Rządy szlacheckie

Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Konopczyński Władysław, Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948. Bardach Juliusz, Początki sejmu, [w:] Historia sejmu polskiego, Od schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984. Bardach Juliusz, Fragment statutów nieszawskich (1454), [w:] Historia sejmu polskiego, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984. Rządy szlacheckie

Polski sejm za panowania Zygmunta III Wazy. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rozpoczynały się obrady sejmu. Król zasiadał na tronie w pełnym majestacie. Znajdujące się po jego lewej i prawej stronie ławy zajmowali wyżsi dostojnicy świeccy i duchowni, za nimi zaś - liczne grono szlachty.

Dwa były kamienie milowe kształtowania się rządów szlacheckich w Polsce. Jeden to przywileje cerekwicko‐nieszawskie, drugi to konstytucja nihil novi. Pierwszy nazywany jest wielką kartą wolności szlachty i stał się podstawą wzrostu znaczenia sejmików ziemskich. Drugi ustanawiał, że nic nowego nie może być uchwalone bez zgody sejmu. Rozpoczynała się w Polsce epoka rządów szlacheckich i ograniczenia władzy królewskiej. Złożyło się na to wiele różnych przyczyn, a sam proces zaczął się już wiele dziesiątków lat wcześniej.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym różnił się sejm z XV–XVI w. od dzisiejszego polskiego sejmu. Przytoczysz kilka zasad sejmowania w dawnej Rzeczypospolitej. Ocenisz pozycję króla w ówczesnym systemie władzy. Przeczytaj

Sejm walny

Sejm walny, inaczej zwany zjazdem generalnym, to zgromadzenie reprezentacji szlachty i możnowładztwa z różnych dzielnic. Wywodził się on z dawnych wieców międzydzielnicowych organizowanych w czasach rozbicia dzielnicowego. Początkowo po zjednoczeniu kraju odbywały się one sporadycznie, częściej za Ludwika Węgierskiego i w okresie bezkrólewia po jego śmierci, a w czasach jagiellońskich weszły już na stałe do praktyki życia publicznego.

Sejm szybko stał się forum załatwiania najważniejszych spraw polityki państwowej, choć początkowo ani jego kompetencje, ani skład nie były jasno ustalone. W obradach uczestniczyli członkowie dawnej rady królewskiej, tworzący teraz senat, przedstawiciele szlachty z poszczególnych ziem, delegacje różnych instytucji kościelnych i – przynajmniej do początku XVI w. – mieszczaństwa. Po raz pierwszy sejm zebrał się w takim składzie w 1468 r. (sejm zwołany przez Kazimierza Jagiellończyka w Piotrkowie), a od sejmu zwołanego przez Jana Olbrachta w 1493 r. można już mówić o wykształceniu się zasady reprezentacji i trzech stanów sejmujących: szlachty, panów rady i króla. Proces formowania się polskiego sejmu zakończyło uchwalenie konstytucji nihil novi. Stała się ona też punktem wyjścia do rozwoju dwuizbowego już sejmu, który w następnych dekadach stał się centralnym organem ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej.



Sejm za panowania Zygmunta II Augusta, grafika z dzieła Jana Herburta Statuta y Przywileie Koronne z 1570 roku. Wskaż na rycinie króla, senatorów i posłów. Określ, co się zmieniło w sposobie obradowania sejmu w porównaniu z ryciną zamieszczoną w Statutach Łaskiego z końca XV w. (widoczna jako następna). Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na początku nie było jasno określonego składu liczebnego sejmu. Widać jednak, że pierwotnie dominowali w nim senatorowie.

Dlaczego tak przedstawiał się skład sejmu? Z czego to wynikało? Jak procenty przekładały się na liczbę posłów i senatorów? Wykres na podstawie: Juliusz Bardach, Początki sejmu, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 51.

Zasadniczo posłowie obradowali wspólnie z senatorami. Panowie rady siedzieli, zaś reszta stała za ich plecami. Sprawiało to wrażenie, jakby tak naprawdę dyskutowali i podejmowali decyzję panowie, natomiast szlachta wyrażała tylko swą aprobatę. Jedynie na niektórych sejmach obradowano osobno, odrębność obrad stała się regułą dopiero w wieku następnym. Przy podejmowaniu decyzji starano się w polskim sejmie osiągnąć jednomyślność, ale nie traktowano tego jako absolutnej konieczności.

