, et torques, et acinuces, qui item aurei erant : Vestis enim variegatæ ne ratio quidem alla habebntur. Ibi tuno multa farta subtrahentes hilotæ vendiderunt Æginetis: malta vero etiam representabant, quæcumque abscondere non potuerant. Atque hinc initium cepere ingentes Æginetarum divitiæ: quippe qui utrum, quasi æs esset, ab hilotis emerunt. - 81. l’ecuniis reliquisque rebus pretiosis in nnnm collatis, decimum exemerunt Delphico deo ; ex qua aureus tripus dedicatus est, qui trieipiti serpenti æneo insistit proxime arum; item Olympica deo decimum exemerunt, ex qua Jovis ænea statua decem cubitarum dedicata est; denique lsthmio deo, unde confecta est Neptuni ænea statua septem cubitorum. Hæe postquam exemere, reliqua inter se distribueront, pellices Persarum, et aurum, et argentum, et alias res pretiosas, et jumenta : acceperuntque quique pro sua merito. Quænam vero præcipua data sint eis quorum præ cæteris , virtus eminuit, a nemine memoratum reperio: puto autem equidem, his præcipua quædam data esse. Pausaniæ vero omnis. deos selects dataque sunt, mulieres, equi, talenta, cameli, pariterque alia82. Narrant pretiosa. etiam hoc accidisse:’ Xerxem, ex Græcis. fugientem, supellectilem suam Mardonio reliquisse; Pausaniam igitur, quum Mardonii tentorium vidisset aura et argenta et variegatis aulæis instructum, pistores et caquas jussisse cœnam parure prorsus quater; Mardonio colin casent instruere. Quod quum illi fecissent, tum Pausaniam, lectulos videntem aureos et argenteos pulcre strates, et mensas aureas et argenteas, et magnificum ipsius cænæ ad- pamtum, propositas admiratum lautitias, joci caussa suas fnmulos Laconicum parure cœnum jussisse. Quumque multum interesset inter utrumque epulum, ridentem Pausaniam vocasse Græcorum duces; eisque, ut convenerunt, utriusque cœnæ adparatum mon- strantem, dixissia: fl Hoe consilio, Græci viri ! vos convocavi, quo

430 HERODOTI HISTOR. 1X. " stultitiam vobis ostenderem Medi; qui, quum tali victus generi " esset adsuetus, ad nos venit, miserum nostrum epulum nabis " rapturus." Hæe Pausanias ducibus Græcorum fertur dixisse. 83. Sed et insequente tempore post bas res gestss multi Plate- enses arculas adhuc invenerunt aura et argenta et aliis pretiosis rebus repletas. Et nonnullo rursus post hæc tempore intergecto. postquam mortuonun cadavera carnibus prorsus fuissent nudata, etiam hoc mirum adparuit; Quum assa in unum locum Platæenses colligerent, repertum est omnium nullam prorsus suturant habens, sed une assa constans. Reperta est etiam maxilla, quum inferior, tum superior, cujus «fentes ita concreti erant, tain reliqui, quam molares, ut nua asse constarent omnes. Reperta etiam sunt assa viri quinque cubitarum. S4. Deinde vero Mardonii cadavcr, pastridie quam commisse pugna est, non est repertum. Quod quidem quonam ab homine fuerit subtraetum, dicere.pro certo non possum. Multos enim memoratos audivi, et diversis e civitatibus viras, qui perhibentur sepeliisse Mardonium; ac navi maltas qui hoc nomine ingentia dona acceperunt ab Artonte Mardonii filio. Quis vero ex his ait, qui Mardonii corpus subtraxerit et sepeliverit, pro certo eomperire non potui. Fertur etiam fama quædam,Dionysaphanem Ephe- sium sepeliisse Mardonium. Sed hæc de Mardonii sepultura. 85. Græci veto, divisa præda, ruas sepeliverunt, seorsim quique. Et Lacedæmonii quidem tria candîtoria fecerunt. ln uno adolescentes sepelierunt, [irenas illi vacant,] quorum e numero Pasido- nias fuit, et Amompharetus, et Philocyon, et Cellierates: in altera reliquos Spartanos ; in tertio hilotas. Hue rationne Lacedœmouii usi sunt. Tegeatæ vero seorsim ab illis suas omnes uno in sepulcra condiderunt : atque ita etiam Athenienses suas una in loco: pariterque Megarenses et Phliasii suas, qui ab equitibus occisi erant. Horum itaque omnium plen-a orant sepulcræ Ad reliquorum vero populorum sepulcra quad adtinet, quatquot apud Platanes osten- duntur, illorum quique, ut ego camperio, quum puderet cos non interfuisse pugnæ, inanes excitarunt tumulus, posterorum hominum gratin. Nain ibidem est etiam Æginetarum, quad vacant, sepulcrum ; quad ego audio decimo post hæc anno, rogantibus Ægine- tis, a Cleade excitatum esse, Autodici filia, cive Platæensi, qui publicus Æginetarum hospes fuit. 86. Sepultis ad Platæam mortuis, deliberantibus Græcis placuit protinus contra Thebas ferre arma, postulareque a Thebanis ut sibi hos traderent qui Medorum partes essent secuti, inprimisque Tima- genidem et Attaginum, qui præ cæteris principes hujus factionis fuissent: quas nisi illi tradidissent, non abscedere decreverunt ab urbe, quin eau] expugnassent. thue hoc eis placuit, ita undecimo post pugnam die ad Thebas venerunt; urbemque obsidentes, postularunt ut prædicti viri sibi dederentur: et, negantibus The- banis se id factums, agrum illorum vastarunt, murumque appog- narunt. a

