pulmoOfficieel orgaan van de NVALT Jaargang 23, nr. 4 december 2012
Coverstory LAN In memoriam vuurwerk als long-cocktail trendbreuk noodzakelijk prof. dr. Hero Deenstra
Inhoud
Colofon
04 Voorwoord PulmoScript is het officieel orgaan van de Nederlandse Vereniging van Artsen Bestuur voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) 05 Vanuit het bestuur 06 Bestuurswerkzaamheden 07 Notulen huishoudelijke NVALT vergadering 5 oktober 2012 Secretariaat NVALT en 15 Het synergietraject Redactie PulmoScript Luijbenstraat 15 Vanuit de Sectie Assistenten 5211 BR ‘s-Hertogenbosch 16 HERMES Summerschool Telefoon 073 - 612 61 63 Telefax 073 - 612 61 54 Vanuit de VvAwT e-mail: [email protected] 17 Programma Studiedagen VvAwT www.nvalt.nl Cover story Redactieraad: 19 Vuurwerk als long-cocktail, Jos Rooijackers Dr. Y. Heijdra Drs.S.M. de Hosson Rubrieken 21 Longen digitaal: app doelmatig voorschrijven Drs. K.J.M. Mooren 22 opleiding in de kijker: Atrium Medisch Centrum Heerlen Dr. H.J. Pennings 24 Pulmonaal Portret: Albert van der Heijden Mevr. W. Vlug Nascholing Uiterste datum voor insturen kopij 29 Samenvatting proefschrift Linda Härmark nr. 1: 15 februari 2013 Lareb Intensive Monitoring, een nieuwe manier om informatie over bijwerkingen te verzamelen 30 Samenvatting proefschrift Merel Hellemons PulmoScript verschijnt eenmaal Prediction and Prevention of Chronic Renal Impairment in High-Risk per kwartaal in een oplage Populations Type 2 Diabetes, Hypertension & Lung Transplantation van 1150 exemplaren. 31 Samenvatting proefschrift Rémy Mostard Assessment of inflammatory activity in sarcoïdosis Elke auteur en adverteerder is verantwoordelijk voor zijn of haar bijdrage. En ook... Hetzelfde geldt voor inlichtingen 26 LAN: Trendbreuk noodzakelijk in aanpak chronische longziekten 28 ‘Stoppen met roken door derden verstrekt. Vanuit het secretariaat 28 • Vooraankondiging jubileum 26 maart Van Engelen - tekst, vormgeving en 20 • Afwezigheid kerstvakantie drukwerkadviezen - Eindhoven Personalia ISSN 0925-4749 33 In memoriam prof. dr. Hero Deenstra 34 Kandidaat-leden 34 Nieuw benoemde longartsen 34 Nieuwe rustende leden
35 Congresagenda
Cover: Vuurwerk had zijn oorsprong in China en werd op grote schaal gebruikt door de Chinezen. Het is een onderdeel van de Chinese cultuur, die tot op de dag van vandaag gepaard gaat met vele festivals. Zij gebruikten het bij religieuze gebeurtenissen om boze geesten te verdrijven. Méér over vuurwerk op pagina 22-23. PULMOSCRIPT december 2012 3 Bestuur
Geachte lezer van PulmoScript,
Voor u ligt alweer de laatste editie van het jaar. Direct valt u op dat dit voorwoord wordt geschreven door een nieuwe wetenschappelijk secretaris. Zoals u wellicht weet zal Yvonne Heijdra per 1 april 2013 Geert-Jan Wesseling opvolgen als voorzitter van de NVALT. Aan mij is gevraagd of ik het stokje van haar wil overnemen als wetenschappelijk secretaris. Ik beschouw het als een grote eer en ik zal mijn best doen deze functie zo goed mogelijk uit te voeren. Yvonne, we kennen elkaar goed vanuit mijn promotietijd. Ik verheug me erop met jou en de andere leden van het bestuur samen te werken de Ook nu hebben we voor u weer een aantal komende tijd! samenvattingen van proefschriften. Hulde! Op compacte wijze worden ze voor u beschreven door de We kunnen terugkijken op een goed bezochte betreffende promovendi zelf. Rémy Mostard heeft najaarsvergadering. Zowel tijdens de laten zien hoe het inschatten van de infl ammatoire wetenschappelijke als de huishoudelijke vergadering respons, bijvoorbeeld middels PET scan, van klinisch was er een levendige discussie. Deze keer waren de belang is bij sarcoïdose. Linda Härmark heeft infectieziekten aan de beurt als thema van de onderzoek gedaan naar de Lareb Intensive wetenschappelijke vergadering. Het resulteerde in een Monitoring, een nieuwe manier om informatie over mooie bundeling van actuele onderwerpen. De keuze bijwerkingen te verzamelen en Merel Hellemons op
VOORWOORd een werkgroepvergadering samen te laten vallen met haar beurt beschrijft een nefrologisch onderwerp met de najaarsvergadering, en hiermee het thema van de raakvlakken met de pulmonologie; de dag te bepalen, lijkt een goede beslissing te zijn nierfunctieachteruitgang na longtransplantatie. geweest. In ieder geval stimuleert het om zo door te In de rubriek ‘opleiding in de kijker’ wist het UMCG gaan. vorige keer te beweren dat er niets boven Groningen gaat. We gaan nu naar het zuiden. Eens kijken wat De omslag van deze editie lijkt heel vanzelfsprekend Heerlen ons te vertellen heeft. te zijn, gezien de tijd van het jaar. Toch is deze Graag willen we ook aandacht besteden aan het illustratie niet voor niets gekozen. Met alle hierbij overlijden van ons erelid collega Deenstra. We wensen passende kruitdampen, wil ik graag uw aandacht zijn naasten veel sterkte toe. Hij werd in 1958 vragen voor stuk van Jos Rooijackers over fi jnstof en benoemd tot buitengewoon hoogleraar in “De leer vuurwerk. Fijnstof is een actueel onderwerp. Wij der longziekten”. Collega Huidekoper geeft een krijgen er als longartsen steeds meer mee te maken, terugblik op zijn leven. zowel op individueel patiënten-niveau als op maatschappelijk niveau. Jos spits het op een zeer Ook besteden we aandacht aan ontwikkelingen bij de lezenswaardige wijze toe. Long Alliantie Nederland (LAN), zoals u weet is dit de Zoals u zich kunt voorstellen omvatten de overkoepelende instantie voor chronische werkzaamheden van de NVALT vele uiteenlopende longaandoeningen. De LAN heeft onlangs een petitie zaken. Het bestuur is zich ervan bewust dat veel van aangeboden aan de tweede kamer waarin zij erop deze werkzaamheden doorgaans buiten uw wijst dat er een trendbreuk noodzakelijk is om de juiste gezichtsveld blijven. Als nieuw initiatief in PulmoScript aandacht te krijgen voor chronische longziekten. Het is zullen bestuursleden u periodiek op de hoogte gaan goed dat u weet dat dit plaats gevonden heeft, mede stellen van de lopende zaken. GeertJan Wesseling zal gezien het feit dat de NVALT één van de participerende u in ‘Bestuurswerkzaamheden’ voor het eerst op deze verenigingen is binnen de LAN. manier bijpraten. Dit nieuwe initiatief valt alleen maar toe te juichen. Hopelijk wordt het een rubriek die Ik heb zo enkele van de lezenswaardige stukken regelmatig in PulmoScript terug zal keren. aangestipt, maar deze PulmoScript bevat zoals In de vorige editie van PulmoScript heeft u al kennis gebruikelijk nog veel meer. Ik wens u veel leesplezier kunnen nemen van een andere nieuwe rubriek; ‘het in het feestelijke laatste deel van het jaar! Pulmonaal Portret’. De vorige keer werd Bart Oppedijk geïnterviewd, deze keer komt Albert van der Heijden Folkert Brijker, aan het woord. wetenschappelijk secretaris
PULMOSCRIPT 4 december 2012 Bestuur
Vanuit het bestuur
Dit stukje van het bestuur staat in een Los daarvan is door verschillende leden Naar verwachting zullen begin volgend editie van PulmoScript die weer afge- bezorgdheid geuit over wat ik nu maar jaar de volgende stappen in dit proces laden vol is en getuigt van alles dat even de longgeneeskundige basiszorg worden gezet en zullen de eerste ver- er speelt in onze respiratoire wereld. zal noemen. Een aantal van u verkeert diepingsgebieden worden benoemd Samenvattingen van zeer lezenswaar- in de veronderstelling dat ook in de en verder worden uitgewerkt. U wordt dige proefschriften, een update van toekomst alles overal zal moeten kun- daarvan vanzelfsprekend nauwgezet op het Synergie traject, zijnde de voorge- nen. Dat is nu al niet meer zo, en dat zal de hoogte gehouden. nomen vorming van een federatie van in de toekomst nog minder het geval Tot slot nog enkele opmerkingen over wetenschappelijke verenigingen en in zijn. Dat laat onverlet dat iedere patiënt het nationaal actieprogramma chroni- het kader daarvan het verdwijnen van in ieder ziekenhuis aanspraak zal moe- sche longziekten. Dat is een initiatief van de Orde van Medisch Specialisten zoals ten kunnen blijven maken op initiële de LAN, dat is uitgewerkt in de zin van we die nu kennen, agenda’s en ver- opvang, op diagnostische verrichtingen, een vijftal concrete doelen. De LAN heeft slagen en een stukje van de hand van bijvoorbeeld tot het eerste MDO en op bij de politiek veel belangstelling getrof- Albert van der Heijden. Voor mij extra behandeling van de meeste longaan- fen voor dit programma, het is nu aan de moeite waard omdat mijn carrière in doeningen. De opleidingseisen voor het het veld om één en ander te concretise- de longziekten begon als coassistent in specialisme longziekten en tuberculose ren. Bijvoorbeeld door zorgvuldiger om de Mariastichting, waar Albert toen de beschrijven dat geheel nu reeds op ade- te gaan met inhalatiemedicatie of door zaalarts was. quate wijze en ieder van ons heeft zich de zorg rondom COPD exacerbaties U wist natuurlijk al dat Yvonne Heijdra ooit die bekwaamheden eigen gemaakt zodanig te optimaliseren dat de mortali- inmiddels de vicevoorzitter van de NVALT en is ervoor verantwoordelijk om die op teit ervan kan worden teruggedrongen. is, en in juni 2013 het voorzitterschap peil te houden. Ook daarover begin 2013 meer. van me zal overnemen. Wat u moge- Het is evenwel onze stellige overtuiging lijk nog niet wist is dat Folkert Brijker dat kwalitatief hoogwaardige zorg en Ik wens u veel plezier bij het lezen van Yvonne heeft opgevolgd als weten- verdieping van het specialisme alleen deze editie van PulmoScript. schappelijk secretaris van de NVALT, iets mogelijk zal zijn als keuzes worden waarover ik zeer verheugd ben. gemaakt. Keuzes in wat op enige plek nadere verdieping behoeft teneinde het Wat u niet terug vindt is een update van hoofd te bieden aan de eisen van de tijd, de totstandkoming van ons meerjaren en keuzes in wat beter ergens anders tot beleidsplan. U weet wel, het stuk van de verdere bloei kan worden gebracht. In torens en de penthouses. Daarom daar- academische centra zijn die bewegingen over hier meer. overigens al enige tijd zichtbaar. De cer- Eerder dit jaar werd over dit onderwerp tificering van zowel de basiscompeten- een invitational conference georgani- ties als de competenties die samenhan- seerd waar velen van u met ons hebben gen met de verdiepingsgebieden zal in gediscussieerd over de door ons gepre- de reguliere visitaties dienen te worden senteerde gedachten. geïncorporeerd. Naar aanleiding daarvan heeft het bestuur de werkgroepen van de NVALT Verder zijn de collegae Molema en Ten verzocht om na te gaan welke deel- Velde verzocht om de inventarisatie te gebieden in aanmerking zouden kun- maken van alle beschikbare cursussen, nen komen om als aandachtsgebied nascholingen en dergelijke. Niet om als verbijzonderd te worden. Een aantal NVALT de organisatie daarvan over te werkgroepen heeft aan dat verzoek nemen, maar om zicht te hebben op wat gehoor geven, andere bezinnen zich nog er al is, en derhalve ook op wat er nog Geertjan Wesseling op een reactie. Ook zijn er suggesties bij moet komen. Voorzitter NVALT gedaan voor nieuwe initiatieven die in dit verband ontwikkeld zouden kunnen Medio december heeft het bestuur aan dit worden. onderwerp een extra vergadering gewijd.
PULMOSCRIPT december 2012 5 Bestuur
Bestuurswerkzaamheden
Zoals u weet is het bestuur werkzaam op vele terreinen. Om Voor de toekomstvisie van de LAN is van belang inzicht te geven in een aantal lopende zaken publiceren wij dat ik geadviseerd heb om slaapgerelateerde voortaan een selectie hiervan in PulmoScript. ademhalingsstoornissen wel als thema binnen de LAN door te ontwikkelen, en longkanker niet. Nationaal actieprogramma chronische longziekten De reden daarvoor is dat binnen de LAN belangrijke partners De laatste maanden heb ik me als voorzitter van de NVALT in de zorg voor slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen veel bezig gehouden met het nationaal actieprogramma verenigd zijn, waarmee we die zorg verder op de kaart chronische longziekten, waarover u eerder reeds werd kunnen zetten. geïnformeerd, de kwaliteitsindicatoren astma en COPD, de toekomstvisie van de LAN, het beleidsplan van de NVALT, en Synergietraject de scholing en nascholing. De voorzitters van de wetenschappelijke verenigingen hebben de intentie uitgesproken om een federatie aan Het nationaal actieprogramma kent een looptijd van vijf jaar te gaan met voorlopig als voornaamste ambitie het en heeft de volgende vijf doelen: intensiveren van de huidige samenwerking. Verderop in deze PulmoScript leest u hier meer over. • Doel 1: 25% minder opnamedagen in het ziekenhuis door astma en COPD Geertjan Wesseling • Doel 2: 15% vermindering verloren werkdagen door astma en COPD • Doel 3: 20% meer rendement van inhalatiemedicatie • Doel 4: 25% minder kinderen onder de 18 jaar die beginnen met roken • Doel 5: 10% minder doden door astma en COPD.