Czas trwania sejmu mieścił się pomiędzy dziesięcioma dniami a jednym miesiącem. Obrady zwoływano doraźnie, w zależności od potrzeby, często jednak odbywały się co roku. Najczęstszym miejscem obrad był Piotrków (później Trybunalski) ze względu na centralne położenie. Każda uchwała podjęta przez sejm nazywana była konstytucją. Już w tym wczesnym okresie nie wszystkie sejmy kończyły się podjęciem uchwały, co związane było z faktem, że nie wszyscy posłowie zgadzali się na proponowane ustawy, zwłaszcza te dotyczące spraw fiskalnych (np. na sejmie w 1458 r. przez posłów małopolskich została odrzucona ustawa poborowa). Do sejmów walnych zaliczamy też: sejm elekcyjny, na którym dokonywano wyboru władcy, i sejm obozowy, na którym szlachta starała się wymusić na królu podjęcie lub cofnięcie jakiejś decyzji.

Brać sejmująca

XIV–XV w. to okres wzrostu aktywności szlachty i coraz większej jej emancypacji. Przywileje polityczne, gwarantujące nietykalność osobistą i majątkową oraz realny wpływ na władzę za pośrednictwem sejmików, a także przywileje ekonomiczne powodowały stopniowe umacnianie pozycji szlachty w ustroju politycznym państwa polskiego. Ukoronowaniem tego procesu było uczestnictwo w obradach sejmu.

Na początku – u schyłku wieku XV i na początku XVI – nie było jeszcze ukształtowanej izby poselskiej. Tak samo pierwotnie w obradach sejmu miał prawo uczestniczyć każdy szlachcic. Poza pewnymi wyjątkami ogół szlachty nie brał jednak udziału w obradach, był tylko informowany o podjętych decyzjach. Zasada reprezentacji przyjęła się dopiero na sejmie w 1493 r. Po kilku przedstawicieli (liczba ta nie była stała) wybierano w różnych ziemiach na tzw. sejmikach ziemskich i ci później wyruszali do Piotrkowa, Radomia lub w inne miejsce, w zależności od tego, gdzie w danej chwili odbywał się sejm. Reprezentowali oni interesy szlachty danej ziemi i po powrocie z sejmu na specjalnych zgromadzeniach byli rozliczani z tego, w jaki sposób wywiązali się ze swojego obowiązku. Posłowie wybierani na sejm byli zaopatrywani w tzw. instrukcje poselskie. Były to dyrektywy formułowane przez wyborców i dotyczące zagadnień, które miały być poruszane na sejmie. Sejmiki odgrywały ważną rolę w strukturach szlacheckiego samorządu. Poza wyborem reprezentantów na sejm walny zajmowały się one całokształtem spraw związanych z życiem wspólnoty lokalnej, nie wyłączając kwestii politycznych. Prócz sejmików, na których wybierano posłów (sejmiki przedsejmowe) i składano relacje z obrad sejmowych (sejmiki relacyjne) istniały także sejmiki elekcyjne, na których dokonywano wyboru sędziego i urzędników ziemskich (podsędka, pisarza, podkomorzego) oraz gospodarcze, zajmujące się bieżącymi sprawami ekonomicznymi i fiskalnymi. Okres bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego to czasy kształtowania się sejmików. W drugiej połowie XV w. sejmiki uzyskały prawo do współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji ustawodawczych w państwie i decydowania o zwoływaniu pospolitego ruszenia.

Juliusz Bardach “ Fragment statutów nieszawskich (1454) Aby Rzeczpospolita na przyszłość była zdrowiej rządzona, pragniemy i niniejszym ustanawiamy, że żadne nowe instytucje nie będą stanowione na radach prywatnych, ani też wyprawa żadna bez ogólnego zgromadzenia szlachty nie będzie mogła się odbyć; na przyszłość zobowiązujemy się też, że wszystkie sprawy nowo stanowione uprzednio przez sejmiki ziemskie będą omawiane i uchwalane. Źródło: Juliusz Bardach, Fragment statutów nieszawskich (1454), [w:] Historia sejmu polskiego, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 32.

Polecenie 1

Na podstawie tekstu określ, jakie kompetencje miały sejmiki ziemskie.

