Journal of Tropical Plants Research

Home , Cinnamomum burmannii, Crinum thaianum, Didymoplexiella

JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH

Journal of Tropical Plants Research is a peer-reviewed journal of faculty of Forestry, Kasetsart University (KUFF) which publishes research articles on Systematic botany, Ecology, Physiology, Genetics, Biotechnology, Conservation and Utilization. The Journal of Tropical Plants Research is issued once a year. Articles from researchers worldwide are welcomed.

EDITORIAL ADVISORY BOARD

Prof.Dr.Kunio Iwatsuki Prof.Dr.Niels Jacobsen Dr.Thomas B. Croat Assoc.Prof.Dr.Utis Kutintara Dr.Chamlong Phengklai Prof.Dr.Niwat Ruangpanit Prof.Dr.Sanit Aksornkoae Prof.Dr.Thawatchai Santisuk Prof.Dr.Pongsak Sahunaru Assist.Prof.Dr.Suwit Sangtongpraw Assoc.Prof.Dr.Somkid Siripatanadilok Dr.Sarayudh Bunyavejchewin Dr.Kongkanda Chayamarit Assist.Prof.Dr.Wanchai Arunpraparat

EDITORS Editor-in-chief Assist.Prof.Dr.Duangchai Sookchaloem

Associate Editor Assist.Prof.Dr.Wichan Eiadthong

EDITORIAL BOARD

Dr.Trevor R. Hodkinson Assoc.Prof.Dr.Yingyong Paisooksantivatana Assoc.Prof.Sumon Masuthon Dr.Jesada Luangjame Assoc.Prof.Dr.Srunya Vajrodaya Assist.Prof.Dr.Payattipol Narongajavana Assoc.Prof.Dr.Vipak Jintana Prof.Dr.Yongyut Trisurat Assoc.Prof.Dr.Dokrak Marod Dr.Suthee Duangjai Assist.Prof.Dr.Sarawood Sungkaew Mr.Phruet Racharak Dr.Suwimon Uthairatsamee Publisher Faculty of Forestry, Kasetsart University, Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand. Printed at UOPEN Co.,Ltd. Bangkok, Thailand

JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH Vol. 5 (2012)

Supporters Mr.Chairat Aramsri Deputy Managing Director, Forest Industry Organization (FIO) , Ministry of National Resources and Environment Mr.Chanatip Kuldilok Director of Reforestation Promotion Office, Royal Forest Department, Ministry of National Resources and Environment

Organizers 1. Faculty of Forestry, Kasetsart University 2. Faculty of Agriculture, Kasetsart University 3. Faculty of Science, Kasetsart University 4. Royal Forest Department 5. Department of National Park, Wildlife and Plant Conservation 6. Department of Marine and Coastal Resources

Sponsors 1. Royal Forest Department 2. Forest Industry Organization 3. PPT Public Company Limited

Front Cover Bauhinia siamensis K. Larsen & S. S. Larsen Sapria ram Bänziger & B. Hansen Wrightia lanceolata Kerr Back Cover Crinum thaianum J. Schulze Caulokaempferia thailandica K. Larsen

JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH Vol. 5 (2012)

CONTENTS

Thai Endemic Plants: Species Diversity, Habitats, and Risk of Extinction Status 1 - 19 Sutida Maneeanakekul, Duangchai Sookchaloem

Effects on Flooded Disaster in 2011 to Species Diversity of Tree Flora in 20 - 63 Kasetsart University, Bangkhen Campus Wichan Eiadthong

Taxonomic Studies of Family Rubiaceae in Some Area of Khao Yai National Park, 64 - 79 Nakhon Ratchasima Province. Surin Kangkun, Duangchai Sookchaloem, Suwit Sangtongpraw

Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012

Thai Endemic Plants: Species Diversity, Habitats, and Risk of Extinction Status

Sutida Maneeanakekul1 Duangchai Sookchaloem1, *

ABSTRACT

Endemic plant species are the plant species occurring naturally within one country. They are easily threatened due to specific habitat requirements. Several endemic species have become extinct before being discovered. For this reason, information on endemic species diversity, conservation status, and habitat are necessary for conservation planning in the future. According to previous studies on floras of Thailand, there were 826 species from 318 genera in 74 families of plants reported as endemic to Thailand. They consisted of 577 species, 206 genera, 51 families of Dicotyledons, 219 species, 90 genera, 11 families of monocotyledons, 22 species, 20 genera, 11 families of ferns, and 6 species, 1 genus, 1 family of gymnosperms. Six status levels of extinction risk following IUCN categories and criteria (version before 1994, 1994 and 2001) were reported among Thai endemic species. There were 406 species classified as Rare status, 243 species in Vulnerable status (VU), 99 species as Endangered status (EN), 73 species as Not Evaluated status (NE), 3 species as Least Concern status (LC), and 2 species as Near Threatened status (NT). In highly threatened statuses (EN and VU status), Orchidaceae was the richest family (80 species) followed by Gesneriaceae (45 species), Araceae (15 species), Begoniaceae (15 species) and Zingiberaceae (15 species). Mostly of these families were found in montane forests (93 species) and limestone mountains (90 species). All highly threatened plants were priority groups requiring substantial and urgent actions to improve their statuses and protect their habitats. Intensive studies on population structure, ecological needs, physiology, and other autecology aspects are necessary to increase effective managements in the future.

Key words: Thai endemic plants, risk of extinction, status, species diversity E-mail: [email protected]

1 Department of Forest Biology, Faculty of Forestry, Kasetsart university * Corresponding author 2 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

INTRODUCTION

Thailand is one of the most flora richest countries, containing about 10,000 species and 1,900 genera of vascular plants, of which 10 percent are endemic species. They are usually found in restricted geographic areas or under limited environmental conditions, such as isolated islands, dry limestone areas, or mountainous areas (Santisuk, 2005). Endemic plants are the species that occur naturally within one country (IUCN, 2010). Because of the requirements of a specific habitat and microclimate, they are easily threatened (Santisuk, 2005). Important factors threatening plant species are continuous habitat destruction and overexploitation. Some plant species are popular as ornamental plants, such as those found in the Orchidaceae and Cycadaceae family, etc. Several endemic species, especially those classified as vulnerable, endangered, and critically endangered plants, have already become extinct before being discovered. Consequently, basic information on endemic species diversity, together with habitats, and their risk of extinction status levels are important databases for Thailand. A knowledge of these endemic plants is very helpful for monitoring and conservation planning in the future.

Species diversity of endemic plants in Thailand According to previous reports on floras of Thailand, there were 826 species from 318 genera in 74 families reported as endemic plants to Thailand. They were divided into four groups: ferns, gymnosperms, monocotyledons and dicotyledons, by evolutional level. Numbers of each group were as shown below. Endemic ferns comprised 22 species from 20 genera in 11 families. There were 5 species of Dryopteridaceae (Tagawa and Iwatsuki,1988), 4 species of Parkeriaceae (Tagawa and Iwatsuki, 1988), 2 species of Lomariopsidaceae (Tagawa and Iwatsuki, 1988), and 1 species each Aspleniaceae (Santisuk et al., 2006), Grammitidaceae (Tagawa and Iwatsuki,1988), Athyriaceae (Santisuk et al., 2006), Dryopteridaceae (Tagawa and Iwatsuki, 1988; Santisuk et al., 2006 ), Lomariopsidaceae (Santisuk et al., 2006), Pteridaceae (Santisuk et al., 2006), Thelypteridaceae (Tagawa and Iwatsuki, 1988) and Vittariaceae (Santisuk et al., 2006). Endemic gymnosperms comprised 6 species from Cycas genus in Cycadaceae family (Santisuk et al., 2006). Endemic monocotyledons comprised 219 species from 90 genera in 11 families. Orchidaceae family had the highest number of species with 89 endemic species (Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008; Kurzweil, 2009). There were 39 species of Araceae (Santisuk et al., 2006; Sookchaloem, 1995, 1997), 29 species of Zingiberaceae (Santisuk et al., 2006; Pooma et al., 2008), 21 species of Cyperaceae (Simpson and Koyama, 1998; Santisuk et al., 2006), 13 species of Palmae (Santisuk et al., Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 3

2006), 12 species of Gramineae (Santisuk et al., 2006), 8 species of Dioscoreaceae (Santisuk et al., 2006; Winlkin and Thapyai, 2009), and 5 species of Smilacaceae reported as endemic plants (Santisuk et al., 2006). The families Amaryllidaceae (Santisuk et al., 2006), Eriocaulaceae (Santisuk et al., 2006), Lowiaceae (Santisuk et al., 2006) had only 1 endemic species each. Endemic dicotyledons comprised 579 species from 206 genera in 51 families. The Rubiaceae family had the highest number of endemic species. Species numbers in each family are reported in Table 1.

Table 1 Species numbers in dicotyledon families and references Family Number of References Species Rubiaceae 63 Santisuk et al., 2006; Chamchumroon, 2006; Pooma, 2008 Euphorbiaceae 56 Santisuk et al., 2006; Chayamarit and Welzen, 2007 Gesneriaceae 50 Pooma et al., 2005; Santisuk et al., 2006 Aristolochiaceae 28 Phuphathanaphong, 1987, 2006; Santisuk et al., 2006 Cucurbitaceae 27 Santisuk et al., 2006; De Wilde and Duyfjes, 2008 Scrophulariaceae 25 Yamazaki, 1992; Pooma et al., 2005; Santisuk et al., 2006 Leguminosae 24 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008; Wilmot-Dear, 2008 Begoniaceae 23 Santisuk et al., 2006 Myrtaceae 23 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Balsaminaceae 21 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Myrsinaceae 19 Larsen and Hu, 1996 Labiatae 16 Santisuk et al., 2006; Leeratiwong et al.,2009 Sapotaceae 13 Santisuk et al., 2006 Apocynaceae 11 Middleton, 1999; Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Ebenaceae 11 Phengklai, 1981; Santisuk et al., 2006 Oleaceae 11 Santisuk et al., 2006 Gentianaceae 10 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Lauraceae 10 Santisuk et al., 2006 Convolvulaceae 9 Santisuk et al., 2006; Staples: 2010

4 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

Table 1 (Continue)

Family Number of References Species Menispermaceae 8 Santisuk et al., 2006 Fagaceae 8 PhengKlai (2006), Santisuk et al., 2006 Annonaceae 7 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Araliaceae, 7 Santisuk et al., 2006 Myristicaceae, Primulaceae Sterculiaceae 7 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008; Phengklai, 2001 Melastomataceae 6 Renner et al., 2001; Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Magnoliaceae 5 Pooma, 2008; Nooteboom and Chalermglin: 2009 Acanthaceae, 5 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Ranunculaceae Capparaceae 4 Santisuk et al., 2006 Celastraceae 4 Hou et al.,( 2010) Ericaceae, Tiliaceae 4 Santisuk et al., 2006 Combretaceae, 3 Santisuk et al., 2006 Compositae, Theaceae, Umbelliferae, Malpigiaceae Amaranthaceae, 2 Santisuk et al., 2006 Bignoniaceae, Malvaceae, Symplocaceae, Thymelaeaceae Vitaceae 2 Trias-Blasi et al., 2009 Acer, Moraceae 1 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008 Anacardiaceae 1 Santisuk et al., 2006; Pooma, 2008, Chayamarit, 2010 Passifloraceae 1 Wilde and Duyfjes(2010)

Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 5

Table 1 (Continue)

Family Number of References Species Campanulaceae, 1 Santisuk et al., 2006 Caprifoliaceae, Cornaceae, Flacourtiaceae, Geraniaceae, Loganiaceae, Orobanchaceae, Rafflesiaceae, Melanthiaceae, Xyridaceae Loranthaceae, 1 Pooma, 2008

Proportions of endemic plants in each group are shown in Figure 1.

Figure 1 Proportion of endemic species in each group

Endemic plant species in Thailand can be divided into 19 groups based on habit types as follows: 22 species of fern (F), 12 species of grass (G), 71 species of epiphytic orchid (EO), 2 species of Saprophytic orchid (SapO), 21 species of terrestrial orchid (TerO ), 2 species of aquatic herb (AqH), 272 species of herb (H), 21 species of herbaceous climber (HC), 1 species of parasitic herb (PaH), 1 species of saprophytic herb (SapH), 2 species of climbing palm (CP), 14 species of palm (P), 131 species of shrub (S), 3 species of epiphytic shrub (ES), 9 species of scandent shrub 6 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

(ScanS), 69 species of shrubby tree habit (ST), 9 species of shrub/shrubby tree (S/ST), 69 species of shrubby tree habit (ST), and 81 species of tree habit (T).

Habitats of endemic plant species From literature reviews, endemic species were found in13 habitat types. Tropical rain forest was the habitat with the richest species number (270 plant species). This was followed by dry evergreen forest (233 species), montane forest (230 species), limestone mountains (183 species) mixed deciduous forest (160 species), deciduous dipterocarp forest (55 species), pine forest (43 species), swamp areas and marshy areas (13 species), along river banks (8 species), bamboo forests (6 species), savanna (6 species), open areas (6 species) and cultivated areas (3 species). Several species were found in more than 1 habitat causing species numbers in habitat parts to be more than the species diversity. Proportions of endemic species in each habitat are shown in Figure 2.

Figure 2 Proportions of endemic species numbers in each habitat

Doi Chiang Dao forest (limestone mountain) was found to be the richest endemic plant area, with 87 endemic species. The other areas with high numbers of endemic species were reported as follows: 59 species in Doi Suthep National Park (montane forest), 48 species in Doi Inthanon National Park, (montane forest and dry deciduous forest), 27 species in Phu Kradung National Park (deciduous dipterocarp forest, dry evergreen forest and montane forest, grass land), 21 species in Phu Luang wildlife sanctuary (montane forest and dry evergreen forest), 17 species in Khao Luang National Park (tropical rain forest and montane forest), 15 species in Khao Yai National Park (dry evergreen forest, montane forest, open area and marshy areas) and 12 species in Kaeng Krachan National Park. Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 7

Risk of extinction status in Thai endemic plants The status of Thai endemic plants were reported in Thailand Red data book in 2006. In this book, levels of status were classified using IUCN categories and criteria of threat. Only Rare status (Plants with small population size. Most are not in endangered status but there are rick to be vulnerable in the immediate future) was classified following IUCN categories and criteria before version 1994 whereas other status levels were classified using IUCN versions 1994 and 2001. The addition of Lower Risk status differentiated IUCN version 2001 from IUCN version 1994. (Santisuk et al., 2006). The category structures of IUCN version 2001 are shown in Figure 3, and the category details are explained below.

Figure 3 Category structures of IUCN 2001 Source: IUCN (2001)

Extinct (EX): The last individual in a taxon has died with no reasonable doubt. Extinct in the wild (EW): A taxon is known only to survive in cultivation, in captivity or as a naturalized population (or populations) well outside the past range.

Threatened status level is divided into three status levels:

- Critically Endangered (CR): A taxon is facing an extremely high risk of extinction in the wild in the immediate future. - Endangered (EN): A taxon is facing a very high risk of extinction in the wild. - Vulnerable (VU): A taxon is facing a high risk of extinction in the wild. 8 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

Threatened status level is divided into CR, EN, or VU when the best available evidence indicates that they meet any of the following criteria shown in Table 2

Table 2 Criteria for CR, EN and VU

Status Reduction in Geographic Population size estimated Probability of extinction level population range (extent of to number in the wild size occurrence) CR ≥80% over Estimated to be Fewer than 250 mature At least 50% within 10 the last 10 less than 100 km2 individuals and years or three years or continuing decline of at generations three least 25% within three generations years or one generation EN ≥70% over Estimated to be Fewer than 2,500 mature At least 20% within 20 the last 10 less than 5,000 individuals and years or five years or km2 continuing decline of at generations three least 20% within five generations years or two generations VU ≥50% over Estimated to be Fewer than 10,000 At least 10% within 100 the last 10 less than 20,000 mature individuals and years. years or km2 continuing decline of at three least 10% within 10 years generations or three generations

Lower Risk (LR): A taxon has been evaluated, against the criteria for any of the categories CR, EN or VU. Lower Risk is divided into three status levels:

- Conservation Dependent (LR/cd) A taxon focuses on a continuing taxon-specific or habitat-specific conservation program , the cessation of which would result in the taxon qualifying for one of the threatened categories within a period of five years. - Near Threatened (NT): A taxon has been evaluated against the criteria but does not qualify for CR, EN or VU now, but is close to qualifying for or is likely to qualify for a threatened category in the near future. Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 9

- Least Concern (LC): A taxon has been evaluated against the criteria and does not qualify for CR, EN, VU or NT. Widespread and abundant taxa are included in this category.

Data Deficient (DD): A taxon is Data Deficient when there is inadequate information to make a direct, or indirect, assessment of its risk of extinction. Not Evaluated (NE): A taxon has not yet been evaluated against the criteria. New revisions in several flora books (from 2007 to present) also reported conservation status based on IUCN world red lists. (Chayamarit and Welzen, 2007; Boyce, 2008, 2009; De Wilde and Duyfjes, 2008, 2010; Kesonbua and Chantaranothai, 2008; Wilmot, 2008; Kurzweil, 2009; Leeratiwong et al., 2009; Nooteboom and Chalermglin, 2009; Trias – Blasi et al., 2009; Hou and Welzen, 2010; Staples, 2010). Risk of extinction status of endemic plant species can be categorized into 6 status levels: Endangered status (status in IUCN 1994 and 2001 categories), Vulnerable status (status in IUCN 1994 and 2001 categories), Near Threatened status (status in IUCN 2001), Least Concern status (status in IUCN 2001categories), Not Evaluated status (status in 2001categories), and Rare status (status in IUCN before 1994). The findings for these statuses are described in detail below.

1. Endangered status (status in IUCN 1994 and 2001 categories ) There were 99 plant species from 54 genera in 13 families reported as Endangered status. Species lists, together with their habits, are shown in Table 3, and some photographs of plants are shown in Figure 4.

Table 3 Species lists of endemic plants in Endangered status

Botanical names and Habit Dioscoreaceae (3 species, 1 genus): Dioscorea pseudotomentosa Prain & Burkil (H), D. kerrii Prain & Burkill (H), D. rockii Prain & Burkill (H) Orchidaceae (76 species, 37 genera): Amitostigma thailandicum Seidenf. & Thaithong (TerO), Arachnis limax Seidenf. (EO), Ascocentrum semiteretifolium Seidenf. (EO), Ascochilus nitidus Seidenf (EO). Bulbophyllum echinulus Seidenf. (EO), B. guttifilum Seidenf.(EO), B. notabilipetalum Seidenf.(EO), B. ovatilabellum Seidenf.(EO), B. pallidum Seidenf. (EO), B. reclusum Seidenf. (EO), B. shweliense W.W. Sm. (EO), B. sukhakulii Seidenf.(EO), B. unciniferum Seidenf. (EO), Cheirostylis didymacantha Seidenf. (TerO), Chiloschista extinctoriformis Seidenf. (EO), C. ramifera Seidenf. (EO), C. viridiflora Seidenf. (EO), Cleisostoma kerrii Seidenf. (EO), C. krabiense (Seidenf.) Garay (EO), Cyrtosia nana (Rolf ex Downie) Garay. (TerO), Dendrobium erosstelle Sedenf. (EO), D. garrettii Seidenf. (EO), 10 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

Table 3 (Continue)

Botanical names and Habit D. lueckelianum Fessel &Wolff (EO), D. mucronatum Seidenf. (EO), D. nanocompactum Seidenf (EO),D. parvum Seidenf. (EO), D. perpaulum Seidenf (EO), D. proteranthum Seidenf.(EO), D. umbonatum Seidenf (EO), D. ypsilon Seidenf. (EO), Didymoplexiella siamensis (Rolfe ex Downie) Seidenf. (EO), D. khiriwongensis Seidenf. (Tero), Epipactis flava Seidenf., (TerO), Eria latilabellis Seidenf. (EO), E. lineoligera Rchb.f. (EO), E. ochracea Rolf (EO), E. simplex Seidenf. (EO), E. wildiana Rolf ex Downie (EO), Gastrochilus minor Seidenf. (EO), G. obliguusvar. Suavis (Seidenf) Z.H. (EO), G. rutilans Seidenf. (EO), G. sutepensis (Rolfe ex Downie) Seidenf. & Smitinand (EO),Gastrodia fimbriata Suddee (SapO), Grosourdya callifera Seidenf. (EO), Habenaria hastata Seidenf. (TerO), H. longitheca Seidenf. (TerO), H. porphyricola Schltr. (TerO), H. siamensis Schltr. (TerO), Ione rutilans Seidenf. (EO), Ipsea thailandica Seidenf. (EO), Kingidium minus seidenf. (TerO), Lesliea mirabilis Seidenf. (EO), Luisia recurva seidenf. (EO), Nervilia cumberlegii Seidenf. & Smitinand (TerO), Oberonia dolichocaulis Seidenf. (EO), O. longirachis Seidenf. & H.A. Peders (EO), Paphiopedilum exul (Ridl.) Rolfe (TerO), P. godefroyae (God. - Leb) Stein (TerO), P.sukhakulii Schoser & Senghas (TerO), Platanthera angustilabris Seidenf. (TerO), Pomatocalpa linearifolia (Hook.f.) J.J. Sm. (EO), Rhynchogyna saccata Seidenf. & Garay (EO), Sarcoglyphis thailandica Seidenf. (EO), Sirindhornia mirabilis H.A. Pedersen & Suksathan (TerO), S. pulchella H.A. Pedersen & Suksathan (TerO), Staurochilus gibbosicalar Seidenf. (EO), S. loratus (Rolfe ex Downie) Seidenf (EO), Sunipia angustipetala Seidenf. (EO), S. thailandica (Seidenf. & Smitinand) P.F. Hunt (EO), Tainia ovalifolia (Ames & C. Schweinf.) Garay & W. Kittr. (TerO), T. saprophytica Seidenf. (SapO), Thrixspermum sutepense (Rolfe ex Downie) Tang & F.T. Wang (EO), Trias rosea (Ridl.) Seidenf. (EO), Trichoglottis tomentosa Seidenf. (EO), Uncifera thailandica Seidenf. & Smitinand (EO) Palmae (3 species, 3 genera): Iguanura divergens Hodel (P), Maxburretia furtadoana J. Dransf. (P), Salacca stolonifera Hodel (P) Zingiberaceae (1 species, 1 genus): Geostachys angustifolia K. Larsen (H) Apocynaceae (1 species, 1 genus): Wrightia lanceolata Kerr (S) Balsaminaceae (2 species, 1 genus): Impatiens damrongii T. Shimizu (H), I. garrettii Craib (H) Begoniaceae (1 species, 1 genus): Begonia rimarum Craib (H) Euphorbiaceae (1 species, 1 genus): Sauropus poomae Walzen & Chayamaris (S) Gentianaceae (2 species, 1 genera): Swertia calcicola Kerr (H), S. chiangdaoensis P. Suksathan (H) Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 11

Table 3 (Continue)

Botanical names and Habit Gesneriaceae (5 species, 5 genera): Aeschynanthus stenosiphonius W.T. Wang (ES), Chirita fulva Barnett (H), Kaisupeea cyanea B.L. Burtt (H), Leptoboea multiflora (C.B. Clarke) Gamble subsp. grandiflora B.L. Burtt (H), Ridleyandra kerrii A. Weber (H) Labiatae (3 species, 1 genus): Plectranthus chiangdaoensis S. Suddee (H), P. gigantifolius S. Suddee (H), P. tomemtifolius S. Suddee (H) Leguminosae-Caesalpinioideae (1 species, 1 genus): Bauhinia siamensis K. Larsen & S.S. Larsen (C) Rafflesiaceae (1 species, 1 genus): Sapria ram Bänziger & B. Hansen (PaH)

Doi Inthanon National Park was found to be the area with the highest number of EN species (11 species). Following this was Doi Chiang Dao (9 species), Doi Suthep National Park and Phu Luang (4 species each). Most EN species were found in montane forest (34 species) and dry evergreen forests (29 species). Some were also found in tropical rain forest (16 species), limestone mountain (16 species), mixed deciduous forest (11 species) and deciduous dipterocarp forest (4 species).