Vooral bij de doelen 1 (Kerstjens), 3 (Dekhuijzen) en 5 (Wesseling) spelen we als longarts een voorname rol. Op 7 december werd aan dit NAPCL een invitational conference gewijd waar het voltallige DB van de NVALT bij aanwezig was.
PULMOSCRIPT 6 december 2012 Bestuur
5 oktober 2012 te Utrecht Notulen ledenvergadering NVALT
Aanwezig (getekend op presentielijst: 80) De oprichting van deze federatie kan de positie van specialisten versterken. Het traject zal nu verder worden 1. Opening ingezet. De voorzitter opent de vergadering om 14.30 uur. - Deze week is het rapport de Medisch Specialist van 2015 gepresenteerd. Dit is een leesbaar rapport en staat op de 2. Voorstellen kandidaat-leden website van de Orde. Er zijn afmeldingen binnengekomen van: Bregje ten Berge, - De Long Alliantie Nederland heeft een nationaal Daisy Janssen, Suzan Nijman, Janneke Ravensberg en Eka actieprogramma chronische longziekten gestart, waarbij Wongsodihardjo. 5 speerpunten zijn geïdentificeerd. Terugdringen Aanwezig zijn: Sebastiaan Denker, Sint-Franciscus Gasthuis, van het aantal ziekenhuisopnames voor astma en Annemarie van den Berg, Haga Ziekenhuis, Margot de COPD (betrokkenheid van Kerstjens), terugdringen Koning Gans, Haga Ziekenhuis, Farida Berkhof, Isala van werkverzuim ten gevolge van astma en COPD, Klinieken, Lotte van Loenhout, St. Antonius Ziekenhuis, terugdringen van de mortaliteit ten gevolge van Astma en Ivonne ten Cate, Medisch Centrum Leeuwarden, Gea COPD (Wesseling), het rendement van inhalatiemedicatie Heldrich, Medisch Centrum Leeuwarden, Akke-Nynke van der (Dekhuijzen) en het terugdringen van het aantal jonge Meer, Medisch Centrum Leeuwarden. mensen dat gaat roken. Daarover is inmiddels een discussienota verschenen die op 7 december tijdens 3. Mededelingen vanuit het Bestuur een Invitational conference zal worden besproken. De werkgroep COPD zal ook aan deze Invitational deelnemen. Wesseling Bij 3 van de 5 doelen zullen de longartsen een grote rol - De voorzitter vraagt een moment stilte om het overlijden spelen. van erelid prof. Deenstra en collega Rutgers te herdenken. - In juni is een Invitational COPD gehouden. Een verslag - Er is een synergieproject vanuit de orde bezig dat daarvan is vastgesteld door het Bestuur. Uit dit verslag erop gericht is om de Organisatie van Medisch zijn 2 concrete speerpunten gedestilleerd, nl. eenheid van Specialisten zodanig te veranderen dat de rol van de beleid bij verwezen patiënten met COPD en eenheid van wetenschappelijke verenigingen veel herkenbaarder wordt. beleid bij patiënten met een matige en ernstige COPD Het betreft een gedachtevorming over de organisatie exacerbatie. De werkgroep COPD zal aanbevelingen doen van medisch specialisten in Nederland. Op dit moment is om eenheid van beleid op die 2 speerpunten te bereiken. de Orde van Medisch Specialisten een instituut waarvan - Er is een samenwerking met I-Pulmonologist. Op de site individuele leden lid zijn. De meeste besluitvorming vindt van de NVALT staat een link met I-Pulmonologist. Deze nu plaats binnen het traject van de wetenschappelijke uitgeverij heeft zich gespecialiseerd in internetjournalistiek. verenigingen. Minder dan 50% van de medisch Zij kunnen een medium bieden voor intensivering van de specialisten is momenteel lid van de Orde. Gisteravond communicatie binnen de verenigingen. Er zal naar verdere is het principebesluit genomen dat de Orde zal worden intensivering van de samenwerking worden gezocht. opgeheven en dat er een nieuw samenwerkingsverband Daarbij kan gedacht worden aan de implementatie van –federatie- zal ontstaan waarin de wetenschappelijke de richtlijnen, denk daarbij ook aan een patiënten-portal. verenigingen zijn samengevoegd. Voordelen Op dit moment zoeken zij per item eigen financiering. daarvan zijn dat beslissingen gezamenlijk binnen het Afstemming hierover vindt plaats met het Bestuur. samenwerkingsverband genomen kunnen worden. Alle - Een van de firma’s heeft gevraagd of zij een App voor leden van de Wetenschappelijke Verenigingen zullen ook een smoelenboek mogen maken. Hierover wordt verder lid zijn van dat samenwerkingsverband. Specialisten die nagedacht. nu geen lid zijn van de Orde zullen op de een of andere - W esseling en Heijerman hebben een gesprek met Achmea manier zodanig gemotiveerd moeten worden dat ze lid gehad v.w.b. de CF-zorg. Achmea stelde vast dat er grote worden van het samenwerkingsverband wetenschappelijke verschillen waren in CF-zorg in Nederland tussen centra verenigingen nieuwe stijl. Discussie is nu nog wat dat en ziekenhuizen die CF-patiënten behandelen. Achmea betekent voor de autonomie van de wetenschappelijke wil de DBC-CF alleen nog maar inkopen bij patiënten die verenigingen. Politiek was het tot nu toe zo dat de Orde behandeld worden in een centrum. Indien een CF-patiënt voor een minderheid van de medisch specialisten optrad. een pneumothorax krijgt hoeft hij niet naar een centrum,
PULMOSCRIPT december 2012 7 Bestuur
er dient alleen overleg met het CF-centrum te zijn. Het a. verhoging van de contributie, b. de rekening gaat naar ziekenhuis kan deze pneumothorax gewoon declareren als de maatschap en c. de rekening gaat naar het ziekenhuis. een pneumothorax. Smeenk vraagt zich af hoe het met Wanneer de rekening naar het ziekenhuis gaat kan dat de shared care-modellen zit. Wanneer men als satelliet betekenen dat men de zeggenschap over het rapport ziekenhuis met het centrum gaat onderhandelen over de verliest. Smeenk merkt op dat de kosten ook verdeeld vergoeding voor de geleverde prestatie, ook voor andere zouden kunnen worden bij deels het ziekenhuis en deels ziektebeelden, is dit misschien wel een opmaat voor veel de maatschap. extra werk. Wesseling merkt op dat voor de 18-plussers - Omalizumab. Er is een terugbetalingsregeling er minder dan 20 patiënten in shared care zijn. Bijna alle afgesproken met de farmaceut, dit is ook door CVZ patiënten worden voor het totaal van hun zorg alleen vastgesteld. Deze regeling bestaat uit 2 onderdelen: a. maar in een centrum gezien. Dit is in tegenstelling met een gestandaardiseerde evaluatie bij de start van het de situatie bij kinderartsen, omdat zij veel meer te maken medicament en b. een gestandaardiseerde beoordeling hebben met shared care. van de effectiviteit na 16 weken. Hiervoor zijn formulieren - Normering concept Oncologische Zorg. Er zijn opgesteld. Overeengekomen is dat als men zich houdt verschillende commentaarrondes geweest. Een aan de afspraken het middel beschikbaar blijft en als van de commentaren was de positionering van na 16 weken blijkt dat het middel niet voldoet aan de wetenschappelijk onderzoek als onderdeel van verwachtingen, dan zal de firma de kosten van het middel oncologische centrumzorg. Wesseling benadrukt dat terugbetalen. Per ziekenhuis moet dit wel een contract dit niet alleen geldt voor de pulmonale oncologie maar met Novartis worden vastgelegd. geldt voor de hele oncologische zorg in een ziekenhuis. - De Commissie Accreditatie wordt versterkt met 2 nieuwe Alle wetenschappelijke verenigingen hebben met deze leden Giny Clappers en Sander de Hosson. Wiel de bepaling ingestemd. Lange blijft voorlopig nog één jaar als voorzitter aan. De Ten Brinke merkt op dat de formulering anders zou voorzitter dankt de Lange voor al zijn werkzaamheden. moeten zijn. Een artikel per jaar zou eruit moeten en vervangen worden door participeren in wetenschappelijk Pennings onderzoek. De includerende centra moeten in de - De ERS is een belangrijk gremium naar het Europees acknowledgement worden vermeld. Parlement toe om de importantie van chronische De aanwezigen stemmen in met het Soncos-stuk. Smeenk longziekten in Europees verband aan de orde te krijgen. is van mening dat de NVALT ook zou moeten deelnemen Niet alleen voor financiering voor onderzoek maar ook als longoncologen in de SONCOS. Pennings vult aan voor uniformering van opleidingseisen en onderlinge dat de deelname aan wetenschappelijk onderzoek al uitwisselbaarheid van longartsen binnen Europa. Liesbeth geaccordeerd is in de Richtlijn kleincellig longcarcinoom. Bel is President elect voor de ERS, Peter Sterk is onze - De contributie voor de aios die bezig zijn met de national delegate. De ERS-roadmap voor longziekten vooropleiding voor de longziekten zal verlaagd worden wordt op dit moment uitgezet. Er wordt gewerkt aan naar € 35,-. een Europees curriculum voor longartsen. Het smoke-free - Er wordt al een tijd gewerkt aan de richtlijn Interstitiële partnership is een belangenorganisatie vanuit de ERS en longziekten. Inmiddels is er ook een BTS richtlijn en werkt samen met de werkgroep tabaksverslaving. In 2013 een ATS-ERS richtlijn in ontwikkeling waarvan een zal het Europese facts and figures van de longziekten concepttekst circuleert. Het Bestuur heeft met de het licht zien, dit is de tweede versie van het Lung white Commissie Richtlijnen en de schrijvers van de richtlijn book. afgesproken dat zij voortvarend met een positionpaper Morgen doen 125 Nederlandse aios het Hermes-examen. zullen komen. De volgende ledenvergadering zal deze tekst aan u voorgelegd gaan worden. 4. Mededelingen vanuit de Projectgroep DBC’s/ DOT - In de zorgstandaard COPD 2010 is het begrip ziektelast • Personele bezetting Remco Djamin en Pascal Wielders geïntroduceerd. Er zijn initiatieven gestart om een hebben de Projectgroep verlaten. De nieuwe samenstelling ziektelastmeter te ontwikkelen waarmee je lichte, matige is als volgt: en ernstige ziektelast COPD kunt objectiveren. Van Schayk heeft daar een concept voor gemaakt dat op dit moment Steven Drevers van commentaar wordt voorzien. Op korte termijn zal Gregor Mannes een beroep op de longartsen worden gedaan om te gaan Koen Liesker experimenteren met deze ziektelastmeter. Hans van Helmond - De kosten voor de kwaliteitsvisitaties. De SKMS zal deze Hans Grotjohan kosten in de toekomst niet blijven vergoeden. Er zijn 3 Nicole Hekelaar mogelijke oplossingen voor het dragen van deze kosten: Ton Kuyten
PULMOSCRIPT 8 december 2012 Bestuur
Onderwerpen van vandaag: • ontclustering oncologische producten • verandering productstructuur (bomen) • Verandering afsluitregels oncologie • herijking normtijden, normtijdentool - afsluitmoment 1 dag voor start van medicinale • specialisme specifieke budget van BKZ oncologische behandeling • DOT tarieven 2013 Nieuwe zorgactiviteiten codes per 2013 Nieuwe ontwikkelingen Longtransplantatie • Vernieuwing productstructuur release 2013 Longrevalidatie • longrevalidatie producten Begeleiding radiotherapie 039897 • longtransplantatie producten
PULMOSCRIPT december 2012 9 Bestuur
Hernormering DOT producten basisvaardigheden van de longarts, of dat dat in de verschillende • Normtijdentool aandachtsgebieden moet worden opgenomen. • Herijken normtijden 2013 Het Concilium is bezig met het opstellen van meer objectieve cri- • NZa berekent nieuwe tarieven (binnen beheersmodel) teria voor het vaststellen van de maximale opleidingscapaciteit • Convenant tot 2015 budgetkaderzorg +2.5% per instelling.
In het kader van de bezuinigingen heeft het Ministerie reeds aangekondigd dat er binnen de opleiding bezuinigd gaat worden. Daartoe is onlangs het IBO- rapport verschenen. Deze bezuinigingen zijn 3-ledig: a. de aios moeten een deel van de opleiding zelf betalen; deze bezuiniging lijkt vooralsnog van de baan te zijn, b. het korten op de opleidingsgelden; het plan is om deze terug te brengen tot het niveau van wat de academische centra krijgen voor de opleiding (Voor het komende jaar is besloten dat er een 2% korting zal Hononariumtarieven 2013 zijn op de opleidingsgelden), c. bedreigender is waarschijnlijk • Specialisme specifieke budget voor longziekten het verkorten van de medische vervolgopleidingen. Men vrijgevestigd stijgt van 70 naar 75 miljoen (+ 7.7 %) heeft hiervoor gekeken naar de Europese minimumeisen en • Productie/volume kant ook toegenome overweegt deze als norm te hanteren. • Tariefberekening ingewikkeld, gewogen verdeling over De beperking van de instroom op basis van capaciteit. DOT producten. Dit jaar komt er een nieuwe capaciteitsraming door het capaciteitsorgaan. Het ministerie heeft al aangekondigd dat, Dot honorarium tarieven 2013 in tegenstelling met wat tot nu gebruikelijk was, voor de • T.o.v. 2012 in zijn algemeenheid lagere tarieven - 5% komende jaren zal gelden dat men niet meer de bovenste lijn • Sommige tarieven omhoog zoals astma reden? van de bandbreedte zal toekennen. • Protest aangetekend bij NZa • Nader overleg met DBC-onderhoud op korte termijn 6. Mededelingen vanuit de Commissie Richtlijnen Brijker geeft een algemene voordracht over de 5. Mededelingen vanuit het Concilium richtlijnen: Er komt een aanpassing van het specifiek besluit longziekten per 1 januari 2014. Dit betekent dat er vanaf die datum een verplicht Tijden zijn veranderd academisch- en een verplicht niet academisch deel van de oplei- • Werkveld van commissie is verschoven: ding moet zijn. Bij voorkeur een half jaar met een marge van van ontwikkeling nieuwe richtlijnen naar beheer 3-12 maanden. Daarvoor is het wel nodig dat deze verschillende onderhoud bestaande richtlijnen opleidingsonderdelen zijn opgenomen in de diverse opleidings- plannen. Het Concilium heeft het afgelopen jaar gekeken naar • In toenemende mate, verschillende soorten documenten de knelpunten bij de toepassing van het Landelijk Opleidings te herkennen: Plan. Daarvoor zijn alle opleiders, assistenten en werkgroepen - Status document (NL richtlijn, int. richtlijn, ‘position benaderd. Er waren maar erg weinig specifieke punten die daar- paper’ etc.) bij naar voren kwamen. Er blijven wel wat vragen over zoals of - Ontwikkeling in de tijd per specifieke richtlijn de thoracoscopieën en EUS/EBUS onderdeel moeten zijn van de - Specialisme overstijgende aspecten
PULMOSCRIPT 10 december 2012 Bestuur
Voorstel wijziging weergave op NVALT site Aanvullende behandeling • Huidige weergave: - Indeling per thema - Bij iedere richtlijn reeds datum van publicatie - Daarnaast verwijzing naar overige richtlijnen websites
• Voorgestelde nieuwe weergave: - Handhaven indeling per thema, met publicatiedatum, maar met toevoeging status: originele versie, herzien of vervallen - Verwijzing naar andere sites ongewijzigd - Nieuw: andere documenten apart herkenbaar toevoegen: ‘overige relevante richtlijnen’
Er heeft niemand bezwaar tegen de voorgestelde indeling. Jukema voegt nog toe dat de richtlijnen van de wetenschappelijke verenigingen ook op de website van de kwaliteitskoepel staan. Goed overleg met de kwaliteitskoepel is gewenst.