Z czasem, celem ustalenia wspólnych decyzji, szlachta zaczęła się też zbierać na na szczeblu prowincjonalnym (w Nowym Mieście Korczynie i w Kole). Oba typy zjazdów – prowincjonalne i ziemskie – stanowiły ważne ogniwa w procesie przygotowania sejmów walnych (chociażby przez wybór posłów) i wdrażania uchwalanych na nim decyzji.

Panowie rady Początkowo większe znaczenie w procesie podejmowania decyzji miała rada królewska. Od czasów Kazimierza Wielkiego pełniła ona funkcję organu doradczego i stała się elementem życia politycznego. W zwyczaju było, by król zasięgał opinii jej członków i kierował się w podejmowaniu decyzji jej zdaniem.

Kazimierz Wielki z radą królewską. Określ, jakie grupy społeczne wchodziły w skład rady królewskiej w czasach Kazimierza Wielkiego. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zwyczajowo w skład rady wchodzili najwyżsi dygnitarze dworscy (kanclerz, podkanclerzy, podskarbi, marszałek koronny i nadworny), wojewodowie, kasztelanowie oraz najwyżsi dostojnicy Kościoła katolickiego (arcybiskupi i biskupi) – w sumie ok. 80 osób. Zasiadali oni zgodnie z określoną ściśle hierarchią stanowisk senatorskich - miejsce najważniejsze wśród senatorów świeckich zajmował kasztelan krakowski, zaś wśród senatorów duchownych prymas. Przez długi czas – co najmniej do połowy XV w. – o składzie rady decydowała wola monarchy. Dopiero później przyjęło się, że do udziału w jej obradach uprawnia urząd, a nie zaproszenie panującego. Senatorowie zaś nie pochodzili z wyborów, jak posłowie, lecz z nominacji. Rada królewska od początku była główną podporą tronu przeciwko coraz bardziej wpływowej szlachcie. W końcu przekształciła się ona w izbę wyższą polskiego sejmu, zwaną na wzór rzymski senatem. Do 1569 r. w skład senatu wchodziło około 96 senatorów: 7 hierarchów kościelnych, 5 dygnitarzy i 82 dostojników świeckich (wojewodów i kasztelanów). Początkowo odgrywała w sejmie rolę ważniejszą niż ogół szlachty, co usankcjonował przywilej mielnicki z 1501 r., oddający w ręce senatorów najważniejsze decyzje w państwie. Sytuacja jednak wkrótce się odwróciła i szlachta stała się elementem dominującym w dalszym rozwoju polskiego parlamentaryzmu.

„Najjaśniejszy majestat królewski” Wraz z umacnianiem się pozycji sejmików i sejmu słabła stopniowo władza królewska. Wciąż jednak to król decydował o najważniejszych sprawach w państwie wespół z reprezentacją stanową. W praktyce miał on nadal duże kompetencje: zwoływał sejm, sejmiki, mianował na urzędy, kreując w ten sposób skład rady królewskiej, a później senatu. Wiele zależało od osobistego autorytetu władcy. Jagiellonowie zdołali zbudować silną pozycję w kraju, w którym byli tylko władcami elekcyjnymi. Osiągnęli to, tworząc własne stronnictwa, wygrywając szlachtę przeciw możnym i na odwrót. W konsekwencji uprawnienia monarchii

Król Kazimierz IV Jagiellończyk, XV w. Wymień polskiej wciąż były rozległe, zwłaszcza symbole władzy monarszej. Omów sens symboliczny w porównaniu z władcami krajów sąsiednich zamieszczenia na rycinie tarcz herbowych. (np. Węgier). Ale zapoczątkowane w XV w. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. procesy zaczęły powoli wymykać się spod kontroli. Pozycja szlachty ulegała wzmocnieniu, a król miał coraz mniejsze pole manewru. To te zjawiska w ostateczności przesądziły o kierunku zmian, w którym podążyła Polska w następnym stuleciu.