A B C A B C

Figure 4 Endangered status plants (B) (A) Bauhinia siamensis K. Larsen & S. S. Larsen (B) Sapria ram Bänziger & B. Hansen (C) Wrightia lanceolata Kerr [Type a quote from the document or the summary of an interesting point. You can position the text box anywhere in the document. Use the Text Box Tools tab to change the formatting of the pull quote text box.] (A) (B) (C) Source: Forest herbarium (2011)

12 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

2. Vulnerable status(status IUCN 1994 and 2001 categories) There were 243 species of 93 genera in 47 families reported as Vulnerable status. Gesneriaceae was the family with the highest number of VU plants, with 40 species. Photographs of some VU plants are shown in Figure 5. VU plants were found in limestone mountain (75 species), montane forest (60 species), tropical rain forest (54 species), dry evergreen forest (42 species), mixed deciduous forest (40 species), deciduous dipterocarp forest (9 species), swamp areas and marshy areas (5 species), open areas (4 species), and savanna (2 species). The species lists are shown in Table 4 (Middleton, 1999; Santisuk et al., 2006; Chayamarit and Welzen, 2007; De Wilde and Duyfjes, 2008; Wilmot-Dear, 2008; Winlkin and Thapyai. 2009).

Table 4 Species lists of endemic plants in Vulnerable status

Botanical names and Habits Aspleniaceae (1 species, 1 genus): Asplenium siamenseTagawa & K. Iwats. (F) Dryopteridaceae (2 species, 2 genera): Ctenitis dumrongii Tagawa & K. Iwats. (F), Heterogonium hennipmanii Tagawa & K. Iwats (F) Lomariopsidaceae (2 species, 2 geneara): Elaphoglossum dumrongii Tagawa &K. Iwats (F), Lomagramma grossoserrata Holtt (F) Parkeriaceae (3 species, 3 genera): Adiantum siamense Tagawa & K. Iwats. (F), Cheilanthes delicatula Tagawa & K. Iwats. (F), Pteris phuluangensis Tagawa & K. Iwats. (F) Vittariaceae (1 species, 1 genus): Antrophyum winitii Tagawa & K. Iwats. (F) Cycadaceae (3 species, 1 genus): Cycas nongnoochiae K.D. Hill (S), C. pranburiensis S.L. Yang (S), C. tansachana K.D. Hill & S.L. Yang (H) Amaryllidaceae (1 species, 1 genus): Crinum thaianum J.schulze (H) Cyperaceae (11 species, 4 geneara): Carex cataphyllodes Nelmes (H), C. phyllocaula Nelmes (H), Fimbristylis brunneoides Kern (H), F. prabatensis D.A. Simpson (H), F. psammophila Kern (H), F. savannicola Kern (H), F. sleumeri Kern (H), F. smitinandii T.Koyama (H), F. spicigera Kern (H), Khaosokia caricoides D.A. Simpson (H), Schoenus smitinandii T.Koyama (H) Araceae (15 species, 5 genera): Aglaonema chermsiriwattanae D.Sookchaloem (H), Amorphophallus aberrans Hett. (H), A.albispathus Hett. (H), A.amygdaloides Hett.&M. Sizemore (H), A.atrorubens Hett.&M. Sizemore (H), A.obscurus Hett.&M. Sizemore (H), A.polyanthus Hett.&M. Sizemore (H), A.saururus Hett. (H), A.sizemoreae Hett. & T.C. Champ (H), A.symonianus Hett. & M.Sizemore (H), Arisaema omkotense Gusman (H), Pseudodracontium latifolium Serebryanyi (H), Typhonium albispathum Bogner (H), T.hirsutum (S. Y. Hu) J.Murata et Mayo (H),

Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 13

Table 4 (Continued)

Botanical names and Habits T.smitinandii D. Sookchaloem et Murata Dioscoreaceae (2 species, 1 genus): Dioscorea pseudonitens Prain & Burkill (H), D. inopinata Prain & Burkill (H) Gramineae (6 species, 5 genera): Eulalia bicornuta Bor (G), E. smitinandiana Bor (G), Isachne smitinandiana A. Camus (G), Parahyparrhenia siamensis W.D. Clayton (G), Sporobolus kerrii Bor. (G), Temochloa liliana S. Dransf. (G) Orchidaceae (5 species, 5 genera): Bulbophyllum smitinandii Seidenf. & Thorut (EO), Cheirostylis thailandica Seidenf. (TerO), Cymbidium caulescens Ridl. (EO), Dendrobium friedericksianum RCHB. F. (EO), Eria brevicaulis Seidenf. (EO) Palmae (6 species, 6 genera): Calamus temii T. Evans (CP), Iguanura thalangensis C.K. Lim (P), Kerriodoxa elegans J. Dransf. (P), Licuala distans Ridl. (P), Pinanga malaiana (Mart.) Scheff. (P), Trachycarpus oreophilus Gibbons & Spanner (P) Smilacaceae (1 species, 1 genera): Smilax micro-china T. Koyama (S) Zingiberaceae (15 species, 8 genera): Amomum siamensis Craib (H), Boesenbergia acuminata P. Sirirugsa (H), B. basispicata K. Larsen ex P. Sirirugsa (H), B. siamensis (Gagnep.) Sirirugsa (H), Caulokaempferia jirawongsei Picheansoonthon & Mokkamul (H), C. khaomaenensis Picheansoonthon & Mokkamul (H), C. saksuwaniae K. Larsen (H), C. thailandica K. Larsen (H), Geostachys holttumii K. Larsen (H), G. smitinandii K. Larsen (H), Globba reflexa Craib (H), Hedychium samuiensis Wall (H), H. tomentosum Sirirugsa & Larsen (H), Kaempferia larsenii P. Sirirugsa (H), Scaphochlamys obcordata P. Sirirugsa & K. Larsen (H) Acanthaceae (1 species, 1 genera): Thumbergia colpifera B. Hansen (H) Acer (1 species, 1 genera): Acer chiangdaoense Santisuk (T) Annonaceae (4 species, 4 genera): Alphonsea siamensis Kessler (ST), Cyanthostemma siamensis Utteridge (C), Dasoclema siamensis (Craib) J. Sinclair (S), Mitrephora winitii Craib (T) Apocynaceae (7 species, 4 genera): Alstonia rupestris Kerr (S), A. curtisii King & Gamble (S), Alyxia thailandica D.J. Middleton (C), Ichnocarpus fulvus Kerr (C), I. uliginosus Kerr (C), Wrightia sirikitiae D.J. Middleton & T. santisuk (S/T) W. viridiflora Kerr (ST) Apocynaceae (7 species, 4 genera): Alstonia rupestris Kerr (S), A. curtisii King & Gamble (S), Alyxia thailandica D.J. Middleton (C), Ichnocarpus fulvus Kerr (C), I. uliginosus Kerr (C), Wrightia sirikitiae D.J. Middleton & T. santisuk (S/T) W. viridiflora Kerr (ST) Basalminaceae (2 species, 1 genus): Impatiens charanii T.Shimizu (H), I.phuluangensis T.Shimizu (H) 14 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

Table 4 (Continue)

Botanical names and Habits Begoniaceae (14 species, 1 genus): Begonia demissa Craib. (H), B. festiva Craib, B. garrettii Craib (H), B. incondita Craib (H), B. obovoidea Craib (H), B. prolixa Craib (H), B. pumila Craib (H), B. puttii Craib (H), B. rabilii Craib (H), B. saxifragifolia Craib (H), B. smithiae Geddes (H), B. socia Craib (H), B. soluta Craib (H), B. subviridis Craib (H), B. vagans Rildl. (H) Ericaceae (1 species, 1 genus): Agapetes saxicola Craib (ES) Gentianaceae (3 species, 1 genus): Gentiana arenicola Kerr (H), G. leptoclada Balf.f. & Forrest ex Forrest subsp. australis (Craib) Toyokuni (H), G. timida Kerr (H) Gesneriaceae (40 species, 10 genera): Boeica glandulosa B.L. Burtt (S) Chirita bimaculata D. Wood (H),C. elphinstonia Craib (H), C. smitinandii B.L. Burtt (H), Didymocarpus dongrakensis B.L. Burtt (H),D. epithemoides B.L. Burtt (H), D. geesinkianus B.L. Burtt (H), D. newmanii B.L. Burtt (H), D. ovatus Barnett (H), D. tristis Craib (H), Henckelia appressipilosa B.L. Burtt (H), H. filicalyx B.L. Burtt (H), H. kolokensis B.L. Burtt (H), H. porphyrea B.L. Burtt (H), Kaisupeea orthocarpa B.L. Burtt (H), Ornithoboea barbanthera B.L. Burtt (H), O. multitorta B.L. Burtt (H), O. occulta B.L. Burtt (H),O. pseudoflexuosa B.L. Burtt (H), Paraboea amplifolia Z.R. Yu & B.L. Burtt (H), P. brunnescens B.L. Burtt (H), P. chiangdaoensism Z.R. Xu & B.L. Burtt (H), P. glabra B.L. Burtt (H), P. incudicarpa B.L. Burtt (H), P. minor Barnett (H), P. multiflora (R. Br.) B.L. Burtt var. caulescens Xu & B.L. Burtt (H), P. pubicorolla .Xu & B.L. (H), P. rabilii Xu & B.L. Burtt (H), P. tarutaoensis Xu & B.L. Burtt (H), P. trachyphylla Xu & B.L. Burtt (H), P uniflora Xu & B.L. Burtt (H), P. variopila Xu & B.L. Burtt (H), Petrocosmea umbelliformis B.L. Burtt (H), Ridleyandra latisepala A. Weber (H), Trisepalum acule (Barnett) B.L. Burtt (H), T. glanduliferum (Barnett) B.L. Burtt (H), T. longipetiolatum B.L. Burtt (H), T. robustum B.L. Burtt, T. strobilaceum (Barnett) B.L. Burtt (H), T. subplanum B.L. Burtt (H) Lauraceae (2 species, 2 genera): Beilschmiedia velutinosa Kosterm (T), Litsea kerrii Kosterm (ST) Malpighiaceae (1species, 1 genus): Hiptage monopteryx Sirirugsa (C) Melanthiaceae (1 species, 1 genus): Veratrum chiangdaoense K. Larsen (HC) Melastomataceae (1 species, 1 genus): Sonerila spectabilis Nayer (S) Menispermaceae (4 species, 1 genera): Stephania brevipes Craib (C), S.crebra Forman (C), S. siamensis Forman (C), S. tomentella Forman (C) Myrsinaceae (8 species, 2 genera): Ardisia congest Ridl. (S), A.gracillima K. Larsen & C.M. Hu (S), A.palustris K. larsen & C.M. Hu (S), A.subpilosam Fletcher (S), A.translucida Fletcher (S), A.tristis K. Larsen & C.M. Hu (S), A.undulatodentata Fletcher (S), Embelia grandifolia Fletcher (S)

Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 15

Table 4 (Continued)

Botanical names and Habits Myrtaceae (3 species, 2 genera): Cleistocalyx phengklaii P. Chantaranothai & J.Parn (ST), Syzygium craibii P.Chantaranothai& J.Parn (T), Syzygium ixoroides P.Chantaranothai& J.Parn (T) Ranunculaceae ( 1 species, 1 genus): Delphinium siamensis (Craib) Munz (H) Rubiaceae (12 species, 8 sgenera): Argostemma fragile Geddes (H), A. laxum Geddes (H), A. puffii Sridith (H), A. stellatum Craib (H), A. thaithongae Sridith (H), Galium petiolatum Gaddes (C), Mycetia ovatistipulata Fukuoka (S), Ophiorrhiza ripicola Craib (H), Ixora phuluangensis V. Chamchumroon (S), Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng (S), Leptodermis trifida Craib (S), Fosbergia thailandica Tirveng. & Sastre (ST) Scrophulariaceae (4 species, 3 genera): Pedicularis siamense Tsoong (H), P. thailandica T. Yamaz (H), Phteirospermum parishii Hook.f. (T), Torenia ranongensis Yamazaki (H) Labiatae (2 species, 2 genera): Paravitex siamensis Fletcher (S), Platostoma fimbriatum A. J. Paton (H)

A B C

Figure 5 Vulnerable status plants (A) Caulokaempferia thailandica K. Larsen (B) Trisepalum glanduliferum (Barnett) L. B. Burtt (C) Crinum thaianum J. Schulze

Source: Forest herbarium (2011) (B) 3. Near Threatened status (status in IUCN 2001) Dioscorea stemonoides Prain & Burkill (Dioscoreaceae) and Bauhinia strychnifolia Craib (Leguminosae-Caesalpinioideae) were plants reported as Near Threatened status plants. Both had climber habits. B. strychnifolia Craib was found in mixed deciduous forests and limestone mountains. (Pooma, 2008; Winlkin and Thapyai. 2009)

16 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

4. Least Concern status (status in IUCN 2001categories) There were 3 plant species reported as Least Concern status, i.e.: Dioscorea craibiana Prain & Burkill (Dioscoreaceae), Habenaria hosseusii Schltr., H. humistrata Rolfe ex Downie (Orchidaceae). Both Habenaria plants were terrestrial orchid habits while Dioscorea plant was climber habit (Kurzweil, 2009; Winlkin and Thapyai, 2009).

5. Rare status (status in IUCN before 1994) There were 406 species in 179 genera of 68 familes reported as Rare status. Rubiaceae was the family with the highest species, with 40 species in 15genera. This was followed by Myrsinaceae (39 species in 3genera), Euphorbiaceae (27 species in 11genera), Myrtacea (19 species in 3 genera), Araceae (18 species in 2 genera), Zingiberaceae (13 species in 9 genera), Orchidaceae (9 species, 6 genera), Oleaceae and Cyperaceae (9 species in 2 genera), Myristicaceae (7 species in 2 genera), Palmae (6 species in 4 genera), Gramineae (6 species in 4 genera), Aristolochiaceae (6 species in 1 genera), Sterculiaceae (5 species in 3 genera), Convolvulaceae (5 species in 5 genera), Gentianaceae and Tiliaceae (4 species in 4 genera), Annonaceae (3 species in 2 genera), and Cycadaceae (3 species in 1 genera). Moreover, Apocynaceae, Dryopteridaceae, Melastomataceae, Combretaceae, and Rutaceae had 2 species in 2 genera, while Malphigiaceae, Thymelaeaceae, Symplocaceae, Begoniaceae, Fagaceae, and Primulaceae had 2 species in 1 genus. Also, Athyriaceae, Grammitidaceae, Hymenophyllaceae, Eriocaulaceae, Lowiaceae, Amaranthaceae, Campanulaceae, Ebenaceae, Gesneriaceae, Moraceae, Capparaceae, Ericaceae, Geraniaceae, Loranthaceae, Malvaceae, Orobanchaceae, Caprifoliaceae, and Loganiaceae had only 1 Rare species each (Phuphathanaphong, 2006; Santisuk et al., 2006; Chayamarit and Welzen, 2007; Pooma, 2008; Wilde and Duyfjes, 2008).

6. Not Evaluated status (status in 2001categories): There were 73 species from 51 genera in 31 families of Thai endemic plants having not yet been evaluated against the criteria of IUCN before 1994, IUCN 1994, and IUCN 2001.

CONCLUSION AND RECOMMENDATION

According to literature reviews on endemic plants, 826 species from 318 genera in 74 families were reported as endemic species to Thailand. Dicotyledon group was the richest species group. There were 577 species from 206 genera in 51 families. It was followed by monocotyledon group (219 species, 90 genera, 11 families), fern group (22 species, 20 genera,11 families) and gymnosperm group ( 6 species ,1 genus, 1 family). The richest family in dicotyledon group was Rubiaceae (63 species), while Orchidaceae was the richest family in monocotydon group. Endemic Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 17 species were enumerated based on habit types. The top three habit portions were herb habit (32%), shrub habit (15.86%) and climber habit (10%). Endemic plants were found in 13 habitat types, i.e.: tropical rain forest, dry evergreen forest, montane forest, limestone mountains, mixed deciduous forest, deciduous dipterocarp forest, pine forest, swamp areas and marshy areas, along river banks, bamboo forests, savanna, open areas and cultivated areas. Tropical rain forest was the richest habitat (270 species) followed by dry evergreen forest (233 species), montane forest (230 species) and limestone mountains (183 species). Endemic plants were classified into 6 statuses by IUCN categories and criteria. Rare status was the status with the higest number of species (406 species), followed by VU status (243 species), EN status (99 species) and NE status (73 species). For highly threatened status plants (Endangered status plants and Vulnerable status plants), Orchidaceae was the family having the highest number of species (80 species). It was followed by Gesneriaceae (45 species), Araceae (15 species), Begoniaceae (15 species), Zingiberaceae (15 species) and Cyperaceae (11 species). Most of them were found in montane forest (93 species) and limestone mountain (90 species). The high threatened status plants were priority groups requiring substantial actions to improve their status level. Consequently, future studies on distribution, size, population structure, ecological needs, physiology, and germination competition in the adult and seedling stage are necessary, especially in Orchidaceae, Gesneriaceae, Araceae, Begoniaceae, Zingiberaceae families. Additionally, montane forest and limestone mountain, especially in Doi Chiang Dao, Doi Suthep, Doi Inthanon, Phu Kradung are major for which action needs to be taken to protect highly threatened status plants.

REFERENCES

Boyce, P.C. 2009. Andendrum (Araceae: Monsteroideae: Anadendreae) in Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 37: 1-8. Chamchumroon, V. 2006. A Checklist of genus Ixora L. (Rubiaceae) in Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 34: 4 – 24. Chayamarit, K. 2010. Anacardiaceae. Flora of Thailand 10 (3): 265 – 239. ______and P.C. van Welzen. 2007. Euphorbiaceae. Flora of Thailand 8 (2): 305 – 592. De Wilde, W. J. J. O. and B. E. E. Duyfjes. 2008. Cucurbitaceae. Flora of Thailand 9 (4): 411 – 546. ______. 2010. Passifoliaceae. Flora of Thailand 10 (2): 236-257 Forest Herbarium. 2011. The Encyclopedia of Plants in Thailand. Available Source: http://web3.dnp.go.th/botany/detail.aspx. Feburary 5, 2011. Hansen, B. 1987. Xyridaceae. Flora of Thailand 5 (1): 32 – 66. 18 Sutida Maneeanakekul and Duangchai Sookchaloem

Hou, D., I. A. Savinov and P. C. van Welzen. 2010. Celastraceae. Flora of Thailand 10 (2): 141-198. Kesonbua, W and P. Chantaranothai. 2008. A Checklist of the genus Tarenna Gaertn. (Rubiaceae) in Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 36: 18 – 45. Kurzweil, H. 2009. The genus Habenaria (Orchidacea) in Thailand. Thai For. Bull (Bot.) Special issue: 7-105. IUCN. 2010. IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. Available Source: http://www. iucnredlist.org/technical-documents/categories-and-criteria, December 28, 2010. Larsen, K. and C. Hu. 1996. Myrsinaceae. Flora of Thailand 6 (2): 81 – 178. Leeratiwong, C., P. Chantaranothai and A. J. Paton. 2009. A Synopsis of the genus Callicarpa L. (Lamiaceae) in Thailand. Thai for. Bull. (Bot.) 37: 36-58. Middleton, D. J. 1999. Apocynaceae. Flora of Thailand 7 (1): 1 – 153. Nooteboom, H.P. and P. Chalermglin. 2009. The Magnoliaceae of Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 37: 111 - 138. Phengklai, C. 1981. Ebenaceae. Flora of Thailand 2 (4): 281 – 392. ______. 1993. Tiliaceae. Flora of Thailand 6 (1): 56 – 59. ______. 2001. Sterculiaceae. Flora of Thailand 7 (3): 539 – 654. ______. 2006. A synoptic account of Fagaceae of Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 34: 53 –175. Phuphathanaphong, L. 1987. Aristolochiaceae. Flora of Thailand 5 (1): 1 - 31. ______. 2006. New taxa of Aristolochia (Aristolochiaceae) from Thailand. Thai For. Bull (Bot) 34: 179 - 194. Pooma, R. 2008. Rare Plants of Thailand. Forest Herbarium, National Park, Wildlife and Plant Conservation Department, Bangkok. (in Thai) Renner, S. S., G. Clausing, N. Cellinese, and K. Meyer. 2001. Melastomaceae. Flora of Thailand 7 (3): 412 – 497. Santisuk, T. 2000. Endemic and rare plants in Thailand. National Identity Office, Bangkok. (in Thai) ______. 2004. Endemic and rare plants in Thailand. National Park, Wildlife and Plant Conservation Department, Bangkok. (in Thai) ______. 2005. Endemic species and rare species of Thailand: Criteria for analyze status and guidelines for conservation in proceeding of Biological Diversity in forest and wildlife ‚progress of research and activity in 2005‛. 21 - 24 August 2005, Regent Cha-am hotel, Phetchaburi. (in Thai) ______, K. Chayamarit, R. Pooma, and S. Suddee. 2006. Thailand Red data: Plants. Office of Natural Resources and Environmental Policy and Planning, Thailand. Simpson, D.A. and T. Koyama. 1998. Cyperaceae. Flora of Thailand 6 (4): 247 - 485. Journal of Tropical Plants Research 5 : 1-19. 2012 19

______, A. M. Muasya, K. Chayamarit, J. Parnell, S. Suddee, B. Wilde, M. Jones, J. Bruhl and R. Pooma. 2005. Khaosokia caricoides, a new genus and species of Cyperaceae in Thailand. Botanical Journal of the Linnean Society 149: 357 – 364. Sookchaloem, D. 1995. Typhonium (Araceae) in Thailand. . Thai For. Bull. (Bot.) 23: 18 - 39. ______. 1997. New Aglaonema (Araceae of Thailand) Thai For. Bull. (Bot.) 25: 54 - 56. Staples, J. 2010. Convolvulaceae. Flora of Thailand 10 (3): 330 – 468. Tagawa, M. and K. Iwatsuki. 1988. Lomariopsidaceae, Dryopteridaceae, Thelypteridaceae, and Athyriaceae. Flora of Thailand 3 (3): 327 – 446. ______. 1989. Polypodiaceae and Grammitidaceae. Flora of Thailand 3 (4): 481 – 599. Trias – Blasi, A.T., J.A.N. Parnell and K. Chayamarit. 2009. Taxonomic notes on two Cissus (Vitaceae) species in Thailand. Thai For Bull (Bot.) special issue: 205 – 211. Winlkin, P. and C. Thapyai. 2009. Dioscoreaceae. Flora of Thailand 10 (1): 1 – 140. Yamazaki, T. 1992. Scrophulariaceae. Flora of Thailand 5 (2): 139 – 238. Wilmot, C.M. 2008. Mucuna Adans. (Leguminosae) in Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 36: 114 - 139.

Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012

ผลกระทบของน้้าท่วมขังจากเหตุการณ์อุทกภัยปี พ.ศ. 2554 ต่อความหลากชนิดไม้ต้นในพื้นที่ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน Effects on Flooded Disaster in 2011 to Species Diversity of Tree Flora in Kasetsart University, Bangkhen Campus

วิชาญ เอียดทอง1 Wichan Eiadthong1 ABSTRACT

The research studied on effective for flooding disaster to species diversity of tree flora in Kasetsart University, Bangkhen Campus for 35 days during flooded time and was conducted during October to December 2011; to compare among species diversity adaptation before flooded and after. The result showed 18 % of species number decrease after flooded from totally 386 tree species which appearance before flooded. The level of flooding tolerant of tree species was classiflied into 3 groups; sentitive, medium and amphibious plants. Seventy tree species were found in sentitive group, 287 tree species were found in medium group and 29 tree species were found in amphibious group in flooded areas. This result indicated flooding disaster severe problem, caused to extinct of tree flora in Kasetsart University, Bangkhen Campus and decease green areas. So, Kasetsart university has conserved tree flora and their genetic resources more efficiency to use for green area enhancement as green campus.