Bespreken en autoriseren van de richtlijn diagnostiek en behandeling van Ernstig Astma
Richtlijn diagnostiek en behandeling van ernstig astma Els Weersink, Liesbeth Bel, Anneke ten Brinke, Gert Jan Braunstahl, Lous Rijssenbeek, Bert Roldaan. Organisatie van zorg rondom ernstig astma Teus v Barneveld, adviseur Orde van Medisch Specialisten Ernstig astma; weinig patiënten!
Inhoud • Definitie van ernstig astma Hoofdstuk 2 • Diagnostiek Hoofdstuk 3 • Aanvullende behandeling Hoofdstuk 4 • Controle en monitoring Hoofdstuk 5 • Expertise centra Hoofdstuk 6
Hoofdstuk 2-3 definitie en diagnostiek moeilijk behandelbaar astma ≠ ernstig astma Figuur 3.1: Checklist Zorg is aan het verschuiven Tabel 3.2: Aanvullend onderzoek Tabel 3.3: co-morbiditeit bij ernstig astma Zes maanden intensieve begeleiding? → JA → Diagnose Ernstig Astma
PULMOSCRIPT december 2012 11 Bestuur
Rapportenstroom Regionaal astma expertisecentrum • RVZ 2011: Medisch specialistische zorg 20/20 - (regionale) samenwerking gezamenlijk streven naar: • Convenant NVZ, ZN, VWS 2011 met daarin afspraken over • vergroting kennis concentratie en spreiding • innovatiekracht, • Diverse WV 2011/12: Normen complexe zorg • onderzoeksnetwerken • Regieraad 2012: Concentratie, specialisatie en • top kwaliteit patiëntenzorg samenwerking van ziekenhuiszorg WANT • OMS & WV 2012: Concept advies/standpunt concentratie • zorglandschap is hard aan het veranderen, acute zorg • concentratie en regionalisatie van zorg zijn: • Plexus/KPMG/VWS feb 2012: Waardecreatie in de zorg - (politieke) thema's die niet meer weg te denken of te poetsen zijn. Concentratie van zorg nodig! - Patiënten willen het, Voor zeldzame (chronische) ziekten (hoog complexe zorg met - zorgverzekeraars vragen het, een laag volume) geldt dat concentratie van zorg (en kennis) - en het zal niet lang meer duren dat de politiek/ IGZ noodzakelijk is. het gaat eisen. Raad v de Volksgezondheid en Zorg, sept 2011
Organisatie van zorg voor astma in Nederland - Criteria voor een astma expertise centrum - Astmazorg huisarts, zie NHG standard • zie hoofdstuk 6, pag 46-48. - Astmazorg longarts - Mogelijkheid tot opzetten van een landelijke database • moeilijk behandelbaar astma - Indicatoren i.o.m. de werkgroep Zorgstandaard Astma • Checklist → ernstig astma - Visitaties voor kwaliteit van zorg en opleiding ↓ JA • Zie hoofdstuk 7, pag. 49. • Verdere beoordeling en behandeling in nauw overleg met een regionaal astma expertisecentrum Conclusies - Vormt samen: Zorgstandaard Astma • Centrering van zorg binnenkort een feit • Behandeling van ernstig astma Organisatie van zorg voor astma in Nederland - hoog complex - duur - (ernstige) bijwerkingen • Als longartsen in de lead blijven • Als beroepsgroep zelf bepalen hoe de astmazorg door longartsen vorm krijgt
Voordelen centrumzorg De voordelen die genoemd zijn voor het centraal aanwijzen van centra op basis van criteria zijn: - Aanwijzen leidt tot erkenning van de gespecialiseerde kennis, de zorg en het onderzoek; - Aanwijzen leidt tot transparantie, betere verwijzing door behandelaars, onderzoek, duidelijkheid van het inkoopbeleid voor verzekeraars en verbetering van kwaliteit van zorg; - Aanwijzen (en monitoren) leidt tot duurzaamheid en kwaliteitscontrole; - Aansluiting bij Europese consortia van expertisecentra Concept nationaal plan zeldzame ziektes, augustus 2012
PULMOSCRIPT 12 december 2012 Bestuur
Brijker complimenteert de werkgroep met het vele werk dat moet worden aan een expertisecentrum. Het is een voor deze richtlijn is verricht. belangrijke vaststelling dat er op bepaalde gebieden geen Op een vraag van Krouwels geeft Brijker aan dat een richtlijn evidence is. antwoord moet geven op de knelpunten die er in het veld Brijker geeft aan dat er wel voldoende antwoord gegeven leven. Met deze richtlijn wordt geprobeerd handvaten te wordt op knelpunten die in het veld leven. Tegenwoordig is geven voor de keuzes die er gemaakt moeten worden in een het zo dat een knelpuntenanalyse een eerste punt is van de behandeling. richtlijnontwikkeling. Er wordt in deze richtlijn wel antwoord Van der Zee krijgt het gevoel dat het veel meer een politiek gegeven op klinische vraagstukken. De grade-systematiek dan een inhoudelijk document is. Vraag is wat er moet maakt dat de graad van bewijsvoering veel lager uitvalt dan gebeuren op grond van wat evidence-based is. Alles wat er wij gewend zijn. Daar zal men de komende jaren aan moeten eventueel moet gebeuren in een expertisecentrum is niet wennen. evidence based. Vandaar dat er volgens hem weinig nut is Roldaan merkt op dat de richtlijn een document is die een om deze patiënten door te sturen naar een expertisecentrum. samenvatting geeft van de literatuur en van de evidence die Van Keimpema heeft vooraf commentaar op de richtlijn er is. kunnen leveren, waar ook veel van overgenomen is. Hij Krouwels merkt op dat als er in een samenvatting vraagt zich af waarom de indicatie longrevalidatie niet staat: “en daarom dient men…. te verwijzen naar een voorkomt in de richtlijn. expertisecentrum”, dat een te harde uitspraak is. De Verder betreft het de verwarring over de nomenclatuur. De aanbeveling zou dan voorzichtiger moeten zijn. Bel richtlijn focust zich erg om de patiënten met ernstig astma antwoordt hierop dat men dit min of meer verplicht was, op orgaanniveau te onderscheiden. Hij pleit voor de term tegenover de ziektekostenverzekeraars. Dit zal wellicht ernstig refractory astma. bijgeschaafd moeten worden. Weersink geeft aan dat de richtlijn is beperkt tot de groep Van Veen vraagt zich af wat de taak van het ernstig astma. Er zal nog een hoofdstuk longrevalidatie expertisecentrum nog is, wanneer een longarts de checklist bij ernstig astma bij de richtlijn geschreven worden bij doorloopt en de behandeling gestart is. Ten Brinke antwoordt de volgende update van de richtlijn. Voor wat betreft de dat dan met name gekeken wordt naar welke type informatie tweede opmerking van Van Keimpema geeft Weersink aan er is en wat er aanvullend kan gebeuren. dat geprobeerd is het simpel te houden en een onderscheid Ten Brinke geeft aan dat er veel behoefte bestaat aan te maken tussen ernstig behandelbaar astma, daaruit, de een richtlijn waarnaar verwezen kan worden in allerlei checklist volgend, komt ernstig astma. Het kan zijn dat er onderhandelingen met de ziektekostenverzekeraar. De iemand uit komt met ernstig astma dat niet alleen ernstig richtlijnwerkgroep zal nogmaals kritisch kijken naar die refractair astma is of longschade, maar waaruit blijkt dat aanbevelingen waarin de overlegmomenten met het het een extreem moeilijk behandelbare patiënt is, of dat expertisecentrum worden genoemd. comorbiditeit moeilijk onder behandeling te krijgen is. Deze Wesseling geeft aan de richtlijn, met in acht neming van groep behoeft expertisebehandeling. Ten Brinke vult hierbij de opmerkingen die vandaag zijn gemaakt, toch te willen aan dat men vooral heeft beoogd dat dure of potentieel goedkeuren. gevaarlijke medicatie bewaard wordt voor mensen die de Pennings merkt op dat er een consensus met CVZ hele checklist doorgegaan zijn. afgesproken is over de Xolair-indicatie. Met de aanname van Van den Berg merkt op dat deze richtlijn geen duidelijkheid deze richtlijn wordt deze afspraak doorkruist. In de richtlijn biedt. staat nl. dat Xolair alleen voorgeschreven kan worden nadat Bel geeft aan dat zij ook meegedaan heeft aan de ERS/ATS er consultatie met het expertisecentrum is geweest. Ook richtlijn, waarmee men al jaren bezig is en die nog niet af is. zou de omschrijving van expertisecentrum in de richtlijn niet Voor de NVALT richtlijn is een andere systematiek gehanteerd gebruikt mogen worden alvorens de discussie over de torens- dan tot nu toe gebruikelijk was, nl. de grade-systematiek. en penthouses- binnen de vereniging afgerond is. Wesseling Hierbij moet van te voren bepaald worden welke parameters antwoordt hierop dat de afspraak die met CVZ is gemaakt is, je belangrijk vindt als uitkomst-parameter. En hoe groot dat experts hebben gekeken naar de manier waarop men de de verandering in je parameter moet zijn als interventie, indicatie stelt; dat betekent dat die bepaling derhalve ontdoet dit wordt van te voren vastgesteld. Vervolgens wordt in de van het fysieke begrip expertisecentrum. literatuur gekeken welke studies er zijn. Voldoen deze aan Roldaan geeft aan dat helemaal niet bekend is hoe groot de criteria, dan mogen ze mee doen aan de evidence. Als de de groep patiënten is. Een voordeel van centra kan zijn om NVALT geen richtlijn maakt, wordt dat zeker door anderen een goede database op te zetten. Het is belangrijk dat er gedaan. Vandaar dat het belangrijk is om te discussiëren en zicht komt op deze populatie en wat er met de patiënten consensus te bereiken. gebeurt. Dit was ook een van de overwegingen die gebruikt Smeenk geeft aan blij te zijn dat de richtlijn er is. Er kan zijn in deze richtlijn. Wellicht kan dit duidelijker in de tekst gediscussieerd worden waar de grens is wanneer verwezen opgenomen worden.
PULMOSCRIPT december 2012 13 Bestuur
Van der Zee merkt op dat in de richtlijn staat “het De richtlijn wordt in stemming gebracht met alle redactionele terugdringen van een exacerbatie frequentie van meer dan opmerkingen die er zijn gemaakt, in het vertrouwen dat de 30%”. Dat lijkt hem erg optimistisch. Weersink geeft aan dat richtlijn-werkgroep alle opmerkingen zorgvuldig zal bekijken. toch gekozen is voor 30% omdat het ook vaak, zeker ook De commissie richtlijnen zal dit proces bewaken. in recentere studies, als outcome parameter van de studies De richtlijn wordt met ruime meerderheid aangenomen. gebruikt wordt. Van de Ven merkt op dat het politiek gezien het handig Autoriseren Zorgstandaard Astma bij Volwassenen is verschil te maken tussen 3e lijns verwijscentra en De vergadering stemt in met de zorgstandaard. een expertisecentrum. Het is moeilijk om voor een STZ ziekenhuizen om aan al deze criteria te voldoen. Er kan wel 7. Vanuit de Werkgroep Palliatieve Zorg – het voldaan worden aan de criteria voor 3e lijns centrum als een Visiedocument palliatieve zorg soort regionale functie. Dan fungeert het 3e lijns centrum als De voorzitter complimenteert de Werkgroep met een een soort tussenstap. uitstekend visiedocument. De vergadering stemt in met het Smeenk merkt op dat er vrij dwingend genoemd wordt visiedocument. wanneer verwezen moet worden. Als dat geherformuleerd wordt in “kan overwogen worden of dient overwogen te 8. Jaarverslag 2011 worden” dan is er al veel kou uit de lucht. Als longarts Het jaarverslag wordt goedgekeurd. wil hij graag dat die moeilijke patiëntengroep mee doet aan onderzoek. De onderbouwing dat het dus betere zorg 9. Verkiezingen: oplevert lijkt niet hard te maken te zijn. Bij de definitie van a. Bestuur het expertisecentrum die wordt genoemd, staat o.a. dat er De vacature van vice-voorzitter is inmiddels ingevuld jaarlijks gepubliceerd moet worden. Hij pleit er voor dit als door dr. Y. Heijdra. De ledenvergadering bekrachtigt haar volgt te formuleren: men doet mee aan onderzoek. benoeming. De functie van wetenschappelijk secretaris Heijdra merkt op dat in het schema de Theophylline zal worden ingevuld door Folkert Brijker. Hij zal in de nog genoemd wordt. Er is echter geen studie die dat voorjaarsvergadering officieel worden benoemd. ondersteund. Bel antwoordt hierop dat dit in de GINA- De zittingstermijn van Mevrouw dr. J. van Loenhout is guidelines ook nog wordt genoemd als de normale verstreken, zij stelt zich herkiesbaar en wordt herkozen. astmabehandeling. In de richtlijn staat juist dat bij de b. Concilium patiënten met ernstig astma er geen studies zijn die De zittingstermijn van Mevrouw dr. J. van Loenhout is ondersteunen dat Theophylline geïndiceerd is. Als mensen al verstreken, zij stelt zich herkiesbaar en wordt herkozen. Theophylline hebben en het werkt goed, is er geen enkele c. Commissie Richtlijnen Longziekten reden om hiermee te stoppen. drs. C.L. van Felius treedt af op eigen verzoek. Hij zal Knipscheer merkt op dat in de opleidingseisen staat dat je worden opgevolgd door dr. J.M. Kwakkel- van Erp, zij ernstig astma moet kunnen behandelen. Als het naar een wordt benoemd. expertisecentrum gaat kan niet iedere assistent hier kennis van nemen. Weersink geeft aan dat men dan een stage zal 10. Wat verder ter tafel komt en rondvraag moeten lopen in een expertisecentrum. Jukema doet een oproep aan de commissies en werkgroepen Ten Brinke vraagt het Bestuur snel te starten met de discussie om het Normenrapport van de Commissie Visitatie te over de torens en penthouses, omdat dit voor iedere nieuwe bekijken en eventuele aanvullingen aan hem te sturen. Op richtlijn die er gemaakt wordt van wezenlijk belang is. die manier kan het stuk in de voorjaarsvergadering worden Wesseling geeft aan dat het Bestuur hier volop mee bezig is. bekrachtigd. In ’t Veen wil de richtlijn graag in stemming brengen omdat zorgverzekeraars nu aannemen dat astma een ziekte is 11. Sluiting zonder ziektelast. Dit was ook te zien in de Xolair-discussie. De voorzitter sluit de vergadering om 17.30 uur. Van den Berg wil de richtlijn niet in stemming brengen omdat er al longartsen weg zijn.