GALLIOPE. 431 87. Qui quum adsidue multa illis damna inferrent, vicesimo die Timagenides hæc apud Thebanos verba fecit: tt Quaniam " Græcis decretum est, cives Thebani ! non prius ab oppugnatione t’ desistere abscedereque, quam aut expugnassent Thebas, aut nos " illis avobis dediti essemus; nunc nostra caussa ne plura porro if patiatur Bœotia terra! Sed, si illi, pecuniarum avidi, in speciem fi.tantum nos deposcunt, demus eis pecunias ex publice: nam ’t’ publice omnes Medorum partes secuti sumus, non nos soli. Sin ti vere nos deditos cupiunt, caque eaussa urbem appugnant, nos " ipsi ad caussam apud eos dicendam nos sistemus." Et hic sane optime dicere visus est et opportune: protinusque caduceatorem Thebani miserunt ad Pausaniam, significantes se viras illos esset tradituros. 88. De qua ut inter utrosque convenit, interim Attaginus quidem ex urbe clam profugit: cujus filios Pausanias ad se adductas absolvit crimine, Medismi culpam, dieens, filios nullam habere. ’Re- liqui vero viri quas Thebani dediderunt, putabnnt illi quidem ad dicendam caussam se iri admissum, prætereaque confidebant pecuniis amoliri a, se posse’periculum: ut id ipsum suspicatus Pausa- nias, postquam illos accepit, universam sociorum exercitum dimisit, et illos Corinthum abductos interfecit. Ac hæ quidem res surit, ad Platæas et ad Thebas gestæ. ’ 89. Artabazus vero, Pharnacis filins, qui Platæis profugerat, jam lange admodum erat progressas. Qui ubi in Thessaliam pervenit, Thessali cum ad hospitium vocarunt, sciscitatique sunt de reliquo exercitu: nec dum enim quidquam de reluis ad Platæas gestis compererant. At Artabazus, bene gnarus, si de præliis factis id quad res erat illis aperuisset, verendum sibi esse, ne ipse cum exercitu sua pereat: unumquemque enim se adgressurum existimavit, qui quæ gesta crant cognovisset: hæc igitur secum reputans, nec apud Phocenses vulgaverat quidquam, et apud Thessalos hæc dixit: tt Ego quidem, ut videtis, Thessali! in Thraciam mature " pervenire; et celeritate utor, quippe præmissus e castris cum tt hisce ad rem quamdam peragendam. Ipse vero Mardonius, e tt vestigio me cum sua exercitu sequens, max vobis aderit. Hunc " hospitio excipite, omniaque ei officia præstate: nec enim, id u fecisse, in posterum vos pœnitebit." His dictis, raptim per Thessaliam et Macedoniam recta Thraciam versus duxit exercitum, vers festinans, et per mediam terrain viam carpens. Denique Byzantium pervenit. relictis quidem de sua exercitu multis, qui partim a Thracibus in itinere cæsi sunt, partim fume et laboribus conflictati perierunt: Tum ex Byzantio navigiis trajecit: atque ita hic in Asiam est reversas. 90. Quo die istam ad Platæas cladem Persæ acceperunt, eodem die accidit ut alia calamitate ad Mgcalen Ioniæ adfligerentur; Sci- licet quum Dell sederent Græci, qui duce Leotychide Lacedæmonio cum classe advenerant, venerunt ad eos ex Sama legati, Lampani Thrasyclis filins, et Athenagoras Archestratidæ, et Hegesistratus

432 HERODOTI BISTOR. 1X. Aristagoræ, a Samiis missi insclis Persis et inscio tyranno Thes- mestore, Androdamantis filin, quem Persæ tyrannum Serai constituerant. Qui ubi Græcorum duces convenere, multa. atque varia verba Hegesistratus fecit 5 dieens, " si modo vidissent illos Iones, " descituros esse a Persis, et ad illorum adventum disoessuros Bar- " haros; sive hi manserint, nullam aliam talem prædam Græcos " umquam reperturos." Denique communes deos invacans, bor- tutus illos est, ut " homines Græcos servitute vellent liberare, et ’ " pellere Barbarum. ldque’facile illis esse factu," ait: " denim " et naves coram male navigare, nec resistere illis passe. Quod tt si quum suspicionem baherent per dalum se illos excitare, para- f’ tas se esse in illorum navibus obsidum loco abduei." i 91. Quumque pluribus verbis orare non desisteret Samius hospes, tune Leotychides, sive consulta capiendi ominis mussa, sive forte fortuna, deo ita volente, interrogavit cum: " Samie hospes! "iquodnam tibi nomen est ?" Etille, ti Hegesistratus," ait. Moxque Leotychides, intercipiens reliquum sermenem, si quem adjeeturus Hegesistratus esset, u Accipio,” inquit, " amen, Samie hospes! tt accipio hune copiarum ducem." [hoc enim sonat Gnræçum hujus viri nomen.] tt Tu modo fac, et hi qui tecum sunt, ut, priusquam " hinc abeatis, iidem nabis detis, revers Samias promtos nabis " socios adfuturos.” 92. Hæe locutus, e vestigio rem exsequi ad-gressus est. Pra- tinus enim Samii de societate cum Græcis iidem et jusjurandum dederunt: coque facto, duo ex legatis domum navigarunt; nain Hegesistratnm secum’ navigare Leotychides jussit, nomen ejus pro amine accipiens. Et illo quidem die se continuerunt Græci, postridie vero læta illis sacra fuere, interpretis sacrarum officia fun- gente Deiphono, Evenii filio, Apolloniata, ex illa Apollonia, quæ ad Ioniam mare sîta est. 93. Deiphoni hujus pater Euenius fortuna usas erat hujusmadi. Sunt Apolloniæ oves Sali sacræ, quæ interdiu pæcuntur juxta ila- vium, qui ex Lacmone monte per agrum Apolloniatem prope Ori- cum portum in mare influit: noctu vero selecti viri, divitiis et genere spectatissimi inter cives, easdem oves custodiunt, quisque per anni spatium. Nam oves bas, ex oraculi responsa quadras], maximi faciunt Apolloniatæ ; stabulantur autem illæ in entra quodam procul ab urbe. Ibi cas tune Euenius hic, ad id deleatus, custodiebat: et nocte quadam, quum, qui vigilaredebebat, obdormivisset, ingressi in natrum lupi oves fere sexaginta corripuerunt. Quad ubi ille animadvertit, tacuit, nec cuiquam edixit, alias cogitans emere et in illarum locum substituere. At non latuit Apolc loniatas factum: qui, ut id cognoverunt, in judicium adductum Euenium condemnarunt, ut, quoniam ovium custodiam adeo negli- genter obiisset,aculorum usu privaretur. Sed, postquam eumexcæca- runt, continuo deinde nec oves illis pepererunt, nec terra fructum, ut ante, ederetcœpit. Hæc eis et in Dodona et in Delphis prædicta crant. Deinde,vero interrogati prophetæ de (mussa mali præsentië,

