Ethiek Binnen Een Netwerk Van Verschillende
Eenheid in verscheidenheid
Simon Godecharle
Coördinator gezondheidsethiek Groep Emmaüs [email protected] Doe ik het goede?
Onmacht... ? Optioneel
“Welnu, behandel de mensen in alles zoals je wilt dat ze jullie behandelen.” (Mt 7, 12) Ethiek in de media
Nachtdienst: Eén verpleegkundige is hier verantwoordelijk voor veertig patiënten
Praktijk van afzonderen en vastbinden is problematisch in Vlaamse psychiatrie
"De langste afzondering bedroeg 116 dagen"
Verwachtingen Verwachtingen
• Ethicus?
• Commissies ethiek?
• Visieteksten? Richtlijnen?
• Betrokken worden? Emmaüs Emmaüs Zorg op maat voor iedereen op elk moment.
• 5374 plaatsen / bedden • 6622 werknemers ALGEMENE ZIEKENHUIZEN
• AZ Sint-Jozef (Malle) • AZ Sint-Maarten (Duffel- Mechelen) GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
• Psychiatrisch Ziekenhuis Duffel • Pvt Schorshaegen (Duffel, Heist o/d Berg) • Bw Este (Duffel, Lier, Mechelen, Boom) • Pz Bethaniënhuis (Zoersel, Kapellen) • Pvt De Landhuizen (Zoersel) • Bw De Sprong (Zoersel, Brasschaat) • TG de evenaar (Antwerpen) • Rc de keerkring (Mortsel) • Ambroos (Hofstade – Zemst) • Hof van Arenberg (Duffel) • Sint-Jozef (Wommelgem) OUDERENZORG • Ten Kerselaere (Heist-op-den-Berg) • Dvc ‘t Zwart Goor (Merksplas, Zoersel) ZORG VOOR PERSONEN • Dvc Zevenbergen (Ranst, Duffel) MET EEN BEPERKING • Home Marjorie (Heist-op-den-Berg) • Monnikenheide (Zoersel) KIND, JEUGD EN GEZIN
• Jeugdzorg Emmaüs (Mechelen en Antwerpen) • Ckg Betlehem (Mechelen, Willebroek) • KDV De Hummeltjes (Duffel) • IBO Duffel • KDV De Zonnebloem (Mechelen) algemene vergadering
raad van bestuur coördinatiedienst dagelijks bestuur Interne audit
bestuurscomité bestuurscomité bestuurscomité bestuurscomité bestuurscomité az Sint-Jozef geestelijke ouderenzorg ondersteuning van kind, jeugd en gezin gezondheidszorg personen met een beperking Jeugdzorg pz Sint-Norbertus woon- en zorghuis dvc ‘t Zwart Goor Emmaüs(regio az Sint-Jozef (Malle) (Duffel) Ten Kerselaere (Merksplas, Zoersel) Mechelen, regio (Heist-op-den-Berg) Antwerpen) pz Bethaniënhuis dvc Zevenbergen (Zoersel, Kapellen) woon- en zorghuis (Ranst, Duffel) ckg Betlehem Hof van Arenberg (Mechelen, pvt Schorshaegen (Duffel) Home Marjorie Willebroek) (Duffel, Heist-op-den- (Heist-op-den-Berg) Berg) woon– en zorghuis kdv De Hummeltjes Ambroos (Hofstade) Monnikenheide (Duffel) pvt De Landhuizen (Zoersel) (Zoersel) woon- en zorghuis kdv De Zonnebloem bestuurscomité Sint-Jozef (Mechelen) az Sint-Maarten beschut wonen Este (Wommelgem) (aanloopadres Duffel) IBO (Duffel) Het Speelnest beschut wonen De Het Ooievaarsnest az Sint-Maarten Sprong (aanloop- Het Ravottersnest (Mechelen, Duffel) adres Zoersel)
tg de evenaar /rc de keerkring (Antwerpen)
ICT Emmaüs (Informatie– en communicatietechnologie) Ethiek in de praktijk Ethiek in de praktijk
Seksuele agressie
… Ethiek in de praktijk
• Welke vraag?