PULMOSCRIPT 14 december 2012 Bestuur
Het synergietraject
Het synergietraject is de marsroute die de wetenschappelijke Zoals de plannen nu worden ontwikkeld zijn leden van de verenigingen in zijn gegaan om nauwer samen te werken en wetenschappelijke verenigingen automatisch lid van de uiteindelijk een federatie te gaan vormen. De achterliggende federatie. gedachte is dat de tweede lijn versnipperd is, met als gevolg Door het vormen van deze federatie verdwijnt het dat naar buiten toe niet één, krachtig geluid van de medisch bestaansrecht van de Orde, die daarmee zal ophouden te specialisten te horen is. Wetenschappelijke verenigingen bestaan. Inderdaad is van de kant van de Orde aangegeven proberen op veel terreinen steeds zelf het wiel proberen uit te dat die zich zal opheffen, als deze federatie er komt. vinden terwijl bundeling, samenwerking en schaalvergroting Ook voor de bureaus van de wetenschappelijke verenigingen grote voordelen op zouden kunnen leveren. Denk daarbij heeft de vorming van deze federatie consequenties, omdat aan het kwaliteitsbeleid, de opleidingen maar ook aan een aantal activiteiten ontdubbeld zal kunnen worden beroepsbelangen. Daarom hebben de voorzitters van de wetenschappelijke De komende maanden zal een stuurgroep bestaande uit verenigingen de intentie uitgesproken om een federatie aan te voorzitters van de wetenschappelijke verenigingen deze gaan met voorlopig als voornaamste ambities het intensiveren intentie verder uitwerken. Ik zal u daar vanzelfsprekend van van de huidige samenwerking in elk geval op het gebied van: op de hoogte houden.
1. gezamenlijk organiseren van de kwaliteitsvisitatie, op verdergaande wijze dan nu het geval is; 2. gezamenlijk vormgeven van het proces van richtlijnontwikkeling; 3. verder ontwikkelen van een visie op kwaliteit, met het oog op transparantie en verantwoording, waarbij afstemming met externe stakeholders cruciaal is; 4. behartigen van beroepsbelangen vanuit een samenhangende visie op vrije vestiging en dienstverband; 5. gezamenlijk beleid voeren ten aanzien van volumenormen; 6. vanuit de gemeenschappelijkheid relaties met stakeholders onderhouden, waaronder de overheid en de zorgverzekeraars; 7. vanuit de gemeenschappelijkheid werken aan het imago van de beroepsgroep, inclusief een gemeenschappelijk PR- en communicatiebeleid; 8. een gezamenlijke visie op de inhoud en de financiering van opleidingen ontwikkelen, gericht op behoud van kwaliteit.
PULMOSCRIPT december 2012 15 Vanuit de Sectie Assistenten
HERMES Summerschool mei 2012
komt, we doen allemaal hetzelfde, al zijn de richtlijnen in alle landen fors verschillend. Met name de collega uit Egypte die nu werkzaam is als longarts in Dubai heeft grote indruk op ons gemaakt. Zij vertelde over haar rol als vrouw in de zorg en de maatschappij.
Na even snuffelen op de site van de ERS nationaliteiten die Europa rijk is vol waren wij gestuit op de Summerschool spanning wat ons de komende dagen van de HERMES. Deze vond afgelopen zou brengen. We zijn begonnen jaar plaats in Barcelona. Dit leek ons een met een middag over longfysiologie uitgelezen kans om ons perfect voor en spirometrie, deze lessen werden te bereiden voor het HERMES examen. gegeven door dr. P. Palange. Een zeer Deze week Barcelona was voor ons Vol goede moed stapten wij eind mei intrigerende man die ons de kneepjes een week van vele leerpunten. We zijn in het vliegtuig om richting Barcelona van de fysiologie heeft geleerd. gekomen om ons zo goed mogelijk voor te vertrekken. We kwamen aan in de te bereiden op het HERMES examen stralende zon en vonden ons fijne doch Hierna kwamen onder andere thoracale en we zijn terugkomen met zeer veel enigszins bijzondere hotel in de wijk oncologie, interstiële longziekten, nieuwe kennis, op de hoogte van state Eixample. Na eerst twee dagen fijn longembolie en pulmonale hypertensie, of the art van vele facetten van ons vak vakantie te hebben gehad en alle attrac- pleurale afwijkingen, mediastinale en vele nieuwe vriendschappen rijker ties van Barcelona gezien te hebben, afwijkingen, obstructieve longziekten en met collega’s uit heel Europa. kon het HERMES avontuur beginnen. infectie ziekten aan bod. Een zeer intensief programma waarbij Deze Hermes Summerschool course is uitgebreid stil werd gestaan bij alle een aanrader voor iedereen. Met name kernpunten van dat onderdeel. voor longartsen in opleiding die hun interne vooropleiding hebben afgerond Naast dat we ontzettend veel geleerd en weer van start zijn gegaan op de hebben, was er ook een sociaal longziekten. Ook in 2013 zal er weer programma waarbij we onze collega’s een Summerschool gegeven worden. Vol goede moed stapten wij ’s-ochtends uit de naburige landen beter konden Meer informatie hierover is te vinden op vroeg de universiteit binnen. Na het leren kennen. Het was ontzettend leuk www.ersnet.org. openingswoord kon het beginnen. In om te ontdekken dat de passie voor ons de zaal zaten ongeveer 40 longartsen vak bij iedereen aanwezig is of je nu uit Jolanda Kuijvenhoven en en longartsen in opleiding van alle Rusland, Egypte, Portugal of Nederland Marleen de Saegher
PULMOSCRIPT 16 december 2012 Vanuit de VvAwT
Programma studiedagen VvAwT 2013 Vereniging van Artsen werkzaam in de Tuberculosebestrijding
Titel: Tuberculose: nog alom aanwezig!
Thema’s: Bijzondere vormen van tuberculose Microbiologische diagnostiek, infectiepreventie Medicamenteuze therapie Uitdagingen TB bestrijding Oost Europese migranten
Datum: Donderdag 10 en vrijdag 11 januari 2013
Locatie: Landgoed ISVW Leusden , Dodeweg 8, 3832 Leusden, T. 033 - 4650700 www.isvw.nl
Donderdag 10 januari 2013
12.30 - 13.15 Lunch 13.15 – 14.45 Algemene ledenvergadering VvAwT 14.45 - 15.00 Registratie 15.00 - 15.10 Welkom Kees van der Loo, voorzitter VvAwT
Thema’s: • Nieuwe ontwikkelingen laboratoriumdiagnostiek • Infectiecontrole • Latente en actieve tbc bij immuniteitsstoornissen Voorzitter: Marlies Mensen
GeneXpert en nieuwe ontwikkelingen in de (eerstelijn) Spreker: 25 min 15.10 - 15.50 laboratorium-diagnostiek van tbc Discussie: 15 min Spreker:Ed Kuijper,microbioloog, LUMC Leiden Infectiecontrole / besmettelijkheid Spreker: 10-15 min 15.50 - 16.15 Wiel de Lange, longarts Beatrixoord Discussie: 5-10 min
16.15 – 16.45 LTBI bij immuun gecompromitteerden en TNF- alfa problematiek Nico Oudshoorn
Bijzondere vormen van tuberculose: diagnostiek en therapie
Meningitis: andere therapie? Richard v Altena: 10 min 16..45 – 17.15 Richard van Altena, longarts Beatrixoord en Martin Boeree longarts Martin Boeree: 10 min Dekkerswald Discussie: 10 min
17.15 - 17.45 Pauze met snack
Pleuritis (spreker Dekkerswald) Paradoxale reacties bij extrapulmonale Tuberculose Richard van Altena,longarts Beatrixoord 17.45 –20.00 Kindertuberculose en follow-up van de MDR-tuberculose. Sytze Keizer Vragen uit het veld (Beantwoording vanuit Panel) 20.00 Afsluiting 20.30 Diner
PULMOSCRIPT december 2012 17 Vanuit de VvAwT
Vrijdag 11 januari 2013
Thema: Medicamenteuze therapie Ochtend Voorzitter: Martin Boeree e.a.
• Dosering PZA • Dosering Moxifloxacine
9.00 - 12.00 Spreker Dekkerswald inclusief pauze • Optimalisering tbc middelen • Zwangerschap en MDR-tbc Spreker Beatrixoord
12.00 - 13.00 Lunch
Afternoon session is in English (apart from group session 1)
Challenges of TB Control among Eastern European migrants Middag Chair: Maurits Verhagen Introduction: Some facts about the Eastern European migrants in the Dutch TB 13.00 - 13.30 control system Sofie Toumanian, arts tuberculosebestrijding GGD Regio Twente
TB in Romania: Management of risk groups and Romanian migrants travelling 13.30 - 13.55 to other EU countries Dr. Gilda Popescu,NTP manager Roemenie
TB in Poland: management of risk groups and Polish migrants travelling to 14.00 - 14.30 other EU countries Dr. Maria Korzenievska, NTP manager Polen Polish homeless in The Netherlands 14.30 - 14.55 Magdalena Chwarscianek,` Barka Foundation NL 14.55 - 15.15 Tea Break
Discussion in 3 groups
15.15 - 16.00 1. Collaboration between GGD and employers. 2. How do we reach out to Polish and Romanian risk groups (homeless)? 3. How to improve treatment outcomes here and in country of origin?
16.00 – 16.30 Plenary and general discussion
16.30 – 17.00 Afsluiting/Closure
Borrel/Drinks
Inlichtingen over deelname en logistiek Congresorganisatie Commissie Nascholing VvAwT Mw. J. Huisman - van Berkel Telefoon 06-51793457 e-mail: [email protected]
Accreditatie Wordt aangevraagd bij: ABSG (www.absg.nl) en NVALT (www.nvalt.nl)
PULMOSCRIPT 18 december 2012 Cover story
Vuurwerk als long-cocktail
Historie oud en nieuw wordt vrij makkelijk in concentraties fijnstof een stuk lager Vuurwerk heeft zich altijd van twee verband gebracht met smog en fijnstof, waren. Volgens goede gewoonte kanten laten zien. Werd het in Europa omdat het in een wijde omgeving werden de hoogste concentraties oorspronkelijk gebruikt als oorlogstuig, hinder kan opleveren. Maar als gemeten in Den Haag (765 µg/m³) later kreeg het al snel zijn feestelijke vuurwerk regelmatig wordt afgestoken, en in Utrecht (1254 µg/m³). Een piek opdracht. Maar nooit zonder zijn zoals op de tribune en in theaters, treedt vooral op in de steden en duurt reputatie als wapen te verliezen, om kunnen bepaalde groepen veel vaker enkele uren. Uiteindelijk dalen de meer in de betekenis van friendly fire worden blootgesteld. concentraties weer overal naar waarden persoonlijk letsel aan te richten. Net rond de 10 µg/m³. (Figuur 2). als bij munitie levert ook de opslag Zwaveldioxideconcentraties zijn rond van vuurwerk een behoorlijk risico op, de jaarwisseling eveneens verhoogd. met de vuurwerkramp in Enschede als Op de stedelijke stations kunnen nationaal dieptepunt. gedurende korte tijd de concentraties De aantrekkingskracht van vuurwerk stijgen van enkele tientallen tot enkele is echter onweerstaanbaar en doet honderden µg SO2/m³. denken aan de sirenen van Odysseus. Ter vergelijking, van matige smog wordt Die associatie moet Händel gehad gesproken als de 24 uursgemiddelde hebben bij het componeren van zijn fijnstofconcentratie hoger is dan 50 µg/ Music for the Royal Fireworks, maar hij m³, van ernstige smog boven de 200 kon niet voorspellen dat bij de generale Verbrandingsproducten µg/m³. doden vielen en tijdens de première Vuurwerkrook bestaat voornamelijk uit In Nederland zijn we dol op het in Green Park op 27 april 1749 het CO2, SO2 en bij onvolledige verbranding afsteken van vuurwerk in de decor instortte en brand uitbrak na CO. Afhankelijk van het type vuurwerk oudjaarsnacht. Nergens in Europa gaat pyrotechnische explosies. kunnen andere stoffen vrijkomen, met zoveel vuurwerk de lucht in en worden In onze tijd komen daar de fijnstof- name de reeds genoemde metalen. zo’n hoge fijnstofconcentraties bereikt. problemen bij. Om de mate van luchtverontreiniging
te bepalen wordt fijnstof (PM10) en SO2 gemeten. Tijdens de jaarwisseling treedt een piek op in de concentraties van fijnstof (en zwaveldioxide). De piek is voornamelijk afhankelijk van de locatie (stad of platteland) en meteorologische omstandigheden zoals wind of mist.
