Eenheid in verscheidenheid Simon Godecharle Coördinator gezondheidsethiek Groep Emmaüs [email protected] Doe ik het goede? Onmacht... ? Optioneel “Welnu, behandel de mensen in alles zoals je wilt dat ze jullie behandelen.” (Mt 7, 12) Ethiek in de media Nachtdienst: Eén verpleegkundige is hier verantwoordelijk voor veertig patiënten Praktijk van afzonderen en vastbinden is problematisch in Vlaamse psychiatrie "De langste afzondering bedroeg 116 dagen" Verwachtingen Verwachtingen • Ethicus? • Commissies ethiek? • Visieteksten? Richtlijnen? • Betrokken worden? Emmaüs Emmaüs Zorg op maat voor iedereen op elk moment. • 5374 plaatsen / bedden • 6622 werknemers ALGEMENE ZIEKENHUIZEN • AZ Sint-Jozef (Malle) • AZ Sint-Maarten (Duffel- Mechelen) GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG • Psychiatrisch Ziekenhuis Duffel • Pvt Schorshaegen (Duffel, Heist o/d Berg) • Bw Este (Duffel, Lier, Mechelen, Boom) • Pz Bethaniënhuis (Zoersel, Kapellen) • Pvt De Landhuizen (Zoersel) • Bw De Sprong (Zoersel, Brasschaat) • TG de evenaar (Antwerpen) • Rc de keerkring (Mortsel) • Ambroos (Hofstade – Zemst) • Hof van Arenberg (Duffel) • Sint-Jozef (Wommelgem) OUDERENZORG • Ten Kerselaere (Heist-op-den-Berg) • Dvc ‘t Zwart Goor (Merksplas, Zoersel) ZORG VOOR PERSONEN • Dvc Zevenbergen (Ranst, Duffel) MET EEN BEPERKING • Home Marjorie (Heist-op-den-Berg) • Monnikenheide (Zoersel) KIND, JEUGD EN GEZIN • Jeugdzorg Emmaüs (Mechelen en Antwerpen) • Ckg Betlehem (Mechelen, Willebroek) • KDV De Hummeltjes (Duffel) • IBO Duffel • KDV De Zonnebloem (Mechelen) algemene vergadering raad van bestuur coördinatiedienst dagelijks bestuur Interne audit bestuurscomité bestuurscomité bestuurscomité bestuurscomité bestuurscomité az Sint-Jozef geestelijke ouderenzorg ondersteuning van kind, jeugd en gezin gezondheidszorg personen met een beperking Jeugdzorg pz Sint-Norbertus woon- en zorghuis dvc ‘t Zwart Goor Emmaüs(regio az Sint-Jozef (Malle) (Duffel) Ten Kerselaere (Merksplas, Zoersel) Mechelen, regio (Heist-op-den-Berg) Antwerpen) pz Bethaniënhuis dvc Zevenbergen (Zoersel, Kapellen) woon- en zorghuis (Ranst, Duffel) ckg Betlehem Hof van Arenberg (Mechelen, pvt Schorshaegen (Duffel) Home Marjorie Willebroek) (Duffel, Heist-op-den- (Heist-op-den-Berg) Berg) woon– en zorghuis kdv De Hummeltjes Ambroos (Hofstade) Monnikenheide (Duffel) pvt De Landhuizen (Zoersel) (Zoersel) woon- en zorghuis kdv De Zonnebloem bestuurscomité Sint-Jozef (Mechelen) az Sint-Maarten beschut wonen Este (Wommelgem) (aanloopadres Duffel) IBO (Duffel) Het Speelnest beschut wonen De Het Ooievaarsnest az Sint-Maarten Sprong (aanloop- Het Ravottersnest (Mechelen, Duffel) adres Zoersel) tg de evenaar /rc de keerkring (Antwerpen) ICT Emmaüs (Informatie– en communicatietechnologie) Ethiek in de praktijk Ethiek in de praktijk Seksuele agressie … Ethiek in de praktijk • Welke vraag? • Welke betrokkenen (direct en indirect)? Hun visie? • Wat is de juridische context? • Wat zijn de ervaringen van het verleden / externen? • Hoe geraken we uit de tegenstellingen? • Voldoende informatie? Ethisch modellen Ethiek • Waarden • Normen • Proportionaliteit Ethiek Stelling