Słownik

wiec

(prasł. větjь) zgromadzenie ludności w celu przedyskutowania pewnych kwestii lub podjęcia decyzji

zasada reprezentacji

zasada wyboru przedstawicieli do najwyższych organów władzy; ukształtowana na sejmie w 1496 r.

szlachecki samorząd

organy o charakterze politycznym, sprawujące władzę na szczeblu lokalnym (województwa i powiatu); ukształtował się w toku przemian XIV i XV w., składały się na niego urzędy ziemskie i sejmiki

rada królewska (łac. Curia Regis) organ doradczy funkcjonujący przy królu; ukształtowała się w czasach Kazimierza Wielkiego, później z niej uformował się senat

pospolite ruszenie

(fr. levée en masse – pobór powszechny) polegało na powołaniu pod broń całej męskiej ludności danego państwa lub jego części

sejm elekcyjny

(łac. electio - wybór) sejm, na którym dokonywano wyboru władcy

sejm obozowy

jeden z rodzajów sejmu walnego, na którym szlachta starała się wymusić na królu cofnięcie decyzji, np. w Czerwiński w 1422 r.

sejmiki ziemskie

(łac. comitia minora) w dawnej Polsce (od końca XIV w.) zjazdy całej szlachty z terenu danej ziemi bądź województwa

sejm z 1468 r.

uznawany jest za najstarszy sejm walny dwuizbowy; został on zwołany przez króla Kazimierza Jagiellończyka do Piotrkowa, a celem jego była potrzeba uchwalenia podatków na opłacenie żołnierzy biorących udział w wojnie trzynastoletniej z zakonem krzyżackim. Na tym sejmie po raz pierwszy została wprowadzona zasada reprezentacji, tj. udziału posłów ziemskich wybranych na sejmikach i tworzących podczas obrad osobną izbę; zastąpiła ona dotychczasową zasadę przybywania na sejm delegacji sejmików generalnych prowincjonalnych lub indywidualnych przedstawicieli szlachty.

sejm z 1493 r.

sejm zwołany przez króla Jana Olbrachta do Piotrkowa, trwający od 28 stycznia do 3 marca 1493 r.; uznawany jest za pierwszy sejm walny

Słowa kluczowe sejm, szlachta, pospolite ruszenie, sejm elekcyjny, samorząd szlachecki, zasada reprezentacji, stany

Bibliografia

Bardach J., Początki sejmu, [w:] Historia sejmu polskiego, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984. Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948. Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym i porównaj XV-wieczny tryb uchwalania ustaw (legislacyjny) ze współczesnym. Następnie określ, jakie były między nimi podobieństwa i różnice.

Twoja odpowiedź

w tle ilustracja Jana Hallera z Dziedzictwo.polska.pl, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Polecenie 2

Kto – król, szlachta czy senatorowie – odgrywał najważniejszą rolę podczas podejmowania uchwał w XV w.?

Twoja odpowiedź Sprawdź się

Ćwiczenie 1 輸

Czy wszyscy spośród niżej wymienionych mogli uczestniczyć w obradach sejmu radomskiego w 1505 r., w czasie którego uchwalono konstytucję nihil novi? Wskaż osoby, które nie mogły wziąć w nim udziału.

Wincenty Przerębski – biskup kujawski i płocki, podkanclerzy koronny, sekretarz  królewski.

Andrzej Boryszewski – duchowny rzymskokatolicki, biskup koadiutor lwowski,  arcybiskup metropolita lwowski.

Mikołaj Firlej z Dąbrowicy – kasztelan krakowski, hetman wielki koronny, wojewoda  sandomierski, wojewoda lubelski.

 Jan Polak Karnkowski – hetman wojsk zaciężnych, starosta międzyrzecki.

Marcin Skotnicki – kasztelan zawichojski, sędzia ziemski sandomierski, podstoli  sandomierski.

Piotr Szydłowiecki herbu Odrowąż – chorąży koronny, burgrabia i podkomorzy  krakowski, starosta gostyniński i inowrocławski.

Spytek III Jarosławski – podkomorzy przemyski, wojewoda bełski, wojewoda ruski,  starosta lwowski i leżajski, wojewoda sandomierski, wojewoda krakowski, wojski krakowski, kasztelan krakowski.

 Stanisław Hlebowicz – wojewoda połocki, marszałek hospodarski.

輸 Ćwiczenie 2

Przyporządkuj czynniki kształtowania się polskiego sejmu do określonych kategorii: przyczyny polityczne, ekonomiczne, społeczne. ukształtowanie się w Polsce tronu elekcyjnego, uprzywilejowana pozycja szlachty, ukształtowanie się społeczeństwa stanowego, rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, wzrost znaczenia sejmików, starania królów polskich o zapewnienie tronu potomkom, rozwój reprezentacji stanowej w XIV w.: wieców dzielnicowych, rady królewskiej, zagwarantowanie szlachcie nietykalności osobistej i majątkowej, uchwalanie podatków

Przyczyny polityczne

Przyczyny ekonomiczne

Przyczyny społeczne

醙 Ćwiczenie 3

Przeanalizuj dwie ryciny ukazujące sejm polski (źródła A i B). Przeciągnij podpisy w odpowiednie miejsca na ilustracjach, a następnie określ, z czego może wynikać różnica między dwoma źródłami w przedstawieniu posłów.