Key words: Species diversity of Tree flora, Kasetsart University Bangkhen Campus, Flooded disaster, Green area management in metropolis, Flooded tolerance. E-mail: [email protected] บทคัดย่อ ผลกระทบของน้้าท่วมขังที่มีผลต่อความเปลี่ยนแปลงความหลากชนิดไม้ต้นในพื้นที่มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน ที่มีน้้าท่วมขังนานประมาณ 35 วันในช่วงเดือนตุลาคม-ธันวาคม พ.ศ. 2554 โดย ท้าการเก็บข้อมูลความหลากชนิดไม้ต้นและส้ารวจหลังน้้าท่วม พบว่าความหลากชนิดของไม้ต้นลดลง 18 % ของ จ้านวนก่อนน้้าท่วมทั้งหมดมีอยู่ 386 ชนิด หลังจากพื้นที่สามารถจัดแบ่งกลุ่มไม้ต้นตามระดับของความทนทาน น้้าท่วมขังออกได้ 3 กลุ่มคือ 1) ไม้ต้นที่มีระดับความทนทานต่อการท่วมขังต่้าพบจ้านวน 70 ชนิด 2) ไม้ต้นที่มี ระดับความทนทานต่อการท่วมขังปานกลางพบจ้านวน 287 ชนิด และ 3) ไม้ต้นสะเทินน้้าสะเทินบก พบ 29 ชนิด การจัดการอนุรักษ์และบริหารพื้นที่สีเขียวในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน สมควรให้ความส้าคัญ มากยิ่งขึ้น การอนุรักษ์เชื้อพันธุกรรมของไม้ต้นโดยเฉพาะอย่างยิ่งไม้ต้นในกลุ่มที่หนึ่งเพื่อประโยชน์และจัดสร้าง พื้นที่สีเขียวในเขตเมืองที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดอุทกภัยในอนาคต ค้าส้าคัญ: ความหลากชนิดของไม้ต้น มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์วิทยาเขตบางเขน อุทกภัย การจัดการพื้นที่สีเขียวในเขตเมือง ไม้ทนน้้าท่วม

1 ภาควิชาชีววิทยาป่าไม้ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 21

ค้าน้า

น้้าท่วมเป็นสภาพวิกฤตทางสิ่งแวดล้อมที่ส่งผลกระทบและสร้างความเสียหายต่อการเจริญเติบโต สรีระ แก่ต้นพืชไม่ว่าพืชมีวิสัยอยู่ในกลุ่มใด พืชล้มลุก ไม้พุ่ม และไม้ต้น ในสภาวะน้้าท่วมมีระดับน้้าที่ขังสูงขึ้น การอุ้ม น้้าจนเกิดความเปียกชุ่มของเนื้อดิน การตอบสนองของต้นพืชก่อให้เกิดปริมาณก๊าซออกซิเจนลดลง ส่งผลกระทบ ต่อลักษณะทางสรีระของพืชหลายด้าน และน้าไปสู่การลดลงทั้งความเจริญเติบโตและความสามารถของความมี ชีวิตอยู่รอด (survival capacity) และการลดลงของขบวนเมตาบอลิซึม (Dat et al., 2004) อีกทั้งการสังเคราะห์ แสงลดลงที่เกิดจากการลดลงของคลื่นกระแสไฟฟ้าในปากใบ (stomatal conductance) และการเปลี่ยนแปลง ระดับความเข้มข้นของความเค็ม (elevated salinity) ความเครียดของการท่วมขังของน้้า พืชลดระดับ ประสิทธิภาพต่อการดูดซึมธาตุอาหาร (Dat et al., 2004; Ewing,1996) ผลตอบสนองของพืชที่เกิดขึ้น ส่งผลให้มี การแสดงอาการแตกต่างกันไปตามสภาพของการปรับตัวทางนิเวศ เพราะในพืชบางชนิดสามารถปรับขึ้นอยู่ใน พื้นที่น้้าขังได้ อาทิเช่น พืชน้้า (Hydrophytes) และพืชชายน้้า (Rheophyte) Braendle and Crawford (1999) กล่าวถึงพืชขนาดใหญ่อย่างไม้ต้นว่า การตอบสนองของต้นพืชเกิด จากอวัยวะพืชดังกล่าวที่อยู่ใต้ดินขาดอากาศหายใจ มีก๊าซออกซิเจนไม่เพียงพอต่อความต้องการของราก (root hypoxia) เป็นผลให้ดินมีศักยภาพต่อการเกิด ปฏิกิริยาออกซิเดชั่น-รีดักชั่น (soil redox potential) ท้าให้เพิ่มขึ้น ของระดับของเอทีลีนในราก (Dat et al., 2004) และเพิ่มปริมาณก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในดินสูงขึ้น ส่งผลให้ต้น พืชขาดก๊าซออกซิเจนต่อการเจริญเติบ โตและการท้างานของเซลล์จนท้าให้รากพืชเกิดอาการเครียดเกิดขึ้น (Grichko and Glick, 2001; Pezeshki, 2001) Nelsen and Orcutt (1997) ระบุว่า ตามปกติก๊าซออกซิเจนอยู่ในน้้าประมาณ 230 mM/m3 ในช่วงน้้า ท่วมปริมาณก๊าซออกซิเจนลดลงต่้ากว่า 50 mM/m3 และระดับความดันของก๊าซออกซิเจนในน้้าลดลงโดยพบว่า หลังน้้าท่วม 1 ชั่วโมงระดับความดันของก๊าซออกซิเจนในน้้าลดจาก 20.8 kPa ลงเป็น 7.9 kPa และหากท่วมขัง นาน 1 วันพบว่าระดับความดันของก๊าซออกซิเจนในน้้าลดเหลือ 1 kPa เท่านั้น (Nelsen and Orcutt, 1997) อีก ทั้งในช่วงน้้าท่วมจุลินทรีย์ในดินมีความต้องการใช้ก๊าซออกซิเจนในปริมาณมากและได้ปลดปล่อยสารพิษออกมา สะสมอยู่ในดินมากเพิ่มขึ้น (Frankenberger and Arshad, 1995) ในช่วงเวลาน้้าท่วมต้นพืชได้ลดบทบาทหน้าที่ ลงในส่วนของการดูดซึมน้้าและธาตุอาหาร เพื่อปรับสภาพสมดุลของฮอร์โมนส่งผลขัดขวางต่อการเจริญเติบโต ของล้าต้นและราก เกิดรอยแตกปริของช่องอากาศ (lenticels) พัฒนาการสร้างเนื้อเยื่อ aerenchyma และมีรากที่ แตกมาจากส่วนอื่นที่ไม่ใช่แรดิเคิล ( adventitious root) ท้าให้การโค้งงอเนื่องมาจากการพัฒนาเซลล์ขยายตัวที่ ต่างกัน (epinasty) จนส่งผลให้ใบเหลือง (chlorosis) ท้าให้ใบร่วงและผลที่ยังไม่แก่ร่วง (Grichko and Glick, 2001) ความเครียดของต้นพืชที่ถูกน้้าท่วมขังท้าให้สารตั้งต้นในขบวนการสังเคราะห์เอทีลีนที่เรียกว่า 1-aminocyclopropane-1-carboxylic acid (ACC) ในขบวนการสร้างของวัฏจักรหยาง (Yang cycle) เพิ่มขึ้น ซึ่งสารนี้เป็นตัวเร่งในการสังเคราะห์เอนไซม์ S-adenosyl-L-methionine (SAM) ที่เป็นเอนไซม์ควบคุมในการผลิต เอทีลีน (Grichko and Glick, 2001; Espartero et al., 1994) เพิ่มสูงขึ้นในสภาวะที่ก๊าซออกซิเจนน้อยและมีการ สังเคราะห์ ACC ในระดับที่มีความเข้มข้นสูงขึ้นต่างรากที่อยู่ในอากาศ (Grichko and Glick, 2001) 22 Wichan Eiadthong

ส้าหรับความสามารถของไม้ต้นต่อความทนทานในสภาวะน้้าท่วมขัง (flooding tolerance) ที่ต้นไม้ แสดงออกมานั้นที่มีผลตอบสนองในเรื่องการเจริญเติบโต ระดับของความเสียหายจากการท่วมขังของน้้าและ ความมีชีวิตรอด มีความสัมพันธ์กับลักษณะการท่วมขังของน้้า (Flooding characteristics) อาทิเช่น ระดับ (ลึก) การท่วมขังและระยะเวลาในการแช่ขังของน้้า (Glenz et al., 2006) นอกจากนี้ Glenz et al. (2006) ต้อง พิจารณาถึงรายชนิดของไม้ต้นว่า ความเปราะบางของล้าต้น ความสามารถในการปรับตัวให้สามารถขึ้นอยู่ใน พื้นที่ที่ถูกรบกวนทั้งในระดับสัณฐาน กายวิภาคและสรีระ ประเด็นประส้าคัญของการปรับตัวของพืชที่ทนทานน้้า ท่วมขังนั้นก็คือความสามารถของเนื้อเยื่อที่ไม่จมน้้าใน การดูดซึมก๊าซออกซิเจนและเคลื่อนย้ายก๊าซออกซิเจนไป ตามล้าต้น การแพร่กระจายของก๊าซออกซิเจนออกจากรากเพื่อออกซิเดชั่นในเพื่อประสิทธิภาพในการดูดซึมธาตุ อาหารหลัก และออกซิเดชั่นสารพิษจากรากออกไปยังดินที่ถูกน้้าท่วมขังเพื่อลดอันตรายที่จะเกิดขึ้นแก่เซลล์ (Glenz et al., 2006) Glenz et al. (2006) อธิบายปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความทนทานของไม้ต้นในสภาวะน้้าท่วมขัง ไว้ดังนี้

1. ปัจจัยชีวภาพ (Biotic factors) 1.1 การปรับทางด้านสัณฐานและสรีระวิทยาของพืช ได้แก่ 1.1.1 ช่องอากาศ (lenticels) บริเวณล้าต้นเป็นเพิ่มช่องว่างในแพร่กระจายของก๊าซ ออกซิเจนไปยังเซลล์ที่มีชีวิตในเปลือกล้าต้น 1.1.2 เนื้อเยื่อ aerenchyma ที่มีช่องว่างของช่องอากาศเพื่อ ช่วยในแพร่กระจายของ ก๊าซออกซิเจนเกิดขึ้นจากส่วนที่ไม่จมน้้าลงไปยังรากที่จมน้้า ในพืชที่ทนน้้าท่วมขังพบว่ามีการสร้างเนื้อเยื่อ aerenchyma ภายในรากได้มากกว่าส่วนปลายยอด (Glenz et al., 2006) 1.1.3 แตกรากที่มาจากส่วนอื่นที่ไม่ใช่แรดิเคิล (adventitious roots) เป็นรากทนทาน ต่อระดับปริมาณก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ที่สูง ท้าหน้าที่หายใจได้และเพิ่มอัตราการดูดซึมน้้าด้วยรากที่แช่น้้า ตลอดจนกระตุ้นให้ส่วนปลายยอดสังเคราะห์เอทิลีนมากขึ้นหรือเพิ่มการเคลื่อนย้ายสารประกอบต่างๆ ลงสู่ดิน 1.1.4 ปรับเมตาบอลิซึม (metabolic adaptation) ประเด็นหลักก็คือการลดลงของ ก๊าซออกซิเจนในขบวนเติมพลังงานแอดดิลเลต(adenylate energy charge) เกิดกรดในไซโตพลาสซึม (cytoplastic acidification) ขบวนการหมักโดยไม่ใช้ออกซิเจน ( anaerobic fermentation) การเปลี่ยนแปลงในระดับไซโตโส ลิก แคลเซียมไอออน (cytosolic Ca 2 + concentration) การเปลี่ยนแปลงสถานภาพในปฏิกิริยารีดอก (redox) (Glenz et al., 2006) Crawford (1967) อ้างตาม Glenz et al. (2006) และ McManmon and Crawford (1971) อ้างตาม Glenz et al. (2006) ได้แนะน้าไว้ว่า ในรากของพืชที่ทนน้้าท่วมมีระดับ phosphoenolpyruvate (PEP) กลายเป็นสารไม่มีพิษกลุ่มมาเลต (non toxic malate) มากกว่าและกลายเป็นเอทานอล (ethanol) 1.2 ระยะของการพัฒนาการ (ช่วงการโต) ของพืช (development stage) นักวิจัยหลายท่าน (Gill, 1970; Hall and Smith, 1955; Kozlowski, 1997; Siebel & Blom, 1998) ต่างเห็นพ้องว่าต้นไม้ชนิด เดียวกันที่โตเต็มที่ (adult tree) มีความทนสภาพน้้าท่วมขังได้ดีกว่าไม้ต้นโตเกินไป (overmature) หรือ ต้นกล้า (seedling) ส่วนใหญ่ความทนทานน้้าท่วมไม่สามารถระบุได้อย่างชัดเจนว่าในระยะที่เป็นกล้าไม้จะทนทาน หรือไม่ Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 23

2. ปัจจัยทางกายภาพ (Abiotic factors) 2.1 ช่วงระยะเวลาในการท่วมขั ง (flooding duration) ไม้ต้นถูกน้้าท่วมขังเป็นเวลานานย่อม ได้รับความเสียหายมากกว่าการท่วมในช่วงเวลาสั้นๆ อีกทั้งยังพบว่าในช่วงเวลาที่ต้นไม้ก้าลังเติบโต (growing season) มีความทนทานสั้นกว่าในช่วงฟักตัว และหากเป็นระยะยาวนานส่งผลต่อการขาดก๊าซออกซิเจนและ ผลตอบสนองต่อชีวเคมีจนท้าให้ต้นไม้เสียหายมากจนถึงระดับตายได้ ดังภาพที่1 (Glenz et al., 2006) 2.2 ระดับความลึกของน้้าที่ท่วมขัง (flooding depth) ระดับความลึกของการท่วมขังมีอิทธิพล ต่อระดับความเสียหายที่เกิดขึ้น พืชต้นเตี้ยกับพืชต้นสูงเมื่อน้้าท่วมอยู่ในระดับเดียวกันพืชต้นเตี้ยย่อมได้รับ อันตรายมากกว่า จากแผนผังในภาพที่ 1 ยังส่งผลกระทบการสังเคราะห์แสงและขาดก๊าซออกซิเจนอีกด้วย (Glenz et al., 2006) 2.3 ฤดูกาลที่น้้าท่วมขัง (flooding timimg) ในช่วงเวลาที่ต้นไม้ก้าลังเติบโต (growing season) จะได้รับอันตรายมากกว่าในช่วงฟักตัว รวมไปถึงความเสียหายที่เกิดจากการขัดขวางการงอกของเมล็ด การเติบโตของส่วนที่ไม่เกี่ยวข้องอวัยวะสืบพันธุ์ การเปลี่ยนแปลงลักษณะกายวิภาคและการตาย (Kozlowski, 1997) 2.4 ความถี่ในการท่วมขัง/ การทิ้งห่าง (flooding frequency / time since last flood) เป็นการ เพิ่มความเสียหายต้นไม้เพิ่มขึ้นและมีช่วงเวลาของฟื้นตัวสั้นลงและส่งผลให้ต้นไม้ได้ผลกระทบจนถึงตายในที่สุด โดยส่วนให้ปัจจัยนี้มักเกิดขึ้นกับสังคมพืชชายน้้า ริมแม่น้้า หรือ ปากแม่น้้า ความผันแปรสัมพันธ์กับปริมาณน้้า ไหลบ่ามาในแต่ละฤดูกาลดังการศึกษาของ Blom et al. (1990) และพืชพรรณมีการปรับตัวโดยการแบ่งเขตตาม แนวระดับน้้าท่วมออกได้ 4 บริเวณ คือ 1)แนวที่น้้าท่วมเป็นครั้งคราว (seldomly flooded) 2) แนวที่น้้าท่วมที่มี ความถี่ระดับกลาง (frequently flooded) 3) แนวที่น้้าท่วมที่มีความถี่ระดับมาก (over-wet) 4) แนวที่น้้าท่วม ถาวร และ Ewing (1996) ศึกษาถึงความสามารถของการขึ้นอยู่ในสภาพน้้าท่วมขังและการสะสมดินตะกอนของ พืชในพื้นที่ชุ่ม 4 ชนิดในเรือนเพาะช้าคือ กกสกุล Carex 2 ชนิด Alnus rubra และ Fraximus latifolia พบว่ากก สกุล Carex สามารถขึ้นในพื้นที่น้้าท่วมขังสลับกับลดแห้งของระดับน้้าแตกต่างได้ดีต่างจากไม้ต้นสองชนิด Alnus rubra และ Fraximus latifolia มีความสามารถขึ้นอยู่ในสภาพน้้าท่วมขังและการสะสมดินตะกอนอยู่ใน ระยะเวลาที่น้้าท่วมขังสั้นกว่ากกสกุล Carex โดยถูกแช่นานไม่เกิน 1 อาทิตย์ซึ่งไม้ต้นทั้งสอง Alnus rubra ทนต่อ น้้าท่วมขังสั้นกว่า Fraximus latifolia เนื่องจากการสังเคราะห์แสงและเติบโตลดลง 2.5 คุณภาพของน้้าที่ท่วมขัง (Flood water quality) อุณหภูมิของน้้าเป็นปัจจัยหนึ่งที่ส่งผล กระทบต่อการสร้างความเสียหายแก่ต้นไม้ Bratkovich et al. (1993) อ้างตาม Glenz et al., (2006) น้้าเย็นสร้าง ความเสียหายน้อยกว่าน้้าที่มีอุณหภูมิสูง และน้้าที่ไหลย่อมสร้างความเสียหายน้อยกว่าน้้าดิ่ง (ท่วมแช่นาน ๆ ท้า ให้น้้าเน่าเสีย) เพราะมีปริมาณก๊าซออกซิเจนอยู่ในน้้าไหลปริมาณสูงกว่า (Glenz et al., 2006) ตลอดจนน้้าท่วม ที่มีสารเคมีละลายเจือปนสามารถท้าให้เกิดผลกระทบรุนแรงแก่ต้นไม้มากกว่าน้้าสะอาด 24 Wichan Eiadthong

ภาพที่ 1 แบบจ้าลองแนวความคิดของปัจจัยทางกายภาพหลัก (เส้นทึบ) ที่เกี่ยวข้องต่อเมตาบอลิซึมต่อการ ทนทานสภาวะน้้าท่วมขังของไม้ต้นและไม้พุ่ม (Glenz et al., 2006)

การเกิดอุทกภัย ปี พ.ศ. 2554 จากเหตุการณ์การเกิดอุทกภัย ปีช่วงเดือน กันยายน- ธันวาคม พ.ศ. 2554 มีจังหวัดที่ประสบอุทกภัยทั่ว ประเทศมากถึง 29 จังหวัด ในส่วนของพื้นที่ที่ราบลุ่มภาคกลางครอบคลุม 16 จังหวัดได้แก่ นครสวรรค์ อุทัยธานี ชัยนาท สิงห์บุรี อ่างทอง พระนครศรีอยุธยา ปทุมธานี นนทบุรี ลพบุรี สระบุรี นครนายก ปราจีนบุรี ฉะเชิงเทรา สุพรรณบุรี นครปฐม รวมทั้งจังหวัดกรุงเทพฯ ตามรายงานของ Hungspreug et al. (n.d.) ระบุว่าปัญหาอุทกภัย ในบริเวณพื้นที่ลุ่มแม่น้้าเจ้าพระยาเกิดขึ้นมีสาเหตุหลัก 2 ประการ คือ 1) สาเหตุจากธรรมชาติ ได้แก่ ปริมาณไหล บ่าล้นตลิ่ง ปริมาณน้้าฝนมาก และปริมาณน้้าหนุนของการขึ้น-ลงของน้้าทะเล และ 2) สาเหตุจากมนุษย์ อาทิเช่น การบุกรุกท้าลายพื้นที่ป่าธรรมชาติ การพัฒนาชุมชน (บ้านเรือน ถนน พื้นที่เกษตรกรรรมต่างๆ ฯลฯ) การสูบน้้า บาดาล และบุกรุกพื้นที่ริมแม่น้้า ส้าหรับในช่วงเดือนตุลาคม -ธันวาคม พ.ศ. 2554 พื้นที่ที่ประสบอุทกภัย ดังภาพ ที่ 2

Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 25

ภาพที่ 2 พื้นที่ราบลุ่มภาคกลางที่ประสบอุทกภัย เมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน 2554 ที่มา: http://smms.eng.ku.ac.th/ 26 Wichan Eiadthong

วัตถุประสงค์

1. เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงความหลากชนิดไม้ต้นที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาของน้้าท่วมขัง ประมาณ 1 เดือน ที่เกิดจากอุทกภัยใน ปี พ.ศ. 2554 ในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขต เขตจตุจักร กรุงเทพฯ 2. เพื่อศึกษาผลกระทบและการปรับตัวของไม้ต้นที่เกิดจากน้้าท่วม อันเนื่องมาจากปัญหาการเกิด อุทกภัยใน ปี พ.ศ. 2554 ในช่วงเวลาของน้้าท่วมขังที่แตกต่างกัน 3. ศึกษาเพื่อแนวทางในการคัดเลือกชนิดไม้ต้นมาปลูกในพื้นที่ที่มีความเสี่ยงต่อการอุทกภัยเฉพาะ อย่างยิ่งในเขตเมืองที่มีข้อจ้ากัดหลายประเด็นและสามารถน้าข้อมูลของผลการศึกษาในครั้งนี้ไปขยายหรือ ต่อ ยอดเพื่อเป็นข้อพิจารณาในการบริหารจัดการพื้นที่สีเขียวในเขตเมือง

อุปกรณ์และวิธีการ

ด้าเนินการส้ารวจความหลากชนิดของไม้ต้นและผลเสียหายที่เกิดขึ้นในพื้นที่น้้าขังบริเวณมหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ทั่วพื้นที่ (846 ไร่ หรือ 1.3536 กม.2) (http://www.ku.ac.th/) เพื่อ ท้าตรวจสอบความชนิดไม้ต้นพร้อมวัดขนาดความโตมีรอบวงที่ความสูงเพียงอก ( 1.30 ม.) (GBH) มีขนาดตั้งแต่ 15 ซม. ขึ้นไปและมีความล้าต้นสูงกว่า 2 ม. ขึ้นไป รวมทั้งมีศึกษาถึงสภาพความทนทานต่อสภาพน้้าท่วมขังและ สภาพความเสียหาย หรือผลกระทบที่เกิดขึ้นจากน้้าท่วมขังตามเงื่อนไขต่อความทนทานน้้าท่วมขังดังนี้

กลุ่มที่ 1 ไม้ต้นที่ไม่ทนทานต่อน้้าท่วมขังนานประมาณ 1 เดือน แล้วท้าให้ต้นตาย ในบางชนิดมีอยู่ หลายต้นในพื้นที่ศึกษาถึงแม้ว่าบางต้นอาจมีชีวิตรอดด้วยปัจจัยที่ต่างกันในการพิจารณาว่าไม่ทนทานนั้น พิจารณาจ้านวนต้นที่ตายเกิน 50 % จัดอยู่ในกลุ่มนี้ กลุ่มที่ 2 ไม้ต้นทนทานน้้าท่วมต่อการท่วมขังนานประมาณ 1 เดือน แล้วท้าให้ต้นไม่ตายแต่ไม่ได้เป็นไม้ ต้นที่มีการปรับตัวเช่นกลุ่มที่ 3 ในบางชนิดมีอยู่หลายต้นในพื้นที่ศึกษาถึงแม้ว่าบางต้นอาจตายด้วยปัจจัยที่ ต่างกันในการพิจารณาว่าไม่ทนทานนั้นพิจารณาจ้านวนต้นที่รอดเกิน 50% จัดอยู่ในกลุ่มนี้ กลุ่มที่ 3 กลุ่มไม้ต้นที่ขึ้นได้ดีในพื้นที่ชุ่มน้้า ในกลุ่มนี้น้้าขังได้นานเกิน 3 เดือนขึ้นไปโดยที่น้้าท่วมขังสลับ กับน้้าลดแห้งเป็นครั้งคราว ซึ่งพืชในกลุ่มนี้เรียกว่า พืชสะเทินน้้าสะเทินบก ( amphibious plant) (Braendle and Crawford, 1999; Krzˇicˇ and Gaberšcˇik, 2005)