CALLIOPË. 433. responderunt, " eo illis hæc accidere, quod sacrai-nm ovium custo- " dem Euenium luminibus orbassent. lpsos enim (deos) immisisse " lupos; neque prius desituros esse illum ulcisci, quam ei pœnam " facinoris dédissent Apolloniatæ, quamcumque ipse postulasset: "quæ quando saluts. fuerit pœna, daturas Euenio esse deos tale " donum, cujus causse multi homines beatumv illum sint prædi- 94. Hæe Apolloniatis data sunt responsa; quæ illi clam haben-, tu, civium suorum nonnullis negotium cum Euenîo conficiendum mandarunt.Il caturi." Et hi ad id con ficiendum hac usi" sunt ratione. Con- veniunt Euenium in sella sédentem, eiqne adsidentes primum aliis de rebus verba facinnt, deinde ad commisemndam hominis calamitatem progressi, atque ita eum fallentes, interrogant i’ quasnnm " pœnas esset postnlnturus, si voluissent Apolloniatæ pœnas .sustig " nere eorum quæ in illum admisissent?" Et ille, qui Ide oraculi responso nihil audiverat, opteras ait : tt si quis ipsi duret agros ’i istos,” (nominabat nempe cives quosdnm, quas noverat duo pnlcerrima Apolloniæ prædîa possidere :) " et ædes insuper in urbe," quas noverat ille pulcernmas esse; " hæc,” inquit, tt si nactus " fuisset, in posterum se non iraturum esse civibus, sed hac muleta il fore contentum." Quœ ubi ille dixit, udsidentes ei cives respon- demnt: " Euenîe, hanc mulctnm, ex oraculi responsa, solvant " tibi Apolloniatæ pro eh quod te luminibus privarum." Et ille quidem, postquam rem totem eognovit, ægerrime tulit se ita esse circumventum: Apolloniatæ veto en, quæ ille optaverat-, emta a dominis, ei dederunt. Protinns autem ab hoc tempore insitam divinandi vim et sacra interpretandi idem Euenius habuit, ita ut hoc nomine celebris evaserit. ’ 95. Ruine igitur Euenii filins Deiphonus, adductus a Corinthiis, sacrorum interpres fuit apud hune exercitum. Audivi vero etiam, eumdem Deiphonum, usurpato Euenii nomine, obiisse Græciam, et passim operam suam locasse, quum non fuisset Euenii filins. 96. Græci, ut perlitarunt, naves ex Delo ad Samum moverunt; et postquam ad Calamos venerunt, terræ Samiæ locum ita nomina- tum, ibi prope Junonis templum, quod eo loci est, adpulerunt et ad navalem pugnnm se compararunt. At Persæ, ubi illos ndnnvi- gare rescivernnt, ipsi quoque naves moverunt ; et cæteras quidem admoverunt continenti, Phœnicum vero naves ut abirent permiserunt. Deliberantibus quippe visum ernt, pugna navali non esse decernendum, nec enim se Græcis pares esse existimabant. Ad continentem autem naviguant, quo essent sub pedestris exercitus sui tutamine, qui in Mycale crut, nempe jussu Xerxis de reliquo exercitu ibi custodiendæ Ioniæ causse relictus. Sexaginta hominum millia erant, quibus Tigranes præerat, vir et forma et stature enli- nens. Huius igitur sub exercitus tutamen se recipere decrevernnt duces classis, navesqne in terrain subducere, et vallo circumdare, quad simul munimentum navibus et sibi rel’ngium esset. 97. Hoe inito consilio profecti sunt Persæ ; quumque præter- 8 K

434 HERODOTI HIBTOR. 1X. navigato Eumenidum temple, quad in Mycale est, in Gasonenut Scolopoentem venissent, ubi est Cereris Eleusiniæ templum, quad Philistus statuit, Pasiclis filias,lNeleum Codri filium ad Miletum condendam secutus: ibi subduxerunt noves: et, cæsis arboribus frugiferis, mura cas circumdederunt partim ligneo, partim lapideo, palasque præncutos circa murum defixerunt. Deniqne, in utrumque pattern re deliberata, et ad tolerandam obsidionem et ad superan-’ dam hostem sese comparabant. 98. Græci, ut ad continentem abiisse Barbares cognoverunt, ægre ferebant quad sibi e munibus essent elapsi: nec vero satis certi erant quid facerent ipsi, utrum domum redirent, an in Helle- spontum navigarent. Ad extremum decreverunt neutrum hornm facere, sed ad continentem dirigera naves. Itaque præparatis scnlis et aliis rebus quorum in navali pugna usus est, versus My- calen navigarunt. Ubi vera prope castra fuerunt hostium, neque quisquam adparuit qui adversus illos egrederetur, naves autem viderunt intra murum subductas, et frequentem peditatum secundum littus in acie stantem ; ibi tune Leotychides, primum, præter littus quum proxime potuit navigans, præcanis voce hæc verba lonibus adclnmavit: " Viri Iones, quatquot estis qui me auditis, accipite t” quæ dico! omnino enim non intelligent Persæ quæ vobis mando. " Quando ad manus venerimus cum haste, tum quisque ventru! " ante omnia libertatis memento, deinde vero tesseræ Hebæ. Sed " et, qui vocem meam non exaudierit, cognascnt hæc ex his qui " andiverint." Cujus sermonis idem consilium fuit quad Themi- stoclis ad Artemisium. Scilicet, si Perses laterent dicta, pensum!n rum se spernvit lenibus ut deficiant 3 sive illo ad Barbaros fuissent delata, factotum ut hi Græcis (Ionibus) difliderent. 99. Deinde, postquam ita louas hartatus Leotychides est, hæc fecerunt Græci. Adpulsis ad littus navibus ezscenderunt, sciem- que instruxerunt. Persæ veto, quum Græcos cernerent ad pugnandum paratos, scirentque hortatos cos esse Jonas ; nec Samii! nec Milesiis satis fidebant. Et Samiis quidem, quad cos suspica- rentur cum Græcis sentire, arma adîmunt. Samii enim, quum in classe Barbarorum advenissent Athenienses captivi, quas in Anisa relictos ceperat Xerxis exercitus,-lias omnes pretio redemerant,et data viatico Athenas remiserant z quo magie hos suspicio premebat, ut qui quingenta cnpita hostium Xerxis liberassent captivitate. Milesios vero jusserunt exitus viarumicustodire ad Mycalæ escu- mina ferentium, ut qui regienem optime nossent: id autem hoc consilio fecerunt, ut illi extra castra essem. Ah his igitur lonibus, quas suspicabantur, si potestatem nancisoerentur, res novas moli- turcs, hoc modo sibi Persæ præcaverunt : ipsi vero crimes campo:b tamnt, quæ sibi pro Vallo essem. 100. Jam Græci, instructa acie, ibant in hastem, quum subito fuma quædam pervolavit universum exercitum, et cadueeus com spectus est in litote depositus. Currebat autem fana hujusmodi, Græcos in Bæotia exercitum Mardonii pralin superasse. Hampe multis