Sejm z 1506 r., rycina zamieszczona w Statutach Łaskiego. Źródło: Jan Haller, domena publiczna.

Sejm koronny za panowania Zygmunta II Augusta, grafika pochodzi z dzieła Jana Herburta Statuta y przywileie koronne z 1570 r. Źródło: domena publiczna.

Twoja odpowiedź

醙 Ćwiczenie 4

Przeczytaj tekst przywileju, a następnie dopasuj go do jednego z trzech etapów kształtowania się polskiego sejmu. Uzasadnij swoje zdanie.

Juliusz Bardach “ Początki sejmu

Ponieważ prawa ogólne i ustawy publiczne dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, przeto na walnym sejmie radomskim wraz z wszystkimi królestwa naszego prałatami, radami i posłami ziemskimi za słuszne i sprawiedliwe uznaliśmy, jakoż postanowiliśmy, iż odtąd na potomne czasy nic nowego (nihil novi) stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców, bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było ujmą i ku uciążeniu Rzeczypospolitej, oraz jej ze szkodą i krzywdą czyjąśkolwiek, tudzież zamierzało ku zmianie prawa ogólnego i wolności publicznej.

Źródło: Juliusz Bardach, Początki sejmu, [w:] Historia sejmu polskiego, Od schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 62–63.

Etapy kształtowania się sejmu:

trzeci – odkąd w państwie posłowie ziemscy stali się elementem koniecznym sejmu  walnego, a którego zakończenie stanowi konstytucja nihil novi z 1505 r.

pierwszy – od pojawienia się sejmów walnych u schyłku XIV w. do przywilejów nieszawskich z 1454 r., które przesunęły punkty ciężkości z sejmu walnego,  zdominowanego przez dygnitarzy możnowładców, w kierunku sejmików i sejmów prowincjonalnych;

drugi, który charakteryzuje się równoległym, a czasem i alternatywnym funkcjonowaniem wszystkich trzech form zgromadzeń. W tej dobie jednocześnie  powstaje i upowszechnia się zasada reprezentacji, która u schyłku XV w. uzyskuje przewagę nad zasadą bezpośredniego udziału osób uprawnionych w zgromadzeniach;

Na podstawie: Juliusz Bardach, Początki sejmu, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Od schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 62–63. Twoja odpowiedź

醙 Ćwiczenie 5

Statuty Łaskiego były pierwszą kodyfikacją przywilejów i statutów stanowiących fundament ustroju polskiego. Ich zebrania dokonał kanclerz wielki koronny Jan Łaski na polecenie króla, a w 1506 r. wręczył egzemplarz władcy na sejmie. Przeanalizuj drzeworyt pochodzący ze Statutów Jana Łaskiego, następnie odwołując się do drzewa genealogicznego, określ, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe. Uzasadnij swój wybór.

Król Kazimierz z królową Elżbietą i ich dzieci, drzeworyt opublikowany w Statutach Łaskiego, wydrukowany przez Jana Hallera w Krakowie z datą 27.01.1506. Źródło: tylko do użytku edukacyjnego, dostępny w internecie: polona.pl.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Czterech synów □ □ Kazimierza Jagiellończyka było królami Polski.

Gdy powstał drzeworyt, □ □ nie żyło dwóch synów Kazimierza Jagiellończyka.

W tym samym roku, □ □ w którym powstał drzeworyt, królem został najmłodszy syn Kazimierza, Zygmunt.

Uzasadnienie

Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz stwierdzenia, które odnoszą się do sejmu z 1493 r. Wykorzystaj informacje z drzewa genealogicznego Jagiellonów z poprzedniego ćwiczenia.

 Sejm był poprzedzony sejmikami.

 Odbył się w Warszawie.

 Przybyła na niego reprezentacja szlachty.

 Sejm zwołał Aleksander Jagiellończyk.

 Uczestniczyła w nim mała reprezentacja senatorów.