ผลการศึกษา

1. สภาพการท่วมขังของน้้าในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 1.1 ช่วงระยะเวลาในการท่วมขัง (flooding duration) เป็นการท่วมอย่างฉับพลัน โดยนับช่วงเวลาน้้า ท่วมจากการท่วมพื้นที่อย่างสมบูรณ์เต็มที่มีระดับท่วมสูงเกิน 10 ซม. พื้นที่เริ่มตั้งแต่ 25 ตุลาคม 2554 ถึง 30 พฤศจิกายน 2554 รวมระยะเวลาทั้งหมด 35 วัน Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 27

1.2 ระดับความลึกของน้้าที่ท่วมขัง (flooding depth) ระดับความลึกของการท่วมขังมีอิทธิพลต่อระดับ ความเสียหายที่เกิดขึ้น ที่ตั้งของหน่วยงานแต่ละหน่วยงานภายในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์มีสภาพพื้นที่มี ระดับของความสูงจากระดับน้้าทะเลปานกลางแตกต่างกันตามสภาพภูมิศาสตร์ ซึ่งพบว่าพื้นที่บริเวณคณะสัตว แพทย์มีพื้นที่ดินความสูงจากระดับน้้าทะเลปานกลางสูงกว่าบริเวณอื่น และมีความลาดเทไปตามแนวคูคลองลง ไปยังคลองบางเขน ตลอดเวลาทั้ง 35 วันระดับน้้าที่ท่วมสูงสุดอยู่ในระหว่าง 58-132 ซม. (ค่าเฉลี่ยอยู่ที่ 95 ซม.) หากคิดปริมาณน้้าที่ขังอยู่ในพื้นที่ศึกษาประมาณ 130 ล้าน ลบม. (ในที่นี้ไม่นับรวมปริมาณน้้าที่ท่วมขังในแหล่ง น้้าภายในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ที่มีระดับความพล่องน้้าแตกต่างกันก่อนน้้าท่วมขัง) ขณะที่มีการประเมินถึง ปริมาณน้้าที่ท่วมบริเวณที่ราบภาคกลางตั้งแต่จังหวัดนครสวรรค์ลงมาคาดว่ามีอยู่ประมาณ 15,000 ล้าน ลบม. หรือ คิดเป็น 0.009 % เท่านั้น ส้าหรับสภาพน้้าท่วมในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขต จตุจักร กรุงเทพฯ ดังภาพที่ 3, 4 และ 5 1.3 ฤดูกาลที่น้้าท่วมขัง เป็นช่วงปลายฤดูฝนและต้นฤดูแล้ง (หนาว) ในช่วงเวลาที่ต้นไม้ก้าลังเข้าสู่ช่วง ของการผลัดใบมีต้นไม้ผลัดใบเข้าสู่การพักตัวหลายชนิดที่พบในช่วงเวลาดังกล่าวเช่น ตะคร้้า มะกอกป่า ประดู่ บ้าน นนทรี กัลปพฤกษ์ 1.4 ความถี่ในการท่วมขัง/ การทิ้งห่าง (flooding frequency / time since last flood) อุทกภัยในครั้งนี้ เป็นการท่วมอย่างฉับพลันและช่วงเวลาการท่วมทิ้งห่างมากจากอดีตที่เคยท่วม 1.5 คุณภาพของน้้าที่ท่วมขัง น้้าที่ท่วมในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ที่เกิดจากการไหลบ่าหลากมาอย่างต่อเนื่องจากพื้นที่ที่อยู่ทางเหนือ โดยได้พัดไหลผ่านพื้นที่มาเป็น ระยะทางที่ยาวส่งให้น้้าที่ไหลหลากดังกล่าวมีสิ่งเจือปนในน้้ามากมายทั้งขยะอินทรีย์และสารเคมี ที่มี การซักล้าง เอาเชื้อจุลินทรีย์มากมายปะปนอยู่ในแหล่งน้้าที่ท่วมขัง ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นอันตรายอย่างยิ่งต่อสัตว์น้้าและต้นไม้ อีก ทั้งปัจจัยกายภาพของน้้าที่ไม่เอื้ออ้านวยต่อการไหลก็ยิ่งเพิ่มความเน่าเสียมากขึ้น จนส่งผลต่อปริมาณก๊าซ ออกซิเจนลดลงในช่วงเวลาดังกล่าวไม่สามารถหาอุปกรณ์มาตรวจค่าปริมาณออกซิเจนที่ละลายอยู่ได้ จึงไม่มี ข้อมูลในประเด็นดังกล่าวมาสนับสนุนว่าระดับความเน่าเสียของน้้าอยู่ในระดับใด

ภาพที่ 3 สภาพน้้าท่วมบริเวณส้านักพิพิธภัณฑ์และวัฒนธรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ข้อมูลวันที่ 1 พฤศจิกายน 2554 เวลา 09.27 น. 28 Wichan Eiadthong

ภาพที่ 4 สภาพน้้าท่วมบริเวณสนามหญ้า ภายในคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ข้อมูลวันที่ 4 พฤศจิกายน 2554 เวลา 16.23 น.

ภาพที่ 5 สภาพน้้าท่วมบริเวณสวนรุกขชาติ ภายในคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ข้อมูลวันที่ 17 พฤศจิกายน 2554 เวลา 07.29 น.

2. ความหลากชนิดไม้ต้นในพื้นที่ศึกษา 2.1 ความหลากชนิดของไม้ต้นในพื้นที่บริเวณมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ก่อนน้้าท่วมพบว่า ผู้วิจัยได้ระบบจ้าแนกทางอนุกรมวิธานด้วยระบบ APGIII พบว่า มีไม้ต้นอยู่จ้านวน 60 วงศ์ 224 สกุล 386 ชนิด ดังภาคผนวกที่ 1 โดยวงศ์ที่มีจ้านวนชนิดมากที่สุดใน 10 อันดับแรกได้แก่ วงศ์ถั่ว (Fabaceae) พบจ้านวน 50 ชนิด พบจ้านวนชนิดไม้ต้นมากที่สุดคือ นนทรี ซึ่งปลูกเป็นไม้ต้นประจ้ามหาวิทยาลัย รองลงมาเป็นวงศ์ชมพูพันธุ์ทิพย์ (Bignoniaceae) และวงศ์ชบา-ปอ (Malvaceae) พบวงศ์ละ19 ชนิด ในอันดับที่ สามคือ-วงศ์น้อยหน่า (Annonaceae) พบ 18 ชนิด ตามด้วยวงศ์หว้า (Myrtaceae) 16 ชนิด วงศ์มะม่วง Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 29

(Anacardiaceae) วงศ์มะเกลือ (Ebenaceae) และวงศ์ไทร (Moraceae) พบวงศ์ละ 15 ชนิด ต่อมาเป็นวงศ์ยาง นา (Dipterocarpaceae) วงศ์สะเดา (Meliaceae) และวงศ์กระทุ่ม(Rubiaceae) พบวงศ์ละ 14 ชนิด

ภาพที่ 6 จ้านวนสกุลของไม้ต้นในแต่ละวงศ์ที่พบในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขต จตุจักร กรุงเทพฯ (ข้อมูลก่อนน้้าท่วม)

ภาพที่ 7 จ้านวนชนิดของไม้ต้นในแต่ละวงศ์ที่พบบริเวณมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ (ข้อมูลก่อนน้้าท่วม) 30 Wichan Eiadthong

จากจ้านวนชนิดไม้ต้นทั้งหมด (386 ชนิดในที่นี้ไม่นับรวมปรง และไม้ต้นกลุ่มใบเลี้ยงเดี่ยวอื่น) จากการ ส้ารวจครั้งนี้พบว่ามีไม้พื้นเมือง (indigenous species) คิดสัดส่วน เป็น 73% ขณะที่ไม้ต่างถิ่น (exotic species) มีสัดส่วน 27 % ดังภาพที่ 8

ภาพที่ 8 สัดส่วนของชนิดของไม้ต้นระหว่างกลุ่มไม้พื้นเมืองกับไม้ต่างถิ่นที่ปลูกอยู่ในพื้นที่มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ (ข้อมูลก่อนน้้าท่วม)

2.2 ไม้ต้นหายากที่น้ามาปลูกในบริเวณมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ แบ่งย่อยได้ดังนี้ 2.2.1 พืชถิ่นเดียว (endemic species) ของไทยที่พบปลูก 5 ชนิดได้แก่ แคสันติสุข (Santisukia kerrii (Barnett & Sandwith) Brummitt) กาญจนิกา (Santisukia pagetii (Barnett & Sandwith) Brummitt) โมกราชินี ( Wrightia sirikitiae Midd. & Santisuk) ในกลุ่มที่ไม่ใช่ไม้ต้นใบเลี้ยงคู่พบอีก 3 ชนิดคือ มะพร้าวลิง (Cycas tansachana K.D. Hill & S.L. Yang) ปรงสามร้อยยอด (Cycas pranburiensis S.L. Yang, W.Tang & P. Vatcharakorn) 2.2.2 พืชหายาก (rare species) พบปลูกอยู่ถึง 21 ชนิดได้แก่ มหาพรหม (Mitrephora winitii Craib) จ้าปีหลวง (Magnolia rajaniana (Craib) Figlar) มะกัก (Spondias bipinnata Airy Shaw & Forman) รักน้้า (Gluta velutina Blume) หัวเต่า (Mezzettia parviflora Becc.) มะม่วงไข่แลน (Mangifera cochinchinensis Engl.) อีแรด (Miliusa horsfieldii (Benn.) Pierre) ปาหนันลาว (Goniothalamus laoticus (Finet & Gagnep.) Ban) มะพลับเจ้าคุณ (Diospyros winitii Fletche) มะริด (Diospyros philippensis A. DC.) ตะเคียนชันตาแมว (Neobalanocarpus heimii (King) P.S. Ashton) ขี้เหล็กเปลือกขม (Cassia javanica L. subsp. indochinensis Gagnep.) โสกเหลือง (Saraca thaipingensis Cantley ex Prain) อบเชยหวาน (Cinnamomum burmannii (Nees) Blume) แก้วมหาวัน (Magnolia floribunda (Finet & Gagnep.) Figlar) ก้ายาน(Styrax benzoides Craib) จันทน์หอม ( Mansonia gagei J.R.Drumm. ex Prain) ล้าเรียน (Paranephelium spirei Lec.) จ้าปีสิรินธร (Magnolia sirindhorniae Noot.& Chalermklin) และจงเพียร Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 31

(Hibiscus grewiifolius Hassk.)และยี่หุบปรี (Magnolia liliifera (L.) Baill. var. liliifera) และมณฑาดอย (Magnolia liliifera (L.) Baill. var. obovata (Korth.))

3. ผลกระทบของน้้าท่วมที่ผลต่อความหลากชนิดไม้ต้นในพื้นที่ศึกษา 3.1 ผลกระทบต่อความหลากชนิด จากการส้ารวจไม้ต้น 60 วงศ์ในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์พบว่ามีจ้านวน 10 วงศ์ที่มีตายทั้งหมดได้แก่ วงศ์จ้าปี-จ้าปา (Magnoliaceae) วงศ์กฤษณา (Thymelaeaceae) วงศ์หอมแก่นจันทน์ (Santalaceae) วงศ์ ก้ายาน (Stryracaceae) วงศ์แก้งขี้พระร่วง (Canabaceae) วงศ์สนแผง (Cupressaceae) วงศ์ก้านเขียว (Olacaceae) วงศ์ผักหวานป่า (Opiliaceae) วงศ์บุหงาส่าหรี (Verbenaceae) วงศ์แก้วเจ้าจอม (Zygophyllaceae) จนท้าให้เหลืออยู่ 50 วงศ์ ความหลากวงศ์ (family diversity) ลดลงถึง 17 % ของจ้านวนวงศ์ ที่มีอยู่ก่อนน้้าท่วม จ้านวนชนิดที่ตายไปรวม 70 ชนิดในที่แม้ว่าบางวงศ์มีเพียงบางชนิดเท่านั้นที่ตายไปรวมอยู่ด้วย แต่ใน ระดับวงศ์ ไม่ได้เป็นวงศ์ที่ตายทั้งหมด (ตารางผนวกที่ 1) อย่างเช่น ต้นสัก ( Tectona grandis L. f.) มะมุด (Mangifera foetida Lour.) รักใหญ่ (Gluta usitata (Wall.) Ding Hou) รักน้้าเกลี้ยง (Gluta laccifera (Pierre) Ding Hou) มหาพรหม ฯลฯ ความหลากชนิด (species diversity) ลดลงถึง 18 % ของจ้านวนชนิดที่มีอยู่ก่อนน้้า ท่วม ส้าหรับไม้ต้นถิ่นเดียวและไม้ต้นหายากที่ตายทั้งหมดพบว่า 18 ชนิด (ไม่นับรวมปรงและปาล์ม) ได้แก่ แคสันติสุข กาญจนิกา โมกราชินี มหาพรหม จ้าปีหลวง มะกัก หัวเต่า ปาหนันลาว มะพลับเจ้าคุณ ตะเคียนชันตา แมว ขี้เหล็กเปลือกขม โสกเหลือง อบเชยหวาน แก้วมหาวัน ก้ายาน จันทน์หอม จ้าปีสิรินธร จงเพียร มณฑาดอย และยี่หุบปรี 3.2 ระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังของไม้ต้น ระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังของไม้ต้นในการพิจารณาจากความสามารถที่ไม้ต้นทนต่อน้้าท่วม ขังได้เป็นระยะเวลานานกว่าและคงมีชีวิตอยู่ได้ ย่อมแสดงว่าไม้ต้นชนิดดังกล่าวมีความสามารถดีกว่าชนิดอื่นที่ แช่น้้าท่วมขังในเวลาสั้นแล้วตายก่อน นอกจากพิจารณาขนาดความของเส้นรอบวงของขนาดล้าต้นที่ระดับความ สูง 1.3 ม. (สูงเพียงอก: GBH) ที่ระดับน้้าท่วมท่วมลึกและแช่อยู่นานเท่ากัน แต่ต้นที่มีขนาด GBH ที่โตกว่าตาย ก่อนแสดงว่า ไม้ต้นที่มีขนาดGBH เล็กกว่านั้นมีความสามารถทนทานน้้าขังดีกว่า ไม้ต้นที่มีระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังต่้าจากการศึกษาในครั้งพบว่า มี 70 ชนิด และได้จัดกลุ่ม อยู่กลุ่มที่ 1 (ดังภาพที่ 9 และตารางผนวกที่ 1) ตัวอย่างเช่น พรรณไม้ต้นที่อยู่ใน 10 วงศ์ข้างต้น ส่วนกลุ่มไม้ต้นที่ มีระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมปานกลาง หรือ กลุ่มที่ 2 พบว่า มีจ้านวนมากถึง 288 ชนิด (ตารางผนวกที่ 1) รวมทั้งต้นนนทรี ราชพฤกษ์ ประดู่บ้าน จัดอยู่กลุ่มนี้ ส่วนไม้ต้นกลุ่มที่ 3 หรือ กลุ่มไม้ต้นสะเทินน้้าสะเทินบกพบว่า มีอยู่จ้านวน 29 ชนิด ได้แก่ รักน้้า โสกน้้า จิกน้้า จิกสวน ตีนเป็ดน้้า ตีนเป็ดทราย กะบุย แคนา แคน้้า ฝาดดอก ขาว ฝาดดอกแดง ไคร้ย้อย มะกอกน้้า สะท้อนรอก ล้าพู ปอทะเล โพทะเล ไทรย้อยใบทู่ กรวยน้้า หว้าน้้า เสม็ด ขาว กระทุ่ม กระทุ่มนา ก้านเหลือง สนุ่นและหลิว

32 Wichan Eiadthong

4. ลักษณะสัณฐานไม้ต้นต่อการปรับตัวให้อยู่ได้ในสภาพวะน้้าท่วมขัง ตามปกติไม้ต้นที่น้ามาปลูกในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ เป็น ไม้ต้นที่ขึ้นอยู่บนบก มีน้อยชนิดที่เป็นพรรณไม้ป่าชายเลน หรือ ป่าพรุ อาทิเช่น ล้าพู เสม็ดขาว ฝาดดอกแดง ฝาด ดอกขาว ดังนั้นจึงเป็นไม้ต้นโตดีในสภาพน้้าท่วมขังและน้ามาปลูกในสภาพดินแห้ง ระบายได้ดี ไม่มีน้้าแช่ขังเป็น เวลานาน ถึงแม้ว่าในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ มีระดับน้้าใต้ดินที่ ตื้น ต้นไม้จึงมีระบบรากแทงออกตามแนวระนาบได้ยาวมากกว่าทางแนวดิ่งเพื่อพยุงล้าต้นให้ตั้งยืนอยู่ได้และท้า ให้ให้รากสามารถแลกเปลี่ยนก๊าซได้อย่างปกติ จากผลกระทบของน้้าท่วมขังสามารถแบ่งกลุ่มไม้ต้นได้ตามระดับ ความทนทานต่อการน้้าท่วมขังดังนี้ 4.1 ลักษณะสัณฐานของไม้ต้นที่มีระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังต่้า ไม้ต้นในกลุ่มนี้ส่วนใหญ่มักมีนิเวศตามธรรมชาติกระจายขึ้นอยู่ในพื้นที่ที่มีชั้นดินลึกตามภูเขาระบายดี ไม่มีน้้าท่วมขัง อากาศความหนาวเย็นตลอดทั้งปี ตัวอย่างเช่นวงศ์จ้าปี-จ้าปา วงศ์อบเชย เป็นวงศ์ที่มีความหลาก ชนิดสูงอยู่ในนิเวศป่าดิบเขา ดังนั้นเมื่อการน้ามาปลูกในที่ราบลุ่มจึงมีความอ่อนไหวและมีระดับความทนทานต่อ การน้้าท่วมขังต่้า ลักษณะสัณฐานทั่วไปของไม้ในกลุ่มนี้ เป็นไม้ต้นไม่ผลัดใบ เปลือกล้าต้นบางจนค่อนข้างบาง เปลือกล้าต้น ใบ ผล และอื่นๆมักมีกลิ่นหอม (aromatic substances containing) มีระบบการแตกรากทาง แนวดิ่งมากกว่าแนวระนาบและช่วงเวลาการออกดอกในประเทศไทยอยู่ในเวลาปลายฤดูฝนต้นฤดูหนาว จาก จ้านวน 10 วงศ์ ดังที่ได้กล่าวมาแล้วพบว่ามีไม้ต้นที่ใช้เนื้อไม้ในเชิงเศรษฐกิจบางชนิดถูกจัดอยู่ในกลุ่มนี้ด้วย ตัวอย่างเช่น สัก เคี่ยมคะนอง ตะเคียนชันตาแมว เป็นต้น กรณีสักพบว่าแม้ว่าล้าต้นมีขนาด GBH โตถึงขนาด 132 ซม. น้้าท่วมขังนานประมาณ 1 เดือนท้าให้ต้นตายอาจกล่าวได้ว่าไม้ต้นในกลุ่มนี้มีนิเวศที่เปราะบางมากกว่า กลุ่มอื่นๆ และไม่เหมาะสมในการปลูกในพื้นที่ราบลุ่มที่มีน้้าท่วมขัง ดังภาพที่ 9

ภาพที่ 9 จ้านวนชนิดของไม้ต้นในแต่ละวงศ์ถูกจัดไม้ต้นมีความทนทานน้้าท่วมขังต่้า ส้ารวจในพื้นที่มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 33

4.2 ลักษณะสัณฐานของไม้ต้นที่มีระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังปานกลาง จากการส้ารวจพบว่าไม้ต้นกลุ่มนี้นับว่ามีสมาชิกมากที่สุดถูกจ้าแนกอยู่ต่างวงศ์ ลักษณะสัณฐานผันแปร มากด้วย ลักษณะสังเกตได้มีทั้งไม้ต้นผลัดใบและไม่ผลัดใบ เปลือกล้าต้นหนา ไม่เป็นไม้ต้นที่มีเปลือกล้าต้นและ เนื้อไม้หอม ระบบรากแตกต่างไปตามสิ่งแวดล้อมที่ปลูกในช่วงของการท่วมขังประมาณ 1 เดือนบางชนิดบางต้น อาจไม่ได้รับผลกระทบอย่างหนัก แต่บางต้นอาจไม่ตายเกิน 50% ของจ้านวนต้นทั้งหมด ขณะที่ช่วงท่วมขัง ยาวนานกว่า 1 เดือนพบว่าบางชนิด อย่างเช่น สัตตบรรณ มะม่วง นนทรี อะราง ฯลฯ ยืนต้นตายเช่นกัน 4.3 ลักษณะสัณฐานของไม้ต้นสะเทินน้้าสะเทินบก จากการส้ารวจพบว่าไม้ต้นกลุ่มนี้นับว่ามีสมาชิกน้อยที่สุด ส่วนใหญ่มีการปรับตัวแนวโน้ม อันเป็นนิเวศ ของแหล่งที่ได้มาของไม้ต้นในกลุ่มนี้ ไม่ว่า ป่าชายเลน เช่น ฝาดดอกแดง ฝาดดอกขาว และล้าพู ป่าพรุน้้าจืด หรือ พื้นที่น้้าท่วมขังอย่างสังคมพืชชายน้้า ป่าบุ่ง ป่าทาม เช่น จิกน้้า จิกสวน กุ่มน้้า โสกน้้า กระทุ่มนา แคนา เสม็ด ขาว ก้านเหลือง ฯลฯ และป่าชายหาด เช่น ตีนเป็ดน้้า ตีนเป็ดทราย ปอทะเล โพทะเล ฯลฯ ลักษณะสัณฐานของพรรณไม้ในกลุ่มนี้ระบบรากมีการปรับตัวหลายแบบ มีรากหายใจ พบในต้นล้าพู ฝาดดอกแดง และ ฝาดดอกขาว มีรากอากาศพบในไทรย้อยใบทู่ ตามล้าต้นมีรอยแตกปริของช่อง อากาศจ้านวน มาก ตลอดจนโคนต้นมีความสามารถในแตกราก adventitious root ได้ง่าย ความชนิดของไม้ต้นกลุ่ม 3 ดังภาพที่ 10 ไม้ต้นในกลุ่มนี้ทนสภาพได้ทั้งน้้าท่วมและน้้าแห้งไปพร้อมๆ กัน จนที่มาการเรียกไม้กลุ่มนี้ว่าไม้ต้นสะเทินน้้า สะเทินบก จากคุณสมบัติของไม้ต้นทั้งสามกลุ่ม จัดได้ว่าเป็นกลุ่มที่มีเหมาะสมอย่างยิ่งต่อการน้าไปปลูกในพื้นที่ ราบลุ่มและมีน้้าท่วมขัง สลับกับมีน้้าท่วมขังเป็นครั้งคราว

ภาพที่ 10 จ้านวนชนิดของไม้ต้นในแต่ละวงศ์ถูกจัดกลุ่มไม้ต้นสะเทินน้้าสะเทินบก ส้ารวจในพื้นที่มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ

34 Wichan Eiadthong

วิจารณ์ผล

ผลกระทบของการเกิดอุทกภัยในพื้นที่ราบลุ่มภาคกลาง รวมทั้งในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ที่ได้รับผลกระทบทั้งในด้านเศรษฐกิจและสังคมต่อผู้ประสบภัยและ ประเทศคิดเป็นมูลค่าของความเสียหายนับล้านล้านบาทต่อความสูญเสียและรวมถึงการใช้งบประมาณในการ เข้ามาฟื้นฟูทั้งทางกายภาพ ตลอดจนการฟื้นฟูต่อความรู้สึกให้มีความปลอดภัยทั้งชีวิตและทรัพย์สินทุกๆ แม้ ได้รับถูกเยียวยา กับสมานความรู้สึกที่ดีให้เกิดขึ้นอย่างช้าๆ ที่จะได้ต่อสู้และยืนหยัดต่อไป ในแง่ของความสูญเสียของความหลากหลายทางชีวภาพเกิดขึ้นด้วยเช่นกันและก้าลังเกิดขึ้นทวีความ รุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆและขยับตัวประชิดต่อความเป็นอยู่ของผู้คนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่เข้ากับความเปลี่ยนแปลง ของสภาพวิกฤตของสภาพภูมิอากาศโลก การเข้าไปจัดการและอนุรักษ์ทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพันธุกรรมของพืชที่เกี่ยวข้องกับปากท้อง (อาหาร ยาสมุนไพร ฯลฯ) และความเป็นอยู่นับเป็น เรื่องเร่งด่วนต้องด้าเนินการ หากวิบัติภัยทางธรรมชาติมีระดับความรุนแรงเพิ่มขึ้นและความถี่ที่ขึ้นมีความ บ่อยครั้งมากขึ้นผลกระทบก็ย่อมมีความรุนแรงมากขึ้น ดังเห็นได้จากผลการศึกษาในครั้งนี้พบว่าความหลากชนิด ของไม้ต้นในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ลดลงไปถึง 18 % ต่อการ เกิดท่วมในครั้งเดียวและช่วงเวลาการท่วมเพียง 35 วัน Cutter et al. (2008) ได้สร้างแบบจ้าลองเพื่อชุมชนได้ ความเข้าใจภัยพิบัติธรรมชาติระบบ DROP (disaster resilience of place) เพื่อสร้างหลักคิดต่อการเตรียมการ รับมือภัยพิบัติธรรมชาติและลดความเสี่ยงและความเสียหายให้ลดน้อยลงทั้งในระดับต่อเนื่อง (long term) และ สั้น (short term) ดังภาพที่ 11

ภาพที่ 11 แบบจ้าลองเพื่อความเข้าใจต่อการเตรียมรับมือภัยพิบัติทางธรรมชาติระบบDROP (Cutter et al., 2008)

Duxbury and Dickinson (2007) ระบุถึงความถี่ของการเกิดภัยพิบัติธรรมชาติตามชายฝั่งกรณีของการ เกิดคลื่นยักษ์สึนามิมากขึ้นเนื่องมาจากความกดดันจากปัญหาทางระบบนิเวศอันเป็นผลสืบเนื่องมาจาก ประชากรมนุษย์เพิ่มมากขึ้นและมีปัญหาโครงสร้างที่ตั้งของชายฝั่งในแต่ละพื้นที่ อาทิเช่น เกิดคลื่นยักษ์สึนามิใน Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 35

ประเทศอินโดนีเซีย (เกิดขึ้นปี ค.ศ.2004) การเกิดพายุเฮอริเคนแคตรินา (เกิดขึ้นปี ค.ศ.2004) และริต้า (เกิดขึ้นปี ค.ศ.2005) ในประเทศสหรัฐอเมริกามีผลต่อการลดลงของทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพเช่นกัน จากรายงานของ Sodhi et al. (2004) ความเปลี่ยนแปลงต่อทรัพยากรทางชีวภาพที่เกิดจากภัยพิบัติ ทางธรรมชาติในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ดังภาพที่ 12 ที่มีความเสี่ยงต่อการสูญเสียเป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากด้าเนินการจัดการไม่ต่อเนื่องและมีปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคม ขาดการประสานกันการด้าเนินงาน ทางด้านโครงสร้างการจัดการภายในองค์กรทั้งระดับรัฐบาลกลาง ระดับชาติ ระดับนานาชาติ และหน่วยที่ไม่ใช่ องค์กรของรัฐ (NGO)

ข้อเสนอแนะ

1. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์สมควรอย่างยิ่งที่ให้ความส้าคัญต่อการจัดการและอนุรักษ์ของทรัพยากร ชีวภาพทั้งในระดับนิเวศ (ecosystem diversity) ชนิด (species diversity) และพันธุกรรม (genetic diversity) ทั้งการจัดการในระยะสั้นและยาวเพื่อบริหารความเสี่ยงต่อด้าเนินงานจัดการและอนุรักษ์พันธุกรรมของทรัพยากร ชีวภาพเพื่อเตรียมรับการการเกิดของภัยพิบัติทางธรรมชาติทุกรูปแบบ 2. จากบทเรียนต่อการเกิดอุทกภัยที่ผ่านมาทางมหาวิทยาลัยฯ ควรขยายงานและกรอบความคิดในการ ปลูกไม้ต้นในเขตเมืองและพื้นที่น้้าท่วม โดยใช้ทรัพยากรกลุ่มพืชสะเทินน้้าสะเทินบกมาใช้ประโยชน์ให้มากขึ้น พร้อมกับการใช้ประโยชน์อย่างมีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้น 3. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์สมควรอย่างยิ่งให้ความส้าคัญต่อการจัดการและอนุรักษ์ของทรัพยากร พันธุกรรมพืชทั้งการจัดการในระยะสั้นและยาว เพื่อท้าการเก็บเชื้อพันธุกรรมของกลุ่มพืชที่ทนน้้าท่วมหลังการเกิด ภัยพิบัติทางธรรมชาติ เพื่อน้ามาใช้ประโยชน์ในอนาคตทั้งพืชป่าและพืชปลูก อาทิเช่น มะม่วงบ้าน มีบางพันธุ์ที่ สามารถทนน้้าท่วมได้นานเป็น 2-3เดือน ขณะที่บางพันธุ์อ่อนแอมาก เป็นต้น

ภาพที่ 12 ความมากมายทางชนิดและความเป็นถิ่นเดียวของทรัพยากรทางชีวภาพที่พบแต่ละ hot spot ใน ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Sodhi, et al., 2004) 36 Wichan Eiadthong

สรุปผล

ผลกระทบของอุทกภัยปี พ.ศ. 2554 ต่อความหลากชนิดไม้ต้นในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยา เขตบางเขนจากความหลากชนิดของไม้ต้นทั้งหมดก่อนน้้าท่วมมีอยู่ 386 ชนิด หลังจากพื้นที่มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ต้องประสบอุทกภัยนานประมาณ 1 เดือนสามารถจัดแบ่งกลุ่มไม้ต้นตามระดับของความทนทานน้้า ท่วมขังออกได้ 3 กลุ่มคือ 1) ไม้ต้นที่มีระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังต่้าพบจ้านวน 70 ชนิด 2) ไม้ต้นที่มี ระดับความทนทานต่อการน้้าท่วมขังปานกลางพบจ้านวน 287 ชนิด และ 3) ไม้ต้นสะเทินน้้าสะเทินบก พบว่า 29 ชนิด ความหลากชนิดของไม้ต้นในภาพรวมลดลง 18 % ของจ้านวนทั้งหมด จากบทเรียนการอุทกภัยในครั้งนี้เป็น การบ่งชี้ว่าโครงการพัฒนาทางงานวิจัยและงานกายภาพของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์สมควรให้ความส้าคัญ ต่อการจัดการและอนุรักษ์ทรัพยากรพันธุกรรมพืชมากขึ้นเพื่อปรับปรุงให้เป็นพื้นที่สีเขียวและปอดที่ส้าคัญแก่ บุคคลที่พ้านักและเข้ามาใช้พื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ตลอดจนการปลูกต้นไม้ในมหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ยังเป็นแหล่งดักจับฝุ่นที่ปลิวร่อนอยู่โดยรอบที่เกิดจากยานพาหนะและชุมชนให้ลดน้อยลง

เอกสารอ้างอิง

Blom, C.W.P.M., G.M. Bögermann, P. Laan, A.J.M. van der Sman, H.M. van der Steeg and L.A.C. J. Voesenek. 1990. Adaptations to flooding in plants from river areas. Aquatic Botany 38: 29-47. Braendle, R. and R. M.M. Crawford .1999. Plants as amphibians. Perspectives in plant ecology, evolution and systematic , Vol.2/1 pp. 56-78.: http: www.urbanfischer. De/journal/ppees: access 12Jan 2012. Cutter , S.L., L. Barnes, M. Berry, C. Burton, E. Evans, E. Tate and J.Webb. 2008. A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change. 18 : 598–606. Dat, J.F., N. Capelli, H. Folzer, P. Bourgeade and P.-M. Badot. 2004. Sensing and signaling during plant flooding. Plant Physiology Biochemistry 42: 273-282. Duxbury, J. and S. Dickinson. 2007. Principles for sustainable governance of the coastal zone: In the context of coastal disasters. Ecologicaleconomics 63: 319 – 330. Espartero, J. J.A. Pintor-Toro and J.M. Pardo. 1994. Differential accumulation of S-adenosylmethionine synthethase transcripts in response to salt stress. Plant Molecular Biology 25 : 217-227. Ewing, K. 1996. Tolerance of four wetland plant species to flooding and sediment deposition. Environmental and Experimental Botany 36 (2) : 131-146. Frankenberger, W.T.Jr. and M.Arshad. 1995. Phytohormones in Soil, Marcel Dekker, New York, NY. Gill, C.J. 1970. The flooding tolerance of woody species- a review. Forest. Abstract 31 (4): 671-688.

Journal of Tropical Plants Research 5 : 20-63. 2012 37

Glenz, C., R. Schlaepfer, I. Iorgulescu and F. Kienast. 2006. Flooding tolerance of Central European tree and shrub species. Forest Ecology and Management 235: 1-13. Grichko, V. P. and B. R. Glick. 2001. Etylene and flooding stress in plants. Plant Physiology Biochemistry 39: 1-9. Hall , T.F. and G.E. Smith. 1955. Effects of flooding on woody plants, West sandy dewatering project, Kentucky reservoir. J. Forest. 281-285. Hungspreug, S., W. Khao-uppatum and S. Thanopanuwat. n.d.Flood management in Chao Phraya River basin. The Chao Phraya Delta: Historical Development, Dynamics and Challenges of Thailand' Rice Bowl: http://std.cpc.ku.ac.th/delta/conf/Acrobat/Papers_Eng/; access: 16 Jan 2012. Kozlowski, T.T. 1997. Responses of woody plants to flooding and salinity. Tree Physiol. Monogr. 1. Krzˇicˇ, N.Š. , and A. Gaberšcˇik. 2005. Photochemical efficiency of amphibious plants in an intermittent lake. Aquatic Botany 83: 281–288 Nelsen, E.T., and D.M. Orcutt , 1997. The physiology of plants under stress. Abiotic factors, John Wiley and Sons , Inc., New York , NY. Pezeshki, S.R. 2001. Wetland plant responses to soil flooding. Environmental and Experimental Botany 46 : 299-312. Siebel , H.N. and C.W.P.M. Blom. 1998. Effects of irregular flooding on the establishment of tree species. Acta Botanica Neerlandica 47 (2): 231-240. Sodhi, N.S., L. P. Koh, B. W. Brook and P. K.L. Ng. 2004. Southeast Asian biodiversity: an impending disaster. TRENDS in Ecology and Evolution 19 (12) : 654-660. http://www.ku.ac.th/: access: 19 Jan. 2012

ภาคผนวกของรายชื่อพรรณไม้ที่ส้ารวจพบในพื้นที่ศึกษา

ภาคผนวกตารางที่ 1 ความหลากชนิดไม้ต้นที่ได้ผลกระทบอุทกภัย ปีพ.ศ. 2554 ในกลุ่มต่างๆ ตามระดับของความทนทานและเสียหายในพื้นที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน เขตจตุจักร กรุงเทพฯ ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) ธนนไชย Buchanania siamensis Miq. Anacardiaceae / N 3 พระเจ้าห้าพระองค์ Dracontomelon dao (Blume) Merr. & Rolfe Anacardiaceae / N 3 มะกอกป่า Spondias pinnata Kurz Anacardiaceae / N 1&3 มะกัก Spondias bipinnata Airy Shaw & Forman Anacardiaceae / N 3 มะม่วงกะล่อนป่า Mangifera caloneura Kurz Anacardiaceae / N 3 มะม่วงบ้าน Mangifera indica L. Anacardiaceae / N 1 มะมุด Mangifera foetida Lour. Anacardiaceae / N 1 มะยงชิด Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn. Anacardiaceae / N 1 รักแกนมอ Rhus succedanea L. Anacardiaceae / N 3 รักขี้หมู Holigarna helferi Hook. f. Anacardiaceae / N 3 รักน้้า Gluta velutina Blume Anacardiaceae / N 3 รักน้้าเกลี้ยง Gluta laccifera (Pierre) Ding Hou Anacardiaceae / N 3 รักใหญ่ Gluta usitata (Wall.) Ding Hou Anacardiaceae / N 3

อ้อยช้าง Lannea coromandelica (Houtt.) Merr. Anacardiaceae / N 3 Wichan Eiadthong มะม่วงไข่แลน Mangifera cochinchinensis Engl. Annacardiaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) กระดังงาไทย Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson var. odorataAnnonaceae / E 2 กล้วยน้อย Polyalthia suberosa (Roxb.) Thwaites Annonaceae / N 2 กะเจียน Polyalthia cerasoides (Roxb.) Benth. ex Bedd Annonaceae / N 2 ทุเรียนเทศ Annona muricata L. Annonaceae / E 1 นมน้อย Polyalthia evecta (Pierre) Finet & Gagnep. var. Annonaceae / N 2

evecta 63 ตารา Polyalthia glauca (Hassk.) F.Muell Annonaceae / N 3 . 201 อโศกเซนคาเบรียล Polyalthia longifolia (Benth.) Hook.f Annonaceae / E 2 2 ห้าช้าง Platymitra macrocarpa Boerl. Annonaceae / N 3 มหาพรหม Mitrephora winitii Craib Annonaceae / N 2 มะป่วน Mitrephora tomentosa Hook. f. & Thomson Annonaceae / N 2 ยางโอน Polyalthia viridis Craib Annonaceae / N 2 อีแรด Miliusa horsfieldii (Benn.) Pierre Annonaceae / N 3 หัวเต่า Mezzettia parviflora Becc. Annonaceae / N 3 สังหยูขาว Meiogyne virgata (Blume) Miq. Annonaceae / N 3 ลาโมก Sageraea elliptica (A.DC.) Hook. f. & Thomson Annonaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) ล้าดวน Melodorum fruticosum Lour. Annonaceae / N 2 บุหงาล้าเจียก Goniothalamus tapis Miq. Annonaceae / N 2 ปาหนันลาว Goniothalamus laoticus (Finet & Gagnep.) Ban Annonaceae / N 2 ตีนเป็ดทราย Cerbera manghas L. Apocynaceae / N 2 ตีนเป็ดน้้า Cerbera odollum Gaertn. Apocynaceae / N 2 ร้าเพย Thevetia peruviana (Pers.) K.Schum. Apocynaceae / E 2

โมกมัน Wrightia arborea (Dennst.) Mabb. Apocynaceae / N 2 โมก Wrightia pubescens R. Br. Apocynaceae / N 2 โมกบ้าน Wrightia religiosa Benth. ex Kurz Apocynaceae / E 2 โมกราชินี Wrightia sirikitiae Midd. & Santisuk Apocynaceae / N 2 โมกหลวง Holarrhena pubescens Wall.ex G. Don Apocynaceae / N 2 ลั่นทมขาว Plumeria obtusa L. Apocynaceae / E 2 กะบุย Alstonia spathulata Blume Apocynaceae / N 2 ทุ้งฟ้า Alstonia macrophylla Wall. ex G.Don Apocynaceae / N 3

Wichan Eiadthong สัตตบรรณ Alstonia scholaris (L.) R. Br. Apocynaceae / N 3 พุดดง Kopsia arborea Blume Apocynaceae / E 2

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) กาสะลองค้า Radermachera ignea (Kurz) Steenis Bignoniaceae / N 2 แคขาว Radermachera hainanensis Merr. Bignoniaceae / N 2 แคทะเล Dolichandrone spathacea (L.f.) K. Schum. Bignoniaceae / N 2 แคนา Dolichandrone serrulata (DC.) Seem. Bignoniaceae / N 2 แคน้้า Dolichandrone columnaris Santisuk Bignoniaceae / N 2

แคสันติสุข Santisukia kerrii (Barnett & Sandwith) Brummitt Bignoniaceae / N 2 63 แคแสด Spathodea campanulata P.Beauv. Bignoniaceae / E 2 . 201 กาญจนิกา Santisukia pagetii (Barnett & Sandwith) Brummitt Bignoniaceae / N 2 2 ชมพูพันธุ์ทิพย์ Tabebuia rosea (Bertol.) DC. Bignoniaceae / E 2 ปีบ Millingtonia hortensis L. f. Bignoniaceae / N 2 เพกา Oroxylum indicum (L.) Kurz Bignoniaceae / N 3 น้้าเต้าต้น Crescentia cujete L. Bignoniaceae / E 2 ตีนเป็ดฝรั่ง Crescentia alata HBK. Bignoniaceae / E 2 ไส้กรอกอัฟริกัน Kigelia africana (Lam.) Benth. Bignoniaceae / E 2 ทองอุไร Tecoma stans (L.) Kunth Bignoniaceae / E 2 ศรีตรัง Jacaranda obtusifolia H.B.K. subsp. rhombifolia Bignoniaceae / E 2 (G.F.W. Meijer) Gentry

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) เหลืองอินเดีย Tabebuia chrysantha (Jacq.) G.Nicholson Bignoniaceae / E 2 เหลืองปรีดียาธร Tabebuia aurea (Silva Manso) Benth. & Hook.f. ex Bignoniaceae / E 2 S.Moore แคหิน Stereospermum colias (Buch.-Ham. ex Dillw.) Bignoniaceae / N 3 Mabb. ฝ้ายค้า Cochlospermum religiosum (L.) Alston Bixaceae / E 2

ค้าแสด Bixa orellana L. Bixaceae / E 2 หมัน Cordia cochinchinensis Pierre Boranginaceae / N 3 สุวรรณพฤกษ์ Cordia dentata Poir. Boranginaceae / E 2 ตะคร้้า Garuga pinnata Roxb. Burseraceae / N 3 มะกอกเกลื้อน Canarium subulatum Guillaumin Burseraceae / N 3 มะแฟน Protium serratum Engl. Burseraceae / N 3 แก้งขี้พระร่วง Celtis timorensis Span. Canabaceae / N 3 กุ่มน้้า Crateva magna (Lour.) DC. Caparacaceae / N 2

Wichan Eiadthong ชิงชี่ Capparis micracantha DC. Caparacaceae / N 2 แจง Maerua siamensis (Kurz) Pax Caparacaceae / N 2 สนทะเล Casuarina equisetifolia J.R. & G. Forest. Casuarinaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) สนประดิพัทธ์ Casuarina junghuhniana Miq. Casuarinaceae / E 3 กระทิง Calophyllum inophyllum L. Clusiaceae / N 2&3 ชะมวง Garcinia cowa Roxb. ex DC. Clusiaceae / N 1 บุนนาค Mesua ferrea L. Clusiaceae / N 2 พะวา Garcinia speciosa Wall. Clusiaceae / N 3

มะดัน Garcinia schomburgkiana Pierre Clusiaceae / E 1 63 มังคุด Garcinia mangostana L. Clusiaceae / E 1 . 201 เกล็ดกะโห้ Clusia rosea Jacq. Clusiaceae / E 2 2 มะพูด Garcinia dulcis (Roxb.)Kurz Clusiaceae / N 1 สารภี Mammea siamensis Kosterm. Clusiaceae / N 2 ขี้อ้าย Terminalia triptera Stapf Combretaceae / N 3 ตะแบกเลือด Terminalia mucronata Craib & Hutch. Combretaceae / N 3 ฝาดดอกแดง Lumnitzera littorea (Jack) Voigt Combretaceae / N 2 ฝาดดอกขาว Lumnitzera racemosa Willd. Combretaceae / N 2 สกุณี Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe Combretaceae / N 3 สมอดีงู Terminalia citrina Roxb. ex Fleming Combretaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) สมอไทย Terminalia chebula Retz. Combretaceae / N 1 สมอพิเภก Terminalia bellerica (Gaertn.) Roxb. Combretaceae / N 3 หูกระจง Terminalia ivorensis A.Chev. Combretaceae / E 2 หูกวาง Terminalia catappa L. Combretaceae / N 3 Alangium salviifolium Wangerin subsp. ปรู Cornaceae / N 3 hexapetalum Wangerin

สนแผง Thuja orientalis L. Cupressaceae / E 2 ส้านยะลา Dillenia suffruticosa (Griff.) Mart. Dilleniaceae / E 2 ส้านใหญ่ Dillenia obovata (Blume) Hoogland Dilleniaceae / N 3 มะตาด Dillenia indica L. Dilleniaceae / N 3 กระบาก Anisoptera costata Korth. Dipterocarpaceae / N 3 เคี่ยมคะนอง Shorea henryana Pierre Dipterocarpaceae / N 3 จันทน์กะพ้อ Vatica diospyroides Symington Dipterocarpaceae / N 2 ตะเคียนชันตาแมว Neobalanocarpus heimii (King) P.S. Ashton Dipterocarpaceae / N 3

Wichan Eiadthong ตะเคียนทอง Hopea odorata Roxb. Dipterocarpaceae / N 3 ตะเคียนหิน Hopea ferrea Laness. Dipterocarpaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) เต็ง Shorea obtusa Wall. ex Blume Dipterocarpaceae / N 3 พะยอม Shorea roxburghii G. Don Dipterocarpaceae / N 2 & 3 ยางนา Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don Dipterocarpaceae / N 3 ยางปาย Dipterocarpus costatus C.F. Gaertn. Dipterocarpaceae / N 3 ยางกล่อง Dipterocarpus dyeri Pierre Dipterocarpaceae / N 3

สาละอินเดีย Shorea robusta C.F. Gaertn. Dipterocarpaceae / E 3 63 รัง Shorea siamensis ( Miq.) Miq. Dipterocarpaceae / N 3 . 201 เหียง Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq. Dipterocarpaceae / N 3 2 ตะโกนา Diospyros rhodocalyx Kurz Ebenaceae / N 2 ตะโกสวน Diospyros malabarica (Desr.)Kostel. var. Ebenaceae / N 3 malabarica ถ่านไฟผี Diospyros montana Roxb. Ebenaceae / N 3 เนียน Diospyros diepenhorstii Miq. Ebenaceae / N 3 มะพลับเจ้าคุณ Diospyros winitii Fletche Ebenaceae / N 3 ตะโกสวน Diospyros malabarica (Desr.)Kostel. var. siamensis Ebenaceae / N 3 (Hochr.) Phengklai มะริด Diospyros philippensis A. DC. Ebenaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) ขาวด้า Diospyros transitoria Bakh. Ebenaceae / N 3 มะเกลือ Diospyros mollis Griff. Ebenaceae / N 3 ไหม้ Diospyros undulata Wall. var. undulata Ebenaceae / N 3 อีโด่ Diospyros bejaudii Lecomte Ebenaceae / N 3 มะหวีด Diospyros gracilis Fletcher Ebenaceae / N 3 จัน-อิน Diospyros decandra Lour. Ebenaceae / N 1 & 3

มะพลับ Diospyros areolata King & Gamble Ebenaceae / N 3 ด้า Diospyros brandisiana Kurz Ebenaceae / N 2 สั่งท้า Diospyros buxifolia (Blume) Hiern Ebenaceae / N 2 ไคร้ย้อย Elaeocarpus grandiflorus Sm. Elaeocarpaceae / N 2 พีพ่าย Elaeocarpus lanceaefolius Roxb. Elaeocarpaceae / N 3 มะกอกน้้า Elaeocarpus hygrophilus Kurz Elaeocarpaceae / E 1 สะท้อนรอก Elaeocarpus robustus Roxb. Elaeocarpaceae / N 3 ขันทองพยาบาท Suregada multiflorum (A.Juss.) Baill. Euphorbiaceae / N 3