• Welke betrokkenen (direct en indirect)? Hun visie?
• Wat is de juridische context?
• Wat zijn de ervaringen van het verleden / externen?
• Hoe geraken we uit de tegenstellingen?
• Voldoende informatie? Ethisch modellen Ethiek
• Waarden
• Normen
• Proportionaliteit Ethiek
Stelling Aspect Stroming
toch goed bedoeld… Intentie Intentionalistische ethiek
dat mag niet… Handeling Deontologische ethiek
Consequentialisme / wat gebeurt er als… Gevolg Utilitarisme
in deze context… Omstandigheden Situationisme / Casuïstisch
* Bron: R. Fransen, S. Van Den Eynde, De 11de dimensie. Waarden, zingeving en spiritualiteit in de zorg, 2008, Campinia Media Ethiek
• Normatieve ethiek: . Bron = principes, waarden . Rationele modellen: toepassen . Waarden: absoluut versus af te wegen • Empirische ethiek: . Bron= praxis, empirische data . Belang van context en beleefde realiteit . “Reflexief equilibrium” Ethiek
• Principlism (Prof Beauchamp & Childress) . Autonomie . Goed doen (beneficence) . Geen kwaad doen (non-maleficence) . Rechtvaardigheid
• Personalisme (Prof Schotsmans) . Uniciteit . Intersubjectiviteit . Solidariteit Proces naar meer menswaardigheid
25 Bron: P. Schotmans. Handboek Medische Ethiek, 2008, Lannoo Campus. Ethiek
• Conflict tussen ethische modellen:
. Relationele zorgethiek op personalistische grondslag
. Deontologische ethiek Ethiek
• Personalisme: . Geen relativisme en casuïstiek . Binnen fundamentele grondhouding zijn waarden af te wegen • Deontologie . Handeling . Waard(en) absoluut . Per definitie verkeerd (‘intrinsiek kwaad’) Ethisch beleid Contrast
Praktijk Vooronderstellingen
Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer
Ethisch beleid Contrast
• Contrast:
. visie van de zorgverleners patiënt of familie . eigen visie collega’s
• Gelijk Ongelijk
• Visie op (ethisch) beleid: autoritair Contrast
Praktijk Vooronderstellingen
Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer
Ethisch beleid Dagelijkse praktijk
• Aristoteles: ethiek = praktische discipline
• Vertrouwd zijn met en leren van praktijk
• Luisteren naar beleefde ervaringen en betekenisvolle verhalen*
• Controverse ervaring**
* Nussbaum, MC. (1990) Love’s knowledge. Oxford: Oxford University Press ** Vanlaere, L., Coucke, T., Lammens, A., Gastmans, C. Het Zorgethisch Lab Stimul. Waardigheidsondersteunende zorg voor ouderen. Huisarts NU 2009 38(10): 395-401. Vooronderstellingen
• Geschiedenis: wij en organisatie
• Opvoeding, opleiding, levenservaring
• “Impliciete waarderingen”: expliciteren
• Waarden: voorleven (“pre-reflexief”)
* Gadamer, H, G. (1960) Wahrheit und Methode, Tübingen: JCB Mohr * Nussbaum, MC. ibid. Contrast
Praktijk Vooronderstellingen
Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer
Ethisch beleid Dialoog
Begrijpen*
. Ander heeft ongelijk (autoritair)
. Unieke visie van ander (relativisme)
. Bereid om visie van ander als relevant te beschouwen
* Gadamer, H, G. ibid. * Habermas, J. (1991) Erläuterungen zur Diskursethik, Frankfurt am Main: Suhrkamp. Dialoog
Vorm
. Stoppen met praten (≈ autoritair)
. Strategisch onderhandelen
. Discours (doel = overeenstemming) Dialoog
Wie & wanneer
• Wie (direct en indirect betrokkenen) artsen; alle zorgverleners; alle personeelsleden; patiënten / cliënten / bewoners; ervaringsdeskundigen; familie; directie; …
• Wanneer?