 Król nie przybył na sejm.

難 Ćwiczenie 7

Przeanalizuj chronologię sejmów polskich w latach 1493–1510, a następnie sformułuj wniosek dotyczący czasu ich trwania i częstotliwości zwoływania.

Władysław Konopczyński “ Chronologia sejmów polskich 1493–1793

1. Sejm walny w Piotrkowie I—II 1493 Zwołany w X lub XI 1492 Sejmiki 23 XII—11 I 1493. generał korczyński 15 I Początek 18 I; zatwierdzenie przywilejów 14 II, konstytucje 27 II, uniwersał o poborze 2 III

2. Sejm w Radomiu IX 1494, nie doszedł do skutku Zwołany ok. VII Sejmiki ok. VIII

3. Sejm w Piotrkowie 13 III—25 V 1496 Zwołany 18 I Sejmiki ok. 1 II Konstytucje Vol. Leg. I 246—281

4. Sejm w Piotrkowie 18 I—17 II 1498 Zwołany w. XI 1497 Sejmiki ok. 15 XII Uniwersał o czopowem 17 II

5. Sejm w Krakowie III—V 1499 Zwołany w XII 1498 na 24 II Sejmiki w I Uchwały o czopowem i la nowe m, oraz o unii i inkorporacji Litwy 6 V 6. Sejm w Sandomierzu 1500 Zwołany w VIII na 16 X Sejmiki ziemskie i generały IX Konstytucyj nie ma Pawiński Sejmiki ziemskie 198, 215; Papee Jan Olbracht nie potwierdza faktu odbycia tego sejmu

7. Sejm w Piotrkowie pocz. II—pocz. III 1501 Zwołany ok. XI na 25 I Sejmiki ok. 1 I 1501 Konstytucyj nie ma

8. Sejm elekcyjny w Piotrkowie IX—4 X 1501

9. Sejm koronacyjny w Krakowie I—II 1502 Zwołany ok. 4 X 1501 Sejmiki w XI—XII 1501 Uchwały w Acta Alexandri 53

10. Sejm w Piotrkowie 12 III—2 IV 1503 Zwołany w końcu I; uniwersał na zjazd kolski w połowie II Sejmiki w II Uchwały w Acta Alexandri 258

11. Sejm w Piotrkowie 21 I—13 III 1504 Zwołany w XI; uniwersał na zjazd kolski ok. 20 XII; poselstwo do Mazowsza 20-28 XI Sejmiki w połowie XII Konstytucje w Vol. Legum I 294—299

12. Sejm w Radomiu 30 III—31 V 1505 Zwołany 23 XII 1504 na 9 II Sejmiki ok. 1 II; 25 II zaproszenie z Brześcia Lit. do Litwy Potwierdzenie przywilejów 3 i 7 V; uniwersały poborowe 29 V i 4 VI w Acta Alexandri 474 Konstytucje w Vol. Legum I 299—357

13. Sejm w Lublinie I—18 III 1506 Zwołany ok. 24 XI na 6 I, ale zaczęty później Sejmiki w XII Ustawy wojskowe 2 III w Acta Alexandri 522

14. Sejm elekcyjny w Piotrkowie 30 XI—8 XII 1506 Zwołany w końcu VIII Sejmiki główne w Korczynie i w Kole 24—26 IX Decretum eleconis w C. J. P. III 10—14; przed nim 20 X nastąpiło w Wilnie wyniesienie Zygmunta na W. Ks. Litewskie; 20 XII sejm litewski w Mielniku

15. Sejm koronacyjny w Krakowie 24 I—8 III 1507 Zwołany w XII Sejmiki były we wszystkich ziemiach, data dokładna nieznana Uniwersał o czopowem 2 III; uniw. o pospol. ruszeniu 23 III Statuta perpetua w C. J. P. III 17, inne uchwały i akta tamże 36 - 50

16. Sejm w Krakowie 25 I—22 II 1508 Zwołany 20 XI 1507 na 18 I Sejmiki: proszowski 21 XII, główny małopolski w Korczynie 1 I 1508 Odpowiedź na peta szlachty 18 II, uniwersał poborowy 22 II w C. J. P. III 81

17. Sejm w Piotrkowie 11 III—16 IV 1509 Zwołany 23 XI na 4 III Sejmik proszowski 1 II, generał korczyński 4 II, kolski 28 II Konstytucje C. J. P. III 86—93 18. Sejm w Piotrkowie 5 II—2 III 1510 Zwołany 13 XI na 21 I Sejmik średzki II I, generał kolski 15 I Konstytucje C. J. P. III 104—131

Źródło: Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948, s. 132–133.