Wichan Eiadthong เต้าสยาม Macaranga siamensis S.J. Davies Euphorbiaceae / N 3 ดีหมี Cleidion javanica Blume Euphorbiaceae / N 3 ตะเคียนเฒ่า Triadica cochinchinensis Lour. Euphorbiaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) เม็ก Macaranga tanarius (L.) Műll. Arg. Euphorbiaceae / N 3 เปล้าน้อย Croton longissimus Airy Shaw Euphorbiaceae / N 3 เปล้า Croton deplyi Gagnep. Euphorbiaceae / N 3 เปล้าหลวง Croton roxburghii N.P. Balakr. Euphorbiaceae / N 3 มะกายคัด Mallotus philippensis Műll. Arg. Euphorbiaceae / N 3

ยางพารา Hevea brasiliensis Műll. Arg. Euphorbiaceae / E 3 63 ประดู่ป่า Pterocarpus macrocarpus Kurz Fabacaeae / N 3 . 201 เสี้ยวใหญ่ Bauhinia malabarica Roxb. Fabacaeae / N 3 2 กระถินณรงค์ Acacia auriculaeformis A. Cunn.ex Benth. Fabaceae / E 3 กระถินเทพา Acacia mangium Willd. Fabaceae / E 3 กระพี้จั่น Millettia brandisiana Kurz Fabaceae / N 2 กาลพฤกษ์ Cassia javanica L. subsp. javanica Fabaceae / E 2 กาฬพฤกษ์ Cassia grandis L. f. Fabaceae / E 2 คูน Cassia fistula L. Fabaceae / N 2 ประดู่แขก Dalbergia sisoo Roxb. Fabaceae / N 3 ขี้เหล็กบ้าน Senna siamea (Lam.) Irwin & Barneby Fabaceae / E 3

ทรงบาดาล Senna surattensis (Burm. f.) Irwin & Barneby Fabaceae / E 3 47

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) คาง Albizia lebbeckoides (DC.) Benth. Fabaceae / N 3 กระถินยักษ์ Leucaena leucocephala (Lam.) de Wit Fabaceae / E 3 มังคาก Cynometra malaccensis Meeuwen Fabaceae / N 3 ชงโค Bauhinia purpurea L. Fabaceae / N 2 ชงโคนา Bauhinia racemosa Lam. Fabaceae / N 2 ชงโคฮ่องกง Bauhinia × blakeana S. T. Dunn Fabaceae / E 2

ชิงชัน Dalbergia oliveri Gamble Fabaceae / N 3 แซะ Callerya atropurpurea (Wall.) A.M. Schot Fabaceae / N 3 แดง Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii (Craib & Fabaceae / N 3 Hutch.) I.C.Nielsen ทองกวาว Butea monosperma (Lam.) Taub. Fabaceae / N 2 ทองหลางบ้าน Erythrina fusca Lour. Fabaceae / E 3 ทองหลางลาย Erythrina variegata L. Fabaceae / E 2 ทิ้งถ่อน Albizia procera (Roxb.) Benth. Fabaceae / N 3

Wichan Eiadthong นนทรี Peltophorum pterocarpum (DC.) Backer ex K. Fabaceae / N 2 & 3 Heyne ประดู่แดง Phyllocarpus septentrionalis Donn. Sm. Fabaceae / E 2

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) หลุมพอ Intsia palembanica Miq. Fabaceae / N 3 ประดู่บ้าน Pterocarpus indicus Willd. Fabaceae / E 2 พฤกษ์ Albizia lebbeck (L.) Benth. Fabaceae / N 3 พะยูง Dalbergia cochinchinensis Pierre Fabaceae / N 3 มะกล่้าต้น Adenanthera pavonina L. Fabaceae / N 3

มะขาม Tamarindus indica L. Fabaceae / E 1 63 มะขามเทศ Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth. Fabaceae / E 1 . 201 แคบ้าน Sesbania grandiflora (L.) Desv. Fabaceae / E 1 2 มะค่าแต้ Sindora siamensis Teijsm. ex Miq. var. siamensis Fabaceae / N 3 มะค่าโมง Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib Fabaceae / N 3 ขี้เหล็กเปลือกขม Cassia javanica L. subsp. indochinensis Gagnep. Fabaceae / N 2 ลูกดิ่ง Parkia sumatrana Miq. subsp. streptocarpa Fabaceae / N 3 (Hance) H.C.F. Hopkins สาธร Millettia leucantha Kurz var. leucantha Fabaceae / N 3 สีเสียดแก่น Acacia catechu (L.f.) Willd. Fabaceae / N 3 แสมสาร Senna garrettiana (Craib) Irwin & Barneby Fabaceae / N 3 โสกน้้า Saraca indica L. Fabaceae / N 2

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) โสกสะบัน Brownea grandiceps Jacq. Fabaceae / E 2 โสกเหลือง Saraca thaipingensis Cantley ex Prain Fabaceae / N 2 โสกระย้า Amherstia nobilis Wall. Fabaceae / E 2 หยีน้้า Derris indica Bennet Fabaceae / N 3 จามจุรี Samanea saman (Jacq.) Merr. Fabaceae / E 3 หางนกยูงฝรั่ง Delonix regia (Bojer ex Hook.) Raf. Fabaceae / E 2

เหรียง Parkia timoriana Merr. Fabaceae / N 3 อะราง Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz Fabaceae / N 3 กันเกรา Fagraea fragans Roxb. Gentianaceae / N 2 & 3 ติ้วเกลี้ยง Cratoxylum cochinchinense (Lour.) Blume Hypericaceae / N 3 ติ้วขน Cratoxylum formosum (Jack) Dyer subsp. Hypericaceae / N 2 & 3 formosum ติ้วขาว Cratoxylum formosum (Jack) Dyer subsp. Hypericaceae / N 2 & 3

pruniflorum (Kurz) Gogel. Wichan Eiadthong กะบก Irvingia malayana Oliv. ex A. Benn. Irvingiacaeae / N 3 กาสามปีก Vitex peduncularis Wall. ex Schauer Lamiaceae / / N 3 ซ้อ Gmelina arborea Roxb. Lamiaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) ตีนนก Vitex pinnata L. Lamiaceae / N 3 ไข่เน่า Vitex glabrata R. Br. Lamiaceae / N 1 & 3 ผ่าเสี้ยน Vitex canescens Kurz Lamiaceae / N 3 สัก Tectona grandis L. f. Lamiaceae / N 3 เชียด Cinnamomum iners Reinw. ex Blume Lauraceae / N 3

การบูร Cinnamomum camphora (L.) J.Presl. Lauraceae / E 3 63 อบเชยหวาน Cinnamomum burmannii (Nees) Blume Lauraceae / N 1 . 201 อบเชยเทศ Cinnamomum verum J. Presl. Lauraceae / E 1 2 ท้ามัง Litsea elliptica Blume Lauraceae / N 1 เทพธาโร Cinnamomum porrectum (Roxb.) Kosterm. Lauraceae / N 1 ยางบง Persea kurzii Kosterm. Lauraceae / N 3 อะโวกาโด Persea americana Mill. Lauraceae / E 1 หมีเหม็น Litsea glutinosa (Lour.)C.B. Robinson Lauraceae / N 3 เอียน Neolitsea zeylanica (Nees) Merr. Lauraceae / N 3 กะทังป่า Litsea monopetala (Roxb.) Pers. Lauraceae / N 3 สะทิบ Phoebe paniculata (Nees) Nees Lauraceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) กระโดน Careya sphaerica Roxb. Lecythidaceae / N 1 & 3 จิกน้้า Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. Lecythidaceae / N 1 & 3 จิกเล Barringtonia asiatica (L.) Kurz Lecythidaceae / N 3 จิกหลวง Barringtonia augusta Kurz Lecythidaceae / N 2 จิกสวน Barringtonia racemosa (L.) Spreng. Lecythidaceae / N 1 & 3 บัวสวรรค์ Gustavia gracillima Miers Lecythidaceae / E 2

ลูกปืนใหญ่ Couroupita guianensis Aubl. Lecythidaceae / E 2 ตะแบกแดง Lagerstroemia calyculata Kurz Lythraceae / N 3 ตะแบกเกรียบ Lagerstroemia balansae Koehne Lythraceae / N 3 ตะแบกนา Lagerstroemia floribunda Jack var. floribunda Lythraceae / N 2& 3 ล้าพู Sonneratia caseolaris (L.) Engl. Lythraceae / N 2 อินทนิลน้้า Lagerstroemia speciosa (L.)Pers. Lythraceae / N 2&3 อินทนิลบก Lagerstroemia macrocarpa Wall. var. macrocarpa Lythraceae / N 2&3 ยี่เข่ง Lagerstroemia indica L. Lythraceae / E 2

Wichan Eiadthong อินทรชิต Lagerstroemia loudonii Teijsm. & Binn. Lythraceae / N 2&3 เทียนกิ่ง Lawsonia inermis L. Lythraceae / E 2 ทับทิม Punica granatum L. var. granatum Lythraceae / E 1

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) แก้วมหาวัน Magnolia floribunda (Finet & Gagnep.) Figlar Magnoliaceae / N 2 จ้าปา Magnolia champaca (L.) Baill. ex Pierre var. Magnoliaceae / N 2 champaca จ้าปาทอง Magnolia champaca (L.) Baill. ex Pierre var. Magnoliaceae / N 3 pubinervia Blume

จ้าปี Magnolia X alba (DC.) Figlar Magnoliaceae / E 2 -

63 จ้าปีป่า Magnolia baillonii Pierre Magnoliaceae / N 2 . 201 จ้าปีหลวง Magnolia rajaniana (Craib) Figlar Magnoliaceae / N 3 2 ยี่หุบ Magnolia coco (Lour.) DC. Magnoliaceae / E 2 ยี่หุบปลี Magnolia liliifera (L.) Baill. var. liliifera Magnoliaceae / N 2 มณฑาดอย Magnolia liliifera (L.) Baill. var. obovata (Korth.) Magnoliaceae / N 2 Govaerts จ้าปีสิรินธร Magnolia sirindhorniae Noot.& Chalermklin Magnoliaceae / N 2 งิ้วบ้าน Bombax ceiba L. Malvaceae / N 3 นุ่น Ceiba pentandra (L.) Gaertn. Malvaceae / E 3 จงเพียร Hibiscus grewiifolius Hassk. Malvaceae / N 2

จันทน์หอม Mansonia gagei J.R.Drumm. ex Prain Malvaceae / N 3 53

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) จ้าปาเทศ Pterospermum littorale Craib var. littorale Malvaceae / N 3 เสียดช่อ Heritiera sumatrana (Miq.) Kosterm. Malvaceae / N 3 พลายวน Pterospermum javanicum Jungh. Malvaceae / N 3 ทุเรียน Durio zibethinus Merr. Malvaceae / E 1 นุ่นสี Ceiba speciosa (A.St.-Hil.) Ravenna Malvaceae / E 2 บาวปาบอาราเบีย Adansonia digitata L. Malvaceae / E 3

ปอเกาลัด Sterculia monospermum Vent. Malvaceae / E 1 ปอขาว Sterculia pexa Pierre Malvaceae / N 3 ปอทะเล Hibiscus tiliaceus L. Malvaceae / N 2 โพทะเลก้านยาว Thespesia populneoides (Roxb.) Kostel. Malvaceae / N 3 ปอหู Talipariti macrophyllum (Roxb. ex Horneum.) Fryxell Malvaceae / N 3 ปออีเก้ง Pterocymbium tintorium (Blanco) Merr. Malvaceae / N 3 รวงผึ้ง Schoutenia glomerata King subsp. peregrina Malvaceae / N 2 (Craib) Roekm.

Wichan Eiadthong ส้ารองกะโหลก Scaphium linearicarpum (Mast.) Pierre Malvaceae / N 3 ส้าโรง Sterculia foetida L. Malvaceae / N 3 ตะขบบ้าน Muntingia calabura L. Muntingiaceae / E 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) กระท้อน Sandoricum koetjape (Burm.f.) Merr. Meliaceae / N 1 กัดลิ้น Walsura trichostemon Miq. Meliaceae / N 3 ค้างคาว Aglaia edulis (Roxb.) Wall. Meliaceae / N 3 ล้าไยหยามฝ้าย Aglaia grandis King Meliaceae / N 3 ประยงค์ Aglaia odorata Lour. Meliaceae / N 2

จันทน์ชะมด Aglaia silvestris (M. Roemer) Merr. Meliaceae / N 3 63 ตาเสือ Aphanamixis polystachya (Wall.) R. Parker Meliaceae / N 3 . 201 มะฮอกกานีใบใหญ่ Swietenia macrophylla King Meliaceae / E 3 2 ยมหอม Toona ciliata M. Roem. Meliaceae / N 3 ยมหิน Chukrasia tabularis A.Juss. Meliaceae / N 3 ลองกอง Lansium domesticum Correa Meliaceae / N 1 เลี่ยน Melia azedarach L. Meliaceae / N 3 สะเดาเทียม Azadirachta excelsa (Jack) Jacobs Meliaceae / N 3 สะเดาไทย Azadirachta indica Juss. var. siamensis Valeton Meliaceae / N 3 สะเดาอินเดีย Azadirachta indica Juss. var. indica Meliaceae / E 3 พลองกินลูก Memecylon ovatum J.E. Sm. Memecylaceae / N 2

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) กร่าง Ficus altissima Blume Moraceae / N 3 ไกร Ficus glabella Blume var. cocinna Miq. Moraceae / N 3 ขนุน Artocarpus heterophyllus Lam. Moraceae / E 1 สาเก Artocarpus altilis (Parkinson) Fosberg Moraceae / E 1 ข่อย Streblus asper Lour. Moraceae / N 3 ไทรย้อยใบทู่ Ficus retusa L. var. retusa Moraceae / N 3

ไทรย้อยใบแหลม Ficus benjamina L. Moraceae / N 3 น่อง Antiaris toxicaria Lesch. Moraceae / N 3 ปอสา Broussonetia papyrifera (L.) Vent. Moraceae / N 3 โพศรีมหาโพ Ficus religiosa L. Moraceae / E 3 โพขี้นก Ficus rumphii Blume Moraceae / N 3 มะเดื่อปล้อง Ficus hispida L. f. Moraceae / N 3 ยางใบซอ Ficus lyrata Warb. ex de Willd. & Durand Moraceae / E 2 ยางอินเดีย Ficus elastica Roxb. ex Hornem. Moraceae / E 2

Wichan Eiadthong มะเดื่ออุทุมพร Ficus racemosa L. Moraceae / N 3 มะหาด Artocarpus lacucha Roxb. Moraceae / N 3 มะรุม Moringa oleifera Lam. Moringaceae / E 1

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) กรวยน้้า Horsfieldnia irya (Gaertn.) Warb. Myristicaceae / N 3 จันทน์เทศ Myristica fragrans Houtt. Myristicaceae / E 1 ชมพู่สาแหรก Syzygium malaccense (L.) Merr. & L.M. Perry Myrtaceae / E 1 ฝรั่ง Psidium guajava L. Myrtaceae / E 1 ชมพู่ Syzygium jambos (L.) Alston Myrtaceae / E 1

แปรงล้างขวด Callistemon lanceolatus DC. Myrtaceae / E 2 63 เมา Syzygium grande (Wight) Walp. var. grande Myrtaceae / N 3 . 201 ยูคาคามาล Eucalyptus camaldulensis Dehn. Myrtaceae / E 3 2 ยูคาซิตริโอโดรา Eucalyptus citriodora Hook. Myrtaceae / E 3 ยูคาเตเรตติคอร์นิส Eucalyptus tereticornis Sm. Myrtaceae / E 3 ยูคาอัลบา Eucalyptus alba Reinw. ex Blume Myrtaceae / E 3 ยูคาดีกรุปต้า Eucalyptus deglupta Blume Myrtaceae / E 3 หว้า Syzygium cumini (L.) Skeels Myrtaceae / N 1& 3 หว้าหิน Syzygium claviflorum (Roxb.) A.M. Cowan & Cowan Myrtaceae / N 3 หว้าน้้า Syzygium cinereum (Kurz) P. Chantaranothai & J. Myrtaceae / N 3 Parn.

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) คริสติน่า Syzygium campanulatum Korth. Myrtaceae / N &E 2 เสม็ดขาว Melaleuca cajuputi Powell Myrtaceae / N 2 มะยมฝรั่ง Eugenia uniflora L. Myrtaceae / E 1 & 2 รักแรกพบ Xanthostemon chrysanthus (F.Muell.) Benth. Myrtaceae / E 2 แสงจันทร์ Pisonia grandis R. Br. Nyctanginaceae / E 2 ช้างน้าว Ochna integerrima (Lour.) Merr. Ochnaceae / N 2

ก้านเขียว Strombosia javanica Blume Olacaceae / N 3 ผักหวานป่า Melientha suavis Pierre subsp.suavis Opiliaceae / N 1 ตะลิงปลิง Averrhoa bilimbi L. Oxalidaceae / E 1 มะเฟือง Averrhoa carambola L. Oxalidaceae / E 1 เม่าหลวง Antidesma puncticulatum Miq. Phyllanthaceae / N 1 มะขามป้อม Phyllanthus emblica L. Phyllanthaceae / N 1 มะยมบ้าน Phyllanthus acidus (L.) Skeels Phyllanthaceae / E 1

มะไฟ Baccaurea ramiflora Lour. Phyllanthaceae / N 1 Wichan Eiadthong เม่าไข่ปลา Antidesma ghaesembilla Gaertn. Phyllanthaceae N 1 เปาโรซันโตส Triplaris cummingiana Fisch. & C.A. Mey. ex C.A. Polygonaceae / E 2 Mey.

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) องุ่นทะล Coccoloba pubescens L. Polygonaceae / E 2 สนอินเดีย Grevillea robusta Cunn. ex R.Br. Proteaceae / E 3 เฉียงพร้านางแอ Carallia brachiata (Lour.) Merr. Rhizophoraceae / N 3 พุทรา Zizyphus mauritiana Lam. Rhamnaceae / E 1 กระท่อม Mitragyna speciosa (Roxb.)Korth. Rubiaceae / E 3

กระท่อมหมู Mitragyna rotundifolia (Roxb.) Kuntze Rubiaceae / N 3 63 กระทุ่ม Anthocephalus chinensis (Lam.) A.Rich. ex Walp. Rubiaceae / N 3 . 201 กระทุ่มนา Mitragyna diversifolia (Wall.ex G.Don) Havil. Rubiaceae / N 3 2 เคล็ด Catunaregam spathulifolia Tirveng. Rubiaceae / N 3 กาแฟอาราบิก้า Coffea arabica L. Rubiaceae / E 2 ค้ามอกหลวง Gardenia sootepensis Hutch. Rubiaceae / N 2 กว้าว Haldina cordifolia (Roxb.) Ridsdale Rubiaceae / N 3 อุโลก Hymenodictyon orixense (Roxb.) Mabb. Rubiaceae / N 3 ก้านเหลือง Nauclea orientalis (L.) L. Rubiaceae / N 3 ค้ามอกน้อย Gardenia obtusifolia Roxb.ex Kurz Rubiaceae / N 2 ยอเถื่อน Morinda elliptica Ridl. Rubiaceae / N 2

ยอบ้าน Morinda citrifolia L. Rubiaceae / E 1 59

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) ยอป่า Morinda coreia Buch.-Ham. Rubiaceae / N 3 แก้ว Murraya paniculata (L.)Jack Rutaceae / N 2 มะกรูด Citrus hystrix DC. Rutaceae / E 1 มะนาวควาย Citrus limon (L.) Burm. f. Rutaceae / E 1 มะไฟจีน Clausena lansium (Lour.) Skeels Rutaceae / E 1 มะสัง Feroniella lucida (Scheff.) Swingle Rutaceae / E 2

มะตูม Aegle marmelos (L.) Correa ex Roxb. Rutaceae / N 1 มะนาว Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle Rutaceae / E 1 ส้มโอ Citrus maxima (Burm.f.) Merr. Rutaceae / N 1 กรวยป่า Casearia grewiifolia Vent. var. grewiifolia Salicaceae / N 3 ขานาง Homalium tomentosum (Vent.) Benth. Salicaceae / N 3 ตะขบป่า Flacourtia indica (Burm.f.) Merr. Salicaceae / N 3 สนุ่น Salix tetrasperma Roxb. Salicaceae / N 3 หลิว Salix babylonica L. Salicaceae / E 2

Wichan Eiadthong หอมแก่นจันทน์ Santalum album L. Santalaceae / E 3 ขี้หนอน Zollingeria dongnaiensis Pierre Sapindaceae / N 3 คงคาเดือด Arfeuillea arborescens Pierre Sapindaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) คอแลน Nephelium hypoleucum Kurz Sapindaceae / N 3 เงาะ Nephelium lappaceum L. Sapindaceae / N 1 ช้ามะเลียง Lepisanthes fruticosa (Roxb.) Leenh. Sapindaceae / N 2 ตะคร้อ Schleichera oleosa (Lour.) Oken Sapindaceae / N 3 ล้าเรียน Paranephelium spirei Lec. Sapindaceae / N 3

ประค้าดีควาย Sapindus rarak A. DC. Sapindaceae / N 3 63 หอมไกลดง Harpullia arborea (Blanco) Radlk. Sapindaceae / N 3 . 201 มะหวด Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. Sapindaceae / N 1 2 ล้าไย Dimocarpus longan Lour. subsp. longan var. Sapindaceae / N 1 longan ล้าไยเครือ Dimocarpus longan Lour. subsp. longan Sapindaceae / N 1 var.obtusus (Pierre) Leenh. ตานเสี้ยน Filicium decipiens (Wight & Arn.) Thwaites & Hook. Sapindaceae / E 1 ลิ้นจี่ Litchi chinensis Sonn. ‘Phet Sakorn’ Sapindaceae / E 1 พิกุล Mimusops elengi L. Sapotaceae / N 2 ละมุดไทย Manilkara kauki (L.) Dubard Sapotaceae / N 2

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ)

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) ละมุดสีดา Madhuca esculenta H.R.Fletcher Sapotaceae / N 2 สตาร์แอปเปิล Chrysophyllum cainito L. Sapotaceae / E 1 มะซาง Madhuca dongnaiensis (Pierre) Baehni Sapotaceae / N 3 ละมุดฝรั่ง Manikara zapota (L.) P.Royen Sapotaceae / E 1 เกด Manilkara hexandra (Roxb.)Dubard Sapotaceae / N 3 ขนุนนก Palaquium obovatum (Griff.) Engl. Sapotaceae / N 3

เขมา Pouteria campechiana (Kunth) Baehni Sapotaceae / E 1 มะยมป่า Ailanthus triphysa (Dennst.) Alston Simaroubaceae / N 3 กอมขม Picrasma javanica Blume Simaroubaceae / N 3 แสลงใจ Strychnos nux-vomica L. Strychnaceae / N 3 ตูมกาขาว Strychnos nux-blanda A.W. Hill Strychnaceae / N 3 ก้ายาน Styrax benzoides Craib Stryracaceae / N 3 สมพง Tetrameles nudiflora R. Br. Tetramelaceae / N 3 กฤษณา Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte Thymelaeaceae / N 3

Wichan Eiadthong กระเชา Holoptelea integrifolia Planch. Ulmaceae / N 3

ภาคผนวกตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 20

ถิ่นก้าเนิด รูปแบบการใช้ ชื่อไทย ชื่อพฤกษศาสตร์ วงศ์ กลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 3 1) ประโยชน์หลัก2) บุหงาส่าหรี Citharexylum spinosum L. Verbenaceae / E 2 แก้วเจ้าจอม Guaiacum officinale L. Zygophyllaceae / E 2

หมายเหตุ 1) origins: N = native to Thailand, E = exotic to Thailand. 2) รูปแบบการใช้ประโยชน์หลัก: 1 = เป็นพืชอาหาร (ไม้ผล ผัก เครื่องเทศ ฯลฯ), 2 = เป็นไม้ประดับ (ดอกสวย พุ่มสวย ดอกหอม เรือนยอดสวย), 3 = ปลูกเป็น ไม้ให้ร่ม สมุนไพร และประโยชน์เป็นของป่า

. 201

Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012

การศึกษาอนุกรมวิธานของพืชวงศ์เข็ม ในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา Taxonomic Studies of Family Rubiaceae in some Area of Khao Yai National Park, Nakhon Ratchasima Province.