Fijnstof-metingen In de periode 1994 tot en met 2012 Figuur 1: De trendfiguur 1994-2012 Uitvoering van Händel’s Music for the lag de gemiddelde fijnstofconcentratie is gebaseerd op meetgegevens Royal Fireworks (HWV 351) in het eerste uur na de jaarwisseling van de stedelijke stations van het op ongeveer 550 µg/m³. Gemiddeldes Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit. Knal- en siervuurwerk per jaar kunnen een factor 1,5 à 2 Bij de berekening zijn gegevens van Voor het knallen is buskruit nog steeds lager of hoger liggen. Uitschieters naar stads- én straatstations gebruikt in een het meest gebruikt, een mengsel van boven zoals op Nieuwjaar 2007 met specifiek jaar in het Landelijk Meetnet kaliumnitraat, houtskool en zwavel. concentraties tot bijna 1000 µg/m³ Luchtkwaliteit operationele stations. Voor licht en kleur worden magnesium, worden verklaard door een windstil oud Het aantal stations kan per jaar aluminium, strontium, barium, koper, en nieuw. (Figuur 1) verschillen; het aantal wisselt van 6-10 natrium erin verwerkt. Tijdens de jaarwisseling 2011/2012 voor de jaren 1994-2003 tot 15-23 Vuurwerk dat we afsteken tijdens waaide het behoorlijk, waardoor de voor de jaren daarna.
PULMOSCRIPT december 2012 19 Cover story
den bij patiënten met astma en COPD. opgetrokken. Althans, zo lang je niet Op grond van de metingen mag dat allergisch bent. wellicht worden verwacht, gegevens KNAL, sorry, NKAL wenst u een heldere over bijvoorbeeld een toegenomen jaarwisseling en een verlicht 2013. gebruik van medicatie, bezoek aan de dokterspost of SEH en ziekenhuisopna- Jos Rooijackers, longarts mes ontbreken. De vraag is hoe groot Erik Stigter, bedrijfsarts het effect precies zal zijn van de relatief Remko Houba en Vanessa Zaat, kortstondige piek, die bovendien per arbeidshygiënisten jaar behoorlijk kan verschillen. Patiënten Bernadette Aalders en Mischa Niederer, wordt in ieder geval geadviseerd om longfunctie-analisten Figuur 2: Jaarwisseling 2011/2012, naast extra aandacht voor klachten en meetgegevens van 22 stedelijke medicatie, ramen en deuren (enkele Referenties: stations en 17 regionale stations van uren tot 2 dagen) voor de jaarwisseling, CBS, PBL, Wageningen UR (2012). het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit, evenals luchtroosters te sluiten en tij- Luchtverontreiniging tijdens de vijf stedelijke stations van het dens de jaarwisseling binnen te blijven. jaarwisseling, 1994-2012 ((indicator luchtmeetnet in Rotterdam en negen Andere pakken het rigoureus aan en 0570, versie 01, 23 maart 2012). stedelijke stations van het luchtmeetnet gaan voor een verbod op vuurwerk. Dat in het Rijnmondgebied. lijkt heel ver weg. Nog dit jaar gaf het www.compendiumvoordeleefomge- kabinet aan dat vuurwerk bij de traditie ving.nl. CBS, Den Haag; Planbureau De gevolgen en adviezen van oud en nieuw hoort. De politiek voor de Leefomgeving, Den Haag/ Overal wordt gewaarschuwd dat de is nou eenmaal tevreden zolang het Bilthoven en Wageningen UR, hoge fijnstofconcentraties tijdens de maar rookt. Voorlopig dus met de hond Wageningen. jaarwisseling tot meer klachten kan lei- onder de tafel tot de kruitdampen zijn
Afwezigheid secretariaat kerstvakantie
In verband met de kerstvakantie is het secretariaat van de NVALT gesloten van 24 december t/m 7 januari.
Wij wensen u allen fijne feestdagen en een voorspoedig 2013!
Secretariaat NVALT
PULMOSCRIPT 20 december 2012 Long(en) digitaal
Lancering app doelmatig voorschrijven
De Orde van Medisch Specialisten daardoor onbetaalbaar worden. meerdere fabrikanten geleverd wordt. heeft de app “receptprijs” ontwikkeld Goede zorg is veilig, doeltreffend, Daarnaast adviseert de leidraad om na waarmee medisch specialisten patiëntgericht, tijdig, toegankelijk te gaan of gelijkwaardige goedkopere in één oogopslag zicht krijgen én doelmatig. De zorgeuro dient therapeutisch alternatieven op therapeutisch gelijkwaardige doelmatig besteed te worden beschikbaar zijn. De app ‘Recept alternatieven voor geneesmiddelen en doelmatig voorschrijven van prijs’ is het vervolg op deze leidraad en de bijbehorende prijzen. De geneesmiddelen draagt hier aan bij. en werd in samenwerking met het lancering van deze app is onderdeel ministerie van VWS ontwikkeld. van een campagne rond het doelmatig Goedkoop als het kan, voorschrijven van geneesmiddelen duur als het moet door medisch specialisten. Zo dragen In 2011 publiceerde de OMS de medisch specialisten actief bij aan het ‘Leidraad doelmatig voorschrijven behoud van betaalbare zorg van hoge van geneesmiddelen door medisch kwaliteit. specialisten’, een instrument om medisch specialisten te ondersteunen Zie ook: www.bewustvoorschrijven.nl De kwaliteit van de zorg voor de bij hun keuzes rond het voorschrijven toekomstige generaties is in gevaar. van geneesmiddelen. De leidraad App ‘Recept prijs’ Door vergrijzing en toenemende adviseert de generieke namen van Te downloaden via AppStore of mogelijkheden van medische geneesmiddelen te gebruiken bij het technologie stijgen de kosten de voorschrijven en waar mogelijk een Google play (Android Market) of kijk komende jaren sterk. De zorg kan medicijn voor te schrijven dat door op www.medicijnprijs.nl
PULMOSCRIPT december 2012 21 Opleiding in de kijker
Longziekten in Heerlen Van basisarts naar longarts
et Atrium Medisch Centrum De maatschap longziekten bestaat van uitgebreide pathologie zoals is een groot perifeer uit 8 longartsen. Elke longarts heeft pulmonale infecties, tuberculose, Hopleidingsziekenhuis. zijn eigen aandachtsgebied. De ernstig COPD. Het heeft een adherentie-gebied arts-assistentengroep bestaat uit De belangrijkste leerschool is de van 240.000 inwoners. Het bevat 8 opleidingsassistenten en 2 arts- dagelijkse praktijk. Door het zien van nagenoeg alle medische disciplines. assistenten niet in opleiding. De een groot aanbod aan patiënten leer Heerlen is gelegen in het zuidoosten verpleegafdeling heeft 44 bedden, je patronen herkennen en verbanden van Limburg en is de grootste waarvan 4 voor niet invasieve leggen. Door de hoge werkdruk gemeente van de Oostelijke beademing. Daarnaast is er een wordt efficiënt werken ontwikkeld Mijnstreek. De steenkoolwinning zeer druk bezochte polikliniek, een en de belastbaarheid vergroot. Het in Heerlen is decennialang de behandelkamer en een hoogstaande contact met een grote diversiteit aan belangrijkste economische motor longfunctieafdeling. patiënten doet een aanspraak op de geweest van Nederland. De communicatieve vaardigheden en het mijnen trokken arbeiders aan uit Specifiek voor de longartsenmaatschap empathisch vermogen. De behandeling binnen- en buitenland. Als gevolg in Heerlen zijn de mijngerelateerde richt zich niet alleen op de ziekte van de mijnsluiting in 1974 is de longziekten zoals silicose en het maar ook op de emotionele en sociale werkeloosheid vandaag de dag hoog mesothelioom. Door het lage aspecten van de individuele patiënt, en zijn er veel achterstandswijken. De opleidingsniveau en de slechte met andere woorden: zorg op maat. sociale problemen zijn vaak schrijnend. financiële omstandigheden Er is een toenemende vergrijzing en de presenteren patiënten zich pas De structuur van de opleiding wordt vraag naar gezondheidszorg is groot. laat wanneer er vaak sprake is bepaald door een aantal vaste stages,
PULMOSCRIPT 22 december 2012 Opleiding in de kijker
waaronder de stage behandelkamer, een relevante patiëntencasus of een worden er gezamenlijke activiteiten polikliniek en consulten. Tijdens de referaat. Tevens is er onderwijs dat georganiseerd, zoals de surpriseavond behandelkamerstage van 4 maanden gegeven wordt door een van de met Sinterklaas, het kerstontbijt en komen thorax drainage, bronchoscopie longartsen. Dagelijkse problemen de wekelijkse borrel van de arts- en flexibele thoracoscopie uitgebreid leiden tot onderzoeksvragen. Het assistenten. De onderlinge omgang aan bod. Facultatief is de endo- opstellen van een eigen onderzoek is gemoedelijk, maar gelijktijdig ook echoscopie (EUS/EBUS). Op de is onderdeel van de opleiding. De competitief hetgeen een positieve polikliniek is time management en resultaten worden verwerkt in een invloed heeft op de prestaties. systematisch werken een must; kennis abstract en eventueel een artikel. Het van pulmonale pathologie wordt in abstract wordt gepresenteerd op een Huidige AIOS: een snel tempo verbreed. Er wordt een congres in de vorm van een orale 1. Kim Walraven eigen patiëntenpopulatie opgebouwd. presentatie of een poster. 2. Nicole Scheppers Gedurende de consultenstage komt de 3. Noud Berkelmans samenwerking met andere disciplines Er is een positief opleidingsklimaat. De 4. Pathman Pasupathy aan de orde. Regie, assertiviteit en supervisor is laagdrempelig bereikbaar 5. Mieke Celis uitwisselen van kennis/ervaringen zijn voor overleg. De sfeer is open en er is 6. Hares Saljuki hierbij belangrijke sleutelwoorden. ruimte voor discussie. Het streven is 7. Natascha Lie uiteindelijk een uniform beleid waarin 8. Tirza Wagenvoort Naast de praktijk zijn er ook specifieke een ieder zich kan vinden. Er wordt onderwijsmomenten. Eigen initiatief hard gewerkt maar er is ook plaats Kim Walraven AIOS is vereist, zoals het presenteren van voor humor. Buiten de werkuren
PULMOSCRIPT december 2012 23 Pulmonaal portret
Waarom koos u uiteindelijk Tijden veranderen. Waar verlangt specifiek voor de specialisatie u naar terug? longziekten? Vakinhoudelijk is er zo’n progressie Dit is een verhaal van grootvader geweest dat je absoluut niet naar het vertelt: ik heb eerst de verleden moet terugverlangen. Wat huisartsenopleiding gedaan. Een ik wel mis is de saamhorigheid in praktijk was toen moeilijk te krijgen en en de belangstelling voor de NVALT: ik ben algemeen assistent geworden waar tegenwoordig op een algemene in het ziekenhuis in Hoorn, werd daar ledenvergadering nog een handvol geboeid door scopietechnieken en collegae op komen dagen, kwamen wilde dan ook MDL-arts worden. Ik heb vroeger drommen longartsen vanuit in Leiden gesolliciteerd bij professor alle hoeken van Nederland naar Utrecht Bax. Hij had op korte termijn geen om te vergaderen en elkaar te spreken. plaats voor mij, maar op basis van mijn sollicitatiebrief concludeerde hij dat Wat zijn mijn ambities? Longgeneeskunde een interessant vak Ach, als je (bijna) 62 bent, heb je voor mij zou kunnen zijn. Hij bracht me niet zo veel meer te wensen op in contact met professor Dijkman, een vakinhoudelijk gebied. Ik zou wel In het pulmonaal portret paar weken later was ik aangenomen een invulling willen geven aan het telkens een andere longarts voor de opleiding. Maar omdat ik dan toekomstge longartsenvak. Mijn aan het woord. algemeen internist moest worden, sloot dagdroom is, en ik verwacht dat het dit niet goed aan bij mijn wensen. Ik ook ooit nog wel gaat gebeuren als heb toen andere opleidingsklinieken we eindelijk meer gecombineerd- aangeschreven en uiteindelijk uit drie orgaangericht gaan denken, dat er een Albert H.M. mogelijke opleidingsklinieken gekozen samensmelting komt van pulmonaal van der Heijden voor het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis en cardiaal arts. De in de thoraxholte in Amsterdam. Hier heb ik geen spijt gelegen longen, hart en vooral Geboren van gehad. linker en rechter vaatbed hebben 01-03-1951 erg veel met elkaar te maken. Ik ben Wat is uw aandachtsgebied en ook van mening dat eigenlijk iedere Opleidingskliniek waarom? longarts echografieën van het hart en Onze Lieve Vrouwe Gasthuis te Ik ben begonnen als algemeen drukmetingen zou moeten kunnen Amsterdam longarts in een perifeer ziekenhuis. verrichten. En omgekeerd dat de Daarna heb ik mij in het Rode voormalig cardioloog scopietechnieken Kruisziekenhuis in Beverwijk 11 jaar en longfunctie moet beheersen. Waarom koos u destijds voor de met name beziggehouden met de Voor de opleiding wens ik dat de studie geneeskunde? inhalatie traumata. Na terugkeer etalagepolitiek beter wordt uitgewerkt: Goede vraag! Hoewel ik altijd naar Haarlem, in verband met academische ziekenhuizen lijken gefascineerd ben geweest door de aangevraagde opleiding, ben ik mij wel eens te vergeten dat ze moeten luchtvaart bleek dit uiteindelijk toch vooral bezig blijven houden met opleiden voor algemeen longarts. Het niet haalbaar. Tijdens mijn middelbare infectieziekten, waaronder tuberculose, is prima dat een subspecialisme in een schooltijd was ik goed in biologie en de opkomende aandachtsgebieden tertiair centrum wordt aangeleerd, scheikunde, zeer geïnteresseerd in pulmonale hypertensie en OSAS. Maar maar de hoofdtaken van de longarts het menselijk lichaam, dus de studie in de praktijk wordt het vak in de volle zijn nu eenmaal obstructief longlijden, geneeskunde lag uiteindelijk toch voor breedte uitgeoefend. infectieziekten en longemboblieën. de hand. De lotingprocedure was er Deze competenties kun je bij uitstek toen nog niet. En omdat ik vrij laat Bent u actief binnen de NVALT? leren in een perifeer ziekenhuis, waar was, werd ik uiteindelijk geplaatst op Niet meer, maar wel geweest ( oa de turn-over vele malen groter is de Vrije Universiteit te Amsterdam. twee termijnen lid c.q. voorzitter van dan in een academisch ziekenhuis. Daar wilde blijkbaar in die tijd de kwaliteitsvisitatie-commissie van de Juist die samenwerking tussen de niemand heen! NVALT). perifere opleidingsziekenhuizen en