C ALLIOPE. 435 Nique documentis declarantur res quæ divinitus contingunt 5 quandoquidem tune, quum idem fait dies quo et ad Platæas cladem Persæ acceperunt et ad Mycalen accepturi erant, ad Græcos hic stantes fuma pervenit; quo factum est, ut multo majorem fiduciam caperet exercitus, et ad subeunduni periculum esset alacrior. 101. Atque etiam hoc alterum contigit ut coucurreret, quad eunuque pugna prope Cereris Eleusiniæ templum pugnata sit. Nain prope Cereris templum et in Platæensi agro, ut supra docui, pugnatum est, et nunc ad Mycalen pariter pugnaturi erant. l’ic- ltoriam autem jam tum reportasse Græcos cum Pausania, recte his fuma nunciavit: nain Platæensis pugna matutino adhuc tempore hujus diei pugnuta crut, hæc autem ad Mycalen sub vesperam. Pugnatam autem esse utrumque pugnam eodem ejusdem menais die, baud multo post liquida cognoverunt. Anxii autem fuerant, priusquam hæc fuma advenit, non tain sui causse, quam omnium Græcorum, metuentes ne Mardonio succumberet Græcis: sed postquam illa exercitum peryolavit fuma, eo confidentiores et cele- riore gradu in hostem iverunt. Igitur et Græci et Barbari pugnandi studio flagrabant, quippe quibuslet insulæ et Hellespontus præ- mium victoriæ propasitum crut. 102. Athenienses, et qui proxime illos locati erant, dimidium fere totius exercitus, viam habebant secundum littus et per plana lacs; Lacedæmonii vero, et qui post hos locati, par voraginem et montem. Dumque hi circumibant, illi in altero cornu pugnam jam commiserant. Quamdiu igitur Persis rectæ stabant cratæ, repugnabant illi hostibus, neque eis erant inferiores. Sed quum Athenienses bisque proximi, quo ipsorum esset factum, non Lace- dæmaniorum. invicem cohortati, acrius incumberent operi, tum quidem mutata est rei facies. Perruptis enim cratibus ingenti impetu conferti in Perses irruebant: et illi exceperunt quidem impetum, et pet sat longum tempus repugnarunt ; ad extremum vero intra murum profugerunt. Quos insecuti Athenienses cum Corin- thiis et Sicyoniis et Trœzeniis, (hi enim ita deinceps in acie locati craint) simul cum illis intra. murum irruerunt. Ut igitur etiam castellum hoc expugnatum est, omissa pugna Barbari fugam cor- ripuere, exceptis Persis ; qui, etiam ad exiguum licet numerum teillai, constanter tamen Græcis, adsidue irruentibus, sese appo- suerunt. Et duo quidem ex Persicis ducibus fuga evasere, duo vera pericre. Artayntes et Ithamitres,lclassiariorum præfecti, fuga .salutem petierunt: pugnantes vero ceciderunt Mardontes et imperator pedestris exercitus Tigranes. 103. Dum adhuc pugnabant Persæ, advenerunt Lacedæmonii, quique cum his ,erant. et relique simul peregerunt. Ceciderunt autem ibi ex ipsis etiam Græcis baud panel; quum alii, tum ex Sicyaniis multi, eorumque dux Perilaus. Samii vero, qui in exercitu Medico militabant, quibus arma erant ademta, quum leur initia vidissent ancipitem esse pugnnm, quidquîd in eorum fuit potestate fecerunt, quo Græcos juvarent. Et reliqui loues, viden- ’ 3 x 2