สุรินทร์ แข่งขัน1 Surin Kangkun1 ดวงใจ ศุขเฉลิม1,* Duangchai Sookchaloem1,* สุวิทย์ แสงทองพราว1 Suwit Sangtongpraw1

ABSTRACT

Systematic studies of Rubiaceae in some area of Khao Yai National Park, Nakhon Ratchasima Province were carried out by examining their species diversity, morphological characters, ecological and distribution. Key to genera, species and subspecies including photographs were undertaken. Plant specimens were collected between October 2006 and October 2008. Specimens were identified and classified by comparisions with herbarium specimens and analysis from the taxonomic literatures. 20 genera 31 species 1 subspecies and 3 varieties of Rubiaceae consist 4 genera (6 species) of herbs, 2 genera (2 species) of climbers, 9 genera (17 species 1 subspecies 3 varieties) of shrubs, 2 genera (2 species) of trees and 1 genera (1 species) of epiphytic plant. Three species of endemic to Thailand and three species two varieties were recognized to be new locality record in this area.

Key words: Taxonomic, Rubiaceae, Khao Yai National Park E-Mail: [email protected] บทคัดย่อ

การศึกษาอนุกรมวิธานของพรรณพืชวงศ์เข็มในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัด นครราชสีมา มีวัตถุประสงค์เพื่อต้องการทราบความหลากชนิด ลักษณะทางสัณฐานวิทยา นิเวศวิทยา และการ กระจายพันธุ์ และจัดท้ารูปวิธานจ้าแนกสกุล ชนิด และระดับต่้ากว่าชนิด พร้อมทั้งถ่ายภาพประกอบ โดยส้ารวจ และเก็บตัวอย่างพรรณไม้ในพื้นที่ ตั้งแต่เดือนตุลาคม 2549 ถึงตุลาคม 2551 น้าตัวอย่างมาตรวจสอบกับพรรณ ไม้แห้งในพิพิธภัณฑ์พืช และวิเคราะห์จากเอกสารวิจัยด้านอนุกรมวิธาน จากการศึกษาพบพืชวงศ์เข็มทั้งหมด 20 สกุล 31 ชนิด 1 ชนิดย่อย 3 สายพันธุ์ พบพืชล้มลุก จ้านวน 4 สกุล 6 ชนิด ไม้เถา 2 สกุล 2 ชนิด ไม้พุ่ม 9 สกุล 17 ชนิด 1 ชนิดย่อย 3 สายพันธุ์ ไม้ต้น 2 สกุล 2 ชนิด และพืชอิงอาศัย 1 สกุล 1 ชนิด พบพืชถิ่นเดียวของไทย

1 ภาควิชาชีววิทยาป่าไม้ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ * Corresponding author Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012 65

(Endemic to Thailand) จ้านวน 3 ชนิด พืชที่พบครั้งแรกในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ (new locality record) จ้านวน 3 ชนิด 2 สายพันธุ์

ค้าส้าคัญ: อนุกรมวิธาน พืชวงศ์เข็ม อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่

บทน้า

พืชวงศ์เข็ม (Family Rubiaceae) จัดเป็นพืชที่มีความหลากหลายสูงวงศ์หนึ่งของโลก มีการกระจายของ พืชวงศ์เข็มทั่วโลกประมาณ 630 สกุล 10,200 ชนิด (Mabberley, 1997) ในประเทศไทยมีประมาณ 110 สกุล 600 ชนิด (Puff et al., 2005) มีการน้าพืชในวงศ์เข็มมาใช้ประโยชน์ในหลายๆ ด้าน ได้แก่ เป็นพืชที่ให้กลิ่นหอม และทาอุปกรณ์เครื่องใช้ เช่น กระทุ่ม (Anthocephalus chinensis (Lamk.) A. Rich. ex Walp.) ผ่าด้าม (Gardenia coronaria Buch.-Ham) เข็มใหญ่ (Pavetta aspera Craib) และหมักม่อ (Rothmannia wittii (Craib) Bremek) ปลูกเป็นไม้ประดับและท้าเครื่องดื่ม เช่น กาแฟโรบัสตา (Coffea canephora Pierre ex A.Froehner) ใช้เป็นสมุนไพร เช่น ยอเถื่อน (Morinda elliptica Ridl.) คัดเค้า (Randia longiflora Lamk.) กระท่อม (Mitragyna speciosa Benth.) และตะลุมพุก (Catunaregam uliginosa (Poir.) Tirveng.) รวมถึง เปลือกต้นและรากใช้ในการผลิตสีย้อม ใบและผลใช้ในการประกอบอาหาร และการน้ามามาปลูกเป็นไม้ดอกไม้ ประดับ เป็นต้น อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ตั้งอยู่บริเวณ พื้นที่ด้านตะวันตกของเทือกเขาพนมดงรัก ซึ่งยังคงความอุดม สมบูรณ์ของผืนป่าธรรมชาติเดิมขนาดใหญ่ที่ยังหลงเหลืออยู่และมีพื้นที่ป่าดิบชื้นครอบคลุมพื้นที่กว่า 68.08 เปอร์เซ็นต์ ลักษณะโดยทั่วไปของสภาพภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อนมีระดับความสูงต่างกัน การส้ารวจ พรรณไม้ในอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่มีอยู่อย่างสม่้าเสมอ แต่ยังไม่ครอบคลุมพืชทุกวงศ์ บัญชีรายชื่อพืชจึงไม่ สมบูรณ์ อย่างไรก็ตามพบพืชวงศ์เข็มที่มีสถานะเป็นพืชเฉพาะถิ่น (endemic) เช่น ใบเดียวดอกเดียว (Argostemma siamense Puff) สะแล่งหอมไก๋ (Rothmannia sootepensis (Craib) Bremek) และประดับหิน พวง (Argostemma concinnum Hemsl.) เป็นต้น จากความหลากหลายของชนิดที่ค่อนข้างสูงรวมทั้งคุณประโยชน์ของพืชวงศ์เข็มในหลายๆ ด้านและ ความส้าคัญที่เป็นพืชเฉพาะถิ่นที่ควรอนุรักษ์ไว้ แต่ยังไม่ทราบชื่อที่แน่นอน การศึกษาจะเสร็จสมบูรณ์ได้ จ้าเป็นต้องอาศัยเวลาในการส้ารวจ อีกทั้งยังขาดข้อมูลภาคสนามที่จะท้าให้การศึกษาลุล่วงไปได้ ดังนั้นจึงควรให้ ความสนใจในการศึกษาความหลากหลายของพืชวงศ์เข็มในพื้นที่อนุรักษ์ แล้วน้าไปเชื่อมโยงกับความ หลากหลายของพืชวงศ์ดังกล่าวที่ศึกษาในพื้นที่อื่นอีกหลายพื้นที่ จะท้าให้ได้ข้อมูลความหลากหลายของพืชวงศ์ เข็มในประเทศไทยได้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น ดังนั้นการวิจัยครั้งนี้จึงมีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาความหลากหลายของพืชวงศ์เข็มในอุทยานแห่งชาติเขา ใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา เพื่อทราบวิสัยของพืช ลักษณะภายนอก จ้านวนชนิด รูปวิธานการจ้าแนกแต่ละชนิด ลักษณะทางนิเวศ และการกระจาย ซึ่งเป็นประโยชน์ต่องานวิจัยด้านพืชและเชื่อมโยงกับสาขาอื่น เพื่อนามาใช้ ประโยชน์และการอนุรักษ์ได้ต่อไป

66 Surin Kangkun et al.

วัตถุประสงค์การวิจัย

1. เพื่อต้องการทราบความหลากชนิด (species diversity) ของพืชวงศ์เข็ม ในบางพื้นที่ของอุทยาน แห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา 2. เพื่อศึกษาลักษณะทางสัณฐานวิทยา (morphology) นิเวศวิทยา (ecology) และการกระจาย (distribution) ของพืชวงศ์เข็ม ในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา 3. เพื่อจัดท้ารูปวิธานในการจ้าแนกสกุลและชนิด (Key to Genera and Species) ในบางพื้นที่ของ อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา

วิธีการด้าเนินการวิจัย

วางแผนการศึกษา และการเลือกพื้นที่ศึกษา 1. ค้นคว้าข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาจากเอกสารต่างๆ เครือข่ายใยแมงมุม (World Wide Web) และตัวอย่างพรรณไม้แห้ง จากหอพรรณไม้กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพรรณพืช (BKF) และพิพิธภัณฑ์พืช สิรินธร กรมวิชาการเกษตร (BK) 2. วางแผนขั้นตอนการด้าเนินงาน และเลือกพื้นที่ศึกษาในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ได้แก่ เส้นทางเดินป่า เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผากล้วยไม้ – เหวสุวัต เส้นทาง ดงติ้ว – หนองผักชี เส้นทางดงติ้ว – วังจาปี เส้นทางกิโลเมตร 33 – ถนนหนองผักชี จุดชมวิวเขาเขียว เส้นทาง ศึกษาธรรมชาติกองแก้ว น้้าตกเหวนรก น้้าตกนางรอง และบริเวณคลองช่างคลาน

การปฏิบัติงานภาคสนาม 1. ออกส้ารวจพรรณพืชวงศ์เข็มในทุกสภาพนิเวศของสังคมพืชที่ปรากฏในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติ เขาใหญ่ บันทึกข้อมูล รูปภาพ และลักษณะทางนิเวศในสภาพธรรมชาติ 2. เก็บตัวอย่าง กิ่ง ใบ ช่อดอก ดอก และผล จ้านวนหมายเลขละ 3-6 ตัวอย่าง อัดใส่กระดาษและแผง อัดพรรณไม้ตากแดดหรืออบแห้ง ส่วนของดอกและผลแยกดอง ในบางช่วงของการส้ารวจที่มีฝนตกจะเก็บ ตัวอย่างพืชแล้วน้ามาอาบด้วยแอลกอฮอล์ 70% ก่อนน้าไปอบ 3. บันทึกชื่อพื้นเมือง วิสัยของพืช สีของดอกและผล สภาพทางนิเวศวิทยา ระดับความสูงของพื้นที่ และ บันทึกภาพ Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012 67

ภาพที่ 1 พื้นที่ศึกษาอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ที่มา: กลุ่มส้ารวจทรัพยากรป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

การปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการ 1. น้าพรรณไม้มาอัด อบแห้งในตู้อบหรือตากแดด เมื่อแห้งแล้วน้ามาอาบน้้ายารักษาพืชเพื่อป้องกัน แมลงและเชื้อรา 2. น้าตัวอย่างพรรณไม้ที่ผ่านการอบแห้ง ตัวอย่างดอกและผลที่อยู่ในแอลกอฮอล์ 70% มาท้าการ วินิจฉัยภายใต้กล้อง จุลทรรศน์ส เตอริโอเพื่อศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาของตัวอย่างแต่ละหมายเลข บันทึก ข้อมูลและภาพ 3. น้าข้อมูลที่ได้มาวิเคราะห์กับเอกสารวิชาการโดยวินิจฉัยจากรูปวิธานและเทียบเคียงกับตัวอย่าง พรรณไม้แห้งและตัวอย่างดองที่ระบุชนิดแล้วในหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช พิพิธภัณฑ์พืชสิรินธร กรมวิชาการเกษตร และด้าเนินการตรวจระบุชนิด 4. จัดท้ารูปวิธานแยกสกุลและชนิดรวมทั้งบรรยายลักษณะของแต่ละสกุลและชนิด รวมทั้งบรรยาย ลักษณะของแต่ละสกุลและชนิด 5. รวบรวมข้อมูลความหลากหลาย ผลของการจ้าแนกชนิด และลักษณะนิเวศของถิ่นที่อยู่จากข้อมูลใน การปฏิบัติการภาคสนาม เพื่อบันทึกในเครื่องคอมพิวเตอร์ สรุปผลการศึกษา

68 Surin Kangkun et al.

สรุปผลการวิจัยและการอภิปรายผล

การศึกษาอนุกรมวิธานของพรรณพืชวงศ์เข็มในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัด นครราชสีมา จากการศึกษาพบพืชวงศ์เข็มทั้งหมด 19 สกุล 28 ชนิด 1 ชนิดย่อย 2 สายพันธุ์ ซึ่งสามารถสร้างรูป วิธานจ้าแนกสกุลได้ดังนี้

รูปวิธานจ้าแนกพืชวงศ์เข็มในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่

1. ไม้ต้น ไม้ต้นขนาดเล็ก 2. ดอกช่อกระจุกก้อนกลมเดี่ยว สกุลกระทุ่ม (Anthocephalus) 2. ช่อดอกกระจุกที่ซอกใบ สกุลแกงเลียงใหญ่ (Psydrax) 1. ไม้พุ่ม ไม้ล้มลุก ไม้เถา หรือพืชอิงอาศัย 3 3. ไม้พุ่ม ไม้ล้มลุก ไม้เถา 4 4. มีหนามหรือตะขอเกี่ยว 5 5. ดอกช่อกระจุกเป็นก้อนกลม หูใบส่วนปลายแยกเป็น 2 แฉก สกุลหนามเจ้าชู้ (Uncaria) 5. ดอกเดี่ยว หูใบรูปสามเหลี่ยมกว้าง ถึงรูปไข่ สกุลคัดเค้าเครือ (Oxyceros) 4. ไม่มีหนามหรือตะขอเกี่ยว 6 6. ไม้เถา มีกลิ่นฉุน ท่อกลีบดอกรูปทรงกระบอก สกุลตดหมูตดหมา (Paederia) 6. ไม้พุ่ม ไม้ล้มลุก 7 7. ไม้พุ่ม 8 8. ปลายแฉกของวงกลีบเลี้ยงยื่นขยายออกเป็นรูปก้านใบ สกุลหูไก่ (Mussaenda) และแผ่นใบ 8. ปลายแฉกของวงกลีบเลี้ยงไม่ยื่นขยายออก 9 9. ใบเรียงเป็นระนาบเดียว 10 10. ช่อดอกมีก้านช่อเรียวยาวออกตามซอกใบ สกุลก้าแพงเจ็ดชั้น (Litosanthes) 10. ช่อดอกมีก้านสั้นออกตามซอกใบ สกุลปัดมุก (Lasianthus) 9. ใบไม่เรียงเป็นระนาบเดียว 11 11. ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่มรูปกระบอก สกุลข้าวสารป่า (Pavetta) 11. ยอดเกสรเพศเมียไม่เป็นตุ่มรูปกระบอก 12 12. หลอดกลีบดอกโค้ง สกุลเข็มไหม้ (Chassalia) 12 หลอดกลีบดอกตรง 13 13. เกสรเพศผู้ติดตรงกลางของหลอด สกุลดูกไก่ขาว ผนังหลอดกลีบดอกด้านใน (Prismatomeris)

Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012 69

13. เกสรเพศผู้ติดที่ตอนบนของผนังหลอด 14 กลีบดอกด้านใน 14. หลอดกลีบดอกยาวไม่ถึง 1 ซม. 15 15. ช่อกระจุกที่ปลายยอด ก้านช่อ สกุลพาโหมต้น (Saprosma) ดอกสั้น 15. ช่อแยกแขนงที่ปลายยอด สกุลดูกไก่ย่าง (Psychotria) 14. หลอดกลีบดอกยาวตั้งแต่ 1 ซม. ขึ้นไป 16 16. ผลเป็นสัน สกุลพุดน้า (Kailarsenia) 16. ผลกลม ไม่มีสัน สกุลเข็ม (Ixora) 7. ไม้ล้มลุก 17 17. วงกลีบดอกรูปกงล้อหรือรูประฆัง สกุลประดับหิน (Argostemma) 17. วงกลีบดอกแบบอื่น 18 18. ดอกเดี่ยวเป็นกระจุกที่ปลายยอดมี 1-3 ดอกย่อย สกุลมะลิเลื้อย (Aphaenandra) 18. ช่อดอกจ้านวนมากที่ปลายยอดและซอกใบ 19 19. ล้าต้นมีเหลี่ยมมุม 4 มุม หูใบเป็นแฉกคล้ายซี่หวี สกุลตองแห้ง (Hedyotis) 19. ล้าต้นอวบน้้า หูใบรูปสามเหลี่ยมแคบ สกุลหญ้าตีนมือตุ๊ดตู่ (Ophiorrhiza) 3. พืชอิงอาศัย โคนพองออกเป็นหัว สกุลหัวร้อยรู (Hydnophytum)

การ จ้าแนกจัดได้ดังนี้ เป็นพืชล้มลุก จ้านวน 4 สกุล 6 ชนิด ประกอบด้วย สกุลประดับหิน 2 ชนิด ได้แก่ ใบเดียวดอกเดียว (Argostemma siamense Puff) และจอกหิน (Argostemma neurocalyx Miq.) สกุล มะลิเลื้อย 1 ชนิด ได้แก่ มะลิเลื้อย (Aphaenandra uniflora (Wall. ex G.Don)) สกุลตองแห้ง 2 ชนิด ได้แก่ หญ้า ลิ้นงู (Hedyotis corymbosa (L.) Lam.) และผักค้างคาว (Hedyotis ovatifolia Cav.) สกุลหญ้าตีนมือตุ๊ดตู่ 1 ชนิด ได้แก่ Ophiorrhiza fasciculata D.Don ไม้เถา 2 สกุล 2 ชนิด ประกอบด้วย สกุลตดหมูตดหมา 1 ชนิด ได้แก่ หญ้าตดหมา (Paederia pilifera Hook. f.) สกุลหนามเจ้าชู้ 1 ชนิด ได้แก่ เขาวัว (Uncaria laevigata Wall. ex G.Don) ไม้พุ่ม 9 สกุล 17 ชนิด 1 ชนิดย่อย 3 สายพันธุ์ ประกอบด้วย สกุลก้าแพงเจ็ดชั้น 1 ชนิด ได้แก่ ก้าแพงเจ็ดชั้น (Lithosanthes biflora Blume) สกุลปัดมุก 4 ชนิด 1 สายพันธุ์ ได้แก่ ปัดใบมัน (Lasianthus inodorus Blume) ปัดใบเข็ม (Lasianthus chinensis (Champ.) Benth.) เจ็ดช้างสารใหญ่ (Lasianthus cyanocarpus Jack) ปัด มุก (Lasianthus kurzii Hook.f. var. kurzii) สกุลข้าวสารป่า 1 ชนิด ได้แก่ เข็มป่า (Pavetta indica L.) สกุลเข็ม ไหม้ 2 ชนิด 1 สายพันธุ์ ได้แก่ ข้าวสารไหม้ (Chassalia chartacea Craib.) เข็มพระรามใบยาว (Chassalia curviflora (Wall.) Thw. var. longifolia (Dalzell) Hook.f) สกุลดูกไก่ขาว 2 ชนิด 1 ชนิดย่อย ได้แก่ เสี้ยวเงินเลียง 70 Surin Kangkun et al.

(Prismatomeris sessiliflora Pierre ex Pit.) สนกระ (Prismatomeris tetrandra (Roxb.) K.Schum. subsp. malayana (Ridl.) Johans.) สกุลพาโหมต้น 1 ชนิด ได้แก่ ตดหมูต้น (Saprosma consimilis Kurz) สกุลดูกไก่ ย่าง 1 ชนิด ได้แก่ ตาเป็ดตาไก่ (Psychotria rubra Poir.) สกุลพุดน้้า 1 ชนิด ได้แก่ อินถวาน้อย (Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng.) และสกุลเข็ม (Ixora) 4 ชนิด 1 สายพันธุ์ ได้แก่ เข็มทอง (Ixora javanica (Blume) DC.) เข็มแดง (Ixora lobbii King & Gamble) เข็มฝอย (Ixora fusca Geddes) และเข็มช้าง (Ixora umbellata Koord. & Valeton var. multibracteata (H.Pearson ex King & Gamble) Corner) ไม้ต้น 2 สกุล 2 ชนิด ประกอบด้วย สกุลกระทุ่ม 1 ชนิด ได้แก่ กระทุ่ม (Anthocephalus chinensis (Lam.) A.Rich ex Walp.) และสกุลแกงเลียงใหญ่ 1 ชนิด ได้แก่ กะปะ (Psydrax nitida (Craib) K.M.Wong) พืชอิงอาศัย 1 สกุล 1 ชนิด สกุลหัวร้อยรู ได้แก่ หัวร้อยรู (Hydnophytum formicarum Jack) ไม้พุ่มรอเลื้อย 2 สกุล 3 ชนิด สกุลคัดเค้าเครือ ได้แก่ คัดเค้าดง (Oxyceros bispinosus (Griff.) Tirveng.) และคัดเค้าเครือ (Oxyceros horridus Lour.) สกุลหูไก่ 1 ชนิด ได้แก่ แก้มขาว (Mussaenda sanderiana Roxb.) กลุ่มที่มีหนาม (thorn) หรือตะขอเกี่ยว (hook) จ้านวน 2 สกุล ได้แก่ สกุลคัดเค้าเครือ (Oxyceros) และสกุลหนามเจ้าชู้ (Uncaria) ในการศึกษาพบพืชถิ่นเดียวของไทย (Endemic to Thailand) จ้านวน 3 ชนิด ได้แก่ ใบเดียวดอกเดียว (Argostemma siamense Puff) เข็มฝอย (Ixora fusca Geddes) และอินถวาน้อย (Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng.) พืชที่พบครั้งแรกในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ (new locality record) จ้านวน 3 ชนิด 2 สายพันธุ์ ได้แก่ มะลิเลื้อย (Apaenandra uniflora (Wall. ex G.Don) Bremek) เข็มพระรามใบยาว (Chassalia curviflora (Wall.) Thw. var. longifolia (Dalzell) Hook.f) เข็มแดง (Ixora lobbii King & Gamble) เข็มช้าง (Ixora umbellata Koorders et Valeton var. multibracteata (H. Pearson ex King & Gamble) Corner) และ อินถวาน้อย (Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng.) Chamchumroon (2004), Pooma (2005), Sridith (1999) ด้านลักษณะทางนิเวศ พบพืชวงศ์เข็มกระจายในพื้นที่ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ริมล้าห้วย และพื้นที่เปิดที่ถูก รบกวน เช่น ริมถนน ที่ความสูงตั้งแต่ 100-1,100 เมตรเหนือระดับน้้าทะเล จากการตรวจเอกสารการศึกษาด้านอนุกรมวิธานของพรรณพืชวงศ์เข็มในประเทศไทยพบว่า มีพืชวงศ์ เข็มจ้านวน 6 สกุล ที่ได้ท้าการศึกษาทบทวน (revision) เสร็จแล้ว ได้แก่ สกุลหญ้าลิ้นงู (Hedyotis L.) สกุล ประดับหิน (Argostemma Wall.) สกุลยอ (Morinda L.) สกุลเข็ม (Ixora L.) สกุลเข็มขาว (Pavetta L.) และสกุล จันทนา (Tarenna Gaertn.) โดย คณิต (2544) Sridith (1999) วิโรจน์ (2547) Chamchumroon (2004) จักร พงค์ (2548) และ Kesonbua (2008) ส้าหรับการศึกษาครั้งนี้ พบพืชวงศ์เข็มสกุลหญ้าลิ้นงู 2 ชนิด ได้แก่ หญ้าลิ้น งู (H. corymbosa (L.) Lamk.) และผักค้างคาว (H. ovatifolia Cav.) มีลักษณะทางสัณฐานวิทยา และการ กระจายทางนิเวศสอดคล้องกับการรายงานของคณิต (2544) สกุลเข็ม (Ixora) ส้ารวจพบ 4 ชนิด 1 สายพันธุ์ ได้แก่ เข็มทอง (Ixora javanica (Blume) DC.) เข็มแดง (Ixora lobbii King & Gamble) เข็มฝอย (Ixora fusca Geddes) และเข็มช้าง (Ixora umbellata Koord. & Valeton var. multibracteata (H.Pearson ex King & Gamble) Corner) จากการศึกษา Chamchumroon (2004, 2006) พบว่าเข็มทอง (Ixora javanica (Blume) DC.) เป็นชนิดที่พบมีการกระจายทั่วไป ส่วนเข็มแดง (Ixora lobbii King & Gamble) มีการกระจายพันธุ์ตั้งแต่จังหวัดชุมพรลงไปจนถึงมาเลเซีย สิงคโปร์ ตลอดจนถึง Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012 71