. Alleen voor “grote” thema’s? . Ook voor “kleine” zaken? Contrast
Praktijk Vooronderstellingen
Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer
Ethisch beleid Ethisch beleid
Proces van ethisch beleid:
. Waarden: Wat is onze identiteit?
. Visie: Waar willen we naartoe?
. Strategie: Hoe komen we daar? Ethisch beleid
Vanuit een uitgeklaard waardenkader en model wordt confrontatie met andere
= voedingsbodem = startpunt & constante toetsing beleid Ethisch beleid
• 2 elementen:
. Prereflexief: dagelijkse praktijk, vooronderstellingen, betekenisverlening, (leren door) voorleven van waarden
. Reflexief: door argumenten tot overeenstemming komen gradueel proces Ethisch beleid
• Meest menselijk wenselijke (“Le meilleur humain désirable”)
• Meest menselijk mogelijke (“Le meilleur humain possible”)
Bron: P. Ricoeur. Le problème du fondement de la morale. Sapienza 28 (1975): 313-337. Ethisch beleid
• In praktijk vaak keuze tussen:
. Slecht
. Onaanvaardbaar slecht
• Proportionaliteit Ethisch beleid
Coördinator gezondheidsethiek:
. Koppeling tussen beleid en praktijk
. Implementatie waarden, visie, strategie
. “Compliance” doorleefde cultuur Ethisch beleid
• Complexiteit en gelaagdheid van contrastervaring beluisteren
• Open dialoog vrij van hiërarchie
• Anders: gevaar voor moral distress Ethisch beleid
• Ethiek empirische gegevens*
• Ethiek ≠ enkel rationeel en afstandelijk
• Visie van mensen in de praktijk zelf
• Vertaalslag
• Ethicus: mee ploeteren in de modder
*B. Hoffmaster. Can Ethnography save the Life of Medical Ethics?, Social Science and Medicine, 1992, 35, 1421-1431. Ethisch beleid
• Kijken waar structuren, visies, procedures dienend kunnen zijn voor betere zorg
• Ethiek ≠ onnodig obstakel Contrast
Praktijk Vooronderstellingen
Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer
Ethisch beleid Ethisch beleid
• Evaluatie zorgverleners: proces en uitkomst
• Emoties, ervaringen en draagkracht
• De ervaringen spelen mee in hun volgende ethische vraagstuk Gedragen beleid Gedragen beleid
• Erkennen door herkennen
• Formele & informele mogelijkheden
• Vele methoden ethiekondersteuning:
. Moreel beraad . Studiedagen . Commissie ethiek . … Gedragen beleid
• Continu & cyclisch proces
• Interactie: praktijk en beleid
• ‘Beleid op maat’ van onze zorg, gebaseerd op onze waarden
• ≠ “Is – ought” of relativisme Mogelijke trajecten Mogelijke trajecten
• Contrast • Referentiepersoon ethiek • Overleg dienst • Overleg werkgroep • Commissie ethiek • Jaarlijks verslag aan beleid koppeling beleid – praktijk Mogelijke trajecten
• Contrast • Werkgroep • Voorstel qua tekst • Commissie ethiek • Bestuurscomités, directies, Raad van Bestuur en/of Medische Raad • Stappenplannen Dank voor jullie aandacht! Referenties
• Gadamer, HG. (1960) Wahrheit und Methode, Tübingen: JCB Mohr
• Habermas, J. (1991) Erläuterungen zur Diskursethik, Frankfurt am Main: Suhrkamp
• Ricoeur, P. Le problème du fondement de la morale. Sapienza 28 (1975): 313-337.
• Vanlaere, L., Coucke, T., Lammens, A., Gastmans, C. Het Zorgethisch Lab Stimul. Waardigheidsondersteunende zorg voor ouderen. Huisarts NU 2009 38(10): 395-401.
• Schotsmans, P. (2012) In goede handen. Leuven: Lannoo- Campus. • Als de kerk niet dient, dient zij tot niets. J. Gaillot, bisschop van Evreux