Aspect Stroming toch goed bedoeld… Intentie Intentionalistische ethiek dat mag niet… Handeling Deontologische ethiek Consequentialisme / wat gebeurt er als… Gevolg Utilitarisme in deze context… Omstandigheden Situationisme / Casuïstisch * Bron: R. Fransen, S. Van Den Eynde, De 11de dimensie. Waarden, zingeving en spiritualiteit in de zorg, 2008, Campinia Media Ethiek • Normatieve ethiek: . Bron = principes, waarden . Rationele modellen: toepassen . Waarden: absoluut versus af te wegen • Empirische ethiek: . Bron= praxis, empirische data . Belang van context en beleefde realiteit . “Reflexief equilibrium” Ethiek • Principlism (Prof Beauchamp & Childress) . Autonomie . Goed doen (beneficence) . Geen kwaad doen (non-maleficence) . Rechtvaardigheid • Personalisme (Prof Schotsmans) . Uniciteit . Intersubjectiviteit . Solidariteit Proces naar meer menswaardigheid 25 Bron: P. Schotmans. Handboek Medische Ethiek, 2008, Lannoo Campus. Ethiek • Conflict tussen ethische modellen: . Relationele zorgethiek op personalistische grondslag . Deontologische ethiek Ethiek • Personalisme: . Geen relativisme en casuïstiek . Binnen fundamentele grondhouding zijn waarden af te wegen • Deontologie . Handeling . Waard(en) absoluut . Per definitie verkeerd (‘intrinsiek kwaad’) Ethisch beleid Contrast Praktijk Vooronderstellingen Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer Ethisch beleid Contrast • Contrast: . visie van de zorgverleners patiënt of familie . eigen visie collega’s • Gelijk Ongelijk • Visie op (ethisch) beleid: autoritair Contrast Praktijk Vooronderstellingen Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer Ethisch beleid Dagelijkse praktijk • Aristoteles: ethiek = praktische discipline • Vertrouwd zijn met en leren van praktijk • Luisteren naar beleefde ervaringen en betekenisvolle verhalen* • Controverse ervaring** * Nussbaum, MC. (1990) Love’s knowledge. Oxford: Oxford University Press ** Vanlaere, L., Coucke, T., Lammens, A., Gastmans, C. Het Zorgethisch Lab Stimul. Waardigheidsondersteunende zorg voor ouderen. Huisarts NU 2009 38(10): 395-401. Vooronderstellingen • Geschiedenis: wij en organisatie • Opvoeding, opleiding, levenservaring • “Impliciete waarderingen”: expliciteren • Waarden: voorleven (“pre-reflexief”) * Gadamer, H, G. (1960) Wahrheit und Methode, Tübingen: JCB Mohr * Nussbaum, MC. ibid. Contrast Praktijk Vooronderstellingen Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer Ethisch beleid Dialoog Begrijpen* . Ander heeft ongelijk (autoritair) . Unieke visie van ander (relativisme) . Bereid om visie van ander als relevant te beschouwen * Gadamer, H, G. ibid. * Habermas, J. (1991) Erläuterungen zur Diskursethik, Frankfurt am Main: Suhrkamp. Dialoog Vorm . Stoppen met praten (≈ autoritair) . Strategisch onderhandelen . Discours (doel = overeenstemming) Dialoog Wie & wanneer • Wie (direct en indirect betrokkenen) artsen; alle zorgverleners; alle personeelsleden; patiënten / cliënten / bewoners; ervaringsdeskundigen; familie; directie; … • Wanneer? . Alleen voor “grote” thema’s? . Ook voor “kleine” zaken? Contrast Praktijk Vooronderstellingen Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer Ethisch beleid Ethisch beleid Proces van ethisch beleid: . Waarden: Wat is onze identiteit? . Visie: Waar willen we naartoe? . Strategie: Hoe komen we daar? Ethisch beleid Vanuit een uitgeklaard waardenkader en model wordt confrontatie met andere = voedingsbodem = startpunt & constante toetsing beleid Ethisch beleid • 2 elementen: . Prereflexief: dagelijkse praktijk, vooronderstellingen, betekenisverlening, (leren door) voorleven van waarden . Reflexief: door argumenten tot overeenstemming komen gradueel proces Ethisch beleid • Meest menselijk wenselijke (“Le meilleur humain désirable”) • Meest menselijk mogelijke (“Le meilleur humain possible”) Bron: P. Ricoeur. Le problème du fondement de la morale. Sapienza 28 (1975): 313-337. Ethisch beleid • In praktijk vaak keuze tussen: . Slecht . Onaanvaardbaar slecht • Proportionaliteit Ethisch beleid Coördinator gezondheidsethiek: . Koppeling tussen beleid en praktijk . Implementatie waarden, visie, strategie . “Compliance” doorleefde cultuur Ethisch beleid • Complexiteit en gelaagdheid van contrastervaring beluisteren • Open dialoog vrij van hiërarchie • Anders: gevaar voor moral distress Ethisch beleid • Ethiek empirische gegevens* • Ethiek ≠ enkel rationeel en afstandelijk • Visie van mensen in de praktijk zelf • Vertaalslag • Ethicus: mee ploeteren in de modder *B. Hoffmaster. Can Ethnography save the Life of Medical Ethics?, Social Science and Medicine, 1992, 35, 1421-1431. Ethisch beleid • Kijken waar structuren, visies, procedures dienend kunnen zijn voor betere zorg • Ethiek ≠ onnodig obstakel Contrast Praktijk Vooronderstellingen Dialoog 1. Begrijpen 2. Vorm 3. Wie en wanneer Ethisch beleid Ethisch beleid • Evaluatie zorgverleners: proces en uitkomst • Emoties, ervaringen en draagkracht • De ervaringen spelen mee in hun volgende ethische vraagstuk Gedragen beleid Gedragen beleid • Erkennen door herkennen • Formele & informele mogelijkheden • Vele methoden ethiekondersteuning: . Moreel beraad . Studiedagen . Commissie ethiek . … Gedragen beleid • Continu & cyclisch proces • Interactie: praktijk en beleid • ‘Beleid op maat’ van onze zorg, gebaseerd op onze waarden • ≠ “Is – ought” of relativisme Mogelijke trajecten Mogelijke trajecten • Contrast • Referentiepersoon ethiek • Overleg dienst • Overleg werkgroep • Commissie ethiek • Jaarlijks verslag aan beleid koppeling beleid – praktijk Mogelijke trajecten • Contrast • Werkgroep • Voorstel qua tekst • Commissie ethiek • Bestuurscomités, directies, Raad van Bestuur en/of Medische Raad • Stappenplannen Dank voor jullie aandacht! Referenties • Gadamer, HG. (1960) Wahrheit und Methode, Tübingen: JCB Mohr • Habermas, J. (1991) Erläuterungen zur Diskursethik, Frankfurt am Main: Suhrkamp • Ricoeur, P. Le problème du fondement de la morale. Sapienza 28 (1975): 313-337. • Vanlaere, L., Coucke, T., Lammens, A., Gastmans, C. Het Zorgethisch Lab Stimul. Waardigheidsondersteunende zorg voor ouderen. Huisarts NU 2009 38(10): 395-401. • Schotsmans, P. (2012) In goede handen. Leuven: Lannoo- Campus. • Als de kerk niet dient, dient zij tot niets. J. Gaillot, bisschop van Evreux.