PULMOSCRIPT 24 december 2012 Pulmonaal portret
academische ziekenhuizen maakt dat de opleiding in het Spaarne Ziekenhuis. hebben. Waarschijnlijk blijf ik nu nog de opleiding tot longarts breder en dus En als voorzitter Medische Staf van het een aantal jaren stafvoorzitter, met als interessanter kan worden. Spaarne Ziekenhuis wellicht op korte aandachtsgebied de beoogde fusie termijn het meehelpen fuseren tot een tussen het Spaarne Ziekenhuis en het Wat is de grootste verbetering groot STZ-ziekenhuis van het Spaarne Kennemer Gasthuis. van de laatste 30 jaar binnen de Ziekenhuis in Hoofddorp en Kennemer longziekten? Gasthuis in Haarlem. Hoe ziet u de toekomst van het Grootste verbetering is het ontwikkelen Nederlandse zorgstelsel? van richtlijnen en het toepassen Als u geen longarts was Gematigd optimistisch. Maar het is wel hiervan, waardoor de veiligheid geworden, wat was dan uw verstandig dat wij als artsen zelf de voor onze patiënten is verbeterd. beroep geweest? regie in handen gaan nemen en na- En natuurlijk ook de technische Dan was ik waarschijnlijk toch heel denken hoe de Nederlandse zorgstelsel verbeteringen van beeldvorming en tevreden geworden in de wereld moet worden ingericht met de beperk- invasieve technieken, zoals EUS, EBUS van de luchtvaart. Ik denk dat ik een te middelen die tot onze beschikking en VATS’s. Het is onvoorstelbaar hoe heel goede piloot zou zijn geworden, staan. Een ieder moet zich bewust zijn primitief je eigenlijk 30 jaar geleden luchtverkeersleider was second best. van die schaarse middelen en meeden- moest werken. ken over de keuzes die gemaakt moe- Wat was de belangrijkste ten worden. Het rapport “medisch spe- Wat is de ergste verslechtering verandering gedurende uw cialist 2015” raad ik iedereen aan om van de laatste 30 jaar binnen de loopbaan? te lezen. Door toegenomen efficiëncy longziekten? Ik heb mij al in het begin van mijn en verschuiving naar de 1e of 1 1/2 Hoewel longgeneeskunde een klein vak loopbaan voorgenomen steeds lijn zal de ziekenhuiscapaciteit steeds is, zie je ook hier de uitholling: intussen nieuwe prikkels te zoeken in mijn kleiner worden. Er zullen door fusies is de intensieve zorg verschoven naar werkzaamheden. Dat is dan ook de minder, maar wel grotere ziekenhuizen de Intensivist, de infectieziekten naar reden waarom ik niet 30 jaar lang op ontstaan. Mogelijk verdwijnen er zelfs de internist/infectioloog, de tuberculose dezelfde plaats heb gewerkt. specialistenplaatsen. Dat is op zich naar de arts-infectieziekten van de niet erg, indien dat proces geleidelijk GGD, de pulmonale hypertensie naar Wat is uw advies aan de jonge en door onszelf geregisseerd verloopt de tertiaire centra, de OSAS bij voorkeur longartsen in opleiding? en indien we zorgen voor een beter naar OSAS-klinieken, en recent de Probeer je vak te behouden, wees opgeleide 1e lijn. Op dit moment zijn er suggestie in de richtlijn “ernstig astma” goed voor de patiënten en voor jezelf, teveel mensen in de aansturing van de om ook dat in een tertiair centrum ken je grenzen en houd je aan de zorg actief, die er helaas maar weinig onder te brengen. En last but not least veiligheidsvoorschriften. Weet wanneer verstand van hebben hoe het er echt in een door de overheid gestimuleerde je advies aan een ander moet vragen of de praktijk en werkvloer aan toe gaat. verschuiving van COPD van de tweede een patiënt moet overdragen. Dat geldt ook voor de overheid, NMa, naar de eerste lijn. Met name dit laatste NZa, verzekeringsmaatschappijen, enz. is het slechtste wat onze patiënten kan Wat is de grootste uitdaging in overkomen. Maar door de verschraling uw werk? Aan wie zou u de volgende keer van het vak zou ik mij als jonge Dat is op dit moment een goed het woord willen geven? assistent in opleiding of jonge klare evenwicht te vinden tussen mijn werk Ik zou eigenlijk het woord willen geven ernstig zorgen maken over de inhoud als longarts en mijn managementwerk. aan iemand die nog aan het begin van mijn vak. Daarom: ontwikkel een van zijn of haar carrière staat. Dat nieuw, interessant gecombineerd Hoe ziet u uw toekomst in het is veel boeiender dan een soort “in vakgebied “thoraxorganen”. ziekenhuis? memoriam “verhaal van een oude man Vooralsnog kan ik mijn maten via dit te lezen. Ik heb gewoon gebladerd in Waar bent u het meest trots op in medium meedelen dat ik er nog niet de ledenlijst van de NVALT en kwam uw loopbaan als longarts? over peins om eerder te stoppen dan terecht bij Monique Reijers, academica Als longarts het ontwikkelen van de op mijn 65ste. Daarna expireert de MTO, in Nijmegen en tertiair werkzaam met behandelwijze van inhalatietrauma in dus moet je wel stoppen. Ik probeer CF. Misschien wil zij ooit wel een keer het brandwondencentrum in Beverwijk. wel voor mijn 65ste nog een deel van biertje aan de bar met mij drinken en Als longartsengroep het verkrijgen van mijn beoogde promotieonderzoek af te vertellen hoe zij de toekomst inziet.
PULMOSCRIPT december 2012 25 En ook...
Trendbreuk noodzakelijk in aanpak chronische longziekten
Een trendbreuk is noodzakelijk in de aanpak van chronische Long Alliantie Nederland longziekten: ruim één miljoen Nederlanders heeft een De Long Alliantie Nederland (LAN) is de federatieve vereniging chronische longziekte. Dat zorgt voor veel ziektelast, leed, van vooraanstaande partijen in Nederland op het gebied van 35.000 sterfgevallen, €3,5 miljard zorgkosten en €1 miljard chronische longzorg. De doelen van de LAN zijn: arbeidsverzuim. Als we niets doen wordt het probleem - Het terugdringen van het aantal mensen met chronische groter en erger. Het Nationaal Actieprogramma Chronische longaandoeningen; Longziekten (NACL) moet zorgen voor deze trendbreuk. - Het terugdringen van de ernst van hun ziekte en het aantal sterfgevallen als gevolg van chronische longaandoeningen; Dinsdag 23 oktober jl. heeft de Vaste Kamercommissie - Het bevorderen van de kwaliteit van leven van mensen met VWS gesproken over het Nationaal Actieprogramma chronische longaandoeningen. Chronische Longziekten (NACL). Als ook de overheid zijn verantwoordelijkheid neemt, moet het lukken de doelen Leden van de LAN zijn: van het NACL te bereiken: verbetering van preventie en - Astma Fonds Longpatiëntenvereniging (Astma Fonds); zorg voor longpatiënten, meer doelmatigheid en meer - Astma Fonds Longstichting (Astma Fonds); arbeidsparticipatie, zodat de (long)zorg betaalbaar blijft en de - Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF); druk afneemt op economie en overheidsfinanciën. - Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie (KNMP); - Nederlands Instituut van Psychologen (NIP); Tijdens de bijeenkomst was er veel belangstelling van de - Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tweede Kamerleden voor het NACL, dat door het hele Tuberculose (NVALT); longenveld wordt gedragen. Gesproken is over de inhoud - Nederlandse Vereniging van Diëtisten (NVD); van het programma en de rol van de overheid om samen - Nederlandse Vereniging van Longfunctieanalisten (NVLA); - Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK); met het veld te zorgen voor de trendbreuk in de aanpak - SAN Centra voor Medische Diagnostiek (SAN); van chronische longziekten. Het NACL is opgesteld door de - Stichting COPD en Astma Huisartsen Adviesgroep (CAHAG) lidorganisaties van de Long Alliantie Nederland en moet eind namens het Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) en de dit jaar van start gaan met een looptijd van vijf jaar. De vijf Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) concrete doelen van het NACL zijn: - STIVORO expertisecentrum voor tabakspreventie (STIVORO); - V erpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), afdeling - 25% minder opnamedagen in het ziekenhuis door Longverpleegkundigen; astma en COPD - V erpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), - 15% vermindering verloren werkdagen door astma en COPD afdeling Praktijkverpleegkundigen en Praktijkondersteuners - 20% rendement van inhalatiemedicatie (praktijkverpleegkundigen-praktijkondersteuners); - 25% minder kinderen onder de 18 jaar die beginnen - Vereniging Nederland-Davos (Nederland-Davos); - V ereniging van Astmacentra Nederland (VAN). met roken - 10% minder doden door astma en COPD
Buitengewoon lid: Het NACL kan alleen een succes worden als alle bij - ActiZ, organisatie van zorgondernemers (ActiZ); longziekten betrokken organisaties hun verantwoordelijkheid nemen. Organisaties in het longenveld staan massaal achter Bedrijfsleden: het NACL. Als ook de overheid zijn verantwoordelijkheid - Achmea (Achmea); neemt: moet het lukken om samen een groot succes te - Almirall (Almirall); - AstraZeneca (AstraZeneca); maken van het Nationaal Actieprogramma Chronische - Boehringer Ingelheim (Boehringer Ingelheim); Longziekten. De Long Alliantie Nederland wil het NACL in - Chiesi Pharmaceuticals (Chiesi); december 2012 van start laten gaan. - GlaxoSmithKline (GSK); - Meda Pharma (Meda Pharma); Meer informatie over het Nationaal Actieprogramma - Medidis Groep (Medidis Groep); - Mediq (Mediq); Chronische Longziekten, de petitie aan de Tweede Kamer en de - Merck Sharp en Dohme (MSD); Long Alliantie Nederland is te vinden op www.longalliantie.nl
PULMOSCRIPT 26 december 2012 En ook...
Bedrijfsleden: - Mundipharma Pharmaceuticals (Mundipharma Pharmaceuticals) - Novartis (Novartis); - Nutricia (Nutricia); - Takeda (Takeda); - Pfizer (Pfizer); - Sandoz (Sandoz); - Teva Pharma Nederland (Teva); - Coöperatie VGZ (CVGZ).
Gezamenlijk maken deze partijen zich hard voor een optimale preventie en zorg voor mensen met een chronische longaandoening. Samenwerking binnen de LAN moet zorgen voor synergie. De petitie van de Long Alliantie Nederland werd in ontvangst Contactgegevens: Long Alliantie Nederland, Stationsplein genomen door de Tweede Kamerleden (op de foto v.l.n.r.) Pia Dijkstra 125, 3818 LE Amersfoort, KvK 32143205, (D66), Ton Elias, voorzitter Vaste Kamercommissie VWS (VVD), Triodos Bank 390227919, [email protected] en Reinette Klever (PVV), Hanke Bruins Slot (CDA), telefoonnummer 033 - 421 84 18. Lea Bouwmeester (PvdA), Renske Leijten (SP), Anne Mulder (VVD) en Vera Bergkamp (D66).
PULMOSCRIPT december 2012 27 En ook...
Stoppen met roken
“Alles wat u altijd al had willen weten initiatieven door een duidelijke de medisch specialist benadrukt: over tabaksverslaving, maar nooit missie op te stellen voor de leden maatschappelijk handelen: kennen durfde te vragen ...” van de NVALT voor de aanpak van. en herkennen van determinanten de tabaksverslaving. van ziekte en zorgen dat deze • Nu wij als moderne longartsen • Verder wordt middels een enquête determinanten van ziekte op vooral leven van de gevolgen van getracht inzicht te krijgen hoe de bevolkingsniveau voorkomen tabaksverslaving, is het essentieel poliklinieken ‘stoppen met roken’ worden. dat een ieder weet waar de NVALT in Nederland functioneren, om • Ook is hier de brief van minister staat in de strijd tegen tabak. daarmee verdere verbeteringen in Schippers over vergoedingen te Een gunstige ontwikkeling hierbij gang te zetten. lezen. is dat minister Schippers van VWS • Kijk op de NVALT website bij • Het streven van de werkgroep heeft besloten dat per 1 januari de documenten van de WTV: is dat elk ziekenhuis één 2013 de kosten van stoppen-met- hier vindt u de Position papers longarts als aanspreekpunt voor roken-medicatie in combinatie met van de Alliantie Nederland tabaksverslaving heeft. goede begeleiding, weer vergoed Rookvrij! (KWF, Longfonds, gaat worden. Hartstichting, Partnership, NVALT, • De Werkgroep Tabaksverslaving Trimbos, GGD) Hierin wordt ontwikkelt verder nieuwe o.a.de vijfde competentie van
Vooraankondiging
2013 is een bijzonder jaar voor de NVALT. Niet alleen bestaat de vereniging 105 jaar, ook zal de Longartsenweek voor de 10e keer worden georganiseerd!
Om beide feestelijke gelegenheden te combineren zal er tijdens de longartsenweek op dinsdag 26 maart een feest gehouden worden op Papendal waar alle longartsen en longartsen in opleiding (zonder partner) van harte welkom zijn.
Houdt deze extra avond dus vrij in uw agenda!
We houden u via de website en de nieuwsbrief op de hoogte en rekenen op een grote opkomst en een mooi, gedenkwaardig feest.