486 HERODOTIv HISTOR. 1x. tes Samios initium facere defectionis, ipsi quoque a Persis deflcien- tes, adorti sunt Barbares. 104. Jnm Milesiis quidem mandatum erat, ut viarum exitus custodirent, salutis causse Persarum; que, si eis accidisset id quod nunc accidit, ducibus his uterentur, quorum ope in œcumina My- calæ salvi evaderent. Hoe quidem consilio illos Persæ ibi locave- rant, simul veto, ne, si exercitui adessent, navi quidpiam molirentur. At illi plane contrarium ejus, quad mandatum erat, fecenmt: fugientes quippe Barbares per contrarias duxerunt vias, quæ ad hastes ferebant; et ad extremum eos ipsi, ut infensissimi hastes, interfecerunt. Ita quidem iterum Ionia a Persis defecit. 105. ln hac ad Mycalen pagne virtutis præmium obtinuerunt Athenienses; et ex Atheniensibus Hermelycus Euthyni filins, pancratiastes. Idem vero Hermolycus post hæc, quum bellum gererent Athenienses cum Carystiis, Cyrni in ogre Carystio cecidit in prælio, et prope Geræstum sepultus est. Post Athenienses antem Corinthii et Trœzenii et Sicyenii præcipuam virtutis laudem 106. Græci, plerisque Barbarorum, partim in prælio, partim in fugacommeruerunt. interfectis, naves cremarunt et totum ’ munimentum, præds prias egesta et in littore deposita: reperemntque arcas nonnullas rebns pretiosis repletas. Munitions et navibus incensis, retro navigarunt. Deinde, postquam Samum pervenere, deliberarunt de Ionia in aliam terrant tiangferenda, et qua parte Græciæ, que in potestate esset Græcorum, sedes lenibus sint adsignandæ. Ionia enim vîdebatur Barbarîs esse relinquenda, quandequidem fieri non posset ut ipsi perpetqo Ioniæ præsiderent, eamque custodirent; ones autem, nisi sub Græcorum præsidio essent, nequaquam spe- rare passent, salves se fore, nec pœnas Persis daturas. Qua pro- osita deliberatione, qui ex Peloponnesiis aderant dignitate eminentes, emporia Græcorum qui cum Medis sensissent, ejectis incolis, cum agro ad quodque emporium pertinente, lenibus tradi debere incalenda. Contra Athenienses nulle pacte louas aliam in terram transferendos censebant, nec decere Peloponnesios de ipsorum coleniis quidquam statuera. Quibus abnitentibus, baud inviti Peloponnesii concesserunt. ltaque Samius et Chics et Lesbios, reliquasque lnsulnres, qui arma et noves cum Græcis sociaverant, in commune sociorum rece runt, fide et jurejurando adstrictos de societnte constanter et cum fide servanda. Quo facto ad Hellespontum navigarunt, pontes soluturi, quas adhuc strates se reperturos esse existimaverant. l 107. Qui ex Barbaris fuga evaserunt, numero baud multi, in Mycalæ cacumina compulsi 5 hi deinde Sardes salvi redierunt. Qui dam eo revertuntur, in itinere Masistes, Darii filins, qui acceptæ cladi interfuerat, ducem exercitus Artayntem multis insectatus est maledictis, quum alia dieens, tum et esse illum malien ignaeiorem quad ista mode bellum administrassen- et quasi: pœna clignant au,

CALLIOPE. 437 qui Regi: domum illa calamitnte a4fecîsset. Apud Persas autem mu- liera ignaviorem audire, maximum opprobrîum est. Et ille his dia auditis indignatus,iacinacem eduxit, interfecturus Masisten. Sed irruentem in cum cernons Xenagoras, Pruxilai filins, Halicarnassen- sis, a targe stans ipsius Armyntæ, corripuit medium, sublatumque prostravit humum: atque interim adcurrentes satellites Masisten protexerunt. Quo facto Xenagoras et apud Masîsten, et apud Xerxem, servato fmtre, gratiam iniit: ob idemque factum dein a Xerxe universæ Ciliciæ præfectus est. In reliquo itinere nihil am- piius memorabile accidit: itaque Sardes hi venere. Morabatur nutem tune Sardibus Xerxes ab eo inde tempore quo post cladem mari acceptem, Athenis fugiens, hanc in urbem venerat. 108. Sardibus igitur dum Xerxes moratur, aman tune captas est «taris Masistœ, quæ et ipso ibi erat. Quum veto misais qui eam solicitarent nihil profecisset, nec vim ei vellet inferre, ratione habita. fratris sui Masistæ; (quad ipsum etiam mulierem retinuit, bene gnnram sibi vim non iri inlatum 5) tum ille, quum nulla ei alia via pateret, filio suc Dario hasce conciliai: nuptias, nempe filiam hujus mufleris et Masistæ illi du: uxorem 5 rams, si hoc fecisset, facilius se man-e politurum. Hoe conciliato matrimonio, et peractis nup. dorum solennibus, Susa abiit. Quo ut pervenit, uxoremqu’e Darii suas in ædes recepit ; mm vero, omissa uxore Masistæ, mutatoque amore, uxorem Darii deperiit, Masistæ filiam, caque potitus est. Nomen huic mulieri Artaynta fuît, ’ 109.- Sed succedente tempore comperta res est hac ratione. Amen stria, azor Xerzis, amiculum texuerat ingens, variegatum, et spe- cmu dignumyquoil donc dedit Xerxi. Quo ille delectatus, idem amiculum indutus convenit Artayntam. Jamque quum et hac delectatus esset,jussit cum, pro eo quad ipsi gratificaretur, petere quidquîd i118. sibi dari voluisset; omnia enim, quæ petitura esset, iconsecuturam. Tum illa (nain in fatis crut, ut ingens calamitas universæ familiæ incumberet) Xerxi respondit: " Dahis-ne mihi, ii quod abs te petam P" Et ille, quidvis potins aliud petiturnm illam rams, interposito jurejurando promisit. Tum ille, postquam jura- vit rex, nihil verita, amiculum istud petiit. A: Xerxes, in omnes se partes vertens, dure recusavit: (nulle quidem alia de causas, nisi quad Amestrin metuebat, veritus ne ab ilia, jam-pridem id quod agebatur suspicante, in hac culpa deprehenderetur ;) sed urbes se ei donc daturum ait, et auri immensam vim, et exercitum cui nemo alius nisi ipsa præfutura esset. Est autem hoc Persicum utique donum, exercitus. At mulieri non persuasit; adeoque nmiculum ci dedit. Quo munere illo supra modum gavisa, gestabat amicu- 1mn, coque superbiebat: et eam illud habere eognovit Amestris. 110. Quo comperto, regina non tain in mulierculam illam odium concepit, quum in ejus matrem, Masistæ uxorem 3 eique, ut quæ auctor hujus rei (ut illa putabat) et unice in culpa esset, exizium me- ditata est. huque diem observavit, quo maritus ipsius Xerxes regiam cœnam erat propositnrus; (pan-star autem hæc regia me;