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 8 難

Wskaż różnice między współczesnym sejmem polskim a sejmem w XV w. Weź pod uwagę m.in. kompetencje, uczestników, w jaki sposób byli wybierani, częstotliwość zwoływania.

Różnice

Podobieństwa Dla nauczyciela

Autor: Dorota Czarny

Przedmiot: Historia

Temat: Rządy szlacheckie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa: zakres podstawowy

XII. Polska w XIV – XV w.

Uczeń:

2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji kompetencje cyfrowe, kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia, czym różnił się sejm z XV – XVI w. od dzisiejszego polskiego sejmu. przytacza kilka zasad sejmowania w dawnej Rzeczypospolitej. ocenia pozycję króla w ówczesnym systemie władzy.

Strategie nauczania:

lekcja odwrócona

Metody i techniki nauczania:

mapa mentalna dyskusja rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych pogadanka Formy zajęć:

praca indywidualna; praca w grupach; praca w parach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Tydzień przed lekcją nauczyciel tworzy trzy grupy 4‐5 osobowe (w zależności od liczebności klasy może być więcej), które wybierają spośród siebie lidera.

Grupa 1 opracowuje – Sejm walny (kto w nim uczestniczył, gdzie się one odbywały, uchwalone najważniejsze konstytucje, rodzaje sejmu) Grupa 2 przygotowuje – Zasadę reprezentacji na sejmikach i przywileje „braci sejmującej” Grupa 3 przedstawia – Osoby wchodzące w skład rady królewskiej i znaczenie oraz rola władzy królewskiej.

Uczniowie mogą wykorzystać w tym celu zasoby e‐materiału oraz inne źródła informacji. Sposób prezentacji jest dowolny: multimedialny, w formie plakatu, mapy mentalnej itp.

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia uczniom cel lekcji: Na dzisiejszej lekcji dowiemy się, kto rządził w Polsce w XIV – XV w. 2. Nauczyciel prosi, aby uczniowie, którzy nie biorą udziału w prezentacji, w parach lub indywidualnie na kartkach odpowiedzieli na pytania:

Jakie były zasady sejmowania w dawnej Rzeczypospolitej? Jaką rolę pełnili reprezentanci szlachty z poszczególnych części Polski? Jakie były przywileje polityczne? Jaka była pozycja króla w ówczesnym systemie władzy?

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi poszczególne grupy, aby przygotowały się do prezentacji. 2. Uczniowie przedstawiają przygotowane przez siebie tematy. 3. Nauczyciel wyznacza czas dla każdej z grup na prezentację: 8‐9 min. 4. Po wszystkich prezentacjach nauczyciel prosi, aby osoby, które nie brały w nich udziału, na tablicy (narysowana jest mapa mentalna) wypisały swoje spostrzeżenia. 5. Uczniowie uzasadniają i uzupełniają swoje wypowiedzi, w razie konieczności nauczyciel koryguje odpowiedzi uczniów – dyskusja. 6. Nauczyciel poleca, aby uczniowie przeanalizowali schemat interaktywny, a następnie wspólnie z uczniami omawia polecenie 1.

Faza podsumowująca

1. Jako podsumowanie dzisiejszej lekcji uczniowie mają wykonać wskazane przez nauczyciela ćwiczenia i poprawnie odpowiedzieć na pytania. Po wykonaniu ćwiczeń wspólnie z prowadzącym omawiają odpowiedzi. 2. Osoby, które przygotowały prezentacje na lekcję, zostają ocenione. 3. Nauczyciel omawia mocne i słabe strony pracy całego zespołu klasowego.

Praca domowa:

1. Wykonanie pozostałych ćwiczeń lub wybranych przez nauczyciela. 2. Uczniowie mają za zadanie wykonać polecenie 2 z zasobów multimedium: Kto – król, szlachta czy senatorowie – odgrywał najważniejszą rolę podczas podejmowania uchwał w XV w.?

Materiały pomocnicze:

Bardach J., Początki sejmu, [w:] Historia sejmu polskiego, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984.

Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać schemat interaktywny jako wprowadzenie do lekcji.