เกาะสุมาตรา และพื้นที่ป่าทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี (สุธิดา, 2548) เข็มแดงมีลักษณะเด่นที่แตกต่างจากพืช ชนิดอื่นในสกุลเข็ม คือ ใบรูปไข่กลับแคบ ปลายใบเรียวแหลม เส้นใบจ้านวนมาก ใบสีเขียวเข้ม กลีบดอกแหลม และเข็มช้าง (Ixora umbellata Koord. & Valeton var. multibracteata (H.Pearson ex King & Gamble) Corner) มีการกระจายพันธุ์ในภาคใต้ตั้งแต่จังหวัดสุราษ ฎร์ธานี กระบี่ นครศรีธรรมราช และตรัง ซึ่งมีลักษณะ เด่นที่ใช้ในการจ้าแนกคือ ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม (umbel) มีใบประดับย่อยจ้านวนมาก จากการศึกษาพบว่า เข็ม แดง และเข็มช้างไม่มีรายงานการพบในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่มาก่อน ดังนั้นการศึกษาครั้งนี้จึงสามารถ เพิ่มเขตการกระจายพันธุ์ของเข็มแดง และเข็มช้าง ซึ่งสรุปได้ว่าเป็นรายงานการพบครั้งแรกในพื้นที่อุทยาน แห่งชาติเขาใหญ่ ส่วนลักษณะนิเวศพื้นที่อาศัยของพืชทั้งสองชนิดสอดคล้องกับการรายงานของ Chamchumroon (2004, 2006) สกุลประดับหิน (Argostemma) ส้ารวจพบจ้านวน 2 ชนิด ได้แก่ ใบเดียวดอกเดียว (Argostemma siamense Puff) และจอกหิน (Argostemma neurocalyx Miq.) จากการตรวจเอกสารพบว่า ใบเดียวดอกเดียว เป็นพืชเฉพาะถิ่น ลักษณะทางสัณฐานวิทยาและนิเวศสอดคล้องกับการศึกษาของ Sridith (1999) เนื่องจากมี การระบุพื้นที่ที่พบในการส้ารวจ และเก็บตัวอย่างในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่บริเวณเดียวกัน การศึกษาของ Sridith (1999) รายงานว่าพืชในสกุลประดับหิน ที่มีแผ่นใบขนาดใหญ่ ปรากฏเพียง 1 ใบ เป็นลักษณะเด่นที่พบใน A. unifolioides และ A. siamense โดยลักษณะของ A. unifolioides มีแผ่นใบรูปไข่ กว้าง ก้านชูอับเรณูติดด้านหลังอับเรณู ลักษณะของ A. siamense มีแผ่นใบรูปรี ก้านชูอับเรณูติดเกือบถึง กึ่งกลางของอับเรณู (semi – medifixed) และ A. neurocalyx มีลักษณะใกล้เคียงกับ A. tavoyanum แต่ ลักษณะในการจ้าแนก A. neurocalyx มีโคนใบกลมหรือแหลม และ A. tavoyanum มีโคนใบรูปหัวใจ อินถวาน้อย (Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng.) จากการตรวจสอบเอกสารพบมีการกระจายพันธุ์ บริเวณจังหวัด ประจวบคีรีขันธ์ และนครพนม (เต็ม, 2544) ซึ่งสามารถระบุว่า เป็นรายงานการพบพืชชนิดนี้เป็น ครั้งแรกในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ซึ่งมีลักษณะเด่นในการจ้าแนกคือ ผลเป็นสันกลีบเลี้ยงเป็นกระโดงติด แน่น ใบรูปใบหอก (lanceolate) และมีสถานะเป็นพืชถิ่นเดียวของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก (Puff et al., 2005) อินถวาน้อยไม่มีตัวอย่างพรรณไม้แห้งจึงไม่สามารถระบุการกระจายที่แน่ชัดได้ ทั้งนี้การ จ้าแนกชนิดได้จากการใช้รูปวิธานเพียงอย่างเดียว ก้าแพงเจ็ดชั้น (Lithosanthes biflora Blume) ในทวีปเอเชียส้ารวจพบพืชสกุล Lithosanthes เพียงชนิด เดียวคือ ก้าแพงเจ็ดชั้น Puff et al. (2005) มีรายงานการพบที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ มีลักษณะใกล้เคียงกับ สกุลปัดมุก (Lasianthus) แต่มีลักษณะเด่นที่ก้านช่อดอกและผลยาว มีใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด (rhombic) ขนาดเล็กเรียงชิดติดกัน ซึ่งจากการส้ารวจพบ ก้าแพงเจ็ดชั้น จึงเป็นการสนับสนุนรายงานการพบพืชวงศ์เข็มชนิด นี้ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ พืชสกุลเข็มไหม้ (Chassalia) ส้ารวจพบ 2 ชนิด 1 สายพันธุ์ ได้แก่ ข้าวสารไหม้ (Chassalia chartacea Craib.) และเข็มพระรามใบยาว (Chassalia curviflora (Wall.) Thw. var. longifolia (Dalzell) Hook.f) พบขึ้น กระจายร่วมกันในป่าดิบชื้นที่ความสูงจากระดับน้้าทะเล 800-900 เมตร บริเวณเส้นทางศึกษาธรรมชาติผา กล้วยไม้ไปน้้าตกเหวสุวัต ซึ่ง Wong (1989) จ้าแนกชนิดโดยใช้ลักษณะการปกคลุมของขนที่ใบ โดย C. chartacea มีใบเกลี้ยง แตกต่างจากชนิด C. curviflora ซึ่งจะพบขนประปรายที่เส้นใบ และในการจ้าแนกสาย 72 Surin Kangkun et al.

พันธุ์ Wong (1989) ใช้อัตราส่วนความกว้างต่อความยาวใบ และจ้านวนเส้นแขนงใบ โดยระบุว่า C. curviflora var. longifolia มีความกว้างของใบน้อยกว่า 3 ซม. มีความยาวของใบเป็น 6 เท่าของความกว้าง และมีเส้นแขนง ใบมากกว่า 10 คู่ แตกต่างอย่างเด่นชัดจากสายพันธุ์อื่นๆ ของ C. curviflora และจากการตรวจเอกสารและ ตัวอย่างพรรณไม้แห้ง พบว่าไม่เคยมีรายงานการส้ารวจพบในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่มาก่อน ดังนั้น การศึกษาครั้งนี้จึงสามารถเพิ่มเขตการกระจายพันธุ์ของ C. curviflora var. longifolia และกล่าวได้ว่าเป็น รายงานการพบครั้งแรกในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ กระทุ่ม (Anthocephalus chinensis (Lam.) A.Rich ex Walp.) และแก้มขาว (Mussaenda sanderiana Roxb.) พบกระจายทั่วไปในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ที่มีลักษณะเป็นพื้นที่เปิด หรือชายขอบ ของป่าทุกประเภท โดยกระทุ่มมีลักษณะเป็นไม้เบิกนา และแก้มขาวสามารถเจริญได้เกือบทุกสภาพนิเวศที่มีพื้นที่ เปิดโล่ง

ข้อเสนอแนะ

การเก็บตัวอย่างและการติดตามเก็บตัวอย่างพรรณพืชวงศ์เข็ม ควรมีการตรวจเอกสารเกี่ยวกับการออก ดอก และผลเป็นอย่างดีเนื่องจากพืชบางชนิดมีระยะในการออกดอก และผลเป็นระยะเวลาสั้น จะช่วยให้การเก็บ ตัวอย่างประสบความส้าเร็จ และเสียเวลาน้อยลง เพื่อให้ได้ข้อมูลที่สมบูรณ์ อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก เนื่องจากอยู่ใกล้ กรุงเทพฯ และมีน้้าตกจ้านวนมาก จากการศึกษาพบพืชวงศ์เข็มสกุลประดับหิน จ้านวน 2 ชนิด ประกอบด้วย ใบ เดียวดอกเดียว (Argostemma siamense Puff) ส้ารวจพบบริเวณน้้าตกเหวสุวัติ และจอกหิน (Argostemma neurocalyx Miq.) ส้ารวจพบบริเวณน้้าตกนางรอง ส้ารวจพบในฤดูฝนซึ่งมีความชื้นค่อนข้างสูง แต่ทั้งสอง สถานที่เป็นสถานที่ท่องเที่ยวหากไม่มีการให้ความส้าคัญในการอนุรักษ์ลักษณะนิเวศ เพื่อป้องกันการ เปลี่ยนแปลงสภาพสิ่งแวดล้อมและก่อให้เกิดการสูญพันธุ์ ซึ่งสอดคล้องกับการศึกษาของ Sridith and Puff (2000) ซึ่งกล่าวว่า สกุลประดับหิน จะไม่พบเฉพาะเจาะจงกับชนิดป่าที่มีความชื้นสูงเพียงอย่างเดียว แต่จ้ากัดใน พื้นที่ที่มีสภาพดั้งเดิม (primary) และไม่มีการบุกรุกท้าลายถิ่นอาศัย (habitat) เนื่องจากเป็นพืชที่มีความอ่อนไหว ต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพ แวดล้อม ซึ่งแตกต่างกับอินถวาน้อย (Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng.) ซึ่ง ส้ารวจพบบริเวณคลองช่างคลานซึ่งเป็นบริเวณที่คงสภาพทางลักษณะนิเวศ เนื่องจากการเข้าถึงยากจึงไม่ถูก รบกวน และด้วยการเข้าถึงยากประกอบกับมีการศึกษาวิจัยด้านพืชจ้านวนน้อย ท้าให้พบอินถวาน้อยซึ่งเป็นชนิด ที่พบครั้งแรกในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ซึ่งท้าให้คาดว่า อาจพบพรรณพืชวงศ์เข็มอีกเป็นจ้านวนมาก เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เป็นพื้นที่ที่เข้าส้ารวจได้ยากเป็นจ้านวนมาก และยังคงสภาพ ลักษณะนิเวศดั้งเดิมที่มีความอุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การเจริญของพืชวงศ์เข็มและวงศ์อื่น ส้ารวจพบ ก้าแพงเจ็ดชั้นบริเวณเส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว และเส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – เหวสุวัต ซึ่งเป็นไม้ พุ่มในการเก็บตัวอย่างครั้งแรกได้มีการบันทึกพิกัดบนพื้นไว้ แต่เมื่อมีการกลับไปตามเก็บตัวอย่างปรากฏว่า ไม่ พบก้าแพงเจ็ดชั้นในต้าแหน่งที่บันทึกพิกัดไว้ จากการสังเกตพบร่องรอยของการถูกกัดแทะจากสัตว์ จึงสรุปได้ว่า ก้าแพงเจ็ดชั้นเป็นอาหารสัตว์ และมีการกระจายของก้าแพงเจ็ดชั้นพบมีการกระจายในป่าดิบชื้นแบบห่างๆ ซึ่งท้า ให้มีการส้ารวจพบค่อนข้างน้อย Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012 73

พรรณพืชวงศ์เข็มหลายชนิดเช่น เข็มทอง คัดเค้าเครือ เข็มป่า และแก้มขาว มีศักยภาพสูงในการปลูก เป็นไม้ประดับเนื่องจากเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก และไม้พุ่มรอเลื้อย มีดอกและช่อดอกรวมถึงกลีบเลี้ยงขนาดใหญ่ สี สดใส และสามารถเจริญได้ในสภาพนิเวศหลากหลาย รวมถึงกระทุ่มที่เป็นไม้ต้นโตเร็วเหมาะสาหรับการส่งเสริม เพื่อน้าไปปลูกเป็นไม้ที่ให้เนื้อไม้ ส้าหรับน้าไปใช้กับงานที่ไม่ต้องการความแข็งของเนื้อไม้มาก

ตารางที่ 1 แสดงชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร์ วิสัย การกระจายพันธุ์ และชีพลักษณ์ของพืชวงศ์เข็ม (Rubiaceae) ในบางพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา

การกระจายพันธุ์ ชีพลักษณ์ ชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร์ วิสัย ความสูงของ ออกดอก ติด สภาพนิเวศที่พบ สถานที่พบ พื้นที่ (ม.) ผล กระทุ่ม Anthocephalus chinensis (Lam.) T พื้นที่เปิดของป่าดิบแล้ง 100-800 ริมถนนอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ พ.ค. - ธ.ค. A.Rich ex Walp. กะปะ Psydrax nitida (Craib) K.M.Wong T พื้นที่เปิดของป่าดิบแล้ง 600-700 ข้างลานจอดรถน้้าตกเหวสุวัต ม.ค. - เม.ย. เขาวัว Uncaria laevigata Wall. ex G.Don C พื้นที่เปิดป่าดิบแล้ง 700-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว พ.ค. - ต.ค. คัดเค้าดง Oxyceros bispinosus (Griff.) ScanS พื้นล่างของป่าดิบชื้น 700-800 เส้นทางกิโลเมตร 33 – ถนนหนอง ธ.ค. - มี.ค. Tirveng. ผักชี

คัดเค้าเครือ Oxyceros horridus Lour. ScanS พื้นล่างของป่าดิบชื้น 700-800 เส้นทางกิโลเมตร 33 – ถนนหนอง พ.ย. - ก.พ. ผักชี หญ้าตดหมา Paederia pilifera Hook.f. C พื้นที่เปิด และพื้นล่างของ 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว ม.ค. - มี.ค. ป่าดิบแล้ง เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผากล้วยไม้ –

เหวสุวัต แก้มขาว Mussaenda sanderiana Roxb. ScanS พื้นที่เปิดป่าดิบแล้ง-ป่า 100-800 ริมถนนอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ตลอดปี

ดิบชื้น Surin Kangku ก้าแพงเจ็ดชั้น Lithosanthes biflora Blume S พื้นล่างของป่าดิบชื้น 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว ม.ค. - มี.ค. เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) –

n et al. เหวสุวัต

ตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 64

การกระจายพันธุ์ ชีพลักษณ์ ชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร์ วิสัย ความสูงของ ออกดอก ติด สภาพนิเวศที่พบ สถานที่พบ พื้นที่ (ม.) ผล ปัดใบเข็ม Lasianthus chinensis (Champ.) S พื้นล่างของป่าดิบชื้น 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว ก.พ. - มิ.ย. Benth. เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – เหวสุวัต เจ็ดช้างสารใหญ่ Lasianthus cyanocarpus Jack S พื้นล่างของป่าดิบชื้น 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว มี.ค. - มิ.ย.

- เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – 79. 2012 เหวสุวัต

ปัดใบมัน Lasianthus inodorus Blume S พื้นล่างของป่าดิบชื้น 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว มี.ค. - มิ.ย. เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – เหวสุวัต ปัดมุก Lasianthus kurzii Hook.f. var. kurzii S พื้นล่างของป่าดิบชื้น 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว มี.ค. - มิ.ย. เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – เหวสุวัต เข็มป่า Pavetta indica L. S พื้นที่เปิด 700-800 ที่ทาการ (มอสิงโต) มี.ค. - มิ.ย. เข็มไหม้ Chassalia chartacea Craib S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง-ป่า 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – ก.พ. - เม.ย. ดิบชื้น เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผา

กล้วยไม้ – เหวสุวัต 75

ตารางที่ 1 (ต่อ)

การกระจายพันธุ์ ชีพลักษณ์ ชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร์ วิสัย ความสูงของ ออกดอก ติด สภาพนิเวศที่พบ สถานที่พบ พื้นที่ (ม.) ผล เข็มพระรามใบ Chassalia curviflora (Wall.) Thw. S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง-ป่า 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – ก.พ. - เม.ย. ยาว var. longifolia (Dalzell) Hook.f) ดิบชื้น เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผา กล้วยไม้ – เหวสุวัต เสี้ยวเงินเลียง Prismatomeris sessiliflora Pierre ex S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง 100-500 บริเวณคลองช้างคลาน พ.ค. - ส.ค. Pit. สนกระ Prismatomeris tetrandra (Roxb.) S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง 100-500 บริเวณคลองช้างคลาน พ.ค. - ส.ค.

K.Schum. subsp. malayana (Ridl.) Johans. ตดหมาต้น Saprosma consimilis Kurz S พื้นล่างของป่าดิบชื้น 700-800 เส้นทางกิโลเมตร 33 – ถนนหนอง ม.ค. - เม.ย. ผักชี

ตาเป็ดตาไก่ Psychotria rubra Poir. S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง 600-900 เส้นทางดงติ้ว – หนองผักชี เม.ย. - ก.ค. เส้นทางดงติ้ว – วังจาปี

อินถวาน้อย Kailarsenia lineata (Craib) Tirveng. S ริมลาห้วย 100-500 บริเวณคลองช้างคลาน พ.ย. - มี.ค. Surin Kangku เข็มทอง Ixora javanica (Blume) DC. S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง-ป่า 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – ตลอดปี ดิบชื้น เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผา

n et al. กล้วยไม้ – เหวสุวัต

ตารางที่ 1 (ต่อ) Journal of Tropical Plants Research : 5 64

การกระจายพันธุ์ ชีพลักษณ์ ชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร์ วิสัย ความสูงของ ออกดอก ติด สภาพนิเวศที่พบ สถานที่พบ พื้นที่ (ม.) ผล เข็มแดง Ixora lobbii King & Gamble S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง-ป่า 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – พ.ค. - พ.ย. ดิบชื้น เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผา กล้วยไม้ – เหวสุวัต เข็มฝอย Ixora fusca Geddes S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง-ป่า 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – เม.ย. - ส.ค.

- ดิบชื้น เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผา 79. 2012 กล้วยไม้ – เหวสุวัต เข็มช้าง Ixora umbellata Koord. & Valeton S พื้นล่างของป่าดิบแล้ง-ป่า 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – ม.ค. - เม.ย. var. multibracteata (H.Pearson ex ดิบชื้น เหวสุวัต เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผา King & Gamble) Corner กล้วยไม้ – เหวสุวัต ใบเดียวดอกเดียว Argostemma siamense Puff H บนหินของป่าดิบชื้นและ 600-700 น้้าตกเหวนรก มิ.ย. – ก.ย. น้้าตก จอกหิน Argostemma neurocalyx Miq. H บนหินของป่าดิบชื้นและ 100-300 น้้าตกนางรอง ก.ค. - ส.ค. น้้าตก มะลิเลื้อย Aphaenandra uniflora (Wall. ex H กระจายเป็นกลุ่มตามพื้น 600-800 เส้นทางศึกษาธรรมชาติกองแก้ว ก.ค. – ส.ค. G.Don) ล่างของป่าดิบแล้ง เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผากล้วยไม้ –

เหวสุวัต 77

ตารางที่ 1 (ต่อ)

การกระจายพันธุ์ ชีพลักษณ์ ชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร์ วิสัย ความสูงของ ออกดอก ติด สภาพนิเวศที่พบ สถานที่พบ พื้นที่ (ม.) ผล หญ้าลิ้นงู Hedyotis corymbosa (L.) Lam. H กระจายเป็นกลุ่มตามพื้น 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) ตลอดปี ล่างของป่าดิบแล้ง และที่ น้้าตกเหวสุวัต เปิด ผักค้างคาว Hedyotis ovatifolia Cav. H กระจายเป็นกลุ่มตามพื้น 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) มิ.ย. - ธ.ค. ล่างของป่าดิบแล้ง และที่ น้้าตกเหวสุวัต เปิด

- Ophiorrhiza fasciculata D.Don H กระจายเป็นกลุ่มตามพื้น 600-800 เส้นทางที่ท้าการใหญ่ (กองแก้ว) – พ.ค. - ก.ค. ล่างของป่าดิบชื้น เหวสุวัต หัวร้อยรู Hydnophytum formicarum Jack Es บนต้นไม้หรือกิ่งไม้ 600-800 เส้นทางจุดตั้งแคมป์ผากล้วยไม้ – - เหวสุวัต

หมายเหตุ อธิบายค้าย่อ T = ไม้ต้น, S = ไม้พุ่ม, H = ไม้ล้มลุก, C = ไม้เถา, ScanS = ไม้พุ่มรอเลื้อย, ES = ไม้พุ่มอิงอาศัย

Surin Kangku

n et al.

Journal of Tropical Plants Research 5 : 64-79. 2012 79

เอกสารอ้างอิง

คณิต แวงวาสิต. 2544. พืชสกุลหญ้าลิ้นงู (Hedyotis L.) ในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาโท, ภาควิชา ชีววิทยา, คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. จักรพงค์ แท่งทอง. 2548. พืชสกุลเข็มขาว (Pavetta L.) ในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาโท, ภาควิชา ชีววิทยา, คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. เต็ม สมิตินันท์. 2544. ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (ชื่อพฤกษศาสตร์-ชื่อพื้นเมือง). หอพรรณไม้ กรมป่าไม้. วิโรจน์ เกษรบัว. 2547. พืชสกุลยอ (Morinda L.) ในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาโท, ภาควิชาชีววิทยา, คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. สุธิดา ศิลปสุวรรณ. 2548. การศึกษาอนุกรมวิธานของพรรณพืชวงศ์เข็มในพื้นที่ป่าทองผาภูมิ จังหวัด กาญจนบุรี. วิทยานิพนธ์ปริญญาโท, ภาควิชาชีววิทยาป่าไม้, คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. Chamchumroon, V. 2004. Distribution and Abundance of The Genus Ixora L. (Rubiaceae) in Thailand, including Ecological and Conservational Data form Doi Chiang Dao. Ph. D. Thesis. Department of Botany. Faculty of Science Kasetsart University. Chamchumroon, V. 2006. A checklist of the genus Ixora L. (Rubiaceae) in Thailand. Thai For. Bull. (Bot.) 34: 4-24. Kesonbua, W. 2008. Systematics of the Genus Tarenna gaertn. (rubiaceae) in Thailand. Ph. D. Thesis, Khon Kaen University. Mabberley, J. F. 1997. The Plant-Book: A Portable Dictionary of the Higher Plants. Cambridge : Cambridge Univ. PreSS. Puff, C., K. Chayamarit and and V. Chamchumroon. 2005. Rubiaceae of Thailand: a Pictorial Guide to Indigenous and Cultivated Genera. The Forest Herbarium National Park, Wildlife and Plant Conservation Department. Prachachon Ltd. & Thaiscan center Ltd. Sridith, K. 1999. A synopsis of genus Argostemma Wall. (Rubiaceae) in Thai. Thai For. Bull. (Bot.) 27: 86-137. Sridith, K. and C. Puff. 2000. Distribution of Argostemma Wall. (Rubiaceae), with special reference to Thailand and surrounding area. Thai For. Bull. (Bot.) 28: 123-137. Pooma, R., S. Suddee, V. Chamchumroom, N. Koonkhunthod, K. Phattarahirankanok, S. Sirimongkol and M. Poopath. (2005). A Preliminary Check-list of Threatened Plants in Thailand. Forest Herbarium (BKF) National Park, Wildlife and Plant Conservation Department : The agricultural cooperate federation of Thailand, Ltd. Wong, K.M. 1989. Tree Flora of Malaya: A Manual for Forests, Vol. 4, 344-346.

JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH Vol. 5 (2012)

Reviewers

Assoc. Prof. Dr. Somkid Siripatanadilok Assoc. Prof. Dr. Yingyong Paisooksantivatana Assoc. Prof. Dr. Sumon Masuthon Assoc. Prof. Dr. Srunya Vajrodaya Assist. Prof. Dr. Duangchai Sookchaloem Assist. Prof. Dr. Payattipol Narangajavana Assoc. Prof. Dr. Vipak Jintana Prof. Dr. Yongyut Trisurat Assist. Prof. Dr. Wichan Eiadthong Dr. Suthee Duangjai Assist. Prof. Dr. Sarawood Sangkaew Mr. Thawatchai Wongprasert Dr. Krissachai Sriboonma