488 HERODOTI HISTOR. 1X. sexuel quotannis, mali regis die; et Persica sermons lycta dicitnr, quod Græcorum lingue rima, id est perfectum, signifient 5 quo etiam die tantum rez sibi caput smegmate detergit, et munera dal: Persis :) hoc igitur observato die Amestris petiit a Xerxe, ut sibi traderetur uxor Mnsistæ. 111e vero rem atrocem et indignam judicavit, uxorem gemmai illi tradere, eamque nullam huilas rei culpam habcutem: intellexerat enim sur hanc illa sibi tradendam postu- luret. 111. Verumtameu, quum ille postulnre non cessaret, ipse autem lege teneretur, quæ vetabat regem Persarum negare quidquîd ab illo, quando regia cœna proposita est, postulatur, postremo admodum quidem invitus indulget. Tradita vero muliere, hoc fecit: uxorem jussit, quæ vellet, facere z ipse vero fratrem ad se vocatum his verbis compellavit : " Masista ! tu Darii filins es, meusqus " frater: ad hæc vir bonus et fortis es. Jam tu hanc mulierem, " quam adhuc in matrimonio habuisti, noli porro habere : sed tibi " ego, pro illa, meam filiam despondeo. Cum hac matrimonium " contrahe; illa vero, quam nunc habes, non sit porto tua couJux; " sic enim mihi placet." Cui Masistes, miratus dicta, respondit: " Proh domine! Quæuam est hæc importuna oratio, quod mejubes " uxorem meam, ex qua mihi tres juvenes filii natisunt, et filiæ, N quarum tu Imam tuo filio in matrimonium duxisti, denique quæ " animo men convenit, hanc me dimitterejubes, et tuam filiam ducem " uxorem ! Ego V610, Rex, magni quidem facio quod me conjugio. ii filiæ tuæ digneris: et horum tamen equidem neutrum faciam: " tu vero noli mihi vim adferre, talem rem postulans. Tuæ cette " filin: reperietur alius maritus me non inferior: me vero sine " meam habere nxorem !" Quo responsa iratus Xerxes: " Igitur Q hoc," inquit, " profecisti: nempe nec ego tibi filiam meam dabo " in matrimonium, nec tu istam porro habebis uxorem 3 quo disons " oblats accipere." Et ille, nihil amplius nisi hoc verbum subji- ciens, ” Domine, nondum tamen prorsus me perdidisti," foras 112. Per idem tempus quo Xerxes cum frette disseruit, inœrim Amestris, accitis regis satellitibus. morem Masistæ misere dilaterai: præcisas momifias et nares. et sures et labia canibus projicit, denique excisa lingue domum dimittit ita indigne dilaniatam. 11?. Mnsistes, quum nihil etiam tune homm audivisset, meulent! tamenexiit. aliquam sibi calamitatem imminere, cursuA domum suam properavit. Ubi conspecta uxore ita mutilata, consilio cum filiis inito, protinus cum filiis aliisque nonnullis Bactra proficiscitur, Bactrinnam provinciam ad defectionem sollicitaturus, et quanta maxima posset mais inlaturus regi. Atque hoc ipsum etiam perfecisset, ut mihi videtur, si usque ad Bactros et Sacas pervenisset: hi enim illum diligebant, et. erat ipse Bactrianæ præfectus. At Xerxeo, ubi cum hoc agere eognovit, misso contra eum exemcitu, et ipsum et ejus filios et milites qui cum illo étant, in itineve interfecit. Et hæc quidem de amorce Xerxi; et de Magma obitu hacteuus.

» 114. Græci annale versusimmo-m Hellespontum profecti, primum un. ad Lectum navres adpulere, ventis retenti: deinde vero, ubi Abydum pervenere, pontes viderunt rescissos, quos adhuc strates esse puta- verant 5 qua de causse. etiam maxime ad Hellespontum navigue- rant. Quare Leotychidæ cæterisque Peloponnesiis placuît retro navigue in Græciam: Atheniensibus vero, eorumque duci Xam Ithippo, visum est his in lacis manere, et Chersonesum tenture. ltaque Lacedæmonii domum naviguant, Athenienses’ vero, ex Abydo in Chersonesum trajicientes, Sestum oppugnarunt. 115. Est autem hæc Sestus munitissimus illius regionis locus: itaque, adlato nuncio de Græcorum in Hellespontum adventu, in illam se receperant et ex aliis finitimis oppidis frequentes, et ex Cardia Œobazus Persa, qui ibi armamenta pontium deposuerat. Tenebant urbem indigenæ Æolenses: cum his veroet Persæ craint, et dierum sociorum baud exiguus numerus. 116. Tyrannus universæ pmvinciæ Artayctes erat, Persa, sans vit et nefarius: qui etiam Xerxem Athenas tendentem circumvenit,petitis ex Elæunte Protesilai Iphicld genîti pecuniis. Est enim Elæunte, Chersonesi oppido, Protesilai sepulcnun, eique de. cumdatum fanant, in quo crant pecuniæ multæ, et aureæ argen- teæque phialæ, et æs, et vestis, et alia donnais; quæ Artaycœs ra- puit, donc sibi data a rege. Deoeperat autem Xerxem tnli ratione: "Domine!" inquit, " Est hic loci domus viri Græci, qui, quum " adversus terrain tuam arma ferret, pœnas dedit, occisusque est. " Huius tu domum mihi dono (la; que discat quisque, contra " tuam ben-am non esse arma ferenda." Quibus dictis facile per- suasurus erat regi, ut ei domum hujus viri largîretur; quippe qui nihil coram, quæ ille sentiret, suspicatus etat. Quod autem ille Protesilaum adversus Regis terrant arma tallas dixit, id hoc mode intellexerat: Persæ universam Asiam existimant suam esse et illius regis qui quoque tempore apud illos regnum obtinet. Artayctes igitur dono sibi datas opes Elæunte Sestum transportavit, et in agro lierai consecrato partim sementem fecit, partim pecora sua pavit: et quoties ipse Elæuntem venit, in penetrali cum mulieribus conqubuit. Tune vero obsidebatur ab Atheniensibus, quum nec ad tolerandam obsidionem pentus esset, nec omnino aspectasse; Athenienses, qui prorsus de improviso illum invaserant. * 117. Postquam vero obsessis [et obsidentibus] autumnus supern- nit, tum dolentes Athenienses, quad et domo abessent, et urbem non possent expugnare, orarunt duces, ut domum se reducerent. At hi negarunt id se prius factures, quam eut expugnassent urbem, sut a communi Atheniensium revocarentur. Ita illi quoque præ- sentem rerum statum patienter tulerunt. * 118. Jam vers, qui in urbe erant, ad extrema redacti crant malorum 5 ita quidem ut lors etiam lectulorum elixarent oomederentA que. Quum autem ne hæc quidem amplius suppeterent, noctu profugerunt Persæ cum Artaycte et Œobazo, in postica urbis parte- de mumdescendeates, que parte tarions erant ostes. Qnod (ne