PULMOSCRIPT 28 december 2012 Nascholing
samenvatting proefschrift Linda Härmark LAREB INTENSIVE MONITORINg, EEN NIEUWE MANIER OM INFORMATIE OVER BIJWERkINgEN TE VERZAMELEN
zij hieraan wil meedoen. Na online herstel optreedt. Deze informatie 4 juni 2012, rijksuniversiteit registratie ontvangt de patiënt per kan de therapietrouw bij patiënten Groningen, afdeling e-mail op verschillende tijdstippen verhogen omdat betrouwbare Farmacotherapie en farmaceutische een vragenlijst. Hierbij worden vragen informatie beschikbaar is hoe lang een patiëntenzorg gesteld over geneesmiddelgebruik bijwerking duurt. Promotors prof. dr. A.C. van en eventuele bijwerkingen, waarna Bij LIM is de patiënt de bron van Grootheest en prof. dr. J.J de Gier. de informatie bij Lareb wordt informatie. Dit sluit goed aan bij de geanalyseerd. Het doel is om nieuwe nieuwe Europese regelgeving die Bij de veiligheidsbewaking van bijwerkingen te vinden of informatie per juli 2012 is ingegaan, waarbij geneesmiddelen is het verzamelen over al bekende bijwerkingen te patiënten een belangrijker rol gaan van meldingen van bijwerkingen de identificeren. Het systeem werd in spelen in de geneesmiddelenbewaking. belangrijkste bron van informatie. Om 2006 in gebruik genomen en in juni Dit onderzoek laat zien dat meer informatie te kunnen verzamelen 2012 promoveerde Linda Härmark door patiënten gerapporteerde over bijwerkingen van medicijnen, aan de Rijksuniversiteit Groningen informatie geschikt is om kennis over heeft het Nederlands Bijwerkingen met de proefschrift ‘Web-based bijwerkingen te vergroten. In een van Centrum Lareb daarnaast een nieuwe intensive monitoring, a patient based de deelonderzoeken werd onderzocht manier van informatieverzameling pharmacovigilance tool’ , waarin de waarom patiënten meedoen met het over bijwerkingen ontwikkeld: Lareb ervaringen die men inmiddels heeft LIM onderzoek. Het onderzoek liet zien Intensive Monitoring (LIM). Patiënten opgedaan met LIM zijn onderzocht. dat patiënten het belangrijk vinden om die een met deze methode gevolgd een bijdrage te kunnen leveren aan geneesmiddel gaan gebruiken, krijgen De studies waarbij de geneesmiddelen actieve geneesmiddelenbewaking. in de openbare apotheek bij de pregabaline (Lyrica®) en duloxetine In de nieuwe Europese regelgeving eerste uitgifte informatie over de LIM (Cymbalta®) en het pandemische H1N1 is er meer aandacht voor het volgen studie en er wordt gevraagd of hij of influenzavaccin gevolgd worden, van de veiligheid van geneesmiddelen laten zien dat het LIM-systeem in de nadat ze op de markt zijn toegelaten; praktijk goed werkt. Met LIM is het zogenaamde Post-Authorisation mogelijk om nieuwe bijwerkingen Safety Studies (PASS). Lareb Intensive te identificeren, maar ook om de Monitoring zou gebruikt kunnen frequentie van bijwerkingen te worden om dit soort studies uit te kwantificeren. Omdat er meerdere voeren. Het voordeel van LIM ten vragenlijsten gestuurd wordt, is het opzichte van andere methoden is, ook mogelijk om het beloop van dat het primair is ontwikkeld om bijwerkingen in de tijd te volgen. Dit informatie over geneesmiddelen en kan informatie geven over wanneer bijwerkingen te verzamelen. Ook een bijwerking optreedt, of het het gebruik van de patiënt als bron spontaan overgaat of alleen na staken van informatie is belangrijk, omdat en ook hoe lang het duurt voordat de patiënt goed kan weergeven
cover proefschrift Linda Härmark 0412.indd 1 24-04-12 14:32
PULMOSCRIPT december 2012 29 Nascholing
wat er met hem is gebeurt tijdens is een waardevolle toevoeging op de Sinds 2004 is ze werkzaam bij het geneesmiddelengebruik. huidige methoden die gebruikt worden Nederlands Bijwerkingen Centrum om de veiligheid van geneesmiddelen Lareb. Dit proefschrift laat zien dat LIM een te bewaken. Nederlands Bijwerkingen Centrum belangrijke bijdrage aan de kennis over Lareb, ’s-Hertogenbosch, e-mail: zowel gebruik als over de bijwerkingen Linda Härmark studeerde farmacie aan [email protected] van geneesmiddelen kan leveren. Het de universiteit van Uppsala in Zweden.
samenvatting proefschrift merel Hellemons
PREdICTION ANd PREVENTION OF CHRONIC RENAL IMPAIRMENT IN HIgH-RISk POPULATIONS tyPe 2 DIaBetes, HyPertensIon & LUnG transPLantatIon
groepen patiënten met een hoog risico. RAAS-remmers, vonden we dat niet 30 mei 2012, rijks Universiteit alleen de initiele bloeddrukdaling van Groningen Type 2 diabetes & Hypertensie belang was voor lange termijn uitkom- Promotores: prof. dr. d. de Zeeuw In het eerste deel van het proefschrift sten, maar dat met name ook de initiele & prof. dr. G.J. Navis wordt gekeken naar patiënten met type albuminuriedaling van belang was. Dit Co-promotores: dr. H.J. Lambers- 2 diabetes en hoge bloeddruk. Dit zijn impliceert dat het titreren van RAAS- Heerspink & dr. S.J.L. Bakker grote en snel groeiende groepen pa- remmers op de bloeddruk wellicht niet tiënten met een relatief licht verhoogd de meest effectieve behandelstrategie Chronische nierziekten vormen een risico, die met name in de eerste lijn is. toenemend wereldwijd gezondheids- behandeld worden. Tot slot bekeken we de implementa- probleem. Het hebben van chronische Tot op heden bleken er weinig valide tie van de richtlijn met betrekking tot nierziekte is geassocieerd met een biomarkers beschikbaar om optreden screening en behandeling van albumi- verhoogd risico op nierfalen, cardio- van verhoogde albuminurie, een van de nurie bij patiënten met type 2 diabetes vasculaire complicaties en overlijden. Als vroegste uittingen van chronische nier- in de Nederlandse huisartsenpraktijk. nierziekten vroegtijdig kunnen worden ziekten, te voorspellen. Wij identificeer- In een groot cohort van meer dan voorspeld of ontdekt, lukt het vaak om den Growth-Differentation Factor-15 14,000 patiënten met type 2 bleek dat het verloop en het ontstaan van compli- (GDF-15) en high-sensitivity Troponine T er in slechts 58% gescreend werd op caties met de juiste behandeling gunstig (hs-TnT) als voorspellende markers voor nierziekten,en dat bij onbehandelde pa- te beïnvloeden. Het proefschrift gaat ontstaan en verergering van verhoogde tienten met verhoogde albuminurie er over het voorspellen en voorkomen van albuminurie. slechts in 13% adequate therapie werd chronische nierziekten in verschillende Met betrekking tot behandeling middels voorgeschreven n.a.l.v. deze bevinding.
PULMOSCRIPT 30 december 2012 Nascholing Prediction and Prevention Chronic of Renal in High-Risk Populations Impairment dan 20 jaar geleden is er veel gebeurd een rol. op het gebied van longtransplantatie. We waren daarnaast geïnteresseerd wel- Om te beginnen zijn de criteria voor ke andere risicofactoren er bestaan voor acceptatie van een ontvanger geleide- het ontstaan van nierfunctiestoornissen lijk soepeler geworden, waardoor de na longtransplantatie. De belangrijkste ontvangers steeds ouder zijn geworden nieuwe bevinding was dat ondanks het en meer bijkomende ziekten hebben. staken, voormalig roken dosisafhankelijk Prediction and Prevention Deze factoren maken dat de a priori geassocieerd was met nierfunctieachter- of Chronic Renal Impairment in High-Risk Populations kans op nierfunctiestoornissen groter is uitgang na longtransplantie. Merel Elise Hellemons Type 2 Diabetes, Hypertension geworden. In het longtransplantatieco- Tot slot vonden we dat de op serum-cre- & Lung Transplantation hort uit het UMC Groningen sinds 1990 atinine gebaseerde nierfunctieformules Merel Elise Hellemons vonden we dat hoewel het profiel van de (MDRD, Cockcroft-Gault, CKD-EPI) t.o.v. longtransplantatiepatiënten geleidelijk gouden standaard nierfunctiemeting een ongunstiger is geworden met het oog onderschatting gaven van 12-32%, en Longtransplantatie op nierfunctiestoornissen, de uitkomsten minder goed in staat waren een snelle In het tweede deel van het proefschrift met betrekking tot de nier in de loop der achteruitgang in nierfunctie tijdig op te keken we naar een relatief kleinere groep jaren duidelijk zijn verbeterd. Dit is mo- pikken. Dit beperkt de toepassing van patiënten die een longtransplantatie gelijk toe te schrijven aan de switch van deze formules voor het monitoren van de hebben ondergaan, met echter een zeer ciclosporine naar tacrolimus, aangezien nierfunctie na longtransplantatie. sterk verhoogd risico op nierziekten; op tacrolimus mogelijk minder nefrotoxisch Voor meer informatie over de beschre- lange termijn ontwikkelt 5-10% van de is. Daarnaast spelen echter een de ver- ven onderzoeken of een kopie van het longtransplantieontvangers terminaal fijning van de chirurgische technieken, proefschrift kunt u zich wenden tot: nierfalen. en een learning-curve effect rondom de [email protected]. Sinds de eerste longtransplantatie meer behandeling van deze patienten
samenvatting proefschrift rémy mostard ASSESSMENT OF INFLAMMATORY ACTIVITY IN SARCOÏdOSIS
gestandaardiseerde benadering voor het gische inflammatoire markers bepaald, 12 oktober 2012, Universiteit vaststellen van inflammatoire activiteit is zoals angiotensin- converting enzyme Maastricht dus van groot belang. (ACE), neopterine, C-reactive protein Promotor: Prof. dr. M. drent (CRP) en soluble interleukine-2 receptor In de praktijk wordt voor het vaststellen (sIL-2R). Bij nieuw gediagnosticeerde, Het vaststellen van inflammatoire acti- van inflammatoire activiteit bij sarcoïdo- symptomatische sarcoïdosepatiënten en viteit bij sarcoïdose kan prognostische se vooral gebruik gemaakt van klinische bij sarcoïdosepatiënten met progressieve en therapeutische implicaties heb- parameters, zoals veranderingen in long- radiologische of longfunctionele afwij- ben en kan tevens nuttig zijn voor het functiewaarden en radiologische bevin- kingen kan aangenomen worden dat er monitoren van het ziektebeloop. Een dingen. Daarnaast worden vaak serolo- sprake is van inflammatoire activiteit. Bij
PULMOSCRIPT december 2012 31 Nascholing
sarcoïdosepatiënten met onverklaarde Het doel van het in dit proefschrift be- vast te stellen. De gevonden resultaten persisterende invaliderende symptomen schreven onderzoek was het evalueren kunnen van klinisch belang zijn door het is het echter lastiger om vast te stellen van de waarde van al deze de beschik- ondersteunen van een selectiever gebruik of er nog sprake is van activiteit van de bare testen voor het vaststellen van van een PET scan voor het vaststellen van ziekte. Bij dergelijke patiënten hebben inflammatoire activiteit en de relatie van inflammatoire activiteit bij sarcoïdose. klinische, longfunctionele en radiologi- deze testen met parameters van de ernst sche bevindingen slechts beperkte waar- van de ziekte in een populatie van sarco- Daarnaast kan het gebruik van de PET de bij het vaststellen van inflammatoire idosepatiënten met onverklaarde persi- scan behulpzaam zijn bij het vaststellen activiteit. Het is aangetoond dat de 18F- sterende symptomen. In dit proefschrift van de uitgebreidheid van orgaanaan- FDG PET/CT scan een sensitieve techniek wordt beschreven dat het merendeel van tasting en voor het kiezen van de juiste is voor het vaststellen van inflammatoire de sarcoïdosepatiënten met onverklaarde biopsielokatie om de diagnose te onder- activiteit en de uitgebreidheid van or- persisterende symptomen nog inflamma- bouwen of ter verklaring van (met name gaanaantasting bij sarcoïdosepatiënten. toire activiteit vertoont, met frequent ook extrathoracale) symptomen. Tevens kan Gezien de extra stralenbelasting en de extrathoracale lokalisaties. Het gebruik het aantonen van extrathoracale laesies relatief hoge kosten is dit echter geen 1e van de PET scan voor het vaststellen van van prognostisch belang zijn. Afgezien keuze onderzoekstechniek en zeker niet inflammatoire activiteit lijkt met name van de waarde van de PET scan voor geschikt voor screening. nuttig te zijn bij sarcoïdosepatiënten met therapeutische besluitvorming of follow- onverklaarde persisterende symptomen up, kan alleen al het vaststellen van en binnen deze groep in het bijzonder bij somatische afwijkingen zeer waardevol patiënten zonder verhoogde serologische zijn voor patiënten met persisterende inflammatoire markers en bij patiënten symptomen waar eerder geen verklaring met fibrotische afwijkingen. Verder voor was. Een verdere standaardisatie wordt een klinische predictieregel be- van het diagnostisch traject voor het schreven die bruikbaar bleek te zijn voor vaststellen van inflammatoire activiteit het identificeren van sarcoïdosepatiënten bij sarcoïdosepatiënten is wenselijk voor bij wie de aanwezigheid van inflam- klinische doeleinden, maar ook om de matoire activiteit zeer waarschijnlijk kosten beheersbaar te houden. was. Het gebruik van deze regel zou dus Voor meer informatie over de beschre- behulpzaam kunnen zijn bij het identifi- ven onderzoeken of een kopie van het ceren van sarcoïdosepatiënten bij wie het proefschrift kunt u zich wenden tot: verrichten van een PET scan meerwaarde [email protected] zou hebben om inflammatoire activiteit
PULMOSCRIPT 32 december 2012 Personalia
IN MEMORIAM prof.dr. Hero Deenstra (1919 - 2012)
