'Samen Voor Een Transparante Lobby'
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
‘Samen voor een transparante lobby’ Een kwalitatieve beoordeling van het PvdA-initiatief Lobby in daglicht H. Hogenbirk BSc Stud.# 6147240 M.C. Hanegraaff Ph.D. Februari 2016 Masterscriptie Politicologie Afstudeerrichting Internationale Betrekkingen Inhoudsopgave Inleiding ........................................................................................................................... 4 Aanleiding, doelstelling, onderzoeksvraag ............................................................................................................. 5 Literatuuronderzoek ......................................................................................................... 9 Waarom transparantie? .................................................................................................................................................. 9 Het begrip ‘transparantie’ ........................................................................................................................................... 10 Transparantie en legitimiteit ..................................................................................................................................... 11 Transparantie en vertrouwen ................................................................................................................................... 13 Transparantie en hedendaags bestuur .................................................................................................................. 14 Transparantie en de lobbypraktijk .......................................................................................................................... 15 Definitie van ‘lobbyen’ .................................................................................................................................................. 16 Context ........................................................................................................................... 19 Lobby in daglicht .............................................................................................................................................................. 19 Lobbyen: een beknopte geschiedenis ..................................................................................................................... 19 In de startblokken ............................................................................................................................................................ 21 Methodologie ................................................................................................................. 23 Wetenschapsfilosofische positie ............................................................................................................................... 23 Onderzoeksstrategie & -ontwerp ............................................................................................................................. 24 Methoden van onderzoek ............................................................................................................................................ 25 Casusselectie ..................................................................................................................................................................... 26 Operationalisering .......................................................................................................................................................... 27 Onderzoeksfasen ............................................................................................................................................................. 28 Kwaliteitscriteria............................................................................................................................................................. 35 Resultaten ...................................................................................................................... 37 Moderniteit ......................................................................................................................................................................... 37 Bureaucratie vs. democratie ........................................................................................................................................ 38 Nauw vs. breed begrip van ‘lobby’ ............................................................................................................................. 38 Rol van de BVPA ............................................................................................................................................................... 39 Primaat bij de lobbyist of de politiek? ...................................................................................................................... 41 Visie op status quo ........................................................................................................................................................... 42 Het buitenland................................................................................................................................................................... 43 Limieten aan transparantie ......................................................................................................................................... 44 Het benoemen waard: Tom Jan Meeus & ‘de Coco-affaire’ ............................................................................ 44 Conclusie ........................................................................................................................ 50 Discussie & eindoordeel ............................................................................................................................................... 50 Aanbevelingen .................................................................................................................................................................. 53 Lobby in daglicht: Luisteren en laten zien .............................................................................................................. 57 Bibliografie ..................................................................................................................... 60 Bijlage I: Frans van Drimmelen ........................................................................................ 69 Bijlage II: Jaap Jelle Feenstra ........................................................................................... 96 Bijlage III: Rob Meines ................................................................................................... 124 2 Bijlage IV: Hayke Veldman ............................................................................................ 142 Bijlage V: Astrid Oosenbrug ........................................................................................... 154 Bijlage VI: Anne Scheltema Beduin ................................................................................ 171 Bijlage VII: Lucas Benschop............................................................................................ 186 Bijlage VIII: Rejo Zenger ................................................................................................ 197 Bijlage IX: Reactie groene NGO’s op voorstel ‘Lobby in daglicht’ .................................... 206 3 Inleiding Op 8 april 2013 zendt de NPO een aflevering uit van het tv-programma Rambam. Het thema is dit keer ‘de lobby’, een schimmige wereld waar relatief weinig over bekend is. Het team van Rambam is undercover en doet zich bij een lobbyist voor als de vertegenwoordigers van een commerciële spermabank (‘Seed4U’). Zij willen dat deze man(die onherkenbaar is gemaakt) hun belangen bij de Tweede Kamer kenbaar maakt, uiteraard tegen betaling. De lobbyist brengt de ‘vertegenwoordigers’ in contact met Ockje Tellegen (VVD) en Mona Keijzer (CDA)– die hij overigens eerder op verborgen camera ‘buikspreekpoppen’ noemde. Vervolgens worden naar aanleiding van de gesprekkenKamervragen gesteld over het vermeende tekort aan zaaddonoren. Minister Schippers zegt toe dit nader te onderzoeken(NPO, 2013). Bovenstaande is een voorbeeld van hoe het public affairs-vak regelmatig in beeld wordt gebracht; de lobbyist is een geniepige hired gun die tegen betaling elk punt onder de aandacht brengt, ongeacht hoe banaal of ongeloofwaardig. Daarnaast heeft hij ook een zekere ondemocratische macht, aangezien de punten van zijn ‘cliënten’ zowaar worden behandeld door democratisch gekozen bestuurders. ‘Geld’ en ‘macht’ zijn, zo blijkt, één op één inwisselbaar. Dat de lobbyist in kwestie ook nog eens voorstelt om een commercieel belang te verhullen met het oprichten van een stichting maakt de hele kwestie nog eens extra saillant. Zulke voorbeelden, en de publieke verontwaardiging die daaruit voortkomt, leiden ertoe dat in mei 2015, de leden Bouwmeester en Oosenbrug (beide PvdA) met het voorstel komen om, zoals zij zelf stellen, ‘lobby in daglicht’ te brengen. Deze bevat drie kernpunten: een ‘lobbyparagraaf’ (legislative footprint) in nieuwe wetgeving (1); het openbaar maken van de agenda’s van(onder andere) ministeries en toezichthouders (2); en een transparant register van lobbyisten (3)(Bouwmeester & Oosenbrug, 2015). Naast alle praktische overwegingen die meespelen in de eventuele implementatie van deze plannen, en de kritieken van voor- en tegenstanders, is Nederland niet het eerste land waarin de behoefte is ontstaan voor meer transparantie in de lobby. In de Angelsaksische wereld, áls in(lidstaten van) deEuropese Unie, zijn eerder