440 HERODOTI HISTOR. 1X. enim, ubi illuxit, Chersonesitæ Atheniensibus e turribus aiguilleta rum, portasque eis aperuerunt. Moxque major horam pars perse-t cuti sunt profugos, cæteri veto urbem occuparunt. 119. Et Œobazum quidem, quum in Thraciam fugisset, captum Thraees Absinthii Pleistoro indigente deo mactarunt suo more; cæ- tera autem, qui cum eo erant, alio modo interfecerunt. Artayctes vero cum suis, qui post illos demum fugam capessiveraut, (lepre- hensi quum paullo ultra Ægos Potamos essem progressi, satis diu restituerunt; donec, aliisinterfectis, cæteri vivi capti sunt : quos vîn- ctos Sestum Athenienses duxerunt, in bisque ipsum etiam Artaycten et ejus filium. 120. Memorantque Chersonesitæ, uni ex eis, qui vinctos custov diebant, quum salsamenta su r igue torrent, prodigium obtigisse hujusmodi: salsamenta igni imposita subsiliebant pulpitabantque, veluti recens capti pisces. Quod factum quum mirarentur reliqui adcurrentes, Amyctes, ut vidit rodigium, compellans hominem salsamenta torrentem, ait: " Hospes Atheniensis! non est quad " tu hoc prodigio terrearis. Non enim. tibi illud adparuit: sed " mihi Protesilaus, qui Elæunte est, significat, se etiam mortunm ii et sale conditum, vim habere se a diis tributam nocendi his qui .7 injuria illum adfeeerunt. Nunc igitur ego hanc mihi ipse mul- " ctam, qua redimam culpam, volo irrogare : pro thesauris quas " ex illius templo abstuli, centum talents. deo solvam 5 pro me au- " tem et pro filio meo ducenta talents pendam Atheniensibus, si " salvos nos dimittere voluerint." Hæe ille pollicitus, prætori Xanthippo non persuasit.’ Nam Elæuntii, ulciscendi Protesilai causse, ut supplicio ille adficeretur, rogarunt 5 et ipsius etiam præ- toris in hanc pattern inclinaverat sententia. Itaque illum in littus eductum, in quod pertinuerant pontes a Xerxe juncti, sive (ut alii memorant) in collem supra Madytum oppidum situm, clavis asseri adfixum suspenderuut ; et filium ejus in patrie Artayctæ conspectu lapidibus obruerunt. 121. His rebus gestis, retro in Græciam navigamnt, pecunias aliaque pretiosa secum vehentes, atque etiam. pontium armements, quæ in templis dedicare constituerunt. Atque hoc aune nihil præ- terea memorabile gestum est. 122. Hujus Artnyctæ e trabe suspensi progenitor Artembaies fait, is qui Persis auctor fuerat sermonis, quem illi arripientes Cyro proposuerunt, in hanc sententiam: ti Quoniam Jupiter, sublato " Astyage, Persis imperium tradidit, et præ omnibus hominibus ti tibi, Cyre 5 age, quum terrain poesideamus exiguam, caraque " asperam, hac relicta aliam habitemus meliorem! Sunt autem " multæ tales in propinquo, multæ etiam longinquiores: quarum . " si unam occupaverimus, pluribus hominibus admirationi erimu5- r ’i Decet autem hoc facere viras principatum tenentes : et quando " tandem id fieri commodius poterit quam nunc, ubi tot hominibus " et universæ Asiæ imperamus?" Quibus auditis Cyrus, minime probans propositum, " Faciaut hoc!" ait5 " simul vero in se com-

CALLIOPE. 441 *i parent, ut qui imperium porro non habituri sint, sed passuri! fl Ita enim naturam ferre, ut mollibus in terris molles nascentur " homines: nec enim ejusdem terræ esse, et eximios fructus ferre, " et fortes bello viros." Et intelligentes Persæ, longe sapientiorem Cyri sententiam quam suam, desistentes proposito abierunt; et imperare maluerunt, tenuem incolentes terrain, quam cnmpestrem fertilemque colentes aliis servire.

Loci in quibus WrsioiSchweighaeuseri ad Textum ,Rez’zii et Schàferi emendata est.

LIB. I. cap. lin. l. 18. Io Inachi. S. 2. . atque Græci. S. ...-. 1 l. Rex Colcharum. S. 38. Hæe diceutem Crœsus nec munere ullo donavit et nullam ejus rationem habens a se dimisit: inscitum admodum esse hominem rams, qui pressentis, &c. Schweigh. [Hæe Selon neque assentando Crœso, neque ullius cum momenti faciendo, loquutus dimittitur, sane ue visas est indoctus, &c. Valla, cum Gronov. et Wess. 50. . Duorum talentorum. S. 70. . ad iram præceps. S. 106 . . Nain, præterquam quod tributum exigebant a singulis quad singulis imposuerant, &c. S. 120. . et qui reliquis præessent muneribus, habuit constitutos. S. 214. . in sacco suspendit sive in saccum demisit. S. nempe legiti ivoirin". LIB. Il. . equis irrigua. S. . sive potins, nisi simul fluvius pari ratione magis magisque . siteaugebitur. potin, par boves. S.S. . . Juvenes igitur illos. S. . Ister, totem Europam emensus. S. . . Postquam excoriarunt bovem, peractis precibus. S. . exceptis ovibus. S. . Linus, qui. S. . hoc enim. S. p.4 . LibyamGŒWNÏŒOUIOOÜIF versus. S. . pastoris Philitionis. S. . per septingentos. S. . sexcenti. S. . PSammitichus, (et sic deinceps.) S. 176. ’. sive quarum altera hinc, altera- illinc adstat majori. S. 181. 12. intra animnm suum. S.