Hero Deenstra werd op 5 juni 1919 op hoe je over het vak kon denken: de filo- het eiland Banda Neira, in het toen- sofie van de longziekten. Hij had altijd malige Nederlands Indië, geboren. Zijn veel belangstelling voor aandoeningen Chinees-Indische vader was daar gou- als sarcoïdose, Langerhanscel histiocy- vernementsarts, zijn moeder kwam uit tose, andere interstitiële afwijkingen en Groningen. Zijn basisopleiding kreeg bulleus emfyseem. In de behandeling hij van zijn moeder en voor zijn ver- van astma en COPD stond hij een mul- dere scholing werd hij naar Nederland tidisciplinaire aanpak voor waarin naast gestuurd. Hij ging uiteindelijk in medicatie een belangrijke rol was weg- Utrecht geneeskunde studeren. gelegd voor de fysiotherapeut om het ziektegedrag te beïnvloeden. Na zijn afstuderen werd hij eerst militair arts. In die hoedanigheid maakte hij Als jong staflid, belast met consul- het bombardement van Rotterdam tatieve taken op alle afdelingen van mee. Later nam hij waar als huisarts in Academisch Ziekenhuis, was het pret- Zeeland en Winterswijk. In 1943 begon ten”. Op 1 januari 1959 werd deze tig dat ik altijd voor advies bij hem kon hij in het Academisch Ziekenhuis in benoeming omgezet in een gewoon aankloppen als ik op een lastig medisch Utrecht aan zijn opleiding tot internist. hoogleraarschap. Op 14 mei 1959 probleem was gestuit. Hij ging dan Op 1 juli 1947 promoveerde hij bij prof. hield hij een oratie over “Beoordeling desgevraagd onmiddellijk met me mee, de Langen op het proefschrift: “Over van Validiteit”. In de zestiger jaren was steunde mij in mijn beleid om mij later de galkleurstof en de diazoreactie”. hij de eerste decaan van de medische in de veilige omgeving van zijn kamer Van deze opleidingsperiode herinnerde faculteit. In die hoedanigheid stimu- in alle rust uit te leggen hoe het pro- hij zich nog hoe hij in de barakken van leerde hij de onderwijsvernieuwing. bleem ook, en vaak beter, aangepakt het AZU kinderen met difterie behan- Het was de tijd dat huisartsgeneeskun- had kunnen worden. In de laatste jaren delde en regelmatig een tracheotomie de een officieel vak werd. Ook bemoei- van zijn hoogleraarschap heb ik veel- moest verrichten. de hij zich met de eerste plannen voor vuldig van zijn kennis en inzicht gebruik Na zijn opleiding tot internist voltooid de nieuwbouw van het Acacdemisch kunnen maken in het kader van mijn te hebben, werd hij benoemd tot Ziekenhuis. lidmaatschap van de faculteitsraad. Hij “wetenschappelijk hoofdambtenaar kende de faculteit immers van binnen longziekten” in het AZU. Zijn chef In 1976 werd ik assistent in opleiding en van buiten. was prof. Bronkhorst en één van zijn bij hem en leerde hem kennen als een Al met al is prof. Deenstra bepalend collega’s was dr. J. Swierenga. Over zeer aimabel en toegankelijk hoofd van geweest voor de longarts die ik zelf deze periode vertelde hij dat prof. de afdeling. De fotobesprekingen ’s ben geworden en ik ben hem daar zeer Bronkhorst zijn 2 souschefs (Deenstra ochtends waren altijd boeiend evenals dankbaar voor. en Swierenga) tegen elkaar uit speelde zijn “grote visite”. Hij huldigde daarbij door nauwkeurig bij te houden hoeveel het standpunt dat de keuzes in het Hoewel hij na het overlijden van zijn geslaagde tumorpuncties de beide beleid in de eerste plaats door “de vrouw nog een aktief leven leidde en heren konden rapporteren. Het leidde dokter aan bed” in casu de assistent nog tot in 2012 in zijn tuin werkte, tot een zekere rivaliteit, die tot het gemaakt moesten worden, die kende begon hij steeds meer aangewezen te einde van de carrièrre van beiden zou de patiënt immers het beste. Een twee- worden op de hulp van kinderen en blijven bestaan en waar ik tijdens mijn de Leitmotiv was: “In die Beschränkung kleinkinderen. Toen dat niet meer ging opleiding en daarna, toen de scherpe zeigt sich der Meister”. Hij hield ervan overleed hij op 5 september 2012 kantjes er al vanaf waren, nog het zo recht mogelijk op zijn doel af te op 93 jarige leeftijd. Een bijzonder staartje van heb meegemaakt. gaan en niet allerlei diagnostische erelid van de NVALT is ons daarmee Op 10 november 1958 werd Hero omzwervingen te maken. En hoewel ontvallen. Deenstra benoemd tot buitengewoon hij de vaktechnische vaardigheden uit- hoogleraar in “De leer der longziek- stekend beheerste leerde hij ons vooral Harm Jan Huidekoper
PULMOSCRIPT december 2012 33 Personalia
Kandidaat-leden
Flora de Boer (aios, Martini Ziekenhuis, Groningen) Frank Borm (aios, Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem) Sarah Bosselaar (aios, HagaZiekenhuis, Den Haag) Emanuel Citgez (aios, Medisch Spectrum Twente, Enschede) Marlies van Dijk (aios, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen) Miranda Geelhoed (aios, Erasmus MC, Rotterdam) Nynke ten Hertog (aios, Isala klinieken, locatie Weezenlanden, Zwolle) Florine van der Horst-van der Vegt (aios, HagaZiekenhuis, Den Haag) Leonie Imming (aios, Medisch Spectrum Twente, Enschede) Jasper Kappen (aios, Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam) Liesbeth ten Klooster (aios, Sint Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein) Willemien Nienhuis (aios, Medisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden) Gerdien Venema (aios, Isala klinieken, locatie Weezenlanden, Zwolle) Esther Vis (aios, Medisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden) Lidewij Visser (aios, HagaZiekenhuis, Den Haag)
Nieuw benoemde longartsen
Melanie Dubbers Sint Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein Marieke van Harskamp Ziekenhuis De Tjongerschans, Heerenveen Lizza Hendriks Maastricht Universitair Medisch Centrum Sami Simons Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen Murat Türk Röpcke Zweers Ziekenhuis, Hardenberg Ivonne Wilting BovenIJ Ziekenhuis, Amsterdam
Nieuwe rustende leden
Marijn Bins Admiraal de Ruyter Ziekenhuis, Goes Willem Westerman Isala Kliniek, Zwolle
Overleden
Ben Koolhaas, Nijverdal
Wijzigingen in uw persoonlijke gegevens kunt u doorgeven via het formulier op de website, of mailen naar: [email protected]. Denkt u hierbij in het bijzonder aan het wijzigen of opzeggen van uw lidmaatschap (b.v. van assistent naar longarts, van longarts naar rustend lid)?
PULMOSCRIPT 34 december 2012 Congresagenda
Punten Datum Nascholing
january 2013 12 8 MedicALS - Riel (NL) 16 10 Slaapcursus der Lage Landen deel 1 voor Artsen - Edegem (BE) i.a 10 Tuberculose: nog alom aanwezig, programma studiedagen Vereniging van Artsen werkzaam in de Tuber- colosebestrijding - Leusden (NL) 11 Afscheidsymposium Dr. René Aalbers (Groningen) 12 15 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 5 16 6e Jaarsymposium Pulmonologie. 12 maanden longziekten in vogelvlucht. - Utrecht (NL) i.a 17 3e jong Oncologen Avond “Boven het diafragma, voor de lens” - Nijmegen (NL) 6 18 15e Nationale Longkanker Symposium - Amsterdam (NL) 5 18 Pulmonale Hypertensie; een zaak van hart en longen - Nieuwegein (NL) 30 19 Annual Meeting Society of Critical Care Medicine Congres (SCCM 2013) - San Juan (PR) 4 19 Symposium Thorax Oncology - Gent (BE) i.a 24 6e Longfibrose Symposium - Amersfoort (NL) 6 24 7e CAHAG Conferentie - Utrecht (NL) 17 28 Winter ILD School - Pathology, radiology and clinical correlation in interstitial lung diseases - Davos (CH) 29 Astma & COPD; Herrie in The Silent Zone - Rotterdam (NL) i.a 29 Masterclass Immune Mediated Inflammatory Diseases - Oud Zuilen (NL) 12 31 Bronkhorst colloquium (congres) - Blankenberge (BE) 8 31 Bronkhorst colloquium (voortoets)- Blankenberge (BE) februari 2013 30 3 International Winter Symposium in Intensive Care Medicine (2013) - Grindelwald (CH) 2 7 Discussieavond “Longkanker en moleculaire testing” - Breukelen (NL) 12 7 International Symposium on Infections in the Critically ill Patient (2013) - Sevilla (ES) 8 5th International Meeting on Pulmonary Rare Diseases and Orphan Drugs - Milaan (IT) 20 11 Tuberculosis for clinicians - Kaapstad (ZA) 24 12 International Conference on Continuous Renal Replacement Therapies (CRRT 2013) - San Diego (US) 19 Multidisciplinair symposium Vitamine D - groeiend belang en bewijs - - Amersfoort (NL) 12 26 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) maart 2013 i.a. 3 Wengen op de Wadden - Terschelling-West (NL) 18 7 Annual Meeting on Clinical Trials in Intensive Care (NOOSA 2013) - Noosa (AU) 8 Symposium TBC afd. Beatrixoord UMCG - Groningen (NL) 4 12 Symposium: Bronchiëctasieën: van zorgmanagement tot zelfmanagement. - Groesbeek (NL) 14 17 Op de hoogte van Astma, van uncontrolled tot ernstig astma 2013 - Davos Platz (CH) 24 19 International Symposium on Intensive Care and Emergency Medicine (ISICEM 2013) - Brussel (BE) 21 Monitoring of Airway Diseases - Luik (BE) 12 25 Longartsenweek - Papendal Arnhem (NL) 12 26 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL)
PULMOSCRIPT december 2012 35 Congresagenda
Punten Datum Nascholing
april 2013 12 11 MedicALS - Riel (NL) 6 12 Frontiers in Critical Care - Amsterdam (NL) 12 16 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 18 Longdagen - Utrecht (NL) 4 25 Multidisciplinair Symposium Longkanker Centraal - Utrecht (NL) mei 2013 33 6 16th Annual Comprehensive Review & Update of Perioperative Echo (SCA) - Atlanta (US) 36 17 Annual Meeting American Thoracic Society (ATS 2013) - Philadelphia (US) 30 Ergometriecursus juni 2013 12 6 MedicALS - Riel (NL) 6 WASOG Parijs (FR) 17 9 Palliatieve Zorg bij COPD - Liverpool (GB) 12 13 NVIC Circulatiedagen 2013 - Ede (NL) 12 18 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 11 20 Masterclass Respiratory Infections - Barcelona (ES) augustus 2013 26 28 11th World Congress on Intensive Care and Critical Care Medicine (WFSICCM 2013) - Durban (ZA) september 2013 12 17 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 12 19 NVIC Traumatologie en Acute Geneeskunde 2013 - Ede (NL) oktober 2013 12 1 MedicALS - Riel (NL) 30 5 Annual Congres European Society of Intensive Care Medicine (ESICM 2013) - Parijs (FR) 27 12 Annual Meeting American Society of Anesthesiologists (ASA 2013) - San Francisco (US) 12 15 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 18 17 ANZICS Intensive Care Annual Scientific Meeting 2013 - Hobart (AU) november 2013 12 19 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 12 21 NVIC infectiedagen 2013 - Ede (NL) december 2013 12 10 Advanced Life Support 2012 - Kolham (NL) 12 17 MedicALS - Riel (NL) januari 2014 30 9 Annual Meeting Society of Critical Care Medicine Congres (SCCM 2014) - San Francisco (US) oktober 2014 27 11 Annual Meeting American Society of Anesthesiologists (ASA 2014) - New Orleans (US)
PULMOSCRIPT 36 december 2012 Congresagenda
Punten Datum Nascholing
E-Learning / Individuele Nascholing 1 “De fundamenten van de inhalatietechniek” 1 “Post Congress TV ERS Highlights” 1 “Post Congress TV ERS Highlights” 5 “Webcast: Het 2de Zeister Longsymposium - Astma: écht geen probleem meer?” 1 “Webcast: Symposium Longziekten - Veranderingen in de Zorg en Research” Behandeling tabaksverslaving in de lhuisartsenpraktijk 1 Behandeling van huiduitslag bij EGFR remmers 1 Collegetour Longcarcinoom: het belang van moleculaire diagnostiek 1 Collegetour: behandeling van het niet-kleincellig longcarcinoom 1 EGFR en de behandeling van longcarcinoom met TKI’s 1 Geneesmiddeleninteracties bij longcarcinoom. Aflevering 1: De juiste dosis voor iedere patiënt. 1 Geneesmiddeleninteracties bij longcarcinoom. Aflevering 2: Behandeling van NSCLC met EGFR-tyrosineki- naseremmers. 1 Geneesmiddeleninteracties bij longcarcinoom. Aflevering 3: Chemoradiotherapie. 1 Geneesmiddeleninteracties in de longoncologie Aflevering 1: Basics farmacologie en invloed lifestyle en polyfarmacie 1 Geneesmiddeleninteracties in de longoncologie Aflevering 2: Chemotherapie 1 Geneesmiddeleninteracties in de longoncologie Aflevering 3: Chemoradiotherapie 1 Live interactive webcast Post-ATS 1 Longcarcinoom en andere thoracale tumoren 1 Longcarcinoom en andere thoracale tumoren - module 2 1 Longcarcinoom en andere thoracale tumoren - module 3 i.a. Masterclass Longcarcinoom 2 On- demand webcast ASCO TeleReview® 2010 1 OncoMotief 18 Klein Vlekje 1 OncoMotief 20 Therapie op maat bij NSCLC 1 On-demand webcast ASCO TeleReview®2011 6 Online nascholing Moleculaire Longoncologie 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 10: rechterhartcatheterisatie 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 2: definitie en classificaties 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 3: symptomen, beloop en epidemiologie 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 4: endotheel en endotheline 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 5: ziekteprogressie en overleving 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 6: richtlijnen en diagnostiekalgoritme 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 7: echoguidelines en echodiagnostiek 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 8: screening 1 Online nascholing Pulmonale hypertensie, module 9: vervolgonderzoek 1 Online nascholing richtlijn COPD- deel 1 1 Online nascholing richtlijn COPD- deel 2 1 Pathofysiologie, epidemiologie en prognose van Pulmonale Hypertensie (PH) 1 Post-ASTRO Webcast 2010 LIVE 1 Post-ASTRO Webcast 2010 On-demand 4 SWAB-richtlijn, van theorie naar praktijk 1 WebTV nascholing: Herziene richtlijn niet-kleincellig en kleincellig longcarcinoom 2011 1 WebTV Nieuwe astma en allergische rhinitis test 2012 1 WebTV Stoppen met roken
Refereeravonden Informatie over de exacte data kunt u verkrijgen bij de betreffende klinieken. Accreditatie: 2 punten
PULMOSCRIPT december 2012 37