444 LIB. HI. cap. lin. 37. 10. Vulcnni, cujus, &c. S. 50. 11 . vicissim adloq. S. 93. 6. Caspii. S. 105. 7. viribus aiunt deficere et segnius quodammodo sequi utrumque. S. 116. 8. terne, quæ reliquam omnem terrain eircumdant, et intus intereludunt, eus res possidere, &c. S.

LIB. 1V. 6. 3. Reg-es [sive Regios.] S. 38. l. ex endem Asie. S. 49. 6. Seins. S. 53. 19. les. 1. Budini vero non cadets lingue atque Geloni, utuntur: . quadrnginta.nec eadem utrisque vitæ ratio. S. S. - 119. 16. otiosi sedebimus, S. 149. 1. et ex eo tempera mausers illis liberi. ldemque etiam in Thera insula accidit. eis, &e. S. [Et posteamansit idem hoc (nescio utrum templum au malum) in ’lihera, &e. Ibid. inter adnotat.] 158. 4. per pulcerrimam autem regionem, ne cm, &e. S. 191. ult. non surit. S. LIB. V. 27. ult. functus est. cap. 28. Brevis deinde malorum fait intermis- sio sed inox, &c. S. 45. 8. Crastin et Crastiæ. S. 62. 9. supra Pæoniam. S. 91. 4. sin tyrannide. S. 93. 7. audiverunt libere. S. ... ib. quisque vocem. S. 112. 9. car falee. S. LIB. V1. . infensus tune. S. . hilotæ, et Spartani ipsi. S. . frontes gnaviter. S. . fil. puerique. S. 140. l. hæc hactenus acta enim. LIB. V1]. 10. 13. viris multo. S. 14. 3. hoc dimitte. S.

445 cap. lin. 16. 83. ne adparebit quidem mihi, sive tua indutus sim veste sive men. S. [profeeto nec aspectu sua dignabitur sive mea gerentem, &c. Valla cum Wess.] 16. 34. An vere adpariturum etiam sit mihi, nunc vide’ndum erit. S. [Sed te adibit: quad jam animadvertendum est. Valla cum Valch. et WessJ Wh . His dictis. S. ..°° H . Hic vir. S. . exceptis Atheniensibus. S. . sed cum proprio vitæ periculo eundem, &c. S. . venabula lupis interfieiendis inservientia: S. mdflmæmnuo veniunt. S. leS .1a! . qui illorum. S. un... . circumstabimus. S. . fecit. Conseensa. S. p.1 . præter montes. S. HO . sumtis ol. ramis. S. l-IHaugar- 157. 4. Barbarum te invit. S. - 4, 5. hune nosti Græciam invndentem, &e. S. 160. 13. in alterutro horum adquiescere. .S. 181. 7. myrrhis. S. 209. 16. regno et populo. S. .209. 19. esset repugnatura. S. LIB. VIII. 88. ult. continenter sibi. 40. 10. que est intraitus in Peloponnesum, mura, &e. S. 40. ib. et hæc ut. S. 90. Legendum est cum Schweigh. «gos-moiCno’ pro vulg. urgea-led- Jwro. Tenuit Vallæ Latina Wess. cum Gronav. quæ hujus modi erant. Quin etiam cladi Phœnicum qui aderant, additus est Ariamnes quanqunm amicus regis. [Erra- rem latere arbitror et TQWIÂÉCETO, quæ elegans Reiskii conjectura, fingendum: ut innuatur, Ariaramenem, virum Persam, Ionum amicum, cum præsens adesset cala . mitatem illam Phœnicum adjutasse criminando. Wess.] 91. 1. Et isti-convertebant. His caret Schweigh. 144. 28 nos ei. S. - 29. occurramus. S. v L 1B. 1X. l. Hoe ab Athen. &c.--legati. Hæe Schweigh. eonjungit cum priori libro. 15. 9. exercitui exstr. S. 27. 6. nabis, qui semper fortes fuimus. S. -- 7. ut primi simus. S. 3 M

3;. 1. Hoe autem dicens imitabatur (ut conjectureiiieet) Me- lampedem, regnum pariter et civitatem deposcens. Volta. Sed lege cum Schweigh. ais-rinciez: fiMIÂnÎM n au) ce107.5131011, . lin. finales»; [Schdferum i prudentissimum virum, non dubito, si splendidam Herodoti editionem, quam imperfectam adhuc reliquit, adjecta nana Musa absolvere et placuerit, eandem nobiscum in constituendo interpretando- que hoc loco rationem esse probaturum. Schwaigh.) 93. 17. Quumque et Dodonæum et Delphieum consuluissent ora- * culum caussamque quæsissent præsentium malotum responderunt prophetæ, &c. S. 95. 3. obiisse Græciam, &ç. Talus est, ifda’pG’un 2:1 «à» Inci- 3a, i. e. contra Græciam. Sed nulle pacto probabile videtur scribere Herodotum voluisse operam suam contra Græciam locare consuevisse hune hominem. Roque legen. dam est cum Schweigh. en Reiskii conjectura a...» 71;) tu. [Alienam ab auctoris mente Voila aersionem, Wess. cum Gronov. intactam reliquitf Deiphono negotium in Græ- eia fuisse exhibitum, quad se filium Evenii, cujus non esset, nuncuparet.] 106. 16. nec decere, &e. Vulgo omnes interpretantur: neque Pe- loponnesiis de ipsorum (nempe Atheniensium) coloniis consultandum: quæ sententia Græcis verbis non inest nisi ad dativum nous. intercidisse verbum ursins», ifeïm aliudue simile statueremus. Schweigh. [taque corrigit nikmrrwiovç. 110. 11. uxorem filii. S. 111. 24. perdidisti. S. 116. a. decepto rage quum contra Athenss proficisceretur, Pro- tesilai thesauros Iphîeli filii, Elæunte spoliaverat. S. 120. 10. Nunc igitur ego hanc mihi, &c. Vera aidetur docti viri - conjectura airain; pas pro d’ami 01 quam vers. Lat. ex- pressimus. Scliweigh. Vulgo interpretantut: nuneigitur hæc redemptionis præmia ei tribuere vole.

FINIS.

EXCUDEBAT W. DAXTEg, 01101411-

Âmbw M